Z kroniki naukowej

Z kroniki naukowej Z kroniki naukowej JKA TRO T WEIMARSKI W POSZUKIWANIU SENSU ISTNIENIA
puje powro W ostatnim czasie w sposo b widoczny naste t do szerokiej dyskusji na temat ta Weimarskiego. Inicjatywa, kto przyszos ci Tro jka ra od blisko dwudziestu lat pozostaje cych sie do sfery politycznych obiektem niespenionych nadziei i oczekiwan , odnosza , Polske i Republike konsultacji i koordynacji dziaan podejmowanych przez Francje Niemiec, mimo wspomnianych ograniczen Federalna , nadal pozostaje obiektem licznych kszos rozwaz an i badan . Wie c z nich dotyczy moz liwos ci zaktywizowania dziaan na rzecz okres lenia strategii dalszego jej rozwoju. Nierzadko tego typu podejs cie skutkuje ro z nego rodzaju racjonalnymi propozycjami, czego przykadem jest idea powoania Weimarskiej Grupy Bojowej Unii Europejskiej. Zgodnie ze sowami ministra spraw zagranicznych ki kto t Rzeczypospolitej Polskiej Radosawa Sikorskiego jest to koncepcja, dzie rej Tro jka dzynarodowym, a jego aktywnos Weimarski jest rozpoznawalny na szerszym forum mie c wzie c rzeczywis cie zauwaz alna. Z reguy inicjatorem tego rodzaju przedsie jest strona polska, tpliwie najbardziej zalez kto rej niewa y na dalszym rozwijaniu wspo pracy tro jstronnej ciu dla niej spo i przyje jnej koncepcji dziaania. Wynika to przede wszystkim z jej t Weimarski moz przekonania, iz Tro jka e suz yc jako instrument rozbudowy i wzmacniania architektury integracyjnej Unii Europejskiej. Dlatego tez nie moz e dziwic fakt, iz to was nie dzynarodowego z inicjatywy penomocnika prezesa Rady Ministro w ds. Dialogu Mie t Weimarski w Kancelarii Wadysawa Bartoszewskiego, odpowiedzialnego za Tro jka w dniu 13 wrzes dzyPrezesa Rady Ministro w, odbya sie nia 2011 r. w Warszawie mie t Weimarski wobec wyzwan narodowa konferencja pt. Tro jka przyszos ci: Europejska siedztwa oraz Wspo Polityka Sa lna Polityka Bezpieczen stwa i Obrony UE. ta WeiDyskusja przeprowadzona w Belwederze z okazji 20-lecia powstania Tro jka poge bionego dyskursu na temat przyszos marskiego stanowia forme ci tej polsko-francusko-niemieckiej platformy wspo pracy oraz strategii jej rozwoju w obszarze polityki zagranicznej, bezpieczen stwa i obrony. Tematyka konferencji obejmowaa swoim zakresem ta Weimarskiego, problemy o znaczeniu priorytetowym nie tylko dla samego Tro jka przyszego ksztatu Europejskiej ale takz e dla caej Unii Europejskiej, a mianowicie kwestie siedztwa oraz rozwoju Wspo Polityki Sa lnej Polityki Bezpieczen stwa i Obrony. Z zaoz enia to zagadnienia, kto zanych z insa re obok spraw gospodarczych oraz proceso w zwia i poge bieniem zakresu integracji europejskiej stanowic da o przyszej stytucjonalizacja be dzynarodowej. Znaczenia prowadzonej dyskusji nadawa fakt, roli Unii na arenie mie iz uczestniczyli w niej przedstawiciele krajo w, kto re z samego zaoz enia reprezentuja odmienne stanowiska na tematy poruszane w czasie obrad. Byo to szczego lnie widoczne do w trakcie wymiany pogla w na temat przyszos ci relacji transatlantyckich, czy tez

294

Z kroniki naukowej

dalszego ksztatowania jednolitej strategii bezpieczen stwa Unii Europejskiej. Wbrew pozodzy stanowiskami reprezentowanymi przyrom linie podziau przebiegay nie tylko pomie kadowo przez przedstawicieli Francji i USA, ale ro wniez Polski i RFN. Z reguy jednak ce poge biania wspo propozycje dotycza pracy tro jstronnej w zakresie polityki obronnej Unii cia przez Unie odpowiedzialnos Europejskiej, czy tez przeje ci za pewne obszary europejsta kiego i okooeuropejskiego bezpieczen stwa od USA, przy zachowaniu pozycji Tro jka Weimarskiego jako inicjatora poszczego lnych dziaan , byy przyjmowane ze zrozumieniem kszona bowiem aktywnos i zgodnie akceptowane. Zwie c w tym obszarze powszechnie jako dos szanse na przeniesienie wspo postrzega sie c istotna pracy tro jstronnej z dotych. czasowej paszczyzny konsultacyjno-dyskusyjnej na operacyjno-wykonawcza ce stosunku Rosji i pan Takz e pro ba odpowiedzi na pytanie dotycza stw wschodniego siedztwa do idei Tro ta Weimarskiego jako swoistego filaru Europejskiej Polityki Sa jka pomostu w procesie rozwijania ich wspo pracy z UE, przyniosy ro z ne odpowiedzi. Dla Rosji stanowi ona raczej przejaw niezrealizowanej, mao istotnej koncepcji ksztatowania jednolitej ce zbyt mocno zro polityki przez niekto re pan stwa Unii, posiadaja z nicowane interesy , jednolita sie wpywu. Nie i potencjay polityczno-gospodarcze, aby stanowic rzeczywista wa tpliwos ta Weimarskiego odpowiada w duz ulega zreszta ci, iz osabienie roli Tro jka ej mierze interesom Federacji Rosyjskiej. Pozwala bowiem nadal realizowac jej strategie na paszczyz ukadania stosunko w z Unia nie bilateralnej, poprzez rozwijanie szczego lnych kontakto w z najsilniejszymi pan stwami czonkowskimi tej organizacji. Jednoczes nie w przyt Weimarski jawi sie przede wszystkim jako czynnik padku Modawii i Ukrainy Tro jka cy wzmocnic ce jest to, iz moga zakres ich integracji z UE. Znacza w trakcie rozmo w nawet ta Weimarskiego o Rosje nie poruszono kwestii moz liwos ci poszerzenia formuy Tro jka , czyli pan i Ukraine stwa, kto re w ro z ny sposo b i w ro z nym czasie artykuoway tego rodzaju wydaje w przypadku Rosji tego rodzaju plany nalez zainteresowanie. Jak sie y uznac za mao ca pro sondaz znacza be u, kto ry mia dac odpowiedz na temat rzeczywistych plano w pan stw ta dotycza cych jego przyszos Tro jka ci niz rzeczywiste zabiegi o czonkostwo. W konteks cie koncepcje postulato w Kijowa moz na odnies c wraz enie, iz ostatecznie odrzuci on ewentualna cie Weimarskim, przede wszystkim ze wzgle du na mao sprzyjaja ce czonkostwa w Tro jka sabos tym zamierzeniom stanowisko jego czonko w, jak ro wniez sama c tego forum ro wspo pracy. Niemniej jednak istotne wydaje sie wniez zwro cenie uwagi na podnoszona cia przez Tro t Weimarski roli swego rodzaju patrona w trakcie obrad moz liwos c przeje jka cych poge bieniu wschodniego komponentu i egzaminatora wszelkich inicjatyw suz a siedztwa, w tym takz Europejskiej Polityki Sa e Programu Partnerstwo Wschodnie. ta w Warszawie dyskusja na temat przyszos ta Weimarskiego przyniosa Podje ci Tro jka impulsem do nawia zania s ro wniez wymierne efekty. Same bowiem obrady stay sie cisej dzy Biurem Bezpieczen kooperacji pomie stwa Narodowego i jego odpowiednikami we ta Francji oraz w Republice Federalnej Niemiec. Wynikiem spotkan w formule Tro jka Weimarskiego, do kto rych doszo w trakcie poszczego lnych panelo w, a po z niej w siedzibie dzy innymi wspo ta Biura, jest mie lna deklaracja o kontynuacji tro jstronnej wspo pracy, przyje przez uczestniko w konferencji: szefa BBN Stanisawa Kozieja, sekretarza generalnego Obrony i Bezpieczen stwa Narodowego Francji Francisa Delona oraz sekretarza Federalnej kanclerza federalnego ds. wojskowych Rady Bezpieczen stwa RFN i jednoczes nie doradce Ericha Vada. li liczni Sama waga poruszanego tematu spowodowaa, iz w spotkaniu udzia wzie przedstawiciele instytucji pan stwowych, placo wek dyplomatycznych, os rodko w nauko-

Z kroniki naukowej

295

wo-akademickich i organizacji eksperckich z Polski, Niemiec, Francji, Albanii, Federacji obecnos Rosyjskiej, Modawii, Sowacji, Ukrainy, USA i Wielkiej Brytanii. Swoja cia dzy innymi: minister spraw zagranicznych Rzeczypospolitej spotkanie zaszczycili mie Polskiej Radosaw Sikorski, minister obrony narodowej Rzeczypospolitej Polskiej Tomasz dzySiemoniak, sekretarz stanu, penomocnik prezesa Rady Ministro w ds. dialogu mie narodowego w Kancelarii Prezesa Rady Ministro w Wadysaw Bartoszewski oraz dyrektor jego Biura Krzysztof Miszczak, jak ro wniez szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego genera Mieczysaw Cieniuch, dyrektor Biura German Marshall Fund of United States Andrew Michta, ambasador nadzwyczajny i penomocny z Ministerstwa Spraw Zagranicznych Ukrainy Andriy Veselovskiy, ambasador Republiki Modawii we Francji Oleg Serebrian, czonek Polsko-Niemieckiej Grupy ds. Trudnych Artem Malgin oraz wielu ta patronatem przewodnicza cego innych szacownych gos ci. Ponadto konferencja zostaa obje Parlamentu Europejskiego prof. dr. hab. Jerzego Buzka. ta Weimarskiego. Spotkanie nie dao jasnej odpowiedzi na pytanie o przyszos c Tro jka faktu, iz Jest to w duz ej mierze konsekwencja kwestia ta nadal ogniskuje w sobie i ujawnia ce wszelkiego rodzaju ro z nice widoczne w stanowiskach Polski, Francji i RFN dotycza zanych z rozwojem i przyszos Unii Europejskiej. Dlatego poszczego lnych zagadnien zwia cia zanie wspo tez nawia pracy przez BBN z jego odpowiednikami w Paryz u i Berlinie ta Weimarskiego, tkwia ca paradoksalnie moz e potwierdzac , iz potencjalna sabos c Tro jka tnos w dotychczasowym braku umieje ci znalezienia jednolitej i wspo lnej koncepcji jego . Wydaje sie bowiem, iz rozwoju, moz e byc jego sia utrzymanie dotychczasowej konsultacyjta Weimarskiego, przy jednoczesnym konkretnym okres nej roli Tro jka leniu stopnia regularcej korzys nos ci wzajemnych spotkan na ro z nego rodzaju szczeblach, moz e przynosic wie ci niz znalezienie dla niego innej roli, byc moz e bardziej skonkretyzowanej, za to w z adnym . Do tego bowiem potrzebne jest sprecyzowanie wartos stopniu niewypenionej tres cia ci cej na ro cej dodanej, bazuja wnowadze intereso w poszczego lnych czonko w i mniej wie ta, a o to jak pokazaa konferencja ro wnym stopniu ich zainteresowania rozwojem Tro jka w Belwederze nadal jest niezmiernie trudno. Patrycja Sokoowska

NAD POLSKA DRUGI KONGRES NIEMIECKICH BADAN

Po ponad dwo ch latach od pierwszego spotkania w Darmstadt, tym razem w Moguncji, niemieccy badacze zajmuja cy sie Polska . Kongres mia miejsce w dniach od 22 do zebrali sie 24 wrzes nia 2011 r. i zosta zorganizowany wspo lnie przez Deutsches Polen Institut w Darmstadt i Johannes Gutenberg Universitt Mainz przy wspo pracy z Giessener Zentrum stliches Europa oraz Herder Institut. Partnerami projektu byli Fundacja Wspo pracy Polsko-Niemieckiej i Polsko-Niemiecka Fundacja na Rzecz Nauki, a protektorat nad impreza o Auswrtiges Amt, Berlin wraz z Ministerium fr Bildung, Wissenschaft und obje rodek Weiterbildung und Kultur, Rheinland-Pfalz. Temat przewodni konferencji brzmia: S Europy. Komunikacja-konstrukcja-kooperacja.

