D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 4

SKA Aleksandra opin ALEKSANDRA OPIN ska Poznan

CHINY W XXI WIEKU POTE GA REGIONALNA WIATOWE? CZY MOCARSTWO S ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe? dzynarodowej pozycji Chin Ocena wspo czesnej polityki i mie skiej Republiki cza wielu problemo Ludowej (ChRL) nastre w. Spektakularne sukcesy gospodarcze uwage s c jednoczes tego pan stwa ogniskuja wiatowej opinii publicznej, wywouja cych przyszos dku nie wiele pytan , dotycza ci Chin i ich roli w nowym porza dzynarodowym. Poczynania, deklaracje i pozycja ChRL umykaja przy tym mie dami wszelkim pro bom jednoznacznej klasyfikacji. Kraj ten, pod wieloma wzgle cych sie , dysponuje jednoczes kwalifikowany do grupy pan stw rozwijaja nie coraz bardziej wyeksponowanymi atrybutami mocarstwa. Sama dyplomacja chin ska pragmatycznie korzysta z owej podwo jnej roli, w zalez nos ci od sytuacji i potrzeb rodka, lub odwrotnie jego liczne probc rosna cy potencja Pan akcentuja stwa S zane . Ponadto, podkres c wole rozwijania lemy, zwia z wewnetrzna modernizacja laja pokojowych relacji z regionalnymi i s wiatowymi partnerami, wadze w Pekinie jednoczes oraz modernizacje potencjau militarnego, co inwestuja nie w rozbudowe dzynarodowego. Rezygnacja z jawzbudza podejrzliwos c i obawy s rodowiska mie kichkolwiek s cisych sojuszy przy jednoczesnym utrzymywaniu sieci strategiczca gwatownych nych partnerstw, aktywna i asertywna, choc niezmiennie unikaja konfrontacji polityka zagraniczna, specyfika rozwoju nastawionego na nowoczesdu nos c bez westernizacji, a takz e wiele innych komponento w strategii rza poza znane z przeszos w Pekinie powoduje, z e Chiny wykraczaja ci schematy gi. We wszelkie prognozy, dotycza ce tego kraju i jego dochodzenia do pote dek, nierzadko wkradaja sie uproszczone przyszego wpywu na globalny porza i czasem radykalne oceny. Z jednej strony ChRL jest przedstawiana jako ostatni wielki bastion ideologii skompromitowanej po upadku ZSRR, jako rez im tny na prawa czowieka i wspieraja cy pan oboje stwa zbo jeckie. Z drugiej rodka i na na rosna cy potencja gospodarczy Pan natomiast wskazuje sie stwa S ce z tego korzys pyna ci w skali regionalnej i globalnej. Zgodnos c istnieje natomiast dzynarodowego nie moz w jednej kwestii przyszego adu mie na juz sobie cej roli Chin. wyobrazic bez aktywnej, choc niekoniecznie dominuja tkowany w 2008 r. s co przyczyni Zapocza wiatowy kryzys gospodarczy znacza do wyeksponowania rosna cej roli ChRL na arenie mie dzynarodowej. Nie tylko sie re ka z globalnej recesji, ale ro waz wysza ona obronna wniez staa sie nym

100

Aleksandra opin ska

stabilizatorem gospodarczym dla regionu azjatyckiego, a ponadto nie zaprzestaa biaja cego sie amerykan finansowania poge skiego dugu publicznego. Bez demonstracji siy, asertywnie i dyskretnie, przede wszystkim przy uz yciu instrumento w pozycje regioekonomicznych w polityce zagranicznej, Chiny ugruntoway swoja gi. Poge bieniu ulega asymetria w relacjach Pekinu z Moskwa , utrwalia nalnej pote tez sie zalez nos c gospodarek pan stw ASEAN od chin skich inwestycji. Okolicznos ci, kto re pomogy ChRL realizowac swoje interesy, doprowadziy jednoczes nie do rodka. kszenia oczekiwan dzynarodowego wobec Pan zwie s rodowiska mie stwa S nad tym, czy przyszos Podczas gdy Zacho d zastanawia sie c przyniesie chin skie zagroz enie dla s wiata czy raczej odpowiedzialne zaangaz owanie Pekinu w stabi globalnego adu, w ChRL ma miejsce nieatwy proces redefinicji koncepcji lizacje cej dostosowania do zupenie nowego potencjau polityki zagranicznej, wymagaja kszaja cego sie geograficznego zasie gu intereso i zwie w tego kraju.
ROSJA I CHINY: STRATEGICZNE I SKOMPLIKOWANE PARTNERSTWO

bardzo sprytni. Jeden z rosyjskich analityko w stwierdzi, z e Chin czycy sa Rosje jak supermocarstwo nawet, jes sie tak, jakby nim nie Traktuja li zachowuja , z Organizacja Wspo bya; udaja e Rosja wspo dowodzi SOW [Szanghajska pracy] 1. W istocie, dyplomacja nawet, jes li tak nie jest. Zyskuje to tutaj [w Rosji] aprobate dnym chin ska konsekwentnie utrzymuje, z e Moskwa jest dla Pekinu ro wnorze do stopniowego partnerem nawet, jes li w praktyce poczynania ChRL prowadza ograniczania rosyjskich wpywo w w regionie. Juz na przeomie lat 80. i 90. XX w. Chiny zaprezentoway asertywne dem chyla cego sie ku upadkowi stanowisko w swojej polityce zagranicznej wzgle siada. Po raz pierwszy w historii swoich relacji z Moskwa , Pekin radzieckiego sa szanse na choc s realizacje swoich intereso zyska realna by cze ciowa w droga bilateralnych porozumien . Ewidentnym tego przejawem bya rewizja przebiegu tej w stowschodniego odcinka chin sko-radzieckiej granicy pan stwowej, przesunie sunku do linii okres lonej we wczes niejszych umowach w sposo b nieformalny ce trway ponad dekade , Rosja ustalenia uzupeniaja i niekorzystny dla ChRL 2. Choc ostatecznie zaakceptowaa warunki, wynegocjowane przez Chiny jeszcze z ZSRR 3.
1 1 za: B. B.J Judah, Kobzova, N. with aa postBRIC Russia Cyt. za: u d a h, J. K o b z o v a, N.Popescu, P o p e s c Dealing u, Dealing with post-BRIC Russia,, European Council Londyn 2011, 2011,s. s.37. 37. Council on Foreign Relations, Londyn 2 2 284 ?. ?. ?????,? ???? ????????????? ???????. ?????????-????????? ????????? ?? ?????? ??-??I .., . - ?????, Wadywostok 2006, s. 139. -I ,Wadywostok2006,s.139. 3 3 Porozumienie radziecko-chin skie w tej sprawie podpisano jeszcze w maju 1991 r., natomiast Porozumienieradziecko-chiskiewtejsprawiepodpisanojeszczewmaju1991r.,natomiastpce cia gne y sie az a po z niejsze negocjacje uzupeniaja do 2004 r. W sensie prawnym, Rosja przyje niejszenegocjacjeuzupeniajcecignysiado2004r.Wsensieprawnym,Rosjaprzyjapoczyniopoczynione uzgodnienia w 2005 r. Zob.: ? ??????????? ??????????????? ?????????? ????? ?????????? neuzgodnieniaw2005r.Zob.: ?????????? ? ????????? ???????? ??????????? ? ?????????-????????? ??????????????? ??????? ?? ?? - ????????? ?????, N 52-??, 31 maja 2005. ,N52-,31maja2005.

ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe?

101

W kwestiach terytorialnych Pekin poprzesta jednak na tym sukcesie, nie wypuja c z z dem strony rosyjskiej, niezaste adnymi dodatkowymi roszczeniami wzgle c przed Zgromadzeniem lez nie od faktu, iz w 1973 r. Deng Xiaoping, przemawiaja jedynie zwrotu kilku kilometro Ogo lnym ONZ zaznaczy, z e Chiny oczekuja w do obszaru o wielkos kwadratowych tu i o wdzie, co odnosio sie ci okoo 33 tys. s cego sie wo ZSRR 4. Teoretycznie, wstrza km, znajduja wczas pod jurysdykcja cy rozpadowi bloku wschodniego, polityczny i chaos transformacyjny, towarzysza stwarza stronie chin skiej moz liwos ci w zakresie wysuwania i egzekwowania cych roszczen znacznie dalej ida niz miao to miejsce w praktyce. Niezmiennie c aktualna pamie o stuleciu upokorzen , doznanych ze strony mocarstw zachodnich z i da enie do rewizji niero wnoprawnych traktato w, narzucanych m.in. przez Imperium Rosyjskie, nie byy jednak wo wczas najwaz niejszymi czynnikami, cymi o chin ciach na arenie mie dzynarodowej. Najogo decyduja skich posunie lniej c, rozpad ZSRR zrodzi dwa istotne i bardzo niepokoja ce, z punktu rzecz ujmuja pstwa: znacza cy spadek stabilnos widzenia wadz w Pekinie, naste ci politycznej w chin w regionie i moz liwos c rozprzestrzenienia sie skim spoeczen stwie niebezpiecznie prozachodnich, reformistycznych nastrojo w. Jak stwierdzi wo wczas Wan cy Ogo Li, przewodnicza lnochin skiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych: dzynarodoChin ski rozwo j gospodarczy potrzebuje pokojowego s rodowiska mie zku z tym, Chiny chca z wego. W zwia yc w dobrych stosunkach ze wszystkimi pozostaymi pan stwami 5. Pierwszoplanowym celem byo zatem uksztatowanie i utrwalenie stabilnego otoczenia w Azji, a to z kolei wymagao wspo pracy Rosyjska . Juz z Federacja w drugiej poowie lat 90. XX w. Moskwa i Pekin ogosiy y zajmowac swoje strategiczne partnerstwo. W efekcie oba pan stwa zacze podobne stanowiska w odniesieniu do problemo w regionalnych oraz w sprawie dku mie dzynarodowego, maja cego zasta pic przyszego porza ad zimnowojenny 6. Budzio to ogromny niepoko j zachodnich obserwatoro w, niezalez nie od faktu, iz
Quarterly Chronicle and Documentation, The China Quarterly nr 59, 1974, s. 656, cyt. za: E. Hyer, The Sino Russian Boundary Settlement, Boundary and Security Bulletin, nr 2, 1996, s. 90. 5 Cyt. za: N. Kuhrt, Russian Policy Towards China and Japan. The Elnsin and Putin periods, Nowy Jork 2007, s. 12. 6 Mowa przede wszystkim o ograniczaniu wpywo w pan stw zachodnich w Azji oraz wspo lnym dzynarodowych. Najwaz poparciu Rosji i Chin dla koncepcji multilateralizmu w stosunkach mie niejsze dziedziny, w kto rych zaobserwowac moz na zbiez nos c intereso w obu krajo w to: prawa czowieka jako (wszelkie kampanie Zachodu w kwestii przestrzegania tych praw w Rosji i ChRL, traktowane sa trzne); status mniejszos pro ba ingerencji w ich sprawy wewne ci narodowych w Rosji i Chinach d w kwestii mniejszos (zwalczanie tendencji separatystycznych jest dla obu pan stw priorytetem, sta ci dza sie ta sama logika , co w przypadku problemu narodowych reakcje na pro by interwencji Zachodu rza przestrzegania praw czowieka); ograniczanie wpywo w USA (dotyczy go wnie kwestii rozszerzenia NATO oraz aktywnos ci Stano w Zjednoczonych w Azji Centralnej); dezaprobata dla wszelkich decyzji cych wpyw na sytuacje globalna . jednostronnych (w tym podejmowanych go wnie przez USA), a maja cej: R. Menon, The China Russia Relationship: What It Involves, Where It Is Headed and Zob. wie How It Matters for the United States, Nowy Jork 2009, s. 13-16.
4

102

Aleksandra opin ska

znacza cych elemento w istocie strategiczne partnerstwo, niepozbawione zreszta w kszych projekto rywalizacji, nie obejmowao w praktyce realizacji z adnych wie w ekonomicznych, ani nie byo politycznym czy militarnym sojuszem, wymierzonym przeciw jakimkolwiek pan stwom trzecim. przesanki wspo Choc juz w latach 90. XX w. ksztatoway sie czesnej przewagi , zwia zane przede wszystkim z radykalnymi ro ChRL nad Rosja z nicami w tempie ciolecia rozwoju gospodarczego obu krajo w, do drugiej poowy ubiegego dziesie zao sie to mie dzy innymi z tradycyjnym nie bya ona wyraz nie zauwaz alna. Wia postrzeganiem Federacji Rosyjskiej jako pan stwa, kto re choc nie posiada super, stabilizuja ca pote ga w regionie. mocarstwowego statusu ZSRR, nadal jest waz na do tego ro cych Przyczynia sie wniez niekonfrontacyjna i skromna postawa rosna w sie Chin, kto rych dyplomacja trzymaa sie ustalonej jeszcze przez Deng pierwsze lata XXI w. Xiaopinga zasady ukrywania swoich moz liwos ci 7. Pomimo iz s przyniosy cze ciowe odejs cie od ostroz nej biernos ci na rzecz bardziej aktywnego pi w drugiej podejs cia w polityce zagranicznej ChRL 8, prawdziwy przeom nasta strategie do poowie ubiegej dekady. Z jednej strony Pekin dostosowywa swoja cych zanych rosna moz liwos ci, zwia z coraz wiekszym potencjaem ekonomicznym cy kryzys gospodarczy, jaki dotkna pozostae kraju, z drugiej natomiast trwaja kszym niz pan stwa w stopniu znacznie wie Chiny, uatwi tym ostatnim realizacje dzy innymi, wielu swoich intereso w. W praktyce oznaczao to uzyskanie, mie dem Federacji Rosyjskiej znacznie korzystniejszej niz uprzednio pozycji wzgle i przyspieszona zmiane ukadu si w regionie azjatyckim. Ten korzystny dla ChRL rozwo j sytuacji moz na zaobserwowac na przykadzie cych w Azji Centralnej. Pan przemian, zachodza stwa tego regionu, tradycyjnie strefe wpywo kszos czonkami Szanghajskiej uznawanego za rosyjska w, w wie ci sa Organizacji Wspo pracy. Stanowi ona najwaz niejsze w regionie forum wspo pracy , w ramach kto sie ich Moskwy i Pekinu, a takz e strukture rej najsilniej uwidaczniaja pi z propozysprzeczne interesy. Jeszcze w pierwszej poowie 2000 r. Pekin wysta utworzenia na obszarze SOW wolnego rynku, co ze wzgle du na gospodarcza cja ChRL byo dla Rosji nie do przyje cia. Z kolei Moskwa proponowaa przewage przeksztacenie organizacji w sojusz militarny, co zupenie nie interesowao strony adnego z tych postulato w, chin skiej 9. Do dnia dzisiejszego nie doszo do realizacji z
polityki zagranicznej Chin, obejmuja ca Deng Xiaoping w synnych 28 znakach okres li strategie byo ukrywanie wasnych moz w sumie siedem wytycznych, z kto rych jedna liwos ci przed pozostaymi dzynarodowych (tao guang yang hui). Zob. Q. Zhao, Chinese Foreign uczestnikami stosunko w mie Policy in the Post Cold War Era, World Affairs nr 159(3), 2001, s. 114. 8 Szerzej na ten temat w: M. Pi etrasiak, D. Mierzejewski, Mie dzy wzrastaniem a harmonia uwagi o chin skiej polityce zagranicznej, w: M. Pietrasiak, D. Mierzejewski (red.), Chiny w stosunkach mie dzynarodowych, o dz 2012, s. 10-12. 9 R. Weitz, China Russia Security Relations: Strategic Parallelism Without Partnership or Passion?, Strategis Studies Institute, U.S. Army War College, 2008, www.strategicstudiesinstitup: 13.04.2011, s. 64 i 74. te.army.milpdffilespub868.pdf, doste
7

ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe?

103

tym niemniej gospodarcze, a co za tym idzie ro wniez polityczne, wpywy ChRL , podczas gdy realna moz w omawianym regionie stopniowo rosna liwos c od w krajach Azji Centralnej znacza co sie obniz dziaywania Rosji na sytuacje ya. Po umowe o dostawach gazu pierwsze, juz w 2007 r. podpisano turkmen sko-chin ska cej recesji, w 2008 r. rozpocze to budowe ziemnego do Chin. Niezalez nie od trwaja dnego do realizacji przyje tych umo gu, finansowana w przewaz niezbe w gazocia aja c czenia do turkmen cej mierze przez ChRL. Wkro tce che doa sko-chin skiej wymiany wyraziy takz e Kazachstan i Uzbekistan 10. Do otwarcia szlaku handlowego doszo pod koniec 2009 r., w czym Rosja nie bya w stanie w z aden sposo b i transport be kitnego przeszkodzic , a stracia w ten sposo b monopol na dystrybucje c pod uwage fakt, jak cze sto argumenty zwia zane paliwa w Azji Centralnej. Biora z potencjaem surowcowym towarzysza rosyjskim dziaaniom politycznym, bya to strata dotkliwa. Po drugie, chin ska obecnos c na centralnoazjatyckim rynku gazu ziemnego stanowia jedynie preludium do szerzej zakrojonej ekspansji inwestycyjnej. Tylko do pierwszego kwartau 2010 r. ChRL wydaa miliardy dolaro w na rodkowej i inwestycje infrastrukturalne w tym regionie. poz yczki dla republik Azji S s zane byy one z rozbudowa krajowych sektoro Najcze ciej zwia w energetycznych, najwie kszej puli s a odbiorca rodko w by Kazachstan 11. Kraje centralnoazjatyckie okazje zdywersyfikowania swoich politycznych i gosskwapliwie wykorzystuja podarczych partnero w poprzez zacies nienie stosunko w z Pekinem, podwaz aja s model tradycyjnej dominacji Moskwy w tej cze ci s wiata. Dziaaniom ChRL skutecznos ci przydaje niekonfrontacyjne, dyskretne i systematyczne zaangaz owac wymierne korzys ga za soba nie, kto re przynosza ci ekonomiczne nie pocia wymagan w zakresie ochrony praw czowieka lub zacies niania wspo pracy militar rodka juz gne o nej z pan stwem inwestorem. W rezultacie Pan stwo S w 2010 r. osia najwie kszego partnera handlowego republik centralnoazjatyckich, wyprzepozycje c dominuja ca dotychczas w tym zakresie Federacje Rosyjska 12. dzaja z Ponadto Rosja zostaa zmuszona do redefinicji swoich wasnych da en goszanych z wykorzystaniem potencjau Syberii i Dalekiepodarczo-politycznych, zwia go Wschodu. Do ostatnich lat ubiegej dekady, realizacja projekto w rosyjsko-chin skiej wspo pracy energetycznej, na kto rej szczego lnie zalez ao Pekinowi, kszos w odlegej perspektywie. Najogo w wie ci przypadko w jawia sie lniej rzecz c, Rosja zainteresowana bya rozwojem swoich wschodnich regiono ujmuja w, do czego kluczem miao byc wykorzystanie ich bogatych rezerw zasobo w naturalnych, ce sporego dopywu zagranicznych inwestycji. Otwarcie Syberii i Dalewymagaja kiego Wschodu na chin ski kapita postrzegano jednak jako potencjalne zagroz enie
10 A. Jarosiewicz, Gazociag Turkmenistan Chiny znaczaco wzmacnia pozycje Chin w Azji Centralnej, Tydzien na Wschodzie, 2009, nr 43 (118), s. 4. 11 Dane za: China in Central Asia: latest investments, Reuters, 11 marca 2010 r., http:www. p: 27.07.2012. reuters.comarticle20100311china-centralasia-idUSLDE6280UR20100311, doste 12 China CAs biggest trading partner in 2010, Central Asia Online, 9 wrzes nia 2011, http: p: 30.07.2012. centralasiaonline.comen GBarticlescaiinewsbriefs20110909newsbrief-08, doste

