D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 3

WITOLD NOWAK Witold Nowak Poznan

W W POLSCE BARIERY INTEGRACJI SPOECZNEJ NIEMCO Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce
P WSTE

Mimo z e na tle innych pan stw europejskich udzia mniejszos ci narodowych z puja w Polsce na dos i etnicznych w populacji oraz skala imigracji wcia wyste c integracji spoecznej obcokrajowco niskim poziomie, to na kwestie w zwraca sie ksza uwage . Zaro coraz wie wno instytucje publiczne, organizacje trzeciego sektora ce udzia w ksztatowaniu polityki spoecznej, jak i przedstawiciele s biora rodowisk mniejszos naraz naukowych identyfikuja ci narodowe i etniczne jako kategorie ona z najliczniejszych spos na wykluczenie spoeczne. Jedna ro d ustawowo uznawanych mniejszos ci narodowych w Polsce jest mniejszos c niemiecka dane ze zrealizowa, z nego w 2011 r. Narodowego Spisu Powszechnego wskazuja e narodowos c zadeklarowao 109 tys. obywateli polskich. Jednoczes niemiecka nie trudno precycych w Polsce. Oficjalne zyjnie okres lic liczebnos c populacji Niemco w przebywaja ce liczby obcokrajowco d Statystyczdane dotycza w dostarczane przez Go wny Urza d do Spraw Cudzoziemco bowiem na sprawozdawczos ny oraz Urza w bazuja ci cej dokumento zek skadania po wsta pieniu Polski do Unii dotycza w, kto rych obowia Europejskiej i Strefy Schengen nie obejmuje obywateli niemieckich. obszar szczego Relacje Polako w i Niemco w stanowia lnie zoz ony. Z jednej c strony nie moz na pomina faktu, z e wzajemne postawy i opinie tych nacji silnie uformowane historycznie. Z drugiej strony ma na nie bezsprzeczny sa ca wewne trzna sytuacja polityczna i zwia zane z nia dziaania powpyw biez a tez dejmowane w sferze publicznej. Nie bez znaczenia pozostaja wspo czesne ce na rynkach zjawiska geopolityczne, relacje gospodarcze czy procesy zachodza pracy w obydwo ch krajach. Wreszcie na wzajemne indywidualne postawy oraz osobiste dos opinie Polako w i Niemco w zasadniczy wpyw maja wiadczenia w bezpos rednich kontaktach interpersonalnych. Wszystkie powyz sze czynniki , z pewien obraz sprawiaja e w s wiadomos ci Polako w i Niemco w ksztatuje sie siada zaro siada, od kto swojego sa wno sa rego dzieli granica pan stwa, jak siada, tpliwos i sa kto ry nierzadko mieszka na tej samej ulicy. Nie ulega wa ci, wzajemnego wizerunku na charakter procesualny, zmienny z e ksztatowanie sie

86

Witold Nowak

sie w czasie. To sprawia, z e wyniki badan synchronicznych dos c szybko staja badania diachroniczne pozwalaja ce nieaktualne, a szczego lnego znaczenia nabieraja na uchwycenie zmian diagnozowanych zjawisk. Celem niniejszego artykuu jest zdiagnozowanie istnienia barier integracji cych w Polsce, wskazanie obszaro spoecznej Niemco w przebywaja w, w kto rych wyste powac owe przeszkody moga oraz zidentyfikowanie ich ewentualnych zmian przedmiot zainteresowania prowadzow czasie. Bariery integracji, kto re stanowia cych postaw wobec przednych analiz, zostay ograniczone do zjawisk dotycza gnie cia tak stawicieli tej nacji obecnych w polskim spoeczen stwie. Dla osia analizy danych zastanych. Materia stanopostawionego celu zastosowano metode cy przedmiot przeprowadzonych analiz obejmowa przede wszystkim wyniki wia cych obrazowac ogo lnopolskich sondaz y, maja stan opinii publicznej.

CI NARODOWYCH I ETNICZNYCH INTEGRACJA SPOECZNA MNIEJSZOS

cia integracja nalez czyc Pierwotne znaczenie poje y a ze stanem koordynacji, zwartos ci, zharmonizowania i zgodnos ci. W s wietle ogo lnej definicji integracja to caos s proces tworzenia sie ci z cze ci 1. Podobne definicje odnalez c moz na cych, z w encyklopediach i sownikach nauk spoecznych, wskazuja e integracja jest poje ciowa odnosza ca sie do proceso cych mie dzy grupami kategoria w zachodza bie grup: interakcji pomie dzy jednostkami czy grupami spoecznymi, a takz e w obre cymi powstaniem powia zan , koegzystencja , wzajemnym doskutkuja , kooperacja czy rozwia zaniem istnieja cego konfliktu. Zainteresowanie probstosowaniem sie integracji jest w socjologii dos lematyka c silnie zakorzenione, czego przykadem cego ja obok spo moz e byc jej obecnos c w pracach Herberta Spencera, uznaja jnos ci, z cech dystynktywnych spoeczen ale jednoczes nie ro z norodnos ci, za jedna stwa industrialnego w stosunku do wczes niejszych ewolucyjnie form z ycia spoecznego. , z cecha Ponadto nalez y zwro cic uwage e integracja spoeczna jest stopniowalna z zan systemu spoecznego, a jej nate enie jest zalez ne od stopnia wzajemnych powia elemento w skadowych 2. Moz liwe jest wyro z nienie czterech zasadniczych konteksto w, w jakich uz ywana jest kategoria integracji w odniesieniu do relacji mniejszos ci etnicznych czy cych w danym spoeczen narodowych i kategorii dominuja stwie. Pierwszy z nich ma charakter deskryptywno-badawczy i jest obecny w studiach migracyjnych dla opisu funkcjonowania odmiennych kulturowo czy etnicznie jednostek oraz grup w spoecym, a takz czen stwie przyjmuja e ich wzajemnych relacji. Nalez y podkres lic , z e w przypadku tego podejs cia proces integracji nie tylko nie zakada zaniku owej odmiennos ci kategorii mniejszos ciowych, ale nawet zakada jej podtrzymywanie.
1 2

Sownik je zyka polskiego PWN, Warszawa 2006. J. Turowski, Socjologia. Mae struktury spoeczne, Lublin 2001, s. 129-130.