296

Z kroniki naukowej

w sali plenarnej Landtagu Nadrenii-Palatynatu. Otwarcie kongresu odbyo sie Po sowach powitalnych wygoszonych przez przedstawicieli organizatoro w i instytucji cych konferencje , wste pny wykad, po uprzednim wprowadzeniu przez prof. wspieraja pieniu, zatytuowanym Polskie dr. Alfreda Galla, wygosi Martin Pollack. W swym wysta tki swych zainteresowan lekcje, mo wca przybliz y suchaczom zaro wno pocza oraz pierwsze zane z Polska , jak i rozwaz ci i obchodzenia dos wiadczenia zwia ania na temat pamie z wasna historia . Krytyczne spojrzenie na wasna historie i rozprawa z nia jest sie ci takz jego zdaniem konieczna, podobnie jak zachowanie w pamie e tych fakto w, ce otwarcie kongresu wygosi zaste pca dyrektora kto rych wspomnienie boli. Sowa wien cza Deutsches Polen Institut dr Peter Oliver Loew. tkowaa prezentacja biez cych projekto cych badan Obrady kongresu zapocza a w dotycza . Ogo nad Polska em zaprezentowano ok. 30 projekto w badawczych zebranych w czterech sekcjach: historia; historia najnowsza i polityka; gospodarka i spoeczen stwo oraz literatura zyk. Referenci pochodzili zaro i je wno z niemieckich os rodko w uniwersyteckich (np.: , Lipsk, Jena czy Moguncja), jak i z zagranicznych (Wrocaw, Marburg, Frankfurt nad Odra pienia czas kaz Paryz , Osaka, Wieden ). Juz te kro tkie wysta dej prezentacji nie przekracza prowadzonych badan 2,5 minuty, ukazay ro z norodnos c tematyczna : od badan nad sarmatyzzan dzywojennego w mowach parlamentarnych mem i poro wnania nawia do okresu mie w Polsce i Bugarii, po badania na temat aktualnego pooz enia polskich migranto w garsw po nocnych Niemczech, czy sytuacji niemieckiej beletrystyki na polskim rynku ksie z dalszymi projektami kim. Poza tym uczestnicy kongresu mieli moz liwos c zapoznac sie badawczymi zaprezentowanymi w formie plakato w. Szeroki wachlarz prowadzonych badan ukazay takz e obrady prowadzone w pojedynczych sekcjach. Ogo em referaty zostay zaprezentowane na forum 9 sekcji, przy czym posiedzenia trzech sekcji przebiegay ro wnolegle. Taki podzia umoz liwi wielu polonoznawcom zaprezentowanie swych referato w (tez prowadzonych aktualnie prac badawczych lub ich dek obrad stawia suchacza przed trudnym wyborem. wyniko w), ale taki porza dzynarodowienie: komunikacja jako konstrukcja W pierwszej sekcji zatytuowanej Umie dzynarodowej toz mie samos ci, prowadzonej przez prof. dr. Alfreda Galla zostao zaprezenc two Witkacego (dr Ewa Makartowanych pie referato w. Pierwsze zajmoway sie rczos cia czyk-Schuster i dr Karlheinz Schuster), Gustawa Herlinga-Grudzin skiego (mgr ukasz Neca) pne wysta pienia dotyczyy i Witolda Gombrowicza (prof. dr Alfred Gall). Dwa naste problematyki imigracji do Kro lestwa Polskiego w XIX w. w europejskim konteks cie (dr Severin Gawlitta) oraz dyskursu w debatach sejmowych po 1989 r. ze szczego lnym dnieniem znaczenia Europy w procesie polskiej samoidentyfikacji po 1989 r. oraz uwzgle z totalitarna przeszos (dr Paulina percepcji innych europejskich modeli obchodzenia sie cia Gulin ska-Jurgiel). Referaty sekcji drugiej Toz samos c , regiony, obszary, prowadzonej przez prof. dr. laskiem. Dr zanej ze S Dietera Bingena, dotykay przede wszystkim problematyki zwia Andrzej Michalczyk dokona poro wnania dwo ch europejskich regiono w granicznych w XIX laska, prof. Markus Otto przedstawi projekt dotyczacy i XX w. Szlezwiku i Go rnego S lasku w konteks wdraz ania modernizmu w architekturze Go rnego S cie podziau tego regionu skich miast po I wojnie s wiatowej, a dr Annegret Haase omo wia na przykadzie dwo ch s la kurczenia sie miast i strategie walki z tym Bytomia i Sosnowca problematyke a sie w swych badaniach Hannah zjawiskiem. Innym regionem Polski Mazurami zaje z i jej C. Wadle. Jej referat prezentowa wyniki pracy badawczej nad kultura eglarska

Z kroniki naukowej

297

oddziaywaniem na ten region i mieszkan co w. Natomiast Jens Adam przedstawi swe badania na temat politycznej komunikacji w Polsce. Schahadat sekcja trzecia zostaa zatytuowana Prowadzona przez prof. dr Schamme pienia zostay pos cone zaro Biografie i s wiadectwa. Wysta wie wno pojedynczym osobom i ich two rczos ci referat PD dr. Christopha Garstki dotyczy powies ci Teodora Parnickiego Toz samos c , a prof. dr Marion Brandt powies ci Reise nach Polen Alfreda Dblina, jak li sie tematyka i biografiom zbiorowym PD dr. Jochen Hardt i prof. dr Katarzyna Schier zaje dziecin stwa po II wojnie s wiatowej w Polsce i w Niemczech, a mgr Ina Alber rozpatrywaa na Europy w ich z przykadzie biografii polskich aktywistek spoecznych role yciu i dziaalnos ci. a sie problematyka obrazu Rosji w Polsce Dr Anna Trawin ska w ramach tej sekcji zaje w polskiej literaturze po 1989 r. Tematem prowadzonej przez prof. dr. Jana Kusbera czwartej sekcji bya Komunikacja tu zaro formowania wschodniej granicy II RP ponad granicami. Zajmowano sie wno kwestia planowania zarza dzania zapasami drewna w regionie (mgr Benjamin Conrad), tematyka Morza Batyckiego na przeomie XIX i XX stulecia (dr Christian Lotz), jak i zagadnieniem granic w konteks cie aktualnej problematyki miejsca Polski w Europie (mgr Steffi Marung). Drugim punktem poruszonym w tej sekcji byy stosunki polsko-niemieckie. Mgr Justyna A. Turkowska przedstawia referat na temat polsko-niemieckich strategii walki z alkoholizmem w prowincji poznan skiej, mgr Lisa Bicknell analizowaa stosunki polsko-niemieckie z perspektywy kontakto w Mieczysawa F. Rakowskiego i Marion Grffin Dnhoff, a dr rozmo Hans-Christian Petersen przybliz y suchaczom historie w lindenfelskich. ta, prowadzona przez prof. dr. Petera Haslingera, zatytuowana Wojna Sekcja pia kwestia stosunko i poko j go wnie zajmowaa sie w polsko-niemieckich zaro wno w czasie obu wojen s wiatowych (dr Stephan Lehnstaedt, dr Bernhard Bremberger i dr Maren Rger), jak i w okresie powojennym (dr Jens Boysen i mgr Martina E. Becker). W sekcji szo stej, podzielonej na dwie podsekcje, i prowadzonej przez prof. dr. Jrga Hackmanna i PD dr Ruth Leiserowitz, go wnym tematem byli polscy transnacjonalni aktorzy w XIX i XX w. Referaty tej sekcji dotyczyy zaro wno pojedynczych osobowos ci J.I. Kraszewskiego (prof. dr Christian Prunitsch) oraz Ludwika Flecka i Bronisawa Malinowskiego (dr Sylwia Werner), jak i grup spoecznych i politycznych warszawskich studento w w XIX w. (PD dr Ruth Leiserowitz), polskiej emigracji (dr. Robert Brier), feministek (mgr Iwona Dadej) i sowianofilo w (dr Beata Lakeberg). Punktem wspo lnym dla oso b i grup da cych przedmiotem referato dy zostay nie tylko be w by charakter ich aktywnos ci. Ich pogla dzynarodowe kontakty lub zagraniczne pobyty, lecz ich uksztatowane poprzez ich mie na zmiany naste puja ce na arenie mie dzynarodowej, dziaalnos c z jednaj strony bya reakcja z mie dzynarodowym oddz kiem. a z drugiej strony spotykaa sie wie zykowe zdominoway obrady sekcji sio zyk, komunikacja, tumaczeKwestie je dmej Je nie, granice, prowadzonej przez prof. dr. Thomasa Daibera. Zaro wno Agnieszka Gronek, jak li sie problemami zwia zanymi z praca i dyplomowany tumacz Berthold Ladurner zaje zykowe tumacza, a mianowicie przekadaniem emocji i werbalnych niejasnos ci. Kwestie je pienia dr Barbary Jan poruszay takz e wysta czak poro wnaa ona sposoby posugiwania sie zykiem w polsko-niemieckich rodzinach z cych w Niemczech i w Polsce oraz Stephanie je yja nauki je zyka polskiego w Niemczech. NatoHildebrandt, kto ra przybliz ya problematyke Wschodnia miast Estelle Bunout poro wnaa polskie i niemieckie spojrzenie na Europe i koncepcje dotycza ce tego regionu w latach 1945-1989. definicje

298

Z kroniki naukowej

Wschodu zaje a sie sekcja o Szerzej tematyka sma (Polska i Wscho d) prowadzona przez mitu Polski jako prof. dr Hansa-Jrgena Bmelburga. Az trzy referaty przybliz yy tematyke jego powstania w pan gierskim zaja sie antemurale christianitatis: kwestia stwie polskim i we zwia zana z tym mitem w XVII w. przedstawia mgr mgr Paul Srodecki, a problematyke sie w swym Sabine Jagodzinski i mgr Damien Tricoire. Mgr Burkhard Wller zaja pieniu kwestia wyobraz wysta en na temat Europy u polskich i ukrain skich historyko w polityka wschodnia zaje y sie w swym wysta pieniu mgr Alexandra w Galicji. Polska ro , z Schweiger i mgr Christiene Normann z ta z nica e pierwszy referat dotyczy przeomu XIX i XX wieku, a drugi teraz niejszos ci. rodek Europy by tematem przewodnim prowadzonej przez prof. Nie Wscho d lecz S tej. Dwa z przedstawionych referato dr. Eduarda Mhle, sekcji dziewia w dr. Norberta Kerskena i dr. Grischy Vercamera dotyczyy dziejo w Polski w s redniowieczu: polityki maz en skiej Piasto w i wzajemnego postrzegania Polski i Niemiec w kronikach z okresu rodkowej zaprezentoway samodefinicji i toz X-XIII w. Problematyke samos ci Europy S w swych referatach na przykadzie two rczos ci Czesawa Miosza PD dr Anna Rothkoegel ce wykorzysoraz dr Renata Makarska. Mgr Petr Heczeko przedstawi wyniki badan dotycza tania przez Wilno w procesie tworzenia wasnego wizerunku faktu, z e miasto znajduje sie c do tzw. opodal geograficznego s rodka Europy. Zas kwestii, jak w powojennej Polsce, nalez a zachowac Polski w s ci swe bloku wschodniego, starano sie pozycje rodku Europy, pos wie pienie dr Pierre-Frdrick Weber. wysta tylko do obrad w sekcjach, uczestnicy mieli szanse Konferencja nie ograniczaa sie i brac np. z biez cymi projektami przysuchiwac sie udzia w dyskusjach oraz zapoznac sie a na temat miejsca badan polsko-z w ramach wydawniczymi. Dyskusje nad historia ydowska niemieckich badan polonoznawczych prowadzili dr Franois Guesnet i dr Katrin Steffen. Zauwaz ono, z e pos ro d niemieckich badaczy Polski, ta tematyka nie jest popularna zwia zane z trudnos i liczba prac jest niewielka. Przyczyny takiej sytuacji sa ciami, sty brak z jakie napotyka badacz tej problematyki: cze ro de lub ich fragmentarycznos c du na multilingualny charakter z oraz ze wzgle ro de i literatury, koniecznos c posugiwania wieloma je zykami obcymi. sie dzy posiedzeniami zaprezentowane zostay takz puja W przerwach mie e projekty naste s wkro cych publikacji: Polsko-niemieckie miejsca pamie ci pierwsza cze c ma sie tce ukazac zyku polskim, jak i niemieckim; Modi Memorandi: interdyscyplinarny drukiem zaro wno w je leksykon termino w pamie ci zbiorowej oraz Deutsch-Polnische Geschichte. Natomiast Annina Lattermann i Piotr Buras zaprezentowali projekt imprez przygotowanych przez Kulturwissenschaftliches Institut Essen z okazji roku Polsko-Nadren sko-Westfalskiego, a Witold Gnauck przedstawi profil Niemiecko-Polskiej Fundacji na Rzecz Nauki. Dziaalnos c cych sie badaniami polonoznawczymi oraz aktualne publikacje naukowe instytucji zajmuja ce tej tematyki zostay dodatkowo zaprezentowane w formie wystaw. i czasopisma dotycza Podczas kongresu poruszone zostay takz e aktualne wydarzenia w Polsce. W moderowanej przez dr. Manfreda Sappera rozmowie dziennikarzy Piotra Burasa, Stefana Dietricha i dr. Gerharda Gnaucka na temat Polska przed wyborami poddano analizie zaro wno na polskiej scenie politycznej, jak i polskie spoeczen puja ce w nim sytuacje stwo i naste przemiany. to od kro Posiedzenie kon cowe rozpocze tkiej rekapitulacji obrad sekcji. Pozytywnie pien oceniono ukad sekcji zauwaz ono, z e czasem na pozo r przemieszana tematyka wysta

Z kroniki naukowej

299

impulsem pobudzaja cym do dalszych przemys w sekcjach stawaa sie len i wniosko w. Prof. na nieznaczna liczbe referato zanych z historia s E. Mhle zwro ci uwage w zwia redniowiecza kszone uwzgle dnienie tej tematyki. Prof. dr Klaus Ziemer pozytywnie i zaapelowa o zwie oceni przebieg kongresu. Na zakon czenie jeszcze raz zabrali gos przedstawiciele orgac swe podzie kowania jej uczestnikom. nizatoro w prof. D. Bingen i prof. A. Gall wyraz aja c, nalez za udany. Rekapituluja y uznac Drugi Kongres Niemieckich Badan nad Polska zapoznac z aktualnie prowadzonymi projektami badawczymi, Uczestnicy mieli szanse sie caa zaro do a forma ich prezentacji zache wno do dyskusji i wymiany pogla w, jak i miaa cy. Podobnie jak przed dwoma laty, kongres nie tylko pokaza, jak liczne charakter inspiruja ca atmosfere do wzajemnego jest grono niemieckich polonoznawco w, lecz stworzy sprzyjaja , zacies poznania sie nienia kontakto w i wymiany dos wiadczen . Beata Lakeberg

BRZEMIE PAMIE CI I UWOLNIENIE

z skiej zatytuowana Pamie Opublikowana ostatnio ksia ka Anny Wolff-Powe c brzemie do publiczi uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszos ci (1945-2010) daa okazje , kto 19 paz nego spotkania z autorka re odbyo sie dziernika 2011 r. w siedzibie Instytutu skiej w InZachodniego. Niemal czterdziestoletnie zaangaz owanie prof. Anny Wolff-Powe stytucie Zachodnim, w kto rym przesza wszystkie stopnie swojej kariery naukowej az do gnie ciach naukowo-badawczych stanowiska profesora i dyrektora oraz w kto rego osia karte , zostao gwatownie przerwane kilka lat temu. Swoje zainteresowazapisaa niezwyka c nia badawcze kontynuuje ona w murach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, pozostaja siado wierna tematyce Niemiec i polskiego spojrzenia na zachodnich sa w, szczego lnie rodkowa na przez Europe S w aspekcie proceso w transformacyjnych, kto re przetoczyy sie przeomie XX i XXI stulecia. Przeomowe wydarzenia i procesy polityczne ukazuje z cych sytuacje spoecznos w aspekcie ich dalekosie nych konsekwencji, zmieniaja ci i naro do w, ale ro wniez s wiadomos c jednostek. Do tego nurtu zaliczyc nalez y takz e najnowsza z Pani Profesor, w kto c analizie zamknie ty okres dziejo ksia ke rej poddaja w, wyprowadza ce kondycji natury ludzkiej uwikanej w dos uniwersalne wnioski, dotykaja wiadczenia ska pisze: historii. W zakon czeniu Anna Wolff-Powe
wyjs ci. Rzeczywistos c ostatnich lat pokazuje, z e nie da sie c z cienia przeszos ci bez dialogu pamie siada i partnera potrzebuje wzajemnos Szacunek dla sa ci: wysuchania i zrozumienia. Wymaga tego drej pamie ci nie zaordynuje i nie nauczy ani polityka zagraniczna pan ludzka godnos c . Ma stwa, ani ci. To pojednanie poprzez wysuchanie drugiej strony musi wyjs z aden instytut pamie c od ludzi. Tak jak inicjatywy przedstawicieli s wieckich elit chrzes cijan skich jest ono aktem indywidualnym. Zakada zrozumienie i wspo czucie dla cierpienia i krzywdy innych narodo w w poszanowaniu ci; dlaczego wspominamy, w jakim celu. Nie ma prawdy historycznej. Waz na jest funkcja pamie ci. Sa tylko dobre lub ze motywy jej oz bowiem dobrej lub zej pamie ywiania. Efekty pracy nad cia zalez od tego, jak otwarte i obywatelskie jest spoeczen pamie a stwo, jak przygotowane jest do , kto partnerskiej debaty nad przeszos cia rej nie moz na zapomniec . Dos wiadczenie stuleci skania do umiarkowanego optymizmu 1. ska, Pamie A. Wolff-Powe c brzemie i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszos ci (1945-2010), Poznan 2011, s. 510-511.
1

