D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 4

PAULINA MATERA Paulina Matera o dz

RELACJE TRANSATLANTYCKIE W CZASIE PREZYDENTURY BARACKA OBAMY

W? KONIEC SPECJALNYCH STOSUNKO Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

PRACA TRANSATLANTYCKA NA POCZA TKU KADENCJI WSPO BARACKA OBAMY cy sie o nominacje W trakcie kampanii prezydenckiej, latem 2007 r., ubiegaja z ramienia Partii Demokratycznej Barack Obama, opublikowa artyku w Foreign Affairs. By on zatytuowany Odnowienie amerykan skiego przywo dztwa (Renewing American Leadership) i dotyczy zaoz en polityki zagranicznej kandydata. teze stanowia koniecznos Go wna c odbudowania zaufania na s wiecie do Stano w z Zjednoczonych, powaz nie nadwere onego przez dziaania administracji Georgea W. Busha. Polityka wobec europejskich sojuszniko w nie bya pierwszoplanowym zagadnieniem. Obama zaznaczy jednak, z e opro cz wzmacniania NATO, dla bezpieczen stwa Stano w Zjednoczonych kluczowe byo budowanie trwaych sojuszy w innych regionach s wiata szczego lnie w Azji 1. Obama by przez cay okres kampanii wyborczej bardzo popularny w Europie. Jego charyzma i krytyka unilateralnej, siowej polityki jego poprzednika wzbudzaa nadzieje na nowe otwarcie w relacjach transatlantyckich 2. Na Starym Kontynencie panowao przekonanie, z e to podejs cie moz na wykorzystac , by pan stwa europejskie kszy udzia w ksztatowaniu polityki s e bray wie wiatowej 3. Obama wykazywa duz zainteresowanie wyzwaniami takimi, jak zmiany klimatyczne czy proliferacja broni pio tez masowego raz enia, co byo zgodne z europejskimi priorytetami. Nasta wyraz ne odejs cie od neokonserwatywnej wizji amerykan skiej hegemonii. Retoryka
B. Obam a, Renewing American Leadership, Foreign Affairs, JulyAugust 2007, s. 8-9. S. Serfat y, No Time for a Time-out in Europe, Current History, March 2009, s. 101. 3 Cyt. za: J. Ki werska, Barack Obama szansa czy zagroz enie dla stosunko w transatlantyckich?, Biuletyn Instytutu Zachodniego, nr 7, 2008, s. 3, http: www.iz.poznan.pl news 65Biuletyn% 20IZ% 20nr% 207.%20B.%20 Obama.pdf (25.04.2011).
1 2

58

Paulina Matera

zan kandydata wskazywaa na s wiadomos c globalnych powia na wszystkich polach. z Obama da y do stworzenia szerokiej koalicji, kto ra mogaby stawiac czoo kkiej siy: problemom wspo czesnego s wiata. W tym celu preferowa uz ycie mie t o charakterze gospodarczym. Takie rozwia zanie byo bardzo dyplomacji i zache ce dla Europy, tym bardziej z obiecuja e Obama deklarowa gotowos c utrzymania 4 amerykan skiego przywo dztwa . tGo wnymi celami amerykan skiej polityki zagranicznej, ogoszonymi na pocza ku prezydentury, byy: stabilizacja sytuacji w Afganistanie i Pakistanie, zatrzymanie iran skiego programu nuklearnego, walka ze skutkami kryzysu finansowego i przeciwdziaanie globalnym zmianom klimatycznym. Europejczycy twierdzili, z e do ich dzie bliz realizacji konieczna be sza wspo praca w ramach sojuszu atlantyckiego. Wedug badania Transatlantic Trends Survey z 2009 r., przeprowadzonego przez German Marshall Fund of the United States, Obama by bardziej popularny w krajach Unii Europejskiej (ufao mu 77% respondento w) niz w USA (tylko dzierniku 57%) 5. Symbolem tych nadziei bya decyzja o przyznaniu mu w paz 2009 r. pokojowej Nagrody Nobla 6. tku prezydentury pragmatycznie podchodzi do Tymczasem Obama od pocza . Wiedzia, z moz liwos ci wspo dziaania z Europa e w wielu kwestiach UE moz e zapewnic pomoc, jednak zna ro wniez jej ograniczenia. Za najwaz niejsze uznawa trudnos c podejmowania wspo lnych decyzji i odmienne od amerykan skiego podejs cie do niekto rych kwestii, np. warunko w porozumienia izraelsko-palestyn skiego 7. na zapewnieniu sobie wsparcia w kluczowych Amerykanie raczej skupiali sie kwestiach ze strony Rosji i Chin, a pomoc ze strony pan stw europejskich uznawali , niewymagaja ca dodatkowych staran za oczywista . Za jeden z dowodo w spadku znaczenia europejskich sojuszniko w powszechnie odwoanie przez prezydenta 17 wrzes uznaje sie nia 2009 r. planu umieszczenia elemento w tarczy antyrakietowej na terenie Polski i Czech. Projekt, zaproponowany Georgea W. Busha, przyczyni sie do pogorszenia w 2007 r. przez administracje relacji amerykan sko-rosyjskich, co komentatorzy uznali za najwaz niejszy powo d c spodziewac , iz jego zarzucenia. Moz na byo wie sie Obama zrezygnuje z planu rodkowej swego poprzednika. Juz w lipcu 2009 r. wybitni politycy z Europy S napisali do niego list, w kto rym przestrzegali przed uleganiem rosyjskiej presji rodkowej i Wschodniej. i zaniedbywaniem wiernych sojuszniko w z Europy S
4 . de Vasconcelos, Introduction Responding to the Obama Moment: the EU and the US in a Multipolar World, w: . de Vasconcelos, M. Zaborowski (red.), The Obama Moment. European and American Perspectives, Paris 2009, s. 12-14. 5 D. Hamilton, N. Foster, The Obama Administration and Europe, w: The Obama Moment..., s. 41. 6 Nagrode Nobla przyznaje pie cioosobowy komitet, wybierany przez norweski parlament Pokojowa (Storting). 7 B. Jones, The Coming Clash? Europe and US Multilateralism under Obama, w: The Obama Moment..., s. 73.

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

59

sa i Aleksander Ze strony polskiej list podpisali m.in. byli prezydenci: Lech Wae 8 Kwas niewski . lepszego i mniej kosztownego systemu Oficjalnie Obama zapowiedzia budowe na obrony USA i ich sojuszniko w. Uwaz a, z e nalez ao skoncentrowac sie niwelowaniu zagroz enia stworzonego przez Iran, kto ry mo g wyprodukowac raczej gu niz dzykontynentalne 9. Po trudnych rakiety kro tkiego i s redniego zasie mie cych od kwietnia 2007 r., decyzja Obamy bya wielkim negocjacjach, trwaja tego rozczarowaniem dla przywo dco w Polski i Czech, kto rzy postrzegali budowe kszenie gwarancji obronnych ze strony USA. W tej sprawie oba systemu jako zwie pan stwa podpisay latem 2008 r. porozumienia ze Stanami Zjednoczonymi, mimo s sprzeciwu duz ej cze ci opinii publicznej. Bardzo niefortunny by ro wniez dzien napas . Decyzja ogoszenia amerykan skiej decyzji: w 70. rocznice ci ZSRR na Polske stwo Rosji i dowo Obamy bya odczytywana jako zwycie d na zmniejszenie sie che c zainteresowania USA europejskimi sojusznikami. Priorytetem okazaa sie poprawy relacji na linii Moskwa-Waszyngton 10. Amerykanom zalez ao na zagodzeniu politycznych skutko w tej decyzji. Sekretarz obrony USA Robert Gates ujawni plany rozmieszczenia w Polsce w 2015 r. cych Standard Missile-3 (SM-3). Apelowa ro pocisko w przechwytuja wniez o ratyfi wczes kacje niejszych ukado w, w tym porozumienia o statusie amerykan skich si zbrojnych SOFA (podpisanego 11 grudnia 2009 r.). Zapowiedzia, z e zgodnie zoz przez Busha, w Polsce zainstalowane be da rakiety Patriot 11. z obietnica ona Mimo rozgoryczenia w Polsce i w Czechach, nalez y zauwaz yc , z e plany zaangaz owania wszystkich sojuszniko w w system obrony przeciwrakietowej wzbudziy zadowolenie w innych krajach NATO. Dlatego paradoksalnie krok Obamy moz na z dzielenia Europy pod postrzegac jako wzmocnienie sojuszu oraz rezygnacje dem stopnia wspierania polityki USA 12. wzgle tku prezyZa kolejny dowo d lekcewaz enia europejskich sojuszniko w na pocza wzie cia udziau w waz dentury Obamy, uznano jego odmowe nych dla Europy obchodach 70-lecia wybuchu II wojny s wiatowej w Gdan sku czy 20-lecia obalenia muru berlin skiego 9 listopada w stolicy Niemiec. Amerykan ski prezydent nie
8 Tekst listu: An Open Letter to the Obama Administration from Central and Eastern Europe, http:wyborcza.pl1,76842,6825987,AnOpenLettertotheObamaAdministrationfromCentral.h tmlixzz1rjtlMO6E (14.08.2010). 9 Na temat szczego o w nowego planu czytaj: Nowa strategia budowy systemu obrony przeciwdzynarodowe, 19.09.2009, http: www.stosunkimiedzynarodorakietowej przez USA, Stosunki Mie we.infoartykul, 483, Nowastrategiabudowysystemuobrony przeciwrakietowejprzezUSA?q anda (18.10.2011). 10 Obama Abandons Missile Defence Shield in Europe, The Guardian, 17.08.2009, http: www. guardian. co. uk world 2009sep17missile-defence-shield-barack-obama (13.01.2012). 11 Nowa strategia budowy systemu obrony przeciwrakietowej przez USA... 12 cej na ten temat zob. P. Matera, R. Matera, Transatlantyckie rozbiez Wie nos ci w dobie wojny dzynarodowe, 2004, nr 1, s. 40-43. z terroryzmem, Sprawy Mie

