Os probes de Deus

(Texto ntegro) I
...Aos poucos, a chuvia foi amainando. Ficaba unha man gris, chea de friaxe, e o vento mareiro da Carnota, faca tremar as arbores molladas, con spetos calofros fugaces. Na longa sala dos dormitorios, ateigada de bafos cheirentos e de tpedo r confinado, haba somente catro vellos doentes, que de leito en leito parolaban mainiamente, con voces cheas de langor e d'esa resiada melancona que pon cadencias tenras, nas verbas indifrentes dos que agardan a morte sen espranza. Carn da fenestra, envolveito n-un vello cobertor rachado, outro home de ben comprida ed, ollaba o paisaxe da ra apreixando o nars contra os vidros, que o seu alento embazaba. N-aquela crua man de inverno, os mais asilados traballaban na horta, y-embaixo, na cocia, ouvase o balbordo das risas e disputas das mulleres que arranxaban a louza e o xantar. O Pedro Lueiro, de cada vez atopbase mais falto de forzas, e unha perguiza invencibel, bao gaando da a da, domando de cada instante con mais imperio sua vntade, que pol-a conta, asemade de da a da, era mais floxa. El, que al na sua casia de Valoa, levantbase ainda con estrelas para percorrer as leiras, legn ao lombo, sentase agora apouvigado, vencido, desfeito por un mortal cansancio. A sua meirande ledicia era estar longas horas inmobel, coa vista vagariante nas lexanas verdes e bretemosas d'aquel paisaxe que tanto gostaba de contemplar dend'as fenestras da casa de caridade. E, n-estes instantes, tornbase refresivo na saudade dos tempos en que respiraba a brisa libre e fresca, e nos que o seu corpo, aterecido pol-a friaxe do amaecer cobraba vida e quentura no rudo traballo d'acoto. E decote finaba por espertar do seu ensono, esgotado d'anguria, e tia a arela de cramar berros coma si se sintira afogado por unha man brutal que lle esmagase o corazn; mais ao cabo, a sua ansia trocbase n-un pranto silenzoso, qu'esbaraba sin salayos pol-as suas enrugas, requimndolle as palpebras, e tornando duro e violento o seu ollar, decote homilde e afable. Choraba a sua mocedade morta, a sua eisistenza rida e amergurada, a sua alma valeira d'un d'eses agarimos eternos que fan a vida amabel e dan barudos alentos para a triste loita no mundo. Mais l, tia un pracer ntimo, inconfeso, nas ponlas do seu dr: refozbase nas suas mgoas coa ledicia de todol-os malpocados na podre do seu esprito, coma os porcos no estrume do seu cortello, coma os probes das portas na carroa das suas chagas. No mes de Sant-Yago, perdidol-os bns n-un preito de foros sen amparo no mundo, acatu contrito o seu ingreso no Asilo da cibdade. Nos primeiros tempos, el traballaba tamn na horta, podaba as vias, sachaba as patacas, faca de todo, e achbase contente. Agarimbao o ps das langas celdas, o contauto cs compaeiros tamn desherdados da fortuna, aquelo era un consolo pro seu esprito esgazado, un sedante para as suas arelas fementes de quietude. Mais no decurso dos das, ia nacendo un sentimento insospeitado, indefinibel. Alcontrbase coma preso, na casa grande, na horta pequeneira, os seus ollos percuraban decote hourizontes libres onde choutar cal cuchos rebuldeiros, no dondo verdor das leiras matinales, na aspra esponxa dos toxos bravos. A tola carreira das suas miradas esnaquizbase estonces contr-os muros inxentes, carn das mouras fachadas postreiras das casas vilegas, untadas c negro do chapapote, que arrodeban hortia monacal. E levantbase na sua alma unha xenreira xorda contra aqueles edificios poboados de felicidade e de cristaias risas de nenos, que eran unha afrenta, unha maldizoada inxuria s lacras dos humildes dos menestorosos. Tivera desexado velas arder pol-os catro flancos e afundirse n-un estrondo de traxedia aquelas ledicias tan ingratas sua amergura. Non atopaba acougo en ningures, na sua eisaltacin, as paredes, os muros, somellaban estreitalo pouco a pouco. Xa tia no peito mergullada a saudade da libertade e atopbase mal en todol-os sitios.

S n-aquela fenestra qu'espallaba un anaco de terra labrega, pasaba as horas mortas, saloucando internamente a saudade do ceibe que enchao de morria acongoxante. Na fra man de inverno, sentado preto do leito ainda qunte, Pedro Lueiro ollaba coma decote, as cromticas lonxanas, ubrrimas de variedade pol-os xogos das nubens, no ceo cinzento. Voltu acordar en si, y-ergueuse limpando as bgoas fuxitivas c dorso da dura man encallecida. Ay Pedro! Ti oyes? Acochado nas roupas do leito, chambao un compaeiro. Tia unha vos apagada e deble, os ollos afundidos nas concas e na sua faciana encrenque, desenabanse os rxidos trazos da caliveira. Escoita! Ti vs ou non vs? Vou home, vou! O seu falar era rouco, pol-as bgoas mortas na gorxa. Pedro Lueiro gostaba asemade do tempo pasado na compaa d'aquel vello doente, que fora na sua mocedade, patron d'un bergantn de Marn e percorrera moito mundo. Entretao coa sua conversa variada falando dos tempos en que cruzaba os mares, cheo de valenta, coas velas desplegadas. Un dia n-un porto, man n-outro, xa esquencera moitos nomes; mais saba unha chea de cousas de remotos pobos de negros e de chinos, e falaba con agarimo do seu barco, cal se fore un fillo seu.