300

Z kroniki naukowej

s W pierwszej cze ci spotkania oddano gos autorce, by przybliz ya poddany analizie z obszar badawczy. Ksia ka Pamie c brzemie i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszos ci (1945-2010) to w istocie historia drugiego stopnia, analiza tego, co zostao pamie c przefiltrowane przez ludzka , po latach wydobyte z jej zakamarko w, czy tez dz z przeciwnie skazane s wiadomie ba nies wiadomie na zapomnienie. O cie arze tej ci-niepamie ci odnosza cej sie do nazistowskiej przeszos pamie ci Niemiec s wiadczy nawet czas trwania debaty; dwunastoletni okres istnienia III Rzeszy jest przedmiotem dyskusji juz cioletnich poszukiwan ponad 65 lat. Prezentowana publikacja stanowi efekt niemal dziesie ska was i studio w, a mimo to temat jest jak stwierdzia Anna Wolff-Powe ciwie cia, poniewaz gle dochodza nowe wa tki, zaro niemoz liwy do ogarnie cia wno w sferze dokumentacyjnej, wspomnieniowej, jak i refleksyjnej. Poddany analizie tak dugi okres dyskusji, wynikaja ca nie tylko ze zmian generacyjnych, ale pozwala zaobserwowac ewolucje cych od nazistowskiej dyktatury do demoro wniez transformacji systemowych, prowadza kracji konstytucyjnej i od komunizmu do wolnos ci i zjednoczenia obu pan stw niemieckich. ciolecia, powrotu do wolnos s Szczego lnie ostatnie dziesie ci obu cze ci Starego Kontynentu, c kto rego Niemcy byy centralnym elementem, sprawiy, z e pamie Europejczyko w ulega odblokowaniu. Nie jest to jednak proces jednokierunkowy. Jego punktem wyjs cia byo odzyskanie swobody komunikacji, badan i wymiany opinii na temat pomijanej wczes niej czy nowa mitologizacja. Szczego zakamywanej przeszos ci. Ro wnolegle jednak pojawia sie lnie w krajach, kto re odzyskay niepodlegos c i suwerennos c , historia pisana jest na nowo; za narze dziem polityki, przykad moz e posuz yc choc by Biaorus . Gdzie indziej historia staa sie a nawet tworzenia podziao w. a Anna Wolff-Powe ska w pracy nad prezentowana Inna kwestia, wobec kto rej stane z , dotyczya indywidualnych postaw zajmowanych przez czowieka w obliczu zbrodni. ksia ka Zwielokrotnione do niespotykanych wczes niej rozmiaro w zo, nie tylko w momencie jego ce do dzis popenienia, ale az po trwaja rozliczenia, nasuwa pytanie, czy istnieje jakis model specyfiki wyro cej niemiecka uniwersalny tej postawy, czy tez moz na doszukiwac sie z niaja ze zbrodnia i jej konsekwencjami. Jakie czynniki decyduja o sposobie, w jaki konfrontacje sie do swojej przeszos narody odnosza ci? Aby przybliz yc odpowiedz na to pytanie, dne byo zapoznanie sie z opracowaniami z zakresu antropologii, pomocne okazay sie niezbe ce konflikto pstw na terenie byej ro wniez relacje i refleksje dotycza w oraz ich naste na czele. Z analizy tych przykado Jugosawii, a nawet w krajach dalekiej Afryki, z Rwanda w ci, takz ci zbiorowej, kultywowanej pynie wniosek o braku jednolitego modelu pamie e pamie jednak, zwaszcza po upywie czasu generacji w spoecznos ciach czy narodach. Zmienia sie ci. Dowodza tego dyskusje o ksztacie bezpos rednich s wiadko w wydarzen , forma pamie ce m.in. projektowaniu i powstaniu pomnika Holocaustu wyrazu artystycznego towarzysza takz popularna przeciez ste dzis ce w Berlinie. Zmiany obejmuja e kulture cze fabuy dotycza te w formie komiksu byy niespena 30 lat temu nie do obozu koncentracyjnego Auschwitz uje pomys lenia. dzy pamie cia sprawco Odporna na zmiany pozostaje zasadnicza sprzecznos c mie w cia ofiar. Kategorie te moga przybierac i pamie ro z ne nazwy; po zakon czeniu I wojny zcach i pokonanych, po kolejnej wojnie s piono je s wiatowej mo wiono o zwycie wiatowej zasta cych dyskusjom okres leniami sprawco w i ofiar. To tylko przykad trudnos ci towarzysza ci, borykaja cym sie z pytaniem, jakimi poje ciami powinno sie operowac o przeszos ci i pamie . emocje i zro Niemal kaz demu z nich towarzysza z nicowane reakcje: czy wina moz e byc cie przezwycie z trznie sprzeczne?, kolektywna?, czy poje ania przeszos ci nie jest wewne

Z kroniki naukowej

301

, bo przeciez wreszcie, czy denazyfikacja nie bya fikcja nie moz na zmienic przeszos ci? Ta czy sie z pytaniem o potencjalne alternatywne scenariusze dla cezury ostatnia kwestia a pic c kilkumilionowa rzesze 1945 r. w Niemczech. Czy moz na byo posta inaczej, niz integruja sprawco wwykonawco w w spoeczen stwie niemieckim? Czy moz liwe byo ich wykluczenie, ska, nawet powojenni jakie mogy byc jego konsekwencje? Jak wskazaa Anna Wolff-Powe zdecydowani zwolennicy izolowania czonko w rez imowego aparatu przyznali po latach, z e ta integracja bya bardziej was zaniem. Brakuje jednak do dzis podje ciwym rozwia jedno budowy znacznego bilansu, kto ry pozwoliby stwierdzic , czy integracja nazisto w bya cena niemieckie demokratycznego spoeczen stwa i adekwatnego mu pan stwa. Z pewnos cia na niemoz gu z dos wiadczenia wskazuja nos c zmiany mentalnos ci w cia ycia jednego sie do winy, zachowuja c pokolenia. Pewnikiem jest, z e sami zbrodniarze nigdy nie przyznaja w kaz ci zbiorowej, sie dym systemie podobnie. Dlatego tym istotniejsza jest rola pamie cej pote z go wykorzystanowia ny potencja polityczny; w powojennych Niemczech udao sie dzie przestrogi. stac jako narze zaa sie po wysta pieniu autorki ksia z W trakcie dyskusji, jaka wywia ki, zwro cono uwage ci w odniesieniu do szczego na kultywowanie pamie lnych s wiadectw przeszos ci, jakimi sa zmian w traktowaniu cmentarzy II Armii Wojska Polskiego cmentarze. Poruszono sprawe cych sie na terenie Saksonii. Ro one przedmiotem dbaos znajduja wniez obecnie sa ci ze strony wadz, jak i mieszkan co w takz e ich najmodszych pokolen . spostrzez cymi tres z Uczestnicy spotkania dzielili sie eniami dotycza ci ksia ki, w kto rej gaja ca genezy poje cia wbrew tytuowi obecna jest takz e wczes niejsza historia, sie pytanie, na ile w spoeczen niemieckiej Sonderweg. Pojawio sie stwie niemieckim udao sie te w tytule uwolnienie, czy raczej pamie c urzeczywistnic uje pozostaje do dzis brzemieniem? Dyskutowano m.in. o efektach denazyfikacji w NRD, gdzie skala problemu bya mniejsza ze du na ucieczke wielu podlegaja cych tej procedurze do zachodnich stref okupacyjnych. wzgle takz Dzielono sie e osobistymi dos wiadczeniami z epoki podziau Niemiec i komunistycznej cej tylko oficjalne uzasadnienie podziau Niemiec na dobra , propagandy, dopuszczaja i antyfaszystowska Niemiecka Republike Demokratyczna i to drugie pan akceptowana st siy wsteczne i wrogie Polsce oraz pozostaym pan wo, w kto rym skupiy sie stwom socjalistycznym. dos te Inna refleksja dotyczya kopoto w z historia wiadczanych przez narody dotknie z ce odmiennymi drogami powojennego rozwoju: zbrodniczymi systemami, lecz poda aja zku Radzieckiego moz Niemco w i Rosjan. Czy dwie dekady po upadku Zwia emy juz podobnych do niemieckich rozrachunko cia u naszych wschodnich spodziewac sie w z pamie siado z ska, sa w? Czy analiza, jakiej dokonaa na stronicach swojej ksia ki Anna Wolff-Powe ro ci? Autor mogaby ukazac sie wniez w Rosji i dotyczyc rosyjskich przeobraz en pamie swoimi dos pytania podzieli sie wiadczeniami z podro z y studyjnych po Polsce z modziez a , kto z genezy Auschwitz. Powa tpiewa jednak, niemiecka ra znakomicie zdaje sobie sprawe z tego, czym bya Syberia dla miliono czy podobnie modziez rosyjska zdaje sobie sprawe w z cych nie tylko z narodo zku Radzieckiego. zsyanych tam wie nio w, pochodza w Zwia z W toku dyskusji wyraz ona zostaa refleksja, czy moz liwe jest z ycie bez przezwycie ania przeszos ci: czy jest to tylko nieprzyzwoite, czy tez powoduje zuboz enie modych pokolen wskazo o dos wiadczenia, z kto rych spoecznos ci i narody czerpia wki na przyszos c ? cia sie Niemco W dyskusji paday stwierdzenia o pro bach odcie w od przeszos ci, czego spotykane braki wiedzy o tym, co poprzedzio 1945 r., pro przejawem sa by przeniesienia . akcentu na konsekwencje wojny bez zwro cenia uwagi na jej geneze

302

Z kroniki naukowej

zania w dyskusji do warsztatu zawodowego historyka przyniosy m.in. Liczne nawia sie analizie badawczej, nie pytanie, czy przypadkiem spore grupy spoeczne nie wymykaja c s do pozostawiaja lado w swoich pogla w czy wyznawanych zasad, a na potrzeby analizy tylko elity i ich opinie. O nich sie pisze, ich refleksje sa dziejopisarskiej pozostaja natomiast w niebycie rozmowy codzienne podstawami do ocen badaczy przeszos ci, gina ce przecie tnos obrazuja c . c ponownie gos, autorka ksia z ce Niemcy Zabieraja ki podkres lia elementy wyro z niaja cych sie z konsekwencjami wasnych zbrodni. Opieka sprawowana ws ro d krajo w borykaja ca takz nad mogiami ofiar oraz polegych i miejscami zbiorowych kaz ni, wynikaja e zuja cego prawa, stanowi bodaj pierwszy w dziejach przykad narodu z zapiso w obowia cego ofiary, kto opakuja re sam przyprawi o s mierc . Od pierwszych lat po zakon czeniu wojny to ogromny wysiek edukacji i zmiany mentalnos podje ci, przede wszystkim zakorzenienia d napotkac demokratycznej kultury politycznej. I choc dota moz na mao chwalebne przypadki cymi sie z nazistowska ignorancji czy niewiedzy, w poro wnaniu z innymi krajami borykaja (Austria, Japonia czy Wochy), zmiana dokonana w powojennych Niemczech przeszos cia budzic musi uznanie i szacunek. , kultura obywatelska Czy jednak ogrom wykonanej po wojnie pracy nad s wiadomos cia przeszos i ocena ci moz na dzis uznac za uwolnienie z brzemienia? Zapewne taka intencja przys wiecaa wielu inicjatywom i publikacjom, choc nie sposo b generalizowac ten proces. ska wskazaa przykad wystawy na temat zbrodni wojennych Wehrmachtu, Anna Wolff-Powe c tych XX w. przez niemal dekade w wielu eksponowanej od poowy lat dziewie dziesia . Towarzysza ce jej dyskusje nie tylko publiczne miejscach w Niemczech i za granica wielu uczestniko doprowadziy po latach do otwarcia sie w i s wiadko w wojennych c wydarzen , powrotu do przemilczanej przez lata przeszos ci, w konsekwencji przynosza s uwolnienia. Inna forma tego procesu byy publiczne, burzliwe dyskusje woko jaka forme z ska okres ksia ek Daniela Goldhagena, kto rego Anna Wolff-Powe lia mianem niemieckiego tkowy opo Grossa. Pocza r i protest wobec radykalnie postawionych tez wyzwoli debate ca wiele utartych schemato ci i historiografii. rewiduja w pamie zuja c do pytania o rosyjska pamie c tNawia przeszos ci, prelegentka wskazaa na wyja cy Rosje spos kowo dugi czas izolacji i zakamania wyro z niaja ro d krajo w Europy. Byo to cie, odcie cie niemal wszystkich dro rzeczywis cie brutalne zamknie g kontaktu z wolnym , s wiatem. Nawet polskie dos wiadczenie epoki komunizmu jest nieporo wnywalne z izolacja maja za soba mieszkan zku Radzieckiego. Relatywnie kro jaka cy dawnego Zwia tki czas gaja ce najwyz obecnych swobo d, niedostatki kultury demokratycznej sie szych szczebli ca zmian mentalnos warunko wadzy i nieatwa, wymagaja c nie tworza w do atwego uporania z wasna przeszos . Potrzeba be dzie szczego sie cia lnie duz o czasu i wielopaszczyznowych z winami wobec wasnego narodu, a takz przemian, by zmierzyc sie e zbrodniami na miare Katynia. ska zakon wypowiedz raczej konkluzja na temat Anna Wolff-Powe czya swoja gorzka spoecznej roli historyko w, kto rych praca ws ro d wielu innych czynniko w ma najmniejszy narodo wpyw na s wiadomos c historyczna w. Natalia Jackowska