60

Paulina Matera

ro pojawi sie wniez na corocznym szczycie przywo dco w Stano w Zjednoczonych i pan stw UE (US-EU Summit) w Madrycie w maju 2010 r. Nieobecnos c tumaczy zaje cia sie pilnymi kwestiami w polityce wewne trznej, szczego koniecznos cia lnie ubezpieczen reforma zdrowotnych. Komentator z The Wall Street Journal sknia za czasami G. W. Busha, kiedy przewidywa, z e Europejczycy szybko zate sprawa relacji transatlantyckich nie schodzia z pierwszych stron gazet 13. ocene miejsca relacji transatlantyckich w agendzie polityki zagranicznej Trafna nowej administracji przedstawi Phillip Gordon z Departamentu Stanu. Stwierdzi, z e wybo r prezydenta Obamy wzbudzi wielkie nadzieje na caym s wiecie. W poro wnaniu z nimi, nasza wspo praca z Europejczykami moz e wzbudzac rozczarowanie. Ale gdy spojrzymy na to bardziej racjonalnie, spostrzez emy, z e , nawet w kwestiach, kto Europa i Stany Zjednoczone bardzo dobrze wspo pracuja re 14 dzieliy nas w przeszos ci . PRACA GOSPODARCZA W DOBIE KRYZYSU FINANSOWEGO WSPO Spotkaniami, na kto rych omawiane jest szerokie spektrum kwestii wspo pracy dzy Stanami Zjednoczonymi i UE, sa coroczne szczyty przywo mie dco w. Na spotkaniu w 2009 r. w Waszyngtonie w kon cowym os wiadczeniu zauwaz ono, z e s zane, a pan tez gospodarki Stano w Zjednoczonych i UE sa cis le powia stwa te sa liderami pomocy rozwojowej. Nakadao to na nie odpowiedzialnos c za ksztaz towanie gospodarki s wiatowej i przezwycie enie trudnos ci, kto re przez ywaa 15. sie Byo to szczego lnie istotne w dobie kryzysu finansowego, kto ry rozpocza zane pod koniec prezydentury G.W. Busha i szybko rozprzestrzeni na powia amerykan rynki europejskie. Za jego pocza tek uznaje sie upadek z gospodarka ska w usugach banku inwestycyjnego Lehman Brothers, kto ry specjalizowa sie finansowych dla firm. Nalez a on do najbardziej wiarygodnych instytucji finantkowa dugotrwae spadki na sowych w Stanach Zjednoczonych. Ten fakt zapocza giedach (indeks Dow Jones straci wo wczas 4,4%). Przywo dcy pan stw Starego Kontynentu obwiniali Amerykano w za kryzys, spowodowany nieodpowiedzialna prowadzona przez instytucje finansowe 16. polityka
13 Obama Wont Attend Annual EU Summit, http:online.wsj.comarticleSB10 0014240 52748 704722304575037650352214396.html (04.02.2012). 14 P. H. Gordon, The U.S.-Europe Partnership Under the Obama Administration, Remarks before the Council on Foreign Relations, Washington DC, 9 December, 2009, http:www.state.gov peurrlsrm2009133417.htm. (30.12.2011). 15 2009 U.S.-EU Summit Declaration, November 3, 2009, http:www.whitehouse.govthe-pressofficeus-eu-joint-declaration-and-annexes (22.05.2011). Por. C. Bergmann, The Trials and Tribulations of Transatlantic Ties, Deutsche Welle, November 28, 2011, www.dw.dedwarticle 015556631,00.html# (23.05.2011). 16 cej na temat przyczyn kryzysu zob. P. Pacua, Kryzys finansowy w Stanach Zjednoczonych Wie i jego moz liwe konsekwencje, Bezpieczen stwo Narodowe, styczen -luty 2009, s. 105-117.

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

61

kszymi partnerami gospodarczymi na Stany Zjednoczone i UE byy najwie BIZ do Europy, s wiecie. Wedug danych z 2009 r., firmy z USA dostarczay poowe wartych 1,7 bln USD, natomiast inwestycje europejskie stanowiy 63% BIZ w Stanach Zjednoczonych i wynosiy 1,5 bln USD. Te inwestycje generoway miejsca pracy po obu stronach Atlantyku dla 4 mln oso b 17. doskonale przygotowane, by utrzymac Stany Zjednoczone i UE wydaway sie wspo lne przywo dztwo w gospodarce s wiatowej i ponosic odpowiedzialnos c za kieruja cych. Choc cznie ich populacja wynosia ksztatowanie instytucji nia a w 2009 r. tylko ok. 12% s wiatowej (818 mln ludzi), wytwarzay blisko 50% PKB dzy tymi partnerami odbywa sie przepyw ok. 40% do caego globu. Mie br i usug 18. kszej podatnos Jednak te wspo zalez nos ci doprowadziy do wie ci na przenoszenie sie skutko w kryzysu finansowego. O ile gospodarka Stano w Zjednoczonych bokiej recesji, to niekto wykazywaa juz w 2010 r. oznaki wychodzenia z ge re kraje UE: Grecja, Portugalia, Hiszpania czy Irlandia walczyy z kryzysem zaduz eniowym, co spowalniao wzrost gospodarczy caej UE. w Londynie szczyt pan W kwietniu 2009 r. odby sie stw G20. W deklaracji kon cowej znalazy sie zapisy o utworzeniu dodatkowej puli s rodko w w MFW, tym kryzysem: Islandii, w celu udzielenia pomocy krajom najbardziej dotknie grom i Ukrainie. Zobowia zano sie powstrzymywac We od protekcjonizmu w handlu, w utrudnianiu dziaan promowac rozwo j krajo w biedniejszych i wspo prace tzw. z dzynarodowym rajo w podatkowych oraz da yc do uregulowania na poziomie mie zaja c na forum dochodo w szefo w wielkich koncerno w 19. Europejczycy starali sie mediatora siy pojednawczej mie dzy cze sto sprzecznymi interesami G20 pozycje cych pote g gospodarczych 20. Stano w Zjednoczonych i wschodza Na szczytach USA-UE za prezydentury Obamy potwierdzono koniecznos c kontynuowania i intensyfikacji prac powstaej w 2007 r. Transatlantyckiej Rady cie Gospodarczej (Transatlantic Economic Council TEC) 21, poprzez rozpocze cego wspo w sektorach nowoczesnych technologii (przedialogu umoz liwiaja prace redukcje de wszystkim konsultacje przed wprowadzaniem regulacji) oraz dalsza barier handlowych i inwestycyjnych. W dobie kryzysu istotne byy deklaracje ciu reform reguluja cych system finansowy i odsta pieniu od stosowania o podje
17 R. J. Ahearn, U.S.-EU Trade and Economic Relations: Key Policy Issues for the 112th Congress, Congressional Research Service, February 17, 2011, http: transatlantic.sais-jhu.edutransatlantic-topics Articles economyU.S.EUTradeandEconomicRelationsCRS.pdf. (24.02.2012). 18 Ibidem. 19 D. Ham ilton, N. Foster, op. cit., s. 40. 20 European Foreign Policy Scorecard 2010, Multilateral Issues, http: www.ecfr.eu scorecard2010issues (13.04.2011). 21 zali sie do jeszcze Podczas szczytu USA-UE w kwietniu 2007 r. przywo dcy pan stw zobowia kszej intensyfikacji kontakto wie w handlowych poprzez znoszenie pozostaych barier wymiany, a takz e utrudnien w inwestowaniu. Efektem tych dziaan miao byc powstanie wolnego rynku transatlantyckiego Rade Gospodarcza (Transatlantic Economic Council do 2015 r. Utworzono wtedy Transatlantycka TEC), kto ra miaa uatwiac i monitorowac dziaania podejmowane w tym celu.

