Pozytywizm - kierunek myśli w filozofii i literaturze zainicjowany przez Augusta Comte'a w

połowie XIX wieku i kontynuowany do czasów współczesnych.Podstawowa teza pozytywizmu

głosi, że jedynie prawdziwą wiedzą jest wiedza naukowa
Utylitaryzm – głosił, że wszystkie działania jednostki powinny być podporządkowane dobru
ogółu. Dobre jest to co służy całemu społeczeństwu: nauka, medycyna, technika, praca.
Organicyzm - pogląd filozoficzny zakładający, iż społeczeństwo funkcjonuje i rozwija się jak
żywy organizm. Był to jeden z pierwszych nurtów w socjologii
Scjentyzm – wiara w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu, nie zahamowany rozwój
nauki przed którą nie ma granic ostatecznych.
Determinizm – w myśli, którego wpływ na człowieka mają (czyli determinują jego
zachowania) trzy czynniki: rasa, moment dziejowy, środowisko.
HASŁA POZYTYWIZMU POLSKIEGO
Praca u podstaw – wraz z uwłaszczeniem chłopów w 1863 r. przyszła ich wolność osobista,
która ujawniła że są oni warstwą całkowicie nieprzygotowaną do zmierzania się z
rzeczywistością: nie potrafią pisać ani czytać, nie znają się na sprawach administracyjnych
takich jak płacenie podatków itp. Są oni więc bezbronni wobec kapitalistów i zaborców.
Obowiązkiem warstw wyższych społeczeństwa jest więc pomoc tej warstwie
Praca organiczna – państwo jest jak jeden organizm, aby sprawnie funkcjonować wszystkie
jego organy muszą być zdrowe. W związku z tym wszystkie warstwy społeczne muszą ze sobą
współpracować. Dlatego warstwy wyższe powinny opiekować się warstwami niższymi np.
poprzez zatrudnianie ich w zakładach pracy, przyuczanie do zawodu.
Asymilacja Żydów – Żydzi jako społeczność zamieszkują ziemie polskie od wieków. Ich
przedsiębiorczość i zaradność pozwoliła nie tylko na to, że są warstwą posiadającą pieniądze
ale też na utrzymanie odrębności narodowej i kulturowej. W tym względzie Polacy powinni
brać z nich przykład i włączyć ich w obręb własnego społeczeństwa po to by nauczyć się od
nich zasad handlu, gospodarki.
Emancypacja kobiet – danie kobietom szansy na samodzielne utrzymanie się (odpowiednie
do pracy wynagrodzenie); dostęp do edukacji (prawo do kończenia szkół wyższych);nauka
rzeczy użytecznych a nie życia salonowego; te wszystkie zamiary miały poprawić los tych
kobiet, które po upadku powstania styczniowego zostały bez środków do życia bo mężczyźni
albo zginęli w walce albo wyemigrowali. Postulat ten brał w obronę rzeszę kobiet z warstw
niższych, które zmuszone były opuścić wieś i przenieść się do miasta.
Kierunki artystyczne
Realizm - nazwa pochodzi od łacińskiego słowa "res" - rzecz, "realis" - rzeczywisty,
prawdziwy. Kierunek artystyczny w II połowie XIX wieku i początkach wieku XX. Metoda
twórcza, polegająca na ukształtowaniu elementów dzieła zgodnie z prawdziwym obrazem
rzeczywistości. Do pisarzy realistycznych zaliczamy między innymi :"Komedia ludzka"
Balzaka,"Zbrodnia i kara" F.Dostojewskiego , „Nad Niemnem” E.Orzeszkowa.
Naturalizm- (łac. naturalis - wrodzony, naturalny)
podstawowy obok realizmu kierunek w literaturze II poł. XIX wieku, ukształtowany we Francji.
Głównym teoretykiem i reprezentantem naturalizmu w literaturze był francuski pisarz E. Zola
Twórcy- S. Żeromski, W.S. Reymont, W. Orkan
Założenia-do osiągnięć naturalizmu należało m.in.: poszerzenie obrazu różnych warstw
społecznych, włącznie z ich marginesem. Opis zmian wywołanych przez współczesną
cywilizację przemysłową i wielkomiejską.
,,Lalka,,
Główne wątki :
- głównym wątkiem jest nieodwzajemniona miłość Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej.
Wokół niego kręci się akcja utworu, zbudowana według techniki „nawarstwiania motywów”.
Takie kompozycyjne rozwiązanie umożliwiło autorowi ukazanie przekroju warstw społecznych,
dokładnego sportretowania reprezentantów poszczególnych środowisk.