Z kroniki naukowej

303

WIECZE PRACY NAUKOWEJ PO PROFESORA MARCELEGO KOSMANA

Doprawdy rzadki to jubileusz i niecodzienna okazja, by uszanowac dorobek jednego z najwybitniejszych polskich historyko w wspo czesnych i zarazem przypomniec upostaciowione w sylwetce naukowej prof. Marcelego Kosmana wartos ci rzetelnego uprawiana zawodu nauczyciela akademickiego. Mistrz i mentor to najbliz sze synonimy tej postawy, charakterystycznej dla pracy naukowej i dydaktycznej Profesora. Jeden z przyjacio Jubilata, prof. Andrzej Chodubski wynalaz jakz e adekwatne okres lenie rados c w nauce, ce kwintesencje bezgranicznego oddania sie pasji naukowej badawczej, kto stanowia ra powoaniem, profesja , hobby i rados dnia codziennego Marcelego Kosmana. staa sie cia Zapewne, bez takiego podejs cia nie byby moz liwy obfity dorobek autorski ponad 1600 taja c przy tym o wypublikacji oraz wychowanie licznego grona kontynuatoro w, pamie powaniu o nadanie promowaniu kolejnych magistro w i doktoranto w, uczestniczeniu w poste stopni i tytuo w naukowych az do profesorskich. Zawsze jednakowo: z yczliwie, z ufnie cym us mobilizuja miechem, kto ry sprawia, z e na plan dalszy odchodziy sprawy inne niz te sowa jako wdzie cznie pamie taja ca przygotowanie referatu czy rozdziau rozprawy. Pisze seminaria wyz sze prowadzone przez Profesora jeszcze w Instytucie Dziennikarstwa przy ul. da c profesorem tytularnym. Szamarzewskiego, wtedy s wiez o po doktoracie, dzisiaj sama be Jestem przekonana, z e podobne uczucia towarzyszyy gos ciom Jubilata zebranym 26 paz dziernika 2011 r. na okolicznos ciowej uroczystos ci w budynku Wydziau Nauk Polityczki serdecznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dzie nemu zaangaz owaniu prof. Tadeusza Wallasa, dziekana Wydziau. czenie Ksie gi dedykowanej Jubilatowi Punktem kulminacyjnym uroczystos ci byo wre cych bliskie M. Kosmanowi kierunki przez przyjacio , ucznio w oraz badaczy reprezentuja gi zostaa przyje ta entuzjastycznie, totez refleksji naukowej. Idea wydania Ksie okres lenia ga nalez publikaKsie y tu traktowac jako umowne. Przygotowalis my bowiem dwutomowa zawieraja ca 56 artykuo bibliografie prac Profesora (zecje w, solidnie udokumentowana kompetentnie przez dr. Bogumia Wojcieszaka) oraz stosowna Tabula Gratulatoria stawiona z podpisami ponad 200 oso b. Tytu dziea: Przez Kresy i historie po obrzez a polityki w peni odzwierciedla spectrum zainteresowan Jubilata, zas dedykacja: Profesorowi Marcelemu autoro Kosmanowi w po wiecze pracy naukowej objas nia intencje w i redaktoro w tomu. sie m.in. Andrzej Chodubski, Jaroslav Pnek, Tadeusz Ws ro d tych pierwszych znajduja Bujnicki, Henryka Ilgiewicz, Adam Suchon ski, Henryk Wisner, Janusz Bylin ski, Jo zef Dugosz, Ludwik Grzebien , Wodzimierz Kaczorowski, Adam Koseski, Janusz Maek, Stanisaw S. Nicieja, Hieniadz Sahanovic , Gottfried Schramm, Janusz Tazbir, Zachariasz S. Jabon ski, Krzysztof R. Prokop, Roman Baron, Jacek Kolbuszewski, Grzegorz ukomski, Adam Maldzis, Jan Rzon ca, Janusz Zbudniewek, Andrzej Antoszewski, Artur Kijas, Maciej Kijowski, Bronisaw Pasierb, Jerzy Starnawski, Jan Zaubski, Zygmunt Zielin ski. Komitet : Iwona Hofman (przewodnicza ca), Wojciech Magus redakcyjny zas stanowia (sekretarz), Joanna Marszaek-Kawa, Tadeusz Wallas, Bogumi Wojcieszak (bibliografia). Publikacja nakadem Wydawnictwa Adam Marszaek w Toruniu, dos ukazaa sie wiadczonego edytora w tej dziedzinie i wypro bowanego przyjaciela s rodowiska politologo w w Polsce (obecnego na uroczystos ci).

304

Z kroniki naukowej

otworzy T. Wallas, dziekan Wydziau, dzie kuja c za patronat Uroczystos c jubileuszowa honorowy rektorowi UAM prof. Bronisawowi Marciniakowi oraz prezydentowi Miasta c licznie przybyych gos Poznan Ryszardowi Grobelnemu. Witaja ci dziekan podkres li, iz obecnos c tak wielu przedstawicieli ro z nych os rodko w akademickich i kulturotwo rczych stanowi najz ywszy dowo d wszechstronnej aktywnos ci Profesora. Sowa te skierowane byy m.in. do prof. Tadeusza Jasin skiego, dyrektora Biblioteki Ko rnickiej, prof. Henryka cego Rady Naukowej BK, prof. Krzysztofa Mikulskiego, Olszewskiego, przewodnicza prezesa Polskiego Towarzystwa Historycznego, dr Mariana Kro la, prezydenta Towarzystwa im. Hipolita Cegielskiego, Stanisawa Sopienia, prezesa Wielkopolskiego Towarzystwa du Go ci Powstania Kulturalnego, Stefana Baro ga, prezesa Zarza wnego Towarzystwa Pamie Wielkopolskiego, ks. prof. Marka Inglota, dziekana Wydziau Historii Kos cioa Papieskiego Uniwersytetu Gregorianum w Rzymie. pnie prof. T. Wallas odczyta list gratulacyjny skierowany do Jubilata przez rektora Naste UAM, zas dr Piotr Forecki adresy wystosowane przez prof. Andrzeja Chodubskiego, ks. prof. Zygmunta Zielin skiego, prof. Andrzeja Koseskiego, rektora Akademii Humanistycznej Pobo w Putusku, prof. Anne g-Lenartowicz, dyrektor Instytutu Historii Uniwersytetu Opolskiego. s cej wre czenie Ksie gi, dziekan WNPiDz omo W cze ci oficjalnej, poprzedzaja wi przebieg pracy zawodowej Profesora. Po ukon czeniu studio w historycznych na Wydziale Filozoficz prace nauczyciela je zyka polskiego no-Historycznym UAM, w 1961 r. M. Kosman podja i aciny w liceum w rodzinnej Izbicy Kujawskiej; W latach 1966-1968 by dyrektorem tej c w latach 1962-1964 kwalifikacje studiami z zakresu pedagogiki. szkoy, uzupeniaja studia doktoranckie pod opieka naukowa prof. Henryka Ro wnolegle M. Kosman podja rozprawy zatytuowanej Kancelaria owmian skiego uwien czone w 1966 r. obrona moca , iz i dokumenty Wielkiego Ksie cia Witolda. Z perspektywy lat stwierdzic nalez y z caa na ksztatowanie zainteresowan i etosu pracy M. Kosmana wywarli wpyw Jego Mistrzowie: Henryk Wysouch, Mikoaj Kozakiewicz, Gerard Labuda i Henryk owmian ski. W 1964 r. pierwsza prace naukowo-badawcza w Instytucie Historii PAN. o wczesny doktor podja Cztery lata po z niej uzyska stopien doktora habilitowanego na podstawie studium Reformacja i kontrreformacja w Wielkim Ksie stwie Litewskim w s wietle propagandy wyznaniowej. dyrektora Biblioteki Ko c W okresie od 1976 do 1982 r. peni funkcje rnickiej, wykonuja zki nauczyciela akademickiego w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji ro wniez obowia Naukowej UAM (po reorganizacji w Wyz szej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy). Kolejne etapy kariery zawodowej to: Instytut Historii Wyz szej Szkoy Pedagogicznej w Opolu (1983-1993), Instytut Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM (1987-2002 kierownik Zakadu Dziennikarstwa, od 2002 r. kierownik Zakadu Kultury Politycznej), dzania i Bankowos Wyz sza Szkoa Zarza ci (2002, rektor). Marceli Kosman uzyska tytu profesora zwyczajnego w 1989 r. tnos Talent literacki i umieje ci wykorzystania literatury faktu dla popularyzacji nauki z zaowocoway nie tylko wielokrotnie wznawianymi ksia kami z cyklu Na tropach..., lecz takz e uatwiy sprawowanie funkcji prezesa Poznan skiego, a po z niej Wielkopolskiego zku Literato Oddziau Zwia w Polskich (1994-1999), wspo zaoz yciela i wiceprezesa Towa prace prof. Kosman otrzyma wiele nagro rzystwa im. Henryka Sienkiewicza. Za swoja d i odznaczen , w tym: Zoty Krzyz Zasugi, Krzyz Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,

Z kroniki naukowej

305

im. Medal Komisji Edukacji Narodowej, Medal im. Franciszka Palackyego, Nagrode prof. Bogumia Kosmanowa ), Nagrode Go im. Edwarda Raczyn skiego (wspo lnie z z ona wna im. Wadysawa Reymonta. Henryka Sienkiewicza, Nagrode cej te sowa przypad zaszczyt wre czenia Jubilatowi Ksie gi. Dokonuja c kro Pisza tko prezentacji jej zawartos ci powiedziaam wo wczas, iz problemowy ukad tomo w odpowiada dze podzielone sa bowiem nazainteresowaniom naukowym Profesora. Artykuy w Ksie puja co: W strone Litwy, Ro ste z ne oblicza historii, Kos cio : instytucje i ludzie, W gu literatury, Kultura polityczna (caos wypowiedzi O Jubilacie). kre c poprzedzaja dkowac z to: Henryk Tematom tym moz na przyporza sekwencje ksia kowe M. Kosmana, a sa Sienkiewicz jako pisarz i kreator wyobraz ni narodowej (Profesor jest autorem m.in. takich z ksia ek, jak: Na tropach bohatero w Trylogii, Henryka Sienkiewicza wizja Polski wspaniaej, Ogniem i mieczem. Prawda i legenda, Na tropach bohatero w Krzyz ako w, Skrzetuski w historii i legendzie, Krzyz acy w historii i legendzie wieko w), Litwa, ze szczego lnym dnieniem religioznawstwa (Wielki Ksiaz uwzgle e Witold, Wadysaw Jagieo, Polska Litwa. Z odlegej i bliz szej przeszos ci, Litwa pierwotna. Mity, legendy, fakty, Jagieo kro lem Polski. Z dziejo w unii Polski i Litwy, Drogi zaniku pogan stwa u Bato w, Zmierzch Perkuna czyli ostatni poganie nad Batykiem, Litewska Jednota Ewangelicko-Reformowana od XVII w. do 1939 roku, Od chrztu do chrystianizacji. Polska Rus Litwa), kultura polityczna (cykl : Przeszos konferencji i publikacji pod redakcja c i teraz niejszos c , Mity i fakty, Wizje przyszos ci, Swoi i obcy, Elity dawne i nowe, Litwa w polskiej tradycji i kulturze politycznej oraz Wojciech Jaruzelski wobec wyzwan swoich czaso w. O kulturze politycznej Polski przeomu tysiacleci, Polska w drugim tysiacleciu). Wymieniam ro wniez Poczet prymaso w Polski, waz ny takz e w konteks cie biografistyki uprawianej przez M. Kosmana. z cych badania historii regionu jako W uzupenieniu podaam przykady ksia ek obrazuja maej ojczyzny (m.in. Opowies ci ko rnickie, Z dziejo w Biblioteki Ko rnickiej, Sylwetki Wielkopolan, Powstanie Wielkopolskie na tle walk o przetrwanie narodu polskiego pod zaborem pruskim, Z dziejo w prasy wielkopolskiej XIX-XX wieku, Prasa regionalna w Wielkopolsce, Determinacja poaczona z rozwaga. W 90-lecie Powstania Wielkoczniko polskiego). Podkres liam znaczenie podre w i syntez historycznych wydawanych przez Jubilata. Wspo lne cechy tak zro z nicowanego i bogatego dorobku to: szeroki horyzont poznawczy, rzetelnos c naukowa, dbaos c o szczego , uczciwos c autora wobec czytelnika. gi. Przedstawiony zarys two rczos ci M. Kosmana uwypukli interdyscyplinarnos c Ksie czenie byo wzruszaja cym momentem dla wszystkich zebranych, a Jubilatowi Jej wre w tej szczego lnej chwili towarzyszya maz onka prof. Bogumia Kosmanowa i syn dr Micha Kosman. pi cia g dalszych gratulacji i odznaczen Nasta . List od gen. Wojciecha Jaruzelskiego szczoowski, dyplom Lidera Pracy Organicznej i statuetke Honoroweodczyta dr Andrzej Ga czyli dr Marian Kro cy Kapituy go Hipolita wre l i prof. Marian Gorynia, przewodnicza Nagrody Towarzystwa im. H. Cegielskiego, dyplom Nagrody Honorowej Dobosz Powstania c sie do ro Wielkopolskiego przekaza prezes Stefan Baro g. Odnosza z nych aspekto w c obecnos dziaalnos ci Jubilata, gos zabrali ponadto: prof. Tadeusz Jasin ski, wspominaja c prof. Kosmana w Ko rniku, Stanisaw Sopien , prezes Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego, Ryszard Brejza, prezydent Inowrocawia, Tadeusz Krokos, prezes oddziau PTH, dr Andrzej Nowak, redaktor naczelny Rocznika Kaliskiego. W imieniu doktoranto w kowania przekaza najmodszy staz gratulacje i podzie em, dr Bartomiej Secler.

