D ZACHODNI PRZEGLA 2012, nr 4

MARIA TOMCZAK Maria Tomczak Poznan

NIEMCY WOBEC TERRORYZMU Z ZEWNA TRZ trz Niemcy wobec terroryzmu z zewna dzynaOd lat 60. ubiegego wieku waz nym uczestnikiem stosunko w mie ugrupowania terrorystyczne, walcza ce o rozmaite cele. Po rodowych stay sie dzynarodowego ukadu si uleg zakon czeniu zimnej wojny ten element mie fanatyko jeszcze wzmocnieniu, przede wszystkim za sprawa w islamskich. Sprawio to, z e zdolnos c i gotowos c do walki z miedzynarodowym terroryzmem staa waz sie nym kryterium oceny znaczenia i siy poszczego lnych pan stw. Dotyczy to takz e Niemiec, kto rych dos c dwuznaczne stanowisko w tej kwestii budzic tpliwos musi powaz ne wa ci. Terroryzm polityczny nie jest dla Niemiec zjawiskiem nowym. Kraj ten juz trznym, zaro zmaga sie z wieloma akcjami o charakterze wewne wno le tez wicowymi, jak i prawicowymi. Sta sie w drugiej poowie XX w. obiektem trz: przez ruch palestyn atako w organizowanych z zewna ski oraz radykalne orga Pracuja cych Kurdystanu, pro ca przenosic nizacje kurdyjskie, zwaszcza Partie buja ce sie na terytorium Turcji. Od pocza tku na grunt niemiecki konflikty tocza XXI w. RFN, tak jak wszystkie kraje Zachodu, bya ro wniez celem dziaan staa sie ze strony terrorystycznych ugrupowan islamistycznych. Ich podstawa czenie RFN w mie dzyprzynalez nos c Niemiec do Zachodu, a z czasem takz e wa wojne z terroryzmem. narodowa trzny, choc z Terroryzm zewne ucia liwy, w XX w. dotyczy Niemiec jedynie pos rednio. Nie byy one w z adnym razie go wnym celem ataku. Stanowiy raczej cel pczy, cze sto w znacznej mierze przypadkowy. Ich terytorium wykorzystywane zaste byo do dokonywania zamacho w, stanowio tez zaplecze logistyczne. Sytuacja ta ulega pewnej zmianie po ogoszeniu wojny z terroryzmem i wysaniu wojsk niemieckich do Afganistanu: Niemcy zostay bezpos rednio uwikane w konflikt, c jednak nadal drugoplanowym obiektem zamacho pozostaja w. Celem niniejszego artykuu jest ukazanie niemieckich zmagan z terroryzmem trznym. Na ile powaz powano? zewne ne byo zagroz enie? Jak w tej sprawie poste Czy istnia jakis stay schemat dziaania, czy tez raczej mielis my do czynienia , doraz cych sie z improwizacja nym dostosowywaniem s rodko w do pojawiaja zagroz en ? Czy i w jakim stopniu podejmowane dziaania byy skuteczne?

168

Maria Tomczak

CZYCY PALESTYN trznego na terytorium Niemiec uznac Za pierwszy przejaw terroryzmu zewne nalez y krwawy zamach dokonany 5 wrzes nia 1972 r., podczas igrzysk olimpijskich w Monachium przez palestyn ski Czarny Wrzesien . Celem tej organizacji, kto rej do krwawo stumionego powstania Palestyn nazwa odwouje sie czyko w przeciwko kro lowi Jordanii w 1970 r., byo podobnie jak innych grup palestyn skich jego czonko zniszczenie Izraela i utworzenie pan stwa palestyn skiego. Liczbe w 1 szacowano w 1972 r. na 300-500 oso b . Grupa ta dziaaa w pewnym rozproszeniu, dzeniu z Jordanii. Jej polem dziaania podobnie jak cay ruch palestyn ski po wype by nie tylko bliski Wscho d, ale takz e Europa, Afryka Po nocna i Stany Zjednoczone. Zamachy Czarnego Wrzes nia byy dobrze przygotowane, a bojownicy i tradycjami panuja cymi w krajach, w kto niez le obeznani z sytuacja rych przeprowadzali akty terroru. Dos c powiedziec , z e przywo dca ataku dokonanego w Monachium studiowa w Niemczech. Zamach ten nie dotyczy was ciwie Niemiec. Mia miejsce w Monachium igrzyska w gruncie rzeczy tylko dlatego, z e to w tym was nie mies cie odbyway sie ce idealne to dla dziaan olimpijskie, stanowia terrorystycznych. Pewne znaczenie zane przez skrajnie lewicowa niemiecka grupe terrorysmiay tez kontakty nawia tyczna Frakcje Czerwonej Armii z radykalnym ruchem palestyn skim. Okrucien stwo terrorysto w zaszokowao nie tylko Niemco w, ale cay s wiat zachodni. Scenariusz zamachu bardzo zdecydowanie odbiega od tego, z czym d do czynienia niemiecka policja. Nad ranem os miaa dota miu terrorysto w do sypialni zajmowanych przez izraelskich sportowco palestyn skich wdaro sie w. o, dziewie ciu wzie to jako zakadniko dali Dwo ch z nich zgine w. Terrorys ci zaz a zionych i przetrzymywanych w Izraelu oraz uwolnienia 236 Palestyn czyko w uwie cych w niemieckich wie zieniach. Rokowania z niemiecka 5 terrorysto w przebywaja trway bardzo dugo i zakon pozornym porozumieniem. Terrorys policja czyy sie ci i zakadnicy zostali przetransportowani helikopterami z wioski olimpijskiej na d mieli odleciec lotnisko wojskowe Frstenfeldbeck, ska do Egiptu i gdzie czeka na nich gotowy do odlotu Boeing 727 Lufthansy. Dwaj terrorys ci wysiedli z helikop pustego samolotu. Gdy wracali do helikoptero tera, by przeprowadzic inspekcje w, a sie wymiana ognia, policyjni snajperzy otworzyli do nich ogien . Rozpocze podczas kto rej jeden z terrorysto w wrzuci granat do helikoptera, inny zastrzeli zanych zakadniko ciu zamachowco zwia w. Pie w zostao zastrzelonych, trzech li wszyscy zakadnicy. aresztowano. Zgine niemieckiej policji. Jak to uje li niemieccy badacze Akcja bya kompromitacja nie udac terroryzmu: Wszystko, co mogo sie na lotnisku w Frstenberg, nie udao . Przeciwko os ciu policyjnych strzelco sie miu terrorystom byo tylko pie w. Strzelali
1