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce

87

Moz na go przeciwstawic asymilacji, kto ra szczego lnie we wczesnych koncepcjach cia zakadaa jednostronny charakter przebiegu proceso dzy imigrantego poje w mie cym. Odmiennos tami a spoeczen stwem przyjmuja c ludnos ci napywowej, mniejpuje upodobszos ciowej ma w modelu asymilacyjnym stopniowo zanikac , naste do dominuja cych w spoeczen nienie sie stwie kategorii. Migranci przedstawiciele w tej perspektywie strona aktywna , wtapiaja ca sie w nowe mniejszos ci, sa ce cechuje statyczne trwanie 3. Wraotoczenie, natomiast spoeczen stwo przyjmuja c do perspektywy deskryptywno-badawczej, analiza zjawisk zachodza cych caja cych i mniejszos w obszarze wspomnianych relacji kategorii dominuja ciowych bazuje na teorii spoecznej oraz szerokim zastosowaniu badan empirycznych, kto re na: mechanizmach wa czania, zaawansowaniu integracji spoeskoncentrowane sa zania kategorii mniejszos cznej (rozumianym jako stopien powia ciowych ze spoecym), czynnikach uatwiaja cych ten proces, ale takz czen stwem dominuja e jego dkowac barierach. Domeny zainteresowania perspektywy badawczej moz na uporza puja co: po pierwsze, diagnozy dotycza punktu widzenia przedstawicieli naste dzy ludnos mniejszos ci ich sytuacji i dos wiadczen , po drugie, relacji mie cia cym, mniejszos ciowa a spoeczen stwem dominuja po trzecie, moz liwos ci i barier na problemie integracji integracji spoecznej 4. Niniejszy artyku koncentruje sie ciu deskryptywno-badawczym, przyjmuja c perspekobcokrajowco w was nie w uje lokuja ca sie na pograniczu drugiego i trzeciego spos tywe ro d opisanych powyz ej zanych ze obszaro w analizy dotyka problematyki barier tego procesu zwia cej Polako stosunkiem kategorii dominuja w, do mniejszos ci narodowej Niemco w, i ich staego przebywania w Polsce. Jednak dla podkres lenia wielos ci znaczen ciu integracji spoecznej i ro przypisywanych poje z norodnos ci form, takz e in dalsze ze wspostrumentalnego jego wykorzystania, poniz ej omo wione zostana mnianych konteksto w. do poz danego stanu systemu spoeczIntegracja moz e ro wniez odnosic sie a nego, kto ry cechuje spo jnos c i harmonia kulturowa, strukturalna oraz funkcjonalna cie do sfery normatywno-ideologicznej. W takim wo wczas nalez y zaliczyc to poje ciu mniejszos ro danego systemu uje ci narodowe czy etniczne zaburzaja wnowage czynnikiem zagraz cym zespoleniu spoeczen i sa aja stwa poprzez generowanie c jest przyje cie perspektywy pan napie czy konflikto w. Konsekwencja stwa narodowego, rozumianego raczej jako wspo lnota kulturowa (oparta na wspo lnych komca na wspo petencjach kulturowych i wartos ciach) niz polityczna (bazuja lnych prawach). Wykazywanie przez jednostki czy grupy wysokich kompetencji kulturocych wartos wych i przyswojenie dominuja ci oraz wzoro w jest bowiem w tym modelu istotniejsze dla zyskania akceptacji przynalez nos ci do spoeczen stwa
A. Grzymaa-Kazowska, Integracja pro ba rekonstrukcji poje cia, w: A. Grzymaa-Kazowska, S. odzin ski (red.). Problemy integracji imigranto w: koncepcje, badania, polityki, Warszawa 2008, s. 43-44. 4 Por. A. Grzymaa-Kazowska, op. cit., s. 29-34.
3

88

Witold Nowak

cie stanowiska normatywdanego kraju niz stan instytucjonalno-prawny. Przyje czania ludnos no-ideologicznego moz e skutkowac zaro wno postulatem wa ci mniejcego, jak i z daniem szos ciowej do go wnego nurtu spoeczen stwa przyjmuja a pu przyszym, czy wydalenia dotychczasowych, imigranto odmowy wste w 5. danego stanu, do Trzeci kontekst obejmuje traktowanie integracji jako poz a dziaania legislacyjne i instytucjonalne wpywaja ce na kto rego doprowadzic maja obecnos c mniejszos ci narodowych i etnicznych we wspo czesnych spoeczen stzaniem wyzwan spoeczna wach. Skutkuje to s cisym powia integracji z polityka i nadaniem jej pragmatycznego charakteru poprzez skupienie dziaan na wzajemdzy ludnos mniejszos a dominuja ca oraz minimalizowanych relacjach mie cia ciowa cych z ro c dzy nie problemo w i konflikto w spoecznych wynikaja z nic i napie pomie ce kreowanie odmiennymi kulturowo kategoriami. Poniewaz zadania obejmuja przypisane w wie kszos i wdraz anie polityki spoecznej sa ci instytucjom administracji publicznej, polityka integracyjna ro wniez pozostaje w ich gestii. cie integracji bywa ro czane w przebieg gry polityczWreszcie, poje wniez wa nej, czy tez suz y do konstruowania atrakcyjnych przekazo w medialnych. Mniejszo wo gnie cia partykularnych celo s ci narodowe sa wczas przedstawiane dla osia w dku spoecznego. W przypadku dziaan jako problem i zagroz enie dla porza polityko w celem moz e byc zdobycie wadzy, czy tez umocnienie wasnej pozycji lub legitymizacja dziaan , natomiast ws ro d dziennikarzy zwro cenie uwagi odbiorco w na dane medium. W obydwo ch przypadkach moz e to prowadzic do zaistnienia ci jako folk devils czonpaniki moralnej 6 i traktowania przedstawicieli mniejszos tkowo ko w spoeczen stwa, kto rych zachowanie jest uwaz ane przez innych za wyja ce zagroz problematyczne, stanowia enie dla dobrobytu, podstawowych wartos ci zostac te powaz i intereso w spoeczen stwa do tego stopnia, z e musza podje ne kroki, aby kontrolowac zachowanie, ukarac sprawco w i naprawic szkody 7. integracji spoecznej, kto dzie stanowic Definicja ra be punkt wyjs cia do analiz ciowej jako prowadzonych w niniejszym artykule, jest rozumienie tej kategorii poje bnos stanu, gdy odmienne jednostki lub grupy, przy zachowaniu swojej odre ci w relatywnie trwae zwia zki ze spoeczen kulturowej, wchodza stwem przyjmuja w ro szej cym i uczestnicza z nych obszarach jego z ycia 8. Na podstawie powyz zidentyfikowane potencjaldefinicji, zgodnie z celem niniejszego artykuu, zostana ce z postaw i opinii ne bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce wynikaja Polako w.

Ibidem, s. 30-31. Ibidem, s. 32. 7 E. Goode, N. Ben-Yehuda, Moral Panics. The Social Construction of Deviance, Cambridge 1994, s. 31. 8 A. Grzymaa-Kazowska, op. cit., s. 35.
6

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce

89

W WOBEC IMIGRANTO W POSTAWY POLAKO

Bariery integracji spoecznej mniejszos ci narodowych czy etnicznych moga przybierac zro z nicowane formy. Najbardziej ogo lnie moz na je podzielic na kwestie ce oso cych do kategorii mniejszos zane dotycza b nalez a ciowych, zjawiska zwia cymi w spoeczen z kategoriami dominuja stwie oraz funkcjonowanie instytucji administracyjnych, prawnych czy gospodarczych. Analiza danych zastanych prze na prowadzona na potrzeby przygotowania niniejszego artykuu koncentrowaa sie zanych z postawami oso drugiej z wymienionych form przeszko d barierach zwia b cych do kategorii dominuja cych. Takie uje cie problemo cych utrudnic nalez a w moga spoeczna mniejszos integracje ci narodowych i etnicznych podkres la dwustronny i interaktywny charakter tego procesu 9. Wejs cie mniejszos ci narodowych czy zki z dominuja cymi grupami narodowymi wymaga, z jednej etnicznych w stae zwia strony, otwartos ci jego instytucji i zapewnienia wszystkim ro wnych praw, a z druda charakteryzoway sie akceptagiej, obecnos ci w spoeczen stwie postaw, kto re be odmiennos do wchodzenia w interakcje oraz przyczynia sie do cja ci i gotowos cia zi. Nie ulega wa tpliwos zaistnienia oddolnych mechanizmo w powstawania wie ci, z e z z wymaganiami i obowia zkami stawianymi proces integracji spoecznej wia e sie mniejszos , jednak konieczne jest takz przed ludnos cia ciowa e wykazanie zdolnos ci dominuja ca . adaptacyjnych przez grupe Was ciwym punktem wyjs cia do zidentyfikowania ewentualnych barier integ byc racji spoecznej Niemco w z polskim spoeczen stwem wydaje sie omo wienie indywidualnych postaw Polako w wobec imigranto w i innych narodo w ogo em. Szczego lnie uz ytecznym z ro dem danych do prowadzenia tego typu analiz sa dzykrajowych badan na zaprezenwyniki mie poro wnawczych, poniewaz pozwalaja towanie opinii Polako w na tle deklaracji mieszkan co w innych pan stw. Do celo w s poro wnawczych zakres analizowanych danych ograniczono w dalszej cze ci rodkowej (Czech, Sowacji, Polski i We gier). Powyz artykuu do krajo w Europy S sze ograniczenie ma na celu prowadzenie poro wnan z pan stwami zbliz onymi do dem zjawiska migracji, jej kontekstu historycznego i uwarunkowan Polski pod wzgle geopolitycznych. Jednoczes nie nalez y podkres lic , z e jest to agregat zro z nicowany trznie, jednak wcia z wewne bardziej spo jny, niz powstay np. poprzez prowadzenie s poro wnan z krajami Europy Zachodniej. W dalszej cze ci artykuu omo wione wyniki pomiaro cych postaw wobec ro zostana w dotycza z nych kategorii imigranto w, ocen wpywu imigracji na funkcjonowanie poszczego lnych pan stw oraz opinii pnie na temat prawa do migrowania i potrzeby przyjmowania migranto w. Naste ta zostanie pro podje ba zdiagnozowania istnienia barier integracji spoecznej wybranej mniejszos ci narodowej Niemco w, w spoeczen stwie polskim. Nalez y , z jednoczes nie zwro cic uwage e w przypadku badanego zjawiska nie moz na
W. Bosswi ck, F. Heckmann, Integration of Immigrants: Contribution of Local and Regional Authorities, Dublin 2006, s. 11.
9