62

Paulina Matera

s rodko w protekcjonistycznych. Ponawiano deklaracje o tworzeniu nowych miejsc cych pracy poprzez reformy strukturalne, wzywano do unikania dziaan moga biac poge kryzys, szczego lnie dewaluacji walut w celu pobudzania eksportu. W odniesieniu do wspo pracy gospodarczej, rok 2010 by zdominowany przez s wiatowy kryzys finansowy i kryzys euro. O ile w 2009 r. Stany Zjednoczone ustalic to i pan stwa europejskie staray sie reguy wspo pracy, to w 2010 r. zacze prowadzic odmienne polityki makroekonomiczne. Europejczycy nie zaakceptowali amerykan skiego programu stymulacyjnego, poniewaz zawiera on rozszerzenie ulg cych amerykan biorcom. Nie mogli jednak podatkowych przysuguja skim przedsie c w z aden sposo b wpyna na ksztat decyzji. Natomiast Amerykanie pro bowali tku maja 2010 r. europejscy wywrzec nacisk na swoich partnero w. Gdy na pocza liderzy tworzyli European Financial Stability Facility (EFSF) 22, prezydent Obama li decyzje w tej sprawie 23. nalega, by jak najszybciej podje OWANIE W AFGANISTANIE ZAANGAZ Najwaz niejszym aspektem wspo pracy transatlantyckiej za prezydentury Obadzynarodowej. Bezprecedensowa my byo wspo dziaanie w ramach polityki mie w Afganistanie w odpowiedzi na ataki terrorysdecyzja NATO zaangaz owania sie tyczne na Stany Zjednoczone z 11 wrzes nia 2001 r. zostaa poddana powaz nej pro bie. Niemoz nos c pokonania talibo w i zapewnienia bezpieczen stwa Afganiste doniesienia o s stanowi, brak spektakularnych sukceso w oraz cze mierci z onierzy ksza presje opinii publicznej na zakon Sojuszu powodoway coraz wie czenie misji ca sie obecnos w poszczego lnych krajach. Przeduz aja c wojsk pan stw NATO cych w ramach International Security Assistance Force w Afganistanie, dziaaja do przyje cia nowej strategii 24. (ISAF), zmusia Obame na szczycie NATO w kwietniu 2009 r. sekretarz obrony Robert Przedstawi ja z Gates. Amerykanie zaoz yli, z e nalez ao da yc do wycofania wojsk, po przygotowaniu si afgan skich do zapewnienia bezpieczen stwa miejscowej ludnos ci. Uznano siednim ro wniez , z e na dugotrwaos c konfliktu miaa wpyw sytuacja w sa Pakistanie, gdzie talibowie posiadali bazy, z kto rych atakowali terytorium Afganito wspo Strategie dla Afganistanu i Pakistanu (AfPak stanu. Dlatego przyje lna Strategy). Gates uzyska dla niej poparcie pozostaych czonko w NATO, nie c jednoczes wymagaja nie z adnych konkretnych deklaracji. Z jednej strony by to pozytywny gest w kierunku sojuszniko w, a z drugiej dowo d na to, z e kwestia
cych problemy Jest to program wsparcia finansowego dla krajo w strefy euro przez ywaja zane z kryzysem, przyje ty 10 maja 2010 r. gospodarcze zwia 23 European Foreign Policy Scorecard 2010, United States, http: www.ecfr.eu scorecard 2010usausareport (13.04.2011). 24 J. Dobbins, Obamas AfPak Strategy, w: The Obama Moment..., s. 141-150.
22

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

63

dodatkowych si europejskich nie bya dla Stano w Zjednoczonych kluczowa. Na tej podstawie moz na wnioskowac , z e pan stwa Starego Kontynentu nie byy dla USA e europejwaz nym partnerem we wspo pracy militarnej 25. Amerykanie wiedzieli, z tna zwie kszaniu kontyngentu, zdecydowali sie wie c ska opinia publiczna bya nieche c unikna publicznej dyskusji, by nie dopus cic do osabienia Sojuszu. o zwie kszeniu kontyngentu ameryW grudniu 2009 r. Obama ogosi decyzje kan skiego w Afganistanie o 30 tys. z onierzy. Sekretarz generalny NATO Anders c, z Fogh Rasmussen popar ten plan podkres laja e odpowiedzialny za przebieg tej misji by cay Sojusz Po nocnoatlantycki, a nie tylko Stany Zjednoczone. Zade dodatkowy kontyngent skadaja cy sie klarowa, z e w 2010 r. kraje NATO zapewnia przynajmniej z 5 tys. z onierzy 26. Pozytywnie na to wezwanie odpowiedziay: zuja c sie do zwie kszenia si o 600 z Polska zobowia onierzy, Wielka Brytania o 500, Wochy o 1000, Sowacja o 250, Albania o 85. Pozostae kraje zwlekay z konkretnymi deklaracjami (np. Francja i Niemcy), a Kanada i Holandia zapowiedziay wycofanie swoich si w okresie 2010-2011 27. Jednak Europejczycy mogli zaproponowac innego rodzaju wsparcie dla Afganistanu. Wprawdzie w styczniu 2010 r. kanclerz RFN Angela Merkel zdecydowaa o wysaniu jedynie 500 dodatkowych z onierzy, jednak zadeklarowaa przeznaczenie 70 mln USD na cele zane z rozwojem tego pan zan zwia stwa. Krytycy takich rozwia wskazywali, z e poniewaz europejscy z onierze mieli s cis le okres lone ramy zaangaz owania, ofiarami atako w byli go wnie Amerykanie. Ironicznie rozszyfrowywano skro t ISAF jako cych Amerykano I Saw Americans Fight (widziaam walcza w) 28. Decyzje niekto rych krajo w o znacznej redukcji kontyngento w lub cakowitym trz NATO. Jednak koniecznos wycofaniu prowadziy do nieporozumien wewna c wspo dziaania w obliczu prowadzonej wojny sprawiaa, z e nie byy nagas niane. Deklaracje o przygotowaniu si afgan skich do samodzielnej obrony i zapewnieniu duz stabilnos ci kraju maja e znaczenie, ale skutki wycofania Sojuszu, zaro wno dla trudne do przewidzenia. Afganistanu, jak i dla spoistos ci NATO, sa PRACA W SPRAWIE IRAN SKIEGO PROGRAMU NUKLEARNEGO WSPO W poro wnaniu ze stanowiskiem Busha, postawa Obamy wobec Iranu, podejc rzewanego o che wejs cia w posiadanie broni nuklearnej, bya bardziej pragmatyczna. 20 marca 2009 r. prezydent wygosi przemo wienie do obywateli Iranu,
B. Jones, op. cit., s. 74-75. V. Morelli, P. Belkin, NATO in Afghanistan: A Test of the Transatlantic Alliance, December 3, 2009, Congressional Research Service, http: www.fas.org sgp crs row RL33627.pdf, s. 2-8 (14.08.2011). 27 Gazeta Wyborcza, 4.12.2009. 28 W. Drozdiak, The Brussels Wall, Foreign Affairs, MayJune 2010, s. 10.
25 26