104

Aleksandra opin ska

s d przez lata nadmiernym wzrostem wpywo w Pekinu w tej cze ci s wiata, sta wspo praca inwestycyjna obu pan stw na tym obszarze pozostawaa na relatywnie wiatowy kryzys gospodarczy zmusi jednak Federacje Rosyjska niskim poziomie. S do kooperacji z Chinami na ich warunkach. Ewidentnym przejawem tej zmiany bya gu ESPO, pocza tkowo planowanego jako realizacja projektu budowy ropocia wielokierunkowa siec transferu surowca (m.in. do Japonii, Korei Poudniowej cego rope wya cznie do ChRL i uruchomionego i Chin), a ostatecznie transportuja chin w 2009 r., go wnie za sprawa skich kredyto w, udzielonych koncernom w 2009 r. prezydent D. Miedwiediew zauwaz y, Transnieft i Rosnieft 13. Ponadto juz iz bez zaangaz owania ChRL w duz e projekty na Syberii i Dalekim Wschodzie, ce modernizacji tych regiono sie nie zis rosyjskie plany dotycza w moga cic . By to jednoznaczny sygna odejs cia od wczes niejszej polityki powstrzymywania ekspansji gospodarczej Chin, zaro wno w Rosji, jak i w Azji Centralnej Moskwa cej sie kooperacji udzielia bowiem jednoczes nie swojej aprobaty dla nasilaja praca gospodarczej republik s rodkowoazjatyckich i ChRL 14. Dwustronna wspo , rzecz finansowa w zakresie rozwoju i modernizacji wschodniej Rosji odbywa sie jasna, na warunkach jak najkorzystniejszych dla Pekinu. Jest on niezmiennie pem do syberyjskich i dalekowschodnich zainteresowany przede wszystkim doste zanych z ich surowco w naturalnych i lokuje swoje s rodki w sektorach zwia to bardzo duz oraz transportem 15. Sa e kwoty jak wynika z doniesien eksploatacja chin skiej agencji prasowej Xinhua, w 2010 r. ChRL zainwestowaa w omawiane cej niz c terytoria okoo 3 mld USD, czyli trzykrotnie wie Rosja 16. Aktywnos na wysokim poziomie, o czym finansowa Chin w tym regionie utrzymuje sie dzy China Investment s wiadczy zawarte w tym roku (2012) porozumienie pomie ce utworzenia poa czonego Corporation i Russia Direct Investment Fund, dotycza odpowiedzialnos funduszu inwestycyjnego w formie spo ki z ograniczona cia bezsprzecznie o planowanej wartos ci od 2 mld USD do 4 mld USD 17. I chociaz
13 projektu, uzgadniaja c dostawy z rozmaitymi Przez wiele lat Rosja opo z niaa finalizacje c na dopyw inwestycji zagranicznych z ro odbiorcami i licza z nych z ro de. Strategia ta miaa zapobiec uzalez nieniu od jednego partnera w wymianie handlowej, uatwic pozyskiwanie s rodko w na program rozwojowy wschodnich terytorio w FR i wreszcie umoz liwic uzyskanie wyz szej ceny sprzedawanej ropy, mie dzy odbiorcami. Aktualnie ChRL, zgodnie ze swoimi interesami, utrzymuje z uwagi na konkurencje jedynego nabywcy. Zob. wie cej: M. Lubina, Ropociag WSTO jako przykad pojedynku pozycje energetycznego Rosji i Chin, w: P. Kwiatkiewicz (red.), Bezpieczen stwo energetyczne rynki surowco w i energii, Poznan 2012, s. 113-118. 14 S. Blank, Chinas Russian Far East, The Jamestown Foundation, 5 sierpnia 2009 r., p: 31.07.2012. http:www.jamestown.orgsingle?nocache:1&tx ttnews[ttnews]:35371, doste 15 China Looms Over Russian Far East, http:thediplomat.com20110622china-looms-op: 31.07.2012. ver-russia-far-east2, doste 16 China Investing in Russian Far East More Than Russian Govt, Russia Briefing, 19 kwietnia 2011, http:russia-briefing.comnewschina-investing-in-russian-far-east-more-than-russian-gov%E2 p: 31.07.2012. %80%99t.html, doste 17 C. Wenjiao, China, Russia Launch Joint Investment Fund, Caixin online, 6 czerwca 2012, p: 31.07.2012. http:english.caixin.com2012-06-06100397751.html, doste

ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe?

105

to do rozwoju gospodarczego Syberii i Dalekiego Wschodu, przyczynia sie jednoczes nie ulega utrwaleniu niekorzystna z punktu widzenia strony rosyjskiej przede wszystkim baza dla struktura wymiany handlowej z ChRL. Rozwija sie eksportu syberyjskich i dalekowschodnich surowco w, podczas gdy import z Chin ca sie wedug takiego wzoru obejmuje go wnie produkty przetworzone. Odbywaja wspo praca handlowa intensywnie przybiera na sile w 2011 r. ChRL bya dla kszym Federacji Rosyjskiej drugim co do wielkos ci rynkiem eksportowym i najwie z ro dem importu 18. Niezalez nie od faktu, iz asymetria w relacjach na linii Moskwa Pekin poge bia, a przewaga ekonomiczna Chin w ostatnich latach drastycznie sie stopniowo doprowadzia do niekorzystnej dla Rosji zmiany ukadu si w regionie, alarmistyczne gosy o stopniowym przeksztacaniu Federacji Rosyjskiej w za wyrazem nader uproszczonego pojmowania sytuacji. plecze surowcowe ChRL sa Moskwa jest dla Pekinu dalece waz niejszym partnerem politycznym na arenie dzynarodowej niz zasobo mie dostawca w naturalnych, a wzajemne relacje obu stron waz sa ne nie tylko dla stabilizowania sytuacji w regionie azjatyckim, ale ro wniez rozwoju stosunko w z Zachodem, w tym przede wszystkim z USA. Najogo lniej rzecz c, w relacjach Moskwa Waszyngton, Chiny zainteresowane sa w podujmuja ce dzy stronami 19. Znacza trzymaniu zasady: bez zmowy i bez kolizji mie pogorszenie relacji chin sko-rosyjskich mogoby doprowadzic do prozachodniego zwrotu w polityce zagranicznej Moskwy, co oznaczaoby naruszenie strategicznych cego sie za wszelka cene unikna c intereso w Pekinu, staraja geopolitycznego 20 cisy alians Rosji otoczenia sojusznikami USA w Azji . Z drugiej strony, zbyt s i ChRL prowadziby do wzrostu poczucia zagroz enia na Zachodzie, a to z kolei na pogorszenie relacji obu pan przeoz yoby sie stw z Waszyngtonem, na co z adna ze ta nie chce i nie moz stron tego politycznego tro jka e sobie pozwolic . W praktyce cy ochronie przed podwaz Rosja i Chiny zbudoway ukad, suz a aniem przez Zacho d ich pozycji w Azji i na s wiecie, a takz e przed wszelkimi dziaaniami s rodowiska dzynarodowego, uznawanymi za interwencje w sprawy wewne trzne kto mie regokolwiek z pan stw. Wyrazem tego jest przykadowo ich wspo lne stanowisko w sprawie Tajwanu, Tybetu, Xinjiangu i Czeczenii oraz wielokrotnie manifestowane na forum
18 The Bank of Finland Institute for Economics and Transition, Russia seeks to attract Chinese investment in Far Eastern Russia and Eastern Siberia, http:www.suomenpankki.fibofitenseuranp: 1.08.2012. Z ChRL pochodzi 15,6% cakowitego taseuranta-aineistopagesvw2012181.aspx, doste importu Federacji Rosyjskiej, do ChRL natomiast kierowane jest 6,5% cakowitej wartos ci rosyjskiego rosyjskich towaro eksportu (co czyni z Chin drugiego nabywce w pierwszym pozostaje Holandia, do kto rej FR kieruje 12,3% eksportu). Dane za rok 2011, za: https:www.cia.govlibrarypublicationsthe-world-factbookfields2050.html, https:www.cia.govlibrarypublicationsthe-world-factp: 12.10.2012. bookfields2061.html, doste 19 D. Trenin, True Partners? How Russia and China see each other, Centre for European Reform, Londyn 2012, s. 20. 20 cej: ibidem, s. 17-19. Zob. wie

