You are on page 1of 278

Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa.

Historia slamu wPolsce 2003-2012 pod redakcj Agaty Koodziej Internet / Krakw 2013

Linia teoretyczna: tom #2 Wydanie: #1 Nakad:

redaktor prowadzcy: Leszek Onak projekt okadki: Agnieszka Zgud skad iamanie: Leszek Onak ilustracje slamerw: Krzysztof Chalik (http://www.kchalik.com/) korekta: ukasz Podgrni, Arkadiusz Wierzba Publikacja powstaa pod patronatem Katedry Performatyki UJ. Druk ksiki zosta dofinansowany przez Fundacj "Bratniak". wydawca:

Hub Wydawniczy Rozdzielczo Chleba Fundacja Liternet ul. Jahody 2/5 30-348 Krakw

mail: rozdzielczosc.chleba@gmail.com www: http://-ch.pl facebook: http://www.facebook.com/Rozdzielczosc.Chleba Ksika udostpniona na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa-Uycie http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/pl/legalcode ISBN: 978-83-933358-4-8

niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC 3.0). Peny tekst licencji dostpny na stronie:

spis treci wstp / 7 dyskusje


Igor Stokfiszewski, Poetry slams zdobywaj coraz wiksz popularno / 15 Jerzy Jarniewicz, Slam, czyli wiersze na ringu / 20 Protok rozbienoci rozmowa zJerzym Jarniewiczem / 26

historia slamu wpolsce. prba opisu


Grzegorz Bruszewski oslamie wWarszawie / 41 Anna Maria urek oslamie wKrakowie / 51 Monika Pawucka oslamie we Wrocawiu / 58 Martyna Brzeziska oslamie wodzi / 67 Adrian Zacharewicz oslamie wOlsztynie / 77 Ewa Solska oslamie wLublinie / 83

historia slamu oczami organizatorw

wywiady Co moe da wiksz motywacj do dziaania? rozmowa zWojciechem


Cichoniem / 94

Wychodz na scen, eby co przekaza rozmowa zGrzegorzem


Bruszewskim / 104

Potrzebuj przestrzeni wypenionej ido wypenienia rozmowa


zWeronik Lewandowsk / 120

Przed polskim slamem jeszcze duga droga rozmowa zBohdanem


Piaseckim / 128

To nigdy nie jest ostateczne zwycistwo rozmowa zJasiem Kapel / 136 Liczy si ten, kto wygrywa rozmowa zMaciejem Kaczk / 144 Emocje, ktre dajesz, wracaj do ciebie rozmowa zJakubem
Wgrzynem / 154 Kotej / 160

Tuwim mgby by slamerem arcymistrzowskim rozmowa zDawidem Trzeba to wiczy, jak biceps rozmowa zDominikiem Rokoszem / 166

teksty teoretyczne
Joanna Jastrzbska, (R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu / 177 Justyna Gorzkowicz, Czy slamer jest wspczesnym wagantem? Praktyki performansu poetyckiego wobec tradycji redniowiecznych / 200 Justyna Stasiowska, Konstrukcja tosamoci podczas slamu wkontekcie strategii MC stosowanych whip-hopie / 221 Justyna Orze, Wspzalenoci iuzalenienia. Slam czyli...? / 236 Agata Koodziej, Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalnoci sztuki / 246

sownik / 267 biogramy / 273

Agata Koodziej

Wstp
Wystrj baru Get Me High Lounge, wchicagowskim Bucktown nie nalea do najwytworniejszych. Na cianach wisiay wycinki zgazet istare plakaty jazzowe, azsufitu cieka mierdzca ciecz niewiadomego pochodzenia. Toaleta znajdowaa si za scen, dlatego przedostanie si do niej wymagao za kadym razem przejcia przez scen, bez wzgldu na to, czy trwa na niej wystp, czy te nie. Wtakiej oto scenerii rozpocza si historia slamu. W1984 roku wanie tam Marc Kelly Smith zorganizowa seri odczytw poetyckich, ktrych gwnym zadaniem byo przywrcenie idei odpowiedzialnoci poety za efektywne komunikowanie si zpublicznoci poprzez odnalezienie rwnowagi pomidzy tekstem literackim ijego wykonaniem. Smith wspominajc tamte czasy stwierdza:
Wszyscy nauczylimy si wiele metod prb i bdw. Zadaniem poety byo komunikowa si ikultywowalimy to wGet Me High. Chcielimy podkreli wag odpowiedzialnoci artysty. Najpierw wprowadzilimy typowo demokratyczne zasady, koncentrujc si na spoecznoci iodbiorcach, poecie jako sudze ludu1.
K. Heintz, An Incomplete History of Slam , http://www.e-poets.net/library/slam/converge. html [data dostpu: 18.12.2012]
1

/7/

Termin slam poetycki (poetry slam) pierwszy raz zosta uyty jednak dopiero 20 lipca 1986 roku, kiedy woparciu owczeniej zdobyte dowiadczenia Smith zorganizowa w klubie Green Mill, The Uptown Poetry Slam. Wtedy te zostaa ustalona podstawowa formua slamu, ztakimi jej elementami, jak gosowanie publicznoci. Forma, jak dla poetyckiego przekazu przyj Smith, miaa si przeciwstawia snobistycznej izolacji poezji od wikszoci ludzi. Oczywicie poezja wStanach Zjednoczonych nie raz ju gocia wprzestrzeni publicznej, czego najlepszym przykadem jest twrczo beatnikw, do ktrej niejednokrotnie odwoywano si mwic o slamie. Jednak w latach osiemdziesitych wAmeryce poezja przyja cile akademick form, zamykajc si na niewyspecjalizowanego odbiorc. W tym czasie nawet tak zwane wieczory otwartego mikrofonu (open mics) stay si narcystycznymi pokazami poetw czytajcych swoje utwory na gos kolegom po pirze. Doprowadzio to do powszechnego spadku zainteresowania poezj, oczym najdobitniej wiadczyy artykuy, ktre w tych czasach zaczy si w prasie ukazywa2. Slam sta si odpowiedzi na sygnalizowany wwczas kryzys odbioru poetyckiego. wiadczy otym mog wypenione po brzegi kluby, kawiarnie iteatry, wktrych odbyway si inadal odbywaj slamy. Rosnce zainteresowanie slamem, ktre w Stanach przeroso najmielsze oczekiwania, szybko dotaro do Europy. Za czyj spraw? Cho zdania s podzielone, powszechnie uznaje si, e to John Paul ONeill sprowadzi slam do Europy, organizujc w1994 roku pierwsze tego typu wydarzenie w londyskim Farrago Poetry Cafe, gdzie zapozna si z nim rwnie Bohdan Piasecki. wczesny student anglistyki na Uniwersytecie Warszawskim postanowi zaszczepi t form na rodzimym gruncie. Sowo stao si ciaem 15 marca 2003 roku, kiedy to wwarszawskiej
Por. J. Epstein, Who Killed Poetry?, Commentary 1988, nr 86.2, http://search.proquest. com/docview/195863455?accountid=11664, [data dostpu: 18.12.2012]; Dana Gioia, Can Poetry Matter?, [w:] Can Poetry Matter? Essays on Poetry and American Culture, GrayWolf Press 2002.
2

/8/

agata koodziej

Starej ProchOFFni odbyo si pierwsze tego typu wydarzenie. Od tego czasu mija dzi dziesi lat. Formua wieczorw poetyckich pod hasem: Przyjd pokrzycze na poetw! szybko rozpowszechnia si wnaszym kraju. Midzy 2003 a2005 rokiem waciwie kade wiksze miasto wPolsce doczekao si wasnej jego edycji. Na przestrzeni dziesiciu lat rozwoju slam zyska sobie zarwno wielkie grono zwolennikw, jak i zagorzaych przeciwnikw. Nie szczdzono mu ani pochwa, ani zarzutw. Wydawana przez nas ksika stanowi ma prb zebrania iuporzdkowania dotychczasowej wiedzy na temat slamu poetyckiego wnaszym kraju. Za podstawowy cel uznalimy zarysowanie skali tego zjawiska oraz opisanie jego wewntrznego zrnicowania, a take krytycznej refleksji nad jego miejscem we wspczesnej polskiej literaturze. Ksika nie ma jednak charakteru stricte naukowego inie roci sobie prawa do ostatecznych rozstrzygni. Zdajc sobie spraw ztrudnoci, jakie nastrcza opis zjawiska tak nietrwaego wzapisie, problem zosta nakrelony z rnych perspektyw. Chcielimy odda gos zarwno organizatorom oraz slamerom, jak ikrytykom iteoretykom. Ich pogldy iopinie wchodzc ze sob wdialog tworz moliwie najpeniejszy obraz slamu, ktry zsamej definicji oparty jest na subiektywnym odbiorze. Cz otwierajca ksik nakrela rne sposoby odbioru zjawiska, ktremu powicona jest ta publikacja. Zawiera ona artykuy: Igora Stokfiszewskiego iJerzego Jarniewicza, ktre po raz pierwszy ukazay si w Gazecie Wyborczej w lutym 2004 roku jako wyraz dwch skrajnie odmiennych postaw wdyskusji nad zjawiskiem slamu. Artykuy te niejako dopenia przeprowadzony na potrzeby tej publikacji wywiad zJerzym Jarniewiczem. Wstp ten ma stanowi punkt wyjcia do szerzej zakrojonej dyskusji nad istot slamu imoliwociami jego rozwoju. Nastpna cz jest prb pokazania ewolucji slamu na przestrzeni lat oczami osb czynnie zaangaowanych wjego dziaalno zarwno slamerw, jak iorganizatorw. Pamitajc, e slam
Wstp

/9/

to przede wszystkim ludzie ci, ktrzy chc zaprezentowa swoj twrczo ici, ktrzy chc jej sucha najpierw gos zabieraj organizatorzy bd osoby pozostajce znimi wbezporednim kontakcie. Opowiadaj oni otym, wjaki sposb slam ksztatowa si wposzczeglnych miastach, z jakimi problemami si zmaga i jak by przyjmowany. Podzia ze wzgldu na pooenie geograficzne dodatkowo podkrela zrnicowanie zjawiska, ktrego specyfika wynikaa zkoniecznoci dostosowania si do potrzeb kulturalnych czy spoecznych danego regionu. Biorc pod uwag to, jak szeroko rozprzestrzeni si slam w Polsce, konieczne okazao si zawenie tej czci materiau. Dlatego te do publikacji wczone zostay jedynie opisy slamu wtych miastach, wktrych przynajmniej przez pewien czas wydarzenia te odbyway si regularnie. Cz t dopeniaj wywiady. Slamerzy wtrakcie rozmw prbuj zmierzy si zpodstawowymi problemami opisu tego zjawiska, takimi jak pynno definicji znim zwizanych, czy te moliwoci wydawnicze dla tego typu poezji. Rozmwcy zwracaj ponadto uwag na rnorodne projekty zwizane ze scen slamow, take te odbywajce si za granic, wktrych polscy artyci brali czynny udzia. Wszystko po to, by jak najpeniej pokaza rnorodno kierunkw, wktrych scena slamowa wprzecigu ostatnich dziesiciu lat zmierzaa. Tematyka rozmw wychodzi poza problem slamu jako wydarzenia, wskazujc take na szereg inicjatyw, ktre zniego bezporednio si wywodz, zpoezj spoken word, zwan rwnie slamow (slam poetry), na czele. Poezja ta zdefinicji tworzona jest wobec innych wobec drugiej osoby, wobec suchajcej publicznoci iustanawia poet jako synonim obecnoci. Moe czerpa znajrniejszych form hip-hopu, tradycji lirycznych, pieni czy kabaretu, bez wzgldu jednak na form, prezentowana jest zawsze przez artyst wystepujcego na scenie bez rekwizytw i kostiumw, zabierajcego gos zawsze wswoim imieniu wobec zgromadzonej publicznoci. Uzupenienie ksiki stanowi teksty teoretyczne. Umieszczone wtej czci artykuy staraj si wpisa problem wszerszy kontekst kulturo/10/
agata koodziej

wy, zadajc pytania okorzenie slamu, atake moliwe jego powizania zinnymi formami artystycznymi. Prbuj take sprosta problemom metodologicznym wynikajcym zinterdyscyplinarnoci tematu, ktry opisuj. Publikacj zamyka krtki sownik najwaniejszych terminw. Ksika ta stanowi prb podsumowania dekady dziaalnoci zwizanej zrozwojem slamu na polskim gruncie. Stara si ona zarysowa moliwie najszerzej konteksty odbioru tego zjawiska. Pokazuje ona take, e slam i poezja z nim zwizana nie zamyka si jedynie wprzestrzeni wydarze, ktre zwiksz bd mniejsz regularnoci organizowane s na terenie Polski, lecz tworzy pewien szerszy kontekst dla rozwoju wspczesnej poezji mwionej, ktra wyrasta poza kompetytywny wymiar pojedynczego spotkania slamowego. Dlatego te publikacja ta ukazuje si nieprzypadkowo pod tytuem Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa, nawizujc do synnej formuy Boba Holmana the best poet always loses. Podejmujc pewne prby podsumowa, atake wskazujc na rnorodne moliwoci rozwoju zjawiska, nie kwestionuje konkursowej formy slamu, lecz wskazuje na ni jako na rdo wikszego projektu poetyckiego.

DYSKUSJE

Igor Stokfiszewski

Poetry slams zdobywaj coraz wiksz popularno1


Zczym kojarzy ci si poezja? Na tak zadane pytanie wikszo odpowiedziaaby: z natchnionymi panami w czarnych golfach, znauczycielk od polskiego, ktra stara si dowie, co poeta mia na myli, z cisz chmurnego wieczoru przerywan szmerem gsiego pira pozostawiajcego delikatne lady na biaej kartce. Nic bardziej mylnego. Dzi poezja opuszcza kameralne sceny teatrw, na ktrych autorzy recytuj wiersze przy blasku wiec. Wchodzi w przestrze publiczn krzykiem i prowokacyjnym gestem. Zaludnia knajpy pene inteligentnych, cho niekoniecznie przystosowanych do ycia mionikw gonej muzyki ilekkiego gazowanego alkoholu. Opuszcza salony na rzecz klubw, zamienia cisz na wrzask, kartk papieru na mikrofon. Coraz popularniejsze staj si poetry slams pojedynki na wiersze, w ktrych wygrywa ten, kto potrafi porwa publiczno, poezj wedrze si midzy rozkrzyczany tum.

Artyku ukaza si po raz pierwszy 8 lutego 2004 roku w Gazecie Wyborczej, pod tytuem Poezja nowej ery. Pod obecnym tytuem dostpny pod adresem: http://przeszukaj. co/strona/496495/niniwa2_cba_pl_stokfiszewski_poetry_slams_htm.html [data dostpu: 15.05.2012]
1

/15/

Ze spelun do MTV Pierwsze poetry slams odbyy si niemal dwadziecia lat temu wChicago za spraw robotnika ipoety wjednej osobie Marca Smitha. Smith, ktry nie znosi poezji akademickiej, zaprosi przyjaci do prezentacji wierszy na ywo wjednej zpodejrzanych knajp wdzielnicy Bucktown. Pomys polega na tym, by nieprofesjonalna publiczno oceniaa poetw nie ze wzgldu na jako tekstw, ale umiejtno ich prezentacji. Oimprezach organizowanych przez Smitha stao si na tyle gono, e waciciel legendarnego chicagowskiego lokalu Green Mill, pamitajcego jeszcze wizyty Ala Capone, zaproponowa, by poetry slams odbyway si pod jego dachem. Tak rozpocza si ekspansja pojedynkw na wiersze w Chicago, by trafi potem do San Francisco, Nowego Jorku, Londynu iinnych miast wEuropie. Slam poetry stanowia przeciwwag dla poezji akademickiej, ktra zasiedziaa si na uniwersyteckich kampusach izwasnej woli staa si hermetyczn iintelektualn domen podstarzaych profesorw, usuwajc si na margines publicznego ycia. Slamerzy ze Wschodniego iZachodniego Wybrzea postawili sobie za cel przywrcenie roli, jak poezja penia wAmeryce za czasw triumfu beat generation iszkoy nowojorskiej. Dowodem skutecznoci tych dziaa niech bd prezentacje wierszy autorw slam poetry wstacji MTV jako przerywnikw midzy piosenkami. Okazao si zatem, e poezja prezentowana wodpowiedni sposb moe nie tylko znale zainteresowanie wrd odbiorcw, ale zrobi niema karier medialn. Pokrzycz na poetw WPolsce pierwsza impreza slam poetry odbya si 15 marca 2003 roku wwarszawskiej Starej ProchOFFni za spraw Bohdana Piaseckiego czowieka, ktry przywiz slam do Polski. Od tamtej pory cykliczne imprezy odbywaj si w stolicy (ostatnio w Galerii Off ),
/16/
Igor Stokfiszewski

Krakowie (Alchemia), Poznaniu (W Starym Kinie), Lublinie (klub Centrala) i Szczecinie (Pinokio), ale ekspansja polskiego slamu dopiero si zaczyna. Przyjd pokrzycze na poetw takie zaproszenie widnieje na jednym zplakatw promujcych stoeczny slam. Bo tu najwaniejsza jest publiczno. Autor, ktry j zanudza, ktry nie potrafi znale zpublicznoci wsplnego jzyka, moe zosta zakrzyczany, wygwizdany bd wysany do domu. Poezja przestaje by dziedzin przynalen zamartwiajcym si chopcom wprzydugich golfach. Zaczyna miesza si z hip-hopem, kabaretem czy oglnie z dziaalnoci sceniczn, wktrej liczy si charyzmatyczna osobowo iumiejtno zaprezentowania tekstu w sposb, ktry sugestywnie przemwi do publiki. Slam poetry to poezja ywa, interaktywna, cechujca si prostot wyrazu, dowcipem iywioowoci. Tematyka nie jest tu a tak istotna, niech bd to wiersze omioci, polityce lub codziennych utrapieniach wane, by sprzeda te tematy za wysok cen, jak jest uznanie publicznoci. Istnieje wiele sposobw, by cel w osign. Rufin MC czoowy stoeczny slamer uprawia poezj graniczc zrapem. Dynamiczne, rymowane teksty wpadaj wucho dziki rytmowi. Rufin doskonale potrafi wykorzysta go jako rodek zaskoczenia. Teksty si nagle urywaj, pojawia si przemilczenie izaamanie rytmu, nagle wiersz przestaje si rymowa albo przeciwnie zrymowana zostaje wikszo sw wwersie. Tematyka tekstw Rufina jest take bliska hip-hopowi sporo tu przechwaek na wasny temat, dyskwalifikowania przeciwnikw niewybrednymi docinkami (co bardzo przypomina formu zawodw free style podczas hiphopowych imprez). Rufin MC jest niewtpliwie mistrzem sownych gier. Inn drog prezentuje Maciek Zimowski, slamer zKrakowa. Jego prezentacje s eklektyczne rymowana poezja wzbogacona jest piewem (Zimowski to take muzyk ipieniarz) iinnymi popisami wokalnymi, np. zmian skali gosu wzalenoci od tematyki wierszy. Ta
Poetry slams zdobywaj coraz wiksz popularno

/17/

za bywa rna, cho czy si zazwyczaj zdowcipkowaniem na temat rodowiska literackiego, parodiowaniem innych autorw i tekstami omieszajcymi poetyckie mity (w Krakowie wypada to doskonale). Ale s take slamerzy, ktrzy wygrywaj prostot ibezpretensjonalnoci. Naley do nich Ja Kapela triumfator pierwszych poetry slams wWarszawie iKrakowie. Ja niepozorny chopak zcharakterystyczn wad wymowy oniemiela publiczno swoj kompletn amedialnoci, gdy monotonnie recytuje wiersze otym, jak nkaj go silniejsi koledzy albo dresiarze, jak rodzice ka mu chodzi do kocioa, bd jak olewaj go adne dziewczyny, bo wyglda, jakby mia trzynacie lat. Ale poetry slams nie jest bynajmniej domen mczyzn. Doskonay duet poetek warszawskich Doroty i Marty w sposb ironiczny prezentuje wiersze osobiste ich teksty opowiadaj historie o beznadziejnych facetach i fajnych dziewczynach, o mioci, seksie iwszystkim, co si wie ze stosunkami ludzi pci obojga. Istotne jest, e ocena tej poezji nie jest dokonywana przez krytykw, ale publiczno gosujc na danego autora. Ci, ktrzy uzurpuj sobie prawo do stanowienia owartoci literatury ze wzgldu na domniemany profesjonalizm, przegrywaj ztumem odrzucajcym namys idystans na rzecz ywioowego istnienia wkulturze sowa. Zabawa wkultur Historia literatury polskiej od czasw romantyzmu bya nade wszystko histori poezji. Ostatnio ta sytuacja zacza ulega zmianie. Dyskusja dotyczca prozy zaangaowanej, jaka miaa miejsce na amach Gazety Wyborczej, pokazuje, e to wanie ten rodzaj literacki zaczyna dominowa wobiegu publicznym. Powodw jest kilka. Przede wszystkim poezja na wzr zachodni zacza poda wkierunku intelektualnego hermetyzmu, staa si domen specjalistw, ktrzy dysponuj narzdziami zachodniej myli
/18/
Igor Stokfiszewski

humanistycznej. Marginalizacja poezji wyciu publicznym wie si zatem nade wszystko zoporem, jaki materia poetycka stawia przecitnemu czytelnikowi. Proza przeciwnie. Jeli jeszcze dziesi lat temu ufano, e przeomem wpolskiej literaturze moe by proza postmodernistyczna teraz wiadomo, e przekonujco o naszym wiecie mog opowiada jedynie ksiki rodka, dotykajce spraw spoecznie wakich, pisane jzykiem umiarkowanym, co nie znaczy, e prostym. Wtej sytuacji normalne jest, e poezja musi oddala si od czytelnika. Czy ma szans na powrt zaskarbi sobie jego ask? Wydaje si, e rol cznika moe peni wanie slam poetry ywa twrczo, zapraszajca do interakcji midzy autorem i odbiorc; poezja otwierajca si na potrzeby ju nie czytelnika, ale suchacza, ktra wchodzi wnaturalne rodowisko modego inteligentnego czowieka, nie wymagajc od niego skupienia czy wysiku, zapraszajc za to do wsplnej zabawy wkultur. Wreszcie poezja, ktra stanowi doskona metafor wizerunku naszych czasw, gdzie liczy si charyzma iumiejtno sprzedania (wjak najlepszym tego sowa znaczeniu) towaru, jakim jestemy my sami, gdzie dominuje krzyk i medialno, a polem intelektualnej rozgrywki na powrt staj si zadymione kluby, wktrych dyskusjom okulturze wtruje gona muzyka. Slam poetry jest szans na dowiedzenie, e poezja moe funkcjonowa wpolskiej rzeczywistoci pocztku XXI w. jako rwnoprawny partner telewizji, tygodnikw ikomputerowych konsoli, nie tracc przy tym swojej kulturotwrczej roli.

Jerzy Jarniewicz

Slam, czyli wiersze na ringu1


mam dwadziecia osiem lat idorobek mojego ycia nie mieci mi si wkieszeni Piotr Macierzyski2

Slam sta si faktem. Wymylony z gr dwadziecia lat temu wChicago przez robotnika budowlanego Marka Smitha, zrodzi si w kraju, w ktrym poezja ju dawno wtargna w przestrze publiczn iniele sobie wtej przestrzeni radzi bez wiec iprzydugich golfw, tych przysowiowych ju atrybutw nudnych wieczorkw poetyckich. Jego polska odmiana pojawia si w innej zgoa rzeczywistoci, w ktrej wiersz wolny od ogranicze druku dopiero raczkuje. By moe dlatego, e przez pidziesit lat PRL-u przestrze publiczna bya pod specjalnym nadzorem, aspontaniczn dziaalno zastpowao zinstytucjonalizowane ireglamentowane ycie literackie. Z tej midzy innymi racji, gotw jestem slamowi przyklasn jako nowej inicjatywie zpogranicza kultury irozrywki, odwieajcej ycie
Szkic, wobecnej tutaj postaci przedrukowany zosta ztomu Od pieni do skowytu (J. Jarniewicz, Od pieni do skowytu , Biuro Literackie, Wrocaw 2008). Pierwsza wersja artykuu ukazaa si 14 lutego 2004 roku na amach Gazety Wyborczej pod tytuem Nie strzelajcie do poetw. 2 P. Macierzyski, *** z tego dworca z ktrego hitlerowcy..., [w:] Odrzuty, Korporacja Ha!art., Krakw 2007.
1

/20/

klubowo-literackie, nieco ju zaniedziae. Ta poezja nowej ery, jak mocno na wyrost nazwa slam Igor Stokfiszewski, nie jest jednak tak niewinna, jakby mogo wynika zjego entuzjastycznego tekstu, opublikowanego wGazecie Wyborczej. Tekst ten autor koczy penym nadziei stwierdzeniem: Slam poetry jest szans na dowiedzenie, e poezja moe funkcjonowa w polskiej rzeczywistoci pocztku XXI w. jako rwnoprawny partner telewizji, tygodnikw ikomputerowych konsoli, nie tracc przy tym swojej kulturotwrczej roli. Przyznaj nie brakuje tej poezji seksapilu. Doceniam jej atuty. Cieszy mnie, e slam rozbija mierteln powag ortodoksji, wprowadza do wiersza ducha happeningu, zacierajc granic midzy twrc a odbiorc, przekraczajc podziay na literatur, muzyk i teatr, aprzede wszystkim otwierajc wiersz na wymiar improwizacji iefemerycznoci, bo wymiar ten komplikuje pokutujce do dzisiaj, cho nie zawsze wyraane wprost, przekonanie oponadczasowym, awic sakralnym poniekd charakterze dziea. Kopot wtym, e to wszystko robiono ju duo wczeniej iduo ciekawiej. Wyzwalaniem poezji z kiezna ksiki i wprowadzaniem jej w przestrze publiczn zajmowali si twrcy znajrniejszych parafii. eby ju nie cofa si do czasw redniowiecza, mona poprzesta na niepenej zkoniecznoci licie twrcw ostatniego stulecia, przywoujc wtym kontekcie futurystw i dadaistw, Dylana Thomasa i Allena Ginsberga, poetw liverpoolskich i rapujcego Benjamina Zephaniaha. No i wreszcie, last but not least, wietlickiego. Marcina wietlickiego. Dla nich wszystkich wiersz wykracza poza ksik, wyzwala si z ogranicze sowa pisanego, przybierajc posta pieni lub skeczu kabaretowego, stajc si elementem multimedialnego spektaklu czy tworzywem performanceu. To nieprawda, e slam wyprowadzi wAmeryce poezj zakademickich gett. Istnieje tam oczywicie pisarstwo akademickie hermetyczne, koteryjne imartwe, ale trudno obardziej zdemokratyzowan twrczo ni wspczesna poezja amerykaska. To poezja ywego,
Slam, czyli wiersze na ringu

/21/

potocznego jzyka i rozpoznawalnej codziennoci, zakorzenionej wtu iteraz. To take niezliczone, otwarte dla wszystkich kursy kreatywnego pisania, setki magazynw poetyckich, festiwali i konkursw, caodniowe mityngi poetyckie wparkach, pubach, szkoach, na dworcach kolejowych istadionach. Slam pod tym wzgldem niczego nowego nie wnosi. Z drugiej strony, bdem byoby sdzi, e slam wyrasta z dokona beatnikw czy poetw szkoy nowojorskiej. Ani pierwszych, ani drugich nie mona uzna za forpoczt slamu, gdy nie prbowali jak populistyczny zzaoenia slam przebija si do masowej widowni: byy to wiadomie niszowe nurty i stosunkowo zamknite rodowiska. Ztego powodu, jak sdz, twrca slamu, Mark Smith, zprzeksem wypowiada si wrozmowie ze mn w1999 roku ojednych idrugich, pomawiajc ich opiknoduchostwo ielitaryzm. Beatnicy czy nowojorczycy nie s dla slamowcw brami wwierze, ale ideowymi iartystycznymi przeciwnikami. Slam, cho zroku na rok powiksza swj stan posiadania iogasza ostateczne zwycistwo demokratyzacji sztuki, dostaje te nieze cigi, ito zrnych stron. Harold Bloom pisa wjego kontekcie omierci sztuki, a Lawrence Ferlinghetti nie ba si zawyrokowa, e slam zabija poezj3. Adwokaci slamu lubi przyczepia krytykom atk establishmentu czy akademickoci. To zwyky szanta i demagogia. Slam z wjazdem za dych, wpisany w rytuay marketingu i konsumpcji, jest tak samo antyestablishmentowy jak bezpatne koncerty organizowane wgaleriach handlowych. Bo slam, mimo pozorw, nie zrodzi si z anarchistycznego, dionizyjskiego ywiou, z bezinteresownej, wsplnotowej zabawy czy zdywersyjnego ducha kontestacji przejawia si wnim mentalno wolnorynkowa, ktrej podwalin jest wita zasada konkurencji. Slam poetry tym rni si od dotychczasowych nurtw poezji odrzucajcych ksik iwchodzcych wprzestrze publiczn, e jest
3S. Woods, Poetry Slams: The Ultimate Democracy in Art, World Literature Today 1/2008, s.19.

/22/

Jerzy Jarniewicz

efektem dziaania tych samych potrzeb i mechanizmw, ktre wyprodukoway telewizyjnego Idola. I w tym sensie slam nie mgby zrodzi si wczeniej. Bo przecie tak jak kady moe zosta idolem, tak kady moe sta si czempionem slamowym, czyli slammasterem wobu przypadkach decyduje gos ludu. Tak jak wIdolu nie liczy si talent wokalny, ale osobowo iumiejtno zdobywania publicznoci, tak wslamie nie jest istotna znajomo poetyckiego warsztatu czy choby podwyszona temperatura sowa, ale charyzma iumiejtno sprzedania towaru. Tak jak w Idolu zawodnik moe zaprezentowa si tylko w jednym, nie przekraczajcym trzech minut utworze, tak w slamie kady poeta musi zmieci si w przypisanym mu demokratycznie krtkim czasie. Nie jest tu moj intencj krytyka Idola, spenia swoj rol tak jak konkursy recytatorskie, poczta literacka czy Wielka Gra. Tu chc tylko wskaza na powinowactwa: slam iIdol wyrastaj ztego samego pnia. Slam naley do tej odmiany kultury masowej, ktr mona by nazwa kultur medialnego widowiska. Pierwszymi gwiazdami tej kultury byli, co zrozumiae, aktorzy, muzycy i sportowcy. Ale wkrtce medialnym widowiskiem staa si te polityka. Tak jak sportowiec nie zaistnieje jako gwiazda, jeli nie wemie udziau w sesji zdjciowej dla popularnego tygodnika, tak muzyk rockowy nie zrobi kariery, jeli nie wystpi wteledysku. Teraz przysza kolej na poetw. Poezja jako widowisko jest ncc propozycj, ale te propozycj niebezpieczn, bo wyklucza te wszystkie zjawiska, ktre nie maj charakteru medialnego. Fascynacja slamem mwi nam co ciekawego okondycji dzisiejszej poezji. Okazuje si bowiem, e wielu poetw czuje si pod naporem kultury masowej artystami podlejszego sortu. Ujawnia si w nich szczeglny kompleks Kopciuszka. Marzy im si status gwiazdy, rozpoznawalnej na ulicy, spogldajcej zokadek kolorowych pism, odbierajcej w byskach fleszy Oscary i Globy, Grammy i olimpijskie medale. Wzorcem dla poetw nie s ju inni pisarze, ale gwiazdorzy
Slam, czyli wiersze na ringu

/23/

filmu, telewizji isceny muzycznej, znani ipodziwiani przez wielomilionowe rzesze fanw. Wobec takiej publicznoci poeta, ktrego tomiki sprzedaj si wnakadzie zgroza! dwustu egzemplarzy, czuje, e jest jakim atawizmem, niczym ko ogonowa, potrzebujcym usprawiedliwienia dla swojej egzystencji. Wstydzi si tych dwustu czytelnikw. Wstydzi si swojej anonimowoci. Azczasem rodzi si wnim podejrzenie, e zosta zwyczajnie wykolegowany: film, telewizja imuzyka ju dawno zatary granic midzy kultur iprzemysem rozrywkowym, stajc si trampolin do medialnych karier, afrajerskiej poezji, ktra zrozrywk mao komu si kojarzy, zostay ochapy ze stou. Dla przecitnego konsumenta kultury poeta nie ma twarzy kto rozpozna na zdjciu Celana czy Kawafisa? Tej anonimowoci, tak raco niesprawiedliwej, poeta znie nie moe, bo wie, e by wkulturze znaczy dzisiaj by gwiazd, agwiazdami staj si ju nie tylko aktorzy, politycy isportowcy, ale te chirurdzy, psycholodzy, jzykoznawcy, dziennikarze, meteorolodzy. Pora by doszlusowali poeci. Atu pitrz si przed nimi przeszkody. Bo oile listy przebojw powstaj co tydzie, to hierarchie literackie tworz si zmozoem przez dugie lata; poeta yje wic wbolesnym zawieszeniu, niepewny swojej wartoci. Tej niepewnoci grafoman ze mnie czy geniusz? nie rozwiej listy bestsellerw, bo nie trafiaj na nie ksiki poetyckie; nie rozwieje sawa medialna, bo media wol prezenterw telewizyjnych iczonkw komisji ledczych. Tymczasem slam daje poetom natychmiastow ijednoznaczn gratyfikacj. Zamiast czeka wniepewnoci na osd przyszych pokole, poeta uczestniczcy wslamie ju wie pod koniec wieczoru, e jest lepszy (lub gorszy) od kolegi po fachu, bo taki jest niepodwaalny wyrok ludu. Inie ma co spiera si osposb rozumienia dykcji poetyckiej czy ywotno sestyny. Najbardziej niepokojcy wydaje mi si jednak inny aspekt slamu. Spotkania slamowe, ktre ogldaem w Stanach Zjednoczonych, to tak naprawd mecze bokserskie imprezy oparte na rywalizacji sportowej. Najpierw mamy eliminacje, potem finaow walk, po ktrej
/24/
Jerzy Jarniewicz

ogasza si wynik, zawodnik zostaje slammasterem, wchodzi do ligi mistrzw, by na kolejnym mityngu broni mistrzowskiego tytuu. W tego typu imprezach panuje filozofia, e aby by dobrym, trzeba by lepszym od konkurenta. Przyjemno wygrania slamu to nie tyle satysfakcja zuznania publicznoci, ile rado ze znokautowania konkurenta w slamie odzywa si wic wysublimowany instynkt walki, doskonale odpowiadajcy dzisiejszym czasom, ktre premiuj osobowoci asertywne, przedsibiorcze i rywalizacyjne, umiejce jak najszybciej aidealnie: natychmiast osign zamierzone cele. Sprzeczne jest to zmoim rozumieniem literatury jako spotkania wielu rwnoprawnych gosw, jako niekoczcego si dialogu, ktremu popiech moe tylko zaszkodzi. Slam to wykwit kultury niecierpliwoci, wktrym widz potrzeb natychmiastowego spenienia iwyranych jednoznacznych hierarchii. Wpoezji jednak, nieustannie poddawanej prbie czasu, natychmiastowych i jednoznacznych ocen i hierarchii (na szczcie) nie ma. Slam ucieka przed prb czasu. Bo slam, poezja natychmiastowego spenienia, jest ucieczk przed czasem. Stawia go to niebezpiecznie blisko takich zjawisk wspczesnej kultury, jak karaoke, botoks, boysbandy czy gabinety odnowy biologicznej.

Protok rozbienoci rozmowa zJerzym Jarniewiczem


Agata Koodziej: Szkic, ktry napisa pan w odpowiedzi na tekst Igora Stokfiszewskiego, pierwszy raz pojawi si na amach Gazety Wyborczej w2004 roku. By to rok, wktrym slam wPolsce dopiero si rozpoczyna, cho wStanach Zjednoczonych nie by ju dla nikogo nowoci. Od tego czasu mino ponad 8 lat. Szkic by przedrukowywany kilkakrotnie, lecz pomimo wprowadzania do niego drobnych korekt, nie zmieniy si podstawowe zarzuty wnim zawarte. Chciaabym zatem zapyta czy pana stanowisko wsprawie slamu pozostao niezmienne czy by moe widzi pan dla niego jakie miejsce whistorii literatury lub wszerszym kontekcie sztuki? Jerzy Jarniewicz: Nie, nie zmienia si moja ocena slamu, czy raczej mj opis tego zjawiska. Pozostaj przy swoim stanowisku, z prostej przyczyny: slam si nie zmieni. Powiedziabym wrcz, e czas raczej potwierdza moje rozpoznania. Wida ju wyranie, e slam nie speni pokadanych w nim maksymalistycznych oczekiwa. Mia by now, rewolucyjn zgoa form poezji, poezj nowego stulecia, mia wyprowadzi poezj na ulic, odebra j krytykom iakademikom, atymczasem jest, jak by przed laty, jedn zform literackiej rozrywki, niemajc wsobie nic zdywersyjnego potencjau, hojnie wspieran przez pastwowe instytucje, takie jak British Council czy Instytut Ksiki, dla ktrych jest niekopotliwym towarem eksportowym. Widz dla niego miejsce, ale, na Boga, nie whistorii czy kontekcie sztuki, co najwyej wprzemyle rozrywkowym.
/26/

Zgaszane tu i wdzie uwagi, e slam jest antyakademicki, a ci, ktrzy na niego krc nosem, reprezentuj akademick konserw, trzeba midzy bajki woy. Inicjator slamu wPolsce obroni doktorat literaturoznawczy na jednej zbrytyjskich uczelni, zreszt bardzo dobry, ito wcale nie ze zjawiska, do ktrego powstania si przyczyni. Poezja prawdziwie alternatywna, ktra zpowodzeniem anektuje przestrze publiczn, wychodzi poza formu ksiki, nie stroni od zaangaowania, to nie slam, wytwr bezproblemowej epoki yuppies, ale na przykad multimedialna poezja Szczepana Kopyta. Tej twrczoci bym si przyglda. Skuteczniejsz form wprowadzania poezji do teje przestrzeni okazay si takie akcje jak organizowany przez Chilijczykw wkilku miastach wiata, wtym wWarszawie w2009 roku, Deszcz Wierszy, ba, nawet majce ju dug histori Wiersze wmetrze. Ilekro bowiem wiersz ma szanse pojawi si wnowej przestrzeni, wktrej nie zaplanowano dla niego miejsca; ilekro moe rozbi gorszcy automatyzm naszej percepcji iwytrci nas zcodziennych nawykw; ilekro moe odebra fragment rzeczywistoci jej instytucjonalnym zarzdcom; ilekro moe trafi do tych, ktrzy po wiersz inaczej by nie signli, tylekro moemy mwi ozwycistwie wiersza. Tymczasem slam nie proponuje przewartociowania przestrzeni, wktrej si rozgrywa, nie zdobywa jej dla siebie na slam wysyane s zaproszenia irozlepiane plakaty, apubliczno doskonale wie, czego po wieczorze slamowym oczekiwa. To spektakl, ktry ma swoj, zamknit jednak, przestrze ipoza ni nie wykracza. Moje gwne zastrzeenia, jakie zgaszaem pod adresem slamu przed laty, pozostaj w mocy: dotyczyy tego, e, po pierwsze, slam jest zabaw opart na idei rywalizacji tu ujawnia si jego rodowd jako rozrywki epoki korporacji. Bo to dziecko kultu przedsibiorczoci iszybkiej kariery. To sport literacki, mecz bokserski, wktrym to, co dla literatury konstytutywne, czyli dialog, nie ma szans si pojawi: inny slamer nie jest naszym partnerem, aprzeciwnikiem, ktrego naProtok rozbienoci rozmowa z Jerzym Jarniewiczem

/27/

ley wyeliminowa, by samemu przej do kolejnego etapu rozgrywki. Po drugie, slam to zjawisko, ktre glajchszaltuje literatur, sprowadzajc rnorodno wiersza do tego, co mona atwo inatychmiast zmierzy. Jedna miara dla wszystkich. Slam to minister Kudrycka1 wpuszczona do literatury, eby wprowadza i tutaj swoj obkan parametryzacj. Slamowi obce s wieloznaczno i wtpliwoci, poczucie zagubienia i dezorientacji, moliwo wielokrotnych podej iprbnych odczyta, czyli mniej wicej to wszystko, co nadaje sens wierszom. W slamie trzeba decydowa od razu, kciuk w gr lub wd. Stwierdza pan, e slam nie poradzi sobie z wprowadzaniem poezji w przestrze publiczn, w przeciwiestwie do takich akcji jak Deszcz wierszy czy te Wiersze wmetrze, lecz przecie wszystkim edycjom Wierszy wmetrze towarzyszy SpokeNWord Festival. Wiersze Miosza czy Zagajewskiego zawisy wmetrze, ale to poeci spoken word, wprostej linii wywodzcy si ztradycji slamowej, wdzierali si wt przestrze wchodzili do metra i prezentowali w nim ludziom poezj. W ramach ostatniej edycji Wierszy wmetrze to oni wramach projektu SpokenNWord on Tour prezentowali poezj wrnych miastach, nie tylko europejskich. Bra wtym udzia take Bohdan Piasecki, ktry by moe nie napisa doktoratu ze slamu, ale jako artysta takiej formie pozosta wierny. Zreszt podobne akcje dziay si wPolsce nie tylko wstolicy, przykadowo wLublinie Kuba Wgrzyn slamer wramach Festiwalu Miasto Poezji take prowadzi akcj Trolejbus Poezji. Slamerzy wkraczaj wprzestrze miejsk, by zaanektowa j dla swojej poezji. Nie chc wtym momencie stwierdzi, e wywieszenie wierszy Miosza nie posiada potencjau rozbijania automatyzmu naszej percepcji iwytrcania zcodziennych nawykw, lecz trudno mi zgodzi si ztym, e makieta zwierszem ma wiksze zasugi wpro Barbara Kudrycka od 2007 roku Minister Nauki iSzkolnictwa Wyszego. Zainicjowaa szereg reform dotyczcych szkolnictwa wyszego, wtym reform dotyczc parametryzacji ikategoryzacji jednostek naukowych.
1

/28/

Agata Koodziej

wadzania poezji wprzestrze miejsk ni ywy, obecny poeta, ktry siada obok mnie wmetrze, eby powiedzie mi wiersz, ywy, obecny poeta, ktry przez megafon na ulicach miasta zmusza mnie do tego, bym posuchaa cho przez chwil jego sw. Ucilijmy, co rozumiemy przez slam to przecie impreza, ktrej istot jest to, e poeci s na bieco oceniani przez publiczno za swoje trzyminutowe wystpienia. Czybym si myli? Jeli poeci wywodzcy si ztradycji slamowej wdzierali si, jak pani to okrela, do metra, to samo to wdzieranie si jest pomysem, ktry mi si bardzo podoba, ale przecie wdzieranie si nie jest istot slamu, prawda? Takie wdzieranie si uprawiali na przykad futuryci. Podobnie byo z beatnikami, z nurtem londyskiego undergroundu, z poezj dub rapujcych poetw afro-karaibskich, zLintonem Kwesi Johnsonem, Benjaminem Zephaniah, Jean Binta Breeze. Tak wdzierali si wprzestrze miejsk liverpoolczycy choby Henri w przebraniu Krla Ubu. Prosz nie przypisywa tradycji spoken word slamowi, bo nie on j zapocztkowa, ani nie on ma wniej najwicej do powiedzenia. Mnie zniechca do slamu jego istota, oktrej mwiem wyej, anie przytrafiajce si mu przygody. Slam nie wyklucza ciekawych dziaa ipostaci. By moe bybym zainteresowany tym, co robi Kuba Wgrzyn, ale nie zmusi mnie pani, ebym na podobiestwo widzw Jak oni piewaj, Idola, czy Gwiazdy tacz na lodzie, na niego gosowa. Pewnie to pani zdziwi, ale nigdy nie wybieram tego, co czytam, drog gosowania ani na mocy gosowania. Nie chc broni po caoci Wierszy wmetrze, bo mona mie do tej akcji wiele zarzutw, ija je te mam, choby za dobr wywieszanych wierszy. Wic prosz mnie nie zmusza do jej obrony. Mwi tylko tyle, e ta akcja potrafi zdziaa wicej ni slam. Bo, prosz pani, wlondyskim metrze wisi Miosz, ale wisi te wiersz wspomnianego tu Zephaniah czy Lintona Kwesi Johnsona. To, e kto robi nie najlepszy uytek zjakiej formy istnienia poezji, nie wiadczy koniecznie
Protok rozbienoci rozmowa z Jerzym Jarniewiczem

/29/

le otej formie. Apani prbuje mi powiedzie, e skoro wisz wmetrze Miosz iZagajewski, to zapewne wywieszanie wierszy wmetrze jest przejawem literackiej konserwy. Nie ma midzy nami zgody. Jeli zamiast czyta wkolejce reklam aspiryny, czytam wiersz Zephaniah, ito wmiejscu, gdzie zazwyczaj wisi taka reklama, to to jest dla mnie rewolucja. A to, e pastwowe instytucje typu Instytut Ksiki czy British Council tak skwapliwie wysyaj slamerw do zagranicznych stolic, kae mi raczej zastanowi si nad polityczn wymow slamu. Znaczy to, ni mniej, ni wicej, e slam jest ju cakowicie zinstytucjonalizowanym elementem kulturowego mainstreamu, nie wadzc nikomu czci przemysu rozrywkowego. Ale przejdmy dalej. ywy poeta! Ach, gdyby ywy, obecny poeta siada obok mnie wmetrze, bybym zachwycony, prosz mi wierzy, jestem caym sercem za tak obecnoci literatury, ztym e pani mwi oslamerach, ktrzy wiersza mi nie opowiadaj, ale tym wierszem rywalizuj z innymi slamerami. Przepraszam, ale ucieka si pani do podstpnych chwytw prosz zwrci uwag, jak prbuje pani mn manipulowa, mwic mi prosto woczy: ywy, obecny poeta. Uywa pani liczby pojedynczej! Liczby, ktrej aden slam nie przeknie! A trudno mi w to uwierzy! Uywa jej pani wbrew istocie slamu, bo przecie nie ma slamu wpojedynk, atymczasem spotkanie zwierszem bywa czsto, moe najczciej, manifestacj rnie rozumianej pojedynczoci. Dalej mwi pani, e tene, niech bdzie, ywy, obecny poeta siada obok mnie, eby mi powiedzie wiersz. Prosz oszacunek dla rozmwcy! Ktokolwiek przy mnie sidzie, jeli jest slamerem, nie powie mi wiersza, ale powie mi wiersz nie duszy ni trzy minuty, nawet gdyby si okazao, e to, co mwi, domaga si rozwinicia, bo mnie jako porusza, albo z tego prozaicznego powodu, e musi do mnie mwi wolniej, czyli duej ni trzy minuty, bo nie jestem bystrym facetem. Nie, po trzech minutach musi przerwa, bo czeka ju w kolejce jego koleanka ze swoim trzyminutowym utworem. A ja,
/30/
Agata Koodziej

eby by uczestnikiem slamu, nie mog wysi na najbliszej stacji, niosc wiersz ze sob, tylko musz gosowa, kto ma prawo przeczyta ten wiersz ponownie wkolejnej rundzie. Bohdana Piaseckiego bardzo szanuj, by uczestnikiem mojego seminarium, jednym znajbardziej byskotliwych rozmwcw, zjakimi miaem przyjemno spotka si na uniwersytecie, pisa zreszt u mnie prac magistersk. Kibicuj mu w tym, co robi, bo robi to z przekonania i z pasj. Ale mija si to z moim rozumieniem tego, czym jest iczym moe by spotkanie zwierszem. Jeli wspomniaem ojego doktoracie iakademickiej karierze, to tylko dlatego, e czytaem gdzie prby zlekcewaenia mojej krytyki slamu przez przypisanie mnie do obozu akademikw. Przepraszam, ale gupszego stwierdzenia dawno nie syszaem. Akademicko, jak chciaem pokaza na przykadzie uniwersyteckiej kariery Bohdana Piaseckiego, nie ma tu nic do rzeczy, a tej pani, ktra do akademikw mnie w swoim samozadowoleniu przypisaa, chciabym powiedzie, e, jeli o wiersz chodzi, moim uniwersytetem byli liverpoolczycy ipoeci londyskiego undergroundu. Na pocztku zaznacz, e wadnej mierze nie uznaj Wierszy wmetrze za przejaw literackiej konserwy. Nie wydaje mi si, ebym to sugerowaa, dlatego te nie bd si przed tym zarzutem broni. Obcy jest mi take prosty podzia na obz akademikw iich przeciwnikw. Przyznam szczerze, e trudno mi sobie wyobrazi, wjaki sposb ten podzia miaby przebiega. I, jeeli dobrze rozumiem, wtym miejscu si zgadzamy. Komentarza wymagaj jednak dwie sprawy moja rzekoma manipulacja panem przez uycie liczby pojedynczej oraz problem gosowania. Pana oburzenie moim uyciem liczby pojedynczej nie jest dla mnie do koca zrozumiae. Rwnie dobrze mogam napisa ywi, obecni poeci, bo przecie wtych projektach nie braa udziau tylko jedna osoba. Co jest jednak najbardziej zastanawiajce, to pewna sprzeczno, ktra z tego powstaje. Stwierdzi pan, e uywam liczby pojedynczej wbrew istocie
Protok rozbienoci rozmowa z Jerzym Jarniewiczem

/31/

slamu, bo przecie nie ma slamu w pojedynk. Jednoczenie jednak powiedzia pan, e slam lansuje idoli iprodukuje gwiazdy, ktrych sia ley wanie wich atwej rozpoznawalnoci, awic wliczbie pojedynczej. Tym samym, mog zgodzi si zpaskim stwierdzeniem obraku liczby pojedynczej wslamie, lecz problem ten rozumiem jednak wcakiem inny sposb. Slam promuje poezj, nie nazwiska jej autorw, oczym wiadczy mog wspomniane przez pana plakaty, na ktrych poza pojedynczymi przypadkami, nigdy nie pojawiaj si nazwiska wystpujcych. Slam nie lansuje gwiazd ten, kto jednego wieczora wygrywa, drugiego przegrywa. Najpopularniejsi slamerzy nie s tymi, ktrzy wygrywaj najwicej slamw, podobnie jak najpopularniejsi poeci wcale nie musz mie na koncie zwycistw wwielu konkursach literackich. Wtrakcie slamu wszyscy s uczestnikami jedni decyduj si zaprezentowa swoj twrczo na scenie, inni bior wnim udzia poprzez krzyki, aplauz bd wanie gosowanie. Wbrew pozorom to, na co kadzie pan najwikszy nacisk konkurencja, nie jest wcale najwaniejsze. Bob Holman powiedzia kiedy, e dawanie publicznoci kart zpunktacj pozwalao ludziom usprawiedliwi samym sobie, dlaczego uczestnicz wczym tak nudnym jak czytanie poezji, tym samym punkty powinny liczy si tylko dla widowni. Koniec historii. Bynajmniej nie chodzi mi wtym momencie oto, by z tak skrajnym punktem widzenia si zgodzi. Chciaabym raczej wskaza na slam jako prb wytworzenia pewnej wsplnoty, atym samym na pewien rodzaj spotkania zwierszem. Oczywicie, e jest to inny typ spotkania ni lektura tomiku poetyckiego, ale te wydaje mi si, e jednak wmomencie, kiedy mwimy bd co bd otwrczoci oralnej, porwnywanie tych dwch sposobw lektury nie powinno odbywa si na tak prostej zasadzie. Pewn nowo, ktr niesie slam, upatrywaabym wbraku sztywnej hierarchii, ktra wyznacza kademu znas odpowiednie role artysty iwidza. W trakcie wieczoru slamowego wystpi moe kady, jednak w momencie, gdy nie znajduje si na scenie, stanowi cz publicznoci iwraz zni gosuje, iuczestniczy wwydarzeniu. Wmomencie wyczytania jego
/32/
Agata Koodziej

nazwiska zmienia swoj rol i na przestrzeni trzech minut prezentuje swoj twrczo, po to, by nastpnie wrci do publicznoci. Slam daje odbiorcom moliwo aktywnego udziau nie sterujc jednak nimi, jak to miao miejsce wwypadku wspominanych przez pana wszkicu futurystw czy dadaistw. Oni przecie dobrze wiedzieli, jakiej reakcji publicznoci oczekuj. Slam swoimi zasadami obejmuje tylko iwycznie wystpujcych. Zjawisko to przez brak mocnej postaci artysty, ktry kieruje caym zdarzeniem, pozwala publicznoci na pewien specyficzny rodzaj aktywnego udziau, ktra wydaje mi si, e moe by now jakoci. Gdyby konwencja naszej rozmowy na to pozwalaa, powiedziabym: guzik prawda, ale powiem tylko, e myli si pani. Jeli to nowo, to taka z tych emerytowanych. Po przykady braku mocnej obecnoci artysty idziaa aktywizujcych publiczno, odsyam pani do teatru guerrilla, do wystpie The Living Theatre czy Open Theatre, do happeningw Kaprowa, Ono, Higginsa, etc. Zakwestionowanie podziau na publiczno i artystw to jeden z artykuw wiary sztuki lat szedziesitych. Twrcy happeningw nie wiedzieli, jakiej reakcji publicznoci oczekuj. Nikt publicznoci nie sterowa, zachowa si moga w dowolny, nieprzewidywalny sposb. Ale pozwoli pani, e jedn rzecz wyjani: to, czy slam jest czy nie jest nowatorski, jest kwesti dla mnie naprawd drugorzdn. Nie o wtrno w mojej krytyce chodzi. Gdyby slam wzi z przeszoci ciekawe rozwizania ipomysy, sam bym mu przyklasn. Awzi ich wiele. Wtym, co wnim najciekawsze, nie ma nic nowego, ale nie wtym problem. Kopot wtym, e zaproponowa co, nad czym pani przechodzi do porzdku dziennego, aco mnie od slamu odstrcza, mianowicie, ideologi ludzi mylcych kategoriami przedsibiorczoci, szybkiej kariery, natychmiastowego spenienia. To mylenie zostaje wslamie przerzucone na literatur, tak jak przerzucone zostao na muzyk wprogramach typu Idol czy Jak oni piewaj. Jako nie mog pani uwierzy, e slam nie lansuje gwiazd. Ot lansuje. Iten, ktry miaem sposobno
Protok rozbienoci rozmowa z Jerzym Jarniewiczem

/33/

widzie w1999 roku wStanach Zjednoczonych, iten, ktry si dzieje w Polsce na naszych oczach. Mamy przecie slamowe gwiazdy: od Jasia Kapeli iPiotra Macierzyskiego poczwszy. Zgadzam si zpani, e najpopularniejsi (amoe: najciekawsi?) poeci, to niekoniecznie ci, ktrzy wygrali najwicej konkursw poetyckich, bo konkursy poetyckie s co najwyej marginesem literatury, natomiast wslamie konkursowato, czyli sportowy duch rywalizacji iefekt tej rywalizacji, to jest podzia na zwycizcw ipokonanych, maj pierwszorzdne, definicyjne znaczenie. Jasne, moga pani powiedzie ywi, obecni poeci, ale powiedziaa pani poeta, co uznaj za, jeli nie wiadomy, to mimowolny kamufla, zabieg retoryczny zaprzeczajcy istocie slamu. Pozwoli pani, e wnaszej dyskusji bd bra pod uwag to, co pani w rzeczywistoci powiedziaa, a nie to co rwnie dobrze mogaby pani powiedzie. O rnicy pomidzy slamem a happeningami Kaprowa, Ono i wszystkich innych artystach, do ktrych si pan odnis, wiadczy choby sposb mwienia o nich s to projekty konkretnych osb Allana Kaprowa, Dicka Higginsa etc. Oczywicie, wszystkie te projekty bardzo mocno otwieraj przestrze uczestnictwa dla publicznoci, lecz s to take projekty, wktrych artysta wdalszym cigu jest mocno obecny. To on przygotowuje cao przedsiwzicia, to on tworzy przestrze uczestnictwa. Znajduje si przez to wuprzywilejowanej roli jako ten, ktry nawet jeeli nie jest wstanie przewidzie wszystkiego, co si wydarzy, zna konstrukcj wydarzenia, atym samym jest wpozycji nadrzdnej wobec innych uczestnikw. Na slamie wystpujcy co najwyej maj swoje trzy minuty. Wszyscy rozpoczynaj ztej samej pozycji posiadajc jedynie zestaw kilku podstawowych zasad, ktrym kieruje si wydarzenie. Co do nieustannie przywoywanego przez pana porwnania do programw rozrywkowych typu Idol, zapomina pan jednak ojednej bardzo wanej rzeczy a mianowicie o caym zaporedniczeniu medialnym, z jakim mamy do czynienia w tego typu programach. Telewizja kreuje
/34/
Agata Koodziej

idola nie chodzi tylko i wycznie o to, co uczestnik programu zaprezentuje na scenie, ale te o ca jego opowie, stworzon przez producentw, oskrty wystpw, ktre rwnie s starannie montowane. Aco najwaniejsze nie zapominajmy, e kady tego typu program posiada wentyl bezpieczestwa wpostaci jury, ktre wykreowane jest na ekspertw wswojej dziedzinie podnoszc jego rang, atym samym zwikszajc jego wpyw na przebieg wydarzenia. Koniec kocw gosowanie za pomoc telefonw komrkowych nie pozwala na jego cakowit jawno, przez co po usyszeniu wyniku nie pozostaje widzowi nic innego, jak uwierzy wto, e tak zadecydowaa wikszo. Co interesujce podczas trwania programu jedyne osoby, ktre s wykluczone zgosowania, to publiczno zgromadzona wstudiu, czyli ci wanie, ktrzy jako jedyni bezporednio obserwuj wystpy. Slam natomiast jest przestrzeni cakowitej widocznoci. Nie ma kulis, za ktrymi slamer mgby si ukry po swoim wystpie, ani miejsca, gdzie mgby si przygotowa do wystpu. Nie ma rekwizytw istrojw, agosy publicznoci policzy moe kady na sali, jeeli nie ufa prowadzcym. Idol stawia na wykreowanie postaci artysty idola, kogo rozpoznawalnego, aprzecie nikt, kto wygra slam raz czy dwa razy, nie staje si celebryt. Oczywicie, e slam ma znane nazwiska, ale, jak wspomniaam wczeniej, nie jest to zawsze rwnoznaczne zwygran wwielu slamach, bo wygrana zaley take od rodzaju publicznoci zgromadzonej na sali, jej humorw, awpewnym momencie take od stopnia zmczenia. Albo od stopnia jej zorganizowania. Uczestniczyem wkilku slamach, na ktre slamer przychodzi zwasn publicznoci, ktra oddawaa na niego gosy. Itylko na niego. Nie, nie zapominam oistotnej cesze Idola, jak jest medialno. Jak mgbym zapomnie? Ja j dla porzdku dyskusji zawieszam, bo przywoujc przykad Idola zwracam uwag na szereg innych cech, dla mnie w wywodzie waniejszych, ktre pozwalaj mi widzie wslamie i Idolu manifestacj tego samego: kultury natychmiastowego spenienia ipozornej demokratyzacji. Oprojektach artystycznych, wktrych widz staje si penoprawnym
Protok rozbienoci rozmowa z Jerzym Jarniewiczem

/35/

wspautorem wydarzenia, anawet wpeni przejmuje funkcj autora, powiedzielimy ju to, co najwaniejsze, pozostamy wic przy swoich zdaniach. Slam jest ustrukturyzowany, ma scenariusz, nawet prowadzcego. To zabawa przypominajca mi prowadzone przez kaowca gry izabawy towarzyskie wdomach wczasowych wCiechocinku. Tam widz przyszo slamu. Pani widzi to inaczej. Wpiszmy to do protokou rozbienoci.

