Professional Documents
Culture Documents
JEDNOSTKACH CHOROBOWYCH
CZ II
5
Adam Zborowski
MASA W WYBRANYCH
JEDNOSTKACH CHOROBOWYCH
CZ II
Kraków 1999
Korekta: Sabina wierk
Projekt ok adki: Pawe Buszewicz
Wydanie I
ISBN 83-87046-00-0 ca
ISBN 83-87046-02-7 cz II
Wydawnictwo AZ Kraków, ul.
Stawowa 179/4 tel (012) 636
45 10
© 1999 by Adam Zborowski
Wszelkie prawa zastrze one.
Reprodukowanie oraz publikowanie
fragmentów lub ca ci niniejszej ksi ki
dopuszczalne jest za zgod autora.
Sk ad i amanie: Wydawnictwo AZ
Druk: Drukarnia PERFEKT
Kraków, ul. Bronowicka 63
tel.(012)63617 96
SPIS TRE CI
Od autora ............................................................................................ 9
Wprowadzenie .................................................................................. 11
wywiad ................................................................................... 15
czas trwania masa u ............................................................... 16
si a masa u ............................................................................. 17
cz stotliwo zabiegów ........................................................... 17
5
- zw enie lub niedro no t tnic wie cowych......................... 93
- dusznica bolesna........................................................ 94
- zawa serca................................................................ 96
- chirurgia serca.................................................................... 101
- rozrusznik serca....................................................... 101
2. Choroby naczy ........................................................................... 104
- choroby t tnic..................................................................... 104
- stwardnienie t tnic (mia yca)................................. 104
- zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczy .................... 106
- choroba Raynauda .................................................... 114
- samoistna sinica ko czyn......................................... 119
- choroby ......................................................................... 121
- zapalenie ........................................................... 121
- zakrzepowe zapalenie ......................................... 122
- ylaki podudzi......................................................... 126
6
5. Choroby neuronów czuciowych ................................................... 200
- wi d rdzenia .......................................................................200
6. Inne choroby mózgu i rdzenia kr gowego ..................................... 204
- choroba Parkinsona............................................................. 204
- stwardnienie rozsiane (SM).................................................. 207
- poprzeczne zapalenie rdzenia .............................................. 212
7. Uszkodzenia nerwów obwodowych.............................................. 214
- pora enie nerwu okciowego................................................218
- pora enie nerwu po rodkowego ......................................... (! 22/
- pora enie nerwu promieniowego......................................... 226
- pora enie Erba ................................................................... 233
- pora enie Klumpkego.......................................................... 238
- pora enie nerwu udowego .................................................. 241
- pora enie nerwu strza kowego wspólnego............................. 247
- pora enie nerwu kulszowego ............................................... 250
- pora enie nerwu twarzowego.............................................. 251
8. Zespo y bólowe korzeniowe.......................................................... 256
- rwa kulszowa ...................................................................... 257
- nerwoból mi dzy ebrowy i zapalenie
nerwów mi dzy ebrowych ................................................... 275
- rwa barkowa ...................................................................... 278
7
2. Przewlek e odmiedniczkowe zapalenie nerek................................ 329
Adam Zborowski
9
WPROWADZENIE
11
Nale y zdawa sobie spraw , e ka dy uraz tkanek,
infekcja czy choroba wywo uje odczyn zapalny i zasadni-
czym celem dzia alno ci fizjoterapeuty jest leczenie na-
st pstw tego odczynu zapalnego.
Procesy metaboliczne zachodz ce przez ca e ycie w
organizmie maj na celu utrzymanie go w stanie integralno ci,
jednak e w nast pstwie urazu lub tocz cego si procesu pato-
logicznego tkanki maj ograniczon zdolno regeneracji.
Odnowa przez powstanie tkanki pierwotnej odbywa si w
ko ciach, tkance w óknistej i tkankach pochodzenia nab onko-
wego. Bardziej zró nicowane tkanki, takie jak mi nie i tkanka
nerwowa, ulegaj zwyrodnieniu, poniewa odnowa odbywa
si tu tylko za pomoc tkanki bliznowatej.
Ka dy odczyn zapalny w obr bie uk adu kr enia pro-
wadzi do powstania zmian zwyrodnieniowych. Zasadniczym
skutkiem tych zmian jest upo ledzenie kr enia. Tkanki po-
zbawione krwi ulegaj martwicy.
Skóra staje si sucha i papierowa", atwo ulega p kni -
ciom, które mog by wrotami zaka enia. Tkanka
óknista ulega zgrubieniu i obkurczeniu, utrudniaj c
wykonywanie ruchów.
Niemo no dostarczenia mi niom dodatkowej ilo ci
tlenu sprawia, e ich si a jest zmniejszona, a zdolno do
wysi ku niewielka. Przy d ej trwaj cym okresie niedo-
krwienia w ókna mi niowe ulegaj zanikowi i trac
swoje w ciwo ci.
W uk adzie nerwowym ju po stosunkowo krótkim czasie
dochodzi do zw óknie , obumierania i martwicy. Odczyn
zapalny, wyst puj cy w którejkolwiek cz ci uk adu
oddechowego, prowadzi do znacznej hipowentylacji. Nawet
je eli nie ma zaburze w uk adzie kr enia, procesy
metaboliczne nie mog przebiega prawid owo, poniewa
nasycenie tlenem jest niewystarczaj ce i dochodzi do groma-
12
dzenia si dwutlenku w gla. Wydolno uk adu kr enia nie
ma zatem znaczenia, gdy dosz o do zaburzenia wentylacji i na
odwrót.
Tkanka czna, b ca podstawow w organizmie ludz-
kim, jest równie zasadnicz tkank bior udzia w procesie
odnowy. Jej odpowiedzi na odczyn zapalny jest regeneracja.
Do procesu regeneracji wykorzystywany jest w óknik, a nad-
miar w óknika prowadzi do powstawania zrostów, które ogra-
niczaj zakres ruchów i powoduj , e s one bolesne.
Odczyn zapalny w mi niach mo e równie doprowa-
dzi do powstania zrostów. Po pierwsze dlatego, e uszkodze-
nie w ókien prowadzi do powstania blizny i po drugie -
poniewa mi nie s otoczone tkank czn . Obydwa te
elementy prowadz do ograniczenia si y i czynno ci mi nia.
Odczyn zapalny w którejkolwiek cz ci uk adu nerwo-
wego prowadzi do powstania nieodwracalnych zmian zwyro-
dnieniowych (mimo zdolno ci do ograniczonej regeneracji).
Dochodzi mo e mi dzy innymi do pora enia wiotkiego lub
spastycznego, zaburzenia koordynacji ruchów, zaburzenia czu-
cia.
Z powy szych rozwa wynikaj pewne zasady
maj ce zasadnicze znaczenie w rehabilitacji chorego.
13
2. Utrzymanie lub zwi kszenie ruchomo ci stawów. Aby
móc wykona nawet prosty ruch, staw musi posiada mo liwie
najwi ksz ruchomo . Nale y pami ta , e ka dy uraz uszka-
dzaj cy jeden staw upo ledza funkcjonowanie innych stawów.
Stwarza to bardzo cz sto konieczno leczenia i usprawniania
tak chorych, jak i zdrowych stawów.
14
Obserwacje kliniczne pokazuj , e rzadko choroby prze-
biegaj w sposób typowy, tak wi c i post powanie rehabilita-
cyjne b dzie wymaga o bardzo indywidualnego podej cia,
uzale nionego od wielu parametrów charakterystycznych dla
danego pacjenta. Aby dobra optymalny sposób post powania
rehabilitacyjnego, cz stotliwo i czas trwania zabiegów, nie-
zb dne jest (poza rozpoznaniem lekarskim) zebranie wnikli-
wego wywiadu od pacjenta.
WYWIAD
15
ci nienie krwi (nale y mierzy przed i po zabiegu),
czy nie odczuwa dolegliwo ci sercowych,
czy nie ma k opotów z oddychaniem,
co si zmieni o, czy pojawi y si b ust pi y jakie dolegli-
wo ci,
jak si pacjent czu po poprzednim masa u,
czy nie by o k opotów ze stolcem i moczem (przy masa u
pow ok i narz dów jamy brzusznej),
ogólne samopoczucie,
je eli pacjentem jest kobieta, nale y upewni si , e nie jest
w okresie menstruacji,
jak dawno spo ywa posi ek (przy masa u pow ok i narz dów
jamy brzusznej),
jaki zabieg by wykonywany bezpo rednio przed przyj ciem
na masa ,
czy by y podawane jakie zastrzyki, je li tak jakie (istotne w
przypadku podania np. blokady).
3. Informacje dodatkowe.
Wszelkie informacje mog ce mie zwi zek z chorob , uzyska-
ne od pacjenta w rozmowie prowadzonej podczas masa u, np.:
jakie powa niejsze choroby przechodzi ,
czy prowadzi aktywny tryb ycia,
czy w trakcie ycia mia du o urazów,
czy by y wykonywane zabiegi chirurgiczne i dlaczego itp.
C STOTLIWO ZABIEGÓW
17
I. CHOROBY UK ADU
ODDECHOWEGO
18
W leczeniu fizykalnym we wszystkich przypadkach cho-
rób narz du oddechowego na plan pierwszy wysuwaj si dwa
ówne zadania:
utrzymanie dro no ci dróg oddechowych,
zwi kszenie wentylacji.
19
Z chorobami górnych dróg oddechowych jako masa y-
ci mamy niewiele do czynienia, natomiast w chorobach oskrze-
li, p uc i op ucnej fizjoterapia odgrywa bardzo wa rol .
20
l. PRZEWLEK Y NIE YT OSKRZELI
(BRONCHITIS CHRONICA)
21
W ka dym przypadku utrudniony jest wydech. Wskutek
utrudnionego oddychania i ustawicznego kaszlu tkanka p ucna
z czasem ulega rozci gni ciu. Stan taki nazywamy rozedm .
Zmiany te nie pozostaj bez wp ywu na serce i uk ad kr enia.
Ustawiczny kaszel obci a serce. W ci kich przypadkach
przy wspó istnieniu rozedmy wiele naczy w osowatych w
ucach ulega zamkni ciu. W zwi zku z tym prawa komora
musi wykonywa wi ksz prac , by przepompowa krew
przez zmniejszon ilo naczy . Prowadzi to do przerostu i
rozszerzenia cian tej komory. W wyniku tych zmian zwi ksza
si ci nienie w uk adzie ylnym z nast powym zastojem w
uk adzie y wrotnej.
Wyra nymi objawami i dolegliwo ciami s :
Kaszel, który pojawia si szczególnie w zimie, jest
coraz bardziej uporczywy i z ka dym rokiem trwa d ej,
wreszcie utrzymuje si przez ca y rok. Zwykle najsil-
niejszy jest w nocy i wczesnym rankiem.
wiszcz cy oddech i zw enie wiat a oskrzeli (szcze-
gólnie rano).
Plwocina sk pa lub obfita.
Duszno objawiaj ca si szczególnie przy wysi ku,
np. wychodzeniu po schodach.
Stosowane zabiegi
22
OKRES OSTRY
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
OKRES PRZEWLEK Y
Fizykoterapia
23
fioletowe, pr dy interferencyjne, diatermi krótkofalow , dia-
termi mikrofalow , ultrad wi ki, magnetoterapi , zabiegi
wodne, k piele solankowo - jodowo - bromowe, kuracj pitn .
Masa
Kinezyterapia
25
Rys. 2. Segmenty p uca prawego:
1. segment szczytowy,
2. segment tylny,
3. segment przedni,
4. segment boczny,
5. segment przy rodkowy,
6. segment szczytowy p ata dolnego,
7. segment podstawny tylny,
8. segment podstawny boczny,
9. segment podstawny przy rodkowy (sercowy),
10. segment podstawny przedni
26
Rys. 3. Segmenty p uca lewego:
1. segment szczytowo - tylny (dwucz ciowy),
2. segment przedni,
3. segment j zyczkowy górny,
4. segment j zyczkowy dolny,
5. segment szczytowy p ata dolnego,
6. segment podstawny przy rodkowy (sercowy),
7. segment podstawny przedni,
8. segment podstawny boczny,
9. segment podstawny tylny
27
UMIEJSCOWIENIE ENIE CHOREGO
ZMIAN .
aty górne pozycja siedz ca lub pó siedz ca z rotacj na bok lub dc przodu,
segmenty szczytowe w zale no ci od umiejscowienia zmian
28
Zadania te realizuje si przez stosowanie drena u u e-
niowego w odpowiedniej pozycji, zale nej od umiejscowienia
zmian (Tab. 1). Chory powinien przebywa w tym u eniu 3
razy dziennie po 1 godzinie lub 4-6 razy dziennie po pó
godziny.
Ponadto stosuje si nauk oddychania dolno ebrowego
i przeponowego oraz wiczenia zmierzaj ce do rozlu nienia
mi ni mi dzy ebrowych zewn trznych, a tak e wiczenia
ogólnousprawniaj ce.
2. ROZSTRZENIE OSKRZELI
(BRONCHIECTASIS)
29
Guzów lub t tniaka, który uciska i zamyka wiat o
oskrzeli.
Odoskrzelowego zapalenia p uc.
Gru licy.
Infekcji wirusowej przebytej w dzieci stwie. Proces
chorobowy os abia cian mi niow oskrzeli,
które wskutek jednej z wy ej wymienionych przyczyn ulegaj
rozszerzeniu.
Powstaj cy stan za
palny ciany oskrzelowej
prowadzi do dalszego
os abienia, rozszerzania,
a niekiedy owrzodze
oskrzeli. Na miejscu na
onka migawkowego rozwija
si nab onek p aski,
co jeszcze bardziej utrudnia
usuwanie luzu z
uc. ciany rozszerze
ulegaj przekrwieniu i
Rys. 4 mog wyst pi krwawie-
nia. Rozstrzenie oskrzeli mo e
obejmowa ka cz p uc, najcz ciej jednak zaj te
bywaj p aty dolne. Ruchomo klatki piersiowej jest
upo ledzona, a je eli proces chorobowy jest jednostronny,
mo e doj do skrzywienia bocznego kr gos upa, wkl ci
zwróconego ku stronie chorej. Podstawowe objawy i
dolegliwo ci:
ytki oddech, duszno i sinica,
cz cy kaszel i krwioplucie,
wykrztuszanie du ej ilo ci luzowo-ropnej plwociny,
cuchn cy oddech,
ogólne znu enie i os abienie,
30
zmiany radiologiczne i szmery oddechowe,
palce u rak i nóg przybieraj kszta t pa eczko waty.
Choroba post puje powoli, dobrze reaguje na leczenie
farmakologiczne i fizykalne, jednak mo e si sko czy po-
wstaniem serca p ucnego i niewydolno ci prawokomorow .
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Stosuje si inhalacje:
z antybiotyków,
31
z leków rozszerzaj cych oskrzela,
z leków rozrzedzaj cych wydzielin oskrzeli.
Poza tym mo na wykonywa diatermi krótkofalow
diatermi mikrofalow i magnetoterapi .
Masa
Kinezyterapia
32
W przypadku leczenia chirurgicznego zarówno post po-
wanie w masa u, jak i kinezyterapii jest takie jak po zabiegach
torakochirurgicznych.
3. DYCHAWICA OSKRZELOWA
(ASTHMA BRONCHIALE)
33
U ludzi z przewlek dychawic oskrzelow wyst puje
tendencja do ukszta towania si klatki piersiowej beczkowa-
tej" z uniesionymi ebrami, wysokimi barkami i wydatnymi
przednimi mi niami szyi. Ruchomo klatki piersiowej jest
upo ledzona, a oddech powierzchowny. Chory oddycha wy-
cznie górn cz ci klatki piersiowej.
Stosowane zabiegi
OKRES NAPADU
Fizykoterapia
Masa
34
Rys. 6
Rys. 7
35
Rys. 8
Rys. 9
36
Kinezyterapia
OKRES MIEDZYNAPADOWY
Fizykoterapia
37
Masa
Kinezyterapia
38
Rys. 10
Rys. 11
39
Zaj cia sportowo-rekreacyjne, przede wszystkim p y-
wanie w ciep ej wodzie.
wiczenia oddechowe z nauk kontrolowania oddy-
chania.
wiczenia oddechowe wszystkimi torami.
4. ROZEDMA P UC
(EMPHYSEMA PULMONUM)
40
w cianach oskrzelików, lejków i p cherzyków,
os abienie cian p cherzyków przez kaszel i utrudniony
wydech w nie ytach oskrzelowych,
powtarzaj ce si napady dychawicy,
os abienie zwi zane z wykonywanym zawodem (dmu-
chanie szk a, gra na instrumentach d tych). Wszystkie
te przyczyny mog prowadzi do powstania
zmian patologicznych. Rozd cie p cherzków p ucnych pro-
wadzi do zaniku przegród pomi dzy s siaduj cymi komorami,
co powoduje, e cz si one ze sob . Naczynia w osowate
oplataj ce p cherzyki p ucne tak e ulegaj rozci gni ciu i
ostatecznie zarastaj , a to jest powodem przeci enia prawej
po owy serca. Wszystko to prowadzi do niedostatecznej wy-
miany gazowej, co odbija si na ogólnym stanie ut enowania
tkanek.
Wskutek ustalenia klatki piersiowej w pozycji wdecho-
wej mo e dochodzi do przekrwienia narz dów jamy brzu-
sznej . Dochodzi równie do zmiany kszta tu klatki piersiowej.
ebra podnosz si , a barki przyjmuj nienaturalnie wysok
pozycj . Powstaje klatka piersiowa beczkowata".
Z powodu utraty ruchomo ci klatki piersiowej i tym
samym sp ycenia oddechu zmniejsza si dzia anie ss ce.
41
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
42
czenia uzale niony jest od zmian cznotkankowych w p u-
cach i jest on znacznie lepszy w przypadkach wie ych ani eli
w utrwalonych rozedmach. Rozlu nienie napi tych mi ni
oraz stwardnie tkanki cznej usuwa podra nienia kaszlowe.
Stosujemy post powanie omówione w ksi ce pt. Masa
segmentarny", wyd. II, w rozdziale Masa w chorobach dróg
oddechowych", str. 156.
Chwyt spr ynowania klatki piersiowej" wykonujemy
dopiero po odzyskaniu elastyczno ci klatki piersiowej.
Kinezyterapia
Stosuje si :
nauk oddychania dolno ebrowego i przeponowego,
wiczenia zmierzaj ce do rozlu nienia mi ni mi dzy-
ebrowych i uelastycznienia klatki piersiowej,
wiczenia ogólnousprawniaj ce.
wiczenia nale y prowadzi ostro nie i z niewielk
ilo ci powtórze .
U chorych w starszym wieku ze zmianami w tkance
ucnej i w sercu mo na prowadzi wiczenia jak w przypad-
kach kardiochirurgicznych.
43
5. ZAPALENIE P UC P ATOWE
(PNEUMONIA LOBARIS)
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
45
Masa
Kinezyterapia
Fizykoterapia
Masa
46
Pozycja Opis u enia
Fizykoterapia
Masa
48
Drugi sposób - post powanie klasyczne. W masa u
nale y zwróci szczególn uwag na rozlu nienie mi ni mi -
dzy ebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersio-
wym. Stosujemy g askania, rozcierania, ugniatania pod ne i
delikatne roztrz sanie.
W miar poprawy stanu zdrowia nale y do czy wibra-
cj (w przestrzeniach mi dzy ebrowych i ca ej klatki piersio-
wej) wykonywan przy pog bionym wdechu i pog bionym
wydechu pacjenta oraz oklepywanie eczko we i spr yno-
wanie klatki piersiowej".
W tym okresie nale y zaj si równie korekcj bocz-
nego skrzywienia kr gos upa. (Post powanie omówione w
cz ci pierwszej w rozdziale pt. Zniekszta cenia kr gos upa",
str. 255).
Kinezyterapia
49
6. ZAPALENIE P UC ODOSKRZELOWE
(BRONCHOPNEUMONIA)
50
W niektórych przypadkach mo e powsta ropie p uc
albo ca e obszary p ucne mog ulec zgorzeli. Cz stym nast p-
stwem bywa zw óknienie p uc i rozstrzenie oskrzeli.