90

Witold Nowak

du na historycznie ograniczyc diagnozy tylko do zjawiska migracji, ze wzgle uwarunkowany kontekst obecnos ci Niemco w w Polsce. Dlatego analizy s cis le ce postaw wobec Niemco s problem nieco dotycza w w dalszej cze ci tekstu podejmuja sie do obecnos szerzej odnosza ci przedstawicieli tej nacji w kraju, a nie tylko ich napywu. Pierwszym z komponento w postaw wobec imigranto w, kto ry zosta wybrany dla celo w niniejszej analizy jest stopien akceptacji imigracji oso b tej samej rasy lubi cej. Polscy zbliz onego pochodzenia etnicznego w stosunku do kategorii dominuja sie byc dzie dos respondenci okazuja w tym wzgle c otwarci na tle pozostaych rodkowej oraz wszystkich krajo pan stw Europy S w badanych w Europejskim Sondaz u Spoecznym (ESS) (tabela 1). Przybycie wielu migranto w o wspomnianej charakterystyce akceptowao bowiem niemal 30% badanych Polako w przy nieco ponad 25% wszystkich respondento w w badaniu oraz tylko 12% Czecho w. Nalez y , z jednoczes nie zwro cic uwage e mimo dos c duz ej otwartos ci Polako w na tle innych nacji, zauwaz alne jest istnienie barier s wiadomos ciowych, o kto rych s wiadczyc cych, z moz e ponad poowa odpowiedzi wskazuja e tylko niekto rym migrantom nalez y umoz liwic pobyt w kraju.
Tabela 1 Akceptacja imigracji oso b rasypochodzenia etnicznego zbliz onego do kategorii dominujacej (w %)

Czechy Nalez y pozwalac wielu migrantom przyjez dz ac iz yc tutaj Nalez y pozwalac niekto rym Nalez y pozwalac niewielu Nie nalez y pozwalac z adnym Ogo em

gry We

Polska

Sowacja

rednia S dla 26 pan stw europejskich

12,1 36,3 36,8 14,8 100

32,8 30,8 25,6 10,8 100

29,7 50,9 15,4 4 100

19,9 41,4 25,4 13,4 100

25,3 41,5 23,9 9,3 100

ro Z do: Opracowanie wasne na podstawie wyniko w Europejskiego Sondaz u Spoecznego (ESS5-2010, ed.2.0) pobranych z http:nesstar.ess.nsd.uib.nowebview

cych akceptacji migracji oso W przypadku wyniko w dotycza b innej rasy sie lub o odmiennym pochodzeniu etnicznym, postawy Polako w wyro z niaja co. Najlepiej obrazuje to fakt, z jeszcze bardziej znacza e jedynie niecae 6% cym do tej kategorii mopolskich respondento w odmawiao migrantom nalez a z liwos ci pobytu w kraju, podczas gdy odpowiednia postawa bya deklarowana

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce Tabela 2

91

Akceptacja imigracji oso b rasypochodzenia etnicznego odmiennej od kategorii dominujacej (w %)

Czechy Nalez y pozwalac wielu migrantom przyjez dz ac iz yc tutaj Nalez y pozwalac niekto rym Nalez y pozwalac niewielu Nie nalez y pozwalac z adnym Ogo em

gry We

Polska

Sowacja

rednia S dla 26 pan stw europejskich

5,8 28,4 41,9 23,9 100

6 14,9 47 32,2 100

22,4 48,9 22,9 5,9 100

13,4 35 33,6 17,9 100

13,5 36,5 33,5 16,6 100

ro Z do: Opracowanie wasne na podstawie wyniko w Europejskiego Sondaz u Spoecznego (ESS5-2010, ed.2.0) pobranych z http:nesstar.ess.nsd.uib.nowebview

gro przez ponad 32% We w i niemal 24% Czecho w. Ro wniez na tle s rednich tych badaniem Polako wyniko w dla wszystkich pan stw obje w wyro z niaa dos c tolerancyjna postawa (tabela 2). oceny wpywu imigranto Kolejne aspekty postaw warte omo wienia dotycza w na funkcjonowanie poszczego lnych pan stw w ro z nych sferach. We wszystkich wybnionych paszczyznach deklaracje polskich respondento sie nie odre w okazuja rodtylko zauwaz alnie bardziej pozytywne niz w pozostaych krajach Europy S tnie pozytywne na tle wszystkich badanych w ESS kowej, ale ro wniez ponadprzecie grzy (3,92), pan stw. Zatem, Polacy (s rednia 5,39) bardziej pozytywnie niz np. We ale ro wniez Europejczycy ogo em (4,65), oceniali wpyw imigracji na krajowa . Jeszcze wyraz na tle poro gospodarke niej wyro z niay sie wnania oceny przed kultury. stawiane przez Polako w w odniesieniu do wpywu imigranto w na sfere Polscy respondenci oceniali ten wpyw znacznie bardziej pozytywnie (6,38) niz np. Czesi (4,11) czy tez respondenci w caej Europie (5,24). Ro wnie widoczna bya tnie pozytywna ocena ogo jako ponadprzecie lnego wpywu migranto w na Polske miejsce do z ycia na tle danych z pozostaych poro wnywanych pan stw. W tym przypadku, ponownie, oceny polskich respondento w (5,86) byy wyz sze nie tylko od danych z innych pan stw regionu (np. Czech 4,07), ale takz e s redniej dla 26 badanych krajo w europejskich (4,71). W przypadku wszystkich omo wionych miar wartos ci odchylenia standardowego byy relatywnie niskie, co s wiadczy o stosunkowo maym rozproszeniu ocen przedstawianych przez polskich respondento w. Szczego owe dane dla poro wnywanych pan stw zawiera tabela 3.

