1.POJCIE EMOCJI - PRZYKADOWE SPOSOBY POJMOWANIA EMOCJI CZYM S EMOCJE ? Psychologia emocji jest specyficzn teori zachowania.

Obejmuje stany emocjonalne, motywacyjne, zachowania. Emocja pochodzi od aciskich dwch sw : E- oznacza na zewntrz mover - porusza si ( rusza si z wewntrz) Ruch pochodzcy z wewntrz. Emocje to ruszanie si poza stan dotychczasowy - zakcenie pewnego stanu rzeczy. Definicje emocji s bardzo kopotliwe: Paul Young mwi e tak naprawd 8 rodzajw zjawisk mona by nazwa emocjami : 1) proste uczucia przyjemnoci i nieprzyjemnoci zwizane z zapachami, smakami, kolorami, bodcami 2) negatywne odczucia godu, chodu, pragnienia, zmczenia i pozytywne odczucia : jedzenia, wyprnienia. itp 3) uczucia zwizane z podejmowanymi czynnociami ( pragnienie zaspokojeniem popdu, uczucia zwizane z oburzeniem, zadowoleniem itp.) 4) uczucia moralne, estetyczne, spoeczne, religijne, intelektualne, np. sentymenty, te ktre bazuj na wczeniejszym zachowaniu, dowiadczeniu. 5) Nastroje - radoci, smutku, uniesienia 6) Patologiczne afekty - gboka depresja, strach, mania 7) miech, pacz, zakopotanie, wstyd, cierpienie, ponienie ( czyste stany emocjonalne) 8) Typu temperamentalne - procesy emocjonalne - melancholijny, depresyjny, flegmatyczny, nastrojowy itp. Emocje mog by definiowane z rnych opcji : Z poziomu psychologii psychoanalitycznej, behawioralnej, itp. Wsp czesne rda rnic interpretacji emocji tak naprawd wynikaj z pewnych orientacji na fizjologiczn psychologi i wtedy podkrela e wszelkie emocje s interpretowane w kategoriach fizjologicznych. Emocji jako takich nie ma tylko, s to pobudzenia fizjologiczne. Druga cieka akcentuje charakter, aspekt podmiotowy - wskazuje na fakt dowiadczenia pewnych stanw wiadomoci. Emocje to szereg wewntrznych

procesw , ktre dalej uaktywniaj cig reakcji fizjologicznych. Definicja autorska emocji naszego profesora: Emocje to s te stany, procesy, ktre daj szans wyraania jednostkowego, jedynego. Bezporedni, czuy sygna ktry pokazuje co si dzieje w osobowoci. Stany emocjonalne s form interakcji. Emocja jest sposobem odpowiadania na jako i rodzaj danej interakcji. Moe by interakcja we mnie, z moimi wartociami z moim ciaem. EMOCJA to sposb odpowiadania na rodzaj interakcji lub jeszcze inaczej sposb dowiadczania jakoci interakcji. Emocja jest form odpowiedzi organizmicznej - emocja tworzy jedn zespolon cao - reaguje emocjonalnie jako cao ( ciao + odczucia + stany ducha ) Rodzaj interakcji wiadczy o tym z jakim aspektem rzeczywistoci mamy do czynienia ( ja - dwik, ja - osoba rodzaje interakcji) Odpowiadanie na rodzaj interakcji oznacza, e czowiek jest kim aktywnym w tworzeniu emocji. Mog wzbudza w sobie emocje pozytywne, negatywne. Czyli ja nie tylko reaguj, ale rwnie tworz emocje. Zwracajc uwag na fakt, e emocja jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jako interakcji podkrela si tym samym jak natur ma czowiek. Jeli emocja nie byaby rwnie form odpowiadania to oznaczaoby to, e strony emocjonalne mog kierowa czowiekiem, sterowa nim. Nie chodzi o to, e czowiek nie podlega emocjom, ale e ma szans na ich kontrolowanie. Czasami w emocje wchodzimy si woli, ale uczymy si stawania podmiotem. Ta interakcja zakada rwnie pewn synchroniczno dyspozycji podmiotu i obiektu, ktry wchodzi w interakcje z tym podmiotem. Wg Gasiula wszystkie zjawiska emocjonalne mona sprowadzi do 4 kategorii, poziomw: 1.poz. predyspozycji emocjonalnej ( najniszy poziom) Predyspozycja oznacza mono danego sposobu odpowiadania na rodzaj interakcji i jej jako. O predyspozycji stanowi waciwoci natury ludzkiej. Mog o nim decydowa elementy neurofizjologiczne - natura tworzy ukad. Np. taka predyspozycja - przewaga pobudzenia nad hamowaniem - skutek, kora jest nadmiernie stymulowana - dalej: powoduje to pewne skonnoci do pewnych zachowa. Ale organizm jest podporzdkowany zasadzie homeostazy to nadmierne pobudzenie powoduje to, e ja jestem prowokowany przez biologi do przywrcenia homeostazy 2.poz. dyspozycji emocjonalnej - skonno do atwiejszego wzbudzania emocji. Bo poziom predyspozycji oznacza jaki mechanizm moe lee u podoa tego, eby ksztatowa dyspozycj. Jeli u podoa mamy mechanizm przewagi pobudzenia nad hamowaniem to w tej predyspozycji on wyznacza dyspozycj do zachowania introwertycznego, poniewa jest potrzeba rwnowagi, jak jest za due pobudzenie to czowiek ucieka od stymulacji, zamyka si. Przy powtarzalnoci tego ukadu to si zamienia w sta dyspozycj a wic dyspozycja jest wynikiem pewnych dowiadcze. W efekcie ta dyspozycja powoduje, e mog powsta we mnie rne stany emocjonalne.

3. stany emocjonalne mog one mie charakter utrzymujcych si skonnoci - wskazuj na pewne ukady nastrojw, skonno do nich. 4. Proces - to jak w tej chwili odpowiadam, reaguj , co si w tej chwili dzieje. Emocja jako pojcie budzi wiele kontrowersji. Okrelenie czym jest emocja, co to jest emocja wymaga przyjcia pierwotnych zaoe potrzebnych do uchwycenia pewnego kontekstu w jakim te emocje si rozwaa. Prof. proponuje pojmowanie emocji jako pewnych jakoci dowiadcze interakcyjnych. Emocja ma charakter pewnej interakcji. Jako tej interakcji, dowiadczenie jakoci tej interakcji jest waciwie stanem emocjonalnym. Emocja sama w sobie moe by rwnie ujta jako pewna forma odpowiedzi na interakcj i jako pewna forma jakoci odpowiedzi na interakcj, poniewa sowo odpowied oznacza, e w tworzeniu emocji (powstawaniu emocji) czowiek jest istot aktywn, nie jest tylko reaktywny. Czowiek moe wzbudza pewnego rodzaju stany w sobie, moe pewnymi stanami rwnie sterowa. 2. EMOCJE JAKO JAKO DOWIADCZANEJ INTERAKCJI ZOONO ZJAWISKA EMOCJONALNEGO (JAK MONA T ZOONO PRZEDSTAWI) Emocje trzeba ustawi w kategoriach interakcji, podobnie jak osobowo. Stany emocjonalne nie powstan jeli nie ma pewnej interakcji, s pewn form interakcji. Emocja ma swoj specyfik: jest reakcj ale poniekd jest rwnie sposobem odpowiadania na rodzaj i jako danej interakcji. Spotykamy si z rnymi rodzajami interakcji np. interakcja wewntrz mnie, interakcja moja z moimi wartociami, jako stanami wyobraeniowymi, interakcja z wasnym ciaem tzw. odczuciami ( co strzyka mi w odku, co gadkiego wewntrz pywa ) jako interakcji pokazuje klimat tej interakcji - to jest sposb odpowiadania na jako i rodzaj interakcji, sposb dowiadczania jakoci interakcji. Stan emocjonalny jest odpowiadaniem na jako interakcji zachodzcej pomidzy podmiotem dowiadczajcym a oddziaywujcym na obiektem (rnym obiektem). Emocje s form odpowiedzi organizmu. EMOCJA jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jako danej interakcji, patrzc od strony wewntrznej podmiotu mona powiedzie sposobem dowiadczania jakoci tej interakcji. Emocje s form odpowiedzi organistycznej tzn. e emocja tworzy jedn zespolon cao. Emocja jest stanem caociowym, nie tylko stanem poznawczym bd tylko stanem fizjologicznym, (czowiek jest zoony z ciaa, psyche, ducha tworzy jedn zoon cao, tak samo emocje). Jak czowiek reaguje emocjonalnie to reaguje jako cao organistyczna, organistyczna oznacza, e na dany rodzaj i jako interakcji nastpuje odpowied w postaci reakcji ciaa, odczu wewntrznych, jakiego stanu natury organistycznej. Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistoci mamy do czynienia (np. moe to by interakcja midzy dopywajcymi

do mnie dwikami a mn jako podmiotem, inny rodzaj interakcji interakcja midzy osob, ktra si do mnie umiecha a mn. Emocja jest rozumiana jako forma odpowiedzi ( nie jest to reakcja, ale forma odpowiedzi, nie jest to reagowanie ale odpowied). Uywanie pojcia reakcji wskazuje na to, e czowiek jest istot reaktywn, a uywanie okrelenia odpowied, odpowiadanie" na rodzaj interakcji oznacza, e czowiek jest kim aktywnym w tworzeniu emocji, czowiek odpowiada tzn. e jest te sprawc. Emocje nie mog by traktowane tylko jako forma reaktywnoci na interakcj pomidzy dan osob a danym aspektem rzeczywistoci - to byoby lekcewaeniem osobowej natury czowieka. Czowiek jest sprawc - np. ja wcale nie zareaguj, bo mog w sobie wzbudza uczucia szlachetne, wyzwala za pomoc instrumentw, ale de facto ja odpowiadam (a nie tylko reaguj) jestem sprawc, bior udzia w tworzeniu emocji i w tym sensie naleaoby to uchwyci. Podkrelajc fakt, e emocja jest pewn interakcj, pewnym sposobem odpowiadania na jako i rodzaj interakcji. Tym samym podkrela si to jak natur ma czowiek. Nie mog tego zrozumie jeli zao, e jestem tylko istot, ktra reaguje - takie zaoenia ma swoje nastpstwa np. stany emocjonalne mog mn sterowa. A nie chodzi o to, e czowiek nie podlega emocjom, ale o to, e ma szans na kontrol. Bo nie byoby potrzeby terapii, kontroli emocji u czowieka. Interakcja musi zaoy pewn synchroniczno ( kompatybilno ) dyspozycji podmiotu (czowieka) i obiektu wchodzcego w akt interakcji z podmiotem. Dyspozycja musi by kompatybilna (synchroniczna) np. ja wcale nie zareaguj emocjonalnie na muzyk derwiszw, patrz na to zaciekawiony, lekko zdziwiony, bo we mnie (jako podmiocie) nie ma dyspozycji (w innej kulturze wyrosem). Mona powiedzie, e to jest jaka harmonia midzy napiciem wypywajcym z podmiotu a obiektem zsynchronizowanym z danym podmiotem. Do tej harmonii te si dorasta, dyspozycja moja dorasta, czowiek czasem nie rozumie pewnych znacze. Zatem zjawiska emocjonalne traktowane jako forma interakcji, zjawiska emocjonalne i emocje obejmuj b. wiele zakresw (przykad Paula Yanga, ktry pokazuje, e zjawiska emocjonalne afektywne mog tak wiele rzeczy obejmowa). 3. PROBLEM KATEGORIE CZY WYMIARY EMOCJI". ZASADNO ANALIZY EMOCJI JAKO ODDZIELNYCH KATEGORII R. PLUTCHIK opracowa tzw. BRY EMOCJI w gr idc oznaczy intensywno emocji wymiar intensywnoci emocji polega na tym, e im wyej pooona emocja tym bardziej intensywna np. zachwyt jest bardziej intensywny ni zaduma im emocje s pooone dalej od siebie tym bardziej s rne np. al i zachwyt dalej od siebie ni al i obrzydzenie. On uwaa, e to kategorie dla emocji s wane bo kategoria da si opisa zachowaniem. Kluczem do zrozumienia tego jest motyw nazwa prototypowy wzorzec zachowania" czyli inkorporacja dla zachowania, zwizanego z poywieniem, ktre prowadzi do odrzucenia

czego np. wymioty - emocj jest wstrt. Kade zachowanie jest zwizane z waciw sobie emocj. Dziki zwizkowi motywacji z emocjami tworz si pewne instytucje spoeczne, instytucje spoeczne powstay w wyniku tego, e czowiek dowiadcza pewnych emocji a czowiek dowiadcza emocji bo musia si przystosowa. Bardzo wielu autorw uwaa, e kategoria jest emocj. Inne sposoby mylenia gdy uwaa si, e kategorie nie s dobre a przy charakteryzacji zjawisk emocjonalnych waniejsze s wymiary emocji, bo lepiej jest opisywa zjawiska emocjonalne. Emocje trzeba opisa przy pomocy wymiarw: przyjemno - nieprzyjemno, odprenie - napicie, spokj podniecenie. Wymiary emocji, bo emocji jest wicej ni wrae, ktrych da si wyrni ok. 50 ty. Dlatego, e emocji jest wicej, by je nazwa lepiej uy dymensji. S autorzy, ktrzy opisuj emocje za pomoc kategorii i dymensji - cz je ze sob np . R. PLUTCHIK uwaa, e s kategorie emocji ale kada emocja moe by moe by bardziej lub mniej przyjemna, bardziej intensywna mniej intensywna jest to te wymiarowo. Obecnie uwaa si, e lepsza jest wymiarowo. Plutchik uwaa, e mona wyrni podstawowe kategorie emocji. O kategorii emocji wiadczy z jednej strony - gdybymy patrzyli z poziomw interakcji - jako interakcji. Rne s rodzaje interakcji, rne s kategorie interakcji np. interakcja z drugim czowiekiem i wtedy moe to by inna jako ni interakcja z jakim rdem dwikw. Inny rodzaj interakcji i wyzwala inn jako. Ta inna jako jest czsto kategoryzowana i da si uchwyci (uj) w pewne ramy. O jakoci emocji czy o kategorii emocji wiadczy inno odczu, ktre czowiek przeywa, ale poza tym rwnie inno mechanizmw neurofizjologicznych tkwicych u podoa emocji. Kwestia b. dyskusyjna wymiary czy kategorie. Mona by to pogodzi. Argumentem na rzecz istnienia kategorii emocji jest fakt z jednej strony rodzaju interakcji i jakoci interakcji. Jako interakcji oznacza, e czowiek ma inne odczucia wewntrzne, a jak ma inne odczucia wewntrzne znaczy, e moe inn emocj przeywa. O jakoci interakcji i jakoci emocji moe wiadczy te mechanizm neurofizjologiczny. (obecnie w psychologii emocji b. szeroko rozbudowany jest dzia, ktry poszukuje neurofizjologicznych mechanizmw, komponentw, ktre tkwiyby u podoa rnych kategorii emocji i rzeczywicie znajduje si takie mechanizmy, komponenty czy struktury). Czy to jest takie pewne - do tej pory jeszcze nie bardzo wiadomo, w kadym razie s prowadzone jakie obiecujce badania w tym wzgldzie. To jest argumentem na rzecz, odmiennych kategorii emocji, na rzecz moliwoci istnienia kategorii emocji a nie tylko istnienia wymiarw emocji. Plutchik wyrnia pewne kategorie emocji a oprcz tego kada kategoria emocji moe mie rn intensywno i ona w rnym wymiarze w przestrzeni wielowymiarowej moe by opisana. Mog by emocje o pewnej kategorii, ktre maj charakter bardziej pocigajcy-bardziej odpychajcy; bardziej przyjemny-bardziej nieprzyjemny, emocje

silniejsze (intensywniejsze)-sabsze. Wymiary s wpisane w kategorie emocji i jednoczenie z kategori emocji wyranie zwizane. Podzia na emocje pierwotne i wtrne W psychologii emocji, poza problemem kategoria czy wymiar emocji, pojawia si problem podziau na emocje pierwotne i emocje wtrne a z tego bezporednio wynika problem czy s uczucia i emocje i czy s to dwie rne rzeczy. 4. PRZYKAD PODZIAU NA KATEGORIE - R.PLUTCHIK Plutchik uwaa, e mona wyrni podstawowe kategorie emocji. O kategorii emocji wiadczy z jednej strony - gdybymy patrzyli z poziomw interakcji - jako interakcji. Rne s rodzaje interakcji, rne s kategorie interakcji np. interakcja z drugim czowiekiem i wtedy moe to by inna jako ni interakcja z jakim rdem dwikw. Inny rodzaj interakcji - wyzwala inn jako. Ta inna jako jest czsto kategoryzowana i da si uchwyci (uj) w pewne ramy. O jakoci emocji czy o kategorii emocji wiadczy inno odczu, ktre czowiek przeywa, ale poza tym rwnie inno mechanizmw neurofizjologicznych tkwicych u podoa emocji. Plutchik wyrnia pewne kategorie emocji a oprcz tego kada kategoria emocji moe mie rn intensywno i ona w rnym wymiarze w przestrzeni wielowymiarowej moe by opisana. Mog by emocje o pewnej kategorii, ktre maj charakter bardziej pocigajcy-bardziej odpychajcy; bardziej przyjemny-bardziej nieprzyjemny, emocje silniejsze (intensywniejsze)-sabsze. PLUTCHIK uwaa e istniej pewne podstawowe, pierwotne kategorie emocji. W ukadzie centrycznym: rado, akceptacja, lk, zdziwienie. Wg R. PLUTCHIKA (Placzika) kryterium bycia kategori podstawow jest po prostu zachowanie i uczy pewnego zachowania. powizanie wstrtu i gniewu daje pogard . R. PLUTCHIK opracowa tzw. BRY EMOCJI ( zachwyt, podziw, strach, zdumienie, al, obrzydzenie, wcieko, czujno) w gr idc oznaczy intensywno emocji wymiar intensywnoci emocji polega na tym, e im wyej pooona emocja tym bardziej intensywna np. zachwyt jest bardziej intensywny ni zaduma im emocje s pooone dalej od siebie tym bardziej s rne np. al i zachwyt dalej od siebie ni al i obrzydzenie On uwaa, e to kategorie dla emocji s wane bo kategoria da si opisa zachowaniem. Kluczem do zrozumienia tego jest motyw nazwa prototypowy wzorzec zachowania" czyli inkorporacja dla zachowania, zwizanego z poywieniem, ktre prowadzi do odrzucenia czego np. wymioty - emocj jest wstrt. Kade zachowanie jest zwizane z waciw sobie emocj. Emocje trzeba opisa przy pomocy wymiarw przyjemno - nieprzyjemno, odprenie - napicie, spokj - podniecenie. Wymiary emocji, bo emocji jest wicej ni wrae, ktrych da si wyrni ok. 50 ty. Dlatego, e emocji jest wicej, by je nazwa lepiej uy dymensji. S autorzy, ktrzy opisuj emocje za pomoc kategorii i dymensji - cz je ze sob

