Mia on charakter poznawczy/kognitywny : odbir i uczenie si niezalenoci midzy reakcjami a rezultatami i ksztatowaniem si poczucia oczekiwania przyszej niekontrolowalnoci, ktra

doprowadzia do obnienia poziomu przejawianej inicjatywy dla prb radzenia sobie. S to odkrycia, ktre prawdopodobnie pominito przy nieobecnoci orientacji, ktr zapewniaa teoria wyuczonej bezradnoci oraz jej poszerzenie o depresj. Zawieraj one bardziej skuteczne badania przesiewowe rodkw psychotropowych i technik (Katz&Sibel za: Overmier, 2002), wyczerpanie si neuroprzekanika CNS (Tsuda&Tanaka za: Overmier, 2002) oraz nad-wraliwo na ponowne wyczerpanie (Anisman&Sklar za: Overmier, 2002), mechanizmy umierzajce bl (Maier i in. za: Overmier, 2002), zaburzenia ukadu immunologicznego (Laudenslager i in.; Mormede i in. za: Overmier, 2002) z prawdopodobnymi konsekwencjami choroby (Sklar&Anisman za: Overmier, 2002), wzrost w zakresie podatnoci organizmu na dysfunkcj psychosomatyczn jak np. wrzd odka (Overmier&Murison za: Overmier, 2002), a nawet niebiologiczne kwestie jak np. niepowodzenia szkolne (Dweck&Licht za: Overmier, 2002). Jesli ma miejsce zbyt silna koncentracja na pracy, a nie ma przy tym wystarczajco duo czasu na relaksacj lub inne zainteresowania, pracownik stanie si znuony i znudzony, a jakos jego pracy pogorszy si. 1.Trudnoci w uczeniu si. Uzasadnienie: Osoby doznajce niepowodze szkolnych (poraek edukacyjnych), czy te cechujce si niskim w stosunku do faktycznych moliwoci, poziomem osigni z powodu kopotw z czytaniem, pisaniem, poprawn pisowni, matematyk, mwieniem, mog przejawia wyuczon bezradno, bdc przypuszczalnie skutkiem niezdolnoci do poradzenia sobie z sytuacj trwaych lub chwilowych poraek edukacyjnych (trauma). Otrzymanie w sposb niekontrolowalny i nieprzewidywalny oceny niedostatecznej, czy te sowna nagana nauczyciela za sabo napisane wypracowanie, niespenianie oczekiwa osb znaczcych w zakresie nauki szkolnej i naraanie si na krytyk z ich strony mog stanowi przecie zdarzenia negatywne w yciu ucznia (por P.Gindrich, 2002). 2.Izolacja spoeczna. Uzasadnienie: Osoby przebywajce w hermetycznie zamknitych rodowiskach przez duszy czas (por. Schill, Marcus, 1998) (wizienie, zakad poprawczy, pogotowie opiekucze, dom dziecka, dom opieki spoecznej, szpital psychiatryczny, dom spokojnej staroci, zakon, sekta itp.) lub w sposb negatywny odczuwajce osamotnienie lub samotno (samotno nie z wyboru!) z powodu np. utraty wizi z osobami bliskimi, nieprzydatnoci spoecznej, bezrobocia, poczucia bezsensownoci istnienia, poczucia alienacji bdcego skutkiem skrajnej odmiennoci/innoci (z rnych przyczyn) mog cierpie na zesp wyuczonej bezradnoci. Przypuszczalnie intensywne dowiadczanie izolacji spoecznej (separacji od reszty spoeczestwa) w przykadowo wymienionych sytuacjach moe prowadzi do utraty poczucia kontroli wewntrznej nad wasnym yciem. 3.Zaniedbanie pedagogiczne, wykorzystywanie seksualne, maltretowanie fizyczne oraz deprywacja emocjonalna czyli tzw. zesp niewaciwego wychowania dziecka (child abuse syndrome). Dowiadczanie przemocy fizycznej, seksualnej, emocjonalnej, czy te zaniedbania pedagogicznego w rodzinie pochodzenia to gleba na, ktrej moe rozwija si pesymizm, poczucie beznadziejnoci i niezadowolenia z ycia, cierpienie neurotyczne, nadmierna lkliwo, globalna depresja, skonnoci autoagresywne, a wreszcie wyuczona bezradno. 4.Zesp naduywania substancji psychoaktywnych. tzn. naduywanie substancji psychoaktywnej jako skutek wyuczonej bezradnoci lub vice versa. 5. Stresy wspczesnego, wielkomiejskiego ycia Uzasadnienie: Wspczesny czowiek, w szczeglnoci, yjcy na terenach silnie zurbanizowanych, jest naraony na duo wicej stresw zwizanych z tempem ycia, Ponadto jak twierdz badacze zajmujcy si socjologi miasta rdem, o ktrym mowa moe by: zanik ssiedzkich wizi midzyludzkich, bd zbyt silne wizi nieformalne na danym terenie prowadzce do utraty poczucia anonimowoci, spoecznie i kulturowo przekazywane wzorce przemocy i przestpczoci, kryminogenno gangw oraz niektrych subkultur modzieowych (np. satanici, oficjalni chuligani, kibice sportowi), deficyt w zakresie kreatywnoci, sprawczoci, wewntrzsterownoci, z powodu prezentowanych obszernie w mediach filmw, ktre "wychowuj widzw" w duchu atwej, wygodnej, pozbawionej refleksyjnoci i gbszego sensu egzystencji, a wreszcie nadmierna koncentracja, majca miejsce, w szczeglnoci, u dziewczt i kobiet na wasnym organizmie i wygldzie zewntrznym, co podnosi atrakcyjno osobnicz, ale i moe prowadzi do zaburze odywiania. 6. Nag seksualny

