Proletariusze wszystkich krajw, czcie si!

BRZASK
MAJ 201 3

P ISMO KOMUNISTYCZNEJ P ARTII P OLSKI

ISSN 1 429-8279

NR 05/243

PIERWSZY MAJA W POLSCE

W numerze rwnie:
XIX ZJazd KKE 3

Kuba - wywiad z ambasadorem

Teodor Duracz

Dbrowa Grnicza
Dlaczego zamordowano Jana Rybaka 10

Oblicze ideowe polskiej szkoly w latach XXX

14

1 maja w caej Polsce odbyy cowniczych i lokatorskich. Posi demonstracje z okazji wi- jawia si take liczna reprezentacja mieszkajcej ta Ludzi Pracy. w Polsce spoecznoci kurdyjW Warszawie kilkaset osb skiej. Kilkunastoosobowa grupa zgromadzio si na demonstra- dziaaczy i sympatykw KPP cji organizowanej przez Kance- wystpia z partyjnymi flagami lari Sprawiedliwoci oraz transparentem. Spoecznej, Komunistyczn Warszawski pochd - jak co roParti Polski i inne organizacje ku - rozpocz si wiecem na radykalnej lewicy. Przybyli rondzie de Gaulle'a, podczas przedstawiciele organizacji pra- ktrego przemawiali m.in. Piotr

Dbrowa Grnicza

Warszawa

Z YCIA P ARTII

BRZASK

MAJ 2013

Ikonowicz, Filip Ilkowski, Anna Grodzka.. Liczne transparenty odzwierciedlay silne antykapitalistyczne postulaty zwizane z narastajcym w Polsce kryzysem. Demonstracja przesza ulicami miasta przed budynek Kancelarii Prezesa Rady Ministrw. Manifestanci skandowali hasa: "Mamy do", "Osiem godzin i fajrant", "Donald na mieciwk", "Raz, dwa, trzy, cztery - precz z tym rzdem do cholery" oraz "Mieszkanie prawem, nie towarem". Na czele demonstracji znalaz si transparent Zasoby ludzkie maj dosy!. Przed Kancelari Premiera przemawiaa wiceprzewodniczca KKW KPP Beata Karo. demonstracj pod hasem Specjalna strefa wyzysku Polska zorganizowaa Koalicja 1 Maja, w skad ktrej weszy m.in. lokalny klub Krytyki Politycznej, Modzi Socjalici, PPS oraz zwizek zawodowy Inicjatywa Pracownicza. Nawizywano do ubiegorocznego strajku w fabryce Chung Hong znajdujcej si w podwrocawskiej specjalnej strefie ekonomicznej. Drugim hasem bya walka z uelastycznianiem form i warunkw zatrudnienia. Doszo tam do nieprzyjenego incydentu. Organizatorom i anarchistom nie spodobay si flagi z sierpem i motem i po krtkiej przepychance uznalimy ze je zwiniemy i bdziemy maszerowa bez flag. Incydent zosta sfilmowany prze regionalna telewizj, co pniej byo gownym tenatem relacji w regionalnych wiadomociach. Pokazano w nich flag z sierpem i motem i komentarz, e w pochodzie brali udzia komunici z KPP. W pochodzi brao udzia 8 czonkw KPP. Podczas pochodu rozdalimy okoo 20 sztuk Brzasku. Generalnie niezbyt dobrze nas potraktowano, chocia par dni wczesniej zapowiedzielimy swj udzia wraz z flagami
We Wrocawiu

i nikt nie robi problemw. W kadym razie w medialnej relacji z pochodu bylismy tematem nr 1 . Demonstranci, przeszli pod biura wrocawskich posw PO, a nastpnie siedzib Agencji Rozwoju Przemysu, sprawujcej nadzr nad specjalnymi strefami ekonomicznymi. Wznoszone byy hasa rzd na bruk, bruk na rzd, do terroru pracodawcw i Wyzysk, kryzys, stop!. Demonstracje uwietni wystp Krakowskiego Chru Rewolucyjnego, ktry odpiewa pieni rewolucyjne, midzy innymi Czerwony sztandar. ponad 1 30 osb uczestniczyo w demonstracji odbywajcej si pod hasami "1 Maja dniem jednoci ludzi pracy" oraz Praca, Sprawiedliwo, Pokj. Pochd zakoczy si zoeniem kwiatw pod pomnikiem Czerwonych Sztandarw. Podczas wiecu przemawia midzy innymi sekretarz KKW KPP Marian Indelak. Udzial wzili czonkowie rnych organizacji lewicowych i zwizkowych oraz wadz miasta. 1 00 egz. Brzasku okazalo si liczb zbyt ma. Manifestacj zakoczyo odegranie Midzynarodwki przez Orkiestr Miejsk DG.
W Dbrowie Grniczej

Dziaacze KPP uczestniczyli w pierwszomajowych pochodach take w innych miastach. W Kielcach przeszli przez miasto w demonstracji, ktra zgromadzia okoo 400 osb. W Rzeszowie zoyli kwiaty pod Pomnikami Czynu Rewolucyjnego oraz Wdzicznoci Armii Czerwonej. W Gdasku uczestniczyli w akcji na rzecz bezpatnej komunikacji miejskiej polegajcej na przejedzie autobusem poczonym z rozdawaniem ulotek.
Redakcja

O b c h o d y D n i a Z wy c i s twa 9 M a j a
BYTOM
8 maja 1 945 roku w Berlinie podpisany zosta akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy. Tym samym pooono kres trwajcej sze lat II wojnie wiatowej. W caym kraju trway uroczystoci upamitniajce to wydarzenie. W Bytomiu wadze miasta oraz kombatanci zoyli kwiaty i zapalili znicze pod pomnikiem polegych onierzy radzieckich. Obchodom na cmentarzu komunalnym towarzyszyy wspomnienia i rozmowy w gronie osb, ktre pamitaj wydarzenia, jakie miay miejsce 68 lat temu.
Piotr Bula

MAJ 2013

BRZASK

WIAT

BRZESZCZE

Jak co roku w Brzeszczach 9-go Maja o godz. 1 2.00 zebrali si przedstawiciele gminy, kombatanci i oczywicie czonek KMP, aby uczci 68 rocznic podpisania uroczystego aktu kapitulacji przez III Rzesz. Maa grupka osb zoya kwiaty i zapalia znicze pod trzema pomnikami min: pod Pomnikiem Polegych Synw Brzeszcz w Walce z faszyzmem, Polegych Winiw podobozu, Jawiszowitz i polegych mieszkacw Jawiszowic w latach 1 939-45r. Jednak tego roku maa ilo osb nie bya spowodowana niechci ludzi do uczestnictwa w obchodach, lecz ignorancj z ze strony wadz Gminy Brzeszcze. Nie poinformowano o obchodach, cho trudno nazwa skadanie kwiatw w grobowej ciszy obchodami: czonkw: Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Stowarzyszenia ,,POKOLENIA" a co najwaniejsze mieszkacw Brzeszcz, ktrzy na pewno chcieliby uczci Dzie Wielkiego Zwyci-

stwa. Tak wielu onierzy Armii Czerwonej rami w rami z onierzami Ludowego Wojska Polskiego zdobywao Berlin i zgino po to, aby miliony mogy y! A tymczasem wadze gminy zapominaj o dacie, ktra zadecydowaa o lasach caej Europy a nawet wiata. Oburzeni tym faktem mieszkacy Brzeszcz i przedstawiciele tamtejszej Lewicy postanowili, e odtd bd organizowa wasne obchody, o ktrych szeroko bd informowa mieszkacw. Apeluj rwnie do czytelnikw ,,Brzasku", aby nie godzili si na takie postpowanie wadz w ich miejscowociach jak miao to miejsce w Brzeszczach. Bo krew, ktr przelewali Ci dzielni onierze na obcej ziemi nigdy nie zostania zapomniana przez ludzi dobrej woli. Przypomnijmy rwnie haso pod jakim walczyli polscy i radzieccy onierze: ,,ZA WOLNO WASZ I NASZ ! "- CZE ICH PAMICI !
Dawid Hajder

W dniach 11 -1 4 kwietnia w Atenach odby si roli Grecji w globalnym systemie kapitalistyczXIX Zjazd Komunistycznej Partii Grecji (KKE), nym i powizaniom greckiego peryferyjnego kapitalizmu z najbardziej znaczcymi gospodarkami Unii Europejskiej. System gospodarczy Grecji okrelono jako zarzdzany w sposb sprzyjajcy wielkim monopolom, z czym wie si zasig i przebieg kryzysu kapitalizmu w tym kraju. Wyjcie z niego i ratowanie systemu, suy wzmocnieniu pozycji wielkiego kapitau. Pomimo sprzecznoci interesw midzy kapitalistami greckimi oraz z wiodcych pastw UE, reprezentuj oni t sam klas. Jedni i drudzy d do zwikszenia kontroli nad ludmi pracy oraz ci socjalnych. W tezach programowych KKE dokonano analizy trendw zatrudnienia, jego struktury i wzrostu bezrobocia zwizanego z kryzysem. Dlatego partia powinna zaj si nie tylko tradycyjn klas robotnicz, ale rwnie sytuacj bezrobotnych, modziey, pracujcych na czarno i emigrantw. Tezy programowe zawieraj take rozdzia dotyczcy tworzenia Sojuszu Ludowego, z udziaem KKE oraz innych si antykapitalistycznych, reprezentujcych rne grupy spoeczne. Zjazd rozpocza swoim wystpieniem dotychczasowa Sekretarz Generalna Aleka Papariga. Podzikowaa za listy z yczeniami nadesane przez 97 partii komunistycznych z caego wiata oraz zapewnia, e solidarno midzynarodowa jest jedn z najwaniejszych zasad, ktrymi kieruje si KKE.

X I X Z j a z d KKE

ktry zosta poprzedzony przez trwajce cztery miesice prace przygotowawcze poszczeglnych organizacji partyjnych. W ich toku w wewntrzpartyjnym gosowaniu przyjto opracowane przez Komitet Centralny tezy oraz ramowy program, przedstawione do uchwalenia na zjedzie.