np. R. PLUTCHIK uwaa, e s kategorie emocji (Rado, akceptacja, lk, zdziwienie, smutek, wstrt, gniew, antycypacja, rado) ale kada emocja moe by moe by bardziej lub mniej przyjemna, bardziej intensywna mniej intensywna jest to te wymiarowo. Obecnie uwaa si, e lepsza jest wymiarowo. 5. EMOCJE PIERWOTNE I WTRNE - KRYTERIA KLASYFIKACJI DO GRUPY EMOCJI PIERWOTNYCH . Podzia na emocje pierwotne i wtrne W psychologii emocji, poza problemem kategoria czy wymiar emocji, pojawia si problem podziau na emocje pierwotne i emocje wtrne a z tego bezporednio wynika problem czy s uczucia i emocje i czy s to dwie rne rzeczy. EMOCJE PIERWOTNE : Pomijajc wszelkie b. wyrane rnice teoretyczne wydaje si, e wikszo autorw zgadza si z tym, e kryterium przynalenoci do emocji podstawowej jest przede wszystkim mechanizm biologiczny (kryterium biologiczne), ktry ley u podoa emocji. Pierwotne emocje to te, w ktrych wyranie istnieje mechanizm biologiczny, podoe biologiczne (zawsze istnieje podoe biologiczne, ale tu wyranie jest mechanizm neurofizjologiczny), wyrane struktury biologiczne, ktre wyznaczaj dany sposb przeywania, pewien sposb jakoci interakcji. Poza tym emocje pierwotne to te, ktre dziki wyranemu mechanizmowi biologicznemu (podkadowi neurofizjologicznemu) wystpuj u wielu gatunkw, nie przynale tylko czowiekowi. Jest pewna cigo ewolucyjna z gatunkami niszymi bo te same struktury biologiczne wystpuj w gatunkach niszych ni czowiek i u czowieka. Kryterium biologiczne wskazuje na to, e l) jest konkretny mechanizm biologiczny (emocje pierwotne zwi zane s z konkretnymi strukturami biologicznymi (z konkretnymi mechanizmami neurofizjologicznymi precyzyjnie rzecz biorc 2) emocje pierwotne wystpuj u wielu gatunkw, nie tylko u czowieka take u gatunkw niszych (u zwierzt niszych - nie u robaka, ale u szympansa => u ssakw przede wszystkim). Kryterium powszechnoci wystpowania emocji u wszystkich ludzi. Emocje pierwotne inaczej podstawowe (rnie mona mwi, tutaj o emocjach pierwotnych w znaczeniu tych fundamentalnych, podstawowych) one towarzysz czowiekowi od samego pocztku, czowiek nie musi si ich uczy. Te emocje (stany emocjonalne) wystpuj u wszystkich ludzi bez wzgldu na ras, narodowo np : emocj pierwotn (podstawow), wystpujc w kadej kulturze jest emocja gniewu, emocja wstrtu, emocja zdziwienia, emocja smutku, emocja radoci. Niektrzy eby by bardziej precyzyjnymi mwi, e do emocji pierwotnych nale te, ktre ujawniaj si zaraz po urodzeniu w l roku ycia. Oczywicie jest to wzmocnienie tego argumentu biologicznego. Kryterium pierwotnoci (podstawowoci) do emocji pierwotnych nale emocje, ktre zwizane s z najbardziej istotnymi zadaniami

adaptacyjnymi u zwierzt i u ludzi. Jest moliwo speniania najbardziej podstawowych zada adaptacyjnych przez czowieka i przez zwierz wysze. Zadanie adaptacyjne to np. obrona przed niebezpieczestwem, reprodukcja, eksploracja, orientacja na rzeczywisto. Zadania adaptacyjne wi si bezporednio z pewnymi reakcjami, odpowiedziami i to, e te odpowiedzi zawsze wystpuj ilekro wystpuje uruchomienie danego motywu, zadania adaptacyjnego potwierdza fakt pierwotnoci emocji. Kryterium uniwersalnoci biologicznej oraz uniwersalnoci kulturowej, czyli bez wzgldu na kultur pojawiaj si te same stany emocjonalne. Jest to niekwestionowane kryterium. eby odpowiedzie na pytanie, co jest podstawow emocj a co jest wtrn emocj trzeba odpowiedzie na pytanie jaka jest natura zwierzt czy wystarczy uniwersalno biologiczna do tego eby zakwalifikowa dan emocj do emocji pierwotnych, podstawowych. Czy zwierz przeywa poczucie winy, wstyd, uczucia moralne, religijne, uczucia praksyczne - zwizane z wykonywan prac, dziaalnoci (czy w ogle moe wykonywa prac) ? Jeli zaoymy, e zwierz nie przeywa takich uczu jak wstyd, wina, lk egzystencjalny to wskazuje bezporednio na to, e czowiek ma inn natur. Jeli szukamy w naturze przyczyn pierwotnoci musimy powiedzie jaka jest natura czowieka, czyli co jest pierwotne u czowieka. Zakadamy, e natura czowieka jest osobowa. W naturze osobowej jest co co nazywa si emotywnoci. Emotywno to dyspozycja w ogle do przeywania emocjonalnego pewnych jakoci emocjonalnych. Ta emotywno, jest atrybutem osobowym, jest to pojcie bardziej filozoficzne (tak jak racjonalno jest wpisana w natur osobow, tak samo emotywno). Ta emotywno ma inny charakter ni emotywno zwierzcia. Czowiek ma natur osobow zwizan z racjonalnoci, rozumnoci w efekcie inny bdzie ukad elementw podstawowych, ktre odpowiadaj za sposb odpowiadania (jako reakcji) za odpowied na pewne formy interakcji. Pierwotno emocji byaby zwizana i musiaaby uwzgldni poza uniwersalnoci biologiczn, kulturow rwnie natur osobow czowieka => te emocje s pierwotne u czowieka, ktre wypywaj z jego natury osobowej. W efekcie do emocji pierwotnych (podstawowych) u czowieka bdzie nalea take lk egzystencjalny, wstyd, wina w tym ukadzie te emocje nie wystpuj u zwierzt, wystpuj tylko u ludzi. Te stany emocjonalne mona ksztatowa, wzmacnia lub osabia to jest kwestia psychologii wychowawczej, klinicznej i psychologii szeroko pojtych oddziaywa na czowieka, rozwoju czowieka. Czowiek bardzo daleko odszed od natury zwierzcej dziki kulturze jak wytwarza. Dziki naturze osobowej bardzo daleko odeszlimy od zaplecza biologicznego. Czowiek w tym momencie mona powiedzie dysponuje natur biologiczn, moe j wykorzystywa na rne sposoby dziki posiadaniu pewnych atrybutw, ktre s atrybutami osoby. Lk czowieka mimo porwnywalnoci uczestniczcych w nim

mechanizmw biologicznych nie jest takim samym lkiem, jak lk zwierzcia z uwagi, e inna jest natura. Natura osobowa nasyca sob i powoduje, e ten lk jest wrcz inaczej przeywany. W przeycia te wczaj si systemy pewnych ocen, wartociowania, dowiadcze kulturowych, naciskw itd. Natura osobowa powoduje inne spenianie si mechanizmw biologicznych. Biologia jest niejako przesycona t innoci natury i ni zdominowana, bo ta natura jest jakociowo wysza i bdzie zawsze dominowa. Czowiek biologicznie podlega wpywom natury , ale dziki temu, e ma natur osobow moe to zaplecze wykorzystywa w rny sposb, moe im b. silnie ulega lub nie. Stan depresji ducha" powoduje zanik, obnienie sprawnoci biologicznej, dlatego czowiek ma wiadomo mniejszych szans. Jeeli czowiek zostanie zniewolony przez wasny stan chorobowy, obnia si stan ducha ale na tyle on si obniy, na ile biologia go ogarnie, na ile czowiek da si biologii. Heroizm ludzki polega na tym, e walczy on jak gdyby ze swoj biologi, z wasnym stanem chorobowym i czsto go przezwycia. To jest dziwny mechanizm. Natomiast jeli czowiek ma wiadomo mniejszych szans i podda si biologii bo np. wie, e ma nowotwr i dopuci do wiadomoci to, e ma mniejsze szans na dysponowanie biologi, jak dopuci to do wiadomoci moe nastpi upadek ducha stan depresji i w efekcie moe nastpi szybkie zejcie tego czowieka. Kluczem jest to co dyktuje stan natury osobowej, czsto jest to kluczem do zrozumienia emocji u czowieka. Reasumujc: argumenty na rzecz emocji pierwotnych to uniwersalno biologiczna, uniwersalno kulturowa, argument natury osobowej. U czowieka emocja musi si spenia inaczej, poniewa ma on natur osobow i w tej naturze jest co co powoduje inne nasycenie, inn jako dowiadcze. Natura osobowa dyktuje jednoczenie inno stanw i inne kategorie emocji, ktre nie wystpuj u zwierzt. EMOCJE WTRNE : W tym ukadzie, bez wzgldu na to jaki argument podajemy, emocje wtrne to emocje ktre s wypracowane, uksztatowane na bazie dyspozycji, ktre czowiek posiada do przeywania. Emocje wtrne to emocje, ktre czsto s wynikiem pewnych dowiadcze czowieka. Emocje wtrne to wynik pewnego zderzenia dyspozycji, ktr posiadam w swojej naturze osobowej z dowiadczeniami, ktre zdobywam przez cae ycie. Dowiadczenie zawsze jest tym wyznacznikiem speniania si emocji. Z dowiadczeniem zwizana jest kultura, w ktrej my si wychowujemy. Dowiadczenie to jest jednostkowy system elementw, ktre poprzez spotkanie si z dyspozycj jako pewnym sposobem reagowania powoduj, e pewne kategorie wczaj si i wyzwalaj w nas jak odpowied. Istotnym elementem, moe nawet bardziej kluczowym ni jednostkowe dowiadczenie jest kultura. Kultura to system wartociowania, ukad norm wyznaczajcy pewne trendy mylowe. Kultura pokazuje co jest znaczce bardziej a co mniej, jakie wartoci s istotne a jakie nieistotne. W rezultacie moje dowiadczenie jest

przesycone innymi schematami w wyniku bycia w danych trendach mylenia, trendach kulturowych. Gdy pojawia si naruszenie danej wartoci, danego obiektu o pewnej kategorii kulturowo b. znaczcej wyzwalany jest stan emocjonalny, pewna reakcja emocjonalna, odpowied czyli tzw. emocja wtrna np : uczucia religijne - czowiek generalnie moe reagowa na wiat w ogle pewnym lkiem egzystencjalnym, wiat jest zagroeniem, jest nieznany , nie umie wytumaczy tego zjawiska jakim jest wiat => ta samowiadomo powoduje, e uruchamia si lk egzystencjalny => ten lk moe by skanalizowany w rne ukady znacze. Dana religia moe powodowa, e lk jest kanalizowany w pewne ukady znacze takie, ktre zwalniaj z lku i jednoczenie daj szans wyzwolenia zupenie innych stanw uczuciowych. Katolik w wityni Buddy ma moliwo dozna uczu religijnych ale to nie bd takie uczucia religijne jak u czowieka, ktry jest wyznawc buddyzmu. Dany system znacze powoduje wyzwalanie si we mnie pewnych stanw emocjonalnych dlatego gdy on wyzwala we mnie pewne ukady nagradzania - karania, przyjemnoci przykroci. Emocje wtrne buduje si na bazie emocji pierwotnych przez dranienie stanw emocjonalnych (jak widz, e koleanka wychodzi za m to pacz - to jest pewien klimat, ktry jest klimatem wartoci : maestwo, pikno bycia w kociele - to jest ten stan uczu wtrnych. Naley mie wiadomo tego, e te pojcia daj si tylko teoretycznie rozrni. Pierwotno - uniwersalno a w wyniku powizania uniwersalnoci z dowiadczeniem i z kultur powstaje wtrno ale w tej wtrnoci cigle przewija si ta uniwersalno (jak ja doznaj uczucia uniesienia w wyniku medytacji tam te wystpuje pewien stan naturalny, ktry wyzwalany jest przez uniwersalno biologiczn). Kopotliwe jest rozrnienie: to na pewno emocja pierwotna a to wtrna pierwotnoci moe wiadczy automatyzm, na wtrno skada si dowiadczenie, pewien styl wychowania, co w czym ja jestem, co co dziki interakcjom spoecznym moe by dla mnie znaczce. To interakcje spoeczne nadaj znaczenie zdarzeniom. Zatem rozrnienie na e. pierwotne i e. wtrne w tym kontekcie ma swoje uzasadnienie. 6. EMOCJE A UCZUCIA (SPOSOBY ROZWIZANIA) . PROBLEM UCZUCIA A EMOCJE - PODOBIESTWA I RNICE Wydaje si, e to nie to samo, ale w psychologii nie ma na ten temat jednoznacznoci. Gdybymy weszli w taki tradycyjny ukad: kada emocja posiada trzy komponenty 1. komponent neurofizjologiczny, baza biologiczna 2. komponent przeyciowy, dowiadczeniowy czyli to wewntrzne odczucie 3. komponent ekspresywny ( ekspresji ) czyli to co jest widoczne w moim ciele na zewntrz. Kada emocja posiada te wszystkie komponenty tylko, e komponenty te s o rnym nasileniu. Np. : Ja mog by wewntrznie b. spity ale ja nie musz tego ujawnia na

poziomie ekspresji dziki temu, e mam mechanizm samokontroli, ktry hamuje t ekspresj (chocia do koca nie zahamuj w przypadku gdy ta emocja jest silna, bo s rne wspruchy zwenie renic -rozszerzenie, lekkie drgania mini twarzy nie zawsze czytelne dla potencjalnego odbiorcy, ale dla wyszkolonego, wyrafinowanego na pewno). Generalnie w kadej emocji wystpuj 3 komponenty: .-. neurofizjologiczny, .-. przeyciowy- dowiadczeniowy, .-. ekspresywny W tej konwencji, w tym uchwyceniu (styl mylenia anglosaski) emocja jest tym co tworzy ten ukad trzech komponentw a uczucie to jest komponent wewntrzny, dowiadczeniowy. Rnica midzy emocj a uczuciem, polega na tym, e jak mwimy, o uczuciu to mwimy w znaczeniu wewntrznych dowiadcze stanu przeyciowego. Uczucie to jest to, co ja przeywam wewntrznie. Emocja jest to to, co si wie w jedn cao a wic mj stan przeycia wewntrznego czyli uczucie, ekspresja i to co tworzy podstaw biologiczn. Ten przedstawiony stopie zrnicowania i pokazania podobiestw, jednoci midzy uczuciami a emocjami jest najatwiejszy. Perspektywa do szeroko przyjmowana. Inny punkt widzenia : jeden z znakomitych psychologw polskich Pro f. ukaszewski uwaa, e emocje i uczucia rni si midzy sob w sposb wyrany (to jest autorskie ujcie) chyba najbardziej wyrane z podanych przez autorw polskich. Wg ukaszewskiego rnice midzy emocj a uczuciem: rnica nr l: emocje maj charakter transsytuacyjny, uczucie moe trwa bez wzgldu na sytuacj np. ja jestem zakochany bez wzgldu na sytuacj w jakiej ja si znajduj z t osob, w tej chwili mog na ni reagowa gniewem ale nie zmienia to mojego uczucia do tej osoby. Generalnie mog rne stany emocjonalne przeywa ale uczucie si utrzymuje. rnica nr 2: emocje s zazwyczaj krtkotrwae. U ukaszewskiego emocje trwaj tak dugo jak dugo wystpuje (on mwi wzbudzony popd) jaki stan napicia a uczucia charakteryzuj si wzgldn trwaoci (oczywicie uczucia te si zmieniaj, ale w stosunku do krtkotrwaoci emocji s b. trwae, duej trwaj np. mog przesta by zakochany ale uczucie zakochania duej trwao ni uczucie gniewu wobec tej osoby. (w tej konwencji jest to wzgldna stao) rnica nr 3: emocja ma charakter wzgldnie jednorodny tzn, e w danym momencie wystpuje jedna emocja konkretna, wyrana kategoria danej emocji (gniew, wstrt) bardzo jednorodna. Uczucia maj charakter czsto rnorodny (niejednorodny), w uczuciu przepywaj rne stany, uczucie jest przesycone (kocham, troch nie lubi, rne fluktuacje s tego) - to wskazuje na dynamiczno systemu ludzkiego. Czowiek jest dynamiczny, czowiek cigle si staje, dzieje. rnica nr 4: uczucia s podporzdkowane raczej refleksji, maj swj