Uzasadnienie: Nadmiernie eksponowane zachowanie seksualne, czy te kompulsywne uprawianie seksu uwarunkowane niezaspokojeniem seksualnym moe prowadzi do silnego zintegrowania w osobowoci postawy nadmiernego odsaniania intymnoci ludzkiej, prymitywnego, mechanicznego, instrumentalnego, bezdusznego podejcia do kwestii wspycia seksualnego, czy te z drugiej strony postawy liberalnej, uznajcej seks za najwaniejsz rzecz w yciu, od ktrej jedynie zaley szczcie osobiste czowieka. Ugruntowanie si takiej postawy wzgldem seksu, w szczeglnoci, w osobowoci nieuksztatowanych jeszcze modych ludzi jest niebezpieczne. Moe zagraa stabilnoci maestwa i rodziny, rani i okalecza psychicznie w przyszoci dzieci, ktre mog np. widzie jak cechujcy si postaw, o ktrej mowa, rodzice odbywaj stosunek pciowy. Zwizek z wyuczon bezradnoci w tym przypadku moe polega na tym, i czowiek cierpicy na nag seksualny, bdc przyzwyczajonym do kontaktu seksualnego z patnerkami/partnerami dowiadczonymi (take majcymi wiele stosunkw pciowych), moe odczuwa cakowit bezradno w kontakcie z partnerk/partnerem zupenie niedowiadczonym pod wzgldem seksualnym. Moliwe s take inne sytuacje: - osoba niedowiadczona moe czu si bezradna w kontakcie seksualnym z drug osob niedowiadczon (the blind leading the blind) - osoba cakowicie niedowiadczona moe czu si bezradna w kontakcie seksualnym z drug osob duo bardziej dowiadczon (a child and a parent). Ciekawe byoby zatem okrelenie zwizku midzy poziomem wyuczonej bezradnoci, dowiadczeniem seksualnym, seksualnym naogiem a poczuciem szczcia maeskiego, nasileniem wizi maeskiej, rodzicielskiej, midzyludzkiej czyli tzw. mioci. Wyuczona bezradno moe mie zwizek take z innymi problemami. Znaleziono na ten temat kilka opracowa, ktre zostan zaprezentowane poniej. przeformuowali model wyuczonej bezradnoci, przenoszc nacisk z sytuacji awersywnych na atrybucje jakich dokonuj jednostki w obliczu niekontrolowanych, negatywnych zdarze. ktrym jednostki przypisuj niekontrolowane, negatywne zdarzenia wewntrznym, globalnym i stabilnym przyczynom, moe dawa rnorodne niepodane konsekwencje w tym: depresj, osamotnienie i chorob somatyczn Na przykad, Seligman i in. stwierdzili, e style atrybucyjne dzieci dla zych zdarze koreloway ze stylami ich matek, sugerujc, e styl atrybucyjny mona przyswoi przez modelowanie. stwierdzili, e negatywne zdarzenia yciowe podczas wczesnego dziecistwa byy predyktorem ksztatowania si dziecicej depresji, a z kolei, depresja podczas wczesnego dziecistwa bya predyktorem ksztatowania si pesymistycznego stylu atrybucyjnego. Stwierdzili, e dzieci matek, w ktrych wychowaniu dominoway style surowego wychowania i niekonsekwentnego wychowania czciej ujawniay pesymistyczne style atrybucyjne. Podobnie, wrd dorosych depresyjnych pacjentw, pacjenci z najbardziej beznadziejnymi stylami poznawczymi stanowili tych, ktrych rodzice byli surowi, krytyczni i nadmiernie kontrolujcy ich ycie. ezygnujc z autonomii i w bezkrytycznie podporzdkowujc si wiziennemu regulaminowi Pomimo, e moemy tak stwierdzi tylko wstpnie, to jednak badania Schill, Marcus (1998) mog zapewnia pomost midzy oryginalnym modelem wyuczonej bezradnoci a jego reformuowaniem. Model zreformuowany jest modelem liniowym, ktry traktuje bezradny styl atrybucyjny jako czynnik przyczynowy, ktry, w poczeniu z negatywnymi wydarzeniami yciowymi, prowadzi do depresji. Wczenie oryginalnego modelu do jego reformulacji sugeruje, e styl atrybucyjny moe mie udzia w tym, w jaki sposb osoba reaguje na nieszczcie, ale moe by take uksztatowany przez nieszczcie i nieprzychylno losu jakie spotyka na swojej drodze ycia osoba. Kiedy zdarzenia negatywne utrwalaj si (uwizienie, przeduony okres hospitalizacji, bieda), sytuacje te mog prowadzi pocztkowo optymistycznie nastawione do ycia jednostki do przyjcia w kocu bardziej pesymistycznego stylu. Na przykad, Raps, Peterson, Jonas i Seligman (za: Schill, Marcus, 1998) stwierdzili, e im duej pacjenci byli hospitalizowani, tym mieli wiksze deficyty w zakresie paradygmatu wyuczonej bezradnoci. Schill, Marcus (1998) zwracaj take uwag na konieczno prowadzenia bada podunych nad wyuczon bezradnoci. "Syndrom poraki" to jeden z kilku terminw, stosowanych powszechnie przez nauczycieli dla okrelenia szczeglnej grupy uczniw, ktrzy wykonuj zadania szkolne, majc niskie oczekiwania sukcesu i ktrzy maj skonno do poddawania si w obliczu pojawienia si pierwszych oznak trudnoci. Psycholodzy dla nazwania tego zjawiska uywaj okrelenia "wyuczona bezradno".