92

Witold Nowak Tabela 3 Oceny wpywu imigranto w na funkcjonowanie poszczego lnych pan stw

Czechy Ocena wpywu imigracji krajowa na gospodarke (0 za dla gospodarki, 10 dobra dla gospodarki) Ocena wpywu imigranto w na z ycie kulturalne kraju (0 jest podkopywane, 10 jest wzbogacane)

gry We 3,92 2,32 5,28 2,34 4,16

Polska 5,39 2,3 6,38 2,12 5,86

Sowacja 4,23 2,31 4,97 2,46 4,52

rednia dla S 26 pan stw Europy

4,65 2,43 5,24 2,54 4,71

rednia S
Odchylenie standardowe

3,95 2,25 4,11 2,24 4,07

rednia S
Odchylenie standardowe

rednia Ocena wpywu imigranto w S na kraj jako miejsce do z ycia , z (0 sprawiaja e kraj staje Odchylenie gorszym miejscem, sie standardowe 10 lepszym)

2,14

2,07

1,94

1,91

2,32

ro Z do: Opracowanie wasne na podstawie wyniko w Europejskiego Sondaz u Spoecznego (ESS5-2010, ed.2.0) pobranych z http:nesstar.ess.nsd.uib.nowebview

c na uwadze sabos Maja ci s redniej arytmetycznej jako wskaz nika zjawisk rozkadom poszczego spoecznych, warto przyjrzec sie lnych zmiennych. Zamieszczony poniz ej rys. 1 obrazuje rozkad ocen polskich respondento w dla omawianych poniz ej aspekto w wpywu imigranto w na funkcjonowanie kraju. Wyraz nie widoczcy udzia wskazan ce sie na s ny jest dominuja na oceny znajduja rodku skali, szczego lnie w przypadku ocen ogo lnego wpywu na kraj jako miejsce do z ycia. Rozkady wszystkich zmiennych cechuje prawostronna asymetria. Oceny bardziej cego negatywne nastawienie respondenzbliz one do kon ca kontinuum symbolizuja poway relatywnie rzadko w przypadku wszystkich omawianych zmiento w wyste nych, natomiast zauwaz alnie bardziej licznie badani wskazywali na odpowiedzi ce s maja wiadczyc o pozytywnej percepcji skutko w imigracji w Polsce. Opisana powyz ej charakterystyka rozkadu s wiadczy o dominacji ilos ciowej Polako w cych jednoznacznie ocenic niepotrafia wpyw imigranto w na funkcjonowanie kraju. s Bardziej zdecydowane opinie cze ciej miay pozytywne niz negatywne zabarwienie, ce na krytyczne postrzeganie wpywu natomiast skrajne oceny (zwaszcza wskazuja poway sporadycznie. obecnos ci migranto w w Polsce) wyste

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce Rysunek 1

93

Ocena wpywu imigracji i imigranto w na gospodarke , zycie kulturalne i jakos c zycia w kraju (w %)

ro Z do: Opracowanie wasne na podstawie wyniko w Europejskiego Sondaz u Spoecznego (ESS5-2010, ed.2.0) pobranych z http:nesstar.ess.nsd.uib.nowebview

cego Do ciekawych wniosko w prowadzi zestawienie danych z sondaz u obejmuja rodkowej, kto re zawiera tabela 4. Z jednej strony, okazuje sie pan stwa Europy S bowiem, z e badani Polacy (62% pozytywnych odpowiedzi) w zdecydowanie

Tabela 4

rodkowej (w %) Opinie dotyczace moz liwos ci i potrzeby przyjmowania imigranto w w krajach Europy S
Czy, Pana(i) zdaniem, kaz dy obywatel innego kraju, kto ry chce przyjechac do Polski gierSowacji) (CzechWe i tu zamieszkac , powinien miec do tego prawo czy tez nie? Czechy Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Trudno powiedziec 3 23 44 23 7 gry We 6 17 45 28 4 Czy, Pana(i) zdaniem, Polska grySowacja) potrzebuje (CzechyWe imigranto w, oso b, kto re przyjez dz aja gierSowacji), do Polski (CzechWe tu osiedlic aby sie , czy tez nie? gry We 3 13 42 38 4 Polska Sowacja 3 14 51 20 12 3 13 49 30 6

Polska Sowacja Czechy 26 36 21 8 9 7 27 39 23 4 2 19 45 25 10

ro rodkowej o imigrantach i uchodz Z do: Opracowanie wasne na podstawie: Opinie ludnos ci z krajo w Europy S cach, CBOS, 2005, pobrano z: http:www.cbos.plSPISKOM.POL2005K06005.PDF

94

Witold Nowak

kszym stopniu niz grzy (23%) i Sowacy (34%) uznawali prawo wie Czesi (26%), We obywateli innych pan stw do swobodnego zamieszkiwania na terenie odpowiedniego kraju. Jednak z drugiej strony, podobnie jak w przypadku pozostaych badanych potrzeby przyjmowaspoeczen stw s rodkowoeuropejskich, Polacy nie dostrzegaja nia imigranto w (we wszystkich krajach tylko 16-21% respondento w widziao taka ). Jest to wniosek, kto potrzebe ry nalez y interpretowac w zestawieniu z rozkadami ocen wpywu migracji na ro z ne aspekty funkcjonowania kraju. Mianowicie, chociaz w warstwie deklaratywnej sprzeciwu wobec Polacy generalnie nie wyraz aja do tej kwestii z pewnym dystansem. obecnos ci imigranto w w kraju, to podchodza to ostroz cymi liczby imigranto Objawia sie nymi deklaracjami dotycza w, kto rym w Polsce. Taki stan rzeczy moz powinno umoz liwic osiedlanie sie e wynikac z dos c mglistego wyobraz enia o korzys ciach, kto re wzrost imigracji nio sby dla polskiego spoeczen stwa w warstwie ekonomicznej czy kulturowej.

W WOBEC NIEMCO W POSTAWY POLAKO

ca na celu zidentyfikowanie ewentualnych barier integracji Analiza, maja na omo spoecznej Niemco w w Polsce, z jednej strony, skupia sie wieniu wybranych cych generalnych postaw Polako wyniko w badan dotycza w wobec przedstawicieli pne dane dotycza ce opinii o obecnos tej nacji, a z drugiej strony, obejmuje doste ci Niemco w w Polsce. Pierwsze ze wskaz niko w wybranych do analizy pozwalaja uchwycic zmiany afektywnego komponentu postawy Polako w wobec Niemco w w czasie niemal caego okresu transformacji systemowej. Dane gromadzone przez bowiem z niemal coroczCentrum Badania Opinii Spoecznej (CBOS) pochodza cego zmiany nych, powtarzalnych pomiaro w od 1993 r. Analiza rys. 2, przedstawiaja ci respondento pio niemal sympatii i nieche w w latach 1993-2012 dowodzi, z e nasta tku wspomnianego cakowite odwro cenie relacji wartos ci tych miar. Na pocza c okresu ponad poowa (53%) badanych wyraz aa nieche , natomiast mniej niz jedna wobec Niemco czwarta (23%) sympatie w. Tymczasem w 2012 r. juz jedynie 24% , a 43% sympatie do tej nacji. Pomiary respondento w deklarowaa antypatie dzy dwoma skrajnymi punktami w czasie dostarczyy danych, prowadzone pomie na niemal cia ga zmiennos kto re wskazuja c trendu. Od 2007 r. stale ros nie odsetek pozytywnych i analogicznie spada odsetek negatywnych opinii badanych, co byc z perspektywy integracji Niemco w w polskim spoeczen stwie wydaje sie optymistycznym prognostykiem. Na tle danych historycznych, wedug kto rych wobec Niemco w 1966 r. antypatie w wyraz ao 67% Polako w, podczas gdy jedynie , obecny stan rzeczy wydaje sie nieporo 7% deklarowao sympatie wnywalnie sprzyjac integracji Niemco w w Polsce. Nalez y jednoczes nie odnies c wspo czesne dane do postaw Polako w wobec przedstawicieli innych nacji, aby uzyskac peniejszy obraz preferencji deklarowanych przez badanych. Analiza czynnikowa na skali

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce Rysunek 2 Zmiany stosunku Polako w do Niemco w w latach 1993-2012 (w %)