wtek refleksyjnoci natomiast emocje maj raczej charakter impulsywny (charakter pewnego automatyzmu, nie s kontrolowane przez refleksj). Emocje s raczej sterowane przez procesy podkorowe (przez ten czysty biologiczny podkorowy mechanizm czy ukad limbiczny) a uczucia s sterowane przez kor mzgow. Uczucia s emocjami wtrnymi. Emocje - emocje pierwotne, uczucia - emocje wtrne. eby emocja wtrna powstaa musi by element pewnego dowiadczenia, pewnej kultury, pewnego znaczenia, pewnej refleksji po prostu musi by udzia kory - w efekcie uczucie jest t emocj wtrn. Reasumujc: uczucia s sterowane przez struktur korow, przez element refleksyjny a emocje przez podkorow, przez element impulsywny. Problem emocje a uczucia ukae pewn perspektyw. 7. PODSTAWOWE WACIWOCI EMOCJI WACIWOCI EMOCJI W psychologii emocji oprcz problemw: czy s pierwotne i czy s wtrne emocje, czy s uczucia i czym rni si od emocji, z jakiej perspektywy moemy patrze na czowieka, ktry przeywa stan emocjonalny (na czowieka jako na istot emocjonaln) wystpuje kwestia waciwoci samych emocji. Najczciej w polskiej psychologii oglnej podaje si 4 podstawowe waciwoci emocji. Kada emocja posiada swoj: 1. si bardziej lub mniej intensywna emocja 2. kierunek w znaczeniu co jest pocigajce-odpychajce, emocje pozytywne-negatywne, przyjemne- nieprzyjemne 3. jako kada emocja ma swoj jako, emocje wyzwalaj pewne formy zachowa i to, e emocje mog wyzwala odmienne formy zachowa wiadczy o jakoci emocji 4. pobudzenie emocjonalne - stan pewnej mobilizacji, ktry przede wszystkim przejawia si na poziomie neurofizjologicznych zmian (przyspieszenie akcji serca, oddychania, zwolnienie trawienia - dziaanie gazi sympatycznej ukadu nerwowego). Pobudzenie emocjonalne na poziomie psychicznym przejawia si w zmianie umysowoci, w zmianie uwagi - przy optymalnym poziomie pobudzenia czowiek szybciej kombinuje, bardziej koncentruje uwag lub te przy zbyt wysokim pobudzeniu albo zbyt sabym w ogle nie kombinuje, rozproszona uwaga, chaotyczne przetwarzanie informacji. Wicej - w pkt 9 zasady emocji 8. PERSPEKTYWY ANALIZY EMOCJI Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji. Perspektywa obserwatora najczciej s to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa spoeczna - teorie kulturowo-spoleczne emocji Perspektywa neurofizjologiczna (biologiczna) teorie neuro

fizjologiczne emocji. PERSPEKTYWY Z JAKICH MOEMY SPOJRZE NA EMOCJE W psychologii emocji wany problem to perspektywy z jakich moemy spojrze na stan emocjonalny. Na emocje moemy patrze z rnych punktw widzenia i w efekcie inaczej mona interpretowa zachowania czowieka. Czsto podaje si 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na emocje. 1.perspektywa podmiotu - chwytam emocje od strony tego kto do wiadcza tych emocji, prba uchwycenia ycia emocjonalnego od strony tego kto przeywa ten stan emocjonalny. Tu powstaje wiele problemw psychologicznych. Czy s osoby, ktre przeywaj pewne kategorie silniej (mocniej) - sabiej. Emocje, z tej perspektywy patrzc, stanowi podstawowy czynnik powodujcy zmienno obiektw uwagi dziki temu, e nastpuje zmienno stanw przeywania. Zmienia si uwaga, zmieniaj si rwnie obiekty uwagi nastpuje fluktuacja (przepyw), pewna pynno uwagi i w tym sensie emocje, patrzc ze strony podmiotu, mog by te wskanikami pewnych znacze u czowieka, (wskanikiem pewnych znaczcych dla niego informacji). Z tej perspektywy patrzc to, co dla czowieka jest wane, jakie wartoci s wane, bo on przez stany uczuciowe skupia na tym uwag Te subiektywne dowiadczenia daj mi szans odczyta rne jakoci emocji. Patrzc na emocje z perspektywy podmiotu najwikszy udzia w interpretacji i analizie emocji peni poznawcze teorie emocji, najbardziej s tu zaawansowane. 2.perspektywa obserwatora (bardzo wana perspektywa) - na emocje mog popatrze z perspektywy obserwatora. Obserwatorem jest ten, kto wnioskuje o stanie emocjonalnym drugiego czowieka, wnioskuje po ekspresji twarzy, ciaa ludzkiego. W efekcie obserwowanie stanu zewntrznego moe prowadzi rwnie do okrelenia pewnych specyficznych waciwoci danej osoby, (tzn. specyficznego sposobu odpowiadania na pewne rodzaje interakcji, na pewne bodce, pewne ukady). Z perspektywy obserwatora ja patrz jak czowiek wyraa siebie na zewntrz i ta zewntrzna strona daje szans wnioskowania o jego indywidualnoci, niepowtarzalnoci a jednoczenie daje mi szans wnioskowania co dla niego jest znaczce, jakie rodzaje interakcji s znaczce, jakie jakoci interakcji s znaczce. Obserwator zewntrzny moe bada emocje w sposb obiektywny. Ta perspektywa obserwatora oznacza, e emocje mog by badane w sposb obiektywny, poniewa to, co czowiek ujawnia moe by rejestrowane przez wielu obserwatorw. W rezultacie powstaj w psychologii tzw. skale wyrazu mimicznego, skale ekspresji czyli takie mapy rozpoznawania stanw emocjonalnych, ktre czowiek przejawia bo przeywa wewntrznie. Ekspresja jest czynnikiem bardzo istotnym. Z perspektywy obserwatora najpeniej, w szczeglny sposb, mog

pracowa nad psychologi emocji (rwnie z biologicznej ale nie w tak szczeglny sposb). Perspektywa obserwatora mwi, e emocje podlegaj pewnym prawom, perspektywa podmiotu (moich dowiadcze) nie mwi mi o tym, bo ja jestem sam ten, ktry przeywa. Ja nie wejd w stan dowiadcze czowieka chyba, e on mi powie, ale jak mi powie to ju jest ekspresja, to jest interpretacja. Ekspresja mwi mi o tym, e emocje s rzdzone pewnymi prawami. Perspektywa obserwatora mwi mi jakie s relacje tego czowieka z otoczeniem, mona wnioskowa o tym jakie s wartoci przez niego cenione, jakie s strefy znacze, jakie s przekonania tej osoby na temat wiata i siebie samego. 3.perspektywa spoeczna pozwala spojrze na emocje jako na pewne wypracowane, narzucone przez spoeczno sposoby reagowania. Perspektywa spoeczna mwi o tym, e pewne emocje, pewne stany emocjonalne, ktre czowiek przeywa (ja tylko wnioskuj, e przeywa ) mog by w pewien sposb wyraane, przejawiane (np. zachowanie emocjonalne zgodne z oczekiwaniami spoecznymi). Spoeczno narzuca pewne sposoby przejawiania emocji, dziki temu ja poznaj z jakiej kultury, spoecznoci ten czowiek si wywodzi. np : W latach 40tych kultur japosk okrelano kultur winy i wstydu, bo ten stan emocjonalny by u nich dominant. Japoczycy cigle si kaniaj. Sposb przejawiania agresji np. kultura euroamerykaska - agresja jest przejawiana w kategoriach ambicji, aspiracji i to jest bardziej podane ni zaczepianie kogo na ulicy. W innej kulturze, w innych ukadach agresja przejawia si w zabijaniu jaki zwierzt, polowaniu. 4. perspektywa biologiczna ma obecnie b. wiele obiecujcych bada, analiz, pokazuje b. ciekawe zjawiska. Pokazano to w ramach tzw. neurofizjologicznych teorii emocji. Te teorie chwytaj emocje z perspektywy biologicznej. Kada perspektywa ma to do siebie, e daje szans pokazania si innej grupie teorii emocji. Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji. Perspektywa obserwatora najczciej s to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa spoeczna - teorie kulturowo-spoeczne emocji Perspektywa neurofizjologiczna (biologiczna) - teorie neurofizjologiczne emocji. 9. ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI (ZASADA ZRNICOWANIA EMOCJI, ZASADA WSPWYSTPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAYWANIA NA SIEBIE KOMPONENTW EMOCJI, ZASADA WYZWALANIA EMOCJI, ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI, ZASADA EMOCJE CZYNNIKAMI UATWIAJCYMI OSOBISTY ROZWJ", ZASADA INTERAKTYWNYCH SYSTEMW, ZASADA WRODZONYCH FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII, ZASADA EMOCJONALNEGO ZARAANIA SI, ZASADA SELFREGULACJI I WYKORZYSTANIA EMOCJI). ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI - inny sposb uchwycenia waciwoci emocji Proponuj inny sposb. Waciwoci emocji uchwycone w tzw. zasadach psychologii emocji. Podstawowe zasady w psychologii emocji.

Zasady, ktre stanowi opis, z jednej strony waciwoci emocji (procesw emocjonalnych) a z drugiej strony umoliwiaj uporzdkowanie wiedzy na temat emocji. ZASADA NR 1 ZASADA RNICOWANIA EMOCJI Zasada ta wskazuje na to, e istniej odrbne emocje, ktre rni si midzy sob ze wzgldu na podoe neurofizjologiczne, wzorce ekspresji, wewntrzne dowiadczenia (3 komponenty emocji: neurofizjologiczny, ekspresywny i wewntrzny, dowiadczeniowy, przeyciowy). Ta zasada mwi o tym, e wystpuj oddzielne stany , oddzielne emocje i kwestia wyrnienia jakie to s oddzielne emocje, ktre s bardziej pierwotne a ktre wtrne jest kwesti b. wewntrzn danego autora, kwesti autorsk. Kada z wyrnionych emocji pobudza w sposb odmienny czowieka do dziaania. Mona powiedzie, e kryterium rozrnienia emocji jest najczciej charakter wyzwalanych przez dan emocj dziaa, charakter motyww dziaa. Jeli dana emocja wyzwala pewn kategori dziaa to jest inna ni ta emocja, ktra wyzwala inn kategori dziaa. ZASADA NR 2 ZASADA WSPWYSTPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAYWANIA NA SIEBIE KOMPONENTW EMOCJI. Kada emocja zawiera 3 komponenty emocji. Kady komponent emocji powoduje uruchomienie innych komponentw emocji. Jeli wystpuje jeden komponent ekspresywny to on z reguy pobudza inne komponenty (pobudzenie komponentu przez uaktywnienie jednego z komponentw to jest zasada wspwystpowania a jednoczenie wzajemnego oddziaywania). Jak czowiek nagle poczuje wewntrzny skutek u siebie to uaktywnia komponenty neurofizjologiczne i ekspresj, (dygresja: starzenie si to normalny proces rozwoju) To jest waciwo emocji, e s komponenty i one na siebie oddziauj. Z tego wynika, e jest ukad interaktywny. ZASADA NR 3 ZASADA KSZTATOWANIA (WYZWALANIA ) EMOCJI. Ta zasada wskazuje na to, e emocje nigdy nie wystpuj w formie pojedynczej niezwizanej ze sob. Jedna emocja jak si pojawia to ma tendencj do uruchamiania nastpnej emocji, tworzy si swoisty, acuch. Ten acuch moe by w kadej chwili przerwany. Pojawienie si danej emocji ma tendencj do ksztatowania nowej emocji ( do tego by bya swoista fluktuacja - pynno emocji). Przykad : w wyniku naruszonej cenionej wartoci moralnej => odczuwam poczucie winy czyli emocj winy => to uczucie winy moe prowadzi do tego, e czuj si gupio, jest mi wstyd => to uczucie wstydu moe prowadzi do tego, e czuj wobec siebie agresj ( autoagresja ). Trzeba wzi pod uwag to, e s emocje, ktre maj wiksz tendencj do ksztatowania innych i s emocje, ktre nie maj takiej tendencji. ZASADA NR 4

ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI. Czowiek najpeniej komunikuje o swoich stanach emocjonalnych przez ekspresj widoczn dla obserwatora. Niektre stany emocjonalne mog by odczytywane bez wzgldu na kultur (w sposb powszechny odczytywane s wyrazy mimiczne). Ta ekspresja komunikuje o tym jaki jest mj stan emocjonalny. Zasada ta wskazuje na to, e komponent ekspresywny jest pewn form, ktra daje mi szans komunikowania tego co czuj. S stany emocjonalne, ktre nie s odczytywane w sposb jednoznaczny, poniewa zaley to od tego w jakiej kulturze czowiek si wychowuje (czasami pewne grymasy mog by le odczytywane przez nas poniewa to jest czowiek z innej kultury). Podobnie jest z dowiadczeniami indywidualnymi np. jeden czowiek jak si cieszy to si marszczy i nie wiadomo czy on si cieszy, czy kpi a inny ca buzi jak soneczko - to jest wyraz ekspresji, to trzeba pozna i odczyta. Generalnie chodzi o to, e nastpuje kodowanie i dekodowanie ekspresji emocji bez wzgldu na jzyk, kultur, wyksztacenie ale oprcz tego wystpuje te zawenie do pewnych podgrup spoecznych. Jest to b. wana zasada. Wydaje si, e dziki temu, i emocje mog by przez ekspresj komunikowane dziecko uczy si wasnych stanw emocjonalnych. Istnieje tzw. fizjonomiczna teoria ktra mwi o nastpujcym mechanizmie: dziecko tylko wtedy nauczy si stanw emocjonalnych gdy widzi twarz matki, bo przez twarz matki odbija siebie. Ta zasada nie do koca jest jeszcze opracowana, ale gwnie chodzi o to, e emocje wyraane na zewntrz daj szans bycia komunikowanym komu innemu i odczytu siebie. ZASADA NR 5 WSKAZUJCA NA EMOCJE JAKO CZYNNIKI UATWIAJCE OSOBISTY ROZWJ l PRZYWIZANIE EMOCJONALNE. Emocje tworz pewien koloryt czowieka (ujawniaj koloryt codziennoci ludzkiej) wskazuj na jako przebiegu interakcji, wiadcz o poprawnoci speniania si czowieka, o jego zadowoleniu z rozwoju, z adaptacji, z tego co robi lub niepoprawnoci. Dziki temu, e emocje s sygnaem tego jak si czowiek czuje, spenia ( czy czuje si osob rozwijajc czy nie, przystosowan czy nie) zwrotnie ( poniewa czowiek jest istot interakcyjn ) wyzwala u innego czowieka pewne stany emocjonalne a wyzwalajc sam sobie podnosi stan rozwoju, napdza pewien kierunek rozwoju. Jeli np. dziecko cieszy si, e rozebrao budzik na czci, ten jego umiech radoci jest przez kogo odczytywany ( np. przez rodzica ) i nagle dziecko widzi w twarzy rodzica ( to jest wanie zasada komunikowalnoci emocji), e rodzic wcale si wraz z nim nie cieszy, wrcz przeciwnie jego twarz robi si drapiena w rezultacie jego stan emocjonalny, ktry mia zwizek z t aktywnoci zostaje kodowany jako pewien sygna, e tak nie powinno si robi, poniewa natychmiast jest odpowied innego typu i on powinien rozwj, adaptacj jak gdyby na inne tory wstawi. Ta zasada wskazuje na to, e emocje mog wpywa na ksztatowanie

interpersonalnych wizi, ksztatowanie pewnego stylu rozwoju czowieka. Emocje s wskanikiem, wiadectwem pewnych zaburze osobowoci np : ( psychopata zupenie inaczej przeywa pewne stany: ( nie ma odczu wyszych, nie ma tej komunikowalnoci ) => w rezultacie nie ma szansy na rozwj (bo nie ma odbicia tak jak u innego czowieka), nie ma przywizania (bo emocje pokazuj [obrazuj] styl przywizania do drugiego czowieka). ZASADA NR 6 ZASADA INTERPERSONALNYCH SYSTEMW. Zgodnie z t zasad stany emocjonalne powoduj zmiany w zakresie rnych innych stanw psychicznych czowieka. Stany emocjonalne (wyzwolone emocje) powoduj zmiany w zakresie motywacji, poznania, mylenia, wszystkich procesw, dziaa ludzkich. Ta zasada wskazuje na to, e wystpuje cisa zaleno midzy emocj a innymi systemami psychicznymi u czowieka. To jest specyficzna waciwo emocji, e emocja wzbudzona zawsze powoduje oddziaywanie na inne stany, inne procesy psychiczne. Emocja zawsze wpywa na poznanie, dziaanie, mylenie, spostrzeganie i w efekcie modyfikuje te procesy. Jeli modyfikuje poznanie to zwrotnie wyzwala te we mnie inne stany emocjonalne. To jedna sprzona ze sob cao. Waciwoci emocji jest to, e one oddziauj na inne ukady psychiczne. ZASADA NR 7 ZASADA WRODZONYCH FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII. To jest ujcie typowo adaptacyjne. Emocje peni pewn rol w przystosowywaniu si czowieka do otoczenia. Dziki temu, e czowiek pokazywa emocje wyzwa pewne formy zachowa u innych zwierzt a jednoczenie w jakim sensie podporzdkowywa sobie otoczenie. Dziki temu, e kto inny emocje przejawia ja si podporzdkowywaem pod jego schemat dziaania. Ta zasada mwi o tym, e pewne emocje peni pewne konkretne funkcje adaptacyjne, daj szans przystosowania np : emocja gniewu peni funkcj adaptacyjn daje szans przystosowania. Dziki temu, e ja poka gniew przystosowuj sobie otoczenie. Dziecko przystosowuje sobie otoczenie wyzwalajc pewne zachowania, dziki temu, e ujawnia wstrt przystosowuje siebie do pewnego ukadu rodowiskowego. ZASADA NR 8 ZASADA PSYCHOPATOLOGII. Emocje mog prowadzi do stanw patologicznych. Emocje s u czowieka wskanikiem naruszenia pewnych normatyww, pewnych norm spoecznych. Emocje, ktre s wzbudzone w wyniku naruszenia pewnych normatyww mog dyktowa rne formy zachowa np : jeli narusz pewne normy => to najczciej doznaj poczucia winy czy wstydu lub innego stanu emocjonalnego. To poczucie winy, wstydu =>jest czynnikiem dynamizujcym mnie do zmiany zachowa, jest czynnikiem b. wanym bo daje szans na korekcj ale czowiek nie chce si korygowa, przyzna do wasnego bdu. => W efekcie ta

emocja moe uruchamia rne mechanizmy obronne, bo czowiek nie znosi napicia wewntrznego. Te mechanizmy obronne mog prowadzi do rnych form zaburze i to jest wanie zasada psychopatologii. Jeeli czowiek nie umie rozwiza wstydu, winy, wasnego uczucia upokorzenia - tumi , broni si przed tym - narasta stan, ktry znieksztaca siebie i ca rzeczywisto a prowadzi do patologii, neuroz. Niektrzy autorzy mwi wprost, e zaburzenie patologiczne to jest wynik niemoralnego zachowania czowieka, s takie b. skrajne ujcia. ZASADA NR 9 ZASADA EMOCJONALNEGO ZARAANIA SI. Emocja doznawana przez jedn osob moe wyzwala zbiene stany u innych osb. Emocje doznawane przez jedn osob mog wyzwala podobne, stany u drugiej osoby. T zasad mona wytumaczy pewne grupowe zachowania si ludzi np. kibicw na stadionie. Stan emocjonalny powoduje jakie napicie i czowiek zaraa si tym napiciem np : na lubie kobiety czsto pacz - jest lub, jest w zwizku z tym jaki klimat, jest emocja i ja si zaraam tym stanem emocjonalnym, gdy widz na ulicy radosnego czowieka, ktry si do mnie umiecha te mam tendencj do umiechania si, jeli kto wrogo na mnie patrzy, mam tendencj do ucieczki lub te wrogoci. Ta waciwo emocji zostaje wykorzystana w przekazach reklamowych, chodzi o klimat uczuciowy, ktry jest nonikiem. ZASADA SELF REGULACJI - REGULACJI SOB I WYKORZYSTYWANIA EMOCJI Czowiek jeli chce moe podj odpowiedni wysiek by kontrolowa swoje stany emocjonalne. Jest to moliwe dziki temu, e s rne komponenty emocji. Mog regulowa stanem emocjonalnym przez zmian odczu, ekspresji, ukadw pobudzenia wewntrznego. W efekcie jeli czowiek chce moe si nauczy sprzenia zwrotnego - na tym polega feet beck- uczenie si stanw emocjonalnych przez kontrol fal mzgu itd. Jeli czowiek chce, moe regulowa wykorzystujc posiadane komponenty emocji (poprzez komponenty emocji). Ta zasada wskazuje na to, e czowiek moe wykorzystywa rnie emocje. Fakt, e emocja ma komponenty wskazuje na to, e ja mog oddziaywa rnie na czowieka. Np: mog ekspresj tak wytwarza stany emocjonalnie u drugiego czowieka, e on ulegnie mi, mog si zgrywa ekspresj, mog pokazywa cudown twarz (na tym polega kokieteria - czowiek wystawia si tak do drugiego czowieka eby go zachci ekspresj, nie zawsze to jest zgodne z wewntrznymi odczuciami, wewntrznie moe czu co innego), mog wykorzysta emocje na rzecz wasnego interesu, tworzenia pewnego ukadu - dziki temu ja go wcigam w swoj orbit. Wykorzystanie tej zasady moe wskazywa te na charakterystyczny stan emocji 10. KLASYCZNE TEORIE EMOCJI (TEORIE PERYFERALNE, POZNAWCZE,