W tezach KC KKE najwicej uwagi powicono Wystpienie Aleki Paparigi miao charakter pro-

 WIAT

BRZASK

MAJ 2013

gramowy. Omwia kwestie strategii ruchu komunistycznego w Grecji oraz jego tez programowych. Wedug niej zdobyte dotd przez KKE dowiadczenie pokazuje, e sytuacja nie jest rewolucyjna, jednak rozwizaniem nie moe by reformowanie kapitalizmu np. poprzez keynesizm. Zarwno gwne partie rzdzce jak i opozycyjne nie chc zrozumie, e trwa kryzys nadprodukcji oraz nadmiernej akumulacji kapitau. Integracja Grecji zwiksza obowizki i zaleno, nakada nowe ograniczenia i zmusza do przekazywania (Unii) praw i uprawnie powiedziaa, krytykujc narzucony Grecji program oszczdnociowy.

zdolna odpowiada na najwaniejsze wyzwania. Zalki takiej koalicji, reprezentujcej rne grupy zawodowe i spoeczne, tworzy si ju w Grecji. Wrd budujcych je si s Powszechny Robotniczy Front Walki (PAME), Powszechne Chopskie Waleczne Zjednoczenie, Powszechne Greckie Zjednoczenie Rzemielnikw i Handlowcw, Front Walki Studentw. Mwia o organizowaniu oporu rnych grup, zarwno tradycyjnych pracownikw przemysowych, jak i ludzi modych, bezrobotnych, pracujcych na czarno oraz emigrantw. Wezwaa parti do dziaania przeciwko rzdowym planom ograniczania prawa do strajku oraz represjom. Powiedziaa, e w Grecji wadze staraj si podzieli partie polityczne na konstytucyjne, legalne oraz antysystemowe, ktrym chc utrudni lub uniemoliwi dziaalno. Apelowaa rwnie o izolowanie od ruchw pracownikw przedstawicieli neofaszystowskiej partii Zoty wit, nie w celu obrony buruazyjnego status quo, ale obrony ludzi pracy przed skrajnie prawicow przemoc, z ktrej korzysta kapita. Podczas Zjazdu odbyy si wybory do wadz partii. Zdecydowano o zmniejszeniu skadu Komitetu Centralnego z 77 do 63 osb. Na Sekre

Dimitris Kutsumbas

tarza Generalnego KC KKE wybrany zosta Dimitris Kutsumbas.

Zmiany polityczne musz by dokonane bez wchodzenia w koalicje z buruazj. Negatywnie wypowiedziaa si o wsppracy europejskich partii komunistycznych z rzdami w celu ratowania gospodarek narodowych oraz reformowania systemu politycznego. Wymienia midzy innymi przykad cypryjskiego AKEL biorcego udzia w szerokiej antykryzysowej koalicji z prawic. Papariga przypomniaa, e KKE odrzucia propozycj utworzenia lewicowego rzdu z parti SYRIZA, za co zapacia wysok cen, tracc cz poparcia w ubiegorocznych wyborach. Byo to jednak konieczne ze wzgldu na konieczno zachowania tosamoci i zdystansowania si od polityki zarzdzania kapitalizmem.

Jako alternatyw Papariga zaproponowaa utworzenie wspomnianego w tezach programowych Sojuszu Ludowego, zoonego z si dcych do socjalizmu. Nie odrzucia przy tym strategii wyborczej, poniewa sojusz taki mgby doj do wadzy w wyniku wyborw, gdyby sytuacja staa si rewolucyjna. Sojusz Ludowy miaby skupia siy nie tracce przy tym swojej tosamoci. Kada z organizacji miaaby prawo do swojej odrbnoci. KKE nie zmieniaby swojego charakteru, ale dziki wsppracy byaby Po XIX zjedzie jedn z pierwszych akcji KKE

Dimitris Kutsumbas urodzi si w 1 955 roku. Pochodzi z rodziny o komunistycznych tradycjach. Jego ojciec, czonek KKE w Larissie, by wiziony podczas wojny domowej a nastpnie przez 8 lat przebywa na wygnaniu. D. Kutsumbas studiowa prawo na uniwersytecie w Atenach, gdzie wstpi do KNE, nielegalnej wwczas modziewki KKE. W 1 973 roku bra udzia w protestach studenckich przeciwko juncie Czarnych Pukownikw. Od 1 974 roku naley do KKE. Organizowa struktury partii i modziewki na wyspie Eubea oraz w Grecji rodkowej i wschodniej. By delegatem na pierwszy kongres KNE. W maju 1 987 roku zosta po raz pierwszy wybrany czonkiem Komitetu Centralnego KKE. Od 1 991 roku w ramach Biura Politycznego partii zajmowa si prowadzeniem biura prasowego oraz kultur. W 1 996 roku zosta wybrany na redaktora naczelnego gazety partyjnej Rizospastis. Funkcj t sprawowa przez dziesi lat. Przez kolejne zjazdy w latach 2000 i 2005 dwukrotnie zosta wybrany na czonka Biura Politycznego odpowiedzialnego za kontakty midzynarodowe. Podczas ostatniego zjazdu, cztery lata temu, zosta wybrany sekretarzem KC KKE.

MAJ 2013

BRZASK

WIAT

bya kampania w obronie emigrantw pracujcych w Grecji. Po zabjstwie emigrantw, dokonanym przez pracownikw plantacji truskawek w Manolada odbyy si demonstracje organizowane przez komunistw i zwizki zawodowe. Parlamentarzyci KKE domagali si pastwowego wsparcia dla rannych pracownikw oraz wypacenia zatrudnionym na plantacjach wszystkich zalegych wynagrodze. Partia zdecydowanie wystpia przeciwko siom dcym do skcenia tradycyjnej klasy pracujcej z emigrantami. W odbywajcych si 1 7 kwietnia wyborach do rad studenckich lista zwizana z Komunistyczn Parti Grecji (KNE) zanotowaa znaczny sukces, osigajc ponad 1 8 procent poparcia. Na 31 uczelniach komunici wygrali wybory do rad studenckich, co oznacza znacznie wzmocnienie ruchu. Studencki Front Radykalny, tworzony przez KNE oraz inne radykalne grupy jest

wymieniany jako jedna z grup majcych tworzy przyszy Sojusz Ludowy. 1 maja w Atenach wsppracujca z KKE centrala zwizkowa PAME zorganizowaa demonstracj, w ktrej uczestniczyy rwnie organizacje bezrobotnych, samozatrudnionych, studentw oraz rolnikw. Podobne wiece odbyy si w okoo 80 miastach caej Grecji. Przemawiajc w imieniu KKE podczas wiecu Dimitris Kutsumbas mobilizowa zgromadzonych do walki. Wrd innych mwcw znalaz si imigrant z Bangladeszu Illa Ahmet, ktry przeczyta list od zagranicznych imigrantw pracujcych jako robotnicy rolni, ktrzy protestowali przeciwko nie wypacaniu pensji. Na 23 maja PAME zapowiedziaa nowa fal protestw pracowniczych.
Beata Karo

P e r a K a r a i b w n i c z y m w u l k a n g o r c a Rozmowa z Jego Ekscelencj Juanem Dago- ONZ, ktra swoje raporty opiera na faktach

berto Castro Martnezem, ambasadorem Re- i konkretnych liczbach. Kuba nie jest zamopubliki Kuby w Polsce. nym krajem, yjemy skromnie, ale zapewniam pana, e aden Kubaczyk nie chodzi godny. Nie bd komentowa bzdur zamieszczanych przez niektre media.

Wic pozwol sobie ponowi pytanie: jak to si dzieje?

Panie Ambasadorze, raporty WHO (wiato wa Organizacja Zdrowia) z ostatnich lat po kazuj, e kubaskie spoeczestwo jest najzdrowsze na wiecie. Jednoczenie libe ralne media nazywaj Kub biednym komu nistycznym skansenem z godujcym spoeczestwem. Jak to si dzieje, e w ubogim, godujcym pastwie mieszkaj najzdrowsi ludzie wiata?

Dobre pytanie. Kto tu nie mwi prawdy albo liberalne media, albo WHO. Zaryzykowabym twierdzenie, e jednak prawdziwe dane przedstawia WHO, agenda bezstronnej i apolitycznej

Wysoki poziom opieki zdrowotnej na Kubie zwizany jest przede wszystkim z wol polityczn. Po rewolucji w 1 959 r. wadze naszej republiki przyjy w swojej dziaalnoci priorytet, e najwaniejszy jest czowiek. To nie adna propaganda czy pustosowie, bo fakt ten potwierdzaj wanie kolejne raporty WHO. Jednym z najwikszych osigni kubaskiego rzdu na tym obszarze jest rekordowo niska umieralno noworodkw, nisza ni w USA i innych wysoko rozwinitych krajach wiata. A czym bya Kuba przed rewolucj? Bananow republik rzdzon formalnie przez dyktatora Fulgencio Batist, a faktycznie przez amerykaskie syndykaty mafijne, ktre przekupoway kubaski rzd i inwestoway na Kubie miliony dolarw, piorc w ten sposb brudne pienidze. Z gangsterskich inwestycji Kubaczycy rdzenni mieszkacy wyspy nie mieli nic. Korzystali na tym wycznie Batista i jego ludzie, ktrych los wasnych obywateli kompletnie nie interesowa. Interesowao ich tylko to, ile i gdzie mog ukra. To s fakty historyczne.
Rzeczywicie, o Kubie sprzed 1959 r. opo wiadali w tym tonie m.in. Sidney Pollack w swoim synnym filmie Hawana i Francis Ford Coppola w Ojcu chrzestnym 2...

 WIAT
Tacy przestpcy jak Mayer Lansky, Lucky Luciano, Santo Trafficante oraz wielu innych gangsterw z sycylijskiej Cosa Nostra, wsplnie z wczesnym rzdem systematycznie grabili Kub dorabiajc si ogromnych majtkw, podczas gdy sami Kubaczycy systematycznie uboeli popadajc pod koniec lat 50. w straszliw ndz. A 40 proc. spoeczestwa to byli analfabeci. Dzieci, szczeglnie na prowincji, umieray z godu, rodzice zmuszeni byli posya swoje crki na ulic, wikszo kubaskich wieniakw nie widziaa na oczy lekarza. Sam pochodz ze wsi i doskonale pamitam tamte czasy. Budynek nazywany szpitalem by najbrzydszym obiektem budowlanym w okolicy. W tym szpitalu w ogle nie byo lekarzy, bo nikt nie chcia w takich warunkach pracowa. Na dole znajdowao si pomieszczenie nazywane magazynem ziemniakw, tylko e tam nie byo ziemniakw, lecz zwoki ludzi, ktrzy umierali w tym pozbawionym lekarzy szpitalu. Rodziny musiay zapaci, aby mc pochowa swoich zmarych krewnych.
A nadszed 1959 rok...