OKRES REKONWALESCENCJI
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
51
W masa u mo na wyró ni dwa sposoby post powania.
Pierwszy sposób - post powanie segmentarne. Odo-
skrzelowe zapalenie p uc jest jednym z g ównych wskaza do
stosowania masa u segmentarnego. Masa u atwia odksztu-
szanie i poprawia zmniejszon elastyczno klatki piersiowej.
Stosujemy post powanie omówione w ksi ce pt. Ma-
sa segmentarny", wyd. II, w rozdziale Masa w chorobach
dróg oddechowych", str. 156. W miar poprawy stanu zdrowia
do czamy chwyt spr ynowania klatki piersiowej".
Kinezyterapia
UWAGA!
52
7. ZW ÓKNIENIE P UC
(FIBROSIS PULMONUM)
53
zdrowej. Obserwuje si równie zanik mi ni obr czy barko-
wej po stronie chorej.
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
UWAGA!
Kinezyterapia
8. ZAPALENIE OP UCNEJ
(PLEURITIS)
55
2. wtórne - b ce nast pstwem pierwotnej infekcji w innym
miejscu.
Wyró niamy dwie odmiany zapalenia op ucnej:
Suche zapalenie op ucnej". Op ucna ulega przekrwieniu.
Na niej odk ada si w óknik, nadaj c jej nierówny kszta t i
powoduj c zlepianie si blaszki otrzewnej ze cian op ucnej.
Wysi kowe zapalenie op ucnej. W tej postaci mo na wy-
ró ni trzy okresy choroby.
Okres wysi kowy, w którym powstaje wysi k p y-
nu surowiczo - w óknistego. Je eli wysi k jest du y,
mo e doj do zapadni cia si p uca, przemieszczenia
serca, du ych naczy , a nawet w troby i ledziony. Ruch
przepony jest bardzo ograniczony, i - co za tym idzie -
oddychanie staje si bardzo trudne.
Okres wch aniania si wysi ku. P yn ulega stop-
niowemu wessaniu, jednak niezale nie od jego ilo ci
powstaj zrosty op ucno we i mo e równie doj do
zw óknienia zapadni tego p uca.
Okres rekonwalescencji, w którym mo e do do powstania
wysi ku ropnego. Czasami p yn zamiast ulec wch oni ciu
zamienia si w p yn ropny. Zmiany takie nazywamy
ropniakiem (empyema) op ucnej. Suche" zapalenie op ucnej
z regu y cofa si ca kowicie nie pozostawiaj c adnych zmian.
Nie wymaga równie leczenia fizykalnego. W przypadkach
ci szych mog by zlecone wiczenia oddechowe
nakierowane na mo liwie najwi ksze rozpr enie p uc w
celu zapobie enia powstaniu zrostów.
W wysi kowym zapaleniu op ucnej, j e eli p yn nie wch a-
nia si samoistnie, zachodzi konieczno opró nienia op ucnej
przez jej nak uwanie.
W przypadku ropniaka op ucnej wskazane jest leczenie
operacyjne i dopiero po nim stosuje si post powanie fizykalne
omówione w rozdziale Chirurgia klatki piersiowej".
56
8.1. WYSI KOWE ZAPALENIE OP UCNEJ
(PLEURITIS EXSUDATIVA)
Fizykoterapia
Masa
57
Kinezyterapia
Fizykoterapia
Masa
58
UWAGA!
Kinezyterapia
Fizykoterapia
Masa
59
dzy ebrowych i prostowników grzbietu w odcinku piersio-
wym. Stosujemy g askania, rozcierania, ugniatania pod ne,
a w miar poprawy stanu zdrowia nale y do czy wibracj (w
przestrzeniach mi dzy ebrowych oraz ca ej klatki piersiowej,
wykonywan przy pog bionym wdechu i pog bionym wyde-
chu pacjenta). Przy ogólnie dobrym stanie pacjenta do czamy
oklepywanie eczkowe, roztrz sanie i spr ynowanie klat-
ki piersiowej".
Nale y zaj si równie korekcj bocznego skrzywie-
nia kr gos upa. (Post powanie omówione w cz ci pierwszej
w rozdziale pt. Zniekszta cenia kr gos upa", str. 255).
Kinezyterapia
60
Lobektomia polega na wyci ciu ebra i usuni ciu ca ego lub
cz ci p ata p uca, ci cie zwykle prowadzi si przez ysko
VII i VIII ebra. Przy operacji przecina si mi nie: czworo
boczny, najszerszy grzbietu, równoleg oboczny i z baty prze
dni.
61
opatkowe i mi nie pasa barkowego, co mo e prowadzi do
powa nych zniekszta ce :
sko ne ustawienie g owy i szyi z przegi ciem ku stronie
zdrowej,
przechylenie tu owia ku stronie operowanej,
uniesienie i skr cenie do rodkowe barku po stronie
operowanej.
Stosuje si równie jednorazow operacj , w której
pierwsze ebro pozostawia si na miejscu, usuwa si drugie,
trzecie i czwarte. Jedno ebro przyszywa si w poprzek do
wierzcho ka pozosta ych eber tak, aby wytworzy kostny
szczyt klatki piersiowej. Tak przeprowadzony zabieg nie po-
woduje du ych zniekszta ce , a przede wszystkim nie narusza
si przyczepów mi ni pochy ych szyi i unika si przechylenia
owy i szyi w kierunku strony zdrowej.
Stosowane zabiegi
ETAP PRZEDOPERACYJNY
Fizykoterapia
62
Masa
63
Rys.12
Kinezyterapia
64
OKRES POOPERACYJNY WCZESNY
Masa
Kinezyterapia
OKRES POOPERACYJNY PÓ NY
Masa
65
Po zagojeniu si rany stosujemy opracowanie blizny
(patrz: tom pierwszy rozdzia pt. Rany i blizny").
W kolejnych masa ach przyst pujemy do uelastycznie-
nia mi ni uszkodzonych podczas operacji i rozlu nienia mi -
ni strony zdrowej stosuj c: agodne g askania, rozcierania,
ugniatania pod ne, wibracj poprzeczn i roztrz sanie.
Kinezyterapia
10. PYLICA P UC
(PNEUMOCONIOSIS)
1. CHOROBY SERCA
Skurcz serca
Nale y pami ta , e bodziec powoduj cy skurcz serca
przebiega falowo od podstawy do wierzcho ka serca. Powstaje
on w masie wyspecjalizowanych komórek zwanych w em
zatokowo - przedsionkowym, po onym w prawym przed-
sionku w pobli u uj cia y g ównej górnej. Z tego w a
pobudzenie przechodzi ku do owi przez ciany przedsionków
do w a przedsionkowo - komorowego (p czka Hisa). P czek
Hisa przebiega w dó w przegrodzie mi dzykomorowej, a
nast pnie dzieli si na dwie odnogi, które rozprzestrzeniaj si
w ka dej z komór. Je eli proces chorobowy przerwie lub
uszkodzi ten p czek, wówczas niektóre lub wszystkie bod ce
zostan zablokowane i nie dochodz do komór.
68
Cykl pracy serca i dzia anie zastawek
Cyklem pracy serca nazywamy seri kolejno po sobie
wyst puj cych zjawisk, które zachodz w czasie jednej ewolu-
cji serca. Serce wykonuje 70 - 75 ewolucji na minut . Ka da z
nich trwa oko o 0.8 sekundy.
Podczas skurczu przedsionków uj cia wszystkich ulegaj
zamkni ciu i ustaje dop yw krwi do serca. Jednocze nie wzra-
staj ce w przedsionkach ci nienie powoduje otwarcie zasta-
wek przedsionkowo-komorowych (trójdzielnej i dwudziel-
nej), przez które krew przedostaje si do komór.
69
czulne - przyspieszaj . Istotny wp yw maj równie hormony,
przede wszystkim adrenalina (pobudza uk ad wspó czulny).
Sytuacje, w których dochodzi do zwi kszonego wydzielania
adrenaliny (np. strach lub gniew), mog doprowadzi chore
serce do przeci enia i niewydolno ci, gdy adrenalina: po
pierwsze przyspiesza czynno serca, po drugie powoduje
gwa towny wzrost ci nienia krwi, obkurczaj c naczynia krwio-
no ne.
70
W innych przypadkach skóra mo e by blada z powodu z ego
ukrwienia t tniczego.
2. Duszno . Wskutek przekrwienia naczy krwiono nych w
ucach wyst puj trudno ci w oddychaniu.
3. Obrz ki. Z powodu zwolnionego kr enia naczynia ulegaj
rozszerzeniu, ciany ich staj si cie sze i do tkanek przes cza
si nadmierna ilo p ynu. Obrz ki wyst puj przewa nie na
ko czynach, ale w bardzo ci kich przypadkach, np. w niedo-
mykalno ci zastawki trójdzielnej, nast puje przesi kanie p y-
nu do jamy brzusznej, powoduj c wodobrzusze.
4. Ból. Niektórym chorobom towarzyszy t py ból w okolicy
serca, b ostry - promieniuj cy do szyi lub lewej r ki.
Przyczyn tego bólu jest niedokrwienie serca. Zwykle jest to
zwi zane ze zmianami w aorcie lub naczyniach wie cowych.
5. Ko atanie. to szybkie, mocne i nieregularne uderzenia
serca odczuwane przez chorego. Ko atanie jest wynikiem
wysi ku serca pompuj cego krew w niekorzystnych warun-
kach. Ko atanie mo e mie charakter wy cznie czynno cio-
wy.
6. T tno. Charakter t tna zale y od rodzaju schorzenia.
W przero cie serca t tno jest wysokie i rzadkie. W przypad-
kach dekompensacji i niewydolno ci kr enia t tno staje si
cz ste i niemiarowe.
7. Objawy mózgowe. Na ogó pojawiaj si w wadach aorty.
Objawy polegaj na omdleniu wskutek niedokrwienia mózgu.
Cz sto wyst puj objawy psychiczne, takie jak: nadmierna
pobudliwo i depresja. Mog si zdarza krwotoki mózgowe.
8. Objawy brzuszne. Przekrwienie ylne w obr bie brzucha
mo e by przyczyn zapar , niestrawno ci itp.
71
Choroby serca mo na podzieli na:
choroby osierdzia - zapalenie osierdzia (pericarditis)
ostre lub przewlek e,
choroby wsierdzia - zapalenie wsierdzia (endocarditis)
prowadz ce cz sto do powstania wad zastawkowych,
choroby mi nia sercowego:
- ostre zapalenie mi nia sercowego (myocarditis
acutd),
- zwyrodnienie mi nia sercowego (myodegene-
ratio cordis) - uszczowe lub w ókniste.
72
tylko niewiele p ynu wysi kowego, natomiast na wewn trznej
powierzchni b on surowiczych (osierdzia) powstaj z ogi w ók-
nika. Przewa nie odczyn zapalny jest rozleg y i nast puje
pogrubienie osierdzia. Dochodzi do powstawania zrostów,
które mog zespoli ze sob obie warstwy osierdzia.
Chory mo e skar si na bóle w okolicy przedserco-
wej. Niekiedy ból o ró nym nasileniu promieniuje do innych
cz ci cia a. Objawami towarzysz cymi mog by kaszel i
duszno . Ból nasila si przy kaszlu, g bokim oddechu czy
ruchu. Temperatura bywa podwy szona do 38 stopni.
Suche" zapalenie osierdzia samo przez si nigdy nie
zagra a yciu, chocia choroba podstawowa mo e doprowa-
dzi do zgonu. Czasami pozostaj zrosty cz ce mocno obie
warstwy osierdzia. Posta ostra cz sto przechodzi w przewle-
lub wysi kow .
73
W wi kszo ci przypadków, w których wysi k jest suro-
wiczo - w óknikowy, chorzy powracaj do zdrowia, cho
zwykle pozostaje uszkodzenie samego mi nia sercowego.
Wysi k ropny stanowi zagro enie dla pacjenta.
Wyzdrowienie w postaciach gru liczych jest rzadkie, a
postacie posocznicowe prawie nieuchronnie prowadz do zgo-
nu.
Stosowane zabiegi
74
strzykawk , b te przez operacyjne otwarcie jamy osier-
dzia. Operacja taka nosi nazw paracentezy.
Po wyzdrowieniu lub przej ciu choroby w stan przewle-
y mo na stosowa fizjoterapi . W wi kszo ci przypadków
post powanie jest takie samo, jak we wczesnym okresie naby-
tych wad zastawek. Wa ne jest, aby nie podejmowa prób
naci gania zrostów pomi dzy osierdziem i klatk piersiow .
Nie nale y równie wykonywa silnych ruchów wyprostnych.
Przy masa u klasycznym nie wolno wykonywa energicznych
oklepywa klatki piersiowej.
W l ejszych przypadkach, w których nie dosz o do
uszkodzenia serca lub uszkodzenie jest nieznaczne, a serce nie
jest skr powane zrostami, mo na zastosowa post powanie
wed ug tych samych zasad, co w okresie pó niejszym w
nabytych wadach zastawek.
75
Mimo e ca e wsierdzie znajduje si w stanie zapalnym,
najwi ksze nasilenie zmian stwierdza si na zastawkach. Na
powierzchni zastawki dwudzielnej pojawiaj si tzw. wyros a
brodawkowate. Pocz tkowo sk adaj si one z niewielkiej
ilo ci z ogów w óknika i krwinek. Cz sto s po czone z
powierzchni zastawki za pomoc cienkiej szypu y i atwo
ulegaj oderwaniu. Pó niej wyros a ulegaj organizacji, prze-
kszta caj c si w tkank czn . Najwi cej wyst puje ich na
zastawce dwudzielnej, st d du e ryzyko zatorów przy wadzie
tej zastawki.
Zastawki mog ulec zgrubieniu, zniekszta ceniu lub
pofa dowaniu, wskutek czego ich p atki nie stykaj si ze sob .
Stan taki nazywamy niedomykalno ci zastawki {insufficien-
tid). Je eli brzegi p atków zrastaj si ze sob tak, e zastawka
nie mo e si ca kowicie otworzy , mówimy o zw eniu za-
stawki {stenosis). Zw enie i niedomykalno cz sto kojarz
si ze sob i w konsekwencji zastawka ani nie otwiera si
ca kowicie, ani nie zamyka.
76
komory staje si zbyt wielkie, wówczas rozszerzenie bierze
gór nad przerostem. Otwór przedsionkowo - komorowy po-
wi ksza si do tego stopnia, e brzegi p atków zastawki dwu-
dzielnej nie stykaj si ze sob przy jej zamkni ciu. Taki stan
nazywamy niedomykalno ci czynno ciow lub wzgl dn . W
ten sposób w czasie skurczu komory dochodzi do cofania si
krwi do lewego przedsionka. Nast puje przepe nienie przed-
sionka lewego, co prowadzi do rozszerzenia i przerostu tej
jamy serca. Jednak przedsionki nie s zdolne do du ego prze-
rostu i dlatego rozszerzony i przepe niony lewy przedsionek w
krótkim czasie zaczyna stanowi przeszkod dla nap ywu krwi
z p uc. Wzrasta ci nienie w kr eniu p ucnym. Przekrwienie
uc i wzrost ci nienia przenosi si wstecz do komory prawej,
która - podobnie jak poprzednio komora lewa - ulega rozsze-
rzeniu i przerostowi. Taki sam proces jak w lewej cz ci serca
powtarza si teraz w prawej jego po owie. Dochodzi do wzgl d-
nej niedomykalno ci zastawki trójdzielnej. Prawy przedsio-
nek, zdolny tylko do bardzo nieznacznego przerostu, ulega
rozszerzeniu i przepe nieniu krwi . W ten sposób powstaj
warunki do wzrostu ci nienia krwi w uk adzie ci nienia ylne-
go, gdy powrót krwi do prawego przedsionka z y g ównej
górnej i dolnej jest utrudniony. Prowadzi to do powstania
powa nych objawów wskutek przekrwienia ylnego w ca ym
ustroju, a szczególnie w jamie brzusznej.
77
ro ni te serce ma wi cej si y ni zdrowe. T zwi kszon si
serce wykorzystuje na utrzymanie swej normalnej pracy a tym
samym ma niewielk lub nie ma w ogóle rezerwy na wypadek
zwi kszonego obci enia. Dochodzi wówczas do za amania
si kompensacji. Tak wi c serce chorego z wad zastawkow
zawsze jest znacznie bli sze punktu za amania si kompensa-
cji, o czym nale y pami ta przy leczeniu takich chorób.
Nale y tak e pami ta , e kompensacja jest poj ciem
wzgl dnym. Wada serca chorego mo e by np. dostatecznie
wyrównana dla potrzeb ustroju pozostaj cego w spoczynku i w
pozycji le cej, ale ju nie w pozycji siedz cej; nieprawid o-
wo mo e by wyrównana w pozycji siedz cej, ale nie w
stoj cej.
79
krwi do serca z p ucnych. Dochodzi do zastoju i przekrwie-
nia biernego w p ucach. Dla pokonania ci nienia wstecznego
prawa komora ulega równie rozszerzeniu i przerostowi.
Wad kompensuj :
rozszerzenie i przerost lewego przedsionka,
rozszerzenie i przerost lewej komory,
rozszerzenie i przerost prawej komory.
Je eli prawa komora nie jest w stanie wyrówna wady,
dochodzi do wzgl dnej niedomykalno ci zastawki trójdziel-
nej.
W czystej stenozie mitralnej zmiany s podobne, z t
ró nic , e lewa komora nie ulega przerostowi.
Podczas gdy wady zastawek pó ksi ycowatych upo le-
dzaj ukrwienie t tnicze, wady zastawki dwudzielnej wp ywa-
niekorzystnie na uk ad ylny. Objawy s zatem zwi zane z
przekrwieniem ylnym:
1. sinica - szczególnie twarzy,
2. duszno , kaszel i krwi oplucie,
3. obrz ki - szczególnie na ko czynach, mo e równie wyst -
pi wodobrzusze,
4. ko atanie serca,
5. objawy brzuszne,
6. zatory w mózgu, t tnicach wie cowych itp.,
7. tno mo e by niemiarowe.
80
stwem wady lewej po owy serca ni choroby samej zastawki.
Objawy s zwi zane ze wzrostem ci nienia w kr eniu
ylnym i s podobne do tych, jakie wyst puj w pó nym
stadium wady mitralnej, mianowicie:
1. bardzo du a sinica,
2. duszno ,
3. obrz ki z wodobrzuszem,
4. powa ne przekrwienie narz dów jamy brzusznej.
81
3. Przerost jest kompensacj dokonywan przez sam orga-
nizm w celu przetrwania i dlatego nale y go wspomaga .
Dokonuje si tego przez ostro ne, stopniowe zwi kszanie
obci enia serca a do uzyskania ca kowitego wyrównania.
Z chwil uzyskania wyrównania chory musi prowadzi
spokojny i regularny tryb ycia, wolny od zmartwie i nadmier-
nych wysi ków fizycznych. Wa na jest kontrola wagi cia a.
Nie jest wskazane przybywanie na wadze. Niebezpieczne s
gor ce k piele, szkodliwe jest palenie papierosów i picie
alkoholu. W warunkach idealnych chory powinien mieszka w
zdrowym klimacie, jednak nie na zbyt du ej wysoko ci.
Fizykoterapia
Masa
82
Metoda pierwsza
OKRES WCZESNY
83
UWAGA!
OKRES PÓ NIEJSZY
84
UWAGA!
Kinezyterapia
UWAGA!
UWAGA!
UWAGA!
Metoda druga
86
4. Pó le c. Oddychanie ( opu ci w wadzie mitralnej).
5. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-
ta pod nych).
6. Pó le c. Okr ne ruchy bierne stóp.
7. Pó le c. Oddychanie.
1. Pó le c. G bokie oddechy.
2. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska i
ugniata pod nych).
3. Pó le c. Aktywne zginanie i prostowanie r ki w nadgarstku
(6 razy).
4. Pó le c. G bokie oddechy.
5. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-
ta pod nych).