II
Cando Roque do Estevo, o vello xeiteiro de Cidrs morreu deixando o seu netio no meirande desamparo, foi iste recollido pol-o Antn Cecebre, amo de moitos barcos de pesca e mercadera. Home de mala sona quen todos conocian c alcume do "Ballenato". O encarregarse da frula do neno, non fora por sentimento de caridade nin tan siquera, l va no rapaz un bon obreiro futuro, que traballara de balde no medro dos seus intreses. Dend'aquela na vida do pequeno Cibrn do Estevo, comenzu o lado triste da realidade. Traballaba arreo na limpeza das dornas, recibindo paus e labazadas por todo premio. De man cedo tase que erguer para correr Drsena onde estaban fondeados os barcos do amo, y-escomezaba a faena. O achical-a auga, tender a o sol os aparellos, fregar os bancos yas sentinas. Suando fagua apresadamente as suas ocupacions, agardando arelante a hora do meioda, en que mataba a fame cs restos da caldeirada dos marieiros. Algunha que outra vez iba taberna en percura de vio para os pescadores, e choutaba de ledicia ao recibir o pataco que decote lle daban. Encol de tudo, un d'eles, que fora compaeiro do seu ab agarimbao moito, e sempre lle dirixa unha fala de alento. Hai que traballar raps! Hai que facerse home! Cando sexas meirande, virs con nosco ao mar... Aquelas verbas quedaban marcadas no seu maxin, e de noite no leito de follato, rebula esperto pensando no da feiticeiro en que traspasara os hourizontes azuados. Embuido no ensono, gardaba con inxnua cobiza os cartos que axuntaba, para mercar un bon pucho de augas como os que tian aqueles marieiros tan envexados. E nas maans bonanceiras ficaba estteco ollando as lanchas facerse ao mar. Seguis coa mirada saudosa de cousas remotas, hasta que desparecian cal folerpias pequerrechas, al onde o ceo tocaba cas augas, n-unha vaga lia de brtema. E decote pol-a sua moura sorte topbase carn do "Ballenato". Que fas cacho de pantasma? Vouche quntar as costelas! Traballa folgazn! Tremando baixo a ollada ameazadora que sempre via en compaa d'algn tirn d'orellas, o Cibrn pase ao seu, sin ousar responder. Mais un da, o amo chegara acorado, berrando... Corre ben raps! O Farruco o Xaleiro est doente, e ti irs hoxe pesa no seu posto. Bule axia que estanche agardando para sair! E de al comenzu a sua vida de home. O pirmeiro da no mar! A sua lembranza perdurara n-el toda a vida. Somellaba navegar

pol-o ceo entre neboeiros azuados e verdes. As foulas levantaban a dorna en alto, voltando deixala mainamente c mimo da nai que xoga c seu menio. Sentase agarimado pol-o mar, acariado tenramente pol-os vaivens dondos. Aquel da fora o mellor, o mais felis da sua vida. Os marieiros, ollbano coma un compaeiro e mais hora do xantar, dronlle un xaruto. Fuma raps! Os probes fuman, porque eis comese menos, sabes? A volta d'alguns anos, Cibrn do Estevo, era xa un mareante feito e direito, xa campaba nas festas e tia afeizn s mozas. Dispois, piloto d'un bergantn mercante, comenzu percorrel-o mundo. Visitou remotos portos iorados, que xamais soara, e que tian enrevesados nomes. Port Said Gallpoli, Hong-Kong... Gardaba d'eles, un deslumbrante recordo de cres intensos e de lngoas incomprensibels. Unha noite, ancrado en Toln con un rebuldeiro grupo de paisanos pillu a primeira borracheira dos centos d'elas que viran dimpois. E d'aquela comenzu o vicio do alcol. Porto en que atracaba, xa era sabido: Entraba na pirmeira bayuca e pasaba o tempo valdeirando copas,e noite voltaba aos tombos, durmila no barco. Mal vio tia, cando otopabase peneco fungaba de todo, calquer cousa tomabaa mal, e chegaba at a zorregarlle c-un vergallo a os pequenos grumetes. Cada ves mais abaixo na pendente do vicio, degradbase a sua alma y-enfermaba o corpo. Maltrataba tripulazn e de varias veces chegaron aos ouvidos do amo queixas contra l. At que un da volta d'un longo viaxe, o "Ballenato" chimpouno na rua. Andivo moitos meses tirado coma un can, e cuase que vivindo da caridade; pero ao fin unha ves, por mr d'unhas puadas, n-unha disputa, votoulle a man a xusticia; e logo de complir na cadea foi dar ao asilo. Ainda al tivera tmen xenreiras e rifou con moitos. Todo o sern pasbao na galera, de un lado outro recorrendoa longas zancadas coa pipa valeira antre os dentes apodrecidos. Mais nos seus istantes de quietude, saltabanlle as bgoas ao falar do seu buque. Figurarvos! contaba no corro dos vellos Era un barco, grande, con moitas bandeiras e velas branquias coma a mesma escuma do mar. Eu al no timn, mandando xente. Orza! Vira! Al ravos coma un rey, este vello O meu bergantn! Non sei que daba porque o virades un instante Quedarades parvios! E tamen na Casa da Caridade, aquil home tia un aristocrtico prestixio Fora Capitn de barco! Ninguen podia dicir outro tanto, e todos pois sintindose inferiores aquel home que tanto mundo andivera, ollabnnno coma un ser superior. Cando caira doente, todos iban veira do seu leito escoitar as hestreas. E decote denantes de se deitaren, chegaban ond' el para preguntarlle pol-a sua sade. Mais pouco pouco ficou soyo, ags da compaa que lle faca alguns instante o vello Lueiro. Decote chambao sua veira para botar un prrafo, que invariablemente escomenzaba polo eloxio do bergatn seu. Se viras o meu bergantn! Quedabaste parvio! E o mesmo, acoto, arreo. Tia arelas, de que o escoitaran e fixeran xestos de asombro. Enton ficaba satisfeito, e pase cantar coplas marieiras. E tialle boa lei ao Pedro Lueiro, porque se asombraba de tudo o que lle contaba e sentase ledo da sua inxenuidade.