BRZASK

MAJ 2013

Zaczo si duo wczeniej, bo spoeczny bunt narasta i musia kiedy znale ujcie. Przeom nastpi pod koniec 1 956 r. kiedy Fidel Castro i jego oddzia skadajcy si z 81 ludzi wypynli z Meksyku na pokadzie jachtu Granma i wyldowali na Kubie w prowincji Oriente. W grach Sierra Maestra Fidel, jego brat Raul, Ernesto Che Guevara, Camillo Cienfuegos i kilkudziesiciu innych bojownikw prowadzili przez 3 lata dziaania partyzanckie, a liczebno oddziau stopniowo rosa. 1 stycznia 1 959 r. nad ranem Batista uciek z Kuby, a Fidel z oddziaami wkroczy do Hawany. Wkrtce po przejciu wadzy nowy rzd podj wiele prospoecznych uchwa, przyjto m.in. postulat, e ju nigdy aden Kubaczyk nie moe umrze z powodu braku pomocy lekarskiej, czy niezbdnych do leczenia medykamentw. Efektem tej prospoecznej polityki kubaskiego rzdu jest m.in. zaszczytne pierwsze miejsce w rankingu WHO na najzdrowsze spoeczestwo wiata.

ktra znakomicie si sprawdzia. Przed rewolucj byo na Kubie okoo 6 tysicy lekarzy, po 1 stycznia 1 959 r. pozostaa poowa, reszta wyemigrowaa do USA. Postawilimy wic mocno na ksztacenie lekarzy, kierunkujc si na kilka specjalnoci. Dzisiaj najmniejsza nawet osada na Kubie posiada swoj przychodni lekarsk z mieszkajcym na miejscu personelem medycznym. Pacjenci ze skomplikowanymi schorzeniami maj zapewnion opiek w wikszych miastach, w ktrych funkcjonuj kliniki wyspecjalizowane w leczeniu kadej cikiej choroby. Dysponujemy tak du liczb wysoko kwalifikowanych medykw, e moemy pomaga innym krajom. Nasi lekarze kierowani s wszdzie tam, gdzie ludzi dotykaj klski ywioowe, m.in. do Pakistanu w 2006 r., czy na Haiti w roku 201 0. Kubascy lekarze nie pobieraj za swoj prac poza granicami kraju ekstra wynagrodzenia, s to bowiem misje humanitarne. Powracam do pocztku naszej rozmowy kluczow kwesti decydujc o jakoci suby zdrowia w danym kraju wcale nie s rodki finansowe, lecz wola polityczna rzdzcych. Kuba, cho gospodarczo i ekonomicznie jest krajem ubogim, m.in. z powodu naoonego na nas przed p wiekiem przez USA embarga, potrafi mimo to otacza swoich obywateli troskliw opiek lekarsk. Dziesitki tysicy obcokrajowcw, nawet Amerykanw, ktrzy robi to nielegalnie, bo nie wolno im odwiedza Kuby, corocznie przybywa na wysp, aby leczy si w waszych klinikach.

Myl, e w gr wchodz oba powody. Czy leczenie u nas jest tasze? To prawdopodobnie zaley od rodzaju schorzenia i czasu hospitalizacji, ale generalnie ceny z pewnoci s nisze ni w Stanach, Kanadzie, czy w Europie. Co za do kwalifikacji naszych lekarzy, to rzeczywicie s bardzo wysokie, a w takich dziedzinach jak onkologia, chirurgia plastyczna i genetyka kubaska medycyna to najwysza WHO twierdzi rwnie w swoich raportach, wiatowa pka. Mamy unikaln w skali wiata e na Kubie jest nadprodukcja lekarzy i je klinik, w ktrej leczy si dzieci dotknite przez den medyk przypada rednio tylko na 200 rne nowotwory. Klinika w Holguin, gdzie dymieszkacw. Taka proporcja, o ile jest rektorem jest mj przyjaciel, synie z lekarzy prawdziwa, to kolejny rekord wiata. A prezentujcych najwysze kwalifikacje zawotrudno w to uwierzy, szczeglnie w Pol dowe, jak rwnie ze sprztu medycznego sce, kraju zrzeszonym w UE, gdzie na wizy godnego XXI wieku. Z powodu embargo mamy t u lekarza specjalisty czeka si niekiedy utrudniony dostp do lekw najnowszej genenawet kilkanacie miesicy. Czy potwierdza racji. Znajduj si one zaledwie 1 50 kilometrw Pan dane przedstawione przez WHO? od Hawany, w Stanach, ale ten kraj nic nam W caej rozcigoci. Pierwszym krokiem byo nie sprzeda. Dlatego trzeba niekiedy objecha wprowadzenie instytucji lekarza rodzinnego, kul ziemsk, aby zdoby potrzebne lekarstwo.

Czy wabikiem s wysokie kwalifikacje ku baskich lekarzy, czy te leczenie w tym kraju jest po prostu tasze ni gdzie in dziej?

MAJ 2013

BRZASK

WIAT

I zdobywamy je. Kilkanacie lat temu, bdc na placwce w jednym z krajw Europy, otrzymaem z Hawany polecenie zakupu leku niezbdnego do leczenia kilkorga maych Kubaczykw chorych na zoliwy nowotwr. By to bardzo drogi medykament, mimo to nasz rzd nakaza mi kupi parti tego leku bez wzgldu na cen. Udao mi si dotrze do producenta i zrealizowa zamwienie.

Czy zna pan przypadek leczenia si na Ku bie osb z pierwszych stron gazet?

eksport tego preparatu, jako medykamentu do leczenia nowotworw. Zesp naszych biologw bada waciwoci jadu skorpiona przez 1 5 lat i testowa go na kilku tysicach pacjentw, w tym na 3 tys. cudzoziemcw dotknitych nowotworami. Badania wykazay dziaanie przeciwnowotworowe i efekt w ponad 1 5. rnych liniach komrek nowotworowych. Preparat powoduje rwnie spowolnienie rozwoju nowotworu.
Mona kupi ten medykament w Polsce?

Zdziwiby si pan, jak wiele jest takich osobistoci. Znam nazwiska, ale niestety nie mog ich ujawni, poniewa osoby te zastrzegy sobie dyskrecj, a w przypadku obywateli USA ujawnienie nazwisk wizaoby si z odpowiedzialnoci karn jak musieliby ponie w swoim kraju, poniewa w myl amerykaskiego prawa wizyty obywateli USA na Kubie s nielegalne. Zdziwiby si pan rwnie, gdybym poda nazwiska znanych Europejczykw, w tym prominentnych obywateli paskiego kraju, ktrzy przebywali na leczeniu na Kubie. Nie mog ujawni ich personaliw z powodw jak wyej. S to wizyty cakowicie prywatne, dlatego nie robimy z tego polityki.
Czy prawd jest, e na Kubie praktycznie nie uywa si nawozw sztucznych, a w prowincji Pinar del Rio, gdzie produkuje si najlepsze cygara wiata Cohiba ziemi na wozi si... kaw?

Usiowaem zainteresowa wycigiem z jadu skorpiona kilka firm farmaceutycznych w paskim kraju, ale bez wikszego efektu.

Nie dziwi si. Nasze apteki zmieniy si ostatnio w drogerie i trzeba niekiedy odwie dzi kilka takich placwek, eby kupi do bry i tani lek. Za to w kadej aptece s do nabycia kremy przeciwzmarszczkowe, py ny na odciski i porost wosw, czy szampo ny przeciwko upieowi.

Bdmy optymistami, moe kiedy ktry z szefw jakiego polskiego koncernu farmaceutycznego zechce zajrze do Internetu i poczyta pozytywne, niekiedy wrcz entuzjastyczne opinie ekspertw z rnych stron wiata na temat naszego medycznego wynalazku.

To lekka przesada. Owszem, ziemia uprawna na plantacjach tytoniu w tym regionie jest nawoona w sposb naturalny, ale z tego co wiem nie kaw, tylko odpadami pozostaymi po procesie produkcji kawy. W ogle na Kubie prawie nie uywa si sztucznych nawozw i pestycydw. Wobec braku perspektyw zniesienia embargo musielimy postawi na medycyn niekonwencjonaln i produkcj lekw z zi. Podstaw s stare receptury, jeszcze sprzed wiekw. Zostay one poddane dugotrwaym badaniom naukowym i okazao si, e faktycznie wiele z nich doskonale sprawdza si w leczeniu rnych dolegliwoci. Podkrelam, e kady z zioowych preparatw wytwarzanych na Kubie i sprzedawanych w tutejszych aptekach by poddany badaniom naukowym, ktre niekiedy trway kilkanacie lat. Naszym wielkim atutem jest zdrowa i nie zanieczyszczona gleba. Z zadowoleniem stwierdzam, e kubaskie zioolecznictwo zaczyna by dostrzegane na wiecie. Furor robi ostatnio wycig z jadu skorpiona (Blue scorpion, Rophalorus junceus przyp. TP)). Radioaktywny jad skorpiona powoduje, e po wstrzykniciu do organizmu nietoksyczny ekstrakt z jadu wyszukuje wadliwe komrki i wie si z nimi. Kuba rozpocza

Panie Ambasadorze, w grudniu ub. r. w Ha wanie da koncert Zucchero, mega gwiazda woskiej piosenki. Wsplnie ze synn or kiestr Tropicana pod kierunkiem Guillermo Fragoso woski gwiazdor stworzy widowi sko, o ktrym gono byo w muzycznych mediach ukazujcych si pod kad szero koci geograficzn. Czy oznacza to, e Kuba powoli otwiera si na artystw z za granicy, a tym samym na wiat?

Proces otwierania si Kuby na wiat rozpocz si ju kilka lat temu i trwa nadal. Pan Zucchero jest jednym z przykadw naszego otwarcia. Kuba poszukuje przyjaci, bo w wyniku wieloletniego embargo, na ktre nie zasuylimy, jest nieco osamotniona. Jestemy otwarci na turystw. Szukajcy luksusw znajd je w Varadero. Natomiast ci, ktrzy chc zakosztowa ycia zwykego czowieka, maj do dyspozycji ca wysp. Mog wynaj auto, podrowa, dokd tylko chc i zwiedza co tylko chc. A na Kubie jest mnstwo ciekawych miejsc do zwiedzania. Tylko u naszych wybrzey mona np. spotka pod wod czarny koral, to prawdziwa gratka dla amatorw nurkowania. Podwodna fauna jest przebogata, podobnie jak flora porastajca wysp. Na niektre wysepki pooone na pnocy mona dojecha samochodem... morzem. S tam rozlege pycizny, ktre przecina szosa. Przez 62 km ma pan po obu stronach morze. Na Kubie mona czu si

H ISTORIA

BRZASK

MAJ 2013

zupenie bezpiecznie, co dla turysty jest kwesti bardzo wan. U nas nie ma zorganizowanych grup przestpczych, narkotykw i ulicznego bandytyzmu. Za napa na turyst mona spdzi w wizieniu dugie lata. Naszym najwikszym bogactwem s ludzie otwarci, przyjanie nastawieni do innych nacji, bardzo uczynni i gocinni, a take dobrze wyksztaceni, bo na Kubie ponad 60 proc. obywateli posiada wyksztacenie wysze, co w tym regionie wiata jest ewenementem. Jak ju powiedziaem: najwaniejszy na Kubie jest czowiek. Bez znaczenia, czy jest bogatszy czy biedniejszy, prosty czy wyksztacony, biay czy kolorowy.

ubogich zorganizowanej przez tamtejszy urzd dzielnicy. Czy Paska wizyta na tak skromnej uroczystoci podyktowana bya potrzeb serca, czy powody byy zgoa in ne?

