MIKAEL

Tom II: Mikael Hakim Tum: Zygmunt anowski

Mika Waltari

Ksiga 1 Pielgrzym
l Powzicie ostatecznej decyzji daje czowiekowi spokj ducha i uwalnia go od rozterki i duchowej mki. Kiedy wraz z moim bratem Anttim zostawilimy za sob Rzym i cae chrzecijastwo, aby wyruszy w pielgrzymk do Ziemi witej, i kiedy poczuem pod stopami deski pokadu statku, a wiea bryza przewiaa z moich nozdrzy trupi odr zadumionego Wiecznego Miasta, natychmiast zrobio mi si lepiej. Ambasador wenecki pan Vernier, w ktrego towarzystwie wyjechalimy z Rzymu i odbywali podr do Wenecji, zaopiekowa si nami i za do zreszt wygrowan opat ochrania nas i pomaga nam we wszelki moliwy sposb. Za dodatkowe wynagrodzenie da mi w dowd swego zaufania take list elazny, opatrzony pieczci notariusza. Notariusz ten zapisa w dokumencie moje fiskie imi, Mikael Karvajalka, w znieksztaconej formie Michael Carvajal, co dao pniej asumpt do twierdze, i jestem pochodzenia hiszpaskiego, mimo e pan Vernier na moj usiln prob wyranie zaznaczy, e nale do dworu prawowitego krla duskiego Chrystiana II i oddaem signorii wielkie usugi podczas zupienia Rzymu w lecie 1527. Z takim dokumentem w rku nie potrzebowalimy si obawia urzdnikw wietnej republiki i moglimy jak wolni ludzie osi, gdzie nam si podobao, i jecha, dokd bymy chcieli, z wyjtkiem naturalnie krajw cesarskich, bo do nich droga bya zamknita z powodu wojny. Ale od tych krajw wolelimy si raczej trzyma jak najdalej, gdy wanie dla zbawienia naszych dusz ucieklimy niedawno spod sztandarw cesarza. Gdy wolny jak ptak niebieski stanem na wielkim placu cudownego miasta Wenecji, zdawao mi si, jak gdybym z ciemnego, cuchncego grobu powsta do nowego ycia. Ozdrowiay po zarazie, z kadym oddechem pen piersi wchaniaem wiejcy od morza wiey, letni wiatr. Rado ycia kipiaa w moim ciele, a oczy ciekawie chony widok tumw w barwnych szatach i nakryciach gowy, Turkw, ydw, Maurw, Murzynw i rnych innych nacji, nie mwic ju o niezliczonych uchodcach z wszystkich krajw woskich, ktrzy szukali schronienia przed wojn w przewietnej republice weneckiej. Miaem uczucie, e stoj u wrt bajkowego Wschodu, i porwao mnie nieprzeparte pragnienie ogldania obcych ludw i ras, krajw i portw, z ktrych przybyway do miasta niezliczone okrty z proporcem witego Marka dumnie powiewajcym na wierzchokach masztw. Zrozumiaem szybko, e cae ycie ludzkie nie wystarczyoby na obejrzenie wszystkiego, co byo godne widzenia w Wenecji. Chtnie bybym zosta w tym miecie nieco duej, eby przynajmniej zdy pomodli si w jego licznych kocioach. Ale Wenecja bya take pena rnych zowieszczych pokus, tote co rychlej zaczem rozglda si za statkiem udajcym si do Ziemi witej. I nie trwao dugo, jak w porcie spotkaem czowieka o krzywym nosie, ktry dowiedziawszy si o naszych chwalebnych zamiarach, ucieszy si i owiadczy, e przybylimy do Wenecji w sam por. Niedugo bowiem wielki konwj pod ochron

weneckich galer wojennych ma odpyn na Cypr, a do tego konwoju z pewnoci doczy si te statek pielgrzymw. Pora roku sprzyja najbardziej takiej podry zapewnia mnie. Bdziecie mieli pomylne wiatry i nie potrzebujecie obawia si burz. Potne galery, uzbrojone w wiele dzia, chroni bd statki handlowe przed piratami, ktrzy stale zagraaj samotnym okrtom. W tych bezbonych i wojennych czasach nieliczni tylko udaj si do Ziemi witej, tote na statku pielgrzymw nie bdzie nieprzyjemnego cisku. Za godziw cen otrzymacie dobre i urozmaicone poywienie i nic nie stoi na przeszkodzie, jeli podrny chce zabra z sob wasn ywno i wasne wino. Maklerzy w Ziemi witej zaatwi warn podr z wybrzea do Jerozolimy, a glejt, ktry mona wykupi w przedstawicielstwie tureckim w Wenecji, zapewnia pielgrzymom pen nietykalno. Zapytaem go, jak sdzi, ile moe kosztowa taka podr. Wtedy spojrza na mnie, sine wargi zaczy mu drga, oczy zaszy zami i nagle wycign do mnie rk, mwic: Panie Michaelu de Carvajal, czy ufa mi pan? A gdy wzruszony jego bagalnym tonem odparem, e uwaam go za rwnie uczciwego czowieka jak ja sam, podzikowa mi za zaufanie i rzek: To zrzdzenie boskie, panie Michaelu, e natkn si pan wanie na mnie. Bo mwic prawd, nasze pikne miasto pene jest rabusiw i bezwzgldnych oszustw, ktrzy nie cofaj si przed niczym, aby tylko oszuka atwowiernych cudzoziemcw. Jestem czowiekiem pobonym i moim najwikszym pragnieniem jest, aby kiedy samemu odby pielgrzymk do Ziemi witej. Skoro jednak z powodu mego ubstwa to nie jest moliwe, postanowiem powici ycie innym, szczliwszym ode mnie, aby uatwi im w ten sposb pielgrzymowanie do witych miejsc, gdzie nasz Pan Jezus Chrystus y, cierpia, umar i zmartwychwsta. Wybuchn gorzkim, paczem i poczuem dla niego wiele wspczucia. A on szybko otar zy, spojrza mi szczerze w oczy i rzek: Bior za porednictwo tylko jednego dukata. Od tej pory nie potrzebujecie si ju o nic troszczy. Zaufaem mu wic, wrczyem pienidze i wrd licznych zapewnie, e wszystko bdzie zaatwione ku naszemu zadowoleniu, rozstaem si z moim krzywonosym przyjacielem. Robilimy z Anttim plany podry i w gorczkowym oczekiwaniu na wyjazd wasalimy si, jak w szczliwym nie, po Wenecji, a pewnego popoudnia nasz krzywonosy znajomy przybieg zadyszany i wezwa nas, abymy czym prdzej udali si na statek, gdy konwj nazajutrz rozwija agle. Spakowalimy wic na eb na szyj nasze rzeczy i pospieszylimy na statek, ktry sta zakotwiczony w porcie. Wyglda wprawdzie do marnie w porwnaniu z wielkimi statkami handlowymi, ale nasz przyjaciel wyjani nam przekonywajco, e za to statek ten jest w caoci przeznaczony dla pielgrzymw i nie bierze innego adunku. Ospowaty kapitan przyj nas nader uprzejmie w kajucie, ktrej podog pokrywa wschodni kobierzec, mocno wytarty przez wiele stp. Kaza sobie wyliczy po osiemnacie zotych dukatw od osoby, zapewniajc, e tylko ze wzgldu na naszego krzywonosego przyjaciela zadowala si tak skromn opat za przejazd. Kwatermistrz statku wskaza nam legowiska w adowni o pododze wyoonej czyst som oraz zachca, ebymy do woli korzystali z kiepskiego wina, ktrego ca beczuk wydano podrnym bezpatnie w zwizku z majcym rycho nastpi odjazdem. Zaledwie par sabych latar owietlao pomieszczenie, tak e mimo zgieku, ktry nas przywita, nie zdoalimy si bliej przyjrze wsptowarzyszom podry. Nasz przyjaciel z krzywym nosem powrci od kapitana, eby si z nami poegna. Uciska nas serdecznie, lejc rzsiste zy, i yczy nam szczliwej podry. Panie de Carvajal powiedzia nie mog sobie wyobrazi dnia szczliwszego ni ten, w ktrym ujrz was zdrowych i caych wracajcych z dalekiej drogi, i bd z wiosn

niecierpliwie wypatrywa kadego statku, czy nie zobacz waszych zacnych twarzy. A z uwagi na niebezpieczestwa podry jeszcze raz ostrzegam was usilnie: nie zadawajcie si z nieznajomymi, choby nie wiadomo jak starali si wam przypodchlebi. Wszystkie porty wiata pene s awanturnikw bez czci i sumienia, a Ziemia wita nie stanowi pod tym wzgldem wyjtku. Gdyby za spotkay was jakie przykroci ze strony niewiernych, pamitajcie tylko powiedzie: Bismillah! Ir-rahman! Irrahim. To pobone arabskie pozdrowienie z pewnoci usposobi ich do was przychylnie. Ucaowa mnie jeszcze raz w oba policzki, paczc gorzko, po czym dzwonic mieszkiem przelaz przez zmurszay reling statku do swojej dki. Nie mam jednak ochoty mwi wicej o tym draniu bez serca, gdy nawet wspomnienie o nim przyprawia mnie o mdoci. Zaledwie bowiem statek rozwin poatane agle w wieej porannej bryzie i trzeszczc we wszystkich spojeniach zacz przemierza morze, zostawiajc za sob spieniony lad na powierzchni wody, gdy stao si dla nas jasne, e oszukano nas w najbardziej bezecny sposb. I jeszcze nie zniky nam z oczu zielone od patyny kopuy kociow Wenecji, gdy zmuszony zostaem spojrze w oczy gorzkiej prawdzie. Nasz may statek koysa si ciko jak tonca trumna w ogonie dugiego sznura statkw handlowych i coraz bardziej zostawa w tyle, gdy konwojujca galera wojenna rozmaitymi sygnaami nawoywaa nas do popiechu. Zaoga statku skadaa si z brudnych obszarpacw, ktrzy na domiar zego byli zodziejaszkami, gdy ju pierwszego wieczoru stwierdziem, e cz moich rzeczy znika, gdy w dobrej wierze zostawiem je bez nadzoru. A w rozmowach z pielgrzymami zorientowaem si te, e zapaciem za podr szalon sum, z ktrej z pewnoci poow schowa do wasnego mieszka nasz krzy-wonosy znajomek, porednik. Byo bowiem wrd nas kilku biedakw, ktrzy podrowali pod goym niebem na pokadzie, pacc za podr zaledwie jednego dukata. Na dziobie statku lea mczyzna wstrzsany ustawicznymi drgawkami. W pasie zakuty by w elazny acuch, a na nogach dwiga cikie kajdany. Jaki starzec o poncych oczach i plugawej brodzie czoga si po pokadzie na kolanach, zaklinajc si, e w taki sam sposb doczoga si od brzegw Ziemi witej do Jerozolimy. Ten sam czowiek zbudzi nas pewnej nocy przeraliwymi krzykami, twierdzc, e widzia, jak biae anioy latay trzepocc skrzydami nad statkiem i jak potem usiady na rejach, aby odpocz. Ospowaty kapitan nie by zym eglarzem. Nigdy nie straci cznoci z konwojem i co wieczora, gdy gwiazdy zapalay si na niebie, ukazyway si naszym oczom latarnie na masztach innych statkw, ktre ju zwiny agle na noc albo stay na kotwicy w jakiej bezpiecznej zatoczce. A gdy niepokoilimy si, e statek zostaje za daleko w tyle za konwojem, kapitan wzywa nas ochoczo do wiose, mwic, e bdzie to korzystny dla zdrowia ruch. I istotnie kilka razy bylimy zmuszeni dopomc zaodze w wiosowaniu, cho pord okoo pidziesiciu podrnych ledwie pitnastu znalazo si zdolnych do utrzymania wiosa w rku. Mczyni byli bowiem w wikszoci kalekami i chorymi, a kobiety trudno przecie zmusza do pracy przy wiosach. Wiody swoje wasne ycie, spdzajc dni na modlitwach, pieniach i plotkowaniu i zajmujc si przy tym rnymi rcznymi robtkami. Bya jednak wrd nich pewna moda dziewczyna, ktra od pierwszego wejrzenia wzbudzia moj ciekawo. Zarwno odzie, jak i pikn postaw odbijaa cakowicie od innych. Jej jedwabna suknia ozdobiona bya srebrnym brokatem i perami i nie brak jej byo kosztownoci, tote wielce si dziwiem, w jaki sposb popada w to plugawe towarzystwo. Strzega jej niezmiernie opasa suca. Najbardziej zdumiewajce byo jednak to, e nieznajoma stale wystpowaa osonita welonem, ktry zakrywa jej nawet oczy. Zrazu sdziem, e tylko z prnoci zasania twarz przed palcym socem, ale niebawem odkryem, e nie zdejmuje welonu nawet wieczorami, po zachodzie. Welon by jednak tak przejrzysty, e wida byo, i nie ma znieksztaconych rysw ani nie jest brzydka, jak z pocztku mylaem. Jak soce przewieca zza cienkiej chmurki, tak jej modziecza uroda

powabnie wiecia poprzez cienki tiul welonu. Tote wcale nie mogem zrozumie, jaki to ciki grzech skoni j do odbycia tej pielgrzymki i zmusi do zakrywania twarzy w taki sposb. Gdy wic pewnego wieczora, tu po zachodzie soca, zobaczyem nieznajom stojc samotnie przy porczy, wpatrzon w oblane purpur morze, nie mogem oprze si chci podejcia do niej. Widzc, e si zbliam, odwrcia szybko gow i zakrya twarz welonem, tak e zdoaem tylko dostrzec krgo policzkw. Wosy jej spaday jasnymi lokami spod okrgego czepka i gdy patrzyem na ni, od czuem drenie w kolanach i takie przyciganie, jakie magnes wywiera na opiki elazne. Zatrzymaem si w przyzwoitym oddaleniu i te patrzyem, jak na morzu blednie czerwie zachodu. Cay czas jednak odczuwaem jej blisko i gdy po chwili odwrcia lekko gow, jak gdyby oczekujc, bym si odezwa, zebraem ca odwag, na jak mnie byo sta, i rzekem: Jestemy towarzyszami podry na tym statku i mamy ten sam cel. Przed Bogiem i w odkupieniu naszych grzechw jestemy wszyscy rwni, nie bierzcie mi wic za ze, pani, e do was przemawiam. Pragn rozmawia z kim kto jest moim rwienikiem kto rni si od tych kalekich starcw. Przerywacie mi moje modlitwy, panie de Carvajal powiedziaa z wyrzutem. Mimo to jednak raniec znik w jej smukych palcach i zwrcia si do mnie, jakby gotowa do rozmowy. Ucieszyem si ogromnie, stwierdziwszy, e zna moje imi, co wskazywao na to, i si mn interesuje. Ale w mojej pokorze chciaem by z ni cakiem szczery. Nie nazywajcie mnie tak, pani, gdy nie jestem szlachetnego rodu. W moim wasnym jzyku imi me brzmi Karvajalka i naley do mojej przybranej matki, ktra zmara ju dawno temu. Daa mi je ona z litoci, gdy nie znaem nawet imienia mego ojca. Nie gard jednak mn z tego powodu, bo gruby paszcz pielgrzyma, ktry nosz, stanowi dowd moich szlachetnych intencji. Nie jestem te cakiem biedny ani zupenie nie uczony, gdy studiowaem na wielu dostojnych uniwersytetach. Ale nie chc si chlubie swoimi zasugami i najwiksz rado sprawi mi, jeli zechcesz mnie nazywa po prostu Mikaelem Pielgrzymem. Niech i tak bdzie odrzeka yczliwie. Ale rwnie i ty, panie, nazywaj mnie tylko Giuli i nigdy nie pytaj o rodzin czy imi ojca ani nawet o miejsce mego urodzenia, bo takie pytania wzbudz we mnie tylko wspomnienia aosne i bolesne. Giulio zapytaem natychmiast ciekawie dlaczego ukrywasz twarz pod. welonem, gdy dwik twego gosu i zote wosy dostatecznie mwi o twojej piknoci? Czy chcesz tylko przeszkodzi nam, mczyznom, w ogldaniu twej urody, aby saba natura nie wioda naszych myli na niewaciwe drogi? Na te niedyskretne sowa Giuli westchna gboko, jakbym j ciko zrani, i odwrciwszy si ode mnie zacza tak szlocha, e przeraony bekotaem tysiczne przeprosiny i zapewniaem j, i wolabym umrze, ni sprawi jej najmniejsz przykro czy smutek. Otarszy pod oson welonu oczy z ez wierzchem doni, zwrcia si do mnie znowu i rzeka: Mikaelu Pielgrzymie, z tej samej przyczyny, dla ktrej kto nosi na grzbiecie krzy, kto inny za zakuwa si w acuchy, lubowaam i ja, e przed nikim obcym nie odsoni oblicza w czasie tej witej podry. Nie pro mnie wic nigdy, ebym ci pokazaa twarz, gdy takie danie zwikszy tylko ciar przeklestwa, ktrym Bg ukara mnie od urodzenia. Mwia to tak powanym gosem, e do gbi wzruszony, chwyciem jej do, gorco j ucaowaem i obiecaem wicie nigdy jej nie kusi, aby zamaa swj lub. Nastpnie zapytaem, czy zechciaaby z zachowaniem wszelkich pozorw wypi ze mn puchar sodkiego wina, ktrego beczuk wziem z sob w podr. Po chwili wstydliwego wahania zgodzia si na moj propozycj, ale yczya sobie, eby jej suebna dotrzymaa nam towarzystwa, w celu zapobieenia zoliwym plotkom na statku. Pilimy wic z mego

srebrnego pucharka, a przy wzajemnym wrczaniu go sobie czuem lekkie dotknicia jej doni i za kadym razem przenika mnie rozkoszny dreszcz. Ze swej strony poczstowaa mnie sodyczami, na turecki sposb owinitymi w jedwab. Chciaa te da ich pokosztowa Raelowi, ale ten prowadzi pod pokadem poyteczn wojn z niezliczonymi szczurami okrtowymi i nie mia czasu na dotrzymywanie nam towarzystwa. Zamiast niego przyczy si do nas Antti, ktry wda si, ku memu zadowoleniu, w oywion rozmow ze suebn Giulii. Po chwili rozmowa staa si zupenie swobodna i mamka Giulii, Joanna, daa si Anttiemu nakoni do opowiadania miaych historyjek o ksitach i mnichach. Omielio to i mnie i opowiedziaem Giulii kilka swawolnych dowcipw, a ona wcale nie wzia mi tego za ze, lecz miaa si perlicie i nie jeden raz pod oson ciemnoci kada ciep do na mojej doni lub kolanie. Tak siedzielimy dugo w noc, a dokoa nas wzdychao ciemne morze i nad naszymi gowami wznosi si we wspaniaym przepychu usiany srebrnym gwiezdnym pyem nieboskon. Antti wykorzysta nowe znajomoci w taki sposb, e zasadzi mamk Joann do atania naszej odziey i nakoni do poczenia w jedno zapasw ywnoci. Gadatliwa mamka obja natychmiast w posiadanie kambuz statku i gotowaa odtd dla nas wasne poywienie, inaczej bowiem pochorowalibymy si od marnego wiktu na statku. Ale po jakim czasie Antti zacz mi si uwanie przyglda i w kocu zwrci si do mnie ostrzegawczo. Mikaelu, obaj szukamy zbawienia, kady na swj sposb, i wcale si nie uwaam za jaki wzr, bo jestem przecie czowiek prosty i gupszy od ciebie, o czym zreszt a nazbyt czsto mi przypominasz. C jednak wiemy o tej Giulii i jej towarzyszce? Mowa mamki Joanny przystoi raczej gospodyni zamtuza anieli przyzwoitej niewiecie, a Giulia kryje swoje oblicze w sposb tak podejrzany, e nawet eglarze zaczynaj ju gada na ten temat. Gdyby miay majtek i przyzwoit pozycj w wiecie, nie podrowayby z pewnoci w naszym, towarzystwie na tak marnym statku. Miej si wic na bacznoci, Mi-kaelu, aby pewnego dnia nie odkry pod welonem krzywego nosa. Jego niemie sowa ciko mnie dotkny, gdy nie chciaem ju wicej sysze o krzywych nosach, uwaajc ca weneck przygod za rzecz dawno zapomnian. Zrobiem mu wic wymwk z powodu jego podejrze i owiadczyem, e cho zapewne dobrze zna sposb wyraania si gospody zamtuzw, to jednak brak mu zdolnoci i moliwo ocenienia, kogo naley uwaa za wyksztacon dam z dobrym wychowaniem. Nazajutrz dotarlimy do opanowanego przez Turkw poudniowego cypla Morei i zdradliwe prdy morskie oraz warunki pogody na tych wodach zmusiy nasz konwj do zawinicia do zbawczego portu na wyspie Cerigo strzeonej przez weneck fortec. W oczekiwaniu na pomylny wiatr stanlimy tam na kotwicy. A gdy tylko to nastpio, towarzyszca nam galera wojenna wysza znowu na morze w pocigu za paru podejrzanymi aglami, ktre nagle pojawiy si na horyzoncie. Na tych bowiem tak dla nich korzystnych wodach czsto czatoway dalmatyskie i afrykaskie okrty pirackie. Mnstwo dek, ktre miay na sprzeda wiee miso, chleb i owoce, roio si wok naszego statku, a kapitan wysa szalupy na ld, aby przywiozy beczk wieej wody, gdy nie wolno mu byo przybi do nabrzea bez zoenia opaty portowej. Brat Jan, fanatyczny mnich, ktry towarzyszy nam w podry do Ziemi witej, owiadczy, e Cerigo jest wysp, na ktrej ciy przeklestwo. To wanie tu, mwi, urodzia si niegdy jedna z czczonych przez Grekw bogi. Ospowaty kapitan potwierdzi te sowa i opowiedzia nam, e na wyspie mona jeszcze oglda ruiny paacu nieszczliwego krla spartaskiego Menelausa, ktrego ona Helena odziedziczya swoj niosc zagad pikno po bogini zrodzonej z piany morskiej koo tej wyspy. Zapomniawszy o maeskiej wiernoci, Helena ucieka pniej z piknym modziecem, co dao powd do straszliwej wojny trojaskiej. Ze sw kapitana zrozumiaem, e bogini, ktra zrodzia si w pobliu wyspy, bya Afrodyta, a