64

Paulina Matera

c koniec polityki izolacji tego kraju. Jednak wobec braku relacji dypdeklaruja z lomatycznych z Teheranem, cie ar negocjacji mia spoczywac jak dotychczas na barkach pan stw UE. Z ich perspektywy otwartos c prezydenta USA na wspo prace zapewniaa im potencjalne wsparcie w rozmowach. W czasie prezydentury Busha Francja, Niemcy i Wielka Brytania prowadziy negocjacje z Iranem. Ich celem byo przekonanie tego pan stwa do zrezygnowania z programu wzbogacania uranu w zamian za koncesje gospodarcze. Polityka ta nie przynosia jednak wymiernych rezultato w: Teheran co jakis czas zrywa rozmowy, c kolejne kroki w celu wejs podejmuja cia w posiadanie broni atomowej. Dlatego y promowac z czasem pan stwa UE zacze , wraz ze Stanami Zjednoczonymi, nakadanie przez ONZ sankcji na ten kraj. Lecz z powodu oporu ze strony Chin i Rosji byy one bardzo ograniczone 29. Prowadzenie polityki UE wobec Iranu utrudniay dwa czynniki: uzalez nienie od dostaw ropy oraz koniecznos c koordynacji strategii z celami USA. Europejskie postrzeganie Iranu byo mniej uwarunkowane ideologicznie niz amerykan skie. Nie z oznaczao to jednak, z e przywo dcy chcieli pozwolic na kontynuowanie da en do rozwoju iran skiego programu nuklearnego. Bya to raczej kwestia retoryki, wiekszej gotowos ci do negocjacji i przyznawania koncesji gospodarczych 30. dzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) W listopadzie 2011 r. Mie stwierdzenie, z opracowaa raport, w kto rym znalazo sie e Iran pracowa nad nuklearna przynajmniej do 2010 r., a niekto bronia re z tych programo w mogy byc kontynuowane. Chociaz dokument by przeznaczony dla Rady Bezpieczen stwa ONZ, jego tres c niespodziewanie (zapewne w wyniku kontrolowanego przecieku) w prasie. Ta wiadomos znalaza sie c spowodowaa ogoszenie przez Stany Brytanie i Francje sankcji przeciwko iran Zjednoczone, Wielka skiemu sektorowi bankowemu. Stany Zjednoczone wprowadziy ponadto ograniczenia dla firm cych sprze t i technologie firmom iran dostarczaja skim z branz y naftowej i chemicznej. W odpowiedzi na sankcje, pod koniec listopada 2011 r., do brytyjskiej ambali demonstranci. Wielka Brytania zadecydowaa o zamsady w Teheranie wtargne ciu tej placo knie wki i wydaleniu iran skich dyplomato w z Londynu. Nie zdecydowano jednak o zerwaniu stosunko w dyplomatycznych, by nie zamykac furtki do negocjacji w sprawie programu nuklearnego. Wtedy takz e Chiny i Rosja stay sie bardziej skonne poprzec nowe sankcje ONZ. Francja wezwaa UE do rozpatrzenia rope i zamroz moz liwos ci naoz enia embarga na iran ska enie aktywo w banku centralnego Iranu w Europie. W ges cie solidarnos ci Niemcy Francja i Holandia
R. Miller, The European Unions Counterproductive Iran Sanctions. The Case for Pulling Back, Foreign Affairs, February 23, 2012, http:www.foreignaffairs.comarticles 137298rory-miller the-european-unions-counterproductive-iran-sanctions (04.05.2012). 30 R. Parsi, The Obama Effect and the Iranian Conundrum, w: The Obama Moment..., s. 157; 163-165.
29

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

65

, z Europy odwoay ambasadoro w z Teheranu. Eksperci obawiali sie e wycofanie sie spod kontroli. Jednak pan z rozmo w sprawi, z e sytuacja w Iranie wymknie sie stwa gego amania przez Iran obietnic UE ewidentnie straciy cierpliwos c wobec cia kszyc na ten kraj. Zbliz i postanowiy zwie presje ao to je do Stano w Zjednoczonych, opcje . kto re od dawna popieray taka W grudniu 2011 r. UE zaostrzya sankcje w sektorze energii, transportu i finanso w. Jednak sprawa embarga na eksport ropy bya problematyczna w dobie du na duz kryzysu, takz e ze wzgle e uzalez nienie od zakupu tego surowca z Iranu. rozmowy z udziaem Stano W Waszyngtonie odbyy sie w Zjednoczonych, pan stw UE i niekto rych krajo w arabskich. Przedstawiciele Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i Zjednoczonych Emirato w Arabskich (dalej: ZEA) zadeklarowali nieoficjalnie gotowos c do rekompensaty dostaw do Europy w przypadku decyzji o sankcjach. c to spotkanie, chciay wesprzec Stany Zjednoczone, organizuja sojuszniko w i do31 prowadzic do podtrzymania ich twardego stanowiska . ksza cene niz Pan stwa europejskie paciy za sankcje wie Stany Zjednoczone, kto re nie miay tak intensywnych relacji gospodarczych z Iranem. Mimo to UE na wstrzymanie importu ropy i jej pochodnych, w styczniu 2012 r. zdecydowaa sie tu dla tego sektora, zawieszenie podzablokowanie dostaw technologii i sprze zuja cych do 1 lipca 2012 r. pisywania nowych kontrakto w i zakon czenie juz obowia Oznaczao to, z e od tego momentu wchodzio w z ycie cakowite embargo na dostawy ropy do UE. Waz nym s rodkiem nacisku byo zamroz enie aktywo w iran skiego Banku Centralnego 32. negatywny wpyw sankcji na gospodarke Iranu. Juz w lutym 2012 r. ujawni sie tkowych dziaaniach odwetowych (ogoszeniu zakazu eksportu ropy do Po pocza bardziej skonne do wznowieFrancji i Wielkiej Brytanii), wadze iran skie stay sie na wpusznia negocjacji o programie nuklearnym. W marcu 2012 r. zgodziy sie czenie inspektoro w MAEA, a Obama prowadzi intensywne rozmowy z premierem militarna przeciw iran Izraela Benjaminem Netanjahu, kto ry rozwaz a akcje skim obiektom nuklearnym. Amerykan ski prezydent, mimo krytyki Republikano w, by zaniu. Szefowa europejskiej dyplomacji Catherine Ashprzeciwny takiemu rozwia ciu staych czonko na nowa ton ogosia, z e pie w RB ONZ i Niemcy zgodzili sie rozmo runde w na temat programu nuklearnego, choc Zacho d pomny wczes niejszych dos wiadczen , by sceptyczny wobec ich wyniko w 33.

M. Landler, United States and Its Allies Expand Sanctions on Iran, The New York Times, March 6, 2012, http:www.nytimes.com20111122worldmiddleeastiran-stays-away-from-nuclear-talks.html?r:1 (12.04.2012). 32 US, Europe Set New Talks with Iran on Nuclear Dispute; Obama Says Time for Dplomacy, not War, The Washington Post, March 6, 2012, http: article.wn.com view 2012 03 07 USEuropesetnewtalkswithIranonnucleardisputeObamas (12.04.2012). 33 R. Mill er, op. cit.
31

66

Paulina Matera

W NA WYBUCH ARABSKIEJ WIOSNY REAKCJA SOJUSZNIKO a sie 18 grudnia 2010 r. w Tunezji Rewolucja w s wiecie arabskim zacze pieniami przeciw prezydentowi Ben Alemu. Kolejnym, znacznie bardziej wysta trzne w Egipcie. Od pocza tku stycznia krwawym konfliktem, byy walki wewne y sie protesty wymierzone w prezydenta Hosniego Mubaraka 34. Po 2011 r. rozpocze na prawie wszystkie kraje rewolucjach w Tunezji i Egipcie fala protesto w rozlaa sie tkiem Kataru oraz Libanu 35. arabskie, z wyja Te wydarzenia zaskoczyy Zacho d. Warto przypomniec , z e zaro wno kraje europejskie, jak i Stany Zjednoczone utrzymyway poprawne stosunki, a niekiedy cz wspieray autorytarne rza dy w krajach arabskich. Z tego wzgle du ich wre wiarygodnos c ws ro d obywateli regionu Afryki Po nocnej, Bliskiego Wschodu cych sie przeciw wasnym rza dom, bya niska. i Po wyspu Arabskiego, buntuja tkowo przyja Trudno byo przewidziec rozwo j wydarzen , dlatego Zacho d pocza obserwatora zastanawiaja c sie , jakie skutki moz pozycje e przynies c obalenie wiosne bya dyktatoro w. Reakcja UE i Stano w Zjednoczonych na arabska dzy obawami o stabilnos postrzegana jako dylemat mie c regionu (szczego lnie wpywu tych wydarzen na konflikt izraelsko-palestyn ski) i zadowoleniem z de takz mokratycznych reform. W krajach europejskich niepokojono sie e wpywem trzne, zwia zane z napywem nowych tych wydarzen na bezpieczen stwo wewne imigranto w 36. du na duz nieufnos g kolonialZe wzgle a c zaro wno do byych europejskich pote tkowa pows gliwos nych, jak i do Stano w Zjednoczonych pocza cia c bya zrozumiaa. Jednak pan stwa NATO, szczego lnie jego europejscy czonkowie, nie mogli sobie pozwolic na biernos c wobec wydarzen w tak newralgicznym regionie. Rezygnacja du Ben Alego 14 stycznia 2011 r. i wybuch protesto z urze w w kolejnych krajach arabskich przekonay Zacho d o potrzebie opracowania spo jnej strategii. Jednak skomplikowanych intereso s wiadomos c koniecznos ci brania pod uwage w i powia zan pan stw tego regionu sprawia, z e decyzja o dziaaniach militarnych krajo w NATO mimo dramatycznych wydarzen w wielu krajach arabskich zostaa ta tylko w przypadku Libii. podje
INTERWENCJA NATO W LIBII

o Powstanie przeciw przywo dcy Libii Muammarowi Kaddafiemu, rozpocze w Bengazi, na po sie nocnym wschodzie Libii. 17 lutego zosta ogoszony przez dza cemu 41 lat dyktatorowi. Rebelia demonstranto w dniem gniewu przeciw rza
pi z urze du 11 lutego 2011 r. Mubarak usta W. Repetowicz, Arabska wiosna szanse i zagroz enia, Brief Programowy Instytutu Kos ciuszki, kwiecien 2011, http:www.ik.org.plcmswp-contentuploads201104arabska-wiosna. pdf, (11.05.2012). 36 EU-Washington Forum ONLINE, Debate Summary, http:www.iss.europa.euregions united -states washington-forum-debate (23.02.2012).
34 35