HISTORIA SLAMU WPOLSCE. PRBA OPISU


Slam oczami organizatorw

Grzegorz Bruszewski oslamie wWarszawie


Slam poetycki wPolsce urodzi si wWarszawie czy si to komu podoba, czy nie. Jednak tak jak iwinnych miastach, nie istniaby bez grupki zapalecw, ktrej zaleao, aby da wolno twrcom zdala od krytyki literackiej, ale za to blisko ludzi iklimatu kawiarnianego. Dzi to wydarzenie wpisuje si doskonale wmap kulturalnych imprez stolicy ikonkuruje znajwikszymi. Coroczne urodziny slamu, ktre odbywaj si wmarcu, gromadz rekordow liczb widzw, wielokrotnie przewyszajc frekwencj wszystkich wydarze literackich wmiecie. Nawet spotkania zlaureatami Nagrody Nobla nie spotykaj si zazwyczaj ztakim entuzjazmem. Ato ju prawdziwy sukces. Pierwszy slam wPolsce Bohdan Piasecki. Tak musi zacz si tekst, ktry opisze slam wPolsce, aprzede wszystkim wstolicy. wczesny student anglistyki Uniwersytetu Warszawskiego to osoba odpowiadajca za narodziny tego zjawiska. Bohdan Piasecki ywo zainteresowany literatur inowymi zjawiskami w niej wystpujcymi wpad na slam. Dosownie. Trafi do Johna Paula ONeilla, ktry organizowa od lat dziewidziesitych slam w Londynie. Na jego imprezie w Farrago Bohdan zetkn si ze slamem po raz pierwszy, ae jest osob niezwykle entuzjastyczn pomyla: Czemu nie zrobi czego takiego wPolsce?. Izrobi. 15 marca 2003 roku wStarej ProchOFFni. Niewielka salka
/41/

Stara ProchOFFnia, listopad 2003, na zdjciu: Bohdan Piasecki, rdo: slam.art.pl

zczerwonej cegy powoli wypenia si ludmi towarzystwo mieszane zdu przewag dwudziesto-, dwudziestokilkulatkw, cho trafiaj si powaniejsze twarze. Niektrzy podpieraj filary, ale wikszo szuka miejsc siedzcych. Jaki wysoki chopak donosi krzesa, mwi, e zaraz zaczynamy1 relacjonowa to wydarzenie wkwietniowym numerze magazynu DosDedos Leniuh, stay bywalec warszawskich slamw, od kilku lat mieszkajcy na stae w Holandii. Zasady na pierwszym slamie nieco si rniy od tych, ktre znamy dzi. Wkonkursie wzio udzia osiem osb, ktre podzielone zostay wpary ido dalszych rund wchodziy systemem pucharowym dosownie, tak jak w sporcie. W rywalizacji wzili udzia m.in. Ja Kapela, Wojtek Cicho, Piotr Bonisawski Boniek, Konrad Lewandowski, Ania Bartosiewicz iAneta Kamiska. Slam po emocjonujcym pojedynku wygra Ja Kapela, ktremu nie sprosta freestylowiec Boniek, ale to ju mao interesujca historia.
Leniuh, Jzyk to wirus, czyli Polsk atakuje bakcyl Slam Poetry, http://free.art.pl/slam/ leniuh_raport.html [data dostpu: 15.05.2012].
1

/42/

Grzegorz Bruszewski

Wirus si rozprzestrzenia Kolejne slamy, ktre odbyway si po mitycznym pierwszym slamie (lata 2003-2004), to efekt kuli nienej. Oprcz wystpujcych, ktrych zpowodzeniem mona by nazwa poetami, zaczli pojawia si take ci, ktrzy nie chcc paci tych szeciu zotych, bo tyle kosztowa wwczas bilet, woleli krzykn na scenie dupa. Niewyrobiona jeszcze wtedy publiczno w patosie innych wierszy wolaa czasem itakich awangardzistw rodem zlat dwudziestych XX wieku. Wtedy te narodzio si powiedzenie po takim wystpie Iteraz trzeba sobie zada pytanie ogranice poezji, ktre do dzi mona jeszcze wWarszawie na slamie usysze. Wtym czasie zadebiutowali m.in. Dorota iMarta chyba pierwszy ijedyny duet, ktry na slamach wystpowa zsukcesami; Kuba Przybyowski, Gil Gilling, Weronika Lewandowska i ja. Nie zawsze byy to debiuty udane, ale zwaszcza w Galerii Off konkurencja bya dua, agorca atmosfera (klub mia problemy zklimatyzacj) tylko dodawaa rumiecw. Wtym czasie polscy poeci mogli podpatrze te tuzw ze Stanw Zjednoczonych: Jive Poetic, Mahogany Browne; Wielkiej Brytanii: Nii Parkesa czy nie yjcego ju Dike'a Omeje oraz z Niemiec: Xotchila Schutza, Wehwalta Koslovskyego, Borisa Peckwitza czy Francuzk: Ruprecht. Na osobn uwag zasuguje te pierwszy wPolsce wystp Boba Holmana, prawdziwej legendy sceny slam poetry zNowego Jorku, prywatnie przyjaciela m.in. Allena Ginsberga czy Miguela Piero. Stara ProchOFFnia, Fabryka Trzciny iGaleria Off Slam poetycki w Warszawie przez pierwszy rok szuka swojego staego miejsca. Najpierw przygarna go Stara ProchOFFnia, potem imprezy odbyway si na przemian w Fabryce Trzciny, Galerii Off iwProchOFFni nigdzie na stae izduymi przerwami, zktrych najwiksza wynosia trzy miesice. Jednak dziki przyjaznym ludziom
...oslamie wWarszawie

/43/

w nowo powstaej wwczas Cafe Kulturalnej przy Teatrze Dramatycznym w Paacu Kultury i Nauki udao si zakotwiczy na kilka lat. Wczeniej internauci na nieistniejcym ju forum free.art.pl/slam proponowali miejsca, gdzie najwygodniej byoby wszystkim znale takie lokum. Wybr pad na Cafe Kulturaln zjej bogato zdobionymi wntrzami, gdzie atwo jest dotrze itrafi. Nie zawsze klub oferowa scen, ale nawet uoony prowizorycznie dywan czasem mg j udawa. Nijak to si jednak miao do samej atmosfery imprezy. Zmiana warty, Bohdan wyjeda do Anglii Wyjazd jesieni 2006 roku charyzmatycznego Bohdana Piaseckiego na stypendium do Warwick wWielkiej Brytanii wiza si ze zmianami. Te dotyczyy przede wszystkim prowadzcych iorganizatorw, ktrymi zostali Dorota Kwinta, Marta Skotnicka, czyli duet Dorota iMarta wraz ze mn. Pniej na miejsce dziewczyn wskoczy Wojtek Cicho irazem prowadzimy slamy do dzi. Zmiana personalna miaa wpyw na animowanie sceny itworzenie rodowiska wok niej. Cafe Kulturalna, gdzie przez nastpne dwa lata odbyway si cyklicznie imprezy, staa si miejscem debiutu idojrzewania na scenie, przykadowo, Andrzeja Leniewskiego, ktry zlokaln scen zwizany jest do dzi. Debiutowali wtym czasie rwnie Bartek Andrejuk, znany jako Pan Latawiec, Ptak Piwniczny, Pawe Dziewulski, Endi Wu, Tadek Teleyski czy Liliana Matuszewska, ktra bdzie pniej wan postaci na slamowej mapie Warszawy oraz rzesza innych modych i mniej modych twrcw, takich jak Stefan Dez, czcy absurdalny humor zbezpardonowym przesaniem. Slamy wCafe Kulturalnej podniosy iwywindoway wysoki poziom. Niestety zrobiy si nieco hermetyczne, bo lista wystpujcych nie ulegaa a takiej zmianie. Co miesic pojawiay si trzy cztery nowe osoby, aite szybko si zniechcay, bo zweteranami wpostaci Kuby Przybyowskiego, Gila Gillinga czy Andrzeja Leniewskiego nie miay szans na zwycistwo. To ta trjka
/44/
Grzegorz Bruszewski

najczciej dzielia si wygran. Taka sytuacja wpoczeniu zkonfliktem zTeatrem Dramatycznym, ktry czsto przedua swoje prby, co nie pozwalao rozpocz slamu oczasie (zdarzao si, e impreza wczwartek rozpoczynaa si dopiero ogodzinie 23), doprowadzia do tego, e postanowilimy zmieni miejsce. Od 2008 roku jest to klub Powikszenie, oktrym wspomn wpniejszym akapicie. Slam Be, Jadodajnia iSen Pszczoy Oprcz gwnego slamu w Warszawie warto powici troch miejsca mniejszym, ale rwnie klimatycznym imprezom. Szukajcy alternatywy mogli j znale wPlanie Be. Wspominana wczeniej Liliana Matuszewska (obecnie Roty) znana wwczas jako Miss Fopa postanowia da upust swojej twrczej naturze islam wywrci do gry nogami. Majc dosy imprez, gdzie wikszo poetw czyta zkartki,

Cafe Kulturalna, maj 2011, na zdjciu od lewej: Grzegorz Bruszewski, Jan Kowalewicz, Wojciech Cicho, fot. AnnaPalonka

...oslamie wWarszawie

/45/

zabronia im wnosi na swoj imprez tych papierowych rekwizytw. Pierwsza runda odbywaa si po boemu, ale pniej poeci musieli wymyla wiersze na poczekaniu iimprowizowa na zadany przez publiczno temat lub wylosowany zpuli wczeniej przygotowanych. Impreza odbywaa si przez niespena dwa lata, gromadzc garstk wiernych fanw. Pojawiay si tu postacie znane ze slamw wKulturalnej, ale te wiele postaci ztzw. apanki oraz raperw, ktrzy stawali wszranki zprawdziwymi poetami wielokrotnie ich pokonujc. Impreza przesza do lamusa zpowodu wyjazdu Liliany do Francji jak si okazao, na stae. Szybko miejsce drugiego slamu wypeni Bartek Andrejuk organizujc slamy muzyczne, ktre odbyway si wJadodajni Filozoficznej ipniej wnie Pszczoy. Tu DJ-e nadawali rytm czytanym lub mwionym zgowy przez slamerw tekstom. Nie bya to jednak muzyka, ktr mona by nazwa atw, ale rnego rodzaju odmiany elektroniki: od mrocznego techno, przez house, a do dubstepu. Slam przesta istnie na przeomie 2010 i 2011 roku. Warto wspomnie, e na imprezach Bartka zadebiutowa Mateusz Andaa, ktry liczb wygranych slamw dawno przecign rekordzistw pod tym wzgldem, czyli Kub Przybyowskiego iGila Gillinga. Gocie, gocie Od czwartych urodzin slamu, ktre przypadaj w marcu, co roku w Warszawie pojawiaj si gocie, ktrych wizyty byway wczeniej nieregularne, np. Tomas Mika zCzech, Torkill Jackobsen zDanii czy legendarny Taylor Mali, ktry wystpowa wfilmie Slam Nation, opowiadajcym o turnieju oglnokrajowym w Stanach Zjednoczonych. Czwarte urodziny uwietni wystp Douglasa Parka zWielkiej Brytanii, na pitej rocznicy wystpi Tony Walsh, rwnie zAnglii, szste urodziny naleay do Sergia Garau zWoch, sidme to grupa SmokeNMirrors wskadzie: Bohdan Piasecki, Domi Macri zNiemiec, Paula Varjack zWielkiej Bryta/46/
Grzegorz Bruszewski

nii iDJ Ludwig Berger zNiemiec. Na smych urodzinach wPowikszeniu wystpi legendarny PolarBear, ktry wswojej ojczynie zapenia cae teatry, wystpujc wLondynie niemal co tydzie ze swoim show. Podczas dziewitych, ostatnich urodzin pojawia si natomiast wschodzca gwiazda brytyjskiej sceny Indigo Williams. Niezwyk rol worganizowaniu tych wydarze ma British Council, ktre pozytywnie odnosi si do slamu i promuje poezj spoken word ze swojego kraju. Osobn uwag gociom powicam wnastpnym akapicie. SpokeNWord Festival Doroczny festiwal SpokeNWord to prawdziwa gratka dla warszawskich slamerw, aby dowiedzie si czego otrendach na tego typu imprezach na wiecie. Odbywajcy si nieprzerwanie od 2005 roku, uczy ibawi. Prowadzi go Wojtek Cicho, niestrudzony propagator poezji spoken word wPolsce. Wraz zpomoc British Council, aod kilku lat rwnie instytutw kultury zcaej Europy, sprowadza najlepszych. Impreza pocztkowo odbywaa si w Centrum Sztuki Wspczesnej w Zamku Ujazdowskim na dziedzicu. Zawsze bya darmowa, wic gromadzia te czsto osoby przypadkowe, ale zwizane ze sztuk. Trzykrotnie odbya si ju wPowikszeniu, bo klubowa atmosfera duo bardziej sprzyja tego rodzaju imprezom ni nieco sztywna atmosfera, bd co bd, galerii sztuki. Podczas SpokeNWordu zaprezentowali si m.in. Pilote Le Hot legenda paryskich slamw, Charlie Dark DJ iproducent zespou Attica Blues ipoeta, Zena Edwards, Crisis, Francesca Bird czy Hollie McNish. Duo by wymienia. Impreza jest najwikszym tego typu wydarzeniem po berliskim Slam!Revue czy paryskim Coupe du Monde oraz jedynym festiwalem spoken word wEuropie rodkowo-Wschodniej, wic jest powd do dumy.
...oslamie wWarszawie

/47/

Slamy nietypowe islamerzy wnietypowych miejscach Jako e Warszawa ma blisko dwa miliony mieszkacw, to islam musia si pojawia wnietypowych miejscach, aby mc czerpa now energi od ludzi. Na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, adokadnie na schodach, odby si slam, wczasie ktrego publicznoci byy osoby na co dzie uczce si otej najwyszej poezji. W2007 roku wIQ2016, czyli lokalu nalecym do Wydziau Kultury Urzdu Miasta, odby si Slam oWarszawie, gdzie poeci musieli lub powinni mie przygotowane wiersze o swoim miecie. Slam niecodzienny pod tym wzgldem, odbywajcy si praktycznie wbudynku urzdnikw. Chocia poezja to rzecz bardzo powana, mona byo zniej rwnie zaartowa. Cakowicie odwrcilimy reguy na trzech antyslamach, ktre odbyy si wlatach 2010-2011 wnie Pszczoy.

Spoke'N'Word Festival, CSW na Zamku Ujazdowskim, wrzesie 2007, na zdjciu: Pilote Le Hot zzespoem BAABA, fot. Gil Gilling, rdo:www.gilling.info

/48/

Grzegorz Bruszewski

Poeci byli oceniani za najgorsze wiersze dostajc za swj fatalny wystp absurdaln nagrod przykadowo za zwycistwo w kowbojskim antyslamie kapelusz kowboja czy ciasto wproszku. Odziwo cz powanych poetw daa sobie upust na takiej imprezie. To nie koniec dziwnych slamw. Wbardzo prestiowym miejscu przed galeri Kordegarda i Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego na Krakowskim Przedmieciu w2011 roku podczas Nocy Muzew odby si rwnie slam. Tu poeci znajdowali si vis-a-vis Paacu Prezydenckiego. Wrd tysicy spacerujcych warszawiakw poeci, rywalizujc ouwag zobrocami krzya, wygrali iszybko pojawi si wok nich tum chtnych. Tego samego roku wlecie odby si slam wformie pikniku. Publiczno moga zje co na ciepo, pooy si na leaku ibawi si wybierajc najlepszego poet na slamie wpraskim podwrku przy ul. 11 Listopada. Podobna impreza odbya si te kilka miesicy pniej wmokotowskim parku przy ulicy Narbutta. Tutaj mikrofon zosta ustawiony wrd miejskiej zieleni ipoeci mogli czyta swoje teksty wrd spacerowiczw, wniedzielne, wakacyjne popoudnie. Powikszenie tu iteraz Wracajc do gwnego lub te wiodcego slamu wstolicy, trzeba stwierdzi, e przenosiny do Powikszenia byy strzaem wdziesitk. Publiczno si zmienia, cho take starzy bywalcy zKulturalnej szybko si tu przenieli. Cz uczestnikw slamu rwnie skapitulowaa, bo modsza publiczno inieco inne warunki sprawiy, e odechciao im si wystpowa. Na placu wrd najwytrwalszych zostali m.in. Kuba Przybyowski czy Andrzej Leniewski. Wrd modych i wartych uwagi poetw pojawia si Marta Marciniak czy Janek Kowalewicz, znany jako Roman Boryczko. Multizwycizc slamw w Powikszeniu pozostaje Mateusz Andaa, niemniej jednak i Romanowi wygrywa si rwnie czsto. Niefortunnie dla warszawskiej
...oslamie wWarszawie

/49/

publicznoci wybra on jednak Krakw, gdzie zpowodzeniem startuje wkonkursach wMagazynie Kultury. Podczas marcowych imprez wPowikszeniu jest niezwykle gorco, bo gromadzi si tu okoo stu pidziesiciu osb (wmarcu 2009 roku byo ich okoo dwustu). Na normalnych, comiesicznych imprezach zbiera si ich od pidziesiciu do stu. Wszystko zaley od innych wydarze na kulturalnej mapie stolicy. Niemniej jednak wiadomo klubowiczw zagldajcych do Powikszenia wzrasta iju nie trzeba tumaczy im, co to jest slam. Przy wejciu zawsze gromadz si kolejki, acena za bilet od szeciu lat wynosi niezmiennie dziesi zotych, cho trudno to komu wytumaczy wczasach kryzysu.

Anna Maria urek oslamie wKrakowie

Pocztki, czyli jak to si wszystko zaczo Slam w Krakowie rozpocz si duym przedsiwziciem, a mianowicie trzydniow imprez zorganizowan przez Dom Norymberski, Fundacj Pro Helvetia, Bunkier Sztuki iAlchemi. Weekend otworzy wykad Borisa Preckwitza, Poetry Slam. Literatura jako sceniczny performance. Slamowi towarzyszyy take pokazy filmw Slam iSlam Nation oraz wystpy zagranicznych artystw, takich jak Bas Bttcher, Xochil czy Jrg Halter. Wdniu slamu Alchemia wypenia si po brzegi, aobecna na sali publiczno bardzo szybko poja istot wydarzenia, otwarcie idosadnie wyraajc swoje zadowolenie bd dezaprobat. Imprez poprowadzi wczesny student krakowskiej PWST, Micha Zadara, azwycizc konkursu, podobnie jak w wypadku pierwszego warszawskiego slamu, okaza si, dziewitnastoletni wwczas, Ja Kapela, ktry swoj ironi idowcipem po raz kolejny wkupi si waski publicznoci. Jednak mocnemu wejciu slamu nie towarzyszya rwnie dynamiczna kontynuacja. Przez kilka lat slam wKrakowie by zjawiskiem bezdomnym. Bardzo nieregularnie, mona powiedzie sporadycznie, odbywa si wrnych miejscach na terenie caego miasta. Dopiero pod szyldem Nowej Miny Kultury, za przykadem organizowanego cyklicznie slamu wWarszawie, uruchomiony zosta ponownie na szerok skal. Itak te dziaa do dzi.
/51/

Klub pod Jaszczurami, marzec 2007, fot. Gil Gilling, rdo: www.gilling.info

Przygoda Nowej Miny Kultury ze slamem wKrakowie zacza si wkwietniu 2007 roku. Wtedy to grupa aktywistw, jeszcze jako Koo Naukowe Studentw WOK, postanowia zorganizowa Targi Wydawnictw Internetowych i Niszowych. Ju wkrtce ta sama grupa sformalizuje si wStowarzyszenie MINA Nowa Mina Kultury, ale nie wybiegajmy wprzyszo. Wramach wyej wspomnianych Targw zaplanowano cay blok wydarze towarzyszcych, byy to koncerty, panele dyskusyjne, wystawy itp. Postanowilimy wczy do programu slam, ktry wtym czasie mia ju swoj dug histori wWarszawie. Mimo wtpliwoci, jakie zgosia cz organizatorw, uznajc, e slam wKrakowie si nie przyjmie, udao si nam ten pomys zrealizowa co tu duo gada zogromnym sukcesem. Slam towarzyszcy Targom okaza si najbardziej spektakularnym wydarzeniem programu. Wystpio na nim ponad dwadziecia osb zcaej Polski, aKlub Pod Jaszczurami pka w szwach. Do wystpu prbowa zgosi si nawet bezdomny,
/52/
Anna Maria urek

prosto zulicy! Niestety, cho byoby to niewtpliwie ciekawe, poziom upojenia alkoholowego niedoszego uczestnika nie pozwoli mu do koca uchwyci, oco chodzi wimprezie. Publiczno zaja wszystkie miejsca siedzce oraz podog, dua jej cz staa uniemoliwiajc pozostaym poruszanie si po klubie. Zwyciya Kamila Janiak, warszawska slamerka iwokalistka (Posing Dirt, Das Moon). Itaki wanie by mocny powrt slamu poetyckiego do Krakowa. Nieregularne pocztki Po sukcesie Targw wraz z grup ich inicjatorw postanowilimy zaoy stowarzyszenie, wspomnian ju wczeniej Now Min Kultury, ktra prnie dziaaa przez kilka lat na terenie Krakowa, organizujc rnorodne akcje, ktrych celem byo promowanie modej, niezalenej kultury. Flagow inicjatyw stowarzyszenia by jednak slam. Przez lata 2007-2010 organizowany by w rnych klubach krakowskich, m.in. w Starej Piekarni, Piknym Psie, Pauzie i kilkakrotnie w odzi Kaliskiej. Do najciekawszych wydarze nalea slam w Starej Piekarni, ktra to ugocia dziaaczy Miny jeszcze przed oficjalnym otwarciem. Przed rozpoczciem imprezy okazao si, e nagonienie nie dziaa, aknajpa nie posiada mikrofonu. Zgromadzeni slamerzy sprostali jednak itakim trudnociom. Slam unplugged okaza si niesamowitym sukcesem publicznoci przybyo multum, aslamerw prawie trzydziestu. Zaowocowao to wyjtkow dawk energii iprawdziwym krzyczeniem na poetw. Slam wygra wwczas Estragon, czyli czowiek-instytucja, posta, dziki ktrej warszawski slam zaszed tak daleko, a poza tym wietny poeta. Cykliczny slam Prawdziwa aktywizacja krakowskiej sceny slamowej nastpia jednak na pocztku 2011 roku, kiedy to poczyy si siy dziaaczy
...oslamie wKrakowie

/53/

Nowej Miny Kultury zFundacj Magazyn Kultury. Manager Magazynu, Marcelina Boek, za podszeptem koleanek kiedy nalecych do Miny, skontaktowaa si ze mn izaprosia mnie do staej wsppracy. I tym sposobem od marca 2011 roku do dzi konsekwentnie co miesic na krakowskim Kazimierzu odbywa si cieszcy si coraz wiksz popularnoci slam poetycki. Pierwszy z cyklu slamw by duym wydarzeniem. W Magazynie Kultury pojawili si slamerzy zcaej Polski, do tego wielu debiutantw, kilku oryginaw izagraniczny go artysta spoken word, PolarBear, zaproszony do Polski wramach oglnopolskich obchodw smych urodzin slamu. Od tego czasu comiesiczny slam gromadzi na scenie spor liczb wystpujcych, ktra waha si od omiu do dwudziestu kilku, przy niezmiennie zapenionej publicznoci sali. Krakowski slam, mimo e ju znalaz swoje stae miejsce na kulturalnej mapie miasta, wci jeszcze posiada cechy zjawiska modego. Pomimo e wydarzenie doczekao si wiernej publicznoci, wci trudno mwi tutaj o rodowisku slamowym. Na scenie co miesic moemy obserwowa nieznane jeszcze nikomu twarze, anawet stali bywalcy krakowskiej sceny czsto zmieniaj formu swoich wystpw, wci szukajc stylu, wktrym czuliby si najlepiej, dodajc wydarzeniom dynamiki inieprzewidywalnoci. Jednak slam wKrakowie ma ju te kilka swoich gwiazd. Jedn z nich jest zapewne Radek Jakubiak, ktry po raz pierwszy wystpi na slamie wwyniku przegranego zakadu i... wygra. Tak ju zostao. Od tej pory aden krakowski slam nie moe si odby bez niego, apubliczno go wprost uwielbia. Zawdzicza on popularno swoim tekstom, ktre zawsze rozbrajaj humorem, lekkoci iluzem to jest slamer bez zadcia. Kolejn bardzo rozpoznawaln postaci jest slamowy krzykacz Kuba Wgrzyn. Posta kontrowersyjna, skonna do scenicznych awantur, bardzo gona, ale zca pewnoci nie moe by pominita, gdy mowa okrakowskim slamie, gdy wieczory, na ktrych Kuba nie pojawia si, sprawiaj wraenie dziwnie cichych iuoonych. Kuba wzbudza mie/54/
Anna Maria urek

Stara Piekarnia, listopad 2007, fot. Gil Gilling, rdo: www.gilling.info

szane emocje, od szalonego aplauzu po niemal wrogie gwizdy, czyli dokadnie tak, jak powinno by na slamie zprawdziwego zdarzenia. Kolejny poeta to Jan Kowalewicz aka Roman Boryczko, ktry czasami zprzekory zmienia pseudonimy. Wjego przypadku trzeba powiedzie oprawdziwym talencie scenicznym: doskonaa dykcja, hipnotyzujca gestykulacja iteksty, ktre na wspczesn mod potrafi przywrci ducha romantyzmu. Romana trzeba usysze na ywo, nie da si oderwa od niego oczu i uszu. Dugie, dynamiczne, mocne utwory, wygaszane przez autora bez parcia na bycie zabawnym, co przecie tak mile widziane jest na slamowej scenie. Zawsze mwi zpamici, zawsze zpenym przekonaniem, zapadajc suchajcym wpamici na dugo. Prawdopodobnie to gwnie eska cz publiki wzdycha do blond pukli Romana, ale nie mona zaprzeczy, e zdobywa j take emocjami ipasj. WKrakowie jest oczywicie wiksze grono staych bywalcw, jednak na osobne akapity chyba jeszcze musz sobie za...oslamie wKrakowie

/55/

suy. Zdarzaj si te tutaj prawdziwe oryginay, wbardzo rnym wieku, zarwno panie, jak ipanowie, melancholijni bardowie ipyskaci hip-hopowcy, a take aktorzy i piewacy. Wpada te czasami jakie spektakularne beztalencie, ktre dostarcza rozrywki i powodu do drwin, czyli slam pen gb. Nie mona oczywicie zapomnie o wielkiej roli, jak odgrywa prowadzcy, a ten w Krakowie rwnie jest wyjtkowy. Jest nim od pocztku i niezmiennie Kamil Szaflarski, ktry rubasznym, pikantnym artem, autoironi inierzadko bezczelnoci rozgrzewa publik do czerwonoci. Kolankowy slam kocha Kamila, cho ijemu czasem obrywa si od publicznoci, ktra kwituje go gwizdami i oznakami niezadowolenia, bo Kamil jest na wskro slamowy i na wskro krakowski. Wypada te doda kilka sw opublicznoci, ktra naprawd wie ju, czego chce ijak si tego domaga. Najwaniejsze jest, by kadorazowo na scenie co si dziao, bo slam nie suy temu, by ziewa

Magazyn Kultury, grudzie 2012, na zdjciu od lewej: Kamil Szaflarski, Radek Jakubiak, fot. Joanna Kowalska

/56/

Anna Maria urek

iprzysypia. Zanudzajcy slamerzy ju po kilkunastu sekundach powinni liczy si zgosami zniechcenia ibuczeniem, natomiast barwne postaci czasem musz sprosta niekontrolowanym wybuchom miechu czy gromkim brawom, ktre przerywaj wystp. Na jednym ze slamw publiczno nie szczdzia sw, ale ikapusty, ktr wystpujcy na scenie slamerzy zostali obrzuceni. Cho slam w Krakowie cigle jest w fazie rozkwitu, jego szybki rozwj i rosnce grono zwolennikw zapowiada mu dug i gon przyszo.

Monika Pawucka oslamie we Wrocawiu

Pocztki Podwaliny pod organizacj pierwszych slamw poetyckich we Wrocawiu pooy Pawe Piotrowicz, poeta, dziennikarz ianimator kultury zwizany zdziaalnoci pisma literackiego Rita Baum. Za jego spraw od 2002 roku organizowano tutaj tak zwane Prezentacje wieczory zpoezj, podczas ktrych razem zzaproszonymi gomi, wimi idei wyjcia poezji do ludu, Piotrowicz czyta wybrane wiersze wmiejskich lokalach. Dziaalno ta trwaa do 2004 roku, kiedy to pojawia si okazja do nawizania wsppracy zmiejsk Mediatek iwramach jej oficjalnego otwarcia organizacji pierwszego wrocawskiego slamu. 24 czerwca 2004 roku piwnica na Placu Teatralnym zgromadzia kilkadziesit osb. Regulamin uczestnictwa odbiega od standardowego kady ze slamerw mia moliwo tylko jednego wystpienia, a publiczno wybieraa za pomoc kartek, na ktrych zapisywano pseudonim wybranego slamera. Charakterystyczna dla pierwszego slamu bya take atmosfera, sal wypeniaa wrcz teatralna cisza. Zarwno poziom wystpw uczestnikw, jak iich rozpito wiekowa bya bardzo zrnicowana. Po podliczeniu gosw, konieczna bya dogrywka, ktra rozegrana zostaa pomidzy Sasem aMari Piss. Sas, wtrakcie swojego wystpu, sowami Lepszy stary pryk, ni nikt nawiza do poezji Kochanowskiego, natomiast Maria Piss za/58/

prezentowaa wiersz Ogoszenia drobne, ze swojego tomiku Rozmylania na luzie. Stosunkiem gosw szesnacie do pitnastu, wygra Sas. Nagrodami dla uczestnikw byy parasolki irne drobne gadety. Po udanym debiucie, dziaalno zapocztkowana przez Pawa Piotrowicza nabraa kolorytu. Slamy obyway si cyklicznie wmiejskiej Mediatece, czsto byy czone zkoncertami zespow, takich jak Akryl Trio, czy te zudziaem lokalnych poetw wroli goci specjalnych. The Battle of Seven Words Obok dziaalnoci Pawa Piotrowicza, nie mona pomin Karola Pcherza. Ten aktywista, organizator festiwalu literackiego preTEXTY, na stae zwizany zksigarni Tajne Komplety iMagazynem Materiaw Literackich Cega, wprowadzi do wrocawskiego kalendarza kulturalnego imprez pod nazw The Battle of Seven Words, czyli pojedynek literacki na siedem sw (impreza czya elementy slamu z twrcz improwizacj). Zawodnicy rywalizowali ze sob w parach. Kada para losowaa kopert z siedmioma sowami, wy-

Art Cafe KALAMBUR, The Battle of Seven Words, fot. Wojciech Nekanda Trepka

...oslamie we Wrocawiu

/59/

branymi z konkretnego wiersza konkretnego autora. Na bazie tych sw, bez ingerencji w ich struktur gramatyczn (czas, przypadek, tryb), kady zuczestnikw musia stworzy now kompozycj poetyck i zaprezentowa j publicznoci, ktra decydowaa o tym, kto zostanie zwycizc. Pierwsza edycja tego innowacyjnego wydarzenia odbya si 21 czerwca 2007 roku w kawiarni Artmania. Wygra j znany wrocawski poeta, Konrad Gra. Poniej tekst To czas, ktremu, ktry przynis mu zwycistwo. Wiersz stworzony zosta woparciu osowa zjednego zwierszy Krystyny Miobdzkiej: to, zdyo, tamtej, tej, ju, kadej, chwili.
To czas, ktremu si nie zdyo Jego gos niesie tamtej Stronie nie echo, aju wykres Tej fali, ktra opada jak szafot, Inie ma chwili uwagi, chyba e wkadej Dostrzeesz to, co pozwoli ci Na tej stronie gra po koniec czasu.

Szybka popularyzacja imprezy Pcherza sprawia, e jej trzecia edycja przeniosa si do klimatycznej klubokawiarni Kalambur. Lokal ttnicy artystyczn si przycign rzesz fanw improwizacji poetyckiej. Wideorelacj ztych imprez mona znale winternecie1. Przez krtki okres czasu pod patronatem Tajnych Kompletw odbyway si te slamy wpubie ubudubu. Jest okazja, by Oprcz cyklicznych imprez, co jaki czas pojawiay si te noszce miano tematycznych. Z ciekawszych naley zwrci uwa1 Zob. http://magazyn-cegla.net/media,the-battle-of-seven-words-pod-kalamburem-czesc-1,95.html, [data dostpu: 25.11.2012].

/60/

Monika Pawucka

g na Slam Kryminalny organizowany od 2011 roku w ramach Midzynarodowego Festiwalu Kryminau, atake islam poetycki Miosz, w ramach obchodw roku Czesawa Miosza. Byy to konkursy tematyczne, gdzie slamerzy przedstawiali teksty otematyce kryminalnej, czy te utwory inspirowane yciem itwrczoci zmarego poety. Obie imprezy poprowadzi ojciec wrocawskiego slamu, czyli Pawe Piotrowicz. Wikszy sukces odnis slam upamitniajcy Czesawa Miosza w rywalizacji wzio udzia a szesnastu poetw zcaej Polski. Wroli jury, wyjtkowo na slamie, pojawili si czonkowie zespou wietliki, ktrzy po evencie wformie after party, zagrali koncert. Wsppraca Tajnych Kompletw ikwartalnika Rita Baum, w2007 roku, zaowocowaa natomiast slamem otematyce patriotycznej. Wojciech Cicho Wielu zWas moe zdziwi obecno tego nazwiska wrozdziale dotyczcym wrocawskich korzeni slamu. Jednak Wojtek odegra bardzo du rol w jego istnieniu, a ucilajc, zapewni mu cigo. Po Piotrowiczu i dziaalnoci Karola Pcherza, nic nie wskazywao na to, by slam powrci we Wrocawiu do ask. Wtedy Cicho, majc na Dolnym lsku grup przyjaci, zorganizowa w klubie Firlej slam czc go z koncertem znanego amerykaskiego rapera, Oddatte. Wydarzenie, ktre odbyo si 27 listopada 2010 roku, dao szans wrocawskiemu rodowisku zwizanemu z kultur hip-hopu uczestniczenia, czsto po raz pierwszy w yciu, wtego typu sownej rywalizacji. Wkonsekwencji prowadzenie slamu stao si nieodcznym elementem wizyt Wojtka we Wrocawiu (kolejne odbyy si wstyczniu imaju 2011 roku wramach Festiwalu Asymmetry).

...oslamie we Wrocawiu

/61/

Slam Poetry Night Pierwszy raz ze slamem zetknam si w 2010 roku, gdy wmoim rodzinnym miecie, Ostrowie Wielkopolskim, organizacj tego typu imprez zaja si Ilona Kdziora aka MC illo. Kobieta zpasj, zakochana wkulturze hip-hopu, majca na swoim koncie kilka autorskich albumw imnstwo wystpw gocinnych upolskich artystw, staa si dla mnie chodzc inspiracj. Ta wyjtkowo ciepa osoba, przez swoj energi izapa zdoaa zaktywizowa du cz miasta iprzez blisko rok regularnie przycigaa spor publiczno do pooonych wcentrum Fanaberii. Przeprowadzajc si do Wrocawia na okres studiw byam ju zaraona slamem. yam w przekonaniu, e w tak duym miecie na pewno bd miaa sporo okazji, by przedstawi swoje teksty na scenie. Ku mojemu wielkiemu zdziwieniu, oprcz kilku okazjonalnych wydarze

Nietota, Fina IEdycji Slam Poetry Night, czerwiec 2012, od lewej: Pawe Rogiski (Asd), Monika Pawucka, fot. Monku

/62/

Monika Pawucka

iimprowizowanej formule The Battle of Seven Words, nic takiego nie miao miejsca. Wwyniku narastajcej frustracji, 9 listopada 2011 roku, wmalekim klubie Wroclove Pub przy ulicy Ruskiej, odbya si pierwsza impreza pod szyldem Slam Poetry Night (SPN). Byo to dla mnie nowe dowiadczenie. Musiaam sprawdzi si w roli organizatorki iprowadzcej. Najbardziej obawiaam si, e slam nie znajdzie tutaj swoich zwolennikw. Gdzie szuka slamerw? Jak przekona ich do udziau? Forma, jak przyja impreza, ponownie odbiegaa od oglnopolskich zasad slamu. Nie byo systemu drabinkowego, kady zuczestnikw mia po trzy minuty wtrzech rundach, bez eliminacji. Publiczno wybieraa najlepszego slamera po trzeciej rundzie za pomoc malekich karteczek, ktre rwnoczenie suyy za bilet wstpu. Cao imprezy miaa opraw muzyczn, za ktr odpowiadali Piotrek Czaiski iMaciej Pinkiewicz, dwjka modych DJw ze widnicy. Dla wikszoci uczestnikw by to pierwszy slam, wjakim wzili udzia. Cay czas musiaam mierzy si zproblemem niezrozumienia terminu slam. Ludzie czsto mylili go zkonkursem wsadw (popularne wNBA slam dunk) czy filmem Slumdog. Milioner zulicy. Teraz moe wydawa si to mieszne, ale sprbujcie zapyta swoich rodzicw, rodzestwo czy kolegw zpracy oslam agwarantuj, e itakie kwiatki si znajd. Wydarzenie wygra Grzegorz Kostrzewski aka Kostek. Zaskarbi sobie przychylno publicznoci przez humorystyczne teksty, trafne porwnania i wyrazist osobowo. Nagrod bya pula ze wstpw razem jakie sto siedemdziesit zotych. Sukces tego wydarzenia, zmotywowa mnie do jeszcze wikszej pracy nad kolejnymi slamami. Kady nastpny przycign do klubu coraz wicej amatorw sownych potyczek. Zarwno publiczno, jak iwystpujcy byli bardzo zrnicowani: od rodowiska hip-hopowego po literackie. Zuwagi na ma przestrze, atmosfera bya gorca, ludzie integrowali si ze sob, umawiali na wsplne wystpy, wzajemnie si inspirowali.
...oslamie we Wrocawiu

/63/

Z wielkim sentymentem wspominam te pierwsze cztery slamy, ktrych nieodcznym elementem (cho odbyway si wrody) byo szalone after party, trwajce czsto do pnych godzin nocnych. Spartaskie warunki: scena budowana zmetalowych krat postawionych na czterech skrzynkach od piwa, poklejone mikrofony, problemy zklimatyzacj, brak miejsc siedzcych ifilary ograniczajce widoczno to wszystko zmusio nas w kwietniu do zmiany lokalu. Szefostwo Wroclove Pubu otworzyo przed SPN szanse, ktrej nie moglimy zmarnowa i w taki sposb edycja przeniosa si do Nietoty, przestronnego klubu mieszczcego si przy jednej zgwnych ulic niedaleko Rynku. Wtedy te narodzi si pomys, by wszyscy zwycizcy przed rozpoczciem okresu wakacyjnego zmierzyli si wfinale pierwszej edycji. Kolejne dwie eliminacje przycigny grono sympatykw imprezy. Nowy klub zapewni doskonay sprzt, przestrze iartystyczny klimat, co przyczynio si do wzrostu popularnoci wydarzenia. Frekwencja na slamach zacza oscylowa w granicach stu pidziesiciu osb. Kwietniowe eliminacje zgromadziy a szesnastu slamerw, wtym trzy slamerki. Do tego czasu scena zdominowana bya przez panw. Ten problem dotyka wikszo polskich miast, wic aktywny udzia kobiet bardzo nas cieszy. Fina odby si 7 czerwca, przycigajc okoo dwiestu pidziesiciu osb, gociem specjalnym bya MC illo, ana after party zagra Mario Selecta. Slam natomiast zwyciy Pawe Rogiski aka Asd, slamer, ktry zadebiutowa wygrywajc Slam wFirleju w2010 roku; drugie miejsce zaj Jacek Mankiewicz aka Cruz, atrzecie ex aequo Kostek ihip-hopowe trio 8ip. Po wakacyjnej przerwie, slam powrci 29 wrzenia w ramach IV Edycji Festiwalu Cyrkulacje, jako before party przed pocztkiem SPN. Oprcz wystpw slamerw, ich teksty mieli interpretowa tancerze z Teatru Nie-Taki oraz zaproszeni gocie. Cao odbya si wnowym klubie, Puzzle. Pomysu nie udao si jednak wpeni zrealizowa. Na miejscu tancerze pojawili si zwyranym opnie/64/
Monika Pawucka

niem, wkonsekwencji do wystpu czonego (slamer + tancerz) doszo tylko raz. Slam wygra po raz kolejny Asd. Pierwsze eliminacje, zcyklu II Edycji Slam Poetry Night, ruszyy na pocztku padziernika 2012 roku. Kolejna zmiana klubu, znw przyniosa niespodziewany wzrost frekwencji gromadzc w listopadzie a czternastu slamerw iokoo stu siedemdziesiciu osb na widowni. Wanie wlistopadzie igrudniu miay miejsce edycje specjalne czyli: Slam Poety Art poczenie wystpw slamerw zinterpretujcymi je rysownikami, ktrzy teksty oraz osobowo wystpujcego przelewali wdowolnej formie na papier. Najlepszego rysownika wybierali slamerzy. agodno ocen, sympatia iszacunek dla wystpujcego mona uzna niejako za filar icech wyrniajc publiczno wrocawskich slamw. Do tej pory podczas wystpw rzadko mona usysze wrogie czy agresywne okrzyki zwidowni. Nie jest to jednak wada: interakcja, jak udaje si wytworzy, czsto zdumiewa przyjezdnych. Swo-

Klub Puzzle, Slam Poetry Art, listopad 2012, fot. Monku

...oslamie we Wrocawiu

/65/

im humorystycznym wymiarem i specyficzn uszczypliwoci slam gromadzi coraz wicej zwolennikw. Przez ca pierwsz edycj Slam Poetry Night tylko dwa razy zdarzyo si, e uczestnik musia zej ze sceny przed zakoczeniem swojego wystpu publiczno wybuczaa wten sposb Dagn iZadziora. Wystpujcych charakteryzuje rozpito wiekowa, wahajca si od osiemnastu do nawet pidziesiciu piciu lat. Du rnorodno mona zauway te wtekstach iformie wystpw. Czynnie udzielaj si rodowiska hip-hopowe (Sensil, Asd), lewicowe (Cruz, Radek Kolago). Wrd znanych osobowoci nie mona zapomnie onajbardziej nieokieznanym wrocawskim slamerze, czyli Miedwiedziu, ktry lokaln popularno zdoby dziki gonym inieobliczalnym wystpieniom. Sporo emocji budzi take twrczo Romana B z miasta Oporucznika Columbo, ktry rozpywa si nad piknoci kobiecego ciaa wbardzo niekonwencjonalny sposb. Jeli mowa okreatywnoci iimprowizacji scenicznej, mistrzem jest Jakub Grzybek, mieszkajcy na co dzie wWabrzychu aktor zteatru lalek, ktry potrafi ca swoj postaci oczarowa publik. Formua SPN jest na tyle luna, e podczas przerw pomidzy rundami maj miejsce wystpy gocinne (Ela Lipiska, Sas, MC illo, Bartosz Zalewski, finalici) lub wystpienia, ktre nie kwalifikuj si do udziau wkonkursie, np. bbniarzy czy beatboxerw. Slam Poetry Night jest obecnie jedynym wrocawskim slamem, ktry odbywa si cyklicznie.

Martyna Brzeziska oslamie wodzi


Mogabym zacz opisywa histori dzkiego slamu od buchalterii, zanudzi czytelnikw statystyk datami, liczb turniejw, uczestnikw etc. Przychodzi mi jednak do gowy inny, banalnie prosty pocztek: nie byo najgorzej. Bdmy szczerzy, d, cho ley wcentrum kraju, na mapie kulturalnej, czy cilej literackiej, jest raczej prowincj1. Zatem, nie byo najgorzej. No wanie byo ipki co, adne znaki na niebie, ziemi ani wsieci nie wskazuj, e jeszcze co bdzie. Zaczo si w 2004 roku. Pierwsz imprez pod szyldem slamu poetyckiego zorganizowa wodzi Piotr Macierzyski. Ide przywiz zKrakowa, gdzie wzi udzia wslamie wAlchemii. Postanowi zorganizowa podobn imprez wodzi. Imprez, ktra wzaoeniu miaa by zabaw, anie powanym turniejem literackim. Mwi Macierzyski:
Wodzi prowadziem ju cykl spotka poetyckich. Zaczem wsppracowa z Michaem Brzozowskim, ktry organizowa festiwal Apetyt na czytanie cykl spotka zpisarzami ipoetami. Jednoczenie szukalimy innych rozwiza, eby uatrakcyjni nudny schemat wieczorku poetyckiego. Jednym z tych elementw by slam. Zaczlimy bardzo niemiao, bo nie wiedzielimy, czy to wodzi wypali2 .

eby zaagodzi ewentualne oburzenie odzian, ktrzy by moe przeczytaj ten tekst, dodam: Tak, pamitam, mamy konkurs Bierezina iSukowskiego. 2 Wszystkie cytaty pochodz zautoryzowanych wypowiedzi ich autorw.
1

/67/

Karta punktacji metoda pucharowa, fot. Gil Gilling, rdo: gilling.info

Pocztek Historia slamu w odzi rozpocza si dokadnie 13 maja 2004 roku. Pierwsza impreza odbya si wklubie Stereo Krogs, ktry zreszt zosta gwn siedzib dzkiego slamu. Organizatorzy uznali, e przed rozpoczciem imprezy naleaoby, cho wkilku sowach, wyjani, na czym polega specyfika slamu poetyckiego. By unikn nudnego definiowania, zbyt dugich pogadanek ipogldowych prelekcji, Macierzyski zBrzozowskim wpadli na zgoa lepszy pomys zaznajomienia publicznoci zzasadami turnieju. Zorganizowali kilkunastominutow dyskusj, ktra zwyczajnie nudn by nie moga. Wtajniki slamu poetyckiego wprowadzili odzian Jerzy Jarniewicz oraz Igor Stokfiszewski.

/68/

Martyna Brzeziska

To jest te taka zasada, moja iMichaa, e staralimy si zawsze pokazywa dwie rne opcje. Zaprosilimy jeszcze wtedy dwch DJw. Mieli zagusza poet, jeli przekroczy limit czasu. Kady slamer podczas dochodzenia do sceny mia jak opraw dwikow, apodczas wrczania nagrody DJ puci podniosy kawaek. To byo ywe inie zpyty.

Zaczo si z impetem w slamie wystartowao trzynastu poetw. Pierwszym uczestnikiem dzkiego slamu by Mateusz Grodzki. Do historii przeszed przez przypadek, zadecydowa o tym lepy traf, anie talent poety. Grodzki nie mg odnale si na scenie. Zjadany przez trem, recytowa pod nosem sabej jakoci rymowanki. By moe wtrakcie wystpu zrozumia, e powinien obra inn, bardziej ekspresyjn taktyk, wic chwyci za guzik izdj spodnie. Metoda pucharowa Pierwszy slam rozegrano metod pucharow. Jak mwi Macierzyski:
Mj pomys by taki, eby slamy rozgrywa wsposb, jaki jest przyjty wPucharze Polski wpice nonej. Zawsze bya sierotka Marysia wybierana z publicznoci i najpierw losowalimy pary (czasem kto mia wolny los) pierwsz, potem trzeci, pit, sidm itak dalej, wic emocje rosy.

Otym, kto przechodzi do nastpnej rundy, decydowao, ktre imi bd pseudonim slamera skandowano goniej. Metoda nie ulega zmianie, poza nielicznymi wyjtkami, gdy niemoliwe byo wytypowanie zwycizcy przy pomocy skandowania. Czasami decyzja naleaa do osoby niezalenej, niezwizanej ze rodowiskiem poetyckim. Innym razem w sytuacji remisowej stosowano metod punktow.
...oslamie wodzi

/69/

Chodzio o to, by unikn pomwie o faworyzowanie niektrych uczestnikw, o nepotyzm, hermetyzm oraz inne izmy. Prowadzcy slamy, ktrym niezmiennie by Piotr Macierzyski, wielokrotnie powtarza, e zaleao mu wycznie na sprawiedliwych ocenach, dlatego cigle poszukiwa sprawiedliwych sposobw pomiaru aplauzu iaprobaty. Publiczno dzka publiczno uchodzia za sprawiedliw. Slamerzy, zktrymi rozmawiaam, zgodnie stwierdzili, e jury zazwyczaj krzyczao uczciwie. Oczywicie, zdarzay si odstpstwa od tej reguy, kiedy np. uczestnicy nie akceptowali werdyktu publicznoci. Niektrzy uczestnicy podwaali werdykt, poniewa byli przekonani, e syszeli inaczej. Twierdzili, e ich pseudonim bd imi skandowano goniej. Podobne zdarzenia naleaoby jednak uzna za incydentalne. Publiczno zazwyczaj doceniaa najlepszych uczestnikw. Slamerka Iza Raducka (pseudonim wirek ma humorek) twierdzi, e dzka publiczno moe troszk na pocztku faworyzuje tych, ktrych zna, ale z pewnoci potrafi doceni prawdziwe talenty, nie szczdzc swych braw na przykad Kubie z Warszawy. Najlepszym na to dowodem jest fakt, i wodzi wielokrotnie wygrywali slamerzy zinnych miast, m.in. Kuba Przybyowski iDawid Koteja. Pochlebnie opublicznoci wypowiada si take sam organizator. Slamy robiem dlatego, e publiczno bya wietna, wybieraa naprawd najlepszych. Wygrywaa poezja. Suchacze, ktrzy naprawd licznie gromadzili si w Stereo (czasami nie byo gdzie usi) byli nie tylko sprawiedliwi, ale rwnie wymagajcy. ywo reagowali, gdy slamer serwowa im odgrzewany repertuar. Wwczas wsali rozlegay si okrzyki: kotlety, kotlety!. Nawet popularne, obiegowe teksty, gwarantujce zazwyczaj miejsce wfinale, po jakim czasie nie wystarczay, by zadowoli publiczno. Macierzyski wspomina, e
/70/
Martyna Brzeziska

Stereo Krogs, luty 2006, na zdjciu: Wojciech Kdziela (Pajac Kultury), fot. Gil Gilling, rdo: gilling.info

podczas jednego ze slamw usysza urywek rozmowy: [...] jeeli Pajac jeszcze raz przeczyta swj aforyzm obuddyzmie, to nie bd na niego gosowa. Uczestnicy Piszc o slamie w odzi nie sposb pomin charakterystycznego, aczkolwiek niezbyt budujcego paradoksu. W dzkim slamie praktycznie nie uczestniczyli odzianie. Wkadym razie naleeli do mniejszoci. Gdyby szeregu uczestnikw nie zasilali poeci z innych miast, impreza nie miaaby racji bytu. Jak twierdzi Macierzyski:
Wielu ludzi nie chciao bra udziau. Gdyby nie przyjezdni, to nie byoby sensu robi wielkiej imprezy dla piciu czy szeciu autorw. Ludzie nie rozumieli, e maj wielk okazj, by si pokaza, e aden wieczorek nie da im takich moliwoci.

...oslamie wodzi

/71/

Spord dzkich uczestnikw wyrnia si Wojciech Kdziela (Pajac Kultury). Poeta, ktry kolejny paradoks wiadomie nie istnieje. Nie publikuje, nie ma konta na literackich portalach, nie prowadzi bloga etc. Jak sam przyznaje:
Kilkanacie lat temu wydaem tomik, ktry rozszed si byskawicznie, ale pniej zrobi si boom na 600 ksiek poetyckich rocznie. Jak poczytaem troch, co si ukazuje, to stwierdziem, e jeli wydam kolejn ksik, docz do grona ludzi, ktrzy wzasadzie nie kontroluj tego, co pisz. Stwierdziem, e nie tdy droga, e naleaoby budowa przyszo poezji przez mwienie ludziom osobicie tego, co si stworzyo. Nie unikaem konkursw powanych, czy mao powanych. Jeeli wierz wswoje pisanie, nie ma dla mnie znaczenia, jaka jest formua czy mwi wiersz wmuzeum miasta, czy wStereo.

Ju sam pseudonim jest sygnaem, wjaki sposb poeta traktuje oficjalny obieg wydawniczy. Chciabym wyj poezj zkontekstu spo-

Stereo Krogs, marzec 2008, na zdjciu od lewej: Piotr Macierzyski, Dawid Koteja, fot. Gil Gilling, rdo: gilling.info

/72/

Martyna Brzeziska

ecznego. Nawet, jeli bd adnie ubrany ibd si gadko wyraa, to zawsze mog okaza si pajacem kultury stwierdza Kdziela. Pajac Kultury jest slamerem zprawdziwego zdarzenia poet ywego sowa. Istnieje, kiedy dzieli si swoimi tekstami zpublicznoci. Bra udzia w wikszoci dzkich slamw. Kdziela wyrnia si na tle innych uczestnikw, poniewa jako jedyny oprcz wierszy czyta aforyzmy. Dowcipne, skondensowane, ironiczne teksty trafiay wgust publicznoci. Niektre aforyzmy zaczy y wasnym yciem ifunkcjonowa jako teksty obiegowe. Kdziela uznaje to za najwikszy sukces. Najwiksz satysfakcj dla mnie jako dla slamera jest to, e pniej moje teksty chodz na ulicy, sysz je na jakiej imprezie. Nie chodzi nawet oto, czy s kojarzone ze mn, nie chodzi onazwisko, lecz opomys, ktry rozchodzi si jak dobry dowcip mwi poeta. Do najpopularniejszych slamowych tekstw Kdzieli naley aforyzm, ktry brzmi nastpujco: Okruciestwo buddyzmu: Nawet z dupy pynie jaka karma. Najlepiej sprawdzay si na slamie teksty dosadne, zoliwie, czasem obrazoburcze, jak aforyzm: Nawet na krzyu jest miejsce dla drugiego. Ztyu. Albo: Czy jest Bg? Aczy wyjdzie na dwr?. dzki slam zdominowali mczyni. Nie dopatruj si w tym, rzecz jasna, adnych pseudofeministycznych supozycji. Deficyt slamerek by jednak zwyczajnie zauwaalny. Niemniej, spord kilku kobiet, ktre zdecydoway si zaprezentowa swoje teksty, najlepiej poradziy sobie, wspominana wczeniej, Iza Raducka (pseudonim wirek ma humorek) oraz Zuzanna Ogorzewska. Raducka co prawda nie wygraa adnego slamu, ale udao jej si znale kilka razy wpfinale i, jak sama twierdzi, bya blisko. Ogorzewska (autorka tomu poetyckiego Pomidor iinne techniki przetrwania) wygraa raz dzki slam. Niektre poetki prboway zabysn nie tylko dziki poezji. Wsparciem okazay si dla nich inne, niepoetyckie (w dosownym tego sowa znaczeniu) atuty. Pewna poetka wystartowaa zogromn muszl na piersiach. Ozdoba niewtpliwie przycigaa wzrok, lecz nie
...oslamie wodzi

/73/

odwrcia uwagi czujnej, dzkiej publicznoci. Suchacze zagosowali na poezj ( Jarka Zarby). Niektrzy uczestnicy startowali wslamie zpobudek czysto interesownych. Niejaki Szymek wzi udzia wslamie, poniewa chcia zdoby nagrod pocieszenia, czyli piwo. Szymek by jedynym uczestnikiem whistorii dzkiego slamu piszcym teksty na gorco. Nie ukrywa swojego zdziwienia, gdy przeszed do kolejnej rundy. Okazao si to zreszt nieco problematyczne, gdy musia wpopiechu pisa kolejne teksty. W galerii dzkich osobowoci nie moe zabrakn take Henryka Zasawskiego, prezesa grupy poetyckiej Centauro. Zasawski, autor tomikw poetyckich Kiedy otwiera si wnas szczelina oraz Pod ostr bram wiersza, synie nie ztego, co pisze, lecz ztego, co mwi. Amwi od rzeczy zwaszcza wtedy, kiedy nie trzeba, na przykad podczas wszelkich spotka literackich. Zasawski startowa naslamie, lecz zmarnym skutkiem. Zpewnoci miaby wiksz szans na wygran, gdyby nie prezentowa swoich wierszy, lecz po prostu opowiada. Nagrody Organizator slamu opracowa dla uczestnikw nietypowy system nagrd. Oprcz nagrody pieninej (pierwsze miejsce 200 z, drugie miejsce 100 z, pfinalici 50 z, wierfinalici piwo), laureat otrzymywa dodatkowy upominek. Zuzanna Ogorzewska wygraa ksik z dziedziny metalurgii o cignieniu drutw stalowych. Dawid Koteja otrzyma poduszk antyalergiczn. Innym razem zosta wacicielem wielkiego atlasu o chorobach buraka cukrowego. Pajac Kultury wygra natomiast komplet uywanej Sawy ichway. Od pierwszego slamu uczestnicy otrzymywali take nagrody pocieszenia wpostaci wyjtkowych ksiek.
Martyna Brzeziska

/74/

Ci, ktrzy odpadali na pocztku wpierwszej rundzie, dostawali (poczwszy od pierwszego slamu) badziewne ksiki, ktrych nikt nie chcia. Jakie beznadziejne tomiki poetyckie, najbardziej grafomaskie, jakie udao nam si cign, bd gdzie zakupi.

mwi Macierzyski. Wyjtkowo atrakcyjn nagrod okazao si pismo Klubowy Okazjonalnik Literacki abu (miejsce wydania: obez, nakad: 300 egzemplarzy). Inne slamy Oprcz cyklicznych slamw organizowanych przez Piotra Macierzyskiego, odbyway si take slamy mniejsze, niekiedy funkcjonujce jako dodatek do literackich imprez. Dwukrotnie w2010 oraz w2011 roku zorganizowano slam wramach Festiwalu Puls Literatury. Konkurs nie cieszy si jednak zbyt duym powodzeniem. Wjednym ze slamw musia wystartowa organizator, gdy brakowao osoby, by utworzy trzy pary. W 2010 roku Krytyka Polityczna zorganizowaa slam o nazwie Wierszwka. Organizatorzy nie mogli z pewnoci narzeka na brak zainteresowanych zarwno uczestnikw, jak isuchaczy. Klub Szafa wypeniony by po brzegi. Publiczno rekrutowaa si jednak gwnie zdzkiej polonistyki. Natomiast dzka Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna zorganizowaa Festiwal Slamu Poetyckiego AHE Slam Tour 2009. Slamy miay odby si wpiciu miastach wPolsce, midzy innymi, oczywicie w odzi. Plany wydaway si grnolotne. Konfrontacja z rzeczywistoci okazaa si jednak bolesna. Jak wspomina Macierzyski, w slamie wystartoway trzy osoby. Impreza miaa prawie godzinne opnienie, bo prowadzcy nie mogli znale nikogo chtnego. Wramach anegdoty mona wspomnie, e nagrod dla zwycizcy miao by wydanie tomiku poetyckiego.
...oslamie wodzi

/75/

Buchalteria Histori dzkiego slamu mona zamkn wdatach 20042011. Przez osiem lat odbyo si mniej wicej pitnacie slamw. Wimprezach organizowanych w Stereo Krogs wzio udzia szedziesiciu siedmiu uczestnikw. Na podstawie tych nudnych wylicze mona stwierdzi, e dzki slam rozwija si prnie. Nie zdarza si co prawda zdu czstotliwoci, zwykle dwa razy wroku. Prawdopodobnie odstpy midzy kolejnymi imprezami gwarantoway wiksze zainteresowanie odzian. Slam nie znudzi si publicznoci. Nie zdy. By moe jeszcze odyje. Pytanie, czy kto zechce si podj reanimacji?

