mgr Zygmunt Prochowicz Podstawy masazu leczniczego Wydanie Il Warszawa 1991 Paristwowy Zaktad Wydawnictw LekarskichSPIS TRESCI Przedmowa . . ee ee we ww 1 2 Krotki rys historyezny masatu Klasyfikacja masazu Rodzaje masaéu leczniczego - ee Metody masazu leczniczego . Formy masazu leczniczego Poe OR uw on 4 Organizacja pracy masaiysty i higicna masazu ua Kwalifikacje zawodowe masaiysty . . - . 5 + Cechy psychofizyczne masaéysty . . . . Wymagania higieniczne dla gabinetu masazu . Higiena i bezpieczenstwo pracy masazysty . . . - Dokumentacja masazu s € & & » oo Anatomiczno-fizjologiczne podstawy masazu leczniczego Skorde ok ws we Uktad ruchog we ee Uktad krazenia -e eee eae @ Oe Uktad chionny a BOS 2 a we w 4 Uktad nerwowy 6 ee ee Klasyezny masai leczniczy eo 8 # ee Gm Og6lne zasady stosowania masazu ok : Powierzchnia objgta masazem i czas trwania masazu Sita, rytm i tempo wykonywania masaztu es Tok zabiegu masazu Roe og Yaw 8 Technika wykonywania klasycznego masaiu leczniczego Przygotowanie pacjenta do zabiegu Ulozenie rozluéniajgce Pozycja lezqca tylem a Pozyeja lezqca przodem p Pozycja lezqca na boku Z ag Pozycja siedzaca soe . soe . Technika glaskania =... ewe Technika rozcierania =... 1 ee eee Technika ugniatania Technika oklepywania Technika wstrzqsania + . Technika wibracji eA oR Pom a Metodyka masadu klasycznego com 4 Masaz koficzyny gérnej eo wR oR ee me ew Masai reki wo OR eo 8 oe ewe Masaz przedramienia < eo oe ae ae ow Masaz ramienia oa 2 > » ¢ i we Masaz obreczy konezyny gorne} ee 8 ee & % ex 355 355 56 57 59 61715. 72. 721. 7.22. 7.2.3, 124. 1.25. 13. 73.1. 132: 13.3. 74. 8.1. 8.2. 8.3, 84. 9.1. 9.1.1. 9.1.2. 9.1.3. 914. 9.1.5. 9.1.6. 9.1.7. 9.1.8. 9.2. 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. 1. ALL, 12, 11.3. 12. 12.1, 12.2 12.3, 13. 13.1. 13.2, 13.3, 13.4 Masaé kofczyny gérnej jako catogci Masai. koriezyny dolnej Masaz stopy Masaz podudzia Masaz uda Sn a Masaz obreczy kofiezyny dolnej Masaz koriezyny dolnej jako catosci Masaz tutowia S&S Masaz grzbietowej czesci tutowia Masaz klatki piersiowej Masaz brzucha Masaz glowy i szyi Zasady stosowania masazu w wybranych chorobach Podstawy stosowania masazu w chorobach urazowych Podstawy stosowania masazu w chorobach ukladu nerwowego Podstawy stosowania masazu w chorobach reumatycznych Podstawy stosowania masazu w chorobach wewnetrznych Wskazania i przeciwwskazania do stosowania masazu Wskazania do masazu o 2 me oe Wreecione miesniowe > Sredwrzecionamy peczek miesniony ~~ Pozawrzecionowy peczek miesniowy WM: Ryc. 15 Rye, 16 Ryc. 15. Schemat unerwienia migSnia szkieletowego (wg Jankowiaka — 18). Ryc. 16. Schemat plytki motoryeznej migénia: A — akson, OM — ostonka mielino- wa, OS — osionka Schwanna, T — graniczna siatka glejowa, TE — bulwiaste koni- cowe rozdecia, SNA — wypustki synaptyczne koricowe, SL — sarkolemma, MW — wldkienka miesniowe, Sp — sarkoplazma (wg Grochmala — 9). 123.2 456 a6 Skora Rézen KrEQOWY 9) Wrokno czuciowe “wrokno tuchowe motoryczna migénia Ryc. 17 Ryc. 18 Ryc. 17. Schemat budowy tuku odruchowego rdzeniowego (wg Jankowiaka — 15). Ryc. 18. Receptory czucia gtebokiego i unerwienie ruchowe mieéni: 1 — wiékno cauciowe z narzqdu Golgiego (wrzecionka sciegnowe), 2 — widkna ruchowe koti- czace sig plytkami motorycznymi we wtéknach migsniowych i w czesei kurczliwej wrzecionka migsniowego, 3 — cienkie wiékno czuciowe, 4 — grube wi6kno czucio- we, 5 — cienkie wlékno ezuciowe przewodzace pobudzenie bélowe z naczyi krwio- hognych, 6 — widkna wspélezuine unerwiajace naczynie krwionosne, 7 — naczynie krwionogne, W.S. — wrzecionko éciegnowe, W.M. — wrzecionko migSniowe (we Grochmala — 9). 24Wrzecionko jest najwazniejszym receptorem miesniowym. Kaide roz- ciagniecie miesnia powoduje pobudzenie wrzecionek, a pobudzenie to zo- staje przekazane przez widkna aferentne do komérki czuciowej w zwo- jach miedzykregowych, a nastepnie przez synapse do komérki ruchowej walfa” w rogach przednich rdzenia. Nastepnie komérka ta pobudza do skurezu widkna miesgniowe tego samego mieénia Jest to najkrétszy mo- nosynaptyczny tuk odruchowy. Wieloneuronowe luki’ odruchowe, przebiegajace przez kilka pieter osrodkowego ukladu nerwowego okreslamy mianem odruchéw ztozonych. Pawiow podzielit odruchy na bezwarunkowe i warunkowe. Luk odrucho- wy dla odruchéw bezwarunkowych przechodzi przez nizsze pietra ogrodkowego ukladu nerwowego (rdzen kregowy, rdzeni przedtuzo- ny, Srédmézgowie i osrodki podkorowe). Bardziej zlozone sa odruchy warunkowe. Sq one odruchami nabytymi, a ich tuk odruchowy prze- biega przez najwyzsze pietra osrodkowego uktadu nerwowego — kore mézgowa i osrodki podkorowe. Wrzecionka miegniowe, wrzecionka Sciegniowe Golgiego i cialka Pacci- niego w bionach tacznotkankowych stanowia giowny zespot propriorecep- toréw wystepujacych w ukladzie ruchu. 