III
Caladamente, c pensamento mergullado en intensas mgoas o labrego foise sentar veira do doente. E logo que contas, hom? Xa ves, decote, loitando c mal, triste vida a nosa meu vello! pasamos pol-o mundo, coma os paxros de Deus, vivindo ao da sin pensar no maan, e supetamente atopamos coa miseria moura que amergura os nosos derradeiros istantes. Mais ti non tes queixa Cidrn, ti percorrichel-o mundo enteiro, viches moitas cousas, e

gozaches alguns istantes da vida y-eu non, compaeirio, traballando arreo todo o da de Deus sen sair da mia aldeia, smente algunha feira, a cabo da cibd e logo de faguer a venda, andbache aparvado pol-as ruas San Benitio grorioso! Tantas cousas hai na vila! Un mundo de xente ben vestida, casas moi altas moitas eirexas grandes. Logo os cafs cheos de homes, todos xogan e vea seis doble! e dalle c pasabola!, todos a latricar ao redor das mesas, falando unha chea de cousas raras. Eu coidaba que non haba mais al, at que fun ao servicio do rei e soupen que moi lonxe haba guerra cs mouros rifeos... Daquela era ainda un raps e asombrabame de todo. Logo ti eras un iorante. Erache, meu amigo, rache. E asina pasaronme tantas cousas, escoita! Eu traballaba na finca do seor Bernardo Canabal home de moito valimento na vila, Que casa farturenta aquela! Colla trinta pipas de vio e sete carros de patacas ao ano, e por riba ainda emprestaba dieiro a rdetos. El tia toda a confianza en min Pedro hai que axustar sete xornaleiras! Bueno si seor, Pedro hai que trasegal-o vio Est ben, si seor! Eu corra con toda a adeministracin da facenda, de ves en cando, flabame da poltica; cando era as pensaba pra min Xa temos elecis porta! Porque Maura, porque o Canalexas, porque o outro porque o d'acol, Ti votars ao noso? Votarei si seor, o votar non costa traballo. E roubbache o voto? Non roubaba, non. Para min que mais tia este ou aquel! O seor era o meu amo e tia que abedecere. Al que se mataran eles! Unha ves veu un home a padricar, que o voto era libre; o amo dixonos que via a nos engayolar con parvadas e que era un republicano Pois noite, axuntamonos todol-os mozos do lugar E dmoslle unha somanta...! que foi b Levu para hoxe e para man! Unha vos deble que via do leito fronteiro, interrumpiu a conversa, somellaba o salayo d'unha anma en pena Salvaxes! Fillos d-unha raposa! As tratades os apstoles da causa da humanidade! Os vosos ollos estn cegos para ver a lus da redenzn! Era un vello da vila que levaba moitos meses encamado, e que asegn decian, escreba nos xornaes; conocianno na casa por o poeta. Arreo andaba queixarse e cuspir sangue por todol-os currunchos. Coidrase aquel falar, a vos d-un profeta condanando a depravacin da humanidade. Sociedade burguesa! Xeneracin de cbregas pezoentas! Os teus dias estn contados! Ergueranse os humildes, os feridos pol-as vosas trallas, e coma lobos do monte cairn encol dos tirans, e arderedes n-un inferno en vida, para sempre endexamais, amn. Amn! Repetiu coma apalambrado o marieiro. Amn! Dixo coa alma na verba santa o mergurado labrego. As os dodos da vida, as almas miserabels, invocaban libertade que non ollaran, con todo o alento do seu esprito, con todol-os folgos dos seus corpos podres e desfeitos na brbara traxedia d'iste val de bagoas. Fora, rachando as nubens, asomouse a calida faciana do sol. Ao lonxe, na cibdade, soaba un longo repinique de festas.

IV
No comedor era todo ledicia e algarabia. Os asilados en duas ringleiras, ao longo da mesa parolaban contentos. Un cego chuscarrandeiro que fora probe das portas e saba moitos ledos decires de malicia, contaba contos aldeans cheos de sn erotismo e saturados de mstica devocin primeva. Anacos de mouras traxedias de lobos e bruxera. A Raa encantada do monte Castrove que agarda o galan que ha desfacel-o seu feitizo, a lnda do San Ero de Armenteira, os prodixiosos milagres do Cristo de Xende e da Santa Comba. O seu falar tia un grave e armooso xeito de salmodia cal o acento dodo con que pidichan un anaco de broa os probes e porfiados mendicantes da aldea. Erguendo a testa, c'un surriso desvergoado nos beizos, o cego falaba agarimado e atento todal-as voces que soaban no seu arredor.