MOTYWACYJNE, ADAPTACYJNE). Klasyczne teorie fizjologiczne OMWIENIE KLASYCZNYCH TEORII EMOCJI TEORIA PERCEPCYJNO- MOTYWACYJNA ROBERTA LEPPERA. Autor akcentuje: poznanie i motywacj od tego zaczyna cao rozwaa. Autor podaje, e emocji nie da si od siebie odrni na podstawie: odmiennej wiadomoci dowiadczania tych stanw, reakcji cielesnych, funkcji adaptacyjnych, ktre one peni. Wg Roberta Leppera w/w kryteria s tylko czciowo suszne. Szuka ukadu, takiej funkcji psychicznej, procesu psychicznego, ktry byby procesem kluczowym i kryterium pozwalajcym na odrnienie emocji od siebie. Tym kryterium dla Roberta Leppera s efekty motywacyjne wyzwalane przez emocje. Motywacja jest kryterium rozrnienia emocji. eby odrni emocje od siebie trzeba odp. na pytanie jakie zachowania s wzbudzane przez pewne stany psychiczne a zatem stany lku - kto ucieka, stany gniewu - kto atakuje. Rozrniamy, rozpoznajemy emocje tylko dlatego, e s motywami (i to jest jedyne kryterium odrnienia emocji od siebie), e wzbudzaj pewne dziaania. Emocje to motywy, ktre powoduj uruchomienie pewnych zachowa, aktw, dziaa. Stany emocjonalne (nie bd kwesti utrzymywania si pewnych form percepcji, pewnych form zmian cielesnych) bd tak dugo trway jak dugo bdzie trwaa skonno do pewnego dziaania. Przy powstawaniu samego procesu emocjonalnego b. istotny udzia ma poznanie (procesy percepcji). Nie ma moliwoci dziaania, powstania motywacji jeli nie bdzie percepcji. Robert Lepper twierdzi, e procesy percepcyjne musz zaistnie, poniewa daj szans rozpoznania skutkw dziaania lub rozpoznania rzeczywistoci, ktra daje szans pojawienia si pewnych aktw dziaania. Procesy percepcyjne s b. istotne ale nie s kluczowe dla powstania emocji. Emocja zaley od tego jakie dziaania zostan wzbudzone w wyniku pojawienia si pewnych form zakcenia. Ta teoria jest motywacyjn teori emocji ( motywacyjna teoria psychologiczna). Zrozumie emocje to zrozumie motywacj a wic to jakie dziaania wyzwalaj pewne stany, ktre s emocjami. Robert Lepper - b. wana rola percepcji poznawczej. Percepcja sytuacji motywacyjnie znaczcej ( emocja jest motywem ). Percypuj sytuacj i moe ona wzbudza we mnie dziaanie. Sytuacja jest motywacyjnie znaczca gdy wzbudza dziaanie. Percepcja sytuacji jeli uruchamia dziaanie, jeli ja pragn dziaa to pragnienie staje si motywem => wwczas to jest emocja. Ten motyw to emocja. Jeli uruchamiam dziaanie ( emocja jest motywem) wwczas dziaanie przejawia si jako emocja cznie ze zmianami cielesnymi np. pobudzeniem wewntrznym i wtedy ekspresj emocjonaln). percepcja sytuacji => pragn dziaa, emocja => uruchamiam dziaanie => jeli uruchamiam dziaanie emocja jest motywem

TEORIA PERYFERALNA EMOCJI W. JAMESA Peryferalna - on uwaa, e emocje powstaj w wyniku zmian cielesnych na peryferiach, rejestracja zdarzenia (percepcja sytuacji) => zmiany cielesne => wiadomo zmian cielesnych rejestrowana jest jako stan emocjonalny. Jako pierwsze musz by zmiany cielesne i dopiero potem pojawia si emocja. Emocja jest nastpstwem zmian cielesnych. James (teoria peryferalna), gdy on uwaa ,e w wyniku zmian cielesnych, na peryferiach - peryferalna. MODEL POZNAWCZY EMOCJI M. ARNOLD Poznawcza, poniewa emocje powstaj w wyniku poznania. TEORIA ARNOLD poznawcza, gdy emocje powstaj w wyniku poznania. Najpierw jest rejestracja sytuacji, pojawiaj si zmiany cielesne emocje potem. U Arnold, podobnie jak James, tylko uywa innych poj, wystpuje u niej pojcie postawy motorycznej, jest ona charakterystyczn zmian cielesn w zakresie motoryki. Zmiany motoryczne jak si pojawiaj ,to one ukierunkowuj wiadomo czowieka, emocja, w wyniku pojawienia si emocji pojawia si dziaanie u Arnold i Jamesa. U Arnold sytuacja wyzwala zdarzenie najpierw jest ocena oszacowanie sytuacji, w wyniku oceny sytuacji dowiadcz. emocji, czyli jak ja oceniam sytuacje, np. : w tej chwili wchodzi do sali niedwied! w tym momencie w wyniku oceny dowiadczenie emocji, lub koleanka jest tak pocigajca ,e wyzwala stan emocjonalny, pojawiaj si zmiany, mam ochot podej i pogaska j po gowie. U Leepera wana motywacja emocja jest tak naprawd motywem, wejcie koleanki wyzwala we mnie ch dziaania. Pragnienie dziaania jest motywem emocja . Teoria K. Darwina pojawia si wspczenie pod postaci ronych teorii emocji. Emocje maja 3 komponenty: -neurofizjologiczny -podmiotowy-doswiadczeniowy -ekspresyjny Koncepcje neurofizjologiczne: udzia struktur neuronalnych Model adaptacyjny Darwina ( model bliski motywacyjnemu ) - pojawia si wspczenie w postaci rnych teorii emocji. Darwin wskazywa pewne fakty decydujce o zmianie zachowa i pozwalajce wnioskowa o pewnych stanach dowiadczanych przez ludzi (ludzi traktowa jak efekt kocowy ewolucji). Darwin wskazywa, e we wszystkich kulturach rne emocje s zwizane z pewnymi wzorcami zmian w miniach. Rne emocje (zmiany miniowe) wyzwalaj rn ekspresj. Zatem istnieje tzw. uniwersalny jzyk. Kady z nas, bez wzgldu na kultur, pokazuje pewien styl ekspresji. Ten styl ekspresji pozwala wnioskowa o przeyciach wsplnych dla ludzi. We wszystkich kulturach rne emocje s zwizane z rnymi

zmianami miniowymi (szczeglnie na twarzy). Zmiany te (wzorce i sposoby reagowania widoczne przede wszystkim na twarzy ale i na caym ciele) s (podobne) u ludzi i u zwierzt (np. jak czowiek si zjea) U ludzi i u zwierzt przyjemne (pozytywne) emocje i nieprzyjemne (negatywne) emocje wyraaj si w przeciwstawnych wzorcach zmian somatycznych (wzorcach ekspresji). Dlatego te na podstawie zmian somatycznych mona domniemywa jakie stany emocjonalne s przeywane Wg Darwina wzorce zmian somatycznych zwizane z dan emocj maj znaczenie funkcjonalne. Wzorce zachowa, zwizane z danym stanem emocjonalnym daj szans adaptacji do otoczenia a jednoczenie przystosowuj sobie otoczenie. Wprowadzenie takiego sposobu mylenia ma bezporedni wpyw na wspczesne ekspresywne teorie emocji. U Darwina kluczem do zrozumienia emocji jest ekspresja to co wyraa ciao (a szczeglnie twarz). To co wyraa ciao peni jednoczenie funkcj adaptacyjn daje szans przystosowania (przez wzorce ekspresji ja wyzwalam pewne zachowania u innej osoby). Upraszczajc Darwina przedstawi schemat interpretacji jego mylenia, gdzie cykl znacze przebiega nastpujco: sytuacja (zdarzenie) => percepcja tej sytuacji (uruchamia si kod poznawczy) => nastpuje ekspresja twarzy (pojawia si pewien styl wyraania siebie) => pojawiaj si odczucia zwizane z t ekspresj. Proces ewolucji prowadzi do tego, e ekspresja twarzy zwizaa si z pewnym stanem psychicznym -wyzwalanie si ekspresji twarzy => uruchamia momentalnie pewne wzorce pobudze wewntrznych => te wzorce pobudze wewntrznych w ciele wyzwalaj => pewne odczucia wewntrzne. Jest to pewien automatyzm , ktry wg Darwina jest efektem ewolucji (co wdrukowane) (np. jak si zmarszczycie to macie tendencj do odczuwania stanu emocjonalnego np. gniewu, smutku). W efekcie stan emocjonalny pojawia si w nastpstwie ekspresji (tak jakby ona bya podstaw) i wyzwala dalsze emocjonalne zmiany w ciele. Ekspresja stanowi wg Darwina pewn form dziaania. Darwin i jego konwencja ley u podoa wspczesnych ekspresywnych teorii emocji Lange, Wegner i Cannon wychodzili z pozycji analiz fizjologicznych (zajmowali si fizjologi, struktur biologiczn czowieka) a nie analiz psychologicznych. Teoria Jamesa znajduje swoje uzasadnienie w podkadach fizjologicznych na ktre wskazywa Lange i Wegner. Teoria Canona te jest teori fizjologiczn a nie psychologiczn. Canon zaczyna od analizy struktur neurofizjologicznych, ktre odpowiadaj za powstawanie stanw emocjonalnych. Klasyczne teorie emocji mona podzieli na dwie grupy: I. to grupa teorii psychologicznych, ktre staraj si pokaza z perspektywy psychologicznej, jakie procesy s najpierw uaktywniane, aby nastpnie mc doprowadzi do zmian we wietrznych. Wyrnia 3 procesy kluczowe: *** proces percepcji,

*** proces motywacji *** proces ekspresji II. to pozostae modele - modele fizjologiczne w ktrych wyr niamy dwie teorie trzewiowa Lanego i Wepnera wzgrzowa W.Cannona. KLASYCZNA TEORIA EMOCJI propozycja Wiliama Jamesa ( powstaa w IX wieku, 1884 r - psychologia zaczynaa si dopiero rozwija). Tekst Jamesa: Nasz naturalny sposb mylenia o tych pospolitych emocjach jest taki: umysowa percepcja jakiego faktu wyzwala umysow afektacj nazywan emocj a teraz taki stan umysu prowadzi do cielesnej ekspresji. Moja teoria przeciwnie uwaa, e zmiany cielesne s bezporednim nastpstwem percepcji pobudzajcego zdarzenia a nasze odczuwanie tych zmian w takiej formie w jakiej one wystpuj jest emocj. W potocznym myleniu jest tak, e tracimy szczcie i dlatego paczemy, spotykamy niedwiedzia i dlatego ogarnia nas strach i dlatego uciekamy, to jest potoczne mylenie. Hipoteza ktrej broni mwi natomiast, e prezentowana wyej kolejno nastpstw jest nieprawidowa nasz stan umysowy jest wyzwalany bezporednio przez objawy cielesne, ktre musz wystpi jako pierwsze std bardziej uzasadnione jest zaoenie stanowice o tym, ze odczuwamy przykro, poniewa paczemy, boimy si poniewa drymy. Bez stanw cielesnych nastpujcych po percepcji sama percepcja byaby w swojej formie zbyt czysta poznawczo, bezbarwna, pozbawiona emocjonalnego ciepa. Kolejno zdarze (nastpstw) w pojawianiu si emocji jest nastpujca: 1) percepcja pobudzajcego dowiadczenia (zdarzenia) - najpierw jest rejestracja i percepcja jakiego zdarzenia np. idzie niedwied 2) percepcja zmian cielesnych - nastpuje uaktywnienie mini szkieletowych ( moja kora mzgowa rejestruje to co si dzieje w miniach szkieletowych wnioskuj o przyczynie zmian cielesnych Reasumujc: 1) percepcja pobudzajcego zdarzenia 2) percepcja zmian cielesnych 3) wnioskowanie o przyczynie zmian cielesnych i to jest emocja Nastpuje najpierw rejestracja zdarzenia wraz z rejestracj zdarzenia nastpuje reakcja ciaa, rejestruj reakcj ciaa i w zalenoci od tego jak reakcj rejestruj taki jest stan emocjonalny - czyli tak jakbym nadawa znaczenie mojemu ciau (to co si z moim ciaem dzieje ). TEORIA MAGDY ARNOLD ustawia rzeczywisto emocji w kategoriach naturalnych, zdrowego mylenia, rozsdku. Wskazuje na to, e podstaw emocji jest wiadome wartociowanie emocji przez czowieka, wiadoma ocena. Emocja jest moliwa wtedy gdy nastpuje stan pewnej oceny, stan pewnego wartociowania. Mona przedstawi ten schemat w nastpujcy sposb: l) jest receptor 2) rejestracja jakiego zdarzenia

3) te impulsy biegn przez wzgrze ( ona uwaa, e wzgrze peni rzeczywicie b. istotn rol ) we wzgrzu s tzw. stacje przekanikowe. Impuls przez stacj przekanikow we wzgrzu biegnie do kory mzgowej 4) w korze mzgowej nastpuje tzw. ocena, ewaluacja tego impulsu (tego co jest rejestrowane przez receptor ) 5) w efekcie ewaluacji nastpuje uaktywnienie rnych wzorcw emocji, wzorcw emocjonalnych. Np. niepokj, wrogo jak uaktywni si te wzorce emocjonalne wtedy nastpuje przebieg impulsu z kory mzgowej przez ukady wzgrzowe, nastpuje pobudzenie sympatycznego i parasympatycznego ukadu nerwowego. W rezultacie tego pobudzenia nastpuje pobudzenie rnych szkieletowych i wisceralnych. Zwrotnie jest to rejestrowane przez kor mzgow jako zmiany w ciele. Tu ukad byby nastpujcy (gdybymy z Jamesem porwnywali i analizowali to na poziomie psychologicznym to percepcja jakiego zdarzenia np. wchodzi na sal wykadow niedwied (i nie tak jak mwi James od razu si trzs a jak si trzs znaczy, e si boj) nastpuje, uruchamia si stan ewaluacji oceny czy ten niedwied jest adny-brzydki zagraa-nie zagraa, jest pocigajcy-odpychajcy. W efekcie ewaluacji nastpuje uruchomienie pewnego wzorca w korze mzgowej w wyniku pewnych moich dowiadcze. Ja np. wiem, e takie zwierzta gryz, jak to zostanie uaktywnione i ocenione, e niedwied moe mnie zje to nastpuje przez wzgrze pobudzenie gazi sympatycznej i parasympatycznej czyli czowiek si trzsie, ucieka, zaczyna by spity zwrotnie rejestruj, e jestem spity, e chc ucieka. Schemat jest nastpujcy: l) jest percepcja 2) ocena 3) emocja 4) dziaanie. Jest to ujcie zupenie inne ale normalne i zdroworozsdkowe. Autorka okrela emocje jako odczuwan tendencj w kierunku czegokolwiek intuicyjnie ocenianego jako dobre, korzystne albo od czegokolwiek intuicyjnie odczuwanego jako ze, niekorzystne. Emocja to odczuwana tendencja. Ten acuch nastpstw percepcja, wartociowanie (ocena), emocja, dziaanie Emocja jest odczuwan tendencj w kierunku czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie (w wyniku dowiadcze tworzy si pewien automatyzm) oceniane jako dobre, korzystne lub od czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie odczuwanego jako ze, niekorzystne. CD pyt 11 - mona dopisa... 11. NEUROFIZJOLOGICZNE TEORIE EMOCJI (KRG EMOCJONALNY J.PAPEZA, KONCEPCJA MZGU TRZEWNEGO MACLEANA, ROLA CIAA MIGDAOWATEGO WG J.LEDOUX'A, NEUROENDOKRYNOLOGICZNA TEORIA J.HENRY'EGO, WKAD I