6. Pó le c. Aktywne zginanie i prostowanie stóp (6 razy).
7. Pó le c. G bokie oddechy.
Schemat I
1. Pó le c. G bokie oddechy.
2. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-
ta pod nych).
3. Pó le c na grzbiecie, kolana zgi te. Naprzemienne zgina-
nie i prostowanie kolan (rozpoczynamy od 6 wicze i co-
dziennie zwi kszamy ich ilo ). Uda powinny by podparte
poduszk .
4. Pó le c. G bokie oddechy.
5. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska i
ugniata pod nych).
6. Pó le c. Naprzemienne zginanie i prostowanie ko czyn
górnych w stawach okciowych (rozpoczynamy od 8 wicze
i codziennie zwi kszamy ich ilo ).
7. Pó le c. G bokie oddechy.
Schemat II
1. Pó le c. G bokie oddechy.
2. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-
ta pod nych).
3. Pó le c. Naprzemienne podci ganie kolan (rozpoczynamy
od 6 wicze i codziennie zwi kszamy ich ilo ).
4. Pó le c. G bokie oddechy lub delikatne oklepywanie
klatki piersiowej.
5. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska i
ugniata pod nych).
88
6. Pó le c. Zginanie i prostowanie obu ramion w boki i w dó
(6 razy).
7. Pó le c. G bokie oddechy.
Schemat III
1. Pó le c. G bokie oddechy.
2. Pó le c. Masa obu nóg (z zastosowaniem g aska i ugnia-
ta pod nych).
3. Pó le c. Naprzemienne podci ganie kolan (14 razy w ci gu
2 minut).
4. Pó le c. G bokie oddechy.
5. Siedz c. Skr ty tu owia 3 razy na przemian w ka stron .
6. Pó le c. Masa obu ramion (z zastosowaniem g aska i
ugniata pod nych).
7. Siedz c. Zginanie i prostowanie ramion w gór i w dó (6
razy na minut przez dwie minuty).
8. Pó le c. G bokie oddechy.
Schemat IV
1. Pó le c. G bokie oddechy.
2. Pó le c. Masa obu ko czyn dolnych (z zastosowaniem
aska i ugniata pod nych).
3. Pó le c. Naprzemienne podci ganie kolan (13 razy na
minut przez 3 minuty).
4. Siedz c (na brzegu ka). Naprzemienne skr ty tu owia
(powoli, 6 razy w ka stron ).
5. Pó le c. G bokie oddechy.
6. Siedz c. Prostowanie grzbietu (4 razy).
7. Pó le c. Masa obu ko czyn górnych (z zastosowaniem
aska i ugniata pod nych).
8. Pó le c. Zginanie i prostowanie obu ramion w gór i w dó
(8 razy w ci gu 3 minut).
89
9. Pó le c. G bokie oddechy.
W okresie pó niejszym, kiedy choremu wolno ju wsta-
wa , oddziela si masa od kinezyterapii.
UWAGA!
90
1.3. CHOROBY MI NIA SERCOWEGO
91
jednak ze wzgl du na tocz cy si proces zapalny wymaga ona
jak najwi kszej ostro no ci, du ego do wiadczenia terapeu-
tów, cis ej wspó pracy z lekarzem prowadz cym i o wiele
szego czasu.
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
UWAGA!
93
1.4.1. DUSZNICA BOLESNA
(ANGINA PECTORIS)
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
94
W leczeniu mo na wyró ni dwa etapy.
Pierwszy etap - obejmuj cy 5 do 10 zabiegów polega na
wykonywaniu powierzchniowych g aska i rozciera ca d o-
ni w okolicy przedsercowej. Przy pierwszym zabiegu czas
trwania masa u wynosi maksymalnie 4 min. W miar poprawy
stanu zdrowia, przy kolejnych zabiegach, czas ten mo na
wyd stopniowo do 6, 8, 10 i maksymalnie 12 min. Je eli
stan pacjenta na to zezwala, zabieg mo e by wykonywany
nawet kilka razy dziennie.
Kinezyterapia
Fizykoterapia
Masa
UWAGA!
96
Do podstawowych i najcz stszych objawów klinicznych
nale :
1. ból,
2. wstrz s,
3. ostra niewydolno lewokomorowa (obrz k p uc),
4. zaburzenia rytmu i ewentualnie przewodnictwa.
Stosowane zabiegi
OKRES PIERWSZY
Fizykoterapia
Masa
97
nie trzy razy w tygodniu. W miar poprawy stanu zdrowia
zabieg mo na wykonywa codziennie. Je eli stan zdrowia
pacjenta pozwala, mo na po czy opracowania z dwóch ko-
lejnych dni, a wi c wykonywa w trakcie jednego zabiegu
drena zarówno ko czyn dolnych, jak i górnych.
Kinezyterapia
98
OKRES REKONWALESCENCJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
99
wiczenia na rowerze,
marsz,
wchodzenie na schody,
trening interwa owy.
OKRES PO REKONWALESCENCJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
UWAGA!
100
U chorych z powik aniami lub w ci szym przebiegu
zawa u usprawnienie rozpoczyna si 2 - 3 tygodnie po wyst -
pieniu zawa u. Przewiduje si , e pobyt w szpitalu b dzie trwa
35 do 42 dni.
Stosowane zabiegi
101
jest wszczepienie kardiostymulatora (rozrusznika). Wszcze-
pienie rozrusznika nie Stawarza konieczno ci stosowania reha-
bilitacji, jednak wa ne jest aby zarówno pacjent, jak i fizjote-
rapeuta wiedzia , e stosuj c zabiegi przy leczeniu innych
chorób, nale y podj pewne rodki ostro no ci.
103
2. CHOROBY NACZY
104
stowi. Proces obejmuje równie t tnice wie cowe. Mo e to
doprowadzi do dusznicy bolesnej, a nawet nag ej mierci z
powodu znacznego zw enia wiat a t tniczek, do którego
do cza si zakrzepica. Je eli w miejscu przerostu wyst pi
rozszerzenie komory, wówczas objawy b podobne jak w
wadzie zastawkowej serca.
Nast pstwem stwardnienia t tnic mog by równie :
tniak (zw aszcza w uku t tnicy g ównej),
zakrzepica,
kni cie t tnicy (nawet z b ahego powodu).
105
Stosowane zabiegi
106
puje u m czyzn. Wydaje si , e pozostaje ona w zwi zku z
paleniem tytoniu. Substancje zawarte w tytoniu powoduj
uszkodzenie cian t tnic u pewnych osób wykazuj cych
nadwra liwo na t substancj . Czyni to cian t tnicy podat-
na zaka enie pewnymi bli ej nieznanymi bakteriami.
W odró nieniu od mia ycy, która atakuje naczynia na
ca ej d ugo ci, w zakrzepowo - zarostowym zapaleniu t tnic
zmiany wyst puj tylko w pewnych odcinkach. Choroba obej-
muje wszystkie trzy warstwy ciany t tniczej, które zostaj
obj te procesem zapalnym. Zapalenie b ony wewn trznej po-
woduje powstawanie zakrzepów, które mog zamkn wiat o
naczynia i doprowadzi do jego ca kowitego zwyrodnienia.
Cz sto proces chorobowy rozszerza si równie na przylega-
i nerw. Ucisk na nerwy naczynioruchowe mo e
powodowa skurcz t tnic.
Na pocz tku choroby obserwuje si uczucie zi bni cia
stóp. Mog wyst powa objawy naczynioruchowe (jak w
chorobie Raynauda). W dalszym ci gu nad powierzchownymi
ami mog pojawia si czerwone, bolesne plamki, podob-
nie jak w zakrzepowym zapaleniu . Do g ównych objawów
nale y chromanie przestankowe. Chromanie przestankowe
polega na pojawianiu si podczas chodzenia bólu w ydkach
lub stopach, który zmusza chorego do zatrzymania si . W
czasie odpoczynku ból ust puje. Przyczyn bólu jest niedo-
krwienie ko czyn. W miar post pu choroby ból si nasila,
wyst puje wcze niej przy wysi ku i wolniej znika przy odpo-
czynku.
W trakcie dalszego rozwoju choroby w ko czynach
dolnych pojawiaj si zmiany troficzne, a nast pnie zgorzel
zmuszaj ca do amputacji ko czyny. Ból towarzysz cy zgo-
rzeli jest bardzo silny.
Choroba ma charakter post puj cy, cho mog wyst po-
wa okresy remisji.
107
Dla u atwienia wskaza leczniczych w okre laniu stop-
nia niedokrwienia ko czyny mo na si pos ugiwa , podobnie
jak w stwardnieniu t tnic, czterostopniow skal wg R. Fonta-
ine'a lub pi ciookresow skal wg A. Piskorza.
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
108
Masa
UWAGA!
109
w miejscach poni ej i powy ej wyst powania zmian chorobo-
wych. Mo e okaza si , e ju w pierwszym stopniu choroby
nie mo na wykonywa rozciera po pierwsze ze wzgl du na
zmiany troficzne skóry i tym samym mo liwo jej otarcia, jak
równie ze wzgl du na wyst powanie odczynu paradoksal-
nego (obkurczenie si naczy krwiono nych pod wp ywem ich
rozgrzania).
W trakcie wykonywania masa u mo na - je eli nie
sprawia to pacjentowi bólu - lekko unie ko czyn powy ej
poziomu celem u atwienia odp ywu ylnego.
UWAGA!
110
W fazie pierwszej - poprzez rozgrzanie okolicy brzucha
i okolicy l wiowej uzyskujemy odruchowe rozszerzenie
naczy w ko czynach dolnych. Stosujemy masa klasyczny
pow ok brzusznych, wg schematu przedstawionego w ksi ce
pt. Masa klasyczny", wyd. II, str.358, oraz masa odcinka
wiowo - krzy owego kr gos upa, wg schematu przedsta-
wionego w ksi ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str.289.
UWAGA!
111
Kinezyterapia
112
Wchodzenie na schody, zaczynaj c od kilku stopni z wypo-
czynkiem 1 - 2 min.
ywanie w ciep ej wodzie (tylko je eli nie ma zgorzeli i
martwicy).
Trening marszowy z ustaleniem szybko ci marszu, d ugo ci
trasy i czasu wypoczynku.
Leczenie operacyjne
2. Sympatektomia
Po operacjach usuwaj cych l wiowy zwój wspó czul-
ny prowadzi si szybk pionizacj . Chory mo e rozpocz
chodzenie w 24 godziny po zabiegu.
Je eli operacja jest wykonywana w I lub II okresie
choroby, mo na wykonywa masa jak w fazie drugiej post -
powania klasycznego, dostosowuj c post powanie do okresu
choroby.
113
W zakresie kinezyterapii stosuje si :
wiczenia oddechowe,
wiczenia czynne stóp i r k oraz po czenie tych
ruchów z pog bionym oddechem,
w miar mo liwo ci wprowadza si wiczenia czynne
podudzi.
3. Amputacje
Wykonuje si je w IV okresie choroby.
Je eli nie ma przeciwwskaza , mo na stosowa masa
jak przy amputacjach.
W kinezyterapii stosuje si post powanie jak przy ampu-
tacjach.
114
W okresie zbledni cia arteriole, kapilary i ma e ki s
obkurczone. W okresie sinicy arteriole s szersze, cz krwi
przep ywa do kapilarów, które s rozszerzone i wype nione
krwi . W okresie silnego zaczerwienienia przep yw wzmaga
si i chocia kapilary staj si w sze ni w okresie sinicy,
wida ich znacznie wi cej, poniewa s wype nione krwi .
Zbledni cie palców rozpoczyna si od opuszek i post -
puje ku podstawom palców i ku d oniom. Kciuki najcz ciej s
wolne. W okolicy niedokrwionej chory odczuwa dr twienie,
ucisk, pieczenie i ból. Palce staj si zimne i niekiedy pokryte
potem. Ruchy s ograniczone. Stan taki utrzymuje si przez
okres od kilku minut do 2 godzin i ust puje samoistnie lub po
ogrzaniu ko czyny. W okresie ust powania objawów mo e
pojawi si lekki obrz k, uczucie mrowienia i pulsuj cy ból
palców.
W wyj tkowych przypadkach, równocze nie z zaburze-
niami naczynioruchowymi palców r k, wyst puj podobne
zaburzenia w naczyniach serca, siatkówki, mózgu i narz dów
jamy brzusznej. Równocze nie z objawami Raynauda wyst -
puj wtedy: d awica piersiowa, zaburzenia wzrokowe i inne
objawy brzuszne.
Cz sto powtarzaj ce si i d ugo trwaj ce napady wywo-
uj zmiany troficzne w postaci owrzodze , zmian w p ytkach
paznokci (wskutek rozrzedzenia struktury i zmian zanikowych
w ko ciach paznokciowych paliczków), twardziny (skóry pal-
ców, nosa, twarzy i tu owia) i zgorzeli (wzd brzegu paznok-
ci i na opuszkach palców).
Przebieg choroby Raynauda mo e by lekki, rednio
ci ki i ci ki. W postaciach lekkich zmiany s agodne i
przewa nie nie dochodzi do zgorzeli. Zmiany stabilizuj si
na kilka lub kilkadziesi t lat i cz sto ust puj samoistnie. W
postaciach ci szych napady wyst puj cz ciej (nawet pod
wp ywem niewielkiego och odzenia lub ma ej emocji), trwaj
115
ugo, trudno ust puj , szybko wywo uj zmiany troficzne.
W ka dym okresie i nasileniu choroba mo e ust pi .
Stosowane zabiegi
116
Zabiegi fizykalne stosuje si tylko mi dzy napadami, a
ich celem jest:
zmniejszenie napi cia cian naczy t tniczych,
poprawa ukrwienia ko czyn,
dzia anie przeciwbólowe,
poprawa trofiki tkanek,
usuni cie przyczyn sprzyjaj cych powstawaniu choroby.
Fizykoterapia
Masa
UWAGA!
Kinezyterapia
Stosowane zabiegi
119
wanych zabiegów jest w wi kszo ci taka sama jak w chorobie
Raynauda.
Fizykoterapia
Masa
UWAGA!
120
chorobowo, p kni skóry rezygnujemy z masowania tych
miejsc.
Kinezyterapia
2.2. CHOROBY
2.2.1. ZAPALENIE
(PHLEBITIS)
121
Niekiedy nie udaje si stwierdzi widocznej przyczyny
zapalenia.
Odczyn zapalny przewa nie obejmuje ca cian naczy-
nia, a w zale no ci od nasilenia zmian mo na wyró ni posta-
cie - l ejsz i ci sz . W postaci l ejszej przewa nie powstaje
zakrzep. W postaci ci szej proces zapalny mo e przechodzi
na tkanki otaczaj ce i mo e powsta ropie . Niezale nie od
postaci zapaleniu towarzyszy rozleg e zapalenie dróg ch on-
nych.
Zapalenie wyst puje najcz ciej w ach ko czyn dol-
nych (w ach udowych). Ból wyst puje wzd przebiegu
y. Towarzyszy mu twarde, postronkowate obrzmienie. W
przypadku zapalenia y powierzchownej skóra nad ni jest
ciemna i obrzmia a.
Zaj ciu du ych, g bokich towarzyszy zwolnione
kr enie ylne i bardzo du e wysiekanie limfy. Pojawia si
obrz k. W przypadku zaka enia wokó zaj tego naczynia
mog powstawa ropnie.
Choroba przebiega z dreszczami i gor czk , które nasi-
laj si w przypadku zaka enia.
Stosowane zabiegi
122
chorób zaka nych,
chorób prowadz cych do zwolnienia kr enia krwi.
123
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
UWAGA!
126
ona mi niowa zanika, natomiast b ona zewn trzna przera-
sta.
Chory skar y si na ból i os abienie ko czyn. Mo e
dochodzi do skurczu mi nia trójg owego ydki (je eli roz-
szerzona a przebiega g boko mi dzy mi niami).
W ko czynie wyst puje zastój i obrz k wskutek przepe -
nienia rozszerzonych i nadmiernego ci nienia w naczy-
niach w osowatych, a przez to zwi kszone przenikanie p ynu.
Na skutek gorszego ukrwienia mi nie ulegaj os abieniu, a
skóra zmianom wstecznym. Zwiotcza e mi nie nie wspoma-
gaj przep ywu krwi w ach i w ten sposób znów ustala si
dne ko o.
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
127
Masa
128
Kinezyterapia
UWAGA!
LECZENIE CHIRURGICZNE
129
Stosowane zabiegi
Kinezyterapia
UWAGA!
131
W ostrym stanie zapalnym wyst puj atypowe zmiany.
Naczynia krwiono ne ulegaj rozszerzeniu, pojawia si obrz k
i zniszczenie komórek. Wskutek ucisku na neurony czuciowe
wyst puje ból. Zapalenie mo e:
ust pi - pozostawiaj c po sobie bardziej lub mniej trwa e
uszkodzenia,
post powa , powoduj c zgon pacjenta,
przej w przewlek y proces zwyrodnieniowy.
Zwyrodnienie prowadzi do zniszczenia komórek i w ó-
kien nerwowych. Tkanka nerwowa zostaje zast piona tkank
glejow .
Pod wp ywem urazu komórka mo e zosta zniszczona.
Ulega ona obumarciu. mier komórki poci ga za sob zni-
szczenie ca ego neuronu i zwyrodnienie wszystkich wypustek.
Znajduj ce si w okolicy naczynia krwiono ne równie ulegaj
zwyrodnieniu, a wiele z nich zanika. Stan taki nazywamy
stwardnieniem (scierosis). adna komórka nerwowa nie ma
zdolno ci regeneracji. Nie mo e równie wytworzy drugiej
komórki na drodze podzia u. Dopóki j dro komórki nerwowej
pozostaje nie uszkodzone, mo e ona powróci do prawid owe-
go funkcjonowania, mimo e ulega pewnym zmianom, nawet
je li jest pozbawiona w ókna osiowego.
ókno nerwowe od czone od komórki, z której po-
chodzi, obumiera. W przypadku neuronów ruchowych, umiej-
scowionych w korze mózgowej i przednich rogach rdzenia
kr gowego, zwyrodnienie wyst puje poni ej miejsca uszko-
dzenia. Proces taki nazywamy zwyrodnieniem zst puj cym.
Komórki neuronów czuciowych u one s obwodowe Ko-
mórki najni szych neuronów znaj duj si w zwojach rdzenio-
wych i ich w ókna osiowe przebiegaj w rdzeniu ku górze.
Dlatego te , je li komórka lub w ókno neuronu czuciowego
zostan uszkodzone, obumiera taj ego cz , która znajduje
si powy ej miejsca uszkodzenia. Mówimy wówczas o
zwyrodnieniu wst puj cym.
132
Proces zwyrodnienia w ókien rozpoczyna si od os onki
mielinowej, która rozpada si na kuleczki t uszczu, a ten ulega
w ko cu resorpcji. W dalszej kolejno ci rozpada si i zanika
ókno osiowe. Os onka Schwanna zostaje zachowana i zwi k-
sza si w niej ilo j der komórkowych. Pocz tkowo wype nia
substancja protoplazmatyczna, która stopniowo ulega zw ók-
nieniu.
W odró nieniu od w ókien znajduj cych si w rdzeniu
lub mózgowiu obwodowe w ókna nerwowe maj zdolno
regeneracji. Musz jednak by spe nione dwa warunki. Po
pierwsze - ko ce przerwanego nerwu nie mog by zbyt
oddalone od siebie i po drugie - zewn trzna os onka nie mo e
by uszkodzona. Nowy nerw ro nie z szybko ci oko o 1 mm
dziennie.
1. OBJAWY OGÓLNE
133
stopie skurczu, czyli zapobiegaj nadmiernej czynno ci mi -
ni. Sprawia to, e ruchy s p ynne i skoordynowane.
Zaburzenie funkcjonowania której z cz ci tego mecha-
nizmu lub zaburzenie przewodnictwa nerwowego od niej
mo e powodowa :
zwiotczenie mi ni z ca kowit utrat si y i ich zanikiem,
wzmo one napi cie mi ni,
ró nego rodzaju ruchy mimowolne,
hipotoni (obni enie napi cia mi ni bez utraty si y) lub
atoni (brak napi cia mi ni).