4.3. Uktad krazenia Uktad krazenia spelnia wiele réanych czynnosci w organizmie cztowieka. Podstawowe jego funkcje sprowadzaja sie do: 1. Transportu tlenu z ptuc do tkanek obwodowych oraz dwutlenku wegla w odwrotnym kierunku. 2. Transportu ciepta z narzadéw o duzej przemianie materii do skéry, poprzez kt6érq usuwany jest jego nadmiar z organizmu. 3. Transportu zwiazkéw energetycznych z ich érédet pozamiegniowych (tkanka tluszczowa, watroba) do mézgu i miesni. 4. Transportu metabolitow z miegni i innych tkanek do narzqdéw, w ktérych ulegaja dalszej przemianie (watroba, nieczynne miegnie) lub usuwaniu (nerki). 5. Transportu hormonéw i innych substancji biologicznie czynnych miedzy tkankami, w ktérych powstaja i tkankami, na kt6ére dzialajq oraz do narzadéw, w ktérych ulegajq eliminacji. Uktad kragenia sklada sie z serca i naczyfh krwionosnych. Do naczy krwionoSnych zaliczamy tetnice, zyly i naczynia wlosowate. Roz- réiniamy naczynia krazenia plucnego i naczynia krazenia obwodowego. Naczynia krazenia obwodowego rozpoczynaja sie aorta wychodzaca z le- wej komory serca. Od niej odchodza tetnice zaopatrujace w krew narza- dy glowy i koriczyny gérne. Czesé zstepujaca aorty dzieli sie na aorte piersiowa i brzuszna. Od 25aorty piersiowej odchodza tetnice unaczyniajace trzewia i éciany klatki piersiowej. Ponizej przepony od aorty brzusznej na wysokosci czwartego kregu ledzwiowego odchodza galezie tetnic biodrowych prawej i lewej unaczyniajace okolice biodrowa i koficzyny dolne. W sklad zy! krazenia duzego wchodza: zyla gléwna gérna wraz z rozgalezieniami oraz zyta glowna dolna wraz z rozgalezieniami. Zyla glowna gérna uchodzi wspélnie z zyla gtéwng dolng do prawego przedsionka serca. Zyla gléwna gérna odprowadza krew z glowy, szyi, klatki piersiowej i konczyn gérnych. Zyly koriczyny gérnej dzielimy na powierzchowne i glebokie. Zyly glebokie przebiegaja w poblizu tetnic i biora nazwy od tetnic, z ktorymi przebiegaja. Ryc. 19. a, b. Uklad zylny kotiezyny gérnej. Rye. 20.a, b, Uklad zylny koficzyny dolnej. Na konczynie gérnej] wyrézniamy dwie glowne zyty powierzchowne: zyte odprowadzajgca krew ze strony promieniowej nadgarstka i uchodza- cej do zyly ramienia oraz zyle odlokciowa zbierajaca krew ze strony lok- ciowej przcdramienia i uchodzgca do zyly pachowej. W dole lokciowym zyla posrodkowa lokcia zespala obie iyly z aylami glebokimi konczyny gornej. Zyla gléwna dolna powstaje na wysokosei pigtego kregu ledzwiowego z polaczenia zy! biodrowych wspélnych i zyly krzyzowej posrodkowej. Odprowadza ona krew z brzucha, miednicy i koficzyn dolnych. Zyly koriczyn dolnych, podobnie jak zyly konczyny gérnej dzielimy na glebokie i powierzchowne. 26Zyla odpiszczelowa biegnie po stronie przysrodkowej podudzia i uda, i uchodzi do zyly udowej pod wiezadlem pachwinowym. Zyla odstrzal- kowa rozpoczyna sie sieciqg Zylnq na bocznej powierzchni grzbietu stopy, stad przechodzi na boczno-tylna powierzchnie podudzia i uchodzi w oko- licy dolu podkolanowego do zyty podkolanowej. 4.4, Uktad chtonny Ukilad chtonny sktada sie z naczyf, wezlow, przewodow i pni chionnych. Naczynia chionne rozpoczynaja sie w przestrzeniach miedzy- komérkowych. Budowa zblizone sq do naczyh wlosowatych. Chtonka splywa naczyniami do weziéw chionnych, ksztaltem przypomi- najacych ziarno fasoli. Wezly chtonne podzielone sq tkanka laczna na tzw. nisze. W niszach tych znajduja sie grudki chionne otoczone tkanka siateczkowata. W grudkach chlonnych rozmnazajq sie limfocyty. Oka tkanki siateczkowatej spelniajq role filtru chtonki, Z wezlow chtonnych naczyniami wyprowadzajacymi plynie chlonka do wiekszych naczyh zwa- nych pniami chtonnymi. Pnie taczac sie tworza dwa duze naczy- nia okreglane mianem przewodéw chtonnych. U calowieka wystepujq dwa pnie chionne: przewod chtonny piersiowy i przewéd chionny prawy. Rye, 2la,b 27Ryc. 21. a, b, c, d, e, f, g. Schematyezny przebleg po- wierechownych naczyn chlonnych. Przewod chtonny piersiowy zbiera chionke z calego orga- nizmu z wyjatkiem prawej czesci glowy, szyi, klatki piersiowej, prawej konezyny gérnej, Przewod chtonny prawy odprowadza chlonke z czegci ciata nie objetych naczyniami przewodu piersiowego. Schematyezny przebieg powierzchniowych naczyn chionnych w obrebie glowy, tulowia i koficzyn przedstawiono graficznie na rycinie 21. 