Adrian Zacharewicz oslamie wOlsztynie


Slamy poetyckie w Olsztynie to historia rwnie duga, co krta i burzliwa. Poetyckie pojedynki w formie slamu pojawiy si w Olsztynie z inicjatywy redakcji niezalenego miesicznika kulturka. Pierwszy slam odby si wmaju 2006 roku wzaprzyjanionym Klubie rodowisk Twrczych i przers nasze najmielsze oczekiwania. Obecno na wydarzeniu ponad dwudziestu osb, ktre zdecydoway si wzi udzia wrywalizacji, ikilkudziesiciu suchajcych bya dla nas ogromnym zaskoczeniem. Okazao si, e Olsztyn czeka ipotrzebowa poezji uwolnionej od akademickoci isztywnych ram domw kultury. Nie pozostao nic innego, jak tylko kontynuowa rozpoczte dzieo. Nie tylko z kronikarskiego obowizku, warto te zaznaczy, e zwyciczyni pierwszego slamu w Olsztynie zostaa Edyta Maciejewska. Od samego pocztku olsztyskie slamy byy imprezami wdrownymi. Kade zcomiesicznych wydarze odbywao si winnym klubie. Mia to by sposb na przycignicie na slamy szerokiego grona osb, atake prba atakowania poezj miejsc iludzi na co dzie nie majcych z ni za wiele do czynienia. Z perspektywy czasu mona oceni, e nomadyzm kulturkowych slamw bo tak brzmiaa ich oficjalna nazwa by zarwno ich zalet, jak przeklestwem. Plusem byo bez wtpienia to, e dziki zmianom miejsc docieralimy do rnych rodowisk. Imprezy odbyway si zarwno wstaromiejskich klubach, studenckich pubach, jak ina przykad wteatralnej restauracji.
/77/

Klub Zauek, wrzesie 2006, na zdjciu: Wojciech Borkowski, fot. Justyna Puaska

Zkolei za minus tej formuy naley uzna fakt, e efekt kuli nienej wprzyciganiu nowych osb, na jaki oczywicie liczylimy, nie sprawdzi si i slamerska karawana ograniczona bya waciwie do kilku, kilkunastu osb. W rezultacie kade spotkanie byo niespodziank, zarwno pod wzgldem liczby osb wystpujcych, jak i frekwencji na widowni. Byway slamy, ktre przycigay tumy, jak i takie, na ktrych bya zaledwie garstka osb. Zapewne jedn z przyczyn tej frekwencyjnej karuzeli by fakt, e wszystkie olsztyskie slamy odbyway si wponiedziakowe wieczory, ktre, jak wiadomo, nie zawsze nastrajaj pozytywnie do wyjcia zdomw. Tak czy inaczej, przez ponad trzy lata slamy wOlsztynie odbyway si co miesic winnym miejscu. Udzia wnich wzio kilkadziesit osb, zktrych kilkanacie pojawio si waciwie na wszystkich. Do tej grupy zaliczy mona przede wszystkim Michaa Biedziuka, Wojciecha Borkowskiego, Macieja Janickiego, Michalin Janyszek, Michaa Krawiela, Krystiana Kujaw, Edyt Maciejewsk, Marcina Makowskiego iPiotra Makowskiego. Podczas kulturkowych slamw po mikrofony sigali nie tylko poeci modzi inie tylko... poeci. Wielokrotnie zdarzao si, e wimprezie bray udzia osoby z pozoru przypadkowe, a jednak swoimi
/78/
Adrian Zacharewicz

tekstami iosobowoci potrafice podbi serca publicznoci. Taka sytuacja miaa miejsce midzy innymi w klubie Zauek, we wrzeniu 2006 roku, gdzie do finau dotara ponad osiemdziesicioletnia, dystyngowana pani ztekstami, ktre mona by okreli mianem poezji naiwnej. Ale jej bezpretensjonalny i szczerze zaangaowany sposb prezentacji wierszy sprawi, e przegraa dopiero wfinaowej potyczce. Oczywicie na slamach pojawiali si iznikali take przerni performerzy oraz wariaci sowa (wpozytywnym znaczeniu tego pojcia). Chyba najciekawszym przykadem takiego podejcia do wystpw by Krystian Kujawa, ktrego improwizacje poczone zunikaln ekspresj, niezmiennie intrygoway iniezalenie od oceny publicznoci, daway materia do dyskusji. Trzeba jednak zaznaczy, e olsztyskie slamy zwykle opieray si na sile prezentowanych tekstw, ekspresj wystpu spychajc na plan dalszy. Jest to opinia, ktr dao si sysze czsto od uczestniczcych wnich goci. Sta cech slamw wOlsztynie by rwnie sposb gosowania, ktry od samego pocztku do finaowej rozgrywki pozostawa wrkach caej zgromadzonej publicznoci, a czasem rwnie w rkach barmanek czy barmanw. Niestety, zdarzay si take tak zwane gosowania stolikowe, ktre wprzypadku imprez zniewielk frekwencj mieway decydujcy wpyw na wynik zabawy. Czasem po prostu kilkoro przyjaci konkretnego wystpujcego, gosujcych konsekwentnie na niego, rozstrzygao owynikach caej imprezy. Nie doszukujc si nigdy celowoci wtakich zabiegach oraz wychodzc zzaoenia, e demokracj naley szlifowa, anie ogranicza, pozostalimy przy tym systemie gosowania do dzi. Po okoo ptorarocznym organizowaniu slamw co miesic, zdecydowalimy si na zmian cyklu na dwumiesiczny. Z t regularnoci spotkania odbyway si przez kolejne dwa lata, zwiedzajc waciwie wszystkie olsztyskie kluby i puby. Zdarzao si rwnie, e imprezy odbyway si pod goym niebem wogrdkach piwnych przy lokalach. Sporadycznie pojawiali si w Olsztynie rwnie sla...oslamie wOlsztynie

/79/

merzy z innych miast. Pierwsza zorganizowana grupa przyjechaa na imprez w pubie Sowa w listopadzie 2006. Wtedy to w Olsztynie wystpi m.in. Kuba Przybyowski oraz fotografujcy wszystko Gil Gilling. Kilkakrotnie pojawi si rwnie Ptak Piwniczny oraz Monika Baszczak. Zkolei pierwszym oglnopolskim slamem wOlsztynie by pojedynek miast. Impreza, ktra odbya si przy okazji pierwszych urodzin miesicznika wklubie Grawitacja, polega miaa na odwzorowaniu rywalizacji sportowej, gdzie kady zwystpujcych zbiera punkty przede wszystkim dla swojego zespou. W zabawie udzia wzili slamerzy m.in. zWarszawy oraz oczywicie zOlsztyna. Gocilimy wtedy midzy innymi Kub Przybyowskiego, Grzegorza Bruszewskiego, Wojtka Kdziel czy Rafaa Maurina. Nie zabrako take silnej reprezentacji lokalnych poetw, wrd ktrych pojawili si obok wyej wymienionych staych uczestnikw Krzysztof Kowalewski oraz Krzysztof Szatrawski. Niestety sama formua slamu grupowego okazaa si niezbyt fortunna, aprzede wszystkim niezwykle czasochonna. Caa rywalizacja trwaa okoo trzech godzin inie wykluczone, e by to najduszy slam wPolsce. Zkolei najbardziej spektakularnym slamem wOlsztynie byo wydarzenie zczerwca 2009, kiedy to poproszono nas owczenie si do programu Oglnopolskich Spotka Zamkowych piewajmy poezj. Nietypowy by, przede wszystkim, czas imiejsce. Impreza odbya si w nocnej scenerii Zamku Olsztyskiego, na Podzamczu, ktre jednoczenie peni rol dziedzica pubu Sowa. Slam rozpocz si po pnocy (po zakoczeniu koncertu grupy Raz, Dwa, Trzy wmiejskim Amfiteatrze) iprzycign tumy widzw. Rwnie wrd wystpujcych frekwencja bya wyjtkowo wysoka. Spora nagroda oraz specyfika tego wydarzenia przycigna do Olsztyna m.in. Kub Przybyowskiego, Jasia Kapel, Michaa Kobyliskiego vel Gila Gillinga, Ptaka Piwnicznego, Andrzeja Leniewskiego oraz siln iliczn grup olsztyskich twrcw. Po cikich bojach zwyciy Gil Gilling, wfinaowej rozgrywce pokonujc Wojciecha Borkowskiego.
/80/
Adrian Zacharewicz

Po pewnym czasie energia olsztyskich slamw zacza przygasa iwkwietniu 2009 roku zostay zawieszone. Wczasie ponad ptorarocznej przerwy w organizacji slamw przez miesicznik kulturka odbyy si pojedyncze wydarzenia, ktrych inicjatorem by Micha Krawiel. W2011 roku wklubie Andergrant odbya si rwnie hip-hopowa wersja slamu. Jednak adne ztych zdarze nie stao si imprez cykliczn. Wmidzyczasie pojawia si rwnie Rzenia literacka, organizowana przez olsztyski Miejski Orodek Kultury. Od 2010 roku wsali Amfiteatru odbywaj si otwarte konkursy poetyckie iprozatorskie (czone czasem zkoncertami), wktrych publiczno ma prawo wyboru swojego ulubieca. Od slamw rni si jednak tym, e cao podporzdkowana jest eksperckiemu jury, do ktrego zapraszani s uznani ju lokalni pisarze ipoeci. Jesieni 2011 roku kulturkowe slamy powrciy na olsztysk scen. Tym razem rezygnujc znomadycznoci na rzecz regularnoci. Od listopada do kwietnia 2012 roku spotykalimy si wkady trzeci

Pub Sowa, listopad 2006, na zdjciu: Kuba Przybyowski, fot. Gil Gilling, rdo: gilling.info

...oslamie wOlsztynie

/81/

Klub Bohema, wrzesie 2007, fot. Justyna Puaska

poniedziaek miesica, wGalerii Sowa. Ostatni slam odby si wpadzierniku 2012 roku. Warto jeszcze zaznaczy, e przez pierwsze lata nagrod w Olsztynie poza pienidzmi bya publikacja tekstw oraz krtkiej charakterystyki zwycizcy w miesiczniku kulturka; a take to, e olsztyskie slamy nigdy nie byy finansowane ani waden inny sposb wspierane przez lokalny samorzd czy orodki kultury. Wstp na wszystkie imprezy by bezpatny. Wsumie, od 2006 roku odbyo si kilkadziesit slamw wprzernych miejscach, formach ikonfiguracjach. Mona chyba miao powiedzie, e dziki nim poezja zacza by obecna nie tylko wwskich krgach samych zainteresowanych, ale rwnie przynajmniej kilkukrotnie pokazaa swoje oblicza osobom spoza tego wiata. Czy te kilka lat poetyckiej wdrwki po Olsztynie mona nazwa sukcesem, czy raczej naley przyj za porak fakt jej wyganicia? Na to pytanie chyba powinien odpowiedzie sobie kady z uczestnikw, widzw i nas, organizatorw. Osobicie uwaam, e byo warto.

Ewa Solska oslamie wLublinie


Pocztki organizacyjne slamu lubelskiego wi si zdziaalnoci Grupy Projekt, utworzonej w2004 roku przez czonkw studenckiego Koa Naukowego Kulturoznawcw UMCS, wskadzie: Grzegorz Kornet, Barbara Wybacz, Maciej Boguszewski, Marcin Sudziski, Diana Pasik, Przemek Buksiski, Iwona Kilijanek iPawe Za. Sam pomys zainicjowania dziaalnoci slamowej pojawi si jednak rok wczeniej, po naocznym dowiadczeniu slamw warszawskich przez czonkw grupy. Wspomina Barbara Wybacz:
To byo to. Zaczlimy zwiera szyki, szuka pomysu na Lublin, szuka miejsca izbiera rodki. Jak przystao na wyobraenie profesjonalistw, pojechalimy rwnie do Warszawy, aby zobaczy, jak to si robi. Dziki modzieczej bezpretensjonalnoci, rzucilimy si na gbok wod i postanowilimy szturmowa, pusty wtedy, Dom Kultury Kolejarza. Dogadalimy si zwadz pierwszy slam, wtedy ju nieformalnej Grupy Projekt trzasn 13 lutego 2004 roku. Byy plakaty, prawie miesiczna kampania reklamowa (sic!), duo haasu1.

Faktycznie jednak, pierwsza impreza slamowa wLublinie odbywa si tydzie wczeniej przed wyej opisanym. Zorganizowa j Grzegorz Rzepecki z Centrum Kultury (obecnie kierownik dziau programo Wszystkie przypisy zawarte wtekcie pochodz zustnych, autoryzowanych wypowiedzi ich autorw.
1

/83/

Plakat pierwszego slamu zorganizowanego przez Grup Projekt, marzec 2004, rdo: Grupa Projekt

wego CK) wKlubie Centrala. Natomiast kolejne edycje, realizowane przez Grup Projekt, zwizane byy ju cile z lubelskim rodowiskiem studenckim i do 2005 roku, a tym samym do koca trwania studiw czonkw Grupy, odbyway si w Akademickim Centrum Kultury UMCS Chatka aka. W nastpnych latach organizacj przejmuje Festiwal Miasto Poezji, obecnie za lubelski slam kojarzony jest gwnie zorodkiem Przestrze Inicjatyw Twrczych Tektura. Niewtpliwie lubelski slam pojawia si idziaa wkontekcie rozwoju ifalowej popularnoci tej formuy wskali kraju, powielajc rwnie oglny schemat przedsiwzicia. Szukajc jego cech lokalnych
/84/
Ewa Solska

uwydatni naley kontekst rodowiskowy, determinowany w tym przypadku lubelsk kultur studenck. Zarwno jeeli chodzi oorganizacj, jak iouczestnikw, slam wLublinie to sprawa studentw iabsolwentw zaangaowanych w ycie kulturalne miasta. Oczywicie, slam jako taki stanowi element kultury studenckiej, ale w Lublinie, zjego wizytwk miasta akademickiego, stanowi go wszczeglnoci. Tym bardziej naturalnym wydaje si, e przynajmniej wpierwszych latach organizowany by tutaj przy okazji wikszych imprez studenckich, takich jak Kozienalia, Dni Kultury Alternatywnej czy Miasto Poezji, apotem na stae wprzestrzeniach zwizanych zyciem studenckim, na czele zorodkiem Tektura. Co istotne, wielu zorganizatorw iuczestnikw to ludzie napywowi, ktrzy dziki tej sferze swojej dziaalnoci wcignici zostali wycie miasta ize wzgldu na ni zdecydowali si wnim pozosta. Topiczne haso lubelskiej alternatywy uwydatnia jedn wan cech lubelskiego slamu w przypadku Lublina, z typow jego inkluzywnoci i otwartoci wszelkich przedsiwzi kulturalnych, trudno byoby mwi zarwno orodowisku, klubie artystycznym czy towarzystwie, jak ioekskluzywnej ekipie slamerskiej. Taka zreszt nie powinna istnie, wformie jakie mocniejszej strukturyzacji, ju zsamego zaoenia. Slam lubelski to pewne upostaciowienie otwartoci na kade rodowisko, wedug zasady wczania rnych inicjatyw animacyjnych czy okazyjnego doczania do innych imprez-wizytwek miasta, anie zinstytucjonalizowana organizacja. Trudno zakada, e zmieni to powoli zarysowujcy si kurs w stron bardziej ustalonej formuy rodowiskowej. Spontaniczno iokazyjno to take cechy slamu, ktrym lubelskie rodowisko potrafio nada lokalny sznyt. Najlepszym przykadem tej specyfiki s dwa, zaimprowizowane okazyjnie, spotkania poetyckie z 2009 roku. Pierwszy, przy okazji Dni Kultury Studenckiej, ktry mia miejsce Klubie Archiwum (obecnie Arena) na Miasteczku Akademickim UMCS, doczepiony by do programu TV Lublin pod
...o slamie w Lublinie

/85/

tytuem Afisz. Drugi za, zorganizowany zosta przez redakcj pisma teatralnego Pita ciana przy okazji Kontestacji Teatralnych. Poczynajc od 26 lutego 2011 roku, podjte zostaj prby zainicjowania staego cyklu lubelskich spotka slamowych Otwarty Turniej Sw. Suy maj m.in. konsolidacji, nieokrelonej jak dotd, zaogi lubelskich przedstawicieli slamu. Ta prba strukturyzacji nie niweluje wadnym razie intensywnoci irozmaitoci przedsiwzi slamowych, zwaszcza wodniesieniu do wykonawcw rekrutujcych si zszerokiego spektrum przypadkw typowych, cho okazyjnie niespodziewanych. Tym samym mamy wLublinie do czynienia zgrup skadajc si ze piewajcych dziewczynek wkwiecistych sukieneczkach, utytuowanych akademinkw oraz penych wigoru, anonimowych zazwyczaj osobnikw, ktrzy na oczach publicznoci dokonuj, przykadowo, aktu defekacji na zeszytowej kartce papieru (jak to si zdarzyo przy okazji pierwszego slamu Grupy Projekt w2004 roku). Jeeli chodzi oform przekazu iorganizacji, mamy tu do czynienia zrozmaitymi prbami (nie)zaplanowania, od nieregularnie zwoywanych spotka okoopoetyckich, przez przewidziane spotkania wprzebiegu wikszych wydarze kulturowych, po improwizowane uliczne konkursy sowa, odbywajce si wramach jakiego programu edukacyjno-animacyjnego. Przy tym ostatnim warto przypomnie slamersk akcj Tekturowego Krzykacza z2007 roku, przeprowadzon wramach Projektu Lwowska 7 realizujcego program animacji kulturowej zaniedbanych dzielnic Lublina (w tamtym wypadku skierowanego do mieszkacw osiedla Kalinowszczyzna) Modzi wiersze pisz. Prowadzili j Jakub Wgrzyn, Wojciech Dunin-Kozicki iAdam Marczuk. Slamowemu toposowi wyraonemu hasem Przyjd pokrzycze na poetw! pierwsza edycja lubelskiego SlamStepu (2011) dodaje oficjaln kontr: aoni [poeci, czyli 3 minuty + mikrofon] pokrzycz na ciebie. Czyli jak wszdzie, ale wLublinie bardziej oczekuje si tu wszelkiego sortu gadaczy, wierszokletw, songwriterw, showma/86/
Ewa Solska

nw, performerw, sowem, fundriserw wasnej byskotliwoci, talentu ibezczelnoci. Tu zwaszcza ulubiecy kamery imikrofonu are wanted, co nie budzi specjalnego zdziwienia, poniewa slam to ruchliwe sowo, sowo-pocisk isowo-spektakl, (na)przeciwko samolubnej i niekoniecznie yczliwej publicznoci. Z zasady bowiem nie ma tu mowy o uciszaniu i upomninaniu audytorium. Od widzw, ktrych slamer musi przekrzycze i oczarowa, zaley wszystko. Nieustanna roszada zatem, bo wiadomo, e zwycizca jest tylko jeden iwyania si spord szeregu charyzmatykw, ktrzy maj co do powiedzenia. Wysiki slamerw komentowane na bieco przez publik, nie brak gwizdw, krzykw, rykw wskazana tyzna gosowa ibyskotliwy umys. Na najlepszego czekaj nagrody iwiata reflektorw czytamy wjednej ze stylowych zajawek tubylczego SlamStepu. Ale to nie wszystko. Slam lubelski stawia na wykonawcw przez priorytetowo traktowane tu zadanie konsolidowania rodowiska lubelskich obrabiaczy sowa, ktrych slam wytrca okazyjnie zuporczywej nieobecnoci. Slam to wewntrzny trzask, jak wyraa to foto...o slamie w Lublinie

Akademickie Centrum Kultury Chatka aka, III Lubleski Slam Poetycki wramach Festiwalu Studenckiego Kozienalia, maj 2005, fot. Grupa Projekt

/87/

graf Marcin Sudziski zorodka Brama Grodzka-Teatr NN, pionier rodowiska slamowego wLublinie. Warto przytoczy tu jego szersz impresj:
To trzask, ktrego doznaj oporanku. Kiedy siedzc na ku opieram palec o czoo, kciukiem gaszcz rosnc brod i tak bawi si jaki kwadrans. Myl: jestem poet... bardzo wstydliwym. Wstydliwym do tego stopnia, e nikt prcz mnie nie dowie si, e jestem poet. Nikt prcz mnie nie pozna rodzcych si wierszy czy prozy. Zdrugiej strony, nie chodzi tylko owstyd. Rzecz wtym, e jestem zarwno jego autorem, jak te odbiorc. Jestem azienkowym, deklamujcym poet irozbuchan widowni, ktra po drugiej stronie lustra czeka, eby mnie pogry. eby siebie pogry. I tak stoj przed lustrem. Trzask. Wos, ktry jutro bdzie mona uzna za tusty, zaczesuj starannie jak Hitler, a wzrok koncentruj na renicach. Co te siedzi wtych oczach? Niiic!!! ryczy publiczno, ktr jestem. Gwno wiecie!!! odszczekuj ...to mesjaskie spojrzenie, romantyczna melancholia!. Nastaje cisza ipo chwili znowu rycz: Pie!!! Spojrzenie jest szkliste, oczy przekrwione! Tak, tak, mesjaszu na kacu!. Obraza boska. Jak mwi zignorantami? Totalne nieporozumienie nie zbior aplauzu. Jurorzy wyszli, publiczno niepokojco znieruchomiaa, wiatr rozwia kartki do gosowania. Czas wic wyj zazienki izje niadanie. Wczam radio: Gajos czyta Sienkiewicza. Gryz pczka, atymczasem Azja ma pal midzy nogami. On te mg by poet, o ktrym nikt nie wiedzia. Teraz zosta sam, bez publicznoci... na palu.

C mona tutaj doda? Zdarza si, jak oznajmia gona (wic slamerska tout court) antyformua Kurta Vonneguta. Czy to wszystko apropos slamu la Lublin? Tymczasem, dla okazyjnego uchwycenia zjawiska. Tym niemniej wszystko zreguy jest przed nami, wszczeglnoci, jeeli chodzi oslam. Nie tylko ze wzgl/88/
Ewa Solska

du na jego polimorficzny sznyt, na walor spontanicznoci, nieprzewidywalnoci, momentalnoci, ale take na lokaln specyfikacj tej formuy. Wprzypadku Lublina jest ni zapewne rodowiskowa niereprezentatywno. Raz jeszcze podkrelmy: trudno mwi oekskluzywnej ekipie lubelskich reprezentantw slamu. Oczywicie mona wymieni szereg osb niezmiennie kojarzonych zt imprez. Spord organizatorw byliby to na pewno Jakub Borowiec (zwyksztacenia medyk, znany poza tym animator z Tektury), organizatorzy Miasta Poezji (na czele zAdamem Marczukiem), iprzede wszystkim czonkowie Grupy Projekt na czele z Barbar Wybacz i Przemysawem Buksiskim. Zkolei spord slamerw s to: Tomasz Dymek Dolar, Jakub Wgrzyn (obecnie wKrakowie), Anonim zgrup Open Source czy Dawid 313 (naczelny mieszkaniec Kamienicy Cudw). Przy okazji slamw upubliczniaj si take poeci modego pokolenia, obecnie

Slam wramach Festiwalu Miasto Poezji, Winiarnia uDyszona, maj 2008, fot. Gil Gilling, rdo: gilling.info

...o slamie w Lublinie

/89/

mieszkajcy, pracujcy, bd jeszcze uczcy si wLublinie: Magda Kowalczyk, Wojciech Dunin-Kozicki (Wojtek Be), Grzegorz Krwawy Jdrek, Rafa Rutkowski, Kamil Brewiski, Adam Marczuk. Jednak nazwanie tych ostatnich przedstawicielami lubelskiego slamu byoby naduyciem, gdy nie s to klasyczni slamerzy, tylko poeci rozpoznawalni jako uczestnicy slamowych sytuacji poetyckich. Tak czy inaczej, mona ten stan (pozytywnego wmoim mniemaniu) niedookrelenia traktowa jako konsekwencj programowej do tej pory antysystemowoci slamu jako takiego. Zdrugiej strony, wie si z tym rwnie, niekorzystna dla perspektywy bada nad zjawiskiem kultury slamowej, niefrasobliwo wtraktowaniu dokumentacji tego typu przedsiwzi. Utrudnia to zwaszcza kwerend materiaw potrzebnych do sporzdzenia tematycznego wiadectwa; autorka tego tekstu moe to stwierdzi ju zpen odpowiedzialnoci. Tym niemniej, uwiadamia, na czym polega slam jako styl dziaania animacyjnego. Inie zmienia jak dotd tej kondycji zaplanowana od 2011 roku regulacja imprez slamowych w ramach cyklu SlamStep Otwarty Turniej Sw. Docelowo wprowadza ona pewn organizacj, co bynajmniej nie zniwelowao antysystemowej poetyki i grymasu nieprzewidywalnoci tej krzykliwej formy wrejwachu, jak by, jest ibdzie slam.

HISTORIA SLAMU WPOLSCE. PRBA OPISU


Wywiady

Wojciech Cicho slamer, raper, poeta, organizator imprez performance poetry. Od 2003 roku prezentuje swoje utwory spoken word na scenach Polski iEuropy (Niemcy, Czechy, Holandia, Wielka Brytania, Wgry). Jako Kidd wyda 8 pyt pod szyldem skwer.org wsptworzc takie projekty muzyczne jak ddekombinacja, Midzymiastowa, Osete. Gra koncerty iprezentowa swoj twrczo spoken word przed m.in. Dlek, Mouse on The Keys, Beans (Anti-Pop Consortium).

Co moe da wiksz motywacj do dziaania? rozmowa zWojciechem Cichoniem


Agata Koodziej: Jeste wsporganizatorem SpokeNWord Festivalu, ktry jest jednym zwikszych tego typu przedsiwzi wEuropie. Skd pomys, aby zorganizowa takie wydarzenie wPolsce? Wojciech Cicho: Osiem lat temu British Council organizowao imprez spoken word. Zracji tego, e wczeniej wygraem slam, na ktry zapraszali poetw brytyjskich, skontaktowali si ze mn izapytali, czy nie chciabym tego wydarzenia poprowadzi, zaj si promocj itak dalej. Oczywicie zgodziem si iod tego czasu to si jako krci. Obecnie zostao to na barkach kilku osb, ktre s te zaangaowane wregularny slam poetycki wPowikszeniu, czyli na moich, Grzeka [Bruszewskiego] i Doroty [Kwinty]. Pracuj w British Council ju od piciu lat, Dorota pracuje wInstytucie Camesa, wic wpewnym momencie pomylelimy, e fajnie byoby poszerzy formu imprezy izacz zaprasza te poetw zinnych pastw. Instytuty pocztkowo byy do sceptyczne, ale kiedy zobaczyli, e te wydarzenia s ywe, aludzie przychodz, zrozumieli, e stosunkowo maym kosztem mona zrobi du, fajn imprez zciekawym rodzajem poezji zcaej Europy. Jak odbierany by pocztkowo ten festiwal? Jak reagowaa na niego publiczno, ajak zaproszeni poeci?
/95/

Teraz wyglda to inaczej, bo scena si rozrosa, ale pierwsze imprezy byy do pionierskie na naszym gruncie. Przyjedali ludzie z UK, ktrzy wystpowali tam regularnie, zreszt nie tylko tam, ale na caym wiecie prowadzili warsztaty z creative writing, z poezji spoken word it wiedz przywozili, iprzekazywali prowadzc warsztaty tutaj. To pokazao, e jest wogle taki wiat, jak poezja spoken word, anie tylko taka klasyczna poezja na kartce. Bya scena, emocje, e ludzie przychodz izwracaj uwag na inne rzeczy, nie tylko na sam tekst. Tak zaistniaa czy te prbuje zaistnie poezja spoken word wPolsce. WWielkiej Brytanii, przykadowo, obecnie wikszo ludzi wystpuje ztak poezj, ale ju na imprezach typu open mic. Coraz mniej ludzi bawi si wslam, wten cay konkurs iwspzawodnictwo. S te jednak kraje, w ktrych pomimo nieustannego rozwoju tego typu poezji, slam pozostaje bardzo istotnym jej czynnikiem, np. Stany Zjednoczone, gdzie rnic wida nawet w nazewnictwie. T poezj, ktr wAnglii nazywa si poezj spoken word, wStanach nazywa si po prostu poezj slamow (slam poetry). Uwaasz, e spoken word powinien odchodzi od slamu? To jest zabawa terminami, ktra wybija to rozrnienie. Slam to konkurs, to nie jest nic innego. Gazety si rozpisuj, e na slamie publiczno decyduje, dlatego rzeczy tam prezentowane s tworzone pod publiczno. To prowadzi do zasaniania si tym, e w przeciwiestwie do ludzi wystpujcych na slamach inni twrcy mwi oprawdziwej poezji, bo s poetami moje wiersze s wietne, tylko wiat ich nie rozumie. wiat poezji drukowanej czsto funkcjonuje na takiej zasadzie jest spotkanie autorskie, czowiek czyta swoje wiersze, po czym speniony wraca do domu. Przecie wtrakcie wieczoru nikt mu nie powie, e nie do koca mu si podobao to, co przedstawi, lub e powinien si jeszcze nad czym zastanowi. Taka jest konwencja. Ito wanie (poza sam form poezji spoken word) najbardziej mnie
/96/
Agata Koodziej

pociga wtym wszystkim, e na slamie wjednym miejscu, jednego wieczora spotyka si, powiedzmy, osiem osb, ktre s zrnych rodowisk i ktre pisz w cakowicie odmienny sposb. Wystpuj na jednej scenie, a potem przybijaj sobie pitk. Potem kto, kto ma zaplecze literackie itworzy rzeczy zupenie rne od moich, podejdzie do mnie izaproponuje, przykadowo, ebymy co zrobili razem. Tak samo moment, kiedy przychodzisz znikd, wystpujesz zeswoim tekstem inie wygrywasz, nie przechodzisz nawet pierwszej rundy, akto po twoim wystpie podchodzi imwi, e strasznie mu si podobao to, co mwie. Co moe da wiksz motywacj do dziaania? Tak, wiem, wiem sawa ipienidze (miech). Festiwal przez cztery lata (2008-2011) towarzyszy inicjatywie Wiersze wmetrze. Wjaki sposb te wydarzenia si poczyy? Pomylelimy, e jeeli impreza ta odbywa si te w Warszawie to dobrze byoby poczy siy, zrobi ztego taki duy pakiet poetycki i zaatakowa nim miasto. Nie tylko poezj prezentowan w metrze czy te wprzestrzeni miejskiej, ale te zorganizowa to tak, eby poetw byo wida. Stwierdzilimy, e jeeli zrobimy to razem, to zaproponujemy wikszy wachlarz atrakcji dziejcych si wramach Wierszy wmetrze, ate promocja bdzie wiksza. Zreszt wobie imprezy zaangaowane byy te same instytuty kulturalne. W2011 roku, podczas ostatniej edycji Wierszy wmetrze, formua festiwalu zostaa poszerzona omidzynarodowe tourne SpokeNWord on Tour. Moesz mi opowiedzie, jak wygldaa ta trasa? To byo wydarzenie zokazji prezydencji. Wiersze wmetrze przejechay przez dwa kontynenty wraz zSpokeNWord on Tour czyli ze mn, Grzekiem [Bruszewskim], Weronik [Lewandowsk] iBohdanem [Piaseckim]. Bya to dla nas niesamowita okazja, eby
...rozmowa zWojciechem Cichoniem

/97/

wystpi na caym wiecie. Zaczlimy lokalnym festiwalem tutaj, wWarszawie, czyli slamem ipokazem twrczoci poetw zkilku europejskich pastw, po czym ruszylimy wwiat. Byem odpowiedzialny za organizacj SpokeNWord Festivalu take za granic byem wkontakcie zwacicielami klubw, zajmowaem si wjakim minimalnym stopniu promocj, wczym bardzo mi pomagali organizatorzy wposzczeglnych miejscach. Nawizywalimy kontakt zludmi, ktrzy wwybranych miastach prowadz slamy. Nie wygldao to tak, e jechalimy wmiejsca, gdzie slamu nie ma niosc kaganek owiaty (umiech). Staralimy si nawiza wspprac ztymi, ktrzy ju tego typu imprezy prowadz. Organizowalimy tam slam, pokaz naszej twrczoci oraz warsztaty, ktre prowadzilimy zGrzekiem. Wkadym miejscu wygldao to inaczej wWielkiej Brytanii byo bardzo mao ludzi, bo mielimy taki termin, e wypado to rwnoczenie zfestiwalem wEdynburgu, gdzie wszyscy artyci spoken word co roku jad, wic tam akurat wyszo to tak sobie, jeeli chodzi ofrekwencj, cho przyjto nas bardzo ciepo. Za to, na przykad wMadrycie wyszo super tam jest taka fajna oddolna scena slamowa / spoken word. Animuje ja kilku zapalecw, ktrzy oczywicie maj co robi w yciu, ale po pracy zajmuj si wanie tym. Mnstwo ludzi przyszo na warsztaty, bya dyskusja, zktr wniektrych miastach byo bardzo ciko, przykadowo, kiedy robilimy imprez w Pekinie. Tam wogle nie ma czego takiego, e kto wychodzi na scen i mwi to, co chce powiedzie. Nie mielimy tam nikogo na warsztatach, ale te nikt pochodzenia chiskiego nie zgosi si na slam. Rozmawialimy z ludmi, czy w ogle byy prby zorganizowania tego typu sceny, poniewa caa ta sytuacja wgowie nam si nie miecia. Kto opowiedzia mi, e by tam wjakim klubie undergroundowym koncert rapowy, wtrakcie ktrego kto zacz krytykowa reim na ywo ito ju byo niesamowicie wielkie wydarzenie, ktre odbio si takim echem, e obecnie ju do takich imprez raczej si nie dopuszcza. My wystpowalimy wmiejscu, ktre byo wPekinie czym
/98/
Agata Koodziej

wrodzaju ostoi wszystkich ludzi, ktrzy s spoza. Bya to ksigarnia, ktra nazywaa si The Bookworm Beijing. Oni zreszt organizuj rokrocznie wielki festiwal literacki, na ktrym wtym roku Bohdan Piasecki bdzie wystpowa. wietny by za to slam wTokio. To byo co niesamowitego. Nigdy nie widziaem takiej ekspresji na scenie, po prostu nie do opisania. Nawet teraz, jak sobie to przypominam, to mam gsi skrk. Tam worganizacji wszystkiego pomaga nam facet, ktry prowadzi takie slamy na co dzie. Przyszo bardzo duo poetw spoken word zJaponii, ale mielimy te kilku ze Stanw. Impreza bya bardzo udana. Take kolejne wydarzenia bardzo rniy si od siebie izalene byy wduej mierze od specyfiki miast, wktrych gocilimy. To bya dla nas niesamowita okazja, eby zobaczy, jak rnorodnie to wyglda wrnych miejscach wiata. SpokeNWord Festival jest na pewno najwikszym tego typu eventem na wschd od Odry. Na zachodzie ma jednak kilku wikszych poprzednikw berliski SLAM!Revue czy francuskie Coupe du Monde, inie tylko. Czy SpokeNWord czerpie wjaki sposb ztych wydarze? Nie posiadam moe jakiej wielkiej wiedzy na temat sceny slamowej na wiecie, ale wydaje mi si, e nie ma drugiego festiwalu, ktry stara si czy wszystko: wystpy zaproszonych goci, warsztaty islam otwarty dla lokalnych ludzi. S festiwale takie jak ten wBerlinie, gdzie wystpuj ludzie zcaego wiata, ale wydarzenie ma formu slamu. Ci ludzie nie maj swojej przestrzeni poza konkursem, wktrej mog si zaprezentowa. Co do mistrzostw wiata, organizuje to Pilote Le Hot, ktry wystpowa raz unas, kiedy festiwal odbywa si jeszcze wCSW. Tak naprawd jest kilka imprez, ktre nazywaj si mistrzostwami wslamie. Co zabawne, drugie podobne wydarzenie odbywa si rwnie we Francji. Organizatorzy chyba chc stworzy alternatyw, poniewa nie podoba im si, jak to jest robione wParyu. To si nazywa mistrzostwami wiata, ale nie udmy si prawdziwa,
...rozmowa zWojciechem Cichoniem

/99/

skonsolidowana scena istnieje tylko wStanach iwNiemczech, ana mistrzostwa przyjedaj ludzie z Mozambiku czy z Madagaskaru, gdzie przecie nie maj, ztego co wiem, slamu. Jak oni znajduj tych poetw? Nie wiem. Scena slamowa czy te scena spoken word w Polsce rozwija si coraz prniej. Wtym roku slam zagoci na Asymmetry Festivalu, aco waniejsze FreeFormFestival od 2011 roku wprowadzi do swojego programu Spoken Word Stage. Razem z Grzekiem staramy si pcha t form w rne miejsca. Wpewnym momencie po prostu zrozumielimy, e to jest nowy rodzaj poezji, ktry nie musi zawsze mie struktury slamu. Slamy, swoj drog, fajnie si rozprzestrzeniaj do miejsc, gdzie ich jeszcze nie byo, ale chcielibymy te stworzy typow scen spoken word. Obecnie mamy wkraju zdziesiciu poetw, ktrzy wychodz na scen, mwi swj tekst bez kartki ibawi si przy tym jako performatywnie. Ludzi, ktrzy pisz zmyl oscenie, bo to s zawsze inne teksty ni te pisane zmyl odruku czy internecie. Jednak powoli coraz wicej ludzi si tym zaraa ijako stara si to cign na swj sposb. Wrocaw jest przykadowo wtej perspektywie miejscem cakiem innym ni Warszawa. Tam jest regularny slam, prowadzony przez Monik Pawuck, ktra ma mocne hip-hopowe zaplecze. Dlatego te czsto przychodz tam na slam freestyleowcy. Przy takim natoku hip-hopowego gadania robi si czasem z tego bardziej battle freestyleowy czy rapowy, awtedy inni poeci zaczynaj mie pewne opory przed wyjciem na scen. WWarszawie zkolei bardzo mao wystpuje ludzi zwizanych zhip-hopem. Od prawie dziesiciu lat jeste obecny na polskiej scenie slamowej, czyli od samego jej pocztku, ale duej nawet jeste zwizany zmuzyk. Te dwie sfery przeplataj si uciebie, czy starasz si je rozdziela?
/100/
Agata Koodziej

Muzyka to duo powiedziane (miech). Tak, nagrywam co tam jako Kidd to moja ksywka, ktra cignie si za mn gdzie zprzeszoci, wiele osb mnie zni kojarzy. Dla mnie, przykadowo, przeomowym momentem by ten, kiedy wszedem na pierwszym slamie na scen. Nie wystpiem wanie jako Kidd, ale jako Wojtek Cicho ipowiedziaem tekst, ktry nie by tekstem hip-hopowym. To nie by rap, to by tekst, ktry napisaem zmyl oczym zupenie innym, bdc troch pod wpywem mojej wczesnej fascynacji Saulem Williamsem. Wystpiem, przeszedem pierwsz rund ibyem zszokowany, e to jest takie fajne i tak si zaraziem. Dlatego zawsze staram si rozdziela te dwie rzeczy jeli nagrywam co, co jest typowym rapem, wktrym tekst si rymuje ijest przeznaczony do tego, eby go rapowa, to jestem Kiddem. Wtym roku wydaem jednak pyt jako Wojtek Cicho. To s zupenie inne rzeczy, to zbieranina tekstw, z ktrymi wystpowaem na slamach czy jakich imprezach spoken word, ale to nie jest rap. Rozdzielam to, bo chciabym stworzy wrd ludzi pewn wiadomo tego, e s to rne formy. Zaley mi na tym, eby poezja spoken word jako zjawisko zaistniaa na stae w Polsce, anie znika tylko dlatego, e kto gdzie przesta organizowa slam. Hip-hop, czy te, zawajc, rap, uznaje si jednak za jedno zpodstawowych rde slamu. Tak, szczeglnie biorc pod uwag, e slam jest typowo amerykaskim zjawiskiem czerpicym mocno zidei demokracji, atake zotwartoci takiego spontanicznego wychodzenia na scen. Sama idea tego, e kto jest lepszy lub gorszy, jest bezporednio powizana zrapem. To jest mocno wpisane wkultur hip-hopow jestem lepszy od ciebie izaraz to udowodni. Mimo wszystko, nie czybym tego zupenie, szczeglnie jeeli wemiemy pod uwag, e slam zorganizowa Mark Kelly Smith biay robotnik, ktry pisa wiersze nie majce nic wsplnego zrapem. Obecnie wStanach istnieje slam irap slam.
...rozmowa zWojciechem Cichoniem

/101/

Podobno trzeba byo to grub lini od siebie oddzieli, eby podkreli, e to jednak nie jest to samo. To si akurat robi do mieszne, no bo kto ma ocenia, co jest poezj, aco rapem. W Polsce take coraz czciej pojawiaj si rnorodne hybrydy slamu by slam muzyczny, pojawio si te, przykadowo, wydarzenie pod nazw slamstep. Slam muzyczny by kiedy robiony wWarszawie. By to zwyky slam, tylko pod muzyk. Nie wiem, jak to wygldao, musz przyzna, e tam nie byem. Aslamstep? Nie wiem. Za kadym razem wtakim wypadku chodzi oodwieenie idei slamu ipomys na sprzedanie jej na nowo. Tak naprawd wPolsce naduywa si okrelenia slam. Niesamowicie mnie to denerwuje, gdy ludzie mwi, e slamuj albo e co zaslamowali. Nie. Jeli mwisz, e slamujesz, to znaczy, e regularnie bierzesz udzia wslamach poetyckich, ato, jaki typ poezji tam wykonujesz czy rapujesz, czy freestyleujesz, czy mwisz swoje limeryki, czy cokolwiek ju nic nie zmienia. Co oznacza ma stwierdzenie, e kto fajnie co zaslamowa? Jak przeczytaem gdzie, e Marcin Cecko pisze slamy, to nie wiedziaem, oco chodzi. Co to znaczy, e pisze slamy? Scenariusze imprezy? Dobrze byoby przesta wprowadza tego typu konfuzje. Bardzo mocno bronisz formuy, jak jest spoken word. Wydae pierwsz wPolsce pyt spoken word, aprzed wydaniem swoich wierszy na papierze skutecznie si bronisz. Nie widzisz sensu wtego typu publikacjach? Myl, e to jest bardzo indywidualna sprawa. Jestem przekonany, e nie chciabym wydawa moich rzeczy wtomiku. Moe te teksty by si tam obroniy mniej lub bardziej, ale ja pisz zmyl oscenie, otym, eby co komu powiedzie, nie po to, by wrczy mu tekst ischowa
/102/
Agata Koodziej

si za kartk. Jak wydaem pyt, to wszyscy pytali, dlaczego tam nie ma tekstw. Wydaje mi si, e ta pyta jest po to, eby tych tekstw sucha, a nie czyta. Ja mam troch tak misj w tym wzgldzie uwaam, e kto musi zacz ka wikszy nacisk na to, eby spoken word to by spoken word. Poezja ta ma by tym, co piszesz zmyl, e komu to przekaesz wjego obecnoci. To jest unas wci do niszowe. Ludzie wol co napisa iopublikowa bd wrzuci do internetu. Dlaczego? Nie wiem. Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? To jest fajne haso, ktre ma pomc ludziom wystpi, a take zachci ich do tego, eby nabrali dystansu do siebie i zrozumieli, e poezja nie jest rzecz, ktra moe by oceniona. Jednym bdzie si to, co robisz, podobao, innym bdzie si podobao co zupenie innego. Rwnie dobrze mona by powiedzie, e pierwszy poeta nigdy nie wygrywa, bo pierwszy poeta wychodzcy na scen podczas slamu kalibruje publiczno irzadko ma szans, eby przej dalej.

Grzegorz Bruszewski absolwent socjologii, dziennikarz, slamer. Na scenie wystpuje od 2004 roku. Razem zWojciechem Cichoniem prowadzi warsztaty spoken word wWarszawie inie tylko. Wystpowa na Internationale SLAM!Revue wBerlinie, na slamowych mistrzostwach wiata Coupe du Monde wpodparyskim Bobigny, atake m.in. wWielkiej Brytanii, Czechach ina Wgrzech.

Wychodz na scen, eby co przekaza rozmowa zGrzegorzem Bruszewskim


Agata Koodziej: Wiele twoich biogramw zawiera informacj, e slamem interesowae si, jeszcze zanim pojawi si on wPolsce. Co zaciekawio ci wanie wtakiej formie poetyckiej? Grzegorz Bruszewski: Od zawsze byem zafascynowany amerykask kultur, cigle jestem. Widziaem wystpy slamowe w filmach ibyo to dla mnie bardzo interesujce, e moe kto po prostu wyj na scen i wystpi. Spodoba si lub te si nie spodoba, wygra cokolwiek. Wanie demokratyzacja poezji bya dla mnie najbardziej fascynujca std moje zainteresowanie slamem na dugo przed tym, jak pojawi si unas. Mimo wszystko, nie odwayem si zrobi pierwszego slamu, wic mog sobie teraz tylko tak gada. Jednak pierwszy raz wystpie na slamie dopiero w marcu 2004 roku, czyli rok po tym, jak slamy zaczy pojawia si wPolsce. Dlaczego? Jako wystpujcy pojawiem si rok po rozpoczciu slamu, ale wczeniej chodziem zobaczy, jak to wyglda. Bywaem jurorem na slamach oceniaem, krzyczaem ibardzo mi si to podobao. Na pocztku mylaem, e wystpowanie nie jest dla mnie, ale pniej, po kolejnej osobie, ktra powiedziaa na scenie kupa idostaa 10 punktw, stwierdziem, e to nie moe by tak le wyj na t scen.
/105/

WPolsce panuje przekonanie, e slam to czysta rozrywka. Uwaa si, e na tego typu wydarzeniach dobrze przyjmowane s tylko zabawne, ironiczne teksty. Ty uderzasz raczej wpowaniejszy ton, amimo wszystko masz za sob niejedn wygran. Wydaje mi si, e slam jest po prostu kojarzony zlun imprez siedzimy sobie przy piwie, gadamy iprzy okazji suchamy wierszy. Dlatego wanie cz ludzi uwaa, e te wiersze powinny by lekkie izabawne. Takie przekonanie syszaem wielokrotnie, e na slamie trzeba by zabawnym. Ja si ztym nie zgadzam. Zawsze wychodz zzaoenia, e jak ju wchodz na t scen, to po to, eby co przekaza. Uwaam, e jeeli ju si ludziom zawraca gow izajmuje scen na te trzy minuty, to dobrze jest je wykorzysta powiedzie co interesujcego, pobawi si sowem. Nie chodzi oto, e zabawne wiersze s ze, ale jak kto chce zrobi stand-up, to s od tego inne imprezy. Wiele osb wystpujcych na slamach, z ktrymi rozmawiaem, twierdzi, e zabawnym tekstem atwiej jest przekona do siebie publiczno. Dlatego te duo ludzi, ktrzy pisz powaniejsze rzeczy, na slam wybiera bardziej krotochwilne ifrywolne teksty. Uwaaj, e publiczno nie skupi si wystarczajco na tym, co chc przekaza, adobry art zawsze jako jednoczy. Zapewne jest to jakie wytumaczenie. Zreszt, wkadym miecie wyglda to troch inaczej. WWarszawie pojawia si coraz wicej powaniejszych tekstw, wKrakowie, myl, e te si to powoli zacznie, mimo e obecnie to oni maj najbardziej kabaretow scen. Ale przykadowo wLublinie jest ju scena cakowicie poetycka, tam raczej nie ma humoru w tekstach. To wszystko zaley od sceny, od publicznoci. Myl, e to przekonanie, e ludzie chc si bawi, bierze si zmiejsca, wktrym slamy si odbywaj. Jestemy wklubie ludzie chc si bawi. Nie czytamy zatem tych tekstw, ktre przeczytalibymy na wieczorkach poetyckich, co moim zdaniem jest bdem. Ale jeeli niektrzy poeci tak wybieraj, to jest ju ich sprawa.
/106/
Agata Koodziej

Uwaasz, e kady wiersz, ktry sprawdza si na tradycyjnym spotkaniu autorskim, moe zaistnie na slamie? Wydaje mi si, e jeeli czytasz tekst na wieczorze poetyckim, to ten sam tekst rwnie dobrze moe zaistnie na slamie. Nie moe by czytany z kanapy przez zagubionego w ksice autora, ale dobrze przedstawiony na pewno moe si sprawdzi. To ju jest kwestia odpowiedniego podejcia do tekstu irozoenia akcentw wwanych wedug nas miejscach. Wieczorki poetyckie promuj zazwyczaj twrczo, ktra zostaa wczeniej opublikowana, atym samym, odsyaj nas do poetyckich tomikw, wktrych lekturze moemy si zagbi. Na slamie mamy do czynienia z poezj natychmiastowego spenienia, jak uj to Jerzy Jarniewicz, tzn. nie mamy szansy wrci do lektury wiersza. Naszej ocenie podlega to, co si wydarzyo wdanej chwili, na przestrzeni tych kilku minut. Wane jest to, jak te teksty przedstawimy. Wsytuacji wieczoru autorskiego wszyscy jestemy skupieni. Teoretycznie. Na slamie wyglda to zupenie inaczej, dlatego jeeli wiersz ma pi den, to oczywiste, e wszystkich ich nie zrozumiemy. Nie znaczy to jednak, e nawet jeeli wiersz jest trudny wodbiorze, nie mona go przedstawi, zwrci uwag na to, co najwaniejsze gosem, gestem. Moemy w ten sposb zasugerowa pewna interpretacj nasz, autorsk. Oczywicie, inaczej si pisze z myl o wystpie na scenie, ale nie wydaje mi si, eby to byy a tak bardzo odlege wiaty. Sprbuj zatem odwrci to pytanie jeeli kada poezja nadaje si na slam, to czy kady wiersz slamowy nadaje si do tomiku poetyckiego? I tak, i nie. Pewnie nie wszystkie wiersze pojawiajce si na slamach nadaj si do druku inie wszystkie by si wksice obroniy,
...rozmowa z Grzegorzem Bruszewskim

/107/

ale to zaley od proporcji performanceuisowa. Slamerzy wydaj przecie tomiki wierszy. Niekoniecznie wPolsce, ale wydaje si te tomiki poezji zpyt CD, dziki czemu jeden tekst moemy sobie odebra na kilka sposobw, co uwaam za fajn alternatyw wobec tradycyjnego odbioru poezji. Znika jednak wtedy ten aspekt swoistego sprzenia zwrotnego pomidzy slamerem ainnymi uczestnikami obecnymi na sali, ktry pozwala publicznoci wpywa na ostateczny ksztat wiersza. Nic nie zastpi tak naprawd wystpu slamowego. Dla osb, ktre pisz po to by wystpi, ideaem jest wystp na scenie to jest priorytet. Przy okazji mona publikowa tomiki iwydawa pyty, eby dotrze do innych odbiorcw, ktrzy niekoniecznie przyjd na slam, aby moe dziki takim publikacjom zainteresuj si tym izobacz, e nawet jeli nie lubi slamu, to wiersz ten na kartce ich zachca. Tomiki ipyta to jest jaki rodzaj dodatku. Zreszt, kady kto jest poet pewnie chciaby wyda tomik. To jest zawsze co fizycznego, do czego mona wrci. Slam jest zdarzeniem. Oprcz tego, e si nagrywa czasem slamy, to nic poza jakimi wraeniami, wspomnieniami po nich nie pozostaje. Wiadomo, e nic nie zastpi slamu. Ten sam tekst powiedziany drugi raz, staje si czym zupenie innym, bo suchaj go inni ludzie, bo prowadzcy jest inny itp. Tysice rnych czynnikw. Ksika jest zawsze uzupenieniem, takim pomocnikiem naszej pamici, ebymy mogli sobie przypomnie wydarzenie. Wydaje si j take po to, eby ci, ktrzy byli na slamie mogli sobie do tych tekstw wrci, bo przecie poeta nie zawsze chce powtarza te same teksty, atak mona samemu do nich wrci iopowiedzie je. Wtakim razie, dlaczego ty nie wydae jeszcze swojej twrczoci wadnej formie?
/108/
Agata Koodziej

Wiesz, nie myl otym. Jakie rzeczy sobie nagrywam, skupiam si na swoim gosie, aby jak wyrzuc kartk azdarza mi si wyrzuca teksty, ktre ju mi si nie podobaj zosta jaki lad po tym. By moe bdzie ztego kiedy co fajnego, aby moe bd si ztego mia. Po wyjedzie Bohdana Piaseckiego zPolski przejlicie wraz zWojtkiem Cichoniem organizacj regularnego warszawskiego slamu. Jednak oprcz tradycyjnych slamw poetyckich zorganizowalicie w stolicy take kilka tzw. antyslamw. Formua ich jednak rnia si od eventw, ktre jako pierwsze t nazw byy opatrzone, amianowicie antyslamw rozpocztych wStanach, gdzie wtrakcie trwania wieczoru wszystkie wygoszone na scenie wiersze dostaway maksymaln ilo dziesiciu punktw. No iwidzisz zrobilimy antyslam do antyslamu (umiech). Kwestia bya taka, e oprcz Stanw Zjednoczonych regularny antyslam przez wiele lat odbywa si take wNiemczech. Teraz ju go nie ma, poniewa Paula, ktra organizacj tych imprez si zajmowaa, wyjechaa zNiemiec. Rozmawialimy kiedy zni na ten temat istwierdzilimy, e my take jako prowadzcy musimy mie jak odskoczni od slamu, eby nie zwariowa izrobilimy sobie alternatyw sami dla siebie. Przenielimy si na drug stron Wisy, zracji, e ma inn renom i postanowilimy nagradza ludzi za to, e pisz le. Oczywicie to nie zawsze byli ludzie, ktrzy pisz specjalnie le. Byli te uczestnicy, ktrzy pisali takie rzeczy jak na slam ina antyslamach udawao im si dochodzi wyej. Ale, przykadowo, pierwszy antyslam wygra DJ po imprezie. Taka alternatywa dla slamu bya te wana dla poetw. Pokazywaa, e nie naley traktowa za bardzo serio swojej wygranej bd przegranej. Wymylilimy, e kady tekst oceniamy wskali od 1 do 10. Dwie najwysze noty odpadaj, trzy najnisze sumuj si, aosoby znajnisz punktacj wchodz do drugiej rundy. Pniej, co byo mieszn innowacj, jeeli chodzi oantyslamy (ktre zreszt odbyy si do tej pory prawdopodobnie tylko wStanach iBerlinie), na
...rozmowa z Grzegorzem Bruszewskim

/109/

scen wychodziem ja zWojtkiem, jako prowadzcy. Kady znas reprezentowa jednego poet zpfinau. Publiczno rzucaa wnas papierkami, akto dosta wiksz iloci papierkw, tego poeta przechodzi dalej. Nie chcielimy, eby rzucano wpoetw, wic podstawilimy si sami. Uwaalimy, e jest to fajna alternatywa izabawa przy okazji. Nie chcielimy organizowa ich jednak zbyt czsto, aby ta forma si nie przejada. Odbyy si trzy regularne antyslamy, co kwarta. Teraz nie mamy za bardzo czasu, nie chcemy robi tego w Powikszeniu, anie mamy te za bardzo czasu, eby szuka innego miejsca. Na pewno antyslam wrci jeszcze. Moe na walentynki, moe zokazji innego wita, tak, eby by powd, aby go zrobi. Wspomniae oberliskiej scenie slamowej. Znalazam jedn ztwoich wypowiedzi, gdzie stwierdzasz, e Berlin jest stolic slamu. Europejsk czy wiatow? Chyba trudno zaprzeczy, e slam na najwiksz skal rozwin si jednak wStanach. Nie byem na adnym slamie wStanach, ale ztego co widz wfilmach ico wynika te zrozmw zludmi ze Stanw, scena tam jest bardzo profesjonalna. Istniej okrelone, wyuczone chwyty, ktrych si uywa. Gdy kto mwi tekst, wie, wktrym momencie ludzie si wzrusz iju ma wywiczone wtych miejscach pauzy. Wydaje mi si to troch straszne. Amerykanie s oczywicie wporzdku, gdy mwimy otekstach, osamej poezji, ale jeeli chodzi owystpy to uwaam, e Europa ich dawno dogonia, oile nawet nie przegonia. Jeeli chodzi oAngli, to, przykadowo, w Londynie s dwa regularne slamy, z ktrych jeden jest taki sobie igromadzi duo starszych osb wwieku 60+, cho oczywicie s te tam mode osoby. Jednak tam slam wydaje si stawa coraz bardziej niszowy. Tam jest duo bardziej rozwinita poezja performansowa, spokenwordowa. ABerlin? Wiadomo, dla mnie jest najlepszy. Byem tam wiele razy ikady regularny slam ma tam taki poziom, jaki unas zdarza si raz do roku. Wynika to ztego, e cz
/110/
Agata Koodziej

tych artystw wNiemczech ma stypendia artystyczne idziki temu ma czas, eby wszystko dopracowa. Moe wicej uwagi skupi na swoich wystpach, anawet musi, bo przecie musi si ztego rozliczy. Kady ma swj projekt wyda pyt, ksik, zrobi jakie jednoosobowe show, wic to te czyni t scen bardziej profesjonaln, bardziej yw. WNiemczech scena slamowa wogle jest jakim fenomenem. Tam wkadym miejscu jest slam. Na przykad miasto Bielefeld, ktre jest takimi polskimi Kielcami. Ma ono wswoim obrbie pitnacie regularnych slamw. Kilonia ma festiwal slamowy, gdzie dwa ip tysica osb przyszo na poezj do teatru. WNiemczech te duo wiksze jest skupienie na aspekcie performatywnym. By moe to ze wzgldu na ich teatr, aby moe dlatego, e jest tam naprawd wielu profesjonalnych ludzi, reprezentujcych wysoki poziom. Kiedy regularny slam gromadzi 300-400 osb, to ciko te si nie postara, ajeeli wPolsce, nie mwi teraz oWarszawie, ale wmniejszych miastach, przychodzi na slam trzech wystpujcych, apubliczno liczy dziesi osb, to czasami niektrym nie chce si nawet czyta. Nie chc tu sia jakiego defetyzmu, ale czasem tak bywa, e siada psycha. W Berlinie poza regularnym slamem odbywa si te, co roku, jedno zwikszych wydarze slamowych wEuropie SLAM!Revue, wktrym od 2004 roku uczestnicz te Polacy. Tak, to jest cz duego berliskiego festiwalu literackiego. Oni zawsze byli mocno nastawieni na Europ Wschodni. Organizator nazywa si Martin Jankowski (odziwo nie jest Polakiem, nie wiadomo do koca, jakie ma korzenie) ijest pisarzem, ktry stara si zaprasza goci gwnie zEuropy Wschodniej. Jest tam oczywicie te zawsze kilku goci z Europy Zachodniej i artystw na stae mieszkajcych wBerlinie, ktrych zaprasza jako pewien kontrast. Taka multikulturowo wpywa na specyfik tego festiwalu, ktrego celem jest zaprezentowanie przegldu poetw slamowych zcaej Europy. W2004 roku
...rozmowa z Grzegorzem Bruszewskim