Ruchy mimowolne
Istnieje wiele ró nych rodzajów tych ruchów. Mog by
one wywo ane przez:
1. Uszkodzenie zwojów podstawy, tzn. j der ogoniastego i
soczewkowatego, mog ce spowodowa :
a. ruchy a t e t o t y c z n e - dziwaczne ruchy polegaj ce na
wykr caniu palców ko czyn górnych lub dolnych i czasami
obejmuj ce tak e g ow i nadgarstek, okie lub rami ;
b. d r e n i a - s to delikatne dr ce ruchy utrzymuj ce si w
czasie spoczynku ko czyny i mniej widoczne, gdy chory
wykonuje zamierzone ruchy; ruchy takie obserwuje si w
chorobie Parkinsona.
Zarówno ruchy atetotyczne, jak i tego rodzaju dr enia
spowodowane s utrat kontroli, szczególnie przez j dro ogo-
niaste, nad ró nymi innymi grupami komórek, które nie hamo-
wane powoduj powstanie zaburzonych ruchów. Na ruchy
celowe (zamierzone) uszkodzenie to ma mniejszy wp yw ze
wzgl du na nast puj ce zwi kszenie aktywno ci kory mózgo-
wej.
135
2. Uszkodzenie mó ku. Uszkodzenie to wywo uje dr enie
w czasie wykonywania celowych ruchów (dr enie zamiarowe,
oczopl s itd.). Mó ek kontroluje koordynacj w czasie ru-
chu. Odpowiada za synergistyczn (wspó dzia aj ) czyn-
no grup mi ni, okre lanie czasu i si y skurczu poszczegól-
nych mi ni oraz utrzymywanie postawy i równowagi. Dlatego
uszkodzenie mó ku lub dróg doprowadzaj cych czy odpro-
wadzaj cych wywo uje szarpi ce, nieskoordynowane ruchy.
136
od tego, czy zaatakowana zosta a jedna czy obie strony mózgu
lub rdzenia. Mo e ono znajdowa si po przeciwnej lub po tej
samej stronie cia a co zmiana chorobowa w zale no ci od tego,
czy wyst puj eona powy ej czy poni ej skrzy owania w ókien
uszkodzonych neuronów. Pora enie mo e obj wiele lub
tylko kilka ruchów lub mi ni. Ogólnie bior c: uszkodzenie
dolnego neuronu ruchowego wywo uje pora enie zespo u lub
cz ci zespo u mi ni, pojedynczego mi nia lub nawet tylko
jego cz ci, gdy komórki unerwiaj ce poszczególne mi nie
le razem w przednich rogach rdzenia kr gowego.
Uszkodzenie górnego neuronu ruchowego powoduje
raczej pora enie ruchów ni samych mi ni. Dzieje si tak
dlatego, e komórki w ruchowej okolicy kory mózgowej upo-
rz dkowane s w zale no ci od ruchów, którymi kieruj a nie
od mi ni.
1.4. ODRUCHY
137
zniesione. Ulegaj natomiast wzmocnieniu poni ej uszkodze-
nia ze wzgl du na przerwanie w ókien górnego neuronu rucho-
wego, biegn cego w drogach piramidowych do komórek
przednich rogów rdzenia poni ej miejsca uszkodzenia. Oczy-
wi cie odruchy powy ej miejsca uszkodzenia pozostaj nor-
malne. Cz sto istnieje obszar przeczulicy, odpowiadaj cy gór-
nej granicy uszkodzenia.
W uszkodzeniach mó ku lub uszkodzeniach pozapi-
ramidowych odruchy s ma o zmienione.
Odruchy maj bardzo du e znaczenie diagnostyczne w
chorobach neurologicznych.
138
1.6. OBJAWY CZUCIOWE
139
Po uszkodzeniu pojedynczego nerwu obwodowego nie
dochodzi - lub dochodzi tylko w nieznacznym stopniu - do
pogorszenia czucia g bokiego, a utrata czucia epikrytycznego
jest zawsze mniej rozleg a ni protopatycznego.
2. KLASYFIKACJA
142
3. WSKAZÓWKI DLA FIZJOTERAPEUTÓW
143
2. Co wydaje si by g ówn przyczyn inwalidztwa?
Czy pierwotnym objawem neurologicznym jest zwiot-
czenie, spastyczno czy brak koordynacji? Aby to usta-
li , nale y:
- obserwowa pacjenta w ku, fotelu, podczas
chodzenia,
- zbada ruchy czynne i bierne,
- przeprowadzi wywiad z chorym i jego rodzin .
3. Co chory mo e robi ?
Jak wiele celowych porusze mo e wykona ?
W jakim stopniu zdo wyrówna utracone mo liwo ci
ruchu?
4. Czego chory nie mo e zrobi ?
5. Co musi umie wykona , aby sta si niezale nym funk-
cjonalnie, i jaka umiej tno jest najwa niejsza dla niego
samego i dla jego rodziny?
6. Dlaczego chory nie mo e wykona pewnych czynno ci?
Czy inwalidztwo zosta o g ównie spowodowane przez:
- utrat czynno ci ruchowych,
- utrat czucia,
- brak koordynacji,
- spastyczno ,
- os abienie mi ni,
- zaburzenie wspó dzia ania mi ni,
- brak woli?
7. W jaki sposób, po wykonaniu tej pierwszej oceny g ów-
nych przyczyn inwalidztwa, nale y przyst pi do leczenia?
144
4. CHOROBY NEURONÓW RUCHOWYCH
Krwotok
Najcz stszymi przyczynami krwotoku do mózgu s mia -
yca, t tniaki, choroby krwi. Przypadki krwotoku cz sto
spotyka si u ludzi wykonuj cych ci fizyczn prac
(ci y wysi ek podwy sza ci nienie krwi, w dra nionych w
ten sposób cianach t tnic powstaj zmiany zwyrodnieniowe)
lub u ludzi o okre lonym typie fizycznym (ci ka budowa,
krótka, gruba szyja). Bezpo redni przyczyn krwotoku jest
gwa towny wzrost ci nienia.
Zator i zakrzep
Skrzeplin powsta na cianie naczynia krwiono nego
nazywamy zakrzepem. Zator natomiast jest to ca a skrzeplina
lub jej fragment oderwany i unoszony przez pr d krwi do
chwili, kiedy utkwi w jakiej t tnicy lub yle.
Zakrzepy mózgu s zazwyczaj wywo ane mia yc lub
ki cian naczy krwiono nych.
Zator jest najcz ciej powik aniem schorzenia zastawki
dwudzielnej.
Objawy zakrzepu narastaj powoli, zatoru nagle. W ich
nast pstwie dochodzi do zwyrodnienia cz ci mózgu, która
jest pozbawiona dop ywu krwi.
Guzy
Post p choroby jest bardzo powolny, trwa wiele miesi -
cy. Najpierw pojawia si ból, zawroty g owy i pi czka. Wyst -
puj tak e objawy ogniskowe. Ich charakter zale y od umiej-
scowienia guza.
146
reprezentacja
ruchowa
ko czyny
reprezentacja
ruchowa
ko czyny
górnej
reprezentacja
ruchowa
twarzy
dolnej
147
Okres ostry
Udar charakteryzuje si wyst pieniem du ego krwotoku
i nag utrat przytomno ci. W wyniku wylewu podnosi si
ci nienie wewn trzczaszkowe, co zak óca prac ca ego mó-
zgu. W czasie ataku twarz chorego ulega zaczerwienieniu,
oddech staje si charcz cy, czasami nierównomiernie rozsze-
rzaj si renice a t tno jest mocne. Ko czyny s ca kowicie
pora one i zwiotcza e. Z powodu rozstrojenia ca ego uk adu
nerwowego wszystkie odruchy zostaj zniesione. Po stronie
zdrowej wyst puje silniejsze napi cie mi ni.
Okres kompensacji
Po reakcji organizmu na udar nast puje przyspieszenie
tna i wzrost ciep oty. Chory staje si niespokojny, nawet
zamroczony. Stopniowo powracaj odruchy po stronie zdro-
wej. Mi nie, po stronie pora onej, ze stanu zwiotczenia
przechodz w stan zwany wczesnym stanem kurczowym,
cofaj cym si niekiedy przed wyst pieniem pó nego stanu
kurczowego. Najci szymi zmianami dotkni ta jest ko czyna
górna, szczególnie r ka i palce. G owa chorego ustawiona jest
normalnie. Os abione s mi nie tu owia i brzucha.
Okres adaptacyjny
W okresie tym zaczynaj powraca odruchy po pora o-
nej stronie cia a. Ko czyna górna uk ada si w przywiedzeniu,
zgi ta w stawie okciowym, z nawróconym przedramieniem,
zgi tym nadgarstkiem i palcami. Ko czyna dolna jest usztyw-
niona, nadmiernie wyprostowana w stawie kolanowym, stopa
ustawiona w silnym zgi ciu podeszwowym.
Najmniejsze jest pora enie nerwu twarzowego i ust pu-
je najwcze niej. J zyk chorego po wysuni ciu zwraca si w
stron pora onej cz ci cia a. Pora enie nie obejmuje waczy
i zwieraczy.
148
Cz sto wyst puj zaburzenia czucia (szczególnie czucia
postawy i kinestatycznego).
Podczas chodzenia chory pochyla si w kierunku zdro-
wej strony i przerzuca pora on ko czyn doln pó kolem do
przodu, gdy dzi ki obu tym ruchom mo e - przy utraconej
zdolno ci zginania w stawie biodrowym i kolanowym - ode-
rwa opadaj stop od ziemi.
W okresie pó niejszym, poza wspomnianymi objawa-
mi, mog wyst pi : ruchy mimowolne, zmiany troficzne skó-
ry, dr enie pora onych ko czyn, ruchy atetotyczne i zanik
mi ni r ki.
Stosowane zabiegi
OKRES OSTRY
Masa
149
konywa g askania redniej mocy i mocne w obr bie r ki i
stopy oraz g askania redniej mocy klatki piersiowej. Po kilku
dniach mo na do czy delikatn wibracj w przestrzeniach
mi dzy ebrowych.
Kinezyterapia
150
Rys. 17. U enie chorego na plecach. Przedrami i d
skierowane ku do owi" (pora enie prawostronne)
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
152
Masa
UWAGA!
153
nie wykonuje si wibracji (ka da wibracja w tej jednostce
chorobowej pot guje spastyk ),
ko czyn doln masujemy zawsze o wiele s abiej ni ko czy-
górn (wyst puje sk onno do zakrzepowego zapalenia
),
mi nie spastyczne masujemy o wiele s abiej ni ich antago-
nistów.
Kinezyterapia
Odtwarzanie czucia
Najwa niejsze jest obarczanie pora onej strony chorego
ci arem cia a. Nale y pami ta , e stan kurczowy ko czyny
górnej jest zazwyczaj bardziej rozwini ty ni dolnej. Powinno
si chorego uk ada i, tak szybko jak to mo liwe, sadza na
pora onej stronie, potem przewraca z boku na bok, aby
odczu " ró nic . Doln i górn ko czyn nale y podtrzymy-
wa w pozycji, w której chory mo e sam przenie ci ar cia a
na r lub stop . Wa ne jest równie sk onienie chorego do
jak najwcze niejszego wstawania i obci ania chorej ko czy-
ny.
155
Odtwarzanie zespo ów ruchowych
Nale y zaleci usi owanie wykonywania ruchów bier-
nych razem z fizjoterapeut i wczuwanie" si w nie.
Wykonujemy w pe nym zakresie ruchy zginania i
prostowania ca ej ko czyny.
W okresie spastyczno ci mi ni
156
Metoda Bobath
Obok metody stosowanej w neuropediatrii autorka opra-
cowa a, bazuj c na tych samych za eniach, metod stosowa-
w usprawnieniu chorych doros ych po udarach mózgowych.
W zale no ci od stanu ruchowego chorego Bobath wydziela w
procesie usprawniania cztery etapy wicze .
W pierwszym etapie, we wczesnym okresie choroby,
kiedy obserwuje si jeszcze obni one napi cie mi ni, wicze-
nia polegaj na zapobieganiu pojawienia si spastyki w mi -
niach szyi, barku, opatki, tu owia i ramienia oraz utrzymaniu
pe nego, bezbolesnego zakresu ruchu w stawie barkowym.
Realizuje si to g ównie przez w ciwe u enie pacjenta.
Wbrew ogólnie przyj tym zasadom autorka jest prze-
ciwna wykonywaniu w tym okresie jakichkolwiek wysi ków
zdrowymi ko czynami.
wiczenia rozpoczyna si od cz ci bli szych i pocz t-
kowo s to wiczenia bierne. W tym okresie wprowadza si
równie wiczenia równowagi w pozycji siedz cej.
W drugim etapie, kiedy pojawiaj si ruchy czynne w
stawie barkowym i okciowym, przechodzi si do wicze
ruchów selektywnych, rozpoczynaj c od cz ci bli szych.
Maj one hamowa spastyczne wzorce ruchowe.
W trzecim etapie, w miar utrwalania si ruchów czyn-
nych, wprowadza si wiczenia ca ciowe, w czaj c w tok
wiczenia tu owia i ko czyn zdrowych ko czyn niedow ad-
.
W czwartym etapie, w okresie powracania ruchów czyn-
nych nadgarstka i palców, zwraca si uwag na czynne wicze-
nia odcinków dalszych.
157
Metoda Kabata
W usprawnieniu ruchowym chorych doros ych po uda-
rach mózgowych najszersze zastosowanie znalaz a metoda
Kabata, znana pod nazw proprioceptywnego torowania ner-
wowo-mi niowego" (PNF). Przez torowanie rozumie si tu
zachodz cy podczas wicze proces obni ania pobudliwo ci
dra nionego miejsca na zasadzie sumowania pobudze pod-
progowych w obr bie synaps.
Teoretyczn podstaw tej metody s prawid owo ci fi-
zjologii rozwoju czynno ci ruchowych cz owieka. Kabat wy-
chodzi z za enia, e cz owiek doros y mo e odzyska utra-
con funkcj ruchow poprzez stopniowe uczenie si jej,
wykorzystuj c swoje wcze niejsze do wiadczenia, wed ug
schematów rozwoju ruchowego dziecka. St d w technikach
wicze zaleca si :
Stosowanie ró nego rodzaju bod ców do wywo ywania
odruchów bezwarunkowych.
Sta e powtarzanie czynno ci ruchowych z poszczegól-
nych etapów rozwoju ruchowego, przy zachowaniu kolejno ci
sekwencji rozwoju: ruchy g owy, szyi, ko czyny górnej i
ko czyny dolnej (od cz ci bli szych do cz ci dalszych).
Na ladowanie w uk adzie wicze ruchów naturalnych,
obserwowanych w czynno ciach ycia codziennego.
Metoda Brunnstrom
Za eniem tej metody jest wykorzystanie spontanicz-
nego powrotu funkcji ruchowej i mechanizmu synergii (rozu-
mianej jako wspó dzia anie mi ni sprz onych ze sob czyn-
no ciowo w grup ) jako podstawowego ukierunkowania wi-
cze .
W metodzie mo na wyró ni cztery okresy:
Wywo ywanie ruchów synergistycznych na podstawie
zachowania odruchów postawnych i innych.
158
Wywo ywanie ruchów synergistycznych w sposób do-
wolny przez ich wzmocnienie i powtarzanie.
Uzyskanie kontroli nad wzorcami synergistycznymi przez
czenie ich elementów sk adowych w dowolne ruchy.
Wywo anie dowolnych ruchów r ki i palców.
Metoda Rood
Podstaw do opracowania tej metody sta y si wzorce
rozwoju uk adu nerwowo-mi niowego dziecka. Autorka za-
ada, i równoleg e wiczenia uk adu somatycznego i wege-
tatywnego sprzyjaj powrotowi funkcji ruchowych. Autorka
uwa a, e poprzez odpowiedni dobór wicze mo na odzy-
ska utracon funkcj w sposób naturalny, taki w jaki ona
powstaje. Dziel c mi nie namoblizuj ce (zginacze i przywo-
dziciele) i stabilizuj ce (prostowniki i odwodziciele), Rood
wyró nia cztery okresy:
Zwi zany z aktywno ci mi ni mobilizuj cych, cha-
rakteryzuj cych si niskim progiem pobudliwo ci, wra li-
wych na bod ce ka dego rodzaju i ró nego charakteru.
Zwi zany z rozwojem mi ni stabilizuj cych, charakte-
ryzuj cych si wysokim progiem pobudliwo ci, wra liwych
na bod ce d ugotrwa e, podtrzymywane.
W którym dochodzi do rozwoju funkcji mi ni mobili-
zuj cych w oparciu o stabilizuj ce.
W którym dochodzi do rozwoju funkcji mi ni mobili-
zuj cych niezale nie od stabilizuj cych, czyli do rozwoju
zr czno ci.
159
utrzymywa jeden staw we w ciwym po eniu i przeprowa-
dza jednocze nie wiczenia drugiego. W ten sposób chory
stopniowo uczy si panowa nad ca ko czyn . Wykonywa-
nie ruchów czynnych nale y rozpocz od stawów bli szych i
kolejno w stawach po onych bardziej obwodowe W czasie
gdy jedna ko czyna wykonuje ruchy czynne, druga powinna
by ustawiona w pozycji hamuj cej.
Du e znaczenie podczas przywracania zdolno ci ru-
chów po os abieniu stanu kurczowego maj wiczenia w
zawieszeniu i wiczenia bloczkowe. W pó niejszym okresie
skuteczna jest terapia zaj ciowa i gra w pi . Wp ywaj one
na odzyskiwanie ruchów i na ich koordynacj .
Wzmacnianie os abionych mi ni
Aby wzmocni si mi ni, stosujemy wiczenia oporo-
we. Nale y jednak pami ta , i ich rozpocz cie jest mo liwe
po zmniejszeniu stanu spastycznego.
W wyniku pora enia po owiczego mo e doj do obci -
enia obj tej zmianami chorobowymi strony cia a i wtedy b
potrzebne wiczenia wzmacniaj ce poszczególne grupy mi -
ni, a w szczególno ci prostowniki i odwodziciele uda.
160
OKRES ADAPTACYJNY
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
162
Typ kurczowy
Przyczyn kurczowego pora enia jest zjawisko polega-
ce na wyzwoleniu o rodków pobudzaj cych od wp ywu nie
dzia aj cych normalnie mechanizmów hamuj cych, w wyniku
czego nast puje zwi kszenie napi cia mi ni.
Na pocz tku choroby mi nie mog wygl da normal-
nie, jednak po pewnym czasie dochodzi do zmian wtórnych,
zaników, przykurczy. U dzieci z tego typu pora eniem ruchy s
powolne, niekontrolowane, nie s p ynne. W pora eniu obu-
stronnym lub paraplegii rozwój dziecka ulega opó nieniu.
Wiele odruchów z okresu niemowl cego utrzymuje si przez
ca e ycie dziecka, nie nabywa ono natomiast bardziej skom-
plikowanych odruchów. Czasem wyst puje chód no yco waty.
Ucisk na podeszwy prowadzi do prostowania i krzy owania
ko czyn dolnych, s one silnie przywiedzione i wyprostowane.
Ze wzgl du na stan kurczowy ydki dziecko nie mo e oprze
pi t o pod og . Odruch ten pojawia si w czasie rozci gania
kr gos upa, cz sto cznie ze zgi ciem ramion. W wyniku
stanu kurczowego mo e dochodzi do rozwoju zniekszta ce ,
a szczególnie stopy ko skiej. Mo e tak e wyst pi afazja.
ównym celem leczenia jest zapobieganie przykur-
czom, wywo anym nieproporcjonalnym rozci ganiem i wtór-
nym skracaniem przykurczonych mi ni, lub usuwanie, je li
do nich ju dosz o. Wa ne równie jest osi gni cie jak naj-
wi kszego rozlu nienia mi ni, os abienie stanu kurczowego
i nauczenie dziecka podstawowych czynno ci.
W leczeniu mog by stosowane szyny, aparaty, szelki.