A jakie mogyby by inne powody? To by zwyky odruch serca. Czemu ambasador miaby nie zje wigilijnej wieczerzy z prostymi ludmi, skoro zosta przez nich zaproszony? Widzi pan jaki powd, dla ktrego miabym odrzuci takie zaproszenie?

Tu przed ubiegorocznymi witami Boe go Narodzenia zjawi si Pan na Ursynowie, aby wzi udzia w wieczerzy wigilijnej dla

W 1 3 0 . roczn i c u rod zi n i 7 0 . roczn i c m i e rci Te od ora D u ra cza . W 9 0 . roczn i c p roce su wi toj u rski e g o

Nie widz. Dzikuj za rozmow i ycz Pa nu Ambasadorowi miego, owocnego poby tu w naszym, rwnie gocinnym, jak Kuba kraju. Rozmawia Tadeusz Porbski Wywiad opublikowano w tygodniku Passa z dnia 11.04.2013 r.

Teodor Duracz urodzi si 9 lutego 1 883 r. w Czupachwce. Gimnazjum w Achtyrce ukoczy ze zotym medalem w 1 904 r., natomiast ju w roku nastpnym, w czasie studiw na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Charkowie wstpi do Polskiej Partii Socjalistycznej a po jej rozamie w roku 1 906 rozpocz aktywn dziaalno w szeregach czonkowskich PPSLewicy. Organizowa wtedy strajki fornali w majtkach ziemskich (w tym w Szengierejwce stanowicej majtek jego ojca), bezporednio uczestniczy rwnie w walkach z rosyjskim wojskiem i carsk policj, stajc na barykadach przed gmachem uniwersytetu, wreszcie po raz pierwszy zosta aresztowany i ponad miesic spdzi w wizieniu. Ukoczywszy w 1 91 0 r. studia powici si adwokaturze: po ukoczeniu aplikacji i nominowaniu na adwokata przysigego otworzy w Charkowie kancelari. Ju wwczas odznaczy si w pracy adwokackiej jako rzecznik i obroca ciemionych ludzi pracy, wiadczc pomoc prawn dla wywiezionych z Krlestwa Polskiego robotnikw zatrudnionych w fabrykach Charkowa i Zagbia Donieckiego. Istotnych w yciu Teodora Duracza wydarze dostarczy rok 1 91 7: najpierw, po wybuchu rewolucji lutowej mieszkacy osady fabrycznej Aleksandrowsk wybrali go sdzi ludowym, uczestniczy w rewolucji padziernikowej, po ktrej zosta zastpc komisarza do spraw uchodcw polskich na Ukrainie, w niepomierny sposb zasugujc si na tym stanowisku rzeszom rodakw. Latem

lub jesieni 1 91 8 r. zdecydowa si powrci do Polski: tu wstpi do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, a z jej ramienia zosta radc prawnym Warszawskiej Rady Delegatw Robotniczych. Pomg tysicom robotnikw zagroonych fal eksmisji i klsk bezdomnoci. Odrzuci propozycj przyjcia teki Ministra Sprawiedliwoci, otworzy jednak w 1 921 r. na oliborzu wasn, upragnion kancelari adwokack. Adwokatem by znakomitym i to nie tylko co do jakoci wykonywanego zawodu lecz i iloci prowadzonych spraw: do powiedzie, e w latach 1 921 -1 938 przyj ich a okoo 3.400. Byy wrd nich i te, podczas ktrych ofiarnie broni robotnikw, chopw, rewolucjonistw, dziaaczy ruchu robotniczego synne procesy witojurski, kobryski i ucki, procesy posw Tomasza Dbala i Stanisawa acuckiego; broni te Duracz dziaaczy Biaoruskiej Wociasko-Robotniczej Hromady (w tym posa Bronisawa Taraszkiewicza), broni Wadysawa Kniewskiego, Wadysawa Hibnera, Henryka Rutkowskiego, Marcelego Nowotk, Pawa Findera, Magorzat Fornalsk, Bolesawa Bieruta, Edwarda Ochaba, Aleksandra Zawadzkiego. Nie dziwi zatem, e dziaalno wybitnego adwokata, czonka KPRP a pniej Komunistycznej Partii Polski, wspinicjatora Midzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom, od 1 935 r. wiceprzewodniczcego Ligi Obrony Praw Czowieka i Obywatela, nie

MAJ 2013

BRZASK

H ISTORIA

w smak bya buruazyjnej wadzy. Ju w 1 924r. Ministerstwo Spraw Wewntrznych podjo prb wydalenia go z kraju, a w roku 1 926 (po przewrocie majowym) Ministerstwo Sprawiedliwoci usiowao wykluczy go z palestry. Podczas okupacji hitlerowskiej wsppracowa czynnie z ruchem oporu i organizacjami konspiracyjnymi. Dziaa w Towarzystwie Przyjaci Zwizku Radzieckiego. By jednym z organizatorw grupy rewolucyjnej Proletariusz, dziaajcej w Warszawie i okolicy, ktra od listopada 1 941 r. wydawaa pismo pod tym samym tytuem, a pniej jednym z zaoycieli i dziennikarzy Przeomu pisma postpowej inteligencji. Odznaczy si wybitnymi osigniciami jako aktywny czonek Polskiej Partii Robotniczej, w tym czonek Komitetu Centralnego, kierownik Wydziau Informacyjnego KC, a take cznik midzy Komitetem Centralnym a sztabem Gwardii Ludowej. Pierwsze aresztowanie mecenasa Duracza przez okupanta zakoczyo si zwolnieniem, hitlerowcy bowiem nie rozpoznali aresztanta a skwapliwie przyjli okup z rk jego kolegi, adwokata Leona Berensona. Kiedy jednak aresztowano Duracza po raz drugi (wedug innych rde trzeci) w Warszawie w konspiracyjnym lokalu przy ul. Kruczej 1 5 m. 5, wolnoci ju nie odzyska. Osadzono go w izolowanej celi na Pawiaku, skd codziennie rano przewoono w alej Szucha, gdzie torturowano go, poddajc ciko chorego na serce (angina pectoris) i cierpicego na bronchit karnym wiczeniom fizycznym. Po dugotrwaym, brutalnym ledztwie w alei Szucha zosta rozstrzelany na Pawiaku 1 2 maja 1 943 r., bd jak twierdz inne rda zmar zamczony torturami. Symboliczne znaczenie ma fakt nadania imienia Teodora Duracza szkoom (Centralna Szkoa Prawnicza, Wysza Szkoa Prawnicza, Orodek Doskonalenia Kadr Sdziowskich i Prokuratorskich), ktre po II wojnie wiatowej ukoczya rzesza wybitnych polskich postpowych prawnikw. Mecenas Duracz, jeden z najwybitniejszych obrocw politycznych w historii polskiej adwokatury, ideowy i pryncypialny bohater walki o suszn spraw, godzien jest szczeglnej czci ze strony polskiej lewicy, ze strony klasy robotniczej, ze strony rodowiska prawniczego. Chylc gow przed wielkim rodakiem, oddam gos jemu samemu, cytujc fragment mowy obroczej wygoszonej przeze 3 stycznia 1 923 r. przed sdem przysigych we Lwowie w toku procesu witojurskiego (22 listopada 1 922 r. 11 stycznia 1 923 r.) wytoczonego wybitnym dziaaczom KPRP i Komunistycznej

Partii Galicji Wschodniej, w tym posowi Stefanowi Krlikowskiemu, Kazimierzowi Cichowskiemu, Czesawie Grosserowej i Ostapowi Duskiemu: W tym te manifecie [Manifecie Komunistycznym przyp. M.K.] znajdujemy sowa, ktre wydaj si tak straszne p. prokuratorowi. Znajdujemy tam hasa rewolucji socjalnej, hasa dyktatury proletariatu. Szanowni panowie! Na pocztku swego przemwienia powiedziaem ju, e nie chc panw przekonywa o susznoci teorii socjalizmu czy komunizmu, e nie chc, abycie panowie uznali, e ta teoria spoeczna, a nie inna, ma prawo bytu ale chc, bycie panowie przyznali, e teoria ta zdobya sobie prawo obywatelstwa w nauce i w yciu, gdy zostaa uznana nawet przez ekonomistw buruazyjnych. Na poparcie tego twierdzenia pozwol sobie przytoczy par cytat tych uczonych, ktrzy stoj na odmiennym od Marksa stanowisku. Oto prof. Sombart powiada, e jedynie Marks potrafi po Darwinie i Heglu zbudowa trwa teori ruchw spoecznych, ktrej pierwiastki znajdujemy w Manifecie Komunistycznym z roku 1 847. A Aleksander witochowski w swoim utworze Utopia powiada, e zuchwaa i daremna byaby ch zamania tej siy i potgi, jak jest socjalizm. ( ) Powiedziaem przed chwil, e hasa rewolucji socjalnej i dyktatury proletariatu znajdujemy ju w Manifecie Komunistycznym. Ale powiem panom jeszcze co wicej; mam tutaj przed sob program PPS, w ktrym dosownie napisano: <Ju nie tylko spr o form spoeczn, ale te i walka o ustrj spoeczny staje si znamieniem tego okresu dziejowego. Zwyciska rewolucja spoeczna umoliwi jego przemian>. A wic d pepesowcy do rewolucji socjalnej. W takim razie, jaka jest rnica midzy deniami PPS a komunistw? Rnica jest taka, e podczas gdy pepesowcy, uznajc rewolucj socjaln za nieuniknion, o tyle s zajci polityk dnia dzisiejszego, e ni wycznie yj, to komunici, pamitajc o dniu dzisiejszym, nie zapominaj i o jutrzejszym. Jedni wic i drudzy uwaaj, e rewolucja jest konieczna i nieunikniona, tylko e pepesowcy powiadaj, e jeeli ona przyjdzie jutro, to oni do niej stan, a komunici twierdz, e ona musi przyj niebawem i dlatego ju dzisiaj musz si do niej przygotowywa, aby j o ile monoci bez krwi i ofiar ludzkich przeprowadzi z jak najlepszym dla ludu pracujcego skutkiem. Mimo upywu 90 lat od wygoszenia tych sw nie straciy one na aktualnoci.
Maciej Kijowski

D l a cze g o w l i p cu 1 9 4 5 r. za m ord owa n o J a n a Ryb a ka ?