INTERPRETACJA S.TOMKINSA, POZIOM AKTYWACJI WG D.LINDSIEYA, INTERPRETACJA K.PRIBRAMA) Teoria Wzgrzowa ( talamiczna) emocji Cannona Wedug Cannona nie jest tak jak mwi James. Emocja powstaje wtedy kiedy nastpuje moment rejestracji i pobudzenia orodka we wzgrzu. Kolejno zdarze byaby nastpujca: rejestracja jakiego zdarzenia ( receptor odbiera jaki ukad ) w efekcie odbioru nastpuje przepyw impulsw do wzgrza, we wzgrzu moe by uaktywniony tzw. wzorzec pobudzenia jeli zostaje on uaktywniony zostaje rwnie pobudzona kora mzgowa. Jest to teoria raczej o charakterze fizjologicznym ni psychologicznym, operuje ona pojciami o charakterze fizjologicznym 1) rejestracja przez receptory 2) impuls do wzgrza 3) pobudzenie we wzgrzu pewnego wzorca ( wzorzec pobudze ) 4) w efekcie pobudzenia tego wzorca nastpuje rozhamowanie kory mzgowej, co powoduje jednoczenie uruchomienie mini szkieletowych, ukadw steralnych i trzewnych 5) w efekcie zwrotnie jest te rejestrowanie zmian w ukadzie szkieletowym i steralnym przez kor mzgow i to tworzy emocje. W stanie braku dopywu bodcw wzgrze jest w sposb naturalny hamowane przez kor mzgow Wg Cannona emocja jest pewnym stanem pobudzenia neurofizjologicznego, w ktrym kluczow role odgrywa wzgrze. Cannon dlatego zaprzecza Jamesowi bo uwaa, e trzewia czy ukady pobudze typowe dla silnych emocji nie mog by do koca poczytane za rda emocjonalnych odczu, poniewa one tak naprawd zbyt wolno dziaaj a jednoczenie nie dziaaj w sposb b. specyficzny, w efekcie nie mogyby stanowi podstawy rnicowania kategorii emocji a James mwi, e podstaw rnicowania emocji jest to, co si dzieje w ciele i by emocja powstaa to musi by ukad pobudze przez fluktuacj impulsw przez wzgrze. Wzgrze odgrywa kluczow rol. We wzgrzu jest pobudzany wzorzec dziki pobudzeniu wzorca zostaje pobudzona kora mzgowa w efekcie uaktywnienia kory mzgowej nastpuje pobudzenie dalszych innych ukadw trzewnych i mini szkieletowych Teoria wzgrzowa Cannona zakada, e w przypadku powstawania emocji kolejno jest nastpujca: najpierw nastpuje rejestracja sytuacji, percepcja sytuacji zakca homeostaz (pojcie homeostazy na to wskazuje, e wchodzimy w ukad interpretacji biologicznej) w wyniku percepcji nastpuje rozhamowanie kory i uaktywnienie wzgrza - co powoduje pojawienie si emocji. Emocja pojawia si jako wzorzec pobudzenia wzgrza i uwalnia rne reakcje cielesne, teoria trzewiowa mwi i najpierw jest sytuacja a z ni zwizane zmiany naczyniowo ruchowe i zakcenia wtrne np.: u Langego powstaj typowe wraenia. U Wagnera najpierw nastpuje percepcja sytuacji, nastpnie zmiany wraenia - zawsze zakcane s emocj. Klasyczne teorie emocji

podjy si rozwizania problemu nastpstw wydarze, ktre prowadz do pojawienia si emocji. Jednake nadal we wspczesnych teoriach emocji pojawia si pytanie co jest pierwsze: koncepcja, poznanie czy zmiany cielesne. Istotn spraw jest rwnie, zapocztkowane przez Canonna, podoe neurofizjologiczne emocji, ktre znalazo odbicie w koncepcjach Ledouz`a i Pappez`a. Gwny akcent kad na struktur neuronaln i podkrelaj podstawowe znaczenie wzgrza w powstawaniu emocji, rwnie K.T.E, wskazay na zwizek emocji i motywacji, ktry to zwizek zosta udowodniony w sposb teoretyczny i empiryczny. I wreszcie nurt Darwina skazujcy na fakt pojawienia si form ekspresyjnych prowadzcych do powstania emocji - udzia w teorii Topinsa. Jak wiadomo, kada emocja skada si z 3 komponentw : _>_ podmiotowego, _>_ dowiadczeniowego _>_ ekspresyjnego. Wychodzc z tej perspektywy mona by rozpocz analiz wychodzc z najbardziej trwaego elementu - elementu neurofizjologicznego (biologicznego). Dochodzimy zatem do koncepcji neurofizjologicznych, ktre wskazuj na pewien ukad struktur neuronalnych jako podstaw emocji. PIERWSZA TEORIA JAMESA PAPNEZA. Pappez odszed od teorii wzgrzowej Cannona w sposb bardzo wyrazisty. Przedstawi szczegowy opis emocji, u podoa ktrych jest obwd skadajcy si z kilku struktur, odpowiadajcych razem za stany emocjonalne. Zawiera si w jednym ukadzie limbicznym (rys) Gwna ptla to 1 -2-5-4.

Pappez uwaa, e zasadnicz rol w powstaniu emocji w ptli odgrywa Hippokamp, chocia w zasadzie pomidzy wszystkimi strukturami neuronalnym wystpuje pewna wzajemna zaleno, wzajemna - ukad wzbudzania. Sensorycznym wejciem z otoczenia jest chwytanie impulsw przez ukad wzgrzowy, w ktrym nastpuje rejestracja impulsw i nastpne impulsy przechodz dalej. Istotnym jest fakt, e czasem strumie impulsw moe biec rnymi ukadami (np.: najpierw pobudza podwzgrze lub ciaa siateczkowate). W zasadzie, w ukadzie tym gwn rol odgrywa Hippokamp i cay obwd dzia jako cao, ale ilekro pobudzany jest jeden element caoci, to pobudzana jest cao. Pappez uwaa, e tak na prawd wystpuj 5 cieki doprowadzajc impulsy do kory mzgowej, ktra odczytuje je jako stany emocjonalne

(rys), I. pierwsza cieka to tzw (cieka) strumie myli - przewodzenie impulsu nastpuje wtedy bezporednio od wzgrza do kory mzgowej, do kory sensorycznej. W ptli wystpuje kora asocjacyjna - kojarzeniowa, ktra zostaje pobudzona dziki wczeniejszemu pobudzeniu kory sensorycznej. Gdy zatem pobudzona jest kora asocjacyjna, pobudzony jest zarwno hipokamp, podwzgrze itd. Dlatego tumaczymy, e czasem musi by tak : aby powstaa emocja musi by percepcja. II. cieka - tzw (cieka) strumie ruchu - pobudzenie przebiega poprzez wzgrze, wewntrzn torebka do ciaa prkowanego i do mdku, gdzie znajduj si ukady pobudzajce motoryk w efekcie dochodzi do sytuacji automatycznego wyraania emocji, ktre uderzaj w sfer motoryki. Pamita naley, e sfera motoryki na zasadzie ptli pobudza inne ukady i w wyniku tego pobudzane s inne ukady i zaczynaj wystpowa uczucia. III. cieka - tzw strumie uczu - przebiega ona poprzez doln cz wzgrza, do podwzgrza i ciaa siateczkowatego, nastpnie przednie jdro zakrtu obrczy w rodkowej cianie pkuli mzgowej. Rwnie gdy tym kanaem pynie impuls te pobudzana jest caa ptla. Zatem w efekcie odczu pojawia si ruch i wiadomo. Koncepcja ta mwi o jednoci psychologicznych dozna i jednoci odczu cielesnych. Kolejna koncepcja, to nieco poprawiona teoria Paula MACLEANA, ktry zaproponowa koncepcje tzw wisceralnego mzgu. Uwaa si, e jest to jedna z najbardziej fascynujcych teorii neurologicznych. MACLEAN rozszerza ptl Pappeza o ciao migdaowate i rdmzgowe. Uwaa, e w trakcie ewolucji ludzie rozwinli przodomzgowie, ktre posiada tradycyjna struktur. Oznacza to, e mzg skada si niejako z 5 typw mzgu, ktre rni si struktur anatomiczn i procesami chemicznymi. I typ - to typ podstawowy u gadw II typ - ssakw III typ pojawia si u wyszych ssakw. I typ- zabezpiecza ochron siebie i gatunku, struktura jest taka, aby mogy przebiega, procesy umoliwiajce utrzymanie cigoci gatunku. Wystpuje on rwnie u ssakw II typ - umoliwi nowe sposoby zachowania a take uatwienie relacji dziecko - matka. Pojawiy si takie formy zachowania jak lk, gniew, agresja, ekscytacja. Typ ten nazwa systemem limbicznym. Dostarcza on informacji o charakterze czysto emocjonalnym. III typ mzgu rozwin si gdy nastpia konieczno posugiwania si informacjami o charakterze werbalnym, symbolicznym. Mona powiedzie, e emocje s wynikiem pobudzenia czy uaktywnienia tych struktur werbalnych, w wyniku czego powstaj sowa. Wg MacLeama zrozumienie mechanizmu emocji wymaga uchwycenia zasad dzia ania drugiego typu mzgu czyli systemu limbicznego. II typ mzgu skada si z pata limbicznego i osi podkorowej. Znajduje

si w miejscu centralnym i dlatego kontroluje impulsy pynce z "najwczeniejszych i "najpniejszych" ukadw. Ten ukad nazwa mzgiem wisceralnym. w latach 70 - 80, nieco zmodyfikowa koncepcj i jednoczenie okreli dokadniej struktury siadajce si na mzg wisceralny. Wyrni 3 elementy kluczowe do zrozumienia emocji: >> ciao migdaowate, >> hippokamp >> przegrod mzg tym samym zawiera rne obwody w zaleno-i od tego, ktry transmituje impulsy. Kolejna, obecnie najbardziej modna teoria Josefa Le Doux zakada, e gwn rol w tworzeniu emocji ma, ciao migdaowate - podstawowa struktura ukadu limbicznego. Jednake aby zrozumie emocje, trzeba najpierw zrozumie schematy utworzone przez ewolucje w strukturach neuronalnych. Szczegln uwag naley przypisa wartociowaniu bodca - ewaluacji informacji dopywajcej do czowieka. Ewaluacja polega na porwnywaniu dopywajcej informacji do informacji wczeniej nagromadzonych. Porwnywanie moe nastpi poniewa pewne informacje zostay wczeniej zakodowane w pewnych strukturach. Zakodowanie moe by wynikiem przekazu wiedzy poprzez pami gatunkow lub wynikiem do wiadcze indywidualnych bd grupowych. U zwierzt porwnywanie ma charakter instynktowny u ludzi instynkt nie odgrywa takiej roli. Jednake Ledoux uwaa, e aby zrozumie emocje naley zrozumie pewne dodatkowe elementy. Wg niego docierajce informacje do ciaa migdaowatego dochodz poprzez obszary monomodalne, polimodalne i supermodalne. Ciao migdaowate ma charakter ciaa integrujcego, i ma bezporednie poczenie ze wzgrzem. Tote Ledoux uwaa bram do emocji za wzgrze. Poniewa wystpuj rne obszary moe doj do sytuacji, e wzgrze moe by pobudzane z rnych ukadw rwnolegle. Std moe doj do sytuacji, e reakcja na bodce moe wystpi wczeniej ni uwiadomienie. Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmys u danego receptora (jednostkowe informacje wzrokowe, suchowe itp). Z tych obszarw informacje s przesyane do obszarw polimodalnych - ktre integruj pojedyncze informacje w pewne caoci. Obszary supramodalne - maj najwysz form i zbieraj informacje z wielu obszarw polimodalnych. Odpowiadaj one za informacje o charakterze abstrakcyjnym. Teoria ta jest zbliona do teorii prof Buchowskiego w ktrej istnieje podzia ukadw informacyjnych na monokonkretne, polikonkretne i hierarchiczne Naley pamita, e podstaw powstania emocji jest ewaluacja, ktra ma charakter automatyczny lub wiadomy, te dwie - cieki zostay nazwane przez Ledoux reakcjami pierwszego i drugiego typu. Reakcje typu I maj charakter mimowolny i natychmiastowy

Reakcje typu II maj charakter reakcji kontrolowanych, dowolnych. Rwnie ostatnio staa si modna teoria neuroendokrynologiczna sformuowana przez Henry'ego. Mwi ona, e stany emocjonalne aktywizuje ukad limbiczny, ale rwnie ukad, przysadka - nadnercze powodujc wydzielanie odpowiednich hormonw (adrenalina, noradrenalina itp). mona zatem ustali wzorce reakcji hormonalnych dla reakcji emocjonalnych. Wg niego stany emocjonalne zawsze aktywizuje ukad limbiczny ale rwnie stan emocjonalny zwizany jest z pewnym uaktywnieniem pracy przysadka nadnercze, z wydzielaniem pewnego zestawu hormonw. W zalenoci od tego jakie ukady hormonalne zostan uaktywnione taki tez stan emocjonalny pojawi si u czowieka. Propozycja Tomkinsa. Wprowadzi on pojcie gstoci pobudzenia nerwowego w okrelonej jednostce czasu. Wg niego s 3 klasy aktywatorw emocji: I klasa to wzrost stymulacji II klasa to utrzymywanie si stymulacji III klasa to obnianie si stymulacji W zalenoci od tego jak szybko nastpuje obnienie lub podwyszenie stymulacji takich stanw dowiadczamy. Przy stymulacji bardzo szybkiej i podwyszonej gstoci pobudze dowiadczamy stanu zaskoczenia. Przy nie tak szybkiej, ale podwyszonej stymulacji nastpuje stan lku. Przy wolnej czasowo, ale podwyszonej stymulacji nastpuje zainteresowanie. Przy utrzymujcej si stymulacji mamy do czynienia ze zoci lub sytuacj dystresu. Przy gwatownym spadku stymulacji nastpuje przy szybkim miech, przy wolniejszym rado. W teorii tej kluczem do zrozumienia emocji s nie struktury neuronalne ale stan pobudzenia. Std wchodzimy w teori pobudzenia, gdzie za pobudzenie odpowiedzialny jest ukad siatkowaty. Propozycja Lindsley'a - ukad ten wzmacnia impulsy, potem istotn rol odgrywaj wzgrze i podwzgrze oraz kora. Wzmacniajc bodce, wzmacnia struktury ukadu limbicznego. Im wyszy stan napicia emocjonalnego tym wysza aktywno. Teoria ta ley u podoa wspczesnych teorii temperamentw. Wymiar aktywnoci, wyostrzenie uwagi prowadzi do zmiany wiadomoci, ta za do zmiany jakoci emocjonalnych, Dalej poszed PRIBRAM. Wprowadzi jednostk TOTE tj jednostk poznania, dziaania, aktywnoci poznawczej. podstaw zrozumienia emocji jest stan rwnowagi stabilizacji, z ktrego nastpuje przejcie do innej jednostki.(prbuje -dziaa, prbuje - dziaa itd), teoria ta podkrela rol pamici i uczenia si. Sama emocja wynika z porwnywania mojego planu programu z aktualn sytuacj: ukad wzmaga stan pobudzenia, s to procesy ktre generuj afekty, natomiast wyzwolenie afektu jest zwizane z wyzwoleniem dziaania. Emocja jest motywem przygotowujcym do pewnego stanu. Kluczow rzecz

bdzie rwnie dziaanie ukadu siatkowatego take wdrukowanie pewnego programu czy pewnych dowiadcze. Klasyczne teorie emocji tworz pewien fundament pod wspczesne kontrowersje zwizane z psychologi emocji, warto sign do rde gdy jest to klucz do wspczesnych kontrowersji. TOTE -jednostka poznawcza dziaania aktywnoci czowieka np: jeli wchodz do tramwaju i wkadam bilet to kasownika to wtedy wejcie do tramwaju jest pewn form rzeczywistoci. Aby do tej rzeczywistoci si dostosowa uruchamiamy cykl dziaania. Nastpuje: Test - wsadzanie biletu do kasownika Operate - naciskanie kasownika Test - wyjmowanie biletu i sprawdzanie czy jest skasowany Exit - wyj cie do nastpnej jednostki Podstaw zrozumienia emocji jest stan rwnowagi, stabilizacji, rwnowaga to stan gdy dziaanie zostanie wykonane zgodnie z moimi oczekiwaniami. Ta teoria podkrela role uczenia si i pamici. Trzeba zrozumie jakie byy wczeniejsze dowiadczenia, sytuacje wyzwalajce napicia, w efekcie sama emocja to jest wynik pewnego porwnania z aktualna sytuacja. Jeli dany ukad nie pasuje do planu to ten ukad powoduje wyzwalanie dziaania. Wg Pribrama emocja jest bardzo bliska motywacji. On wprost mwi o tym ze wszystkie procesy ktre wyzwalaj , wybijaj ze stabilnego pooenia, s niezgodne z oczekiwaniami, z planem to s procesy, ktre generuj afekty emocji. Wyzwolenie tego afektu nie jest od razu zwizane z dziaaniem w zwizku z tym emocja jest de facto motywem. Stan motywacji wskazuje ze organizm przygotowuje si do pewnego stanu oddziaywania na otoczenie. Dziaanie ukl. siatkowatego jest kluczowe, oraz warunkowanie pewnych dowiadcze. Emocje s jakoci interakcji miedzy podmiotem a otoczeniem. Ta teoria uwiadamia w sposb bardzo prymitywny, schematyczny, ze aby zrozumie emocje to trzeba zrozumie nie tylko jednostkowy ukl. organizmu, naley zrozumie ukad czowiek dowiadczenie, czowiek - system oddziaywa na otoczenie. 12. EKSPRESYWNE I SOCJOKULTUROWE TEORIE (ZNACZENIE EKSPRESJI - FUNKCJE, DOWODY NA ROL EKSPRESJI, TEORIA S.TOMKINSA. INNE PROPOZYCJE). Kolejny nurt wskaza na to, e aby zrozumie emocj trzeba zrozumie jakie formy ekspresywne prowadz do tej emocji - Tomkins. Kady proces emocjonalny (kada emocja) zawiera w sobie 3 komponenty: )> komponent neurofizjologiczny, )> komponent podmiotowy (dowiadczenie, wiadomociowy) i )> komponent ekspresywny. Mona by taki trjpodzia uzna za przyjty w psychologii. Wychodzc z tej perspektywy mona zacz analiz od komponentu najbardziej dysponujcego do powstawania emocji. Najbardziej trwaym komponentem jest podkad neurofizjologiczny => neurofizjologiczne koncepcje. Komponent ekspresywny (to, co wyraa czowiek przeywajcy pewien