306

Z kroniki naukowej

c s fragment Dytyrambu na po Nie oddaja cis le chronologii spotkania, zacytuje wiecze pracy naukowej Mistrza Marcelego Kosmana Profesora zwyczajnego doktora habilitowanego, wygoszonego przez autora, dr Lecha Konopin skiego. Oto motto: leci Orze, Go ra dzi Pogon doem pe , a Ty, Profesorze, pio rem swym ich dogon ! kuja c i odpowiadaja c na dobre sowa, przypomnia s Profesor, dzie p. prof. Gerarda , swojego Mentora oraz s , wieloletniego przyjaciela, kto Labude p. prof. Jana Seredyke rzy gi przekazali wiedza c, z ... teksty do Ksie e uroczystos ci nie doczekaja Iwona Hofman

COLLOQUIUM OPOLE 2011: OD WOJNY O GRANICE DO DOBREGO SA SIEDZTWA

do przypomnienia istotnych rocznic dla stosunko Rok 2011 stanowi okazje w polc ta rocznica zakon sko-niemieckich. Z jednej strony bya to juz dziewie dziesia czenia laska po I wojnie s Go konfliktu o przynalez nos c pan stwowa rnego S wiatowej, kto ry rok po z niej doprowadzi do podziau regionu i kruchego pokoju, zniszczonego przez polityke narodowosocjalistycznych Niemiec. Z drugiej strony dwudziestolecie podpisania traktatu siedztwie i przyjaznej wspo polsko-niemieckiego o dobrym sa pracy, kto ry wraz z traktatem granicznym po blisko po wieczu od zakon czenia II wojny s wiatowej mia ostatecznie c dzy pan dzy zamkna ten konflikt oraz wytyczyc nowe zasady i formy relacji mie stwami i mie narodami. do rozmaitych spotkan Przez cay ubiegy rok wydarzenia te byy okazja o charakterze ro z nich politycznym i kulturalnym. Nie obyo sie wniez bez pro b refleksji naukowych. Jedna dzynarodowa konferencja naukowa pt. Od wojny o granice do dobrego sa siedztwa, bya mie tnasta edycja nowej serii Colloquium Opole. kto ra bya jednoczes nie pie Spotkanie zostao zorganizowane 8-10 listopada 2011 r. pod patronatem prezydenta laskim w Opolu Opola we wspo pracy z Pan stwowym Instytutem Naukowym-Instytutem S laskim w Grlitz. Wsparcia finansowego udzieliy Fundacja Wspo i Muzeum S pracy Polsko-Niemieckiej, Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyz szego. ga lat 70. ubiegego wieku i zwia zana jest z nazwiskami Geneza Colloquium Opole sie prof. Jo zefa Kokota i Edmunda J. Osman czyka, kto rzy traktowali Colloquia jako forum dzynarodowymi, przede wszystkim polsko-niemieckimi. Z podyskusji nad problemami mie wodu o wczesnej sytuacji politycznej miay one wymiar jednostronny i jes li goszczono juz naukowco w niemieckich, to byli to przedstawiciele NRD. Dopiero w latach 80. wraz zaniem wspo Ewangelicka w Mlheim dialog ten nabra charakteru z nawia pracy z Akademia bardziej otwartego, z udziaem przedstawicieli nauki zachodnioniemieckiej. Pomimo rysuja przeomu politycznego spotkania zawieszono po 1987 r. cego sie

Z kroniki naukowej

307

Do tej idei powro cono w 1997 r. przede wszystkim staraniem, przedwczes nie zmarego, c w ramach Colloquium Opole prof. Wiesawa Lesiuka oraz prof. Michaa Lisa, kontynuuja dnieniem perspektywy podejmowanie waz kich zagadnien polsko-niemieckich z uwzgle w otwartej debacie wspo czeskiej. Jednoczes nie za kaz dym razem starano sie lnie dokonac ich lasku. egzemplifikacji na S Zarys dziejo w tych cyklicznych konferencji zosta przedstawiony 8 listopada przez prof. Michaa Lisa w trakcie spotkania organizatoro w Colloquium Opole oraz przybyych juz referento w. Przy tej okazji zostay ro wniez przybliz one zaoz enia tegorocznej konferencji, kto rej punktem wyjs cia bya analiza losu mniejszos ci narodowych w wieku ekstremo w (Eric Hobsbawm), by podczas kolejnych sesji przybliz yc wybrane aspekty nowego otwarcia polsko-niemieckiego po 1991 r., z zachowaniem tradycyjnego juz kontrapunktu czeskiego. Po tym wprowadzeniu przedstawiono zebranym dwie propozycje kolejnych spotkan rodkowo-Wschodniej ce roli i znaczenia rucho z cyklu dotycza w regionalnych w Europie S (M. Lis) oraz miejsca miasta s rodkowoeuropejskiego w Europie posttotalitarnej (dr Bernard pna dyskusje nad tymi propozycjami. Linek). Zebrani odbyli wste pio 9 listopada w opolskim ratuszu. Uczestniko Oficjalne otwarcie konferencji nasta w c owocnych obrad. Colloquium powita prezydent Opola Ryszard Zembaczyn ski, z ycza Kro tkie przemo wienie wygosi ro wniez Jan Sechter, ambasador Republiki Czeskiej w Polsce, kto ry wyrazi zadowolenie, z e w ramach Colloquium Opole od duz szego czasu laska i trilateralnymi ro zane z czeskim dziedzictwem S podnosi sie wniez kwestie zwia relacjami. W imieniu organizatoro w referento w i uczestniko w konferencji powitaa dr Teresa laskiego, kto cze s Sodra-Gwiz dz dyrektor PIN-Instytutu S ra ro wniez prowadzia te c laskiego w Grlitz. konferencji oraz dr Maximilian Eiden z Muzeum S Wykad inauguracyjny zatytuowany Polsko-niemieckie traktaty 1990-1992 trway siedztwa wygosi prof. dr hab. Jan Barcz, b. ambasador RP drogowskaz dobrego sa w Wiedniu i czonek polskiej delegacji negocjatoro w traktato w. Szczego owo przedstawi ce sie w ich trakcie w nim uwarunkowania polityczne rozmo w dyplomatycznych, pojawiaja spory, podstawowe ustalenia traktatowe i ich znaczenie dla dalszych relacji polcy charakter koreferatu, a momentami sko-niemieckich. Komentarz do tego wykadu, maja wspomnien uczestnika wydarzen wygosia prof. dr hab. Dorota Simonides. W swej lasku na przedstawieniu reakcji spoecznych na dole, go wypowiedzi skupia sie wnie na S Opolskim na pertraktacje dyplomatyczne prowadzone wo wczas takz e na poziomie mocarstw ca sie w naszym regionie mniejszos s wiatowych. Podkres lia ich wpyw na instytucjonalizuja c oraz na relacje mniejszos kszos niemiecka c -wie c . pytania o moz Po dyskusji nad tymi wypowiedziami, w kto rych pojawiy sie liwos c cia juz zapiso cych ludnos zamknie wo wczas kwestii wasnos ciowych oraz geneze w dotycza ci pod pomnik upamie tniaja cy spalenie polskiej w Niemczech, zebrani wspo lnie udali sie ty podczas Synagogi opolskiej podczas nocy krysztaowej (1938), kto ry zosta odsonie Colloquium Opole 1998. Okolicznos ciowe przemo wienie wygosi Bernard Gaida, przewocy Zarza du Zwia zku Niemieckich Stowarzyszen dnicza Spoeczno-Kulturalnych w Polsce. ydo Podkres li w nim trwae znaczenie tej tragedii niemieckich Z w jako przestrogi dla aberracja kultury europejskiej. Wia zanki kwiato kolejnych pokolen przed podobna w zostay zoz one w imieniu organizatoro w oraz mniejszos ci niemieckiej. laskiego. Pierwsza sesje w siedzibie Instytutu S zatytuowana : Dalsze obrady odbyy sie Mniejszos ci w wieku ekstremo w (1921-1991) prowadzi prof. Wojciech Kunicki (Uniwercone losom poszczego sytet Wrocawski). Referaty pos wie lnych mniejszos ci w XX w.

308

Z kroniki naukowej

wygosili: prof. Piotr Madajczyk (Instytut Studio w Politycznych PAN), kto ry scharakc cia z teryzowa losy Niemco w w Polsce w tym czasie, podkres laja enie na tej grupie uwarunkowan historycznych. Andrzej Stach (niezalez ny publicysta z Berlina) omo wi trzne skonfliktowana, powojenne problemy Polonii w Niemczech, kto ra do dzisiaj jest wewne sto polskie debaty polityczne maja przede wszystkim pokoleniowo. Zauwaz y ro wniez , z e cze dny charakter dla samej Polonii. Jako ostatni w tej sesji zabra gos doc. Jir drugorze i Friedl (Instytut Historii Akademii Nauk RC, Oddzia w Brnie), kto ry przedstawi losy Polako w na lasku Cieszyn czeskim S skim w drugiej poowie XX w., przede wszystkim w okresie na znaczenie dla loso bezpos rednio powojennym. Ro wniez on zwro ci uwage w tej zbiorowocie Zaolzia w 1938 r. oraz interwencja wojsk Ukadu s ci takich wydarzen , jak zaje Warszawskiego w 1968 r. w Czechosowacji. W dyskusji nad referatami zebrani podnosili trznym. ro z ne zagroz enia dla mniejszos ci, takz e o charakterze wewne siedzkiego, moderowana przez prof. Kolejna sesja zatytuowana Woko traktatu dobrosa Trzcielin -Polus (Uniwersytet Opolski), dotyczya wybranych po Aleksandre ska l funkcjonowania i wzajemnych relacji spoeczen stw Polski, Niemiec i Czech po zmianach traktatowych c tych. Rozpocza ja ambasador Jan Sechter, kto lat dziewie dziesia ry omo wi dyplomatyczne zku z niemoz wygoszenia kontakty czesko-niemieckie ostatnich dwo ch dekad. W zwia nos cia referatu przez prof. Krzysztofa Ruchniewicza (Centrum Studio w Niemieckich i Europejskich im. Willyego Brandta we Wrocawiu), przygotowany przez autora referat przedstawi B. pienia byy pro Linek. Go wnym tematem tego wysta by opracowania wspo lnego polcznika do nauczania historii. Z tej perspektywy zostay przedsko-niemieckiego podre bny charakter posiada referat dr. stawione relacje polsko-niemieckie ostatnich lat. Nieco odre Andrzeja Michalczyka (Uniwersytet Ruhry w Bochum), kto ry na podstawie badan naukowych, opracowan demoskopijnych oraz wasnych dos wiadczen , Polaka od kilkunastu lat zmiane obrazu Polski i Polako mieszkan ca Niemiec przedstawi pozytywna w w Republice na tych wa tkach. Federalnej Niemiec w ostatnich latach. Dyskusja koncentrowaa sie Dotyczya ro wniez relacji czesko-niemieckich i roli w nich Polski. kontynuowano naste pnego dnia. 10 listopada odbyy sie dwie kolejne sesje Debate Colloquium oraz dyskusja panelowa z udziaem reprezentanto w mniejszos ci narodowych. cona relacjom polsko-niemieckim z perspektywy organizacji Pierwsza sesja zostaa pos wie cych pro zintensyfikowania kontakto i instytucji kulturalnych podejmuja be w polsko-niemiec cze s kich i zbliz enia obu narodo w. Te c konferencji prowadzi dr Markus Bauer z Muzeum laskiego w Grlitz. Dzieje swoich instytucji, teraz S niejszos c oraz perspektywy na przyszos c przedstawili: dr Matthias Kneip (Niemiecki Instytut Polski w Darmstadt), dr Maximilian laskie w Grlitz), Annemarie Franke (Fundacja Krzyz Eiden (Muzeum S owa dla Porozumienia Europejskiego) oraz Rafa Bartek (Dom Wspo pracy Polsko-Niemieckiej). W dyskusji uwarunkowania oraz pos podkres lano, z e zmieniy sie rednio takz e cele organizacji i in. Adresaci ich dziaan stytucji, kto re reprezentuja , czyli wspo czesne pokolenie nie ma z cych z wasnych dos siadem, obcia en wynikaja wiadczen z przeszos ci, jest zainteresowane sa , bardzo cze sto dobrze zna je zyk. Jednak wysta piy nowe trudnos ce jego kultura ci wynikaja zku z czym pojawio sie z coraz dotkliwiej odczuwanych problemo w finansowych, w zwia utrzymac da mogy nadal pytanie, czy uda sie instytucje, kto re powstay w latach 90. i czy be tak efektywnie pracowac ? cono takz Wiele miejsca w dyskusji pos wie e potrzebom i moz liwos ciom szerszej niz dotychczas polskiej aktywnos ci kulturalnej w Niemczech.

Z kroniki naukowej

309

laski w Opawie) Kolejna sesja, moderowana przez prof. Zdenka Jirska (Uniwersytet S cona zostaa ponadnarodowym relacjom gospodarczym ostatnich dekad. Prof. Stanipos wie laski) przedstawi dziaalnos saw Senft (PIN-Instytut S c firm z kapitaem niemieckim na lasku Opolskim. Podobnym zagadnieniom w wymiarze ogo S lnoniemieckim oraz zmieniaja stereotypom na temat pracowniko ci swoja cym sie w polskich w Niemczech pos wie wypowiedz Michael Kern, dyrektor Polsko-Niemieckiej Izby Przemysowo-Handlowej. rozwoju w cia gu ostatnich 15 lat polskich firm w Niemczech, Przedstawi dynamike c zmiane struktury i wzrost polsko-niemieckiej wymiany towarowej. Na prezenpodkres laja biaja ca sie integracje europejska dla regionu morawskotacji szans stworzonych przez poge skiego skupi sie dr Osvald Milerski z Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie. s la dyskusja panelowa prowadzona przez prof. Na zakon czenie konferencji odbya sie li w niej udzia: Bernard Gaida Michaa Lisa, zatytuowana: Perspektywy mniejszos ci. Wzie cy Zwia zku Niemieckich Stowarzyszen (przewodnicza Spoeczno-Kulturalnych w Polsce), cy Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech), dr Jo Wiesaw Lewicki (przewodnicza zef Szymeczek (prezes Kongresu Polako w w Republice Czeskiej) oraz Marek Mazurkiewicz (penomocnik Wojewody Opolskiego ds. Mniejszos ci Narodowych i Etnicznych). Przedstawiciele mniejszos ci zaprezentowali swoje grupy oraz omo wili go wne pola aktywnos ci i napotykane problemy, ws ro d nich zagroz enia i ich przyczyny. Penomocnik Wojewody Opolskiego opisa zakres moz liwos ci wsparcia mniejszos ci przez pan stwo polskie oraz podejmowane dziaania w wojewo dztwie opolskim. Uczestnicy konferencji podczas dyskusji nad sposobami poprawy funkcjonowania nad tymi wypowiedziami ro wniez skupili sie ro z nych grup mniejszos ciowych w Polsce, Niemczech i Czechach. Podkres lano role tnos w racje drugiej strony, wzajemnej wraz umieje ci wsuchiwania sie liwos ci i odchodzenia cych z trudnej przeszos od stereotypo w oraz uprzedzen , zwaszcza tych wynikaja ci. dzie mogo sie zapoznac Z efektami naukowymi konferencji szersze grono oso b be po opublikowaniu przygotowywanej do druku publikacji pokonferencyjnej. O tym, z e sie s spotkanie byo potrzebne i udane, zdaja wiadczyc oz ywione dyskusje. Warte pod tez tnienia spalenia opolskiej kres lenia sa pozanaukowe akcenty spotkania w postaci upamie ce zintensyfikowac Synagogi oraz debaty przedstawicieli mniejszos ci narodowych, moga wzajemne kontakty.
Monika Choros Bernard Linek

WILLY BRANDT A POLSKA ENIE PODZIAU EUROPY PRZEZWYCIE Z

panelowa z okazji otwarcia w dniu 16 listopada 2011 r. wystawy Willy Brandt Dyskusje z a Polska Przezwycie enie podziau Europy zorganizowali: Instytut Zachodni, Biuro Fundacji im. Friedricha Eberta w Polsce oraz Wyz sza Szkoa Nauk Humanistycznych . Zebranych przywitali dr Micha i Dziennikarstwa w Poznaniu, kto ra gos cia ekspozycje Nowosielski p.o. dyrektora Instytutu Zachodniego oraz Knut Dethlefsen dyrektor Biura Fundacji im. Friedricha Eberta w Polsce.