wyspa nazywana bya dawniej przez Grekw Cyter. Trudno mi byo jednak l l poj, dlaczego najpikniejsza z bogi wybraa sobie na miejsce urodzenia wanie t bezpodn, skalist i niedostpn wysp. Tote ogarno mnie palce pragnienie wyjcia na brzeg i obejrzenia zabytkw wyspy znanej ze starych poda, aby stwierdzi, czy istnieje jaka rzeczywista podstawa greckich mitw na ten temat. A gdy opowiedziaem Giulii wszystko, co zdoaem sobie przypomnie o narodzinach Afrodyty, o zotym jabku Parysa i o wystpnej mioci Heleny, nie miaem najmniejszych trudnoci w skuszeniu jej, aby towarzyszya mi w wycieczce na wysp. Jej ciekawo rozpalia si moe jeszcze bardziej ni moja dza wiedzy. Kazaem eglarzom zawie nas dk na ld, kupiem kosz ywnoci: wieego chleba, suszonego misa, fig i sera koziego, a jaki pastuch pokaza nam na migi drog na szczyt wzgrza, gdzie leay ruiny staroytnego miasta. Poszlimy brzegiem wartkiego strumienia, a dotarlimy do miejsca, gdzie woda rozlewaa si spokojnie i gdzie w dawnych czasach zbudowano wiele basenw kpielowych. Naliczyem ich okoo dziesiciu, a cho ocembrowania ich byy ju wyszczerbione zbem czasu i w szczelinach kamieni rosa trawa, wci jeszcze byy zupenie zdatne do uytku. Po dziesiciu dniach morskiej podry i po skwarnej przechadzce stanowiy one dla nas widok ogromnie przyjemny i pontny. Tote Antti i ja natychmiast wykpalimy si i obmyli sobie ciaa delikatnym piaskiem, a obie damy rwnie rozdziay si i wykpay pod oson krzakw w innym basenie. I syszaem, jak Giulia pluskaa si w wodzie, miejc si wesoo z zadowolenia. Gdy po kpieli zjedlimy niadanie, Antti owiadczy, e jest senny, a Joanna, spojrzawszy niechtnie na strome zbocze i porastajcy je gesty las pinii, zacza narzeka na zmczenie i spuchnite stopy. Zostawilimy ich wic, aby odpoczli, a sami ruszylimy w dalsz drog na szczyt wzgrza. Po mczcej wspinaczce znalelimy si na wierzchoku i ujrzelimy tam dwie okrge marmurowe kolumny, ktrych strcone gowice leay na ziemi, na wp ukryte w trawie i piasku. Z tyu, za nimi, znajdoway si liczne inne poutrcane czworoktne kolumny i ruiny portalu jakiej wityni. Porodku, na marmurowym piedestale, sta wykuty w marmurze nadnaturalnej wielkoci pomnik bogini. Majestatycznie pikna patrzya na nas lepymi oczyma, a ciao jej pokrywa tylko cienki grecki chiton. Na ten widok ogarno mnie gwatowne podniecenie i zdawao mi si, e przenielimy si daleko wstecz, w czasy zotego pogastwa, kiedy to ludzie nie znali jeszcze ani cierni wtpliwoci, ani mk grzechu. Wiem, e powinienem by uciec od tego bezbonego oczarowania, e obowizkiem moim byo uciec. Ale mimo to nie uczyniem tego. Nie uciekem. Szybciej, ni zdoam to opisa, leglimy oboje na spoczynek w gorcej trawie i wziem Giuli w ramiona, zaklinajc arliwie, aby odsonia przede mn twarz, tak by w naszej przyjani nie byo ju odtd adnej obcoci. miao moja bya tym wiksza, e czuem, i Giulia nigdy tak chtnie nie poszaby ze mn w to odludne miejsce, gdyby w gbi serca nie pragna tego samego co ja. Nie opieraa si te moim wargom i doniom, ale gdy chciaem przemoc zedrze jej welon z twarzy, chwycia mnie z si rozpaczy za rce i bagaa, ebym zaniecha mego zamiaru. Mikaelu, mj przyjacielu, mj ukochany, uczy, jak ci prosz mwia jestem moda i yjemy tylko raz. Ale nie mog odsoni twarzy, bo to by nas rozdzielio. Dlaczego nie moesz kocha mnie, nie patrzc na moj twarz, skoro .tak chtnie daj ci ca., moj czuo? Ale ja nie chciaem si tym zadowoli. Jej opr uczyni mnie jeszcze bardziej natarczywym, tak e przemoc zdarem welon i odsoniem jej twarz. Spocza w moich ramionach i zote jej loki wiy mi si po rkach, a mocno zacinite powieki osonite byy ciemnymi rzsami. Twarz jej bya bez skazy, wargi jak winie, a moje pieszczoty wywoay gorc fal rumieca na jej policzkach. Nie mogem si nadziwi, dlaczego tak przekornie krya przede mn swoje

rysy. Ale ona wci trzymaa oczy mocno zamknite i zakrywaa je domi, nie odpowiadajc na moje pocaunki. Ach, gdybym by tylko poprzesta na tym! Ale ja dziko bagaem j, aby otworzya oczy. Potrzsaa gow odmownie i caa jej poprzednia rado i wesoo znika jakby zdmuchnita. Leaa w moich ramionach, jak martwa i nawet najmielsze pieszczoty nie mogy jej oywi. A strwoony wypuciem j z obj i zaczem baga i przekonywa, by wreszcie spojrzaa mi w oczy, eby zobaczy jak nieopisanie jej pragn. W kocu odezwaa si guchym gosem: Dobrze wic, niech si wszystko midzy nami skoczy, Mikaelu Pielgrzymie, i niech to bdzie ostatni raz, kiedy szukam mioci. Nie dziwi si wcale, e ci si spodobaam, bo jestem przecie jedyn mod kobiet na statku w naszej mczcej podry, podobnie jak ty jeste jedynym miym mczyzn pord wszystkich tych okropnych ludzi. A] e gdy si znajdziemy u celu, szybko mnie zapomnisz. Miejmy nadziej, e i mnie przyjdzie to rwnie atwo. Na mio bosk, Mikaelu, nie patrz mi w oczy, bo mam ze oczy. Wiedziaem naturalnie, e istniej ludzie, ktrzy nie yczc nikomu le, mog jednak swym spojrzeniem zaszkodzi innym ludziom i zwierztom. Tak mnie uczono i wiele opowiada, szczeglnie we Woszech, potwierdzao prawdziwo tego pogldu. Take mj mistrz, doktor Paracelsus, wierzy, e ze oczy mog nawet sprawi, i drzewo owocowe uschnie. Ale wanie na podstawie takich podejrze ona moja, Barbara, zostaa spalona na stosie w niemieckim miecie biskupim, cho bya niemal niewinna, i w rozpaczy odrzuciem wtedy jako zabobon i dowd ludzkiej zoci wszystkie te dowody, ktre nagromadzono przeciwko niej, skaniajc si tym samym w gbi serca do kacerstwa. Nie mogem te uwierzy, by pikne oblicze Giulii mogo by zeszpecone zymi oczyma, tote rozemiaem si na jej sowa. Moe miech mj by troch przymuszony, ale zaklem si, e nie boj si jej spojrzenia, tak e w kocu zagryza mocno wargi i odja donie od twarzy. Jasne jak dwie krople wody jej przeraone oczy spojrzay w moje. A mnie krew zlodowaciaa w yach i serce zatrzymao mi si w piersi, bo gdy objawia mi si prawda, wpatrzyem si w Giuli rwnie oniemiay i przeraony jak ona sama. Oczy jej byy lnice i pikne, ale mimo to nadaway twarzy wyraz zowieszczy, gdy si czowiek przypatrzy im bliej. Rniy si bowiem zupenie od siebie. Lewe oko byo niebieskie jak morze, prawe za brzowe jak orzech. Nigdy przedtem nie widziaem czego podobnego, mimo e studiowaem na synnych uniwersytetach. Nigdy o czym takim nie syszaem i na prno szukaem jakiego naturalnego 'wytumaczenia tego zjawiska. Dugo patrzylimy sobie twarz w twarz i instynktownie odsunem si od niej i usiadem nieco dalej, nie spuszczajc wzroku z tych oczu, a i ona usiada i zasonia obnaon pier. Cae ciepo uszo z mego ciaa i chodziy mi zimne ciarki po grzbiecie na myl, jakie straszliwe planety stanowiy o chwili mego urodzenia i moim losie, skoro jedyna kobieta, jak kiedykolwiek pokochaem, spalona zostaa na stosie, kiedy za serce moje po raz drugi przywizao si do jakiej niewiasty, take i ta okazaa si przeklta przez Boga i musi kry swoje oblicze, aby nie wywoywa przeraenia u innych ludzi. Jakie przeklestwo ciyo nad moim yciem, a moe we mnie samym czaia si jaka tajemnicza sia przycigania tego, co ludzie uwaali za czary. Przypomniaem sobie, jak osoba Giulii od pierwszej chwili cigna mnie niby magnes, i nie mogem ju uwierzy e by to tylko pocig modoci do modoci, lecz zrodzio si w mojej duszy podejrzenie, e jest w tym co przeraliwego i tajemniczego,. Nie mogem si zdoby, eby powiedzie co do Giulii i wyzna jej moje myli. A ona posiedziawszy przez chwil z opuszczon gow i owijajc dbo trawy okoo smukych palcw, podniosa si i rzeka zimno: No wic, Mikaelu, postawie na swoim i czas ju chyba, ebymy std poszli. I odesza wyprostowana, z dumnie podniesion gow, a ja te wstaem i szybko pobiegem za ni. Nie odwracajc gowy, powiedziaa do mnie jeszcze surowszym gosem:

 Panie Carvajal, polegam na waszym honorze, e nie zdradzicie mojej tajemnicy tym ciemnym ludziom na statku. ycie jest mi cakiem obojtne i moe byoby najlepiej dla moich blinich, ebym umara albo wcale nie narodzia si na ten wiat. Pragn jednak dotrze do Ziemi witej, skoro raz ju podjam t dug pielgrzymk. Tote nie chc, eby zabobonni eglarze wrzucili mnie do morza. Zdyszany, chwyciem j za ki doni i odwrciwszy twarz do siebie zawoaem: Giulio! Nie myl, e mio moja do ciebie wygasa z chwil, gdy zobaczyem twoje oczy, bo to nieprawda. Przeciwnie, odkd zajrzaem ci w oczy, poczuem, e los przeznaczy nas dla siebie, gdy i ja nie jestem taki jak inni, cho nie nosz adnych znakw, ktre by mnie rniy od blinich. Ona jednak zamiaa si szyderczo i rzeka: Jeste miy j uprzejmy, Mikaelu, bo chcesz mnie pocieszy. Ale ja nie potrzebuj faszywych sw, gdy oczy twoje dostatecznie wymownie powiedziay mi, jak zgroz ci napawam. Wracajmy wic na statek i zapomnij o mnie, jak gdybymy si nigdy z sob nie spotkali. To najlepsze wyjcie, a zarazem najlepszy sposb, w jaki moesz mi okaza yczliwo. Jej gorzkie sowa rozgrzay mi serce i zawstydziem si moich myli. Aby udowodni samemu sobie i jej, e nic si midzy nami nie zmienio, przycisnem j do piersi, objem i caowaem z caej siy. Ale ona miaa suszno, bo nie odczuwaem ju takiego rozkosznego dreszczu jak poprzednio. A jednak moe ucisk mj mia teraz gbsz tre ni przed chwil, gdy tym razem obejmowaem j tylko jako bezbronne stworzenie, takie jakim sam byem, chcc pocieszy j w jej samotnoci pord ludzi. Moe zrozumiaa moje dobre intencje, gdy sztywno jej nagle zostaa zamana. Przywara twarz do mojej piersi i wybuchna cichym paczem. Aby oswoi si z jej dziwn urod, poprosiem, gdymy si troch uspokoili, aby jeszcze raz podniosa welon i bez lku zesza ze mn ze wzgrza. Im duej przygldaem si jej twarzy i dziwnym oczom, tym gbiej odczuwaem, e mimo odrazy jaka tajemnicza sia czy mnie z t kobiet, tak jakby szy koo mnie dwie rne osoby i jakbym dotykajc jednej, dotyka obydwch. Tak to bez mojej wiedzy jej ze oczy rzuciy urok na moj dusz. Przy basenach odnalelimy Anttiego i Joann pogronych w gbokim nie. Soce ju zachodzio, wrcilimy wic co rychlej do portu i dalimy zna na statek, aby wysano po nas d. O zmierzchu galera wojenna powrcia z daremnego pocigu, musielimy jednak czeka jeszcze dwa dni i dwie noce, nim przyszed w kocu pomylny wiatr pnocno-zachodni i z galery dano sygna statkom, eby szybko wypyway z portu i rozwijay agle. Te dwie doby spdziem na poytecznych medytacjach. Wstydziem si samolubstwa i zbytniej pewnoci siebie, ktr odznaczaem si poprzednio w podry, i zaczem odzywa si przyjanie do .moich ubogich wsppielgrzymw, dzielc midzy nich leki i chleb, ktre kupowaem na statku, i starajc si pomaga im wedle najlepszej monoci w troskach i zmartwieniach. Nawet po nocach nie mogem zmruy oka i przemyliwaem o moim yciu i o Giulii, gdy odkd zobaczyem jej oczy, zgas cay mj pomienny zapa i dla zapomnienia staraem si wicej myle o blinich ni o sobie samym. 2. Ale skrucha moja przysza za pno, gdy na drugi dzie po opuszczeniu przez nas wyspy Cerigo wiatr przybra na sile, fale rozkoysay si wysoko i pod wieczr niebo zasnuo si cikimi chmurami na burz. Statek trzeszcza w spojeniach i przecieka bardziej ni zwykle, tak e wszyscy zdolni do pracy podrni musieli na zmian pracowa przy pompach. Do przeraliwego koysania si statku, trzeszczenia i strzelania agli doczyy si aosne biadania chorych na morsk chorob, I nie bd przeczy, e i ja z gardem cinitym trwog

draem na caym ciele, oczekujc, e lada chwila statek pjdzie na dno. Mimo e do sprchniay i zjedzony przez robaki, by jednak solidny, zbudowany przez weneckich cieli, i gdy wreszcie zawita dzie, okazao si, e nie utracilimy naszych agli ani nie ponieli adnej innej szkody. Ale kapitan uzna nasz rado za przedwczesn i ryczc zapdzi nas natychmiast do wiose, gdy stracilimy czno z konwojem i znalelimy si sami na pustym morzu Nigdzie nie wida byo ani agli, ani ldu, a kapitan usiowa ostrym wiosowaniem zmieni kurs, aby zbliy si do brzegu i dopdzi pozostae statki konwoju. W poudnie wiatr troch zela, ale statek wci jeszcze koysa si mocno na wzburzonym morzu, Gdy poprawia si widoczno, eglarze odkryli nagle na horyzoncie jaki agiel i ywo gestykulujc zaczli woa co do kapitana. Ten dla uniknicia spotkania z obcym okrtem kaza natychmiast zmieni kurs. Wzilimy si ostro do wiose, a siy nasze podwaja strach. Ale byo ju za pno, gdy tak jak my zauwaylimy ten niski agiel, tak i oni od dawna spostrzegli nasze wysokie maszty. Okrt zblia si do nas z przeraajc szybkoci i manewrowa tak, aby przeszkodzi nam w ucieczce. Gdy nasz kapitan to zauway, zacz kl i pomstowa, posyajc do diaba wszystkich chciwych weneckich armatorw, prawa i zarzdzenia przewietnej republiki, a nawet wysok signori. Okrt, ktry zblia si do nas, nie wry nam nic dobrego wykrzykn w kocu. Jeli wic jestecie dzielnymi ludmi, wecie za bro, aby walczy u mego boku. A kobiety i chorzy niech si schroni pod pokadem. odek skurczy mi si ze strachu, gdy usyszaem te sowa i zobaczyem wysmuky okrt napastnikw, szybko pdzony naprzd wieloma parami wiose i zbliajcy si do nas w biaej pianie. I nie trwao dugo, jak na dziobie obcego okrtu wykwity dwa kby dymu i kula dziaowa plusna obok nas w wod, wzbijajc obok piany, druga za przedziurawia nasz agiel, zanim wiatr zdy przynie huk strzaw do naszych uszu. Moim zdaniem bitwa jest ju przegrana rzek Antti gdy nie mamy tu wicej jak pitnastu zdatnych do broni ludzi. Wedug wszelkich regu rozsdnego prowadzenia wojny tak nieliczna grupka nie powinna oporem drani przemonego przeciwnika, lecz zoy bro, aby uzyska korzystne warunki kapitulacji. Przyznaj jednak, e zupenie nie znam regu prowadzenia wojny na morzu, ale -taki jest zwyczaj na ldzie. Lecz ospowaty kapitan odrzek'. Ufajmy w Boga i miejmy nadziej, e galera wojenna jest niedaleko i ju nas wypatruje. Jestem dowdc statku, ktry nosi weneck flag, z lwem, i z piratami niewiernych mog rozmawia tylko z broni w rku. Gdybym bowiem bez walki odda ten statek, spotkaaby mnie wielka haba i przewietna signoria poruszyaby niebo i ziemi, eby mnie dosta w swoje race, a potem haniebnie powiesi na maszcie. Natomiast gdy bd walczy dzielnie i wyjd z tej walki ywy, signoria wykupi mnie z niewoli. Gdybym za z broni w raku pad w walce przeciw niewiernym, mog ywi dobrze uzasadnion nadziej, e uwolniona od wszystkich grzechw dusza moja, opuciwszy ziemsk powok poleci prosto do nieba. A brat Jan wywija miedzianym krucyfiksem i krzycza gosem ochrypym od strachu: Ten, kto padnie w walce ze zwolennikami faszywego proroka, zasuy sobie na krlestwo niebieskie i zdobdzie koron mczestwa, Walczmy wic dzielnie i niech naszym zawoaniem bdzie Jezus Chrystus! Antti podrapa si nieufnie za uchem i wsadzi pi w wylot jedynego na statku brzowego dziaa, zielonego od niedzi, ale nie znalaz tam nic prcz resztek starych ptasich gniazd i szczurzego kau. Kapitan wyrzuci z kajuty wizk zardzewiaych mieczw, ktre ze szczkiem upady na pokad, a eglarze niechtnie chwycili za swoje elazne bosaki. Kapitan przynis te z kajuty duy muszkiet, a ja sprbowaem go naadowa, gdy umiaem wada tak broni, ale proch by mokry. Obcy okrt by ju tak blisko, e moglimy rozrni zielone i czerwone proporczyki, powiewajce na "wierzchokach masztw, i wzbudzajce