stan emocjonalny): wskazuje na zwizki czowieka ze spoecznoci i sposobno do podejmowania komunikacji z innymi ludmi. Czowiek poprzez ekspresj ujawnia siebie, a dziki temu, e ujawnia siebie ma moliwo nic tylko ukazania wasnego stanu ale wpywania na zachowanie innych osb. Najbardziej znaczc teori ekspresywn, ktra wskazuje na podstawowa rol mini twarzy jest teoria TOMKINSA. MODEL WEWNTRZNYCH AKTYWATORW AFEKTU WEDUG TEORII TOMKINSA Uwaa on e afekty s bardziej naglce ni popd. Afekty zawsze dziaaj wzmacniajco. Stany emocjonalne tym samym staj si podstawowym systemem motywacyjnym, poniewa brak wzmocnie ze strony emocji powoduje wygaszanie popdu. Natomiast wzmocnienie emocji powoduje wzmocnienie popdu. Kluczow kwesti jest znaczenie ekspresji. Charakterystyczne u Tomkinsa to silne zwizanie emocji z ekspresj twarzy. Uwaa e afekty s gwnie reakcjami twarzy a potem gosu i skry. Emocje s gwnie reakcjami twarzy, ktre gdy zostan uwiadomione to wtedy fakt uwiadomienia wyzwala we mnie stan psychiczny. wiadomo tych stanw prowadzi do pojawienia si stanu innego psychicznego. Nastpuje sprzenie zwrotne midzy twarz a stanem wewntrznym. Uwiadomienie zmian, ktre zachodz w twarzy tworz dowiadczenie emocji. Jeli twarz si wykrzywia i ja to uwiadamiam to fakt uwiadomienia powoduje dowiadczenie emocji. Przebieg sprzenia zwrotnego jest bardzo indywidualny. Sama organizacja reakcji twarzy to jest wynik dziaania podkorowych orodkw. W tych orodkach znajduj si oddzielne specyficzne programy dla kadej emocji. Ta teoria nazywa si teori mimicznego sprzenia zwrotnego. Ukad siatkowaty stanowi wzmacniacz wszelkich impulsw i on odpowiada za stany przyjemnoci i w kadej chwili moe podnie temperatur do tego stanu e wystpi stan emocjonalny. Poza ukadem siatkowatym istotnym czynnikiem wzmacniajcym afekt jest twarz , skra, gos. To tworzy jedn cao. Twarz jest pewnym czynnikiem wzmacniajcym i na mocy sprzenia z ukadem siatkowatym nastpuje uaktywniajcy si stan programw , ktry jest dowiadczany jako stan emocjonalny. Wyrnia trzy stany s zwizane ze skra : -pierwszy dotyczy zadawania cierpie, poddawanie torturom przez stymulacj skry to wymuszanie do pewnych zachowa . Fakt e przez skr zadaje si cierpienie wskazuje e jest ona szczeglnie wraliwa na stany emocjonalne. )>seksualne uwodzenie przez stymulacj skry. )>zmczenie prowadzi do sennoci, wida je na skrze Wyrnia trzy klasy aktywatorw emocji (czynnikw aktywizujcych emocje wzbudzanie emocji, l) wzrost (podwyszenie) stymulacji 2) utrzymywanie si stymulacji 3)obnianie si stymulacji.

Trzy klasy dajce szans opisu form dranie nerwowych prowadzcych do wzbudzania emocji. W zalenoci od tego jak szybko nastpuje podwyszenie, obnienie stymulacji lub jak dugo utrzymuje si stymulacja dowiadczamy takich stanw emocjonalnych. Kada emocja wie si rwnie z inn jakoci wokaln jeli chodzi o gos. 1.Kada emocja ma sobie waciwe bez wzgldu na kultur. 2.Emocjonalne formy ekspresji s wieloskadnikowymi sygnaami. Ekspresja tworzy pewien zesp sygnaw , obejmuj one przede wszystkim twarz , gos , skra (Tomkins). Mona rozszerzajc powiedzie e skada si na to caa ekspresja ciaa. 3.Emocje maj ograniczony czas trwania od 0,5 do 4 sekund. Jest to czas trwania zdecydowanej wikszoci emocji, krtsze lub dusze raczej wiadcz o udawaniu przezywania emocji. 4.Ekspresja emocjonalna moe by symulowana (udaje zakopotanie, zdziwienie) Wskanikiem rozpoznania emocji jest czas trwania emocji. Wanym wskanikiem jest koordynacja ruchw mini twarzy , synchronizacja, harmonijno (dysharmonia przy symulacji). W kontakcie laikw nie jest to wyczuwalne. Wanym wskanikiem jest symetryczno ekspresji. Przy symulacji pojawiaj si asymetrie w zakresie uruchamianych mini twarzy. Symulacja nie musi by w peni wiadoma. Jeli ludzie wierz e mwi prawd to wtedy trudno jest odczyta symulacj. 5.Za wywoanie kadej emocji odpowiadaj jednakowe u wszystkich ludzi waciwoci zdarze. . Nie chodzi o tre ale o formalne cechy. 6.Dla kadej emocji wystpuj wsplne i dajce si odrni zmiany w ukadzie nerwowym. 7. Ksztat, ekspresja jest rezultatem trzech elementw: - wrodzonych wzorcw, biologicznie uwarunkowanych schematw mimicznych - nabytych, spoecznie ustalonych sposobw ustalania emocji. -mimiki, wyraz emocji jest efektem indywidualnych waciwoci ekspresyjnych, ktre modyfikuj szereg ekspresji. KOMPONENT EKSPRESYWNY - TEORIE EKSPRESYWNE EMOCJI Generalne refleksje nad ekspresj: Komponent ekspresywny jest czym kluczowym dla wyraania zachowa i dla wpywania na zachowanie innych. Ten komponent wskazuje na autentyczno, zwarto zachowa ludzkich, jest zewntrznym przejawem tego, co si dzieje wewntrz czowieka. Ekspresja moe by i jest sposobnoci do wyraania wasnych postaw, nastawie i wasnych moralnych zachowa. Czasem czowiek moe przez ekspresj ujawni wiat wewntrzny wasnych przey. Ekspresja jest wana (koloryt baletu, koloryt teatru), ekspresja ma w sobie filozofi ycia, moe stawa si pewnym stylem ycia np. taniec flamenco, tango. Przez tango wyraa si pewne stany emocjonalne, stan ducha ludzkiego. Reasumujc: ekspresja jest czym, co wskazuje na wewntrzny stan

czowieka, jest pewn podstaw wyzwalania dowiadcze emocjonalnych i w tym momencie ekspresja staje si czym, co moe nam pokaza postaw twrcz czowieka. Dziki temu, e czowiek wyraa swj stan - tworzy, kreuje pewn rzeczywisto. To jest uzewntrznienie wasnego stanu wewntrznego. Dziki temu uzewntrznieniu mona atwo odczyta czowieka. Np. mona odczyta manieryzmy w ujawnianiu uczu, wraliwo moraln czowieka (czowiek zdolny do przeywania winy, wstydu, radoci, czowiek bezwstydny, obojtny, cyniczny). Komponent ekspresywny ma due znaczenie w kontaktach interpersonalnych, bo wpywa na zachowanie podmiotu, wyraa to zachowanie i wpywa na zachowanie innych ludzi, w zwizku z tym czsto ten komponent staje si instrumentem manipulacji zachowaniami innych ludzi, ale rwnie staje si elementem manipulacji zachowaniami wasnymi, poniewa ja siebie w jaki sposb ujawniam i ludzie mnie w jaki sposb odbieraj i oni poprzez odbir (odczytanie mojej ekspresji) mojego zachowania zewntrznego uwiarygodniaj je. Ekspresja jest swego rodzaju mask, ktra ukrywa indywidualno i tym samym broni intymnoci, broni mojego wiata, wasnoci a z drugiej strony ekspresja (czyli maska) daje poczucie wsplnoty i jednoczenie skania do odwoania si do podobiestwa zachowa z innymi np. czuj i wyraam nienawi ale inni czonkowie czuj i wyraaj w ten sam sposb nienawi. Naley zwrci uwag na atwo wzbudzania ekspresji w sytuacjach przejmowania pewnego klimatu emocjonalnego. Zjawisko motorycznej mimiki - wtedy gdy czowiek imituje ekspresj innych ludzi gesty, sposb mwienia, sposb poruszania si - jest takim wymownym wiadectwem wpywu ekspresji na zachowanie czowieka. Wane dla podkrelenia znaczenia elementu ekspresywnego emocji s pierwsze kontakty czowieka z matk. b. istotne s dowiadczenia z twarz ludzk u maych dzieci, u niemowlt, (b. wiele bada jest na ten temat prowadzonych). Przez twarz matki i ekspresj ciaa matki dziecko uczy si odczytywania wasnych stanw tzn. gdyby nie byo ekspresji twarzy, ciaa matki dziecko nie mogoby nauczy si rozpoznawania wasnych stanw emocjonalnych. Twarz innej osoby uczy rozpoznawania. Twarz matki jest odbiciem mojego stanu psychicznego, jest wskanikiem jednoczenie korygujcym moje zachowanie, korygujcym mj sposb przeywania. W efekcie , tak jak by to okrelili teoretycy psychologii relacji z obiektem, psychologii selfu poprzez twarz matki nastpuje tak jakby wewntrzne rnicowanie na to co dobre i na to co ze, to buduje Ja'' - konstrukt wewntrzny osobowoci. Dlatego tak wany jest ten element ekspresji emocji. Twarz jest symbolem osoby, nonikiem niejako zachcajcym do interakcji midzyosobowych. Wiele bada wskazuje na to, e kultura modyfikuje ekspresj, sposb wyraania emocji. Kultura i trendy, ktre dominuj w danym

spoeczestwie narzucaj pewne sposoby zachowania, nie modyfikuj one samych tendencji do przeywania emocji, sposobu wyraania emocji ale modyfikuj moliwo i adekwatno sposobw przejawiania si emocji. Na 100 osb u 10 tak samo si przejawia a u 90 inaczej. Wniosek z tego, e s due rnice indywidualne w zakresie ekspresji emocji. Moemy przeywa te same stany emocjonalne lk, zdziwienie, zaskoczenie ale na twarzy moemy zupenie inaczej reagowa. Duy jest udzia mechanizmw indywidualnych, ktre do koca nie s rozpoznane. Wspczesne eksperymenty Paula Ekmana uruchomienie mini twarzy, proszono badanego: unie brwi, cignij je razem, unie powieki, zacinij wargi i dla 6 wyrnionych emocji, ktre badano podawano specjaln instrukcj, ktra zawieraa opis form angaowanej ekspresji. Poza tym dokonywano pomiarw neurofizjologicznych (akcj serca, temp. skry). Okazao si, e jest ogromne podobiestwo w przeywanych stanach wewntrznych. Osoby, ktrym podawano instrukcj zacinij wargi, podnie brwi do gry, zacinij zby mwiy, e dowiadczay stanw wewntrznych b. podobnych np. jedna z osb jak otrzymywaa te instrukcje miaa wraenie jakby bya zagniewana, chocia de facto nie czua w sobie gniewu. To by wskazywao na to, e stan ekspresji staje si pewn dyspozycj do wyzwolenia stanu wewntrznego i te stany wew. s b. podobne u wszystkich ludzi. Eksperymenty Jamesa Lairda, ktry uwaa, e na subiektywne dowiadczenia emocji maj wpyw wyjanienia jakie ludzie podaj przy pojawianiu si danych form zachowa b. istotne s atrybucje. Na to jak ja dowiadczam emocji maj wpyw interpretacje, wyjanienia jakie ja jako czowiek podaj przy pojawieniu si danej formy zachowania. SOCJOKULTUROWE TEORIE EMOCJI Zrozumie emocje to zrozumie moliwoci uchwycenia perspektyw z jakich mona spojrze na emocje. Zrozumie emocje to zrozumie predyspozycje, dyspozycje i stany. Cd pyt 13 13. SOCJOKULTUROWE SPOSOBY INTERPRETACJI EMOCJI (ROLA KULTURY W TWORZENIU EMOCJI; ROLA KULTURY W INTERPRETACJI PLUTCHIKA). Perspektywa socjokulturowa - na emocje mona byoby popatrze z perspektywy kultury i spoecznoci w jakiej wzrasta czowiek. Perspektywa socjokulturowa mwi o tym, e emocje s uwarunkowane przez kultur, przez spoeczno w ktrej czowiek si wychowuje, w ktrej yje. Tych teorii jest b. duo. Prof. wskaza na kilka elementw godnych uwagi: Sposoby mylenia, ktre mona by zaliczy do socjokulturowych interpretacji emocji s b. istotne. Takim sposobem mylenia jest TEORIA SPOECZNEGO ETYKIETOWANIA.

Ta teoria wskazuje na to, e dla nazwania emocji czowiek kieruje si pewnymi wskanikami pochodzcymi z otoczenia. Przypomnijmy sobie Szachtera i Singera (ich eksperyment) - dla nazwania emocji, gdy czowiek nie ma penej informacji i jest to stan, ktry do koca nie da si jednoznacznie wytumaczy czowiek szuka wskanikw z otoczenia. Tak jak w eksperymencie Szchachtera z adrenalin poinformowani, niepoinformowani. W tym eksperymencie wskanikiem z otoczenia byo zachowanie osoby (wesokowaty lub gniewny) powodowao, e badany mg znale nazw dla swojego stanu. Te teorie czsto nazywaj si teoriami spoecznego etykietowania, ale wielu autorw mwi, e one do koca nie nale do nurtu socjokulturowego. Wszake szeroko ten nurt ujmujc mona byoby je zaliczy. Bardziej pasuj do tego nurtu tzw. TEORIE SPOECZNEGO WNIOSKOWANIA to s teorie, ktre czasem uwaa si za pewn form odmiany spoecznego etykietowania. S bliskie teoriii spoecznego etykietowania. Zgodnie z tymi teoriami emocja jest spo ecznie wyuczona przez to, e ja si wychowuj w danej kulturze. Emocja jest wyuczon przez dan kultur, spoeczno teori, z gry narzucon, ktra pozwala wyjani przyczyny mojego zachowania. Czowiek uczy si, stan odniesienia tego typu, e kogo pogaszcz, kogo kopn, to tworzy jak teori. Ja si wyuczyem, e przytulanie si i gaskanie nazywa si sympati, mioci a kopanie w kostk nazywa si agresj, gniewem. Jest to pewna aprioryczna teoria (narzucona a priori), ktra pozwala wytumaczy moje zachowanie. Teorie spoecznego wnioskowania dopuszczaj moliwo popenienia przez czowieka bdu. Te teorie mwi o tym, e cho mamy narzucone pewne schematy, aprioryczne moliwoci interpretacji wasnych zachowa to czasami nazywanie emocji moe by trudne, kopotliwe. Ta teoria moe by czym bdnym. Te teorie poprzez dopuszczanie moliwoci popeniania bdw dopuszczaj fakt, e ludzie mog przedstawia faszywy obraz swoich stanw emocjonalnych. Te teorie dopuszczaj moliwo popeniania bdw, niepoprawnego odczytywania wasnych zachowa. To w efekcie moe powodowa, e zaprzeczam pewnym emocjom lub te nazywam je inaczej a tak naprawd przeywam co innego. Jest to odbierane przez zewntrznego obserwatora nastpujco: czowiek sprzeczny, ktry mwi, e przeywa emocje gniewu a okazuje si , e on kogo darzy sympati. SPOECZNY KONSTRUKTYWIZM podobny do spoecznego wnioskowania z tym, ze konstruktywizm traktuje emocje jako spoecznie wyuczone intelektualne reprezentacje, intelektualne konstrukcje w rezultacie raczej charakteryzujce w ogle zachowanie czowieka ni same emocje. Konstruktywizm traktuje emocje jako semantyczne interpretacje suce do ukazania zachowa jako czego znaczcego i zrozumiaego. Teodor Kemper to przedstawiciel sabszej odmiany konstruktywizmu

spoecznego. Dziki temu, e jest sabsza pokazuje kiedy pojawia si forma typowa dla konstruktywizmu. Kemper uwaa, ze emocje s zakorzenione w naturze dziki ewolucji, ktra wedug niego miaa charakter spoeczny (gdyby nie byo charakteru spoecznego nie byoby ewolucji). Wg Kempera nie ma emocji, ktre byyby w peni wewntrzne, wolne od kontekstu zewntrznego. Emocje s zakodowane w naturze dziki ewolucji. Ewolucja sama w sobie ma charakter spoeczny i dlatego, e ewolucja ma taki charakter nie ma emocji takich, ktre miayby charakter czysto wewntrzny. Emocje nie mog by wolne od kontekstu zewntrznego, bo maja charakter spoeczny (bo ewolucja ma charakter spoeczny). Wg Kempera podoe czysto fizjologiczne maj emocje tzw. pierwotne, do nich nale: gniew, lk, depresja i szczcie (zadowolenie). Te emocje s powszechne dla caego gatunku ludzkiego bez wzgldu na kultur, poniewa w rozwoju ontogenetycznym zawsze byy b. znaczce i maj du warto dla przetrwania czowieka. Jest to sabsza odmiana konstruktywizmu, ktra zakada, e: jest ukad biologiczny bdcy wynikiem ewolucji (a ewolucja ma charakter spoeczny), w efekcie same emocje nie mog by zjawiskiem czysto wewntrznym, zawsze maj kontekst zewntrzny. Wg Kempera emocje, ktre maj swoje podoe fizjologiczne s podporzdkowane czynnikom spoecznym. Wg Kempera ukad zalenoci mgby wyglda nastpujco: rezultaty stosunkw spoecznych prowadz do zrnicowanej aktywnoci ukadu nerwowego (stosunki spoeczne: czowiek si spotyka z innymi ludmi, czowiek jest w pewnym sensie pod wpywem innych ludzi, ich statusu, pozycji). Stosunki spoeczne prowadz do uaktywnienia w pewien sposb centralnego ukadu nerwowego (gdyby tego nie byo nie byoby oddziaywania na system nerwowy) w efekcie komunikaty pynce z systemu nerwowego zwrotnie s dowiadczane jako pewien stan wewntrzny, ten stan jest nazywany stanem emocjonalnym, tak naprawd przyczyna tego jest ukad spoeczny. Przyczyna emocji jest zawsze ukad spoeczny i dlatego to jakie bd powstaway nastpne emocje zaley od spoecznoci w ktrej czowiek yje, od kultury. Poza 4 pierwotnymi emocjami powstaj emocje wtrne, ksztatowane waciwie przez orodki socjalizujce. Wg Kempera: emocja winy jest uspoecznion form lku, lku przed kar za niepoprawne zachowanie. Lk zosta wytworzony jako ewolucyjny ukad, ale ewolucja z natury jest czym spoecznym. Czowiek wchodzc ze sw natur w ukad nowego kontekstu spoecznego moe ten lk modyfikowa tworzc wtrny poziom emocji, ktrym jest np. wina uczucie dumy jest uspoecznionym zadowoleniem, powstaje wtedy kiedy jest kontekst spoeczny, ktry sygnalizuje mi, e cos jest dobrze uczucie wstydu jest efektem uspoecznienia gniewu do siebie samego Spoeczno wytwarza konstrukty. To jest ta sabsza odmiana