95

ro Z do: Opracowanie wasne na podstawie: Stosunek Polako w do innych narodo w, CBOS, 2012, pobrano z: http: www.cbos.plSPISKOM.POL2012K02212.PDF

sie do czynnika grupuja cego sympatii-antypatii wskazuje, z e Niemcy zaliczaja narody mniej lubiane przez Polako w, co wskazuje, z e pomimo bezdyskusyjnej poprawy percepcji przedstawicieli tej nacji, obecne postawy badanych na tle innych , z sie wcia z na zatem postawic teze e narodo w okazuja relatywnie chodne 10. Moz z cych jest to wskaz nik istnienia wcia pewnych barier integracji spoecznej dotycza przed osobami innych narodowos Niemco w w Polsce, kto re nie stoja ci (np. kszos narodo Norwegami, Szwajcarami i wie cia w z obszaru Unii Europejskiej). na niespo Nalez y jednoczes nie zwro cic uwage jnos c wyniko w dostarczanych przez CBOS z danymi z innych z ro de, na przykad sondaz y publikowanych przez jedynie Instytut Spraw Publicznych (ISP). Dane z drugiego z ro da obejmuja 3 punkty czasowe, a poro wnanie moz liwe jest tylko dla 2 z nich: 2005 i 2008 r. Jak do Niemco wskazuje zamieszczony poniz ej rys. 3, sympatie w w 2005 r. dec klarowao w badaniu ISP 44% respondento w, natomiast nieche 23%. W tym samym czasie wyniki uzyskane przez CBOS wynosiy odpowiednio 34% i 38%, ci ro zatem w przypadku wskaz nika nieche z nica wyniosa az 15 p.p. Podobnie z danymi dotycza cymi 2008 r., a takz rzecz ma sie e z wynikami dostarczanymi
Stosunek Polako w do innych narodo w, CBOS, 2012, pobrano z: http: www.cbos.pl SPISKOM.POL2012K02212.PDF.
10

96

Witold Nowak Rysunek 3 Sympatia Polako w wobec Niemco w (w %)

ro Z do: Polska-Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, L. Kolarska-Bobin ska, A. ada (red.), Warszawa 2009, s. 133.

tpliwa wartos przez Instytut Demoskopii w Allensbach dla 2011 roku 11. Niewa c cych z badan gos wyniko w pochodza CBOS polega zatem na powtarzalnos ci i cia ci pomiaru w okresie niemal dwo ch dekad, co pozwala na uchwycenie pewnych dzia trendo w. Warto jednak miec na uwadze, z e ro z nice w konstrukcji narze znacza co zmieniac badawczego i interpretacji uzyskanych wyniko w moga obraz postaw Polako w 12. Z perspektywy badania indywidualnych postaw wobec obecnos ci przedstawicieli innych narodowos ci w Polsce uz yteczne jest wykorzystanie skali dystansu spoecznego, rozumianego jako postrzegana ro z nica oraz akceptowalny stopien
11 Powaz ny krok w kierunku normalnos ci. Stan stosunko w polsko-niemieckich, Instytut Demoskopii w Allensbach, Fundacja Wspo pracy Polsko-Niemieckiej. Sondaz z lutego 2011, pro ba reprezentatywna. 12 siedmiopunktowa od 1 (nieche c W przypadku CBOS zastosowano skale ) do 7 (sympatia), naste pnie w skale od -3 (nieche c tnos przeksztacona ) do ;3 (sympatia), gdzie 0, oznacza oboje c , na sympatie , a poniz c wartos ci s rednich powyz ej 0 wskazuja ej 0 na nieche . Natomiast w badaniu ISP pu do narze dzia badawczego wymusza pro badani odpowiadali najprawdopodobniej (brak doste be ce kafeterie rekonstrukcji tres ci pytania) na pytanie o wasny stosunek do Niemco w zawieraja c c odpowiedzi: sympatia, ani sympatia, ani nieche , nieche , trudno powiedziec . Z kolei, c: czy lubi w przypadku Instytutu Demoskopii w Allensbach tres c pytania brzmiaa: Ogo lnie mo wia pnych odpowiedziach: Pan(i) was ciwie Niemco w, czy tez nieszczego lnie Pan(i) ich lubi? przy doste Niemco , nie mam zdania. lubie w, nieszczego lnie ich lubie

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce

97

kontaktu i rodzaju tego kontaktu z osobami uznanymi za obcych 13. Istnienie duz ego ca bariere integracji dystansu spoecznego w takiej relacji stanowi bowiem znacza dzy innymi, na gruncie spoecznej obcokrajowco w, co moz na uzasadnic , mie , zi Marka Granovettera 14. Wspomniany autor zwraca uwage koncepcji sabych wie dzy kto puja sabe wie zi) tworza tzw. z e jednostka i jej znajomi (pomie rymi wyste o niskiej ge stos siec spoeczna ci, natomiast ta sama jednostka i jej przyjaciele powanie silnych wie zi) tworza tzw. ge sta siec (kto rych charakteryzuje wyste zan zi mie dzy jednostka i jej znajomymi stanowia istotne powia . Tzw. sabe wie czenia pomie dzy kre gami najbliz poa szych przyjacio kaz dego z nich, kto re bez zan istnienia tych sabych powia byyby od siebie odizolowane. Dlatego tez w ograniczonych sieciach sabych wie zi sa pozbawione jednostki, kto re funkcjonuja s na informacji z dalszych cze ci systemu spoecznego, a ich wiedza opiera sie interakcjach z najbliz szym otoczeniem. Na poziomie makrospoecznym skutkiem zi jest fragmentacja i ograniczona spo ce deficytu sabych wie jnos c , skutkuja kategorii spoecznych wedug cech spowolnieniem przepywu mys li oraz segregacja takich jak: rasa, pochodzenie etniczne czy geograficzne. Zatem silny dystans bariere integracji spoeczny Polako w wobec Niemco w stanowiby zasadnicza ce ograniczenie sieci spoecznych spoecznej. Jego skutkiem byoby bowiem znacza cych w Polsce wraz z omo Niemco w zamieszkuja wionymi powyz ej negatywnymi c zywania kontaktu konsekwencjami takiego stanu rzezy. Ponadto nieche do nawia bariera integracji z przedstawicielami innych narodowos ci jest ro wniez wyraz na zku z kluczowa rola samego procesu komunikacji w jej spoecznej w zwia zaistnieniu. Dialog przeciwdziaa bowiem procesom dezintegracyjnym, przyczyniac sie do powstawania wie zi spoecznych i wytworzenia zaufania poprzez otwarcie ja na pogla dy innego. Innymi sowy komunikacja, porza dkuja c relacje spoeczna sie do osia gnie cia stanu integracji spoecznej 15. w czasie i przestrzeni, przyczynia sie c znaczenie otwartos Uzasadniaja ci na kontakty z obcokrajowcami, moz na odwoac ro uwage na role sie wniez do mys li Jrgena Habermasa, kto ry zwraca szczego lna ciu Habermasa cecha je zyka komunikacji w procesie integracji spoecznej. W uje cej funkcji. Integracja jest orientacja na porozumienie, co decyduje o jego integruja spoeczna ma wo wczas procesualny charakter i polega na tworzeniu oraz regania konsensu w dziaaniu produkowaniu dziaan zbiorowych na drodze osia 16 komunikacyjnym .
13 E. Nowi cka, Dystans wobec innych ras i narodo w w spoeczen stwie polskim, w: Swoi i obcy, E. Nowicka (red.), Warszawa 1990. 14 M. Granovetter, The Strength of Weak Ties: A Network Theory Revisited, Sociological Theory t. 11983, s. 201-203. 15 M. Anchimowicz, Kapita spoeczny a integracja, w: G. Nowacki (red.), Integracja spoeczna mie dzy teoria a praktyka, Biaystok 2008, s. 130-131. 16 S. M. Marcinkiewicz, Integracja spoeczna w s wietle teorii Jrgena Habermasa, w: G. Nowacki (red.), op. cit., s. 32-39.