310

Z kroniki naukowej

pie zaakcentowa to, z M. Nowosielski na wste e obecnie wobec kryzysu systemu dac wartos ci nalez y spogla czasami wstecz na postacie historyczne, kto re miay nie tylko przyszos , aby wielki autorytet, ale takz e, a moz e przede wszystkim, miay wizje ci i odwage wizje wprowadzac tpienia Willy Brandt, socjaldemote wz ycie. Takim politykiem by bez wa du Republiki Federalnej krata i antyfaszysta, minister spraw zagranicznych i kanclerz rza Niemiec, kto ry swoim dziaaniem otworzy nowy rozdzia w historii powojennych stosunko w c Fundacje im. Friedricha Eberta polsko-niemieckich. Z kolei Knut Detlefsen przedstawiaja c dziaania na rzecz podkres la, z e kontynuuje ona dzieo Willyego Brandta, wspieraja dzy europejskimi narodami. Najpierw byo to wspieranie pojednania i wspo pracy pomie dziaan na rzecz partnerstwa niemiecko-francuskiego, a teraz niemiecko-polskiego. Wskazuc na uczestnika dyskusji, kto ja rym by wieloletni nadburmistrz Hanoweru, Herbert Schmalstieg, powiedzia, z e jest on bardzo dobrym przykadem kontynuatora idei Brandta, kto ry dzy ludz wdraz a idee partnerstwa europejskiego na poziomie spoecznos ci oraz mie mi. ca dyskusje Anna Bachmann z Foundation for European Studies jako pierwModeruja szemu udzielia gosu Andrzejowi Byrtowi, dyplomacie, wieloletniemu ambasadorowi wypowiedz od tego, z polskiemu w Republice Federalnej Niemiec, kto ry swoja rozpocza e nadaja ca sie bardzo dobrze zaro Willy Brandt jest postacia wno do opisu historycznego, jak tego moz i emocjonalnego. Istotnie budzi wielkie emocje. Ilustracja e byc publikacja w czasopis mie Der Spiegel z 16 listopada 1970 r., przed podpisaniem polsko-niemieckiego traktatu, gdzie w tytule postawione zostao emocjonalne pytanie: Pojednanie czy wytpliwos w tym prasowym tytule skonfrontowac przedaz ?. Wa c wyraz ona moz na z nadana nagroda Nobla za doBrandtowi w tamtym czasie, przed czterdziestu laty, pokojowa gnie cie niemieckiej re ki do prowadzenie do zmiany niemieckiej Ostpolitik oraz za wycia cie procesu budowania pomosto narodo w Europy Wschodniej i rozpocze w i pojednania. Jak waz nymi dokonaniami byy dla Brandta te traktaty moz e s wiadczyc to, z e jeszcze podczas d, z spotkania w Polsce, po kilkunastu latach, wyrazi pogla e podpisane przez niego traktaty dzy Niemcami a Polska oraz Niemcami i Zwia zkiem Radzieckim okaz sie owocne dla pomie a integracji Europy. wypowiedz od tego, Drugim dyskutantem by Herbert Schmalstieg, kto ry swoja rozpocza z e przed kilku dniami, w innym projekcie Fundacji im. Friedricha Eberta, bra udzia w dyskusji o Willym Brandcie, gdzie wskaza, z e ten polityk juz w 1960 r., jako kandydat na europejskiego partnerstwa, w pierwszej kanclerza Republiki Federalnej Niemiec mia wizje kolejnos ci niemiecko-francuskiego, w drugiej zas niemiecko-polskiego. Jako silna osobowos c wpywa na innych polityko w w sprawach rozwoju relacji polsko-niemieckich. Wiedzia juz wtedy, z e pojednanie polsko-niemieckie jest warunkiem koniecznym dla budowy wspo lnej Europy. Jako nadburmistrz stolicy Dolnej Saksonii H. Schmalstieg postanowi wdroz yc idee pojednania polsko-niemieckiego i partnerstwa poprzez utworzenie partnerstwa miast Hano podczas pobytu na Targach Poznan c wizyte wer i Poznan . Temat podja skich, skadaja dzie Miasta Poznania i przedstawiaja c idee partnerstwa, kto w Urze re w swojej zasadniczej modziez i kontakty grup oso tres ci zawierac miao wymiane owa b dorosych. Spotka sie natychmiast z zarzutem wspo pracy z komunistami, kto ry to zarzut trzeba byo odpierac c, z dzyludzkich. Kontakty te, wykazuja e ma ona przede wszystkim charakter spotkan mie tkowane podpisaniem umowy partnerskiej, rozwine y sie szczego zapocza lnie podczas stanu c sie wielka akcja pomocy humanitarnej, realizowanej przez wojennego w Polsce, staja zwykych ludzi w Niemczech oraz organizacje obywatelskie.

Z kroniki naukowej

311

W kolejnej wypowiedzi dr Piotr Kubiak przybliz y postac i dziaalnos c Willyego , z Brandta, przypomnia jego dokonania polityczne a takz e z ycie osobiste. Zwro ci uwage e cym waz Brandt by w nowoz ytnej historii Niemiec trzecim politykiem wprowadzaja ne, systemowe zmiany (po Friedrichu Ebercie, two rcy, realizatorze i pierwszym prezydencie Republiki Weimarskiej oraz Kurcie Schumacherze, kto ry po II wojnie s wiatowej odbudowa socjaldemokracje ). Willy Brandt nazwany moz niemiecka e byc kontynuatorem dziea obu swoich socjaldemokratycznych wielkich poprzedniko w, poniewaz jako minister spraw du Republiki Federalnej Niemiec wprowadzi cakiem zagranicznych, a potem kanclerz rza jakos nowa c do niemieckiej polityki wschodniej, opartej na pojednaniu, partnerstwie i wspo pracy. c sie do charakterystyki Brandta i jego Kolejny dyskutant, prof. Hubert Orowski, odnosza s dziaalnos ci, kto rej znaczna cze c przypada na czas przymusowej emigracji, zwro ci uwage a sie juz z na to, z e ta emigracja rozpocze w wieku lat dwudziestu i bya duz ym obcia eniem cym okres psychicznym dla modego Brandta, powoduja lone, nie zawsze akceptowane ws rodowisku zachowania. Z drugiej strony nieobecnos c w Niemczech pozwolia mu lepiej zrozumiec zmiany w caej Europie, a go wnie w Europie Wschodniej. Zdobyte wtedy wyczucie specyfiki Europy Wschodniej po latach spowodowao na przykad, z e Brandt c do Polski, zabra ze soba ludzi s c, z przyjez dz aja wiata kultury, susznie uwaz aja e w ten ksza swoje szanse na pozytywny odbio sposo b zwie r spoeczny. W drugiej rundzie wypowiedzi moderator dyskusji, A. Bachmann postawia pytanie ce trudnos cej sie Europy i kryzysu wartos dotycza ci jednocza ci. c Andrzej Byrt zauwaz Odpowiadaja y, z e ani Europa ani Stany Zjednoczone nie przed obuzami i zodziejami spos zabezpieczyy sie ro d finansjery. Willy Brandt uwaz a humanitaryzm, ro wnos c i partnerstwo za wartos ci podstawowe, kto re wspo czes nie zostay opinie , z zagubione i zdyskredytowane przez polityko w. Wyrazi tez pesymistyczna e dzisiejsza Europa od tych podstawowych wartos ci odesza bardzo daleko. Jako czowiek tamtego czasu w swojej wypowiedzi Herbert Schmalstieg stwierdzi, iz Unie Europejska , bo ta obecna nie Willy Brandt dzis apelowaby o prawdziwie zjednoczona , ale zbiorem pan jest jednos cia stw oraz ich komisarzy, przez co jest zupenie niesterowalna i bezwadna. Ponadto jego zdaniem nalez y niemieckim i francuskim politykom oraz dnikom unijnym bardzo wyraz urze nie uzmysowic , z e wspo lna Europa to nie tylko Niemcy i Francja, a wspo lna waluta wymaga kontroli i ingerencji w sytuacjach zagroz en . , z zaste powac H. Orowski zwro ci uwage e w z yciu publicznym sowa zaczynaja czyny. mo sto zaniedbuja c dziaania celowe, a nawet Bardzo duz o sie wi, ro wniez o wartos ciach, cze konieczne. Charakterystyczne dla Willyego Brandta byo to, z e on nie tylko mo wi, co trzeba robic , ale dziaa na rzecz wdroz enia tych idei oraz plano w. Nie tylko mo wi o odpowiedzial odpowiedzialnos nos ci, ale takz e o te c zabiega. W praktyce niemieckiej socjaldemokracji zwracania sie do siebie czonko stosowa sowo towarzysz jako forme w tej partii. Swoim podnosic i znaczenie jednos przykadem stara sie range ci oraz wspo odpowiedzialnos ci w dziaaniach politycznych. W dyskusji pozapanelowej mo wiono o rezerwie caej niemieckiej socjaldemokracji wobec polskiego ruchu Solidarnos c oraz o niezrozumiaym dla Polako w uchyleniu sie sa w czasie wizyty w Polsce w latach osiemW. Brandta od spotkania z Lechem Wae tych. dziesia Gos takz e zabra Andrzej Wituski, prezydent Poznania z lat 1982-1990, czyli czasu zuja c do wypowiedzi pierwszych powojennych kontakto w poznan sko-hanowerskich. Nawia

312

Z kroniki naukowej

Herberta Schmalstiega rozszerzy temat pierwszych kontakto w Poznan -Hanower, ro wnie zane z zawarciem trudnych w Poznaniu jak i w Hanowerze. Wskaza na problemy zwia da cego jednym z pierwszych zwia zko partnerstwa obu tych miast, be w partnerskich duz ych miast w Polsce i Republice Federalnej Niemiec. pnie uczestnicy spotkania zwiedzili ekspozycje . Tam, po kro Naste tkim wprowadzeniu danie wystawy i rozmowy uczestniko Knuta Detlefsena, jeszcze dugo trwao ogla w dyskusji. cemu Dyrektor Biura Fundacji im. Friedricha Eberta w Polsce przekaza przewodnicza Willy Brandt 1913-1992. Towarzystwa Polsko-Niemieckiego w Poznaniu monografie Wizjoner i realista, autorstwa Petera Merseburgera, co potraktowane zostao jako wyro z wspo z Towarzystwem Niemiecko-Polskim. nienie Towarzystwa za aktywna prace Hubert Owczarek

ZBIOROWA MIEJSCA PAMIE CI I PAMIE C CZESNEJ KULTURZE WE WSPO

w Poznaniu na Wydziale Historycznym UAM Dnia 9 grudnia 2011 r. odbya sie ci i pamie c konferencja naukowa Miejsca pamie zbiorowa we wspo czesnej kulturze. Zostaa ona zorganizowana przez Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM oraz li w niej udzia przedstawicieInstytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocawskiego. Wzie reprezentacja badaczy le ro z nych dyscyplin naukowych z wielu os rodko w. Poza liczna dzy innymi przedstawiciele i studento w Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza gos cili mie Uniwersytetu Wrocawskiego, Os rodka Badawczego TNS Pentor, Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydziau Antropologii na Uniwersytecie Kalifornijskim. Koc -Krenz, dziekan Wydziau HistoryczPo oficjalnym powitaniu przez prof. Hanne ke a sie pierwsza cze s nego UAM, rozpocze c konferencji. Tematyka obrad koncentrowaa sie cia oraz badan woko problemo w teoretycznych badan nad pamie nad polskimi miejscami ci w konteks tku konferencji lez pamie cie projekto w europejskich. U pocza a zamys poddania projektu Polskie Miejsca Pamie ci, kto pod dyskusje rego go wnymi pomysodawcami i zarazem organizatorami konferencji byli: dr hab. Bartosz Korzeniewski z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM oraz prof. Stefan Bednarek z Instytutu Kulturoznawstwa zuja c do pierwszego UWr. Two rcy projektu przedstawili jego go wne zaoz enia nawia cone francuskim miejscom projektu Pierrea Nory, kto ry wyda kilkutomowe dzieo pos wie ci, a takz cych niemieckich, woskich i dun ci. pamie e projekto w dotycza skich miejsc pamie two Nadzieja rco w projektu jest wzbudzenie w Polsce szerszego zainteresowania badaniami ci; rozumianymi nie tylko jako miejsca, ale i jako nad nietopograficznymi miejscami pamie postacie, czy twory kulturowe. Idea tych miejsc polega na tym, z e choc czonkowie danej juz ci, maja miejsca, w kto c skrystalizowaa wspo lnoty nie maja z ywej pamie rych pamie sie pewien kod doste pu do niej. Dotychczas w Polsce pojawiay sie projekty i kto re daja zuja ce do polsko-niemieckich miejsc pamie ci, czy s skich miejsc pamie ci, natomiast nawia la prezentowany na konferencji projekt ma byc pierwszym, caos ciowym opracowaniem ci, rozumianych jako cze s polskich miejsc pamie c kanonu historycznego, takich, o kto rych