Unha ves era un Rey... Todol-os seus relatos enprincipiaban o mesmo Unha ves era unha moza... Unha ves era un lobo... E haba o rutinario escomenzo un deixo de lnda recollida da boca do pobo, unha santidade de estilo coma a dos vellos infolios das vidas de santos, que principian invocando a lus proteutora da Virxe Mara. Todos estaban pendentes das suas verbas coa leda atencin de nenos que soan con reises e raias mouras, enfeitizadas por un fero xigante. A hora do xantar, era a hora das expansins. Contbanse moitas novas, e alguns falaban embelesados da sua familia. Eu teo tres netios pequerrechos deca un. Querenme moito e veen moitas veces visitarme. Eu aforro das esmolas que me manda a seora e mrcolles lambonadas Son moi bonitios os meus netos!... Xa vers... un da heichos insinar. Xeneralmente o outro calaba cheo d'envexa e mergura. Pois eu falaba outro asilado Teo un fillo moi listo que est a estudar Sabes? A estudar! berraba para que todos ouvisen Si seor! Pagalle a carreira un seor marqus E logo? Un seor marqus! e inchaba os mofletes ao decir o ttolo, como se fose aquelo un doble mrito Un seor Marqus! Non vos un calquera... Aunque un probe non est tan mal mirado, E verd si seor... E todos falaban das suas cousas sin ouvirse uns aos outros, para asombrar aos compaeiros, e gostaban da envexa dos que non podan decir outro tanto. Somente o Pedro Lueiro calaba..., calaba sintindo que as bagoas facianlle un mortal udo na gorxa. Pol-as abertas fenestras entraba o Sol en spetas breixas de ouro.

V
Un silenzo denso pesaba nas almas. Fora, escoitbase o escarabexear das galias e con deble tanquido a campaia do Asilo doblaba morto. Sentadas en roldes, as vellas facan calceta. Un asilado cheo de baba fitaba o teito con fixeza persistente. Un gato negro andaba xogar cs novelos esparxidos pol-o chan. Mainanmente, na inconscencia da labor manual, unha vella escomenzaba cantar baixio. Mia nai como tan probe... A sua voz pasaba coma unha brisa remota que remova lembranzas dos tempos mellores nas almas murchas dos asilados. Tan deble tan mainio o alal da Terra, falaba con acentos tenros ao corazn dos dodos. E unha voz, duas..., vinte, xuntabanse copra iniciada. Mia nai como tan probe... e non ten pan que me dar nchem-a cara de bicos e despois, rompe a chorar O cantar encha a estancia c alento saudoso dos campos familiares, dos broncos pieirales asolagados baixo o Sol do vran. Era cal si unha voz ben amada espertara as lembranzas da mocedade arrumbadas nas almas pol-as dres da vida tristeira. E, o Sol, o Sol, ledo e canso coma un ceguio mendincante andaba s palpadelas pol-as paredes, buscando pousar seus bicos dourados encol das nevadas testas aorantes. Unha irmn da caridade, levantouse n-un curruncho para interrumpir aos cantores. Chist! Fagan o favor! Estn durmindo... Chist! A copra morreu coma coutada por un machadazo brutal. Calai, durmen os doentes!...

A voz da serva dos probes, finia, serea, arrecenda como o encenso devocin mstica das igrexas. Un vello falou. Ten razn a nosa branca pombia. Consolo dos probes! O corro cantou loubanzas de labrega cortesa. Volvoretia santa! Estrelia do Noso Seorio! Ela refusou acorada. Por Deus irmancios! Calen. Eu nada merezo! Non digan cousas tales!... O Parvo de Codeseda, escachndose n-unha risa satiresa de besta encelada, tia a vista cravada na branquia faciana, nas saudosas violetas dos ollos monxiles, que xurdan no rostro abuado cal os lirios aterecidos e pensantes n-un campo nevado pol-o inverno. O Lueiro adormeca arrolado pol-o estatismo fraternal do sern tpedo. Aquel acougo silente fechaba as abertas feridas da alma e o corazn adormeca ao conxuro da copra labrega sentindo a penosa vacuidade das grandes emocins. Unha ardorosa bafarada aquencalle as meixelas e as bgoas escachbanselle na gorxa. Carn da fenestra una cadeira vella e cuase que desfeita, lembraba ao alden os primeiros tempos do Asilo. Al sentbase acoto un vellio tolleito, de longas barbas brancas como a ln dos aos pascuales. O vellio era garimoso e falangueiro con todos, o probe xa toleaba cs anos e voltbase neno, e decote andaba percura de decir todos cousas agradabels, perguntando con cortesa servil pol-a familia e animando aos compaeiros de sorte. Asemade el coidaba poerse b e sair algn da do Asilo. Na casas tanlle boa amistade todos, e chamabanlle con respeto O Seor Agustn. Lueiro lembrbase agora con mais forza, d-un da en que desfeito de saudade e sin ganas de tr leria, berraba c vello. D-aquela estaba el triste e sin nemos de falar, mais o seor Agustn que mesmo morra por latricar con alguen, dixralle... Ay Pedro! Hoxe atpote mellor, Moito mellor! E como o outro non respondera, voltou falar. Dgoche que estas ben... As Deus me salve!... O que e d'esta respondeu chantando as verbas o labrego Pode que nin Deus o salve! Tia n-aquel istante, unha fonda xenreira ao importuno. Houbera desexado botarlle as mans gorxa y-esgazalo en anacos. Vaya home! O vello non calaba Disimula... Ben sabes que non cho dixen por mal... Si Deus qur, cando eu sane, heiche convidar a unha boa empanada de sardias! Vost ten gana de leria, y-eu non teo ningunha. Meu vello, non se faga ilusins. D-eiqu para a cova... Sabe meu santo? Non ande a cavilar parvadas!... O Seor Agustn abrira moito os ollos espantado; mais non quixo ainda comprender. Facendo unha surrisa comentou. Ti, decote tan churrusqueiro... Boh! Ben sabe que non ando de pava Vost ben o sabe que non chegar ao inverno! Calara o vello, tapando a faciana coas mans enrrugadas. E houbo un longo silenzo. Comenzou a sentirse unha queixa mainia, amergurante coma o pranto d'un minio. O vellio choraba esconsolado, loitando por escondel-as bagoas. Lueiro sentiuse arrepentido da sua brusqued. Seor Agustn! Vost chora? O pranto, estalou en fortes salayos. Ass! Ass! Vllame Deus! Sin parar choraba todo o da... No amaecer seguinte, atoprono morto. Emporiso o labrego ao lembrarse, senta unha fonda compasin, arelas fementes de chorar e de pregar a Deus, pol-a alma do vellio. Fora, a tarde cal unha caracola mareira, chea de sonoridades lontanas, ase mollndo mainamente nos saudosos cromatismos da posta do Sol. N-un curruncho, as vellas asiladas, contaban enredadas hestreas de familia. E haba un coro de sinxelas compasins a cada comento. Non somos nadia! Non somos nadia!