106

Aleksandra opin ska

dzynarodowego (np. w przyONZ zbiez ne podejs cie do kwestii bezpieczen stwa mie d, iz padku Iranu, Kosowa, Iraku, Syrii, czy Libii). I choc pogla relacje na linii na Moskwa-Pekin nigdy nie byy prawdziwym strategicznym partnerstwem 21 moz do dzyuznac z wielu wzgle w za suszny, kooperacja obu pan stw na forum mie narodowym jest dla Chin niezmiernie waz na. Ekspansja ekonomiczna w Azji, cej pozycji we wspo oraz podtrzymywanie dominuja pracy energetycznej z Rosja korzystniejszej dla strony chin skiej struktury wymiany handlowej to paszczyzny, aktywnos , pozostaja c przy tym bardzo ostroz na kto rych ChRL wykazuje sie cia na cych naruszyc w jakichkolwiek dziaaniach, moga aktualny ukad polityczny i doprowadzic do gwatownych reakcji Moskwy lub Waszyngtonu. CI CHIN OBECNOS C EKONOMICZNA WSCHODNI WEKTOR AKTYWNOS STWA S RODKA W ASEAN PAN tpliwos Nie ulega wa ci, z e obecnie ChRL nie tylko stymuluje rozwo j gospodar czy pan stw ASEAN, ale ro wniez peni role stabilizatora ich sytuacji ekonomicznej w obliczu kryzysu. Chin skie inwestycje w poudniowoazjatycki sektor produkcyjny gaja c kwote 214 mln USD 22. w latach 2009-2010 wzrosy blisko czterokrotnie, osia wszy od 2011 r. go : Indonezja, Wietnam, Pocza wnymi odbiorcami tych funduszy sa c pod uwage dynamike wspo Filipiny, Malezja, Tajlandia i Singapur. Biora pracy inwestycyjnej w tym regionie, do 2015 r. ChRL moz e zostac najwiekszym ona aktywnos c ekonomiczna partnerem handlowym krajo w ASEAN 23. Wzmoz rodka wiaz przede wszystkim z faktem, iz e sie wspo czesny wzrost Pan stwa S gospodarczy tego kraju bazuje na inwestycjach i eksporcie. Rodzi jednak znacznie z bardziej zoz one i dalekosie ne konsekwencje niz proste przeoz enie na tempo rozwoju kraju inwestora. Poza zabezpieczaniem swojej obecnos ci na bogatych w zasoby naturalne rynkach poudniowoazjatyckich, ChRL intensywnie rozbudodzynarodowa siec zan na wuje mie powia gospodarczych, w kto rej znajduje sie ksza to ro waz nej, jes li nie centralnej pozycji. Zwie wniez , rzecz jasna, jej moz liwo s ci w zakresie wywierania pozaekonomicznego wpywu na kraje s cis le z nia ce. Skale zalez wspo pracuja nos ci od Chin obrazuje stopien podatnos ci poszczego lcych z ChRL. Zgodnie nych pan stw na ograniczenie przyrostu inwestycji, pyna du 1 punktu procentowego (p.p.), tempo z szacunkami MFW, przy ich spadku rze wzrostu gospodarczego w Korei Poudniowej, na Tajwanie i w Malezji obniz y sie
B. Judah, J. Kobzova, N. Popescu, op. cit., s. 35. G. Yen Kuan, Chinas Wen To Spur Investment, Tap Resources in Southeast Asia, Bloomberg, 27 kwietnia 2011, http:www.bloomberg.comnews2011-04-27china-s-wen-to-spur-investment-tapp: 3.08.2012. resources-in-southeast-asia.html, doste 23 K. Hodal, China invests in south-east Asia for trade, food, energy and resources, The Guardian, 22 marca 2012, http:www.guardian.co.ukworld2012mar22china-south-east-asia-influence, dop: 3.08.2012. ste
21 22

ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe?

107

odpowiednio o 0.6 p.p., 0.9 p.p. i 0.65 p.p. Dla poro wnania, w przypadku Niemiec pstwa byyby znacznie mniej dotkliwe oznaczayby spadek tempa i Japonii naste du zaledwie 0.1 p.p., co wynika z mniejszego zaangaz wzrostu rze owania tych pstwie sabszego oddziaywania omawiakrajo w w an cuch dostaw ChRL i w naste nych zmian na ich obroty handlowe 24. s Chociaz cze c odbiorco w chin skich inwestycji wyraz a niepoko j, a czasem jak 25 to miao miejsce w przypadku Birmy w 2011 r. sprzeciw wobec zagranicznej kszos polityki ekonomicznej Pekinu, wie c przyjmuje oferowany kapita i stopniowo rodka. Wyacznie Chiny sa obecnie zdolne do z Pan zacies nia wspo prace stwem S skale , a ponadto, w przeciinwestowania jednoczes nie w wielu krajach i na duz a cza one decyzji o podobnych transakcjach z wymogawien stwie do Zachodu, nie a cymi reform politycznych lub zmian w zakresie systemu ochrony praw mi dotycza cym sie wie cej czowieka. W rezultacie ChRL udziela aktualnie pan stwom rozwijaja wiatowy, finansujac mie dzy innymi duz e zagraniczne projekty poz yczek niz Bank S sieci energetycznych i transportowych 26. infrastrukturalne, w tym rozbudowe rodka a pozostaymi krajami Azji Wschodniej szybko dzy Pan Pomie stwem S czen gestnieje siec poa kolejowych, drogowych, morskich i przede wszystkim sie finansowych. W chin skich s rodowiskach naukowych i politycznych pojawiaja ce, z gosy, sugeruja e rozwo j tej wspo pracy, przy jednoczesnym ugruntowaniu roli do odtworzenia ich historycznej pozycji Chin jako jej lidera, moz e przyczynic sie azjatyckiego centrum, nie tylko w wymiarze gospodarczym, ale ro wniez politycz27 nym i kulturowym . CIE POZA REGION DEBATY WOKO PRZYSZEJ ROLI CHIN WYJS DZYNARODOWYCH W STOSUNKACH MIE druga co do wielkos na Chiny dysponuja ci, po amerykan skiej, gospodarka da c jednoczes gu pan cym sie . Stawia je s wiecie, be nie w dalszym cia stwem rozwijaja dzynarodowym nie ma to w bardzo nietypowej sytuacji. W s rodowisku mie
Decline in Chinas investments sharply cuts Koreas GDP: IMF, IntellAsia.net, 27 lipca 2012, p: http:www.intellasia.netdecline-in-chinas-investments-sharply-cuts-koreas-gdp-imf-220563, doste 3.08.2012. 25 na zawieszenie prac nad budowa tamy i hydroelektrowni na W 2011 r. Birma zdecydowaa sie tego projektu, wartego 3,6 mld USD i finansowanego go rzece Irawadi. Realizacje wnie przez China c sie na odmienna wole ludu, kto Power Investment, wstrzymano powouja rego przedstawiciele zrzeszeni m.in. w ramach ugrupowania The Burma Rivers Network wyraz ali obawy przed nadmiernym wzie cia. Zob.: J. Watt s, China angry uzalez nieniem od chin skich inwestoro w i realizatoro w przedsie over Burmas decision to suspend work on 2,3 bn dam, The Guardian, 4.10.2011, http:www. p: 3.08.2012. guardian.co.ukenvironment2011oct04china-angry-burma-suspend-dam, doste 26 p: 3.08.2012. K. Hodal, op. cit., doste 27 P. Sokala, ChRL w procesie redefinicji porzadku mie dzynarodowego w Azji Wschodniej, w: M. Pietrasiak, D. Mierzejewski (red.), op. cit., s. 30.
24