W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm, Warszawa 2009, s. 48.

trz Niemcy wobec terroryzmu z zewna

169

przypatrywali, bali sie o swoje oni tak z le, z e z onierze w wiez y, kto rzy tylko sie 2 z ycie. Posiki nadeszy, gdy juz byo po wszystkim . podczas olimpiady i by na z Poniewaz zamach odbywa sie ywo relacjonowany w mediach, dyletantyzm niemieckiej policji szeroko komentowano nie tylko w RFN. Dos c powszechnie wskazywano, z e tego typu akcje powinni prowadzic profesjonalis ci. Waz nym efektem tego zamachu byo utworzenie specjalnego oddziau do walki z terroryzmem. Grupa GSG 9, jako jednostka specjalna straz y trznych granicznej, powstaa z inicjatywy o wczesnego ministra spraw wewne Hansa-Dietricha Genschera w paz dzierniku 1972 r. role wspieraja ca skutecznos Zamach ten pokaza po raz pierwszy, jak wielka c odgrywac ca ataku terrorystycznego moga media, a zwaszcza telewizja przekazuja obrazy na z ywo. To przekaz telewizyjny sprawi, z e akcja ta, mimo z e wzbudzia pienie, okazaa sie jednak w ostatecznym rozrachunku sukcesem powszechne pote bowiem skutecznos terrorysto w. W dobie przekazu telewizyjnego nie liczy sie c , ganie przez sprawco rozumiana jako osia w zamierzonych celo w politycznych czy ono tez jak korzystne kryminalnych, ale widowiskowos c zamachu 3. Dostrzez z punktu widzenia zamachowco w moz e byc uderzenie dokonane w jedno ze spoeczen stw wysoko uprzemysowionych. W badaniach nad terroryzmem pojawio nawet poje cie narody elitarne, odnosza ce sie do tych nacji, kto sie rych zaatakowacy w kraju kszy efekt medialny 4. Niemcy zachodni, z yja nie wywoywao najwie tpliwie nalez zamoz nym i wysoko uprzemysowionym, niewa eli do tej grupy narodo w. cu miaa miejsce jeszcze jedna akcja palestyn W tym samym miesia ska cy z Bejskierowano przeciwko RFN. Porwano mianowicie samolot Lufthansy leca dali uwolnienia pozostaych przy z rutu do Frankfurtu n.M. Porywacze zaz a yciu adanie to zostao spenione cych w akcji monachijskiej. Z terrorysto w uczestnicza du federalnego zrodzia liczne spekulacje. nieomal natychmiast. Taka postawa rza gosy wskazuja ce, z W niemieckich mediach pojawiy sie e byc moz e to porwanie s jakiejs kszej umowy mie dzy rza dem RFN a ruchem palestyn byo cze cia wie skim. Uprowadzenie samolotu mogo byc w takim przypadku sfingowane, zorganizowane dowi RFN pretekst do oddania wie z po to tylko, by dac rza nio w, w zamian za co ruch palestyn ski miaby nie przeprowadzac kolejnych akcji na terytorium Niemiec 5. Nie wiadomo, na ile te oparte na spekulacjach doniesienia byy prawdziwe, nie ulega tpliwos jednak wa ci, z e byy wysoce prawdopodobne. Dalsze wydarzenia potwierdziy, z e unikanie zagroz enia, niedawanie pretekstu do ataku, a jednoczes nie cene twarzy na arenie mie dzynarodowej, to najwaz zachowywanie za wszelka niejtrznym. sze elementy niemieckiej walki z terroryzmem zewne
2 3 4 5

W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm..., s. 50. Zob. M. Tom czak, Ewolucja terroryzmu. Sprawcy metody finanse, Poznan 2010, s. 217. Ibidem. W. Dietl, K. Hirschmann, R. Tophoven, Terroryzm..., s. 50.

170

Maria Tomczak

Strategia ta nie uchronia Niemiec przed dalszymi dziaaniami ze strony terrorysto w palestyn skich. W 1977 r., w momencie apogeum fali przemocy cego terrorystycznej, doszo raz jeszcze do porwania samolotu Lufthansy, leca z Majorki. Porwania samolotu z 86 pasaz erami na pokadzie dokonali w dniu 13 paz dziernika 1977 r. na zlecenie przywo dztwa lewackiej Frakcji Czerwonej Armii kszyc wywierana na rza d (RAF) terrorys ci palestyn scy. Akcja ta miaa zwie presje c go do uwolnienia wie zionych przywo RFN, zmuszaja dco w grupy. Celem dodatdzie izraelskim zwolnienia przetrzymywanych kowym byo wymuszenie na rza dowa w Adenie w Jemenie, gdzie terrorysto w palestyn skich. Samolot najpierw wyla pnie uda sie do Somalii. terrorys ci zastrzelili pilota Jrgena Schumanna, a naste 17 paz dziernika samolot zosta odbity na lotnisku w Mogadiszu, a pasaz erowie i zaoga uwolnieni przez niemiecka grupe antyterrorystyczna GSG 9. Bya to pierwsza powaz na akcja tej grupy. Zakon czya ona dziaania palestyn skie na terytorium RFN.
KURDOWIE