Uczniowie ujawniajcy syndrom poraki, w odrnieniu od uczniw, ktrzy doznaj niepowodze z powodu ograniczonych zdolnoci, dowiadczaj poraek edukacyjnych, "czsto na wasne yczenie", poniewa nie wkadaj dostatecznie duo wysiku w wykonanie zadania - rozpoczynaj realizacj celu bez penego zaangaowania si i po prostu, kiedy natrafi tylko na jak trudno, czy przeszkod w jego osigniciu, to wtedy rezygnuj. KIM S UCZNIOWIE UJAWNIAJCY ZESP PORAKI? - Niektrzy uczniowie, szczeglnie w klasach pocztkowych, ujawniaj objawy zespou poraki, bdce czci wikszej caoci zaburze emocjonalnoci, ktr mona nazwa niedojrzaoci emocjonaln (niski poziom tolerancji na frustracj lub unikanie, zahamowanie, zaleno od dorosych przy reagowaniu na stres). Mog domaga si wikszej uwagi ze strony nauczyciela a nie koncentrowa si na samodzielnej dziaalnoci szkolnej, co ma zwizek z zalenoci, o ktrej bya mowa. Taka postawa zalenoci moe stanowi mechanizm obronny manifestowany przez dzieci, ktre czuj si niezdolne do rywalizowania z rodzestwem, osigajcym sukcesy, ktrym brakuje wiary we wasne zdolnoci, lub ktre s postrzegane przez nauczycieli i rodzicw jako nie majce szansy na osignicie sukcesu. Wikszo objaww syndromu poraki rozwija si za pomoc mechanizmw spoecznego uczenia si, ktre koncentruj si wok dowiadcze o charakterze niepowodze. Wikszo dzieci rozpoczyna nauk z entuzjazmem, ale z czasem wiele spord nich dowiadcza lkliwoci, a nawet grb i prowokacji w rodowisku szkolnym. Niektre dzieci z trudem poddaj si kontroli efektywnoci ich wasnej dziaalnoci szkolnej, gdy dowiadczenie poraki niesie za sob niebezpieczestwo dezaprobaty, ponienia czy te nawet odrzucenia spoecznego. Nie jest, zatem, niczym dziwnym, e niektrzy uczniowie, w szczeglnoci ci, ktrzy dowiadczaj trwaych poraek edukacyjnych lub znajduj si w bdnym kole niepowodze (sytuacja, w ktrej z jednego niepowodzenia powstaj kolejne i tworzy si w ten sposb swoisty acuch niepowodze), zaczynaj wierzy w to, e brakuje im zdolnoci do osignicia sukcesu. W kocu tacy uczniowie przestaj wkada jakikolwiek wysiek w nauk, a ich samoocena jest w wikszym stopniu uzaleniona od opinii innych ludzi, a sami s przekonani o swojej mniejszej wartoci na paszczynie edukacyjnej (Ames, 1987; Rohrkemper & Corno, 1988). Uczniowie z zespoem poraki wymagaj pomocy w odzyskaniu pewnoci siebie w zakresie umiejtnoci szkolnych oraz w rozwijaniu strategii radzenia sobie z porak i nie zaprzestawaniu podejmowania wysikw w obliczu dowiadczania trudnoci. Wiele szczeglnych sugestii wyonio si z bada na temat szczeglnych teoretycznych koncepcji lub podej terapeutycznych. Wiele spord sugestii, o ktrych mowa, dotycz tego obszaru, ktry Ames (1987) nazwa "ponownym wiczeniem procesw poznawczych". Trzy najbardziej znaczce podejcia do ponownego wiczenia procesw poznawczych to: ponowne wiczenie w zakresie atrybucji, wiczenie w zakresie skutecznoci, wiczenie w zakresie strategii. PONOWNE WICZENIE PROCESW POZNAWCZYCH Strategia, o ktrej mowa, polega na powodowaniu zmian raczej w zakresie nasilenia skonnoci uczniw do przypisywania poraki brakowi zdolnoci ni w zakresie moliwej do skorygowania przyczyny, takiej jak np. wkadanie niedostatecznego wysiku lub stosowanie niewaciwej strategii. Zwykle, ponowne wiczenie atrybucji zawiera poddawanie uczniw zaplanowanym sekwencjom dowiadcze, umiejscowionych w kontekcie osigni szkolnych, w ktrym modelowanie, socjalizacja, praktyka oraz sprzenie zwrotne s stosowane w celu nauczenia dzieci: (1) raczej koncentracji na zadaniu od samego pocztku ni na skupianiu si, na zamartwianiu si, e si go nie wykona, (2) radzenia sobie z porakami przez ponowne przeledzenie etapw dziaania w celu znalezienia bdw lub przez analiz problemu, by odnale jeszcze jedno podejcie do wykonania zadania, (3) przypisywania ich poraek raczej niewystarczajcemu, za maemu wysikowi, brakowi informacji lub raczej stosowaniu nieskutecznych strategii ni brakowi zdolnoci. WICZENIE POCZUCIA SKUTECZNOCI

Programy zawierajce te wiczenia take poddaj uczniw zaplanowanemu zespoowi dowiadcze umiejscowionemu w kontekcie osigni szkolnych oraz zapewniaj im modelowanie, nauczanie i sprzenie zwrotne. Jednak, w momencie gdy, programy dotyczce ponownego wiczenia atrybucji zostay opracowane w szczeglnoci z myl o uczniach cierpicych na zesp wyuczonej bezradnoci a zatem skupiaj si na uczeniu konstruktywnych reakcji w obliczu poraki, programy wiczce skuteczno byy opracowane przede wszystkim dla uczniw majcych niskie osignicia, ktrzy przyzwyczaili si do dowiadczania niepowodze i uksztatowali oglnie nisk samoocen w zakresie zdolnoci. W konsekwencji, wiczenia skutecznoci pomagaj uczniom przyj realistyczne cele i osiga je w przekonaniu, e