/111/

rzeczywicie by tam jako pierwszy Maciej Kaczka, wnastpnym roku by Bohdan [Piasecki] itd. To organizatorzy decyduj, ktrych artystw izjakiego kraju chc zaprosi. Zazwyczaj polega to na tym, e albo kogo wystp widzieli przy jakiej okazji ichc go zaprosi, albo osoba zpoprzedniego roku poleca kogo. Ja po prostu dostaem maila. Tam nie ma adnych eliminacji, to nie s mistrzostwa wiata, to jest przegld literacki. Od 2011 roku SLAM!Revue jest winnych rkach. Martin Jankowski by bliszy scenie literackiej, ateraz organizuj to ludzie zwizani bezporednio zberlisk scen slamow. Wydaje mi si, e teraz to bardziej opiera si na towarzyskich ukadach. Wtym roku Bohdan Piasecki by po raz drugi. Nie zmienia to faktu, e s to bardzo dobrzy wykonawcy, Bas [Bttcher], ktry to teraz ogarnia, jest bardzo znanym niemieckim poet, ikon, jeeli chodzi ospoken word. Wystpowa ju nawet wTadykistanie. Niesamowicie profesjonalna osoba, ale iza 300 euro dopiero wychodzi zdomu takie ma zasady. Zdrugiej strony, jeli mu pac to, czemu ma tak nie robi (umiech). Powiedziae, e SLAM!Revue to nie mistrzostwa, aprzegld literacki, ale wydarzenie to ma jednak struktur slamu ztowarzyszcym mu gosowaniem, atym samym, wygran bd przegran. Byem na dwch tych imprezach raz jako widz, araz jako wystpujcy. Ztego co pamitam, to kady zwystpujcych ma zawsze dziesi minut, a potem jest czas na oklaski, ktre mierzy co takiego, co okrelibym jako oklaskomierz. Nie wiem, na czym to polega, nie wiem, na ile to dziaa, ale tam tak naprawd chodzi ozabaw. Gwn nagrod jest to, e jaka firma zrobi Ci stron internetow, wic to jest raczej miejsce, gdzie spotyka si ludzi iwymienia pogldy. To nie jest slam. Kto spoza sceny slamowej nazwa to tak, aby umieci wnazwie sowo klucz, awNiemczech slam jest takim sowem kluczem. Przykadowo, kiedy wBerlinie, wzwizku zEuropean Poetry Slam Meeting, na ktry nas zaproszono, poszlimy skserowa jakie doku/112/
Agata Koodziej

menty i pan z ksero widzc te kartki powiedzia: O! Slam! Gdzie jest slam teraz?. To byo dla nas szokiem, bo unas nawet ludzie ze rodowisk artystyczno-kulturalnych nie wiedz czsto, czym jest slam. European Poetry Slam Meeting to byo do due przedsiwzicie. Na czym polegao? To bya bardzo kontrowersyjna rzecz, na pocztku zreszt zbojkotowana przez Niemcw. Dziao si to wBerlinie, aorganizowali to Francuzi, konkretnie francuska agencja eventowa, ktra w Polsce robi Francophonic Festival iwsppracuje zInstytutem Francuskim. Oni dostali na ten event z Unii Europejskiej kilka milionw euro, czyli jakie nieziemskie pienidze. Zarezerwowali kampus hosteli we Wschodnim Berlinie iwszystkich zaproszonych tam wpakowali. Codziennie odbywaa si seria warsztatw. Tematy byy bardzo rnorodne. Przykadowo, bralimy udzia wjakich warsztatach zDJem, ktry pokazywa nam, jak miksowa wiersze, co byo bardzo mieszne. Pniej by jaki voice actor, ktry na co dzie podkada gos wdubbingu ipokazywa poetom wystpujcym na scenie, jakie s skale dwiku. Biegalimy te po jakich matach przez ptora godziny iwydawalimy zsiebie rne dwiki, co byo super. Byy te warsztaty na temat czenia poezji zmuzyk, dyskusje otym, jak slam wyglda wjakim kraju. Przy okazji odbyway si slamy. Wybrano kilka klubw wBerlinie iwjednym czasie wczterech czy piciu miejscach odbyway si slamy zludmi zrnych krajw, co te byo jak moliwoci promocji. Niemcy czciowo t imprez zbojkotowali, bo nie oni byli organizatorami, aorganizowano to na ich ziemi. Oni bardzo, bardzo mocno s zwizani ze swoj scen ipotraktowali to emocjonalnie. Od dwudziestu lat j maj, wic wcale si nie dziwi, e jeeli kto wszed na ich teren, to wywoa tak reakcj. W kocu jednak kilka osb wysali, eby nie byo, e s jacy zatwardziali. Rozmawiaem pniej zgwnym organizatorem tego protestu ipowiedzia mi,
...rozmowa z Grzegorzem Bruszewskim

/113/

e rzeczywicie troch si unieli, ale naprawd caa ta sytuacja ich mocno zdenerwowaa. To bya jednorazowa inicjatywa? Tak. Nie wiem, dlaczego nie dostali wicej funduszy na ten projekt. By moe feedback by zy, nie mam pojcia. Nie kontaktowaem si znimi. Pomys ponownego spotkania tego typu jednak jest, ale pki co nie ma na niego pienidzy. Wiem, e Niemcy si do tego przymierzaj usiebie znowu, wiadomo. WPolsce poza slamami prowadzisz take zWojtkiem warsztaty slamowe. Skd pomys na wcielenie wycie tego typu projektu? WPolsce to si pojawio spontanicznie. Napisa do nas Janusz, czowiek, ktry jest nauczycielem jzyka polskiego w Milanwku pod Warszaw. Bardzo otwarty go, hipis, ktry stwierdzi, e skoro robimy slam, to moglibymy pouczy te jego uczniw. Itak si stao. Pniej, idc tym tropem, postanowilimy z Wojtkiem zrobi takie warsztaty razem z instytucjami pastwowymi. Opr by olbrzymi, a wsppraca zupenie nieudana, w zasadzie nie wiem nawet, o co tam poszo. Teraz raczej robimy tego typu warsztaty na zamwienie. Sami takich rzeczy ju nie organizujemy ze wzgldu na rny odbir. Organizujecie warsztaty tylko dla modziey wwieku szkolnym? Byo kilka warsztatw oglnych bez ustalonego limitu wiekowego, ale tak to ju jest ze slamem, e gwnie wystpuj na nim ludzie w okrelonym wieku. Tym bardziej, e slamy organizujemy w klubach, wiec s to zazwyczaj ludzie czynni klubowo w wieku od siedemnastu do trzydziestu piciu lat. Oni nie zawsze chc sucha tego, co robi le. Jest jaka taka duma, ktra na to nie pozwala. Oczy/114/
Agata Koodziej

wicie nie uwszystkich, ale myl, e to jest dla nich gwny powd. Aludzie starsi, ktrzy mogliby przyj na warsztaty, nie zawsze maja czas iochot uczy si od kogo modszego tego, co ijak maj robi. Dlatego gwnie robimy warsztaty dla modziey. Oni s najbardziej otwarci, maj najmniej oporw, jeeli chodzi owystpowanie. Wielu znich duo mogaby si jeszcze nauczy, jeeli chodzi opisanie, ale dziki temu, e maja takie warsztaty regularnie wswoim miecie, wiedz cokolwiek oslamie. Przykadowo, wtakim miecie jak Zakopane, ktre jednak nie jest tak due (pomijajc cay jego walor turystyczny), wurzdzie miasta wszyscy wiedz, czym jest slam poetycki, awiceburmistrz przychodzi na slam, ktry jest przez nas organizowany po warsztatach zlicealistami. Amerykaska szkoa dla dzieci dyplomatw wKonstancinie te ma, przykadowo, zajcia ze slamu. Poza Polsk mielicie okazj prowadzi tego typu warsztaty take za granic, tam raczej nie byo problemu, eby namwi czynnie wystpujcych slamerw do uczestnictwa wwarsztacie. Ito jest wanie ta rnica kulturowa. We Francji slamerzy przyszli posucha tego, co my mamy do powiedzenia na temat poezji, popisa sobie naszymi technikami kreatywnego pisania ijednoczenie posucha wskazwek dotyczcych wystpu. Scena slamowa we Francji, jak wkadym kraju, ma swoj specyfik iwyglda tak, jak wyglda caa Francja, to znaczy jest multikulturowa. Ci ludzie s zwizani czsto zmuzyk, kabaretem czy teatrem. Ich wystpy s bardzo muzyczne, cakiem rne od tego, co my prbujemy tutaj robi. Wtrakcie warsztatw staralimy si wsplnie popracowa nad ich wystpami. Tak samo wygldao to, kiedy robilimy te warsztaty w innych krajach. Dzielilimy si swoimi dowiadczeniami sami wynoszc ztych warsztatw wiele. Fajnie jest, kiedy wida, e takie warsztaty przynosz jakie efekty. Przykadowo, we Francji jest ten sam problem co unas mieszne teksty wygrywaj. By na tych warsztatach jeden chopak,
...rozmowa z Grzegorzem Bruszewskim

/115/

ktry powiedzia, e ma wiersz, ale boi si go przedstawi, bo nie chce by wymiany za powany tekst. Ipo naszych warsztatach zdecydowa si znim wystpi, apotem podzikowa nam za to. Nie mam zielonego pojcia, czy pisze tak dalej, ale to by fajny efekt pracy. Prowadzilicie jakie warsztaty w Polsce, ktre szczeglnie zapady ci wpami ite mogyby posuy za przykad, e tworzenie takich projektw ma sens? Robilimy ostatnio warsztaty wmiejscowoci Jarosaw na Podkarpaciu, wramach projektu unijnego. Przeznaczone byy dla ludzi wwieku od szesnastu do dwudziestu szeciu lat. Ztego co widziaem, Jarosaw jako miasto jest bardzo smutnym miejscem. Wikszo ludzi wyjeda do innych miast za prac, na studia itp. Projekt by skierowany do tych modych ludzi, ktrzy tam zostali. Warsztaty trway od dwunastej do osiemnastej ibardzo podniosy mnie na duchu. Na pocztku cz osb czytaa zkartki trzymanej trzsc si rk albo wogle nie chciaa wychodzi na rodek, adziki serii rnych wicze udao si te rzeczy przeama iosign widoczny efekt. To jest co dla mnie, po czym mog stwierdzi, e te warsztaty rzeczywicie miay sens. One s tak rozpisane, eby przekona ludzi, e kady moe wystpi, zaprezentowa co swojego. Chciaabym zapyta jeszcze ojeden projekt warsztatowy, wktry niedawno si wczylicie, amianowicie oProjekt Poezji Alzheimerowskiej. To by projekt, ktry Gary Glazner wymyli sobie wUSA iszuka partnerw wrnych krajach Europy, szuka take wPolsce, gdy tu mieszka jego szwagierka ibrat, wiec napisa do nich, czy maj jaki pomys na finansowanie takiego projektu. Oni udali si z tym pomysem do polskiej ambasady, gdy dziecko ambasadora chodzi do szkoy w Konstancinie i udao si im uzyska pienidze na przylot
/116/
Agata Koodziej

Garyego do Polski i jakie symboliczne honoraria dla nas. Dziki temu, e zaangaowa si wto ambasador, udao si te atwo cign do projektu domy pomocy spoecznej. Polegao to na tym, e przygotowywalimy wczeniej wiersze, ktre osoby biorce udzia wwarsztatach powinni zna Na straganie Brzechwy, Stepy Akermaskie Mickiewicza, Nic dwa razy Szymborskiej iprzychodzilimy tak przygotowani do domu opieki spoecznej, do ludzi zchorob Alzheimera. Kady znas performowa razem ztymi osobami. Mwilimy jeden wers, aoni powtarzali go bd mwili razem znami. Okazao si, e ludzie, ktrzy pod koniec spotkania nie wiedzieli, kim jestemy inie pamitali, po co tu przyszlimy, pamitali wiersze ze swojego dziecistwa. To byo niezwykle wzruszajce itrudne zarazem, bo te za kadym razem musielimy si znimi wita. To odbywao si wformie caego rytuau opracowanego wanie przez Garyego, ktry by te tam na miejscu przez cay czas i wszystko koordynowa. To by projekt pilotaowy icay czas liczymy na kontynuacj, wysyamy wtej sprawie pisma. Domy spoeczne byy zachwycone tym projektem ichc znami wsppracowa, tylko potrzebne s na to pienidze. Rozumiem, e jeli znajda si fundusze, to projekt bdzie kontynuowany? Tak. To jest cay cykl. My najpierw powtarzamy ztymi ludmi teksty, apotem tworzymy razem nowe wiersze. Oni rzucaj jakie wersy, my zadajemy pytania i ukadamy to wszystko w linijki. Obecno poety na sali pomaga w uoeniu tego w rymy itd. Dziki temu ludzie si otwieraj. WStanach na przykad ten projekt dziaa ju od wielu lat i dochodzi do tego, e ci poeci z chorob Alzheimera publikuj swoje wiersze, atake wystpuj znimi. Taki jest te tego cel eby ich kulturalnie zaangaowa. Warsztaty oczywicie mona zrobi wweekend, kiedy wszyscy mamy wolne, ale przecie jest wiele innych rzeczy do zrobienia zorganizowanie klubu, ktry pozwoli ludziom z demencj wystpowa, zaangaowanie publicznoci, nagonienie
...rozmowa z Grzegorzem Bruszewskim

/117/

problemu itd. Ato jest przecie super projekt! Ci ludzie s naprawd wietni. Moja babcia miaa demencj ipamitam, e bardzo ciko to znosiem. Dla nas te warsztaty to byo olbrzymie dowiadczenie ite nauka szacunku dla starszego czowieka. By moe brzmi to banalnie, ale tak to wanie wygldao. Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? Prawda.

Weronika Lewandowska slamerka, poetka, performerka. W 2006 roku wystpia na Internationale SLAM!Revue w Berlinie. Swoje wiersze prezentowaa rwnie na wielu europejskich scenach, m.in. w Warszawie, Berlinie, Dsseldorfie, Augsburgu, Pradze, Brnie, Turynie, Paryu, Londynie, Madrycie iArnheim. Wraz zprojektem plan.kton wystpia podczas nocy otwierajcej European Slam Poetry Meeting wBerlinie, w2009 roku. Wplanach ma wydanie multimedialnego tomiku poezji, nad ktrym pracuje wsplnie zplan.ktonem.

Potrzebuj przestrzeni wypenionej ido wypenienia rozmowa zWeronik Lewandowsk


Agata Koodziej: Braa udzia wprojekcie Slam Sensing Nation Sensation, ktry jak podaj oficjalne informacje by koncertem-happeningiem opartym na idei guchego telefonu, wwyniku ktrego wiersz Marcina Cecko Czekam wkuchni na owiecenie przeszed ewolucj tumaczenia zjzyka na jzyk wnastpujcej kolejnoci: polski angielski holenderski hiszpaski hebrajski francuski japoski polski. Projekt nawizywa do form spoken word, ale wjego tytule pojawia si jednak nie spoken word, ale slam. Dlaczego? Uwaasz, e slam mona rozumie szerzej ni tylko jako pewnego rodzaju wydarzenie? Weronika Lewandowska: Zaproszenie do projektu zawierao w instrukcji otwarto na wszelkie dziaania, zarwno ztekstem, jak iscenicznym sposobem jego prezentacji. Dlatego nie bya to recytacja, ale prba wielopaszczyznowego powiedzenia wiersza. Natomiast guchy telefon postrzegam jako jedn zpierwszych gier wszum, jakie uczy si mae dzieci, niewiadomie pokazujc twrczy potencja znieksztace. Wtym przypadku wykorzystany na polu jednego wiersza. Znaczenie tracone, uzyskiwane, odksztacone ujawniao si nie tylko wkolejnych tumaczeniach, ale take wmelodii samego jzyka, rytmie prezentacji, dobranych rodkach ekspresji, wizualnym imuzycznym kontekcie iich korelacji. Sama zmieniam wyjciowy tekstu, bo jeli miao co wtym by ze slamu, musiaam zama wiersz wto, co
/121/

jest moje wtym momencie. Powiedzie go wmoim szyku imelodii Adlaczego slam, anie spoken word? Myl, e wSSNS slam jest wpisany wstruktur caoci, wpomys pewnej walki znacze ijzykw, sposobw prezentacji. Zreszt, na slamach rywalizacja wcale nie jest a taka wana. Liczy si zbudowanie czego, performatywny eksperyment z wasnym tekstem, reakcja publicznoci, jak zagra tekst na scenie. Slam jest pewn form wieczoru isposobem na kontakt zpublicznoci, nawoywaniem do poszukiwa nowych rodkw tworzenia iekspresji tekstu poza kartk. Wtej myli by stworzony SSNS. Slam chyba zawsze bd rozumiaa jako pewne wydarzenie, z rnymi moliwociami jego organizacji. Zkartk, bez kartki, ale wanie na scenie, ktra moe by wszdzie. Slam nie ogranicza, ale te dziki kontaktowi zpublicznoci, wyznacza jakie ciche reguy komunikacji, wpisujc je wsam poezj ijej prezentacj. Pomimo zaangaowania wwiele projektw artystycznych, nadal wystpujesz na slamach, ktre, jak wiadomo, poprzez otwart formu uczestnictwa czsto prowadz do prezentacji wjednym miejscu iczasie twrczoci obardzo rnym stylu, ale iobardzo rnej jakoci. Widzisz wsamych wydarzeniach slamowych jaki potencja twrczy? Chyba wanie oto chodzi, e to jest forma demokratyczna wswoim zaoeniu. Nie ma tu wstpnej selekcji, nie musi za Tob sta wydawnictwo, dystrybucja, pochlebni krytycy, ilo publikacji, ilo napisanych wierszy, dowiadczenie sceniczne czy marketing. To jest wolno slamu. Moesz si tu czego nauczy od innych albo sam co wnie. Bardzo dobrze, e wPolsce slam nie ma cile okrelonego profilu, e tyle rnych osb mona spotka jednego wieczoru. Slam to troch taka szkoa dla poetw, ktrzy wystpuj ze swoimi wierszami. Te moe nieoficjalna ipynna grupa, ktrej programem artystycznym jest wychodzenie ze swoimi wierszami przed publiczno. Przy innej okazji niektre wiersze nie zaistniayby wswojej
/122/
Agata Koodziej

wielozmysowej formie. Potencja jest spory, ale itak wiele zaley od samych poetw iod tego, zjakim podejciem przychodz na slam. Nie przeszkadzao ci nigdy to, e jeste oceniana przez, czsto bardzo przypadkow, publiczno? Czasami co potrafi mnie wybi z rytmu mwienia i oczywicie to przeszkadza. Niekiedy gocie zzagranicy dziwi si, e unas jest takie zamieszanie inie ma idealnej ciszy wtrakcie slamw. Troch inaczej wyglda to unich. Unas slamy czsto odbywaj si wniezym chaosie. Musisz wiczy koncentracj. Nie ma co za bardzo si przejmowa przypadkow krytyk z tumu, trzeba mie dystans, umie czasem improwizowa ii dalej ze swoim tekstem. Kady, kto cho raz by wWarszawie na slamie wie, e takie wieczory s nieprzewidywalne iatmosfera zaley wduej mierze od samej publicznoci. Pamitam wiele miych reakcji, ale i kilka osabiajcych komentarzy i zgryliwoci. Nie tylko od publicznoci. Wiem, po co to robi; wiem, e to lubi. Mnie moe tylko podama brak natchnienia. Poza tym, zawsze myl, e dany tekst nie musi si wszystkim podoba imoe nawet lepiej, e tak jest. W swoich projektach bardzo czsto poddajesz sowo mwione dziaaniu wspczesnej technologii. W kwietniu 2011 roku odby si w Galerii wDomu twj wirtualny autorski wieczr poetycki, wtrakcie ktrego prezentowaa na ywo wizualizacje swoich wierszy z tomiku Jzyk wuchu. Blisze jest Ci tworzenie tekstu wobec zgromadzonej publicznoci wsieci czy na scenie? Projekt Wieczr formy poetyckiej by eksperymentem zpierwszymi moimi samodzielnymi prbami wizualnymi. Podczas czatu rozmawiaam zludmi, ktrzy tego wieczoru mogli wsieci zobaczy moje wideo ianimacje do wierszy.
...rozmowa z Weronik Lewandowsk

/123/

Slam ianimacje wierszy te dwa sposoby prezentacji rni si bardzo isam kontakt jest inny. Podczas wernisau wGalerii nie byo twrczego dziaania na ywo jako takiego. Zdecydowanie wol efemeryczno slamw, zadymienie, scen z nagonieniem i wiatem. Nieprzewidywalno wieczoru ikontakt bezporedni. Interakcj bez latencji zaporedniczenia. Potrzebuj przestrzeni wypenionej i do wypenienia. Ale internet ma swoj specyfik, ktra te mnie bardzo interesuje. Tylko forma prezentacji zmienia form interakcji, ina odwrt. Wsieci wana jest warstwa wizualna, ruch, animacja. Zupenie gdzie indziej jest autor wstosunku do swojej twrczoci ipublicznoci. WGalerii wDomu wykorzystywaam tagi, komentarze iopisy pod wideo, wiedzc, e odbir wideo jest zoony rwnie ztych elementw. To tworzyo wirtualn scen. Interakcje wsieci s bardzo anonimowe. Wida cz, ale nie wida obecnoci tych, ktrzy te odbieraj. Na slamie widzisz swoj publiczno, nawet jeli myli oczym innym iwcale Ciebie nie sucha. Moesz wtedy walczy ouwag, na ywo reagowa nawet na tych, ktrzy nie reaguj. Cyberformance slamowe mog by nawet ciekaw form. Ale wiesz, ja byam sama wdomu podczas mojego wernisau wGalerii. Imoi odbiorcy te. To byo bardzo smutne inie dawao energii, ktr daje slam na ywo. Wsieci miay ju miejsce prby tworzenia rnych form wirtualnego slamu. Mylisz, e takie wydarzenie wsieci mogaby si przyj? Rozszerzenie slamu na sie, wten sposb, e wspistniej rne rzeczywistoci to moe by nawet fajne. Ale pod warunkiem, e wystpuj wklubie, publiczno jest itu, iwsieci, mam kontakt zjednymi idrugimi. Jeli widzisz publiczno, anie widzisz kamery to chyba OK. Wtedy nawet zaczynam to czu... bo chyba wanie chodzi oto odczuwanie relacji. Ale musiaabym sprbowa!
Agata Koodziej

/124/

Polski slam doczeka si take swojego udziau w produkcji filmowej. Slam poetycki odbywajcy si z okazji dziewidziesitej rocznicy urodzin Krzysztofa Kamila Baczyskiego, wtrakcie ktrego slamerzy zostali poproszeni o podjcie si slamowej interpretacji wierszy polskiego poety, zosta zarejestrowany imia sta si czci filmu Baczyski wreyserii Kordiana Piwowarskiego. Jakie miejsce mia zaj slam wfilmowej biografii poety? Z Kordianem prowadzimy obecnie projekt plan.kton. Cay materia muzyczny, jaki przygotowalimy, jest owocem naszej wsppracy i przyjani. Slam nie by wic nieznanym pojciem dla reysera filmu o Baczyskim, a pomys na wczenie go do scenariusza, nie by przypadkowy. Poezja jest obrazem naszego ycia ioywa wsowie mwionym, wspotkaniach poetw, ktrzy czytaj swoje wiersze, wwymianie, ktra nastpuje midzy twrcami. Tak byo wtedy, itak jest teraz. A ycie Baczyskiego to nie tylko wojna. Slam w filmie staje si cznikiem midzy rnymi epokami. Przenosi poezj, ktra wydawaoby si jest nam, modym, bardzo odlega, do klubu, czyli w pewne okolicznoci i form, w ktrych dzi usyszymy slamerw. Nie byo to atwe iwpierwszym momencie moe by odbierane jako co sztucznego i patetycznego. Myl, e Kordianowi chodzio o to rwnie, e kiedy my powiemy wiersze Baczyskiego tak jak swoje, mog by one usyszane zupenie inaczej. S wtym inne emocje ni te, kiedy czyta aktor lub zawodowy lektor. Wpoczeniu zobrazem to wiersze opowiadaj histori Baczyskiego. Slam dopowiada prawd, uwspczeniajc poet zprzeszoci. Dodatkowo monta filmu, materiay, zdjcia zmieniaj odbir samego slamu. Trudno dzi powiedzie opatriotyzmie, opoezji zczasw wojny nie tworzc patetycznego obrazu inie odstraszajc nas, modych, przed odbiorem takich treci. Kordianowi udaje si omin te skojarzenia i przemwi do modych ich jzykiem, uywajc rwnie sw samego Baczyskiego.
...rozmowa z Weronik Lewandowsk

/125/

Wramach European Slam Poetry Meeting braa udzia wprogramie rezydencji artystycznej (artists in residence), ktry obj zaledwie garstk z wszystkich slamerw uczestniczcych w spotkaniu. Waszym celem stao si przygotowanie spektaklu bazujcego na waszej twrczoci. Jak wpraktyce wyglda program rezydencji? Wypeniajc zgoszenie na European Slam Poetry, liczyam na to, e dostan si na warsztaty. Przy okazji opisu swojej dziaalnoci, wspomniaam o plan.ktonie i dlatego otrzymaam dwie odpowiedzi od organizatorw: jedn, wktrej bya propozycja wystpu zzespoem podczas nocy otwierajcej spotkanie slamerw, drug zinformacj o zakwalifikowaniu do programu rezydencji. Warsztaty odbyway si codziennie przez pi dni, aich celem byo stworzenie spektaklu bazujcego na naszych tekstach iwystpach spokenwordowych. Wsumie dziewicioro slamerw, muzyk ireyser. To chyba Bohdan Piasecki, ktry rwnie by wtej grupie warsztatowej, zaproponowa, aby wystp oprze ocyrkowe triki. Wten sposb takie czynnoci, jak np. chodzenie po linie, podnoszenie ciarw, poykanie ognia stay si dla nas metaforami iosi, wok ktrej budowalimy cao wystpu. Podzielilimy si na trzyosobowe grupy, poniewa wtakich skadach mielimy na wiosn 2010 roku pokazywa nasz spektakl w kilku miejscach w Europie. W programie uczestniczyli: Laura Wihlborg ze Szwecji, Sergio Garau zWoch, Dominique Macri z Niemiec, Paula Varjack z Wielkiej Brytanii, Bernat Roig zHiszpanii, Julian Heun zNiemiec, Neil Beisson zBelgii oraz ja iBohdan Piasecki zPolski. W projekcie duo zaleao od poszczeglnych grup i ich kreatywnoci. Reyser asekurowa i podejmowa decyzje w momencie, kiedy mielimy zbyt rne zdania. Kady mg zaprezentowa nowy lub wczeniej napisany wiersz wswoim jzyku, ale wgrupie czsto pojawiay si teksty po angielsku. Potem pracowalimy zmuzykiem. Warstwa dwikowa korespondowaa zcyrkow konwencj.
/126/
Agata Koodziej

Ostatniego dnia ESP, podczas imprezy zamykajcej, zagralimy spektakl prezentujc wybrane fragmenty. Niestety, z powodu problemw zdrowotnych nie mogam uczestniczy we wszystkich wydarzeniach naszego tourne po Europie, ale byo to pierwsze tak intensywne przedsiwzicie, ktre pokazao, e slam to nie tylko wystpy indywidualne lub grupowe. To forma, ktra czy si zinnymi sztukami. Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? Struktura slamu ma w sobie du aleatoryczno, wic czasem to prawda, aczasem fasz. Publiczno decyduje owygranej, ato, co j przekona do jakiego wyboru, to moe by co zupenie innego ni tre. Poza tym nie tylko tre odgrywa rol na scenie. Charyzmatyczni poeci maj atwiej, jednak publiczno lubi zmiany. Nie ma regu zwycistwa na slamie.

Bohdan Piasecki poeta, performer, nazywany ojcem polskiego slamu. 15 marca 2003 roku w Starej ProchOFFni zorganizowa pierwszy w Polsce slam poetycki. Przez pierwsze lata aktywnie zaangaowany wrozwj tej formy na polskim gruncie. W 2007 roku reprezentowa Polsk na mistrzostwach wiata w Paryu, gdzie jako jedyny Europejczyk dotar do finau. W2008 roku zosta ogoszony najlepszym poet roku przez oksfordzk organizacj Hammer & Tongue, aw2009 jako jeden zrezydentw bra udzia wEuropean Poetry Slam Meeting wBerlinie. Ma za sob kilka midzynarodowych turne m.in. zprojektem Smoke & Mirrors na przeomie 2009 i2010 roku oraz zprojektem SpokeNWord on Tour w2011 roku. Obecnie mieszka wAnglii, gdzie obroni doktorat zteorii przekadu poezji na Uniwersytecie wWarwick. Koordynuje polsk edycj Projektu Poezji Alzheimerowskiej.

Przed polskim slamem jeszcze duga droga rozmowa zBohdanem Piaseckim


Agata Koodziej: Co skonio ci do podjcia decyzji oprzeniesieniu slamu na polski grunt? Bohdan Piasecki: Pomys by bardzo prosty. Najpierw obejrzaem film dokumentalny oslamie, nie pamitam jego tytuu, ale by to film telewizji Arte dotyczcy sceny slamowej wNiemczech. Miaem okazj zobaczy, jakiego typu s to imprezy poetyckie, jak reaguje na nie publiczno ijak jest liczna. To zasiao ziarno. Potem pojechaem na miesic do Anglii skorzysta zbiblioteki wCambridge iposzedem na kilka slamw, imprez spoken word. Miaem to szczcie, e akurat trafiem na te dobre, wic pomylaem, e warto by byo przeszczepi slam na polski grunt, bo nic takiego unas nie ma. Szczliwym trafem niedugo potem Szymon Karwowski zosta dyrektorem artystycznym Starej ProchOFFni, co dao nam moliwo ulokowania tam imprezy. Jak wyglday przygotowania do pierwszego slamu? atwo byo przekona ludzi do uczestnictwa wtakim wydarzeniu? Nie miaem zbyt duego dowiadczenia w organizacji imprez, wic staraem si zrobi, co mogem. Porozwieszalimy krzywe plakaty wszdzie, gdzie si tylko dao. Bardzo du pomoc wwypromowaniu pierwszego slamu okaza si te Druh Sawek. Prowadzi on wtym
/129/

czasie audycj hip-hopow wRadiostacji, ktra dziesi lat temu bya zupenie inn stacj radiow, ni jest teraz. Druh Sawek usysza, e organizujemy slam, wic zaprosi mnie do udziau w dwugodzinnej audycji powiconej slamowi iraperom, ktrzy albo wywodz si ze sceny spoken word, albo wpewnym momencie swojej kariery zaczli si ni interesowa. Dziki tej audycji, atake dziki naszemu usilnemu namawianiu, baganiu izastraszaniu ludzi, eby przyszli, udao si nam zapeni ProchOFFni na tyle, e par osb nawet nie weszo do rodka, bo zagroono nam, e zostanie wezwana stra poarna, co, jak uwaam, byo cakiem fajnym pocztkiem. Od 2006 roku mieszkasz na stae wWielkiej Brytanii. Jak wyglda tamtejsza scena? Slam jak wydarzenie nie jest tam raczej tak popularny, jak sama poezja spoken word. Sceny rozwijaj si na dwa rne sposoby. Moe by tak jak we Francji czy w Niemczech, gdzie slam staje si gwn platform dla poezji mwionej, albo moe by tak jak w Wielkiej Brytanii, gdzie jak susznie mwisz slamy nie s a tak popularne, dlatego e popularniejsze s inne formy prezentowania poezji mwionej. To nie jest tak, e ta forma sztuki zupenie tu nie istnieje. Po prostu wikszo stanowi tu eventy pozbawione aspektu rywalizacji. Ja sam prowadz wBirmingham tego typu event, na ktrym jest zawsze troje zaproszonych goci, atake troch czasu na scenie dla ludzi nowych tak zwany open mic. Kady dostaje par minut, ale nie ma to charakteru konkursowego. Slamy s popularne, ale tutaj traktowane s jako co, co si robi na pocztku kariery, jako dobry sposb, eby dosta troch czasu na scenie, oswoi si zpublicznoci izosta usyszanym przez innych, apotem przej do nastpnych etapw. Mao jest osb, ktre maj rozpoznawalne nazwiska i w dalszym cigu wystpuj na slamach.
Agata Koodziej

/130/

Uwaasz, e slam powinien by jedynie wstpem do kariery, czym na ksztat przegldu talentw? Takie podejcie do zjawiska jednak znaczco podkrela to, co uznaje si za gwny zarzut wobec slamu, amianowicie jego kompetytywno. W slamie element rywalizacji od samego pocztku by celowo absurdalny. To, czy przyznasz wierszowi 6.7, czy 6.8 punktu, jest nie do uzasadnienia, ito jest pikne. To, co slam osiga przez format konkursu, to, zjednej strony, skupienie uwagi publicznoci, a, zdrugiej, przypomnienie wystpujcym, e nie mwi tylko weter, ale do ywych ludzi. Tworzy to ciekawy format wieczoru, ktry zachca do odbioru poezji ludzi, ktrzy niekoniecznie na to by si zdecydowali winnej sytuacji. Jednak jeeli kto zaczyna na slamie traktowa rywalizacj jako faktyczny wyznacznik jakoci, odzwierciedlenie tego, e jedne wiersze s lepsze od drugich, to idea zaczyna si gdzie zatraca. Wane jednak jest przypomnienie, e krytyka samego elementu rywalizacji jako takiego, oparta na twierdzeniu, e poezja powinna by od niego wolna, zalatuje hipokryzj. Poezja drukowana wcaoci opera si przecie na takiej czy innej formie rywalizacji. Bez przerwy pojawiaj si konkursy literackie, poza tym publikacja wwydawnictwie te jest jak form konkursu bardzo powolnego izjednym sdzi, ale jednak. Rywalizacja wystpuje nie tylko wslamie, wrcz przeciwnie dobrze poprowadzony slam moe ten element rywalizacji osabi, wanie poprzez podkrelanie jego absurdalnoci. Jednak tym, co odrnia slam od przytoczonych przez Ciebie rnych form rywalizacji zwizanych z procesem wydawniczym, jest, po pierwsze, przypadkowe jury, apo drugie, konieczno momentalnej oceny prezentowanej twrczoci, bez moliwoci lepszego jej poznania. Pojawia si tutaj pytanie, na ile jestemy gotowi przyzna, e eksperci, ktrzy zgbili tajniki poezji poprzez studia, dowiadczenie czy
...rozmowa z Bohdanem Piaseckim

/131/

wasny talent, s wstanie dziki ktremu ztych czynnikw lepiej oceni, czym jest dobra, aczym za poezja. Nie mwi, e jest to teza nie do obalenia, ale wielokrotnie na przestrzeni lat wkadym kraju pojawiay si ruchy artystyczne, ktre kwestionoway kanon i jego stranikw. Oni by moe si znaj i maj czas, eby przemyle swj osd, ale przy ocenie kieruj si wasnymi normami ikryteriami. Slam uywa innej estetyki iinnych kryteriw. Najlepsze wiersze slamowe pisane z myl o komunikacji na ywo poprzez medium mowy, anie pisma, broni si zarwno wtakim szybkim odbiorze opartym na emocjonalnej reakcji, jak iprzy wielokrotnym przesuchaniu. Wydaje mi si, e jest miejsce na jedn i drug form, bo jedna drugiej nie wyklucza. Zaangaowany bye wmidzynarodowe tourne zprojektem Smoke & Mirrors, w ktrym uczestniczyo dziewiciu poetw z rnych krajw europejskich. Jak wygldaa wsppraca z artystami z tak rnym dowiadczeniem, ale i zapleczem kulturowym? Jak projekt by odbierany przez publiczno? Wsppraca bya zaskakujco atwa. Spodziewaem si trudniejszej, bo znaem zaledwie par osb spord tych, ktre miay wzi udzia wtym projekcie, atworzenie materiau miao trwa zaledwie kilka dni. WBerlinie waciwie nie bralimy udziau wkonferencji, tylko zamknito nas wteatrze ikazano pisa. Jednak osobowoci okazay si kompatybilne. Pracowalimy na pocztku wBerlinie, potem mielimy jeszcze kilka dni sesji wBelgii iudao nam si wtym czasie stworzy form, ktra odpowiadaaby dziwnym logistycznym wymaganiom tego projektu byo nas dziewicioro, ale w wikszo miejsc nie jedzilimy wszyscy. Zazwyczaj wposzczeglne miejsca jechaa trjka poetw imuzyk. Dlatego musielimy mie program, ktry wymaga obecnoci nas wszystkich, ale wniektrych wypadkach mg by prezentowany przez zesp trzyosobowy.
/132/
Agata Koodziej

Wydaje mi si, e nasza rnorodno pod wzgldem dowiadczenia, stylu iwraliwoci bya bardziej zalet ni wad. Wykorzystalimy j tworzc projekt oparty na wieloci jzykw iform. Odbir by raczej pozytywny, cho zaleny od tego, jak popularny jest spoken word wdanym kraju, atake od tego, jak miejscowy organizator wypromowa wydarzenie. Jak form przyj sam spektakl? Smoke and mirrors jest angielskim idiomem oznaczajcym oszustwo, ale te iluzj, co zwizanego zmagi. Pisalimy teksty indywidualne igrupowe, ktre czyy si nie tyle tematem, co pewn konwencj nawizywalimy do poszczeglnych rodzajw cyrkowych wystpw. Mielimy iluzjonist, linoskoczka, akrobat, pogromc lww itd. Do kadego z tych wystpw Ludwig [Berger] pisa muzyk. Spektakl trwa od czterdziestu minut do godziny iskada si ztekstw wrnych jzykach wraz zich tumaczeniami, bd bez nich, aczasem nawet zfaszywymi tumaczeniami. Co ciekawe, spektakl bywa bardzo dobrze odbierany nawet wmomentach, gdy jzyk niekoniecznie by publicznoci znany. Bawilimy si rnymi strategiami tumaczenia, ispecjalnie gralimy na tym braku zrozumienia. Miae okazj uczestniczy wwielu festiwalach dedykowanych slamowi, czy te poezji spoken word, wrnych krajach wiata. Czy ktre ztych wydarze zapado Ci szczeglnie wpami? Wiele, poczwszy od Shake the Dust. Nie wystpowaem na tym festiwalu, ale pomagaem przy jego organizacji. By to oglnokrajowy projekt slamowy dla modziey zcaej Anglii. Uczestniczyo wnim dziewidziesiciu poetw, ktrzy prowadzili warsztaty wczterdziestu piciu szkoach na terenie caego kraju. Projekt trwa wiele miesicy, a jego zwieczeniem by czterodniowy festiwal w Southbank
...rozmowa z Bohdanem Piaseckim

/133/

Centre wLondynie iwielki finaowy slam, na ktry wyprzedalimy bilety wQueen Elisabeth Hall. Tym samym, okoo tysica osb przyszo posucha, jak trzynastolatki, czternastolatki mwi wiersze. To byo bardzo wzruszajce. Wiele szk z biedniejszych czci miast specjalnie byo wybranych do tego programu. Poniewa byem organizatorem, miaem okazj obserwowa, jak ronie ich wiara wsiebie ijak zmienia si ich stosunek do poezji, pocztkowo nieomal zawsze bardzo negatywny. Jeeli chodzi o bardziej osobiste wspomnienia, to jest taki festiwal poezji w Szwecji, ktry si nazywa Ordsprak, gdzie spotkaem twrcw takich jak Saul Williams czy Sage Francis ludzi, ktrych muzyki i poezji suchaem, kiedy dopiero odkrywaem spoken word. Szczeglnie rozmowa zSaulem Williamsem bya dla mnie ciekawym dowiadczeniem to wanie jego utwr Twice the First Time zagra wiele lat wczeniej Druh Sawek na pocztku audycji promujcej pierwszy warszawski slam. Spdziem te dwa tygodnie wChinach, wPekinie, biorc udzia wprojekcie The Poetry Project. Spotkaem tam dwch poetw zAustralii (Omara Mus iLuk Lessona) irazem prowadzilimy warsztaty wpekiskich szkoach iuniwersytetach, dla dzieci idorosych, dla Chiczykw i emigrantw. Wystpowalimy w undergroundowych klubach ina Akademii Sztuk Piknych, wksigarniach isalach gimnastycznych. Przez cay ten czas miaem wraenie, e za chwil kto poklepie mnie po ramieniu ipowie, e przecie jestem tu tylko dlatego, e napisaem par sw... Przedziwne uczucie. Jak oceniasz ewolucj polskiej sceny slamowej? Co powinno by nastpnym krokiem wjej rozwoju? Slam w Polsce rozwija si bardzo powoli i ma na to wpyw bardzo wiele czynnikw. Wojtek [Cicho] i Grzesiek [Bruszewski], ktrzy
/134/
Agata Koodziej

s chyba najbardziej zaangaowani worganizacj tego typu wydarze w Polsce, a na pewno w Warszawie, i posiadaj spore w tej materii dowiadczenie, prowadz absorbujce ycie zawodowe, przez co nie maj za duo czasu. Podejrzewam, e potrzeba by byo kogo, kto zajmowaby si tylko tym i mg powici dugie godziny cikiej pracy, eby naprawd pchn t scen do przodu. Wszystko jednak idzie wdobrym kierunku, nie ma popiechu. Oile mnie pami nie myli, we Francji te slamy przez wiele lat byy bardzo niszowe, dopki Grand Corps Malade nie przebi si ze swoj muzyk. Poniewa sam okrela si mianem slamera, bardzo wielu ludzi wtedy po raz pierwszy usyszao otakich imprezach.Potem ju si potoczyo. Na pewno przed polskim slamem jest jeszcze duga droga. Przykadowo tutaj, wWielkiej Brytanii, dziaa organizacja Apples and Snakes, ktra istnieje od trzydziestu lat. Jest to organizacja charytatywna, ale wspierana przez rzd maj swj grant. Zajmuj si wspieraniem oraz promocj, nawet nie tylko slamu, ale szerzej poezji performansowej, na wszelkie moliwe sposoby od rozwoju artystycznego, po konkretne informacje dotyczce np. uprawnie do pracy wszkoach. WNiemczech na wielki coroczny slam, przykadowo wzeszym roku, sprzedano dwanacie tysicy biletw. Polska scena ma czas lepiej rozwija si powoli, ni wybuchn iznikn Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? To przewrotna uwaga Boba. Nie ma czego takiego jak obiektywnie najlepszy poeta, i niezbyt wane jest to, kto wygrywa. Wic chyba fasz!

Ja Kapela pisarz, felietonista, zwycizca pierwszego polskiego slamu iwielu innych. Autor dwch tomw poetyckich Reklama (2005) oraz ycie na gorco (2007), dwch ksiek prozatorskich oraz zbioru felietonw. Czonek zespou Krytyki Politycznej.

To nigdy nie jest ostateczne zwycistwo rozmowa zJasiem Kapel


Agata Koodziej: Zacznijmy od pocztku. Uczestniczye w pierwszym polskim slamie i wygrae. Jak to si stao, e wzie w nim udzia? Znae formu slamu ju wczeniej? Ja Kapela: Nie, raczej nie znaem. Moje pisanie wierszy zaczynao si jednak od tego typu konkursw. By to te czas, kiedy do aktywnie dziaa portal Nieszuflada.pl, gdzie take si troch udzielaem. Jednego dnia zobaczyem ogoszenie na supie, e jest konkurs poetycki. By to Turniej Jednego Wiersza wsiedzibie Zwizku Literatw Polskich. Uznaem, e pjd i zobacz, jak to wyglda. No iposzedem. Zobaczyem, e wyglda to do chujowo, wic uznaem, e skoro ludzie pisz takie wiersze, to przecie ja mog napisa lepsze i przy okazji zarobi troch pienidzy. W cakiem podobny sposb trafiem na slam. Zobaczyem na Nieszufladzie zaproszenie na pierwszy wPolsce slam. Dopiero wiele lat pniej, kiedy moja przygoda ze slamem tak naprawd ju si koczya, zaczem interesowa si tym, jak wygldaj tego typu imprezy za granic i jak wiele mona znale tam fajnych patentw, ktre daoby si wykorzysta tutaj. aowaem, e tak pno zaczem si tym interesowa. Moe lepiej by to wygldao (umiech).

/137/

Czyli twoje wiersze od samego pocztku przeznaczone byy do wygaszania na scenie? Tak. Mona tak powiedzie. Na pocztku byy to gwnie teksty do mwienia. Zaczynaem pisanie od rymowanych, rytmicznych wierszy. Dopiero potem bardziej zainteresowaem si form, przeszedem do wierszy wolnych izaczem skupia si na innych cechach formalnych ni rymowanie. Uwaasz zatem, e wtekstach slamowych, czy te szerzej, przeznaczonych na scen, forma nie jest tak istotna? Forma jest zawsze istotna, ale nie zawsze miaem tego wiadomo. Co nie znaczy, e nie staraem si czego zt form robi, ale byy to troch ruchy po omacku. Nie czytaem wtedy za duo poezji, byem raczej samoukiem. Dopiero zczasem zaczem interesowa si tym, co robi inni poeci wspczeni. Wygrae pierwszy slam, ale iwiele nastpnych. Mona mwi ojakichkolwiek strategiach zapewniajcych wygran na slamie czy zwycistwo jest raczej kwesti przypadku? Nie no, kompletny przypadek to nie jest. Myl, e wpyw na to ma kilka rnych czynnikw, rwnie okolicznociowych. To, e akurat ja wygraem pierwszy slam, mogo troch wynika zmojego imageu. Byem takim maym, niemiaym chopcem, amoje wiersze byy do zaczepne. Zdrugiej strony, czasem zaley to te od tego, jacy ludzie przyjd. Byem na takich slamach, gdzie ludzie wygrywali, poniewa, po prostu, przyprowadzili najwicej znajomych. Wzasadzie te jest to jaka strategia. Od dawna ju nie chodz na slamy, wic nie wiem, jak to wyglda dzisiaj, ale wtpi, e wiele si zmienio. Wydaje mi si, e jest co takiego, jak umiejtno, warsztat wystpowania, warsztat sla/138/
Agata Koodziej

mowy czy wogle poetycki, ktrego moesz si uczy iktry moesz rozwija. Na czym by ten warsztat mia polega? Wygrae wiele slamw, ale wielokrotnie zwycizc bywa take, przykadowo, Maciej Kaczka, ktrego sposb na publiczno by cakowicie odmienny. To, co reprezentuje Maciej Kaczka, jest bardziej zakorzenione wtradycji kabaretu, poezji piewanej, troch bardziej humorystycznej ni moja. Na pewno jest to co zupenie innego. Wiadomo, e ostatecznie to publiczno decyduje, wic wygrywa ten, kto si najbardziej spodoba. Mona bardzo rne rzeczy prezentowa, mona nawet zrobi kup na scenie. Byem raz wiadkiem takiego wydarzenia na slamie wLublinie, cho, co prawda, chopak nie wygra. Dziwne (miech). Ale jest to dowodem na to, e na slamie mona zaprezentowa wszystko. Publiczno wybiera. Bardzo atwo zdefiniowa, czym jest slam poetycki (poetry slam) jako wydarzenie. Problem pojawia si jednak, gdy odwrcimy kolejno sw izapytamy, czym jest poezja slamowa (slam poetry). Uwaasz, e moliwe jest zdefiniowanie takiej formy? Wydaje mi si, e obecnie najlepszym sposobem jest definiowanie przez performatywno. Piszesz co zmyl otym, e bdzie wygaszane/mwione/prezentowane. Wydaje mi si, e to jest podstawowy wyznacznik, bo przecie pisanie wierszy slamowych do publikacji ju jest czym zupenie innym. Uwaasz, e moliwe jest zaistnienie poezji slamowej wdrukowanym tomiku, ktry jednak zamyka moliwo ywej interakcji zodbiorc? Pytam oto, poniewa na twj debiut poetycki, tomik Reklama, skadaj si take wiersze prezentowane przez ciebie na slamach.
...rozmowa z Jasiem Kapel

/139/

No tak. Mam nadziej, e moje wiersze jako si broni take na poziomie literackim, dlatego uznaem, e je opublikuj. Ale nie wszystkie wiersze, ktre wygaszaem, s opublikowane. Staram si dziaa na dwch poziomach nie tylko performatywnym, ale iliterackim, chocia nie wszyscy tak robi. Mam kolegw, ktrzy swoich wierszy nie publikuj. Przykadowo, Wojtek Cicho nagra pyt zczci wierszy, ktre byy wygaszane na slamach, aztego co mi wiadomo, nigdy nie ukazay si drukiem. Jacek Dehnel, wjednym ze swoich felietonw komentujc twj drugi tomik, ycie na gorco, zarzuca ci minoderyjno itanio literackich chwytw. Stwierdza take, e by moe jest to wina slamerstwa: tworzenia tekstw, ktre musz si spodoba w trybie natychmiastowym. Podobne zreszt zarzuty wystosowuje wobec twojej poezji Bartosz Sadulski piszc: Nie odbieram mu zasug dla polskiego slamu, ale wiersze, ktre doskonale sprawdzaj si w ywym i dynamicznym kontakcie z publicznoci, na papierze s tylko grafomaskimi wyznaniami cierpicego modzieca. Innymi sowy, wikszo tekstw krytycznych powiconych tomikom twojego autorstwa opiera si na zarzucie, e wiersze te nie broni si na papierze, gdy przeznaczone s wanie do prezentowania wobec publicznoci. Nie s to bardzo byskotliwe zdania krytyki. Nie jestem te przekonany, czy s prawdziwe. Nie wydaje mi si, ebym pisa inne wiersze, gdybym nie wystpowa. By moe wogle nie pisabym wierszy. Moe tak byoby lepiej. Bartek Sadulski iJacek Dehnel nie musieliby strzpi jzyka. Osobicie uwaam, e taka poezja moe obroni si na papierze. Jedyne istotne pytanie powinno brzmie: czy jest to dobra poezja? Bartosz Sadulski by moe uwaa, e nie, ale znam te ludzi, ktrzy uwaaj, e to fajne wiersze ibardzo im si podobaj. By moe nie s tak wysublimowane idopracowane jak liryki Jacka Dehnela i, niestety, wzbudzaj ten momentalny inatychmiastowy aplauz, aprzecie, eby rozkoszowa si poezja Dehnela, trzeba najpierw przeczyta
/140/
Agata Koodziej

pi tomw Larkina iPounda czy kogo tam jeszcze. Oczywicie, e mona traktowa to jako zarzut, ale wydaje mi si, e rwnie dobrze odebrane to moe by jako zaleta. Nie potrzebujesz jakiego specjalnego wyksztacenia czy dugotrwaej analizy, by przey moje wiersze. Uwaasz, e slam ma swoje miejsce w historii literatury? Czy zmieni cokolwiek wodbiorze literatury? To jest bardzo due pytanie inie mam pojcia, czy mona na nie odpowiedzie bez wykonania jakich bada socjologicznych. Na pewno zmojej perspektywy zmieni. Zmieni moje ycie, ato te ju jest co. Wydaje mi si, e zmieni tez ycie paru innych osb, ktre si tym aktywnie zajmuj do dzisiaj. Zmieni te zapewne pogldy czci publicznoci, ktra zobaczya, e poezja moe by czym bardziej ywym ni tekst wygaszany zambony, przy palcych si wiecach idwiku skrzypek, bo takie wieczorki poetyckie, przykadowo, te si odbywaj do dzi. Odkrywanie poezji, ktra co dla ciebie znaczy inie jest po prostu jak muzealn laurk, jest zawsze korzyci dla ludzi. Kultura wogle jest korzyci, wic dobrze, e si rozwija, anie stoi wmiejscu. W2004 roku napisae, e slam wPolsce jest na razie tym przysowiowym modym, dobrze zapowiadajcym si. Moe za par lat przy sprzyjajcych warunkach rozwinie si wco wartociowego. Udao si? Myl, e tak. Slam rozwin si. Pojawio si sporo osb, ktre zaczy myle oswojej twrczoci pod ktem slamerskim. Nie tylko przyjd, przeczytaj wiersz, ktry gdzie tam napisay, ale myl ojego jzyku iformie, ojego przedstawieniu. Nie chc si wypowiada jako bardzo zobowizujco, bo nie byem ju par lat na adnym slamie. No, moe na kilku, ale nie ledz tego jako regularnie, wiec nie wiem, jak to wyglda dzisiaj. Na pewno nie wyglda to tak dobrze jak wStanach, ale te trudno ztego czyni zarzut, bo co wyglda? Moe dziewczy...rozmowa z Jasiem Kapel

/141/

ny lepiej wygldaj ni wStanach, ale poza tym to wiadomo bieda (miech). Przyznam, e byem troch rozczarowany, kiedy pisaem ten tekst, ale wydaje mi si, e slam od pocztku by czym wartociowym. Sam pomys, e poezja moe by czym bardziej ywym, jest pomysem na tyle istotnym, e waciwie wmomencie, kiedy slam si zaczyna, kady tygodnik mia artyku o slamie, pokazujcy na jego przykadzie, e poezja moe by bardziej dla ludzi. Dlatego ju sama jego formua wydaje si bardzo wartociowa. Wiadomo, e s lepsze igorsze jej wykonania, ale fajnie, e wogle s. Przez kilka lat po zorganizowaniu pierwszego slamu poetyckiego zapanowaa swoista moda na t form. Jak zaznaczye, prawie wkadym tygodniku wczeniej czy pniej pojawi si cho krtki artyku opisujcy slam, gwnie wkategoriach literackiej nowoci, ale po kilku latach zdaje si, e zjawisko przestao si cieszy a tak popularnoci. Slam nadal jest modn formu. Ostatnio natknem si na informacj odziaalnoci Centrum Myli Jana Pawa II, wktrej pisano, e bd odbywa si tam spotkania zartystami iwanie slamy poetyckie. Za chuja nie wierz wto, e cho jeden slam odbdzie si wCentrum Myli Jana Pawa II, ajeeli si odbdzie, to na pewno wezm wnim udzia. Ale jeeli nawet tacy ludzie chc robi slamy, to musi to by ju co, co mocno weszo wpolsk kultur iwci jest odbierane jako modzieowe ifajne. Ilu modych ludzi aktywnie zajmuje si slamem ijest to dla nich jaki cel, jaka warto wyciu. Ja nie potrzebuj, eby otym pisay tygodniki izdaway relacj: O! Jest slam!. Moe to nie jest takie wane. To chyba zawsze bdzie jaka nisza, nie zmienia to jednak faktu, e susznie, e istnieje. Obecnie na slamach ju nie wystpujesz, a poezj zamienie na proz, felietonistyk. Twrczo poetycka jest dla ciebie etapem zamknitym?
Agata Koodziej

/142/

Staram si teraz napisa tomik. Posiadam troch wierszy z rnych okazji. Chciabym, eby si jeszcze kiedy ukazay. Jest ich obecnie okoo dwudziestu. Myl, e musz jeszcze gdzie drugie tyle napisa, eby publikacja miaa jaki sens, ale traktuj to powanie ichciabym opublikowa jeszcze co poetyckiego. Planujesz jeszcze wrci do wystpw na slamach? Zdarza mi si od czasu do czasu by zapraszanym na jakie wystpy ikoniecznie organizatorzy chc, eby to by slam, iczasami si zgadzam. Wsumie, co za rnica, jak nazw mj wystp, ale raczej ju nie czuj si na siach, eby wystpowa wkonkursach. Niech modzie si ciga. Ale cigle mam pewn pokus wystpowania na ywo, czego przykadem jest choby stand-up omaej Madzi, ktry zrobiem we wsppracy zNowym Teatrem. Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? Myl, e na poziomie egzystencjalnym jest to prawda. Jak jeste poet, to nie ma dla ciebie zwycistwa. Nie ma takiej pozycji wwiecie, ktr mgby zaj ipowiedzie: Jest dobrze. Przynajmniej ja tak to widz. No bo co? Nawet jeeli zostaby noblist, to nie jest to tym, oco walczysz; tym, czego poeta potrzebuje iczego pragnie. Natomiast jeeli chodzi osame slamy, to czasem wygrywasz, aczasem przegrywasz. Jak wkadym konkursie s lepsze igorsze dni, ale to te nigdy nie jest ostateczne zwycistwo.

Maciej Kaczka poeta, slamer, kabareciarz. W2004 roku jako pierwszy polski slamer wystpi na Internationale SLAM!Revue wBerlinie. Wyda tomik poetycki Wiosna (2005).

Liczy si ten, kto wygrywa rozmowa zMaciejem Kaczk


Agata Koodziej: Wrcie ostatnio na slam po do dugiej nieobecnoci. Maciej Kaczka: Nie, nie do koca mog si z tym zgodzi. W tej chwili jest rzecz bardzo sympatyczn, e istnieje regularna scena slamowa wKrakowie, ktrej bardzo dugo nie byo. Ja si na to bardzo zymaem, e slam to jest Warszawa imoe jeszcze par innych duych miast, awKrakowie rzdzi tylko iwycznie Salon Poetycki Anny Dymnej. Trzeba przyzna, e zaraz po wybuchu slamu, wlatach 2003-2005, slamy odbyway si tutaj od wielkiego dzwonu. Natomiast czego takiego, jak slam co miesic, nie byo, atylko taka regularno moe scen slamow wygenerowa. Na to, eby jedzi do Warszawy, tak daleko, nie miaem ochoty. Teraz, kiedy scena od roku czy dwch dziaa wKolanku, kiedy mam ochot iakurat co napisaem, to sobie id. Na tym to teraz dla mnie polega, bo nie mam jakiej determinacji, eby robi to regularnie. Poza tym, wchwili obecnej zajmuj si biznesem ito jest moje gwne zajcie. Wlatach 2002-2004 by dla mnie taki fajny okres, kiedy mi jeden biznes wyszed, przez co miaem mnstwo czasu, eby zajmowa si innymi rzeczami. Wtej chwili jak co tam na boku sobie skrobn, to id na slam. Ztego co widz, publiczno jest bardzo modociana, czyli to wci, mimo wszystko, jest zabawa dla modych ichyba ju tak pozostanie.