w Niemczech po zjednoczeniu, w latach 90. Terroryzm kurdyjski pojawi sie XX w. Jego sprawcami byli sprowadzani do pracy w RFN cudzoziemscy robotnicy cy sie spos z Turcji, wywodza ro d przes ladowanej mniejszos ci kurdyjskiej. Niemcy dobrobytu, ale takz stanowiy dla nich nie tylko oaze e bezpieczne miejsce azylu. y sie , kiedy radykalna nacjonalistyczno-lewicowa Partia Pracuja Problemy zacze ki zamieszkuja cym w Niemczech licznym czonkom cych Kurdystanu (PKK), dzie a przenosic dzy Kurdami i sympatykom, zacze na grunt niemiecki konflikt mie dem tureckim. i rza cych Kurdystanu zostaa zaoz Partia Pracuja ona przez Abdullaha calana pod , najpierw o autonomie , a potem o niepodlegos koniec 1978 r. Walke c Kurdystanu, a dopiero dziesie c utworzenie niepodlegrozpocze lat po z niej. Jej celem stao sie cego tereny zamieszkiwane ego, socjalistycznego pan stwa kurdyjskiego, obejmuja i nalez ce obecnie do Turcji, Iraku, Syrii oraz Iranu. przez ludnos c kurdyjska a tkowo dziaania terrorystyczne podejmowane byy na terytorium Turcji. Pocza du tureckiego bya bardzo zdecydowana. Jednostki specjalne wkraOdpowiedz rza ce na terytoria kurdyjskie siay s dku dziennym czaja mierc i spustoszenie. Na porza byy tortury, stosowane nie tylko wobec oso b podejrzewanych o terroryzm, ale takz e cywilo wobec niezaangaz owanych w walke w. tku lat 90. PKK pro Od pocza bowaa doprowadzic do zawieszenia broni. dzy PKK Propozycja zostaa jednak odrzucona przez wadze tureckie, a starcia mie dowymi trway. W 1993 r. grupa zaatakowaa takz i oddziaami rza e cele w Europie Zachodniej 6, w tym zwaszcza w Republice Federalnej Niemiec. Chodzio przede
Na temat PKK zob. P. Ebbig, R. Fiedler, A. Wejkszner, S. Wojciechowski, Leksykon wspo czesnych organizacji terrorystycznych, Poznan 2007, s. 105-107.
6

trz Niemcy wobec terroryzmu z zewna

171

wszystkim o rozpropagowanie w ten sposo b kwestii kurdyjskiej, us wiadomienie zachodniej opinii publicznej istnienia problemu przes ladowan ludnos ci kurdyjskiej zamieszkaej w Turcji. y ro Na wybo r Niemiec, jako miejsca prowadzenia walki, wpyne z ne czynniki. cych w RFN Kurdo Jednym z nich bya duz a liczba mieszkaja w; zgodnie z danymi du Ochrony Konstytucji w poowie lat 90. w RFN z Federalnego Urze yo ich od 7 450 tys. do po miliona . Czynnikiem drugim by wydany w listopadzie 1993 r. przez wadze niemieckie zakaz dziaania PKK. Poniewaz partia ta bya dla wielu metod, czyms Kurdo w, takz e tych, kto rzy nie akceptowali stosowanych przez nia w rodzaju namiastki wasnego pan stwa, dziaanie to doprowadzio do utoz samienia wobec Kurdo i wpyne o na radykalizacje postaw. Nie Niemiec z wroga w Turcja bez znaczenia byo tez i to, z e Niemcy dostarczay Turcji broni, kto ra, przynajmniej teoretycznie, moga byc wykorzystywana w pacyfikowaniu ludnos ci kurdyjskiej. Pierwsze ataki terrorystyczne miay miejsce 24 lipca 1993 r. Czonkowie PKK li konsulat turecki w Monachium i wzie li 23 zakadniko zaje w. Jednoczes nie na mniejsze caym obszarze RFN (i w wielu innych miejscach w Europie) odbyy sie akcje, wymierzone w tureckie przedstawicielstwa, linie lotnicze, biura podro z y, cymi oponami, podpalen banki. Dochodzio do blokowania autostrad pona , napa. Byy tez do w i bijatyk z policja przypadki samopodpalen . Przemocy towarzyszyo danie, aby rza d federalny wyda os z a wiadczenie, w kto rym wsparby tzw. sprawe , czyli pomys utworzenia niepodlegego Kurdystanu 8. kurdyjska Przeprowadzenie zmasowanej akcji na terenie Niemiec uznane zostao za kompromitacje niemieckich suz kolejna b bezpieczen stwa. Doszo do niej mimo du Kryminalnego i Federalnego Urze du ostrzez en ze strony Federalnego Urze cego od 1992 r. o wzros Ochrony Konstytucji, alarmuja cie zagroz enia ze strony PKK. Ro wniez publikowane w Niemczech wywiady z czonkami PKK, w tym grupy Abdullahem calanem, pokazyway wyraz z przywo dca nie, z e Kurdowie zamierzali poszerzyc obszar swego dziaania, poniewaz coraz trudniej byo im cej bezwzgle dna walke z narodem kurdyjskim 9. funkcjonowac w Turcji, prowadza swobodnie przemieszczac Tymczasem bojownicy kurdyjscy nadal mogli sie po cych w RFN kurdyjskich rodako Niemczech, wspierani przez z yja w, od kto rych dze na walke o wolnos otrzymywali, w formie datko w, pienia c . Uzyskiwane w ten 10 sposo b kwoty policja niemiecka szacowaa na miliony marek . Przebieg wydarzen ujawni nieprzygotowanie niemieckich suz b bezpieczen stwa do zwalczania wyzwan tego typu. Policja zawodzia takz e w obliczu konkretnych zagroz en . I tak
Za: G. Grbey, Von der Konfrontation zum Dialog. Perspektiven des Zusammenlebens von Kurden, Trken und Deutschen, Bltter fr deutsche und internationale Politik 43, November 1998, s. 1362. 8 Focus Magazin, nr 261993. 9 . Akkaya, Trken und Kurden in Deutschland, Bltter fr deutsche und internationale Politik 40, September 1995, s. 1046. 10 Zob. Focus nr 121993.
7