VI
A vella mais vella do asilo narraba a sua vida un grupo de catro mullerias labregas que a escoitaban con respetosa atencin. Aquel relato longo sembrado de bagoas e ledicias que resplandecan como xoyas antigas tia unha ntima emocin de dramatismo. Do fondo dramatismo dos das valeiros de utilidade que pasan en penosa procesin de lembranzas prometedoras deixando un amargor nas almas e unha queixa, somente unha queixa, resiada nos beizos! As evocacins suscitadas removian o estanque do seu esprito coa brisa sutil e fria da tarde que morre, percorra as estancias essquencidas na intimidade do corazn cal un sopro invernal que non trai arrecendos nin ecos de vida e murcha as derradeiras frores do campo silenzoso. Inda a fidalga seora surra as lembranzas espertadas do eterno sono do esquecimento; mais a sua surrisa, era lonxana e doda, ficando no semblante enrugado, cal unha carantoa que preludia un saudoso chorar. Falaba, queda, quediamente, saboreando o celme pretrito das memorias que a engalanaban c rebrilar temeroso e embazado de diamantes vellos. Era das mellores e mais nobres familias de Pontevedra a familia de Doa Malvina de Gondarel, nos seus antapasados contabanse reises e raas, condes e marqueses. Inda a casa dos seus abs, hoxe no poder d'un usureiro, campeaban encol do marco da porta, os escudos dos Gagos dos Marios de Lobiera, dos Pazos de Probn e de outras mais familias, de masisa e fidalgia procedencia. Foi no comenzo da sua adolescencia, inda a vila conservaba os seus muros como un cinturn aislador da plebeyez que moraba nos burgos apartados, cando conmovera Galicia enteira a nova da sanguienta carniceria de Carral, que epilogara tristeiramente o bravo alzamento de Sols e os seus compaeiros. Malvina de Gondarel tivera de lamentar d'aquela a morte escura e sin groria do seu neco irmn mozo arriscado e valente que empapara coa xenerosa ofrenda do seu sangue a santa terra dos nosos maiores. Moito tempo a nai chorara aquel fillo sacrificado, e de noite nos longos corredores, voaban cal pombas feridas poendo medo na alma de Malvina, os doridos sospiros da seora. Meu Antonio! Ay meu Antonio!... Por el chorou o resto da vida e ainda no seu leito de morte chambao con lamentos que fendan o corazn. As cando a nai finara, atoparase Malvina dona e seora do seu, baixo a frula explotadora d'un consello de familia. Afundida no silenzo engolado das salas, soya coa vella criada que vira nacer ao seu ab, vivira unha vida esteril montona e sombriza. Encarrilada na rxida crianza da nobreza d'aquel tempo endexamais saa da sua casa como non fose s misas do domingo ou aos novenarios de cabo de ano que mandaba facer pol-o eterno descanso das almas da nai e do seu irmn. A quinta feira reciba visitas de parentes e amigas, vellas relacins da casa que chegaban sospirando finxidamente e falaban sempre o mesmo. Que tempo! como chove! Levamos unha semana pasada por auga! Outras veces: Que calor! Non se pode vivir con esta fatiga! Haba donas ancianas que a sua nica preocupacin era a saude, e pasaban horas enteiras contando con todol-os detalles a sua doenza derradeira, e as visitas a un tempo facan mudos xestos de preocupacin e de asentimento incondicioal. Outras contaban chismes e enredos que as oentes, disimulaban comprender. Porque o to da sobria da irmn da nai Porque o pai do xenro do neto..., e tamn os xestos rutinarios de aprobacin acompaaban estes relatos... E as decote, at soar a hora da queda. Enton calaban bruscamente as conversas e unha dona, santiguandose, escomenzaba. O anxo do seor anunciou a Mara e concebiu por obra do Esprito Santo... Ave Mara.. E o marmurio das pregarias, baixo o bronco son dos sinos parroquias, coidarase un rebao de almas devotas encamiadas ao ceo, por gordos abades, que cantaban na groria da hora mstica, relixiosos salmos monsticos.