maj zdolno wymagan do ich osignicia, gdy wo odpowiedni wysiek. WICZENIE STRATEGII W tym podejciu, modelowanie i nauczanie jest uywane, aby nauczy strategii rozwizywania problemw i zdolnoci do komunikacji z samym sob, by uczniowie mogli wykonywa pomylnie zadania. wiczenie w zakresie strategii jest komponentem uczenia wszystkich uczniw umiejtnoci poznawczych na dobrym poziomie; nie jest to przede wszystkim technika naprawcza. Jest jednak szczeglnie wana w pracy terapeutycznej ze sfrustrowanymi uczniami, ktrzy nie uksztatowali skutecznych strategii uczenia si i rozwizywania problemw, ale ktrzy mog nauczy si ich przez modelowanie. REAKCJE DZIECI Z TRUDNOCIAMI W UCZENIU SI I DZIECI BEZ TAKICH TRUDNOCI NA DOZNAWANIE PORAEK Doznawanie poraek edukacyjnych dotyczy powiza midzy trwaym niepowodzeniem, atrybucjami i deficytami motywacyjnymi, ktre odnosz si do paradygmatu "wyuczonej bezradnoci" (Abramson, Seligman&Teasdale za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). Dzieci majce wysokie osignicia maj skonno do brania wikszej osobistej odpowiedzialnoci za swoje sukcesy a mniejszej odpowiedzialnoci za swoje poraki ni dzieci majce sabe osignicia (Frieze&Snyder za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). Dzieci, ktre przypisuj swoje poraki zbyt maemu wysikowi woonemu w nauk, prawdopodobnie bd utrzymyway wysoki poziom oczekiwa wzgldem sukcesw w przyszoci (Johnson; Klein, Fencil-Morse&Seligman za: S.A. Settle i R. Milich, 1999); czciej reaguj zwikszonym wysikiem w obliczu kolejno nastpujcych po sobie trudnoci, co zwiksza ich szanse na sukces (Diener&Dweck; Licht&Dweck za : S.A. Settle i R. Milich, 1999). Przeciwnie, dzieci, ktre przypisuj swoje poraki stabilnym i niekontrolowalnym czynnikom, takim jak: brak zdolnoci, czciej obniaj swoje oczekiwania wzgldem osignicia sukcesu w przyszoci i reaguj na porak zmniejszajc poziom wkadanego wysiku. Nie dziwi take fakt, e dzieci z trudnociami w uczeniu si take maj nisze oczekiwania wzgldem efektw swojej dziaalnoci szkolnej ni dzieci majce normalne osignicia (Boersma&Chapman; Rogers&Saklofske za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). Z powodu powtarzajcych si poraek dzieci majce trudnoci w uczeniu si trac zaufanie do swoich zdolnoci intelektualnych i zaczynaj wierzy, e ich wysiki nie bd miay pozytywnego wpywu na ich czynnoci szkolne (Johnson; Klein i in.; Licht i in., Tenner&Eller; Wortman, Panciera, Shusterman&Hibscher za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). Zatem rozwija si bdne koo, w ktrym przekonania tych dzieci sprawiaj, e staj si one sfrustrowane i atwo si poddaj, co prowadzi do dalszych poraek i wzmacnia ich poczucie bezradnoci. Kiedy dzieci, o ktrych mowa, naprawd zaczn osiga sukcesy, te dowiadczenia prawdopodobnie bd interpretowane jako wskaniki tego, e miay szczcie, e sukces byby niemoliwy bez pomocy nauczyciela, oraz, e zadanie byo szczeglnie atwe (Boersma&Chapman; Licht&Kistner za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). Poraki w relacjach spoecznych Na podstawie przegldu meta-analitycznego literatury na temat spoecznych relacji dzieci z trudnociami w uczeniu si przeprowadzonego przez Kavale i Forness mona zauway, e dzieci te ujawniaj znaczce deficyty na paszczynie spoecznej. Metanaliza ujawnia, e 75% dzieci z trudnociami w uczeniu si manifestowao zaburzenia w kontaktach spoecznych, bez wzgldu na to, czy informacje uzyskiwano od nauczycieli, rwienikw lub samych dzieci (por. S.A. Settle i R. Milich, 1999). Wyniki bada dotyczcych socjometrycznych oszacowa ze strony rwienikw oglnie ujawniaj, e dzieci z trudnociami w uczeniu si uzyskuj istotnie wysze wyniki ni ich rwienicy w zakresie odrzucenia spoecznego a istotnie nisze w zakresie akceptacji rwienikw (DudleyMarling&Edmiaston; La Greca&Stone za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). Jednak istnieje sprzeczny dowd na temat tego, czy dzieci z trudnociami w uczeniu si s bardziej zaburzone spoecznie ni