strach wielkie turbany zaogi. Piraci byli uzbrojeni po zby i bysk wyostrzonych kling mieczy razi nas w oczy. Rozlegy si liczne wystrzay. Dwch naszych pado broczc krwi na pokad, a trzeci zapa si z jkiem za ki doni. W chwil potem wypuszczono w naszym kierunku rj strza i znowu wielu zostao trafionych. Brat Jan na widok krwi i rannych wpad w ekstaz i zacz skaka dziko wykrzykujc, e czeka nas korona mczeska, a inni pielgrzymi poszli za jego przykadem, wymachujc broni i piewajc psalmy jkliwymi i drcymi ze strachu gosami. Wtedy Antti wycign mnie spod gradu strza pod oson kajuty kapitana,. ktry te przyczy si tam do nas, egnajc si ra po raz, i powiedzia: j Niech wita Dziewica i wszyscy wici zmiuj si nad moj biedn dusz, a Jezus Chrystus wybaczy mi wszystkie grzechy, Poznaem ten okrt po proporczykach, pochodzi z wyspy Jerba, a dowodzi nim korsarz imieniem Torgut, ktry nie ma litoci dla chrzecijan. Sprzedajmy wic nasze ycie jak najdroej, bo dzi umrzemy. Lecz jakakolwiek obrona przeciw tym dowiadczonym piratom oznaczaa tylko bezmylny rozlew krwi, gdy na dany znak wiolarze ich wcignli wiosa i okrt korsarski samym rozpdem zbliy si do nas burta w burt. Mnstwo bosakw zaczepiono o nasz reling i nie zdyem wymwi Jezus! Maria!", gdy ju oba kaduby zderzyy si z sob z trzaskiem i nasz statek zosta zwizany z napastnikiem niezliczonymi linami i acuchami. Jako czowiek honoru kapitan rzuci si z mieczem na nacierajcych, ale zaraz pad z rozpatan czaszk, zanim zdy kogokolwiek zrani. Na ten widok zaoga rzucia bosaki i piki i podniosa goe rce na znak, e si poddaje. W oka mgnieniu zarbani zostali ostatni pielgrzymi, ktrzy jeszcze wymachiwali broni, i statek znalaz si w rkach piratw. Tak wic nie zdobylimy wielkiej chway w tej nierwnej walce. Antti odezwa si do mnie: Nadesza nasza ostatnia chwila, tote nie chc ju wicej wala swoich rk krwi blinich. Reguy wojny pozwalaj na szczytny opr tylko dopki istnieje najmniejsza choby moliwo ratunku. To mwic odrzuci miecz, ale zaraz doda, jakby wstydzc si swego czynu: Take i ty nie opieraj si przemocy. Umrzyjmy raczej z rk niewiernych jak pokorni chrzecijanie. Brat Jan prbowa do ostatka naciera zaciekle na atakujcych swoim miedzianym krucyfiksem, ale oni nie zadali sobie nawet trudu, aby go zabi. Jeden wyrwa mu tylko cakiem spokojnie krucyfiks i wrzuci do morza, co tak rozwcieczyo brata Jana, e z pian na ustach rzuci si na niego, drapic i gryzc, dopki kopniak w brzuch nie posa go na deski pokadu, gdzie zacz si wi wyjc z blu. Antti i ja dalimy si spokojnie zapdzi midzy innych jecw, a piraci rozbiegli si po caym pokadzie i wdarli do wntrza statku przez wszystkie luki i otwory. atwe zwycistwo wprawio ich w dobry humor i zrazu nie okazywali nam zbytniej wrogoci. Dopiero gdy ku swemu wielkiemu rozczarowaniu stwierdzili, e statek nie zawiera adnego cennego adunku, tylko grup biednych pielgrzymw, zaczli nam wygraa piciami i przeklina nas we wszystkich jzykach wiata. Ku memu zdziwieniu zauwayem, e nie byli ani Afrykanami, ani Turkami. Mimo e nosili turbany, wikszo z nich byli to Wosi lub Hiszpanie. Ci okrutni mowie okadali nas kuakami, pluli na nas i zdzierali z nas odzie, tak e w kocu tylko marne strzpy osaniay nasz nago. Zabrali nam mieszki i obmacywali wprawnymi palcami nasze ubrania, szukajc zaszytych monet i klejnotw. Ale w owej chwili nie dbaem ju o stracone mienie i zaleao mi tylko na yciu. Znalezione cenne przedmioty i monety rzucali na rozoon na pokadzie pacht wraz z co lepszymi sztukami zdartej z nas odziey. A wszystko to nie trwao duej od pacierza. Gdy ju odarli nas ze wszystkiego, na statek nasz wstpi ciemnolicy m, w wielkim turbanie ozdobionym pkiem pir. Jego jedwabny kaftan ciki by od srebrnych haftw, a w rku mia krzyw szabl z gowni zdobn drogimi kamieniami. Gdy nasi do naga obrabowani eglarze zobaczyli go, zaczli z zapaem bi si w piersi i napina minie, on jednak w swej dumie

nie zaszczyci ich nawet spojrzeniem. Nisi dowdcy pokazali mu marny up, zdobyty na statku, a gdy znakiem gowy wyrazi swoj zgod, piraci zaczli biega midzy nami, obmacywa nasze minie i oglda zby, oddzielajc szybko i sprawnie sabych chorych. Zaniepokoio mnie to jeszcze bardziej i zapytaem, co to znaczy, na co eglarze wytumaczyli mi, e korsarze zostawiaj przy yciu tylko takich, ktrzy nadaj si do wiose albo do innej cikiej pracy, innych za zabijaj, naley wic modli si, aby znale ask w ich oczach. Wtedy ogarn mnie taki strach, e jzyk stan mi kokiem i nie mogem wypowiedzie sowa. W tej samej chwili na pokad wypado kilku piratw wlokc wyrywajc si Giuli. mieli si i wykrzykiwali, gdy Giulia trzymaa czule w ramionach mego pieska Raela, ktry warcza i szczerzy na nich zby, tak e wielce si dziwowali, i may piesek moe by taki dzielny i zy. Widok i odr krwi rozjtrzy Raela jeszcze bardziej, a e by on w dodatku niespokojny o mnie, zacz si tak wyrywa z obj Giulii, i zmuszona bya go wypuci. Wtedy przybieg prosto do mnie i zacz mnie liza po rkach, eby okaza rado z powodu znalezienia mnie przy yciu. Dowdca niewiernych da niecierpliwy znak rk i miech i gadanina urway si raptownie, jakby noem uci. Zapanowaa miertelna cisza. Dowdca kaza postawi Giuli przed sob. Zdar jej welon z twarzy i zrazu patrzy na ni yczliwie. Ale gdy spostrzeg jej oczy, cofn si w ty i wykrzykn ze zdziwienia. A jego ludzie wytknli przeraeni palce jak rogi, aby w ten sposb uchroni si przed urokiem zych oczu. Take i eglarze z naszego statku zapomnieli o swojej biedzie i toczc si koo pilnujcych ich korsarzy zaczli wygraa piciami i krzycze: Rzumy t niewiast do morza, bo to jej ze oczy doprowadziy nasz statek do zagady. Zrozumiaem z tego, e przez cay czas domylali si tajemnicy Giulii. Ale ich furia wysza tylko Giulii na dobre, gdy aby okaza im lekcewaenie, dowdca niewiernych da swoim ludziom znak, aby odprowadzili j do okrgego namiotu, rozbitego na tylnym pokadzie okrtu korsarskiego. Odczuem wielk ulg, cho od razu zrozumiaem, e jedynie gwat i niewola czekaj Giuli w rkach niewiernych. Wyniosy dowdca piratw podnis jeszcze raz niecierpliwie sw ciemn do. Wtedy z tumu wystpi i stan przed nim olbrzymi czarny jak wgiel niewolnik z krzyw szabl tureck w doni, nagi do pasa. Dowdca pokaza mu gestem starcw i chorych, ktrzy ju padli na kolana, i odwrci si plecami, przygldajc si z pogard nam pozostaym, jeszcze nie poddanym ogldzinom. Gdy czarny kat zblia si do klczcych, z garde pielgrzymw wydar si krzyk trwogi, ale on nie zwracajc uwagi na biadania, zacz lekko i bez wysiku cina ich zamaszystymi ciosami szabli. Gdy zobaczyem, jak odcite gowy tocz si po pokadzie i krew leje si strumieniami, opuciy mnie wszystkie siy, upadem na kolana i objem Raela za szyj. Antti sta na szeroko rozstawionych nogach przede mn. Ale gdy niewierni z respektem obmacali mu uda, umiechnli si do niego yczliwie, poklepali go i kazali mu odej na bok. W ten sposb straciem wszelkie oparcie, a poniewa przez cay czas chowaem si za plecami innych, byem ostatni w szeregu. Niewierni poderwali mnie niecierpliwie za nogi i zaczli mi obmacywa minie, krzywic si przy tym pogardliwie. Wci bowiem jeszcze byem chudy po przybytej chorobie i jako uczony nie mogem, naturalnie jeli chodzi o si fizyczn, rwna si z zahartowanymi eglarzami. Tote dowdca niewiernych podnis" rk gestem odmownym i natychmiast jeden ze stranikw zmusi mnie do uklknicia, aby Murzyn mg odrba mi gow w taki sam sposb, jak to uczyni z innymi pielgrzymami. Gdy Antii zobaczy, co si wici, wystpi spokojnie naprzd i nikt jako nie prbowa mu w tym przeszkodzi. Olbrzymi Murzyn zatrzyma si na chwil, aby otrze pot z czoa, a gdy podnis szabl, eby mi odci gow, Antti chwyci go, podnis w powietrze i miotajcego

si wyrzuci za burt, tak e Murzyn nie wypuszczajc szabli z rk, z pluskiem wpad do morza. Widok ten by tak niespodziewany i zaskakujcy, e nawet korsarze stali przez dusz chwil, gapic si z otwartymi ustami. Ale zaraz ich dumny dowdca wybuchn miechem, a i jego ludzie zaczli si klepa po udach z uciechy i nikt nie podnis rki na Anttiego. On jednak by powany. Twarz jego wygldaa jak wyrzebiona z kamienia, patrzy na mnie swymi okrgymi szarymi oczyma i rzek: Nie dbam o to, aby zosta uaskawionym, Mikaelu. Umrzyjmy raczej razem, jak ylimy razem i wsplnie dowiadczalimy twarde go losu. Moe Bg odpuci nam nasze grzechy, bo mielimy dobre intencje wybierajc si w t pielgrzymk do Ziemi witej. Nie tramy nadziei, bo tylko to nam pozostao! Postpi szlachetnie i dzielnie chcc umrze wraz ze mn. zy stany mi w oczach ze wzruszenia i zawoaem: Antti, Antti, jeste doprawdy dobrym bratem dla mnie, ale to, co mwisz, nie jest rozsdne. Widz teraz, e jeszcze bardziej naiwny, ni sdziem. Nie zachowuj si jak pgwek, lecz yj szczliwie, ja za w niebie bd modli si, aby twoja niewola u niewiernych nie bya zbyt cika. Mimo tych sw trzsem si ze strachu i w sercu czuem co cakiem innego. Jeszcze nigdy w yciu niebo nie wydawao mi si tak odlege i byem gotw odstpi miejsce w niebiosach za splenia skrk od chleba, byleby tylko mc j u ywymi zbami. Tymczasem okropny Murzyn wdrapa si znowu na pokad. Ocieka wod, a swoj krzyw szabl trzyma w zbach. Gdy tylko stan na twardych deskach pokadu, wzi szabl do rki i ryczc jak rozwcieczony byk oraz toczc oczyma rzuci si na Anttiego. I byby bez wtpienia zabi mego brata, gdyby dowdca korsarzy nie rzuci ostrego rozkazu, na ktry jego ludzie pospieszyli Anttiemu z obron, tak e Murzyn zmuszony by go poniecha trzsc si z bezsilnej wciekoci. Aby da jej upust, podnis miecz, chcc ci mi gow. Ale w tej najbardziej decydujcej chwili mego ycia -przyszy mi do gowy sowa, ktrych nauczy mnie w Wenecji czowiek ze skrzywionym nosem, i wykrakaem jak kruk: Bismillah! Irrahman! Irrahim! Mj okrzyk zabrzmia tak przekonywajco, e zaskoczony kat opuci szabl. Sam nie widziaem w tym nic zabawnego, ale zoliwi korsarze wybuchnli znw miechem, a ich dowdca podszed do mnie, popatrzy yczliwie i powiedzia co po arabsku. Zdoaem tylko potrzsn gow, ale mj piesek okaza si mdrzejszy ode mnie, bo machajc ogonkiem wybieg z szacunkiem przed dowdc piratw, stan na tylnych apach i bagalnie patrzy swoim jednym okiem to na niego, to na mnie. Wtedy ten dumny m schyli si ku pokadowi, wzi Raela na rce i zacz go przyjanie drapa za uszami. Jego ludzie wci chichotali, ale on spowania i uciszy ich sowami: Allah akbar! A nastpnie zwrci si do mnie i amanym woskim jzykiem zapyta: Czyby by muzumaninem, skoro modlisz si do Allacha, najmiociwszego z miociwych? Co to jest muzumanin? zapytaem. Muzumanin to czowiek, ktry poddaje si woli boej - odpar pirat. Czy nie mgbym i ja podda si woli boej? odrzekem. Spojrza na mnie askawie, pogadzi Koran, ktry trzyma w doni, i rzek: Allach jest istotnie miociwy, wic jeli przyjmiesz turban i nawrcisz si na prawdziw wiar, nie ka ci zabi, cho jako jeniec wojenny zostaniesz moim niewolnikiem stosownie do praw Proroka, niech bdzie bogosawione imi Jego. Nie mogem na to odpowiedzie inaczej, jak powtarzajc: Niech bdzie pochwalone imi Jego! tak wielka bya moja ulga, gdy pomylaem, e nadal bd oddycha powietrzem, oglda niebo i u chleb.

Ale brat Jan, ktry tymczasem wrci do przytomnoci, chwyci mnie za kark i wrd okropnych przeklestw zacz okada piciami, wykrzykujc, e jestem ndznym odstpc i renegatem gorszym od mii, skazanym na ognie piekielne za to, e tak podle chc uratowa si od mierci, popadajc w grzech najciszy i niewybaczalny. Niedobry mnich wykrzykiwa jeszcze rne inne kltwy i obelgi, woajc o kar na moj gow, a wreszcie Torgut bo on to by istotnie dowdc piratw mia tego do, pogaska Koran i skin rk. Wtedy Murzyn z luboci podnis szabl i jednym ciciem odrba bratu Janowi gow, tak e potoczya si na pokad z ustami jeszcze na wp rozchylonymi od przeklestw. I nie bya to wcale mier zbytnio pobona. Mimo to nie chc wtpi, e brat Jan zasuy sobie dla swojej wiary na koron mczesk. W kadym razie poczuem gbok ulg, gdy jego krzyki i przeklestwa zostay w ten sposb przerwane, bo zowrbne kltwy przyprawiy mnie o dreszcz zgrozy z lku przed kar bosk. Bezlitosny Murzyn nie poprzesta na tym, lecz wyadowa swj gniew na pozostaych biednych pielgrzymach i ci ich szybciej, ni kot kichnie, tak e jedna gowa nie zdya jeszcze spa na pokad, jak ju nastpna leciaa w powietrzu w lad za ni. A Torgut nie zaszczyci tej pospnej egzekucji nawet jednym spojrzeniem i odwrci si do Murzyna tyem, z moim pieskiem w ramionach. Trzymaem si wodza korsarzy tak blisko, jak si tylko dao, lecz Antti potrzsn gow i zapyta: Rzeczywicie chcesz przej na wiar Proroka, Mikaelu? Czy si nad tym dostatecznie zastanowi? Ale ja do ju miaem nieprzyjemnoci z powodu przeklestw brata Jana i nie chciaem dopuci, eby i Antii dawa mi nauki. Tote odrzekem chodno: Mwi Pismo wite: Jest w moim domu wiele mieszka. I nawet wity aposto Piotr zapar si swego Pana i Mistrza, zanim kur zapia trzy razy. Nie wyobraaj sobie, e jeste mdrzejszy od witego Piotra, lecz poddaj si pokornie naszemu wsplnemu losowi i we turban! Lecz Antti przeegna si pobonie i rzek: Niech mnie Bg broni, ebym mia wyprze si mojej wiary chrzecijaskiej i zaprzysic wierno faszywemu Prorokowi. W kadym razie nie uczyni tego tak jak ty, na lepo, chc wpierw zobaczy na jakie bystre wody si puszczamy. Jego upr drani mnie, ale nie mogem duej z nim si spiera, bo Torgut zacz pogania swoich ludzi. A gdy ci zabrali na swj okrt zdobyty na nas niewielki up, Torgut zwrci si do mnie i w dalszym cigu przemawiajc po wosku powiedzia: Wszystko jest w rku Boga i to On postanawia z gry o kadym zdarzeniu, nie przystoi mi wic przeciwstawia si Jego woli. Jest czynem miym Bogu i bdzie mi poczytane za zasug, jeli sprowadz jednego z niewiernych na waciw drog, tak aby uzna jedynego Boga i Jego Proroka, Mahometa. Sam jestem imamem na moim okrcie, odpowiem wic chtnie i cierpliwie na wszystkie twoje pytania. Skoniem si gboko i dotknem doni czoa, jak to robili jego ludzie, i rzekem: Stoj przed tob nagi jak niemowl w dniu swego urodzenia. Straciem ju dawno mj kraj rodzinny, a teraz postradaem take cae mienie i moj wiar chrzecijask. Nie mam wic na tym wiecie nic, co mgbym nazwa sw wasnoci. Tote traktuj mnie w sprawach wiary jak nowo narodzone dziecko, a ja bd si stara, aby jak najlepiej zrozumie i wyznawa now wiar. Na to on: Mwisz szczerze i mdrze i niech ci to bdzie poczytane za zasug przed Bogiem wszechmogcym. Powiniene jednak zrozumie, e prawa Proroka nie pozwalaj nawraca nikogo gwatem czy podstpem. Czy wic z wasnej i nieprzymuszonej woli i szczerze pragniesz wyrzec si czczenia bokw i obrazw i przyzna, e Allach jest jedynym Bogiem, a Mahomet Jego Prorokiem?

Na te sowa zdumiony wykrzyknem: Nie rozumiem ci, bo jako chrzecijanin wcale nie jestem czcicielem bokw i obrazw. Rozgniewa si i odpar: Biada wam, ydom i chrzecijanom, ktrzycie otrzymali Pismo, ale dalej trwacie w niewierze. Chrzecijanie grzesz ciko czczc w swoich kocioach posgi i obrazy, gdy nie wolno czyni podobizny Boga. Dalej ogromnym bdem, a nawet blunierstwem jest mwienie, e Bg ma syna. W swym zalepieniu chrzecijanie widz ponadto bosko w potrjnej postaci, zupenie tak jak czowiek pijany widzi wszystkie przedmioty podwjnie. Ale temu nie mona si zaiste zbytnio dziwi, bo kapani chrzecijascy pij przecie wino przy odprawianiu witej ofiary, natomiast prawo Proroka zakazuje wszelkiego spoywania wina. Gdy Antti to usysza, poderwa si, wlepi w Torguta szeroko rozwarte oczy i rzek: To pewnie jakie objawienie lub znak. Najgorsze grzechy i podoci popeniem wanie skutkiem nieumiarkowanego picia wina. Nie wtpi ju teraz, e Bg w swej niezbadanej mdroci chcia mnie uczyni niewolnikiem u wyznawcy Proroka, aebym nigdy ju nie popad w mj nag. Nie dbam o spory tyczce si troistoci boskiej istoty, bo mwic prawd, zawsze byo mi bardzo trudno zrozumie t spraw, tak e staraem si tylko wedle najlepszych si wierzy, e wszystko, co mi mwiono, jest prawd. Ale jeli muzumanie uznaj Boga miosiernego i askawego i jeli wasz Prorok zdoa was skoni do picia tylko i wycznie wieej wody, to istotnie warto zastanowi si powanie nad korzyciami, jakie pyn z waszej wiary. Kapitan Torgut ogromnie si ucieszy i zawoa: Czy i ty chciaby z wasnej i nieprzymuszonej woli przyj turban i podda si woli boej? .. . Antti przeegna si i rzek: Niech si dzieje, co chce! Jeli to wielki grzech, niech mi Bg przebaczy dla mego sabego rozumu. Dlaczego nie miabym si pogodzi z takim samym losem, jaki spotka mego brata Mikaela, ktry jest uczeszym ode mnie czowiekiem? A na to kapitan Torgut: Allach jest askawy i miosierny, jeli kroczymy Jego ciekami. Otwiera On wam bramy rajskich ogrodw, gdzie szemrz przejrzyste strumyki. Daje wam jako poywienie smaczne owoce, a w raju czekaj na was dziewice. Ale tylko Bg jest cierpliwy, ja za mam co innego do roboty, ni nawraca niewolnikw. Powtarzajcie zatem szybko za mn moje sowa, aby sta si przez to muzumanami, Powtrzylimy wic, jak umielimy, po arabska to, co nam dyktowa: Allach jest jeden, a Mahomet Prorok Jego! Nastpnie odczyta nam. pierwsz sur Koranu i owiadczy, e adne porozumienie, umowa ani handel midzy muzumanami nie maja mocy Wicej bez wyrecytowania tej sury. A potem rzeki: Owicie teraz turbanem swoje gowy i od tej chwili stoicie pod ochron Allacha. Ale prawdziwymi muzumanami jeszcze nie jestecie, dopki nie nauczycie si po arabsku i nie poznacie Koranu. Take obrzezanie jest czynem miym Bogu i kady prawowierny muzumanin musi si temu podda. Gdy ju poczynicie konieczne postpy w wierze, na pewno z radoci poddacie si tej bolesnej operacji, aby w ten sposb wykaza swoj dobra wol. Inaczej bowiem wiara wasza nie jest widocznie dostatecznie silna, a to nie moe wam wyj na dobre. Antti wpad mu szybko w sowo: O obrzezaniu nie byo przedtem mowy, tak e musz si powanie zastanowi nad moim krokiem. Ja jednak uciszyem go, by nie drani wyniosego kapftana, i szepnem mu do ucha:

 Z dwojga zego czowiek rozsdny wybiera mniejsze. Bez wzgldu na to, jak nieprzyjemne musi by to obrzezanie, jest ono w kadym razie mniej przykre ni ucicie gowy, i nie zapominajmy te, e wszyscy, wici mowie w Biblii byli obrzezani, poczynajc od Abrahama a do witego apostoa Pawa. Antti przyzna, e nigdy mu to nie przyszo na myl. Ale cign msko moja sprzeciwia si okaleczeniu tak wanej czci ciaa i obawiam si, e po takiej operacji nie bd mg bez rumieca wstydu spojrze w oczy porzdnej niewiecie. Nasz statek zacz tymczasem ton i piraci jli spiesznie odczepia haki abordaowe, aby odpyn na bezpieczn odlego od wraku. Przeszlimy wic na pokad wskiego okrtu muzumanw, gdzie byo bardzo ciasno, gdy okrt by zbudowany wycznie z myl o szybkoci i zdatnoci do boju. Czterech pozostawionych przy yciu wiolarzy przykuto natychmiast do awy, natomiast nam Torgut pozwoli pozosta w pobliu siebie, gdy na skrzyowanych nogach usiad na sukiennej poduszce przed namiotem. Jego przychylno dodaa mi odwagi na tyle, aby zapyta go o los, ktry nas czeka. Skde mgbym to wiedzie? odpar spokojnie. Los czowieka spoczywa w rku Allacha i dzie naszej mierci jest tak samo z gry naznaczony jak dzie urodzenia. Jeste zbyt wty, aby ci mona byo uy jako wiolarza, i za stary, aby zrobi z ciebie eunucha, gdy ronie ci ju bujna broda. Przypuszczalnie zostaniesz sprzedany na targowisku w Jerba temu, kto da najwicej. I nie powiniene si tym przejmowa, gdy kady prawowierny muzumanin kupiwszy ci, z rozkosz bdzie ci naucza Koranu i kroczenia waciw drog, aby w ten sposb powikszy liczb wasnych dobrych uczynkw. Twj brat natomiast jest mczyzn krzepkim i niewielu tylko widziaem silniejszych od niego. Dlatego wcielibym go chtnie do mojej zaogi. Antti odezwa si powanie: Szlachetny kapitanie, nie rozczaj mnie z bratem, bo jest gn saby i bezbronny i beze mnie wilki atwo go por. Sprzedaj wic nas obu razem jak dwa wrble za jeden szelg, bo prawd mwic, wcale si nie znam na wojnie morskiej, cho posiadam niez znajomo wojowania na ldzie. Nie mam te zbytniej ochoty walczy przeciw moim chrzecijaskim braciom, zobaczywszy, jak bezlitonie si ich cina. Kapitan Torgut spospnia i krzykn z oburzeniem: Nie mw mi o okruciestwie, bo zabijanie giaurw jest czynem miym Bogu, a chrzecijanie traktuj wiernych, ktrzy wpadli w ich rce, o wiele okrutniej. Zabijaj oni bowiem krwioerczo i brutalnie wszystkich muzumanw, bez wzgldu na pe i wiek, podczas gdy ja czyni to tylko z koniecznoci i starannie oszczdzam tych, ktrzy mog si nada albo na niewolnikw, albo na wiolarzy. Aby zagodzi jego gniew, staraem si sprowadzi rozmow na inne tory i zapytaem: Szlachetny kapitanie! O ile dobrze rozumiem, suysz wielkiemu sutanowi? Jake zatem moesz napada weneckie statki, cho od wielu lat midzy Wysok Porta a Wenecja panuje pokj, jak mnie 0 tym zapewniano, gdy podejmowaem pielgrzymk do Jerozolimy. Wiele masz jeszcze do nauczenia si odpar kapitan Torgut i brak mi cierpliwoci, aby wystpowa jako twj nauczyciel, gdy Bg przeznaczy mnie do innych rzeczy. Sutan Osmanw panuje nad tak licznymi krajami i ludami, e przekracza to moj moliwo, aby je wszystkie wyliczy. A jeszcze liczniejsze s kraje, miasta i wyspy, ktre jako wasale opacaj mu haracz i korzystaj z jego opieki. Jako kalif jest sutan socem wieccym dla wszystkich muzumanw, z wyjtkiem rudowosych perskich heretykw, niech dotknie ich ooskie przeklestwo. Jako wadca Mekki i kalif jest on dla wszystkich prawowiernych muzumanw czym takim jak dla chrzecijan papie i tak jak papie panuje w Rzymie, tak sutan panuje w Stambule, ktry chrzecijanie nazywaj Konstantynopolem. W ten- sposb jest sutan take panem obu czci wiata i cieniem Allacha na ziemi. Nie wiem natomiast, w

jakiej mierze ja su jemu i sucham jego rozkazw. Sam podlegam bowiem wycznie wadcy wyspy Jerba, ydowi Sinanowi, on za z kolei podlega synnemu Chajreddino-wi, ktrego chrzecijascy eglarze myl z jego zmarym bratem Baba Arusz i w swym przeraeniu nazywaj Barbaross. Ten Baba Arusz zdoby za czasw sutana Selima take Algier i sutan posa mu dwie wojenne galery z odsiecz zoon z janczarw. Jeste wic poddanym sutana? zapytaem jeszcze raz, gdy dobrze znane mu widocznie imiona nic mi nie mwiy. A on odpar: Nie dranij mnie. zbyt trudnymi pytaniami, bo mj pan, yd Sinan, obowizany jest skada daniny sutanowi Tunisu, niemniej jednak imi Solimana co pitku wymieniane jest w modlitwach odprawianych w meczetach, ktre podlegaj Chajreddinowi, Po mierci swego brata Chajreddin utraci Algier i Hiszpanie maj.dzi mocne oparcie na wyspie, ktra zamyka wejcie do portu tego miasta. W kadym razie Wysoka Porta jest daleko, a my na morzu prowadzimy wojn przeciw wszystkim chrzecijanom bez rnicy. Sutan nie zakaza nam te tego, bo taki zakaz natychmiast by nas z nim porni i prawdopodobnie nie wczalibymy wicej jego imienia do naszych modlitw. Podnis si niecierpliwie i rozejrza po morzu. Niewolnicy przy wiosach harowali tak, e okrt a trzeszcza w wizaniach i woda szumiaa, cita dziobem, gdy wci jeszcze bylimy w pocigu za konwojem. Ale soce chylio si ju ku zachodowi, morze uspokajao si i nie wida byo adnego agla na horyzoncie. Torgut zakl i zawoa: Gdzie si podziewaj moje inne okrty? Czyby ze duchy morza olepiy me oczy, gdy miecz mj tskni do krwi giaurw? Spojrza na nas poncymi oczyma, a ja uznaem, e najrozsdniej bdzie zej mu natychmiast z oczu i schowa si wrd skrzy i tobokw w adowni okrtu. 'Gdy purpurowa tarcza soca znika za horyzontem, Torgut uspokoi si i kaza zwoa zaog na modlitw wieczorn. Cisza zapanowaa na pokadzie, agle opady, wcignito wiosa. Torgut umy stopy, przeguby doni i twarz w wodzie morskiej, a woscy renegaci, jak rwnie wikszo niewolnikw przy wiosach, poszli za jego przykadem i umyli si, jak mogli. Nastpnie Torgut kaza rozpostrze przed swoim namiotem dywanik, wbi w pokad oszczep w kierunku Mekki i jako imam zacz dwicznym gosem odmawia modlitwy. Uj lew doni przegub prawej, pad na kolana, schyli gow i dotkn czoem dywanu. Zrobi to kilkakrotnie raz po raz, a jego ludzie szli za jego przykadem w miar tego, jak pozwala na to cisk i jak rozumieli arabskie sowa modlitwy. Obce sowa dwiczay mi dziwnie w uszach i poczuem si aonie bezbronny i opuszczony na tym cichym i pustym morzu. Przycisnem czoo do szorstkich desek pokadu, ale nawet w gbi serca nie wayem si modli do Boga w taki sposb, jak si tego nauczyem w dziecistwie. A nie mogem jeszcze modli si do tego Boga Arabw, Afrykanw i Turkw, ktry jak oni twierdzili jest miosierny i askawy dla swych wiernych. Noc, ktra wkrtce potem zapada, bya z pewnoci najcisza , w moim yciu. Po trwodze i napiciu, ktrych doznaem, nie mogem wcale usn, lecz czuwaem do witania, podczas gdy fale morza pluskay o deski przy moim uchu, niebo za usiane byo srebrem gwiazd. Straszne kltwy brata Jana wci jeszcze dwiczay mi w -uszach. Powtarzaem je sobie po cichu, bo nie zapomniaem ani jednej; strach wyry je na zawsze w mym sercu. Jeszcze tego samego ranka byem bogaty i cieszyem si yciem i wszystkimi jego bogosawiestwami. Teraz za staem si najbiedniejszym z biednych, jecem, okrywajcym ciao kawakiem achmana, niewolnikiem, ktrego nabywca mg zwiza i zaprowadzi, dokd mu si podoba. Straciem take Giuli i nie chciaem nawet myle o tym, co si z ni dzieje w namiocie Torguta, i bole z powodu jej straty zeraa mi serce. Ale wszystko to byo niczym wobec faktu, e zdradziem moj wiar chrzecijask i odmwiem mczeskiej mierci, ktr tak pokornie ponieli inni pielgrzymi. Po raz pierwszy w yciu, majc dwadziecia pi lat i uratowawszy si poprzednio z wielu niebezpieczestw,

postawiony zostaem przed rozstrzygajcym i bezwarunkowym wyborem, ktry nie dawa mi moliwoci wykrcenia si sianem. Dokonaem wyboru, a najhaniebniejsze z wszystkiego byo, e uczyniem to bez adnego wahania i tak skwapliwie, jak mi na to pozwoli mj jzyk. Zaiste zbyt pochopnie postpiem i w chwili, gdy uniknem miecza, ktry ju mnie askota po karku, czuem tylko i wycznie ogromn i bog ulg. Tym okropniejsze byy moje mki w cichych godzinach nocy, kiedy w samotnoci zaczem bada swoj dusz. Dugo w noc leaem bezsennie i toczyem bezowocn wewntrzn walk. Ulg w mce przynis mi dopiero mj pies, ktrego kudate ciako nagle poczuem przy sobie, gdy stara si wcisn w moje ramiona. W nocnej ciszy przegryz rzemie, ktrym kapitan Torgut przywiza go do namiotu, i wyruszy na poszukiwania, a odnalazszy poliza mnie lekko po uchu i przycisn nos do mego policzka, zwin si tu obok wygodnie w kbuszek i westchn gboko z ulg. Take i ja westchnem wtedy gboko i rycho usnem, czujc ciepy oddech przytulonego do mnie psa i doznajc wielkiej ulgi w moim opuszczeniu. 3. Gdy zawita ranek, zdawao mi si, e zbudzio mnie krakanie kruka, ale by to tylko muzumaski duchowny, ktry podobnie jak poprzedniego dnia wieczorem wspi si na maszt i stamtd wzywa wiernych do modlitwy. Wikszo picych wstaa. Ludzie przecigali si, ziewali, a potem ku memu zdumieniu zabrali si do takiej samej ceremonii obmywania jak wieczorem. A gdy zapytaem jednego z renegatw, co si waciwie dzieje, odpar mi uprzejmie, e modlitwy s waniejsze od snu. Lecz Antti przewrci si ciko na drugi bok, przetar zaspane oczy i owiadczy, e nauka Proroka jest nauk uciliw, gdy ani na ldzie, ani na morzu nie zostawia czowiekowi chwili spokoju. Tego samego zdania by widocznie take i kapitan Torgut, gdy pojawi si w otworze namiotu w bardzo zym humorze i rykn na muezina, aby natychmiast zlaz z masztu. Koran nie zmusza podrnych ani tych, ktrzy znajduj si w niebezpieczestwie, do przestrzegania regularnego czasu modlitw doda spokojnie. Dlatego te posiadam, jako imam, moc, aby stosownie do mego uznania skrci lub nawet cakiem skasowa modlitwy. Allach jest bowiem miosierny i askawy i dopuszcza w sytuacjach przymusowych wyjtki od wszystkich regu. Tote powinnimy obecnie troch przytumi nasz pobono i zamiast tego zbiera dobre uczynki cinajc niewiernych. Poleci wcign agle i wysun wiosa, a potne uderzenia bicza day niebawem zna, e niewolnikw, przykutych do aw wiolarzy odpowiednio ukarano za dugi sen. Nawet Anttiemu i mnie nie pozwolono chodzi bezczynnie, lecz kazano nam szorowa pokad. Gdy by w zym humorze, kapitan wynajdywa niemie zajcia dla kadego na okrcie. Przez cay dzie krylimy po morzu, dopki nie ujrzelimy z da3 Mikael, t. II lka agla przypominajcego nasz. Gdy podeszlimy bliej zobaczylimy okrt o burtach podziurawionych kulami dziaowymi. agle jego byy podarte i ju z daleka sycha byo jki rannych. Gdy zrwnalimy si z okrtem korsarskim przekonalimy si, e by on w cikich opaach. Wiolarze ledwie trzymali si przy yciu, a z zaogi tylko poowa zdolna bya do boju. Kapitan zgin, a dowdztwo obj po nim jeden z renegatw. Szary ze strachu dotkn on czoa i skoni si gboko przed Torgutem, aby zoy mu sprawozdanie. Okazao si, e gdy burza rozdzielia Torguta z dwoma innymi okrtami, ktrymi dowodzi, te odnalazy si na morzu i wsplnie Zaatakoway statek handlowy nalecy do naszego konwoju. Ale huk dzia bronicego si statku zaalarmowa weneck galer, ktra szyb-, ko przybya na plac boju. I jeden z okrtw pirackich, ktry nie zdy odczepi si dostatecznie szybko, zosta zmiadony midzy galer i napadnitym statkiem handlowym. A ty? spyta Torgut renegata z pozorn agodnoci co uczynie, aby im przyj z pomoc?

- Panie! odpar renegat szczerze. - Kazaem odczepi haki abordaowe i odpynem tak szybko, jak mi na to pozwalay wiosa. Prcz aski Allacha mnie tylko i mojej przytomnoci umysu masz do zawdziczenia, e ocaliem ci cho jeden okrt, bo galera cigaa nas i ostrzeliwaa ze swoich strasznych dzia. Osd sam ze stanu, w jakim si znajdujemy, jak zaarcie walczylimy. Ucieklimy nie po to, aby unikn bitwy, lecz aby ci odnale i naradzi si, co najlepiej czyni. Torgut nie by gupi. Zrobi dobr min do zej gry i przekn gorzk piguk. Kilkakrotnie powtrzy: Allah akbar, po czym uciska renegata i przemwi do niego yczliwie, chwalc go za przytomno umysu, mimo e wszystko wskazywao, i wolaby go strci kopniakiem za burt. Da mu te wiele piknych darw, a i zaodze kaza rozda sporo srebra. Nastpnie poleci wzi kurs na wysp Jerba, a sam zamkn si w namiocie i nie pokaza przez dwie doby, zaniedbujc nawet modlitwy. Take i zaoga chodzia przygnbiona, niewtpliwie obawiajc si tego, co j czeka po powrocie. Stracili bowiem jeden okrt, a drugi by powanie uszkodzony, podczas gdy upy nie byy warte nawet wzmianki. Niebawem za mieli stan przed ydem Sinanem, gubernatorem Jerby, i zda mu spraw, czego dokonali. Drczony melancholi Torgut wygna Giuli z namiotu, tak e nadarzya mi si okazja z ni pomwi. Spytaem ze strachem: Jak si czujesz, Giulio? Czy nie stao ci si nic zego? A ona nie dbajc ju wicej o zakrywanie twarzy odsuna welon i patrzc na mnie ze zdziwieniem odpara' C zego mogo mi si przydarzy, skoro najgorsze ju nas spotkao? Pomylaem, e udaje gupi, i nieco tym wzburzony cisnem mocno jej do nalegajc: Powiedz, czy ten niemiy Torgut zbliy si do ciebie? Gna jednak odsuna moj rk i odpara: Nie, upewni si tylko, czy jestem dziewic, ale wcale si do mnie nie zblia. Przeciwnie, zostawi mnie w spokoju i traktowa tak, jakby to uczyni kady dworny kapitan, dzielc nawet ze mn wasne poywienie. Uwierzyem jej tylko w poowie i jeszcze raz j zapytaem: Powiedz, nie kamiesz chyba? Nie dotkn ciebie? Giulia wybuchna paczem i odrzeka: Byam gotowa wbi sobie sztylet w pier, a w kadym razie zdawao mi si, e jestem gotowa to uczyni, gdy mnie zaprowadzono do jego namiotu, wielce wszystkim, co zaszo, oszoomion. On jednak przezwyciy moj obaw i nie chcia potem w aden sposb mnie dotkn, cho to m okazay i odziewa si bardzo bogato. Zrozumiaam z tego, e nikt nie chce zbliy si do mnie z powodu .moich oczu i e nawet niewierni boj si ich, cho poza krajami chrzecijaskimi spodziewaam si znale spokj i unikn tego przeklestwa, za ktre sama nie ponosz winy. Jakkolwiek odczuem ulg dowiedziawszy si, e nie stao jej si nic zego, sowa te dotkny mnie i zaczem robi jej gorzkie zarzuty. Giulio, Giulio! jake mam o tobie myle, skoro paczesz i biadasz nad sob z tego powodu, e ten bezwzgldny czowiek oszczdzi twoja cnot? Wyrwaa mi swoj do, eby otrze zy, i rzeka z oczyma byszczcymi gniewem: Jak wszyscy mczyni jeste gupszy, ni na to wygldasz, Mikaelu, i niewiele rozumiesz z natury kobiet. Gdyby Torgut mnie dotkn, wbiabym sobie sztylet w pier, bo jako przyzwoita niewiasta nie mog wyobrazi sobie czego bardziej okropnego ni gwatowna natrtno poganina. Ale nie dlatego pacz, lecz dlatego, e wcale nie zwraca na mnie uwagi i natychmiast zacz mrucze swoje modlitwy. A przecie wszyscy zgodnie utrzymuj, e niewierni znajduj najwiksz przyjemno w zniewalaniu kobiet, bez wzgldu na ich stan i wiek. Tote mog sobie to tumaczy jedynie w ten sposb, , e ba si moich oczu, i jego odraza rani mnie gorzko, tak e musz paka. Bo ju nie nadaj si na nic, nawet dla pogan.

Zrozumiaem z tego, e jest jeszcze wci pprzytomna ze strachu i zgrozy, i dostaa si w niewol. Dlatego nie wiedziaem, co powiedzie. Pocieszaem j, jak umiaem, zapewniajc, e przynajmniej w moich oczach jest moda, godna podania i zadziwiajco pikna. I w chwili tej wcale nie odpychay mnie jej dziwne dwukolorowe oczy, ale aowaem mocno, e w czasie przechadzki na wyspie Cerigo oszczdziem j z powodu mojej gupoty. Ona za uspokoia si z wolna, udobruchaa i w kocu rzeka z nadziej w gosie: Kapitan Torgut spodziewa si dosta za mnie dobr cen-na publicznym targowisku w Jerba i powiedzia mi, e wanie dlatego oszczdzi moj cnot. Ale obawiam si, e mwi tak tylko, aby okaza si dwornym i dobrze wychowanym. Bo gdybym rzeczywicie mu si spodobaa, zatrzymaby mnie dla siebie samego. Jej brak rozsdku rozgniewa mnie, a do najwikszej pasji doprowadzaa mnie myl, e mog j utraci i nigdy wicej nie zobaczy, mimo e byem ju tak bliski jej zdobycia, gdyby nie chwila wahania na wyspie Cerigo. Tote rzekem: Wcale nie sdz, aby kapitan mwi tak z grzecznoci, gdy nie umie myle o niczym innym prcz morza i broni. Potrzebuje pienidzy na wyposaenie nowego okrtu i nie moe sobie pozwoli na zatrzymanie ci dla siebie. I z pewnoci dostanie za ciebie dobr cen. Ale gdy pomyl, e moesz zosta sprzedana temu, kto da najwicej, mam ochot gry palce do krwi i wyrywa sobie wosy z gowy. Czyby naprawd kocha mnie, Mikaelu? zapytaa zdziwiona i zagodniawszy dotkna lekko doni mego policzka. Jej dwojakiego koloru oczy byszczay tak zachwycajco, e nie rozumiaem, jak mogem si kiedy jej obawia. Wybuchnem wic z kolei i ja bezsilnym paczem i mwiem: Nie wtpi, e zapac za ciebie wysok cen, kt bowiem mgby ci nie pokocha? Ale Giulio, Giulio, na caym wiecie tylko starcy s bogaci, a modziecy nie maj nic prcz swojej gorcej dzy i chudej sakiewki. Tote z pewnoci kupi ci jaki odpychajcy staruch i nie mog do odaowa, e nie uszczknem w por twej cnoty, abymy przynajmniej mieli wsplne wspomnienie, skoro ju teraz nie bdziemy mogli by ze sob. Na te sowa Giulia popatrzya na mnie z ogromnym zdumieniem i rzeka: Ale ty jeste zarozumiay, Mikaelu! Grubo si mylisz, sdzc, e pozwoliabym ci uszczkn m cnot na Cerigo. Nie przecz, e pieszczoty twoje uczyniy mnie sab, ale jest wielka rnica midzy przyzwoitymi pieszczotami a uszczkniciem cnoty. Gdyby naprawd sprbowa uczyni co takiego, wydrapaabym ci oczy. Usyszawszy to przyznaem, e niezbyt si rozumiem na kobiecej logice. Dlaczeg w takim razie posza ze mn w to odludne miejsce? zapytaem zdumiony. Dlaczego tak si rozgniewaa, gdy widok twoich oczu wywoa we mnie uczucia raczej brata ni kochanka"? Potrzsna lekko gow, westchna i rzeka: Mogabym ci to tumaczy do Sdnego Dnia, ale i tak by nic nie zrozumia. Naturalnie, e pozwoliam ci celowo zdj welon z mojej twarzy i celowo te odpowiadaam na twoje pieszczoty, co wcale nie przyszo mi z trudnoci, gdy rzeczywicie mi si spodobae. Dlatego te spodziewaam si z caego serca, e przynajmniej sprbujesz uszczkn m cnot nawet po zobaczeniu moich oczu. I moe by ci si to udao, bo miejsce byo samotne, a ty jeste silniejszy ode mnie. Ale ty nawet tego nie sprbowae, Mikaelu, i nigdy ci tego nie wybacz. Tote mam nadziej, e bdziesz jeszcze gorzko cierpia z mego powodu. Przypatrywaa mi si ciekawie, wyranie rozkoszujc si moimi zami. A po chwili cigna dalej: Moim najgortszym pragnieniem i najwiksz nadziej jest, e na wyspie Jerba zapac za mnie wysok cen, gdy po wszystkich obelgach i upokorzeniach, ktrych mi nie szczdzono, byoby to dla mnie najlepszym zadouczynieniem. Zobaczyby wtedy, jak inni pac