Nale y przy tym pami ta , aby nie dopu ci do rozwoju
bocznego skrzywienia kr gos upa. Przy znacznych zniekszta -
ceniach stosuje si zabieg chirurgiczny.
Dla odzyskania ruchomo ci i jej zachowania wa ne jest
stosowanie ruchów biernych. Pomagaj one tak e os abi stan
kurczowy i ucz dziecko hamowa odruch z rozci gania.
163
Nale y nauczy dziecko, tak e w mo liwie najwi kszym stop-
niu, rozlu nia mi nie celem odpoczynku oraz wykonywa
proste ruchy, zespo y ruchów i codzienne czynno ci. Z chory-
mi dzie mi nale y przeprowadza wiczenia prostych ruchów
czynnych przy u yciu spastycznych mi ni i ich s abych anta-
gonistów. wiczenia rozpoczynamy od pojedynczych sta-
wów, pó niej przeprowadzamy je w kilku stawach jednocze-
nie.
Nauk czynno ci codziennych rozpoczynamy od nauki
unoszenia g owy, siedzenia oraz przewracania si z pozycji
le cej na grzbiecie na brzuch i odwrotnie. Gdy dziecko
nauczy si panowa nad wszystkimi ko czynami, musimy je
nauczy stawa i chodzi . Stopniowo w czamy nauk umie-
tno ci potrzebnych w codziennym yciu. Zapoznajemy go
tylko z jedn czynno ci na raz.
Niekiedy aby zmniejszy przykurcz mi ni ydki, przy-
wodzicieli itp., wykonuje si operacje chirurgiczne.
Typ atetotyczny
Tego typu pora enie jest wywo ane uszkodzeniem cia a
pr kowanego. U dziecka wyst puj ruchy mimowolne. S to
dziwaczne, wij ce si ruchy r k, ramion czy innych cz ci
cia a. Dziecko przybiera bardzo dziwne pozycje. Odruchy s
normalne. Ze wzgl du na sztywno mi ni wywo any przez
nie ruch jest nienormalnie powolny. W przypadku kiedy zmia-
ny obejmuj ko czyny górne i dolne, bardziej nasilone s one
w górnych. Przedrami zazwyczaj ustawione jest w nawróce-
niu, a rami odci gni te do ty u. Stopy mog by odwrócone,
a palce u nóg nadmiernie wyprostowane. G ow dziecko
odchyla do ty u, usta ma rozwarte z wystaj cym j zykiem i
sprawia wra enie niedorozwini tego umys owo. wacze i
mi nie mowy tak e mog by obj te pora eniem.
164
ównym zadaniem w leczeniu jest zmniejszenie sztyw-
no ci mi ni oraz nauka panowania nad niecelowymi ruchami.
Aby to osi gn uczymy dziecko wiadomego rozlu niania
mi ni i wykonywania ruchów w takim w nie stanie. Rozlu-
nienie mi ni mo emy osi gn stosuj c nagrzewanie, ma-
sa , ruchy bierne. Pó niej do czamy nauk wiadomego roz-
lu niania mi ni jednego stawu, poczynaj c od g owy i sta-
wów bli szych (najmniej dotkni tych zmianami chorobowy-
mi), a nast pnie przechodzimy do stawów dalszych (silniej
zaatakowanych). Po uzyskaniu panowania nad mi niami roz-
poczynamy wykonywanie ruchów czynnych przy zachowaniu
rozlu nionej pozycji cia a. Ruchy te nale y wykonywa powoli
i ogranicza si do prostych ruchów w jednym stawie.
Stopniowo zwi kszamy ich szybko i ilo stawów obj tych
wiczeniem.
Nauk czynno ci codziennych przeprowadza si tak, jak
u dzieci z pora eniem typu spastycznego.
Typ ataktyczny
Jest to typ l ejszej odmiany pora enia, który wykazuje
sk onno do poprawy. Zak ócenia dotycz równowagi. Wy-
st puje obni one napi cie mi ni, mo e wyst pi oczopl s i
mowa skandowana. Najcz ciej u dzieci z pora eniem obu-
stronnym wyst puje niedorozwój umys owy. Objawy maj
charakter mó kowy. Stosuje si takie leczenie, jak w bez a-
dzie mó kowym i wi dzie rdzenia.
Zadaniem fizjoterapeuty jest nauczenie dziecka przysto-
sowania si do kalectwa.
165
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
166
6. W przypadku ma ych dzieci zabieg wykonujemy uk a-
daj c je na w asnych udach. Dzieci starsze mo emy masowa
na materacu u onym na pod odze. Nie nale y wykonywa
masa u na kozetce, gdy dziecko w obawie przed spadni ciem
dzie spi te.
7. Masa wykonujemy lekko, wolno i co najwa niejsze
- w sta ym rytmie oraz bez odrywania d oni od cia a pacjenta.
8. Ka dy ruch masa u powtarzamy od 3 do 5 razy.
9. W trakcie masa u opracowujemy kolejno: klatk
piersiow , ko czyny górne, brzuch, ko czyny dolne, grzbiet i
twarz.
1.
Uk adamy d onie obok siebie na klatce piersiowej dziec-
ka tak, e palce s zwrócone w kierunku g ówki dziecka (Rys.
20). Rozsuwaj c d onie na boki, równocze nie dwoma r kami
aszczemy od linii rodkowej do linii pachowych. Nast pnie,
aszcz c nieco s abiej, wracamy do pozycji wyj ciowej.
2.
Teraz r ce b pracowa y na zmian . Prawa r ka g a-
szcze od lewej po owy klatki piersiowej lekko skosem do góry,
wychodz c na prawe rami dziecka. Wa ne jest, aby posuwa-
c si obok szyi delikatnie j musn pi tym palcem.
167
Rys. 20
Rys. 22
Rys. 23
169
Nast pnie lewa r ka masa ysty g aszcze od lewego ramienia
dziecka lekko skosem w dó , dochodz c do prawej po owy
klatki piersiowej (Rys.21). I znów, posuwaj c si obok szyi
nale y j delikatnie musn pi tym palcem. Nast pnie, nie
odrywaj c r k, lecz g aszcz c nieco s abiej, przesuwamy r ce
do pozycji wyj ciowej.
1.
dziecka unosimy do góry i trzymamy jedn r za
ródr cze. Drug r wykonujemy g askanie pier cieniowe,
posuwaj c si od barku do nadgarstka. Po doj ciu do nadgar-
stka r ka wykonuj ca g askanie przejmuje do trzymania r cz-
dziecka, a r ka, która trzyma a - uchwytem pier cieniowym
najpierw delikatnie zg askuje od nadgarstka do barku, a na-
st pnie (nieco mocniej) wykonuje g askanie od barku do nad-
garstka, i tak r ce pracuj na zmian (Rys. 22).
2.
Jest to rodzaj lekkiego rozcierania. R ce pracuj jedno-
cze nie, lecz w przeciwnych kierunkach.
Obejmujemy rami dziecka tak jak do g askania pier-
cieniowego, ale dwoma r kami (jedna powy ej drugiej).
Wykonuj c ruchy poprzeczne, posuwamy si jednocze nie w
kierunku nadgarstka. Po doj ciu do nadgarstka zatrzymujemy
si d ej w tym miejscu i stopniowo zmniejszamy tempo a do
zatrzymania si (Rys. 23). W dalszej kolejno ci zmniejszamy
ucisk i zg askujemy r kami do stawu ramiennego.
170
Rys. 24
Rys. 25
171
Rys. 26
3.
Teraz przyst pujemy do masa u d oni. Je eli d dziec-
ka jest zwini ta, dajemy mu do trzymania palec wskazuj cy, a
kciukiem tej samej r ki g aszczemy od nadgarstka do ko ców
palców po stronie grzbietowej d oni (Rys. 24).
Po kilku g askaniach d dziecka powinna si otwo-
rzy " na tyle, e mo na j po na naszej d oni, a drug
wykona g askanie ca d oni po stronie grzbietowej
od nadgarstka do palców (Rys. 25). Nast pnie odwracamy
i wykonujemy g askanie po stronie d oniowej (Rys. 26).
172
Masa brzucha
Ponownie uk adamy dziecko na plecach wzd nóg
masa ysty tak, e g ówka dziecka znajduje si przy kolanach
masa ysty.
1.
mi u onymi poprzecznie na zmian (raz jedna raz
druga) wykonujemy g askania od wyrostka mieczykowatego
do spojenia onowego (Rys. 27). Po doj ciu do spojenia ono-
wego nie odrywamy r ki, lecz - g aszcz c nieco s abiej -
bokiem (ust puj c miejsca drugiej r ce) przesuwamy r do
pozycji wyj ciowej.
2.
Przedramieniem jednej r ki, u onym w poprzek cia a
dziecka, g aszczemy od wyrostka mieczykowatego do spoje-
nia onowego. W tym samym czasie druga r ka unosi nó ki
dziecka pod k tem 45° - 60° (Rys. 28). Po doj ciu do spojenia
onowego nie odrywamy r ki, lecz g aszcz c nieco s abiej -
przesuwamy j do pozycji wyj ciowej.
173
Rys. 27
Rys. 28
174
Masa grzbietu
Przy masa u grzbietu musimy zmieni kierunek u e-
nia dziecka. Nale y je u na brzuszku w poprzek naszych
nóg.
1.
Wykonujemy g askanie poprzeczne podobne do g aska-
nia pi owego", posuwaj c si stopniowo w kierunku po lad-
ków. R ce masa ysty u one sana kr gos upie na wysoko ci
karku. Równocze nie dwoma r kami wykonujemy g askania,
posuwaj c si od boku do boku pleców dziecka. Przy ka dej
zmianie kierunku g askania r ce nieznacznie przesuwaj si w
dó (do po ladków dziecka) tak, e po kilkakrotnej zmianie
kierunku ruchu r ce masa ysty znajd si na po ladkach
(Rys.29). Kontynuuj c zabieg, nieco s abiej i bez ruchów na
boki, g aszczemy przesuwaj c si do pozycji wyj ciowej (do
karku).
2.
Wykonujemy g askanie pod ne jedn r . R ka bli -
sza ko czyn dolnych dziecka stabilizuj e po ladki, a r ka druga,
ona poprzecznie, wykonuje g askanie od wysoko ci karku
do po ladków (Rys.30). Po doj ciu do po ladków nie odrywa-
my r ki, lecz nieco s abiej g aszczemy z powrotem w kierunku
karku.
3.
ka bli sza ko czyn dolnych dziecka stabilizuje pi ty.
Druga r ka, u ona poprzecznie, wykonuje g askanie od
karku przez po ladki do pi t. Nie odrywamy r k, lecz nieco
abiej g aszczemy, przesuwaj c r do pozycji wyj ciowej
(Rys.31).
175
Rys. 29
Rys. 30
176
Rys. 31
Masa twarzy
Uk adamy dziecko ponownie na plecach wzd nóg
masa ysty tak, e g ówka dziecka znajduje si przy kolanach
masa ysty.
1.
Ca ymi d mi u onymi na czubku g owy g aszczemy
na boki, przez uszy, po bokach szyi i do wyrostków barkowych
(Rys. 32).
2.
mioma palcami g aszczemy od rodka czo a na boki i
do skroni (Rys. 33).
177
3.
Kciukami: od nasady nosa po ukach brwiowych, po
zewn trznych k tach oczu do k cików ust i z powrotem po
policzkach do skroni (Rys. 34).
4.
Kciukami: od nasady nosa po bokach do podstawy nosa
i z powrotem (Rys. 35).
5.
Kciukami: od nasady nosa po bokach nosa do k cików
ust i stamt d po policzkach do skroni (Rys. 36).
178
Rys. 55
Rys. 56
179
Na zako czenie masa u Shantala wykonujemy trzy
wiczenia.
1.
Chwytamy dziecko za nadgarstki i krzy ujemy r ce
dziecka na klatce piersiowej. Nast pnie wracamy do pozycji
wyj ciowej. wiczenie powtarzamy kilkakrotnie, za ka dym
razem zmieniaj c r znajduj si na wierzchu.
2.
Chwytamy jedn r lew nog dziecka w okolicy
kolana, a drug r praw r dziecka w okolicy okcia.
Doci gamy kolano do okcia, a nast pnie wracamy do pozycji
wyj ciowej. Teraz chwytamy jedn r praw nog dziecka w
okolicy kolana, a drug r lew r dziecka w okolicy
okcia. Doci gamy kolano do okcia, a nast pnie wracamy do
pozycji wyj ciowej. wiczenie powtarzamy kilkakrotnie, za
ka dym razem zmieniaj c ko czyny.
3.
Chwytamy stopy dziecka najlepiej na wysoko ci stawów
skokowych. Ustawiamy zgi cie w stawach kolanowych oraz
zgi cie i odwiedzenie w stawach biodrowych. W tym ustawie-
niu krzy ujemy podudzia i delikatnie dopychamy kolana do
brzucha. Nast pnie zwalniamy ucisk i prostujemy nogi w
stawach kolanowych (w stawach biodrowych ca y czas ustalo-
ne jest zgi cie i odwiedzenie). wiczenie powtarzamy kilka-
krotnie, za ka dym razem zmieniaj c podudzie znajduj ce si
na wierzchu.
181
Kinezyterapia
Met o da Phelpsa
Phelps stosowa masa e, ruchy bierne, ruchy czynne w
odci eniu, wolne lub oporowe, ruchy uwarunkowane, ruchy
182
samoczynne lub czone, leczenie spoczynkowe, rozlu nianie
mi ni, ruch z pozycji rozlu nienia, si ganie i chwytanie oraz
wykonywanie ró nych czynno ci.
Zasad jego metody jest przywracanie czynno ci poje-
dynczych mi ni i stopniowe przechodzenie do wykonywania
ró nych czynno ci. Leczenie dzieci z pora eniem typu spa-
stycznego rozpoczynamy od wolnych ruchów biernych, potem
cza si ruchy czynne, zwi kszaj c stopniowo ich szybko .
Pocz tkowo wiczenia odbywaj si w pojedynczych stawach,
pó niej w dwóch lub wi cej jednocze nie. W przypadku mi -
ni zwiotcza ych z przyczyn korowych stosuje si ruchy samo-
czynne.
Metoda Templ-Faya
Wed ug Faya, ka dy osobnik przechodzi przez pewne
etapy rozwoju w zakresie wykonywanych ruchów. Normalne,
zdrowe niemowl pe znie jak p az, potem porusza si jak gad,
na koniec jak ssak.
Jego metoda polega na przeprowadzaniu ci gle rozbu-
dowywanych wicze opartych o ruchy prymitywne. wicze-
nia te u atwiaj w pó niejszym okresie zapoznanie dziecka z
czynno ciami cz owieka - stawaniem i chodzeniem.
wiczenia te maj by uzupe nieniem innych form le-
czenia.
M e t o d a D o m a n - D e l akat o
Metoda ta jest ma o znana w naszym kraju. Rozwin a
si w Filadelfii w po owie lat 50-tych. Punktem wyj cia by y
teoretyczne opracowania Templ-Faya.
Metoda Bobat h
W metodzie tej leczenie musi by nastawione na zwi k-
szenie kontroli hamowania wyolbrzymionych odruchów utrzy-
183
mywania postawy. G ównym jego celem jest nauczenie pano-
wania nad prymitywnymi czynno ciami odruchowymi. Uzy-
skuje si to dzi ki specjalnej technice przeprowadzania ru-
chów biernych, nie pozwalaj cej na aden odruchowy skurcz.
W miar zwi kszania si rozlu nienia mi ni i polepszenia
kontroli chory stopniowo u wiadamia sobie dochodz ce w
czasie leczenia normalne pobudzenie czuciowe. Nast pnie
chory uczy si , jak wykorzysta te nowe pobudzenia, które s
podstaw uzyskania normalnych zespo ów ruchowych.
Metoda Kabata
Polega ona na proprioceptywnym pobudzaniu uk adu
nerwowo-mi niowego.
Szczególne zastosowanie ma metoda odwrotnego roz-
lu nienia".
M e t o d a V oj ty
Jest oparta na pierwotnych odruchach pe zania i przeta-
czania w specjalnych pozycjach. Ruch dowolny jest wywo y-
wany przez ucisk na pewne punkty (g ówne i pomocnicze),
tzw. strefy wyzwolenia".
Zalet tej metody jest mo liwo stosowania jej bardzo
wcze nie, gdy nie wymaga ona kontaktu z chorym. Stymulu-
c rozwój psychomotoryczny dziecka umo liwia si wczesne
wypracowanie wzorców ruchowych, nie dopuszczaj c do utrwa-
lenia si odruchów patologicznych.
M e t o d a P to
Metoda powsta a w latach powojennych na W grzech.
Istota jej polega na czeniu w jedn ca usprawniania
ruchowego z oddzia ywaniem psychopedagogicznym. W za-
kresie tego ostatniego du rol przywi zuje si do
wzajemnego oddzia ywania na siebie cz onków grupy
poddawanej le-
184
czeniu. Proces usprawnienia ruchowego opiera si na wiado-
mej kontroli postawy i ruchów, przy czym nacisk k adzie si na
maksymaln koncentracj uwagi na przeprowadzanych wi-
czeniach.
185
Poziom Zakres Mo liwo ci adaptacji
uszkodzenia pora
mi ni
186
Pora enie wyprostne
Jest to pierwsze stadium w przypadku guza lub choroby
rdzenia. Objawia si ono najpierw os abieniem grzbietowych
zginaczy stopy, pó niej os abieniem w ca ej grupie zginaczy,
a na koniec kurczowym stanem dolnych ko czyn. Przybieraj
one ustawienie wyprostne w po czeniu z przywiedzeniem.
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Masa
188
zezwala, mo emy za zgod lekarza prowadz cego nawet 3
razy dziennie wykonywa zabieg drena u limfatycznego w
obr bie klatki piersiowej, brzucha i ko czyn. W przypadku
uszkodzenia odcinka szyjnego rdzenia dodatkowo mo na wy-
konywa delikatne oklepywanie eczkowe klatki piersiowej
w celu u atwienia usuwania nadmiernej ilo ci luzu z drzewa
oskrzelowego.
Kinezyterapia
189
OKRES POJAWIENIA SIE AUTOMATYZMU
RDZENIOWEGO
Fizykoterapia
Masa
190
W obr bie mi ni zdrowych nale y wykonywa masa
klasyczny o charakterze pobudzaj cym wykorzystuj c: g a-
skania, rozcierania pod ne i porzeczne, ugniatanie pod ne
i poprzeczne, delikatne oklepywania, wibracje, roztrz sanie i
wa kowania. W miar mo liwo ci masa em nale y wzmocni
mi nie brzucha oraz mi nie grzbietu (szczególnie: prostow-
niki grzbietu, mi sie czworoboczny l wi, mi sie najszer-
szy grzbietu).
Kinezyterapia
191
Nauki chodzenia (je eli wysoko pora enia na to pozwala)
zaczynaj c od stania w por czach ze stabilizacj kolan, bioder,
ewentualnie w uskach lub aparatach (w zale no ci od rozle-
ci pora ).
192
Wirus atakuje rogi przednie rdzenia. Naczynia krwiono-
ne ulegaj rozszerzeniu, rozwija si proces zapalny i dochodzi
do przekrwienia opon wokó zaj tej cz ci rdzenia. Pocz tko-
wo komórki ruchowe przednich rogów rdzenia powi kszaj
si , a nast pnie wyrodniej . Zwyrodnienie przechodzi na ko-
rzenie nerwowe brzuszne i pocz tkowe odcinki nerwów. Do-
chodzi w ten sposób do rozpadu elementów tkanki nerwowej,
a ich miejsce zajmuje tkanka glejowa. Wskutek zniszczenia
neuronów mi nie pozbawione o rodków troficznych równie
wykazuj objawy zwyrodnienia, ulegaj c zwiotczeniu i zani-
kowi. Je li zostanie zniszczony ca y mi sie , pozostaje po nim
jedynie w óknista lub t uszczo wata masa.
Wyró niamy trzy postacie choroby:
posta mózgowa (opuszkowa) - dochodzi do zaj cia
nerwów czaszkowych, szczególnie nerwu twarzowego i
odwodz cego;
posta b e z p o r a e n n a (poronna) - wyst puje
gor czka lub pojawiaj si przemijaj ce objawy przypo-
minaj ce zapalenie opon mózgowych;
posta p o r a e n n a (rdzeniowa).