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

67

na inne libijskie miasta, daja c pocza tek wojnie domowej szybko rozprzestrzenia sie przeciwniko w rez imu z oddziaami wiernymi Kaddafiemu. Juz 28 lutego UE dza cym Libia : embargo na sprzedaz wprowadzia sankcje przeciw rza broni, zamroz enie aktywo w oraz restrykcje wizowe. 5 marca w Bengazi powstaa jedynym reprezentantem narodu. Pie c Narodowa Rada Libijska, kto ra ogosia sie , kto a odgrywac role dni po z niej zostaa uznana przez Francje ra zacze najwaz niejsza w przekonywaniu pozostaych czonko w NATO do militarnego zaangaz owania sie zanie to zostao usankcjonowane w pomoc przeciwnikom Kaddafiego. Rozwia zakazu loto RB ONZ 37. Wprowadzaa ona strefe w 17 marca przez rezolucje i dopus wojskowych nad Libia cia uz ycie s rodko w militarnych w celu obrony ludnos ci cywilnej. cie interwencji byo jednak Do zgody wszystkich pan stw NATO na rozpocze daleko. Stany Zjednoczone, kto re byy zaangaz owane militarnie juz w dwo ch tkowo bardzo nieche tne skakrajach muzuman skich: Iraku i Afganistanie, pocza ku takiemu rozwia zaniu. Amerykanie woleliby scedowac niay sie odpowiedzial misje na Europejczyko , iz nos c za te w. Z drugiej strony obawiano sie ograniczone zaangaz owanie sprawi, z e Kaddafi pozostanie u wadzy. Pojawiy sie komentarze, z e mo gby on byc nadal tolerowany przez Zacho d, gdyby po negocjacjach zgodzi na uste pstwa, a cznie z podziaem kraju lub powstaniem rza du jednos sie ci narodowej, oraz na zapewnienie bezpieczen stwa rebeliantom. Jednak nadzo r nad przestrzeganiem warunko w byby utrudniony, a stacjonowania si USA w kolejnym 38. Jednak to Stany Zjednoczone byy pan stwie muzuman skim nie brano pod uwage c pierwszym krajem, kto ry ograniczy rez imowi s rodki finansowe, zamraz aja c inne pan w swoich bankach aktywa libijskie warte 32 mld USD, przekonuja stwa do cia podobnych dziaan podje . Prezydent Francji Nicolas Sarkozy by zdecydowanym zwolennikiem akcji militarnej. Po przeforsowaniu postulatu o ustaleniu strefy zakazo w loto w przez , by operacja bya przeprowadzona w ramach NATO. Uzna, ONZ stara sie cej pan cia udziau z e oddanie przywo dztwa Sojuszowi przekona wie stw do wzie zaniem bya ro w operacji. Za takim rozwia wniez Wielka Brytania, kto ra wspieraa na forum RB ONZ. Ustabilizowanie sytuacji w Libii byo kluczowe Francje dla bliskich geograficznie Woch, kto re miay tam rozbudowane interesy go NATO. Turcja, kto spodarcze. Dlatego byy skonne poprzec interwencje ra dugo na ograniczone bya przeciwna uz yciu si zbrojnych, ostatecznie zgodzia sie c okre ty wojenne na wody terytorialne Libii 39. Niemcy odmo wiy poparcie, wysyaja
5 pan Od gosu wstrzymao sie stw czonkowskich RB ONZ: Rosja, Chiny, Niemcy, Indie i Brazylia. 38 M. OHanlon, Winning Ugly in Libya. What the United States Should Learn From Its War in Kosovo, Foreign Affairs, March 30, 2011, http: www.foreignaffairs.com articles 67684michael-ohanlon winning-ugly-in-libya (23.11.2011). 39 tkowo, mimo poparcia misji NATO, utrzymywaa swoich dyplomato Turcja pocza w w Trypolisie, du Kaddafiego. co sugerowao, z e nie wycofaa uznania dla rza
37

68

Paulina Matera

jedynie na zaangaz owania militarnego w jakiejkolwiek postaci. Zgodziy sie 40 du . zamroz enie aktywo w libijskiego rza dzy sojusznikami sprawiy, z tkowej fazie operacji Rozbiez nos ci mie e w pocza wit Odysei, polegajacej go wnie na bombardowaniu z powietpod kryptonimem S y udzia Stany Zjednoczone, Francja, Wielka rza pozycji si Kaddafiego, wzie Brytania, Kanada i Wochy. Spos ro d pan stw NATO wsparcia udzieliy jeszcze: Amerykanie Belgia, Dania, Francja, Hiszpania, Holandia i Norwegia 41. Chociaz cej atako przeprowadzili przez pierwsze dwa tygodnie najwie w z powietrza (370, cznie pozostae kraje), Obama nie chcia, by operacja bya postrzegana tyle co a jako prowadzona pod amerykan skim dowo dztwem. Twierdzi, z e rola si USA bya jedynie pomocnicza (supporting) 42. gna konsensus. Zgodzono sie 27 marca 2011 r. Sojusz Po nocnoatlantycki osia cie przez NATO nadzoru nad militarna kampania przeciw Kaddafiemu pod na przeje kryptonimem Unified Protector. Celem Sojuszu byo nadzorowanie przestrzegania embarga na dostawy broni, patrolowanie strefy zakazu loto w i ochrona cywilo w, co dowych si wiernych Kaddafiemu 43. oznaczao bombardowanie la Opro cz dziaan militarnych sojusznicy zainicjowali powstanie Grupy Kontaktowej ds. Libii, kto ra zostaa utworzona na konferencji londyn skiej 29 marca 2011 r. li udzia przedstawiciele 40 krajo W spotkaniu zaoz ycielskim wzie w oraz or przedstawiciele 28 krajo ganizacji. 25 sierpnia 2011 r. w Stambule spotkali sie w dzynarodowych: ONZ, UE, NATO, Ligi Arabskiej, Organizacji i 6 organizacji mie du rebeliancKonferencji Islamskiej i Unii Afrykan skiej. W tym czasie oddziay rza kiego Narodowej Rady Tymczasowej (National Transitional Council NTC) zdobyy Trypolis. NTC zostaa uznana przez czonko w Grupy Kontaktowej za reprezentacje obywateli Libii. Przywo pili do NATO prawowita dcy Rady wysta o utrzymanie zaangaz owania do kon ca realizacji celo w rezolucji ONZ. Go wnym tematem obrad Grupy Kontaktowej byo jednak zorganizowanie dalszej pomocy przekazac finansowej i militarnej dla przeciwniko w Kaddafiego. Zdecydowano sie ce do dawnego rez tku kampanii. im s rodki nalez a imu, zamroz one na pocza c Zadeklarowano ro wniez pomoc w powojennej rekonstrukcji kraju, ale z eby unikna podkres da odpowiedzialni za jej oskarz en o okupacje lono, z e to Libijczycy be 31 paz czya sie dziernika 2011 r. Uznano wtedy, zorganizowanie 44. Operacja zakon
Editorial: Discord Among Allies, The New York Times, March 23, 2011, http:www. nytimes.com 20110324opinion24thu1.html (16.08.2011). 41 I.H. Daalder, J.G. St avridis, NATOs Victory in Libya, Foreign Affairs, MarchApril 2012, s. 3. 42 E. Schmitt, U.S. Gives Its Air Power Expansive Role in Libya, The New York Times, March 28, 2011, http:www.nytimes.com20110329us29military.html (16.08.2011). 43 I.H. Daalder, J.G. Stavridis, op. cit., s. 3. 44 Conclusions of the Libya Contact Group Meeting, Istanbul, 25 August 2011, Republic of Turkey. Ministry of Foreign Affairs, http:www.mfa.gov.trconclusions-of-the-libya-contact-group-meeting-istanbul-25-august-2011.en.mfa (15.11.2011).
40