dzieci majce sabe osignicia szkolne oraz dzieci nie majce trudnoci w uczeniu si, a niektre badania nie stwierdziy nawet adnych rnic w tym zakresie midzy tymi dwoma grupami (np. Vaughn&Haager za: S.A. Settle i R. Milich, 1999), inne badania wykazuj za, e dzieci z trudnociami w uczeniu si s mniej spoecznie akceptowane ni dzieci majce sabe osignicia (La Greca&Stone za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). W tym miejscu naley podkreli fakt, e dzieci manifestujce zesp LD (trudnoci w uczeniu si) oraz LA (low achieving - majce niskie osignicia szkolne) absolutnie nie s tosame, gdy trudnoci w uczeniu si s tylko jednym z wielu uwarunkowa niskich osigni. Nie zawsze na przykad kto, kto ma kopoty w czytaniu, musi mie sabe osignicia w nauce szkolnej. Tur-Kaspa i Bryan stwierdzili, e spoeczne atrybucje dzieci z trudnociami w uczeniu si rniy si od tych z grupy porwnawczej. W szczeglnoci dzieci z LD czciej stosoway rnorodne zewntrzne atrybucje, w tym szczcie, wyjaniajc zarwno sukces i porak, jak i wyjaniajc swoje sukcesy w odniesieniu do wewntrznych czynnikw. Dzieci z grupy porwnawczej czciej stosoway interpersonalne, interakcyjne wyjanienia, by wyjani spoeczne wydarzenia. Tur-Kaspa i Bryan spekulowali, e dzieci z LD byy niepewne swoich spoecznych sukcesw, co wyjaniao by niezgodne wykorzystywanie zarwno wyjanie zewntrznych jak i wewntrznych dla ich sukcesw. Wyniki bada przeprowadzonych przez S.A. Settle i R. Milich (1999) Dzieci z trudnociami w uczeniu si s pod silniejszym wpywem spoecznych interakcji, tak jak gdyby byy bardziej zalene od spoecznych wskazwek, ktre otrzymyway w sytuacji, kiedy precyzoway swoje oceny kontaktw spoecznych. Byy istotnie bardziej negatywnie nastawione w zakresie oceny siebie i innego dziecka po dowiadczeniu nieprzyjaznego kontaktu i istotnie bardziej pozytywnie nastawione w ocenach siebie i innego dziecka po doznaniu przyjaznego kontaktu. Jednym z wyjanie dla tych wynikw jest fakt, e dzieci z trudnociami w uczeniu si maj skonno do zbyt silnego, intensywnego reagowania w sytuacjach spoecznych i maj tendencj do bycia bardziej labilnymi emocjonalnie, interpretacja, ktra jest zgodna z poprzednimi badaniami (Bender&Golden; Clements za: S.A. Settle i R. Milich, 1999). Dzieci z grupy porwnawczej mogy zachowa poczucie siebie jako spoecznie kompetentnych nawet po doznaniu nieprzyjemnej interakcji, w momencie gdy, dzieci z trudnociami w uczeniu si odczuway w takiej sytuacji zmieszanie lub bezradno w spoecznych sytuacjach, w taki sposb, e kade kolejny kontakt w ramach spotkania towarzyskiego stawa si coraz trudniejszy. Zatem, zmniejszone poczucie skutecznoci w sytuacjach spoecznych mogo doprowadzi dzieci z trudnociami w uczeniu si do silniejszego polegania na zewntrznych przesankach i do bycia nadwraliwymi na spoeczne wskazwki. Jeli dziecko z trudnociami w uczeniu si jest niezwykle pilne w zwracaniu uwagi na zewntrzne wskazwki i ma skonno do nadmiernego reagowania, to moe reagowa na odbierane przejawy lekcewaenia, wrogoci lub wycofaniem i moe potem by postrzegane jako nieprzyjazne przez rwienikw. Rwienik, z kolei, prawdopodobnie bdzie czyni mniejszy wysiek by kontynuowa interakcj, a dziecko z trudnociami w uczeniu si moe zareagowa nawet wikszym wycofaniem lub defensywnoci, tworzc zmierzajc do dou spiral w zakresie jakoci interakcji i pozostawiajc obu uczestnikw, w przekonaniu, e nie s dla siebie wzajemnie interesujcy lub przyjemni. Bezporednie odrzucenie i zranione uczucia byyby przypuszczalnym skutkiem. LITERATURA: Gindrich P.: Funkcjonowanie psychospoeczne uczniw dyslektycznych. UMCS Lublin 2002. Overmier J.B.: On learned helplessness. Integrative & Behavioral Science 2002. Vol. 37, s. 4-8. Reber A.S.: Dictionary of Psychology. Penguin Books London 1985. Schill R.A., Marcus D.K.: Incarceration and learned helplessness. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 1998. Vol. 42, s. 224-232. Settle S.A.; Milich R.: Social persistence following failure in boys and girls with LD. Journal of Learning Disabilities 1999. Vol. 32, s. 201-212. Prawo gwne - im czeciej doznaje si (dugotrwale i wielokrotnie) uczucia bezradnoci tym bardziej, pogebia si wyuczona bezradno. Przyczyny _ doznawanie ataku fizycznego, emocjonalnego, psychicznego, w ktrym nie mamy moliwoci obrony, a kada pruba uwolnienia sie z zytuacji, nie przynosi zadnych rezultatw lub je pogarsza. brak poczucia odpowiedzialnoci za wasny wypoczynek, sen, jedzenie (co i kiedy, czy wogule)

brak wasnej przestrzeni w ktorej zachowujemy wasn intymnoc, brak szacunku w mowie i zachowaniu ze strony, rodziny, w szkole - co sklania do wycofania sie i pozostawania w izolacji aby ochronic sie przed negatywnymi bodxcami brak moliwosci wyrazania swej ekspresji, zainteresowa, wlasnego ukierunkowania, przez obnizanie ze strony otoczenia, wmawianie nieudolnosci, glupoty, brzydoty, niezaradnosci LEKARSTWA - Posiadanie zaufanej osoby - ktura nie traktuje nas jak negatywne srodowisko - Posiadanie osoby ktora nas wspiera, podajc przykady zasady przyczynowo-skutkowej, uczc ze od naszego dziaania zaley nasz przyszy los a nie od wyrokw innych ludzi ktrzy dla zasady chc nas upokorzy by w swych oczach sta si lepszymi. - Wycofanie sie z negatywnego rodowiska - Wytyczenie na przeciwnika wasnej osoby, poruwnywanie si jedynie z dokonaniami wasnej osoby zamiast innych, co prowadzi