193
samopoczucia, bólu g owy lub gard a trwaj cym od czterech
do siedmiu dni. Po kilku dniach pojawia si przeczulica,
sztywno karku, wra liwo ko czyn na ucisk, wymioty,
drgawki i pora enie. Bolesno ko czyn utrzymuje si przez
kilka tygodni i nasila si podczas wykonywania ruchu. Po
wyst pieniu pora enia w mi niach nast puje skurcz.
Podokres pora enny. Na pocz tku pora enie jest cz sto
bardzo rozleg e i mo e obejmowa cztery ko czyny i tu ów. W
miar ust powania zaka enia zmniejsza si skurcz i przeczu-
lica mi ni. Proces ten trwa od dwóch do pi ciu tygodni. Po
tym czasie rozpoczyna si okres zdrowienia.
194
Stosowane zabiegi
OKRESOSTRY
Fizykoterapia
Masa
195
Nale y zaznaczy , e w ka dym przypadku pora enia
wiotkiego, szczególnie we wczesnym okresie, bardzo atwo
mo na uszkodzi mi nie pora one. St d te masa musi by
wykonywany szczególnie delikatnie. Nale y tak e pami ta ,
e atwo jest przedawkowa masa , doprowadzaj c do nad-
miernego rozszerzenia naczy krwiono nych, które wskutek
pora enia nie s w stanie powróci do fizjologicznej wielko ci.
W ten sposób mo na pog bi skutki pora enia.
Kinezyterapia
OKRES ZDROWIENIA
Fizykoterapia
197
Masa
Kinezyterapia
198
Hydrokinezyterapia - czas trwania od 5 do 30 min, temp.
wody 36° do 37°C.
wiczenia czynne w ciwe i wolne w ró nych pozycjach
izolowanych dla mi ni, które mog pokona ci ar odcinka
wiczonego.
wiczenia ogólnie usprawniaj ce w pozycjach niskich, pro-
wadzone w umiarkowanym rytmie i przeplatane wiczeniami
oddechowymi.
wiczenia korekcji postawy oraz koordynacji potrzebnej do
nauki chodzenia.
OKRES PRZEWLEK Y
Fizykoterapia
Masa
199
Kinezyterapia
5.1.WI D RDZENIA
(TABES DORSALIS, ATAXIA LOCOMOTORIA)
200
Pocz tek choroby jest trudny do ustalenia, a jej przebieg
bardzo powolny. Choroba w zwyk ej postaci niekiedy zatrzy-
muje si w zaawansowanym stadium.
W przebiegu wi du rdzenia mo na wyró ni trzy okresy,
z których ka dy trwa oko o 10 lat:
okres poprzedzaj cy niezborno ,
okres z niezborno ci ,
okres pora eniowy.
201
poniewa chwieje si i upada. Podczas chodzenia chory unosi
stopy zbyt wysoko, wyrzuca je do przodu z nadmiern si i,
stawiaj c najpierw pi ty, mocno uderza nimi o ziemi . W celu
atwienia sobie utrzymania równowagi chory rozstawia nogi
i przewraca si , gdyje z czy. Wielk trudno sprawia pacjen-
towi omini cie przeszkody. W okresie tym pojawiaj si
równie zmiany polegaj ce na:
obni eniu lub utracie napi cia mi niowego,
zniesieniu odruchów,
pog bieniu si parestezji i przej ciu w anestezj ,
zmianach troficznych (cz sto rozwija si wrzód dr cy
stopy),
pojawianiu si w ró nych narz dach ataków bólu - tzw.
prze omów (np.: dkowe z bólem i wymiotami, krtaniowe z
atakami kaszlu i duszno ci , nerkowe, trzewne itd),
zaburzeniach w funkcjonowaniu p cherza moczowego
(zatrzymania moczu lub os abienie kontroli nad zwiera-
czami).
Stosowane zabiegi
202
nale y nauczy go pos ugiwa si zast pczo wzrokiem i s u-
chem. Ca y czas musimy dba o ogólny stan fizyczny pacjenta.
Podczas prowadzonej rehabilitacji pami tamy, e nie wolno
czy chorego, jednak nie nale y przywi zywa uwagi do
uczucia zm czenia zg aszanego przez pacjenta.
Masa
Kinezyterapia
203
6. INNE CHOROBY MÓZGU I RDZENIA
KR GOWEGO
Sztywno
W wyniku utraty kontroli napi cia mi niowego docho-
dzi do jego wzmo enia we wszystkich grupach mi niowych,
co daje obraz rozlanej sztywno ci zwanej sztywno ci rury
owianej" (podczas ruchów biernych w ca ym zakresie utrzy-
muje si taki sam opór). Zmiany te powoduj charakterystycz-
ny chód i postaw oraz wyraz twarzy.
Chód okre la si jako przyspieszony. Chory drobi krocz-
ki" (chodzi coraz szybszymi, drobnymi krokami). Brak jest
balansowania r kami.
Twarz przybiera maskowaty wygl d (staje si nierucho-
ma i bez wyrazu).
204
Mowa mo e by ostra i monotonna lub po pewnym
wahaniu pacjent zaczyna mówi gwa townie i szybko.
Os abienie mi ni powoduje szybkie ich m czenie. Os a-
bienie i zaburzenia koordynacji charakteryzuj si najsilniej
utrat precyzji ruchów, zw aszcza r k.
Dr enie
Zaczyna si od jednej r ki i jest charakterystyczne dla tej
jednostki chorobowej. Polega na naprzemiennym zginaniu i
prostowaniu palców, szczególnie w stawach ródr czno-pal-
cowych. Kciuk w tym czasie oparty jest o palec wskazuj cy i
pojawiaj si ruchy jak przy ulepianiu ma ej kuleczki z plaste-
liny. Dr enie to utrzymuje si przewa nie w spoczynku, nato-
miast znika przy wykonywaniu ruchów zamiarowych. Nasila
si w okresach podenerwowania, a ustaje podczas snu.
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
Kinezyterapia
206
gimnastyki zbiorowej ogólnie usprawniaj cej w grupach
jednorodnych (5-8 osób), z du ilo ci wicze oddecho-
wych i bez wicze intensywnych;
wicze samoobs ugi,
wiczenia chodzenia po wyznaczonych odcinkach z kontrol
tempa (nale y pilnowa , aby pacjent nie przyspiesza chodu) i
odpoczynkiem na ko cu odcinka.
208
W procesie leczenia nale y zdawa sobie spraw ze
ono ci objawów, które mog wyst pi . Aby proces lecze-
nia by skuteczny, nale y uwzgl dni co najmniej dwa, a
przewa nie trzy rodzaje leczenia:
1. Leczenie agodz ce (paliatywne) - polegaj ce na usprawnie-
niu ko czyny obj tej zmianami.
2. Leczenie wyrównawcze - polegaj ce na odpowiednim
wzmocnieniu i usprawnieniu cz ci cia a nie dotkni tych cho-
rob , aby mog y przej funkcj lub u atwi wykonywanie
czynno ci przez cz ci cia a zmienione chorobowo.
3. Leczenie zapobiegawcze - polegaj ce na zachowaniu do-
tychczasowej sprawno ci lub, je li to mo liwe, poprawieniu
funkcjonowania cz ci cia a, na które choroba jeszcze nie
podzia a lub podzia a w niewielkim stopniu.
Zadaniem fizjoterapeuty jest mo liwie jak najd ej
utrzymywa niezale no czynno ciow chorego, gdy tylko
mo na, zwi ksza j albo pomóc mu odzyska pewien zakres
tej niezale no ci. W tym celu przed rozpocz ciem leczenia
nale y bardzo dok adnie zbada chorego. Nale y rozpocz od
obserwacji jego zachowa , sposobu poruszania si i wykony-
wania ró nych czynno ci; najlepiej je eli pacjent nie wie, e
jest obserwowany. Spostrze enia pozwol ukierunkowa dal-
sze badanie. Nast pnie, w pozycji le cej lub pó le cej,
nale y zbada zakres ruchów (biernych i czynnych) we wszyst-
kich stawach. Badanie to pozwoli na ustalenie: co chory mo e
robi , czego robi nie mo e i dlaczego.
Stosowane zabiegi
209
uwzgl dnia okresy odpoczynku, a nawet w miar potrzeb
zmienia charakter leczenia. Zbyt du e obci enie uk adu
nerwowo-mi niowego mo e prowadzi do zaostrzenia cho-
roby.
Leczenie nale y stosowa bardzo ostro nie i nigdy w
okresie rzutu choroby.
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
Stosowane zabiegi
212
U chorych z pora eniem wiotkim stosuje si post powanie
omówione przy zapaleniu rogów przednich rdzenia.
213
Pora enie spastyczne, z którym mamy do czynienia
cz ciej ni z wiotkim (poniewa choroba cz ciej atakuje
rdze kr gowy w dolnym odcinku piersiowym), jest trudniej-
sze do leczenia ze wzgl du na wyst puj cy cz sto gwa towny
skurcz, nawet przy lekkim dotyku. Post powanie rehabilita-
cyjne jest wtedy takie jak w przypadku pora enia spastyczne-
go spowodowanego uszkodzeniami rdzenia kr gowego" z
okresu adekwatnego do stanu zdrowia pacjenta.
Przy uszkodzeniach nieca kowitych post powanie reha-
bilitacyjne jest dostosowane do objawów chorobowych.
7. USZKODZENIA NERWÓW
OBWODOWYCH
214
Typ Zmiany patologiczne Objawy kliniczne
uszkodzenia
215
Ca kowita regeneracja nast puje w tych przypadkach
dopiero po wielu miesi cach (zale nie od rozleg ci uszko-
dzenia), poniewa w ókna osiowe odrastaj z szybko ci oko-
o 1 mm na dob , a sam proces regeneracji rozpoczyna si po
up ywie oko o 50 dni od uszkodzenia.
W przypadkach zniszczenia komórek ruchowych w ro-
gach przednich rdzenia lub pe nego przerwania czno ci z
pniem nerwu nie mo na si spodziewa pe nej regeneracji
uszkodzonych jednostek ruchowych. Rokowanie w tych przy-
padkach zale y od liczby zachowanych komórek ruchowych
oraz od mo liwo ci wytworzenia przez nie sieci dodatkowych
rozga zie i przej cia kontroli nad jak najwi ksz liczb
odnerwionych w ókien mi niowych.
Poniewa proces pe nego zwyrodnienia nerwu nast puj e
oko o 3 miesi ca od uszkodzenia, wykonanie bada dodatko-
wych w nie po tym okresie pozwoli oceni nie tylko stopie
i dynamik pora enia, ale tak e rokowanie. Brak zauwa alne-
go post pu w sprawno ci mi ni nie daje pomy lnych roko-
wa . Równie niepomy lnie rokuje obecno mi ni jednoli-
cie zanik ych w obr bie grupy funkcjonalnej. Pojawienie si
nawet niewielkiej funkcji w mi niach uprzednio bezw ad-
nych rokuje dalsz popraw stanu zdrowia przy odpowiednio
prowadzonej rehabilitacji.
Zale nie od stopnia i rozmiaru nieodwracalnych zmian
ustala si wskazania do zabiegów operacyjnych lub, je li
operacja nie jest mo liwa do przeprowadzenia, rodzaju zaopa-
trzenia ortopedycznego, które pozwoli na przystosowanie si
pacjenta do inwalidztwa.
Zasady leczenia urazowych uszkodze nerwów obwo-
dowych pozostaj wspólne dla wszystkich postaci i s to:
216
si . Przewa nie dla opanowania przykurczu wystarczy stoso-
wanie masa u i wicze biernych w pe nym zakresie we
wszystkich stawach. Nale y przy tym uwa , aby nie dopro-
wadzi do nadmiernego rozci gania nerwu.
UWAGA!
218
Chory nie mo e przywodzi i odwodzi IV i V palca,
zgina ich w stawach ródr czno-paliczkowych, prostowa w
stawach mi dzypaliczkowych, a tak e przywodzi kciuka.
ka przyjmuje u enie szponiaste.
W przypadku uszkodzenia nerwu na wysoko ci okcia
wyst puje zaburzenie czucia po stronie okciowej r ki. Przy
uszkodzeniach w obr bie nadgarstka przewa nie czucie pozo-
staje niezaburzone.
Stosowane zabiegi
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
Masa
219
W innych przypadkach od pocz tku stosuje si opracowanie
klasyczne.
W przypadku uszkodzenia nerwu w okolicy stawu ok-
ciowego masa em obejmujemy d , staw promieniowo-nad-
garstkowy, przedrami i rami a w pó niejszym okresie - staw
okciowy.
W przypadku uszkodzenia nerwu w okolicy nadgarstka
opracowujemy: d i przedrami a w pó niejszym okresie -
staw promieniowo-nadgarstkowy.
Pocz tkowo leczenie polega na wykonywaniu masa u
poni ej i powy ej miejsca uszkodzenia. Samego miejsca uszko-
dzenia nie masujemy, aby nie zaburzy procesu regeneracji,
czy nawet dodatkowo nie uszkodzi nerwu.
W pobli u uszkodzenia masa wykonujemy delikatnie i
wolno oraz bez nadmiernego naci gania tkanek.
Poni ej miejsca uszkodzenia szczególnie wa ny jest
masa d oni. Wykonujemy: g askania ca ej d oni, delikatne
rozcierania wszystkich palców, a szczególnie IV i V, delikatne
ugniatanie pod ne mi ni k bika oraz uciski na przestrzenie
mi dzykostne.
Masa tkanek powy ej miejsca uszkodzenia ma mie
dzia anie przede wszystkim od ywcze. Stosuje si : g askania,
rozcierania powierzchowne, uciski jednoczesne i wibracj
poprzeczn .
Rozpoczynaj c od masa u bardzo delikatnego (przy
pierwszych zabiegach), stopniowo zwi kszamy si i czas
trwania masa u. Stopniowo te wprowadzamy opracowanie
rozci gna d oniowego. Polega ono na wykonywaniu du ej
ilo ci rozciera (przede wszystkim poprzecznych) i wibracji
poprzecznej.
Po pojawieniu si oznak regeneracji nerwu do czamy
opracowanie miejsca uszkodzenia. Polega ona na wykonywa-
niu delikatnych g aska pod nych i okr nych rozciera
powierzchownych (ca d oni ) oraz ucisków jednoczesnych.
220
W miejscach oddalonych od miejsca uszkodzenia (za-
równo powy ej jak i poni ej) w obr bie mi ni pora onych
stopniowo wprowadzamy ugniatania poprzeczne i pod ne,
uciski naprzemienne i wibracj pod . W obr bie tkanek
zdrowych stosujemy: g askania, rozcierania, ugniatania pod -
ne i uciski jednoczesne. Tkanki nie obj te pora eniem masu-
jemy s abiej ni pora one, musimy bowiem pami ta , e
mi nie zdrowe zareaguj na bod ce mocniej ni mi nie
pora one.
Kinezyterapia
OKRES ADAPTACJI
Fizykoterapia
221
Masa
Kinezyterapia
Stosowane zabiegi
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
223
kauzalgii stosuje si zimne, wilgotne ok ady lub jontoforez
lignokainow .
Masa
224
Od momentu pojawienia si oznak regeneracji stosuje-
my post powanie klasyczne z opracowaniem miejsca uszko-
dzenia.
Poni ej miejsca uszkodzenia, w obr bie mi ni pora o-
nych, wykonujemy: g askania, rozcierania, ugniatania poprzecz-
ne, uciski naprzemienne i wibracj pod .
W obr bie tkanek zdrowych wykonujemy masa l ejszy
ni pora onych. W masa u wykorzystujemy: g askania, roz-
cierania, ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne i wibracj
poprzeczn .
W obr bie r ki, w kolejnych zabiegach, stopniowo zwi k-
szamy intensywno masa u i do czamy ugniatanie poprzeczne
bu i k bika oraz uciski naprzemienne i wibracj poprzecz-
grzbietu r ki.
Od tej chwili masujemy równie miejsce uszkodzenia.
Stosujemy pocz tkowo: g askania pod ne i okr ne oraz
rozcierania powierzchowne. W miar wzrastania ilo ci zabie-
gów zwi kszamy intensywno masa u wprowadzaj c g bo-
kie rozcierania i delikatne ugniatanie pod ne, uciski jedno-
czesne oraz wibracj poprzeczn .
Powy ej miejsca uszkodzenia, je eli nie ma innych
przeciwwskaza , wykonujemy masa stosuj c wszystkie tech-
niki klasyczne z wyj tkiem oklepywa .
UWAGA!
Przy pojawieniu si kauzalgii zabiegi nale y bezwzgl -
dnie przerwa .
Kinezyterapia
OKRES ADAPTACJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
226
ucisku np. kul). Pora enie w tym przypadku obejmuje:
mi sie trój g owy ramienia (zniesienie prostowania okcia),
mi sie ramienno-promieniowy (os abienie zginania okcia),
mi sie odwracacz przedramienia (zniesienie odwracania, z
wyj tkiem gdy przy zgi tym okciu ruch ten wykonuje mi sie
dwug owy ramienia),
wszystkie mi nie prostowniki
ki oraz mi nie prostowniki
ugie palców i kciuka (zniesienie
prostowania r ki, wszystkich
stawów kciuka i stawów ród-
czno-paliczkowych pozosta ych
palców).
227
Charakterystyczna dla tego uszkodzenia jest tzw. r ka
opadaj ca". Pacjent trzyma ko czyn zgi w stawie okcio-
wym (nawet pod k tem 90°) oraz r w nawróceniu ze
zgi tymi stawami ródr czno-paliczkowymi. Podczas próby
wyprostu palców nast puje zgi cie nadgarstka przez mi nie
synergistyczne.
Ze wzgl du na liczne po czenia nerwu promieniowego
z innymi nerwami rzadko dochodzi do zaburze czucia. Je li
takie zaburzenia wyst puj , to obejmuj okolic zaopatrywan
przez odga zienie nerwu promieniowego - nerw skórny tylny
przedramienia.
Zmiany od ywcze przewa nie s niewielkie.
Rokowanie przy urazach nerwu promieniowego (nawet
przy jego przerwaniu) jest znacznie lepsze ni w przypadkach
uszkodzenia nerwu po rodkowego czy nerwu okciowego.
Stosowane zabiegi
228
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
231
W miar powrotu czynno ci mi ni wiczenia prowadzi
si w pozycji siedz cej przy stole, z ustabilizowanym ramie-
niem i nadgarstkiem. wiczenia polegaj na wykonywaniu
ruchów wyprostnych.
OKRES ADAPTACJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
232
palcami, ci cie no yczkami, chwytanie drobnych przedmio-
tów).
233
Zaburzenia czucia wyst -
puj bardzo rzadko. Je eli si
pojawi , to obejmuj obszar
unerwiany przez w ókna wycho-
dz ce z pi tego korzenia szyjne-
go-
Zmiany od ywcze nie wy-
st puj ub s minimalne.
Je li mamy do czynienia z
noworodkiem, ko czyn usta-
wia si w szynie w odwiedzeniu
na poziomie barku i w odwróce-
niu ze zgi tym do po owy sta-
wem okciowym oraz z odwró-
conym przedramieniem i wy
prostowanym nadgarstkiem
Rys. 40 (Rys.40).
Stosowane zabiegi
234
W przypadku osób doros ych, u których uszkodzenie jest
spowodowane nag ym urazem, leczenie przebiega z zachowa-
niem zasad post powania rehabilitacyjnego uwzgl dniaj cych
trzy okresy.
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
Masa
235
gnujemy z wykonywania technik, które mog podra ni uszko-
dzone korzonki poprzez poci ganie tkanek.
Po pojawieniu si oznak regeneracji mo emy przyst pi
do opracowywania tkanek powy ej linii wyznaczonej przez
grzebienie opatek i do czy opracowanie stawu ramiennego.
Równie w obr bie ko czyny mo emy zintensyfikowa masa
zwi kszaj c si zabiegu oraz wprowadzaj c techniki o dzia a-
niu pobudzaj cym przede wszystkim ugniatania poprzeczne i
uciski naprzemienne.