45. Uktad nerwowy Uktad nerwowy dzielimy na ezesé oSrodkowa, w sklad ktérej wchodzi mézgowie i rdzen kregowy oraz cze$é obwodowa. Obwo- dowy uklad nerwowy dzielimy na nerwy czaszkowe, nerwy rdzeniowe pieh wspélezulny. Nerwy ezaszkowe lacza osrodkowy uklad nerwowy z narzadami glowy, szyi oraz z narzadami klatki piersiowej i jamy brzusznej, Nerwy rdzeniowe dzielg sie na: — galgz oponowa biegnaca do kanatu kregoslupa, — galaz taczacq z pniem wspélezulnym, — galaz przednia tworzaca sploty nerwowe zaopatrujace gléwnie przednig i boczne sciany ciala wraz z koriezynami, — galgz tylnq unerwiajaca miesnie i skére grzbietu. 29Rye, 22, Schematyczny zakres uner- SEES: wienia niektérych nerwéw obwodo- wych (wg Prusifiskiego — 31) N.suprociewculens Nperoneus: N saphenous: Galezie przednie nerwéw rdzeniowych 1aczq sie tworzac sploty ner- wowe z wyjatkiem odcinka piersiowego tworzacego bezposrednio nerwy miedzyzebrowe. Splot szyjny unerwia skére bocznej powierzchni glowy, okolice nara- mienng i dwie gérne przestrzenie miedzyiebrowe oraz miegnie szyi i grzbietu. Splot ramienny unerwia miegnie tulowia i szyi, glownie za$ miesnie i skére konezyn gérnych. Nerwy miedzyzebrowe unerwiaja przednie i boczne powierzchnie tuto- wia, glebokie miesnie klatki piersiowej oraz przednie i boczne miesnie brzucha. Splot ledzwiowo-krzyzowy unerwia wszystkie narzady dolnej czegei tu- towia oraz konezyny dolne. Pod wzgledem funkejonalnym uklad nerwowy mozna podzielié na: — czesé informacyjna, czyli czuciowa, — czegé ruchowa, ' — czesé autonomiczna, — czesé nadrzedna. Cxesé informacy jnq_ stanowiq osrodki i drogi utworzone przez nerwy dosrodkowe — aferentne rozpoczynajace si¢ receptorami. Czesé ruchowa stanowia ogrodki drogi utworzone przez neurony odérodkowe-eferentne. Neurony eferentne przewodzac impulsy do migéni szkieletowych tworzq czesé somatyczna, zaé te ktére przewodzq impulsy do miegni gladkich, miegnia sercowego i gruczolow tworza czesé 30Ryc. 23. a,b. Unerwienie koficayny dolnej. N strzatkowy— —N strzatkowy pomerzchowry gteboki A} powierecrowny autonomiczna, Czesé nadrzedna ukladu nerwowego stano- wig liczne neurony posredniczace, lgezace ze soba wszystkie wymienione czesci. =, Receptory sq miejscem zamieniajacym poszczegélne rodzaje ener- gii bodicéw na swoista dla ukladu nerwowego energie potencjalu czyn- nogciowego. Z kazdego receptora prowadza odrebne drogi informacyjne w postaci widkien nerwowych do p6l czuciowych kory mézgowej, gdzic powstaja odpowiednie wrazenia zmyslowe. Receptory moina podzielié na: 1. Eksteroreceptory zlokalizowane glownie w skérze odbierajace bodace mechaniczne (mechanoreceptory), termiczne (termoreceptory) itp. 2. Telereceptory odbierajace bodzce powstajace w pewnej odleglosci od organizmu (np. receptory wzroku, stuchu, wechu). 3, Interoreceptory odbierajace bodéce z narzadéw wewnetrznych, do ktérych zaliczamy: a) wiscereceptory — receptory znajdujace sie w trzewiach, b) proprioreceptory — receptory znajdujace sie w narzadach ruchu. Z przedstawionego podzialu ukladu obwodowego wynika, ze sklada sie on z nerwéw czaszkowych, ktére dzicla sie na nerwy ezuciowe, ruchowe i mieszane oraz z nerwow rdzeniowych. Nerwy rdzeniowe unerwiajq ezuciowo i ruchowo uktad ruchu. Autonomiczny uklad nerwowy reguluje czynnosci narzq- dow wewnetrznych i nie podlega procesom wolicjonalnym, a czynnoéci 31jego nie dochodza do swiadomosci eztowieka. Do giéwnych caynnosci re~ gulowanych przez uklad autonomiczny nalezq procesy przemiany materi, rozmnazania i integracji hormonalnej. Uklad ten reguluje natezenie pro- ceséw przemiany materi, napiecie miesni gladkich naczyn krwionognych i narazgdow wewnetrznych, czynnosci serca, pluc, przewodu pokarmowego i nerek oraz reguluje prace gruczotow wydziclania wewnetranego. Cha- rakterystyczne dla autonomicznego ukladu nerwowego jest rozmieszeze- nie nerwow w dwéch pietrach. Komérki nerwowe wyzszego pietra znaj duja sie w obrebie ogrodkowego ukladu nerwowego, natomiast komérki Zwoje nerwowe Gruczot trowy Srédmézgowie Most przedhtany Sivan Naczynia ikewionosne migéni kosezyn géenych Serce Migsnic gtadhkie oskrzeli Zotqdek Watroba Rozen radnercy Jetito cienk i czese ‘okreznicy C2esé jatita grubego Pecherz moczowy Rdzeh kregowy Narzady ptciowe Ryc. 24. Schemat unerwienia autonomicznego niektoryeh narzad6w. 