mas zota za to, co ty moge darmo zdoby. I mam nadziej, e daoby ci to na dugi czas duo do mylenia. Ukrya twarz pod welonem i odesza, zostawiajc mnie na pastw moich myli. Mimo zamtu w gowie zrozumiaem, e nie wiem nic o Giulii. Nie poznawaem jej, tak bardzo si rnia od tej, ktra dawniej rozmawiaa ze mn tak skromnie i obyczajnie. 4. Nazajutrz przybylimy do portu w Jerba i nikt na okrcie nie zaniedba tego ranka przepisanych modw. Torgut pojawi si na pokadzie, aby prowadzi je dwicznym gosem, a caa zaoga odziaa si w najbarwniejsze stroje. Nauczyem si przy tym, e mu zumanie unikaj koloru niebieskiego, jako koloru chrzecijan, oraz tego, przypisywanego ydom. Take Antti i ja otrzymalimy po kawaku czystej tkaniny, aby owin sobie gowy turbanem. A nie mogc zrobi ju nic wicej wok swej powierzchownoci, postanowiem wykpa mego pieska, co te uczyniem rozczesujc potem palcami jego kudat sier. Paska, piaszczysta wyspa, rozoona pod jasnym bkitem nieba i spalona piekcym socem, wydaa mi si mao powabna. Gdy dotarlimy do latarni morskiej na wiey u wejcia do portu, Torgut kaza wystrzeli tylko z lekkiej hakownicy na znak, e tym razem nie bardzo ma si czym szczyci. Pojedynczy wystrza odbi si echem tak pustym, e Torgut spochmurnia jeszcze bardziej i zacisn wargi, zgrzytajc zbami. W ten sposb weszlimy do portu, skd zobaczyem nisk kopu meczetu i biay minaret, mrowie glinianych lepianek oraz paac yda Sinana, ktry otoczony murami wznosi si na zielonym wzgrzu. Sam Sinan jednak nie wyjecha nam na spotkanie w otoczeniu wity, co z pewnoci byby uczyni, gdybymy przybyli przy huku salutw ze zwyciskimi proporcami trzepoccymi na masztach. Na brzegu oczekiwaa nas jedynie gromada obdartusw, a port sprawia wraenie ogromnego rozpalonego pieca, gdy po wieej bryzie stanlimy na ldzie. Mimo barwnych strojw i byszczcej broni stanowilimy bardzo skromn grupk, gdy z portu udalimy si krt ol ciek do kazby yda Sinana. Na czele kroczy Murzyn z krzyw szabl, niosc na ramieniu worek z ucitymi gowami chrzecijaskich pielgrzymw. Za nim, z rkami zwizanymi na plecach, szli czterej eglarze, uznani za zdatnych do pracy wiolarskiej na galerze. Antti i ja maszerowalimy z ptlami na szyi, mimo e przeszlimy do Boga Jedynego, skutkiem czego nie wypadao nas wiza ani bi. W szczliwej niewiadomoci niewoli i przykaza Proroka tu za nami drepta mj piesek, wietrzc gorliwie, aby zapozna si z nowymi zapachami, ktrych doprawdy nie brakowao w tym ubogim gniedzie pirackim. Z tyu postpowali niewolnicy od wiose, niosc upy, ktre podzielono na wiele tobokw i skrzynek, aby wyglday bogaciej. Wreszcie na kocu kroczy sam kapitan Torgut, otoczony swoimi ludmi, ktrzy prbowali, jak mogli, wznosi okrzyki radoci. Za naszym pochodem toczya si ludno miasteczka, obsypujc nas uprzejmie bogosawiestwami w imi Allacha. Tylko kupcy, stojcy na progach swoich kramw, wytykali nas pogardliwie palcami. Giulia, odziana w najlepsze szaty, jechaa na ole osonita welonem tu za Torgutem. Otaczao j czterech zbrojnych z dobytymi szablami. Wrota kazby otwarto dla nas na ocie. Po obu ich stronach ujrzelimy kilka wysuszonych na socu gw ludzkich, wbitych na haki przymocowane do muru. Na wielkim dziedzicu znajdowa si murowany basen otoczony zielonym trawnikiem. Winiowie i niewolnicy, ktrzy drzemali w cieniu, powstawali wpatrujc si w nas zaspanymi oczyma. Torgut kaza swoim ludziom zanie upy do domu yda Sinana i poleci im potem, aby czekali przy studni. Take Antti i ja zostalimy tam z nimi, a Giulia te zsiada z osa i przyczya si do nas. Nikt si o nas zupenie nie troszczy i aby w imi Allacha okaza si miosiernymi, ludzie Torguta zdjli take pojmanym eglarzom wizy i pozwolili im napi si wody z basenu. Rwnie i ja ugasiem pragnienie. Przy ocembrowaniu wisiaa na cienkim acuszku piknie uformowana miedziana czarka, ktr posugiwali si po kolei pijcy. Woda bya czysta i

zimna i nie mogem si nadziwi jej doskonaemu smakowi, dopki mi nie dano do zrozumienia, e wedug przykaza Koranu zawsze i w kadym z krajw islamu musi by dostp do wieej wody dla ludzi spragnionych. yd Sinan wcale si nie spieszy, eby nas zobaczy, i ludzie Torguta cierpliwie czekali siedzc na ziemi, a Antti zdziwiony powiedzia: Obyczaje wojny morskiej s widocznie zupenie inne ni wojny ldowej, a moe Prorok tych ludzi istotnie jest bardzo potny. Bo gdyby to byli chrzecijanie Niemcy albo Hiszpanie dawno ju rozpaliliby ognisko i piekli na nim wieprzowin lub wou. Wytoczono by te na podwrzec beczki piwa i dzbany wina szyby z rk do rk. Przeklinano by si i obrzucano obelgami oraz wybijano by sobie zby. Grano by w koci, a ten i w leaby w cieniu pod murem i tarza si w ramionach ladacznic. Ale jeszcze Antti nie skoczy mwi, gdy stan przed nim ponury Murzyn kapitana Torguta z jednym z woskich renegatw jako tumaczem. Murzyn Mussuf gniewa si na ciebie, e go napad podstpnie z tyu i rzuci do morza. Na okrcie nie mg zemci si na tobie za ten brzydki postpek, gdy Prorok zabrania ktni i bijatyk midzy wiernymi w czasie wojennej wyprawy. Teraz jednak pragnie zmierzy si z tob. Antti nie wierzc wasnym uszom zapyta: Czyby ten ndzny Murzyn istotnie omieli si wszczyna ze mn ktni, cho jestem czekiem spokojnym i nawet muchy bym nie skrzywdzi, byle mnie nie draniono? Powiedz mu wic, e jestem zbyt silny, eby si z nim bi, i pozwalam mu odej w spokoju. Murzyn zacz podskakiwa, przewraca biakami oczu i ly Ant-tiego w swoim niezrozumiaym jzyku. Zrzuci paszcz, bi si w piersi jak w bben, zgina ramiona i napina minie. Ale Antti wci jeszcze si waha i aby pokaza Murzynowi sw straszliw si, wsta z myskiego kamienia, na ktrym siedzia, i podnis go oburcz wysoko nad gow. Gdy ludzie Torguta to zobaczyli, wielu z nich zebrao si wok Anttiego, dopki ten nie cisn kamienia na ziemie, a zadudnio. Z kolei Murzyn schyli si i z wielkim wysikiem podnis kamie 'z ziemi, ale cho si krci i wierci, nie zdoa go w aden sposb dwign nad gow. Zaczy mu si trz nogi i wypuci kamie, ktry spadajc byby zmiady Anttiemu stopy, gdyby ten szybko nie odskoczy .na bok. Antti zachowa rwnowag ducha i tylko zgani agodnie Murzyna, ten jednak zacz jeszcze bardziej przewraca biakami oczu i wymachiwa rkami, za Woch powiedzia: Strze si, bo Mussuf grozi, e przerzuci ci przez mur. Jeli natomiast stoczysz z nim uczciw walk, obiecuje, e nie bdzie zbyt brutalny. Antti zapa si za gow i wykrzykn: Jeden z nas trzech zwariowa! Ale ju do go ostrzegaem. Sam sobie bdzie winien, gdy go dostan w swoje rce. Zrzuci kaftan, ktry dosta na okrcie, aby mia czym zasoni grzbiet przed sonecznym arem, i podszed do Murzyna. I nie wiem zaiste, jak to si stao, bo wida byo tylko pltanin rk i ng, ale szybciej, ni kot zdy kichn, z tego kbowiska wylecia w powietrze Antti i spad na grzbiet z tak okropnym oskotem, e zupenie oguszony rozcign si na ziemi, nie wierzc wasnym oczom. Murzyn wybuchn serdecznym miechem, pokazujc biae zby, i miech jego wcale nie by zoliwy, mimo e udao mu si rozoy Anttiego w pyle podwrca. Zaniepokojony podbiegem do niego, ale on odsun mnie na bok i zapyta, gdzie jest i co si stao. Mylaem, e udaje i e pozwoli Murzynowi zwyciy, aby mu si przypodoba. Ale Antti obmaca kark i czonki i rzek:

 To musi by jaka pomyka. ebym skona, nie potrafi powiedzie, w jaki sposb doszo do tego, e ja siedz na ziemi, a ten czarnuch stoi na nogach i chichoce. Podnis si, krew uderzya mu do gowy i ryczc jak byk, rzuci si na Murzyna, chwyci go mocno i przez chwil sycha byo tylko straszliwe trzeszczenie koci i cigien. Ale wkrtce, jak gdyby za dziaaniem rdki czarodziejskiej, znowu wylecia w powietrze. Widok ten tak mnie przerazi, e z przyzwyczajenia przeegnaem si. Antti za wsta z trudem z ziemi i chwiejc si na nogach powiedzia do mnie: Odwr twarz. Mikaelu i nie patrz na mnie, bo ju sam nie rozumiem, co si ze mn dzieje. Chyba trafiem na samego diaba! Ale do trzech razy sztuka i bylebym go tylko zapa w swoje garci,, nie bd dba, czy mu poami koci. Klnc wciekle, ruszy tak gwatownie na Murzyna, e a si zakurzyo. Ale ten bez wikszego wysiku zapa, go za rk i nog i zacz nim szybko obraca wok .siebie. A gdy go wreszcie wypuci z uchwytu, Antti grzmotn o ziemi i potoczy si daleko w chmurze pyu. Kiedy do niego dobiegem, zobaczyem, e ramiona i plecy ma podrapane o kamienie i e krew leje mu si z nosa. Spokojnie, Mikaelu, spokojnie powiedzia z ponur twarz mocno dyszc. Bd spokojny, z pewnoci braem si do niego za agodnie i zbyt nieostronie i dlatego padem ofiar jego mapich sztuczek. To wcale nie s uczciwe zapasy, bo przed chwil wyranie podstawi mi nog i w ten sposb uzyska przewag. Byby z pewnoci jeszcze raz rzuci si na Murzyna, gdyby woski renegat nie przystpi do niego spokojnie i nie powiedzia: Do tego i nie powiniene si zoci z powodu tej zabawy, tak jak i Mussuf nie gniewa si na ciebie. Nie musisz si te wstydzi, e Mussuf zwyciy, bo to synny zapanik, czyli guresz. Trzy razy pod rzd rzuci ci na ziemi na opatki, tote jako czowiek uczciwy powiniene uzna swoj porak. On za ze swej strony przyznaje chtnie, e jeste najsilniejszym mem, jakiego w yciu spotka, cho jemu samemu jeszcze nie dorwnujesz. Lecz Antti nie dawa si uagodzi. Oczy nabiegy mu krwi, odsun renegata na bok i byby znowu rzuci si na Murzyna, gdyby w tej chwili w bramie paacu nie pojawi si Torgut i sucho nie rozkaza nam natychmiast skoczy z t zabaw. Antti zmuszony wic by stumi swoj wcieko, otar krew z twarzy i zasoni pokaleczony grzbiet, a Murzyn z wypit jak kogut piersi oddali si i przyczy do gromady renegatw, aby przyj ich gratulacje. al mi byo Anttiego i staraem si go pocieszy, e to pewnie kiepskie poywienie i podr morska osabiy go tak bardzo. Ale nie miaem czasu dugo nad tym si zastanawia, bo Torgut szorstko nakaza nam wej do paacu, chcc pokaza nas swemu panu, ydowi Sinanowi. Zaprowadzono nas na drug stron budynku, na we wntrzny dziedziniec, otoczony chodnymi krugankami i ozdobiony rozmaitymi drzewami owocowymi. Szemra tam te wodotrysk, tak e po smrodzie i pyle zewntrznego dziedzica znalelimy si nagle jak w rajskich ogrodach. Pod jedn z kolumn siedzia na wielkiej poduszce yd Sinan, z piropuszem w turbanie, jednooki, o rzadkiej brodzie i wskim nosie. Nie by jeszcze zbyt stary, a jego szczupa twarz wiadczya, e jest wojownikiem, jakkolwiek w danej chwili zadowala si bezczynnym siedzeniem na sukiennej poduszce. Zacz od obejrzenia czterech pojmanych eglarzy, ale nie wzbudzili w nim zbytniego zainteresowania, tak e bez sowa odprawi ich pogardliwym gestem kciuka. Nastpnie wlepi oko w Anttiego i we mnie i spyta po wosku: - A wic przyjlicie turban w imi Allacha miociwego i miosiernego. Wybralicie waciw drog i jeli bdziecie gorliwi w wierze, policzy si to wam jako zasuga i wstpicie do raju, gdzie szemrz chodne strumienie. Ale cign ze zoliwym umiechem tutaj na ziemi jestecie niewolnikami i nie wyobraajcie sobie, e prawo Proroka w jakikolwiek sposb uatwi wam ycie. Jestecie i zostaniecie niewolnikami, dopki tak zechce Allach, a

gdybycie prbowali uciec, ciaa wasze bd powiartowane i powieszone na hakach po obu stronach bramy. Wcale nie chcemy ucieka odezwaem si popiesznie lecz przeciwnie, jako dobrzy muzumanie postanowilimy podda si woli boej. Jeli chodzi o mnie, mam nadziej, e naucz si waszej mowy i poznam Koran oraz wszystko inne, co jest zwizane z moj now wiar. Albowiem w wielu krajach zbieraem ju wiadomoci i chc coraz bardziej pogbia wiedz. Natomiast brat mj to czowiek prosty i wystarczy dla niego, gdy si nauczy koniecznych modlitw i pokonw. yd Sinan potrzsn gow i powiedzia: Nikt ci nie pyta i widocznie nie zrozumiesz swojej pozycji, dopki chosta nie zmikczy ci pit. Ale na Allacha, jedynego Boga, ktrego Prorokiem jest Mahomet, bogosawione niech bdzie imi Jego, chc okaza cierpliwo i dlatego zapytam ci, co umiesz i w czym mgby by uyteczny swemu panu. Odparem popiesznie: Za twoim pozwoleniem, wadco, panie Jerby, jestem lekarzem. I gdy si naucz po arabsku i poznam leki stosowane w tym kraju, chtnie bd wykonywa zawd lekarza z korzyci dla mego pana. I bez przechwaek mog powiedzie, e znam wiele lekarstw i sposobw leczenia, ktre z pewnoci s nie znane tutaj. Gdy Sinan to usysza, oko jego rozbyso i gadzc brod zapyta: Naprawd wic nie zamierzasz prbowa ucieczki, lecz chcesz zosta muzumaninem? Odparem: Wystaw mnie na prb, o panie, i wcale nie musisz mi grozi wiartowaniem, bo odkd wyrzekem si wiary i wziem turban, zadano, by mi jeszcze okrutniejsz mier, gdybym wpad w rce chrzecijan. W adnym bowiem chrzecijaskim kraju nie moe spodziewa si zmiowania kto, kto si zapar chrzecijastwa i przeszed na islam. I to stanowi dla ciebie najwiksz gwarancj, jeli nie chcesz wierzy mojemu sowu. Z zadum w oczach yd Sinan zwrci si do Anttiego i kaza mu zdj paszcz. A gdy zobaczy na jego ciele ogromne sice, zapyta, kto si z nim tak brutalnie obszed. Antti odpar: Nikt mnie nie pobi, wysoki panie. Z wasnej dobrej woli wdaem si tylko w cakiem niewinn igraszk z Murzynem Mussufem na dziedzicu przed paacem i cakiem przyjanie zmierzylimy swoje siy. Bismillah. Irrahman. Irrahim! rzek pobonie yd Sinan. To wietny pomys. Gdy tylko ten osiek dostanie zdolnego nauczyciela i nie okae si zbyt powolny i gupi, moe jako zapanik zarobi due surny dla swego pana. Powiedz mi, czego czowiek potrzebuje koniecznie? Dobrego i obfitego poywienia odpar Antti bez namysu. I oby miociwy Bg da mi pana, ktry mnie bdzie dobrze karmi, a bd mu wiernie suy i sucha go. Sinan westchn, podrapa si w gow i powiedzia: On jest doprawdy gupi, jak to ju stwierdzi jego brat. Nie wie nawet tego, e najwaniejsze dla czowieka to modlitwy i wyznania wiary. Powiedz no, a ile jest siedem razy osiem? Dwadziecia pi odpar Antti, patrzc na niego miao swymi szarymi, okrgymi oczyma. Ale nie stawiaj mi zbyt trudnych pyta, gdy jestem saby w rachunkach i zaraz mi si krci w gowie. Sinan zacz rwa wosy z brody, wzywa rozpaczliwie Allacha i aja Torguta. Czy ty sobie kpisz, przyprowadzajc mi tu takiego gupka? Przecie on doprowadzi swego pana do ndzy obarstwem, a rwnie i gupot wyrzdzi wiele szkody. Najlepiej wic szybko sprzeda go za pk cebuli, jeli znajdzie si kto taki gupi, kto go zechce kupi. Mimo to Antti bawi go widocznie, bo Sinan zapyta jeszcze raz:

 Powiedz mi, jak duga jest droga z ziemi do nieba? Antti rozpromieni si i odrzek: Dziki ci, panie, e si zadowalasz prostymi i atwymi pytaniami. Na to ostatnie nietrudno odpowiedzie, bo aby dosta si z ziemi do nieba, nie trzeba wicej czasu ni na skrzywienie palca. Sinan znw zacz rwa wosy z brody i krzycze: Co maj znaczy twoje sowa? Kpisz sobie ze mnie, gupi ole? Lecz Antti patrzy na niego z ulegoci i rzek: Jake bym mia kpi z ciebie, panie mj i wadco, skoro wystarczy, aby skrzywi palec na znak, a gowa moja spadnie odcita krzyw szabl. Wanie dlatego powiedziaem, e nie trzeba wicej czasu, aby dosta si do nieba, ni na skrzywienie palca. Ale mwic to mylaem tylko o sobie, a nie o tobie. Twoja droga do nieba jest naturalnie o wiele dusza ni moja, o tak, jest chyba nieskoczenie duga. Na te sowa yd Sinan musia si rozemia. Przesta wypytywa Anttiego i zwrci uwag na niego pieska. A ten pies? zapyta. Gdy Rael poczu na sobie jego wzrok, zacz macha ogonem i stan na tylnych Japach, co wielce zdziwio Sinana. Na Allacha! wykrzykn. Zabierzcie tego psa do haremu! Jeli spodoba si moim onom, podaruj go im. Ale Rael warcza i szczerzy zby, gdy pomarszczony may eunuch przyszed, aby go zabra, i dopiero na mj rozkaz pies poszed za nim, zwabiony soczyst koci barani. Poegna si ze mn spojrzeniem penym wyrzutu, tak e nie mogem powstrzyma ez wzruszenia. To wzruszenie sprawio, e nie odczuem zbyt wielkiego blu, gdy yd Sinan kaza Giulii podej bliej i podnie welon z twarzy. Kapitan Torgut zaniepokojony powiedzia szybko: Dlaczego zaczyna od twarzy? Zachowaj najlepsze na koniec i obejrzyj wpierw jej inne wdziki, aby zobaczy, e mwiem prawd. Jest pikna jak ksiyc, a piersi jej s jak re, brzuch jak srebrna czasza, a kolana jak wyrzebione z koci soniowej. Aby wyjani, w jaki sposb rozumiaem wszystko, co mwili, musz od razu zaznaczy, e tych afrykaskich rabusiw czya z sob tylko wsplna religia. Poza tym pochodzili z wszystkich stron wiata i mwili wszelkimi moliwymi jzykami. yd Sinan pochodzi wprawdzie ze Smyrny, a kapitan Torgut by dzieckiem ubogich tureckich rodzicw z Anatolii, ale ludzie ich byli to przewanie Wosi, Sardyczycy i Prowansalczycy, Maurowie zbiegli z Hiszpanii i portugalscy renegaci. Tote wszyscy oni mwili szczegln gwar, mieszanin najrozmaitszych jzykw, ktr nazywano lingua franca, jako e na og chrzecijan nazywano Frankami. Ju na okrcie nauczyem si rozumie t uniwersaln mow i prosiem o wyjanianie mi znaczenia kadego sowa. A e zawsze z ogromn atwoci i szybciej ni inni uczyem si nowych jzykw, nie sprawio mi wikszych trudnoci opanowanie tej dziwnej gwary. Na sowa Torguta Sinan spojrza na niego podejrzliwie i rzek: Dlaczego radzisz zostawi jej twarz na koniec, skoro jest pikna jak ksiyc? Widz z twoich oczu, e co tu si nie zgadza, i musz zbada t spraw do koca. Pogadzi brod smukymi palcami i poleci Giulii rozebra si z szat. A ona po krtkim wahaniu usuchaa i obnaya wszystko z wyjtkiem twarzy, wci jeszcze zasonitej welonem. Sinan kaza jej odwrci si, obejrza j z przodu i z tyu, a w kocu orzek niechtnie: Jest za chuda! Moe mogaby podnieci zmysy modzieca, ale m dojrzay potrzebuje poduszki szerszej wikszej ni modzik, ktrego czonki s jeszcze gibkie i spryste, tak e nic mu nie przeszkadza lec na wskiej desce. Na Allacha miosiernego! wykrzykn kapitan Torgut z twarz pociemnia od gniewu. Nazywasz t dziewczyn wsk desk? Jeli tak, to czynisz to ze zej woli i skpstwa, aby zmniejszy jej wartds i targowa si o cen. Ale jeszcze nie widziae wszystkiego.