konstruktywizmu. Silna odmiana konstruktywizmu mwi, e wszystkie emocje s konstruktami spoecznymi. Skrajny konstruktywista to jest Rom Harre. On twierdzi wprost, e nie ma czego takiego jak emocje, s tylko rne sposoby dziaania i odczuwania, ujawniania wasnych postaw, wasnych opinii. Ciekawe jest to, e jego analizy s logiczne, poprawne. Wg niego emocje s i byy cielesnymi zapisami ocen moralnych i postaw, a oceny moralne powstaj dziki spoecznoci, kulturze. Mona by si zastanawia nad tym czy kultura ma wpyw na emocje, abstrahujc od pewnych ukadw teoretycznych. Silna jest zaleno emocji od kontekstu kulturowego, historycznego, politycznego, spoecznego b. wiele analiz byo na ten temat prowadzonych. Lata 70te antropologiczne analizy wskazyway na rnice w ujawnianiu si emocji midzy rnymi kulturami, obecnie te rnice si zacieraj si z uwagi na to, e rnice midzykulturowe si zacieraj. Obszernie byy analizowane emocje wstydu i winy. Mwiono o kulturach winy i wstydu. Ruth Benedykt prowadzia badania w latach 40-tych, wyrnia narodowoci kultury wstydu i kultury winy, pokazaa te rnice i te mechanizmy. Inny autor interesowa si zmianami w spoeczestwie anglo - amerykaskim przeprowadza analizy porwnujc dwa ostatnie wieki. Zmiany w zakresie emocji wiza ze zmianami spoecznokulturowymi. Z oczekiwaniami religijnymi, zmianami demograficznymi. Zauway, e smutek przed nastaniem XIX w. by wyranie umniejszany natomiast w epoce wiktoriaskiej by dominujc emocj osigajc prawie poziom obsesji. Pod koniec XIX w. Obrzdy aobne byy b. rozbudowane smutek i al zajmoway duo miejsca w yciu prywatnym i publicznym. Pocztek XX w. - zwrot smutek traktowany jako co plebejskiego, chorobliwego, zwrot w kierunku izolacji czowieka od alu i smutku. Optymizm prowadzi do przeywania tylko emocji pozytywnych. Nasza kultura jest kultur emocji i ona narzuca pewien schemat mylenia, przeywania Don't worry by happy", Keep smiling", myl pozytywnie. Ludzie redniowiedza - by emocjonalny stan osabionego zainteresowania wiatem, znudzenie wiatem, lekcewacy stosunek do wiata, melancholia, dystans. Kultura ma istotny zwizek z emocjami i ona narzuca przez pewne spoecznie sankcjonowane schematy mylenia pewien styl przeywania, dowiadczania wiata i siebie samego. W pewnych kulturach wystpuj zrnicowane nazwy stanw emocjonalnych takie, ktre nie wystpuj w innych kulturach, np. w terminologii taitaskiej jest wiele form gniewu, gniew jako: wynik irytacji, wciekoci, wyrastajcy ze stosunkw osobistych, zwizany ze stanem ukadu interpersonalnego maeskiego. W tej terminologii wystpuje obniona wiadomo emocji smutku, winy, depresji. Kultura ma znaczenie, ale jeli kultura jest traktowana jako klucz i jedyna przyczyna to jest to bd i naduycie. Kultura i spoeczno jest wana, poniewa koryguje, uczy sposobu wyraania emocjonalnego przez komponent ekspresywny. Kultura i spoeczno uczy sposobu wyraania emocji, uczy kontroli i

tym samym zmienia stany wewntrzne b. istotny jest jzyk, ktry dana kultura, spoeczno proponuje na okrelenie rnych stanw. Jzyk powoduje, e pojawia si dana forma reprezentacji poznawczej. Z innej strony patrzc spoeczno by moe stwarza tylko podstawy ku odmiennoci speniania si natury ludzkiej emocjonalnoci. Spoeczno sama w sobie tej natury nie tworzy tylko stwarza podstaw ku moliwoci speniania si w dany sposb natury ludzkiej emocjonalnoci. W wyej wskazanym wymiarze przykadem moe by UJCIE R. PLUTCHIKA, On podkrela b. istotny, przyczynowy zwizek emocji z kultur, wg niego emocje s czym, co jest wynikiem naturalnych dyspozycji i acuch ewolucji (adaptacji do rodowiska). Plutchik podkrela zwizek emocji z osobowoci (z cechami osobowoci). W tym wymiarze swej teorii podkrela istotny zwizek emocji z instytucjami spoecznymi. To jest interpretacja Plutchika, ona ma charakter ewolucyjny. Te instytucje pomagaj w jakim sensie radzi sobie z emocjami. Pomagaj manipulowa ekspresj emocji np. religia musi upora si z problemami mierci i utraty a mier i utrata wyzwala zawsze lk. Religia musi upora si z lkiem egzystencjalnym czowieka. Lk egzystencjalny jest motorem by przyjmowa pewien system wierze Maestwo jako instytucja musi upora si z dowiadczanym powszechnie przeyciem typu zachowanie zwizane z popdem seksualnym. Popd seksualny wie si z emocja radoci czyli instytucja maestwa musi sobie poradzi z emocj radoci, ktra wynika z popdu seksualnego przez stworzenie instytucji maestwa i rodziny, bo inaczej byyby zaburzenia w yciu spoecznym. Instytucja Wojny i Policji jest odpowiedzi na emocj gniewu. Policja musi sobie radzi z gniewem czowieka. Instytucja Psychoterapeuty radzi sobie z emocj akceptacji - choroba umysowa wyzwala pewien stan emocjonalny, powoduje zerwanie z rzeczywistoci co jest b. trudne dla podmiotu, ktry moe by odseparowany od spoecznoci. Spoeczno musi darzy t osob akceptacj ale ta osoba jest trudna do zaakceptowania wic buduje instytucje psychoterapeuty, eby ludzie mogli zaakceptowa chorego. Terapia jest forma akceptacji pewnej odmiennoci. Generalnie R. Plutchik pokazuje zwizek emocjonalny tej dyspozycji biologicznej z kultur, ze spoecznoci. Ten zwizek jest na tyle silny i wyrazisty, e daje szans rozrnienia pewnych prawidowoci Tyle mona powiedzie na temat ukadu czynnikw socjokulturowych i samych teorii socjokulturowych. Jest to propozycja pewnego mylenia. Kultura, spoeczno w efekcie buduje pewne predyspozycje emocjonalne. Gdybymy powiedzieli, e predyspozycj emocjonaln s cechy naturalne czowieka (np. kompozycja neurofizjologiczna) to kultura poprzez wykorzystanie tej kompozycji neurofizjologicznej (tej predyspozycji) buduje jaki stan dysponujcy do atwiejszego wzbudzania pewnych stanw emocjonalnych, buduje co z czym czowiek pniej atwiej sobie radzi, buduje instytucje, ktre go

wspomagaj. Kultura jest czynnikiem b. wanym, ale nie wystarczajcym do penego uchwycenia emocji dlatego wymagane jest b. wiele wymiarw sfery ycia emocjonalnego. 14. EMOCJE W PERSPEKTYWIE PODMIOTU (DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI WG S.SCHACHTERA, POZIOMY I RODZAJE PRZETWARZANIA INFORMACJI JAKO PODSTAWA INTERPRETACJI PRZEBIEGU PROCESW EMOCJONALNYCH, TEORIA OSZACOWANIA WG R.LAZAMSA). Czsto podaje si 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na emocje. 1) perspektywa podmiotu - chwytam emocje od strony tego kto do wiadcza tych emocji, prba uchwycenia ycia emocjonalnego od strony tego kto przeywa ten stan emocjonalny. Tu powstaje wiele problemw psychologicznych. Czy s osoby, ktre przeywaj pewne kategorie silniej (mocniej)-sabiej. Emocje, z tej perspektywy patrzc, stanowi podstawowy czynnik powodujcy zmienno obiektw uwagi dziki temu, e nastpuje zmienno stanw przeywania. Zmienia si uwaga, zmieniaj si rwnie obiekty uwagi nastpuje fluktuacja (przepyw), pewna pynno uwagi i w tym sensie emocje, patrzc ze strony podmiotu, mog by te wskanikami pewnych znacze u czowieka, (wskanikiem pewnych znaczcych dla niego informacji). Z tej perspektywy patrzc to, co dla czowieka jest wane, jakie wartoci s wane, bo on przez stany uczuciowe skupia na tym uwag Te subiektywne dowiadczenia daj mi szans odczyta rne jakoci emocji. Patrzc na emocje z perspektywy podmiotu najwikszy udzia w interpretacji i analizie emocji peni poznawcze teorie emocji, najbardziej s tu zaawansowane. Perspektywa podmiotu - dyktuje inny sposb interpretacji emocji: poziom reprezentacji poznawczych tak jak u Maruszewskiego bd te poziom dowiadczenia czyli czysto fenomenologiczne ujcie DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI S. SCHACHTERA I JEROME SINGERA (gdzie dominujcym jest Schachter). Schachter uwaa, e podstawowy udzia w powstawaniu procesw emocjonalnych ma zarwno ciao jak i umys (body and mind). Sam stan cielesny wg Schachtera stanowi czynnik wyzwalajcy, prowokujcy do poszukiwania wyjanie. Zrozumienie emocji wymaga uchwycenia sposobu dokonywania atrybucji (jakie waciwoci przypisujemy danemu zdarzeniu ). Czowiek uczy si od przyjaci, rodziny, spoecznoci nazywania pewnych stanw ciaa. W pewnych sytuacjach niedookrelonych gdy nie da si do koca nazwa sytuacji, z pomoc zawsze przychodzi kto z zewntrz kto daje mi szans okrelenia tego stanu. Jest to teoria dwuczynnikowa dlatego, poniewa eby zrozumie emocje trzeba zrozumie dwa podstawowe procesy: to co dzieje si w ciele (szczeglnie wany jest stan pobudzenia) i to co dzieje si w umyle ( szczeglnie wana jest ocena, atrybucja (jakie waciwoci przypisuje

si danemu stanowi ciaa) Przypisanie waciwoci powoduje pojawienie si danych stylw dowiadczenia. Schachter przyjmuje, e emocja wyrasta z poznawczej interpretacji pobudzenia. Moliwo powstania emocji wystpuje wtedy, kiedy istnieje moliwo poznawczego okrelenia tego, co si dzieje w ciele (poznawczego - ocena wartociowanie). Poznanie (umys) i pobudzenie (ciao) to dwa elementy i dlatego dwuczynnikowa teoria emocji. Emocja powstaje wtedy, gdy czowiek odczuwa pobudzenie, ktre wie si zawsze z aktywnoci ukadu nerwowego. To pobudzenie jest tylko dyspozycj do pojawienia si emocji, wyzwala poznanie, ukierunkowuje poznanie. Stan pobudzenia jest czynnikiem wyzywajcym, prowokujcym do tego, e czowiek szuka przyczyn swego pobudzenia. Wtedy wcza si poziom poznania, oceny, wartociowania. Poziom oceny, poznania, wartociowania wraz z tym pobudzeniem tworz co co mona nazwa ukadem emocjonalnym. Jest taki schemat w kolejnoci nastpstw: widzisz niedwiedzia, pobudzony zostaje system oceny, oceniasz poznawczo czy sytuacja jest bezpieczna czy nie. Okrelasz przeywany stan pobudzenia jako strach, poniewa uciekasz od czego. Zostaje okrelone otrzymane pobudzenie, poznawczo nazwane. Jak zostaje nazwane za tym nastpuje zachowanie, jakie dziaanie. EKSPERYMENT SCHACHTERA I SINGERA Osoby badane w tych dwch grupach, ktre nie zna y waciwego wyjanienia swego pobudzenia, czuy si uszczliwione, gdy pomocnik eksperymentatora zachowywa si figlarnie, byy za mniej szczliwe, gdy udawa on rozgniewanego. Przypuszczalnie spostrzegane zachowanie i nastrj pomocnika eksperymentatora wpyway na ich ocen wasnego nie wyjanionego pobudzenia. Waciwie poinformowani badani, ktrzy znali ju odpowiednie wyjanienie swego pobudzenia fizjologicznego, nie byli podatni na nastrj pomocnika i efekty te u nich nie wystpiy. Podobnie u badanych z grupy kontrolnej (placebo), u ktrych nie wystpowao adne fizjologiczne pobudzenie, lecz otrzymywali te same spoeczne dane poznawcze, rnice te nie wystpiy. Wyniki eksperymentu zdaj si potwierdza teori, e jako stanw emocjonalnych jest zdeterminowana przez czynniki poznawcze. Osoby badane znajdujce si w stanie pobudzenia fizjologicznego (ktrego nie potrafiy wyjani) okrelay swoje emocje w rny sposb, zalenie od poznawczych aspektw sytuacji. Wyniki takie podwaaj bezporednio wczeniejsz teori emocji, ktra sugerowaa istnienie zwizku przyczynowego midzy wzbudzeniem fizjologicznym a dowiadczeniem poznawczym. Jednake metodologiczna rzetelno opisanych powyej bada rwnie zostaa podwaona. Problemy metodologiczne: Adrenalina oddziaywuje w rny sposb na rnych ludzi - czas wystpienia i trwania objaww oraz ich intensywno zale od ciaru ciaa i innych czynnikw. Teoria ta nadal oczekuje na definitywn weryfikacj.

Brak moliwoci wyjanienia fizjologicznego pobudzenia (adreno- nie poinformowani) i (adreno- bdnie poinformowani) zaczyna by wyzwalana potrzeba oceny, co si dzieje w naturalny sposb z organizmem. W tym momencie nastpuje odwoanie si do otoczenia. Otoczenie umoliwia poprawne okrelenie przeywanego stanu. W tym momencie nastpuje szukanie wskanikw w otoczeniu. Dziki temu speniona zostaje potrzeba nazywania emocji i zachowanie adekwatnie do tego jak zostaa nazwana emocja. Jak nazwano emocj - gniewem zachowanie adekwatne do gniewu. To jest ta myl Schachtera. Dwuczynnikowa teoria emocji jest ju w zasadzie teori klasyczn. Ta teoria spowodowaa uruchomienie pewnych poszukiwa interpretacyjnych i to byo b. cenne. Moliwoci zaradcze z kad emocj trzeba sobie poradzi. Obecnie w teoriach emocji Lazarus jest szczeglnym przykadem wspczesnego (lat 90-tych) mylenia o emocjach. K.R. Scherer jest bliski Lazarusowi. U Schelera b. wyranie s pokazane poziomy przetwarzania informacji, dobry przykad przedstawienia, zobrazowania poziomw. Na poziomie schematycznym: w wyniku dowiadcze wyprowadzenie pewnych stereotypw mylowych. Nowo - jeli jest co co nie pasuje do schematu wyzwala stan emocjonalny. rdo tych afektw (stanw emocjonalnych): wyuczone preferencje i awersje. Struktura poznawcza jest nabyta, to nie jest co wrodzonego na poziomie organizmu, jest nabyta i w efekcie to tworzy schemat, struktur. Na tym poziomie poznanie ma ju b. istotny udzia, ale niekoniecznie dominujcy. Na poziomie pojciowym: Nowo - oczekiwania: przyczyna / skutek oceny prawdopodobiestwa. Dominujcy udzia poznania i on dyktuje wyzwalanie emocji informacji o poziomie pojciowym, wtedy ocena kiedy si stan emocjonalny pojawi. rdo afektu: oceny przypominane, antycypowane lub wyprowadzane. Przypominam sobie np. e kiedy gdy byem spotkaniu byo b. przyjemnie. Przypomnienie powoduje wyzwalanie stanw emocjonalnych ale to jest ukad pojcia, abstraktu, oczekiwania. Oczywicie to moe by na poziomie schematycznym np. cigle widz ssiada kiedy o 8 rano chodzi z psem i nagle zaskoczenie: ssiad nie pojawi si o 8. To jest nowo: znano" dopasowywanie do schematu i wtedy ta nowo wyzwala stan np. niepewnoci. To jest jedna z prb interpretacji, rozwizania tego dylematu. Model Lazarusa. Jest on w tej chwili dominuj c postaci jeli chodzi o interpretacje stresu. eby zbudowa teorie stresu Lazarus musia opracowa koncepcj emocji. Tak naprawd dla Lazarusa bardzo istotn rzecz jest zrozumienie jakoci relacji. Emocja jest zdarzeniem relacyjnym , to jest relacja, pewien ukad, nic mona zrozumie emocji jeli nie zrozumie

si ich od strony relacji - relacji pomidzy mn a pewnymi zdarzeniami. To co jest istotne dla czowieka i wyznacza jako relacji musi by te zwizany z osobistym interesem. Jeeli nie jest zwizane z osobistym interesem nie wyzwala stanu emocjonalnego. Z jednej strony dla zrozumienia emocji wany jest fakt e emocje s stanami relacyjnymi. Z drugiej strony wane jest to e interakcja musi by zwizana z osobistym interesem. Osobisty interes wyznacza moliwo kierowania zdarzeniami i wymaganiami. Kad emocj cechuj specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego. Chodzi o to e kad emocje charakteryzuje podstawowy temat relacyjny. Temat relacyjny to np.: dla emocji lku podstawowym tematem relacyjnym jest stanie w obliczu niepewnego zdarzenia. W zalenoci od tego jak tre ma to zdarzenie, ono wyzwala pewien styl zachowania. eby zrozumie jak generuje si emocja to trzeba uwzgldni trzy podstawowe elementy. One opisuj sposb powstawania emocji. - podstaw emocji jest proces oszacowania, proces oceny. Angauje on wiele komponentw. Generalnie do procesu oszacowania nale: - ocena prymalna ( pierwotna) - ocena wtrna Rwnie nale jako nastpstwa: - rodki zaradcze Te trzy elementy tworz teori emocji. Ocena pierwotna i wtrna moe by podporzdkowana pod pojcie szersze a mianowicie - oszacowanie, ocena. Mona by oszacowanie, ocen traktowa w kategoriach stylu lub w kategoriach procesu. Proces wskazuje na zmiany poznawcze , na konstruowanie rzeczywistoci. Czyli oszacowanie w znaczeniu procesu oznacza konstruowanie rzeczywistoci, z ktrych wyania si jako relacji. Natomiast styl oszacowania oznacza pewna dyspozycj do pewnego sposobu oceniania rzeczywistoci. My w wyniku dowiadcze z rnymi zdarzeniami wypracowujemy pewne style, formy oceny zjawisk. Te style, formy mona nazwa stylem oszacowania. Kady z nas ma pewien styl oszacowania zjawisk. Ten styl zaley od wielu rzeczy , ale gwnie zaley od waciwoci podmiotu, od pewnych dyspozycji osobowociowych. Wedug Lazarusa ocena, oszacowanie , ktra skada si na ocen pierwotn i wtrna jest kluczem do zrozumienia emocji, czyli jest ocen pierwotn. Ot to jest jakby rozpoznanie jakie nastpstwa maj dla osobistego dobrostanu pewne zdarzenia. Jakie znaczenie ma osoba pojawiajca si w nocnym zauku. To jest ocena pierwotna, ocena zdarzenia dla mojego dobrostanu. Czy to moe zagraa czy nie. Ta ocena pierwotna, ocena zdarzenia dla mojego dobrostanu. Czy to moe zagraa czy nie. I ta ocena pierwotna ona nastpuje w sposb automatyczny, jest wynikiem pewnych dowiadcze, pewnego stylu, pewnych dyspozycji. Ocena pierwotna jest czym co mona nazwa emocjonalnym rozgrzaniem.