/145/

Rozumiem, e swoj twrczo traktujesz bardziej jako hobby ni sposb na ycie? To jest absolutnie moje hobby. Zdziwio mnie zreszt to bardzo, chyba dziewi lat temu, e co, co sobie gdzie pisz iwymylam, podoba si komu i wywouje aplauz. Nie sdz, eby ktokolwiek, kto uczestniczy wslamach, traktowa to wjaki bardziej powany sposb. No, moe na pewnym etapie ycia, kiedy odkrywa si wsobie pewn iskr artystyczn. To jest jednak zupenie inny obieg, ni ten tworzony przez poetw koncesjonowanych. Nie spotkaem si z tym, eby ktokolwiek zgrona poetw uznawanych za autorytety literackie, drukujcych ksiki poetyckie, zapraszanych w charakterze jurorw na konkursy czy odczyty, jak specjaln mioci paa do sceny slamowej iwniej uczestniczy. Prawda jest taka, e slam to nieustanny przegld ludzi, ktrzy akurat czuj wsobie, tu iteraz, wen twrcz ichc co powiedzie. Uwaasz, e slam naley postrzega jako przegld talentw? Talentw do zjednywania sobie publicznoci. To jest ciekawe, e jednak slam mocno oddzieli si od innych form prezentacji scenicznej nie jest to ani hip-hop, ani freestyle, ani nic zblionego do jakich festiwali muzycznych, przez co wykrystalizowaa si publiczno slamowa. Publiczno, ktra oczekuje prezentacji czego konkretnego, czyli sowa, tego czego, co wjakim tam powszechnym mniemaniu mona nazwa poezj. Istotna staje si umiejtno zjednywania sobie publicznoci, bo wslamie liczy si tylko ten, kto wygrywa. Ze slamu wyrasta jednak pewna forma, ktra by moe nie jest jeszcze wci bardzo popularna wPolsce, ale na Zachodzie zroku na rok zyskuje na popularnoci, amianowicie tak zwana scena spoken word, gdzie ten aspekt rywalizacji ogosy publicznoci przestaje by istotny.
/146/
Agata Koodziej

Tak, to znaczy, trudno mi si wypowiada, bo nie siedz wtym, chocia nie raz sobie mwi, e musz wczy internet izobaczy wystpy slamerw niemieckich czy skandynawskich. Sprawdzi, co si aktualnie prezentuje, moe co podpatrzy iwykorzysta na nastpnym slamie. W 2004 roku dostaem zaproszenie do Berlina na festiwal literatury. Tam pierwszy raz zauwayem, e istnieje co takiego jak, powiedzmy, scena gwiazdorska. Wtych krajach slam wychodzi poza schemat jednorazowej imprezy kawiarnianej, gdzie po prostu ludzie si spotykaj, co prezentuj, zbiera si pienidze ioddaje zwycizcy. S instytucje kultury, ktre maj budet, eby co wikszego organizowa. WPolsce te wminimalnym stopniu takie sytuacje wystpoway, e byem gdzie zapraszany, ale czsto odmawiaem, bo ja nie mam czasu, eby gdzie jedzi, to jest wycznie moje hobby. Cho teraz, jeeli dostabym jakie zaproszenie, to pojechabym, bo mam wicej czasu. Bardzo bym chcia, eby ta scena spoken word w jaki sposb si utrwalia wPolsce, ale na razie czego takiego nie ma, moe przy okazji jubileuszu, tu czy wdzie. Ale jest przecie SpokeNWord Festival wWarszawie. No i widzisz, wiesz wicej ode mnie, bo ja si ostatnimi czasy a tak zupenie tym ju nie interesowaem, rwnie dlatego, e moje artystyczne zainteresowania (mwic z przymrueniem oka) id bardziej wkierunku kabaretowo-muzycznym. Mam swj kabarecik Rewia pod Kaczk iincydentalnie wokresie zimowym tu czy wdzie wystawiam spektakle. Zeszej zimy odby si wparu rnych piwnicach, na Scenie 21. Wspomniae przed chwil ofestiwalu wBerlinie. Bye pierwszym polskim slamerem, ktry wystpi na SLAM!Revue. Jak to si stao, e zostae na to wydarzenie zaproszony? Najwidoczniej organizatorzy jako si o mnie dowiedzieli. Chyba
...rozmowa z Maciejem Kaczk

/147/

zjednym ztych slamerw rozmawiaem tutaj, wKrakowie, podczas tego pierwszego duego slamu, kiedy caa Alchemia bya tak wypeniona, e nie dao si szpilki wcisn. Jestem niemieckojzyczny, wic napisali do mnie. Pojechaem, nawet kilka swoich wierszy po niemiecku powiedziaem. Ostatni nie byem, pierwszy te nie, gdzie wredniej si zmieciem, a wygra jaki slamer ze Szwecji. Nie uwaam tego wydarzenia za co specyficznego. Impreza kulturalna wBerlinie, jakich, podejrzewam, odbywaj si tam dziesitki kadego weekendu. Jak wspominasz pocztku slamu wKrakowie? To by rzeczywicie taki okres, kiedy istniao co takiego jak bohema literacka wKrakowie, kiedy zbieralimy si wstarym Lokatorze iby jaki ferment. Oczywicie wizao si to zwydawnictwem Korporacja Ha!art, postaci Mareckiego, Stokfiszewskiego, kiedy ta wczesna, nabuzowana modzie zrocznikw osiemdziesitych z tego wyu demograficznego ze stanu wojennego w jaki sposb chciaa si przebi do kultury i istnia ogromny gd nowych zjawisk. W tym momencie, slam, ktry istnia sobie ile tam lat ju na Zachodzie iby w jaki sposb ustabilizowany, nagle zosta zaimportowany. Odbyo si to na zasadzie paniki ojej, ojej, nie mamy slamu. To byo co takiego, jakbymy nagle po osiemdziesitym dziewitym roku odczuli, e wPolsce nie ma czasopism pornograficznych, wic szybko trzeba je zaimportowa. Slam by takim nagym odkryciem pewnego zjawiska kulturowego, ktrego tu nie ma, apowinno by, bo przecie to jest to, czego nowe czasy potrzebuj. To, e akurat si wtych pocztkowych latach pojawi Ja Kapela czy ja, to jest kwestia chyba przypadku e akurat tacy ludzie wyszli na t scen idostali swoje pi minut, zapadli innym wpami. To by taki okres. Myl, e wtym momencie nie ma ju fermentu, nie ma ju bohemy. Wspczeni modzi ludzie raczej nie czuj wsobie potrzeby dramatycznego zrywu, ktr jeszcze byo wtedy czu wrd tamtej modziey. Myl, e jednak fajnie by byo,
/148/
Agata Koodziej

gdyby ta wraliwo pozostawaa, eby istniao zapotrzebowanie na tego rodzaju scen, ale to ju zadanie dla animatorw kultury. Pamitam, jak przy jednej z wielu zakrapianych imprez rozmawiaem zIgorem Stokfiszewskim iinnymi otym izapytaem: Ten slam, czy waszym zdaniem jest to co sensownego?. Byem bardzo zdziwiony, kiedy powiedzieli: Tak, tak, oczywicie. Jednak podejcie do akademickiej poezji byo zawsze totalnie inne adnego efekciarstwa, adnych archaizmw. Iodby si ten synny slam wAlchemii, gdzie zajem drugie miejsce, Ja, mimo wszystko, wygra. Na nastpnym zkolei slamie bya synna dogrywka, gdzie Micha Zabocki by w jury i stwierdzi, e to ja jednak powinienem wygra, a nie Piotr Macierzyski, ktry czyta swoje wiersze ztomiku na scenie. To byy takie okresy, kiedy powstawa wok slamu pewien ferment. Potem pojechaem do Warszawy, gdzie wygraem slam zKub Przybyowskim, ktry to Kuba pniej wielokrotnie na slamach wygrywa. No, taki wesoy okres. Twoja twrczo zdaje si by mocno zakorzeniona westetyce kabaretowej ironiczna, amomentami nawet kpiarska, pod wzgldem formy stawiajca na zrytmizowany, melodyjny tekst. Oczywicie, tworz wtakiej estetyce, poniewa uwaam, e tekst jest tylko jedn czci wystpu na slamie, na ca reszt skada si osobowo slamera i sposb prezentacji, ktry wbrew pozorom wcale nie musi by bardzo artystyczny. Przecie Ja Kapela ze swoj postaw i kiepsk dykcj jest negatywem sprawnego aktora estradowego, amimo to zwycia. Publiczno czua do niego sympati. Tworz wpewnej estetyce, ktr wszyscy znaj to s teksty klasycznie pisane, rymowane, czsto umuzykalnione i jak si to komu podoba, to dobrze, jak nie, to nie. Zawsze interesowao mnie pisanie tekstw maksymalnie ekspresywnych, trafiajcych rnymi efektami stylistycznymi do szpiku koci kadego, kto sucha. Na pierwszy slam
...rozmowa z Maciejem Kaczk

/149/

przyszedem mwic moje stare teksty, ktre pisaem wczeniej, kiedy interesowaem si poezj piewan ito wjaki sposb si tam spodobao. Jzyk na tyle si zmienia, e cay czas dostarcza moliwoci do kombinacji i tworzenia fajnych efektw sownych, przykadowo ostatnio na slamie mwiem wiersz, Trotyl initrogliceryna. Dwa fajnie brzmice sowa mona wycign zjzyka technicznego iwcign do dyskursu publicznego. Zdarza ci si wtwoich tekstach nawizywa take do tematyki politycznej, ktra jednak nie jest popularna na slamach wPolsce. Mylisz, e jest jaki konkretny powd, dla ktrego slamerzy czsto unikaj takich tematw? Nie no, ja nie pisz tylko politycznych rzeczy. Moim najbardziej popularnym filmikiem na YouTube, ktry ma jakie sto tysicy wywietle, jest Apel prawiczka, o chopaku, ktry sobie nie moe znale dziewczyny. Zatem take mio we wszystkich odmianach jest bardzo wana wmojej twrczoci (umiech). Polityka pojawia si wtedy, gdy co si wanego dzieje. To jest tak zwana publicystyka rymowana krtkiego ywota, czyli moe jedynie zdoby popularno tu iteraz. Za miesic ju nikt nie bdzie pamita otym, e napisaem ballad oAni Grodzkiej ite wicej zni zapewne nie wystpi, bo ludzie nie bd wiedzie, oco chodzi. Ta cz mojej twrczoci utrzymywa si ma troszeczk wtej tradycji kabaretowej lat osiemdziesitych Laskowika, Kabaretu TEY. Mylisz, e slam mgby wPolsce kiedykolwiek zacz funkcjonowa jako pewien rodzaj forum spoecznego? Nie wiem. To bdzie zaleao od tego, z jednej strony ilu ludzi bdzie chtnych przyj tego wysucha, azdrugiej strony, przyj co powiedzie. Unas jest to raczej przestrze lekkoduchw, kt/150/
Agata Koodziej

rzy sobie przychodz posucha. No, ale to nie jest pytanie do mnie waciwie. Uwaasz, e na slamach publiczno moe wszystko? Nawizuj tutaj do sytuacji zjednego ze slamw, na ktrym bye obecny, kiedy obrzucono wystpujcych kapust. Ja uwaam, e itak slamy ostatnio s wyjtkowo grzeczne. Jak jeszcze Piasecki prowadzi slamy, to mwi: Krzyczcie na nich, rzucajcie! itd. Przyjd pokrzycze na poetw to byo pierwsze haso reklamowe slamu. Na tym pierwszym slamie wAlchemii doszo do jakich smutnych scen dziewczyna wysza na scen przyzwyczajona do czego takiego jak Turniej Jednego Wiersza Pod Jaszczurami; przekonana, e odczyta wiersz natchnionym gosem, atu spotkao j co zupenie innego. Gdyby wystpowaa dzisiaj wKolanku, to wyszaby ipowiedziaa wiersz wnajlepszym wypadku nie zwracajc na siebie adnej uwagi. Dlatego te jestem zawsze wcieky na Kamila [Szaflarskiego], ktry mnie zapowiada: O! Teraz wystpi synny Kaczka. Od razu mwi mu: Daj spokj!. To powinno odbywa si bardziej agresywnie. Nie chc przesadza wdrug stron, ale takie s reguy slamu itak powinno by. Wydae tomik, ktry by reklamowany isprzedawany jako pierwszy tomik tzw. poezji slamowej, jednak wrodku znale mona utwory, ktre raczej nie maj nic wsplnego ztekstami prezentowanymi na slamach. Nie, nie. To by zabieg czysto marketingowy. Oczywicie jest to zwyczajny tomik wierszy, czy piosenek, do ktrego doczona jest pyta. Wzwizku ztym, e slam by akurat tak popularny, to tak to przedstawiono. To jest wszystko jednak zprzymrueniem oka itak to naley traktowa. Oczywicie jest tam kilka tekstw stworzonych typowo pod slam, ktre trwaj trzy minuty is napisane wtakiej formie, eby
...rozmowa z Maciejem Kaczk

/151/

maksymalnie poderwa publiczno. Zwydaniem tego tomiku byo tak, e wok mnie pojawia si jaka dyskusja, ktra zawieraa duo atakw ze strony moich znajomych poetw, przykadowo Adama Wiedemanna, ktrzy nigdy nie traktowali mnie jako kogo piszcego, tylko jako kogo, kto stawia poetom piwo. No ija mwi: Co ty wogle krytykujesz? To, co gdzie ulotnie usyszae?. Ipomylaem, e zbior te wszystkie rzeczy ju napisane wformie wydruku irozdam ludziom, a jeeli ju tak mam robi, to wydam to normalnie, z numerem ISBN. Akurat Dunin-Wsowicz mi to wyda. Nie sdziem nawet, e zostanie to zauwaone, taki sobie tomiczek. Moe wydam jeszcze kiedy jeden, bo sporo si tego napisao, ale to jest zprzymrueniem oka. Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? To pytanie jest jak kot Schrdingera, ktry jest jednoczenie ywy imartwy, czyli jest wtym jednoczenie prawda ifasz. Bo co to jest dobra poezja? Kim jest dobry poeta? Ju taki ze mnie libera, e uwaam, e jeeli jeste dobrym poet, to powiniene umie si sprzeda. Poezja jest jednak czym tak ulotnym iniedefiniowalnym, e wanie trudno jednoznacznie odpowiedzie, czy to prawda, czy fasz.

Jakub Wgrzyn slamer, aktor, performer, animator ycia kulturalnego wLublinie. Wramach Festiwalu Miasto Poezji wsptworzy projekt Trolejbus Poezji.

Emocje, ktre dajesz, wracaj do ciebie rozmowa zJakubem Wgrzynem


Agata Koodziej: Pamitasz pierwszy slam, wktrym wzie udzia? Jakub Wgrzyn: To byo wLublinie, wChatce aka. Spotkaem si wpfinale zDolarem Raperem iprzegraem. Cay slam wygra wtedy Daniel Filipek. Kompletnie nie potrafiem sobie poradzi zpublicznoci, jak oni goniej, to ja goniej; jak oni ciszej, to ja ciszej, ato trzeba zupenie odwrotnie. Publiczno nie lubi by zakrzykiwana, lubi, jak si j podchodzi, jak si j pieci sowami idociera do niej spokojnie. Najlepiej zacz zawsze od jakiego dowcipu, eby potem przej do sedna do tego, co ma si do powiedzenia. To jest bardzo zoony proces. Czym rni si slamy wLublinie od slamw wKrakowie? Wzasadzie s podobne. Teraz wKrakowie slamy s bardzo dobre za kadym razem pojawiaj si nowe osoby, publiczno zawsze liczy okoo stu osb. Dobra publika, dobre teksty, wic iwydarzenie jest dobre. Tworzy si powoli rodowisko wok tego. Wydaje mi si jednak, e ludzie wKrakowie nie s tak skonni do spotka jak wLublinie, rozchodz si zaraz do domw. Jak jestem na slamie, to czsto zapraszam ludzi do siebie albo prosz, eby zostali, ale nie widz tutaj takiej chci do gromadzenia si. Nie wiem. Moe Lublin jest taki zacofany,
/155/

e tam uchowa si jeszcze czowiek wstarym wydaniu. Aprzecie na slamie najwaniejsza jest komunikacja. Slam tworzy przestrze do spotka midzyludzkich, wymiany pogldw. Tomik czy tekst opublikowany wpimie nigdy ci tego nie da. Nie ma sprzenia zwrotnego. Na slamie emocje, ktre dajesz, zawsze wracaj do ciebie. WLublinie od duszego czasu slamy nie s organizowane. Uwaasz, e jest to zwizane z brakiem zainteresowania tak form ze strony publicznoci czy po prostu brakiem organizatora? Po tym, jak wyjechaem, nie mia kto organizacji slamw przej. Zabrako w Lublinie osoby, ktra interesowaaby si yw poezj ichciaa to kontynuowa. Kto prbowa, ale nie udao mu si zgromadzi ludzi, stworzy przestrzeni twrczej wok tej sceny. To jest kwestia organizacji. Slam zawsze by tam ciekaw, dobrze przyjmowan form. Pamitam, jak kto kiedy zorganizowa slam wbibliotece wLublinie, przy okazji Nocy Kultury. Nawet tam przysza masa ludzi. Atak poza tym, to cztery dni temu odby si slam wLublinie. Zorganizowa go Rafa Woowczyk, redaktor Szmiry, takiego lubelskiego, skandalizujcego art-zinu, ktry wrci po kilku latach zLondynu izacz zpowrotem dziaa wLublinie, wic moe co ztego jeszcze bdzie. Poza organizacj slamw, angaowae si wLublinie wrnego typu projekty poetyckie, m.in. wtak zwany Trolejbus Poezji. Na czym polegaa ta inicjatywa? To byo chyba w czasie pierwszej edycji Festiwalu Miasto Poezji. Chcielimy, aby festiwal roznis si po miecie. Wiadomo, e jak robi si co wramach instytucji, to jest gono otym wcaej Polsce wysya si maile, zaprasza znanych goci, rozkleja plakaty, podczas gdy czsto ludzie mieszkajcy wmiecie nie maj pojcia, e co si
/156/
Agata Koodziej

dzieje. Postanowilimy wyj ztym do nich ja mwiem wiersze wtramwajach, kto inny pisa teksty poetyckie sprayem na cianach czy bruku itd. Jak ludzie odbierali twoj, do gon, obecno wtramwaju? Pamitam, e ktrego dnia kierowca si zatrzyma ipowiedzia, e dalej nie pojedzie, pki nie przestan. Ludzie zaczli si buntowa, bo chcieli mnie sucha. Wszystko wyszo nam na dobre, poniewa okazao si, e przypadkowo jecha tym tramwajem dziennikarz iskomentowa to wswoim radiu. Zainteresowao to inne media iju nastpnego dnia dziennikarze ze mn jedzili. Potem miasto wyznaczyo mi specjaln lini z refundacj biletw i przyjo to oficjalny charakter. Wolaem jednak, kiedy byo to spontaniczne. Na slamach jeste uwaany za osob kompletnie nieprzewidywaln. Dla mnie slam to jest po prostu ywio. Za kadym razem, kiedy przychodz, staram si pokaza co nowego, angauj si caym sob is takie momenty, kiedy ju przestaj nad tym panowa, wtedy sowa igesty wychodz ze mnie same. Szalestwo. Lubi to. Uwaasz, e jest jaka granica tego, co wtrakcie swoich trzech minut wystpujcy moe zrobi na scenie? Mielimy ju przykady rozbierania si idefekacji na scenie, iwci tego typu praktyki si pojawiaj. Jaki wtym cel? S ramy slamu, ktre kto kiedy wyznaczy i ktrych wszyscy si trzymaj brak rekwizytw, wasny tekst i trzy minuty. Nic wicej nie jest jednak narzucone. Takie gesty, jak kupa na scenie czy teksty skadajce si tylko iwycznie zwulgaryzmw s eksperymentami, ale nie do, e starymi, to na pewno jednorazowymi. eby utrzyma
...rozmowa z Jakubem Wgrzynem

/157/

poziom slamu, trzeba si zdecydowanie bardziej postara. Osoby, ktre decyduj si na takie prby, jak wyzywanie ludzi, rozbieranie si itp., nie maj nic do powiedzenia ju wnastpnej rundzie. Taka taktyka dwa razy nie zadziaa. Ramy slamu, oktrych wspomniae, obowizuj tylko iwycznie slamerw idotycz wystpu na scenie. Nie ma natomiast adnych regu, ktre regulowayby zachowania publicznoci. Jaka jest zatem jej rola wtym wydarzeniu? Myl, e strasznie wana jest interakcja pomidzy tymi, ktrzy s na scenie, atymi, ktrzy s poza ni. Slam jest tak form, ktra wymaga emocji. Jak ich nie ma, to nikt nie przyjdzie. Dlatego czsto prbuj prowokowa ludzi. WKrakowie na pierwszych slamach wMagazynie Kultury byo bardzo sztywno, zaleao mi na tym, eby ich rozrusza. Publiczno slamowa powinna by ywa iotwarcie reagowa na to, co dzieje si na scenie bez wzgldu na to, czy jej si co podoba, czy nie. Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? Fasz. Dlaczego miaby nie wygrywa? Zreszt, to zaley, co rozumie si przez zwycistwo. Jednak eby na to pytanie odpowiedzie, trzeba by byo po pierwsze zapyta, czym jest dobra poezja, ana to odpowiedzi nie ma.

Dawid Koteja poeta, prozaik, slamer. Laureat kilkudziesiciu turniejw ikonkursw literackich. Autor tomiku Trupy, Trupy (2010); kolejny Historia przemysu cikiego jest obecnie wprzygotowaniu, podobnie jak debiut prozatorski. Publikowa wprasie iinternecie. Studiowa polonistyk przy Uniwersytecie lskim.

Tuwim mgby by slamerem arcymistrzowskim rozmowa zDawidem Kotej


Agata Koodziej: Powiedziae kiedy, e istnieje rozrnienie na poezj powan islam, ktry spenia funkcj poetyckiego kabaretu. Slam nie moe roci sobie prawa do powagi? Dawid Koteja: To rozrnienie odniosem tylko do naszych rodzimych scen. To prawda, slam moe peni funkcj medium powaniejszego itransmitowa treci otematyce, przykadowo, spoecznej, co udowadniaj slamerzy z USA, Europy Zachodniej, np. Indigo Williams, ktrej miaem okazj posucha na ywo wzeszym roku wPowikszeniu. Unas jednak tendencja jest odwrotna, oczekiwania publiki wydaj si by inne. Publiczno poza gwnymi orodkami slamu poetyckiego w Polsce bywa czsto do przypadkowa, co autorzy oczywicie wykorzystuj, stawiajc na lekkie, dowcipne teksty. Amoe jest te tak, e czujemy si przesyceni szar codziennoci na tyle, e na slamach szukamy od niej odskoczni, jakiej formy doranego relaksu, humoru. Publiczno wcaoci wpywa na ksztat slamu, czy s te inne czynniki, ktre decyduj otym rozziewie pomidzy slamem polskim izachodnim? Nie tylko. Wystarczy porwna umiejtnoci wystpujcych. Mam wraenie, e w Polsce albo stawiamy na tre, albo na umiejtnoci
/161/

aktorskie. Zachodnia szkoa slamu adnie to rwnoway, podczas gdy my albo odstawiamy pikne, lecz zazwyczaj puste widowisko, albo prezentujemy ciekawe teksty odczytujc je zkartek, tak jakby wbicie tych kilkunastu linijek do gowy i przewiczenie ich przed lustrem stanowio jaki problem. Moe to kwestia mentalnoci, e facet przerzucajcy kolejne kartki trzscymi si domi wydaje si nam bardziej autentyczny? Nigdy zreszt nie braem udziau wadnym slamie poza Polsk, wic trudno mi odpowiedzie na to pytanie. Zorganizowae dwa slamy imienia Adama Zagajewskiego. Take wswoim sztandarowym ju tekcie Adam Zagajewski postanawia porzuci pytk poezj izosta emo odnosisz si do tego poety. Dlaczego wanie Zagajewski? Chciaem wanie odpowiedzie cytatem z Zagajewskiego i w tym celu wpisaem w wyszukiwark Adam Zagajewski wiersze, otworzyem pierwsz stron zrzdu izobaczyem komunikat Strona (...) zostaa zgoszona jako strona stanowica zagroenie izostaa zablokowana zgodnie zustawieniami bezpieczestwa. Poniej ostrzeenia znajduje si przycisk Zabierz mnie std!. A zatem cytatu nie bdzie, wic powiem, jak byo zwspomnianym wierszem. Poetyka pana Adama, oscylujca wok jakiego jdra egzystencjalnej ciemnoci, wygenerowaa w mojej gowie obraz mrocznego chopaka z grzywk roztrzsajcego swe rozmaite modziecze rozterki. Si napdow absurdalnego humoru s czsto nietypowe zestawienia, itak byo te wtym przypadku. Std te chyba nazwa slamu, bo konfrontacja tego nazwiska ze slamow rzeczywistoci wydaje si wystarczajco absurdalna. Uwaasz, e poezja Zagajewskiego albo innych klasycznych poetw wspczesnych mogaby zaistnie na slamie?
Agata Koodziej

/162/

Gdyby nie fundamentalna zasada, e slamer musi zaprezentowa swj wasny tekst, mona by pokusi si ociekawy eksperyment. Ale nie sdz. Wyobramy sobie konfrontacj slamerw: Herberta iMiosza. To nie byby lekki, szybki iwidowiskowy pojedynek na szpady, tylko wielogodzinna partia szachw, podczas ktrej poumieralibymy znudw. Z drugiej strony, Tuwim mgby by slamerem arcymistrzowskim. Mona zatem zdefiniowa wiersz slamowy? Raczej nie. Jeeli zestawilibymy ze sob poetyki polskich slamerw, mogoby si okaza, e maj kilka punktw wsplnych, ale ostatecznie bd si od siebie rni na tyle, e jedna wsplna definicja jest nierealna. atwiej byoby natomiast znale jakie uniwersalne cechy slamowej twrczoci. Jakie znaczenie ma przestrze w slamie? Powszechnie kojarzy si tego typu wydarzenia zklimatem knajpianym, ale slamy odbyway si ju take na uniwersytetach, wteatrach, anawet wgaleriach handlowych. Kiedy w Chorzowie slam odby si w... planetarium. Przestrze knajpiana ma t przewag, e jest dosy ciasna, dziki czemu zmniejsza si dystans pomidzy autorem a publicznoci, atwiej wej w interakcj. Dorzumy do tego powszechny dostp do alkoholu, ktry rozlunia atmosfer. Podejrzewam te, e trudniej byoby nakoni znajomych do stawienia si na slamie wmiejskiej bibliotece... Najprzyjemniej wspominam slam zorganizowany w krakowskiej Starej Piekarni w2007 roku. Nawali sprzt, wic nie byo adnego nagonienia; nie byo nawet sceny, tylko kawaek podogi metr na metr w morzu gw, koczyn i kufli. Byo gono, na swj pikny sposb brutalnie, ale... Slam wcentrum handlowym (Bielsko Biaa, 2010) ze swojej perspektywy musz natomiast oceni jako pomys
...rozmowa z Dawidem Kotej

/163/

chybiony, chocia trzeba doceni starania organizatorw. Rotacja publicznoci przelewajcej si holem, oglne wraenie festynu iniespodziewana cenzura narzucona przez, jeli dobrze pamitam, menaderk obiektu wyczulon na dobre samopoczucie krccych si tu iwdzie dzieciakw wtakim przecigu idea slamu po prostu musi zgasn. Podsumowujc swoje dowiadczenia, dochodz do wniosku, e przestrze ma kolosalne znaczenie. Uwaasz, e mona mwi oczym takim jak specyfika lskiego slamu? Umwmy si, e na lsku slam nie doczeka si jeszcze adnej specyfiki, a jeli taka zaistniaa, to nic mi o niej nie wiadomo. Przypadkowo, brak jakiejkolwiek regularnoci, zmieniajce si miejsca iorganizatorzy to gwne problemy, zktrymi zreszt zamierzamy zerwa koncepcj slamu im. A. Zagajewskiego. Problemem jest te brak jakiej slamowej wiadomoci wlskim spoeczestwie, modzi ludzie raczej nie s obeznani z tak form spdzania wolnego czasu. Na czym polega ma koncepcja slamu im. A. Zagajewskiego ijak bezporednio miaaby wpywa na ksztat slamw wokolicach lska? Specyfika tego slamu powinna by chyba tosama ze specyfik lska: bezkompromisowa, nieprzewidywalna, troch wulgarna, brudna... Na pierwsz edycj imprezy zaprosilimy Patyczaka z jego Brudnymi Dziemi Sida iskoczyo si tak, e kiedy doszo wreszcie do koncertu, Patyczak nie pamita ju ani jednej ze swoich piosenek, bo a nadto uleg atmosferze... Przede wszystkim chodzi oskupienie wok tego, wzamierzeniu cyklicznego, wydarzenia staej grupy autorw igoci, co moe (chocia oczywicie niekoniecznie musi) zaowocowa pojawieniem si na mapie Katowic pewnej niszy, wktrej od czasu do czasu spotkaj si ludzie zainteresowani
/164/
Agata Koodziej

literatur (zarwno w wersji light, jak i hard) czy sztuk w ogle. Takiego miejsca nam bardzo brakuje. Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? Najlepszy wmniemaniu swoim? Swoich znajomych? Czy caej publicznoci? Chocia rundy eliminacyjne nieraz przebiegaj kompletnie irracjonalnie, to wkontekcie pniejszych etapw ostateczny wynik zazwyczaj wydaje si by sprawiedliwy.

Dominik Rokosz kulturoznawca, autor sztuk teatralnych, laureat konkursw poetyckich ianimator ycia kulturalnego. Organizowa slamy poetyckie wPoznaniu, Inowrocawiu iToruniu (wOdNowie iDworze Artusa). W2008 roku po zwycistwie na SpokenWord Festival wWarszawie uczestniczy wslamowych mistrzostwach wiata Coupe du Monde de Poesie - wBobigny w2008 roku. Autor tomu Wiersze ebrane. Jego utwory zostay zamieszczone wwiatowej antologii slamu poetyckiego.

Trzeba to wiczy, jak biceps rozmowa zDominikiem Rokoszem


Agata Koodziej: Od grudnia 2009 do czerwca 2010 roku prowadzie wToruniu projekt Wiersze na zamwienie. Mia on polega na tworzeniu wiersza winterakcji zodbiorc, ktry wybiera trzy sowa, na bazie ktrych pisae dla niego wiersz na zamwienie. Wramach tej inicjatywy odby si take slam, wtrakcie ktrego uczestnicy poza prezentacj wasnej twrczoci, take musieli si zmierzy zwyzwaniem stworzenia iprzedstawienia wiersza odnoszcego si do trzech wylosowanych sw. Co byo zamierzeniem tego projektu? Dominik Rokosz: Pomys na ten projekt wzi si wzasadzie zprzypadku. Kiedy siedziaem wwinoujciu dla zarobku zaczem pisa wiersze z trzech sw dla przechodniw. Zainspirowa mnie take film Przed wschodem soca, gdzie pojawia si posta poety piszcego dla pewnej pary. Ponadto uwaam, e kady moe by poet, wystarczy to tylko wiczy, jak biceps. No inie znosz egzaltacji, wic chciaem pokaza, e poezja moe by dla kadego. Wiersze zamawiali copywriterzy, artyci i dziewczyny z dyskotek. Najczstsze sowo to czekolada, wic czeka nas gruba przyszo. Powiedziae, e kady moe by poet, ale to ty bye zazwyczaj twrc powstajcych wprojekcie wierszy.

/167/

No tak, zgadzam si, ale ja funkcjonuj raczej obok wiata poezji. Co prawda wydaem dwa tomiki, ale, po pierwsze, dawno temu, apo drugie obecnie nie istniej poza slamem. Staram si nie y jak smutny poeta inie walcz odotacje, wic bd co bd jestem na jakim marginesie. Apisanie wtym projekcie byo tylko iwycznie interpretacj determinowa mnie jako poet akt twrczy, ale nie aden etos. Szczerze mwic byem wszoku feedbackiem zarwno samej akcji, jak i slamu, ktry jej towarzyszy. Zamwie zoono ponad tysic, ana slamie pojawio si trzynastu wystpujcych iokoo dwustu osb na publicznoci. Jak na jednoosobow akcj, to cakiem sporo, prawda? Zdarzao si, e kto by niezadowolony zrezultatu swojego zamwienia? Oczywicie. Sze osb. Wikszo ludzi braa pod uwag to, e interpretacja bd co bd naley do mnie, jednak niektrzy byli uparci iprosili opoprawki. Wjaki sposb slamy wpisyway si wkoncepcj akcji? W taki, e kady mg sprbowa i wykaza si interpretacj. Co prawda wygra ukasz Makiewicz-Mapa raper, ktry mia dowiadczenie wzabawie tematami. atwo byo przekona slamerw do nowej formuy slamu? Bd co bd, nie wszyscy, ale jednak wikszo osb przychodzi na slam zprzygotowanym tekstem. atwiej ni mylaem. Duo pomg wspomniany wczeniej Mapa. Poziom okaza si wyszy ni zazwyczaj. Mapa pokaza, jak mona bawi si sowem. To bya dobra nauka poetyckiej jazdy. Inni te radzili sobie lepiej ni si spodziewali.
/168/
Agata Koodziej

Poza wystpami na slamach, od lat organizujesz take tego typu imprezy, gwnie wToruniu. Czy uwaasz, e wPolsce na przestrzeni lat ta forma si rozwina, czy, jak twierdz niektrzy, moda na slam przemina iju nie wrci? Ostatni slam poniedziaek, pogoda pod psem, osiedle na uboczu isto dziesi osb zpubliki, wic chyba jeszcze slam nie umar? Nie miaem na pocztku adnych nadziei co do tej formy. Po prostu wtedy byo to lepsze, od smutnych wieczorkw iturniejw jednego wiersza. Jak pamitasz pocztki slamu wokolicach Torunia? Na pierwszy slam do Torunia pojechalimy stopem razem zRomanem Senskim. Startowaa wtedy take Olga Sokal iFilip Antonowicz, ktry jest teraz DJ-em wCzwrce Polskiego Radia. Nie znaem wtedy jeszcze francuskiego hasa la posie dmocratique, ale bardzo krcio mnie, e to publiczno ocenia wystp. Ja jestem demokrat do oporu, zawsze negowaem instytucj jury. Kilka dni pniej zorganizowalimy pierwszy slam wInowrocawiu. WToruniu natomiast zaczem organizowa slamy po latach przerwy. Wrciem zmistrzostw wiata wParyu, zgosiem si do Od Nowy, aoni dali mi jeden dzie. Pojawiy si dziwne osoby, ale par osb zapao zajawk. Byli to raczej rnego rodzaju poeci, anie typowi slamerzy, oile mona wogle mwi okim takim. Dopiero pniej zacza pojawia si bardziej wychowana publika, anastpnie prawdziwi slamerzy, wtym Igor ukowski byy raper, teraz coraz bardziej poeta. Podzielibym te lata na trzy fazy: akceptacja kiedy ludzie uwiadomili sobie, e jest slam; fascynacja kiedy zrozumieli, e jest naprawd fajn opcj, wic moe warto da si oceni i, ostatecznie, rywalizacja kiedy doszli do wniosku, e to wanie owspzawodnictwo chodzi wslamie, wic trzeba skupi si na tym. Wtym miejscu warto wspomnie oosobach, ktre byy wane dla slamu wToruniu. Pierwsza faza to prcz Romka Senskiego, ktry
...rozmowa z Dominikiem Rokoszem

/169/

by gwnie gociem Natasza, Jadwiga iRadek. Natasza Szymaska to wietna ipikna dziewczyna, ktra bardzo zaskakiwaa swoj wrcz ekshibicjonistyczn poezj. Bardzo mi brakuje jej na slamach wToruniu, zkadym kolejnym pokazywaa co wikszego ilepszego. Radek znw by bardzo specyficzn osob skupion na modowym aspekcie poezji. A waciwie to na poezji o modzie. Polecam serdecznie. Jadwiga znowu miaa bardzo dobre przemylenia spoeczne. Midzy pierwsz adrug faz pojawia si Rymika Mylicka introwertyczna ekstrawertyczka, mocno fizjologiczno-filozoficzna poezja. Podruje po caym wiecie, jest dowcipna iironiczna. OMapie za duo wspomina nie trzeba jeden znajlepszych raperw wPolsce. Wdrugiej fazie wana bya przebywajca akurat w Toruniu Niczelina jedna zbardziej znanych postaci polskiego slamu. Faza trzecia to Przemek Porzybut, wspomniany przeze mnie Igor, zktrym zreszt ruszamy zprojektem slamowo-rapowym. Moe onim troch wicej powiem: znany jako GRS. Pochodzi z Turzna, z czego jest dumny. Prawicowy ateista, fan Liverpoolu, stolarz. Studiuje dziennikarstwo ihistori. W2013 roku chce zawojowa internet. Wtekstach slamowych smutny, ale cyniczny. No iTomek Kocikiewicz co przyjedzie, to wygra, cholernie dobry, szczeglnie warsztatowo. WToruniu, co warto podkreli, wyksztacia si staa publiczno slamowa, co sprawia, e jej osd jest czsto mocny, co nie sprzyja sabeuszom. W 2008 roku wzie udzia jako reprezentant Polski w tzw. mistrzostwach wiata w slamie Coupe de Monde w podparyskim Bobigny. Moesz opowiedzie mi jak to si stao, e tam pojechae? Cakiem przypadkowo. Wygraem SpokeNWord Festival, ktry odbywa si wtedy w CSW w Warszawie. W zasadzie wystpiem na nim tylko dlatego, e nie miaem pienidzy na koncert Baaby, aslamerzy mieli wejcie za darmo. Czekaem na maila od organizatorw, wystraszony, czy przypadkiem nie okae si, e to jednak nie ja, akto
/170/
Agata Koodziej

inny ma pojecha. Wkocu jednak na maila przysza upragniona wiadomo prosz poda dane, numer paszportu, wzrost, wag, ulubiony kolor oraz krtk not biograficzn, amy zakupimy panu bilet na samolot. Jak wygldao cae wydarzenie? Mistrzostwa odbyway si na sali Pabla Nerudy. Na mnie kolosalne wraenie zrobiy kolejki ludzi gotowych zapaci dwadziecia euro za moliwo zobaczenia pierwszej rundy walk poetw z krajw o tak absurdalnych gospodarkach, jak Zimbabwe... Losowane byy grupy, po cztery osoby wkadej. Ja trafiem na wspomniane Zimbabwe, Kanad iUSA. Przed rozgrywkami odwiedzilimy take szkoy Parya. Mnie przypady dzieci wgrupie wiekowej 12-14 lat. Do szkoy poszedem wraz z gwiazd poezji afrykaskiej Zolanim Mkiv oraz zjedn Fink. Wrciem zlekk traum, bo przecie nie da si rywalizowa ouznanie dzieciakw zwodzem wioski. Serio. Miae take okazj wtym czasie wystpi na paryskim slamie dedykowanym twrczoci haiku. Uwaasz, e tak krtkie formy sprawdzaj si wzderzeniu zpublicznoci slamow? Bardzo. Musisz po prostu powiedzie na pocztku tak dobre pi sylab, eby zwrci na siebie uwag. To s krtkie uderzenia, jak wbjce ulicznej. Wygraem slam haiku w Paryu, mimo e to wanie tam napisaem haiku pierwszy raz wyciu. Szo to tak:
Je suis Polonaise so all Ineed is vodka imoe mio.

...rozmowa z Dominikiem Rokoszem

/171/

Najlepszy poeta nigdy nie wygrywa prawda czy fasz? WToruniu fasz. Tu nigdy nikt nie wygrywa przypadkiem. Publiczno jest na to za dobra.

TEKSTY TEORETYCZNE

Joanna Jastrzbska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza wPoznaniu

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu.


Slam poetycki, mimo e w Polsce organizowany jest regularnie od 2003 roku, awStanach Zjednoczonych od 1986, wci pozostaje zjawiskiem niezdefiniowanym jednoznacznie. Autorzy definicji slamu, cho czsto wskazuj na podobne cechy tego zjawiska, zazwyczaj kad jednak nacisk na rne jego aspekty. Sownik modej polskiej literatury, Tekstylia bis, definiuje slam nastpujco:
Slam poetry to poczenie twrczoci sownej i performanceu. T nazw okrela si imprez, podczas ktrej artyci przedstawiaj swoje teksty, zdolnoci aktorskie czy wokalne (wimprowizacjach sownomuzycznych), awczana do zabawy publiczno ocenia na bieco tre wierszy oraz umiejtnoci oratorskie poety. Impreza czsto przeradza si wrywalizacj na teksty, swoiste zapasy poetyckie. Liczy si wnich nawizanie kontaktu zpublicznoci iprzekonujce wykonanie trzyminutowca. Std podporzdkowanie stylistyki, kompozycji i treci tekstw wartoci uytkowej sprawdzalnej na knajpianej scenie1.
slam poetry, oprac. T. Charnas, [w:] P. Marecki (red.), Tekstylia bis. Sownik modej polskiej kultury, Krakw 2006, s. 263.
1

/177/

Organizatorzy slamu wPolsce okrelaj go jako


skrzyowanie poezji iperformanceu, stawiajce na pierwszym miejscu kontakt poety z ludmi, ktrzy suchaj jego wierszy. Sowo SLAM okrela rwnie imprez, podczas ktrej artyci przedstawiaj swoje teksty, apubliczno ocenia na bieco zarwno tre wierszy, jak iumiejtnoci oratorskie poety iwyania najlepszego autora wieczoru. Wane jest, e rol jury peni wanie caa zgromadzona publiczno, anie kolejne wielce szacowne grono krytykw iliteratw2 .

Kwestia ustalenia rde slamu poetyckiego jest jednak znacznie bardziej skomplikowana ni definicja owego fenomenu. Marc Kelly Smith, twrca slamu, wswojej ksice The Complete Idiots Guide to Slam Poetry stawia tez, e sowo mwione ipoezja s od wielu stuleci nierozerwalnie ze sob powizane, aslam poetycki stanowi kolejne ogniwo rozwoju obu zsynchronizowanych skadnikw3. Warto zastanowi si nad tym, jakie elementy rnych zjawisk performatywnych4 wykorzystuje slam poetycki, ktre zasady zostay zaakceptowane, aktre odrzucone oraz wjaki sposb przetworzono pozostae. Marc Smith, poszukujc rde slamu, siga a do staroytnej Grecji iwskazuje na attyckie Dionizja. Na osi rozwoju slamu umieszcza rwnie ewolucj japoskiego haiku oraz dziaalno dadaistw. Najwicej uwagi Smith powica jednak zjawiskom XX wieku. Slam czy zfunkcjonowaniem szkoy krytycznej New Criticism idziaalnoci Beatnikw (Beat Generation), atake
http://slam.art.pl/faq [data dostpu: 09.06.2012]. M. K. Smith, The Complete Idiots Guide to Slam Poetry, Nowy Jork 2004, s. 3. 4 Zjawiska performatywne definiuj za Ew Domask wwskim znaczeniu jako wykonanie na ywo, wobecnoci widowni, dziaania, ktre ma charakter aktu teatralnego. Zdaj sobie spraw zistnienia szerszej definicji zjawisk performatywnych, ktre okrelane s jako codzienna praktyka ycia spoecznego przejawiajca si wrytuaach, demonstracjach, paradach, festiwalach itp.. Wsze rozumienia pojcia uatwia wybr ianaliz zjawisk, ktre mona uzna za pierwowzory slamu poetyckiego w Polsce. Zob. E. Domaska, Zwrot performatywny we wspczesnej humanistyce, Teksty Drugie 2007, nr 5, s. 49.
2 3

/178/

Joanna Jastrzbska

rewolucj hip-hopow wlatach 70. wStanach Zjednoczonych5. Wpolskiej tradycji literackiej rwnie mona odszuka zjawiska, ktrych cechy stanowi element wspczesnego slamu poetyckiego. Celem niniejszej analizy nie jest podwaenie tezy owtrnym (zapoyczonym z USA i Europy Zachodniej) charakterze tego fenomenu. Rzeczywicie: wobecnej postaci polski slam bardzo przypomina jego brytyjskie, francuskie czy hiszpaskie odpowiedniki. Trudno rwnie zaprzeczy, e moda na organizacj takich spotka przybya z Europy Zachodniej. Warto jednak zauway, e wspczesny slam zbudowany jest z elementw znanych z polskiego ycia literackiego. Do takich zjawisk, w moim przekonaniu, mona zaliczy XVIII-wieczne konkursy na najlepszy wiersz, odbywajce si na salonach literackich improwizacje poetyckie, dziaalno kabaretw, kawiarniane spotkania bohemy literackiej, a take publiczne wystpy czonkw grup literackich w dwudziestoleciu midzywojennym. W takim zestawieniu slam mona postrzega jako kolejne ogniwo rozwoju zjawisk performatywnych zwizanych zliteratur. W artykule nie prbuj stworzy ostatecznej klasyfikacji pierwowzorw slamu. Jest to klasyfikacja wybircza oraz otwarta na dyskusj. Celowo skupiam si wycznie na Polsce, wszczeglnoci na wydarzeniach, ktre odbyway si wnajwikszych orodkach kulturalnych. Marc Smith nie podj si szczegowej analizy rde slamu wStanach Zjednoczonych, std porwnanie iokrelenie rnic wrozwoju zjawisk performatywnych midzy Stanami Zjednoczonymi aPolsk jest niemoliwe. Warto jednak zwrci uwag na specyfik przemian iewolucji elementw, ktre pojawiaj si we wspczesnym polskim slamie oraz na te cechy spotka literackich, ktre nie spotkay si zzainteresowaniem na wspczesnej scenie.

Zob. M. K. Smith, The Complete Idiots Guide..., dz. cyt., s. 6.

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/179/

Literackie zabawy salonowe Niewtpliwie istotnym elementem rozwoju zjawisk performatywnych zwizanych zliteratur s salony literackie. Wswoich zestawieniach Marc Smith nie wymienia ich jako elementu konstytuujcego slam. Warto jednak zwrci uwag, i pewne cechy, ktre charakteryzoway spotkania salonowe, s wci aktualne. Od XVIII wieku rdami inspiracji dla twrcw salonw literackich wPolsce byy spotkania literackie we Woszech iwe Francji. Ich geneza siga XV wieku. Wwczas wanie we Woszech zaczto organizowa tzw. conversazioni6 (dyskusje na tematy zwizane zliteratur), ktre stay si zalkiem salonw artystyczno-literackich. Podobne salony bardzo szybko znalazy uznanie uFrancuzw. Wiek XVII iXVIII postrzega si jako epok salonw francuskich7. Ito wanie zFrancji ta moda dotara do Polski. WXVIII-wiecznej Polsce instytucja salonu nie odegraa tak znaczcej roli, jak nad Sekwan. Salony wWarszawie epoki Stanisawa Augusta stanowiy skadnik ycia literackiego, politycznego i towarzyskiego. Zjawisko to nie byo charakterystyczne wycznie dla stolicy, ale warszawski salon moe stanowi reprezentatywny model zjawiska, ktre mona byo zaobserwowa wwielu polskich miastach. Badacz siedemnastowiecznego ycia literackiego, Zdzisaw Libera, zaznacza kluczow kwesti:
Tu [czyli w salonie literackim przyp. J.J.] wytworzya si sztuka wierszowania ideklamacji, itu, by znw powtrzy za Tomkowiczem, kade zdarzenie, kad plotk, kady dowcip lub gr wyrazw, ubierano natychmiast wrymy iwiersze lub wierszyki, std powstae obiegay stolic, apotem iprowincj. Wierszem wita Naruszewicz krla
Zob. H. Michaowska, Salony artystyczno-literackie wWarszawie 1832-1860, Warszawa 1974, s. 61. 7 Zob. Tame, s. 64.
6

/180/

Joanna Jastrzbska

odwiedzajcego Collegium Nobillum, wierszem opowiada Knianin prb balonu, wierszem prowadzi polemik Wgierski, wierszem dzikowano za zegarek, za numizmat, za bukiet, wierszem opisywano podre, gmachy, dekoracje azienek lub sal zamkowych, wierszem pisano listy, miano si, drwiono, pakano, artowano8 .

Jednym zwaniejszych salonw towarzyskich XVIII-wiecznej Warszawy by dom Barbary Sanguszkowej. Mio do literatury ipomys organizacji spotka powiconych literaturze arystokratka wyniosa zdomu rodzinnego. Spotkania odbyway si regularnie (raz wtygodniu) i cieszyy si ogromn popularnoci. Bywali na nich: Ignacy Krasicki, ona Jzefa Potockiego, Czartoryscy oraz Lubomirscy. Salon odwiedza take Franciszek Karpiski9. Na spotkaniach nie stroniono rwnie od polityki, dlatego czstymi gomi bywali rwnie dyplomaci. Zasady uczestnictwa wspotkaniach salonowych rniy si zdecydowanie od kryteriw slamowych, lecz sam ich przebieg przypomina wpewnym stopniu wspczesne praktyki. Na wieczorach powiconych poezji pisano i odczytywano wiersze. Spontaniczna twrczo poetycka jest wanym elementem odrniajcym salon od slamu. Przykadowo: Barbara Sanguszkowa organizowaa konkursy poetyckie na najlepsz pie miosn uczestnicy wsplnie opracowywali zasady rywalizacji, okrelajc dopuszczaln ilo wierszy ikonstrukcj strofy. Pocztkowo utwory mona byo przygotowywa przed spotkaniem iodczytywa je wczasie konkursu. Zasada ta zczasem ulega modyfikacji: pniej wymagano od uczestnikw spontanicznej recytacji wierszy10. Nastpnie utwory podlegay wsplnej ocenie, jednak gos decydujcy nalea do gospodyni.
Z. Libera, ycie literackie w Warszawie w czasach Stanisawa Augusta , Warszawa 1971, s. 94. 9 Zob. A. Jakuboszczak, Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718 1791) i jej salon towarzyski , Pozna 2008, s. 174. 10 Zob. Tame, s. 231.
8

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/181/

Organizatorzy spotka salonowych preferowali odmienny sposb nagradzania zwycizcw wporwnaniu do slamu: najlepsze wiersze zapisywano w Wielkiej Ksidze Pamitkowej Barbary Sanguszkowej11. Spisane utwory stanowi rwnie wiadectwo niezwykej atmosfery panujcej na spotkaniach uksinej ukadaj si wrodzaj dialogu midzy uczestnikami. Tematyka wierszy dowodzi swobody spotka: wiersze powicano poladkom Kupidyna, pisano onagoci Wenus czy obraku wigoru seksualnego. Bawiono si rwnie sowem i z takich lingwistycznych wierszy syna ksina Sanguszkowa12. Znacznie rzadziej podejmowano tematy powane. Na spotkaniach tworzono iwygaszano wiersze na cze organizatorki. Liryki pisane zokazji urodzin czy imienin ksinej miay charakter ludyczny iosobisty. Przepenione tonem podniosym iuroczystym, przeznaczone byy do gonej recytacji przed publicznoci. Ich zadaniem byo uczczenie adresatki. Sytuacja zmienia si po powstaniu listopadowym. Wwyniku klski Polakw w1831 roku wdroone zostaj carskie represje, ktrych celem jest podporzdkowanie izmarginalizowanie polskiej kultury ten okres whistorii Polski bywa nazywany terrorem paskiewiczowskim. Spora cz arystokracji wyjeda za granic, przenoszc tam ycie kulturalne. Dziki spotkaniom artystyczno-literackim ksztatuje si nowa grupa spoeczna, wywodzca si zmieszczastwa izamonej szlachty inteligencja ktra przejmuje inicjatyw organizowania spotka literackich. To kolejna rnica midzy spotkaniami literackimi w XIX wieku a wspczesnymi slamami. Wspczesne slamy nie maj szerokiego zasigu oddziaywania, nie s sprofilowane politycznie, atake nie speniaj roli edukacyjnej, tak istotnej na salonach zepoki zaborw. Poniewa wramach represji popowstaniowych zlikwidowano uczelnie wysze itowarzystwa naukowe, salony stanowiy zastpcze formy podstawowych instytucji ycia kulturalnego, nauko11 12

Jest ona dostpna wArchiwum Pastwowym wKrakowie, woddziale na Wawelu. Zob. Z. Libera, ycie literackie..., dz. cyt., s. 109.

/182/

Joanna Jastrzbska

wego iartystycznego. Slamowe spotkania poetyckie nie s natomiast obcione adn misj edukacyjn. Wynika to oczywicie zodmiennej sytuacji geopolitycznej, ale znamienny wydaje si rwnie brak zaangaowania politycznego uuczestnikw slamu. Wprawdzie wtki polityczne bywaj poruszane w twrczoci slamowej, jednak wydarzenia tego typu nie su prezentacji i promocji nowych koncepcji politycznych czy ideologicznych. Improwizacje Juliusz Gomulicki we wstpie do Pamitnika Deotymy uszczewskiej okrela kilka cech konstytuujcych salon literacki13. Wrd nich wymienia midzy innymi status i reputacj spoeczn organizatorw. Istotne znaczenie odgrywaa rwnie orientacja wdziedzinie literatury isztuki, ktra pozwalaa na utrzymanie odpowiedniego poziomu spotka. Gomulicki na rwni stawia przymioty samych organizatorw: gocinno, towarzysko, umiejtno mediacji w czasie sporw i talent do prowadzenia ciekawej rozmowy. Redaktor pism Norwida zwraca take uwag na techniczn stron przedsiwzicia. Moliwo zapewnienia gociom przestrzeni (np. duej sali, zdolnej pomieci co najmniej kilkadziesit osb) oraz sposb wjaki zostan oni przyjci, wykluczay moliwo organizacji tego typu spotka przez osoby ubogie. Ztego powodu wWarszawie salony prowadzone byy przez arystokracj oraz bogate mieszczastwo. Wydaje si, e wtej perspektywie slam poetycki stanowi zaprzeczenie idei salonw opisywanych przez Gomulickiego. Slam nie jest miejscem zamknitych spotka dla wyszych sfer, organizowanym przez cieszcych si uznaniem mecenasw sztuki. Wrcz przeciwnie wieczorami, wprzestrzeni klubw ipubw, organizowane s spotkania otwarte dla wszystkich zainteresowanych poezj, od ktrych nie wymaga si znajomoci historii literatury oraz wspczesnych md inurtw literackich.
13 J. Gomulicki, Wstp, [w:] J. uszczewska, Pamitnik 1834-1897. Deotyma [ pseud.] (Jadwiga uszczewska), Warszawa 1968, s. 9.

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/183/

Wszystkie wymienione przez Gomulickiego wymagania spenia salon uszczewskich. Mimo pozornych sprzecznoci mona jednak odnale kilka elementw czcych go ze slamem poetyckim. Salon uszczewskich stanowi kontynuacj tradycji XVIII-wiecznych warszawskich salonw literackich. Powsta zaraz po zakoczeniu powstania listopadowego, w1832 roku iprzetrwa do wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku. Spotkania odbyway si regularnie, wkady poniedziaek. Salon otwierano do pno, okoo dwudziestej drugiej, adyskusje przecigay si nierzadko do czwartej nad ranem. Liczba goci dochodzia do stu osb. Regularno, czas trwania spotka oraz ilo goci czy to zjawisko ze wspczesnymi spotkaniami. Pocztkowo atmosfera salonowa zpewnoci niczym nie przypominaa slamowej. Uczestnikw obowizywa strj wieczorowy: od kobiet wymagano szykownych sukien, amczyni zobowizani byli do przybycia we fraku. Jednak z czasem gocie salonu zmienili restrykcyjne zasady tych spotka, awraz zpogbiajcymi si relacjami midzy uczestnikami, zmianie ulegaa rwnie atmosfera spotka. Bardzo wanym punktem programu spotkania wsalonie bya improwizacja. Do najsynniejszych naleay improwizacje crki uszczewskich Jadwigi, ktre przyniosy jej ogromn popularno. Poetka debiutowaa w wieku jedenastu lat, deklamujc wiersze w czasie poniedziakowego spotkania. Jednym ze uczestnikw tego wydarzenia by redaktor Gazety Warszawskiej Jzef Kenig, ktry opisa to pniej wswoim artykule:
Improwizatorka zebraa myli, stana przed nami i mwi zacza. () Kilka pierwszych wierszy rozegnao sceptycyzm; zdawao mi si, e zkad chwil potga wyrazw imyli ronie, e olbrzymiej cigle; czuem jaki wpyw materialny prawie, magnetyczny, jakby od muzyki jakiej wzniosej. () Improwizatorka mwia strofami nierwnymi; wierszy byo okoo szedziesiciu, nikt bowiem nie notowa, ja za liczy nie byem wstanie. Kada strofa bya rozwiniciem /184/
Joanna Jastrzbska

jednej gwnej myli, ktre tak streci mona: Poezja, wic improwizacja, jest wszdzie, anie sowa j stanowi. Poezja czynu wysz jest od poezji myli. Kady jest improwizatorem, bo ycie jest improwizacj. To by gwny zrb budowy; koo niego obwinito mnstwo myli innych, ktre ztych gwnych si snuy. () Wwypowiedzeniu nie byo deklamacji: by to gos rwny, nieco przytumiony, zna byo, e wyrazy biegn do ust wprost zducha, e ich opniana praca duchowa powodem; gestu adnego prawie, spokojno najzupeniejsza wcaej postawie. Wszystko proste, zdaje si konieczne, ajednak pan Komorowski, znakomity deklamator, nad ktrego pewno nikt lepiej unas wierszy nie czyta, rzek do mnie wwczas: Raz jeden wyciu tak wiersz jaki cudny powiedzie. Jak to si stao potg, e ja, niedowierzajcy, zimny, lkajcy si mego wasnego zapau, tak nagle ulegem nie wiem dokd14.

Deotyma zdobywaa serca suchaczy. Talent modej poetki zachwyca. Wszystkie improwizacje przebiegay wbardzo podobny, wrcz schematyczny sposb. Widownia spontanicznie wymylaa temat i podawaa propozycje. Gomulicki wymienia kilka najczstszych motyww: wiosn, noc zimow, mineray, zy, podr myli wwiat dziejowy, serce, astronomia, gnoza. Deotyma podejmowaa temat irozpoczynaa improwizacj. WPamitnikach Deotyma definiuje improwizacj jako przyspieszony proces tworzenia, po czym dodaje: Jest to pocig <<byskawiczny>>, wktrym przemawiajcy przebywa t sam drog, co piszcy, tylko przebywa j znierwnie wiksz lotnoci i wikszym niebezpieczestwem15. Pisze take oogromnej tremie, ktra towarzyszya jej na kadym wystpie: Strach trwa tylko pty, dopki nie zaczn mwi. Gdy ju potrafi tyle skupi si wsobie, e mog przystpi do przedmiotu, wtedy odosab Za: J. Gomulicki, Wstp, dz. cyt., s. 24. J. uszczewska, Pamitnik 1834-1897. Deotyma [ pseud.] (Jadwiga uszczewska), Warszawa 1968, s. 99.
14 15

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/185/

niam si zupenie od wiata zewntrznego, tak jak to czyni zreszt kady twrca, kady myliciel16. Po zakoczeniu wystpu poetka chtnie rozmawiaa i analizowaa utwory ze suchaczami. Deotyma wspomina wpamitnikach, e improwizacja odbywaa si wabsolutnej ciszy. Suchacze byli wrcz przeraeni tym, co sysz, jednak by to wyraz zaskoczenia ipodziwu zich strony17. Na slamach poetyckich zimprowizacj spotkamy si niestety bardzo rzadko. Zasady slamu nie wymagaj od uczestnika spontanicznego tworzenia wierszy na wybrany temat. Wprawdzie pojawiaj si slamy tematyczne, ale ich zasady pozwalaj uczestnikom na wczeniejsze opracowanie utworw na zadany temat. Elementem pojawiajcym si na slamach jest natomiast dyskusja owierszu po jego prezentacji. Poeci po zakoczeniu konkursu rozmawiaj oswojej twrczoci zinnymi uczestnikami oraz zpublicznoci. Dyskusje dotycz nie tylko treci utworu, lecz take sposobu jego wykonania. Wanym aspektem wystpu, na ktry zwrcia uwag Deotyma, jest trema. Kabaretowa bohema Szczeglnym punktem na mapie zjawisk stanowicych prototyp slamu s kabarety, ktrych rozkwit przypada na pierwsze dziesiciolecia XX wieku. Jest to przypadek szczeglny ze wzgldu na charakterystyczne przejawy interakcji midzy aktorami apublicznoci. Od momentu wzrostu popularnoci kabaretw ten element spotka zaczyna stanowi integraln cz zjawisk performatywnych. Przykadem kabaretu, ktry zrewolucjonizowa mylenie orelacji twrca odbiorca by Zielony Balonik. Proces przejcia od spotka salonowych do spotka wkawiarniach zwizany by zrozkwitem y Tame, s. 97. Opis improwizacji z1855 roku odnale moemy take wpamitnikach Pauliny Wilkoskiej cytowanych przez uszczewsk wjej pamitniku. Zob. J. uszczewska, Pamitniki..., dz. cyt., s. 228.
16 17

/186/

Joanna Jastrzbska

cia towarzyskiego wmiejscach publicznych, poza prywatnymi mieszkaniami, wprzestrzeni zzasady otwartej na nowych uczestnikw. Pomys stworzenia kabaretu narodzi si, jak pisze Tadeusz Boy eleski, wrd malarzy, przy ich stoliku wJamie Michalika. Do powstania tej kawiarni przyczyni si wracajcy zemigracji Stanisaw Przybyszewski, ktry dokona rewolucji w stolicy Zachodniej Galicji. eleski pisze, e Przybyszewski napeni miasto ostrym humorem18. Wspomina otym take Artur Hutnikiewicz:
Ten nowy styl przywozili do Polski po powrocie zzagranicznych wojay wszyscy peregrynacji iptnicy do zachodnich rde natchnienia. Oczywicie wkraju ubogim, cywilizacyjnie zapnionym, rozdartym izniewolonym, iowa cyganeria przybieraa barwy iksztat przygaszonej szaroci. Bodaj jedyny Przybyszewski wnis wow nijako polskiej prowincji jakby co z niesamowitego kolorytu i atmosfery berliskich knajp, wktrych odbiera swoje wyksztacenie typowego certain ipoete maudit wstylu Verlaineaczy Rimbauda19.