Kinezyterapia
Stosuje si :
wiczenia odwodzenia w pozycji le cej na grzbiecie i na
brzuchu,
wiczenia nawracania w u eniu na wznak i na zdrowym
boku,
wiczenia odwracania w pozycji le cej, a w pó niejszym
okresie siedz cej, z u eniem ko czyny jak przy unierucho-
mieniu w okresie pora enia,
wiczenia zginania stawu okciowego w pozycji le cej a w
pó niejszym okresie siedz cej z u eniem ko czyny jak przy
unieruchomieniu w okresie pora enia.
OKRES ADAPTACJI
Fizykoterapia
236
Masa
Kinezyterapia
UWAGA!
237
otwarcie torebki stawowej i przestawienie g owy ko ci
ramiennej,
zszycie przerwanych nerwów.
238
Stosowane zabiegi
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
Masa
239
Poni ej miejsca uszkodzenia szczególnie wa ny jest
masa d oni. Wykonujemy: g askania ca ej d oni, delikatne
rozcierania wszystkich palców, delikatne ugniatanie mi ni
bu i k bika oraz uciski przestrzeni mi dzykostnych.
W obr bie przedramienia stosuje si : g askania, rozcie-
rania, ugniatanie pod ne, uciski jednoczesne oraz wibracj
poprzeczn .
W obr bie ramienia stosuje si : g askania, rozcierania
powierzchowne, uciski jednoczesne i wibracj poprzeczn .
Rozpoczynaj c od bardzo delikatnego masa u (przy
pierwszych zabiegach), stopniowo zwi kszamy jego si i czas
trwania. Stopniowo te wprowadzamy opracowanie rozci gna
oniowego. Polega ono na wykonywaniu du ej ilo ci rozcie-
ra (przede wszystkim poprzecznych), ugniatan i wibracji
poprzecznej.
Po pojawieniu si oznak regeneracji zwi kszamy inten-
sywno masa u i wprowadzamy techniki o charakterze pobu-
dzaj cym:
w obr bie przedramienia - ugniatania poprzeczne i uciski
naprzemienne,
w obr bie ramienia - delikatne ugniatania poprzeczne i
pod ne.
Kinezyterapia
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
241
Uszkodzenie nerwu udowego
wyst puje stosunkowo rzadko.
Dochodzi do pora enia i zaniku
mi nia czworog owego uda
(szczególnie g owy przy rodkowej) i
mi nia krawieckiego. O ile
pora enie mi nia krawieckiego nie
ma wi kszego znaczenia, to
pora enie mi nia czworog owego
uniemo liwia prostowanie kolana.
W konsekwencji mo e doj do
przykurczu zgi ciowego w stawie
kolanowym.
Je eli uszkodzeniu ulegn
odga zienia id ce do mi nia
biodrowego (przy urazach w
Rys. 41. Nerw udowy obr bie miednicy), dochodzi do
os abienia zginania biodra wskutek pora enia mi nia biodro-
wo-udowego, mi nia prostego uda i mi nia krawieckiego.
Zniesienie czucia wyst puje na:
przy rodkowej i przedniej powierzchni uda,
przy rodkowej i przedniej powierzchni podudzia,
kostce przy rodkowej,
przy rodkowym brzegu stopy.
Stosowane zabiegi
242
minimalnym zgi ciu. Zarówno na dzie , jak i na noc na
ko czyn zak ada si szyn obejmuj nog od ty u i zacho-
dz na stop . Nie wolno jednak dopu ci do uci ni cia
pora onego mi nia obejmami czy opaskami mocuj cymi
szyn .
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
244
Rys. 42
Rys. 43
245
W miar poprawy stanu zdrowia i przyrostu si y wprowadza si
nauk chodzenia.
OKRES ADAPTACJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
246
7. 7. PORA ENIE NERWU STRZA KOWEGO
WSPÓLNEGO (L4 - S2)
(PARALYSIS NERVI PERONEI; FIBULARIS)
N. skórny grzbietowy
zmiany w obr bie skóry i paznokci, a
boczny
na podudziu cz sto tworz si
owrzodzenia. Rys. 44. Nerw
strza kowy wspólny
247
Stosowane zabiegi
OKRES KOMPENSACJI
Fizykoterapia
Masa
248
Je eli do uszkodzenia dosz o w okolicy g ówki strza ki,
pocz tkowo omijamy to miejsce. Masa em obejmujemy sto-
, staw skokowy, dolne 2/3 podudzia i udo. Masa ma
charakter od ywczy. Stosujemy g askania, delikatne rozciera-
nia i uciski jednoczesne. Stopniowo w czamy mocniejsze
rozcierania i ugniatania pod ne. W obr bie stawu skokowe-
go stosujemy du o rozciera poprzecznych w celu zapobie e-
nia zesztywnieniu pochewek ci gnistych, ci gien i torebki
stawowej.
Od chwili pojawienia si oznak regeneracji ró nicujemy
masa mi ni zdrowych (techniki rozlu niaj ce) od masa u
mi ni pora onych (stopniowo wprowadzamy techniki pobu-
dzaj ce: ugniatanie poprzeczne, uciski naprzemienne, wibra-
cj pod ).
Masa em obejmujemy równie miejsce uszkodzenia.
Stopniowo od technik lekkich i powierzchownych (g askania
i powierzchowne rozcierania) przechodzimy do technik moc-
niejszych (delikatne ugniatania pod ne, uciski naprzemien-
ne).
Kinezyterapia
249
OKRES ADAPTACJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
250
Stosowane zabiegi
Dolny neuron -j dro nerwu lub jego w ókna w obr bie mostu
zostaj czasami zaatakowane przez chorob Heinego-Medina
lub uszkodzone przez krwotok, guzy itp.
252
Uszkodzenie nerwu powy ej otworu rylcowo-sutkowego.
Poza wymienionymi objawami dochodzi do utraty czu-
cia smaku w przedniej cz ci j zyka, lub te , w zale no ci od
poziomu uszkodzenia, do nadwra liwo ci na pewne d wi ki.
Zmiany mog obejmowa równie nerw s uchowy.
Stosowane zabiegi
OKKI. SOSIKY
Fizykoterapia
253
1
OKRES PODOSTRY
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
OKRES PRZEWLEK Y
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
255
8. ZESPO Y BÓLOWE KORZENIOWE
256
8.1. RWA KULSZOWA
(ISCH1ALGIA)
(NEURALGIA NERVI ISCHIADICI)
(ISCHIAS)
257
Wyst puj ce w pocz tkowym okresie choroby urazy i
zmiany zwyrodnieniowo-zapalne prowadz do uszkodzenia
kr ków mi dzykr gowych. Uszkodzenie pier cienia w ókni-
stego w obr bie kr ka prowadzi do nierównomiernego naci-
sku kr gów na j dro mia yste, co powoduje jego wyci ni -
cie najcz ciej w kierunku wi zad a pod nego tylnego. Stan
taki okre lamy mianem wypukliny kr ka {protrusio disci). W
pó niejszym okresie zmiany mog si nasila i prowadzi do
przerwania pier cienia w óknistego oraz wypadni cia j dra
mia ystego do kana u kr gowego (prolapsus disci). Docho-
dzi do przepukliny dyskowej i ucisku na korzenie nerwowe,
wchodz ce w sk ad nerwu kulszowego (najcz ciej na pozio-
mie L5-S1 oraz L4-L5), z wtórnym obrz kiem i niedotlenie-
niem. Stan zapalny, który powstaje w tej sytuacji, cz sto
bardziej wp ywa na objawy chorobowe ni sam ucisk.
258
w stron zdrow ) oraz objaw Lasegue'a*. Niekiedy wyst pu-
je niedow ad mi ni stopy i palców, zaburzenia czucia po-
wierzchniowego w odpowiednim zakresie oraz os abienie lub
zniesienie odruchu skokowego.
Stosowane zabiegi
OKRES OSTRY
Fizykoterapia
259
Rys. 47
Masa
Kinezyterapia
OKRES PODOSTRY
Fizykoterapia
Rys. 48
261
Rys. 49
262
5. Masa podudzia wykonany analogicznie do opisanego w
ksi ce pt. Masa klasyczny", wyd. II, str. 235. W masa u
stosujemy: g askania, ugniatanie pod ne i uciski jednocze-
sne.
263
Rys. 50
od punktu znajduj cego si pomi dzy guzem pi towym
a punktem pod kostk zewn trzn dwa punkty w kierun-
ku stawu kolanowego, jeden od drugiego w odleg ci
oko o dwóch centymetrów,
od guza pi towego dwa punkty w kierunku stawu
kolanowego po ci gnie Achillesa, jeden od drugiego w
odleg ci oko o dwóch centymetrów.
UWAGA!
265
Kinezyterapia
OKRES PRZEWLEK Y
Fizykoterapia
Masa
266
Rys. 52
Rys. 53
267
Rys. 54
Rys. 55
268
Rys. 56
Rys. 57
269
Rys. 58
Rys. 60
Rys. 61
271
11. Uciski wzd przebiegu nerwu kulszowego od czwartego
kr gu l wiowego przez po ladek, tyln powierzchni uda,
dó podkolanowy, tyln powierzchni podudzia do guza pi to
wego i z powrotem do L4 (Rys.52):
jednoczesne kciukami (Rys.53),
naprzemienne kciukami (Rys.54),
czterema palcami z obci eniem (Rys.55),
mioma palcami jednoczesne (Rys.56),
mioma palcami naprzemienne (Rys.57),
rowerek" (Rys. 58,59).
Rys. 62
272
Rys. 63
Rys. 64
213
W miar poprawy stanu zdrowia mo emy zrezygnowa
z wykonywania ucisków punktowych (pkt. 9 i 10 post powa-
nia).
Kinezyterapia
274
8. 2. NERWOBÓL MI DZY EBROWY
I ZAPALENIE NERWÓW
MI DZY EBROWYCH
(NEURALGIA INTERCOSTALIS)
(NEURITIS INTERCOSTALIS)
Stosowane zabiegi
OKRES OSTRY
275
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
276
OKRES PODOSTRY
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
OKRES PRZEWLEK Y
Fizykoterapia
277
Masa
Kinezyterapia
8. 3. RWA BARKOWA
(BRACHIALGIA)
(NEURALGIA BRACHIALIS)
(NEURALGIA PLEXUS BRACHIALIS)
278
Stosowane zabiegi
OKRES OSTRY
UWAGA!
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
279
OKRES PODOSTRY
Fizykoterapia
Masa
UWAGA!
280
Rys. 65
Rys. 66
281
Nast pnie próbujemy uzupe ni post powanie o delikat-
wibracj i g askania (pocz tkowo tylko odsercowe, a pó -
niej w obydwu kierunkach). Mo e si okaza , e g askania
pot guj dolegliwo ci. W takim przypadku nale y jeszcze
poczeka z ich wykonywaniem.
Po kolejnych kilku do kilkunastu zabiegach w obr bie
mi ni karku i obr czy barkowej mo emy próbowa do czy
delikatne ugniatania pod ne. W obr bie przedramienia do -
czamy uciski, wibracj i ewentualnie g askania. Masa wyko-
nujemy w kierunku od stawu nadgarstkowego do stawu okcio-
wego.
W dalszej kolejno ci do czamy: g askania, uciski i
wibracj w obr bie d oni.
Stopniowo zaczynamy wykonywa ugniatania pod ne
na ramieniu, a nieco pó niej na przedramieniu i w obr bie
oni.
UWAGA!
Kinezyterapia
282
zapobieganie powstaniu przykurczów i zesztywnie w obr bie
tkanek mi kkich i stawów.
W miar poprawy stanu zdrowia przechodzimy do wy-
konywania delikatnych wicze czynnych. Pocz tkowo s to
wiczenia w odci eniu wykonywane w zakresie nie wywo u-
cym bólu. Stopniowo przechodzimy do wicze wolnych
oraz wicze polegaj cych na wykonywaniu ruchów wahad o-
wych.
OKRES PRZEWLEK Y
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
284
IV. CHOROBY PRZEWODU
POKARMOWEGO
285
1. CHOROBY DKA
Stosowane zabiegi
286
Rys. 67. Rzut dka na cian przedni brzucha
Wpust i od wierni/c s unieruchomione, natomiast wielko i po o-
enie innych cz ci dka s zale ne od stanu jego wype nienia,
napi cia mi niówki i postawy cia a. Dodatkowo istniej ró nice
osobnicze.
STAN OSTRY
Fizykoterapia
Masa
287
Wykonywanie masa u w tym okresie choroby wymaga
doskona ej umiej tno ci i ego dawkowania i usuni cia wszyst-
kich zmian odruchowych. Je eli masa ysta nie ma du ego
do wiadczenia, lepiej nie wykonywa masa u.
Kinezyterapia
OKRES PRZEWLEK Y
Fizykoterapia
Masa
288
Kinezyterapia
UWAGA!
289
1.2. CHOROBA WRZODOWA DKA
(MORBUS ULCEROSUS VENTRICULI)
Stosowane zabiegi
OKRESOSTRY
290
OKRES REMISJI
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
Wykonuje si :
wiczenia ko czyn górnych i dolnych,
wiczenia oddychania przeponowego,
wiczenia tu owia pocz wszy od wicze izometrycznych
mi ni brzucha, grzbietu i obr czy biodrowej ze stopniowym
przej ciem do wicze czynnych tu owia i wicze koordyna-
cyjnych w pozycji siedz cej, a nast pnie stoj cej,
wiczenia rozlu niaj ce mi nie dolnego odcinka klatki
piersiowej.
UWAGA!
291
1.3. ZABURZENIA NAPI CIA CIAN DKA
Masa
292
W masa u mo emy wyró ni dwa sposoby post powa-
nia: segmentarne i klasyczne.
W post powaniu segmentarnym wykonujemy masa
omówiony w ksi ce pt. Masa segmentamy", wyd. II, str.
160.
W post powaniu klasycznym rozpoczynamy od wyko-
nania rozlu niaj cego masa u grzbietu i kr gos upa, szczegól-
nie odcinka szyjnego i piersiowego (patrz Masa klasyczny",
wyd.II, str. 289 do 336). Nale y wychwyci i usun ewentu-
alne napi cia po lewej stronie kr gos upa.
Nast pnie polecamy pacjentowi, aby u si na ple-
cach. W celu rozlu nienia pow ok brzusznych masa wykonu-
jemy przy ko czynach zgi tych w stawach biodrowych i kola-
nowych tak, aby udo tworzy o z pod em k t 30-60°. Pod
kolana podk adamy wa ek. W takim u eniu kolejno wykonu-
jemy:
Rys. 68
293
Rys. 69
1. G askanie brzucha
askanie wykonujemy pocz tkowo czterema palcami, w mia-
jak zataczane ko a s odpowiednio du e, g askanie wykonu-
jemy ca d oni . Rozpoczynamy na p pku. G aszcz c wokó
pka, zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciu
do prawego talerza biodrowego (Rys.68).
askanie powtarzamy minimum pi razy.
294
Rys. 70
5. Uciski punktowe
Czterema palcami ustawionymi pionowo (w punktach zazna-
czonych na rysunku 70) wykonujemy uciski. Kolejno uci-
sków jest zaznaczona na rysunku 70.
295
Technika wykonania ucisku. Ustawiamy palce w
miejscu ucisku. W chwili kiedy pacjent wykonuje wydech i
brzuch si obni a, uciskamy z obci eniem oko o 0.5 kg.
Kiedy pacjent wykonuje wdech i brzuch si unosi, nie
pozwalamy, aby nasza r ka unios a si wraz z nim. Aby
utrzyma r na tej samej wysoko ci, musimy wi c
nieznacznie zwi kszy nacisk. Gdy pacjent ponownie wyko-
nuje wydech, zag biamy si wraz z brzuchem, a przy kolej-
nym wdechu znów nie pozwalamy, aby nasza r ka si unios a.
W chwili kiedy poczujemy twardy opór", nie zwi kszamy ju
nacisku, natomiast wykonujemy rozcieranie koliste w miejscu
najpierw w jedn , a potem w drug stron . Ca operacji
(ucisk z rozcieraniem w jednym punkcie) trwa 30 do 60
sekund. Po tym czasie bardzo delikatnie zwalniamy ucisk i
przenosimy r w miejsce kolejnego ucisku.
UWAGA!
296
8. Roztrz sanie okolicy dka
asko u on r , tak aby p pek znajdowa si na
wysoko ci stawu ródr czno-paliczkowego kciuka, a palce
by y skierowane do g owy, wykonujemy bardzo delikatne, lecz
rytmiczne roztrz sanie.
9. G askanie brzucha
askanie wykonujemy pocz tkowo czterema palcami, w miar
jak zataczane ko a s odpowiednio du e, g askanie wykonu-
ejmy ca d oni . Rozpoczynamy na p pku. G aszcz c wokó
pka, zataczamy coraz wi ksze ko a i ko czymy po doj ciu
do prawego talerza biodrowego (Rys.68).
UWAGA!
Masa
297
Rys. 71
Rys. 72
298
nie odcinka szyjnego i piersiowego (patrz Masa klasyczny",
wyd. II, str. 289 do 336). Nale y wychwyci i usun ewentu-
alne napi cia po lewej stronie kr gos upa.
Nast pnie polecamy pacjentowi, aby u si na ple-
cach. W celu rozlu nienia pow ok brzusznych masa wykonu-
jemy przy ko czynach zgi tych w stawach biodrowych i kola-
nowych tak, aby udo tworzy o z pod em k t 30-60°. Pod
kolana podk adamy wa ek.
W takim u eniu wykonujemy:
299
Rys. 73. Rzut okr nicy na cian przedni brzucha oraz
najcz ciej spotykane warianty po enia a. po enie
prawid owe; b. po enie w ykowate; c. po enie w kszta cie litery U ";
d. po enie w kszta cie litery V ". Dodatkowo po enie okr nicy
poprzecznej zale y od stanu wype nienia oraz postawy cia a.
300
2. B dy dietetyczne.
Pokarm, który po strawieniu i wch oni ciu substancji
od ywczych pozostawia zbyt ma o resztek, nie spowoduje
niezb dnego do wypró nienia rozd cia jelita grubego.
Pokarm, który pozostawia resztki dra ni ce jelito, mo e
doprowadzi do jego skurczu i w konsekwencji do zaparcia.
Przyczyn zapar mo e by równie pokarm zawieraj -
cy ma o p ynów. Tre jelita grubego jest zbyt sucha, co
zaburza ruchy perystaltyczne.
301
na np.: zagi ciem jelita, zrostami pomi dzy p tlami jelit,
guzem w obr bie wiat a jelita.
Stosowane zabiegi
Fizykoterapia
302
Masa
askania
303
aszczemy od wyrostka mieczykowatego mostka, wzd
uku eber do prawej linii pachowej.
304
Rys. 74
Rys. 75
305
5. G askanie wzd okr nicy (Rys.79) askanie
wykonujemy rozpoczynaj c od prawego talerza biodrowego.
Posuwaj c si wzd wst pnicy, po doj ciu do prawego uku
ebrowego przestawiamy d na poprzecznic , traktuj c palce
jako rodek obrotu. G aszcz c dalej, ci gniemy palce po
poprzecznicy, a nast pnie zst pnicy do lewego talerza
biodrowego.
8. G askanie paliczkowe
Grzbietow stron zgi tych i rozlu nionych palców g aszcze-
my od prawego talerza biodrowego po okr nicy do lewego
talerza biodrowego.
306
Rys. 76
Rys. 77
Rys. 78
Rys. 79
308
Rys. 80
Rys. 81
309
Rozcierania
3. Chwyt na w trob
Uk adamy d jak na rys. 82. Palec wskazuj cy znajduje si na
uku ebrowym. W chwili kiedy pacjent wykonuje wydech,
zwi kszaj c nieco nacisk przesuwamy r o oko o pi ciu cm
w kierunku linii pachowej. Kiedy pacjent wykonuje wdech,
zmniejszaj c nacisk cofamy nieznacznie r . Tak post puj c
dochodzimy do prawej linii pachowej.