Logo as visitantes comenzaban a despedirse, e Malvina, acompaabs solicita porta. Tea cuidado Doa Concha, que a escaleira est moi escura! Doa Rosenda, non se vaia a cair que ahi falta un tramo! E as voces xa no portal contestaban. Retrese! Retrese que fai moito fro! At o proximo da si Deus qur! E Malvina outra ves soya voltaba a sua vida normal. Pasaba os das facendo media detras da vidreira do longo balcn voado e contemprando con envexa resiada os xogos dos nenos na vella praza da Ferrera. E as sempre, sempre... Correran os anos. Pasara moitas veces o Corpus coas suas gaitas diante da sua porta sin que ela se decatara da inutilidade da sua eisistencia, alonxada do amor e das vanidades do mundo. Cando quixo acordar xa era vella, e o golpe brusco da ruina conmovera traxicamente a sua alma; mais o cabo xa que entrara no Asilo a sua vida pacfica e mansa non se alterara nin un soyo instante. Unha ves tivera un soo revelador. Ela, xa morta era chamada a presencia de Deus, e o bon seor arrodeado de anxelios rebuldeiros preguntaba. Que fixeches no mundo? Nada seor responda ela tremando de medo. En troque pecaches moito. Ela inclinara a testa convencida e desconsolada. E verd si seor, pequei moito... O Deus vello fitaraa cheo de carraxe. Enton non entrars no noso reino. Mais ela lembrrase e tiver unha ideia salvadora. Eu seor, traballei todol-os das, fun de cote misa e fixen moita calceta. En esto chegara San Miguel coas suas pesas, e en un platio franse acugulando todol-os pecados. Eran coma vermes pequenios, levians pecados de marmuracin ou de envexa. E Malvina anguriada, vira incrinarse a pesa. A sentencia ia a ser fatal. Mais logo chegara San Roque, e seu santio querido a quen lle rezaba todal-as noites, e traa unha chea de labores feitas por ela. Tantas e tantas eran que a mesma Malvina asombrarase do seu traballo. Puxeronnas no outro pratio, e a pesa dimpois de breve vacilacin incrinrase do outro lado. E Dios noso seorio, rrase moito e dixeralle con vos agarimosa. Podes entrar Malvina no teu ceo. E Malvina chegaba groria acompaada de moitos anxelios roibos. E pol-o d-agora, ela, resiada coa vida sintindo no peito a magoa fonda das evocacins que via narrando, non desexaba nada, nin tia espranza nas cousas d'esta vida. Somente agardaba que amorte quixera levala aquel ceo que lle fora prometido en soos. No silenzo do sern quedaran titilando os ecos das suas verbas derradeiras. E cando a morte vea carn de min, eu deixareime ir contenta, pois non teo nada que temer. O vello Lueiro puxera media voz un comentario cheo de xenreira. Este demo de vella est xa que tolea!...

VII
Aquel da festexabase no asilo a vspora de Nadal con un xantar extrordinario que pagaba aos probes un seor da vila. Todos estaban cheos de ledicia, e haba risadas das bocas sin dentes que soaban como risadas de nenos. O capelln votara una longa pltica falando da caridade do seor Bernaldo a quen Deus na sua bondade sin fin deba gardar por moitos anos. Vivan os vellios e vellias todas berrara ao final do discurso Don Xess. E o coro con toda a sua forza dixera.

Vivaaaan!... Viva o seor Don Bernaldo. Viva a Santsima Trinidade! Vivaaa! E o Poeta que aquel da quixera participar dos goces da mesa ergueuse a botar un brindis. Esta merenda Non sei por quen ser Mais si por Don Bernaldo Que tea moita felicid E o concurso arrebatado voltou a oubear. Vivaaa!... E todos cheos de entusiasmo infantil marcharon foncin da capela, cantando con ferrios e conchas. Que viva, que viva a Santa Relixin que viva Don Xess que nos da a educacin Lueiro, no medio dos compaeiros acompaaba a copra tocando o pandeiro. Aquela vs xa era outro home, esquencera as tristuras e consideraba smente o da o gran da en que todos deban estar contentos! pois ia nacer noso Seor Xesucristo. Quen pensaba en dres nin na morte? Aquel da era da de ledicia e non de se lembrar de cousas tristes. Xa a grave vos dos orgao, vos de armonas remotas do ceo, fixera calar aos cantores, elevando un hino mstico que al nas outuras da groria coreaban as voces cristaias dos anxos. Os vellos axionllados nas gradas a carn do altar rezaban as suas mgoas, as suas tristuras. Rezaban pol-o de onte e polo de hoxe. Porque os seus pecados lle fosen perdoados. Pol-o eterno descanso das almas dos que foron. Levian e tardo o seu rezo, ruba, ruba s outuras do ceo, como un salmo de humildade. Comenzaba o sermn. Como estremecimento que pon a brisa da tarde nas arbores do bosque correu entre o grupo de vellas e vellos o movimento de santigurense. Don Xexs na penumbra do plpito principiu a sua oracin con voz lenta. E foi por este tempo que xa pasadas as corenta somanas que dixeran os profetas, tia de vr das outuras do ceo o fillo do home... Pedro Lueiro abriu moito os ollos sen comprender poendo n-un esforzo toda a sua atencin. Logo o sermn engadellbase, facase confuso, loubando groria do Deus dos exrcitos arrodeado de santas e santos que mandaba sacrificar o seu fillo pol-a redenzn dos probes. O aldean segua sin decatarse de nada, smente ouva as verbas que non chegaban ao seu cerebro, As inflesions da voz conmovianno, cal unha msica desconecida. A actitude, o xesto do orador impresionabano moito mais. Inconscentemente fixou a vista no cura, seguindo con curiosidade os seus ademns. Unha neboa densa comenzu cubril-o. Agora smente va a sua testa calva axitndose d'un lado a outro nun movimento pendular e montono. De pronto a figura medraba, medraba, enchera toda a capela e tia catro ollos, duas narices, oito mans, as voces batianlle nas orellas como berros d'un monstruo. Non resistindo mais o Lueiro palpebrexou, e a figura foi baixando de dimensions. Agora axitbase, debatase con porfa tola at quedar metida outra volta no plpito cal n-unha pipa de vio; mais novamente comenzara a medrar. Somellaba que o tonel reverta negruras. Infrabase a sotana coma os grobos que se botan nas romeras... E supetamente calu todo. Lueiro tivo como un espertar e mirou ao rdor para decatarse do sitio en que estaba, ceibe da ousesin de anguria que o poseera momentos denantes. Con un tremar de campaas dce e levin cal un escintileo de estrelas, ruba a hostia nas mans do crego oficiante, e un silenzo preado de emocions un solemne silenzo conventual, via recollerse aos pes do Deus tembroroso e mudo de relixiosidade. O orgao, xema n-unha nota que se perda nos espazos abrindo craroes puros nas bovedas de pedra onde asomaban as ridentes facianas dos santos do ceo.