WJamie Michalika powsta kabaret Zielony Balonik, ktry przypomina pod wieloma wzgldami wspczesne spotkania slamowe. Wedug Boya peni on przede wszystkim rol klubu artystw urzdzajcych swoje spotkania od czasu do czasu, bez okrelonych terminw, ocharakterze pimprowizowanym20. Jama Michalika bya niewielk kawiarni (zdoln pomieci do stu dwudziestu osb), bez estrady izmaym tylko podium, ktre penio funkcj sceny. Spotkanie inaugurujce dziaalno kabaretu odbyo si 7 padziernika 1905 roku. Bolesaw Faron przywouje tekst zaproszenia na
T. Boy eleski, W Krakowie, Krakw 1973, s. 495; Przybyszewski, jego zwolennicy i wsppracownicy z redakcji ycia spotykali si w znanej kawiarni krakowskiej Paon. Zob. B. Faraon, Jama Michalikowa przewodnik literacki , Krakw 1995, s. 37; Kawiarnia stanowia bardzo wane centrum kulturalne Krakowa koca XIX ipocztku XX wieku. 19 A. Hutnikiewicz, Moda Polska , Warszawa 2004, s. 56. 20 T. Boy eleski, WKrakowie, dz. cyt., s. 499.
18

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/187/

spotkanie, w ktrym znajdoway si, oprcz informacji dotyczcych godziny imiejsca spotkania, wskazwki dotyczce ubioru oraz zachowania (podstawowe zaoenia dotyczce tego, czym ma by Zielony Balonik, przypominajce do pewnego stopnia zasady slamw):
() Poetom nie daje si adnych zniek. Wczasie numerw naley wrzeszcze, ana wezwanie poskramiacza dyrektora klaska zpasj godn Zielonego Balonika. Improwizatorzy zechc przed lub wczasie wieczoru objawi yczenie kierownikowi, i ich ogarn sza twrczy ihumorystyczny, e chc pokaza ludowi swoj nag dusz, anatychmiast stanie si zado ich nieposkromionej dzy21.

Scena wJamie Michalikowej, podobnie jak scena slamowa wspczenie, staa si trybun dla debiutantw. Swoj twrczo prezentowa np. smoklasista wtajemnicy wymykajcy si ze szkoy, aby recytowa wiersze ipiewa swoje piosenki22. Swoje wiersze deklamowali rwnie: Roger Battaglia pose sejmu wiedeskiego, prawnik iekonomista, Edward eleski zaoyciel, sekretarz iarchiwista kabaretu, prywatnie brat Tadeusza eleskiego, celujcy wimprowizowanych parodiach kotunw. Atmosfera panujca wczasie spotka kabaretowych bya niezobowizujca, co stanowi zasadniczy zwrot wporwnaniu do spotka salonowych23. Wieczory wJamie Michalika, pod wzgldem interakcji zpublicznoci oraz skali ingerencji suchaczy wprzebieg wydarzenia, przypominay wspczesne slamy poetyckie. W czasie pierwszych spotka wKrakowie nie byo podziau midzy audytorium awystpujcymi
Zob. B. Faraon, Jama Michalikowa przewodnik literacki , Krakw 1995, s. 71. M. Grochowska, LULEK , [w:] Gazeta Wyborcza. Magazyn nr 2, 2002, s. 4. 23 Edward Leszczyski opublikowa w 1908 roku ksik Piosenki Zielonego Balonika , ktra zawiera teksty piosenek Boya z zapisem nutowym oraz wiersze Leszczyskiego. Doskonale ilustruj charakter i nastrj wieczornych spotka: Ci, co si upi nie mog, / Chocia wypili mnogo, / Wrd pijanej druyny, / Licz dugie godziny, / Na zegar patrz ztrwog Zob. E. Leszczyski, Ci, co si upi nie mog , [w:] Kabaret szalony. Piosenki Zielonego Balonika , Krakw 1908, s. 19.
21 22

/188/

Joanna Jastrzbska

artystami, co sprzyjao tworzeniu si specyficznej wizi midzy aktorami asuchaczami. Kady mg wsta od stolika, wej na scen izaprezentowa swj utwr. Publiczno miaa moliwo wyraenia swojego niezadowolenia, jeli artysta wydawa si jej nucy:
Par razy nawet zdarzyo si, e mwc, ktry zwaszcza pod wpywem spirytualiw naduywa wolnoci sowa i gldzi zbyt dugo, osiki kabaretowe byli to dwaj roli malarze agodnie znosili zestrady. Ale ten ostateczny rodek stosowano wyjtkowo ina wyrane danie publicznoci24.

Pocztkowo publiczno stanowili tylko artyci i ich przyjaciele. Z rosnc popularnoci kawiarni, zwikszya si stopniowo rwnie liczba widzw. Do klubu artystw doczya elita wczesnego Krakowa (wykadowcy Uniwersytetu Jagielloskiego, profesorowie Akademii Sztuk Piknych, dziennikarze, ludzie zwizani zteatrem). Wstp na przedstawienia by bezpatny, jednak naleao okaza przy wejciu zaproszenie, ktre otrzymywao si od organizatorw. Nie byy to wic spotkania otwarte i dostpne dla wszystkich zainteresowanych. Widownia siedziaa przy stolikach, ale cz musiaa si zadowoli miejscami stojcymi. Atmosfera bya daleka od oficjalnej, aspoycie alkoholu () znaczne25. Tomasz Weiss, autor ksiki Legenda iprawda Zielonego Balonika pisze, e Boy przeceni rol kabaretu:
Kawiarnia staa si wdobie Modej Polski nie tylko salonem dyskusyjnym, miejscem spotka kulturalnej i artystycznej elity epoki, ale take locum, w ktrym gromadzi si ogon artystycznej cyganerii, wszelkiego rodzaju snobw ipozerw, delektujcych si specyficzn atmosfer intelektualnego fermentu.
24 25

T. Boy eleski, WKrakowie, dz. cyt., s. 503. Tame, s. 499.

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/189/

Spotkania dobyway si regularnie: co tydzie lub co dwa tygodnie, stopniowo coraz rzadziej. Boy tumaczy to coraz wikszymi wymogami widowni. Autorzy chcc im sprosta, powicali coraz wicej czasu na przygotowania. Wyksztacilimy smak publicznoci, co obrcio si przeciwko nam, staa si wybredna, wymagania jej byy wysokie. Wolelimy tedy rzadziej, adobrze komentuje Boy26. Zielony Balonik odegra jednak ogromna rol ito nie tylko wrodowisku krakowskim. Sta si legend iwzorem do naladowania27. Poetycki wulkan Odzyskanie niepodlegoci po pierwszej wojnie wiatowej przynioso ze sob rozkwit ycia kulturalnego. Dziki temu dwudziestolecie midzywojenne stao si epok sync z ugrupowa i rodowisk literackich, ktre tworzyy grupy. () stosunkowo trwae () oostro zarysowanym profilu, awic albo programowe, albo rzadziej sytuacyjne28. Nadal istotnym elementem ycia literackiego byy kawiarniane spotkania29, cho o zupenie odmien T. Boy eleski, WKrakowie, dz. cyt., s. 503. Znaczenie kabaretu podsumowuje Jan Pawe Gawlik, ktry uwaa, e: Balonik by koniecznoci. Sta si klap bezpieczestwa przed nadmiernym cinieniem wszelkiej bzdury, zarwno konserwatywnej, jak iartystowskiej, ktra moga rozsadzi spokojnie ulice miasta. <<Warszawa przesza przez rewolucj, Krakw przez Zielony Balonik>> pisa swego czasu Jan Kott. Mimo ironii zawartej wtym porwnaniu mia racj; Zob. J. P. Gawlik, Powrt do Jamy, Krakw 1961, s. 131; Zdaje si, e zdanie to podziela take Tomasz Weiss, ktry we Wstpie do Znaszli ten kraj? pisa: Zielony Balonik by naturaln konsekwencj procesu historycznoliterackiego. Moda Polska miaa si ku schykowi, mnoyy si symptomy kryzysu tych wartoci, ktre stanowiy do niedawna hasa wywoawcze modych. Kabaret przy Floriaskiej dowcipem, rzadziej satyr, dezawuowa modopolskie snobizmy ifetysze: przekonanie okapaskiej roli artysty. Synn <<chu>> Przybyszewskiego itd.. 28 J. Stradecki, Wkrgu Skamandra , Warszawa 1977, s. 19. Jako przykady warto wymieni: rodowisko poznaskiego Zdroju iwarszawski Skamander, Awangarda Krakowska, Czartak, futuryci (krakowscy i warszawscy) oraz Kwardyga. W drugim dziesicioleciu powstay grupy efemerydy, najczciej tak charakterystyczne dla lat trzydziestych grupy funkcjonalne, rzadziej epigoskie ugrupowania modych. Do tej grupy zaliczy mona: warszawsk Kard, zesp dzkiego Meteora i Prdw, poznaski Prom i Loa, atake Smug wilesk kontynuacj agarw. 29 Spotkania organizowane byy pod rnymi nazwami: wieczr lub poranek poetycki, poezokoncert, recital poezji, odczyt, spotkanie poetyckie.
26 27

/190/

Joanna Jastrzbska

nym charakterze ni krakowskie wieczory kabaretowe. Najbardziej aktywni iznani wtej dziedzinie byli czonkowie grupy literackiej Skamander30, atake awangardzici: futuryci, ekspresjonici oraz paseici31. Wedug Sonimskiego pomys stworzenia kawiarni poetw narodzi si w tramwaju nr 17, gdy Tadeusz Raabe opowiada poecie o podobnych lokalach w Rosji32. Autor artykuu Historyja Picadora pisze, e pomys zosta wykpiony przez sekcj literack Klubu Artystycznego, co stanowio impuls do tworzenia niezalenych projektw. Nad pomysem nowej kawiarni pracowa Tuwim, Lecho iSonimski, pniej doczy do nich rwnie Iwaszkiewicz oraz Wierzyski33. Wedug Tuwima sam wygld kawiarni mia by rewolucyjn manifestacj artystyczn34. Cel kawiarni zosta wczeniej dokadnie przemylany. Iwaszkiewicz pisa:
Ot ci modzi ludzie [Tuwim, Sonimski iRaabe przyp. J.J] wytumaczyli mi nareszcie, oco chodzi. Kawiarnia zostaa wydzierawiona na wieczory i poczwszy od nastpnego dnia mielimy w niej czyta wiersze, wygasza odczyty, wywoywa reakcje miedzy poetami apublicznoci. Mielimy za to otrzymywa sprawiedliwie podzielone honorarium zwpyww kasowych oraz bezpatn konsumpcj35.

Antoni Sonimski pisze, e celem nie byo wznowienie Zielonego Balonika. Picador mia by uliczn trybun, do ktrej wstp
Czonkami Skamandra byli znani poeci, prozaicy, dramatopisarze oraz malarze. Trzon grupy tworzyli poeci: Julian Tuwim, Antoni Sonimski, Jarosaw Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyski, a take Jan Lecho. Od roku 1924 do zaoycieli doczaj jeszcze: Maria Pawlikowska, Kazimiera Iakiewiczwna, Wadysaw Broniewski, Jzef Wittlin, Marian Hemar oraz Jerzy Liebert. 31 Zob. J. Stradecki, Wkrgu..., dz. cyt., s. 116. 32 A. Sonimski, Historyja Picadora , [w:] Wiadomoci Literackie, 51/52. 33 Tame. 34 Za: J. Iwaszkiewicz, Ksika moich wspomnie, Krakw 1957, s. 166. 35 A. Wayk, Kwestia gustu , Warszawa 1966, s. 166.
30

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/191/

(w przeciwiestwie do Jamy Michalika) mieli wszyscy, za drobn opat wwysokoci 5 marek. Pierwszy wieczr poetycki zapocztkowa seri sukcesw. Na prospektach Picadora pojawio si haso Poezjo, na ulic!36. WKurierze Warszawskim opublikowano informacj o wieczornym spotkaniu37. Poeci wydali rwnie odezw wdniu otwarcia kawiarni, wktrej wzywali:
Rodacy! Robotnicy, onierze, dzieci, starcy, ludzie, kobiety, inteligenci ipisarze dramatyczni. Dnia 29 Listopada wPitek ogodz. 9 wieczr otwiera si: Pierwsza Warszawska Kawiarnia Poetw POD PICADOREM Nowy-wiat No 57. Sumienie modej Warszawy artystycznej! Wielka Kwatera Gowna Armji Zbawienia Polski od caej wspczesnej literatury ojczystej. Codziennie od 9-11 wielki turniej poetw, muzykw imalarzy. Modzi artyci warszawscy czcie si!!! Samoobrona materjalna poetw przez wyzyskiem wydawcw, dyrektorw teatrw it. p. kabaretw. WOLNA ESTRADA!!! Precz zteatrem ROZMAITOCI izLOURSEM, Precz zTow. ZACHTY SZTUK PIKNYCH, Precz zFILHARMONJ ISTYLOWYM. Niech yje LESZEK SERAFINOWICZI Niech yje ANTONI SONIMSKII Niech yje JULJAN TUWIMI38 .

Sonimski wspomina, e na otwarcie kawiarni przybya caa elita wczesnej Warszawy, atake, e tej nocy zapucilimy pierwsze korze A. Sonimski, Historyja Picadora , dz. cyt. Zob. Pod Picadorem , [w:] Kurier Warszawski, 1918, nr 330. 38 Wiadomoci Literackie 1926, nr 51/52.
36 37

/192/

Joanna Jastrzbska

nie wziemi suchaczw, aby wyrosn zczasem wdrzewo wspaniaej poezji39. Wieczory poetyckie bardzo szybko zdobyy rozgos i cieszyy si coraz wiksz popularnoci. Po latach Sonimski napisze: Wprowadzilimy konkretno obrazowania, prawd isi sowa, wobec ktrej nie mogy si osta mizerne pozycje pisarzy wczesnych40. wczesne zmagania poetyckie obserwowa rwnie Wayk:
() zerwaa si burza poetycka. Chodziem na Karow do Sali Towarzystwa Higienicznego, gdzie odbyway si wieczory autorskie. Byem wtedy tak chonny, e poszczeglne zdania izwrotki atwo wpaday mi wpami. Tuwim wietnie czyta wiersze, mikki jego gos zadziwiajco kontrastowa zostrym profilem twarzy41.

W zwizku z rosnc popularnoci spotka zdecydowano si na przeniesienie ich do Hotelu Europejskiego. Wraz ze zmian miejsca zrezygnowano rwnie zidei wieczoru poetyckiego. Po latach Julian Tuwim, wspominajc Picadora, napisze: Ze zgroz myl, e nasz <<Picador>> mg istnie do dzisiaj, i e tak dziewity rok z rzdu chodzioby si co wieczr do tej kawiarenki gada wiersze i znca si nad blinimi42. Poeci przeszli do bardziej zinstytucjonalizowanej formy spotka, wycznie wswoim towarzystwie izamknitych dla publicznoci. Stolik Skamandra wZiemiaskiej sta si centrum ycia literackiego grupy. Slam poetycki form spotka przypomina skamandryckie wieczory powicone poezji. Podobne byy zasady uczestnictwa: opata obowizujca widowni oraz wczeniejsze zgoszonych poetw, ktrzy chcieli zaprezentowa swoje wiersze. Rnic stanowi jedynie konkursowa forma slamu. Elementy rywalizacji inagrody nie pojawiay
39

A. Sonimski, Historyja..., dz. cyt. Tame. 41 A. Wayk, Kwestia gustu , dz. cyt., s. 61. 42 J. Tuwim, Nasz pierwszy wieczr, Wiadomoci Literackie, 1925, nr 51/52.
40

(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/193/

si na spotkaniach Skamandrytw. Pierwszym slamom patronoway natomiast podobne do skamandryckich hasa wyjcia poezji na ulic poza mury uniwersyteckich wydziaw. Kluby, wktrych odbywaj si slamowe potyczki stanowi trybun umoliwiajc prezentacj wasnej twrczoci. Nie ciesz si wprawdzie tak ogromn popularnoci, jak spotkania Pikadora, jednak stanowi niezbywalny element wspczesnych spotka literackich. (R)ewolucja performatywna Wniniejszym szkicu chciaam zwrci uwag na ewolucj paradygmatu spotka literackich rozumianych diachronicznie jako kolejne etapy rozwoju. Wtakim ujciu slam nie stanowi rewolucyjnego fenomenu, cho moe wydawa si novum na mapie publicznej aktywnoci poetw. Moim zdaniem stanowi jednak tylko etap rozwoju tych praktyk. Cz cech wypunktowanych wopisie salonw, improwizacji, kabaretw oraz kawiarnianych spotka nadal funkcjonuje wramach zjawiska performatywnego, za jakie uwaam slam poetycki. Pozostae aspekty zostay przeksztacone lub odrzucone. Spotkania literackie od XVIII-wiecznych salonw do wspczesnego slamu czy jednak niewtpliwie jedna cecha wsplna. Integruj one ludzi zainteresowanych poezj i przekonanych o jej estetycznej ispoecznej wartoci. Wspczenie slam staje si przestrzeni, wktrej rozproszone dzi rodowisko poetyckie moe spotka si iwymieni dowiadczeniami. Jest rwnie miejscem debiutu modych poetw (casus Jasia Kapeli). Sposb tworzenia liryki wczasie spotka literackich rwnie uleg ewolucji. XX wiek, kabaretowe wystpy ikawiarnie spotkania literackie wymagay od twrcw rzetelnego przygotowania. Publiczno domagaa si show, dlatego wszystko musiao by dokadnie opracowane. Wczeniejsze etapy rozwoju (salony literackie Barbary Sanguszkowej oraz uszczewskich) zakaday improwizacj, czyli dowolno
/194/
Joanna Jastrzbska

i spontaniczno w tworzeniu i tematyce poezji. Wspczesny slam czy opisane powyej zasady. Reguy slamu nie zakazuj improwizacji, jednak poeci rzadko ztej moliwoci korzystaj. Nie okrela si rwnie precyzyjnie, jak na spotkaniach salonowych, wymaganej konstrukcji wiersza, iloci wersw, strof, czy rodzaju rymw. Slam zakada dowolno ikreatywne podejcie jego uczestnikw. Zasady slamu nie ingeruj ponadto wtematyk wierszy, co rwnie jest efektem dugotrwaej ewolucji. Pierwotnie wiersze powicano uczuciom irozwaaniom nad sensem ycia. Ze wzgldu na sytuacj geopolityczn angaowano rwnie kwestie polityczne, przez co salonowa twrczo miaa pewne cechy propagandy. Na przeomie XIX iXX wieku oraz wdwudziestoleciu midzywojennym sytuacja po raz kolejny si zmienia. Ze wzgldu na stabilizacj sytuacji politycznej, poezja zaangaowana zesza na dalszy plan. Liryka rozwija si zacza winnym kierunku do gosu dosza satyra, co sprzyjao powstawaniu kabaretw (Zielony Balonik, Cyrulik Warszawski, Pikador). Wspczesny slam zdaje si czy wszystkie te cechy. Temat bywa narzucany wycznie na slamach tematycznych. Tradycyjny slam zakada natomiast tematyczn swobod. Niezmiennym elementem pozostaa obecno ywo reagujcej publicznoci. Od XVII wieku salony byy miejscem spotka rnych grup spoecznych. Proces ich formowania sprzyja popularyzacji poezji. Problem stanowi jednak dostp do tych form kultury. Cofajc si od chwili obecnej a do XVII wieku, zauway moemy, e wszystkie salony oraz kabarety byy formami w pewien sposb zamknitymi (vide: ekskluzywne zaproszenia do salonu uszczewskich czy Sanguszkowej). Dopiero kawiarnie literackie otworzyy si na szerok publiczno (jedynym warunkiem by zakup biletu). Wtej perspektywie slam poetycki mona uzna za zjawisko rewolucyjne. Otwiera on bowiem scen i widowni dla wszystkich chtnych. Nie istniej formalne zaproszenia, ktrych posiadanie jest niezbdne do uczestnictwa wspotkaniu. Slam nie jest rwnie wytworem grupy poetw,
(R)ewolucja performatywna zjawisk scenicznych. Od salonu do slamu..

/195/

ktra izoluje si od innych rodowisk inie dopuszcza do swojego krgu nowych twrcw. Otwarto ta daje take moliwo prezentacji poetw nieznanych lub potencjalnych debiutantw. Ewolucji ulega take przestrze, wktrej odbywaj si spotkania literackie. Wybr miejsca mia bezporedni wpyw na atmosfer spotkania. Pocztkowo byy to tylko domy prywatne. Ograniczona ilo miejsc dla goci czynia zsalonu miejsce elitarne. Ponadto spotkania miay charakter oficjalny. Kabarety igrupy poetyckie wdwudziestoleciu midzywojennym odnalazy natomiast swoje miejsce wkawiarniach, co wpyno na swobodn atmosfer tych spotka. Kawiarnia w XX wieku staa si jednym z waniejszych miejsc na kulturalnej mapie, azarazem now instytucj literackiej komunikacji. Stanowia take ogniwo wprocesie powstawania form masowego uczestnictwa publicznoci w kulturze. Slam pod wzgldem wyboru przestrzeni kontynuuje kawiarnian tradycj. Cay czas slamy odbywaj si wniezobowizujcej atmosferze klubw, barw i kawiarni. Wspczesne spotkania organizuje si rwnie wprzestrzeni otwartej: wogrdkach kawiarnianych, na festiwalach plenerowych, anawet na stadionie. Ma to wpyw rwnie na klimat spotka, dziki czemu ciesz si one zainteresowaniem, np. nieoficjalny charakter slamu umoliwia rozmow zpoetami po zakoczeniu konkursu. Ostatni, istotn kwesti jest sposb organizacji. Od XVII wieku organizacj spotka literackich zajmowaa si elita: szlachta, arystokracja, bogate mieszczastwo, pniej sami artyci. Zwizane to byo zmoliwociami finansowymi ipozycj spoeczn gospodarza. Dzi slam zorganizowa moe kady, niezalenie od wykonywanej profesji istatusu spoecznego. Nie trzeba rwnie by poet, aby zaaranowa tego typu spotkanie. Ponadto istnieje moliwo komunikacji midzy organizatorami, ktrzy wspieraj wsplnie nowe inicjatywy. Zdarza si rwnie, e dowiadczeni organizatorzy przyjedaj do nowych miejsc ipomagaj worganizacji pierwszego konkursu. Synteza i ewolucja wszystkich tych cech sprzyja tworzeniu si
/196/
Joanna Jastrzbska

zupenie nowej przestrzeni literackiej: otwartej, podatnej na zmiany, nieoficjalnej, a jednoczenie zinstytucjonalizowanej ze wzgldu na moliwo debiutu poetyckiego oraz kontakt zinnymi poetami iperformerami. Ewolucja tradycyjnych schematw, zktrych nie do koca zdajemy sobie spraw, staje si rdem nowej (r)ewolucji literackiej tytuowej slamowej (r)ewolucji.

bibliografia Faleski F., Wspomnienia zmojego ycia, [w:] Aneks, Pamitnik 1834-1897. Deotyma ( Jadwiga uszczewska), wstp iprzypisy J.W.Gomulicki, Warszawa 1968. Faron B., Jama Michalikowa przewodnik literacki, Krakw 1995. Gawlik J.P., Powrt do Jamy, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Krakw 1961. Gomulicki J., Wstp [w:] Pamitnik 1834-1897. Deotyma [pseud.] ( Jadwiga uszczewska), Warszawa 1968. Grochowska M., LULEK, Gazeta Wyborcza, Magazyn, 2. Hutnikiewicz A., Moda Polska, Warszawa 2004. Iwaszkiewicz J., Ksika moich wspomnie, Krakw 1957. Jakuboszczak A., Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718 1791) ijej salon towarzyski, Pozna 2008. Lam S., ycie wrd wielu, Warszawa 1968. Leszczyski E., Kabaret szalony. Piosenki Zielonego Balonika, Krakw 1908. Libera Z., ycie literackie wWarszawie wczasach Stanisawa Augusta, Warszawa 1971. uszczewska J., Pamitnik 1834-1897. Deotyma [pseud.] ( Jadwiga uszczewska), wstp iprzypisy J. W. Gomulicki, Warszawa 1968. Marecki P. (red.), Tekstylia Bis: sownik modej polskiej kultury, Krakw 2006. Michaowska H., Salony artystyczno-literackie wWarszawie 18321860, Warszawa 1974. Pod Picadorem, [w:] Kurier Warszawski, 1918, nr 330. Skimborowicz H., Magdalena uszczewska ijej salon, [w:] Aneks, Pamitnik 1834-1897. Deotyma ( Jadwiga uszczewska), wstp iprzypisy J. W. Gomulicki, Warszawa 1974. Sonimski A., Historja Picadora, Wiadomoci Literackie, 1926, nr 51/52.
/198/

Smith Marc Kelly, The Complete Guide to Slam Poetry, Nowy Jork 2004. Stradecki J., Wkrgu Skamandra, Warszawa 1977. Taborski R., ycie literackie modopolskiej Warszawy, Warszawa 1974. Tuwim J., Nasz pierwszy wieczr, Wiadomoci Literackie, 1926, nr 51/52. W.Z., Kartki ulotne, Kurier Warszawski, 1921, nr 52. Wayk A., Kwestia gustu, Warszawa 1966. Weiss T., Legenda iprawda Zielonego Balonika, Krakw 1987. eleski T., WKrakowie, Krakw 1963.

Justyna Gorzkowicz Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawa II

Czy slamer jest wspczesnym wagantem? Praktyki performansu poetyckiego wobec tradycji redniowiecznych

Uwagi wstpne Zanim przejdziemy do prby odpowiedzi na pytanie zawarte wtytule, musimy zda sobie spraw zzawioci, ocharakterze przede wszystkim terminologicznym isemiologicznym, przywoanych kontekstw. Nierwny wydaje si rwnie ich ciar gatunkowy. Mamy odniesienie do kultury waganckiej, ktre niesie ze sob szerokie konotacje ze redniowieczem wanie wtedy rodzi si hagiografia, poezja krgu przykocielnego, zupenie nowe (obce staroytnoci) formy dramatw liturgicznych: misteria, mirakla oraz moralitety. Gdzie na obrzeach gwnego nurtu powstaje irozwija si twrczo wiecka. Rodzi si bogata tradycja epiki rycerskiej (chansons de geste), poematy stanowe, pieni miosne ipolemiczno-religijne1.
Zob. J. Huizinga, Jesie redniowiecza , tum. T. Brzostowski, Warszawa 1992; J. Le Goff, Kultura redniowiecznej Europy, tum. H. Szumaska-Grossowa, Warszawa 1994; T. Michaowska, redniowiecze, Warszawa 1995; Dbrwka A., redniowiecze, Warszawa 2005.
1

/200/

Wrd nawiza intertekstualnych wtytule prezentowanej pracy pojawia si take performans kojarzony zpraktykami teatralnymi lub dziaaniami zzakresu sztuk wizualnych, zacierajcymi granic midzy artyst iwidzem. Sam akt artystyczny niejednokrotnie ogranicza si do wykonywania okrelonych gestw, akcentujc ekspozycj ludzkiego ciaa2. Wtym kontekcie warto przywoa Antonina Artauda (18961948). Wedug niego, sowo miao by uywane na scenie ze wzgldu na swoj melodi, anie semantyk. Na plan pierwszy Artaud wysuwa spektakl, form caego widowiska, natomiast sam tekst ogranicza do wyrwanych zsytuacji, fragmentarycznych wypowiedzi. Mia on duy wpyw na twrczo m. in. Jerzego Grotowskiego oraz Tadeusza Kantora3. Wdziedzinie sztuk plastycznych sensu stricto za ojca artefaktw (opartych na usuwaniu rozgranicze midzy sztuk ayciem) uznaje si Jacksona Pollocka (1912-1956). Charakterystyczn cech jego malarstwa byo traktowanie ptna jako areny, za obrazu jako wydarzenia powstajcego wwyniku akcji czy intuicyjnego dziaania. Nie wolno nam zapomnie take oDicku Higginsie (1938-1998) amerykaskim artycie wizualnym, jednym zzaoycieli powstaej wlatach 50-tych XX wieku grupy Fluxus (odwoujcej si wduej mierze do dadaistw iDuchampa). Higgins jest autorem terminu intermedia, ktry wszed do nazewnictwa wspczesnych zjawisk artystycznych jako okrelenie performansu zpogranicza rnych dziedzin, zarwno muzyki, jak iplastyki oraz literatury4. W przywoanym zestawie asocjacji, mocno zakorzenionych ju wtradycji, pojawia si slam poetycki jeden znajnowszych wytworw spoeczno-kulturowych. Do Polski przyby w2003 r. ze Stanw Zjednoczonych, gdzie do ycia powoa go Mark Smith poeta-amator. Czsto podnosi si zarzut, e pomys wyprowadzenia poe2

Por. G. Dziamski, H. Gajewski, J. S. Wojciechowski, Performance, Warszawa 1984. Zob. K. Braun, Druga Reforma teatru? Szkice, Wrocaw 1979, s. 19-23. 4 Por. J.L. Chalumeau, Historia sztuki wspczesnej, tum. A. Wojdanowska, Warszawa 2007.
3

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/201/

zji poza obieg ksikowy czy akademicki, nie jest niczym nowym. Oanalogiczne miejsce poezji wkulturze walczyli ju redniowieczni waganci (wychodzc poza obrb woluminw ibibliotek), za wszeroko pojmowanej wspczesnoci np. Allen Ginsberg i pokolenie beatnikw, szkoa poetw liverpoolskich, bd te wnaszym rodzimym kontekcie Marcin wietlicki5. Beatnicy za swych intelektualnych mentorw uznawali m.in. Williama Blakea i Walta Whitmana. Slamerzy tymczasem stosuj odgrnie narzucone reguy: zazwyczaj nie mog prezentowa si na scenie duej ni trzy minuty, posiadaj moliwo ekspresji ruchowej, cho nie wolno im wykorzystywa instrumentw muzycznych i kostiumw. Sposb oceniania wystpie znacznie odbiega od norm znanych zkonkursw poetyckich czy wieczorw autorskich. Przypadkowo zgromadzona publiczno opiniuje sam umiejtno autoprezentacji danego uczestnika, nie za jego warsztat artystyczny. Odbywa si to poprzez gosowanie. Audytorium oddaje swj gos na wybranych zawodnikw za pomoc kartek bd gromkich oklaskw, stajc si czci interaktywnego widowiska. Rozwizania, ktre przyjmuj organizatorzy, sprawiaj, e wygaszane teksty trac autonomi izaczynaj funkcjonowa jak wezwanie do podjcia akcji. Poezja slamerska jak postulowa Artaud i jego nastpcy w odniesieniu do roli sowa na scenie istnieje wewntrz wikszego spektaklu, jest jego elementem, przekierowujcym uwag wstron wydarzenia, samej teatralizacji6. Dziwna to jednak teatralizacja. Jej gwnym trzonem s zasady zaczerpnite zrywalizacji spor Zob. I. Stokfiszewski, Poetry slams zdobywaj coraz wiksz popularno, http://www.niniwa2.cba.pl/stokfiszewski_poetry_slams.html [data dostpu 26.09.2012]; J. Jarniewicz, Wiesze na ringu , http://www.biuroliterackie.pl/przystan/czytaj. php?site=0&co=txt_0714 [data dostpu: 26.09.2012]; R. Kleta-Nawrocki, Zagosuj na poet, [w:], W. Kuligowski, A. Pomieciski (red.), Oblicza buntu. Praktyki iteorie sprzeciwu wkulturze wspczesnej, Pozna 2012. 6 Por. K.A. Gliska, Midzy retoryk ateatrem. Teatralno komedii elegijnej wwietle teorii staroytnych i redniowiecznych, [w:] A. Dbrwka (red.), Pogranicza teatralnoci. Poezja, poetyka, praktyka , Warszawa 2011, s. 77.
5

/202/

Justyna Gorzkowicz

towej, czsto pojawiajcej si wkontekcie dziaa zkrgu popkulturowego. Wspomina otym Jerzy Jarniewicz, podkrelajc e:
Slam poetry tym rni si od dotychczasowych nurtw poezji, odrzucajcych ksik iwchodzcych wprzestrze publiczn, e jest efektem dziaania tych samych potrzeb i mechanizmw, ktre wyprodukoway telewizyjnego Idola. I w tym sensie, slam nie mgby zrodzi si wczeniej. Bo przecie tak, jak kady moe zosta idolem, tak kady moe sta si czempionem slamowym, czyli slammasterem wobu przypadkach decyduje gos ludu. Tak, jak wIdolu nie liczy si talent wokalny, ale osobowo iumiejtno zdobywania publicznoci, tak w slamie nie jest istotna znajomo poetyckiego warsztatu czy choby podwyszona temperatura sowa, ale charyzma iumiejtno sprzedania towaru7.

Wobec postawionego wten sposb problemu rodzi si kolejne pytanie. Czy opisywanie slam poetry wtak szeroko nakrelonych kontekstach, jakie s przeze mnie proponowane, mona uzna za uzasadnione? Kim byli waganci? aciskiej nazwy vagantes zwykle uywa si na okrelenie wdrownych akw, studentw uniwersytetw iubogich klerkw duchownych niszego stanu, ktrzy nie otrzymywali penych wice, nie byli wic zobowizani do celibatu i nie otrzymywali charakterystycznej dla stanu duchownego tonsury. Niektrzy wdrowali po kraju, goszc swe pieni najczciej na dworach monowadcw, za co otrzymywali wynagrodzenie pozwalajce na stabilizacj finansow. Na terenie Francji zwano ich take goliardami, najprawdopodobniej za spraw sawnego poety Goliasa, pochodzcego, jak niektrzy utrzymuj,
7

J. Jarniewicz, Wiesze na ringu , dz. cyt.

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/203/

zNiemiec oraz rwnie znanego Primusa, przypuszczalnie zOrleanu8. Twrczo wagancka zawiera wsobie zarwno ostr satyr, pewnego rodzaju gr, zagadk, jak imdre pouczenie. Wnurcie tym powstaway utwory niejednorodne gatunkowo itematycznie. Zdarzay si m. in. rymowane liryki miosne w jzku aciskim, w ktrych pobrzmiewao echo wiata staroytnego. Autorstwo jednej ztakich pieni przypisuje si nawet Piotrowi Abelardowi, znanemu z tragicznej w skutkach historii wielkiej mioci do Heloizy. W zbiorze Carmina Burana najstarszym zabytku tego typu, spisanym ok. 1230 roku przez trzech kopistw odnajdziemy take pieni biesiadne, bachiczne, o wymowie zdecydowanie hulaszczej. Niektre znich rozgrywaj si wsceneriach zdecydowanie odbiegajcych od dworskich konwenansw:
Kiedy wgospodzie siedzimy, ozmarych nie rozmawiamy, lecz do gier si sposobimy ido dziewczt zabieramy (). Jedni pij, drudzy wyj, inni czkajc wkarty graj. achmany brud cia ich kryj, jedni drugich okradaj, nawzajem si czsto bij, rany wworki owijaj, n wzanadrzu nieraz kryj, mierci si nie obawiaj9.
8 Informacje oprac. na podstawie: R. Gansiniec, Echa poezji goliardowej w Polsce, [w:] Przegld Humanistyczny 1930, nr 5, s. 57-78, 161-204; H. Waddell, redniowiecze wagantw, tum. Z. Wrzeszcz, Warszawa 1960; J. Krzyanowski, Sownik folkloru polskiego, Warszawa 1965, s. 422; J. Le Goff, Inteligencja w wiekach rednich, tum. E. Bkowska, Warszawa 1966; A. Hauser, Spoeczna historia sztuki iliteratury, tum. J. Ruszycwna, t. 1, Warszawa 1974. 9 Orff C., Carmina Burana , prze. M. Piechal, http://www.micha.waw.pl/~micha/carmina. html [data dostpu: 26.09.2012].

/204/

Justyna Gorzkowicz

Carmina Burana posiadaj swj odpowiednik wpolskiej tradycji literackiej. Jest nim powstaa nieco pniej Satira comica oparta na analogicznym pomyle. Bezdomny scholar wdruje samotnie przez wiat, poznaje mieszkacw rnych ziem i ich obyczaje, ktre nastpnie prezentuje w swojej pieni, najczciej w do stereotypowy sposb, tzn. ukazujc wkrzywym zwierciadle przywary poszczeglnych narodowoci. To oczywicie tylko jeden zmotyww poezji goliardowej. Utwory te czsto operuj te artem funeralnym, jak np. whistorii opogrzebie pijaka, ktry zmar wrd beczek piwa. Przykadem jest wiersz Meum est propositum in taberna mori (Moim zamiarem jest umrze w karczmie), ktrego echa sycha we wspczesnej piosence Komu dzwoni, temu dzwoni Stanisawa Grzesiuka (1918-1963), zwanego bardem zCzerniakowa (utwr ten znany jest take waranacji Muka Staszczyka). Ponadto wrd utworw redniowiecznych azikw odnajdziemy: parodie modlitw, pieni iceremonii kocielnych, teksty owszechwadzy pienidzy, ofortunie, ktra toczy si koem, opolityce ipodstpnej mioci. Sowem, owszystkim, co miecio si wpanoramie codziennych dowiadcze tamtej epoki. Pytanie o pochodzenie kultury waganckiej wyranie dzieli rodowisko badaczy. Coraz czciej odchodzi si od romantycznej wizji wesoego ebraka, ktry dziki swemu wyksztaceniu zajmowa osobliwe miejsce wstrukturze spoecznej, pozwalajce mu zarabia poezj ipiewem na wasne utrzymanie. Pojawiaj si gosy, e zachowania waganckie przypisa mona rnym grupom spoecznym. Czym innym jest poezja scholarw czy goliardw, czym innym jeszcze trubadurw, mimo, e wszyscy oni wpodobny sposb rozpowszechniali swoj twrczo. Z jednej strony wskazuje si na zatrudnionych na dworach klerkw oraz osoby wieckie, z drugiej za na tych, ktrzy nie byli zwizani zkonkretnymi orodkami, wdrowali po kraju iwy-

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/205/

stpowali wtawernach10. Zdaniem niektrych, waganci to tylko jeden, cho niezwykle istotny, odam scholarw (tyle e wywodzcy si znajuboszych warstw). Uwaaj oni, e dziaalno wagantw polegaa na odwiedzaniu kolejnych domw i proszeniu gonym piewem ojamun11. Jeszcze inni kultur goliardw wi zrozwojem miast iorganizujcych si wich obrbie orodkw uniwersyteckich, awic z yciem stricte inteligenckim, ktre za spraw pieni przekraczao ramy klasowe, zaburzajc porzdek spoeczny12. W wielu przypadkach poezja ta bya zintegrowana z zabaw, towarzyszya jej czsto ekspresja przynalena kulturze ludycznej. Mona by j traktowa take jako przejaw buntu czy form przemiewczego sprzeciwu wobec aktw niesprawiedliwoci ihierarchii spoeczestwa feudalnego. Pamitajmy, e powstawaa wczasach, gdy kady stan izakon wyrnia si wasnym strojem, arnica midzy statusem materialnym dworu apoziomem ycia biedoty miejskiej bya kolosalna. Poezja wagancka jest przykadem na to, e obok dzie uczonych iteologicznych powstaway take wredniowieczu utwory otematyce wieckiej oparte na przekazie oralnym, czsto oproweniencji jeszcze pogaskiej dalekie od propagowanej wtamtym czasie wzniosoci. Twrczo t wperspektywie historycznej mona by uzna za jedn z subwersywnych si wewntrz Kocioa i wczesnego ustroju spoecznego13, budzia bowiem sporo kontrowersji jako potencjalne zagroenie dla tworzonej przez wieki ipojmowanej tradycyjnie kultury. Midzy redniowieczem aredniowiecznoci Na jednym ze spotka slamowych wToruniu moglimy usysze frazy do zudzenia przypominajce poezj goliardow. Wprawdzie j Zob. A. Hauser, Spoeczna historia sztuki..., dz. cyt., s. 180. Zob. R. Gansiniec, Echa poezji goliardowej... , dz. cyt., s. 60. 12 Zob. J. Le Goff, Inteligencja wwiekach... , dz. cyt., s. 38. 13 H. Waddell, redniowiecze wagantw, dz. cyt., s. 5.
10 11

/206/

Justyna Gorzkowicz

zyk, uywany przez wspczesnych poetw, rni si od redniowiecznego, wsplny jednak pozostaje motyw niedoli wdrujcego poety ijego dowiadcze:
() cho poeta gryzie beton wwierszu dziura dziura wpiersiach nikt nie pacze za poet bo pacili mu od wiersza () my bylimy slamerami tum nas karmi, muza strzyga mymy byli sw wadcami wynieli nas na widach14.

Czy jednak wskazane analogie pozwalaj na stwierdzienie, e slamer jest wspczesnym wagantem? Rozpatrujc zjawisko zkrgu wspczesnej kultury masowej (jakim niewtpliwie jest slam poetry) wperspektywie praktyk redniowiecznych, musimy zachowa niezwyk ostrono. Naley przede wszystkim pamita o rnicach terminologicznych midzy pojciami redniowiecza (jako pewnej epoki) iredniowiecznoci15. redniowieczno, zdaniem badaczy, jest zespoem pewnych cech przynalenych wiekom rednim, albo to stanowisko blisze jest mediewistom spoza krgu polskiego rodzajem charakterystycznego przekonania lub stylu mylenia, ktry przetrwa lub zosta przetransponowany do naszych czasw. Warto przyjrze si
Ptak Piwniczny, Bylimy slamerami , [za:] R. Kleta-Nawrocki, Zagosuj na poet, dz. cyt., s. 250-251. 15 Informacje na temat redniowiecznoci oprac. na podstawie: A. Kruszyska, redniowieczno wliteraturze ikulturze XX wieku. Propozycje badawcze, Putusk 2008, s.33-63. Za prekursora bada uniwersyteckich wtej dziedzinie uznaje si Leslieego J. Workmana (2003), cho ju duo wczeniej podejmowano prby zwrcenia uwagi na istnienie wliteraturze ikulturze oznak stosowania zabiegu uredniowieczniania.`
14

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/207/

drugiej interpretacji tego terminu dla lepszego zrozumienia prowadzonego przeze mnie wywodu. Wzachodnich analizach uniwersyteckich redniowieczno definiowana jest na rne sposoby (problematyka ta jest obecna wnauce od niedawna, sama dziedzina studia nad redniowiecznoci nie posiada ustalonych norm). W ujciu niektrych, jej gwnym zaoeniem jest badanie recepcji kultury redniowiecza w pniejszych okresach. Kontekst ten przywouje redniowieczno jako nazw midzytekstualnej relacji, wyaniajcej si z indywidualnych przey odbiorcy obcujcego zdanym dzieem lub zjawiskiem. Uznaje si j take czsto za pewien fenomen wspczesnoci, ktra chtnie nawizuje do tradycji media tempora (zarwno wgrach komputerowych oraz kinematografii, jak iwliteraturze czy sztuce ito na wielu poziomach, np.: leksykalnym, stylistycznym czy wizualnym). Termin ten pojawia si rwnie jako okrelenie wpywu wiekw rednich na ksztatowanie wiadomoci nowoytnej. Wopinii badaczy, wefektowny sposb przystosowuje si do zmieniajcych si wci warunkw. Dziki elastycznej formule ma charakter dugotrway, cigy, aprzy tym niezwykle ekspansywny. Pojcie redniowiecznoci stosuje si niejednokrotnie w opisie dyskursu transhistorycznego, rozumianego jako proces, wwyniku ktrego redniowiecze staje si swoistym narzdziem do komentowania i kontestowania pniejszych epok. Wielu badaczy podziela opini o zaporedniczonym z tamtego okresu charakterze wspczesnej kultury. Wrd nich znajduje si m. inn. Umberto Eco znakomity mediewista, ktry nie ustaje wtropieniu ladw redniowiecznoci:
Ostatnio zwielu stron rozlegaj si gosy, ktre onaszej epoce mwi jako onowym redniowieczu () Chodzi oto, by ustali, czy mamy tu do czynienia z proroctwem, czy ze stwierdzeniem faktu. Inaczej mwic, czy ju yjemy wnowym redniowieczu, czy te jak uj to Roberto Vacca wswojej niepokojcej ksice redniowiecze puka /208/
Justyna Gorzkowicz

do naszych wrt? () Przy oglnym kryzysie uniwersytetw inieskoordynowanym planie stypendiw nowymi vagantes staj si teraz studenci, ktrzy zwracaj si zawsze iwycznie ku mistrzom nie majcym staego miejsca, odrzucaj za nauczycieli naturalnych, mamy bandy hippisw te prawdziwe zakony ebracze yjce zdobroczynnoci publicznej wposzukiwaniu mistycznego szczcia (narkotykw czy aski boej, niewielka to rnica, take iztego powodu, e rozmaite religie niechrzecijaskie zagldaj ukradkiem wzakamarki chemicznego szczcia). () Tak jak wredniowieczu czsto minimalna granica oddziela mistyka od zodziejaszka. () Kiedy przechodzi si do analogii kulturowych iartystycznych, sytuacja staje si owiele bardziej zoona. Mamy bowiem do podobne dwie epoki, ktre wodmienny sposb lecz odwoujc si do jednakowych utopii wychowawczych i jednakowo maskujc ideologicznie swj paternalistyczny plan kierowania sumieniami usiuj pokona dystans pomidzy kultur uczon ikultur ludow ()16 .

Utwory wygaszane przez slamerw nie przedstawiaj przejrzystej architektoniki. Czsto bywaj chaotyczne inieuzasadnione pod wzgldem treciowym. Wrd nich odnajdziemy, podobnie jak to miao miejsce wtwrczoci goliardowej, wiersze zrytmizowane, niewolne od wyrae kolokwialnych iwulgaryzmw, ale ibardzo kameralne, mwice oosobistych przeyciach danego artysty, najczciej bezimiennego. Icho atwo tu ozarzut, e cechy te rwnie dobrze opisywayby twrczo dowolnej epoki, zauwamy, przyjmujc szersz perspektyw, e tak, jak wredniowieczu, rwnie iwspczenie mamy do czynienia zpoczeniem poezji zpewnym stylem ycia, ktry duo mwi oistocie samych zjawisk. Ze wzgldu na niewielk ilo zabytkw pimienniczych, jakie pozostawiy po sobie wieki rednie, moemy jedynie domniemywa (idc tropem spierajcych si badaczy), e poziom
U. Eco, Semiologia ycia codziennego, tum. J. Ugniewska, P. Salwa, Warszawa 1996, s. 74, 90, 96.
16

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/209/

wczesnych wierszy bywa zrnicowany. Obok znanych nam utworw (z estetyk ktrych czy si np. twrczo beatnikw), mogy pojawia si rwnie teksty owtpliwej wartoci artystycznej, wyczerpujce swj potencja interpretacyjny jedynie wwymiarze ludycznym. Pozostawmy na boku warsztat poetycki wwiekach rednich stosowano kanony dzisiaj nieobowizujce. Nie ulega jednak wtpliwoci, e elementami czcymi charakter obydwu wytworw kulturowych, oktrych mwimy, jest wsplne denie do zniesienia granicy midzy tym, co wysokie (oficjalne, elitarne) atym, co niskie (ludyczne, egalitarne) oraz prba zmiany panujcych spoecznie norm. Oile jednak wredniowieczu poprzez zacieranie opozycji wysokie/niskie (poezja/ zabawa) przeciwstawiano si strukturom feudalnym, o tyle obecnie dochodzi do przeamania opozycji niskie/wysokie (zabawa/poezja), wramach spoeczestwa opartego (przynajmniej zzaoenia) na zasadzie rwnoci. Wyglda zatem na to, e jak chce tego Eco mamy do czynienia ze zoonym procesem, wskazujcym na pewne analogie midzy dwiema epokami, cho nie s one proste do wydrbnienia. Istotn cech poezji wagantw, ktra nie znajduje swego odzwierciedlenia w slam poetry, jest fakt jej cisego powizania zokrelon grup spoeczn. redniowieczne utwory byy tworzone przez wdrownych studentw i klerkw ludzi nalecych do klasy utosamianej z ksztatujc si warstw inteligenck. Ich dziea zwykle umieszcza si wnurcie poezji uczonej. Zauwamy jednak, e wspczenie dostp do edukacji (w porwnaniu z tamtym okresem) jest wzasadzie powszechny. By moe dlatego zjawiska slamu nie da si przypisa konkretnej grupie (mimo, e jego twrca wywodzi si ze rodowiska robotniczego). Niektrzy obserwatorzy slamu w Polsce zwracaj jednak uwag na jego wymiar kontestacyjny17. Dotyczy on zarwno tematyki utworw, jak isamej formuy spotka, bazujcej na aktywnoci czonkw spoeczestwa, ktrzy podobniejak ich red17

Zob. J. Kleta-Nawrocki, Zagosuj na poet, dz.cyt., s. 252.

/210/

Justyna Gorzkowicz

niowieczni poprzednicy kwestionuj zastay porzdek. Slam bywa postrzegany przede wszystkim jako bunt przeciwko oficjalnemu obiegowi twrczoci poetyckiej: to poezja uliczna, funkcjonujca wseparacji od elitarnych wieczorkw autorskich. Wrd uczestnikw slamu spotkamy reprezentantw wszystkich grup wiekowych, zawodowych i spoecznych. Nie funkcjonuj tu podziay rodowiskowe, pciowe, polityczne czy klasowe take wstosunku do publicznoci. Analogicznie do praktyk redniowiecznych eventy slamowe nie s ograniczone terytorialne. Slamerzy, jak kiedy wdrowni azikowie, za swoje wystpienia otrzymuj take gratyfikacj finansow. Zwycizca konkursu, odbywajcego si wedug okrelonych norm, otrzymuje zazwyczaj niewielk nagrod pienin. Sposb ustalania zasad rywalizacji przypomina w tym wzgldzie turnieje rycerskie, opisane w Rocznikach Dugosza jako rodzaj widowisk parateatralnych18. Zarwno one, jak itwrczo wagancka, wyrastaj ze wsplnej tradycji ludycznej. Wjzyku aciskim sowo ludus, ludere obejmowao zasigiem szerok panoram zjawisk. Dotyczyo: zabaw dziecicych, odpoczynku, konkursw, zawodw (wtym sportowych iliturgicznych), a take rego rodzaju form teatralnych czy gier hazardowych. Do opisywanej kategorii zaliczy mona rwnie tzw. turnieje poajanek, polegajce na chwaleniu si wasnymi przymiotami przy rwnoczesnym okazywaniu pogardy przeciwnikowi. lady tej konwencji opartej na pierwotnych formach zabawy, ktrej gwnym celem bya promocja pewnej zbiorowoci lub jednostki odnajdziemy wtradycji starogermaskiej, starofrancuskiej i staroangielskiej, w tym m.in. wredniowiecznym eposie Beowulf19. Slamerzy mog recytowa, piewa lub czyta swoje utwory zkartki. Poezji wagantw najczciej towarzyszy akompaniament uatwia Por. S. Jakubczak, Elementy ludyczne wDugoszowych opowieciach ouroczystociach dworskich, Poznaskie Towarzystwo Nauk. Sprawozdania Wydziau Nauk oSztuce, nr 102 za 1984r., Pozna 1986, s. 12-18. 19 Zob. J. Huizinga, Homo ludens zabawa jako rdo kultury, tum. M. Kurecka, W. Wirpsza, Warszawa 1985.
18

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/211/

jcy zapamitywanie dugich wersw, nie byo to jednak regu. Znane s utwory, pochodzce ztamtego okresu, sporzdzone woparciu ozasady retoryki iprzeznaczone wycznie do wygaszania. Zkolei niektre wystpienia slamerw, zwaszcza tych modszego pokolenia, zbliaj si do hip-hopu, bazujcego wduej mierze na melicznoci. Wan rol odgrywa tu tak zwany beatbox forma rytmicznego tworzenia dwikw za pomoc narzdw mowy. Meliczno, jak wiemy, bya zabiegiem do powszechnie stosowanym take w redniowieczu, cho oczywicie winnej formie20. Do naszych czasw nie przetrway wiadectwa zachowa wagantw podczas wystpie. Nie wiemy wic, czy towarzyszya im okrelona ekspresja ruchowa. Coraz czciej jednak w kontekcie bada nad literatur XII iXIII wieku mwi si na temat zawartych wniej wskazwek interpretacyjnych, podkrelajc znamiona teatralizacji, domnieman inscenizacyjno czy reprezentacj sceniczn21. Ekspresja ruchowa wkulturze redniowiecza bywa zazwyczaj przypisywana histrionom ijokulatorom wdrownym wesokom uwaanym za spadkobiercw staroytnych mimw. Slam poetycki performans czy akt performatywny? Opisujc slam poetry wkontekcie performanceu jednego znowoczesnych rodkw ekspresji artystycznej napotkamy pewien problem. Moglibymy oczywicie poprzesta na stwierdzeniu, e slam znajduje si na pograniczu perfomanceu, ale co to waciwie oznacza? Zdaniem badaczy, zajmujcych si t kategori mona j definiowa przynajmniej na kilka sposobw22. Przede wszystkim performans ro20 Zob. M. Gowiski, A. Okopie-Sawiska, J. Sawiski, Zarys teorii literatury, Warszawa 1991, s. 159-162. 21 A. Dbrwka (red.), Pogranicza teatralnoci..., dz. cyt. 22Informacje na podstawie: G. Dziamski, H. Gajewski, J. S. Wojciechowski, Performance, dz. cyt., s. 18-88, 161-167, 173-190; R. Schechner, Performatyka: wstp, tum. T. Kubikowski, Wrocaw 2006, s. 16-41.

/212/

Justyna Gorzkowicz

zumie si jako podwjny live art zjednej strony zwizany zdziaaniami artysty pozostajcego w bezporednim kontakcie z odbiorc, zdrugiej za jako akt wymierzony wto, co skonwencjonalizowane, co pozostaje poza obrbem ywej sztuki. Za element formujcy zjawisko performanceuuznaje si take tradycj action painting (malarstwa gestu). Zdaniem Tadeusza Kantora, jej gwnym zaoeniem byo dotarcie do najgbszych warstw osobowoci, egzystencji ludzkiej, ontologii materii nie dajcej si uj racjonalnymi prawami konstrukcji, zmieniajcej twrczo w manifestacj spirytualn i w dziaanie.23 Performans bywa take okrelany jako rodzaj demonstracji estetyki pospolitoci, nawizujcej do spoecznych konwencji za pomoc metod zaczerpnitych zteatru, ale dalekiej od telewizyjnego show (zracji odmiennych celw i inaczej rozoonych akcentw). Prym wiedzie tu nie popkulturowa rozrywka, ale akt edukacyjny,ktry powinien zmusi nas do zmiany postrzegania codziennych czynnoci. Pojawiaj si rwnie gosy sugerujce, e artyci zajmujcy si tym gatunkiem sztuki bdcej wyrazem przekonania, e kultura nie znajduje si ju w ksikach lub gmachach muzeum s spadkobiercami redniowiecznych klerkw i wagantw. Wspczesna nauka skania si jednak do oddzielania performanceuod dziaa performatywnych. Przypomina to rozrnienie miedzy redniowieczem aredniowiecznoci. Performatyka jako stosunkowo moda dziedzina nauki (powstaa wostatnim wiewieczu XX wieku) pozostaje niedookrelona. Zjednej strony za przedmiot bada stawia sobie oglnie zachowania czowieka na przestrzeni wiekw, zdrugiej praktyki artystyczne, z trzeciej za zblia si do antropologii, posugujujc si metod obserwacji uczestniczcej, przez co sama staje si pewnego rodzaju performancem. Richard Schechner jeden z najwybitniejszych przedstawicieli wspczesnego amerykaskiego teatru eksperymen23 Cyt. za: G. Dziamski, Performance tradycje, rda, obce i rodzime przejawy. Rozpoznanie zjawiska , [w:] G. Dziamski, H. Gajewski, J. S. Wojciechowski, Performance, dz. cyt., s. 21.

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/213/

talnego, reyser, teoretyk i krytyk w jednej osobie w nastpujcy sposb definiuje zadania, jakie stawia przed sob ta nowa dyscyplina:
Performatyka zaczyna si tam, gdzie wikszo okrelonych dyscyplin si koczy. Performatyka nie bada tekstu, architektury, sztuk piknych ani adnego innego produktu sztuki czy kultury jako takiego, lecz tylko jako element cigej gry zwizkw irelacji jako, performans. () Mwic krtko, bada si wszystko jako praktyk, zdarzenie czy zachowanie, nie jako przedmiot czy rzecz. Jako dziania si na ywo nawet gdy mowa omediach czy materiale archiwalnym stanowi jdro performatyki24.

Wydaje si, e tylko w kontekcie nakrelonym przez Schechnera eventy slamowe mona uzna za performans. Podobnie zreszt badacze rozumiej teatralno tekstw redniowiecznych. Czsto mwi si o jak gdyby performansie, bdcym konsekwencj stosowania konkretnej praktyki scenicznej (sposb recytacji graniczcy z wystpieniem aktorskim)25. Spotkania slamerw wyrastaj w pewien sposb zkrgu popkulturowego, przenoszc niemal cakowicie ciar zprocesu ujawniania ja artysty istotnego wsferze live artu (ywej sztuki) w stron aktywizacji kontaktw midzyludzkich, jak miao to miejsce wprzypadku wystpie histrionw ijokulatorw. Forma organizowania slamu sprzyja zacienianiu wizi midzy jego uczestnikami. S to jednak relacje oparte wznacznym stopniu na wspzawodnictwie. Wspomina otym m. inn. Jarniewicz piszc, e eventy slamowe wStanach Zjednoczonych przypominaj mecze bokserskie:

R. Schechner, Performatyka..., dz. cyt., s. 16. Zob. K.A. Gliska, Midzy retoryk ateatrem. Teatralno komedii elegijnej wwietle teorii staroytnych i redniowiecznych, [w:] A. Drkowska (red.), Pogranicza teatralnoci, dz. cyt., s. 77.
24 25

/214/

Justyna Gorzkowicz

Najpierw mamy eliminacje, potem finaow walk, po ktrej ogasza si wynik, zawodnik zostaje slammasterem, wchodzi do ligi mistrzw, by na kolejnym mityngu broni mistrzowskiego tytuu. Wtego typu imprezach panuje filozofia, e aby by dobrym trzeba by lepszym od konkurenta. Przyjemno wygrania slamu, to nie tyle satysfakcja z uznania publicznoci, ile rado ze znokautowania konkurenta wslamie odzywa si wic wysublimowany instynkt walki, doskonale odpowiadajcy dzisiejszym czasom, ktre premiuj osobowoci asertywne, przedsibiorcze irywalizacyjne26 .