Z kroniki naukowej

313

powielac czonek danej wspo lnoty powinien cokolwiek wiedziec . Autorzy nie chca francusdzie ukazywa sie jeden tom. Pierwszy kiego i niemieckiego projektu. Zaoz yli, z e co roku be zatytuowany ma byc Wolnos c (pod koniec 2012 roku), kolejny Honor. Kaz dy tom dzie zawiera bogato ilustrowane hasa i ukaz w wersji ksia z be e sie kowej i multimedialnej. encyklopedyczna i be dzie sie opiera na tradycjach badawczych Leksykon przyjmie forme c polskiej socjologii. Projekt obliczony jest na pie lat, ro wnolegle opracowywane byyby ca miejsc ro wniez programy dla licealisto w, studento w, a takz e strona internetowa dotycza ci w Polsce, na kto sie artykuy, ksia z pamie rej znajda ki oraz informacje o konferencjach. by odzwierOrganizatorzy podkres lili, z e jest to projekt aideologiczny i apolityczny, chca ciedla wszelkie tradycje: lewicowe, prawicowe, centroprawicowe, takz e tradycje II Rzeczyci, ani jej pospolitej, wojenne oraz te z czaso w PRL. Nie chodzi ani o demaskowanie pamie zowienie. Chodzi o dowartos bra ciowanie nie tylko kultury wysokiej, ale i kultury niskiej. Ma gac da po czasy to byc projekt kulturoznawczy o specyfice antropologicznej. Hasa sie be PRL-u, gdyz w badaniach jest to w pewnym sensie biaa plama, to czas spychany biao czarna siatke , podkres c doniosa role opozycji w zapomnienie, na kto ry narzuca sie laja cej przeciw systemowi. Nie zostawia to wiele miejsca tzn. szarym ludziom, kto walcza rzy w PRL-u z yli. ci wysta pienie omo Prof. Stefan Bednarek pos wie wieniu koncepcji mnemotoposo w i ich cia zbiorowa . Chciaby, by zaproponowany przez niego miejscu w badaniach nad pamie ci. termin mnemotopos by wolny od konotacji, kto re ewokuje termin miejsce pamie ci to w naszej s zykowej konkretnie zlokalizowane przestrzenie Miejsca pamie wiadomos ci je tniaja ce, natomiast w projekcie chodzi o pro monumeta, na przykad tablice upamie be ci. Zatem badanie mnemotoposu przybraoby postac dotarcia do z ywej pamie rekonci obecnych w dyskusjach potocznych, w filmie, teatrze struowania okrucho w pamie dzie tam, gdzie ksztatuje sie polska pamie c i wsze zbiorowa. Projekt ma zawierac kilka cie mnemotocentralnych mnemotoposo w, woko kto rych skoncentrowane byyby inne. Poje dobrym punktem wyjs cznym narze dziem daja cym szanse posu moz e okazac sie cia, pore przez sito projekto dzynarodowych. W badauchwycenia zagadnien , kto re przelatuja w mie cia perspektywa narodowa zdaje sie nadal dominowac niach nad pamie , choc zauwaz yc ci narodowej o konteksty lokalne. moz na propozycje wzbogacenia dyskurso w pamie cym miejsc pamie ci zabra gos prof. Piotr T. Kwiatkowski, W drugim panelu dotycza c rok 1905 w Polsce jako zapomniane miejsce pamie ci. dyrektor TNS Pentor, przedstawiaja wiadczy o tym mie dzy innymi fakt, z S e Bank Narodowy, kto ry emituje kolekcje okolicznos tni mie dzy innymi: szes ta rocznice zakon ciowych monet, w 2005 roku upamie c dziesia czenia urodzin Konstantego Ildefonsa Gaczyn II wojny s wiatowej, rocznice skiego i rocznice wydarzenia z roku 1905. Nieco s mierci Stanisawa Augusta Poniatowskiego, ale pomina kinematografia. W 1934 r. wszed na ekrany film Co bardziej askawa okazaa sie rka pnie Mody las, w kto tek walki o polska szkoe . generaa Pankratowa, naste rym widzimy wa Po II wojnie s wiatowej powstay dwa wybitne filmy: Goraczka Agnieszki Holland oraz film ebrowskiego, jest to jednak kinematografia cakowicie zapomniana. W biay dzien Edwarda Z zanych z upamie tnianiem tego roku, a jes one Brakuje inicjatyw lokalnych zwia li maja skale . Prawdopodobnie dzieje sie tak dlatego, z miejsce, to na niewielka e prawica woli o roku 1905 zapomniec , a lewica milczy, poniewaz nie widzi politycznego interesu w przywoywa natomiast o rocznice, na kto niu tamtych wydarzen . Spo r toczy sie rych moz na zbic polityczny ci. Pamie c kapita: rocznice Solidarnos ci, zakon czenia wojny, symbole i miejsca pamie o roku jednak z pamie ci komunikatywnej w pamie c . Symbole 1905 nie zamienia sie zbiorowa

314

Z kroniki naukowej

cz saby wraz ze s s nowych wydarzen traciy znaczenie, wre miercia wiadko w i pod presja . Poza tym okres PRL by okresem, gdy niszczono pewne struktury polityczne, kto re z bojownikami z 1905 roku. Wadza komunistyczna zagarniaa rok 1905 solidaryzoway sie c, z mo wia e to byo to samo co PZPR tylko dawniej, dlatego tez po upadku komunizmu trudno byo oddzielic te zjawiska i przypominac o tradycjach lewicowych. z Kolejny prelegent prof. Jerzy Kaa ny przedstawi wnioski na temat zalet i wad koncepcji ci. Wybra Konstytucje 3 maja i niemiecka konstytucje frankfurcka paralelnych miejsc pamie z kos cioa s w. Pawa. Polska konstytucja nie istnieje w s wiadomos ci Niemco w, podobnie jak ro niemiecka nie jest obecna w s wiadomos ci Polako w. Choc obiekty wspominania sa z ne, sie analogie na temat ich funkcji; obie konstytucje sa wydarzeniami o potencjale pojawiaja y Niemcy, a 18 marca 1848 r. mitotwo rczym. Gdy w 1848 r. ruchy rewolucyjne ogarne wybuchy walki w Berlinie w obronie demokracji, w kos ciele s w. Pawa obradowa tzw. to konstytucje . Jest cos czy obie przedparlament, a rok po z niej przyje , co te konstytucje a weszy w z ycie i nie miao to z adnych doniosych skutko w politycznych, zostay uchwalone za po z no. W Polsce konstytucja majowa zawsze istniaa w s wiadomos ci narodowej, nawet c jes li w PRL-u flagi powieszone pierwszego maja nalez ao zdja trzeciego i mimo wysiko w dzy innymi dnia ksia z przykrycia tej rocznicy poprzez organizowanie mie ki nie udao sie ci Polako wymazac jej z pamie w. Natomiast data ustanowienia konstytucji niemieckiej nie mitem fundacyjnym. zaistniaa w niemieckiej s wiadomos ci narodowej i nigdy nie staa sie ce poczucie niespenienia i poowicznos Dla Niemco w jest to raczej wydarzenie budza ci, natomiast narosy tam mity woko oso b i dat z rewolucyjnego kalendarza, jak na przykad 18 marca 1948 r. w Berlinie. cony by pamie ci miasta, widowiska i filmu. RozpoTrzeci panel konferencyjny pos wie o go wysta pienie dr hab. Izabelli Sko ce cze rzyn skiej z Instytutu Historii UAM dotycza ci. Jest to miejsce, w kto widowiska historycznego jako szczego lnego typu miejsca pamie rym aktualizuje, za kto ca wartos przeszos c sie rym stoi pewna wspo lnota wybieraja ci, po kto rych opowiada oraz sposo stronie sie b, w jaki je aktualizuje. Jest to wydarzenie o charakterze da ce takz s polityki pamie ci. W widowiskach, kto spoecznym, be e cze cia re przedstawiaa dzy innymi Brama Grodzka, brali udzia s prelegentka, mie wiadkowie przeszos ci, na przykad sprawiedliwi ws ro d narodo w s wiata. Widowisko wydobywa i sakralizuje przeszos c , jedynym s ladem po nim jest dos wiadczenie uczestnictwa, nie ma miejsca, kto re tylko jednorazowe. Nie ustanawia sie dzie ki nim miejsc byoby trwae, niekto re widowiska sa ci jako trwaego elementu przestrzeni. pamie ci mo pieniu dr Marcin O nieco innym sposobie kreowania pamie wi w swoim wysta c referat dotycza cy pamie ci Napio rkowski z Instytutu Kultury Polskiej UW przedstawiaja c sie na powstan miasta i koncentruja czej Warszawie. Stolica po powstaniu bya miejscem tkowym, jedyna metropolia cakowicie zro z ziemia , ro to takz wyja wnana wnao sie e ci. Choc bezprecedensowemu wymazaniu pamie wskazac moz na tez miejsca tablice tkowe, cmentarz na Powa zkach kto powstan pamie cia . Warszawa pozopamia re z yja cza upamie tniaja ca powstanie, to miasto, w kto c stanie przestrzenia rym pamie utrwalona jest dzy innymi poprzez ulice be da ce nos ci historycznej. Nie sa one tylko mie nikami pamie gami komunikacyjnymi, ale juz nazw wyznaczaja charakter ulicy. cia poprzez symbolike bszej poprzez sie ganie do historii Prelegent zaprosi uczestniko w do odkrycia warstwy najge da sie wielkoformatowa fotografie Warszawy sprzed Warszawy przedwojennej. Gdy ogla byo to miasto spacerowiczo wojny, widac , z e w ostatnich latach przed wojna w, miastoogro d oparte na zoz onych i przemys lanych koncepcjach. Jednak wraz z rokiem 1939 ulice

Z kroniki naukowej

315

te we wszystkich wymiarach, nadawano ulicom nowe nazwy Warszawy zostay zawadnie Adolf Hitler Platz. Powstanie przyczynio sie do gigantycznej np.: Plac Saski sta sie t trzy dni przestrzen transformacji przestrzeni, na szes c dziesia ulic warszawskich staa sie pnie Warszawa wpada w siec polem walki. Naste innej koncepcji i znowu dos wiadczya miasta przez socjalistycznych inz zmiany nazw ulic. Odbudowa zro wnanego z ziemia yniero w stwa przestrzeni stanowia punkt wyjs cia do nowej inz ynierii dusz. Wspo czes nie Plac Zwycie (komunizmu nad faszyzmem) zosta przeksztacony w Plac Pisudskiego. Planis ci nowej usuna c komunistyczna , chca widziec przedwojenna Warszawy usiuja warstwe Warszawe powstan . i Warszawe cza pieniu dr hab. Bartosz Korzeniewski z IEiAK UAM skierowa uwage W kolejnym wysta cych na relacje film-pamie c dzy innymi na przykadzie filmo suchaja . Mie w Andrzeja Wajdy ci komunikacyjnej i kulturowej. Omo rozwaz a status obrazo w filmowych w pamie wiony ci, procesy medializacji oraz zosta wkad obrazo w filmowych w ksztatowanie pamie ci w przekazywaniu wydarzen uniwersalizacji pamie przeszos ci. Filmy to zbiory wyobraz en ce takz o przeszos ci funkcjonuja e ponad wydarzeniami narodowymi (wiele filmo w przy do rozprzestrzenienia pamie ci o Holocaus czynio sie cie). Film imituje w swojej formie rzeczywistos c w sposo b najbardziej namacalny i zmysowy. Jes li chcielibys my wpisac filmy c (pokoleniowa ) i komunikacyjna (pamie c w klasyczne rozro z nienie na pamie kulturowa stosunkowo niedawna, bez punkto w staych), nie sposo b adekwatnie oddac specyfiki na pograniczu tych dwo ci. Wytwory sztuki obrazo w filmowych, poniewaz filmy sa ch pamie pamie c , pamie c i pamie c , ale moga filmowej wspierac moga biograficzna zbiorowa oficjalna podkopywac ci publicznej takz e ja i dyskredytowac . Film jako waz ny element pamie c c , oddziauje na pamie obustronnie: pamie oficjalna wspo dziaa na film a film na nia ca szczego lnie w filmach rozliczeniowych jak Katyn Wajdy, gdzie wizja Katynia pochodza ze wspomnien autobiograficznych zakorzeniona jest w pewnej strategii polityki historycznej ci oficjalnej. i pamie Erica Fontana, doktorantka Instytutu Antropologii Uniwersytetu Kalifornijskiego w San ce pamie c , skupiaja c sie na zmieniaja cych Diego, omo wia mechanizmy ksztatuja muzealna trendach upamie tniania w polskich muzeach. Jestes sie my s wiadkami przejs cia od muzeo w tyn jako gabineto w osobliwos ci, s wia wiedzy az po interaktywne parki rozrywki. Nacisk na indywidualizm i dos c o Muzeum Powstania Warszawskiego kadzie sie wiadczenie. Mo wia wskazaa na pewien brak krytycyzmu: dzieci w mundurach przedstawione jako bohaterowie; zanie do children soldiers, w polskim muzeum w Stanach budzioby to sprzeciw jako nawia k. Jest to raczej jasna wizja historii, podana do wierzenia. Nawet ma zupenie inny wydz wie z za go jes li Polacy poda aja wnymi trendami w muzealnictwie, to w Polsce dominuje narodowa mitologia. cony by zwia zkom mie dzy fotografia , krajobrazem, Ostatni panel konferencji pos wie mo a pamie cia . Dr Marianna Michaowska z Instytutu Kulturoznawstwa UAM historia wiona , czy fotografia moz zastanawiaa sie e byc obrazem historii, czy raczej jest przetworzona cia . Zwro , z nas przekonac pamie cia uwage e choc przedmioty fotografowane maja swoja , materialnos . Przedmiot jest milcza cy i nie konkretnos cia c przedmiotu moz e byc puapka da tres moz emy zmusic go do mo wienia, chodzi o to, by wydobyc fragmenty, kto re be cia narracji. Odpowiedz na pytanie, czy fotografia to historia odtworzona, czy przetworzona odnies c nalez aoby przede wszystkim do autorefleksji fotografa. pia z tekstem: Kos Dr Anna Witeska-Mynarczyk z IEiAK UAM wysta cio to nie arcybiskup! Rozmowa czonko w Zwiazku Wie z nio w Politycznych Okresu Komunistycznego

316

Z kroniki naukowej

w Marianowicach jako akt normatywnego definiowana przeszos ci. Byo to spojrzenie na c ci indywidualnej i kolektywnej, pamie c pamie jako miejsce interakcji, styku pamie o trudnej negocjacjom, ustaleniom pewnych oso przeszos ci komunistycznej poddana b. Z jednej strony zek Wie z cy udokumentowanyZwia nio w Politycznych Okresu Komunistycznego, dysponuja ci Walk i Me czen ca sie krajobrazem mi aktami represji, Rada Ochrony Pamie stwa zajmuja upamie tnien d do Spraw Kombatanto i architektura , Urza w i Oso b Represjonowanych oraz ci oficjalnej i s Kos cio jako przedstawiciele pamie wiadkowie historii z drugiej strony. Duz ym wkadem prelegentki byy tez uwagi na temat zagadnien metodologicznych woko historii zakon mo wionej. Konferencje czy Sawomir Toczek, kto ry poruszy temat Pamie tane i zapomniane elementy krajobrazu kulturowego nadpopradzkiej emkowszczyzny. Przedc odchodza cy w niepamie c ci, stawi fotografie cmentarzy, ukazuja s wiat i kruchos c tej pamie gnowana i zabezpieczana. jes li nie jest odpowiednio piele miejscem wymiany dos zane Konferencja staa sie wiadczen i wiedzy na tematy zwia cia zbiorowa . Spenia tez c, szczego z pamie oczekiwania organizatoro w przyjmuja lnie s ci, w pierwszej cze ci, charakter roboczej dyskusji nad projektem Polskich Miejsc Pamie wzie cie. kto ry zebrani na konferencji ocenili jako waz ne i potrzebne przedsie Magdalena Krysiak