98

Witold Nowak

c do analizy wyniko Przechodza w badan empirycznych, zamieszczony poniz ej ce dystansu spoecznego w dwo rys. 4 przedstawia dane dotycza ch aspektach: po pierwsze, skonnos ci Polako w do akceptacji Niemco w w ro z nych rolach spoecznych i wchodzenia z nimi w odpowiednie kontakty, a po drugie zmiennos ci opinii na ten temat w czasie (latach 2000, 2005, 2008). Przedstawione w formie graficznej dwa zasadnicze zjawiska. Z jednej strony, dane z trzech pomiaro w unaoczniaja atwo zauwaz alny jest wzrost otwartos ci badanych wobec penienia przez Niemco w ro z nych ro l spoecznych w polskim spoeczen stwie na przestrzeni kolejnych lat. pia pomie dzy 2000 a 2005 r. Szczego lnie widoczna jest zmiana, kto ra nasta bnione wskaz cy wzrost. wszystkie wyodre niki zanotoway w tym okresie znacza dzy 2005 a 2008 r. miay mniej zasadniczy charakter. Z drugiej Zmiany pomie strony, widoczne jest zro z nicowanie akceptacji dla obecnos ci Niemco w w ro z nych sferach z ycia badanych. Najpowszechniej deklarowano ja w przypadku relacji siedzkich oraz pracowniczych z przedstawicielami tej nacji (okoo trzy czwarte sa , z pozytywnych odpowiedzi). Nalez y jednoczes nie zwro cic uwage e wyniki innych oczekiwania priorytetowego traktowania Polako badan dowodza w w stosunku do na niemal 82% imigranto w na rynku pracy. Dane z World Values Survey wskazuja poparcie dla takiego stanu rzeczy 17. Zatem z jednej strony powszechne deklaracje sie s akceptacji pracy w jednej organizacji z Niemcami wydaja wiadczyc o braku zasadniczych barier integracji w tym obszarze, a z drugiej strony, oczekiwania na te sfere praktyk dyskryminacyjnych na rynku pracy wobec imigranto w rzucaja funkcjonowania spoeczen stwa odmienne s wiato. Jest to kwestia warta uwagi, , z z kluczowych determinant powodzenia procesu poniewaz przyjmuje sie e jedna integracji spoecznej jest moz liwos c aktywnego uczestnictwa przedstawicieli kategorii mniejszos ciowej (w tym przypadku mniejszos ci narodowej) w rynku pracy. Aktywnos c zawodowa obcokrajowco w, mimo z e nie moz e byc wyabstrahowana od ze czynniko w kulturowych czy prawnych, pozytywnie wpywa na integracje cym we wszystkich jej aspektach 18. spoeczen stwem dominuja c do danych dotycza cych dystansu spoecznego, wie kszos Wracaja c responden dla staego zamieszkiwania Niemco to w wyraz aa ponadto akceptacje w w Polsce natomiast dane dotycza ce udziau oso cych (69%), niepublikowane sa b wyraz aja sprzeciw, co nie daje penego obrazu ewentualnych barier w tym zakresie. Nalez y na wie ksza niz z jednoczes nie zwro cic uwage w przeszos ci, ale wcia relatywnie akceptacje dla penienia przez Niemco niska w funkcji radnego (48% odpowiedzi
Odpowiedz na stwierdzenie: Pracodawcy powinni dawac pierwszen stwo Polakom w stosunku do : 81,6%, Nie zgadzam sie : 8,4%, Ani tak, a nie: 10,0%, Badanie przeimigranto w, Zgadzam sie ro prowadzone w 2005 r. w ramach World Values Survey, Z do: Values Surveys Databank. 18 Por. M. Biernath, Ro znorodnos c integracji jej wymiary i mechanizmy, w: A. Grzymaa-Kazowska, S. odzin ski (red.). op. cit., s. 186-187, A. Piekut, Wielos c wymiaro w zatem jaka integracja? Przeglad tematyki i metod badan integracyjnych, w: A. Grzymaa-Kazowska, S. odzin ski (red.), op. cit.
17

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce Rysunek 4 Poziom akceptacji Niemco w przez Polako w (w %) (Odpowiedzi takna pytanie Czy zgodzi(a)by sie Pan(i), zeby Niemiec...)

99

ro Z do: Polska-Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, L. Kolarska-Bobin ska L., A. ada (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009, s. 135

cy sygna, poniewaz pozytywnych, wobec 40% negatywnych) 19. Jest to niepokoja puja cy sprzeciw wobec obecnos uwidacznia dos c powszechnie wyste ci przedtego w niniejstawicieli tej narodowos ci w sferze publicznej. W perspektywie przyje szym artykule rozumienia kategorii integracji spoecznej jest to dos c wyraz ny
Polska-Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, L. Kolarska-Bobin ska, A. ada (red.), Warszawa 2009, s. 135.
19

100

Witold Nowak

sygna o istnieniu bariery w tej sferze funkcjonowania spoeczen stwa polskiego. w tym miejscu do generalnie relatywnie niskiego Jednoczes nie warto odwoac sie zaufania Polako w do przedstawicieli innych nacji 20. Moz na zatem postawic teze o generalnym dystansie wobec penienia przez obcokrajowco w funkcji publicznych, cym sie do Niemco pu do bardziej precyzyjnych nieograniczaja w, jednak brak doste . danych utrudnia jej weryfikacje Warto tez odpowiedziec na pytanie, o to czy dystans do Niemco w jest bione analizy wskazuja , z zro z nicowany w ro z nych kategoriach spoecznych. Poge e zmienne niezalez ne, takie jak wyksztacenie, wiek, pec i miejsce zamieszkania poziom dystansu wobec przedstawicieli tej nacji. Najwyz zauwaz alnie ro z nicuja szy poziom dystansu wobec Niemco w charakteryzowa osoby z podstawowym wyksztaceniem, najniz szy badanych z wyz szym wyksztaceniem. Odwrotnie kszta natomiast zalez towaa sie nos c w poszczego lnych kategoriach wiekowych wraz da cej szczego z wiekiem ro s dystans wobec narodowos ci be lnym przedmiotem zainteresowania niniejszej analizy. Ponadto mniejszy dystans charakteryzowa z kobiety niz me czyzn oraz mieszkan co w wsi niz mieszkan co w miast 21. Przytoczone , z dane wskazuja e w ro z nych kategoriach spoecznych bariery integracji spoecznej zane z dystansem wobec Niemco puja na ro zwia w wyste z nym poziomie. Kolejnym wskaz nikiem wartym uwagi w konteks cie diagnozowania barier integracji spoecznej Niemco w w Polsce moz e byc percepcja korzys ci przebywania przedstawicieli tej nacji w kraju. Dane dostarczane przez CBOS nie obejmuja niestety ostatnich lat, a najbardziej aktualny pomiar przeprowadzono w 2004 r. Jak wyniki przedstawione w tabeli 5, niemal poowa respondento dowodza w doce z obecnos strzegaa korzys ci wynikaja ci Niemco w w Polsce, natomiast ponad . W tym samym roku jedna czwarta uwaz aa ich bytnos c w kraju za niekorzystna i antypatia , co wskazuje okoo jedna trzecia badanych darzya Niemco w sympatia s cych nieche c na to, z e cze c badanych deklaruja widziaa korzys ci w obecnos ci przedstawicieli tego narodu w Polsce lub nie dostrzegaa co najmniej niekorzystpu do danych z nego wpywu. Brak doste ro dowych uniemoz liwia niestety doprecyzowanie tej hipotezy. na Ro z nice zarejestrowane w poro wnaniu do pomiaru z 1999 r. wskazuja zmiane opinii respondento minimalna w. Na tle innych narodo w obecnos c Niemco w bya oceniana s rednio mniej korzystnie niz bytnos c Amerykano w, nieco mniej korzystnie od obecnos ci Wocho w i Czecho w, ale lepiej niz Litwino w. Do ciekawych wniosko w prowadzi ro wniez zestawienie kolejnych wskaz niko w postaw Polako w wobec Niemco w oceny podobien stwa przedstawicieli obydwo ch

Odpowiedz na stwierdzenie: Ludziom innych narodowos ci... Ufam cakowicie: 2,1%, Ufam : 43,6%, Nie ufam zbytnio: 43,7%, Nie ufam wcale: 10,6%. Badanie przeprowadzone w 2005 roku troche ro w ramach World Values Survey, Z do: Values Surveys Databank. 21 Czym chata bogata... Pomoc dla cudzoziemco w poszukujacych ochrony w Polsce w s wietle badan spoecznos ci i instytucji lokalnych, G. Firlit-Fesnak, . otocki (red.), Warszawa 2008, s. 66-92.