Bohaterowie:
Stanisław Wokulski jest głównym bohaterem powieści, postacią najlepiej zarysowaną i
opisaną. Jego historii nie poznajemy chronologicznie, ale fragmentami, wiele jest w niej
niedomówień, nie znamy końca jego losów.
Izabela Łęcka - została ukazana jako kobieta przyzwyczajona do życia w luksusach. Była:
„niepospolicie piękną kobietą”. Wszystko w niej było oryginalne i doskonałe.
Tomasz Łęcki – ojciec Izabeli, bankrut i utracjusz. Człowiek przekonany o własnej wielkości,
nieznający się na interesach, naiwny i skłonny do manipulowania nim.
Ignacy Rzecki - stary kawaler, subiekt i jednocześnie narrator „Pamiętników starego
subiekta”. Wychowany przez ojca w duchu patriotycznym, wielbiciel Napoleona.
Helena Stawska - młoda i piękna kobieta, żyjąca w trudnych warunkach, utrzymuje matkę,
siebie i córkę dając lekcje gry na pianinie.
Kazimierz Starski- krewny Zasławskiej, kuzyn Izabeli Łęckiej.
K.Wąsowska– bogata wdowa, arystokratka. „Była najlepszą kobietą, nie myślała powtórnie
wyjść za mąż
Panna Florentyna – kuzynka Łęckich, mieszkająca z nimi.
Hrabina Joanna Karolowa – siostra Łęckiego, ciotka Izabeli. Na pokaz zajmuje się
działalnością charytatywną.
Mraczewski – subiekt w sklepie Wokulskiego, elegant, piękniś,podrywający kobiety, także
Izabelę i panią Stawską.
Cechy powieści realistycznej to:
- obiektywna narracja w trzeciej osobie (narrator wszechwiedzący)
- typowe postacie (dobre lub złe, charakterystyczne dla epoki oraz grupy społecznej z której
się wywodzą);
- rozbudowane opisy miejsc, sytuacji i osób;
,,Zbrodnia i kara”:
Rodion Romanowicz Raskolnikow - młodzieniec dwudziestotrzyletni, jego imię wywodzi się
z greckiego rodon, co oznacza róża. Jest byłym studentem prawa
Sonia Marmieładowa – była najstarszą córką Marmieładowa. Sonia była osiemnastoletnią
blondynką.Sprzedawała się za pieniądze, by utrzymać rodzinę.
Arkadiusz Iwanowicz Swidrygajłow - człowiek już starszy. Miał około pięćdziesięciu lat.
Mężczyzna o niezbyt ciekawej przeszłości, którego z finansowych kłopotów wyciągnęła żona.
Piotr Pietrowicz Łużyn - narzeczony Duni, radca dworu.
Porfiry Pietrowicz - sędzia śledczy, zajmujący się sprawą morderstwa lichwiarki i jej siostry
Pulcheria Aleksandrowna Raskolnikow – matka Rodiona i Duni.
Dymitr Razumichin - lekarz, wierny przyjaciel Raskolnikowa
Dunia - siostra Raskolnikowa. Dziewczyna była bardzo ładna,wysoka Zosimow - był
lekarzem.
A.Grigoriewicz Zamiotow - policjant, któremu pierwszemu Raskolnikow przyznał się do
popełnienia zbrodni. Został zwolniony z policji za łapówkarstwo.
Powieść polifoniczna:
-Dostojewski ukazuje świat taki, jaki jest, bez żadnego upiększania
-Szczegółowy opis psychologiczny postaci
-Realistyczne opisy miejsc, ulic, zabytków, postaci.
- Stosowanie na szeroką skalę tzw. monologu wewnętrznego
Spór pokoleń: Po klęsce powstania styczniowego nastąpił upadek wartości romantycznych
"starego" pokolenia. "Młodzi" odrzucali tradycję literacką: Biblię, historię, folklor. Tematem
twórczości stała się teraźniejszość; krytyka rzeczywistości. Etos walki zmienił się w etos pracy,
indywidualizm - w zbiorowość.
Gatunki publicystyczne:
Felieton - jest rozpowszechnionym i zarazem bardzo cenionym przez odbiorców gatunkiem
publicystycznym
Esej - to najtrudniejszy i zarazem najszlachetniejszy gatunek publicystyczny.
Recenzja - to najbardziej rozpowszechniony gatunek publicystyki w dziedzinie krytyki
literatury i sztuki.
Artykuł publicystyczny - pojawiający się w prasie najczęściej, a zarazem najmniej
określony, jeśli idzie o cechy stylistyczno-kompozycyjne.