Lueiro axionllado nas gradas, senta que as bgoas lle bicaban as meixelas n-unha caricia donda e saloucante. A caricia bendita do nenio Xess, que viera ao mundo a consolal-os probes e darlles a sua vida enteira! E era en ofrenda a el que aquel altar brilaba na oscuridades da capela cal unha porta da groria pendurada das bgoas do Sol. E os beizos do alden reverteron unha pregaria. Axudanos bon Seor! Somol-os probes teus, os probes por quen derramaches o teu sangue bendito. As nosas magoas non teen fin n-este mundo. De chorar estn enxoitos os nosos ollos, pol-a vida pasamos cal ti carregados coa cruz do noso sofrimento. Vlenos, Deus! E erguuse transfigurado cal si o ceo acabase de ouvil-o.

VIII
Na fra escuridade, tronaba o silenzo cal o eco d-unha fonda badalada de ferro, afinada no fa tnico, que din os vellos grimorios de maxia. Como un mar insondabel, afogaba os ruidos da noite. Fora, as constelacins de infantil xeometra aluciaban cal as notas do pentgrama onde estn escritas as mais sublimes polifonas da natureza. Na sala rectangular dos dormitorios, tremaban queixas e sospiros. Durman os vellos no acougo silente das outas horas. Pedro Lueiro sentase inquedo desvelado. Aquela noite era a Noite Boa, a noite de todol-os agarimos, a plcida noite familiar, e o seu pensamento debruzbase na laga das lembranzas dos tempos mozos. Tal noite como aquela, xntabanse coa sua familia ao redor da lareira, onde o lume xurda cal un sol domstico aquecendo os corpos e pendurando nos corazns resprandores de beatitude e felicid. Unha voz, que coidrase a voz murcha da supersticin labrega, faca o comento da leda noite en que todol-os homes deban estar contentes pois o Verbo feito carne vira demorar entre eles para consolar os que sofren e curar todol-os males do esprito... E asemade encol do lirismo remoto d'unha noite de Nadal via cinguida a hestorea breve do unico amor do Lueiro que ben poido transformar o vieiro deserto da sua vida. Era, ela unha rapaza da vecia parroquia de Santa Comba de Canaval, belida e xentil coma unha linda princesa. Tia os cabelos roibos, de ese roibo malencolico que pon o Outono nos viedos e os ollos azues como o mar os amaeceres. Lueiro chegara a querela mais que sua vida, como l non pensara endexamais que se poidera querer a ningun. Aquel amor sera a sua salvacin. E pensaba de traballar noite e da para axuntar cartos, moitos cartos, e mercar terras e casas para ela. Con este pensamento fixo, decote, l calara arreo sin confesal-a o seu sentimento. E unha noite, unha branca noitia de Nadal en que Lueiro faca ronda cos mozos, cantando as copras inxnuas que a musa popular derramou nos beizos do pobo. Os ledos aturuxos e as doces cantigas foron chamar porta d-ela c'un bico de amor implorante e envolveito en calados romanticismos. Oubeaban os cans ao luar que esbaraba encol das augas do ro, e no ceo estrelias toleironas andaban a fuxir e a se esconder. Lueiro lembrbase cal si fora hoxe. Ela asomara fenestra e dixeralle aquelas verbas que inda levaba cravadas na alma. Xa ves Pedro, os dous somos probes Non pode ser! Lueiro calara, calara que xa tia cartos aforrados para escomenzal-a vida, Que a pobreza con amor e dourada e lumiosa. Que a felicidade voa mais outo que o materialismo do dieiro. Nada de'sto que pensaba, dixera. Pol-a contra rendrase con bagoas nos ollos sintindo no corazn o golpe trxico das ilusins que se veen abaixo. Eu Pedro, quroche ben! Mais ti ben o sabes Non pode ser! Agora removendo as lembranzas pensaba como aquelas verbas enloitaran decote a sua vida Era verdade! Gran verdade! Non pode ser! Por sabido que non. Nin a ledicia nin a felicidade, nin tan siquera un acougo ditoso nos derradeiros anos da sua vida Non!... Non!... dixera sempre unha vos nos seus oubidos Non pode ser!... Non pode ser!...

A noite pechbase n-unha espiral de medos, cal o diafragma d'un ollo somnolento. De repente, un lamento acorado soou ao lado do leito de Lueiro. Ay!... Ay! Deus me ampare!... O labrego adiviou na escuridade ao vello marieiro Cibran do Estevo, sentado na cama. Ey, Cibran! Ti que ts? perguntou a tentas. Ay! Ay! Eu morro! Eu morro! Soou un golpe do corpo sobre os muelles do colchn. Ay ti! Queres que chame? Respondeull-un gurgullo afogado que foi baixando at calar de todo. Lueiro asustado agachou a cara baixo as roupas; e smente senta a carreira rpida do seu corazn. Daquela, furando o silenzo, esbarando mainamente encol das tbras molladas de lua, soaba lonxana a risa branca da gaita tecendo xoyas irreaes de sonoridades garimosas. As suas pingas de esmeralda caan na alma do labrego como amargas escumas do mar. A gaitia leda das alboradas a chamar s portas do Asilo como un eco da vida pasada... Mais, ti, gaita da terra nosa heraldo das belas festas e ruadas da moced Porque ves turbar a pas tristeira da casa da caridade, soando cal voz profana que fala das cousas que non voltarn? Mais, non, ti cantas na noite leda do Nadal por que sabes que hay oubidos que recollen atentos a tua cancin de saudade. Que os ollos caducos a travs das bagoas da lembranza, ollan decontado as douradas prayas que bate o mar. As prolificas leiras verdecentes hmidas pol-o orballo dos amaeceres. As lexins bruantes dos pieiraes, nas que canta o Nordeste os salmos barudos e rexos da patria do futuro. Soa meiga gaitia da Terra! Soa! Que ves bicar os corazns feridos da vida e pousar nas almas dos que esperan morrer, valeiros de ilusins, unha despedida amercendante e tenra da Terra-Nai. E Lueiro, aniquilado de emocin, sin forzas para erguerse morda o embozo silenciando os saloucos, e as suas bgoas, salobres e tepedas mollaron longo tempo as sabans do leito.