Rzeczywicie, trudno dopatrze si wslam poety bazujcym na mechanizmach do populistycznych (oczym wiadcz choby niektre slogany zachcajce do wzicia udziau w spotkaniach: przyjd pokrzycze na poetw, bdziecie mogli do reszty si skotuni, werdykt podejmie zgromadzona na sali dulszczyzna co przypomina fraz: bij magistra z serialowego wiata wedug Kiepskich) typowego dla sztuki denia do wydobycia ekspresji artystycznej. Nie zmienia to jednak faktu, i wydarzenia te, podobnie jak kultura wagancka wwiekach rednich, peni wan spoecznie rol. Zwaszcza, gdy wemiemy pod uwag, e obecnie coraz trudniej ospotkania na ywo. Inicjatywy tego typu sprzyjaj integracji is zalkiem zachowa wsplnotowych. Wystpy slamerw wPolsce s do zrnicowane, rna bywa te sama sceneria spotka27. W 2007 roku w Krakowie, w Klubie Pod Jaszczurami, lokal zosta przygotowany zgodnie ze standardem profesjonalnych wystpw artystycznych. Przed publicznoci, siedzc na ustawionych w rzdach krzesach wystpowa samotnie artysta. Wanalogiczny sposb mogy wyglda spektakle histrionw imin J. Jarniewicz, Wiersze na ringu , dz. cyt. Zob. Klub Pod Jaszczurami, http://www.youtube.com/watch?v=_ZN5O73T3IU, [data dostpu: 06.10.2012]; Klub 4 Re dla Lucienne, http://www.youtube.com/ watch?v=pbvsPDg2GGk, [data dostpu: 06.10.2012]; Galeria Sfera, http://www.youtube. com/watch?v=XVzIPdTw3ks, [data dostpu: 06.10.2012].
26 27

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/215/

streli, ktrzy odwiedzali redniowieczne dwory, prezentujc wasn twrczo dla przypodobania si innym28. Ale ju wzielonogrskim Klubie 4 Re dla Lucienne (w 2008 roku) mielimy do czynienia ze spotkaniem typowo kawiarnianym, sw formu przypominajcym raczej wystpienia ubogich scholarw. Gocie, usadowieni przy stolikach popijali alkohol ipalili papierosy wlunej, nieoficjalnej atmosferze, spontanicznie reagujc na kolejne wystpienia. WBielsku Biaej slam zorganizowano natomiast wcentrum handlowym, co przywodzi na myl otwarte na szerok publicznoc wystpienia jokulatorw na rynkach iplacach handlowych. Podsumowanie Warto pokusi si o sformuowanie odpowiedzi na czstkowe pytania przewijce si w niniejszym wywodzie. Z punktu widzenia terminologii wspczesnej nauki, ktra prbuje ledzi zachodzce w kulturze zmiany, rozpatrywanie slam poetry w kontekcie zarwno redniowiecznoci, jak ipraktyk performatywnych jest jak najbardziej zasadne. Powysza analiza dowodzi, e wspotkaniach slamerw z atwoci dostrzeemy pewne cechy zdefiniowanej tu precyzyjnie redniowiecznoci. Wydaje si jednak, e nazywanie slamerw wagantami, moe si obroni tylko jako prba wskazania paralelizmu kulturowego. Szukajc analogicznych wzgldem spotka slamerskich inicjatyw, pozwalajcych na zgbienie istoty samego zjawiska (ktrego podstaw jest zabawa iwspzawodnictwo jako najbardziej pierwotne formy uczestniczenia w yciu spoecznym) trzeba cofn si jeszcze dalej. Natrafimy wwczas np. na kultur indiaskich plemion zKolumbii Brytyjskiej, znanej ztradycji potlaczu (potlatch). Zwyczaj ten rwnie podkrela rol wygranej, zdobywania sawy, prestiu czy ustanawiania przewagi oraz rewanu29. By wielkim witem, podczas
28 29

T. Michaowska, redniowiecze, dz. cyt., s. 244. Zob. J. Huizinga, Homo ludens..., dz. cyt., s. 90-114.

/216/

Justyna Gorzkowicz

ktrego jedna grupa obdarzaa drug prezentami, aby przelicytowa hojno pierwszych darczycw. Wkolejnych obchodach wita zdeklasowana grupa moga si zrewanowa. W specyfice spotka slamowych dostrzec mona podobn zasad. Wystpujcy przed publicznoci poeci prezentuj swoje utwory, za co audytorium odpaca im wyodrbnieniem slammastera inagrod pienin. Kade nastpne spotkanie niesie za sob moliwo odwrcenia rl. Idea rywalizacji, zdaniem Johana Huizingi30, jest jednym zgwnych elementw kultury w fazie agonalnej. Agonistyka wspzawodnictwo wsporcie lub sztuce kojarzy si za spraw Jakuba Burckhardta zkultur hellesk. Analizujc jej periodyzacj, Burckhardt stawia tez okocu czowieka heroicznego, ktrego na scenie dziej w zastpuje czowiek kolonialny i agonalny, a dalej czowiek hellenistyczny31. Istnienie idei rywalizacji w innych krgach kulturowych (np. wrd ludw pierwotnych, na Dalekim Wschodzie czy w judaizmie) nie miao dla niego wikszego znaczenia. Tymczasem Huizinga podkrela, e zasada agonalna ma charakter ponadczasowy i oglnokulturowy, co wicej, posiada moc repetycji, dlatego nie ma pewnoci, e mina bezpowrotnie.
Punktem wyjcia musi by tutaj wyobraenie niemal dziecicego jeszcze zmysu zabawy, ktry wnajrozmaitszych formach przemienia si w czyn, czyli w dziaanie zwizane z pewnymi reguami i oderwane od pospolitego ycia, wktrych to czynnociach wrodzona potrzeba rytmu, przemian, uregulowanej zmiany, antytetyczny klimaks i harmonia bd si mogy rozwija. [] Kultura nie zaczyna si jako zabawa ani te zzabawy, ale raczej wniej samej. Antytetyczna iagonistyczna postawa kultury dana jest wzabawie, ktra jest starsza ipierwotniejsza od wszelkiej kultury32 .
Tame. Tame. 32 Tame, s. 113.
30 31

Czy slamer jest wspczesnym wagantem?...

/217/

Jeli wierzy spostrzeeniom Huizingi, yjemy obecnie wczasach silnie naznaczonych instynktem agonistycznym. Jest on wswej istocie dualistyczny: zjednej strony przyczynia si do tworzenia nowych idei czy poj, zdrugiej za jego dominujca rola moe prowadzi do erozji wypracowanych dotd wartoci. Wredniowieczu element ludyczny nie spenia funkcji kulturotwrczej. Dzi coraz czciej roci sobie do tego prawo. Czy stoimy zatem wobliczu nadchodzcej przemiany szlachetnej idei wspzawodnictwa wczyst namitno rywalizacji? Problem ten zpewnoci zasuguje na przemylenie, jednak wykracza ju poza ramy niniejszego wywodu.

bibliografia Braun K., Druga Reforma teatru? Szkice, Wrocaw 1979. Chalumeau J.L., Historia sztuki wspczesnej, tum. A. Wojdanowska, Warszawa 2007. Dziamski G., Gajewski H., Wojciechowski J.S., Performance, Warszawa 1984. Dbrwka A., redniowiecze, Warszawa 2005. Dbrwka A. (red.), Pogranicza teatralnoci. Poezja, poetyka, praktyka, Warszawa 2011. Eco U., Semiologia ycia codziennego, tum. J. Ugniewska, P.Salwa, Warszawa 1996. Gansiniec R, Echa poezji goliardowej wPolsce, [w:] Przegld Humanistyczny 1930, nr 5. Gowiski M. , Okopie-Sawiska A., Sawiski J, Zarys teorii literatury, Warszawa 1991. Hauser A., Spoeczna historia sztuki iliteratury, tum. J. Ruszycwna , t. 1, Warszawa 1974. Huizinga J., Homo ludens zabawa jako rdo kultury, tum. M. Kurecka, W. Wirpsza, Warszawa 1985. Huizinga J., Jesie redniowiecza, tum. T. Brzostowski, Warszawa 1992. Jakubczak S., Elementy ludyczne wDugoszowych opowieciach ouroczystociach dworskich, [w:] Poznaskie Towarzystwo Nauk. Sprawozdania Wydziau Nauk oSztuce, nr 102 za 1984r., Pozna 1986. Jarniewicz J., Wiesze na ringu, http://www.biuroliterackie.pl/przystan/czytaj.php?site=0&co=txt_0714 [data dostpu: [26.09.2012]. Kleta-Nawrocki R, Zagosuj na poet, [w:], W. Kuligowski, A. Pomieciski (red.), Oblicza buntu. Praktyki iteorie sprzeciwu wkulturze wspczesnej, Pozna 2012. Kruszyska A., redniowieczno wliteraturze ikulturze XX wieku.
/219/

Propozycje badawcze, Putusk 2008. Le Goff J., Inteligencja wwiekach rednich, tum. E. Bkowska, Warszawa 1966. Le Goff J., Kultura redniowiecznej Europy, tum. H. Szumaska-Grossowa, Warszawa 1994. Michaowska T., redniowiecze, Warszawa 1995. Orff C., Carmina Burana, tum. M. Piechal, http://www.micha.waw. pl/~micha/carmina.html [data dostpu: 26.09.2012]. Schechner R., Performatyka: wstp, tum. T. Kubikowski, Wrocaw 2006. Stokfiszewski I., Poetry slams zdobywaj coraz wiksz popularno, http://www.niniwa2.cba.pl/stokfiszewski_poetry_slams.htm [data dostpu: 26.09.2012]. Waddell H., redniowiecze wagantw, tum. Z. Wrzeszcz, Warszawa 1960.

Uniwersytet Jagielloski wKrakowie

Justyna Stasiowska

Konstrukcja tosamoci podczas slamu wkontekcie strategii MC stosowanych whip-hopie


Wswoim artykule chciaabym skupi si na opisie mechanizmw funkcjonujcych podczas przedstawiania wiersza publicznoci wczasie slamu, zestawiajc je ze sposobem autoprezentacji rapera. Celem tego zestawienia jest opis strategii dziaajcego wrapie podmiotu, ktry rzuca wyzwanie ipodejmuje walk, aby wtym zderzeniu wytworzy wasn tosamo. Kontekst hip-hopu pozwoli zrozumie niektre strategie wykorzystywane podczas slamu, suce wytwarzaniu wsplnotowoci inawizywaniu dialogu. Kultura hip-hopu przenikna wiele dziaa artystycznych istaa si czci kultury popularnej, wpywajc na twrczo artystw zrnych dziedzin sztuki. Odnajdywane w slamie elementy znane z kultury hip-hopu i okrelonych strategii funkcjonujcych wrapie mog wynika zpopularnoci, jak ten gatunek muzyczny osign na pocztku lat dziewidziesitych. W niniejszym artykule skupiam si na okrelonych mechanizmach, wykorzystywanych ipowielanych winnych dziaaniach artystycznych, najczciej wcelu spoecznego oddziaywania. Wten sposb rwnie rozumiem slam, ktry uswoich rde mia rozszerzy zakres oddziaywania poezji. Zaczerpnicie podobnych elementw znanych zkul/221/

tury hip-hopu przyczynio si do popularyzacji poezji izainicjowao dyskusj na temat prerogatyw instancji okrelajcej, kto moe zosta uznany za poet. Podczas slamu osoba przedstawiajca wiersz zaprasza publiczno do konfrontacji i wsptworzenia utworu, ktry nie istnieje jako zamknita cao. Staje si struktur uzupenian przez odbiorc. Slamer moe na przykad podczas wystpu poprosi publiczno opodpowied, od ktrej zacznie si proces twrczy. Rwnie reakcja publicznoci, jak np. aprobata lub okrzyk niezadowolenia, moe sta si pocztkiem dyskusji midzy wykonawc aodbiorc. Przygotowany podczas wystpu materia ulega przemianom wwyniku interakcji zwidowni. Poeta moe wykorzysta slam jako warsztat, wktrym sprawdza oddziaywanie wiersza. Wzywanie publicznoci do aktywnego uczestnictwa, czyli komentowania, krzyku czy wsptworzenia, wymierzone jest przeciwko modelowi biernej recepcji poezji, kultywowanej wczasie tradycyjnych wieczorkw literackich. Celem konfrontacji nie jest uzyskanie przewagi, ale raczej sama walka, wtrakcie ktrej twrca negocjuje swoj tosamo zwidowni. W slamie wykorzystuje si strategie uywane rwnie w rapie. Szczegln rol odgrywa gos, bdcy efektem pracy ciaa i pozwalajcy na stosowanie rnych technik ekspresji dwikowej. Wypowiadane przez slamera sowa nie s najwaniejsze. Funkcjonuj jako element prezentowanego dziea, wktrym rwnie istotne s ton, barwa gosu, artykulacja, akcent, slangowe, bd gwarowe eksklamacje, czy te gosowe naladowanie okrelonych postaci. Slamer nawizuje wten sposb do rozpoznawalnej roli spoecznej lub postaci funkcjonujcej wkulturze. Slamer nie odgrywa jednak roli ani nie ucielenia postaci, zktr widz ma si utosami. Przedstawia dan posta, by po chwili jej zaprzeczy, zderzajc j zjej zupenym przeciwiestwem. Pamita naley, e mwienie, wydobywanie dwiku zciaa, to proces psychosomatyczny, dlatego wymiary audialny isemantyczny nie s tu najwaniejsze. Wprzedstawianiu wiersza (mimo pozornej dominacji
/222/
Justyna Stasiowska

gosu) bierze udzia cae ciao, ktre moe suy do tworzenia krajobrazw albo persony scenicznej. Meredith Monk, badajca wswoich dziaaniach artystycznych moliwoci gosowej ekspresji, uywa wtym kontekcie okrelenia extended vocal techniques, ktre
jest sposobem takiego rozumienia ludzkiego gosu, ktre wykracza poza ramy dotychczasowego pojmowania gosu, by wykorzysta wszystkie jego moliwoci typowe dla pci, wieku, charakteru, persony, przestrzeni rezonansowej, tekstury, oddechu czy krajobrazu1.

Monk definiuje zakres moliwoci operowania gosem, ktre wpewnym stopniu bywaj rwnie wykorzystane wrapie lub podczas slamu. Tworzenie persony nastpuje poprzez okrelony sposb uycia gosu iciaa, pozwalajcy na zmian, dystans ianaliz przedstawianej postaci. Sytuacja publicznego mwienia uruchamia rwnie mechanizm zwizany z podziaem na przestrze intymn i publiczn. Douglas Kahn zauwaa, e:
kiedy mwimy, to syszenie wasnego gosu jest najbardziej intymn czynnoci wykonywan wprzestrzeni publicznej inajczstszym publicznym dziaaniem dowiadczanym wewntrz naszego ciaa. Syszenie wasnego gosu prawie zawsze jest niezauwaalne, lecz uwiadomienie sobie jego obecnoci sprawia, e postrzegamy siebie jako zamknity system istniejcy wdowiadczeniu indywidualnoci2 .

Kahn dowodzi, e wasn indywidualno mona okreli w sferze publicznej tylko i wycznie na drodze konfrontacji z wikszoci.
N. Putnam Smithner, Meredith Monk: Four Decades by Design and by Invention , [w:] The Drama Review, nr 49/2005, s. 93-118. Jeeli nie podano inaczej, wszelkie tumaczenia mojego autorstwa J. S. 2 D. Kahn, Noise, Water, Meat. AHistory of Sound in the Arts, MIT Press 1999, s. 7.
1

Konstrukcja tosamoci podczas slamu w kontekcie strategii MC...

/223/

Mwienie jest aktem zaznaczania swojego miejsca wprzestrzeni publicznej oraz sposobem uczestnictwa wspoeczestwie. Podczas mwienia indywidualno zostaje wytworzona poprzez zmierzenie si zinnymi iwyodrbnienie siebie ze wsplnoty. Gos innej osoby jest odbierany jako bezcielesny, dlatego proces formuowania wypowiedzi pozwala oderwa gos od cielesnoci iwczy go wprzestrze publiczn. Wtej sytuacji zarwno slamer, jak iraper istniej jednoczenie w sferze publicznej, nie tracc przy tym intymnego poczucia wasnej tosamoci wsytuacji wzajemnego oddziaywania iksztatowania tych przestrzeni. Problematyczno rapu jako formy mwienia ielementu kultury hip-hopu Okrelenia rap uywano wstosunku do konkretnych form wypowiedzi. Termin ten odnosi si pierwotnie do gwatownego toku wypowiedzi, nieformalnej konwersacji lub donosu3. Dopiero wlatach pidziesitych pojawi si jego wspczesny wariant okrelenie rytmicznego balansu gosem. Ulf Poschart, opisujc kultur hip-hopu, podkrela jednak, e specyficzny rodzaj wypowiedzi okrelany jako rap nie by zwizany jedynie zmuzyk. Zbiegiem lat zmienia swoje znaczenie, przechodzc do szerszego kontekstu spoecznego. Rap wczony wobrb muzyki okrelanej jako hip-hopowa sta si take elementem szeroko rozumianej kultury hip-hopu, na ktr skadaj si take takie formy ekspresji, jak beatboxing, breakdance czy graffiti. Twrczo mieszkacw dzielnicy Bronx wNowym Jorku wlatach siedemdziesitych uznaje si za zjawisko spoeczne, ktre przenikno nastpnie do przemysu muzycznego ikultury popularnej. Na osiedlach organizowano przyjcia (block party), wczasie ktrych DJ remiksowa pyty, aMC (Master of Ceremony) anonsowa
3

U. Poschart, Dj Culture, Quartet Books 1998, s. 150.

/224/

Justyna Stasiowska

go izachwala, koncentrujc si na utrzymaniu kontaktu zpublicznoci. B-boys, czyli breakbeatowcy taczyli, a grafficiarze malowali ciany. Impreza suya scaleniu wsplnoty oraz manifestacji odrbnoci isamowystarczalnoci kultury miejskiej, za cz ktrej uznaje si hip-hop. Swoboda inieformalny charakter tego typu wydarze sprzyjaa budowaniu demokratycznego dialogu isankcjonowaniu kadego gosu, dlatego wszyscy czuli, e mog uczestniczy iporozumiewa si zMC, wypowiada komentarze, dyskutowa lub krzycze word up. Krzyczc wten sposb aprobowali stwierdzenia MC lub DJ-aiuznawali je za prawdziwe4. Najwaniejsza bya jednak prba wzbudzenia u uczestnikw imprez, czyli mieszkacw etnicznej dzielnicy, poczucia uczestnictwa i stworzenie im moliwoci komunikacji, aby ugruntowa wsplnot z wasn kultur. Moga ona funkcjonowa w strukturze miasta i systemie wadzy podporzdkowanym podziaowi rasowemu, wramach ktrego osoby kolorowe nie cieszyy si przywilejami biaych. Status materialny ispoeczny osb czarnoskrych wlatach siedemdziesitych wUSA sprawia, e ograniczali oni swoj aktywno do wasnej dzielnicy. Dziaalno kulturalna musiaa rozwija si zatem wzamieszkiwanym rejonie miasta. Sposobem emancypacji byo wytworzenie na danym terenie rodowiska, ktre wsplnie radzi sobie zproblemami ycia codziennego. Przykadem moe by dziaalno ruchu Zulu Nation walczcego z degradacj spoeczn modziey (wciganej przez gangi wdziaalno przestpcz) poprzez ofert edukacyjno-kulturaln5. Block party, czyli imprezy dzielnicowe funkcjonoway
Stwierdzenie word up wyraa cakowit zgod, poparcie zaproponowanego stwierdzenia. The truth comes into being every time the exclamation <<world>> announces aconsensus between the communicating parties. At hip-hop concerts these are moments of the greatest unity and euphoria, when the DJ raps and the audience agrees with <<word>> or <<word up>>. Tame, s. 186. 5 Universal Zulu Nation uwaany jest za quasi ruch religijny dziaajcy na wiecie. Dokadny opis powstania i dziaalnoci znale mona w tekcie: Davey D, Zulu Nation: From Gang to Glory, http://www.daveyd.com/zulunationhistory.html, [data dostpu: 26. 11. 2012].
4

Konstrukcja tosamoci podczas slamu w kontekcie strategii MC...

/225/

jako forum dajce moliwo dyskusji iporuszania problemw dotyczcych osb mieszkajcych wgetcie. Jak zauwaa Ulf Poschart6, w kulturze hip-hopu po 1978 roku wiksz popularnoci ni DJ cieszy si MC, ktry stopniowo zaj gwne miejsce na scenie. Odrbne gatunki rapu nabray wyrazistoci w latach osiemdziesitych. Wielu MC skupiao si na tematyce polityczno-spoecznej, ktra zdominowaa kultur popularn na pocztku lat dziewidziesitych7. Tematy polityczne zaczy dominowa wmuzycznych gatunkach ipodgatunkach rapu. Utwr Fight the Power zespou Public Enemy, ktry wzywa do aktywnego oporu wobec wadzy, uznaje si za prekursorski wobec tych tendencji. Zmiana whierarchii midzy DJ-em aMC prowadzi do tego, e sposb nawizywania kontaktu zpublicznoci poprzez odnoszenie si do codziennych wydarze zycia odbiorcy, staje si rwnie sposobem promocji izdobywania popularnoci. MC pocztkowo promujcy DJ-awraz zrozwojem kultury hip-hopu mg rwnie skupi si na propagowaniu okrelonej wizji wiata. Za przykad takiej ewolucji artystycznej mona uzna Afrika Bambaataa szerzcego idee ruchu Zulu Nation lub wspomniany zesp Public Enemy propagujcy ide afrocentryzmu. Wlatach siedemdziesitych Afrika Bambaataa by DJ-em penicym rol reprezentacyjn (frontman), zktrym wsppracowao wielu MC. Przesanie Afrika Bambaataa byo rozpowszechnione przez rapujcego MC dziaajcego wskadzie, czyli wgrupie skadajcej si zMC, breakbeatowcw igrafficiarzy. Zulu Nation przeby drog od gangu ulicznego do kolektywu artystyczno-spoecznego, wktrym rol nadrzdn peni DJ. Zesp Public Enemy, powstay wlatach osiemdziesitych, pokazuje zkolei zmian hierarchii wkulturze rapu, poniewa za frontmanw uznaje si w nim raperw (Chuck D, Flavor Flav, Proffesor Griff ). Czonkowie skadu zaczynali jako MC, lecz po zaoeniu grupy
U. Poschart, Dj culture, dz. cyt., s. 185. R. E. Sullivan, Rap and Race: It's Got aNice Beat, but what about the Message?, Journal of Black Studies, nr 5/2003, s. 607
6 7

/226/

Justyna Stasiowska

nazywa si ich ju raperami. Moliwe, e wie si to zograniczeniem zakresu ich dziaalnoci do samego rapowania. MC wtym ujciu moe by rwnie komikiem moe piewa irapowa, czyli na rne sposoby nawizywa relacj zpublicznoci ij zabawia. DJ zaczyna wtej sytuacji peni wzespole rol podrzdn, jako asystent dostosowujcy muzyk do wizji raperw. Wten wanie sposb wkulturze hip-hopu wyodrbni si rap isprecyzowana zostaa rola MC jako frontmana. Nie mona sprowadzi rapu wycznie do przekazu interakcja sowna przybiera tutaj posta spoecznego wydarzenia. Znaczenie, jakie wytwarza si wrapie, nie ogranicza si do tekstu, ktry mona zapisa na kartce papieru. Odbiorca konstruuje znaczenie poprzez uczestnictwo wsytuacji publicznej wypowiedzi. Oczywicie mona sucha rapu znagra, ale wkadej sytuacji nadawczo-odbiorczej wany jest kontekst wypowiedzi. Wafroamerykaskim getcie rap suy przedstawieniu DJ-alub rapera wsplnocie jako czonka danej spoecznoci. Raper podkrela swoje pochodzenie oraz opowiada odowiadczeniu yciowym. Ukonstytuowanie tosamoci i indywidualnoci nastpowao w wyniku walki na sowa z innymi raperami. Agresywno, przechwaki i wywyszanie si rapera (bragga, braggadacio) nie byo sposobem na odrzucenie odbiorcy czy przerwanie komunikacji, suyo przede wszystkim aktywizacji publicznoci. Wyzywanie iobraanie (per bitch lub nigga) nie suy zakoczeniu konwersacji, ale wytworzeniu wraenia ataku ikonfrontacji. Ice-T uywa okrelenia shit talk na negatywne wypowiedzi o kim, ktre maj przede wszystkim zaimponowa odbiorcy. Shit talk funkcjonuje jako narzdzie walki, suce kreowaniu wasnej tosamoci iwywyszaniu siebie ponad innych. Obraliwych stwierdze nie naley odbiera osobicie i uznawa za rasizm8, ale reagowa uywajc podobnego jzyka. Wten sposb tworzy si podstawa komunikacji iwalki werbalnej. Shit talk sankcjonuje dychotomiczn opozycj dominacji ipodle8

U. Poschart, Dj culture, dz. cyt., s. 189.

Konstrukcja tosamoci podczas slamu w kontekcie strategii MC...

/227/

goci, wytwarza przestrze, wktrej kada osoba zostaje dopuszczona do wsplnego dla wszystkich jzyka, ktrego moe uywa na swj sposb9. Uycie sowa szowinista wprowadza zupenie inny porzdek, narzucajc perspektyw poprawnoci politycznej. Taki akt jzykowy prowadzi do odseparowania, potpienia izamknicia dyskusji. Perspektywa poprawnoci politycznej sprawia, e wszystkie wyzwiska traktuje si jako wyraz przekona danej jednostki. Jednak sowa uywane wwalce maj charakter dziecinnej ktni, sownej utarczki iodnosz si do najbardziej zewntrznych aspektw tosamoci przeciwnika. Denie do konsensusu nadmiernie ograniczaoby twrcze dziaanie, tworzc wsplnot rozumian jako homogeniczna cao, w ktrej kada jednostka musiaaby si podporzdkowa ogowi. Rap staje si sposobem na stworzenie wsplnoty heterogenicznej, korzystajcej ze struktury forum idialogu. Brak odpowiedzi na atak sowny jest sposobem podwaenia relacji opartej na ujednoliconym jzyku. MC podczas dzielnicowej imprezy odwoywa si do swoich dowiadcze i sytuacji z ycia dzielnicy w celu przetworzenia prawd, ktre odbiorca moe uzna za uyteczne. Najwaniejsze jednak byo wczenie odbiorcy wproces przedstawiania siebie wsplnocie. Odbiorca moe rozpozna wtych wypowiedziach wasne dowiadczenia, poniewa raper funkcjonuje jako czonek tej samej wsplnoty. Raper podkrela swoje pochodzenie, promuje siebie iswoje sowa, podczas gdy MC skupia si bardziej na promocji DJ-a. Interakcja pozwala na swobodne dzielenie si dowiadczeniami, ale ma rwnie wymiar komercyjny. Transmisja przesania artysty wymaga umiejtnoci promocyjnych. Rap funkcjonowa jako zrytmizowany sposb mwienia, ktry zosta okrelony przez Chucka-D jako czarna wersja CNN zgetta10. Ze wskazywanych przez badaczy genealogii wyaniaj si rne aspekty
9 10

Tame, s. 189. Cyt. za: Tame, s. 152.

/228/

Justyna Stasiowska

rapu ijego sposobu funkcjonowania whip-hopie, ktry mg suy zarwno przekazywaniu dowiadczenia, propagandzie politycznej, jak ipromocji okrelonego produktu. ywa reakcja publicznoci wynikaa ze zniesienia podziau na aktywnych twrcw ipasywnych odbiorcw. MC uywa okrelonych strategii, aby zachci publiczno do komunikacji, na przykad, przedstawiajc wykonawcw za pomoc sformuowania in da hause, czyli jest wdomu. Sformuowanie to nadawao wykonawcy status niemal czonka rodziny. Zdrugiej strony rwnie odbiorca komunikatu mg podj wyzwanie MC, co wytwarzao poczucie wsplnoty ipole do otwartego dialogu. Dowiadczenie wsplnoty Podczas dzielnicowej imprezy hip-hopowej (block party) walka polega przede wszystkim na prezentacji swojego dziea publicznoci oraz reakcji na sowa przeciwnikw. Wwalkach MC podstaw jest prezentacja poprzez zniewaenie iatak sowny na przeciwnika. Okrela si go czasownikiem to dis, czyli disrespect (wskrcie diss) brak poszanowania. Wslamie rap to jedna zwielu wykorzystywanych technik ikonwencji retorycznych. Podkrelany przez Poscharta aspekt jzyka hip-hopu mona porwna do slamu. Slamer moe przechwala si w raperskiej manierze i krytycznie odnosi si do problemw bliskich odbiorcy. Znajomo iumiejtne odwoanie si do realiw ycia codziennego odbiorcy oraz kulturowych schematw dominujcych wdanym czasie imiejscu pozwala stworzy wraenie bezporedniego kontaktu zodbiorc. Wczasie hip-hopowej imprezy porusza si kwestie polityczne ibiece problemy getta aresztowania, wypadki, funkcjonowanie policji i urzdw. W podobny sposb slamer moe przywoa znan wszystkim sytuacj iprzedstawia j wtaki sposb, by poruszy publiczno widownia moe odrzuci wizj slamera, docenia sposb przedstawienia albo przyj podobn perspektyw. Wprzypadku slamu nie uywa si okrelenia word up, ale wystpienie
Konstrukcja tosamoci podczas slamu w kontekcie strategii MC...

/229/

moe spowodowa dyskusj iwywoa komentarze wrd publicznoci. Zdarza si, e czc odbiorcw da usunicia slamera ze sceny, podczas gdy pozostali go broni. Slamer moe prbowa przypuszcza atak na innych (diss), wychwala siebie (bragga) irwnoczenie krytykowa, obraa iwyzywa publiczno (co zreguy spotyka si zodrzuceniem iprzekrela szanse na wygran). Wchodzcy na scen poeci musz si obroni odpierajc ataki publicznoci, ktr najpierw aktywizuj. Wslamie ihip-hopie wane jest samo wraenie walki bezkrwawej, ale penej emocji, co stanowi elementem rozrywki. Wslamie przybiera ona jednak charakter rywalizacji opierwsze miejsce wkonkursie. Wrapie wymiana zda zpublicznoci suy zmuszeniu przeciwnika do milczenia. Slam natomiast ma form zawodw, wktrych publiczno peni funkcj sdziego, odgrywajc dominujc rol iregulujc przebieg wydarzenia, ktre jest bardziej uporzdkowane ni wystp raperw. Tosamo jako gra zpublicznoci Wrapie odwoanie do wasnej historii odnosio si najczciej do kryzysowej sytuacji spoecznej, wktrej znajdowaa si wsplnota. Wyraenie tego stanu suyo manifestacji wasnej obecnoci. Slamer wpodobny sposb moe zaznaczy wasn obecno podczas wystpu jego tosamo nie musi mie tak wyrazistego kontekstu politycznego, jak wrapie. Oczywicie wzalenoci od pochodzenia slamera ipodejmowanych przez niego tematw, tosamo polityczna lub etniczna moe doj do gosu wjego twrczoci. Podczas wystpu, zarwno slamer, jak iraper dziaaj uywajc przede wszystkich gosu, lecz rwnie gestu, aby zwrci na siebie uwag zbiorowoci. Nadal jednak pozostaj czci wsplnoty raper podkrela to wskazujc na swoje pochodzenie, aslamerem moe zosta kady, kto zgosi si do zawodw. Wtej sytuacji slamer, podobnie jak raper, nie moe si alienowa czy podkrela swojej innoci, poniewa straciby szans na wygran.
/230/
Justyna Stasiowska

W hip-hopie raper postrzegany jako cz wsplnoty: korzysta z wasnych dowiadcze mwic o problemach dotyczcych ogu, kanalizuje i wyraa dylematy caej wsplnoty. W podobny sposb moe funkcjonowa slamer poruszajcy tematy wane dla wsplnoty, do ktrej naley, jak na przykad problemy spoecznoci LBGQT, mniejszoci etnicznych lub lokalnych mieszkacw. Dany problem przedstawia on jednak na zasadzie synekdochy wystpujcy tworzy person zawierajc wsobie wszystkie moliwe, rwnie stereotypowe reprezentacje osb zdanej wsplnoty. Ani slamer, ani raper nie wcielaj si w stworzon person. Wystpujcy nie odgrywa roli, z ktr publiczno mogaby si utosami i ktrej mogaby wspczu. Sposb przedstawienia postaci przypomina raczej model prezentacji wteatrze epickim Bertolta Brechta. Wjego koncepcji kada osoba, nawet pozbawiona umiejtnoci aktorskich, moe zademonstrowa zdarzenie, jednak nie zmierza bynajmniej do tego, aby swoj demonstracj zmieni w <<przeycie>>11. Przedstawienie ma praktyczne dziaanie spoeczne, suc analizie danej sytuacji. Wykonawca skupia si na najwaniejszych cechach charakteru przedstawianej postaci, zachowujc do niej dystans. Brecht twierdzi, e [] aktor musi pozosta demonstratorem, powinien odtwarza przedstawian przez siebie posta jako kogo innego12. Ten opisywany przez autora Opery za trzy grosze sposb gry ma na celu zdystansowanie widza wzgldem wydarzenia iskonienie go do analizy. Whip-hopie islamie strategia ta uwidacznia si podczas wystpu na scenie. Przykadem moe by dziaalno Azealii Banks, czy rapera Zebry Katza, ktrzy czerpi zkultury balw drag queen Nowego Jorku i tradycji queer rapu13. W utworze Liquorice Banks przedstawia sie B. Brecht, Scena uliczna. Model sceny wteatrze epickim , [w:] Warto Mosidzu, przekad zespoowy, Wydawnictwo Artystyczne iFilmowe 1975, s. 58. 12 Tame, s. 62. 13 Banks przetworzya utwr Zebry Katza, Ima Read, wchodzc wpolemik zartyst reprezentujcym nurt queer rapu. Na temat queer rapu por. C. Battan, We Invented Swag: NYCs Queer Rap. How agroup of NYC Artists are Breaking Down Ideas of Hip-hop Identity, http://pitchfork. com/features/articles/8793-we-invented-swag/, [data dostpu: 25. 11. 2012].
11

Konstrukcja tosamoci podczas slamu w kontekcie strategii MC...

/231/

bie jako dziewczyn, ktra wykorzystuje wygld, aby uzyska korzyci finansowe (Hey, Im the liquorice bitch / You know Im looking for these niggas if these niggas is rich). Sama przedstawia si jako atrakcyjny produkt wystawiony na sprzeda. Funkcjonuje jako przedsibiorca wasnego wygldu, podkrelajc przy tym, e zyskuje wadz nad osobami, ktrym si podoba. Podczas refrenu (Can Icatch your eye, sir / Can Ibe what you like, yeah / Icould be the right girl / Tell me if you like your lady in my-my color) przedstawia si jako niewyedukowana prostytutka, odwoujc do stereotypowej reprezentacji osb czarnoskrych jako sucych, znanej zamerykaskiego minstrel show. Wtrakcie utworu zmienia rol zprzedsibiorcy na suc oraz twrczyni muzyki, parodiujc przy tym inn piosenkark Nicki Minaj. Zadaniem odbiorcy nie jest ocena, ktra z tych scenicznych person jest autentyczna, lecz obserwacja ianaliza relacji, jaka wi si zprzyjciem okrelonej roli. Twrczo Banks pokazuje moliwoci, jakimi slamer dysponuje podczas wystpu moe wcieli si wrol, apo chwili j porzuci iprzetworzy, by podkreli przede wszystkim wasne umiejtnoci. Naley jednak podkreli, e nie suy to uruchomieniu mechanizmu projekcji iidentyfikacji. Strategia ta blisza jest brechtowskiej scenie ulicznej, ktra suya skupieniu uwagi nie na postaci, tylko na samym wydarzeniu. Staceyann Chin wprzedstawionym na slamie wierszu If Only Out Of Vanity czciowo wykorzystuje t moliwo, opierajc konstrukcj utworu na prostym chwycie retorycznym zastanawia si na gos kim bdzie za czterdzieci lat. Chin wygasza wiersz, wcielajc si wszereg postaci niebezpieczn poetk odrzucon przez gazet, msk lesbijk na motorze iagresywn rewolucjonistk aby wskaza grupy marginalizowane przez rzd amerykaski. Krytykuje je, lecz zarazem pragnie si utosami, co rodzi wraenie dystansu. W przerysowany sposb przedstawia persony, ktrymi chce si sta wanie dlatego, e zostay odrzucone przez oficjaln wadz. Zademonstrowanie wszystkich stereotypowych obrazw homoseksualistw, bojownikw iosb uznawanych za
/232/
Justyna Stasiowska

niebezpieczne suy demaskacji postaw iwartoci typowych dla wizji spoeczestwa wStanach Zjednoczonych. Chin odgrywa je, ale rwnie wbrechtowski sposb relacjonuje, aby podda analizie powody, dla ktrych dane osoby zostay wykluczone z pozornie liberalnego spoeczestwa. Wygrana walka Powstanie wsplnoty w danej dzielnicy miasta, jak np. Bronx wNowym Jorku, pozwala na stworzenie wasnej kultury poprzez odrzucenie koniecznoci podporzdkowania si hegemonicznej rozrywce oferowanej wcentrum miasta. Nikt nie musi wsiada do autobusu iprzemieszcza si, aby np. wzi udzia wkoncercie. Zmiana ta pozwolia na autonomi kulturow mieszkacw izczasem umoliwia wprowadzenie hip-hopu do obiegu oficjalnej popkultury. Analogicznie funkcjonowanie slamu nie ogranicza si jedynie do wyznaczonych odgrnie przestrzeni miejskich, atake okrelonych kulturowo praktyk. Slam udowadnia, e poezja moe funkcjonowa wkadej przestrzeni, moe by tworzona przez kadego ista si wydarzeniem... Slam pierwotnie funkcjonowa wprawdzie w przestrzeni miejskiej, lecz zzaoenia otwierao si na oglnodostpn przestrze wymiany. Wprzeciwiestwie do hip-hopu wslamie nie jest najwaniejsza tosamo wsplnotowa, ale prezentacja wasnych umiejtnoci iprzekazu. Whip-hopie podczas wystpu przed publicznoci raper przedstawia prawd uyteczn dla wsplnoty w yciu codziennym, ktr publiczno podkrela okrzykiem word up. Walki pomidzy raperami su kreacji wasnej tosamoci oraz podjciu ataku na wsplnot reprezentowan przez innego rapera. Przedstawiona przeze mnie charakterystyka dwch zjawisk odnosi si do ich pocztkowych zaoe. Slam ihip-hop operuj oczywicie podobnymi strategiami, ale uywaj ich w innych celach. Slam rozmywa pojcie poezji, zmieniajc jej cechy pozornie konstytutywne: udowadnia, e poezj mona twoKonstrukcja tosamoci podczas slamu w kontekcie strategii MC...

/233/

rzy w ramach spoecznej interakcji, w kadej wsplnej przestrzeni. Hip-hop dy do amplifikacji tosamoci wsplnoty poprzez twrczo ikomunikacj wjej obrbie, co charakteryzuje rwnie slam. Susan B. A. Sommers-Willet pokazujc, wjaki sposb slamerzy na gruncie amerykaskim wytwarzaj efekt autentycznoci wkonfrontacji zpublicznoci, przywouje techniki zaczerpnite zhip-hopu, jak np. wezwanie make some noise (zrbcie haas), beatboxing, powtrzenia, czy rapowanie14. Badaczka uznaje slam za akt polityczny udowadnia, wjaki sposb wraenie autentycznoci pozwala porusza slamerom kwestie tosamoci kulturowej. Slam nie suy jednak ostatecznie tworzeniu tosamoci, apubliczno nie nagradza wystpujcego za pochodzenie. Sommers-Willet pokazuje, e wytworzenie okrelonej tosamoci to element gry. Banks wpodobny sposb gra zodbiorc, ktry moe skupi si jedynie na jej fizjonomii, zadziwi jej umiejtnociami aktorskimi lub podziwia dekonstrukcj schematw kobiecoci whip-hopie. Tak podczas slamu, jak iwhip-hopie wane jest podjcie walki. Wykonawca konfrontuje si zpublicznoci, jej wizj poezji iprzekonaniami. Podobnie, jak w shit talk slamer przechwala si iwywysza, zostawiajc jednak przestrze do dyskusji. Wraenie zacitej rywalizacji, walki zcaym wiatem suy tyle wyraeniu siebie, co dramatyzacji wydarze i poruszeniu publicznoci. Jednak zarazem sposb tworzenia persony, jak w przypadku wystpw Staceyann Chin czy Azealii Banks, pozwala na wytworzenie dystansu ikontrolowanie reakcji publicznoci. W grze z widowni slamer odwouje si do dowiadcze ycia codziennego odbiorcy ina scenie tworzy znich poezj, wykorzystujc jako prefabrykaty wczeniej przygotowane teksty. Na stworzonym w ten sposb forum dyskusji przedstawienie siebie pozwala na komunikacj zdrug osob, dziki czemu mona rozpocz pozorn walk owasn tosamo.
S. B. A. Sommers-Willet, The Cultural Politics of Slam Poetry. Race, Identity, and the Performance of Popular Verse in America , University of Michigan 2009, s. 88.
14

/234/

Justyna Stasiowska

bibliografia: Brecht B., Warto Mosidzu, przekad zespoowy, Wydawnictwo Artystyczne iFilmowe 1975. Battan C., We Invented Swag: NYCs Queer Rap. How agroup of NYC Artists are Breaking Down Ideas of Hip-hop Identity, http:// pitchfork.com/features/articles/8793-we-invented-swag/, [data dostpu: 25. 11. 2012]. Davey D., Zulu Nation: From Gang to Glory, http://www.daveyd. com/zulunationhistory.html, [data dostpu: 26. 11. 2012]. Poschart U., Dj Culture, Quartet Books 1998. Kahn D., Noise, Water, Meat. AHistory of Sound in the Arts, MIT Press 1999. Putnam Smithner N., Meredith Monk: Four Decades by Design and by Invention, [w:] The Drama Review, nr 49/2005, s.93-118. Sommers Willet S. B. A., The Cultural Politics of Slam Poetry. Race, Identity, and the Performance of Popular Verse in America, University of Michigan 2009. Sullivan R. E., Rap and Race: Its Got aNice Beat, but what about the Message?, Journal of Black Studies, nr 5/2003, s.605-622

Justyna Hanna Orze Uniwersytet Warszawski

Wspzalenoci iuzalenienia. Slam, czyli...?


Slam poetycki zjawisko zoone, wci nie do koca zbadane mona okreli jako jedno z najbardziej wspzalenych i uzalenionych od innych form artystycznego wyrazu. Sam wsobie stanowi kombinacj rozmaitych elementw , niejednokrotnie zbienych zrnorodnymi dziedzinami twrczoci. Pozostaje przy tym zjawiskiem autonomicznym, ale definiowanie go woderwaniu od pokrewiestwa zinnymi fenomenami kultury, wobrbie ktrych narodzi si irozwin, byoby naduyciem. Bartosz Sadulski i Przemysaw Witkowski w artykule Rozpoznanie pola walki. Opoezji rocznikw 80., opublikowanym w2009 roku wczasopimie Rita Baum, pisali:
Obmiewanie mitu Poety, tonacji wysokich i patetycznych dykcji, charakterystyczne jest dla uczestnikw slamw, formy ekspresji lirycznej interaktywnie czcej improwizacj, zabaw sowem i ywy kontakt z publicznoci (). Cechy te, cho zapewniaj nagrody i laury na konkursach, nie zawsze gwarantuj wysoki poziom wiersza jako dziea literackiego, dlatego te przyjo si traktowa wiersze slamowe zprzymrueniem oka, jako literatur /236/

niszego rzdu. Jednak iwrd slamerw mona znale interesujcych poetw ()1.

Kim jest zatem slamer czy tylko uczestnikiem slamu? Amoe poet, performerem, aktorem, showmanem? Jeeli tworzy literatur, ale t niszego rzdu, a przede wszystkim t czsto niezapisan, oraln, przekraczajc tekst, jestemy uprawnieni nazwa go pisarzem, literatem? Obmiewa mit Poety, ale jednoczenie praktykuje poezj wformie hybrydowej nie deklamuje swoich wierszy, ale wplata je w show. Publiczno oddaje gosy lub przyznaje punkty, reagujc ywioowo: krzyczy, gwide, mieje si. W finale jeden ze slamerw biorcych udzia wpojedynku wygrywa izdobywa nagrod, najczciej pienin. Czy sporzdzenie precyzyjnej definicji slamu poetyckiego jako zjawiska, wraz ze stworzeniem listy kryteriw kwalifikacyjnych niezbdnych do tego, by jego kod mg zosta zrealizowany, jest wogle moliwe? Jakie czynniki konstytuuj slam isprawiaj, e mimo hybrydalnej formy, jestemy wstanie odrni go od innych fenomenw, oraz uchwyci jego istot? Przyczynkiem do monografii interesujcego nas zagadnienia bdzie prba okrelenia jego przejaww, niektrych kluczowych cech oraz relacji zinnymi formami ekspresji, nie zawsze kojarzonych bezporednio zliteratur czy kultur jako tak. (Sportowa) rywalizacja Lello Voce, poeta, ojciec woskiego slamu, okreli to zjawisko mianem sportu2. Wzicie udziau wkonkursie jest rwnoznaczne ze zgod na poddanie ocenie wasnej twrczoci irywalizacj zinny1 B. Sadulski, P. Witkowski, Rozpoznanie pola walki. O poezji rocznikw 80., [w:] Rita Baum, nr 13, 2009, s. 186. 2 Zob. L. Voce, Islam, therefore Iam , [w:] Sparajurij (red.), Slam. Antologia europea , Torino 2007, s. 9.

Wspzalenoci i uzalenienia. Slam, czyli...?

/237/

mi uczestnikami. Wspzawodnictwo przybiera form poetyckich zapasw3 opiera si nie tylko na jakoci tekstw, ale i na umiejtnoci pokonania przeciwnika. Zdolnoci wokalne czy oratorskie poety slamowego powinny przekona czonkw publicznoci do zagosowania wkolejnych rundach wanie na niego, dziki czemu zakwalifikuje si do finau i zwyciy konkurs, otrzymujc nagrod (zwykle pienin, ufundowan zopat za wstp). Slamer zatem jest rwnie uczestnikiem klasycznie rozumianego konkursu, staje wszranki zinnymi poetami, by zaprezentowa samego siebie iwasne wiersze w przedsiwziciu, ktrego celem jest wygrana. Z tego take powodu nie kady wiersz wykonywany jest podczas jednego tylko slamu, wunikalnej atmosferze jeli slamer zwyciy pojedynek na sowa jakim wierszem, czsto prezentuje go take na innych imprezach. Czynnik ten akcentuje marketingowy wymiar slamu. Kwoty, jakie otrzymuj zwycizcy, waden sposb nie odpowiadaj stawkom zkonkursw komercyjnych, cho wwanych iznanych slamach s relatywnie wysokie. Wygrana wwyniku sportowej rywalizacji staa si wic jedn z dominujcych cech tego zjawiska, dziki ktrym slam ewoluuje, dostosowujc si do warunkw wspczesnoci. (Inter)akcja Slam jako impreza przypominajca show powinien opiera si na interakcji midzy poet apublicznoci. Zzaoenia wymaga zatem odbiorcw, ktrzy suchaj wierszy, by pniej komentowa je iocenia. Joanna Jastrzbska zauwaa, e
do tej pory poezja ijej lektura byy przykadem komunikacji jednokierunkowej(). Na slamie komunikacja jednokierunkowa przeksztaca
slam poetry, oprac. T. Charnas, [w:] P. Marecki (red.), Tekstylia bis. Sownik modej polskiej kultury, Krakw 2006, s. 263.
3

/238/

Justyna Hanna Orze

si wkomunikacj dwukierunkow. Wreakcji na sowo poety moe pojawi si odpowied publicznoci wpostaci oklaskw, komentarzy, krzykw, dopowiedze, uwag4.

Dome Bulfaro, woski poeta performatywny, zajmujcy si organizacj festiwali sowa mwionego stwierdzi, e poezja istnieje jedynie wtedy, gdy mamy do czynienia znatychmiastow recepcj ireakcj. Wkontekcie omawianego zjawiska sformuowania te wydaj si szczeglnie wane. Podczas slamu poetyckiego midzy poet apublicznoci rodzi si pewnego rodzaju communitas wsensie platoskim. Lello Voce nieustannie podkrela istotno szansy restrukturyzacji relacji midzy poet aodbiorcami, jak oferuje slam. Publiczno przybiera rol byskawicznie reagujcej, otwartej, spontanicznej krytyki poetyckiej, ktrej tak dotkliwie brakuje wspczesnemu literaturoznawstwu; wydaje sdy, dokonuje wyborw, stymuluje. Jednoczenie, midzy jedn idrug stron sceny formuj si zrby nieformalnej wsplnoty. Voce podkrela, e gos poety wpoczeniu zumiejtnoci suchania, jak wykazuje widownia, tworzy w myl teorii Hakima Beya tymczasow stref autonomiczn (TAZ Temporary Autonome Zone), ktrej podstawowymi wartociami s sowo, myl, krytyka, dialog, polemika, tolerancja iumiejtno suchania <<innego>>5. W tym kontekcie warto uwypukli istotn rnic midzy slamem we Woszech awPolsce. Wydaje si, e we Woszech najistotniejsz cech slamu jest rywalizacja, awkonsekwencji promocja jednego poety zwycizcy. We woskich slamach nierzadko bior udzia dowiadczeni i uznani poeci, a turniej zamienia si w interaktywn sztuk teatraln. W Polsce za fundamenty slamu tworzy konstruowanie tymczasowej wsplnoty, zbiorowoci, do ktrej przynaley
J. Jastrzbska, Poezja na scenie. Liryczna (r)ewolucja we wspczesnym yciu literackim , [w:] Tekstualia. Palimpsesty Literackie Artystyczne Naukowe, nr 3 (26), 2011, s. 34-35. 5 L. Voce, Il poetry slam , [w:] M. Pompei, M. Sirilli, A. Stori (red.), Poeti ad alta voce. Antologia di poetry slam , Bologna 2005, s. 18.
4

Wspzalenoci i uzalenienia. Slam, czyli...?

/239/

publiczno oraz poeta, wobec czego slamer jako jednostka traci na znaczeniu. Polski slam realizuje zatem ide demokratyzacji poezji iotwiera t przestrze dla rodowisk niezwizanych zliteratur. Zdrugiej strony jednak show moe zachwia rwnowag midzy poet apublicznoci, nadmiernie dowartociowujc rol tej drugiej. Lemn Sissay zauwaa, e:
Atmosfera slamu poetyckiego przypomina bardziej stand-up comedy open mic, ni klasyczne spotkanie poetyckie czytanie poezji. Publiczno zachcana jest do reagowania, apoeci ktrzy wypadaj najlepiej to czsto ci z najwikszym ego lub najlepiej wytrenowani performerzy, anie ci, ktrzy przedstawili najlepszy tekst6 .

Rola publicznoci jest decydujca, a slam przybiera czasem jak form ludycznego rytuau, wskrajnych przypadkach noszcego znamiona ostracyzmu. Sissay, opisujc porak pewnej irlandzkiej poetki podczas brytyjskiego slamu, stwierdzi wprost: To nie by event przeznaczony dla poetw. To nie by event, wktrym poeci si liczyli. To nie by nawet event poetycki. Liczya si tylko publiczno...7. Slam show Istotnie, tym, co w rankingach publicznoci osiga najwysze noty jest niejednokrotnie nie poezja (tekst), a performans. Zasady imprezy poetry slam na caym wiecie s zblione istosunkowo rygorystyczne. Priorytetem s umiejtnoci oratorskie poety, a take spektakl, ktry ma prawo wykona, majc jednak do dyspozycji wycznie wasne ciao. Posugiwanie si rekwizytami, instrumentami muzycznymi oraz kostiumami jest zabronione. Poeta moe zaprezentowa wiersze tylko iwycznie wasnego autorstwa, na dowolny
6 7

L. Sissay, SLAM! Ishould be afan of slam, [w:] Poetry Review, nr 100:2, 2010, s. 69. Tame.

/240/

Justyna Hanna Orze

temat, wdowolnym stylu. Na ich przedstawienie ma trzy minuty. Ze wzgldu na ograniczony czas do zwycistwa przyczynia si nie tekst jako taki, ale raczej komizm, humor, improwizacja, unikalny styl, odpowiednio modulowany gos, pewno siebie. Zwyciski slamer to zatem przede wszystkim showman, podobny do gwiazd telewizji ikonferansjerw performer, aktor. Kade wykonanie wiersza ma charakter unikalny istot performatywnego przekazu ustnego jest jego jednostkowo, niepowtarzalno. Emisja gosu, charakterystyczny styl prezentacji slamera (cznie zpostaw ciaa, mimik, gestykulacj, ruchem scenicznym), interpretacja wiersza iumiejtno nawizania aktywnej relacji zwidzami sprawiaj, e slam traktowa mona jako szczeglny rodzaj widowiska, aslamera jako kogo wicej ni poet, cho nie do koca jeszcze aktora. Niejednokrotnie slam jako zjawisko poetyckie bywa krytykowany wanie ze wzgldu na swj performatywny ipopulistyczny wymiar lub performatywny ipopulistyczny nadmiar Harold Bloom nazwa slam mierci sztuki, aLawrence Ferlinghetti twierdzi, e zabija on poezj. Lemn Sissay przyzna: musisz mie grub skr, eby by poet, chocia to absurdalne. Jak Grace Nichols poradziaby sobie podczas slamu? Albo Derek Walcott, albo Linton Kwesi Johnson?8. Wydaje si, e przekaz, jaki obserwujemy w najwikszych komercyjnych stacjach telewizyjnych oraz memy czy filmy, ktre nietrudno odnale w sieci, stanowi, jeli nie inspiracj, to pewnego rodzaju punkt zaczepienia twrczoci slamowej. Zjawiska te tworz zasb, zktrego poeci czerpi nie tylko motywy utworw, ale przede wszystkim zasady tworzenia show. Ogldajc telewizyjny program rozrywkowy czy wpis opublikowany na jednym z portali spoecznociowych momentalnie orientujemy si, co publiczno uznaje za wartociowe (mieszne, smutne, dobre etc.), aco kontestuje wspo8

Tame.

Wspzalenoci i uzalenienia. Slam, czyli...?

/241/

sb gwatowny ibezporedni. Sytuacja ta, do pewnego stopnia, jest lustrzanym odbiciem schematu, jaki realizowany jest podczas slamu. Jaka literatura? Odrbnym aspektem twrczoci slamowej jest warto literacka prezentowanych utworw. Problem ten czy si zwarunkami, wjakich prezentowana jest poezja slamer ma zaledwie kilka minut na wygoszenie wczeniej przygotowanego tekstu, ktry nosi rwnie znamiona improwizacji. Tekst staje si wierszem dopiero na scenie wtrakcie performansu, najczciej wklubie std podporzdkowanie stylistyki, kompozycji itreci tekstw wartoci uytkowej sprawdzalnej na knajpianej scenie9. Z tego wzgldu twrczo slamerw wymaga zastosowania innego rodzaju narzdzi opisu, ni kategorie klasycznego literaturoznawstwa. Dotychczas obowizujce kryteria opisu liryki trac sw zasadno wkonfrontacji zpoezj, ktra aktualizuje si wdwiku iperformansie, przekraczajc uniwersum tekstu. Istot wierszy slamowych jest podkrelanie ich prozodyjnego charakteru. Czsto, cho nie zawsze, gry sowne ijzykowe, instrumentacja goskowa czy inne zabiegi uwypuklone zostaj dopiero podczas czytania na gos. Zuwagi na przedstawione powyej okolicznoci, warto poezji slamowej, czyli literatury oralnej (cho wPolsce wci nie przywyko si mwi otego rodzaju gatunku) nie moe by mierzona podobn miar, jak wiersze zoficjalnego obiegu drukowanego. Innym zagadnieniem jest podwjny ywot niektrych wierszy slamowych cz z nich jest publikowana w formie tradycyjnej wtomiku poetyckim lub winternecie. Audialno iperformatywno wkontekcie poezji slamowej jest zatem pewnym wariantem jej istnienia, drugim natomiast, niekoniecznie niezbdnym, jest jej zapis. Wiersz, ktry zakwalifikujemy do tej kategorii posiada wszelkie ce slam poetry, oprac. T. Charnas, [w:] P. Marecki (red.), Tekstylia bis. Sownik modej polskiej kultury, Krakw 2006, s. 263.
9

/242/

Justyna Hanna Orze

chy klasycznego utworu poetyckiego. Liryki tego rodzaju mog funkcjonowa wdwch obiegach wprzekazie ustnym, bd pisemnym. Tekst zapisany przestaje by jednak tylko partytur, astaje si oddzielnym, wpeni uprawnionym do tego miana, wierszem drukowanym. Renata Kopyto stwierdza, e
idea poetry slam opiera si w gwnej mierze na przekonaniu, e wartociowa poezja to ta, ktra broni si wprzestrzeni spoecznego oddziaywania. Std niewielkie kawiarniane salki zastpione zostay przez sale klubowe, wieczniki, ktre owietlay poet, nadajc mu aury tajemniczoci, przez wiata reflektorw, agodny tembr gosu recytatora przez krzyk poety performera10.

Wiersze, ktre zaistniej jako samodzielne utwory na papierze, musz broni si same zmieniaj swj profil osigajc status wiersza tradycyjnego. Fakultatywno zwizku wytworw poetw slamowych ze wiatem literatury drukowanej i wariantywno sposobw ich funkcjonowania warunkuj odrbny status slamu jako zjawiska wprzestrzeni kultury nie uzaleniaj go od tradycyjnej przestrzeni literackiej, ale oferuj now jako, wzbogacajc igwarantujc (prze) trwanie. Slamer, czyli kto? Wwietle powyszych rozwaa, slamer jawi si jako poeta performatywny, showman ocechach sportowca, ale iaktora. Luigi Nacci dodaje: nie wszyscy performerzy s poetami, nie wszyscy poeci s performerami11. Poeta slamowy ryzykuje otrzymanie etykietki pro R. Kopyto, Slam poetry wspczesna literacka ANT Yawangarda , [w:] Ha!art, nr 2(15), 2003. 11 L. Nacci, Sul performer, sul poeta performativo fatto e da farsi , [w:] In pensiero, nr 2, 2009, s. 44.
10

Wspzalenoci i uzalenienia. Slam, czyli...?

/243/

wokatora, iluzjonisty, komika, kabarecisty, postpostawangardzisty12, ale te wieszcza, czyli, wtym kontekcie, poety karykaturalnie lirycznego. Mona nazwa go poet performatywnym, poet oralnym, poet totalnym, polipoet, showmanem, aktorem. Amoe po prostu poet? Slam nie moe istnie wizolacji bez publicznoci i wsplnoty wytwarzanej podczas imprezy jego istnienie byoby zagroone. Nie funkcjonowaby take, gdyby poeci nie przestrzegali specyficznych zasad iregu, wychodzc przy tym poza sztywne ramy poezji tradycyjnej, drukowanej. Jego narodziny, rozwj i trwanie uatwia nowoczesno nowe technologie inowe narzdzia komunikacji. Slam opiera si na wspzalenociach iuzalenieniach, zbudowany jest na zasadzie syntezy rnorakich form kultury, nie tylko tych wymienionych powyej. Slam jest zatem predestynowany do wspistnienia zinnymi formami ekspresji iwchodzenia znimi winterakcje. Brytyjski slamer Ben Mellor stwierdzi:
Wedug mnie, jednym znaistotniejszych inajatrakcyjniejszych aspektw wspczesnej sceny spoken word, ktrej slam jest integraln czci, jest umiejtno czenia elementw opowieci narracji, dramatu, komedii stand-up ihip hopu zbardziej tradycyjnymi formami poetyckimi. Tym, co przycigno nowych artystw oraz publiczno wstron sceny, jest rnorodno13.

To wanie ta rozmaito iniejednorodno slamu jako zjawiska, jego zwizki zinnymi dziedzinami kultury, jego hybrydowa, wymykajac si definicjom istota sprawia, e wci pozostaje przedmiotem studiw wtoku izdaje si by zjawiskiem otwartym, zarwno na nowe perspektywy badawcze, jak iwpywy.

12 13

Zob. Tame. B. Mellor, Whatever you love about it..., [w:] Poetry Review, nr 100:2, 2010, s. 74.

