Pooniczy sekret mnichw

Medycyna redniowieczna, wbrew stereotypowym opiniom, staa na bardzo wysokim poziomie. Organizacja opieki nad chorymi nie rnia si zbytnio od dzisiejszej Szkocka miejscowo Soutra Aisle znana jest z potnej elektrowni wiatrowej, widokw zapierajcych dech w piersi oraz uroczych redniowiecznych ruin. Jej okolice s niemal bezludne, a atrakcje znane jedynie nielicznym turystom. Jednak kilkaset lat temu byo to miejsce znacznie czciej odwiedzane. Soutra Aisle znajdowaa si wwczas na wanym szlaku kupieckim i pielgrzymim wiodcym z Edynburga do znajdujcych si tu obok granicy z Angli kilku redniowiecznych opactw. Nic wic dziwnego, e w 1164 roku szkocki krl Malcolm IV nakaza wybudowa w tym miejscu klasztor augustianw, ktrych zadaniem miaa by m.in. opieka nad chorymi lub wycieczonymi pielgrzymami. Wkrtce placwka w Soutra Aisle zdobya saw jednego z najznamienitszych szkockich szpitali. Wanie w jego ruinach brytyjscy uczeni dokonali niezwykych odkry. Z niepublikowanych jeszcze bada dr. Briana Moffata z Soutra Project wynika, e wbrew stereotypowej opinii redniowieczna medycyna staa na niezwykle wysokim poziomie. Mnisi przeprowadzali skomplikowane operacje chirurgiczne, leczyli depresj, a take objawy szkorbutu. Tajemnice dawnej medycyny uczeni poznali dziki doskonale zachowanym szpitalnym odpadkom. Analiza redniowiecznych mieci wci trwa, lecz dotychczasowe badania ju ujawniy, e dawni zakonnicy wiedzieli o zioach wicej ni wspczeni medycy. Informacje o leczniczych waciwociach rolin mnisi przechowywali i rozpowszechniali od zarania redniowiecza. Najstarszym orodkiem, gdzie uprawiano zioa, by zaoony w 529 roku przez Benedykta z Nursji klasztor na Monte Cassino. Aby uly cierpicym Jednym z obowizkw mieszkajcych tam benedyktynw bya opieka nad chorymi. Trudno j sobie wyobrazi bez odpowiednich lekw. Nic wic dziwnego, e bracia interesowali si staroytnymi pismami medycznymi, np. dzieami Galena; gromadzili je, przepisywali i komentowali. Rozwojowi zioolecznictwa przysuyo si te rozszerzenie w 560 roku reguy benedyktyskiej o zapis nakadajcy na zakonnikw obowizek pielgnowania nauk. Wkrtce kady zachodnioeuropejski klasztor benedyktynw posiada wasny ogrd, gdzie uprawiano roliny lecznicze. Poniewa bracia starali si jak najlepiej spenia swe powinnoci wobec cierpicych, tu obok ich siedzib zaczy powstawa szpitale przytuki dla osb chorych. Z planu opactwa w Sankt Gallen (Szwajcaria) jednoznacznie wynika, e poziom organizacji opieki nad cierpicymi w IX w. nie rni si zbytnio od wspczesnego. W Sankt Gallen istniay sale dla lej i ciej dotknitych chorob, szatnia, dom lekarza, apteka. W osobnym budynku miecia si kuchnia oraz ania, a take gabinet zabiegowy, w ktrym puszczano krew. Chorzy mieli te do dyspozycji ogrdek, gdzie mogli si wygrzewa w promieniach soca. Jak wynika z dokumentw, przygotowaniem zioowych lekw w Sankt Gallen zajmowali si zakonnicy zwani infirmierzami. Jednak oglna wiedza na temat sposobw leczenia rnorakich chorb bya dostpna dla wszystkich braci. Wedug Wadysawa Szumowskiego, autora Historii medycyny, znajomo medycyny () naleaa niejako do programu oglnego wyksztacenia ksiy i zakonnikw. Gocina dla chorych Najwicej nowych szpitali powstao na naszym kontynencie