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

69

li kontrole nad caym krajem i mogli przysta pic z e przeciwnicy Kaddafiego przeje do tworzenia nowych wadz. STW ZACHODU DO ROZWOJU SYTUACJI STOSUNEK PAN STWACH ARABSKICH W POZOSTAYCH PAN Pan stwa europejskie i Stany Zjednoczone byy s wiadome, z e ich silniejsze tych protestami krajach arabskich mogo zaognic . zaangaz owanie w ogarnie sytuacje od interwencji, okazuja Dominowao stanowisko, z e poprzez powstrzymanie sie dy we zaufanie i szacunek spoeczen stwom, kto re same powinny ustanawiac rza zaniem byo udzielanie dyskretnej pomocy wasnych krajach. Lepszym rozwia w odbudowie krajo w, kto re zdoay obalic dyktatoro w. Na szczycie G8 we Francji to inicjatywe Deauville Partnership, deklaruja c pomoc w maju 2011 r. podje w transformacji zaro wno politycznej, jak i gospodarczej. Sojusznicy podzielili sie za pomoc ekonomiczna : Europejczycy mieli bardziej anodpowiedzialnos cia w Afryce Po gaz owac sie nocnej, a Stany Zjednoczone w rejonie Zatoki 45 Perskiej . Podczas wizyty w Warszawie w maju 2011 r. Obama mo wi o Polsce jako wzorze transformacji dla krajo w arabskich, kto re obaliy swoich dyktatoro w. Wynikao to z faktu, z e Stany Zjednoczone chciay przekazac odpowiedzialnos c za c sie ten region pan stwom europejskim. Amerykan ski prezydent podkres li, odcinaja militarna nie da sie narzucic od strategii swego poprzednika, z e sia demokracji. soft power do stabilizacji sytuacji w Afryce Liczy, z e sojusznicy zastosuja Po nocnej 46. tych rebelia w wie kszos Jednak spoeczen stwa krajo w ogarnie ci przypadko w nie machina rza do miay szans w starciu z militarna w. Byo to widoczne w przypadku tku konfliktu, kto Syrii. Wedug szacunko w ONZ, od pocza ry wybuch w marcu gu roku zgine o tam juz 2011 r., w wyniku walk przeciw rez imowi w cia okoo 9 tys. kszego niepokoju Zachodu i tym oso b 47. Sytuacja w tym kraju bya powodem najwie s samym najcze ciej omawiana na spotkaniach wysokiego szczebla. Amerykanie li ambasade w Damaszku, aktywnie zaangaz w prace komitetu zamkne owali sie 48 du Baszara al-Asada (m.in. sankcje wobec rza Przyjacio Syrii . Rozszerzyli tez
S. Serfaty, The New Middle East Will Test Europe, Current History March 2012, s. 118-119. J. Kiwerska, Obama w Warszawie i amerykan skie posannictwo, Biuletyn Instytutu Zachodniego, nr 562011, http:www.iz.poznan.pl (28.04.2012). 47 Advance Team of UN Observers Arrives in Syria to Report on Cessation of Violence, UN Daily News, March 16, 2012, http:www.un.orgnewsdhpdfenglish201216042012.pdf (28.04.2012). 48 24 lutego 2011 r. w Tunisie, a drugie Pierwsze spotkanie Przyjacio Syrii odbyo sie w Stambule 1 kwietnia 2012 r. Celem spotkan jest wywarcie presji na rez im w Damaszku. W Stambule li udzia przedstawiciele 83 krajo Narodowa Rade Syryjska za (w spotkaniu wzie w) uznano opozycyjna przedstawicielstwo wszystkich Syryjczyko w.
45 46

70

Paulina Matera

zamroz ono wszystkie jego aktywa w USA, zakazano obywatelom angaz owania sie w transakcje z jego udziaem i zatrzymano import syryjskiej ropy). Wykluczono militarna w tym pan wniez UE wprowadzia natomiast interwencje stwie 49. Ro zamrozic sankcje wobec Syrii. Zdecydowano sie s rodki finansowe Asada i 9 czondu oraz zakazano im wjazdu na teren UE 50. ko w jego rza PRACA BEZPIECZEN STWA: SUKCESY I WYZWANIA WSPO Na szczycie USA-UE w 2009 r. zadeklarowano, z e w obliczu wspo lnych dzynarodowych grup przeste pczych koniezagroz en terroryzmu i dziaania mie trznych. Podkres czna bya wspo praca ministerstw sprawiedliwos ci i spraw wewne nowych traktato reguloway: ratyfikacji porozumienia lono wage w, kto re ja o ekstradycji i pomocy prawnej (The U.S.-EU Extradition and Mutual Legal cej dane osobowe, umowy Assistance Agreements), wspo lnej komisji chronia dzy amerykan trznego (Departmie skim Departamentem Bezpieczen stwa Wewne UE koordynuja ca dziaania ment of Homeland Security) i Frontexem organizacja ro w kwestii bezpieczen stwa granic. Udao sie wniez wynegocjowac umowe Passenger Name Record Agreement w sprawie warunko w przekazywania danych w blokowaniu pasaz ero w transportu lotniczego oraz kontynuowano wspo prace zano sie tez finansowania organizacji terrorystycznych. Zobowia do koordynacji c obszary moz dziaan w sprawie bezpieczen stwa w Internecie, okres laja liwej grupe robocza : EU-U.S. Working wspo pracy. W tym celu utworzono specjalna Group on Cyber-security and Cyber-crime 51. Najwaz niejszym filarem transatlantyckiej wspo pracy bezpieczen stwa pozostawa Sojusz Po nocnoatlantycki. Waz ny dla jego przyszos ci by szczyt w Lizto nowa koncepcje strategiczna bonie z listopada 2010 r., na kto rym przyje (wczes niejsza zostaa uchwalona w 1999 r.). Wymieniono w niej zagroz enia dla bezpieczen stwa pan stw Sojuszu, m.in. rozprzestrzenianie broni masowego raz enia, pczos potwierdzenie idei kolekterroryzm i cyberprzeste c . W strategii znalazo sie tywnej obrony i zapowiedz bliz szej wspo pracy z ONZ i UE. Jako cele wyznaczono zapobieganie kryzysom, monitorowanie konflikto w i pomoc w stabilizacji pan stw siaduja cych po zakon czeniu dziaan wojennych. Mimo sceptycyzmu pan stw sa , zadeklarowano ro z Rosja wniez ocieplenie stosunko w z tym krajem, waz nym 52 sprzymierzen cem w walce z terroryzmem i narkohandlem .
J.M. Sharp, C.M. Blanchard, Unrest in Syria and U.S. Sanctions Against the Asad Regime, Congressional Research Service, February 16, 2012, http:www.fas.orgsgpcrsmideast RL33487. pdf (28.04.2012). 50 EU Imposes Sanctions on Syrias Assad, http:www.reuters.comarticle20110523us-syria -idUSLDE73N02P20110523 (28.04.2012). 51 2009 US-EU Summit Declaration.... 52 Tekst koncepcji strategicznej: Active Engagement, Modern Defence. Strategic Concept for the
49