20

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce Tabela 5 Ocena obecnos ci przedstawicieli wybranych narodowos ci w Polsce (w %) Czy obecnos c [...] w Polsce jest korzystna czy niekorzystna? Amerykano w IX 1999 VIII 2004 Wocho w IX 1999 VIII 2004 Czecho w IX 1999 VIII 2004 Niemco w IX 1999 VIII 2004 Litwino w IX 1999 VIII 2004 Korzystna 60 56 48 52 41 50 51 48 27 41 Niekorzystna 17 18 22 19 28 19 28 27 46 27

101

Trudno powiedziec 23 26 29 29 31 31 21 25 27 32

ro Z do: Obcokrajowcy w Polsce. Komunikat z badan , CBOS, Warszawa 2004, s. 3

cych narodowos ci oraz oceny spo jnos ci systemo w aksjonormatywnych istnieja s w poszczego lnych spoeczen stwach. Mianowicie z jednej strony, Polacy najcze ciej Niemco postrzegaja w jako ro z nych od siebie. Mimo z e widoczny jest trend cy w kolejnych pomiarach udzia odpowiedzi wskazuja cych na domaleja , co obrazuje rys. 5, to wcia z strzeganie istotnych ro z nic zmniejsza sie relatywnie niewielu badanych okres la Niemco w mianem podobnych do Polako w (16% ce z podobnego badania, zrealizowanego w 2008 r.). Najnowsze dane pochodza sie utrzymywac przez Instytut Demoskopii w Allensbach w 2011 r., wydaja na z wypowiedzia zbliz onym poziomie: 17% respondento w ogo em zgadza sie do siebie podobni, maja wiele wspo Niemcy i Polacy sa lnych cech 22. cego podobien Z drugiej strony, analiza wskaz nika dotycza stwa systemo w cych w polskim i niemieckim spoeczen wartos ci istnieja stwie wskazuje, z e Polacy sie w tym obszarze (rys. 6). Okazuje sie bowiem, z ro z nic nie doszukuja e kszos w zdecydowanej wie ci (58%) badani oceniali systemy aksjologiczne jako dos c podobne lub bardzo podobne. Zasadnicze ro z nice dostrzegao jedynie 13% respon, z dento w. Moz na zatem postawic teze e ro z nice dostrzegane przez Polako w
Powaz ny krok w kierunku normalnos ci. Stan stosunko w polsko-niemieckich, Instytut Demoskopii w Allensbach, Fundacja Wspo pracy Polsko-Niemieckiej, s. 69. Sondaz z lutego 2011, pro ba reprezenzanych z tres pytania, czy tatywna; nalez y miec jednoczes nie s wiadomos c pewnych ro z nic zwia cia caego badania, kto ograniczac realizacja re moga poro wnywalnos c wyniko w.
22

102

Witold Nowak Rysunek 5 Podobien stwo do Niemco w w oczach Polako w (w %)

ro Z do: Polska-Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, L. Kolarska-Bobin ska, A. ada A (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009, s. 132

Rysunek 6 Ocena podobien stwa systemo w wartos ci w Polsce i w Niemczech (w %) w 2011 roku*

sie do 100% ze wzgle du na nieuwzgle dnienie odpowiedzi trudno powiedziec * Wartos ci nie sumuja .

ro Z do: Powaz ny krok w kierunku normalnos ci. Stan stosunko w polsko-niemieckich, Instytut Demoskopii w Allensbach, Fundacja Wspo pracy Polsko-Niemieckiej, s. 89.

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce

103

kwestii zasadniczych takich, jak wartos zuja ce w danym nie dotycza ci obowia spoeczen stwie. Taki stan rzeczy sprzyja integracji spoecznej Niemco w w Polsce, co moz na uzasadniac na podstawie teorii konfliktu Lewisa Cosera. Odmiennos c negatywne skutki. Po wartos ci wedug tego teoretyka socjologii moz e nies c ze soba cy kwestii aksjonormatywnych ma w ocenie pierwsze, ewentualny konflikt dotycza cy potencja. W tym wzgle dzie byc L. Cosera silnie dezintegruja moz e waz niejsza jest percepcja ro z nic w zakresie systemo w wartos ci niz rzeczywiste odmiennos ci, d przytoczone powyz sta ej wyniki moz na uznac za pozytywny prognostyk integracji Niemco w w Polsce. Po drugie, w ocenie L. Cosera, zaoz enie o odmiennos ci norm zuja cych w grupach mniejszos i wartos ci obowia ciowych, nawet w przypadku ce kategorie spoeczne, niesie ze soba respektowania tej specyfiki przez dominuja pomimo wielu pozytywnych, takz e negatywne efekty. Mianowicie, sprawia, z e zintegrowane z caos spoeczen grupy mniejszos ciowe nie sa cia stwa, w pewien na jego marginesie ze wzgle du na ograniczenia ruchliwos sposo b pozostaja ci ce z takiego stanu rzeczy 23. Jednoczes nie nalez y podkres lic , z e spoecznej wynikaja tego w niniejszym artykule rozumienia integracji spoecznej w s wietle przyje przekonanie Polako w o odmiennos ci Niemco w nie stanowi potencjalnej bariery cie definicyjne, kto proceso w integracyjnych. Uje re moz na okres lic mianem liberalce podstawe analizy, zakada bowiem zachowanie odre bnos nego, stanowia ci du na wielos kulturowej kategorii mniejszos ciowych. Ze wzgle c stylo w mys lowych do innych uje c w socjologii warto jednak odwoac sie badanego problemu, w tym przypadku do teorii konfliktu.

PODSUMOWANIE

ca przebiegu procesu integracji spoecznej autorstwa Johna Koncepcja dotycza cia przez jednostke nalez ca do Berryego precyzyjnie okres la warunki przyje a mniejszos ci w spoeczen stwie strategii integracyjnej. Strategia integracyjna jest rozumiana tutaj jako postawa wobec dwo ch zasadniczych kwestii utrzymania zywania kontaktu i uczestnictwa, kto sie odpowiedkultury oraz nawia re przejawiaja nio: utrzymywaniem przez jednostke swojej toz samos ci kulturowej oraz utrzymy dominuja ca . Nalez waniem relacji z grupa y jednak podkres lic , z e strategia ciu moz integracyjna w tym uje e zostac wybrana i zastosowana z powodzeniem ce do kategorii mniejszos ce przez osoby nalez a ciowych jedynie, gdy dominuja otwarte i inkluzyjne w swoim zapatrywaniu na ro grupy narodowe sa z norodnos c
J. Mucha, Wprowadzenie do two rczos ci Lewisa A. Cosera, w: L.A. Coser, Funkcje konfliktu spoecznego, Krako w 2009, s. XXVII.
23