w XI i XII w. Byy bardzo potrzebne, bo coraz wicej osb wymagao opieki nie tylko pielgrzymi wdrujcy do najsynniejszych europejskich sanktuariw lub Ziemi witej, lecz take chopi uciekajcy z przeludnionych wsi. Osobn kategori stanowili snujcy si po szlakach Europy ndzarze, starcy i kalekie dzieci. Niezalenie jednak od miejsca pochodzenia, zamonoci lub stanu zdrowia, wszystkie te osoby potrzeboway schronienia. Z myl o nich, krlowie, ksita, jak rwnie biskupi zaczli fundowa tzw. domus hospitalis domy gocinne. Prowadzili je zazwyczaj zakonnicy. Mona w nich byo tak jak w dzisiejszym motelu spdzi jedn noc lub zosta duej i wyleczy np. odmroone nogi. W zalenoci od kraju potocznie rnie je nazywano: hotel, hospital, spedale lub tak jak w Polsce szpital. Takim wanie miejscem byo szkockie Soutra Aisle. Klasztor augustianw wraz

z przytukiem pooony by przy Via Regia (drodze krlewskiej) zwanej dzi Dere Street szlaku handlowym wytyczonym jeszcze przez Rzymian, wiodcym z pnocy Szkocji na poudnie. Szpital zwano Domem witej Trjcy. Bya to jedna z trzech najwikszych szkockich placwek tego typu. Na podstawie pozostaoci redniowiecznych zabudowa odsonitych przez archeologw mona oceni, e kompleks skadajcy si ze szpitala, kocioa oraz mnisich cel liczy mniej wicej 700 m kw. powierzchni. W Soutra Aisle dr Brian Moffat prowadzi badania od 1986 roku. Podczas wykopalisk odnalaz w piwnicach klasztoru kawaki ceramiki z pozostaociami dawnych preparatw na ciankach, szpitalne odpadki w postaci banday wraz z niewielkimi kawakami ludzkiej tkanki oraz liczne nasiona i kawaki rolin leczniczych. Te niezwyke mieci zachoway si do naszych czasw dziki specyficznym waciwociom miejscowej gliniastej gleby. To wanie badania tych szpitalnych odpadkw ujawniy, e mnisi z Domu witej Trjcy nie tylko zajmowali si pielgnowaniem chorych i niesieniem duchowej pociechy, lecz take przeprowadzali zabronione im wwczas operacje chirurgiczne. Kolejne sobory: lateraski II (1139 r.), w Tours (1163 r.) i ostatecznie lateraski IV (1215 r.) uchwaliy dla klerykw oraz zakonnikw cakowity zakaz zajmowania si chirurgi. Stanowisko biskupw w tej sprawie byo jasne: ecclesia abhorret e sanguine, czyli: Koci wystrzega si krwi. Tymczasem wrd mieci w Soutra Aisle (pochodzcych sprzed ok. 700 lat) archeolodzy odnaleli ko pity, najwyraniej amputowan. Wedug prof. Tonyego Busettila z Uniwersytetu w Edynburgu, specjalisty medycyny sdowej, charakterystyczne zgrubienia na koci dowodz, e naleaa do czowieka cierpicego na niedowad koczyny. Stpajc, opiera ciar ciaa na zewntrznej czci stopy; noga pucha i bolaa. Badacze nie s jednak w stanie stwierdzi, czy to cierpienie spowodowao obcicie pity, czy te kalece przydarzy si jeszcze jaki inny nieszczliwy wypadek, ktry sta si bezporedni przyczyn operacji. Poonicy w habitach Odkryta tu obok koci pity mieszanka nasion dowodzi niezbicie, e zabieg chirurgiczny mnisi przeprowadzili w znieczuleniu. Podali pacjentowi wywar zrobiony m.in. z lulka czarnego, szczwou plamistego (znanego bardziej jako cykuta) i maku lekarskiego. O miksturach z tych wanie skadnikw wspominaj te redniowieczne ksigi medyczne, na przykad napisana przez Johna z Arderne. Zalecaj one jednak du ostrono w podawaniu takich rodkw, jako