172

Maria Tomczak

cy konsulat turecki w Monachium nie byli w stanie czterej policjanci ochraniaja z napastnikami, a wezwane przez nich odwody przybyy dopiero po uporac sie po torej godziny 11. Wprowadzone s rodki antyterrorystyczne i mobilizacja si bezpieczen stwa doprowadziy do tymczasowego uspokojenia sytuacji. Jej ponowne zaostrzenie pio na przeomie 1998 i 1999 r. i wia zao sie z wydarzeniami w niewielkim nasta zanymi z Niemcami. Najpierw przywo tylko stopniu zwia dca PKK Abdullah calan , gdzie sie ukrywa. Uciek najpierw do Rosji, a potem dalej, na musia opus cic Syrie zacho d Europy. We Woszech, gdzie zabiega o azyl, zosta aresztowany na d SPD-Zieloni zrezygnowa podstawie niemieckiego listu gon czego. Jednak rza dania ekstradycji w obawie przed protestami ludnos z z a ci kurdyjskiej, kto re cymi mogyby doprowadzic do walk miedzy przebywaja w Niemczech imigrantami kurdyjskimi i tureckimi. Cem zdemir, wo wczas pose partii Zielonych, z pochodzenia Turek, w wywiadzie dla tygodnika Focus mo wi otwarcie, z e na dy wewna trzpolityczne: Chcemy zapobiec decyzji w tej sprawie zawaz yy wzgle samospaleniom Kurdo w u nas, blokadom autostrad, zems cie na tureckich wspo oby dzy watelach. Nastroje sa podgrzane, doszoby takz e w Niemczech do wojny mie 12 nienie w tej sprawie wskazywao dos c Turkami i Kurdami . Oficjalne wyjas pstw dla Republiki Federalnej Nieogo lnikowo na moz liwos c powaz nych naste c cia. ich uniknie miec 13 i na che Po uwolnieniu z woskiego aresztu w poowie grudnia 1998 r., calan uda sie do Kenii. Tam, po wyjs ciu z ambasady greckiej, zosta aresztowany w wyniku pnie wspo lnej akcji tajnych suz b amerykan skich, tureckich i izraelskich, a naste pio 15 lutego 1999 r. i przyczynio sie przewieziony do Turcji. Aresztowanie nasta do wywoania zamieszek ludnos ci kurdyjskiej w caej Europie Zachodniej, a zwali tez szcza w Niemczech. Kurdowie zaatakowali ambasady Grecji i Kenii, podje wtargnie cia do konsulatu generalnego Izraela w Berlinie, kto pro be rego ochrona zastrzelia trzech napastniko w. Brano zakadniko w oraz niszczono tureckie sklepy tez i domy. Pojawiy sie pogro z ki pod adresem Niemco w, zwaszcza sugestie, z e dzie nie wyjez lepiej be dz ac na wakacje, gdyz PKK moz e organizowac zamachy w miejscowos ciach wypoczynkowych. Rzecznicy ugrupowania odradzali zwaszcza podro z e do Turcji. Prawicowa opozycja uznaa wo wczas, z e zmasowane akcje kurdyjskie zostay postawe rza du. Podkres niejako sprowokowane przez oportunistyczna lano, z e nie sie bojowniko moz na pokazywac , iz wadze boja w kurdyjskich i z e zamiast da rezygnowac z ekstradycji calana, trzeba byo udowodnic , z e Niemcy nie be cych sie w Turcji konflikto tolerowac przenoszenia na swoje terytorium tocza w.
Focus Magazin, nr 261993. Focus nr 491998. 13 Za: R. Scholzen, Der Fall calan: In Grundfragen der inneren Sicherheit verlt Schrder die Linien der alten Bundesregierung, Die politische Meinung44 (Mai 1999) 354, s. 19.
11 12

trz Niemcy wobec terroryzmu z zewna

173

Twardos c i zdecydowanie miay tez zapobiec temu, by bojownicy kurdyjscy baze wypadowa 14. uczynili z Niemiec swoja s Na szcze cie dalszy bieg wypadko w nie potwierdzi tych obaw. Aresztowany stanu calan, by unikna c i oskarz ony o zdrade kary s mierci, zaapelowa do swoich z przemocy. Zadeklarowa tez zwolenniko w o rezygnacje lojalnos c wobec Turcji. Doprowadzio to do ogoszenia przez PKK zawieszenia broni i zaprzestania dziaan , takz e na terytorium RFN. Osabienie PKK nie spowodowao jednak do cakowitego zaniku przemocy cymi na terytorium Niemiec Kurdami i Turkami. w stosunkach miedzy przebywaja jednak przemawiac , z Wiele wydaje sie za teza e niemieckie suz by staray sie moz w miare liwos ci ignorowac to zjawisko. Doprowadzio to pod koniec 2011 r. do kolejnej kompromitacji. Ujawniona dos c przypadkowo niemiecka organizacja do popenienia w cia gu kilku lat 10 zabo skrajnej prawicy przyznaa sie jstw, kto re dzy przebypolicja skonna bya wczes niej przypisywac was nie porachunkom mie cymi w Niemczech Kurdami i Turkami. Najwyraz waja niej s ledztwa w tych sprawach prowadzone byy niezbyt starannie, zapewne przy zaoz eniu, z e nie jest to w gruncie rzeczy problem niemiecki.

AL-KAIDA I TERRORYZM GLOBALNY

trznym sprawiay, z Dotychczasowe dos wiadczenia z terroryzmem zewne e kszos wie c Niemco w nie traktowaa tego zjawiska jako realnego zagroz enia dla d w zdecydowanej mierze nie siebie i swojego kraju. Jego ofiarami byli bowiem dota cy w RFN cudzoziemcy. Postawy tej nie zmienia takz Niemcy, ale przebywaja e wymierzona w Zacho d dziaalnos c Al-Kaidy, globalnego ugrupowania islamskiego, skierowanego przede wszystkim przeciwko Stanom Zjednoczonym i Izraelowi. W latach 90. XX w. grupa ta zorganizowaa wiele spektakularnych atako w w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Jej morderczy profesjonalizm potwierdziy dobitnie ataki z 11 wrzes nia 2001 r. na terytorium USA, wymierzone w World Trade Center i Pentagon, kto rych efektem byy straty materialne oraz s mierc okoo 3 tys. ludzi. su, jaki w caym s Mimo wstrza wiecie wywoay wydarzenia z 11 wrzes nia, Niemcy nadal nie byli gotowi uznac zagroz enia ze strony globalnego terroryzmu za s wasne. Nie zmienio tego ujawnienie faktu, z e znaczna cze c zamacho w na Nowy cych tam Jork i Waszyngton zostaa przygotowana w Hamburgu przez studiuja czonko w Al-Kaidy i z e ws ro d wykonawco w byli pozornie zasymilowani, niebudza cy w Niemczech. Niemcy uznali dos cy podejrzen studenci od lat mieszkaja c powszechnie, z e ich kraj stanowi co najwyz ej zaplecze dla dziaalnos ci terrorystycz jednak w z nej, nie stanie sie adnym razie kolejnym obiektem ataku.
14

Ibidem, s. 20-22.