104

Witold Nowak

. Aby osia gna c kulturowa stan integracji spoecznej zaro wno przedstawiciele grup cych powinni dostosowac do nowej sytuacji, mniejszos ciowych, jak i dominuja sie c wzajemne prawo do z , jako uznaja ycia obok siebie, ale jednoczes nie ze soba sie zatem warunki wietle ksztatuja przedstawiciele innych kultur 24. Jak w tym s integracji spoecznej Niemco w w Polsce? Trudno udzielic jednoznacznej odd wyniko dzykrajowych pozwala powiedzi na to pytanie. Przegla w badan mie rodkowej Polacy sa dosyc stwierdzic , z e na tle innych narodo w w Europie S otwarci i obecnos na imigracje c przedstawicieli innych nacji w kraju. Jednoczes nie maja dos c mgliste wyobraz enie o skutkach, jakie niesie obecnos c imigranto w oraz nie konkretnej potrzeby ich przyjmowania, byc du na relatywnie widza moz e ze wzgle . Analiza wyniko cych bezpos mae dos wiadczenia z imigracja w badan dotycza rednio opinii o obecnos ci Niemco w w Polsce pozwala uszczego owic omawiane barier integracji wnioski. Z jednej strony, wyraz nie widoczne jest zmniejszanie sie spoecznej przedstawicieli tej nacji w Polsce. Badania diachroniczne dowodza cego wzrostu sympatii i zmniejszenia nieche ci Polako znacza w wobec Niemco w. Wraz z upywem czasu maleje ro wniez dystans spoeczny wobec tej narodowos ci ksza akceptacja spotyka sie penienie przez Niemco z wie w ro z nych ro l spoecz bardziej nych i wchodzenie z nimi w kontakt w odpowiednich sytuacjach. Polacy sa skonni niz w przeszos ci dostrzegac ro wniez swoje podobien stwa do zachodnich siado z sa w. Jednoczes nie z drugiej strony, na tle innych narodo w Niemcy wcia do kategorii relatywnie mao lubianych, pomimo generalnie pozytywnego nalez a stosunku Polako w do niemal wszystkich nacji pan stw czonkowskich Unii Europejskiej. Podobnie dystans spoeczny, pomimo z e maleje, to w poro wnaniu do innych wcia z narodowos ci nie nalez y do maych. Zwraca ro wniez uwage duz y dystans w przypadku opinii o penieniu przez Niemco w funkcji publicznych, co jest cej obecnos wskaz nikiem braku akceptacji ich znacza ci w sferze publicznej. Co cej w pewnych kategoriach spoecznych oso wie b najniz ej wyksztaconych wcia z co duz i najstarszych wskaz niki dystansu spoecznego przyjmuja niepokoja e c, odnotowane zmiany postaw Polako wartos ci. Podsumowuja w wobec Niemco w sa pozytywnym prognostykiem przyszych relacji i moz liwos ci zniwelowania barier z integracji spoecznej przedstawicieli tej nacji w kraju. Wcia nie moz na jednak wyeliminowac stwierdzic , z e takie przeszkody udao sie oraz iz obecne relacje nie sa tpliwos s naznaczone negatywnymi stereotypami. Nie ulega wa ci, z e cze c Polako w do Niemco odnosi sie w i ich obecnos ci w kraju z wyraz nie widocznym dystansem.

J.W. Berry, Immigration, Acculturation, and Adaptation. Applied Psychology: An International Review, 46(1), 1997, s. 9-11.

24

Bariery integracji spoecznej Niemco w w Polsce ABSTRACT

105

The aim of this paper is to identify social integration barriers of Germans in Poland. The research method applied to attain this purpose is secondary data analysis focused on opinion polls results. In the initial part of the article the theoretical context of the integration processes is presented. Then, chosen aspects of general attitudes of Poles towards foreigners and their immigration are discussed. Finally, opinions on Germans and their presence in Poland are analysed. The conducted analysis includes the public opinion dynamics and results in an attempt to predict future attitudes of Poles towards Germans.

vacat vacat REKLAMA 106 REKLAMA strstr 122

N AS Z E W YD A WNI CTW A
INSTYTUT ZACHODNI ul. Mostowa 27, 61-854 Pozna tel. +61 852 28 54 fax +61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl

REKLAMA REKLAMA REKLAMA REKLAMA str str 246 246

(KRYZYSY HUMANITARNE WYWOANE DZIAALNOCI CZOWIEKA, CZ. II)

Pod redakcj Joanny Dobrowolskiej-Polak
Prace Instytutu Zachodniego nr 89 ISBN 978-83-61736-31-8 Instytut Zachodni, Pozna 2012, 260 ss.
Tom drugi z cyklu Kryzysy humanitarne wywoane dziaalnoci czowieka (pierwszy Stabilizacja nieadu i destabilizacja adu ukaza si w 2011 r.) powicony jest prbom stworzenia midzynarodowych mechanizmw reagowania na amanie podstawowych norm prawa praw czowieka i humanitarnych zasad prowadzenia star podczas koniktw zbrojnych. Mechanizmy te obejmuj dwa gwne obszary midzynarodowych dziaa: operacje pokojowe i interwencje humanitarne. We wspczesnych koniktach zbrojnych powszechne s brutalne ataki na ycie, zdrowie, godno i dobrostan cywilw. Atakowane s grupy osb, ktre znajduj si w strefach wolnych od dziaa zbrojnych lub przemieszczaj si w kolumnach uchodcw. Codziennoci s ataki prowadzone bez rozrniania celw cywilnych i wojskowych. Z powodu brutalnoci i okruciestwa stron rejony koniktw s arenami dziaa szokujcych sumienie ludzkoci. Tradycyjne metody regulowania koniktw zbrojnych, charakterystyczne dla czasu zimnej wojny i pocztku lat 90. XX w., okazay si niewystarczajce wobec wyzwa, ktre zrodziy si wraz z intensykacj i rozprzestrzenieniem nieustrukturalizowanych koniktw, gwnie o etnicznym i narodowym charakterze oraz wzrostem liczby masowych atakw na cywilw. Odwoanie si do sposobw reagowania niedostosowanych do wymogw sytuacji obnayo bezsilno pastw i organizacji midzynarodowych na Bakanach, w Rejonie Wielkich Jezior afrykaskich i w Rogu Afryki. Powolna i dugotrwaa reforma operacji pokojowych doprowadzia do istotnej zmiany lozoi obecnoci ONZ i poprzez ni caej spoecznoci midzynarodowej w rejonach koniktw zbrojnych i na obszarach postkoniktowych. Fundamentalnymi zaoeniami nowego systemu stay si: spjny multilateralizm oraz kompleksowo oddziaywania. System interwencji humanitarnych zosta zrewolucjonizowany w 2001 r., wraz z opublikowaniem raportu Midzynarodowej Komisji ds. Interwencji i Suwerennoci Pastw (ICISS), ktra zaproponowaa przyjcie koncepcji odpowiedzialnoci za ochron - Responsibility to Protect (R2P) zakadajcej istnienie, spoczywajcego na czonkach spoecznoci midzynarodowej, obowizku reagowania na masowe naruszenia praw czowieka. W 2005 r. Zgromadzenie Oglne inkorporowao koncepcj R2P do systemu regu ONZ. *** Autorzy artykuw zamieszczonych w ksice zarysowuj skal atakw na ludno cywiln i przedstawiaj ich konsekwencje. Prezentuj uoglnione studia i oceniaj przypadki narusze prawa praw czowieka i prawa humanitarnego w konkretnych koniktach zbrojnych i kryzysach humanitarnych wywoanych przez czowieka. Publikowana praca traktuje take o wybranych aspektach reformy midzynarodowych akcji na rzecz pokoju i bezpieczestwa: modykacji operacji pokojowych oraz implementacji koncepcji interwencji humanitarnej.

SOLIDARNO HUMANITARNA