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

71

takz systemu obrony przeciwrakietowej, W Lizbonie zgodzono sie e na budowe cego obszar wszystkich pan c Rosji pokrywaja stw czonkowskich NATO, proponuja czenie sie do realizacji tego projektu. Nowy system, zgodnie z zapowiedziami wa gu 10 lat 53. Obamy, mia byc mniej kosztowny i mia zostac wprowadzony w cia c Cele i postanowienia nowej strategii wyraz nie wskazyway, z e NATO bronia dzie dziaao go swojego bezpieczen stwa, be wnie poza obszarem pan stw czonkowd pochodzic dzie najwie cej zagroz skich, gdyz stamta be en . Szeroko zakrojona wspo praca z organizacjami i pan stwami spoza NATO potwierdzaa powaz ne zmiany w charakterze organizacji. Waz nym sprawdzianem dla Sojuszu bya interwencja w Libii. Choc operacja sukcesem, wielu komentatoro zakon czya sie w podkres lao, z e przy tej okazji ro uwidoczniy sie wniez sabos ci tej organizacji. Ws ro d pozytywo w wymieniano cych w misji z brak ofiar ws ro d uczestnicza onierzy NATO i stosunkowo niewielka ofiar (jak na taka skale bombardowan liczbe ) ws ro d ludnos ci cywilnej w Libii. sto byli krytykowani przez USA za niewystarczaja ce Europejczycy, kto rzy cze li na wysokos zaangaz owanie militarne w zagraniczne misje, tym razem stane ci zadania. Dlatego USA, choc miay najwiekszy udzia w zneutralizowaniu obrony powietrznej Kaddafiego, mogy byc zadowolone z podziau koszto w operacji 54. koordynacje dziaan cie Podkres lano ro wniez dobra , czego przejawem byo rozpocze ciu decyzji o obje ciu dowo operacji juz 4 dni po podje dztwa przez NATO. Istotne byo ro wniez , iz mimo odmowy udziau w akcji niekto rych pan stw (np. Niemiec), z aden czonek NATO nie zdecydowa sie na jej zablokowanie poprzez weto. Sukcesem byo ro wniez zdobycie poparcia RB ONZ dla tych dziaan 55. poza tym, z zywania Okazao sie e NATO jest dobrze przygotowane do rozwia tego typu kryzyso w. Posiadao bowiem s rodki militarne, a przede wszystkim zdolna do sprawnej koordynacji akcji militarnych. W Libii NATO strukture
Defence and Security of the Members of the North Atlantic Treaty Organization, Lisbon, 19-20 November 2010, http:www.nato.intstrategic-conceptpdfStrat Conceptweben.pdf (17.05.2011). 53 S. Erlanger, J. Calm es, NATO Agrees to Build Missile Defense System, The New York Times, November 19, 2010, http:www.nytimes.com 20101120 world europe 20prexy.html (19.03.2011). 54 ksze zaangaz Ws ro d pan stw europejskich, najwie owanie militarne wykazay Francja i Wielka Brytania, kto re wykonay ponad 40% loto w i zniszczyy 13 zaoz onych celo w. Dania, Norwegia i Belgia razem zniszczyy tyle samo wrogich celo w, co Francja (C. M. ODonnell, J. Va sse, Is Libya NATOs Final Bow?, The Brookings Institution, December 2, 2011, http:www.brookings.eduopinions20111202libyaodonnellvaisse.aspx). Stany Zjednoczone, opro cz udziau w bombardowaniach i wyznaczaniu ich celo w, dostarczay paliwa i waz nych informacji wywiadowczych. Wochy pniy bazy lotnicze. W operacji przeprowadziy wiele misji zwiadowczych i podobnie jak Grecja udoste libijskiej bray udzia mys liwce z Belgii, Kanady, Danii, Norwegii i ZEA. Pomocy w utrzymaniu strefy kszos zakazu loto w udzieliy siy Jordanii, Holandii, Hiszpanii, Szwecji, Turcji i Kataru. Wie c z wyz ej konfliktu okre ty w celu wymienionych krajo w, a takz e Bugaria i Rumunia, wysay w strefe monitorowania przestrzegania embarga na dostawy broni (I. H. Daalder, J.G. Stavridis, op. cit., s. 5). 55 C. M. ODonnell, J. Vasse, op. cit.

72

Paulina Matera

koordynowao akcje 18 krajo w: 14 z organizacji i 4 partnero w (Zjednoczonych Emirato w Arabskich, Jordanii, Kataru i Szwecji) pod jednym dowo dztwem. Za najwaz niejszy powo d do niepokoju o przyszos c NATO i jego udziau w tego typu misjach uznawano stosunkowo mae zaangaz owanie Stano w Zjednoczonych 56. z przywo Nie chodzio nawet o wkad militarny, ale o rezygnacje dztwa. Moz na byoby trudniej zaoz yc , z e bez praktycznego wsparcia Amerykano w operacje koordynowac , moga tez trwac o wiele duz ej, a jej wynik byby niepewny. c jednak od takich spekulacji, nalez Abstrahuja y przypomniec , z e to Francja od tku bya najbardziej aktywna w mobilizowaniu pozostaych pan pocza stw Sojuszu do reakcji na wydarzenia w Libii. Wedug Ivo Daaldera staego reprezentanta USA przy NATO, i Jamesa z Stavridisa dowo dcy NATO w Europie, wcia istniaa zbyt duz a rozbiez nos c dzy czonkami Sojuszu. Podkres intereso w mie lali, z e choc z aden kraj nie za tylko 14 pan c blokowa libijskiej interwencji, aktywnie zaangaz owao sie stw, a wie na re z nich nie zdecydoway sie poowa pan stw czonkowskich Sojuszu 57. Niekto udzia w interwencji z powodu braku koniecznych s rodko w, lecz jak zauwaz yli, niekto re po prostu nie miay intereso w w Libii, wiec swoja biernos c uznay za . Najwie kszym rozczarowaniem bya postawa Niemiec, kto usprawiedliwiona re od gosu w RB ONZ, gdy zatwierdzaa ona moz wstrzymay sie liwos c interwencji , z tek podziau zbrojnej. Daalder i Stavridis obawiali sie e mo g byc to pocza pan do udziau w misjach humanitarnych i niew Sojuszu na grupe stw gotowa ca koniecznos odczuwaja ci solidarnego wsparcia partnero w. kszych inwestycji w cele militarne. Autorzy wezwali pan stwa europejskie do wie Przypomnieli, z e podczas operacji libijskiej Stany Zjednoczone byy odpowiedzial wywiadu, obserwacje wroga i rekonesans, dostarczyy takz ne w 75% za prace e ok. 75% paliwa dla samoloto w bojowych. Europejskie kraje NATO wydaway w 2011 r. s rednio 1,6% PKB na cele militarne, a USA 4%. Oznaczao to, z e przeznaczay 58 cej pienie dzy niz trzy razy wie pozostali czonkowie . o debate nad przyszos wspo Zakon czenie interwencji w Libii rozpocze cia pracy w dziedzinie bezpieczen stwa w stosunkach transatlantyckich. Trudno podwaz yc stwierdzenie, kto re sformuowa Dana Allin, z e zainteresowanie Stano w Zjed raczej w regionie Azji i Pacyfiku. Poza tym kryzys noczonych koncentrowao sie budz finansowy wymusza redukcje eto w obronnych, a takz e plany stopniowego NATO z misji w Afganistanie. Wedug Allina problemy gospodarcze wycofania sie da miay wpyw nie tylko na polityke wewne trzna , ale takz be e zagraniczna
Ibidem. W operacji, w ro z nym stopniu zaangaz owane, bray udzia: Belgia, Bugaria, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Kanada, Norwegia, Rumunia, Stany Zjednoczone, Turcja, Wielka Brytania i Wochy. Natomiast Albania, Chorwacja, Czechy, Estonia, Islandia, Litwa, Luksemburg, otwa, gry ograniczyy sie ba dz Niemcy, Polska, Portugalia, Sowacja, Sowenia i We tylko do poparcia dz politycznego, ba do wysyania pomocy humanitarnej. 58 I. H. Daalder, J.G. Stavridis, op. cit., s. 6.
56 57

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

73

mocarstw. Przewidywa on, z e niezdolnos c pan stw europejskich do wsparcia zy Amerykano w w kluczowych misjach militarnych osabi wzajemne zaufanie i wie ksze zagroz przez USA transatlantyckie. Za najwie enie dla NATO uzna utrate zainteresowania jego istnieniem. Liczy, z e taka perspektywa moz e stac sie bardziej aktywna na tym polu 59. impulsem dla Europy, by stac sie daja c liste prioryteto Przegla w polityki zagranicznej Obamy moz na zaobserkszos wowac , z e w realizacji wie ci z nich Stany Zjednoczone potrzeboway czeni Irakiem i Afganistanem Amerywspo pracy pan stw europejskich. Jednak zme nalegac w jej kanie moga , by Europa sama interweniowaa w konfliktach, kto re lez a wiadczenia w Iraku, Afganistanie i Libii prawdopodobnie dointeresie 60. Dos do jeszcze wie kszej ostroz prowadza nos ci w podejmowaniu dziaan militarnych za . granica Zapewne udzia USA bedzie w wiekszym stopniu uzalez niony od zaancia w amerykan gaz owania i wkadu innych czonko w koalicji. Planowane cie skim Europejczyko budz ecie obronnym pozostawiaja w, niezdolnych do opracowania mechanizmo w wspo lnej obrony, w niekomfortowej sytuacji w przypadku koniecznos ci uz ycia si militarnych. Poza tym Waszyngton opro cz tradycyjnego postulatu zwiekszania nakado w na obrone wymaga od partnero w opracowywania strategii zywania kryzyso cia wie kszej odpowiedzialnos rozwia w, czyli wzie ci za bezpieczen siedztwie. stwo, przynajmniej w bliskim sa Ekspert od stosunko w transatlantyckich William Drozdiak uwaz a, z e sojusz ksze skoordynowanie wspo moz na oz ywic poprzez wie pracy NATO i UE. Twierczenie siy militarnej z instrumentami soft power sprawi, iz dzi, z e poa obie da bardziej gotowe do przezwycie z organizacje be ania wspo czesnych zagroz en g. Tytu artykuu Brukselski i stawiania czoa konkurencji ze strony azjatyckich pote mur (The Brussels Wall) obrazuje absurdalnos c sytuacji, kiedy przy funkcjonowaniu dzy nimi jest tak centro w obu organizacji w jednym mies cie, wspo praca mie znikoma 61. dzy UE i NATO kon Przez dugi czas pro by ustalenia staej wspo pracy mie czyy fiaskiem, go dzy USA a Francja , sie wnie z powodu wzajemnej nieufnos ci mie da cej poza strukturami militarnymi Sojuszu i da z cej do organizacji europejbe a skiego systemu obrony jako przeciwwagi dla NATO. Jednak gdy Sarkozy w marcu 2009 r. ogosi powro t Francji do zintegrowanej struktury dowo dztwa wojskowego moz NATO, otworzyy sie liwos ci bliz szej kooperacji. W 2012 r. 21 krajo w nalez ao . jednoczes nie do UE i NATO, a kryzys wymusza ograniczenie wydatko w na obrone c ich dublowac Nie chciano wie , a raczej je dzielic . Zintegrowanie wysiko w obu
D. All in, Beyond Europe Transatlantic Relations in a Global World, w: Europen Security..., s. 62-67. 60 C. M. ODonnel l, The Future of EU-U.S. Security and Defense Cooperation: What Lies Ahead? EU Institute for Security Studies, October 03, 2011, Brookings, http: www.brookings.edu opinions 2011 1003useudefenseodonnell.aspx?p:1 (16.02.2012). 61 to decyzje , z Dopiero w 2009 r. podje e szef europejskiej polityki zagranicznej i sekretarz da spotykali sie na s cu. generalny NATO be niadaniu raz w miesia
59