do samodoskonalenia - Praca nad umysem poprzez medytacje-zen, medytacje dynamiczna itp. Optymizmu mona sie nauczy M. Selligmana -----------------------------------------------http://pedagogikaspecjalna.tripod.com/notes/helplessness.html http://rozwojosobisty.wordpress.com/2009/01/11/wyuczona-bezradnosc-odc-1/ --------------------------------------------------------Wyuczona bezradno to utrwalenie przekona o braku zwizku przyczynowego midzy wasnym dziaaniem (reakcj), a jego konsekwencjami (wzmocnieniem). Termin zosta wprowadzony do psychologii przez Martina Seligmana w 1972. Eksperymenty [edytuj] * Seligman i Maier (1967r) umieszczali psy w klatce tak, by nie mogy one unikn uderzenia prdem. Po pewnym czasie i kilkunastu nieskutecznych prbach uniknicia blu psy kady si na pododze i biernie znosiy cierpienie. W warunkach pierwotnych (cakowity brak kontroli) wszystkie zwierzta umieray z powodu apatii, odmawiania przyjcia pokarmu. W innej grupie badawczej wykazano, e zwierzta nie podejmuj prb odzyskania kontroli nawet wtedy, gdy przeniesiono je do klatki, z ktrej mogy atwo uciec, przeskakujc barierk. Nawet jeli smutnego psa si przecignito przez przeszkod w celu pokazania, e druga cz jest bezpieczna, psy nie powtarzay tego zachowania samodzielnie. * Szczur wrzucony do liskiej kadzi z zimn wod po kilkunastu minutach pywania w kko tonie. Jeli podsunie mu si kij tu po rozpoczciu tonicia, tak e moe si po nim wdrapa i wydosta z kadzi, to przy ponownym wrzuceniu pywa kilkadziesit godzin. Badacze odkryli, e za tonicie zwierzcia w pierwszej prbie odpowiedzialny jest nie stres (np. zawa serca) ale wanie rezygnacja i apatia. * Badacze instalowali nad gow dziecka w eczku zabawk, ktra obracaa si w odpowiedni stron, gdy dziecko przekrcao gwk (np. w prawo). W eczkach innych dzieci ruch zabawki nie mia zwizku z ich ruchami gow. Po dwch tygodniach dzieci z pierwszej grupy wyuczyy si sprawnego sterowania zabawk. Gdy dzieci z drugiej grupy dostay teraz nowe zabawki, ktrych ruch zalea od tego jak dzieci poruszay gowami, nie mogy one si tego wyuczy. Wyuczona bezradno dotyka wic rwnie niemowlt. * Jeli dajemy badanym do rozwizania dwa zadania, z ktrych jedno jest atwe a drugie trudne, to oba zadania s czciej rozwizywane gdy prezentuje si najpierw atwe zadanie, potem trudne. Jeli kolejno jest odwrotna (najpierw trudne, potem atwe), to oba zadania s rzadziej rozwizywane. * W duym stopniu zwizany z wyuczon bezradnoci jest eksperyment Zimbardo. Skutki wyuczonej bezradnoci [edytuj] Ludzie szybko ucz si bezradnoci, czyli poczucia, e ich osobista kontrola wzmocnie i wpyw na sytuacj jest nieefektywna. W zwizku z tym ucz si oczekiwa obnionej kontroli w przyszoci.

To oczekiwanie prowadzi do: * deficytw poznawczych: czowiek przestaje rozumie, co si w danej sytuacji dzieje, i nie potrafi przewidywa dalszego jej biegu. Bardzo wydua si czas uczenia nawet prostych zalenoci "zachowanie-wzmocnienie". * deficytw motywacyjnych: brak motywacji do dziaania i umiejtnoci angaowania si. Dugi czas dochodzenia do rwnowagi po porace. * deficytw emocjonalnych: depresja, apatia, lk, zmczenie, wrogo, brak agresji, utrata nadziei (zobacz te: teoria frustracji - agresji). * deficytw spoecznych: wycofanie z kontaktw spoecznych. Badacze odkryli, e stresujce zdarzenia, ktrych nie jestemy w stanie unikn, prowadz take do przypieszenia rozwijania si chorb (np. raka), szybszej mierci w domach opieki spoecznej i domach starcw, obnienia wynikw uczenia si u dzieci. Leczenie wyuczonej bezradnoci [edytuj] Seligman w oparciu o swoje badania stworzy take model rozumienia i leczenia depresji. Modyfikacja tego stylu poznawczego oraz uczenie si tendencji samoobronnej nios skutki lecznicze. Okazao si take, e dla wyuczonej bezradnoci istotne jest nie tyle rzeczywiste sprawowanie kontroli nad wzmocnieniami, ale raczej przekonanie o posiadaniu/nie posiadaniu tej kontroli. Rnice indywidualne w wyuczonej bezradnoci [edytuj] Dwie trzecie ludzi umieszczonych w warunkach braku wpywu na wzmocnienia uczy si bezradnoci. Odkryto jednak, e okoo 30% opierao si prbom uczynienia ich bezradnymi. Te osoby nie rezygnoway, wysilay si nadal, nie pozwalay negatywnym dowiadczeniom wytworzy symptomw wyuczonej bezradnoci. Zachowania te zale od "optymistycznego stylu atrybucyjnego", oglnej skonnoci do uywania tendencji samoobronnej. Bezradnoci mona "zarazi si" od innych osb ze swojego najbliszego otoczenia lub grupy odniesienia. W zwizku z tym wyuczona bezradno nabiera rwnie charakteru socjologicznego. Zobacz te poczucie umiejscowienia kontroli. Podejcie socjologiczne [edytuj] Wyuczona bezradno jest take wyuczonym sposobem na przetrwanie w