IX
Moitos das levaba Pedro Lueiro postrado no leito. Unha estrana doenza ia minando por instantes a sua vida. O corazn choutballe arbitrariamente sin a lenta isocrona da normalidade con xordos gurgullos cal unha vexiga chea de auga. Dorma pouco, as longas noites de inverno desprumaban aos seus ollos n-un vagar lento de minuto por minuto; mais cando o cabo conquera o sono s poucas horas esperataba acorado cheo de sobresalto e sintindose afogar entanto o corazn galgaba desaforado n-unha tola carreira. E apertando coa man o costado esquerdo Lueiro sentiase presa d'un medo infantil morte, que via chegando por momentos, con un andar perguizoso e canso cheo de mouras torturas crueles. E de novo a vida, a sua probe vida valeira, pasaba nun cortexo de pesares pol-a imaxinacin. Os tempos de raps cando el andaba aos nios no monte de Garramal, os istantes alborales da sua adolescenza. Os das de desgracia e dr dos derradeiros anos... Corran n-un vertixinoso desfile de coadros animados, cheos de vida e de releve antre os desgarramentos capciosos das trebas. O labrego esaminbaos atentamente. Non haba en todos eles nin a menor sombra de vicio ou de pecado. A sua vida discurrira escondida, esbarando por un rego inalterabel sin torcer nin desviare o seu rumbo decote fixo e igoal camio da morte que pareca agardalo sin presas. Ningn remordimento podia pois enturbiar os poucos das que lle quedaban no mundo. Lueiro traballara sempre e fora b con todos, non recibindo en troques senn desprezos e malas aucins, abandono dos amigos e indifrenza dos parentes que non lle tenderan unha man caridosa, na sua desgracia. Se verdeiramente haba unha vida mais al, onde se premia aos bs e castigase aos malos o vello nada tia que recear; mais se nona houbera d'abondo compensado quedaba de non voltar a sofrir outrotanto.

As o Lueiro pensaba para se consolar; mais no fondo, un medo ao desconocido conmovao at as bgoas. Contemplabase xa inerte, pechado n-unha estreita caixa de pieiro, a lombos de catro asilados, camio do camposanto da cibdade. Nin tan siquera o consolo lle quedaba de ser enterrado no adro da eirexa da sua aldea! Al, soyo, esquencido de todos ficara na noite eterna que acolle s almas no outro mundo. Nin un ser querido que chorara por el, nin rapacios enloitados que viesen a pr frores na terra do seu sepulcro. Nunca tan fondo nin mergurador, fora n-el o sentimento droso da soedade e do desamparo. No mais intimo da alma algo rebelabse idea da morte. Era cal si a tranquilidade dos rios que se van ao mar sin medo nin ledicia do pielago ioto vivira no seu esprito erguend n-un sentimento de inmortalidade. O Lueiro finou por se non entender. D'un lado o esprito con esta interrogacin incontestabel Para que o vivir? Do outro o corpo resistindose Para que o morrer? En realidade El era posible o morrer? Sera posibel o desparecer ese sentimento de vida que era a alma mesma? Enton sera verdade que haba un outro mundo e que a morte era somente unha insiificante variacin? Algo atopou que afirmara a derradeira conxetura. Era l mesmo, era o seu esprito querendo persistir, o seu corpo que se derramara en vermes con un canto prolifico de vida De vida sempre eterna! No fondo da sala, tremaba aos pes d'un cristo a lus d'unha lamparia con intermitencias agnicas como unha estrela presa que quixera fuxir ao ceo e desprenderse con fortes aleteos. Lonxe oubiase o berrar, do Parvo de Codeseda presa d'un ataque de ramo cativo. O Lueiro ficara dormido respirando congoxosamente e na sua faciana comenzaba a marcarse a risada macabra e lgubre da caliveira. Spetamente sintira un forte dr no peito cal si unha pedra gravitara encol. A testa fixoselle pesada e chea de ruidos, como borracho comenzou a falar cousas sin senso... As mans foron crispandose n-un xesto de agarrar. ...Logo, un salayo, un salayo forte, intenso, de felicidade de ben-estar pretrico... Como sado do fondo d'un pozo, Lueiro morreu ao respirar en libertade... No dormitorio silenzo, un silenzo denso e mouro que era a mesma paz do Asilo, onde a morte un hospede familiar, que se senta agardando, axexante veira dos leitos dos durmentes. Fora, no outro do ceo, a Lua acochbase antre as nubens negras, tembrorosa de fro. ...Unha estrelia correu fuxitiva at se apagar... ...Xa o mestre Prisciliano, vello astrologo das terras de Tyde, dixera outrora, que as nimas dos mortaes, purifcanse na Lua, dos seus pecados e que as estrelas son smbolos das nosas vidas...

Pontevedra - Mes do San Martio 1923.