108

Aleksandra opin ska

zgodnos ci co do tego, czy nalez y postrzegac ten kraj jako potencjalne zagroz enie, poszukiwania czy raczej coraz waz niejszego partnera. Z kolei w samej ChRL trwaja dniaja cej poszerzaja cy optymalnej strategii rozwoju polityki zagranicznej, uwzgle geograficzny zasie g oddziaywania tego pan amerykan sie stwa. Jak wyrazia sie ska znalez odpowiedz sekretarz stanu, H. Clinton, Chiny i USA musza c nowa na stanie, gdy juz ca pote ga spotka sie odwieczne pytanie o to, co sie istnieja 28 ca . z wzrastaja , choc sto spotykana w rozmaitych opracowaniach hipoteza , Skrajna bardzo cze ca przyszego uczestnictwa ChRL w stosunkach mie dzynarodowych, jest dotycza koncepcja chin skiego zagroz enia. Zgodnie z paradygmatem realistycznym, wraz z ze wzrostem ambicji i moz liwos ci Pekinu, ros nie prawdopodobien stwo jego da enia do dominacji, zaro wno w najbliz szym otoczeniu miedzynarodowym, jak i w skali ksza sie w zwia zku z tym ryzyko destabilizacji regionalnego globalnej. Zwie dku politycznego oraz konfrontacji nowej, wzrastaja cej pote gi is wiatowego porza cymi. W przypadku Chin za potencjalnego najwaz z juz istnieja niejszego rywala Stany Zjednoczone, sta d wielu zachodnich analityko uznaje sie w rozpatruje kwestie tem szeroko rozumianego bezwspo czesnego rozwoju Pan stwa Srodka pod ka pieczen stwa USA 29. Radykalne wersje prognoz przedstawicieli szkoy realistycznej wysokie prawdopodobien ce mocarstwo zakadaja stwo stosowania przez wzrastaja do instrumento w twardej siy. Zwolennicy bardziej liberalnych pogla w akcentuja szczaja cej sie sieci mie dzynarodowych wspo czesne znaczenie globalizacji i zage zan dowi, z powia ekonomicznych, co z kolei skania ku pogla e w polityce instrumenty mie kkiej siy, natomiast zagranicznej kluczowe znaczenie maja sie coraz wszelkie konflikty, szczego lnie o charakterze militarnym, stopniowo staja utrzymanie mniej opacalne. W tym konteks cie bardziej prawdopodobne wydaje sie z w chin skiej polityce zagranicznej kooperacyjnego kursu, a nie da enie Pekinu do gwatownych konfrontacji 30. downiko dku mie dzynarodoweZ punktu widzenia ore w dotychczasowego porza c go, w tym go wnie USA, ChRL jest niebezpieczna, nawet jes li przyja , z e prognozy nie spenia . Wynika to, mie dzy innymi, z faktu, z realisto w i neorealisto w sie e polityka Pekinu podwaz a monopol Zachodu na obwarowane rozmaitymi warunkami cym sie . Zanim Chiny urosy do udzielanie wsparcia finansowego krajom rozwijaja cego sie gracza w s dze byy rangi licza wiatowych stosunkach gospodarczych, pienia dku i popularyzacji dla USA podstawowym instrumentem kreacji globalnego porza cych sie was ciwych sobie idei. Wspo czes nie, Pekin jest dla krajo w rozwijaja alternatywnym i znacznie atrakcyjniejszym z ro dem pomocy ekonomicznej. W za28 Cyt. za: S. V. Lawrence, D. MacDonald, U.S. China Relations: Policy Issues, CRS Report for Congres, 2 sierpnia 2012, s. 1. 29 K. R. Al-Rhodan, A Critique of the China Threat Theory: A Systematic Analysis, Asian Perspective, nr 3(31), 2007, s. 46-48. 30 J. Ye, Will China be a Threatto its Neighbors and the World in the Twenty First Century, Ritsumeikan Annual Review of International Studies nr 1, 2002, s. 58-63.

ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe?

109

py w demokratyzacji mian za transferowane s rodki nie naciska ani na poste pan stw-recypiento w, ani na poszanowanie praw czowieka czy mniejszos ci narodowych, ani tez na jakiekolwiek formy zacies niania kooperacji militarnej. Nie oznacza wolne od problemo to oczywis cie, z e relacje Chin z odbiorcami ich inwestycji sa w wystarczy wspomniec o roszczeniach terytorialnych Pekinu na morzach Wschodcych powaz cia w stosunniochin skim oraz Poudniowochin skim, wywouja ne napie . Niezalez powania kach z Wietnamem, Filipinami czy Indonezja nie jednak od wyste kwestii spornych, zaangaz owanie gospodarcze Chin w tych krajach ros nie, a Zacho d kszego wpywu kryzys nadszarpna nawet jego zwyczajnie nie ma na to wie zdolnos c do stwarzania powaz nej konkurencji dla chin skich ofert inwestycyjnych. tac d w Pekinie, jakkolwiek kontestuje porza dek Jednoczes nie nalez y pamie , iz rza cznie s wiata, w kto rym jest miejsce na dyktat wya jednego mocarstwa, nie zdradza ciem w przyszos dzisiaj penia Stany Zjedzainteresowania przeje ci roli, kto ra pca sekretarza stanu USA, R. Zoellick, zasygnalizowa, noczone. Juz w 2005 r. zaste dzynarodowego przechodzic iz ChRL powinna z pozycji uczestnika systemu mie do c rangi jego odpowiedzialnego udziaowca 31. Co do tego jak ta odpowiedzialnos ma w praktyce sie przejawiac i jak nalez y ja definiowac , nie ma jednak zgody ani rodka a reszta s dzy Pan wiata. w samych Chinach, ani w debatach pomie stwem S c istnieja cego Moz na przyja za pewnik, z e Pekin nie jest zainteresowany ochrona dku mie dzynarodowego w takiej formie, w jakiej oczekuje tego Zacho porza d. W wymiarze politycznym oznaczaoby to bowiem nie tylko koniecznos c poparcia dzynarodowych interwencji w ro dla mie z nych regionach s wiata, ale ro wniez wewne trznego porza dku w samych Chinach. Przykadowo Pekinowi nie rewizje wyste powanie przeciwko Iranowi na forum ONZ, gdyz opaca sie jest on waz nym rodka. Poparcie zachodniej surowco dostawca w energetycznych do Pan stwa S koncepcji ochrony praw czowieka czy praw mniejszos ci narodowych to ro wniez sytuacje z Tybetem i prowincja Xinjiang zwaz ywszy choc by na skomplikowana cia. W wymiarze ekonomicznym, odejs opcja nie do przyje cie od strategii taniego przede wszystkim pan stwa zachodnie z USA na czele, yuana 32, do czego nawouja cie oznaczaoby dla Chin istotny wzrost cen eksportu, a w konsekwencji nadszarpnie podstawy ich rozwoju gospodarczego. Nieracjonalna z punktu widzenia intereso w ca sie w zaoz ChRL, choc oczywis cie wpisuja enia w peni liberalnego handlu, byaby takz e cakowita rezygnacja z protekcjonizmu, ukierunkowanego na rozwo j rodzimych technologii i marek 33.
31 J. Eisenman, D.T. Stewart, Can Responsible Stakeholder Hold?, Policy Innovations, p: 6.08.2012. 12 grudnia 2007, http:www.policyinnovations.orgideascommentarydata000027, doste 32 kszos zgodni co to tego, z niedoszacowana , opinie Choc ekonomis ci w wie ci sa e yuan jest waluta ce stopnia tego niedoszacowania sa bardzo ro dotycza z ne. Zob. IMF:RMB undervalued by 3-23%, Chinese stock information 21 lipca 2011, http:www.chinesestock.orgshow.aspx?id:129000& p: 6.08.2012. cid:17, doste 33 krytyka na Zachodzie spotkaa sie chin Z ogromna ska polityka rodzimych innowacji, ca produkcje krajowa w pozycji uprzywilejowanej w stosunku do zagranicznej. I choc stawiaja Pekin