174

Maria Tomczak

cene utrzymac Ro wniez wadze usioway za wszelka spoko j. Ogaszano zatem, liczyc z e zagroz enie jest abstrakt hoch, co miao znaczyc , z e wprawdzie trzeba sie atako z moz liwos cia w terrorystycznych takz e na obszarze RFN, jednak nie wiadomo o z adnych konkretnych dziaaniach w tym zakresie. Postawy tej nie zmieniy w zasadniczy sposo b ani zamachy w Madrycie ce o tym, z i Londynie, ani nawet powaz ne sygnay, s wiadcza e ro wniez RFN moz e obiektem ataku. Takimi sygnaami byy zaro kszonej stac sie wno informacje o zwie aktywnos ci niemieckich muzumano w, jak i wykrywane oraz udaremniane przez niemieckie suz by pro by przygotowania zamacho w terrorystycznych. Przeciwnie, nieudane zamachy utwierdzay w przekonaniu o sprawnos ci niemieckich suz b nie moz antyterrorystycznych i upewniay, z e nic zego stac sie e. Pierwszy taki przypadek mia miejsce w 2002 r., kiedy ugrupowanie terrorystyczne planowao biu Ruhry. Zamiar ten zosta w pore ataki na obiekty z ydowskie w Berlinie i Zage odkryty i udaremniony. W 2004 r. grupa Irakijczyko w zamierzaa zamordowac tymczasowego premiera tego kraju Jjada Alawiego, podczas jego wizyty w Berlinie. y na wysokos I tym razem niemieckie suz by antyterrorystyczne stane ci zadania. Wiekszego wraz enia nie wywoyway tez uprowadzenia niemieckich cywili, cych w ogarnie tych wojna krajach muzuman przebywaja skich. W listopadzie porwania pada Suzanne Osthoff. W styczniu 2006 r., 2005 r. w Iraku ofiara ro wniez w Iraku uprowadzono dwo ch inz yniero w: Rene Brunlicha i Thomasa ustalic Nitschkego. W jednym i drugim przypadku nie udao sie ani motywo w, ani tpliwos tez zamiaro w sprawco w. Nie ulega jednak wa ci, z e dla poparcia swych dan symbolami islamskimi. W obu przypadkach z a porywacze posugiwali sie dali od rza du federalnego natychmiastowego zaprzestania wsparcia rza du zaz a tez irakijskiego. Ten sam wzorzec dziaania powtarza sie po z niej. W lutym 2007 r. i jej syna. Warunkiem wypuszczenia miao byc w Afganistanie porwano Niemke 15 . cakowite wycofanie oddziao w niemieckich z Afganistanu zamachy Do pewnego zachwiania poczucia bezpieczen stwa przyczyniy sie gi regionalne. W dniu 31 lipca dwo z 2006 r. na niemieckie pocia ch Liban czyko w gach regionalnych. podoz yo adunki umieszczone w walizkach w dwo ch pocia Jeden z nich jecha z Akwizgranu do Hamm, drugi z Mnchengladbach do nie dlatego, z Koblencji. Zamach nie uda sie e zosta na czas wykryty i udaremdu na popeniony przez zamachowco d techniczny. Sprawcy niony, ale ze wzgle w ba ci, jednak pozostao przekonanie, z zostali wprawdzie uje e tym razem niewiele brakowao, by rzeczywis cie doszo do tragedii. Przekonanie to nie utrzymao sie jednak dugo i juz wkro tce powro cia dawna pewnos c siebie. Do zmiany nastrojo w spoecznych nie doszo takz e w 2009 r., kiedy w Intery pojawiac filmy wideo, zawieraja ce wyraz necie zacze sie ne groz by pod adresem Niemiec. Pierwszy taki film umieszczono w sieci w styczniu, drugi w lutym, pne trzy pojawiy sie jesienia , tuz naste przed wyborami parlamentarnymi. W czte15