spoeczestwie. Najczciej odnosi si do warstw upoledzonych (bezrobotni, bezdomni , niepenosprawni itp.), jest charakterystyczny dla tzw. "underclass". Polega on na utwierdzaniu siebie i pastwa, e w wyniku nierwnoci szans bd z innej istotnej przyczyny jednostka nie moe samodzielnie sobie radzi (np. na rynku pracy), a wic potrzebuje opieki pastwa (m.in. przez pomoc socjaln). Wedug niektrych socjologw (np. Arkadiusza Karwackiego) zjawisko wyuczonej bezradnoci jest typowe dla wspczesnego spoeczestwa Polski. Czowiek uczy si bezradnoci w cisym powizaniu z poczuciem alienacji. Istnieje pi wariantw alienacji, ktrych zrnicowanie przebiega na poziomie przyczyn i konsekwencji. * Bezradno wywoywana jest przez poczucie braku kontroli nad yciem i istotnymi dla ycia zdarzeniami w sytuacji utraty lub nienawizania wizi z szerszym kontekstem spoecznym. * Brak lub utrata znaczenia osoby rodzi niezdolno do przewidywania wynikw wasnego i cudzego zachowania oraz sytuacji spoecznych, co jest niemal rwnoznaczne z utrat sensu ycia. * Zanik norm zachodzi w momencie odkrycia przez jednostk, e normy, ktrymi dotychczas si ona kierowaa, nie umoliwiaj jej realizacji celw, potrzeb, bd wartoci. Jest zatem zmuszona posugiwa si obcym systemem normatywnym, co prowadzi do poczucia odseparowania. * Trwaa frustracja potrzeby przynalenoci jest wyznacznikiem izolacji. Obco wobec samego siebie jest wynikiem blokowania przez otoczenie procesu samoaktualizacji, moliwoci ekspresji. W tej sytuacji wyranie wzrasta rozbieno midzy tym, jaki czowiek jest, a jaki chciaby by.

Zbieno wystpowania silnych, negatywnych emocji, maej kontrolowalnoci sytuacji, wystpowania trudnych zada, a wic powodowania trudnoci emocjonalnych oraz uniemoliwiania realizacji celw charakteryzuje syndrom sytuacji alienujcej. Gwn jej konsekwencj jest narastanie poczucia bezsilnoci. Zobacz te [edytuj] * poczucie koherencji * poczucie umiejscowienia kontroli Ochotnicy s (statystycznie) bardziej skonni do ryzyka, odwaniejsi i bardziej inteligentni ni typowi przedstawiciele populacji. Czynnikami, ktre nasilay posuszestwo badanych byy: * Blisko autorytetu i stopie jego zaakceptowania jako "prawdziwego autorytetu" (zobacz: np. charyzma) * Zinstytucjonalizowanie autorytetu. Jeli eksperymentator by spostrzegany np. jako pracownik uniwersytetu, to ulego badanych rosa (podobnie dzieje si, gdy za dan osob stoi inna instytucja np. urzd, wojsko, szpital itp.) * Brak bezporedniego kontaktu lub duy dystans do ofiary. * Autorytaryzm badanych (charakteryzujcy si uwielbieniem dla autorytetw) badani autorytarni byli nieco bardziej ulegli (czciej stosowali maksymalne szoki). Jednak ten wpyw osobowoci by mao znaczcy[8]. * zachowanie anonimowoci Asch nie zgadza si z interpretacjami zachowania badanych przedstawionymi przez Scherifa, twierdzc, e badani s skonni do ulegania grupie w duym stopniu tylko wtedy, gdy sami czuj si niepewnie i nie maj wyrobionego zdania na dany temat - taka bowiem bya psychologiczna sytuacja badanych w eksperymencie Scherifa. W warunkach jednoznacznych badani nie bd ulega grupie, tego spodziewa si Asch. Aby udowodni swoje racje stworzy wasny eksperyment. Mimo to badani zmieniali swoje zdanie i kamali, mwic to co inni czonkowie grupy. Asch zinterpretowa ten wynik jako objaw ulegoci wobec wikszoci - konformizmu - motywowanego lkiem przed odrzuceniem przez grup oraz pragnienia bycia akceptowanym przez czonkw grupy. Jest to gwny motyw tak zwanego konformizmu normatywnego. Taki konformizm polega na skonnoci do podporzdkowywania si niepisanym normom obowizujcym w danej grupie w obawie przed byciem wykluczonym z niej. # Hock R.R. (2003). 40 prac badawczych, ktre zmieniy oblicze psychologii. Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne. # Meyers D. G. (2003). Psychologia spoeczna. Pozna: Wydawnictwo Zysk i S-ka. W sytuacji rozproszenia odpowiedzialnoci pojawia si czsto uczucie i przekonanie o tym, e jest si osob anonimow pord innych ludzi. Co sprzyja niemoralnemu postpowaniu. http://pl.wikipedia.org/wiki/Autowaloryzacja http://pl.wikipedia.org/wiki/Charyzma http://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_stresu_pourazowego http://pl.wikipedia.org/wiki/Autorytet http://pl.wikipedia.org/wiki/Dyfuzja_odpowiedzialno%C5%9Bci http://pl.wikipedia.org/wiki/Samoutrudnianie http://pl.wikipedia.org/wiki/Samoocena Teoria umiejscowienia poczucia kontroli dotyczy subiektywnie odczuwanego ulokowania sprawstwa zdarze. Rotter twierdzi, e ludzie ucz si w cigu ycia wierzy, e ich losem kieruj oni sami, bd te e kieruj nim czynniki od nich samych niezalene. W zwizku z tym teoria ta umieszcza ludzi na (jednomodalnym) kontinuum z dwoma biegunami.