32nerwowe nitszego pietra wystepuja poza nim, tworzac zwoje nerwowe polozone nawet w obrebie niektérych narzadéw wewnetrznych (ryc. 69). ‘Autonomiczny uklad nerwowy dzieli sie na dwie ezesci: 1) ezesé przywspélczulna, 2) czesé wspéiczulna. W zdrowym organizmie istnieje rownowaga dynamiczna miedzy sta- lym dzialaniem ukladu wspélezulnego i przywspélezulnego. Przewaga fizjologicznego dzialania uktadu wspétezulnego nosi nazwe sympa ty- lastonii i wystepuje w czasie przygotowania organizmu do pracy. Wyraza sie ona pobudzeniem czynnosci uktadu kragenia i oddychania oraz zwiekszeniem stezenia glukozy we krwi. Przewaga czynnosciowa uktadu przywspétczulnego zwana wagotonia wystepuje w okresie wypoczynku po wysilku i charakteryzuje sig zwolnieniem czynnosci ser- ca, gromadzeniem glikogenu w watrobie, przyspieszeniem syntezy tlusz~ czu itp. Przywspétczulna czesé ukladu autonomicznego sklada sie z czegci czaszkowej i czesci krzyzowej. Wspétczulna czesé tego uktadu sklada sie z neuronéw przedzwojowych i zazwojowych. Przed- zwojowe wlékna nerwéw wspétczulnych sq aksonami komérek nerwo- wych lezacych w bocznych rogach istoty szarej rdzenia kregowego od pierwszego odcinka piersiowego do trzeciego odcinka ledéwiowego. Zwoje nerwowe lezace po obu stronach kregostupa laczq sie ze sobq tworzac pien wspélezulny rozciagajacy sie od podstawy czaszki do kosci guzicznej. Nadrzedne oérodki regulacyjne ezynnosci wegetatywnych znajdujq sie na régnych poziomach pnia mézgu oraz w podwzgorzu. Docieraja do nich zaréwno impulsy z receptoréw obwodowych, jak iz innych czeSci mézgo- wia. Impulsy, ktére powstajqa w tych nadrzednych ogrodkach autonomicz- nych, docierajg do komérek nerwowych rogéw bocznych rdzenia krego- wego i stad do wszystkich narzqdéw. Réwniez impulsy nerwowe powsta- jace w receptorach skéry moga odruchem wegetatywnym docieraé do migsni gladkich naczy krwionosnych skéry powodujac ich rozkurez. Pobudzenia receptoréw w skérze i w narzadach wewnetrznych dochodzq do ogrodkéw wegetatywnych w rdzeniu kregowym oraz do wyzszych nadrzednych pozioméw osrodkowego uktadu nerwowego i tam zostajq scalone, a nastepnie przelaczane na drogi wegetatywne odprowadzajace, ktore z kolei przekazuja je narzadom wykonawczym (miesniom gladkim i gruczotom). Duze znaczenie praktyezne maja podraznienia receptoréw bélowych skéry przez bodice mechaniczne. Wywoluja one bowiem zaburzenia na- ezynioruchowe w mieSsniach i narzadach wewnetrznych (tzw. odruchy skérno-trzewne) z nastepezym zastojem i obrzekiem, co bardziej nasila reakeje bolowa. Odruch ten czesto udaje sie skutecznie przerwa¢ stosujac masaz lub ¢wiczenia ruchowe. 3 — Podstawy masazu 33Rdzenh kregowy stanowi najnizsze pictro osrodkowego ukladu nerwowego. Na przekroju poprzecznym moina rozréznié lezaca na ze- wnatrz istote biatg utworzona przez wiékna nerwowe majace ostonke mielinowa oraz znajdujaca sie wewnatrz istote szarq skladajac sie z neu- ronow. Rye, 25, Budowa segmentow nerwowych tutowia: 1 — tylne nici korzeniowe, gl6w- nie czuciowe, 2 — korzenie grzbietowe, 3 — przednie nici korzeniowe, gléwnie ru- chowe, 4 — korzenie brzuszne, 5 — zwoje rdzeniowe, 6 — para nerwéw rdzenio- wych zaopatrujaca jeden segment ciata (nerwy te oddaja gatezie zaopatrujace ka- nat kregowy, miesnie grzbietu, dermatomy grzbietu, przednia éciane tulowia oraz kottezyny), 7 — plefi wspélezulny (na jeden segment przypada jedna para zwoj6w), 8 — nerwy trzewne, 9 — zwoje przedkregowe uktadu autonomicznego, 10 — zwo- je Srédécienne znajdujace si¢ w obrebie Sciany narzadu. Istota szara w przekroju ma ksztalt motyla. W rdzeniu mozna wyrézni¢ rogi przednie i rogi tylne rdzenia, a w odcinku piersiowym i ledzwiowym moina wyréznié rogi boczne. W rogach przednich znajduja sie ruchowe komérki nerwowe wysylajace aksony do mieSni szkieletowych. W ro- gach tylnych znajdujq sie czuciowe komérki nerwowe, a w rogach bocz- nych — komérki nerwowe ukladu autonomicznego. Z rdzenia kregowego wychodzi 31 par nerwow rdzeniowych taczacych go z obwodem i réwnoczesnie dzielacych go na 31 segmentéw. Kaidy nerw wychodzi z rdzenia korzeniem przednim i tylInym. Korzen przedni jest utworzony przez wiékna ruchowe, do ktérych dolgczajg wiékna ko- mérek nerwowych wspélezulnych. Korzenie tylne sktadaja sie z wldkien ezuciowych. W obrebie neuronéw rdzenia kregowego zachodzi po raz pierwszy w osrodkowym uktadzie nerwowym proces segregowania i wartosciowania informacji dostarezanych z receptoréw obwodowych. Rdzen kregowy zawiera