W WALNY ZJAZD CZONKO STOWARZYSZENIA INSTYTUT ZACHODNI

Doroczny Walny Zjazd czonko w Stowarzyszenia Instytut Zachodni zwoany na 12 s prelekcje i dyskusje pt. grudnia 2011 r. przewidywa w swym programie cze c pierwsza s , pos cona Firma Novol jako przykad sukcesu polskiego biznesu oraz cze c druga wie sprawozdaniom z dziaalnos ci Stowarzyszenia, dyskusji i absolutorium, a takz e wyborowi wadz nowej kadencji. c Zjazd, prezes Kuratorium prof. Tomasz Budnikowski powita zaproszonych Otwieraja gos ci, a ws ro d nich prezeso w firmy Novol: Piotra Nowakowskiego oraz Piotra Olewin skiego. tych przedsie biorstwo jest przykadem Zaoz one przez nich u schyku lat siedemdziesia wykorzystania moz liwos ci wynikych z transformacji systemowej w Polsce oraz rozwoju nowych rynko ekonomicznego i otwarcia sie w w Europie i na s wiecie. Prezentacja firmy, interesuja cego wysta pienia, przybliz cego kto rej dokona P. Nowakowski, bya osia aja , profil dziaalnos zebranym historie ci oraz rozwo j firmy. Na tle dokonanych w ostatnim c wierc wieczu w Polsce i w Europie zmian politycznych, spoecznych i gospodarczych, biorstwa suz ki przeomowi historia przedsie yc moz e za przykad rozwoju moz liwego dzie ustrojowemu i transformacji gospodarczej. Firma Novol produkuje lakiery i komponenty lakiernicze, nawierzchnie przemysowe oraz sportowe, a takz e kleje przeznaczone dla szkutnictwa oraz impregnaty kamienia. W go wnej siedzibie w Komornikach pod Poznaniem obecnie 434 osoby, a wraz z pozostaymi zakadami we Wocawku, Gaczynie zatrudnione sa cznie ponad 1050 oso sie kwota 213 mln z, a wste pne i Baku a b. Obro t w 2010 r. zamkna ce 2011 r. pozwalaja szacowac szacunki dotycza wzrost na 15%.

Z kroniki naukowej

317

tki firmy sie gaja 1978 r., kiedy cakowity brak w handlu masy szpachlowej zmusi Pocza dwo ch przyjacio inz yniera i asystenta z politechniki do jej wytworzenia na wasny uz ytek domowym sposobem. Naprawili w ten sposo b uszkodzony samocho d i jednoczes nie zyskali dziaalnos . Dzis pomys na wasna c gospodarcza pro cz macierzystego zakadu w Komor zakad oraz centrum badawczo-rozwojowe we Wocawku. Odre bny dzia nikach posiadaja proste firmy tworzy zespo prawie 50 oso b niepenosprawnych umysowo, kto re wykonuja czynnos ci manualne kiedys ich obecnos c pozwalaa na status zakadu pracy chronionej, odre bny zakad Novol Manu Service. Ze wzgle du na niewas obecnie stanowia ciwe w ocenie prezeso w firmy relacje z pracownikami, kto re mimo wielu uwag i interwencji zany zosta oddzia Novol Ukraina. Kiedy jednak po kilku latach nie ulegy poprawie, rozwia ytomierzu, mimo odlegos otwarto inny zakad w Z ci ponad 600 km, wielu pracowniko w na przeprowadzke . Innym, bardzo trudnym rynkiem, poprzedniego zakadu zdecydowao sie Niemcy. Novol Deutschland, dziaaja c na tym obszarze, stara sie sprostac sa wymaganiom cych produkto cene . Przeamuje kliento w poszukuja w wysokiej jakos ci za konkurencyjna boko zakorzenione uprzedzenia dotycza ce jakos cych przy tym ge ci produkto w pochodza spoza Niemiec. Rozbudowana firma posiada dwa centra szkoleniowe: w Komornikach oraz ce niezwykle waz role w ksztatowaniu relacji wewne trznych, w Petersburgu, odgrywaja na trz. Filia podnoszeniu jakos ci, ale ro wniez szeroko rozumianej promocji marki na zewna biorstwa funkcjonuja ca w dalekim Baku ma byc przedsie wedug zamierzen was cicieli do ekspansji na rynki Azji Poudniowej, uatwiaja ca nawia zanie relacji handlowych baza przewage rynkowa dzie ki wdroz z krajami kultury islamskiej. Novol uzyska duz a eniu biorstwa SAP. w ostatnich latach systemu planowania zasobo w przedsie Ostatnim elementem zarysowanej przez Piotra Nowakowskiego panoramy firmy, kto ry cinie. Neogotycki paac wywoa szczego lne zainteresowanie suchaczy, by paac w Mierze cy przed wojna do rodziny von Waldow, przechodzi po nieopodal Dobiegniewa, nalez a k 1945 r. dos c typowe dla tego typu obiekto w koleje losu. Nie ucierpia wprawdzie z ra cej sie ku Berlinowi Armii Czerwonej, a po wojnie wykorzystywany jako dom przesuwaja przed dekapitalizadziecka i siedziba Pan stwowego Gospodarstwa Rolnego, nie uchroni sie . Opuszczony, ograbiony z detali o najmniejszej nawet uz cja ytecznos ci, doczeka kon ca lat c tych w stanie pozbawionej stropo dziewie dziesia w ruiny. Wo wczas was nie zainteresowali nim prezesi firmy Novol poszukuja cy obiektu nadaja cego sie na os sie rodek szkoleniowo-wypoczynkowy. Paac wraz z 16-hektarowym parkiem nabyli w otwartym przetargu za ro wnowartos c s redniej klasy samochodu. Intensywna odbudowa i dostosowanie do potrzeb cych o dziejach tworzonego os rodka, a jednoczes nie dbaos c o zachowanie detali s wiadcza uroczystym otwarciem przywro obiektu, pozwoliy w 2002 r. cieszyc sie conego do s wietnos ci li w nim udzia przedstawiciele rodziny von Waldow, kto paacu. Wzie rzy do dzis utrzymuja z z yczliwe kontakty z polskimi was cicielami paacu. Powaz nym incydentem, kto ry zacia y na wzajemnych stosunkach, bya roszczeniowa postawa jednego z czonko w rodziny, kto ry na wasnos ce sie forum Deutsche Welle stwierdzi, z e paac stanowi niemiecka c . Przeduz aja ce potwierdzenia ani w stanie prawnym, ani w stanowisku pozostaej utarczki, nieznajduja s cina, odbiy sie dos cze ci rodziny dawnych was cicieli, ostatnich spadkobierco w Mierze c w czasie z oz gos nym echem ws ro d opinii publicznej Polski i Niemiec. Zbiegy sie ywiona publiczna Eriki Steinbach, nieprzypadkowo zreszta , gdyz dziaalnos cia Alexander von idei powstania Centropy, obeWaldow by czonkiem Powiernictwa Pruskiego i two rca cej m.in. Pomorze i dawne Prusy Wschodnie. Spo s jmuja r absorbowa uwage rodko w przekazu, by ro wniez przedmiotem publicznej debaty z udziaem polskich was cicieli

318

Z kroniki naukowej

cina na Uniwersytecie Europejskim Viadrina we Frankfurcie nad Odra . Nie zmieni Mierze d podniesiony zosta z ruiny, jednak statusu samego obiektu, kto ry w kro tkim czasie, odka i wpisuje w nowy rozdzia dziejo rozwija sie w kulturowych ziemi lubuskiej. zaa sie po interesuja cym i wielowa tkowym wysta pieniu W dyskusji, jaka wywia przekraczania granic kulturowych wspo was ciciela firmy Novol, poruszono m.in. kwestie zyka, zwyczaju, nawyko w dziaalnos ci gospodarczej. Znajomos c je w i znaczen odgrywa role w prawidowym rozumieniu otoczenia i porozumieniu mie dzy partnerami niebagatelna biznesu. Dotyczy to nie tylko tak odlegych kultur, jak Chiny czy Azerbejdz an, ale takz e Niemcy czy Austria. Uczestniko w spotkania interesoway m.in. relacje firmy z polskimi centrami badawczo-rozwojowymi. Wspo was ciciel firmy P. Olewin ski potwierdzi, z e zania sa w stu procentach polskie, pochodza jednak z wasnych laboratostosowane rozwia nie zajmuje istotnego miejsca w strategii firmy. Poruszono kwestie rio w; wspo praca z nauka , w tym na wpywu kryzysu wspo lnej europejskiej waluty na dziaalnos c gospodarcza c, P. Nowakowski wskaza na moz liwos ci ekspansji na rynki azjatyckie. Odpowiadaja zany z ro dodatkowy czynnik zwia z nicami kursowymi, mianowicie napyw tan szych produkca kryzys swej waluty Europa poszukuje produkto w konkurencyjnych. Obecnie, przez ywaja c wypromowac to w tan szych, ale wysokiej jakos ci; paradoksalnie, kryzys moz e wie i zdynamizowac nowe marki i nowych producento w. Generalnie jednak uzna wejs cie Polski do dany, niweluja cy ryzyko kursowe, wpywaja cy na stabilizacje strefy euro za czynnik poz a i wzrost wymiany handlowej. przebywac cinie, wywoay Zainteresowanie suchaczy, kto rzy mieli juz okazje w Mierze relacje z najbliz szym otoczeniem mieszkan cami wsi i powiatem. Jak zauwaz y P. cy 80 oso w powiecie. Relacje Olewin ski, zatrudniaja b paac jest obecnie drugim pracodawca cina sa pozytywne, wielu z nich pracuje w paacu, a w cia gu z mieszkan cami samego Mierze otoczenie i estetyka caej miejscowos kilkunastu lat zmienio sie ci. Nie jest ona w odro z siednich wiosek typowa osada rolnicza . nieniu od sa a sie druga, sprawozdawczo-wyborcza cze s Po kro tkiej przerwie rozpocze c Walnego Zjazdu Stowarzyszenia Instytut Zachodni. O prowadzenie obrad poproszono prof. Jadwige . Sprawozdanie z dziaalnos Kiwerska ci Stowarzyszenia przedstawi prezes prof. Tomasz , zwia zana Budnikowski. Zarysowa trzy go wne kierunki dziaalnos ci: popularyzatorska z cyklem wykado w otwartych, na rzecz pozyskania s rodko w na dziaalnos c edytorska instytutu naukowo-badawczego oraz funkcjonowanie Wielkopolskiego Centrum Informacji c szczego grupe dziaan Europejskiej. Relacjonuja owo pierwsza w ostatnich trzech latach, zainteresowaniem i zwro , z podkres li, z e tematyka spotkan otwartych cieszya sie ci uwage e zane tak s Stowarzyszenie jako gremium spoeczne nie jest zwia cisym rez imem profilu, jak powinno to miec miejsce w przypadku placo wki naukowej. W okresie sprawozdawczym ki kto ukazac Stowarzyszenie pozyskao ro wniez spore s rodki, dzie rym mogo sie wiele publikacji. Obszerne sprawozdanie z dziaan Wielkopolskiego Centrum Informacji Europejskiej wzie c zoz ya jego dyrektor Joanna Kalin ska. Podkres lia szczego lnie znaczenie przedsie cych im realizowac adresowanych do maych spoecznos ci i stowarzyszen , pomagaja dziaania na rzecz wspo lnot lokalnych. c m.in. Sprawozdanie Komisji Rewizyjnej przedoz ya prof. Ilona Romiszewska, zwracaja na problem niskiego stopnia s galnos uwage cia ci skadek czonkowskich. W konkluzji do Walnego Zjazdu o udzielenie Kuratorium absolutorium za dziaalnos zwro cia sie c

Z kroniki naukowej

319

w 2011 r. Po kro tkiej dyskusji Walny Zjazd w gosowaniu udzieli absolutorium wadzom Stowarzyszenia. Wobec upywu trzyletniej kadencji wadz Stowarzyszenia w dalszym toku obrad 2011-2014. Zaaprobowany zosta wniosek przeprowadzono wybo r wadz na kadencje o powoanie en bloc Kuratorium w dotychczasowym skadzie: prof. Tomasz Budnikowski, prof. Maria Zmierczak, mgr Joanna Kalin ska oraz dr dr Hanka Dmochowska, Krystyna gielewska, Marta Gtz i Natalia Jackowska, a takz Sikorska-Dzie e zachowanie w skadzie Komisji Rewizyjnej prof. prof. Ilony Romiszewskiej, Przemysawa Deszczyn skiego i Zdzisawa Pus leckiego. Walny Zjazd w gosowaniach powoa organy Stowarzyszenia w powyz szym skadzie. W ramach wolnych goso w i wniosko w prof. T. Budnikowski przedstawi Zjazdowi kandydatury nowych czonko w Stowarzyszenia zarekomendowane przez Kuratorium. bnych gosowaniach Walny Zjazd przyja w szeregi StowarzyszeW przeprowadzonych odre puja cych czonko nia naste w: prof. Jo zefa Komorowskiego z Uniwersytetu Ekonomicznego Ewe Mielcarek, byego prezesa Banku Zachodniego Wielkopolskiego w Poznaniu, pania Banku Kredytowego dra Jacka Ksenia, Honorowego Konsula Kro lestwa Niderlando w du firmy Solaris Solange Olszewska , w Poznaniu dra Andrzeja Gawron skiego, prezes Zarza abikowie dr Anne Zio oraz redaktor dyrektor Muzeum Martyrologicznego w Z kowska Wydawnictwa IZ mgr Romualde Zwierzycka . Przedstawiono takz naczelna e propozycje kolejnych wykado w otwartych, m.in. prezentacji prac Wielkopolskiego Centrum Informacji Europejskiej oraz spotkania z poznan skimi deputowanymi do Parlamentu Europejskiego. Po wyczerpaniu programu Walny Zjazd zakon czy obrady. Natalia Jackowska