P a m i ci ofi a r te rroru e n e sze towski e g o n a Rze szowszczyn i e .
Spory nie tylko historyczne

H ISTORIA

BRZASK

MAJ 2013

23 marca 201 3 r. odbya si w Rzeszowie Konferencja popularno-naukowa powicona 1 00.rocznicy urodzin Edwarda Gierka, zorganizowana przez Podkarpack Rad Wojewdzk Sojuszu Lewicy Demokratycznej na czele z Tomaszem Kamiskim i Komitet Obchodw 1 00.Rocznicy Urodzin Edwarda Gierka na czele z dr Gabrielem Ziewcem, ktry przewodniczy Konferencji. W trakcie Konferencji wygoszone zostay cztery referaty, w tym m.in. prof. Pawa Boyka, byy liczne pytania, gosy dyskusyjne, a w przerwie obrad delegacja Konferencji zoya wieniec z biao-czerwonych kwiatw pod monumentalnym Pomnikiem Czynu Rewolucyjnego. Mimo licznych prb reakcyjnych ugrupowa nie udao si im usun Pomnika, dokumentujcego wielko ofiar postpowych dziaaczy i osigni Polski Ludowej. Naley im si godna pami i zaszczytne miejsce w historii narodu polskiego, tym bardziej, e po 1 989 r. doszy do gosu siy, dce do zakamywania historii. Na pocztku marca 201 3 r. Prezydent Rzeczypospolitej Bronisaw Komorowski jak i inne organy pastwowe i instytucje publiczne, w tym prawicowe rodki masowego przekazu celebroway wito onierzy wykltych. yjcy jeszcze kombatanci dawnych antyludowych, antydemokratycznych i antysocjalistycznych podziemnych oddziaw i organizacji byli odznaczeni w Belwederze, awansowani do wyszych stopni wojskowych, skadano wiece i kwiaty na grobach i przed pomnikami onierzy wykltych. W ten sposb kolejny raz zakamywano histori Polski, w szczeglnoci lata 1 944-1 949, kiedy to takie organizacje jak NIE, WiN, NSZ i im podobne usioway z broni w rku, uciekajc si do brutalnego terroru przeciwko wadzy ludowej, postpowym dziaaczom i ludnoci, dyy do przeduenia wojny domowej w Polsce, destabilizoway kraj i oczekiway na 3. wojn wiatow. Dzi dawni onierze wyklci s przedstawiani jako bohaterowie, a byo zupenie inaczej. Pod koniec lutego b.r. Ewa Gsowska z Wrocawia opublikowaa w Internecie List otwarty skierowany do Prezydenta Rzeczypospolitej Bronisawa Komorowskiego, bdcy swoist skarg na postpowanie organw wymiaru sprawiedliwoci. List ten w obszernych fragmentach opublikowany zosta m.in. na amach marcowego Przegldu Nr 1 3, 201 3 s. 48-49. Autorka od wielu lat broni dobrego imienia swego Dziadka Jana Rybaka, ktry w lipcu 1 945 r. zosta w bestialski sposb zamordowany w Radomylu nad Sanem

przez band Alfonsa Chmielowca i jego kompanw z oddziau Nadsanie, pseudonim Orze. Bezporedni przyczyn wystpienia Ewy Gsowskiej byo opublikowanie przez jego brata (take czonka bandy) Bolesawa Chmielowca wspomnie z tych lat, pt. Wspomnienia straconych ? dni. Wydawnictwo Diecezjalne, Tarnobrzeg 2002. W ksice autor dopuci si licznych przekama i oszczerstw, przedstawi m.in. Jana Rybaka wczesnego sekretarza komrki PPR w Radomylu i radnego Powiatowej Rady Narodowej w Tarnobrzegu) nie jako ofiar mordu, lecz jako sprawc tego, co czynili terroryci z NSZu. Niestety ani prokuratura ani IPN nie wykazay zainteresowania t spraw, a sprawa z przywdztwa cywilnego wytoczona autorowi i wydawnictwu nie przyniosy E. Gsowskiej nalenej satysfakcji. Przypomnijmy, e kwestie te stay si przedmiotem zainteresowania. warszawskiego tygodnika Przegld (Nr 38/2004, 1 6/2005, 1 0/2011 i 1 3/201 3 r.) i wydawanego w Tarnobrzegu Tygodnika Nadwilaskiego. Obecnie Ewa Gsowska zwrcia si ze skarg do Prezydenta Rzeczypospolitej. Czy ma szanse dojcia swych racji na te drodze? Kwestie te s mi czciowo znane z autopsji i literatury. Do 1 948 r. mieszkaem wraz z rodzicami w Radomylu. Nastpnie wyjechalimy na zachd. Obecnie pracuj na Uniwersytecie Wrocawskim, na Wydziale Nauk Spoecznych i w Dolnolskiej Wyszej Szkole Wynalazczoci i Techniki w Polkowicach. Autor chlubi si przynalenoci do Narodowych Si Zbrojnych, podnoszc na wyyny dziaalno swoj i swych kompanw, m. in. brata Alfonsa i innych z bandy Ora. Nazwisko Chmielowcw jest mi znane od najmodszych lat, gdy zamordowali oni bd przyczynili si do bestialskiego zabjstwa nie tylko Jana Rybaka. Jako mae dziecko byem straszony w Radomylu sowami, e przyjd Chmielowce i zrobi z wami porzdek. Przez ponad p wieku nie mona byo publicznie powiedzie kto zamordowa Jana Rybaka, albowiem ledztwo zostao umorzone ze wzgldu na ucieczk sprawcw poza granice kraju i ze wzgldu na amnesti, ktra darowaa winy sprawcom tych przestpstw i pucia w niepami ich czyny. Dopiero wydanie ksiki B. Chmielowca i toczcy si proces sdowy umoliwiy publiczn obron dobrego imienia zamordowanego Jana Rybaka i publiczne wskazanie sprawcw tej ohydnej zbrodni. Sam B. Chmielowiec, cho by wtedy czonkiem zbrodniczej organizacji (w ksice pisze si tylko o jego przynalenoci do AK), po wojnie ujawni si, zda bro i skorzysta z amnestii wczesnej

10

MAJ 2013

BRZASK

H ISTORIA

wadzy ludowej. Dziki askawoci tej wadzy mg (o czym pisze w ksice, s.287) wykonywa swj zawd, zaoy rodzin, dorobi si. Dzi chwali si rodzin i jej powici ksik, prezentuje zdjcia swych wnukw, ale czy jego rodzina i wanie wnuki maj rzeczywist wiedz, jakim jest i jakim by B. Chmielowiec? B. Chmielowiec i jemu podobni, ktrzy zabili Jana Rybaka, chepi si tym czynem, ale okolicznoci jego mierci przedstawia kamliwie, zniesawiajc go i obrzucajc botem. Obecnie, kiedy zmieni si wiatr historii B. Chmielowiec chce w swej ksice zmaza z siebie grzech i hab zbrodni i dlatego, bdc ju nad grobem, wybiela siebie, swego brata Alfonsa i innych mordercw z bandy Ora. Nazywa Jana Rybaka konfidentem PUBP w Tarnobrzegu (by na usugach tarnobrzeskiego UB s.252), a nawet omieli si woy w usta jego ju nieyjcego syna Eugeniusza kamliwe zdanie: sprztnijcie tego szpicla, bo niejednemu on jeszcze krzywd wyrzdzi (s. 257). Takie podejcie nie suy wyjanianiu prawdy, wrcz przeciwnie. Tak metod preparowania faktw przez. B. Chmielowca jest susznie oburzona rodzina Jana Rybaka, take liczni obywatele Radomyla, ktrzy pamitaj tamte czasy i byli wiadkami zbrodni dokonanych przez NSZ-owcw w latach 1 944/45. Znamienne take jest to, e ksik B. Chmielowca wydao Wydawnictwo Diecezjalne w Sandomierzu, ktre z nazwy zobligowane jest do szerzenia i obrony wartoci chrzecijaskich. Wydajc ksik stano po stronie nieprawoci i za. Czy wiedz o tym biskup sandomierski i arcybiskup lubelski?
Istota NSZowkiego terroru

Do relacji historycznych ksizki wypada wnie pewne uzupenienia ucielajce wydarzenia i podziay polityczne lat 1 944/45 nie tylko w Nadsaniu. Dzi dawni eneszetowcy stroj si w szaty akowcw, wynosz pod niebiosa przeladowania ze strony wadzy ludowej i wycigaj z tego okrelone korzyci. Sprzyja temu rzecz jasna sytuacja polityczna w Polsce po 1 989 r. Rzecz jednak w tym, e w lipcu 1 945 r. (kiedy zamordowano Jana Rybaka) Armii Krajowej nie byo, a owe przeladowania spowodowane byy penym zaangaowaniem si B. Chmielowca i jemu podobnych w terrorystyczn dziaalno NSZ. Ju 1 9.1 .1 945 r. gen. L. Okulicki wyda rozkaz rozwizania AK. Odbywao si to w sytuacji wyzwolenia czci ziem polskich spod okupacji hitlerowskiej przez Armi Radzieck i odrodzone Wojsko Polskie, rosncego poparcia dla Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, przeksztaconego 31 .XII.1 944 r. w Rzd Tymczasowy RP oraz zerodkowania uwagi wszystkich patriotycznych si na jak najszybszym wyparciu hitlerowcw z Polski