ogrodki odruchéw sterujacych czynnosciami mieéni szkieletowych, ukladu krazenia i narzgdé6w moczowo-plciowych. Oérodki te znajduja sie pod nadzorem i kontrola wyzszych pieter osrod- kowego ukladu nerwowego. Poza tym rdzen kregowy przekazuje z m6z- 34gowia na obwéd sygnaty regulujgce czynnogci migsni_ szkieletowych i dzialanie ukladu autonomicznego. Rdzen przedluzony laczy rdzen kregowy z tytomézgowiem. W rdzeniu praediuzonym oprécz drég dogrodkowych i odsrodkowyeh znaj- duja sie tew. oSrodki zyciowe: osrodek oddechowy i osrodek na- czynioruchowy. W rdzeniu przedtuzonym znajduja sig ponadto oSrodki polykania, gryzienia, wydzielania Sliny, wymiotow, fonacji, kichania i wy- dzielania tez. Ryc, 26, Schemat unerwienia korzeniowego (wg Prusifiskie- go — 31). Tylomozgowie zawiera jadra ruchowe, informacyjne i autono- miczne. Mézdzek sklada sie z czeéci srodkowej zwanej robakiem i dwéch bocznych pélkul mdézdzku. Mézdzek potaczony jest z kresomézgo- wiem. Dzieki Scislym polgczeniom z rdzeniem kregowym, ukladem bled- nikowym i korg mézdzku otrzymuje on informacje 0 wzajemnym poto- zeniu réznych czeéci ciata, o stanie napigcia mieSni, a takze o ustawieniu glowy i catego ciata wzgledem sily ciezkosci. Uszkodzenia mozd2- ku powoduja: — atonie, czyli brak napiecia miesni, — ascenie, cechujaca sie tym, ze miegnie sq slabsze i szybciej sie mecza, — dysmetrie polegajgcq na niemoénogci dostosowania sily skurczu mieéni do zamierzonej czynnoéci, 35— adiadochokineze, czyli niezdolnos¢ wykonywania ruch6w naprze- miennych. — ataksje, ezyli niezbornos¢ ruchowg. Miedzy przodomézgowiem i tylomézgowiem lezy sré6dmézgowie sktadajace sie z blaszki czworaczej i konaréw mézgu. Znajdujace sie w Srédmézgowiu osrodki nerwowe utrzymujq napiecie miesni szkieletowych oraz wplywajq na koordynacje ruchéw i napiecie miesni szkieletowych zwiqzanych z przyjmowaniem pokarmow. Miedzymézgowie dzieli sie na wzgérzomézgowie, niskowzgérze, podwzgérze. Wzgérzomozgowie dzieli sie na wzgérze, zawzgérze i nad- wagérze. Miedzymézgowie jest stacja przekaznikowg na drodze z obwodu do kory mézgowej i odwrotnie. Znajduje sie tutaj centrala ruchéw do- wolnych. Wzgérze stanowi pierwotny ogrodek czuciowy bélu i temperatury, kté- ry we wspéldziataniu z korg m6ézgowa umodliwia lokalizacje bélu. W podwzgérzu znajduje sie wiele nadrzednych osrodkéw ukladu autono- micznego. Sq one zwiqzane z regulacjqg temperatury ciala, kierowaniem czynnosciami ruchowymi zwiazanymi z obrong calosci organizmu i regu- lujq ezynnosci wydzielnicze przysadki. mowy Pole Foie _kojorzenione ogtine “Rye, 27. Pola ezuciowe i ruchowe kory sluchowe —Stushowe Treedu Trzedu mézgowej (wg Grochmala — 9). Najwazniejsza czesciq oprécz kresomézgowia srodkowego sq parzy- ste poitkule mézgowe. Zewnetrzna warstwe mozgu stanowi bar- dzo pofaldowana istota szara bedgca kora mézgu. Poszczegélne faldy na jej powierzchni nazywa sie zakretami, zaS ograniczajqce je wgtebienia, zaleznie od gtebokosci, nazywa sie bruzdami lub szczelinami. Na kazdej pétkuli mézgu wyrdznia sie powierzchnie: grzbietowo-boczna, przyérod- kowg i podstawowg oraz bieguny: czolowy, skroniowy i potyliczny. Istota biala pétkul mézgowych sklada sie z trzech wiékien: kojarzenio- wych, spoidiowych i rzutowych. Widkna kojarzeniowe lacza poszczegélne czesci kory mézgowej w obre- bie tej samej pélkuli. Widkna spoidtowe 14czq obydwie pétkule. Widkna rzutowe, czyli projekcyjne, taczq kore mézgowa z osrodkami nizszych 36pieter ogrodkowego ukiadu nerwowego. Sq to widkna odsrodkowe i do- Srodkowe. W istocie bialej pélkuli mézgowej znajdujq sie skupiska istoty szarej tworzace jadra kresomézgowia, zaliczane do osrodk6w podkorowych. Naj- wyzsze pietro osrodkowego uktadu nerwowego stanowi kora m6zgo- wa, Kora mézgowa lacanie ze wzgérzem uwazana jest za podloze Swia- domogci. Przy omawianiu lokalizacji funkcji w korze mézgowe} wyrdania sig pola czuciowe, ruchowe, kojarzeniowo ogélne i kojarzeniowe spe- cjalne. Pola czucia sq odzwierciedleniem powierzchni czuciowej ciata. Im wiekszq liczbe receptoréw ma dana okolica, tym wiekszy obszar w korze mézgowej zajmuje jej przedstawicielstwo. Pola kojarzeniowe ogélne sq podiozem pamieci i zlokalizo- wane sq w czesciach plat6w ciemieniowego, potylicaznego i skroniowego. Pola kojarzeniowe specjalne sq reprezentacjg narzadéw zmystéw: stuchu (w placie skroniowym), wzroku (w ptacie potylicanym), wechu i smaku. Pola ruchowe kory m6ézgowej sa érédtem powstawania wzorcéw ruchowych, ktore z kolei sq