Ocena pierwotna bazuje na trzech elementach : chodzi o to e s rne poziomy, na ktrych przetwarzana jest informacja. Jest poziom sensomotoryczny i na tym poziomie moe by naga stymulacja, ktra wyzwala wraenie. Wtedy wcale nie potrzeba do tego poznania od razu jest stan emocjonalny. Nie mona powiedzie e u Schachtera jest bardzo adnie pokazany poziom schematyczny. Struktura poznawcza musi by nabyta, tu nie ma nie wrodzonego w efekcie to tworzy schemat. Mona powiedzie e na poziomie schematycznym poznanie ma ju bardzo istotny udzia, ale niekoniecznie dominujcy. Natomiast dominujcy udzia ma poznanie wtedy kiedy mwimy o informacji na poziomie pojciowym . Kiedy pojawia si stan emocjonalny: przypominam sobie jak kiedy byem na spotkaniu i byo bardzo przyjemnie. To przypomnienie wyzwala stan emocjonalny, ale to jest ukad pojcia, abstraktu. 15. EMOCJE JAKO MOTYWY (POPDY A EMOCJE, TEORIA PROCESW PRZECIWSTAWNYCH SOLOMONA, TEORIA ODWRCENIA APTERA- RODZAJE MOTYWACJI; STAN EMOCJONALNY JAKO MECHANIZM MOTYWACYJNY INTERPRETACJA WICKLUNDA; PROPOZYCJA M.ROKEACHA; MECHANIZMY AKTYWACJI WG D.HEBBA; PROPOZYCJA BERLYNE'A; TEMPERAMENT JAKO POZIOM DYSPOZYCJI EMOCJONALNEJ). TEORIA R. SOLOMONA- przeciwstawnych procesw. Tumaczy ona zachowania ryzykowne i w jakich ukadach emocje mog sta si motywami. Ta teoria bazuje na zaoeniu, e organizmy d do utrzymywania rwnowagi biologicznej i psychologicznej .Zakada ,e wszystkie organizmy D do utrzymania tej rwnowagi, pojawienie si silnej emocji powoduje wytworzenie przeciwnej emocji ,ktra t rwnowag przywrci. Wszystko dy do rwnowagi na poziomie biologicznym i psychologicznym. Jak pojawi si stan ktry spowoduje utrat tej rwnowagi, poniewa organizm dziaa na zasadzie rwnowagi wzbudza si zawsze emocja przeciwna, aby zachowa rwnowag np: pierwszy skok na spadochronie, najczciej wyzwala stan lku i niepokoju, emocje lku i napicia na zasadzie denia do rwnowagi osignicia stanu zadowolenia. Jest to czynnik powodujcy ch ponownego skoku. TEORIA ODWRCENIA Autorem tej teorii jest Michael APTER Wyobraamy sobie 4 sytuacje yciowe pierwsza: w poczekalni u dentysty Oczekiwanie na dentyst ,dwiki pobudzenie negatywne emocje druga: kpiel po cikim dniu pobudzenie mae stan relaksu duy, trzecia: oczekiwanie na autobus, nuda nic si nie dzieje ,nie ma na kim oka zawiesi ,niskie pobudzenie, czwarta: kino thriller szczyt akcji bardzo wysokie pobudzenie, silny stan napicia Te cztery sytuacje oddaj charakter zalenoci midzy pobudzeniem a stanem

emocjonalnym. Ta teoria powiada, e tak na prawd moliwo wytumaczenia wszystkiego w kategoriach rwnowagi jest zbyt sab moliwoci. Prawo Jerkesa -Dodsona Im wiksza motywacja tym wiksza efektywno wykonywania. Efekt zaley od optimum. Oba te prawa to denie do optymalnego poziomu stymulacji. Czowiek ,eby dobrze si czu emocjonalnie szuka optymalnej stymulacji. Stan emocjonalny dziaa motywacyjne. Teoria odwrcenia mwi, e tak na prawd przebieg pewnych procesw szczeglnie motywujcych i emocjonalnychzasada dwustabilnoci kieruje. W systemie dwustabilnym nastpuje przeczenie z l stabilnego w inny stan odwrcenia poprzedniego. Emocje same w sobie, wzbudzane, staj si motywem bo wyzwalaj sobie waciwe i specyficzne zachowania. Emocja radoci wyzwala zupenie inne zachowania ni emocja smutku. Mona te interpretowa emocje w kategoriach procesw rwnowagi. To jest interpretacja Solomona - naruszenie rwnowagi poprzez wzbudzenie stanu emocjonalnego uaktywnia proces przeciwny emocjonalnie. Tym samym mona wytumaczy dlaczego ludzie ryzykuj . Inna forma jest propozycja Aptera , ktry mwi e zasada homeostazy jest tak naprawd ograniczona. Dlatego trzeba wprowadzi zasad dwch stabilnoci. Wtedy jest zwizek midzy rodzajem motywacji ( telliczna i parateliczna ) a jakoci emocjonalna. W efekcie jeli mamy do czynienia z motywacja telliczna, czyli nastawion na cel, dla takiej aktywacji najlepszy jest stan niskiej aktywnoci , niskiego pobudzenia. To wyzwala uczucia przyjemnoci. W efekcie jeli stan napicia bdzie rs to napicie doprowadzi do stanu przykrego emocjonalnie i odwrci to cay proces. Natomiast przy motywacji paratelicznej poziom podniesionej aktywacji dziaa pocigajco , jest to stan przyjemny emocjonalnie. Jest to teoria odwrcenia Aptera. Propozycja Wicklimda : to rnica wzbudzonej wiadomoci siebie jako przedmiotu (jaki jestem ). jest to tak zwana teoria samowiadomoci przedmiotowej. Wtedy kiedy u czowieka zostaje wzbudzona wiadomo jaki jest i porwna ( tym jak widzi siebie i standardami ) wtedy wystpuje stan napicia. To jest stan napicia motywacyjny. Teorii jest oczywicie bardzo duo , ale warto zasygnalizowa to co ley u podstaw teorii Solomona, Aptera, Wicklunda. To s teorie, ktre byy dominant w psychologii motywacji. Mianowicie teorie denia do optymalnego poziomu motywacji i stymulacji. Analiza denia do optymalnego poziomu stymulacji najlepiej jest widoczna u D. Hebba. Pokaza on pewne moliwoci interpretacyjne. Wg Hebba dla utrzymania integracji kory mzgowej, synchronizacji funkcji mzgowych , niezb dny jest pewien stopie stymulacji zewntrznej. Po to eby kora mzgowa odpowiednio funkcjonowaa niezbdny jest dopyw stymulacji zewntrznej. Dwa gwne rodzaje drg nerwowych s kluczowe dla zrozumienia de ludzkich i motyww : )> pierwszy rodzaj to drogi specyficzne, ktre przewodz impulsy do

rnych receptorw i odpowiednich pl w korze mzgowej, np. droga specyficzna dla ukadu receptorycznego suchowego, wzrokowego. Te drogi specyficzne przewodz impulsy z poziomu receptora do odpowiedniego orodka w korze mzgowej. Dziki temu e te impulsy napywaj do czowieka ( a impulsy dopywaj wtedy kiedy jest stymulacja zewntrzna ) to wtedy kora mzgowa jest w stanie pobudzenia i staje si aktywna. Drogi prowadz do pobudzenia w wyniku napywu stymulacji. )> drugi rodzaj drg nerwowych to s niespecyficzne drogi, ktre nie przewodz impulsw osobno z poszczeglnych ukadw, one cz wszelkie impulsy docierajce do organizmu i przekazuj w caoci do wszystkich czci kory mzgowej. Rozrnienie to wane jest po to by potem zrozumie pewne funkcje, ktre si ze sob wi. Wg Hebba kora mzgowa musi by cigle stymulowana po to by odczuwa integracje funkcji, ktre peni. eby zrozumie jak to wszystko funkcjonuje to trzeba zrozumie dwa rodzaje drogi. Jeden rodzaj to drogi specyficzne, ktre prowadz impulsy od poziomw receptorycznych do odpowiednich orodkw w korze mzgowej, dziki temu pobudzaj kor mzgowa . Drugi rodzaj drg to drogi niespecyficzne i one nie przewodz osobno poszczeglnych impulsw od danych receptorw , ale one cz wszelkie pobudzenia i przewodz w caoci do wszystkich czci kory mzgowej. Odpowiadaj one za utrzymanie ko mzgowej na poziomie aktywnoci. Taki podzia jest kluczowy poniewa wskazuje na to e stymulacja sensoryczna moe peni dwie funkcje: 1.funkcja sygnaowa , czyli jest to funkcja , ktrej zadaniem jest dostarczenie informacji oraz kierowanie zachowaniem. 2.funkcja druga zwizana jest z drog niespecyficzn , jest to tak zwana funkcja aktywacyjna . Ta funkcja wyznacza pewien poziom pobudliwoci mzgowej. Oznacza to e kora jest cigle w stanie aktywacji. Te dwie funkcje pozwalaj zrozumie pewne formy zachowania, ktre s zachowaniami do specyficznymi w rnych ukadach. Ot wg Hebba funkcje sygnaowa i aktywacyjna , one s ze sob cile zwizane. W miar wzrostu poziomu aktywacji rwnie wzrasta sprawno odczytu stymulacji na poziomie danego receptora. Niska aktywacja to jest stan smutku, przy niskiej aktywacji funkcja sygnaw a nie spenia dobrze swoich zada. Jeeli kto jest zaspany to nie kontaktuje dobrze z otoczeniem. Oznacza to e midzy funkcj sygnaow a aktywacyjna jest pewna synchronizacja, zbieno. W miar wzrostu aktywacji funkcji sygnaowej polepsza si odczyt stymulacji, ktra dopywa przez dany receptor, funkcja sygnaowa uzyskuje swoj maksymaln aktywno. Jak czowiek osiga optymalny poziom aktywacji to na tym poziomie najlepiej rejestruje informacje. Jeli aktywacja jest bardzo wysoka i czowiek jest ogarnity stanem pobudzenia, to jest on odczuwany jako stan chaosu, dezorganizacji.

Wtedy adne bodce , ktre do nas dopywaj nie maja znaczenia. (zachowanie w czasie wypadku - ludzie nie wiedz co si z nimi dzieje ). Wg Hebba kady dy do tego aby uzyska maksymaln sprawno dziaania, uzyska maksymalny poziom aktywacji poniewa wtedy najlepiej wykonuje swoje zadania. Nadrzdnym motywem jest denie do optymalnej stymulacji i aktywacji. Wszystko co przekracza poziom optymalny bdzie dziaao jako motyw poniewa wyzwala ono stan napicia lub stan sennoci i zmczenia. To bdzie dziaao jako motyw a rdem tego wszystkiego jest emocja. Teoria Hebba nie wszystko jednak tumaczy , bo czsto jest tak ze jak czowiek jest senny to wcale mu to nie przeszkadza. Nie dziaa to motywacyjnie eby si obudzi , wrcz przeciwnie ( nie do koca Hebb ma racje ). Dlatego teoria ta zosta a zmodyfikowana przez Berlyne'a. On stara si uchwyci to czego Hebb nie uj. Wprowadza dwa pojcia : pobudzenie i potencja pobudzenia. Pobudzenie to stan napicia wewntrznego , jest to stan popdowy, wpywa na poziom aktywnoci. Staje si stanem wewntrznym i zwiksza moliwo wystpienia danej reakcji. Pobudzenie dziaa jako motyw. To znaczy ze czowiek musi dy do optymalnego poziomu pobudzenia. Potencja pobudzenia- skada si z trzech czynnikw : 1.zmienne porwnawcze , w zakres tych zmiennych wchodzi nowo bodca, , niepewno sytuacji, zoono bodca. Nowy bodziec im bardziej jest zoony, tym wikszy bdzie potencja pobudzenia. Zmienne porwnawcze to s cechy bodca , ktre wpywaj na takie zachowanie jak np. ciekawo. 2.drugi rodzaj zmiennych to s takie zmienne psychofizyczne, ktre zale od pewnych waciwoci organizmu. Mona powiedzie e jest to ilo i jako stymulacji jaki i waciwoci chemiczne i fizyczne obiektw. Takimi zmiennymi bd zmienne majce charakter bodcw zewntrznych lub silnych bodcw zewntrznych. 3.zmienne etologiczne do nich wchodz silne emocje zwizane ze stanami popdowymi. ( strach, lk, gniew ). S to bodce afektywne i to wszystko tworzy potencja pobudzenia. Dziki temu e mamy ukad dwu elementw : pobudzenia i potencjau pobudzenia mona zupenie inaczej przewidywa zaleno pomidzy elementami. Wg Berlyne'a nie tyle istotne jest denie do redniego poziomu pobudzenia ale denie do optymalnego pobudzenia. Teoria M.Zuckennana nazywa si teoria poszukiwania dozna, poszukiwanie dozna to poszukiwanie dobrego samopoczucia. Jeli je osigniemy to stan emocjonalny jest przyjemny i chcemy utrzyma t aktywno. Jeli ja nie uzyskuj tego stanu pozytywnego to znaczy e istnieje pewien ukad szukania pewnej potrzeby stymulacji , by uzyska stan dobrego samopoczucia. Std koncepcja poszukiwania dozna to jest koncepcja oparta o potrzeb sensoryczn o denie do optymalnego sposobu stymulacji. Poniewa jeeli jest odpowiedni poziom stymulacji to czuj si dobrze. Poszukiwanie dozna wyraa si

w poszukiwaniu ekscytacji ( uprawianie niebezpiecznych sportw) i przygd. Teoria Rokeacha - uwaa on e rdem motywacji jest niezadowolenie z siebie samego. To jest teoria niezadowolenia z siebie samego lub dyssatysfakcji. To niezadowolenie wyzwala pewne denia. eby zrozumie dlaczego tak a nie inaczej si zachowujemy trzeba zrozumie jakie s w nim elementy , ktre wyzwalaj poczucie zadowolenia z siebie. Niezadowolenie z siebie to efekt rozbienoci systemu poznawczego. System poznawczy to organizacja hierarchiczna. Wyraa ona 10 elementw ktre skadaj si na system poznawczy czowieka. By zrozumie rda dyssatysfakcji trzeba zrozumie midzy jakimi elementami wystpuje dysharmonia. Emocje to motywy, ktre powoduj uruchomienie pewnych zachowa, aktw, dziaa. Stany emocjonalne (nie bd kwesti utrzymywania si pewnych form percepcji, pewnych form zmian cielesnych) bd tak dugo trway jak dugo bdzie trwaa skonno do pewnego dziaania. Przy powstawaniu samego procesu emocjonalnego b. istotny udzia ma poznanie (procesy percepcji). Nie ma moliwoci dziaania, powstania motywacji jeli nie bdzie percepcji. Robert Lepper twierdzi, e procesy percepcyjne musz zaistnie, poniewa daj szans rozpoznania skutkw dziaania lub rozpoznania rzeczywistoci, ktra daje szans pojawienia si pewnych aktw dziaania. Procesy percepcyjne s b. istotne ale nie s kluczowe dla powstania emocji. Emocja zaley od tego jakie dziaania zostan wzbudzone w wyniku pojawienia si pewnych form zakcenia. Ta teoria jest motywacyjn teori emocji ( motywacyjna teoria psychologiczna). Zrozumie emocje to zrozumie motywacj a wic to jakie dziaania wyzwalaj pewne stany, ktre s emocjami. 16. METODY POMIARU EMOCJI (SPOSOBY ANALIZY DOWIADCZANIA I WIADOMOCI EMOCJI; METODY OCENY DYSPOZYCJI EMOCJONALNYCH). DOKONYWANO POMIARW NEUROFIZJOLOGICZNYCH (AKCJ SERCA, TEMP. SKRY). Okazao si, e jest ogromne podobiestwo w przeywanych stanach wewntrznych. Osoby, ktrym podawano instrukcj zacinij wargi, podnie brwi do gry, zacinij zby mwiy, e dowiadczay stanw wewntrznych b. podobnych np. jedna z osb jak otrzymywaa te instrukcje miaa wraenie jakby bya zagniewana, chocia de facto nie czua w sobie gniewu. To by wskazywao na to, e stan ekspresji staje si pewn dyspozycj do wyzwolenia stanu wewntrznego i te stany wew. s b. podobne u wszystkich ludzi.