110

Aleksandra opin ska

du na wspomniane wyz Z drugiej strony, bez wzgle ej kwestie sporne w dialogu z c pod ChRL z Zachodem, Pekin da y do zabezpieczania swoich inwestycji. Biora fakt, iz wspo g globalny, uwage chin skie interesy gospodarcze maja czes nie zasie wymaga to podejmowania kroko w w kierunku stabilizowania ekonomicznej i poli juz tycznej sytuacji we wszystkich praktycznie regionach s wiata. Chiny nie moga zywanie problemo cych pozwolic sobie na brak zaangaz owania w rozwia w dotycza dzynarodowego w caos tak poszczego lnych regiono w, jak i adu mie ci. To z kolei rodzi powaz ne wyzwania w zakresie formuowania i implementacji odpowiedniej strategii polityki zagranicznej. wytycznych Od kon ca lat 80. XX w. dyplomacja chin ska trzymaa sie dzy innymi zasady unikania pozycji autorstwa Deng Xiaopinga, w tym mie cych sie (bu dang tou), czy wystrzegania sie konfrontacji lidera pan stw rozwijaja z innymi krajami, w tym go wnie zachodnimi (bu duikang). O ile w latach cia i suz 90. reguy te byy do przyje yy kreacji optymalnych warunko w wetrznego rozwoju ChRL, w ubiegej dekadzie coraz silniej uwidacznia sie wne rodka. Niezalez k pomie dzy nimi a ewoluuja cymi interesami Pan nie rozdz wie stwa S tku XXI w. czwarta generacja przywo a od faktu, iz na pocza dco w KPCh zacze dz oficjalnie promowac koncepcje pokojowego wzrastania ba tez pokojowego ce coraz wie ksze zaangaz dzy owanie na arenie mie rozwoju 34 ChRL, sugeruja silny wpyw na caoksztat chin narodowej, idee Denga niezmiennie wywieraja skiej mys li politycznej. To wspo istnienie nowych koncepcji ze starymi powoduje, sie mao transparentne, w pewnym sensie z e cele i intencje Pekinu wydaja dzynarodowego. Kraj, kto podejrzane dla s rodowiska mie ry z jednej strony coraz bardziej asertywnie okres la swoje polityczne interesy w Azji, inwestuje ogromne kszych s rodki w rozmaite gospodarki na caym s wiecie i jest jednym z najwie gu wspo czesnych beneficjento w globalizacji, z drugiej natomiast w dalszym cia ukrywania swoich moz pro buje funkcjonowac zgodnie z zasada liwos ci i od w warstwie retorycznej od da z cych z egnuje sie enia do roli lidera krajo w rozwijaja , choc centralnym os zan sie powoli staje sie rodkiem w sieci ekonomicznych powia dzy nimi, nie budzi zaufania zagranicznych obserwatoro mie w, w tym szczego lnie d idea chin zachodnich. Sta skiego zagroz enia nie traci na popularnos ci, niezalez nie od deklarowanych intencji Pekinu.
na wya czenie zasad tej polityki z rza dowych zamo zgodzi sie wien i przetargo w, faktyczna implementacja tej zmiany jest procesem zoz onym, gdyz wymaga akceptacji ze strony wadz lokalnych w poszczego lnych prowincjach ChRL. Zob. S. V. Lawrence, D. MacDonal d, op. cit., s. 28; S. Lubm an, Changes to Chinas Indigenous Innovation Policy: Dont Get Too Excited, The Wall Street Journal, 22.07.2011, http:blogs.wsj.comchinarealtime20110722changes-to-chinas-indigenous-innovap: 6.08.2012. tion-policy-dont-get-too-excited, doste 34 dzynarodowym Pokojowe wzrastanie (peaceful rise) nadmiernie kojarzono w s rodowisku mie dku s nowej pote gi. Sta d dos z zagroz eniem, jakie dla porza wiatowego niesie pojawienie sie c szybko a posugiwac raczej terminem pokojowego rozwoju (peaceful chin ska dyplomacja zacze sie development).

ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe?

111

z mie dzy innymi nieche c Innym problemem, z kto rym wia e sie porzucenia dyskuprotekcjonistycznych wytycznych polityki zagranicznej Deng Xiaopinga, sa sje woko kwestii, na ile moz na mo wic wspo czes nie o ChRL jako mocarstwie sie gosy s wiatowym lub regionalnym. Choc ws ro d chin skich uczonych pojawiaja ce, z gna juz gi, wie kszos sugeruja e kraj osia w zasadzie status globalnej pote c jednak uwaz a, iz aktualnie moz na mo wic co najwyz ej o podobnym jego statusie w wymiarze regionalnym. Przewaz a opinia, w mys l kto rej ChRL jest niezmiennie pan stwem cym sie , choc rozwijaja bardzo duz ym, co poszerza moz liwos ci dziaania na arenie dzynarodowej, pomimo wielu nadal nierozwia zanych problemo trznej mie w wewne 35 ciach byoby skoncentrowanie sie modernizacji . Logiczne w tych okolicznos przede wszystkim na zabezpieczeniu rozwoju gospodarczego i zniwelowaniu ro z nic tych. Kopot w poziomie z ycia Chin czyko w i obywateli pan stw wysoko rozwinie zane na arenie w tym, z e w przypadku ChRL cele te sa silnie zwia z aktywnos cia dzynarodowej. Istnieje zatem koniecznos mie c integralnego spojrzenia na wytyczne trznej i zagranicznej, przy czym ta ostatnia, w zwia zku ze wzrostem polityki wewne wya cznie na potencjau i potrzeb ekonomicznych Chin, nie moz e koncentrowac sie najbliz szym otoczeniu. c dziaania chin Tymczasem, obserwuja skiej dyplomacji, moz na odnies c wraz ecza pewnych trudnos nie, z e proces politycznego wyjs cia poza region nastre ci, niezalez nie od tego, z e w wymiarze ekonomicznym zachodzi on juz od duz szego czasu. Wynika to w duz ej mierze was nie z braku zgody w samych Chinach, co do jako pote gi lub po prostu duz cego sie . Debaty okres lenia sie ego pan stwa rozwijaja ro zywanie trwaja wniez woko formy i stopnia zaangaz owania ChRL w rozwia dzynarodowa definiowana jest problemo w globalnych odpowiedzialnos c mie bardzo ro z nie w chin skich s rodowiskach naukowych, nie ma tez konsensusu sie wre cz podejrzenia, z w sprawie jej zakresu. Pojawiaja e sama koncepcja owej Zachodu, usiuja cego uczynic odpowiedzialnos ci jest puapka z Chin straz nika nie od wyraz anego przez Pekin poparcia dla jego intereso w na s wiecie 36. Niezalez dzynarodowych, inicjatyw wielostronnych i multilateralizmu w stosunkach mie wyjs cie poza region, o ile ma przebiegac bez konfliktu z dotychczasowymi na klarownej wizji przyszego zaangaz mocarstwami, musi opierac sie owania ce ce w budowe i stabilizacje globalnego adu. Trwaja w Chinach debaty, dotycza , iz ksztatuje, co zreszta rozwoju polityki zagranicznej sugeruja wizja ta dopiero sie dodatkowo komplikuje dialog na linii Pekin Waszyngton.