i rozgromieniu faszystowskiej Rzeszy Niemieckiej, co stao si ostatecznie na pocztku maja 1 945 r. i ktrego symbolem stao si zatknicie na murach Berlina polskiej flagi narodowej. Przypomnijmy, e wtedy polski wysiek zbrojny lokowa si na czwartym miejscu wrd aliantw, od wschodu Berlin atakoway dwie polskie armie - jedna pod dowdztwem gen. St. Popawskiego na kierunku berliskim, druga pod dowdztwem gen. K. wierczewskiego - kierunek Drezno. Take na froncie zachodnim i woskim walczyy polskie oddziay, znaczcy by take udzia ruchu oporu w kraju. Warto przywoa te znane z historii fakty dlatego, e liczni czonkowie AK na przeomie 1 944/45 r., kierujc si pobudkami patriotycznymi, wstpili do odrodzonego Wojska Polskiego i wzili udzia w wyzwalaniu zachodnich ziem polskich i w operacji berliskiej. Wan przesank ich decyzji by m.in. wymieniony z 1 9.1 .1 945 r. rozkaz gen. L. Okulickiego o rozwizaniu AK. Cakowitym nieporozumieniem jest stawianie na jednej paszczynie okupacji hitlerowskiej i okupacji sowieckiej, ktra jakoby zastpia t pierwsz. Dla B. Chmielowca, ktry uywa tego terminu wielokrotnie, skoczya si ona dopiero po 1 989 r. (s. 288, s. 294). B. Chmielowiec i jego kompanii, w tym take banda Ora, operujca wiosn 1 945 r. w Nadsaniu nie podporzdkowaa si rozkazom gen. L. Okulickiego. Byo to zreszt szersze zjawisko, bowiem ju w listopadzie 1 944 r. cz Narodowych Si Zbrojnych, pozostajcych od marca 1 944 r. w ramach AK, wyodrbnia si ponownie z AK i poczya si z Narodow Organizacj Wojskow, tworzc Narodowy Orodek Wojskowy (NOW). Na pobliskiej Kielecczynie dziaaa Brygada witokrzyska NSZ. Jak pisze W. Roszkowski (ktrego nie mona posdzi o sympatie do komunizmu) w Historii Polski 1 91 4-2001 , Warszawa 2002, s.1 45: "Po nawizaniu kontaktu z wycofujcymi si wadzami niemieckimi Brygada ewakuowaa si w styczniu (1 945 r. - Z.W.) przez lsk i Czechosowacj na teren Niemiec i dostaa si na pocztku maja pod okupacj amerykask". W. Roszkowski nie pisze, jak to byo moliwe, e zbrojny i liczny oddzia oficjalnie wrogiej partyzantki NSZ mg swobodnie przemieszcza si po szlakach komunikacyjnych bdcej w stanie wojny totalnej III Rzeszy. Nie pisze, jak dowdcy Brygady porozumiewali si ze swymi zaufanymi oficerami w sztabach Abwery, Gestapo i Wehrmachtu w Berlinie a pniej dowdcami lokalnych garnizonw m.in. w Prudniku, Nysie, Zbkowicach, widnicy, Wabrzychu, Trutnovie itd. Byo to moliwe, poniewa wadze hitlerowskie traktoway t brygad a take innych bojownikw NSZ jako swych nieoficjalnych politycznych i zbrojnych pomocnikw, ktrzy od 1 943 r. dawali liczne dowody lojalnoci i wsppracy z okupantami niemieckimi, a take zasuyli si dla nich licznymi bratobj-

11

H ISTORIA

BRZASK

MAJ 2013

czymi mordami. M.in. 9.VIII.1 943 r. wymordowali oddzia Gwardii Ludowej pod Borowem, 8.IX.1 944 r. napadli na oddzia AL pod Rzbcem. T dziaalno kontynuowaa take banda Ora w Nadsaniu, dla ktrej walka z sowieckim okupantem i jego rodzimymi satelitami staa si gwnym celem.

sujc szczegowo owe akcje (np. s. 239). Szczeglna nienawi i terror dotyczyy dziaaczy Polskiej Partii Robotniczej, PPS, dziaaczy rad narodowych, radykalnego ruchu ludowego, MO, ORMO. Tych mordowano w pierwszym rzdzie, dc take do zastraszenia spoeczestwa. Historia Ziemi Tarnobrzeskiej, Lubelszczyzny, Kielecczyzny, Rzeszowszczyzny z lat 1 944/45 dostarcza a Walka o umocnienie wadzy ludowej nazbyt licznych przykadw tego typu akcji, w ktrych wsawiy si m.in. bandy Ora, TarzaPo wyzwoleniu Polski oddziay a pniej bandy na, Alfonsa i B. Chmielowcw i im podobnych. To NSZ walczyy zbrojnie przeciwko wadzy ludowej, wanie ich ofiar zgin mczesk mierci 60 legalnej i cieszcej si coraz szerszym poparciem letni Jan Rybak z Radomyla 1 8 lipca 1 945 r. ludzi pracy. Przypomnijmy inne jeszcze fakty. 8/9.V.1 945 r. dowdztwo hitlerowskie podpisao akt Jan Rybak sylwetka bohatera z 1945 roku bezwarunkowej kapitulacji, co zakoczyo dziaania wojenne w Europie, powstay korzystne warun- Kim by Jan Rybak, e spotka go tak tragiczny ki midzynarodowe dla umczonego szecioma los? By statecznym obywatelem maego mialatami wojny narodu polskiego, w ktrej faszyci steczka Radomyla nad Sanem, ktry cieszy si wymordowali ponad 6 min polskich obywateli, jeszcze przed wojn szacunkiem i powaaniem a potencja gospodarczy kraju zniszczony zosta ssiadw i wspobywateli. Nalea do biedniejw prawie 40%. Polska wywalczya a dziki decy- szych Radomylakw, ktrzy byli zahartowani zjom wielkich sojusznikw w Poczdamie (co zapo- w walce o przetrwanie. Kiedy w 1 937 r. zapada wiedziano ju na Konferencji Jataskiej) decyzja o budowie COP-u, by jednym z wielu, odzyskaa piastowskie Ziemie Zachodnie i Pnoc- ktrzy na piechot chodzili do pracy przy budowie ne, ktrych wczenie i zagospodarowanie przy- obiektw Stalowej Woli. By wraliwy na krzywd czynio si do radykalnego rozwizania napitych ludzk, nie tylko bolaa go ndza i bieda wasna, problemw gospodarczych, socjalnych, demogra- take innych. Potrafi si uj w obronie skrzywficznych i midzynarodowych odrodzonego pa- dzonych. Dba o potrzeby wasnej rodziny. Z piestwa polskiego. nidzy zarobionych w Stalowej wybudowa may Kwestie te stay w centrum uwagi utworzonego 28 drewniany domek przy Maym Rynku, ktry stoi do czerwca 1 945 r. Tymczasowego Rzdu Jednoci dzi. Jan Rybak cieszy si powaaniem wrd Narodowej, w skad ktrego weszli take demokra- ssiadw jak i w stosunkach pracowniczych. tyczni Polacy z Londynu, Rzd ten cieszy si ro- Z tych powodw wybrano go do zarzdu zwizku sncym poparciem narodu, szczeglnie ludzi zawodowego, w ktrym broni zwalnianych z robopracy, wkrtce te zosta on uznany przez mocar- ty pracownikw, walczy o wiksze stawki godzistwa zachodnie i prawie wszystkich czonkw ONZ nowe, a jak trzeba byo, by take za prawowit wadz polsk. W tym stanie rzeczy wsporganizatorem strajku robotniczego w Stalotym bardziej dotychczasowa dziaalno oddzia- wej Woli w 1 938 r. Za to by represjonowany przez w Narodowych Si Zbrojnych i innych antypa- wczesne wadze, znalaz si na czarnej licie stwowych a w rzeczywistoci antynarodowych i zosta wyrzucony z pracy. Przysporzyo mu to organizacji przybraa charakter nielegalny i ban- wiele szacunku i powagi. W yciu osobistym Jan dycki. Nadzieje na trzeci wojn wiatow Zacho- Rybak by czowiekiem skromnym, nie uchybi nidu ze Zwizkiem Radzieckim oddalay si. komu. Organizujca si moda wadza ludowa miaa ca- Ludzie solidaryzujcy si z wczesnym reimem, kowite prawo i obowizek tak z punktu widzenia z tak obecnie zachwalan nie tylko przez prawa wewntrznego jak i midzynarodowego do B. Chmielowca sanacj przypinali mu miano kozaprowadzenia porzdku, a przede wszystkim do munisty. We wspomnieniach rodzinnych Rybakw rozprawienia si z bandami NSZ i im podobnymi, nie zachowaa si adna informacja (o ile dobrze ktre nie majc adnego mandatu, wprowadzajc wiem) potwierdzajca t opini. Nie ma te adw bd szeregowych czonkw, terroryzujc zwy- nego dokumentu, np. legitymacji, potwierdzajkych obywateli, uciekay si do masowych aktw cych taki fakt. By moe na tak opini gwatu, rabunkw a przede wszystkim zabjstw zapracowa Jan Rybak nie tylko sw aktywnoci politycznych. Bojwki NSZ mordoway bez litoci spoeczn, take tym, e pozostawa w bliskich wszystkich tych, ktrzy wczali si w nurt ycia kontaktach z Michaem Krajewskim, znanym przed pokojowego, organizowali administracj, wczali wojn w Radomylu socjalistycnym dziaaczem. si do dziaalnoci zwizkw zawodowych, post- Bliskie mu byy ideay socjalizmu, chcia Polski lupowych organizacji modzieowych itp. Potwiedza dowej bez biedy i wyzysku. to bez enady w swej ksice B. Chmielowiec, opi- W swojej ksice B. Chmielowiec uzasadniajc