przekazywane na obw6d drogami piramidowymi. Z polem ruchowym kory zwiqzany jest ogrodek ru- chowy mowy Broca, ktérego uszkodzenie powoduje utrate zdol- nosci méwienia, przy zachowaniu zdolnogci rozumienia mowy. 5. KLASYCZNY MASAZ LECZNICZY Klasyczny masaz leczniczy jest to takie zastosowanie klasyeznych technik masazu, ktorych celem bedzie uzyskanie efektu terapeutycznego z uwzg- lednieniem istniejacych u chorego warunkéw anatomicznych i fizjopato- logicznych. Istotne znaczenie ma przestrzeganie przez wykonujgcego zabieg zale- cen, wskazan i przeciwwskazan lekarza. Do podstawowych technik masazu klasycznego za liczamy: — glaskanie, — rozcieranie, — ugniatanie, — oklepywanie, — wibracje, — wstrzasanie. Szczegétowe oméwienie tych technik przedstawiono w kolejnych roz- dziatach podrecznika. 375.1. OgéIne zasady stosowania masazu Masaz klasyczny jako bodziec mechaniczny, ktérego irédlem jest odpo- wiednia praca rak masazysty na tkankach pacjenta, wywotuje ze strony organizmu reakcje zwana odcezynem. Odczyn ten zalezy od wielu ezynnikéw, kt6rych nie wolno pominaé w dawkowaniu masazu. 5.2. Powierzchnia objeta masazem i czas trwania masazu Aktualnie przyjmuje sie, ze minimalng powierzchnia do wywotania od- ezynu jest 10% powierzchni ciala, przy czasie trwania 10 minut. Zmniej- szenie powierzchni objetej masazem lub skrécenie czasu niekorzystnie odbija sie na wielkosci pobudzenia ukladu kragenia. Jest oczywiste, ze inaczej reaguje na masaz dziecko niz cztowiek dorosty, inaczej osoba zmeczona niz wypoczeta, inaczej choleryk niz flegmatyk. Chceac dostar- ezyé kazdemu masowanemu odpowiedniq do wywolania odczynu ilosé bodzcéw nalezy uwzgledni¢é wszystkie charakterystyczne indywidualne cechy psychofizyczne. 5.3. Sita, rytm i tempo wykonywania masaiu Jako kryterium przyjeto postugiwanie sie progiem bolesno$ci. Prawidtowo wykonywany masaz klasyczny powinien byé wykonany z si- ta tuz pod progiem bolesnosci, tj. na tyle silnie, aby nieduze zwiekszenie sily ucisku bylo bolesne. Nalezy przy tym pamieta¢, ze prog bolesnosci zmienia sie i jest uzalezniony od zmeczenia i stanéw emocjonalnych pa- cjenta. Zgodnie z prawem Arnd-Schulza_ obcigzenie bodécem nalezy rozpatrywaé pod katem reakcji osrodkowego ukladu nerwowego. Masaz wykonywany lekko, ponizej progu bolesnosci, dziata tonizujaco i uspokajajaco na uklad nerwowy. Masaz wykonywany silnie na progu bolesnosci dziata hamujaco na uklad nerwowy, natomiast masaz wykonany bardzo silnie, powyzej progu bolesnosci znosi reakcje ze strony ukladu nerwowego. Réwniez rytm i tempo wykonywania masazu wplywajq na reakeje tkanek masowanych. Masaz wykonywany wolno i rytmicznie stanowi bodziec lagodniejszy, bardziej uspokajajacy niz masaz wykonywany szybko i arytmicznie. Na sile bodéca w znacznym stopniu wplywa rownieZ odpowiedni dobér tech- niki masazu, Gtaskanie lub rozcieranie sq technikami o dziataniu rozluz- niajqco-przeciwbélowym w przeciwienstwie do oklepywania czy ugnia- tania. Niezaleznie od zasygnalizowanych powyzej niezbednych para- metrow zabiegu, poprawnose wykonania masazu wymaga spelnienia nidej wymienionych warunkéw: 38a) tkanki masowane powinny byé rozluénione. W celu uzyskania roz- lugnienia tkanek stosuje sie odpowiednie ulozenie okolic masowanych, b) podczas masazu nalezy uwzglednié stopniowe przechodzenie od bo- dacéw na tkanki powierzchowne do bodzcéw na tkanki glebiej potozone, c) podezas wykonywania masazu powinno sig uwzglednié stopniowe stosowanie bodicéw stabych do bodzcéw silniejszych, pamietajac, ze na site bodica sklada sie rodzaj zastosowanej techniki, sita ucisku i indy- widualna wraéliwosé tkanek, d) przy stosowaniu masazu nalezy uwzglednié odpowiedni kierunek wykonywania masazu, zgodny z anatomiczna budowa okolicy masowej. Jako podstawowe przyjmuje sig kierunki: — dla uktadu zylnego kierunek dosercowy, — dla ukladu chtonnego kierunek do najblizszych weztéw chtonnych, — dla ukladu nerwowego kierunek od odcinkow obwodowych do osrodkowego uktadu nerwowego, — dla miesni kierunek zgodny z ich anatomicznym przebiegiem, e) w przypadku wystapienia wielu objawow chorobowych, nalezy w pierwszej kolejnosci stosowaé masaz na objawy najbardziej uciqtliwe. Dotyczy to réwniez doboru techniki masazu w zaleznosci od objawow — im wieksza dolegliwos¢, tym tagodniejsza technika masazu. 