74

Paulina Matera

organizacji miaoby pozytywny wpyw na skutecznos c inicjatyw Zachodu w polikszenia s tyce s wiatowej. Dawaoby to np. moz liwos c zwie rodko w na siy pokojowe, , programy promuja ce handel i inwestycje na Bliskim Wschopomoc humanitarna na przypuszczac , z e takz e zniwelowaoby to ro z nice w podejs ciu do dzie 62. Moz dzy Stanami Zjednoczonymi i Europa , co konfliktu izraelsko-palestyn skiego mie kszyc mogoby zwie skutecznos c pos rednictwa w rozmowach pokojowych. Drozdiak przewidywa, z e traktat lizbon ski skoni UE do s mielszych dziaan na dzynarodowej. Zauwaz arenie mie y jednoczes nie, z e europejska instytucja bya tna poprawie swych zdolnos , brak nieche ci militarnych. Mae wydatki na obrone dnego sprze tu (np. samoloto niezbe w transportowych) utrudniay jej zaangaz owanie. , z zywaniu Wedug autora Amerykanie powinni zaakceptowac sytuacje e w rozwia dzi: konflikto w nalez ao uz ywac jednoczes nie dwo ch najskuteczniejszych narze 63 struktury dowodzenia NATO i programo w pomocowych UE .
PODSUMOWANIE

Barack Obama podczas wizyty w Europie w maju 2011 r. stwierdzi wprost, z e dzie dla Ameryki wiekiem Pacyfiku (Americas Pacific Century). Jednak XXI w. be wydarzenia na s wiecie w czasie jego pierwszej kadencji pokazay, z e Stany z wspo zaro Zjednoczone wcia potrzebuja pracy z Europa wno w polityce s wiatowej, sukcesem, jak i w stabilizacji gospodarki. Te dziaania nie zawsze kon czyy sie kszos jednakz e wie c z nich miaa charakter dugofalowy i ocena ich skutecznos ci nie jest jeszcze moz liwa. Wspo lne inicjatywy i utrzymanie bliskich relacji jest dne, by Zacho g na arenie niezbe d mo g stawic czoa wyzwaniom nowych pote dzynarodowej. Za najwie ksza przeszkode dla skoordynowanej polityki uznaje mie cze sto polaryzacje polityczna , kto sie ra ma miejsce w Stanach Zjednoczonych oraz niemoz nos c prowadzania przez UE wspo lnej polityki zagranicznej 64. Trzeba ro wniez przyznac , z e choc interesy UE i USA w polityce s wiatowej sa gania celo sto sie ro . Trudno podobne, to ich priorytety i sposoby osia w cze z nia wyobrazic sobie wspo lne prowadzenie polityki zagranicznej przez sojuszniko w, zku z tym musza oni dziaac w zwia odmiennie. Na przykad Europa jest zmuszona na innych warunkach niz c z krajami ukadac stosunki z Rosja USA. Granicza c liczna spoecznos ca islam w swoich granimuzuman skimi i posiadaja c wyznaja polityke wobec pan cach, prowadzi specyficzna stw arabskich 65.
W. Drozdiak, op. cit., s. 10. Ibidem, s. 7-12. 64 C. Bergmann, The Trials and Tribulations of Transatlantic Ties, Deutsche Welle, November 28, 2011, www.dw.dedwarticle015556631,00.html# (25.03.2012). 65 D. Cal leo, Why EU and US Geopolitical Interests are no Longer the Same, Europes World, Summer 2008, http:www.europesworld.orgNewEnglishHomeoldArticle tabid191ArticleTypearticleviewArticleID21156languageen-USDefault.aspx (20.03.2012).
62 63

Relacje transatlantyckie w czasie prezydentury Baracka Obamy

75

cia traktatu lizbon Mimo przyje skiego, UE jest podzielona np. w kwestii strategii wobec Rosji, polityki energetycznej czy zaangaz owania w Afganistanie. Obama sie aktywnie sprawami wewne trznymi, a w polityce zagranicznej priorytetem zaja do opuszczenia byo wycofanie wojsk amerykan skich z Iraku i przygotowanie sie c pan stw europejskich do prowadzenia dziaan Afganistanu 66. Jednak zdolnos dyplomatycznych i udzielania pomocy finansowej bya bezcenna we wspieraniu nowych demokracji w Afryce Po nocnej. Dzielenie odpowiedzialnos ci w tej kwestii c wcia z byo wie bardzo waz nym aspektem wspo pracy transatlantyckiej. Zbigniew Brzezin ski, jako jeden z waz nych komponento w utrzymywania i poszerzenie pozycji mocarstwowej Stano w Zjednoczonych, wymieni konsolidacje cia Zachodu od Ameryki Po (wa czaja c Rosje poje nocnej, poprzez Europe i Turcje), az do Korei Poudniowej i Japonii. Uwaz a, z e Amerykanie nie powinni zaniedbywac Europy i lekcewaz yc jej potencjau, natomiast koniecznie utrzymywac duz e zaangaz owanie w NATO oraz wspierac pan stwa Starego Kontynentu we czaniu Turcji i Rosji do wspo wa pracy z Zachodem 67. z w bardzo Nalez y podkres lic , z e Stany Zjednoczone i Europa wcia kooperuja wielu dziedzinach. Nie zawsze nowe inicjatywy sa spektakularne, jednak spektrum sto przynosi pozytywne zbiez nych intereso w jest bardzo szerokie, a wspo praca cze c teze o osabieniu relacji transatlantyckich za prezydentury Obamy, skutki. Stawiaja cej wielu eksperto w proponowao utworzenie organizacji wspo pracy obejmuja wszystkie dziedziny dziaan Stano w Zjednoczonych i Europy. Taka propozycja nie w momentach rozbiez dzy sojusznikami bya nowa: pojawiaa sie nos ci pomie to kwestionowac w czasie zimnej wojny, a takz e po jej zakon czeniu, kiedy zacze zko koniecznos c utrzymywania s cisych zwia w, np. w NATO wobec rozpadu ZSRR. czonkami tak wielu organizacji i maja tak wiele Jednak Stany Zjednoczone i UE sa osobnych foro w dialogu w ro z nych sprawach, z e kreowanie jakiegos nowego ciaa kszego sensu. Kluczem do sukcesu moz nie miaoby wie e byc efektywna wspo praca cych porozumien w ramach istnieja i przestrzeganie przez obie strony ustalonych sie takz regu. Europejczycy musza e pogodzic z tym, z e w nowym ukadzie si na jedynymi sojusznikami Stano s wiecie nie sa w Zjednoczonych.

K. Volker, The Obama effect Has Been to Lay Bare Deep Transatlantic Tensions, Europes World, Spring 2010, http: www.europesworld.org NewEnglish Homeold Article tabid 191 ArticleType articleview ArticleID21568Default.aspx (20.03.2012). 67 Z. Brzezin ski, Balancing the East, Upgrading the West, Foreign Affairs, JanuaryFebruary 2010, s. 97-104.
66

76

Paulina Matera ABSTRACT

The aim of the article is to present the policy of the United States of America toward Europe during the presidency of Barrack Obama in the context of a changing conception of American involvement worldwide. Economic cooperation and discrepancies among allies at a time of financial crisis are considered. The following instances of American involvement in international conflicts are analyzed: mission in Afghanistan, attempts to mediate in the Near Eastern peace process, the developments of the Arab spring and NATOs intervention in Libya. The USA and the European countries cooperated also toward elimination of other threats to global security, such as: Iranian nuclear program or international terrorism. Despite a change of priorities in American foreign policy, the transatlantic alliance remains its major pillar.