12

Kwiecie 2013

BRZASK

H ISTORIA

obecnie komunistycznym i wprowadzono brutalny kapitalizm pod szyldem demokracji. W latach 1 944-1 989 w okresie Polski Ludowej (niezalenie od popenionych bdw i wypacze) w Tarnobrzegu, Stalowej Woli, Sandomierzu i szerzej w caym regionie radykalnie zmienia si infrastruktura gospodarcza, wybudowano wielkie zakady z nowoczesnym przemysem, unowoczeniono produkcj roln i usugi, wybudowano tysice nowych domw, mieszka, rozwinito urbanistyk, stworzono lepsze perspektywy dla modego pokolenia. Jednym sowem kraj zmieni si na korzy i wszystko to jest zwizane z imieniem Polski Ludowej i takich bohaterw jak Jan Rybak z Radomyla. Takich Rybakw byo w tym czasie wielu i maj oni poczesne miejsce w wiadomoci spoecznej. Nie zmieni go kamstwa i pomwienia, ktrych przykadem jest ksika B. Chmielowca. Ich dzieo bd kontynuowa nastpne pokolenia. Warto o tym przypomnie po 25 latach transformacji ustrojowej, ktra znamionowana jest permanentnym kryzysem gospodarczym kraju, upadkiem tysicy zakadw pracy, caych gazi wytwrczoci, ponad 5-ciomilionowym faktycznie bezrobociem, ndz i bied dla 70% polskiego spoeczestwa. Nie trzeba rozwija tego zagadnienia, codziennie jestemy bombardowani przez radio, pras, telewizj o wzrocie kryminalizacji, dzieciach znalezionych w mietnikach, moralnym i prawnym upadku elit politycznych, odpowiedzialnych za wyniki transformacji ustrojowej. Wiedz o tym bardzo dobrze liczni modzi bezrobotni z Tarnobrzega, Rzeszowa czy niegdysiejszej dumy COP-u Stalowej Woli. Dzi modzi ludzie, podobnie jak przed wojn, eby y, musz wyjeda na Saksy, do Ameryki. Kurczy si opieka lekarska, krusz si podstawy systemu emerytalno-rentowego. Wrcio widmo ndzy, ponienia i wykluczenia spoecznego, podobnie jak przed wojn. Powoli jednak zmienia si wiadomo spoeczna, do robotnika, bezrobotnego, nauczyciela, take drobnego rolnika, patrzcych na domy, zakady pracy i szkoy zbudowane w okresie PRL dochodzi wiadomo, e wbrew oficjalnej propagandzie a take takim ksikom jak autorstwa B. Chmielowca, nie by to zy okres. Wrcz przeciwnie. Starsi ludzie przekazuj modszemu pokoleniu, e kiedy nauka w szkoach wyszych na wszystkich kierunkach bya bezpatna, e suba zdrowia funkcjonowaa prawidowo, e robotnik z huty wyjeda wraz z rodzin na 2-tygodniowe wczasy nad morze. Ludzie zapomnieli o bezrobociu, o przednwku itp. Myny historii miel powoli, ale skutecznie. Nie powstrzymaj ich biegu kamstwa i nieprawdy, ktrych przykadem jest ksika B. Podstawowe wnioski W 1 989 r. w Polsce za spraw okrgego stou Chmielowca. nastpi historyczny przewrt, a zarazem przewrt w historii. Obalony zosta poprzedni ustrj, zwany Zbigniew Wiktor fakt zamordowania Jana Rybaka powtarza, e by on komunist, liczcym na stoek bolszewickiego komisarza (s. 257). A wic ju to byo wystarczajce, eby go zamordowa. Nic nie wiadomo, eby J. Rybak by przed wojn czonkiem KPP, ktra, przypomnijmy, na wiosn 1 938 r. zostaa rozwizana przez Komitet Wykonawczy Midzynarodwki Komunistycznej. W okresie okupacji hitlerowskiej Jan Rybak od 1 942 nieprzerwanie do poowy maja 1 944 r. przebywa na robotach przymusowych w Rzeszy Niemieckiej, na ktre si zabrany zosta przez andarma niemieckiego. Do Radomyla wrci z podniszczonym zdrowiem, z kilkoma reichsmarkami w kieszeni i bezpatnym biletem kolejowym, wydanym przez wadze okupacyjne. W 1 943 r. zmara na grulic jego ona Julia z Pakuw Rybakowa, pochodzca z Nowin, pozostay dwie crki z wnukami i syn Gienek. Wszyscy zgodnie zamieszkiwali w skromnym dwuizbowym budynku na Maym Rynku. Jan Rybak, podobnie jak wielu innych szczerych patriotw polskich, wycign wnioski z morderczej okupacji niemieckiej. Kiedy przyszli do niego dawni koledzy ze zwizku zawodowego, komitetw strajkowych z propozycj wczenia si do budowy Polski Ludowej, podszed do tego powanie. Z literatury popularno-naukowej wiemy, e zosta wybrany na sekretarza Polskiej Partii Robotniczej w Radomylu. On bdc dowiadczonym przez ycie robotnikiem identyfikowa si z celami partii, ktra miaa w swej nazwie przymiotnik polska i robotnicza. Nikomu nie wadzi, wielu pomg, a zosta zamordowany, gdy dosta si w tryby terroru stosowanego przez NSZ-owskie bandy. Wiedzia, e wydano na niego wyrok, by jednak na tyle prawomylny a moe naiwny, e liczy, i ta jego prawomylno i uczciwo go ochroni. Nie przypuszcza, e te cechy i wartoci podeptane zostay przez Alfonsa i B. Chmielowcw, bandytw Ora i innych NSZ-owcw. W zwizku z tym inaczej naley spojrze na zarzuty B. Chmielowca jakoby Jan Rybak by na usugach UB. Konfidenci z reguy pochodzili z obozu wroga, ktrzy dobrowolnie lub nie przechodzili na wspprac z UB. wczesne organy bezpieczestwa nie musiay szuka ludzi do takich usug wrd zwolennikw wadzy ludowej. Do czego jest potrzebne to oszczerstwo B. Chmielowcowi, on sam wie najlepiej, by moe kluczem do tej zagadki s akta procesowe i UB dotyczce Chmielowca, znajdujce si obecnie w zasobach archiwalnych IPN. Czy sd je dopuci jako dowd?

13

H ISTORIA

BRZASK

MAJ 2013

Polska szkoa od pocztku istnienia tzw. Drugiej Rzeczypospolitej staa si przedmiotem zaciekego sporu o jej oblicze ideowe, pomidzy siami lewicy, otwarcie i konsekwentnie postulujcej szkolnictwo o charakterze cile demokratycznym tj. powszechne, bezpatne, obowizkowe i rzecz najwaniejsza wieckie, a obozem grupujcym znaczn cz kleru katolickiego i stronnictwa prawicowe (wrcz nacjonalistyczne), usiujcym nada wczesnej polskiej szkole cechy cile wyznaniowe. Pierwszy, polski program owiatowy przygotowany przez socjalist Ksawerego Praussa ministra wyzna religijnych i owiecenia publicznego (WRiOP) w 1 91 8 r. w rzdzie Jdrzeja Moraczewskiego (tzw. program Praussa) wprowadza zasad szkoy tolerancyjnej ze wieckim nauczycielstwem i wieckim nadzorem. Osoby duchowne prowadzi w niej miay tylko nauk religii dostosowan do wyznania zadeklarowanego przez rodzicw ucznia lub uczennicy. Zasady te popar (przy ostrym sprzeciwie nauczycieliklerykaw z Poznaskiego) powstay w kwietniu 1 91 9 r. Zwizek Polskiego Nauczycielstwa Szk Powszechnych (ZPNSP) oraz Zwizek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szk rednich (ZZNPS) . Odbyty w tym samym roku w Warszawie tzw. Sejm Nauczycielski wyrazi rwnie poparcie dla tych zasad. Odrzucono tym samym, na razie, prby bardzo niebezpiecznego przeksztacenia wczesnej polskiej szkoy w szko wyznaniow. Uznano przy tym, i nauczanie, aby byo skuteczne i sensowne powinno by symultanne tzn., e szkoa winna by midzywyznaniowa, a przedstawiciele poszczeglnych wyzna mog co najwyej kontrolowa sposb nauczania religii. Uchwalona w marcu 1 921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w artykuach dotyczcych szkolnictwa podkrelaa, i nauka religii jest obowizkowa do 1 8 roku ycia. Przewidywaa jednak, i szkoa publiczna nie bdzie wyznaniowa, a nauczyciel nie musi by wcale tego samego wyznania co ucze. Zaryzykowa mona tu stwierdzenie, i konstytucja marcowa stanowia pewien sukces si lewicowodemokratycznych. Kler katolicki i prawica szczeglnie tzw. narodowa nie zamierzay spocz na przysowiowych laurach. Po 1 921 r. akcj propagandow na rzecz szkoy wyznaniowej rozpocz ks. dr Stanisaw Szydelski w pracy pt. Religia a wychowanie i szkoa. Wyszy rwnie prace: dr Antoniego Skigo (pseudonim) pt. Stanowisko religii w szkole oraz Szkoa wyznaniowa czy mieszana

S p r o o b l i c z e i d e o w e p o l s ki e j s z ko y (od za ra n i a n i e p od l e g oci d o p oowy l a t 3 0 . XX wi e ku )

ks. Stanisawa Adamskiego. Prace te ukazay si co naley podkreli w rodowisku poznaskim, gdzie wpywy zwolennikw szkoy wyznaniowej byy bodaj najsilniejsze w wczesnej Odrodzonej Polsce. Zwolennicy szkoy wyznaniowej uwaali, i tylko ten typ szkoy zapewni moe zbawienie narodu i pomylno ludzkoci. Mio ojczyzny, wysoki poziom moralny, altruizm i prawo wszystko to mody czowiek mg naby jedynie w takiej szkole. Wypywa std nad wyraz prosty i jednoczenie bardzo niebezpieczny wniosek. Zwolennicy koncepcji szkoy wieckiej nie kochali swojej ojczyzny. Byli wic zdaniem zwolennikw szkoy cile wyznaniowej: spiskujcymi masonami, prowadzcymi rozkadow dziaalno ydami, liberaami, oczywicie komunistami i bolszewikami dcymi do opanowania podstpnie polskiej szkoy. W argumentacji zwolennikw szkoy wyznaniowej bardzo czsto prymitywne emocje i rwnie prymitywne namitnoci bray zdecydowanie gr nad merytorycznie przemylan i wywaon treci. Wobec postulatw kleru katolickiego oba zwizki nauczycielskie stay niezmiennie na stanowisku niezalenoci modego, odrodzonego pastwa i staray si przeciwstawia co nie byo atw rzecz nieuzasadnionej ingerencji duchowiestwa w sprawy szkolne i owiatowo wychowawcze. Zwizki te przyjmoway raczej postaw obronn wobec kleru. Nauczycielstwo zwizkowe liczyo bowiem na wydatn pomoc ze strony ministerstwa WRiOP. Jednak ani ono ani podlege mu instancje szkolne nie potrafiy wytworzy naleytej atmosfery, w ktrej nauczyciele mogliby spokojnie pracowa z korzyci dla modego pokolenia. wczesne wadze szkolne okazyway niestety zwyk bezsilno w rozwizywaniu wanych spraw szkolnych. W szkolnictwie polskim wobec powyszej postawy ministerstwa uksztatowaa si swoista nad wyraz szkodliwa dwuwadza. Z jednej strony rzdziy owiat wadze pastwowe, z drugiej wybitnie uzurpatorski kler katolicki. W dniu 1 0 lutego 1 925 r. Rzeczpospolita Polska podpisaa konkordat ze Stolic Apostolsk. Artyku 1 3 tego nad wyraz szkodliwego dokumentu zapewnia duchownym w praktyce decydujcy wpyw na nominacje nauczycieli religii w szkoach powszechnych oraz rednich. Ponadto, nadzr nad nauczaniem i nad moralnoci nauczycieli. Po zamachu majowym sanacja z Jzefem Pisudskim na czele pragnc pozyska kler katolicki