5.4. Tok zabiegu masazu Podstawowa informacja dla masazysty jest podanie w skierowaniu lekar- skim rozpoznania zasadniczego do stosowania masazu oraz wystepujacych schorzen wspélistniejgcych u chorego kierowanego na zabieg. Sq to ko- nieczne dane niezbedne do prawidiowego wykonania zabiegu leczniczego przez kwalifikowanego masazyste. W Medycznym Studium Zawodowym im. L. Hirszfelda we Wroclawiu opracowano ramowy tok postepowania przy zabiegu masazu, ktéry umoZ- liwia opracowanie szczegdlowej osnowy zabiegu stosownie do okreslonego przez lekarza rozpoznania. Tok ten sklada sie z trzech czesci: I czeSé wstepna — trwajgca od 3 do 10 minut 1) zapoznanie sie ze zleceniem lekarskim, 2) uzyskanie dodatkowych informacji od chorego 0 wystepujacych do- legliwosciach, 3) zorganizowanie stanowiska pracy w niezbedne, odpowiednic dla da- nego chorego pomoce, 4) poinformowanie chorego o sposobie przygotowania sie do zabiegu i ewentualnie pomoc choremu w rozebraniu sie, przyjeciu wlasciwej po- zycji do zabiegu oraz odpowiednie odstoniecie miejsca zabiegu, 395) przygotowanie tkanek do zabiegu (rozluznienie miesni chorego, zde- zynfekowanie skéry chorego i rak masazysty). IL ezesé glowna — trwajaca od 10 do 30 minut: A. Faza przygotowawcza: 1) palpacyjna ocena reaktywnoéci tkanek i reakcji ogélnej chorego, 2) palpacyjna ocena wystepowania zmian tkankowych (przeczulica, na- piecie miesniowe, zmiany lacznotkankowe, tkliwosé bélowa), 3) masaz wstepny okolic funkcjonalnie zwiqzanych z miejscem wyste- powania schorzenia B. Faza wlasciwa: 1) masaz tkanek powierzchownych w okolicy zmian chorobowych, 2) masaz tkanek glebiej polozonych w okolicy zmian chorobowych (0 ile nie ma przeciwwskazan). C. Faza utrwalajqea: 1) masaz tkanek funkcjonalnie zwiqzanych z procesem chorobowym, 2) ruchy bierne lub ezynne w stawach funkcjonalnie zwigzanych z oko- licq masowana w fazie wiasciwej. III ezesé koricowa — trwajaca od 5 do 10 minut: 1) oczyszezenie skéry chorego i rak masazysty po zabiegu, 2) poinformowanie chorego 0 przewidywanych reakcjach po zabiegu, 3) pomoc choremu w ubraniu sie oraz poinformowanie chorego o za- chowaniu sie po zabiegu, 4) uporzadkowanie stanowiska zabiegowego. Oczywiste jest, ze proporcje czasowe miedzy poszczegélnymi fazami zabiegu moga ulegaé zmianie stosownie do rodzaju schorzenia, kolejnogci zabiegu i reaktywnoésci chorego. W fazie przygotowawczej celem jest uzyskanie efektu rozluéniajacego, Tozgrzewajacego, poprawiajacego krazenie i podnoszqacego gotowosé ukta- du nerwowego do przewodnictwa bodécéw wystepujacych w fazie wlasci- wej. Dobér techniki masazu w fazie wiasciwej uzalezniony jest od okoli- cy masowanej i rodzaju schorzenia zasadniczego. O ile czes¢ wstepna i koftcowa przedstawionego ramowego toku zabiegu masazu nie bedzie ulegata zasadniczym zmianom to zmienng bedzie czes¢ gléwna, ktéra wy- maga kaidorazowego opracowania szczegdlowej osnowy zabiegu odpo- wiednio do zalozonego w zabiegu jednostkowym celu terapeutycznego. 406. TECHNIKA WYKONYWANIA KLASYCZNEGO MASAZU LECZNICZEGO 6.1. Przygotowanie pacjenta do zabiegu Praygotowanie pacjenta do zabiegu wynika 2 toku zabiegu i podstawo- wych wymog6w higienicznych. Chory powinien odstoni¢ miejsce zabiegu przez odpowiednie rozebranie sie. Istotne jest, aby zapewnié swobodny przeplyw krwi i chtonki w obre- bie obszaru masowego. Odziez, zwlaszcza powyzej miejsca masazu, nie moze uciskaé tkanck. Skéra pacjenta powinna byé czysta i nie moga na niej wystepowa¢ zadne zmiany chorobowe mogace stanowié Zrédio in- fekeji lub pogorszenia sie stanu zdrowia chorego. Stosownie do okolicy zabiegu chory powinien utozyé sie na stole do masazu w odpowiedniej pozycji, ktérych opis zamieszczono ponizej. Po ulozeniu chorego nalezy go przykry¢ czystym przescieradtem tak, aby tylko miejsce zabiegu byto odstoniete. Istotne jest r6wniez poinformowanie pacjenta o odezuciach, jakie moga wystepowaé podezas zabiegu i sposobie zachowania si¢ pacjenta podezas zabiegu (rozluénienie sie psychiczne i fizyczne, informacja o odezuciach). 6.2. Utozenie rozluzniajace Odpowiednie ulozenie do masazu ma za zadanie: —unikanie bélu przy maksymalnym rozluénieniu migsni i aparatu wiezadlowego, — unikanie czestych zmian ulozenia chorego, — odpowiednie odstoniecie masowanych czesci ciata, — zapewnienie ergonomicznego dostepu masazysty do chorego. Rozréinia sie wiele ulozen pacjenta w zaleznosci od okolic wykony- wania masazu. Podstawowa zasada jest takie utofenie chorego lub okolicy masowanej na stole do masazu, aby zapewni¢ wygodng rozluéniona, a w niektérych przypadkach drenazowa pozycje ciala. Nie bez znaczenia jest rowniez wyeliminowanie niekorzystnie wplywajacych na pacjenta czynnikéw zewnetrznych, jak np.: hatasu, zimna, zbyt jaskrawego oSwietlenia czy obecnosci oséb trzecich. Rozréénia sie kilka pozycji ulozeniowych pacjenta. 