311
Rys. 84
Rys. 85
312
W chwili krzy owania si r k odrywamy na moment
praw i przepuszczamy r lew , po czym k adziemy
praw r i wykonujemy rozcieranie dalej. Ruchy r k (poza
ruchem rozcierania) przypominaj czynno ci wykonywane
przez kierowc przy ostrym skr cie kierownic w praw stro-
.
U c is k i
3. Uciski k bami
Technika wykonania tego chwytu jest taka sama jak poprze-
dniego. Ró nica polega na tym, e zamiast pionowo ustawio-
nymi palcami uciski wykonujemy k bami.
313
4.Uciski czterema palcami
W kolejno ci punktów i w kierunkach zaznaczonych na rys.87
wykonujemy uciski zsynchronizowane z oddechem pacjenta.
W momencie wydechu wykonujemy ucisk, a w momencie
wdechu zwalniamy ucisk.
5. Uciski punktowe
Czterema palcami ustawionymi pionowo (w punktach zazna-
czonych na rysunku 88) wykonujemy uciski.
Technika wykonania ucisku jest omówiona na stronie
296.
agodna wibracja
Roztrz sanie
314
Rys. 86
Rys. 87
315
Rys. 88
Rys. 89
316
Faza II - Przepychanie mas ka owych
Kinezyterapia
317
2.1.2. ZAPARCIE TYPU WIOTKIEGO
Fizykoterapia
Masa
318
W masa u klasycznym nale y uwzgl dni trzy fazy:
faza I - wyrównanie tonusu mi niowego (przygotowawcza),
faza II - przepychanie mas ka owych", faza III - energiczny
masa zwi kszaj cy napi cie mi niówki cian narz dów
wewn trznych jamy brzusznej.
askania
319
oni jako rodek obrotu, przekr camy d g aszcz c tkanki
zgodnie z ruchem wskazówek zegara do momentu, kiedy palce
znajd si w okolicy lewego pod ebrza. Delikatnie uciskaj c
palcami, wsuwamy koniuszki palców pod ebra. Nast pnie
aszczemy ca d oni od lewego uku ebrowego do lewego
talerza biodrowego.
320
ko cowy odcinek zst pnicy,
doln 1/3 zst pnicy,
dolne 2/3 zst pnicy,
ca zst pnic ,
lew 1/3 poprzecznicy i zst pnic ,
lewe 2/3 poprzecznicy i zst pnic ,
ca poprzecznic i zst pnic ,
górn 1/3 wst pnicy, poprzecznic i zst pnic ,
górne 2/3 wst pnicy, poprzecznic i zst pnic ,
ca wst pnic , poprzecznic i zst pnic .
Opracowanie powtarzamy kilka, a nawet kilkana cie razy.
Rozci erania
321
lew , po czym k adziemy praw r i wykonujemy rozciera-
nie dalej. Ruchy r k (poza ruchem rozcierania) przypominaj
czynno ci wykonywane przez kierowc przy ostrym skr cie
kierownic w praw stron .
U gniatani a
6. Ugniatanie ma e X"
7. Ugniatanie du e X"
9. Ugniatanie pod ne
Uciski
322
wym. Nast pnie nie zmieniaj c u enia r k uciskamy, posu-
waj c si stopniowo w kierunku zst pnicy. Po doj ciu do
zst pnicy, w dalszym ci gu nie zmieniaj c u enia r k, uci-
skamy posuwaj c si do lewego talerza biodrowego.
Energiczna wibracja
Roztrz sanie
Kinezyterapia
323
2.2. INNE CHOROBY DWUNASTNICY I JELIT
324
3. CHOROBY W TROBY, DRÓG
CIOWYCH
I P CHERZYKA CIOWEGO
325
V. CHOROBY UK ADU
MOCZOWEGO
1. KAMICA NERKOWA
(NEPHROLITHIASIS)
Fizykoterapia
327
Masa
Kinezyterapia
328
2. PRZEWLEK E ODMIEDNICZKOWE
ZAPALENIE NEREK
(PYELONEPHR1TIS CHRONICA)
329
Fizykoterapia
Masa
Kinezyterapia
Stosuje si :
wiczenia napinania zwieracza odbytu w pozycji kl ku
obuno nego rozkrocznego,
w tej samej pozycji wyj ciowej napinanie dna miednicy
ma ej,
w pozycji le enia ty em wiczenia czynne z oporem rotato-
rów wewn trznych oraz wiczenia izometryczne krótkie rota-
torów zewn trznych.
330
3. INNE CHOROBY UK ADU
MOCZOWEGO
331
VI. CHOROBY KOBIECYCH
NARZ DÓW P CIOWYCH
332
VII. CI A I PO ÓG
1. CI A
UWAGA!
333
szych uszkodze porodowych nale y p kni cie krocza, po-
chwy i szyjki macicy. Dochodzi do nich przewa nie w przy-
padku porodu kleszczowego czy bardzo szybkich porodów itp.
sytuacje, kiedy poród naturalny mo e zagra zdrowiu, a
nawet yciu kobiety lub dziecka. W takich sytuacjach stosuje
si cesarskie ci cie. Je eli zachodzi konieczno bardzo szyb-
kiego wydobycia dziecka z ona matki, stosuje si znieczulenie
podpaj czynówkowe dzia aj ce natychmiast. Je li czas nie
nagli, mo na zastosowa znieczulenie zewn trzoponowe. W
przypadku gdy nie mo na zastosowa jednego z tych znieczu-
le (np. z powodu zwyrodnienia kr gos upa), kobieta jest
usypiana.
Najcz ciej wykonuje si poprzeczne naci cie pow ok
brzusznych i to nie tylko ze wzgl dów estetycznych. Naci cie
pod ne (od p pka do spojenia onowego stwarza niebezpie-
cze stwo powstania, nawet po wielu latach od zabiegu, prze-
pukliny .Naci cie pod ne jest jednak niezb dne na przyk ad
przy ci y mnogiej.
Po wydobyciu dziecka naci te narz dy i pow oki s
szyte.
2. PO ÓG
334
Po wyleczeniu powik poporodowych lub je eli nie
wyst pi y, mo na stosowa masa , którego celem b dzie:
opracowanie blizny (je eli by o stosowane cesarskie ci cie),
likwidowanie rozst pów,
stymulacja wydzielania mleka.
335
Fot. 90
Fot. 91
336
Fot 92
Fot. 93
337
Kciuki s nieruchome i stanowi spychacz" ci gni ty
przez pozosta e palce. Po doj ciu do linii bia ej ugniatamy
poprzecznie mi sie prosty brzucha od p pka do wyrostka
mieczykowatego (Fot. 92) oraz od p pka do spojenia onowe-
go-
Nast pnie przechodzimy do opracowania jednego pa-
sma na dalszym boku. Uk adamy r ce jak na fot. 93. Teraz
kciuki zagarniaj tkanki powoduj c, e r ce przesuwaj si w
kierunku linii bia ej. Pozosta e palce s nieruchome i stanowi
spychacz" ci gni ty przez kciuki. Po doj ciu do linii bia ej
ponownie ugniatamy poprzecznie mi sie prosty brzucha od
pka do wyrostka mieczykowatego (Fot. 92) oraz od p pka do
spojenia onowego.
Teraz opracowujemy drugie pasmo na bli szym boku.
Nast pnie ugniatamy poprzecznie mi sie prosty brzucha,
potem opracowujemy drugie pasmo na dalszym boku itd.
338
Masa mo e by wspomagany k pielami piersi na prze-
mian w zimnej i ciep ej wodzie. Polegaj one na stosowaniu
ok adów zmoczon gaz lub g bk . Poprzez naprzemienne
kurczenie si i rozkurczanie naczy dochodzi do pobudzenia
kr enia w obr bie gruczo ów i zwi kszenie wydzielania mle-
ka.
UWAGA!
341
SKOROWIDZ
A
acrocyanosis 120 afazja
145 anaesthesia 139
anestezja 139 angina
pectoris 94
arteriosclerosis 75
asthma bronchiale 33
ataksja 141 ataxia
locomotona 200
atherosclerosis 104
atonia 136
B
bez ad 141 brachialgia
278 bronchiectasis 29
bronchitis chronica 21
bronchopneumonia 50
C
choroba Burgera 106
- Heinego-Medina 194
- Parkinsona 204
- Raynauda 114
- wrzodowa dka 290
choroby wsierdzia 75
chromanie przestankowe 104
ci a 333
ci nienie wsteczne 76
cykl pracy serca 69 czucie
epikrytyczne 139 -
protopatyczne 139
D
dr enia 135
delirium 73
diplegia 162
drena u eniowy 28
dr czka pora na 204
dr czka pora na 204
dusznica bolesna 93, 94
dychawica oskrzelowa 33
dzia anie zastawek 69
dzieci ce pora enie mózgowe 162
E
elektryczny odczyn zwyrodnienia 141
emphysema pulmonum 40
endocarditis 72, 75 erythrocyanosis
120
F
fibrosis pulmonum 53
fibularis 247
G
gastritis 286
H
hemiplegia 145, 162
hiperestezja 139, 141
344
hipotonia 136
hyperaesthesia 139
I
infarctus cordis 96
infarctus myocardli 96
ischialgia 257 ischias 257
K
kamica nerkowa 326 klatka
piersiowa beczkowata 34, 41
kompensacja 77 kurcze kloniczne
136 -toniczne 136
L
likwidowanie rozst pów 335
lobektomia 61
M
masa Shantala 166
Metoda Bobath 157, 183
- Brunnstrom 158
- Doman - Delakato 183
-Kabata 158, 184 -Petó
184 -Phelpsa 182 -Rood
159
-Templ - Faya 183 -Vojty
184 mia yca 104
morbus Parkinson 204
- Raynaud 114
- ulcerosus ventriculi 290
myelitis transversa 212
myocarditis acuta 72
myodegeneratio cordis 72
N
nagminne pora enie dzieci ce 194
nephrolithiasis 326 nerwoból
mi dzy ebrowy 275 neuralgia
brachialis 278
- intercostalis 275
- nervi ischiadici 257
- plexus brachialis 278
neuritis intercostalis 275
niedodma 18, 50
niedomykalno zastawki 76
- czynno ciowa zastawki 77
- wzgl dna zastawki 77
- zastawek pó ksi ycowatych 78
- zastawki trójdzielnej 80
niedro no t tnic wie cowych 93
niezborno 141
nie yt dka 286
O
objaw Lasegue'a 259
obni one napi cie cian dka 297
obstipatio habitualis 299
odczyn paradoksalny 110
odma chirurgiczna 40
346
odma mi dzyzrazikowa 40
ostre zapalenie mi nia sercowego 91
- rogów przednich rdzenia kr gowego 192
P
parkinsonizm 205 paraesthesia
139 paralysis cerebralis infantilis
162
- agitans 204
- epidemica infantium 194 -
Erb 233
-Klumpke 238
- nervi facialis 251
-femoralis 243
- ischiadici 250
- mediani 222
- peronei 247 -
radialis 226
- ulnaris 218
paraplegia 162
parestezja 139, 140
pericardi is 72
- exsudativa 72
- fibrosa 72
phlebitis 121
pleuritis 55
- exsudativa 57 pneumoconiosis 67
pneumonektomia 61 pneumonia lobaris 44
podra nienie nerwów ruchowych 136
podwy szone napi cie cian dka 292
347
poliomyelitis anterior acuta 194
po óg 334
poprzeczne zapalenie rdzenia 212
pora enie ataktyczne 162 -atetotyczne
162
- Erba 233
- Klumpkego 238 -
kurczowe 162
- nerwu kulszowego 250
okciowego 218
- po rodkowego 222
- promieniowego 226
- strza kowego wspólnego 247 -
twarzowego 251
- udowego 241
-po owicze 145
- wiotkie z zanikiem 134
-wyprostne 187
-zgi ciowe 185
powstawanie i regulacja skurczów serca 69
pó ny stan kurczowy 148
przeczulica 139, 141
przewlek e odmiedniczkowe zapalenie nerek 329
- zapalenie osierdzia 74
przewlek y nie yt oskrzeli 21
pyelonephritis chronica 329
pylica p uc 67
Q
guadriplegia 162
348
R
rozedma p uc 40
- mi dzyzrazikowa 40
- p cherzykowa 40
- przerostowa 40
- starcza 40 -
zast pcza 40
rozrusznik serca 101
rozstrzenie oskrzeli 21, 29
ruchy atetotyczne 135 -
mimowolne 135 rwa
barkowa 278
- kulszowa 257
S
samoistna sinica ko czyn 119
sclerosis disseminata 207
-multiplex 207
skurcz serca 68 SM
207
spaczone czucie 139
stenosis 76 stwardnienie
rozsiane 207
-t tnic 75, 104 stymulowanie
wydzielania mleka 338
sympatektomia 113
T
tabes dorsalis 200 thrombagiitis
obliterans 106 thrombophlebitis
122
torakoplastyka 61
torakotomia 60
U
enia przeciwzrostowe 47
enie drena owe 19, 24
uszkodzenie mó ku 136
- zwojów podstawy 135
V
varices crurum 126
W
wady zastawki dwudzielnej 79
wczesny stan kurczowy 148
wi d rdzenia 200
wyros a brodawkowate 76
wysi kowe zapalenie op ucnej 57
wywiad 15
wzmo one napi cie mi ni 135
Z
zakrzepowe zapalenie 122
zakrzepowo - zarostowe zapalenie naczy 106
zapalenie osierdzia 72
- p uc odoskrzelowe 50
- p uc p atowe 44
- nerwów mi dzy ebrowych 275
- op ucnej 55
- osierdzia w óknikowe 72
-wysi kowe 73 -
wsierdzia 75
350
zapalenie 121
zaparcie nawykowe 299
- typu spastycznego 302
-typu wiotkiego 318
zawa serca 93, 96 zespó
Raynauda 116 znieczulenie
rozszczepione 140 zw enie
lewego uj cia ylnego 79
- t tnic wie cowych 93
-zastawki 76
zw óknienie p uc 53
Adipositas Oty
352
Angina Ostre zapalenie migda ków
podniebiennych
353
Arthrosis Choroba zwyrodnieniowa
stawów
Atrophia musculorum ex
Zanik mi ni z nieczynno ci
inactivitate
B
Brachialgia
Rwa ramienna
Bronchiectasia
Rozstrzenie oskrzeli
Bronchicctasis
Rozstrzenie oskrzeli
354
Bronchitis Zapalenie oskrzeli Ostre
c
Calcar calcanei Ostroga pi towa
355
Cervicoarthrosis Choroba zwyrodnieniowa
kr gos upa szyjnego
Klimakterium, przekwitanie
Dupuytren Przykurcz
D
Decubitus Odle yna
358
Deformationcs pedis Zniekszta cenia stopy naby-
acquisitae te
E
Embolta arteriae mesente- Zator t tnicy krezkowej
ricae
360
Emphysema senile Starcza rozedma p uc
Enterobiosis Owsica
Erysipelas Ró a
361
Extrasystolae Dodatkowe skurcze serca,
niemiarowo ekstrasysto-
liczna
F
Febris rheumatica Gor czka reumatyczna
Fractura amanie
362
Furunculosis cutis Czyraczno skóry
G
Gastritis Gastritis Nie yt dka
363
Gonitis Hepatitis sine ictero
Zapalenie stawu Zapalenie w troby bez -
kolanowego taczki
Hepatitis viralis
H Wirusowe zapalenie w troby
(WZW)
Paluch ko lawy i
potowych
sztywny
Hemikrania
Po owiczy ból g owy,
migrena
Hemiplegia
Pora enie po owicze
Hemiplegia spastica
Kurczowe pora enie
po owicze
Hepatitis epidemica
Nagminne zapalenie
troby
Hepatitis infectiasa
Nagminne zapalenie
troby
Hypercorticalismus Nadczynno kory nadnerczy
i
Ichthyosis Rybia uska
365
Icterus Ileus taczka
366
Ischialgia Rwa kulszowa
K
Kyphosis iuvenilis Kifoza m odzie cza, choro-
ba Scheuermanna
Lumbago Postrza
Lumbalisatio Lumbalizacja
367
Luxatio Zwichni cie
M
Mastitis puerperalis Zapalenie sutka po ogowe
Morbilli
368
Morbus Burger Choroba Burgera Choroba
Myalgia Mi nioból
369
Myelitis Zapalenie rdzenia kr gowe-
go
Myopathiae Choroby mi ni
>
N
Neoarthrosis Staw rzekomy, staw nowo
wytworzony
370
Nephritis focalis Nephritis Ogniskowe zapalenie nerek
Nuchalgia
O
Obesitas Oty
Osteonecrosis Martwica ko ci
p
Panaritium Pancreatitis Zastrza , zanokcica
373
Paralysis plexus brachia- Pora enie splotu ramienne-
lis et nervi mediani go i nerwu po rodkowego
375
Periarthritis genus Zapalenie oko ostawowe ko-
lana
376
Pes equinus Pes Stopa ko ska
Zapalenie gard a
Pleuritis purulenta
Zapalenie op ucnej wysi ko-
Pleuritis sicca we
Zapalenie p uc pneumokoko-
we
377
Pneumothorax Odma op ucnowa
378
Prostatitis Zapalenie gruczo u krokowe-
go
Psoriasis uszczyca
Przewlek e odmiedniczkowe
Pyelonephritis chronica zapalenie nerek
Zgaga
Pyrosis
R
Rachitis Krzywica
Zmiany zwyrodnieniowe u
Rubeola podstawy I ko ci ródr cza
Ró yczka
Sacralisatio s
Sacroiliitis Sakralizacja
Shock Wstrz s
Zesztywniaj ce zapalenie
Spondyloarthritis ankylo- stawów kr gos upa (ZZSK)
poetica
Choroba zwyrodnieniowa
Spondyloarthrosis stawów kr gos upa
Kr gozmyk
Spondylolisthesis
Os abienie wi za pomi dzy
Spondylolysis kr gami
Choroba zwyrodnieniowa
Spondylosis kr gos upa, zesztywnienie
kr gos upa
381
Status post amputationem Stan po amputacji ko czyn
extremitatum superiorum górnych i dolnych
et inferiorum
382
Syndroma periarthritis Zespó bolesnego barku
humeroscapularis (PHS), zapalenie oko osta-
wowe barku
T
Tachycardia paroxysmalis Cz stoskurcz napadowy, na-
padowe ko atanie serca
383
Tenosynovitis Zapalenie pochewek ci gni-
stych
Tetanus Tetraparesis ec
Zakrzepowo-zarostowe za-
palenie naczy krwiono-
Thromboangitis oblite- nych, choroba Burgera
rans
Zakrzepowo-zarostowe za-
palenie naczy krwiono-
Thrombophlebitis nych, choroba Burgera
Zakrzepowe zapalenie
Thrombosis arteriae (ZZ )
coronariae cordis
Zakrzep t tnicy wie cowej
Thrombosis arteriae serca
mesentericae
Zakrzep t tnicy krezkowej
Thrombosis venae lienalis
Zapalenie tarczycy
384
Thyreoiditis Hashimoto Zapalenie tarczycy typu Ha-
shimoto
Torticollis Kr cz szyi
ToxopIasmosis Toksoplazmoza
385
Trichinosis Tubeculosis nica
u
Ulcus cruris varicosum Zylakowate owrzodzenie
goleni
Uraemia Mocznica
v
Varicella Ospa wietrzna
386
Varices haemorrhoidales ylaki odbytu, guzy krwawi-
cze, hemoroidy
Venosclerosis Stwardnienie y( )
Vulnus Rana
387
BIBLIOGRAFIA
389
18. Tidy N. M., wiczenia poprawcze i masa leczniczy,
Warszawa 1965
19. Wald I., Cz onkowska A., Neurologia kliniczna, Warsza-
wa 1989
20. Warlow Ch., Neurologia, Warszawa 1996
21. Weiner H. L., Levitt L. P., Neurologia, Wroc aw 1997
22. Zborowski A., Drena limfatyczny, Kraków 1995
23. Zborowski A., Masa klasyczny, Kraków 1996
24. Zborowski A., Masa segmentarny, Kraków 1996
390