35 Z. Liqun, Cinas Foreign Policy Debates, EU Institute for Security Studies, Paryz 2010, s. 37-38. 36 cej na ten temat: ibidem, s. 40-44. Wie

112

Aleksandra opin ska

COWE UWAGI KON dzie pod znakiem coraz silniejszego zaanDla Chin XXI w. upywac be gospodarke , a w konsekwencji wzrostu moz gaz owania w s wiatowa liwos ci oddziaywania najpierw w skali regionalnej, po z niej globalnej. Kryzys ekonomiczny, tkowany w 2008 r., przyspieszy ten proces, us c zaro zapocza wiadamiaja wno na prostej drodze Pekinowi, jak i wszystkim jego partnerom, z e ChRL znalaza sie gnie cia statusu mocarstwa s do osia wiatowego. cioleciu aktywna , polityke zagraniczna , Chiny prowadziy w ostatnim dziesie na zachowanie istnieja cego status quo. Staja c sie kluczowym choc ukierunkowana kszos partnerem gospodarczym dla wie ci pan stw ASEAN i Azji Centralnej, ugrun pozycje regionalnego hegemona w sposo toway swoja b trwalszy i zarazem mniej wchodzenia w s kontrowersyjny, niz miaoby to miejsce za sprawa cise alianse polityczne lub pakty militarne. Choc ChRL w sposo b bardzo kategoryczny okres la swoje podstawowe interesy w regionie azjatyckim, szczego lnie w kwestii Tajwanu, ostroz prowadzi dialog z WaszyngTybetu i prowincji Xinjiang, z wielka nos cia . Rosja, jakkolwiek osabiona trudna transformacja okresu poratonem i Moskwa dzieckiego, niezmiennie postrzegana jest w Pekinie jako istotny gracz na arenie dzynarodowej. Najogo c, ewentualna utrata rosyjskiego mie lniej rzecz ujmuja partnera na rzecz USA postrzegana jest w Chinach jako geostrategiczna poraz ka, rodka sojusznikami Zachodu. Unikajac konz niebezpieczne okra enie Pan stwa S frontacji z dotychczasowymi mocarstwami, zaro wno regionalnymi, jak i global zwie kszac aktywnos dzynarodowa w takich nymi, ChRL stara sie swoja c mie formach i na takich paszczyznach, z e nie moz e byc to postrzegane jako jawne g. Sta d nacisk na stosowanie narze dzi naruszenie intereso w pozostaych pote kkiej siy w polityce zagranicznej i umacnianie swojej pozycji droga mie kszania wspo zwie zalez nos ci gospodarczych. Dobrym przykadem takiego was nie efektywnego i ostroz nego zarazem zaangaz owania jest wspo praca Chin z pan stc sie formalnego politycznego ba dz wami Azji Centralnej. Nie domagaja militarnego rodka konsekwentnie wypiera stamtad jego przywo dztwa w tym regionie, Pan stwo S . dotychczasowego, tradycyjnego hegemona Rosje pstwem sukceso cioleciu, Naste w, odnoszonych przez ChRL w ostatnim dziesie dzynarodowego. jest wzrost oczekiwan wobec tego kraju ze strony s rodowiska mie s dzie Sam Pekin ma zreszta wiadomos c , z e w duz szej perspektywie potrzebny be zywanie globalnych problemo nowy model zaangaz owania w rozwia w, choc by w celu zapewnienia bezpieczen stwa wasnym, rozsianym wspo czes nie po caym jednak skoncentrowane przede wszystkim na tym, by globie, inwestycjom. Chiny sa dziaania polityki zagranicznej suz yy zadaniu priorytetowemu, czyli stabilnemu trznemu kraju, a ponadto nie zdecyduja sie na przyje cie takiego rozwojowi wewne rodzaju odpowiedzialnos ci za ad s wiatowy, jakiego oczekiwaby od nich Zacho d. W tym konteks cie wyjs cie ChRL poza region, przy jednoczesnym utrzymaniu dem dotychczasowych pote g, jest niekonfrontacyjnego kursu w jej polityce wzgle cz niemoz zadaniem trudnym, jes li nie wre liwym do zrealizowania.

ga regionalna czy mocarstwo s Chiny w XXI wieku pote wiatowe? ABSTRACT

113

Global economic recession which started in 2008 significantly contributed to revealing Chinas growing potential on the international arena. For the Beijing administration this means a necessity to develop and implement an optimal strategy of going outside the region paying attention to the priority of internal development of the PRC and a non-confrontational course in policy toward other regional and world powers. However, expectations of the West concerning the international engagement of the Country of the Middle do not conform to the Chinese vision of a future global order. Strengthening its economic leadership in its immediate surroundings and maintaining stable relations within the triangle of Washington Moscow Beijing, China seeks the ultimate answer to the more and more frequent question on the character and scale of its international responsibility both in a political and economic dimension.

REKLAMA N AS Z E W YD A WNI CTW A

REKLAMA Str 4040 Str

INSTYTUT ZACHODNI ul. Mostowa 27, 61-854 Pozna tel. +61 852 28 54 fax +61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl

Stosunki gospodarcze midzy Polsk a Niemcami 20 lat po zjednoczeniu

Praca zbiorowa pod redakcj Piotra Kalki
Studium niemcoznawcze nr 88 ISBN 978-83-61736-32-5 streszczenie w j. angielskim Pozna 2012, 199 ss.

Kolejny tom z serii Republika Federalna Niemiec 20 lat po zjednoczeniu. Polityka gospodarka spoeczestwo powicony problematyce gospodarczej, stanowi prb podsumowania wsppracy w tym zakresie midzy Polsk a Niemcami za lata 1990-2010. Niemcy to najwaniejszy partner gospodarczy naszego kraju, std istnieje staa potrzeba monitorowania tendencji ksztatujcych si w bilateralnej wsppracy i oceny zmian dokonujcych si na skutek uwarunkowa wewntrznych i zewntrznych. Cel ten autorzy niniejszej publikacji osignli, poddajc analizie przepywy finansowe w bilansie patniczym, tak by uzyska moliwie najpeniejsze informacje o polsko-niemieckich relacjach gospodarczych, a take oceniajc rozwj wybranych dziedzin wsppracy, jak handel zagraniczny, migracja siy roboczej czy kontakty w obszarze przygranicznym. Interesujcy jest zwaszcza ten ostatni aspekt z uwagi na przeszo historyczn pogranicza polsko-niemieckiego, zrnicowanie gospodarcze, kulturalne, mentalnociowe lokalnych spoecznoci, wieloletni marginalizacj tych regionw. To one czsto decyduj o barierach wsppracy przygranicznej i specyfice transgranicznych powiza. Autorzy tomu: Ilona Romiszewska, Piotr Kalka, Tomasz Budnikowski i Zbigniew witkowski analizuj: polskoniemieck wspprac gospodarcz w wietle bilansu patniczego, wymian handlow midzy Polsk a Niemcami, migracj siy roboczej midzy Polsk a Niemcami i wspprac gospodarcz na pograniczu polsko-niemieckim.