416.2.1. Pozycja lezaca tytem W ulozeniu tym nalezy w odcinku lordozy szyjnej ulozyé mala podu- szeczke lub maly plaski walek w celu odciggenia tego odcinka kregostu- pa. Odcigzenie odcinka ledéwiowego kregoslupa uzyskujemy przez ulo- zenie konezyn dolnych w nieduzym zgieciu w stawach biodrowych i ko- lanowych. Uzyskujemy to przez podtozenie w okolicy podkolanowej wa- leczkéw 0 wysokogci odpowiedniej do zmiany kata pochylenia miednicy. W ulozeniu tytem nalezy pamieta¢, ze u pacjentéw ze schorzeniami ukla- du oddechowego i serca, gorna czeS¢ tulowia powinna byé ulozona nieco wyzej. Konczyny gérne nalezy ulozy¢ w nieduzym odwiedzeniu (ok. 30°) i zgieciu w stawach lokciowych (ok. 100°). Rye. 28. Pozycja leigca tylem. 6.2.2, Pozycja lezqca przodem Ulozenie to wymaga wyréwnania fizjologicznej lordozy kregostupa przy uzyciu ptaskiej poduszki. Glowa powinna byé utozona na boku, twarza zwrécona do masaiysty. W przypadku wykonywania masazu w okolicy karku i obrecay konczyny gornej, gtowe nalezy ulozyé w pototzeniu érod- kowym, podktadajgc pod czoto plaska poduszeczke lub walek. W celu uzyskania rozluénienia miesni grzbictu, nalezy pod barki utozyé male plaskie waleczki. W okolicy stawsw skokowych nalezy podktadaé watek w celu rozlugnienia miesni koriczyn dolnych. 42Ryc. 29. Pozyeja lezaca przodem. 6.2.3. Pozycja lezaca na boku Wymagane jest ulozenie glowy na poduszce i) podtozenie miekkiego walka pod talie w celu zmniejszenia napie¢ miesni w odcinku szyjnym i pier- siowo-ledzwiowym. Konczyny gérne ugiete w tokciach powinny spoczy- waé przed tulowiem. Dolna noga spoczywa lekko zgieta na podiozu, a gérna noga, lekko ugigta, powinna spoczywa¢ na dlugim watku wzdluz podudzia. Rite : Ryc. 30. Pozycja le#aca na boku. 436.2.4. Pozycja siedzaca W pozycji tej istotne jest stabilne, wygodne i rozluéniajace jak najwigcej miegni, usytuowanie pacjenta. Przy masazu okolic glowy, karku, obreczy koniczyny gérnej konieczne jest podparcie glowy i ustabilizowanie konezyn gérnych przez oparcie dioni na biodrach. Przy masazu koriczyn gérnych konieczne jest ulozenie masowanej konczyny na stole 0 wysokosci odpowiedniej dla uzyskania rozluznienia masowanej okolicy. Przy masazu okolic stawow wymagane jest indywidualne, oparte na podstawach biomechanicznych, dobieranie pozycji rozluéniajacych. Rye. 31. Pozyeja siedzaca stoso- wana przy masaiu okolic kar- ku i obreczy koficzyny gérnej. 6.3. Technika gtaskania Glaskanie jest technika masazu klasycznego polegajacq na wykonywaniu rekoma masazysty ruchéw posuwistych po tkance masowanej. Gtaskanie mozna wykonywaé strona dioniowa reki lub strong grzbietowa reki. Po- nadto glaskanie czesto wykonuje sie innymi czesciami reki, np.: opuszka- mi paleéw. Dion wykonujqca glaskanie moze byé ulozona na tkankach 44masowanych prostopadle lub poprzecanie. Palce moga byé zlaczone lub rozstawione. Istotne jest, aby przy gtaskaniu cata powierzchnia masujaca reki Scigle przylegata do tkanek, a sila nacisku byla réwnomiernie rozlo- zona. Kierunek wykonywania masazu musi by¢ 2godny z anatomicznym przebiegiem naczya Zylnych i limfatycanych. Wybér sposobu wykonywania glaskania jest uzaleaniony od okolicy masowanej i zadania terapeutycznego. W technice glaskania wyréinia sie gtaskanie plaskie i obejmujace. Rye, 32. Technika glaskania plaskiego. Gtaskanie plaskie i obejmujace moze byé powierzchow- ne i glebokie. W pierwszym przypadku reka masujqca delikatnie, bez na- cisku wykonuje gtaskanie, w drugim zag reka wykonuje gtaskanie ze znacznym uciskiem. Glaskanie powierzchowne stosuje sie glownie w fazie wstepnej zabiegu, przy dominacji objawow bélowych, miedzy poszezegél- nymi fazami zabiegu oraz wszedzie tam, gdzie wskazany jest bodziec lagodny i uspokajajacy. Glaskanie to wykonuje sie powoli, rytmicznie w tempie 24—25 glaskan na minute (Kunicew). Glaskanie powierzchow- ne wykazuje uspokajajace dzialanie na uklad nerwowy, obniza pobudli- wosé emocjonalna i sprzyja rozlugnieniu migsniowemu. Poprawia réw- niez wazomotoryezng funkeje naczyn skérnych, stymuluje procesy wy- miany w skérze i podskérnej tkance lacznej. Glaskanie gtebokie przyspiesza krazenie krwi i chlonki, zmniejszajac zastoje i obrzeki. Pod wplywem glaskania glebokiego wchta- nianie ptynéw z podskérnej tkanki lgeznej zwieksza sie 0 16—58% (Ku- 45