14

MAJ 2013

BRZASK

H ISTORIA

posza wobec niego na dalsze wybitnie szkodliwe ustpstwa w dziedzinie szkolnictwa. W dniu 9 grudnia 1 926 r. minister WRiOP profesor Kazimierz Bartel wyda specjalny oklnik o nauce religii w szkole. Zawiera on przepisy wykonawcze do artykuu 1 3 konkordatu. Ich tre wychodzia jednak znacznie poza jego ramy. Nowoci byo wprowadzenie we wszystkich szkoach z wyjtkiem wyszych uczelni, przymusu uczestniczenia modziey nie tylko w nauce religii lecz rwnie w praktykach religijnych. Obowizek ten rozcignito na nauczycieli co stanowio ewidentne naruszenie zagwarantowanej konstytucyjnie wolnoci sumienia i wyznania. Oklnik prof. K. Bartla kler katolicki przyj oczywicie z duym entuzjazmem. Pseudo intelektualny jezuicki Przegld Powszechny (PP) stwierdzi wwczas, i oklnik ten: odpowiada w zupenoci, co z przyjemnoci stwierdzi musimy, tak charakterowi Polski jako katolickiego pastwa, jak prawom Kocioa, jak te potrzebom i tradycjom ludnoci. Winszujemy szczerze p. Bartlowi, e na tym dokumencie widnieje i dugo zapewne widnie bdzie jego nazwisko . Podobnego zdania co powysze byo Stowarzyszenie ChrzecijaskoNarodowe Nauczycielstwa Szk Powszechnych (SchNNSP). Zadowolenie to byo w peni uzasadnione. Wadze kocielne uzyskay bowiem wyczne prawo kontroli nauczania jednego z przedmiotw. Nie zamierzay na tym poprzesta. Kler katolicki mia nad wyraz wilczy apetyt. Z drugiej strony oklnik Bartla mocno krzywdzi nauczycieli nie pozwalajc im na normalne prowadzenie pracy dydaktycznowychowawczej w szkole. Dodatkowym ciosem dla nauczycieli skupionych ZPNSP bya postawa jego Zarzdu Gwnego z prezesem Stanisawem Nowakiem i wiceprezesem Julianem Smulikowskim na czele. Ludzie ci, faktycznie zaaprobowali oklnik ministra, porzucajc tym samym swj dawny postulat uwolnienia nauczycieli od niedopuszczalnej i kompletnie nieuzasadnionej supremacji kleru na terenie szkoy. W cigu nastpnych lat niezadowolenie nauczycieli stale roso. Duchowiestwo katolickie natomiast tylko czekao na odpowiedni okazj by ponowi ataki na oba Zwizki. Doskonaym powodem do ich wznowienia sta si przebieg Zjazdu delegatw Zwizku (ZPNSP) w Krakowie w 1 930 r. W trakcie Zjazdu przedstawiciele lewicowej opozycji zwizkowej otwarcie poruszyli problem roli kleru i nauczania religii w szkole. Wysunito wwczas nastpujce dania: anulowanie oklnika prof. K. Bartla i wydzielenie spraw religijnych z Ministerstwa WRiOP. Wyraono rwnie stanowczy sprzeciw wobec supremacyjnej tendencji kleru w polskim szkolnictwie.

Odpowiedzi wyszej hierarchii Kocioa katolickiego staa si odezwa w formie listu wydana 1 6 sierpnia 1 930 r. i szeroko rozkolportowana przez wczesn pras. Z pomoc przyszy klerowi rwnie ambony oraz radio. Dostojnicy Kocioa katolickiego w imieniu Episkopatu Polski skaryli si, e wpyw jego na ycie spoeczne stara si podrywa pewna organizacja nauczycielska, ktra nazywa si Zwizkiem Nauczycielstwa Szk Powszechnych. Odezwa pitnowaa w ostrej formie uchway krakowskie polecajc jednoczenie czonkom Zwizku Nauczycielstwa Polskiego katolikom, by domagali si od Zarzdu Gwnego zmiany postpowania. W przeciwnym razie mieli oni wystpi ze Zwizku. Rodzicom dzieci, najwysi hierarchowie Kocioa katolickiego nakazali natomiast bada czy nauczyciele s religijni i da usuwania ateistw ze szk. Intencja listu odezwy bya jasna. Albo ZNP zrezygnuje z jawnego oporu wobec kleru katolickiego albo opuszcz go nauczycielekatolicy a przeciw zwizkowcom wystpi zdecydowanie og zatroskanych rodzicw. Zarzd Gwny ZNP nie zamierza pomin milczeniem nowego ataku dokonanego przez kler. W Licie otwartym do Episkopatu prezes S. Nowak odrzuci zdecydowanie bezsensowny zarzut biskupw o antyreligijnym nastawieniu ZNP i podkreli, e Zwizek nie chce jakichkolwiek konfliktw z duchowiestwem. Prezes S. Nowak uznawa stawiane zarzuty za oglnikowe i po prostu bezpodstawne. Ostatecznie zamierzenia duchowiestwa ujawnione w odezwie nie powiody si. Kler zacz poszukiwa innych metod wywierania wpywu na szkolnictwo. Na przeomie 1 931 /1 932 r. szeroko dyskutowana bya sprawa nowego ustroju szkolnego. Podczas obrad Komisji Owiatowej Sejmu ks. Jan Czuj (BBWR) zgosi poprawk do ustpu dotyczcego celw wychowania. W projekcie rzdowym szkoa mia zapewni jak najwysze wyrobienie moralne i umysowe oraz jak najlepsze przygotowanie do dorosego ycia. Poprawka ks. Czuja zmieniaa ten tekst na: wyrobienie religijne, moralne i umysowe. Na poprawk wyrazili zgod zarwno minister WRiOP J. Jdrzejewicz jak i referent ustawy Julian Smulikowski. Kler uzyska tym samym ustawowo powany wpyw na proces wychowania w szkole. Sanacja pragna porozumienia z klerem katolickim i to za kad cen, std tak wielkie ustpstwa czynnikw rzdowych na jego korzy. Szerokie wpywy sanacji stay si ponadto widoczne w ZG ZNP, ktry podj wspprac z BBWR-em. Dawne radykalne hasa wysuwane przez zarzd mocno wyblaky, gr bra wulgarny

15

H ISTORIA

BRZASK

MAJ 2013

oportunizm, a wiceprezes J. Smulikowski stara si systematycznie paraliowa wszelkie prby oporu nauczycieli oraz dziaaczy zwizkowych wobec wybitnie klerykalnej polityki owiatowej sanacji. Tej dogodnej sytuacji nie omieszka wykorzysta kler. Zachcony sualcz postaw sanacji wobec niego rozpocz prb porozumienia si z przywdcami ZNP. Wyrazem takiej prby by artyku ks. Stanisawa Podoleskiego zamieszczony na amach wspomnianego powyej jezuickiego PP we wrzeniu 1 932 r. Przed publikacj tego artykuu wizyt w siedzibie Zwizku zoy redaktor naczelny PP ks. Jan Urban. Porozumienie wydawao si wielce prawdopodobne. W swoim artykule ks. S. Podoleski wysun niejako zaproszenie do wsppracy z klerem. Warunek by tylko jeden. ZNP zmieni swoj ideologi i taktyk w praktyce. Przywdcom Zwizku publicysta postawi tylko jeden zarzut: Za najwaniejszy brak uwaalimy zawsze to, e Zwizek chcc by organizacj przede wszystkim zawodow za mao kad wagi na t stron zawodu nauczycielskiego, ktra stanowi jego najistotniejsz tre i ca racj bytu, e pozostawi na boku spraw programu wychowania i podstawowych jego zaoe, nie stawia swym czonkom w tym wzgldzie jakichkolwiek warunkw, ani nie nakada adnych zobowiza . Wiceprezes J. Smulikowski liczc si z opozycyjnymi nastrojami wrd nauczycieli nie przyj co wane obudnej w istocie oferty kleru. Dwa lata pniej w 1 934 r. ukaza si broszura Janiny Baryckiej pt. Stosunek kleru do pastwa i owiaty. Fakty i dokumenty. Ukazanie si tej pracy naleaoby traktowa jako mocn i zdecydowan odpowied ZNP na propozycj kleru. Za odpowied naleaoby rwnie uzna artyku Kazimierza Maja opublikowany w Przewodniku Pracy Spoecznej, w ktrym zalicza on obron przed niczym nieuzasadnionymi roszczeniami kleru do gwnych zada nauczyciela. Pisa on, i naley: Przygotowa jednostk i spoeczestwo do wspdziaania z Pastwem w walce z klerem, ktry sigajc po wadz polityczn dy do podporzdkowania kultury i owiaty wasnym celom, sprzecznym z interesem naszego Pastwa .

Takie stanowisko jak zaprezentowane powyej spowodowa musiao ponowne nasilenie w drugiej poowie lat 30. XX wieku walki o polsk szko pomidzy klerem, a radykalizujcymi si doami ZNP, ktry w poowie lat 30. XX w. liczy ok. 45 tysicy czonkw (ok 58 % ogu nauczycieli) . Ostry spr o oblicze ideowe polskiej szkoy mia si toczy dalej...
Ryszard Rauba

Z gbokim alem zawiadamiamy, e przeywszy 70 lat po cikiej chorobie zmar w Brzeszczach

Tow. JAN KLUCZNY

Aktywny czonek Komunistycznej Partii Polski Odszed od nas czowiek wraliwy na niesprawiedliwo spoeczn i krzywd ludzk. By zawsze wierny idei socjalistycznej. W zmarym tracimy dziaacza ZKP "Proletariat" a nastpnie KPP. Pami o Nim pozostanie na zawsze wrd nas.
Wyrazy alu i wspczucia Rodzinie przekazuje Okrgowy Komitet Wykonawczy KPP Brzeszcze

Publikowane artykuy wyraaj opinie autorw i nie zawsze s zgodne z pogldami Redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania nadesanych tekstw i nadawania im tytuw. Skad Redakcji: Krzysztof Szwej (redaktor naczelny), Beata Karo.

Email: brzask@o2.pl. Komunistyczna Partia Polski skr. poczt. 154, 41-300 Dbrowa Grnicza. Opat za Brzask naley wpaca na konto bankowe Partii z dopiskiem za Brzask. PKO BP S.A. Oddzia I Dbrowa Grnicza 28 1020 2498 0000 8202 0183 3995

16