yd Sinan gaskajc brod rzek pojednawczo: Nie rozdraniaj si niepotrzebnie, Torgucie! Chtnie przyznaj, e tej dziewczynie nie brak dobrych zadatkw, byle j dobrze pod-karmi kukurydz. Ale to ju bdzie rzecz nabywcy ustali jej diet. Mnie ona nie interesuje. Wtedy Giulia stracia panowanie nad sob, zdara welon z twarzy i tupic nogami zawoaa czerwona z gniewu: Jeste zoliwy, Sinanie, i nie znios duej twoich impertynencji. Spjrz mi w oczy, jeli masz odwag, a zobaczysz co, czego jeszcze nigdy nie widzia. Sinan pochyli si ku przodowi i zajrza Giulii w oczy. Wytrzeszczy swoje jedyne oko, tak e niemal wyleciao z oczodou. Broda mu opada, odsaniajc czarne, zepsute zby, i wpatrywa si w Giuli przez dusz chwil, a ze zgroz zakry twarz rkami i zawoa ochrypym gosem: Czy to upir, czarownica, czy din, a moe ni na jawie? Przecie oczy jej s rnego koloru, jedno jest niebieskie i zowieszcze, a drugie brzowe i faszywe! Torgut poczu si zawiedziony, ale broni si uparcie mwic: Nie mylisz si Sinanie! Czy nie mwiem, e przywo ci skarb nigdy dotd nie ogldany? Jedno jej oko jest jak szafir, drugie jak topaz, a zby -jak pery bez adnej skazy. Mwisz, e to skarb?! wykrzykn Sinan, nie wierzc wasnym uszom. Nie dziwi si ju teraz, dlaczego stracie jeden z twoich wietnych okrtw, bo ta dziewczyna ma ze oko. I dr na sam myl, jakie nieszczcie moge cign na mj dom, sprowadzajc j tutaj. Na Allacha, musz teraz zmarnowa duo ranej wody, aby umy po niej posadzki i framugi drzwi. A ty j jeszcze nazywasz skarbem? Najmdrzej zrobiby, gdyby j kaza udusi i rzuci jej ciao na poarcie dzikim zwierztom. Straciwszy wszelk nadziej, Torgut, drc z przejcia, orzek zdecydowanie: Dobrze wic! Ka jej wyku jedno oko, tak e przestanie wzbudza w ludziach zgroz, cho wtpi, czy dostan dobr cen za jednook kobiet. Ale gotw jestem ponie t strat, za to e byem tak niemdry. Mj niepokj o Giuli wzrs jeszcze bardziej, ale w tej chwili spado na mnie jakby natchnienie. Wystpiem miao naprzd i otrzymawszy pozwolenie rzekem: Bismillah! Irrahman! Irrahim! Czsto syszaem, e n si nie dzieje wbrew woli Allacha i wszystko jest z gry postanowione. Dlaczeg wic tak uparcie przeciwstawiasz si woli Allacha, skoro jasno wida, e chcia On. aby kapitan Torgut przywid dzisiaj nas troje do ciebie? Zamiast wykuwa jej oko, powinnicie szuka ukrytego sensu jej przybycia. Sowa moje wywary na Sinanie wielkie wraenie. Duga chwil gadzi rzadk brdk, pogrony w mylach. Ale nie uzna za potrzebne odpowiedzie mi, byoby to poniej jego godnoci. Po chwili namysu kaza jednak przynie wit ksig, Koran. Byo to potne tomisko, ozdobione piknie zotem i srebrem, spoczywajce na hebanowej podprce, tak e Sinan atwo mg przewraca karty ksigi siedzc na skrzyowanych nogach na poduszce. Skoni gboko gow, wymamrota par pobonych wersetw i rzek: Poddam si wskazwkom, jakie mi da wita ksiga. Wzi dug zota szpilk, wrczy j Giulii i powiedzia: Cho jeste niewierna, we zot szpilk i wsad j midzy stronice ksigi, a ja odczytam wiersze, ktre wskae. Rozstrzygn one o losie twoim i twoich towarzyszy. Obwieszczam to uroczycie i bior was na wiadkw, e taki jest mj zamiar i e poddam si woli wszechmogcego Allacha. Giulia wzia szpilk tak, jak gdyby chciaa ni uku Sinana, ale usuchaa go w kocu i wetkna j na chybi trafi midzy stronice Koranu. Wtedy Sinan otworzy z czci ksig i odczytawszy wiersze wskazane kocem szpilki, zdumiony rzek:

 Allach jest zaiste wielki i dziwne s Jego drogi. To szsta sura, zwana Alanam", czyli Bydo", co jest cakiem jasne, czyme bowiem s niewolnicy, jak nie bydem. Szpilka zatrzymaa si na siedemdziesitym pierwszym wierszu, ktry powiada: Mw im: bdziecie uywa bstw, ktre nam ani szkodzi, ani pomaga nie mog? Albo podobni do zwiedzionych przez Szatana, bdziecie wraca ku dawnemu, odebrawszy raz wiato? Gdy ci bd swoj myln drog wskazywali, odpowiedz im: Wiara Boga jest prawdziwa, rozkazano nam przyj islamizm, jest to religia Boga Wszechmocnego. Wyglda na bardzo zaskoczonego i patrzy na przemian to na Giuli, to na mnie, to na Anttiego. Take Torgut zdumia si bardzo i rzek: Zaiste Allach jest wielki i nie pomyliem si, sprowadzajc t dziewczyn do twego domu! Nie wiem doprawdy, czy yd Sinan rzeczywicie cieszy si z wyroku Koranu, ale rzek: Cofam wszystko, co przed chwil, nierozsdny, powiedziaem i niech bdzie tak, jakbym nie powiedzia nic. Kime jestem, aby powtpiewa w wol Allacha, cho doprawdy nie wiem, co mam zrobi z tymi niewolnikami. Tote wezrn ich, Torgucie, ale za umiarkowan cen, gdy doprawdy nie mog sobie pozwoli na wyrzucanie pienidzy w boto. Dam ci wic za nich trzydzieci sze dukatw i konia, ktrego posaem po ciebie. To dobra zapata za te ndzne kreatury! Lecz Torgut rozzoci si i krzykn: Bd przeklty, ydzie Sinanie, bo podstpnie usiujesz mnie oszuka. Dziewczyna jest prawie nie tknita, szarooki Frank to siacz, a ten trzeci nosi takie sarno imi co archanio wadajcy dniem i noc. Poza tyra jest on biegym lekarzem i mwi wszystkimi jzykami Frankw, a take po acinie. Nawet gdyby mi dawa dziesi razy tyle, ponisbym strat i nigdy nie zgodz si na taki handel, choby by moim ojcem i przyjacielem. Z kolei rozgniewa si Sinan. Soce wysuszyo ci mzg. Przed chwil bye gotw zabi t dziewczyn albo przynajmniej wyku jej jedno oko, teraz za wynosisz pod niebiosa jej wdziki, eby mnie biednego okra. Jeli nie zgodzisz si na t godziw i dobr propozycj, najlepiej bdzie jak sprzedasz tych niewolnikw na targowisku. I gotw jestem zapaci najwysz sum, jeli przysigniesz na Koran, e nie podkupisz nikogo, aby podbija ceny. Torgut spochmurnia i odburkn: Mwisz tak, jakbym nie wiedzia, e nikt si nie omieli ciebie przelicytowa na bazarze. W dodatku bdziesz z pewnoci szkalowa tych niewolnikw obniajc w ten sposb cen. A Koran poda nam .ich prawdziw warto i zgadzam si na to, cho sam w ten sposb trac. Czy nie by to siedemdziesity pierwszy wiersz szstej sury? .Razem czyni to siedemdziesit siedem zotych dukatw i zadowol si t sum, chyba e wolisz, abymy zliczyli warto liter w liczbach. Nawet uczeni nie mog si pogodzi co do tego, wic byaby to tylko strata czasu. Ale w Koranie nie byo mowy o zocie! prbowa si jeszcze targowa Sinan. Skoczyo si jednak na tym, e wyliczy Torgutowi siedemdziesit siedem dukatw, odesa Giuli do haremu, a nam kaza odej sprzed swego oblicza. Powrcilimy na zewntrzny dziedziniec, gdzie dla ludzi Torguta wyniesiono olbrzymie misy z baranin i ry praony w tuszczu. Stosownie do rangi i godnoci siadali w kucki przy misach, brali z nich kaway misiwa, a z ryu toczyli gaki, ktre wkadali do ust. Za nimi zgromadzili si niewolnicy i winiowie, ktrzy wygodniaym wzrokiem ledzili kady ks znikajcy w ustach ich panw. Widok ten bardzo mnie przygnbi, ale gdy podeszlimy bliej, Murzyn Mussuf od razu zrobi nam miejsce przy sobie i przyjanie poda Anttiemu wspaniay kawa baraniny ociekajcy smakowitym tuszczem. W ten sposb nastaa midzy nami zgoda. Jado na misie zaczo znika tak szybko, e trudno mi byo nady za innymi, zwaszcza gdy' spostrzeono ogromny apetyt Anttiego i zaczto na nas patrze krzywo i wzywa

Allacha. A gdy misa oprnia si, jeden z renegatw zrobi kliw uwag, e nie jestemy prawowitymi muzumanami, gdy jemy siedzc na ziemi i wkadamy jedzenie do ust obiema rkami. Mao brakowao, a byoby doszo do zatargu z Anttim, ale ja go uspokoiem i zwracajc .si do innych wyjaniem, e dopiero niedawno znalelimy waciw drog, i prosiem, aby nas pouczyli, jak si mamy zachowywa stosownie do dobrych obyczajw muzumaskich. Antti za, rozzuchwalony tym, e sobie podjad, zawoa w kierunku paacu, aby nam przyniesiono wicej jedzenia. Sinan kaza nas pewnie obserwowa z ukrycia i musia mimo wszystko patrzy na nas askawym okiem, gdy na woanie Anttiego pojawi si na dziedzicu pomarszczony eunuch i natychmiast kaza sugom napeni mis na nowo. A ja wezwaem Anttiego, aby zachowywa si spokojnie, dopki nie nauczymy si miejscowych zwyczajw. Z zadowoleniem zaczto nas poucza i nasi towarzysze mwili jeden przez drugiego napominajc nas, abymy zawsze przed posikiem obmywali donie i bogosawili jado w imi Allacha, abymy siadali do jedzenia na skrzyowanych nogach, opierajc si o ziemi tylko lewym poladkiem. W czasie posiku wolno posugiwa si wycznie praw rk, a kawaki jedzenia naley bra z misy trzema palcami wskazujcym, rodkowym i kciukiem. Noa nie uywa si, potrawy podawane przy posiku s ju pokrojone na odpowiednie kawaki. Nie wypada te wkada do ust wicej, ni si w nich zmieci, a tusty ry naley ugniata w palcach na. mae kuleczki, ktre spoywa si cae, nie za pakujc ry do ust garciami, jakby to bya kasza. Dobrze wychowany czowiek nie zezuje te na swoich towarzyszy, lecz patrzy prosto przed siebie i zadowala si tym, co dosta. Gdy posiek mia si ku kocowi, pouczono nas, e aden prawowierny muzumanin nie zjada wszystkiego do ostatka. Zawsze naley litociwie zostawi co do podziau midzy ubogich. Tote i teraz zostawiono w misie duo dobrych kawakw misiwa i sporo ryu i oddano niewolnikom, ktrzy oprnili mis do reszty, bijc si zaciekle, gdy cho byli chrzecijanami, nie okazywali wobec siebie zbyt wiele chrzecijaskiego ducha. Wyjanienia muzumanw day mi duo do mylenia na temat tolerancyjnoci ich religii. Opowiedzieli mi te o pocie w czasie Ramadanu oraz o pielgrzymce do Mekki, ktr kady prawowierny muzumanin powinien odby co najmniej raz w yciu. Jeli jednak z powodu ubstwa lub jakiej innej przyczyny nie moe, take i to nie liczy mu si jako grzech. Zapytaem ich jeszcze, jak jest z piciem wina. Wtedy wszyscy zaczli gboko wzdycha i odparli: Napisane jest: Wierni! Wino, gry losowe, posgi i wyroki strza s obrzydliwym, wynalazkiem czarta. Wstrzymajcie si od nich, iby-lee nie byli przewrotnymi. Ale byli i tacy, ktrzy mwili: Jest te napisane: Zapytywa ciebie bada o winie i grach hazardowych, powiedz, i to jest raczej wystpne i zgubne ni poyteczne. Eunuch, ktry stojc za nami przysuchiwa si rozmowie, nie mg duej si powstrzyma i wtrci: Wino ma liczne zasugi i wielu poetw, zwaszcza perskich, opiewao najlepsze jego waciwoci. Jzyk perski jest bowiem jzykiem poetw, tak jak arabski jest jzykiem Proroka, bogosawione niech bdzie imi Jego. Po turecku natomiast mwi tylko psy w wielkich miastach. Sawic wino, nadali mu poeci znaczenie symboliczne, symbolu wiary prawdziwej. Ale i bez tej symbolicznej wykadni wino jest poyteczne dla zdrowia. Rozpuszcza ono kamienie nerkowe, wzmacnia kiszki, agodzi troski i czyni czowieka szczodrym i szlachetnym. Uatwia trawienie, utrzymuje ciao w dobrym zdrowiu, leczy ble w stawach, wydala szkodliwe pyny i czyni czowieka wesoym. Ponadto wino przyczynia si do dobrego wyprnienia, usuwa ze zapachy, nadaje kolory policzkom i sprawia, e wosy nie siwiej zbyt wczenie. Doprawdy, gdyby Allach w swej mdroci nie zabroni prawowiernym picia wina, nie byoby na caym wiecie nic rwnie dobrego. Gdy Antti usysza ten hymn pochwalny na cze wina, spojrza na eunucha nieufnie i spyta:

 Kpisz sobie ze mnie czy tylko chcesz mnie rozdrani, rzezacze!? Przyjem turban tylko po to, aby unikn przeklestw wina. Gdy wino zabiera czowiekowi rozsdek, sprawia, e trwoni on pienidze, zaraa go brzydkimi chorobami i do tego stopnia otumania, e czowiek widzi stwory, ktrych nie ma. Niech Allach broni mnie przed tym, abym mia jeszcze kiedy wzi do ust ten mocz szatana. Podnis si, podszed do basenu i szybko wypi kilka kubkw wieej wody, tak e zlkem si i pknie mu odek. Tymczasem eunuch przykucn koo mnie i powiedzia: Jestem eunuch Mardan, w imi Allacha miosiernego i askawego. Syszaem twoje pytania, ktre byy suszne. Przede wszystkim bowiem chciae wiedzie,- co jest zakazane i czego powiniene unika, aby mc kroczy naprzd po prawdziwej drodze. Allach jednak nie pragnie czyni swoich wiernych niewolnikami i utrudnia im ycia. Odmawiaj wic tylko przepisane modlitwy, dawaj tyle jamuny, na ile ci sta, a poza tym ufaj Allachowi, ktry zawsze jest miosierny. Tak krtka i prosta, byleby tylko mia dobre chci, jest nauka Proroka, bogosawione niech bdzie imi Jego. Cae ycie moesz studiowa Koran i wywody uczonych o prawach i obowizkach ludzkich, o tym, co konieczne, i o tym, co poyteczne, ale i tak w kocu nie bdziesz duo mdrzejszy. Suchaem jego sw uwanie, rozumiejc, e chce mnie owieci. Ale Antti wtrci si: Jeli tak, przyznaj, e nauka Proroka, bogosawione niech bdzie imi Jego, jest nauk bardzo mdr i przypomina obszerny paszcz, ktry nie uwiera tego, kto go nosi. Nie wierz jednak w to, co mwisz, cho wiem, e rzezacy czsto s bardzo mdrymi ludmi, gdy nie troszczc si o cielesne dze, mog medytowa nad najbardziej zawiymi sprawami. Dlaczeg wic nie wierzysz mi? zapyta Mardan zaciekawiony. Antti odpar: Nie mog ci uwierzy, bo ksia, mnisi i inni kapani zawsze dotychczas zakazywali wszystkiego, co byo dla mnie przyjemne, jak rozkoszy oka, ciaa i innych rzeczy, ktre mog umili ycie. Od dziecka wpajano we mnie, e im wicej si wyrzekn, tym lepszym bd chrzecijaninem. I wyranie mwiono mi, e droga do nieba jest wska i kamienista, podczas gdy wszystkie lekkie i szerokie drogi prowadz prosto do pieka. Eunuch Mardan umiechn si ca swoj pomarszczon twarz i rzek: Wiele rzeczy miych jest Bogu, wicej, ni mona spamita, ale to wszystko nie jest jednak konieczne. Tradycja mwi, e nawet ten, kto nie speni ani jednego dobrego uczynku, moe wej do raju, gdy si na Sdzie Ostatecznym powoa na miosierdzie Allacha. Usyszawszy to Antti wielce si zdziwi i rzek: Nauka Allacha jest widocznie naprawd dobra i miosierna i jej wyznawanie nie nastrcza zbytnich trudnoci tak prostemu czowiekowi, jakim jestem, bylebym tylko unika wina i wieprzowiny. I gdybym nie widzia na wasne oczy, jak obcite na chwa tej religii gowy wsadzano do worka z sol, moe dabym si nawet omami i uwierzybym, e jest to najlepsza z wszystkich religii. Ale nauka, ktra nakazuje zabija niewinnych ludzi tylko z powodu ich wiary, nie jest wcale miosierna, nie mona bowiem nikogo nawrci obcinajc mu gow. Mnie jednak zdziwio, dlaczego Mardan zadaje sobie tyle trudu, aby przedstawi nam swoj religi w miym wietle, i zapytaem: Wcale nie wtpi w to, co nam opowiadasz, ale o co ci waciwie chodzi? Czego od nas chcesz? On za podnis w gr donie, jakby zdziwiony, i rzek: Czeg mgbym chcie? Jestem przecie tylko biednym eunu-chem. Otrzymaem polecenie, aby zbada wasze dusze i nauczy ci po arabsku, jeli okaesz si pojtny. Twego brata natomiast Mussuf bdzie wiczy na zapanika, bo mj pan nie ma dla niego obecnie innego zajcia.