A. Beyer, Selbstmordanschlge als terroristisches Mittel, Jahrbuch Terrorismus 2007, s. 170.

trz Niemcy wobec terroryzmu z zewna

175

pi Niemiec pochodzenia marokan rech filmach wysta skiego Bekkay Harrach, w jednym Ajman Az Zawahiri, jeden z przywo dco w Al-Kaidy. Wszystkie nagrania do obecnos odnosiy sie ci wojsk niemieckich w Afganistanie. O ile dwa pierwsze byy mao konkretne i mogy zostac odebrane jako pro ba przekonania Niemco w o potrzebie wycofania wojsk, o tyle dalsze, umieszczone w sieci tuz przed ultimatum. Mowa bya o koniecznos wyborami, przybray forme ci wyjs cia niemieckich oddziao w z Afganistanu i o tym, z e naro d niemiecki powinien dokonac takiego nie wyboru, kto ry zadecydowaby o zwrocie w polityce zagranicznej. Jes li tak by sie gu dwo stao, w cia ch tygodni od momentu wyboro w Niemcom grozic miao bie tej towarzyszy apel do niemieckich muzuprzykre przebudzenie 16. Groz gu dwo z daleka od mano w, aby w cia ch tygodni po wyborach trzymali sie wszystkich miejsc publicznych. Mieli tez specjalna troska otoczyc swe dzieci 17. wpynie cia na wynik demokratycznych wyboro Nagrania te byy pro ba w. Terrorys ci usiowali zastraszyc Niemco w i zadecydowac o ksztacie nowego du. Widac niemieckiego rza to byo wyraz nie zwaszcza w nagraniu z udziaem Az oskarz Zawahiriego, gdzie pojawiy sie enia pod adresem niemieckiej kanclerz d niemiecka opinie Angeli Merkel. Film sugerowa, z e wprowadza ona w ba w sprawie Afganistanu. Zarazem podkres kszymi publiczna lano wyraz nie, z e najwie partie konserwatywne, ws wrogami islamisto w sa ro d kto rych wymieniono niemiec CDU. Pozytywnie oceniano natomiast byego kanclerza Gerharda Schrdera, ka wysaniu wojsk niemieckich do Iraku 18. Wbrew rachubom kto ry sprzeciwi sie ani do zmiany wyniku wyboro islamisto w dziaania te nie przyczyniy sie w, ani tez do wywoania paniki. ce sie Wielkiego poruszenia w Niemczech nie wywoay takz e pojawiaja w 2010 r. ostrzez enia przed powaz nym atakiem terrorystycznym, jaki moz e miec miejsce w kto ryms z waz nych krajo w Europy Zachodniej. Nawet kiedy pod koniec roku miejsce ewentualnego zamachu ograniczono juz tylko do dwo ch krajo w: konkretna data: 22 grudnia, Niemcy Wielkiej Brytanii i Niemiec, i pojawia sie cy spoko zachowali daleko ida j. Wzmocniono tylko s rodki bezpieczen stwa na lotniskach, dworcach i obiektach uznanych za szczego lnie zagroz one, w tym na popularnych w Niemczech jarmarkach boz onarodzeniowych i w innych miejscach gaja cych przed s tami tumy ludzi. przycia wie z terroryzmem islamskim wewna trz kraju i na arenie Niemcy toczyli walke dzynarodowej. Wewne trznie skupiono sie przede wszystkim na doskonaleniu mie cych sie zwalczaniem terroryzmu. Dziaanie prawa i tworzeniu instytucji zajmuja trzne polegao na udziale w wojnie z terroryzmem i przynamniej zewne tkowo na podejmowaniu inicjatyw dyplomatycznych. Najwaz z nich pocza niejsza byo zorganizowanie po zakon czeniu dziaan bojowych, w dniach od 25 listopada do
16 17 18

Zob. Frankfurter Allgemeine Zeitung z 18.09.2009. Bildzeitung z 23.09.2009. Sddeutsche Zeitung z 24.09.2009.

176

Maria Tomczak

dzynarodowej konferen2 grudnia 2001 r. na Petersbergu koo Bonn, pierwszej mie cji w sprawie stabilizacji Afganistanu. Spotkanie to, w kto rym uczestniczyli przedstawiciele ro z nych afgan skich ugrupowan i nurto w politycznych, przyczynio do wyonienia tymczasowych wadz tego kraju. Jego najwie kszym osia gnie ciem sie byo zawarcie Umowy na temat prowizorycznych uregulowan w Afganistanie na dowych. Spotkanie zostao uznane za czas do odbudowy trwaych instytucji rza wielki sukces RFN i ministra Fischera, gdyz wzmocnio, zaro wno w kraju, jak i na dzynarodowej, wizerunek Niemiec jako pan cego wpraarenie mie stwa przedkadaja wdzie dziaania polityczne nad militarne, ale mimo to aktywnie zaangaz owanego z terroryzmem. w walke O dawaniu pierwszen stwa dziaaniom politycznym s wiadczya tez nieco paradoksalnie misja afgan ska Bundeswehry. Skadaa sie ona z dwo ch komponencych bezpos to w: oddziao w biora redni udzia w dowodzonej przez Amerykano w Operation Enduring Freedom (OEF) oraz dalece liczniejszego, wojskowo-cywilcego w International Security Assistance Force nego kontyngentu uczestnicza stricte wojskowa . Udzia w niej Niemco (ISAF). OEF byo misja w by nader skromny i ograniczy sie de facto do 100 z onierzy z Oddziau Si Specjalnych ksza role Niemcy odegrali w ramach si (Kommando Spezialkrfte). Znacznie wie cych pod przywo cych na celu stabilizowanie ISAF, dziaaja dztwem NATO i maja Afganistanu. Do ich zadan i odbudowe nalez ao m.in. ochranianie dziaan cywilcych do odbudowy kraju, podejmowanie dziaan nych zmierzaja pomocowych cych na celu polepszenie warunko maja w bytowych ludnos ci (np. budowa studni), wspomaganie reformy afgan skiego sektora bezpieczen stwa (np. szkolenie policjancych, to w). Zadaniem ISAF byo takz e zwalczanie si radykalnych i destabilizuja takich jak oddziay talibo w 19. tku zakadano, z dzie miaa Od pocza e niemiecka obecnos c w Afganistanie be bardziej charakter polityczny niz militarny. Sprawio to, z e z onierze zostali sabo wyposaz eni. Fachowcy wskazywali, z e uzbrojenie z onierzy Bundeswehry byo cym pod w wielu przypadkach przestarzae; nie odpowiadao tez warunkom panuja Hindukuszem. Braki w nowoczesnym wyposaz eniu sprawiay, z e wojsko niemiecc w zakresie komunikacji, dowodzenia, kie we wszystkich prawie dziedzinach, a wie broni precyzyjnych itp., pozostawao w tyle za z onierzami z pan stw o poro wnywal20 nym z Niemcami potencjale . utrudniay dodatkowo ograniczenia naoz Sytuacje one na z onierzy niemieckich d i parlament. Kontyngent ISAF uznany zosta mianowicie przez wadze przez rza cy zasadniczo dziaan niemieckie za pokojowy, nieprowadza bojowych. Ograniczenia dotyczyy ro z nych kwestii i miay w zaoz eniu suz yc minimalizowaniu ryzyka dla niemieckich z onierzy. Jedno z nich stanowio, z e obszarem dziaania kontyn19 K. Eichhorst, H. Ahlers, F. Grubitzsch, Der Afghanistaneinsatz der Bundeswehr, Jahrbuch Terrorismus, 2007-2008, s. 171-173. 20 Za: M. Rhle, Afghanistan, Deutschland und die NATO, S;F 1,200, s. 5.