/244/

Justyna Hanna Orze

bibliografia Jastrzbska J., Poezja na scenie. Liryczna (r)ewolucja we wspczesnym yciu literackim, [w:] Tekstualia. Palimpsesty Literackie Artystyczne Naukowe, nr 3 (26), 2011. Kopyto R., Slam Poetry wspczesna literacka ANTYawangarda, [w:] Ha!art, nr 2 (15), 2003. Marecki P. (red.), Tekstylia bis. Sownik modej polskiej kultury, Krakw 2006. Mellor B., Whatever you love about it..., [w:] Poetry Review, nr 100:2, 2010. Nacci L., Sul performer, sul poeta performativo fatto e da farsi, [w:] In pensiero, nr 2, 2009. Sadulski B.,Witkowski P., Rozpoznanie pola walki. Opoezji rocznikw 80., [w:] Rita Baum, nr 13, 2009. Sissay L., SLAM! Ishould be afan of slam..., [w:] Poetry Review, nr 100:2, 2010. Voce L., Islam, therefore Iam, [w:] Sparajurij (red.), Slam. Antologia europea, Torino 2007. Voce L., Il poetry slam, [w:] Marta Pompei, Martino Sirilli, Alfredo Stori (red.), Poeti ad alta voce. Antologia di poetry slam, Bologna 2005.

Agata Koodziej Uniwersytet Jagielloski wKrakowie

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalnoci sztuki


Wlatach siedemdziesitych George Dickie wartykule Czym jest sztuka? Analiza instytucjonalna zaproponowa instytucjonaln definicj sztuki. Odwouje si on do tekstu Arthura Danto, ktry stwierdza, i aby zobaczy co jako sztuk, konieczny jest element, ktrego oko nie moe dostrzec jest to atmosfera teorii artystycznej, wiedzy na temat historii sztuki: wiata sztuki1. Dickie stara si rozwin definicj pojcia artworld. Wedug niego na wiat sztuki skada si splot rnych systemw sztuki, takich jak teatr, literatura, malarstwo, muzyka itp., z ktrych kady, od strony instytucjonalnej, dostarcza podstaw dla nadawania statusu dziea sztuki przedmiotom mieszczcym si w obrbie danej dziedziny. Do wiata sztuki przynaley kady, kto przyczynia si do istnienia sztuki: artyci, producenci, dyrektorzy instytucji sztuki, krytycy, historycy iteoretycy sztuki, dziennikarze oraz publiczno. Wprzestrzeni tej panuje jednak podzia rl. Jak zauwaa Dickie:
A. C. Danto, wiat sztuki. Pisma zfilozofii sztuki , tum. L. Sosnowski, Krakw 2007, s. 42.
1

/246/

Cho wymienione wyej osoby nazwaem podstawowym skadem osobowym wiata sztuki, mona wnim jeszcze wyrni minimalny zalek, bez ktrego wiat sztuki wogle by nie istnia. Ten istotny zalek obejmuje artystw, tworzcych dziea, prezenterw je udostpniajcych iodbiorcw, ktrzy dziea uznaj2 .

Te trzy ogniwa uwaa on za niezbdne w procesie prezentacji. Artysta musi stworzy dzieo do zaprezentowania, przedstawiciele grupy prezenterw musz je uwidoczni, by uczestnicy mogli je uzna za dziea poprzez swoje uczestnictwo w tym akcie. Odbiorcy pozostaje rola biernego widza, ktrego wkad ogranicza si do podjcia wiadomej decyzji ochci oceny dziea poprzez swoj obecno.
Na przykad widzem teatralnym nie jest ten, kto przypadkowo wejdzie do teatru. Jest nim osoba, ktra wchodzi do teatru, ywic okrelone oczekiwania, ktra wie, czego dowiadczy, atake rozumie, jak winna si wobec tego, co dowiadczy, zachowa3 .

Kada osoba uczestniczca w systemie posiada przypisan jej rol, ktra podlega cisej instytucjonalizacji, iktrej praw kady uczestniczcy wwiecie sztuki musi przestrzega. Piszc owiecie sztuki jako instytucji, Dickie bardzo wyranie t kategori definiuje:
W sowniku Webstera znajdujemy m.in. nastpujce znaczenie sowa instytucja: To, co jest ustalone jako: a. przyjta praktyka, prawo, obyczaj etc., b. dane spoeczestwo albo grupa. Gdy nazywam instytucj wiatem sztuki, mwi, e jest to ustalona
G. Dickie, Czym jest sztuka? Analiza instytucjonalna , tum. M. Goaszewska, [w:] M. Goaszewska (red.) Estetyka wwiecie, Krakw 1984, s. 19. 3 Tame.
2

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/247/

praktyka. S tacy, ktrzy sdzili, e instytucj musi by dane spoeczestwo albo grupa, awkonsekwencji, nie rozumieli mego twierdzenia owiecie sztuki4 .

Praktyka, o ktrej mwi autor Analizy instytucjonalnej wyznaczona jest zasadami uksztatowanymi w oparciu o tradycj. Innymi sowy, jest tym wszystkim, co stanowi o tosamoci poszczeglnych systemw istanowi ich podstawow konwencj. Wtym momencie dochodzimy do definicji samego dziea sztuki, ktr Dickie formuuje wsposb nastpujcy:
Dzieo sztuki w znaczeniu klasyfikacyjnym jest /1/ artefaktem, /2/ zbiorem aspektw, ktre naday mu status kandydata do oceny przez osob albo osoby dziaajce w imieniu pewnych instytucji spoecznych /wiata sztuki/5.

Mamy tutaj do czynienia zdwoma znaczcymi problemami wpojmowaniu sztuki. Pierwszym znich jest postrzeganie wszelkich dzie sztuki wkategoriach artefaktu. Twierdzenie to wydaje si szczeglnie anachroniczne wobliczu wspczesnej sztuki, ktra wostatnich latach mocno otwiera przestrze uczestnictwa. Drugim znich izarazem tym, na ktrym skupia si ta praca jest problem nadawania statusu dziea sztuki. Prawo to nie przysuguje wszystkim osobom bdcym czci wiata sztuki. Posiadaj je jedynie jej przedstawiciele, za ktrych uznawani s autorzy iprezenterzy, acay proces odbywa si wobrbie cile ustalonych ram instytucjonalnych. Przykadowo, dobrze wszystkim znany ready-made Marcela Duchampa pod tytuem Fontanna uzyska status kandydata do oceny, poniewa przedstawiony zosta przez artyst w obrbie instytucji na Pierwszej Wystawie Niezalenych wNowym Jorku. By nada sta4 5

Tame, s. 15-16. Tame, s. 17.

/248/

Agata Koodziej

tus dziea sztuki wystarczy jedna osoba, wane jednak by dziaaa wimieniu instytucji. Podobnie jak wwypadku opisanych przez Austina wyrae performatywnych nadaniu statusu musi towarzyszy spenienie okrelonych instytucjonalnie warunkw, asam akt musi by zaadresowany do okrelonej spoecznoci wiata sztuki, reprezentowanej przez osoby obecne w momencie nadania statusu. Jak zauwaa Erika Fischer-Lichte, pomimo, i Austin stosuje swoje pojcie performatywnoci wodniesieniu do aktw mowy, nie oznacza to, e jego definicja wyklucza moliwo objcia tym pojciem innych dziaa fizycznych, takich jak omawiany przez ni performans Lips of Thomas, ze wzgldu na jego autoreferencjonalno. Wobec takiego ogldu problemu wydaje si zasadnym rozszerzenie pojcia performatywno na cao dziaa wprzestrzeni wiata sztuki, ktre bior [...] udzia wtworzeniu rzeczywistoci, gdy powouj do istnienia ten spoeczny wiat, do ktrego odsyaj6. Fischer-Lichte, analizujc warunki fortunnoci wodniesieniu do performansu Abramovi zwraca uwag na instytucj jako warunek konieczny, jednak wskazuje take na istnienie inicjatyw z marginesw wiata artystycznego, ktre konieczno tych warunkw stawiaj pod znakiem zapytania7. Zwraca uwag na kluczow rol gry zramami ikonwencjami oraz ich przeamywanie. Dickie zauwaa, e aby co mogo sta si dzieem sztuki musi podlega ocenie, dlatego te obecno widza jest niezbdna wcaym procesie, cho ograniczona do przestrzeni reakcji. Autorka Estetyki performatywnoci podkrela natomiast cielesn wspobecno wykonawcw iwidzw oraz ich rwno:
Cielesna wspobecno oznacza raczej relacj midzy podmiotami. Widzowie to bowiem rwnorzdni uczestnicy, ktrzy biorc udzia wgrze, powouj do istnienia przedstawienie dziki swojej fizycznej
6 7

E. Fischer-Lichte, Estetyka performatywnoci..., dz. cyt., s. 32. Por. Tame, s. 34-35.

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/249/

obecnoci, percepcji, a take dziki swoim reakcjom. Tym samym przedstawienie powstaje jako wynik interakcji midzy aktorami iwidzami8 .

Nie zauwaa ona jednak, e wpraktyce relacja ta wcale nie jest relacj rwnorzdn i odbiorca w dalszym cigu podlega wyborom artysty i jego zamysowi. Kady z opisywanych przez niemieck badaczk przykadw podlega dziaaniu bardzo podobnych mechanizmw, oktrych mwi Dickie. Instytucjonalna teoria sztuki nie zaprzecza, e do nadania przedmiotowi statusu dziea sztuki niezbdna jest akceptacja przez szerszy krg odbiorczy, ale zakada take, e sama decyzja podejmowana jest zazwyczaj przez konkretne jednostki. Tak te dzieje si wprzypadku sztuk performatywnych, o ktrych pisze Erika Fischer-Lichte. Staraj si one zerwa zinstytucjonaln definicj sztuki poprzez wprowadzenie odbiorcy w przestrze dziea i przemienienie go z widza, ktry oglda iocenia, wuczestnika wydarzenia (anie trwaego artefaktu). Naley jednak pamita, e jednostk ustanawiajc pozostaje wdalszym cigu autor, ktry swj zamys prezentuje. Autor, ktrego nazwisko wdalszym cigu firmuje projekt, do ktrego nas zaprasza w ramach danej instytucji teatru, literatury, muzyki, nawet jeeli wydarzenie odbywa si poza przestrzeni do takiej instytucji przynalen. To on przygotowuje projekt wydarzenia/performansu itym samym stawia si w pozycji nadrzdnej wobec reszty uczestnikw ze wzgldu na swj status przedstawiciela wiata sztuki, atake ze wzgldu na swoj wiedz dotyczc przebiegu wydarzenia. Rola odbiorcw zawa si jedynie do sfery reakcji na to, co artysta przygotowa, do wspuczestniczenia we wczeniej wykreowanej przestrzeni. Ponownie sama obecno widza jest wystarczajca, bo przecie odmwienie uczestnictwa wwydarzeniu rwnie jest jak form uczestni8

Tame, s. 47.

/250/

Agata Koodziej

ctwa. Okazuje si, e pomimo zmiany, jaka dokonuje si wrozumieniu samego dziea, ktre przestaje by artefaktem, astaje si wydarzeniem, relacja na linii artysta-odbiorca, wci gboko zakorzeniona jest winstytucjonalnym pojmowaniu sztuki. Nadal, podobnie jak uDickiego, artysta pozostaje najwaniejsz instancj ustanawiajc itym samym najwaniejszym elementem wiata sztuki. Niezwykle wyranie wiadczy otym fakt, e Erika Fischer-Lichte wpierwszym rozdziale swojej ksiki odrzuca podzia na estetyk produkcji, estetyk dziea iestetyk recepcji uznajc go za anachroniczny, lecz ju wrozdziale trzecim do estetyki produkcji irecepcji powraca9. Dzieje si tak, poniewa opisywane przez ni spektakle pomimo wspistnienia dziaajcych iogldajcych, midzy ktrymi zachodzi interakcja, wdalszym cigu mocno rozdzielaj role dziaajcych aktorw iwidzw reagujcych na ich dziaania. Slam promujc zasady demokratyzacji sztuki podejmuje prb zmierzenia si ze cile wyznaczon rol artysty iwyrwnania szans widza jako wspuczestnika wydarzenia. Na slamie faktycznie dochodzi do nieustannej wymiany rl pomidzy uczestnikami wydarzenia, ainstancj ustanawiajc staje si odbiorca. Zdaniem Richarda Schechnera zamiana rl wymaga spenienia dwch warunkw:
Po pierwsze, do wspudziau dochodzio w tych momentach, kiedy sztuka teatralna przestawaa by sztuk teatraln, zmieniajc si wwydarzenie spoeczne kiedy widzowie czuli, e mogli wkroczy w performans jako jego rwnoprawni uczestnicy. () Po drugie, udzia () odbywa si na demokratycznych zasadach: pozwalalimy ludziom wchodzi na scen, robi to, co wykonawcy, przyczy si do opowiadania historii10.
9

10

Por. Tame, s. 57. Cyt. za: Tame, s. 62.

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/251/

Wynika ztego, e jedn zpodstaw rwnouprawnienia widza wobec artysty jest sytuacja, kiedy sztuka wkracza wycie codzienne istaje si wydarzeniem spoecznym. Aspekt spoeczny niweluje prawa rzdzce przestrzeni wiata sztuki pozwalajc uczestniczcym wwydarzeniu wyj zrl narzuconych im przez instytucj. Slamem rzdz konkretne, zgry ustalone prawa. Co warte jednak zauwaenia, obowizuj one jedynie wystpujcych kandydatw do roli artysty. Na pocztku wydarzenia wszyscy znajduj si wpozycji publicznoci. Nie s tym samym zobligowani do adnego typu reakcji. Przestrze kawiarni czy pubu sprzyja swobodzie zachowa, ktra przysuguje kademu tak dugo, jak dugo decyduje si na pozostanie w przestrzeni publicznoci. Zgoszenie si w roli wykonawcy rwnoznaczne jest zprzyjciem zasad, jakie panuj wprzestrzeni sceny. Obowizuj one jedynie w trakcie wystpienia. Gdy czas przeznaczony na wystp dobiegnie koca, slamer powraca do publicznoci itym samym przestaje podlega ustanowionym prawom do momentu ponownego wkroczenia na scen. Mamy tutaj do czynienia ze wspistnieniem przestrzeni spoecznej i estetycznej. Slam staje si symulacj demokratycznych procesw spoecznych, prb przeniesienia bezporednich form demokracji wprzestrze sztuki, gdzie kady bez wzgldu na wiek, wyksztacenie czy pochodzenie ma takie samo prawo do decydowania, kto danego wieczoru zostanie artyst. Co znaczce, funkcja poredniczca midzy artyst a publicznoci zostaje zawieszona. Wydarzenie nie przewiduje adnych instancji zaporedniczajcych wpostaci ekspertw, krytykw, znawcw czy innych osb, ktrym Dickie przyznawa miano prezenterw wiata sztuki. Mamy tu do czynienia zbezporednim dialogiem wystpujcego, ktry sam zgasza siebie jako kandydata do oceny ipublicznoci, ktra decyduje otym, kto jest artyst. Jej rola nie ogranicza si jedynie do obecnoci, lecz wbrew funkcji przypisywanej odbiorcom przez Dickiego, od jej wartociowania zaley, kto otrzyma status artysty.
/252/
Agata Koodziej

Podczas wystpu poeta, utwr i publiczno pozostaj w bezporednim krytycznym zwizku ze sob nawzajem. Susan B.A. Somers-Willett, wjednej ze swych prac dotyczcych slamu definiuje to zjawisko nie wramach jego formalnych wyznacznikw, lecz poprzez gwny cel, za ktry uznaje nawizanie wizi zpublicznoci. Wten sposb Somers-Willett uwydatnia najwaniejsze cechy slamu po pierwsze: przycignicie i zapewnienie rozrywki publicznoci; po drugie: wywarcie wpywu na ni. Poezja otwiera si na suchacza wkraczajcego wjej rodowisko, nie wymagajc od niego wysiku czy skupienia; zaprasza do wsplnej zabawy wkultur11, jak okrela to Stokfiszewski. Bo takie te s pozornie sprzeczne funkcje slamu zaznajomienie przecitnego odbiorcy ze sztuk, przy jednoczesnym zapewnieniu mu rozrywki. Nie wymaga si od suchacza interpretacji, lecz dowiadczenia utworu wjego cakowicie zmysowej bezporednioci. Rezygnuje si z analizy na rzecz aktywnego udziau w tworzeniu wydarzenia. Slam domaga si czynnego uczestnictwa ze strony publicznoci idy do zniesienia izolacji widza. Nikt nie oczekuje od widza zrozumienia poezji, lecz przeycia jej razem z artyst. Gdy czytelnik zasiada do lektury tomiku poetyckiego, ju od pierwszej strony koncentruje si na poszukiwaniu znacze, prbie odtworzenia siatki wzajemnych odniesie, na ktrych opiera si konstrukcja wiersza. To, co uda mu si wtrakcie lektury odnale, staje si punktem wyjcia dla dalszej analizy iinterpretacji. Wtrakcie slamu nie ma czasu na refleksj idogbn analiz. Artysta nawouje ze sceny, by suchacz dzieli z nim emocje. Podczas wystpienia wytwarza si pomidzy slamerem a publicznoci relacja podobna do codziennej komunikacji midzyludzkiej. Dlatego te wtym wypadku odbiorca nie moe pozosta bierny, odkadajc ksik, kiedy ma na to ochot. Kady jego gest staje si odpowiedzi na to, co dzieje si na scenie. Znaczenie maj nie tylko noty wyselekcjo11

I. Stokfiszewski, Poezja nowej ery, [w:] Gazeta Wyborcza, 09. 02. 2004.

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/253/

nowanego wsposb przypadkowy jury, lecz take oklaski, zawodzenia czy ostentacyjne opuszczanie sali. Odbiorca staje si partnerem wrozmowie, czci wydarzenia, wktrym uczestniczy. To do niego te naley decyzja, kto zostanie dopuszczony do dalszej czci rozmowy. Pojawia si tu zjednej strony element gry zodbiorc, ktry tak naprawd nie ocenia najlepszych utworw, lecz najlepsze wystpienie. Wygrywa ten, kto zwrci na siebie uwag, zdobdzie iutrzyma kontakt zodbiorcami. Celem slamu jest nie tyle zmuszenie uczestnikw spotkania do suchania poezji, co sprawienie, by byli ni podekscytowani. Zamiast dziea sztuki jako gotowego artefaktu prezentuje si przed nami dynamiczne wydarzenie, ktre wytwarza si midzy wykonawcami, aodbiorcami. Aura wydarzenia, odarta znorm towarzyszcych wieczorkom autorskim i innym tego typu spotkaniom promujcym sztuk, pozbawia wystp teatralnoci ipozwala rzdzi mu si wasnymi prawami. Swoboda pociga za sob pluralizm zarwno twrczy jak iodbiorczy. Na sali wtrakcie trwania slamu moe znale si kady, dlatego trudno jest mwi ojednorodnej strategii odbiorczej. Zadanie wystpujcego jest zatem trudniejsze, poniewa nie moe zaoy on okrelonego profilu publicznoci, dla ktrej wystpuje. Spord publicznoci slamowej mona m.in. wyrni kilka grup: osoby, ktre pojawiaj si na slamie przypadkiem; osoby, przychodzce wcelach rozrywkowych; ludzie zainteresowani tym typem wydarzenia jako form poezji iwystpujcy. Ponadto naley pamita, e wiedza dotyczca zagadnienia poezji, teatru czy te innych dziedzin, ktrych elementy wystpuj wslamie, moe by bardzo rnorodna. Na slamie mona spotka zarwno amatorw, jak iekspertw. Oczywicie kategorie te s bardzo uproszczone inie zakadaj mocnego podziau uczestnikw slamu na poszczeglne frakcje. Bardzo czsto uczestnictwo wslamie nie ogranicza si do jednej grupy powodw. Wyodrbnione one zostay jedynie po to, by zarysowa szerok rnorodno potrzeb odbiorczych itym samym
/254/
Agata Koodziej

wskaza na wyzwanie, przed jakim staje wystpujcy. Publiczno slamowa, ktr postaram si podda bliszej analizie, doskonale odzwierciedla ca grup odbiorcz przynalen do wiata sztuki. Jednak dopiero przyznanie jej mocy nadawania statusu oraz wyzwolenie spod norm waciwego zachowania uwidacznia jej rnorodno izmusza artyst, bd kandydata do roli artysty, do penego uznania roli odbiorcy ipodjcia wyzwania sprostania rnorodnoci oczekiwa osb zgromadzonych na widowni. Odbiorca na slamie zostaje umieszczony wprzestrzeni penej widocznoci, przestaje by anonimowy. Artysta znajduje si cay czas w obszarze nieustannego ryzyka, gdzie nie tylko prezentuje swoj twrczo, lecz take broni jej w bezporednim kontakcie z suchajcymi. Musi podj prb sprostania jej wymogom, ate nie s cile okrelone, tak jak nie jest cile okrelony profil wystpujcych. Dlatego te nikt nie podejmuje si prby zdefiniowania slamu. Cristin OKeefe Aptowicz podkrela:
To wane by scena slamowa bya otwarta dla wszelkiego typu ludzi, wszystkich rodzajw gosw ikadego typu poezji. Dlatego te, jest to niepisana zasada we wsplnocie slamu poetyckiego, e ponad wszystko powiniene zaprzecza istnieniu czegokolwiek nazywanego slamem poetyckim. Ostatecznie, te utwory, ktre zyskuj idealn punktacj na jednym slamie, mog nie wykaza si na nastpnym (...) wic jeeli to, co wygrywa slam moe mie rnorodny zasig od wydarzenia do wydarzenia, jest jedynym logicznym wyjciem, by rzec, e nie istnieje nic, co mona by nazwa slamem poetyckim12 .

Podczas trzech minut wystpu naley liczy si zpublicznoci, ktra na slamie znajduje si po raz pierwszy iby moe nie ma na co dzie kontaktu zadn form sztuki, atake ztymi, ktrzy na wy12 C. OKeefe Aptowicz, Words in your face. Aguided tour through twenty years of the New York City Poetry Slam , Nowy Jork 2008, s. 42.

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/255/

darzenia te przychodz regularnie imaj ju wobec nich okrelone wymagania. Szybko reakcji bardzo czsto decyduje o wygranej, bd przegranej. Przykadem takiej interwencji moe by sytuacja, ktra miaa miejsce wmarcu 2012 roku na krakowskim cyklicznym slamie, kiedy wystpujcy wwczas pod pseudonimem Wiktor, Jan Kowalewicz zosta przez publiczno zakrzyczany, bowiem przedstawi wiersz, ktry wczeniej prezentowa. Publiczno domagaa si nowego utworu ina suchanie wierszy ju im znanych nie chciaa si zgodzi. Slamer powoli zacz schodzi za sceny, lecz po chwili namysu na ni powrci (wszystko to wcigu regulaminowych trzech minut). Przekrzycza ju lekko zirytowan publiczno prezentujc jej co na tyle nowego, e ostatecznie decyzj gosujcych przeszed do nastpnej rundy. Pozostawi wtyle wystpujcych, ktrzy takiego bdu jak on nie popenili, jednak nie zaistnieli wobec obecnych na tyle wyrazicie, by ci chcieli posucha ich po raz kolejny. Publiczno bywa bardzo kapryna i otwarcie wyraa swoje zdanie, ktre bardzo czsto trudno uzasadni jakimkolwiek typem oczekiwa. Stali bywalcy nie s jedynym wyzwaniem dla slamerw. Publiczno slamowa nieprzyzwyczajona do nudy inastawiona take na rozrywk, stawia slamerom wyzwania, ktrych przewidzie nie sposb. Dobrym tego przykadem jest sytuacja, ktra miaa miejsce na wspomnianym wczeniej krakowskim slamie w lutym 2012 roku, kiedy na widowni pojawia si grupa osb wyposaona wgwk kapusty. Wybranych slamerw systematycznie obrzucano kawakami warzywa. Co interesujce, intensywniej obrzucani slamerzy zyskiwali gorsze noty, bez wzgldu na to jak radzili sobie ze spadajcym na nich deszczem kapucianych lici. Mona potraktowa to wkategoriach czystego przypadku albo wytumaczy faktem, e samo pojawienie si kapusty tak absorbowao publiczno, i ta skupiaa si na zabawnoci caej sytuacji, przestajc zwraca uwag na slamera ito, co prbowa, niekiedy zniezwyk determinacj ipowiceniem, przekaza.
/256/
Agata Koodziej

Nawet usilne zabieganie o uwag publicznoci nie moe zosta uznane za regu gwarantujc przychylno ogldajcych. Ostatnim przykadem, ktry obrazuje nieprzewidywalno publicznoci, jest wygrana Daniela Filipka wstyczniu 2012 wKrakowie. Filipek wtrakcie swoich wystpw waden sposb nie stara si wkupi waski publicznoci. Za kadym razem, gdy jego nazwisko byo wywoywane, wchodzi na scen ispokojnym tonem odczytywa zapisane na papierze wiersze. eby odnale uzasadnienie dla zaistniaej sytuacji trzeba doda, e wspomniany slam zgromadzi wyjtkowo liczne grono wystpujcych. Ch zaprezentowania swojej twrczoci zgosio ponad dwudziestu slamerw. Mona podejrzewa, e publiczno znuona wyduajcym si czasem pierwszej rundy uznaa za najbardziej wartego uwagi tego wystpujcego, ktry wyrni si spord licznego grona wanie tym, e nie stara si skupi na sobie uwagi. Intensywno relacji nadawca odbiorca, jak proponuje slam, uwidacznia fakt, e wszystkie opisane powyej wydarzenia miay miejsce na przestrzeni kilku nastpujcych po sobie spotka13, aitak nie odzwierciedlaj one w aden sposb penego wachlarza zachowa publicznoci, ktre miay miejsce wtrakcie tych wydarze. Jak wynika z przytoczonych wczeniej przykadw, wyznaczniki jakimi kieruje si publiczno podczas konkretnego eventu s trudne do zdefiniowania. Ogldajcy, nie ograniczeni adnymi kryteriami wyboru, podejmuj decyzje woparciu oswj prywatny gust oraz nastroje panujce na sali. Niezwykle znaczcy dla takiego modelu wydarzenia performatywnego, jaki prezentuje slam o zasigu lokalnym, jest brak zaporedniczenia medialnego. Dlatego te jeden zzarzutw, jakie wysuwa przeciwko slamowi poetyckiemu Jerzy Jarniewicz, wydaje si niezwykym uproszczeniem:
WKrakowie od marca 2011 roku slam przyj form cykliczn iodbywa si raz wmiesicu wMagazynie Kultury.
13

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/257/

Slam poetry tym rni si od dotychczasowych nurtw poezji, odrzucajcych ksik iwchodzcych wprzestrze publiczn, e jest efektem tych samych potrzeb imechanizmw, ktre wyprodukoway telewizyjnego Idola. Tak jak kady moe sta si idolem, tak kady moe sta si poet slamowym wobu przypadkach decyduje gos ludu14.

Jarniewicz prbujc mocno wyeksplikowa swoje racje, zbyt popiesznie wypowiada niektre sdy, nie zdajc sobie sprawy zuproszcze, jakich dokonuje. Rozrywkowe programy telewizyjne, takie jak Idol, cechy demokratyczne posiadaj przecie jedynie wsposb pozorny. Oferuj one odbiorcy moliwo partycypacji wwyborze zwycizcy poprzez gosowanie na wybranego przez niego kandydata. Wybr ten jednak ograniczony jest do dziesiciu finalistw, ktrych wczeniej spord setek kandydatw wyselekcjonowao dla niego jury grupa ekspertw, ktrym, przyjmujc terminologi Dickiego, przynaley wwiecie sztuki status artysty bd prezentera. Rola jury nie koczy si na tym pozostaj oni obecni przez cay czas trwania programu wroli komentatorw. Decyzja owyborze zostaje im na etapie finaowym odebrana, lecz tylko pozornie. Czonkowie jury wdalszym cigu pozostaj wprzestrzeni uprzywilejowanej. Zasiadaj przed scen, wsferze przynalenej odbiorcy, ale bardzo wyranie odseparowani od reszty widowni. Nim publiczno otrzyma prawo gosu, kady zzasiadajcych w jury wypowiada si na temat wystpu, ktry wanie mia miejsce, formuujc swj pogld dotyczcy jego wartoci. Dopiero wtedy publiczno ma prawo gosowa, ale iwwczas nie jest to pozbawione obostrze. Co bardzo istotne, publiczno zgromadzona wstudiu, ktra ma szans obejrze wydarzenie bezporednio, nie moe oddawa gosw. Gosowa mog tylko widzowie, ktrzy nie znajduj si wstudiu, awic ogldaj cae wydarzenie wsposb
14

J. Jarniewicz, Nie strzelajcie do poetw, [w:] Gazeta Wyborcza, 14. 02. 2004.

/258/

Agata Koodziej

zaporedniczony przez telewizyjne medium. Siedzc przed telewizorami przeprowadzani s przez cay proces selekcji kandydatw. Pierwsze programy zapoznaj ich zeliminacjami, pokazujc subiektywnie wybranych przykadowych kandydatw jako reprezentantw ogu ludzi, ktrzy zdecydowali si wzi udzia wcastingach. Kolejne odcinki programu zaznajamiaj ogldajcych zjury ijego decyzjami na kadym kolejnym etapie postpowania. Dopiero w finale widzowie otrzymuj gos. Rodzi si tu podobne pytanie ofaktyczn interaktywno, jakie stawiaa Fischer-Lichte:
Widzowie takich programw telewizyjnych, jak Big Brother, dziki prawu do gosowania zyskuj moliwo wpywu na dalszy przebieg programu, kiedy wikszoci gosw rozstrzygaj, ktry uczestnik powinien zosta zniego usunity () przegosowanym widzom nie tylko odmawia si wpywu na przebieg wydarze, ale nie mog mie adnej pewnoci co do tego, czy dana decyzja zapada wwyniku wikszociowego gosowania, czy te podjli j producenci programu, pozwalajc jedynie wierzy widzom, e mogli oni wywrze jakikolwiek wpyw na jego przebieg15.

Mimo, e Idol jest programem transmitowanym na ywo, nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e wszystko, co odbiorca widzi na ekranie swojego telewizora jest starannie wykadrowane. Reyserii podlegaj zarwno wystpy artystw, jak idziaania publicznoci znajdujcej si wstudiu. Wszystkim, ktrzy maj moliwo zobaczy naocznie cay proces produkcji programu odmawia si prawa do gosowania. Gosuj jedynie widzowie zasiadajcy przed telewizorami za pomoc wysyanych SMS-w. Wtrakcie transmisji systematycznie przypomina im si, wyselekcjonowane przez producentw, fragmenty wystpw, ktre miay ju miejsce. Wmomencie ogoszenia wyniku nikt zpub15

E. Fischer-Lichte, Estetyka performatywnoci , dz. cyt., s.114.

Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/259/

licznoci nie moe by pewien, e odzwierciedla on faktyczn decyzj gosujcych widzw. Widz zostaje postawiony przed faktem dokonanym imusi uzna wynik za sprawiedliwy. Slam jest przestrzeni cakowitej widocznoci. Wystpy odbywaj si wprzestrzeniach na tyle maych, e kady zobecnych ma moliwo bezporedniego ogldu sceny itego, co si na niej dzieje. Nie ma kulis, a jedynym elementem zaporedniczajcym staje si mikrofon. Slamer wkracza na scen zprzestrzeni przynalenej publicznoci itam powraca po wystpie. Od momentu rozpoczcia wydarzenia wszelkie jego zachowania czy ewentualne przygotowania przebiegaj wobecnoci zgromadzonych na sali osb. Gosowanie odbywa si przez podniesienie kart. Na wikszoci polskich slamw wpierwszej rundzie punkty przyznaje jury, wybrane wsposb przypadkowy spord obecnych, awnastpnych etapach, kiedy liczba slamerw jest mniejsza, prawo gosu zyskuje caa publiczno. W pierwszej rundzie gosuje si przez podniesienie karty zcyfr odzwierciedlajc ilo przyznanych danemu slamerowi punktw, awkolejnych rundach, kiedy pojedynki odbywaj si ju wparach, obecni na sali podnosz kart odpowiedniego koloru, gosujc bezporednio na jednego zdwch wystpujcych. Za kadym razem gosowanie jest jawne, atym samym kady zobecnych ma moliwo weryfikacji werdyktu. Wprzeciwiestwie do wszelkich programw telewizyjnych na ywo przebieg wieczoru slamowego nie daje moliwoci ukrytej moderacji. Widzowie iwystpujcy uczestnicz wsplnie wwydarzeniu ipodlegaj tym samym zasadom widocznoci, co wspomaga tworzenie si midzy nimi wsplnoty opartej na rwnouprawnieniu. Kawiarnie, w ktrych odbywa si wydarzenie, pozwalaj na bezporedni kontakt, dajcy moliwo wyeliminowania medium poredniczcego wrelacji nadawca-odbiorca, aco za tym idzie, na ostateczne wyzwolenie si spod wadzy prezenterw. Jedyn postaci, ktra moe reprezentowa t grup na slamie jest konferan/260/
Agata Koodziej

sjer prowadzcy wydarzenie. Jednak to nie on selekcjonuje kandydatw do oceny ani nie przyznaje statusu artysty. Nie ustanawia zasad, ktre przyjte odgrnie pozostaj niemal identyczne dla wszystkich slamw. Jego rola zawona jest do przypomnienia zasad przed rozpoczciem wystpw oraz ich egzekwowaniu w trakcie wieczoru. Jeeli publiczno jest wystarczajco dobrze zaznajomiona z formu slamu, sama zaczyna egzekwowa te zasady. Publiczno paci za wstp na slam, rzadziej zbiera si wolne datki (tzw. zrzuta) od publicznoci. Kada osoba, ktra zadeklaruje swoj ch wystpienia, jest zwolniona zopaty za wstp. Cao zebranych pienidzy przekazywana jest zwycizcy. Nie ma nagrd pocieszenia ani wyrnie. Jak gosz hasa reklamujce slam: Zwycizca moe by tylko jeden!. Tak jak wwypadku wszelkich wydarze odbywajcych si w przestrzeni sztuki, to publiczno paci za sam moliwo obejrzenia pracy artysty. Wtym wypadku jednak, to ona dodatkowo decyduje, kto z wystpujcych zasuy na miano artysty itym samym, czyja praca powinna by wynagrodzona. Przychodzc na slam nikt nie wie, ilu pojawi si slamerw, kto danego wieczoru wystpi ani co zaprezentuje. Nie paci si za moliwo obejrzenia pracy konkretnego, znanego nam lepiej lub gorzej artysty czy dziea, ale za sam moliwo uczestniczenia wwydarzeniu. Analizujc zachowania publicznoci nie sposb pomin relacji wzajemnego oddziaywania na siebie poszczeglnych osb obecnych na sali. Wszelkie decyzje podejmowane s na forum publicznym. Nawet w trakcie trwania pierwszej rundy, kiedy prawo do przyznawania punktw ma zaledwie kilka osb, obecni na sali otwarcie wypowiadaj swoje opinie na temat iloci przyznanych punktw. Na wieczorach slamowych maj rwnie miejsce sytuacje, gdy odpowiedzi na niesprawiedliwe oceny ktrego zjurorw jest ostateczne obnienie punktacji dla slamera, ktry w jego oczach wypad wyjtkowo dobrze. Wszyscy biorcy udzia wslamie tworz
Odbiorca na fotelu krytyka. Slam przeciwko instytucjonalizacji sztuki

/261/

midzy sob sie wzajemnych powiza iodniesie, wktrej nikt nie wystpuje wpozycji uprzywilejowanej wstosunku do reszty. Tutaj wanie ujawnia si kontestacyjny charakter slamu. Slam wystpuje przeciwko rzdom ekspertw. Michel Foucault wanie w wiedzy eksperckiej upatrywa gwne mechanizmy wadzy16. Systemy eksperckie, oktrych pisze, s systemami, wramach ktrych mniejsza grupa osb w wyniku dugotrwaego ksztacenia zyskuje wiedz, dziki ktrej powinna zosta obdarzona zaufaniem przez wikszo spoeczestwa nieposiadajcego tej wiedzy. Jednym zaspektw wadzy sprawowanej przez ekspertw jest dyscyplina rozumiana jako zbir zasad, nie tyle narzuconych, co dobrowolnie zasymilowanych. Na slamie wszelkie dowiadczenia s rwnowane. Najwikszy wpyw na decyzje innych maj nie ci, ktrzy legitymuj si najwikszym statusem wiedzy, lecz ci ktrzy s wstanie swoje wartociowanie przekaza na forum wsposb najbardziej przekonujcy. Tu pojawia si ryzyko wypaczenia wartoci sztuki, ktra oddana wrce wikszoci skazana jest na umasowienie iegalitarno. Holman, inicjator nowojorskiego slamu, wten sposb usprawiedliwia czsto krytykowany pomys poddawania poezji ocenie przypadkowych odbiorcw:
Dawanie publicznoci kart z punktacj pozwalao ludziom usprawiedliwi samym sobie dlaczego uczestnicz w czym tak nudnym, jak czytanie poezji, tym samym punkty powinny liczy si tylko dla widowni. Koniec historii17.

Jego opinia wydaje si jednak nie odzwierciedla caego potencjau spotka slamowych. Jeeli przyjrzymy si uwanie mechanizmom funkcjonowania slamu moemy dostrzec wnich zalek alternatywnej formy instytucjonalnej. Takiej, wktrej hierarchia, fundujca ca16 17

Por. M. Foucault, Archeologia wiedzy, tum. Anrzej Siemek, Warszawa 1977. Za: C. OKeefe Aptowicz, Words in your face..., dz. cyt., s. 30.

/262/

Agata Koodziej

o tradycji, na ktrej opiera si sztuka, zostaje zachwiana. Odbiorca staje si wniej instancj ustanawiajc inarzdziem kontroli, ktrego dziaania s jawne wobec wszystkich czonkw wsplnoty.

bibliografia Danto A.C., wiat sztuki. Pisma zfilozofii sztuki, tum. Leszek Sosnowski, Krakw 2007. Dickie G., Czym jest sztuka? Analiza instytucjonalna, tum. M. Goaszewska, [w:] M. Goaszewska (red.), Estetyka wwiecie, Krakw 1984. Fischer-Lichte E., Estetyka performatywnoci, tum. Mateusz Borowski, Magorzata Sugiera, Krakw 2008. Foucault M., Archeologia wiedzy, tum. Anrzej Siemek, Warszawa 1977. Jarniewicz J., Nie strzelajcie do poetw, [w:] Gazeta Wyborcza, 14. 02. 2004. OKeefe Aptowicz C., Words in your face. Aguided tour through twenty years of the New York City Poetry Slam, Nowy Jork 2008. Stokfiszewski I., Poezja nowej ery, [w:]Gazeta Wyborcza, 09. 02. 2004.

/264/

SOWNIK

antyslam ruch zainicjowany w Stanach Zjednoczonych przez Jen Miller, jako wyraz sprzeciwu wobec slamw poetyckich odbywajcych si na Lower East Side wNowym Jorku. Antyslamy organizowane w Stanach przebiegay wsposb podobny do tradycyjnych wieczorw slamowych, jednak w ich trakcie wszyscy uczestnicy otrzymywali maksymaln ilo punktw za swj wystep. Wydarzenia te miay by form sprzeciwu wobec kompetytywnej formuy slamu. WPolsce praktykowana jest forma antyslamu rozpowszechniona w Niemczech, gdzie w trakcie rozgrywek slamowych wygrywaj slamerzy, ktrzy najbardziej zra do siebie publiczno izdobd najmniejsz liczb gosw. Antyslamy w tej formie odbyway si wPolsce m.in. wWarszawie iLublinie. Baczyski film poetycko-biograficzny o yciu Krzysztofa Ka-

mila Baczyskiego, w reyserii Kordiana Piwowarskiego. Czci filmu sta si warszawski slam zarejestrowany wstyczniu 2011 roku, ktrego uczestnicy poproszeni zostali oslamow interpretacj utworw poety. The Battle of Seven Words wydarzenie czce elementy slamu z improwizacj. Zadaniem uczestnikw jest stworzenie wiersza zsiedmiu wylosowanych sw z utworu konkretnego autora bez ingerencji w ich struktur gramatyczn (czas, aspekt, tryb). Zwycizca zostaje wybrany przez publiczno podczas gosowania. Coupe du Monde de Poesie mistrzostwa wiata wslamie odbywajce si w podparyskim Bobigny, aobecnie wParyu. Gwnym organizatorem wydarzenia jest znany francuski slamer, poeta, Pilote Le Hot. Polsk reprezentowali do tej pory: Bohdan Piasecki w2007
/267/

roku, Dominik Rokosz w 2008 oraz Grzegorz Bruszewski w2012 roku. European Slam Poetry Meeting najwiksze do tej pory spotkanie slamerw w Europie, gromadzce wBerlinie, wdniach od 30 wrzenia do 4 padziernika 2009 roku, dwustu slamerw zpitnastu krajw europejskich. W ramach spotkania odbyy si warsztaty, seminaria oraz dyskusje majce na celu wymian wiedzy i dowiadcze zwizanych ze scen slamow. Podstawowym celem projektu bya inicjacja interkulturowego dialogu artystw zajmujcych si poezj spoken word wEuropie. Wramach projektu zrealizowano take program dla rezydentw (artists-in-residence), ktry obj dziewiciu slamerw (w tym Bohdana Piaseckiego i Weronik Lewandowsk); wtrakcie warsztatw wsplnie z reyserem i DJ-em artyci pracowali nad spektaklem slamowym (poetry slam show), ktry zosta zaprezentowany ostatniego dnia spotkania; spektakl prezentowano nastpnie wrnych miastach Europy w2010 roku pod nazw Smoke & Morrors. Free Form Festival polski festiwal promujcy muzyk niezalen
/268/

oraz sztuk wprzestrzeni miejskiej, ktrego gwnym celem jest popularyzacja nowych trendw w muzyce isztuce. Od 2011 roku festiwal wczy do swojego programu Spoken Word Stage, na ktrej prezentuj si polskie i zagraniczne gwiazdy spoken word. Internationale SLAM!Revue wydarzenie bdce czci berliskiego festiwalu literackiego, Internationales Literaturfestival, w trakcie ktrego dwunastu zaproszonych artystw spoken word zrnych krajw prezentuje swoj twrczo, a zgromadzona na sali publiczno za pomoc oklaskw wybiera zwycizc. Do tej pory spord polskich artystw w wydarzeniu tym udzia wzili: Maciej Kaczka (2004), Bohdan Piasecki (2005 i 2012), Weronika Lewandowska (2006), Grzegorz Bruszewski (2007), Wojciech Cicho (2008), Marta Marciniak (2010). open mic zwany take open mikeiem, wieczr otwartego mikrofonu podczas ktrego kady moe wystpi i zaprezentowa przed zgromadzon publicznoci swoj twrczo. poezja spoken word zwana te poezj slamow (slam poetry). Poe-

zja tworzona wobec innych wobec drugiej osoby, czy suchajcej publicznoci, ustanawiajca poet jako synonim obecnoci. Moe czerpa z najrniejszych form hip-hopu, tradycji lirycznej, pieni czy kabaretu, bez wzgldu jednak na form prezentowana jest zawsze przez artyst wystpujcego na scenie bez rekwizytw ibez kostiumu, zabierajcego gos zawsze w swoim imieniu wobec zgromadzonej publicznoci. Projekt Poezji Alzheimerowskiej projekt wykorzystujcy poezj do pracy zosobami cierpicymi na chorob Alzheimera iinne typy demencji, ktrego gwnym celem jest rozwj ich kreatywnoci. Wtrakcie warsztatw uczestnicy pracuj z tekstami swoich ulubionych poetw isami tworz wasne wiersze. Projekt ufundowany w2004 roku przez Garego Gleznera w Santa Fe, w Nowym Meksyku. Dziaa obecnie w Stanach Zjednoczonych i Niemczech. WPolsce pilotaowa edycja miaa miejsce w kwietniu 2012 roku. Warsztaty odbyy si wWarszawie iKrakowie. slamer osoba wystpujca na slamie.

slam konkurs poetycki otwarty na wszelkie rodki wyrazu i kadego, kto zgosi ch uczestnictwa. Na slamie obowizuj podstawowe zasady, ktrym podporzdkowa musi si kady, kto decyduje si wystpi na scenie: wystp nie moe trwa duej ni trzy minuty, w trakcie ktrych naley zaprezentowa utwr swojego autorstwa, nie uywajc przy tym adnych rekwizytw, kostiumw, ani akompaniamentu. Po kadym wystpie jury zwyczajowo pi osb wyselekcjonowanych wsposb przypadkowy zpublicznoci przyznaje slamerom punkty za ich wystpienie. Najwysza i najnisza nota odpada, apozostae trzy tworz wynik. Slamerzy znajwysz punktacj przechodz do dalszych rund. Wfinale gosuje caa publiczno za pomoc podniesienia karty okolorze przyporzdkowanym danemu slamerowi. Moliwy jest take system rozgrywek pucharowych, gdzie od pierwszej rundy gosuje caa publiczno, a slamerzy cieraj si ze sob wparach, do ktrych losowo zostaj przydzieleni. slam.art.pl witryna internetowa, prowadzona przez Grzegorza Bruszewskiego i Wojciecha Cichonia, zbierajca informacje doty/269/

czce wszystkich odbywajcych si wPolsce wydarze zwizanych ze slamem. Slam Sensing Nation Sensation koncert-happening realizujcy ide guchego telefonu, oparty na cigu tumacze zjzyka na jzyk wiersza Marcina Cecko, Czekam wkuchni na owiecenie. Tekst utworu zosta przetumaczony w nastpujcej kolejnoci: polski angielski holenderski hiszpaski hebrajski francuski japoski polski. Projekt nawizywa do form spoken word. Smoke & Mirrors projekt zainicjowany wramach European Slam Poetry Meeting powstay dziki wsppracy dziewiciu poetw europejskich z reyserem Felixem Rmerem oraz muzykiem Ludwigiem Bergerem, splatajcy rne jzyki iformy twrczoci wjeden spektakl prezentowany wrnych krajach Europy, m.in. w Polsce, Anglii, we Woszech, Hiszpanii, Portugalii iRumunii. Wprojekcie udzia wzili: Neil Beisson (Belgia), Bernat Feliu (Hiszpania), Sergio Garau (Wochy), Julian Heun (Niemcy), Weronika Lewandowska (Polska), Bohdan Piasecki (Polska), Dominique Ronshausen (Rumunia/Niemcy), Paula Varjack
/270/

(Wielka Brytania), Laura Wihlborg (Szwecja). SpokeNWord Festival festiwal poezji spoken word odbywajcy si od 2005 roku w Warszawie, gromadzcy artystw z caej Europy. Program festiwalu zakada wystpy zagranicznych artystw spoken word, slam poetycki oraz warsztaty slamowe. SpokeNWord on Tour tourne artystw spoken word towarzyszce czwartej edycji kampanii Wiersze w metrze, zorganizowane w ramach programu polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Projekt obj Warszaw, Londyn, Pary, Madryt, Kijw, Pekin, Tokio, Bruksel iLuksemburg. W ramach tourne w kadym zmiast organizowano slam, pokaz twrczoci warszawskich twrcw (Weroniki Lewandowskiej, Bohdana Piaseckiego, Wojciecha Cichonia oraz Grzegorza Bruszewskiego), atake warsztaty slamowe. Trolejbus Poezji akcja odbywajca si w trakcie Festiwalu Miasto Poezji, w ramach ktrej we wntrzu iotoczeniu jednego zrodkw lubelskiej komunikacji miejskiej odby si cykl happeningw, spotka poetyckich oraz wystawa.

Turniej Jednego Wiersza konkurs poetycki, podczas ktrego uczestnicy prezentuj jeden, niepublikowany wczeniej utwr swojego autorstwa. Zwycizca wybierany jest przez jury skadajce si zpoetw, bd ekspertw. Warszawscy poeci na dziewite urodziny slamu skadanka dziewiciu utworw stworzona przez warszawskich slamerw przy wsppracy z Folia Soundstudio zokazji dziewitych urodzin slamu w Polsce. Utwory udostpnione zostay pod adresem https://soundcloud.com/slamartpl Wprojekcie udzia wzili: Bohdan Piasecki, Weronika Lewandowska, Kuba Przybyowski, Mateusz Andaa, Ptak Piwniczny, Wojtek Cicho, Grzegorz Bruszewski (Estragon), Jan Kowalewicz (Roman Boryczko) oraz Andrzej Leniewski. Wiersze na zamwienie projekt Dominika Rokosza realizowany wCentrum Sztuki Wspczesnej, wToruniu od grudnia 2009 do czerwca 2010 roku, ktrego celem byo tworzenie wierszy w oparciu o interakcj twrcy z odbiorc. Odbiorca, za pomoc formularza zamwienia wyznacza artycie ramy wpostaci sw-kluczy, wja-

kich jego poezja ma si porusza. Do twrcy naleaa za interpretacja oczekiwa. Dodatkow form akcji by slam poetycki onieco zmienionej formule startujcy oprcz prezentacji wasnych wierszy zmierzyli si z zadaniem polegajcym na wylosowaniu 3 sw istworzeniu znich utworu. Wiersze wmetrze kampania odbywajca si wWarszawie wlatach 2008-2011, majca na celu popularyzacj wspczesnej poezji poprzez prezentacj jej w przestrzeni miejskiej, gwnie w stacjach metra, obejmujca take happeningi, konkurs haiku, gr miejsk i towarzyszcy jej SpokeNWord Festival. Projekt zainicjowany zosta w2008 roku zinicjatywy Instytutu Ksiki i British Council, na wzr podobnych projektw odbywajcych si wDublinie, Paryu, Nowym Jorku, Barcelonie, Sztokholmie, Stuttgarcie i Moskwie, a przede wszystkim rozpocztego w 1986 roku projektu Poems on the Underground, ktry odbywa si cyklicznie wLondynie.

/271/

BIOGRAMY
Grzegorz Bruszewski absolwent socjologii, dziennikarz, slamer. Na scenie wystpuje od 2004 roku. Razem z Wojciechem Cichoniem prowadzi warsztaty spoken word w Warszawie i nie tylko. Wystpowa na Internationale SLAM!Revue w Berlinie, na slamowych mistrzostwach wiata Coupe du Monde wpodparyskim Bobigny, atake m.in. wWielkiej Brytanii, Czechach ina Wgrzech. Martyna Brzeziska ukoczya polonistyk na Uniwersytecie dzkim. Jej zainteresowania badawcze oscyluj gwnie wok literatury emigracyjnej. Obecnie zajmuje si twrczoci Jzefa Wittlina. Wojciech Cicho slamer, raper, poeta, organizator imprez performance poetry. Od 2003 roku prezentuje swoje utwory spoken word na scenach Polski iEuropy (Niemcy, Czechy, Holandia, Wielka Brytania, Wgry). Jako Kidd wyda 8 pyt pod szyldem skwer.org wsptworzc takie projekty muzyczne jak ddekombinacja, Midzymiastowa, Osete. Gra koncerty iprezentowa swoj twrczo spoken word przed m.in. Dlek, Mouse on The Keys, Beans (Anti-Pop Consortium). Justyna Gorzkowicz doktorantka IV roku w Instytucie Filologii Polskiej wKatedrze Teorii iAntropologii Literatury KUL. Zainteresowania badawcze: czowiek ijego dialog z tradycj, Huculszczyzna jako locus communis wielu kultur, kondycja ludzkiego istnienia wegzystencjalizmie literackim Sartre, Camus, Filipowicz, transdyscyplinarno wspczesnej sztuki iliteratury, problematyka hermeneutyki sztuk wizualnych, wielopoziomowo odbioru dzie. Publikacje naukowe oraz popularnonaukowe m in.: Ciche czowieczestwo ponad <<ja>> ponad <<mier>>. O idei wsplnotowej Stanisawa Vincenza; wspautorka monografii: Huculszczyzna w badaniach modych naukowcw pod redakcj M. Trolla
/273/

i A. Warcholskiej; Camera obscura Kornela Filipowicza; Fotografia przenona walizka obrazkw; Sztuka wprzerwie Zamo 2011. W poszukiwaniu tosamoci wspczesnego wiata; Granice percepcji. O malarstwie Marcina Kowalika, Idea vanitas w sztuce Roberta Kumirowskiego, Przedmioty ipop-art. Ponowoczesno w malarstwie Sawomira Tomana. Jerzy Jarniewicz poeta, krytyk literacki, tumacz. Wykadowca literatury angielskiej na Uniwersytecie Warszawskim i dzkim. Autor wielu artykuw, szkicw, recenzji w pismach krajowych i zagranicznych. Od 1994 roku redaktor Literatury na wiecie. Wsppracuje zGazet Wyborcz, Tygodnikiem Powszechnym i Tyglem Kultury. Joanna Jastrzbska doktorantka w Zakadzie Antropologii Literatury na Wydziale Filologii Polskiej iKlasycznej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Absolwentka Wydziau Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Prace magistersk powiecia problematyce slamu poetyckiego. Artykuy dotyczce slamu publikowaa wPodtekstach iTekstualiach.
/274/

Maciej Kaczka poeta, slamer, kabareciarz. W 2004 roku jako pierwszy polski slamer wystpi na Internationale SLAM!Revue wBerlinie. Wyda tomik poetycki Wiosna (2005). Ja Kapela pisarz, felietonista, zwycizca pierwszego polskiego slamu iwielu innych. Autor dwch tomw poetyckich Reklama (2005) oraz ycie na gorco (2007), dwch ksiek prozatorskich oraz zbioru felietonw. Czonek zespou Krytyki Politycznej. Agata Koodziej absolwentka polonistyki i teatrologii. Doktorantka w Katedrze Performatyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagielloskiego. Dawid Koteja poeta, prozaik, slamer. Laureat kilkudziesiciu turniejw i konkursw literackich. Autor tomiku Trupy, Trupy (2010); kolejny Historia przemysu cikiego jest obecnie w przygotowaniu, podobnie jak debiut prozatorski. Publikowa w prasie iinternecie. Studiowa polonistyk przy Uniwersytecie lskim. Weronika Lewandowska slamerka, poetka, performerka. W 2006 roku wystpia na Inter-

nationale SLAM!Revue w Berlinie. Swoje wiersze prezentowaa rwnie na wielu europejskich scenach, m.in. wWarszawie, Berlinie, Dsseldorfie, Augsburgu, Pradze, Brnie, Turynie, Paryu, Londynie, Madrycie iArnheim. Wraz zprojektem plan.kton wystpia podczas nocy otwierajcej European Slam Poetry Meeting w Berlinie, w2009 roku. Wplanach ma wydanie multimedialnego tomiku poezji, nad ktrym pracuje wsplnie zplan.ktonem. Justyna Hanna Orze doktorantka w Katedrze Italianistyki Uniwersytetu Warszawskiego, absolwentka filologii polskiej ifilologii woskiej. Obecnie przygotowuje rozpraw na temat woskiej poezji oralnej. Bohdan Piasecki poeta, performer, nazywany ojcem polskiego slamu. 15 marca 2003 roku w Starej ProchOFFni zorganizowa pierwszy w Polsce slam poetycki. Przez pierwsze lata aktywnie zaangaowany wrozwj tej formy na polskim gruncie. W2007 roku reprezentowa Polsk na mistrzostwach wiata wParyu, gdzie jako jedyny Europejczyk dotar do finau. W2008 roku zosta ogoszony najlepszym poet roku przez oks-

fordzk organizacj Hammer & Tongue, aw2009 jako jeden zrezydentw bra udzia wEuropean Poetry Slam Meeting w Berlinie. Ma za sob kilka midzynarodowych turne m.in. z projektem Smoke & Mirrors na przeomie 2009 i2010 roku oraz zprojektem SpokeNWord on Tour w 2011 roku. Obecnie mieszka w Anglii, gdzie obroni doktorat zteorii przekadu poezji na Uniwersytecie w Warwick. Koordynuje polsk edycj Projektu Poezji Alzheimerowskiej. Monika Pawucka aka Lok, Bujakasza aktywistka, slamerka iorganizatorka. Inicjacj sceniczn przesza w ostrowskiej Fanaberii, gdzie wlatach 2010-2011 wystpowaa na slamach. Po przeprowadzce do Wrocawia, od listopada 2011 roku organizuje iprowadzi Slam Poetry Night. Ma za sob kilka slamw okolicznociowych w ramach: Slot Art Festiwalu (2012), Festiwalu Zwiastunw Filmowych wWabrzychu (2012), IV Edycji Festiwalu Cyrkulacje (2012). Krzewicielka myli, potgi entuzjazmu, czowiek instytucja. Inspiruje si gwnie kolektywem The Native Tongues. Dominik Rokosz kulturoznaw/275/

ca, autor sztuk teatralnych, laureat konkursw poetyckich i animator ycia kulturalnego. Organizowa slamy poetyckie wPoznaniu, Inowrocawiu iToruniu (wOdNowie iDworze Artusa). W2008 roku po zwycistwie na SpokenWord Festival w Warszawie uczestniczy wslamowych mistrzostwach wiata Coupe du Monde de Poesie wBobigny w2008 roku. Autor tomu Wiersze ebrane. Jego utwory zostay zamieszczone wwiatowej antologii slamu poetyckiego. Ewa Solska doktor nauk humanistycznych, pracownik Instytutu Historii UMCS. Autorka tekstw poetyckich, czonkini lubelskiej grupy literackiej Inicjatywa Dworzec Wschodni, redaktorka pisma Dworzec Wschodni. Mieszka wLublinie. Justyna Stasiowska absolwentka dramatologii na Wiedzy oTeatrze UJ. Doktorantka WP UJ, gdzie zajmuje si problematyk noiseuwdziaaniach artystycznych ispoecznych. Igor Stokfiszewski krytyk literacki, dramaturg, publicysta. Wlatach 2001-2006 redaktor dziau literackiego magazynu Ha!art. Autor ksiki Zwrot polityczny
/276/

(2009). Publikowa m.in. w Gazecie Wyborczej, Tygodniku Powszechnym, Ha!arcie, FA-arcie, Notatniku Teatralnym idie tageszeitung. Czonek zespou Krytyki Politycznej. Jakub Wgrzyn slamer, aktor, performer, animator ycia kulturalnego wLublinie. Wramach Festiwalu Miasto Poezji wsptworzy projekt Trolejbus Poezji. Adrian Zacharewicz zaoyciel, wydawca i redaktor naczelny wychodzcego w Olsztynie od 2005 roku niezalenego miesicznika kulturka. Z wyksztacenia politolog. Zzamiowania dziennikarz, animator kultury, filozof, czasem artysta. Organizator kilku cyklicznych wydarze kulturalnych iartystycznych. Anna Maria urek absolwentka polonistyki i kulturoznawstwa na UW, dwukrotna stypendystka MENiS. Od lat aktywny animator kultury wWarszawie inie tylko. W ramach autorskiej inicjatywy Nowa Mina Kultury organizuje slamy poetyckie w rnych miastach Polski cyklicznie wKrakowie, okazjonalnie w Lublinie, Olsztynie iWrocawiu. Ma na swoim koncie organizacje wielu inicjatyw

kulturalnych, m.in. Targi Wydawnictw Internetowych iNiszowych (2007 i 2008), Festiwal Modej Kultury Osiem Zero Plus (2008), Bob Fest (2009), ART INN Festiwal iTargi Sztuki Offowej (wiosna ijesie 2011). Zwizana organizacyjnie zklubami warszawskimi Jedyne Wyjcie oraz 1500m2, aktywnie dziaa na rzecz promocji ambitnej muzyki elektronicznej wPolsce (cykl imprez zgwiazdami zagranicznymi: Music Of The Future nominowany wkategorii Impreza Roku w plebiscycie Nocne Marki 2011).

You might also like