* Osoby o wewntrznym umiejscowieniu kontroli (internalici) maj przekonanie, e ich yciem i wanymi zdarzeniami steruj oni sami. ywi przekonanie, e przede wszystkim od ich wasnych wysikw, pracy, osobistego wpywu zaley to, co wanego przydarza si im w yciu. * Osoby o zewntrznym umiejscowieniu kontroli (eksternalici) ywi przekonanie, e yciem steruj czynniki niezalene od ich wiadomego, celowego i zamierzonego wpywu (niekoniecznie musz to by czynniki zewntrzne!) los, przeznaczenie, Bg, niewiadomo, choroba, szczcie itd. Do mierzenia poczucia umiejscownienia kontroli suy kwestionariusz Rottera. Zawiera on midzy innymi takie sformuowania do wyboru: 1. "W duszej perspektywie ludzie zdobywaj sobie powaanie, na jakie zasuguj na tym wiecie" albo "Niestety ludzie wiele warci niezalenie, jak bardzo by si starali, przechodz przez wiat niezauwaeni". 2. "To co mnie spotyka zawdziczam przede wszystkim sobie" albo "Czasami mam wraenie, e moja kontrola nad biegiem wasnego ycia jest niedostateczna". 3. "Zwyky obywatel moe mie wpyw na decyzje podejmowane na szczeblu rzdowym" albo "Tym wiatem kieruje grupa osb posiadajcych wadz i zwykli ludzie maj tu niewiele do powiedzenia". Poczucie kontroli moe przyjmowa charakter antycypacji, oczekiwa sytuacyjnych, nastawienia, specyficznej atrybucji zaistniaych zdarze itp. Przekada si take na konkretne dziaania i zachowania. Geneza poczucia umiejscowienia kontroli [edytuj] * Wewntrzny LoC ksztatuje si w wyniku czstego dowiadczania kontroli wasnych dziaa. Takiemu poczuciu umiejscowienia kontroli sprzyja wychowanie, w ktrym istnieje przyzwolenie na samodzielno, dawanie dziecku moliwoci decydowania i wybierania przy jednoczesnym ochranianiu go, chwaleniu i okazywaniu mioci (zobacz te: styl przywizania si). * Zewntrzny LoC ma miejsce, kiedy wyniki dziaa zdaj si zalee od czynnikw losowych, innych osb, instytucji. Rozwijaniu si takich przekona sprzyja wychowanie autokratyczne, rygoryzm, zmienno wymaga i nieprzewidywalno zachowa opiekunw. Poczucie umiejscowienia kontroli jest wzgldnie trwa cech osobowoci, ktra swoje korzenie ma prawdopodobnie we wczesnych etapach wychowania i w spostrzeganej skutecznoci wasnych dziaa. Koreluje dodatnio z rozwojem poznawczym i rozwojem spoeczno-emocjonalnym dziecka. Odkryto pozytywny zwizek (korelacj) midzy wysikiem wkadanym w rozwizanie zadania, wytrwaoci, iloci sukcesw, zdrowiem i funkcjonowaniem ukadu odpornociowego i dugoci ycia a poczuciem umiejscowienia kontroli. Okazuje si, e pewne prawa, ktre traktowano w psychologii jako oglne (na przykad prawo nieregularnego wzmacniania) maj odmienn posta u internalistw i eksternalistw. Rnice w poczuciu umiejscownienia kontroli wpywaj na takie przeycia jak odczuwanie winy lub odczuwanie krzywdy. Poraki bd wywoywa u internalistw poczucie winy, u eksternalistw poczucie krzywdy. W teoriach psychoanalitycznych twierdzi si za, e poczucie winy jest znacznie bardziej dojrzaym i mniej toksycznym przeyciem ni poczucie krzywdy. Poczucie winy "przestawia" osobowo na funkcjonowanie charakterystyczne dla neurotyka, poczucie krzywdy za dla psychotyka. Niektre badania sugeruj, e nieistotne jest to czy badany rzeczywicie kontroluje wzmocnienia, ale raczej jego przekonanie o posiadaniu lub nie posiadaniu kontroli. Pewne dane pokazuj take, e poczucie umiejscownienia kontroli jest silnie zalene od biecych okolicznoci. Ludzie zmieniaj swoje poczucie ulokowania kontroli w zalenoci od tego na przykad, jakie zadanie przed nimi stoi i jakie mieli wczeniejsze dowiadczenia z tym zadaniem (szerzej zobacz: wyuczona bezradno). Poczucie kontroli wzmocnie Rottera jest jedn z teorii podnoszc znaczenie wpywu jednostki na wiat. Pokrewne pojcia to "oczekiwanie wasnej skutecznoci" Alberta Bandury, wewntrz- i zewntrzsterowno (teoria rozwijana przez Waltera Recklessa), pojcie zalenoci magicznych w

teorii warunkowania sprawczego. Wszystkie te koncepcje cz przekonanie o zdolnoci wpywu jednostki na sytuacj ze zdrowiem psychicznym. Pojcie umiejscowienia kontroli czsto utosamiane jest z zewntrzsterownoci i wewntrzsterownoci. Nie s to jednak pojcia tosame (szerzej zobacz: zewntrzsterowno). Zobacz te [edytuj] * poczucie wasnej wartoci * samoocena * samospeniajce si proroctwo * wyuczona bezradno Bibliografia [edytuj] Literatura przedmiotu: 1. Drwal R.. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowoci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. 2. Sk H., Brzeziski J., Domachowski W., Kowalik S., Poznaniak W. (1998). Spoeczna Psychologia Kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.