trz Niemcy wobec terroryzmu z zewna

177

byc s gentu niemieckiego moga jedynie terytoria pooz one w po nocnej cze ci cych z mandatem ISAF na Afganistanu i Kabul. Aby wysac z onierzy dziaaja poudnie kraju, trzeba byo uzyskac specjalne pozwolenie. Trwao to z reguy dos c dugo i ograniczao mobilnos c wojsk. Podobny skutek miao uniemoz liwienie Bundeswehrze podejmowania dziaan ceprzeciwko uprawie, produkcji i handelowi narkotykami, czyli procederowi suz a da cemu prawmu w znacznej mierze finansowaniu dziaalnos ci wywrotowej i be plaga Afganistanu. W 2003 r. niemieckie MSZ zadeklarowao wre cz na dziwa forum Bundestagu, z e walka z narkotykami nie stanowi zadania Bundeswehry. Celem takiego zaoz enia miaa byc ochrona z onierzy przed ewentualnymi akcjami takz odwetowymi mafii narkotykowej. Poniewaz jednak, co przyznaja e niemieccy caos autorzy, narkobiznes i polityka stanowiy w Afganistanie nierozerwalna c , co blokowao dziaania wojska. Utrudniao tez ograniczenie to znacza walke z talibami, dla kto rych opium stanowio go wne z ro do dochodu 21. Ochronie z onierzy niemieckich mia tez suz yc nakaz zabierania na patrole przedstawicieli ruchomego oddziau medycznego. Doprowadzio to do ograniczenia zywania przez z liczby patroli i zredukowania moz liwos ci nawia onierzy kontakto w ludnos . z miejscowa cia takz Do podwaz enia kompetencji z onierzy niemieckich przyczynio sie e cznie do przypadko ograniczenie w uz ywaniu broni palnej wya w obrony koniecz na ucieczke , z nej. Jes li przeciwnik rezygnowa z ataku i decydowa sie onierz niemiecki nie mo g go ani zastrzelic , ani nawet s cigac . W jakim stopniu regua ta ograniczaa moz liwos ci dziaania z onierzy niemieckich, pokazaa jedna z operacji cego od w 2005 r. w ramach ISAF. Chodzio Oddziau Si Specjalnych, dziaaja o zapanie jednego z lokalnych przywo dco w talibskich, odpowiedzialnego za zlokalizowac zorganizowanie kilku zamacho w. Udao sie poszukiwanego, jednak uciekac kiedy ten zacza , akcja musiaa zostac zakon czona 22. W efekcie tych ograniczen az do wiosny 2009 r. Bundeswehra was ciwie nie prowadzia dziaan ofensywnych. Dopiero drastyczny wzrost liczby atako w wymierzonych was nie w Niemco w sprawi, z e niekto re z wymienionych ograniczen zagodzic podja c zdecydowano sie . Oddziaom niemieckim udao sie dziaania to stosowac bojowe, kto re doprowadziy do wielu sukceso w. W walkach zacze z t bojowy, korzystano tez cie ki sprze ze wsparcia lotnictwa amerykan skiego. Wszystko to doprowadzio do aktywizacji silnych w Niemczech s rodowisk pacyfistycznych.
21 Na obszarach kontrolowanych przez talibo w handlarze narkotyko w pacili tzw. podatki religijne, cej na ten temat zob. co dawao wedug szacunko w od 150-300 mln euro dochodu rocznie. Wie Th. Gutscher, Treibstoff fr Terrorismus: am Hindukusch tobt ein Opiumkrieg, doch Deutschland schaut weg, Internationale Politik 64, nr 7-82009. Zob. tez F. Wtzel, J. Krause, Das deutsche Engagement in Nordafhganistan eine Bilanz, Jahrbuch Terrorismus 2009, s. 393. 22 Ibidem, s. 330, 331.