bardzo silnych i powodujcych utrat wiadomoci na 96 godzin. Z dawnych zapiskw wynika, e tylko bardzo dowiadczeni lekarze mogli sporzdza napar z lulka, cykuty i maku. Oznacza to, i mnisi posiadali odpowiedni praktyk w tej materii tumaczy dr Moffat. Szkoccy augustianie nie tylko przeprowadzali zabronione przez Koci operacje, lecz take odbierali porody. To zaskakujce odkrycie, bo poonictwo od czasw staroytnych byo zdominowane przez mniej lub bardziej wyksztacone kobiety. Trudno te sobie wyobrazi, jak lubujcy czysto bracia pielg-nuj kobiety w poogu. A jednak... Prawdopodobnie bezporedni przyczyn amania przez szkockich zakonnikw kocielnych przepisw bya pojmowana dosownie idea miosierdzia i troski o blinich. Dowodz tego pozostaoci mikstury z jaowca oraz sporyszu (czyli przetrwalnikw pasoytniczego grzyba buawinki czerwonej) znalezione w Soutra Aisle. Jak wynika z zapiskw historycznych, specyfik ten uywany by do wywoywania lub przyspieszania porodw. Bracia prawdopodobnie pomagali kobietom urodzi przenoszon ci lub dziecko zmare w onie matki. Tak hipotez potwierdzaj odkopane w pobliu klasztoru pochwki martwo urodzonych niemowlt, ktrych koci wiadcz o niedoywieniu ich rodzicielek. Gd w okolicy Soutra Aisle bywa straszliwy, tak przynajmniej wynika z bada dr. Moffata. Niedoborom poywienia towarzyszya epidemia szkorbutu. (Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia obydwa te zjawiska s ze sob cile powizane). Choroba spowodowana niedoborem witaminy C w poywieniu powoduje m.in. wypadanie zbw. To wanie na nie natknli si badacze, przegldajc odpadki z klasztoru. Co ciekawe, zby nie miau ubytkw, nie zostay wic wyrwane celowo. Ich zagadk udao si rozwiza dziki znalezionym tu obok nasionom i kawakom rzeuchy. Rolina ta, bardzo rzadko spotykana

w Szkocji, zawiera ogromne iloci witaminy C. Wyglda wic na to, e mnisi prbowali ratowa uzbienie podopiecznych, podajc im bardzo skuteczne lekarstwo. Ziele na depresj Poza szkorbutem zakonnicy z Domu witej Trjcy leczyli te depresj. Ordynowali przy tym chorym stosowany do dzi dziurawiec. Innym zalecanym przez nich medykamentem by marchewnik anyowy. Obecnie nie ma on zastosowania jako rolina lecznicza, ale jak wykazaa zrobiona na zlecenie dr. Moffata analiza, zawiera cay wachlarz witamin oraz mineraw, w tym selen, spowalniajcy procesy starzenia si organizmu. Najciekawszym odkryciem uczonych analizujcych zawarto redniowiecznych mietnikw byo znalezienie w nich szcztkw jemioy. Mnisi zapewne metod prb i bdw uzyskali te same rezultaty, co wspczeni naukowcy. Dawne ksigi medyczne wspominaj bowiem, e mona jej uywa do leczenia nowotworw, szczeglnie w postaci guzw. redniowieczne obserwacje znalazy potwierdzenie we wspczesnych testach klinicznych. Zawarte w jemiole lektyny i wiskotoksyny hamuj podzia komrek rakowych oraz agodz skutki radio- i chemioterapii. Nic wic dziwnego, e w sprzeday znajduje si obecnie co najmniej kilka preparatw leczniczych produkowanych na bazie ekstraktw z tej roliny. Dziki cierpliwym i miosiernym mnichom zyskali nie tylko redniowieczni biedacy i pielgrzymi. Wspczesna nauka zawdzicza im jak si zdaje wicej, ni mona byo oczekiwa. Tyle e wci o tym jeszcze nie wie. Anna Piotrowska jest dziennikarzem Wiedzy i ycia.