178

Maria Tomczak

Wraz upywem czasu gosy pacyfisto w brzmiay coraz donios lej, nie tylko na forum politycznym, ale takz e w mediach. Niemieccy komentatorzy polityczni ca nieche cia podchodzili do rozwia zan z narastaja siowych i coraz gorzej oceniali ce takie rozwia zania Stany Zjednoczone. W dodatku relacje telewizyjne forsuja z frontu, a zwaszcza informacje o przypadkowo zabitych cywilach, trafiay c krytyke interwencji i gos w Niemczech na szczego lnie podatny grunt, wywouja ne wtedy szczego protesty. Zarazem okazao sie lnie dobitnie, z e najwaz niejsza dla niemieckiego pacyfizmu nie sa wcale dos podstawa wiadczenia z przeszos ci, ale k o wasne bezpieczen cz powiedziec le stwo. Moz na wre , z e wraz z upywem czasu wojna afgan ska w coraz mniejszym stopniu postrzegana bya jako element walki kszaja cy ryzyko ataku z globalnym terroryzmem, a coraz bardziej jako czynnik zwie ta w 2010 r. terrorystycznego wymierzonego w Niemcy. Nic tez dziwnego, z e podje ta zostaa decyzja o wycofaniu do 2014 r. wojsk koalicyjnych z Afganistanu przyje i rados . w Niemczech z ulga cia kampania w ramach wojny z terroryzmem, kto Jeszcze gorzej byo z kolejna ra tku nie znalaza poparcia nie tylko ze strony spoeczen od samego pocza stwa d lojalnie wspieraja cych Amerykano niemieckiego, ale takz e wadz, dota w. Decyzja o odmowie udziau w wojnie w Iraku bya tym razem wyraz nie juz uzasadniana zan przedkadaniem rozwia politycznych nad militarne. W przemo wieniu wygoszonym 16 maja 2003 r. z okazji stulecia istnienia w Berlinie amerykan skiej Izby z handlowej, kanclerz Gerhard Schrder powiedzia, z e niemiecka wstrzemie liwos c wobec stosowania przemocy militarnej powinna byc respektowana i akceptowana. bowiem, z lepsze od konfrontacji. Doda tez Niemcy uwaz aja e konsultacje sa , z e dzie stosowac zawsze wtedy, gdy trzeba be przemoc jako ostateczny s rodek zywania konflikto dne be dzie intensywne i dokadne przekonanie rozwia w, niezbe niemieckiej opinii publicznej 23. gosy wyraz ce Stanowisko to zyskao spore poparcie w kraju. Pojawiy sie aja i dume z tego, z na odwage satysfakcje e politycy niemieccy nareszcie zdobyli sie cz sprzeciwu wobec Stano w Zjednoczonych i samodzielnos c . Moz na byo wre odnies c wraz enie, z e nie zjednoczenie, ale odmowa udziau w kampanii irackiej punktem zwrotnym w niemieckiej historii, momentem prawdziwego staa sie odzyskania niepodlegos ci. Co charakterystyczne, nieobecnos c z onierzy Bundeswehry w Iraku uznano dos c powszechnie za skuteczny s rodek antyterrorystyczny. Christian Strbele i Hans Erlenmeyer w 2006 r. napisali, z e nie istnieje absolutne bezpieczen stwo, jednak zapewnic 80-90% prewencji nalez y do polityki, a tylko 10-20% moga ustawy i suz by bezpieczen stwa. I tak odmowa udziau w wojnie irackiej z pewnos cia o wiele bardziej ochronia Niemcy przed zamachami terrorysto w islamskich, niz uczyniyby to najobszerniejsze nawet pakiety ustaw czy jeszcze lepsze wyposaz enie doniesienia z siatki islamistycznej, z policji i tajnych suz b. (...) Pojawiy sie e
23

Za: Schrder betont gute US-Beziehungen trotz Irak-Streits, Handelsblatt z 21.05.2003.

trz Niemcy wobec terroryzmu z zewna

179

byc , jako obiekty przeciwnicy wojny, Niemcy i Francja nie maja brani pod uwage atako w. Bojownicy w Iraku mieli nawet przepraszac za to, z e podczas jednego dniko z atako w zabitych zostao dwoch niemieckich urze w 24. * c podkres Reasumuja lic nalez y defensywne podejs cie Niemiec do problemu trznego. Strategia, firmowana przez socjaldemokrato terroryzmu zewne w, ale realizowana mimo krytyki ze strony polityko w i medio w prawicowych de facto przez wszystkie siy polityczne, polega go wnie na eliminowaniu zagroz en dla Niemiec pstwa uspokoja sytuacje i skieruja uwage i ich obywateli. Jes li uwaz ano, z e uste strone , rezygnowano z walki. Strategie te stosowano konsekwenterrorysto w w inna tnie zaro wno przed, jak i po zjednoczeniu niezalez nie od koszto w politycznych. powania nie zmienia sie , nawet jes Sposo b poste li jak w przypadku rezygnacji zao sie to z blamaz dzyz ekstradycji calana wia em Niemiec na arenie mie narodowej, czy jak w przypadku wojny z terroryzem z podwaz eniem wiarygodnos ci RFN wobec Stano w Zjednoczonych i innych sojuszniko w z NATO. , z powano w odniesieniu do dziaalnos Wydaje sie e podobnie poste ci kryminalcej mieszkaja cych w Niemczech cudzoziemco nej, dotykaja w. Jak sugeruje przypadek wschodnioniemieckiej prawicowej bojo wki, kto ra dziaaa na terytorium caych pstwa nie byy skutecznie s Niemiec, a kto rej przeste cigane, gdyz uznano je za dzy ro porachunki mie z nymi grupami cudzoziemco w, takz e i tu panowao przekonanie, z e lepiej nikogo nie draz nic . dzynarodowych wadze RFN pro Zaufanie i wiarygodnos c w stosunkach mie bo c ce way czes ciowo odzyskiwac , przekazuja znacza kwoty na walke z terroryzmem. c z problemem tumaczono historia Nieche do bardziej konkretnego zmagania sie cym z niej pacyfizmem niemieckiego spoeczen i wynikaja stwa, przeciwnego zaniom militarnym. wszelkim rozwia tpliwos ta strategia okazywaa sie na ogo Nie ulega wa ci, z e przyje skuteczna. obiektem znacza cych dziaan Niemcy poza atakiem monachijskim nie stali sie trznych i to mimo przynalez ze strony grup zewne nos ci do narodo w elitarnych. powania by moz Jednak trudno byoby nie dostrzec, z e taki sposo b poste liwy tylko walke z terroryzdlatego, z e inni prowadzili w tym samym czasie zdecydowana mem. Gdyby nie Amerykanie, Izraelczycy, Anglicy i inni, niemiecka strategia nie byaby w ogo le moz liwa.

24

Ch. Strbele, H. Erlenmeyer, Sicherheitspolitik nach dem 11.9, S;F nr 42005, s. 136.

180

Maria Tomczak ABSTRACT

Political terrorism is not a new phenomenon for Germany, which has had to tackle numerous internal campaigns both left-wing and right-wing. In mid-20th century Germany became a target of attacks organized externally by foreign groups: the Palestinian movement and radical Kurd organizations. Since the beginning of the 21st century, the FRG, like all the Western countries, has also become an object of terrorist acts on the part of Islamist groups on grounds that Germany was part of the Western world and subsequently joined the international war against terrorism. In all those cases a strategy was adopted that consisted in elimination of threats to Germany and its citizens. If it was considered that concessions would pacify the situation and direct the terrorists attention elsewhere, fight was abandoned. This strategy usually proved to be efficient. Apart from the Munich attack Germany did not become the object of actions of external groups in spite of belonging to elite nations. However, it must be noted that such a way of proceeding was only possible because others were at the same time conducting a major fight against terrorism. Were it not for Americans, Israelis, the English and others, German strategy would not be possible at all.