W tej chwili w bramie paacu ukazali si Sinan i Torgut i zgiek na dziedzicu zamar. Sinan przemwi do piratw i rozda im honorowe szaty oraz pewn sum pienidzy. Tak skoczy si ten dzie i eunuch Mardan zaprowadzi nas na tyy domu, i wskaza nam miejsca na spoczynek w pomieszczeniach niewolnikw i stray Sinana. 5. Eunuch Mardan uczy mnie arabskiego, wyjania obce litery i pokazywa, jak si je pisze na papierze. Jako podrcznika uywa Koranu, czyta mi gono cae ustpy i kaza prbowa czyta samemu. Dla Anttiego postara si o innego nauczyciela, gdy Mussuf wyruszy z Torgutem na morze. Otrzymaem te z powrotem mego pieska i nie wiem, kto si "wicej z tego cieszy, on czy ja. Dziki temu mogem jako wytrzyma niewol i waciwie nie byo si na co skary. Ale z kadym dniem odczuwaem coraz wyraniej, e jestem potajemnie poddany obserwacji, i nawet najmniejszy mj uczynek zostaje zapisany. Tote zaczem si zastanawia, jaki los mnie czeka, gdy yd Sinan nie by na pewno czowiekiem, ktry by okazywa komu yczliwo bez okrelonego zamysu. Pewnego dnia, gdy szorowaem podog w ani, podesza do mnie znienacka Giulia i rzeka wzgardliwie: Niewolnik wypenia prac niewolnika. Tak si ucieszyem na jej widok, e nie daem odczu, i zrania mnie swymi sowami, i odparem. Giulio, Giulio! Jak si miewasz? Czy dobrze ci traktuj i czy mog ci co pomc? Odrzeka: Szoruj podog i nie wa si podnie na mnie oczu. Jestem bowiem dostojn dam i nie musz pracowa, tylko zajadam patki rane smaone w miodzie i smaczn kukurydz, tak e ju jak sam widzisz staam si nieco tustsza. Opanowaa mnie straszna zazdro i zapytaem: Czyby Sinan znalaz w tobie upodobanie? I nie duy ci si czas w prniactwie, ktre jest matk wszelkiego wystpku? Nie chciabym bowiem, eby popada w grzech, Giulio. Giulia uniosa welon, dotkna z roztargnieniem policzka i rzeka: Mam wszelkie powody, aby przypuszcza, e pan mj znalaz we mnie upodobanie, gdy czsto wzywa mnie do siebie i kae mi patrze w misk pen piasku i kreli na nim palcem kreski. Dotychczas jednak powciga sw dz, aby nie rani on, ktre zazdronie go pilnuj i w ten sposb chroni moj cnot. Na Allacha wykrzyknem zdumiony. Dlaczeg to Sinan chce, aby mu krelia linie w piasku? Skd mam to wiedzie? odpara Giulia szczerze. Pewnie daje mu to jakie zadowolenie. A moe jest to tylko pretekst, eby mg po mnie posa i podziwia moj pikno? Bo jestem przecie pikna jak ksiyc, a oczy moje s rnobarwne jak klejnoty. W teje chwili usyszaem za plecami chichot. yd Sinan odsun zason i wyszed spoza niej, gdy nawet zatykajc sobie usta doni nie mg ju duej pohamowa miechu. Tu za nim szed eunuch Mardan, zacierajc z zakopotaniem donie. Sdziem, e nadesza moja ostatnia godzina, gdy omieliem si przemwi do Giulii, a ona odsonia przede mn oblicze, co jest wielkim grzechem u muzumanw. Tote ogarn mnie strach, ale chciaem obroni Giuli, wic rzekem: Panie, ukarz mnie, bo ona jest bez winy, to ja pierwszy odezwaem si do niej. Ale nieczynilimy nic zego, tylko wielbilimy twoj agodno i mdro. yd Sinan mia si jeszcze bardziej, pokazujc zepsute zby. A potem rzek:

 Na wasne uszy syszaem, jak mnie chwalie. Ale podnie si z brudu, Mikaelu, i nie obawiaj si niczego. Jak mnie zapewniae, jeste lekarzem, tote nie jest grzechem, gdy niewolnica odsania przed tob oblicze. Skoczmy jednak z tyrn bezcelowym gadaniem i chod ze mn, czas bowiem, ebymy porozmawiali powanie. Chc ci zapozna z twoim przyszym panem, ktrego musisz sucha. Na te sowa zdrtwiaem z niepokoju i bez namysu zawoaem: Ukarz mnie raczej, panie, ale nie odsya od siebie. Bo twardy los nauczy mnie, e wszystkie zmiany w yciu zawsze s tylko zmianami na gorsze! Ale on oddali si, nie zwracajc uwagi na moje woanie, a Mardan powiedzia: Nie wolno ci zapomina, e jeste niewolnikiem. Twj pan ju ci podarowa nowemu panu. Nazywa si on Abu el-Kasim i jest handlarzem pachnide miasta Algieru, ktre niech bdzie przeklte przez Allacha. Serce stano mi w gardle i przej mnie wielki bl. Ale eunuch Mardan kaza mi si spieszy i musiaem usucha, wic szybko udaem si w lad za Sinaner, eby spotka mego nowego pana. Z oczyma pokornie opuszczonymi wszedem do komnaty. Sinan odezwa si do mnie yczliwie i kaza mi usi. Podniosem oczy i ogromnie si zdumiaem, gdy naprzeciwko mnie siedzia na puchowej poduszce may, podobny do mapy mczyzna, odziany w podarty paszcz. Wyglda bardzo podejrzanie i gdy popatrzy na mnie swymi chytrymi mapimi oczyma, poczuem, e nic mnie dobrego nie czeka. Tote spojrzaem bagalnie na yda Sinana, ale ten rzek z umiechem: Oto twj nowy pan Abu el-Kasim. Jest to czek ubogi, ktry zapewnia sobie szczupe dochody faszowaniem drogiej ambry, rozcieczaniem ranego olejku i sprzedawaniem kobietom za tanie pienidze bezwartociowej farby do oczu. Ale obieca on w Algierze posya ciebie co dnia do medresy przy meczecie, aby sucha tam najlepszych nauczycieli i w ten sposb jak najszybciej nauczy si jzyka i pozna trzy podstawy wiary prawo, tradycj i prawdziw nauk. Nie omieliem si mu sprzeciwi, bo ju powzi decyzj. Tote skoniem tylko kornie gow. Abu el-Kasm patrzy na mnie nieufnie mrugajc oczyma, a potem rzek: Powiedziano mi, e jeste lekarzem i znasz dobre leki chrzecijaskie? A gdy kiwnem gow potakujco, cign: W imi Allacha miosiernego! Aby unikn nieyczliwych spojrze, musiaem znie trudn i uciliw podr i zachorowaem na odek. Czy moesz mnie uleczy? Umiecha si niemile i wyglda tak odpychajco, e nie miaem najmniejszej ochoty bada go i leczy jego dolegliwoci. Ale obowizek zmusza mnie do tego. Zapytaem wic: Poka mi jzyk! Czy miae dzi wyprnienie i jakie? Daj mi zbada ttno i obmaca brzuch, a powiem ci, jakiego leku potrzebujesz. Abu el-Kasim jczc trzyma si za odek: Wida, e znasz si na swoim zawodzie. Wierz w to i nie mam powodu wtpi. Ale najlepszym lekiem dla mego odka byoby dobre wino i nie liczyoby mi si jako grzech, gdyby mi je zaleci lekarz i gdybym je pi w dobrej wierze. Wpatrzyem si w niego, zadajc sobie w duchu pytanie, czy nie chce mnie wyprbowa. Ale i yd Sinan zapa si oburcz za brzuch i jcza. Przeklty Abu el-Kasimie, przyniose do mego domu chorob zaraliw, bo i mnie zapay okropne ble. Pieko rozptao si w moim brzuchu i tylko ten dobry lek, o ktrym mwie, moe umierzy rnoje ble. Dziki niezgbionej asce Allacha mam tu przypadkiem dzban wina, podarowany mi kiedy przez pewnego kapitana^ Nie mogem odrzuci daru, bo bybym go urazi. Schowaem wia ten dzban, aby nie wodzi nikogo na pokuszenie. Ale tobie, Mikaelu, ufamy. Zam wic piecz, skosztuj wina, powchaj je i powiedz, czy si nadaje jako lekarstwo na nasze dolegliwoci. Wtedy bowiem nie dopucimy si adnego

grzechu pijc je. A ponadto uczynimy to w tajemnicy, w czterech cianach tej komnaty, i nikt o tym nie bdzie wiedzia. Obaj obudnicy patrzyli na mnie bagalnie, tak jakbym raczej by ich panem ni niewolnikiem. Nie pozostao mi wic nic innego, jak zama piecz i nala wina do trzech piknie zdobionych pucharkw, ktre poda mi yd Sinan. Lecz nie co do jakoci wina chcia si upewni, tylko czy nie jest zatrute. Chcia take, abym zosta ich wsplnikiem i skutkiem tego nie mg potem na nich donie. I nie potrzebowa mnie prosi dwa razy. apczywie napiem si ciemnego, sodkiego, pynu, ktrego aromat rozkosznie askota nozdrza, i owiadczyem: Pijcie, w imi Allacha, abycie zostali uleczeni z waszych kurczw odka i odzyskali rado ducha. Obaj skwapliwie mnie usuchali, wdychajc chciwie zapach wina i chwalc jego jako z takim znawstwem, e z pewnoci nie po raz pierwszy amali zakaz Proroka. Gdy napenilimy puchary ponownie, Abu el-Kasim rzek: Wino rozwizuje jzyk i kae mwi prawd, cho nie zawsze prawda wychodzi czowiekowi na korzy. Do rzeczy wic: powiedz mi, czy chcesz siedzie w szkole w meczecie, u stp najlepszych nauczycieli, i sucha uwanie ich nauk? Wino uderzyo mi do gowy, rozzuchwaliem si i odparem: Na szatana, dlaczego stawiasz mi takie bezmylne pytania? Przecie wiesz, e jestem niewolnikiem i musz sucha twoich rozkazw? A na to on; adna wiedza nie jest szkodliwa. Powiedziano mi, e posiade sztuk prowadzenia wojny przez chrzecijan i e znasz tajemnice ich wadcw, e sani bye na wojnie, wadasz wieloma chrzecijaskimi jzykami i w ogle masz. wicej rnych wiadomoci, niby si tego mona byo spodziewa w twoim wieku, i nawet sam eunuch Mardan wielokrotnie si temu dziwowa. Milczaem i popijaem wino i policzki paliy mnie, gdy nie spodziewaem si takich sw od tego obdartusa. A on zapyta: Co by na to powiedzia, gdyby oprcz faszowania pachnide i powicania si niepotrzebnym studiom w meczecie mia mono take suy najwikszemu wadcy wiata? Odparem z gorycz: Ju mu si dosy nasuyem i tylko niewdziczno bya mi nagrod, tak e mam do cesarza a po dziurki od nosa. Chcia mnie nawet posa za morze pene potworw, abym tam pod dowdztwem byego pastucha zdobywa dla niego nowe woci. Abu el-Kasim odrzek ywo: To co cakiem nowego dla mnie. Ale nie mwi teraz wcale o cesarzu niewiernych, ktry wada nad krajami niemieckimi i hiszpaskimi, lecz o wielkim sutanie Solimanie, ktry sowicie i sprawiedliwie wynagradza swoich sug. Niech imi jego bdzie bogosawione dorzuci yd Sinan. Sutan wzi niezdobyte twierdze chrzecijaskie, Belgrad i Rodos, pokona Wgry i wedug przepowiedni podbije wszystkie ludy chrzecijaskie. Wysoka Porta jest schronieniem dla wszystkich krlw. Czyni bogatych biednymi, a biednych bogatymi, nie nakada nikomu brzemienia zbyt cikiego, lecz w jego krlestwie ludzie yj bez bojani i w braterskiej zgodzie. To chyba sny zrodzone z wina odrzekem i boj si, e bardzo ci si ju mci w gowie, tak e wtpi, czy ci pozwoli wypi wicej. Snujesz fantazje o krlestwie, ktre mona zbudowa chyba tylko w niebie, lecz nigdy na ziemi. Ale Abu el-Kasim ywo podtrzyma Sinana, mwic: To wcale nie s sowa czowieka pijanego. W krlestwie sutana Solimana nie mona przekupi sprawiedliwoci, lecz sdziowie wymierzaj kary wedug prawa i bogaty nie ma tam adnej przewagi nad biednym. Nikt te nie zmusza nikogo do wyrzekania si wiary, lec? chrzecijanie i ydzi korzystaj z wszystkich praw, tak e na przykad patriarcha grecki

czsto ma rang wezyra i wysok godno w Dywanie. Tote do Wysokiej Porty uciekaj z wszystkich krajw niezadowoleni, przeladowani i ci, ktrzy doznali niesprawiedliwoci, znajdujc tam schronienie. Niech wic bdzie bogosawiony sutan Soliman, soce ludw, wadca obu czci wiata. Sinan zawtrowa mu ywo, a ja patrzyem na nich obu, przekonany, e s zupenie pijani, bo nie mogem im uwierzy wicej jak w poowie. Ale Sinan rozoy wielk map i pokaza mi brzegi Hiszpanii, Woch i Grecji oraz pooone naprzeciwko wybrzea Afryki. Nastpnie pokaza mi pooenie wyspy Jerby oraz sutanat Tunisu, miasto Algier i wysp Derdeli, gdzie Chajreddin zbiera swoj flot, a potem rzek: Rd Hafsydw panowa nad tymi brzegami przez trzysta lat i czas ten, zbyt dugi, dobiega teraz koca. Sutan Mohamed z dynastii Hafsydw, lubieny starzec, ktry panuje w Tunisie, zwizany jest przymierzem z przekltym cesarzem chrzecijan. Rd Mohameda wada take nad Algierem, dopki wielki Chajreddin ze swymi brami nie przegna ich stamtd i nie odda si pod opiek Wysokiej Porty. Ale wiaroomni Hafsydzi szukali pomocy u cesarza i obaj bracia Chajreddina padli w bojach z Hiszpanami i Berberami, tak e Algier znowu dosta si pod panowanie Hafsydw. W podzice za pomoc pozwolili oni Hiszpanom zbudowa mocn twierdz u wejcia do portu, co sprawia nam duo trudnoci i kopotw w naszych wyprawach morskich na niewiernych. W ten sposb krwioerczy Hafsydzi opowiedzieli si przeciw sutanowi i przestali wymienia jego imi w modlitwach pitkowych w meczetach. A przez zawarcie przymierza z niewiernymi i pozwolenie Hiszpanom na usadowienie si w porcie Algieru Selim ben-Hafs wyczerpa czas aski, ktry by mu dany. W krajach chrzecijaskich mwi si wtrciem e krl Francji jest w przymierzu z sutanem przeciw cesarzowi. Jak to moliwe, e wielki sutan ma za sprzymierzeca niewiernego, i czy takie przymierze twoim zdaniem powinno by potpione? Zerknli po sobie i yd Sinan odpowiedzia: Nic o tym nie wiemy, ale sutan Soliman moe naturalnie pomaga krlowi Francji, jeli ten kornie go poprosi o pomoc. Bo przymierze takie zawarte zostaje w dobrej intencji osabienia mocy cesarza, podczas gdy przeciwnie, wadcy Tunisu i Algieru szukaj po. mocy u niewiernych przeciw Chajreddinowi i sutanowi, a to jest zupenie co innego. Ale chyba nie chcecie, abym z pustymi rkoma wyruszy na podbj Algieru dla sutana, ktrego nawet nie znam? Obaj wybuchnli miechem, klepic si nawzajem z zadowoleniem po plecach. Twarze ich zaczerwieniy si od wina i jeden przez drugiego zawoali: Ten hakim to znakomity hakim i jego sokole oczy odkrywaj nawet najbardziej skryte sprawy. Wanie tego chcemy od ciebie i wanie to jest twoim .zadaniem. Masz uda si z pustymi rkami i zdoby dla sutana miasto Algier oraz obwoa jego wadc wielkiego Chajreddina, tak aby ten mg przepdzi Hiszpanw i zapewni biednym wybrzeom trway pokj. Wtedy Hiszpanie nie bd ju mogli przeszkadza naszym miym Bogu przedsiwziciom na morzu. Jeli, jak mwicie, jestem hakimem i lekarzem, zakazuj wam surowo pi wicej wina, bo wasz rozum jest ju oszoomiony. Czy Algier nie jest wielkim i potnym miastem, otoczonym niezdobytymi murami? Tak jest! wykrzyknli obaj na wycigi. Algier to najwspanialsze miasto nad brzegiem tego niebieskiego morza, to byszczcy klejnot, ktry nasz dowdca Chajreddin chce przyczepi do pksi.yca na turbanie sutana Solimana, aby w ten sposb zasuy na jego zadowolenie. W Algierze znajduje si wspaniaa kazba i cudowny meczet, z ktrym mog si rwna tylko meczety Kairu. A miasta tego strzee twierdza Hiszpanw na wyspie, ktra zamyka wszystkie

drogi do portu i przeszkadza naszej egludze. Zdarem turban z gowy, zaczem wyrywa sobie wosy i krzycze: Jakie przeklestwo ciy na mnie, e zawsze musz natrafi na szalecw, ktrzy albo si ze mnie naigrawaj, albo te wymagaj ode mnie niemoliwoci! Lecz Abu e-Kasim uspokoi mnie i rzek: Przeciwnie, otwiera si przed tob moliwo dokonania wielkich czynw, ktre zapisane ci bd za zasug. A yd Sinan dorzuci: My, ktrzy zarabiamy na nasz chleb powszedni na morzu, jestemy, kady z osobna, sabi. Zbyt wielkie bowiem chmury zbieraj si nad tym bogatym morzem, a najgorsza ze wszystkich cignie od zachodu, od strony hiszpaskiej. Tote musimy zjednoczy siy i stworzy podstawy silnej potgi morskiej oraz uzyska zatwierdzenie tego przez sutana Solimana, tak aby mianowa Chajreddina begler bejem w Algierze. A wtedy my polemy mu honorowy kaftan i bu-czuk. Oto sedno sprawy. Powinnimy tylko wpierw dosta w swoje rce miasto Algier, aby zaoy tam arsena i mie oparcie w naszych morskich wyprawach. Tak to .odsonili przede mn tajne-plany korsarzy. I wcale nie popeniali bdu w swej ocenie, bo zmuszony byem przyzna w duchu, e lepszej chwili nie mogli wybra na urzeczywistnienie swoich zamiarw. Cesarz prowadzi bowiem zacit walk przeciw krlowi Francji, papieowi i Wenecji. Rozproszy on w dodatku swe siy, wysyajc lekkomylnie cenne okrty do nowych krajw zamorskich, tak e piraci przez ten czas mogli zbudowa wasne pastwo, byleby tylko udao si im dosta Algier w swoje rce i przeksztaci ten port w silny punkt oparcia dla swoich wypraw. Osobicie nie ywiem adnych przyjaznych uczu dla cesarza, mimo e braem udzia w zdobywaniu dla niego Rzymu. Ale nie miaem te najmniejszej ochoty straci gowy dla Chajreddina, tote czujc niech do planw Sinana i Abu el-Kasima, rzekem: Zbierzcie wic flot, uderzcie jak dzielni mowie na Algier i zdobdcie to miasto dla sutana. Chwila bowiem jest sprzyjajca i wcale nie wtpi, e sutan z najwiksz przyjemnoci obdarzy was zaszczytnymi kaftanami, a moe i buczukami. Znowu zaczli krzycze jeden przez drugiego: Nie, nie, tak to si nie da zrobi, mieszkacy Algieru musz sami obali swego sutana i obwoa Chajreddina wadc. Inaczej bowiem dojdzie tylko do niepotrzebnego rozlewu krwi, a my bdziemy nadaremnie bi gow o mur i stracimy powaanie. Siy nasze bowiem s zbyt sabe, abymy bez oblenia mogli zdoby Algier, w dodatku za na tyach mamy nieprzyjazne szczepy Berberw. Wiemy to tym lepiej, e raz ju podejmowalimy taka prb. A Abu el-Kasim dorzuci: Udasz si ze mn do Algieru, gdzie mam kramik, w ktrym sprzedaj rodki upikszajce algierskim kobietom. Tam wyrobi ci, jako lekarzowi, powaanie ii wiernych i nie wtpi, e bdziesz rnia powodzenie, widzc, jak biegym si okazae w zwizku z naszymi kurczami odka. Poza tym bdziesz si uczy w medresie i kaemy ci obrzeza, aby zyska zaufanie twoich nauczycieli. Twj brat za zarabia bdzie na utrzymanie jako zapanik na placu przed meczetem, I jeli jest tak silny, jak sdzimy, sawa jego wnet dojdzie do uszu sutana Selima z rodu Hafsydw i zostanie wezwany przed tego krwawego tyrana, aby pokaza swoj sztuk. Niewierna dziewczyna w kocu, ktrej oczy s jak rnobarwne klejnoty, bdzie patrze w piasek, kreli w nim linie palcem i wry rne poyteczne i odpowiednie rzeczy. Nie wierzc wasnym uszom wykrzyknem: Czy to znaczy, e nie zamierzasz mnie rozdzieli z bratem i e wemiemy z tob take Giuli? I nie bd musia rozstawa si z moim psem? yd Sinan kiwn potakujco gow i odpar udobruchany winem:

 Tak wskazwk daa mi wita ksiga. A jeli nam si powiedzie, czekaj ci nowe zadania, wobec ktrych to pierwsze stanowi bdzie tylko nik prb twej wiernoci. Wybuchnem urgliwym miechem i rzekem: Twoje ostatnie sowa wcale mnie nie pozyskay dla tych planw. Albowiem nawet jeli mi si powiedzie, stan tylko przed nowymi i jeszcze ciszymi zadaniami, aby w ten sposb usuwa kamienie z drogi dla innych, dopki sam si nie ugn. C zreszt wiesz 0 mojej wiernoci? A moe zaraz po przybyciu do Algieru pjd do sutana Selima i zdradz rnu wasze zamiary? Sinan zesztywnia i widrujc mnie swoim jednym okiem odpar: Bracze, moe w ten sposb zyskaby krtkotrwa rado. Ale smutek twj wnet byby o wiele wikszy, bo prdzej czy pniej Chajreddin pooyby na tobie rk i kazaby si ywcem wypatroszy i upiec na wolnym ogniu. Lecz Abu el-Kasim podnis rk agodzco i rzek: Nie podniecaj si, Sinanie! To moja sprawa way serca ludzkie 1 zapewniam ci, ten Mikael mnie nie zdradzi. Tote gdyby wchodzc do Algieru znalaz moj gow wbit na murach, nie obwiniaj go o zdrad. Nie pytaj, skd to wiem, bo nie potrafi ci tego wyjani. I nie wiem, czy sam Mikael wie, dlaczego tak jest. Jego zaufanie chwycio mnie za serce, gdy pomylaem, e dotd w moim yciu nikt nie mia powodu, aby mi ufa, cho intencje moje byy zawsze szczere. Jestem tylko niewolnikiem odezwaem si ale jeli Abu el-Kasim uwaa mnie za godnego zaufania, bd si stara by mu wiernym. Odpowiedzcie mi tylko jeszcze na jedno pytanie. Czy niewolnik moe sam rnie niewolnika? Pytanie to bardzo ich zdziwio, ale Sinan odpowiedzia mi natychmiast: Naturalnie, e niewolnik moe mie niewolnikw, jeli osignie wysokie stanowisko. Ale take niewolnicy niewolnika s wasnoci jego pana. Odpowied ta bardzo mnie ucieszya i powiedziaem: Poddaj si woli Allacha i gdybym mia zgin z powodu mojej wiernoci, jest to z gry postanowione i nic na to nie mog poradzi. Nie zaley mi te zbytnio na nagrodzie za moje trudy, ale nadzieja czyni ycie bogatszym i atwiejszym. Oka si wic szlachetnym, Sinanie, panie mj, oka si szczodrym i wspaniaomylnym i przyrzeknij mi t niewolnic Giuli, jeli uda mi si wykona zadanie, ktre mi wyznaczye, w co jednak mocno wtpi. Sinan pogadzi si po brodzie smukymi palcami i odpar: Bracze, kim jeste, e omielasz si stawia mi warunki? To wcale nie s adne warunki broniem si zdumiony. Ani te twa obietnica nie uczyni mnie choby odrobin wierniejszym czy gorliwszym. A nawet nie jestem przekonany, czy wyjdzie mi to na dobre, raczej, przy gbszym zastanowieniu, obawiam si, e wprost przeciwnie odnios z tego tylko szkod. Mimo to prosz ci pokornie o Giuli. Przyrzeknij mi j! Sinan posmutnia, przewrci pusty dzban dnem do gry i rzek: Moja wasna hojno wyciska mi zy z oczu. Bo ta dziewczyna to zaprawd skarb niezrwnany i ju jest troch tustsza, odkd karmi j co dzie kukurydz. I wnet ju brzuch jej bdzie jak najmik-sza poduszka, piersi jak owca, ktra ma urodzi blinita, a ppek jak zota czasza. Ale wszystko to obiecuj ci w mojej dobroci i szczodroci, Mikaelu, drogi mj bracze! W dniu, w ktrym Chajreddin wkroczy przez otwarte bramy do Algieru jako zwycizca, dziewczyna bdzie twoja, przyrzekam ci przy wiadkach i niech mnie diabe porwie, gdybym zama moj obietnic. Rozpaka si ze wzruszenia i uciska mnie, a Abu el-Kasim te wzi mnie w ramiona. Potem za Sinan odsun nog cenny dywan, chwyci za elazny piercie, umocowany do marmurowej pyty w posadzce, i z wielkim wysikiem podnis pyt odsaniajc ma skrytk. Zapominajc o swej godnoci, Sinan pooy si jak dugi na pododze i wycign ze

skrytki nowy dzban wina. Co byo potem, sabo sobie przypominam. Wiem tylko, e gdy si zbudzilimy na drugi dzie rano, leaem* z pit Abu el-Kasima w ustach i brod Sinana w garci i musz stwierdzi, e przebudzenie to nie byo zbyt przyjemne. yd Sinan jednak szybko uwolni brod z mojej doni i zaprowadzi nas do ani, trzymajc si oburcz za gow i wzywajc Allacha. W ani przyszedem stopniowo do siebie, a po masau poczuem si do tego stopnia zadowolony z ycia, e niemal uwierzyem, i wydarzenia dnia poprzedniego byy tylko snem, dopki Sinan nie upomnia mnie, abym przygotowa si do podry. O zmierzchu Abu el-Kasim zaprowadzi nas na may statek, ktry czeka w porcie, a Giulia towarzyszya nam, zasonita welonem i zbyt dumna, by zamieni z nami choby jedno sowo. Przy pomylnej nocnej bryzie wyszlimy niebawem na morze i w ten sposb Abu elKasim opuci Jerb tak samo cicho i niepostrzeenie, jak przyby na t wysp. Patrzyem ze strachem w ciemno i dotknem ostronie szyi. Wydawaa mi si wtlejsza ni kiedykolwiek i zmartwiony pomylaem o wszystkich niebezpieczestwach, w ktre mimo mych dobrych intencji raz jeszcze wtrcia mnie moja za gwiazda.

Ksiga 2 Oswobodziciel zblia si od morza

l. Nie popynlimy prosto do Algieru, bo Abu el-Kasim objani, e Hiszpanie z twierdzy na wyspie zwykle zatrzymuj i przeszukuj statki zawijajce do portu. Tote wysiedlimy na ld spory kawa od portu i nie my jedni staralimy si t okrn drog dosta z towarami do miasta. W zacisznej zatoczce napotkalimy bowiem cae mnstwo mniejszych stateczkw, ktrych waciciele gorliwie obsypywali przeklestwami Selima ben-Hafsa i Hiszpanw, przeszkadzajcych im w uczciwym przemyle. Statki wyadowyway bra-cw chrzecijaskich z rkami skrpowanymi na plecach i up piracki owinity w inaty, na ktrych zamiast pieczci celnikw widniay krwawe plamy, tak e zrobio mi si ciko na sercu, gdy si temu przygldaem. Abu el-Kasim przenocowa z nami w ubogiej chopskiej zagrodzie, ktrej ciemnoskry maomwny gospodarz by jego zaufanym. Nazajutrz Abu el-Kasim naj osa, objuczy go dwoma wielkimi koszami i kaza Giulii wsi na jego grzbiet. Po wielu namowach udao mu si take nakoni zdajcych do miasta chopw, aby wrd swoich tobokw na koniach, osach i wielbdach ukryli cz zawinitek i dzbanw, ktre wyadowa ze statku, I doprawdy nie widziaem nigdy czowieka bardziej poaowania godnego jak Abu el-Kasim, gdy zaamywa rce, dar na sobie brudne szaty i baga czarnych Berberw, aby zlitowali si nad nim, biedakiem, i uratowali jego towary od zachannej chciwoci Selima ben-Hafsa. Wszystko to naturalnie byo obudne. Bo gdy zblialimy si do Algieru, Abu el-Kasim pouczy mnie: Uprawiamy niebezpieczny zawd, synu mj, Mikaelu, i nie moemy go wykonywa dugo, nie zwracajc na siebie uwagi. Zbyt wielka za tajemniczo zemciaby si na nas wkrtce, tote lepiej 5 Mikael, t. II ar. wystawi si na drwiny i obelgi,-ni straci gow. Robi wic moliwie jak najwicej wrzawy i jestem ju znany szeroko w Algierze, tak e dzieci biegn za mn i wytykaj mnie palcami. Niezliczone razy karano mnie za moje sztuczki i niezdarne prby wystrychnicia celnikw sutana Selima ben-Hafsa na dudkw. Take i tym jazem na pewno mnie przyapi i cz moich towarw ku oglnej radoci ulegnie konfiskacie. Ale wszystko to jest zupenie w

porzdku i najlepsze towary dotr i tak nietknite do mego magazynu, nie jestem bowiem taki gupi i znam reguy gry. Nie szkodzioby te, aby twj rosy brat naplu na mnie, kt bowiem mgby szanowa czowieka, z ktrego drwi sobie jego wani niewolnicy? Rozgldaem si, dokoa i stwierdziem, e okolice Algieru s bardzo pikne. Peno tam ogrodw i drzew owocowych, a niezliczone wiatraki na grskich stokach wiadczyy o bogactwie miasta. Samo miasto leao na zboczu opadajcym ku niebieskiemu morzu i lnio w socu olepiajc biel. Otoczone byo potnymi murami i fos. Na szczycie zbocza mury tworzyy trjkt, w ktrego jednym rogu znajdowaa si okrga warownia, panujca nad miastem i portem. U wschodniej bramy miasta zrobi si wielki cisk. Strae pomagajc sobie czsto pakami przepuszczay chopw swobodnie, zatrzymyway natomiast wszelkich obcych, aby sprawdzi ich towary. Abu el-Kasim wezwa nas, abymy szli tu za nim, ukry twarz pod rbkiem paszcza i mamroczc niezliczone bogosawiestwa i wersety z Koranu, prbowa przemkn si przez bram. Stranicy jednak zatrzymali go bezlitonie i odsonili mu twarz. I nigdy jeszcze nie ogldaem czowieka bardziej zaskoczonego jak Abu el-Kasim w owej chwili. Przeklina dzie, w ktrym si urodzi, i woa: Lepiej by mi byo, ebym nigdy nie ujrza tego wiata! Dlaczego przeladujecie tak niemiosiernie wanie mnie biedaka, najuboszego z wszystkich? Przez was strac wkrtce wiar w ask Allacha wszechmogcego! Stranicy mieli si i odrzekli: Znamy ci ju dobrze, Abu el-Kasiroie, i nas nie nabierzesz. Gadaj zaraz, co masz do oclenia, inaczej bowiem stracisz jak dobrze wiesz wszystko, co wieziesz z sob. Abu el-Kasim 'pokaza na Anttiego, na mnie i na Giuli jadc na ole i paczc gorzko woa: Czy nie widzicie ludzie bez serca, e wioz tylko dwa koguty i kokoszk! Ale stranicy nie zwrcili uwagi na art, gdy chopi zaczli gono przeklina i toczy si. Celnicy zaprowadzili nas wic na wartowni, a gdy Atau el-Kasim popycha mnie przed sob, odwrciem si, wymierzyem mu policzek i krzyknem ostro: Uwaaj, jak si obchodzisz z twoim cennym niewolnikiem, nie-dojdo! Abu el-Kasim podnis rk, jak gdyby chcc mnie uderzy, ale napotkawszy moje spojrzenie, opuci j, skurczy si jeszcze bardziej i zacz biada: Widzicie, nawet mj wasny niewolnik podnosi na mnie gos. Chyba Allach odtrci mnie, skoro wsadzi mi na kark takiego sug. Stranicy postawili go przed swoim dowdc, a Abu el-Kasim wyliczy ilo towarw, za ktre gotw by opaci co i ktre pisarz zapisa do swojej ksiki. Nastpnie Abu el-Kasim owiadczy: Jestem czowiekiem nieposzlakowanej uczciwoci i nigdy jeszcze nikogo nie oszukaem. Kln si, e nie mam nic wicej do oclenia, i aby wykaza moja dobr wol, ofiarowuj wam te trzy sztuki zota, ostatnie, jakie posiadam. Dowdca warty i pisarz zadowolili si datkiem i miejc si, przyjli zoto, z czego wywnioskowaem, e porzdek w tym miecie nie musia by nadzwyczajny, skoro urzdnicy tak jawnie przyjmowali apwki. Ale gdy Abu el-Kasim by ju w drzwiach wartowni, wypad mu z rkawa spory kawa ambry wielkoci pici i caa izba wypenia si cudownym zapachem. Abu el-Kasim poszarza na twarzy, tak e nawet ja prawie uwierzyem w jego strach, gdy jkajc si wybekota: Hassanie, wierz mi, naprawd zapomniaem o tym kawaku ambry, a za nami idzie jeszcze wielbd lepy na jedno oko. Niesie on kosz zboa, a w tym zbou ukryem pi dzbanw dobrego wina i niech mi Allach wybaczy to oszustwo. Pozwl jednak temu wielbdowi wej do miasta i przyjd wieczorem do mnie, to pomwimy o tej sprawie jak

rozsdni ludzie. Diabe skusi mnie, abym kupi tych niepotrzebnych niewolnikw, dlatego nie mam ju wicej pienidzy przy sobie. W dowd mojej dobrej woli zatrzymaj tymczasem ten kawa ambry i niech Allach ci wynagrodzi w dniu zmartwychwstania. Dowdca stray zamia si pogardliwie, ale zgodzi si na propozycj Abu el-Kasima i nawet odda mu ambr, owiadczajc, e zapach jej zapaskudzi ca izb. Gdy tylko Abu el-Kasim znalaz si w wskiej uliczce, wdrapa si zrcznie Anttiemu na plecy, cisn mu kark udami i krzykn dononie: Zrbcie miejsce rozdawcy jamuny i przyjacielowi biedoty, Abu el-Kasimowi, ktry wraca z podry bogosawionej przez Allacha! Tak wic Antti zmuszony by zanie gono krzyczcego Abu el--Kasima na wasnych plecach i wzbudzalimy ogln uwag, gdymy zdali ulicami do ndznej rudery Abu elKasima w pobliu portu. Spoza okiennych krat przyglday nam si ciekawe oczy i wnet deptaa nam po pitach caa gromada wrzeszczcych z radoci dzieciakw. Abu e-Kasim za rzuca im od czasu do czasu miedziaka wzywajc Boga i wszystkich wiernych na wiadkw swojej szczodroci. Jego dom stanowia walca si lepianka, a zabity na gucho kra-mik peny by mierdzcych naczy. Na podwrku strowa saby na umyle niewolnik. By on w dodatku guchoniemy, tote tylko na migi i bezradnym bekotem usiowa da zna Abu el-Kasimowi, co dziao si w czasie jego nieobecnoci bezustannie caujc brudny brzeg paszcza swego pana. Nie mogem poj, jak czowiek taki jak Abu el-Kasim potrafi wzbudzi tak wielkie przywizanie u tego niewolnika, ktry nie mia nawet imienia, gdy nie mg sysze, gdy go woano. Ale mimo tego, e by niezdarny, wci tuk naczynia i gotowa ndzne jedzenie, Abu el-Kasim traktowa go yczliwie. A gdy si dziwiem jego cierpliwoci, powiedzia: W moim zawodzie, to najlepszy, jaki tylko moe by, sucy, gdy nie syszy nic z tego, co si mwi w moim domu, a gdyby przypadkiem co zobaczy, nie mgby tego powiedzie. Gdy weszlimy do ndznej cha tynki i zobaczylimy dwie marnie urzdzone izdebki o glinianej polepie i zmierzwionych posaniach ze somy, Giulia nie moga ukry gorzkiego rozczarowania i zacza biada, cho przez ca podr dumnie ukrywaa twarz pod welonem.. Abu el-Kasim chcia j pocieszy i agodnie pooy jej do na ramieniu, a guchoniemy niewolnik, przestraszony jej paczem, upad przed ni na kolana i przycisn czoo do podogi. Ona jednak kopna go w gow swym czerwonym pantofelkiem, strzsna szorstko rk Abu el-Kasima i krzykna: Sprzedaj mnie na bazarze, komu chcesz, ale nie dotykaj, bo tego nie cierpi, i jeli sprbujesz mnie pozbawi cnoty, wbij ci sztylet w gardo. Abu el-Kasim zaciera rce i oczy mu byszczay, gdy odpar: O pani mego serca, jak moesz traktowa mnie tak bezlitonie? Boj si, e zrobiem zy interes kupujc ci od yda Sinana dla twej niezwykej piknoci i rnobarwnych oczu. Moe ten ndznik oszuka mnie, wychwalajc twoj ulego i zaklinajc si, e umiesz przepowiada przyszo, krelc palcem linie w piasku? Giulia tak bya zaskoczona, e zapomniaa o biadaniu i zawoaa: On mnie istotnie uczy kreli palcem linie w piasku i mwi, co przy tym widz. Ale nie wspomina nic o wreniu i przepowiedniach. A na to Abu el-Kasim: Ju dobrze, dobrze. I dla mnie bdziesz kreli palcem w piasku, moja ksiniczko, i opowiada, co widzisz, bo, jeste pikniejsza ni ksiyc i mowa twoja jest sodsza od miodu. Zaprowadzi nas do ciemnego skadu, odstawi na bok dzbany i przetoczy na inne miejsce beczki, odsaniajc przed naszymi oczyma wskie drzwiczki. Otworzy je z klucza i znalelimy si w ob-*zernej izbie, ktrej ciany i podog pokryway cenne dywany i gdzie stao mnstwo kunsztownie zdobionych naczy z mosidzu i miedzi. Nastpnie odsun zason wiszc na cianie i pokaza nam drzwi z kutej elaznej kraty, prowadzce do alkowy,

w ktrej sta szeroki tapczan, a obok pulpit z rozoonym Koranem. Otworzy krat specjalnym kluczem i zapali niewielki stoek mirry, ktrej bkitny dymek wnet rozszed si po izbie, po czym z elaznej skrzyni wyj zwoje aksamitw i brokatw, srebrne naczynia i wiele cikich zotych pucharw. Domyliem si, e chce w ten sposb poechta prno Giulii. Istotnie, Giulia szybko si udobruchaa i przyznaa, e w tej alkowie mogaby czu si niele, gdy i tak przywyka ju do braku rnych wygd. Daj mi wic ten klucz rzeka do Abu el-Kasima abym moga si tutaj zamkn, gdy mi si spodoba. Nie pozwol bowiem nikomu przeszkadza mi w rozmylaniach, toalecie czy nie, a jeli wyobraasz sobie, e bd dzieli to oe z tob, wielce si mylisz, Abu elKasimie. On jednak uda, e nie syszy, splun na zoty puchar, ktry straci poysk, i zacz go starannie trze brzegiem paszcza. Da te znak guchoniememu sudze, aby, przynis wieej wody, i sam dola do niej aromatycznych zioowych nalewek, ktre naday jej wspaniaego i chodzcego smaku. A gdy si napilimy, poprosi, abymy usiedli na poduszkach, przynis du miedzian mis i napeniwszy j delikatnym piaskiem i rzek: Zmiuj si nad twoim sug, okrutna Giulio! Odkd Sinan opowiedzia mi o twym przedziwnym darze, czekaem niecierpliwie na t chwile. Spjrz zatem na ten piasek swymi cudownymi oczyma, dotknij go palcem i mw, co widzisz. Aromatyczne kadzido piecio moje nozdrza, mocny napitek roz J grzewa mi wntrznoci i gdy tak siedziaem na skrzyowanych nogach na niskiej poduszce, poczuem si jako dziwnie senny. Take mj pies wsun nos midzy przednie apy i wzdycha bogo w pmroku izby, gdzie zote i srebrne przedmioty byszczay w kadym kcie. Rwnie i Giulia musiaa poczu mie rozleniwienie, gdy nie-opieraa si Abu el-Kasimowi, lecz pochylia nad mis, krelc w roztargnieniu palcem linie na piasku, i mwia: Widz drogi, miasta i bezkresne morze. Widz te trzech mw. Jeden z nich jest chudy i szpetny jak mapa. Drugi silny jak kamienna wiea twierdzy, ale ma gow maluk jak gobie jajko. Trzeci wyglda jak cap z maymi, bardzo maymi, ale ostrymi rkami. Mylaem, e Giulia mwi to wszystko tylko po to, aby sobie z nas zakpi, ale stopniowo gos jej stawa si coraz bardziej obcy, wpatrywaa (si w piasek jak zaczarowana i palce jej poruszay si tak, jakby sama nie bya wiadoma tego, jakie figury kreli. Abu el- Ka-sim koysa czar zawierajc mirr i cicho szepta: Dalilo, Dalilo, chrzecijaska Giulio, powiedz, co widzisz w piasku? Gadkie czoo Giulii pokryo si zmarszczkami, zacza jcze i obcy, chrapliwy gos przemwi przez ni: Piasek jest czerwony jak krew. Widz kipicy kocio, a w nim ludzi, wojownikw, okrty i chorgwie. Widz, jak turban zlatuje z obrzmiaej gowy i jak martwo opada szczka. Widz niezliczone okrty, ktre przy huku dzia wchodz do portu. Oswobodziciel zblia si od morza powiedzia Abu el-Kasim cicho. Powtrzy te sowa kilkakrotnie, a potem doda z naciskiem. To bardzo wane, Dalilo. Widzisz na tronie najedc, blu-nierc, ktry zapomina o wszystkich przykazaniach Allacha. Ale widzisz te, jak turban spada z jego gowy, i widzisz oswobodziciela, ktry przyjdzie z morza, zanim figi dojrzej. Giulia krelia ywo w piasku palcem, a obcy gos przemawiajcy przez ni stawa si coraz mocniejszy. Woaa urgliwie: Abu el-Kasimie, ktry chodzisz w olim paszczu! Dlaczego depczesz pokrwawionymi stopami tysic, cieek, skoro tylko jedna jest ci potrzebna? Jeste jak rybka w sieci Boga i im bardziej si opierasz, tym bardziej zapltujesz si w oczka sieci. Twj los to tylko odbicie w wodzie, ktrej spokojna powierzchnia wnet zostanie zamcona doni igrajcego dziecka.

Dlaczego wci si mamisz, skoro i tak nie zyskasz spokoju, choby nie wiem jak ucieka od siebie i zmienia posta? Abu el-Kasim zdumia si wielce i wykrzykn: Na Allacha miosiernego! Przez t kobiet mwi zy duch i ona ma zaiste ze oko! Wyrwa Giulii przemoc mis z piaskiem, mimo e si opieraa, i kurczowo czepiaa obu rkami. Jej zamglone oczy byszczay jak dwa rnobarwne drogie kamienie w biaej twarzy i nie moga zbudzi si ze swego dziwnego stanu, dopki Abu el-Kasim nie potrzsn ni i kilkakrotnie nie przechyli jej gowy w prawo i w lewo. Wtedy dopiero spojrzenie Giulii oywio si, szybko wstaa na nogi, wymierzya Abu el-Kasimowi policzek i rzeka: Nie dotykaj mnie, ty brudna mapo, i nie prbuj korzysta z mej bezbronnoci, gdy pi z otwartymi oczyma. Czsto tak ze mn bywa, gdy krel palcem w piasku rne figury, a i dawniej zdarzao mi si to, gdy patrzyam na swoje odbicie w wodzie lub zagldaam w gb studni. Nigdy nie zgodziabym si na to, gdyby ten senny stan nie by dla mnie przyjemny i nie napenia mnie bogim uczuciem, e jestem uwolniona od mego przeklestwa. Ale nie wolno ci wtedy napastowa mnie haniebnym podaniem, lecz powiniene da mi odpocz, gdy bardzo jestem zmczona. I wypdzia nas z alkowy. 2. Abu el-Kasim da nam kilka mat i kaza wybra sobie odpowiednie miejsce na spoczynek. Potem wyszed na miasto. Rozejrzelimy si po domu, a guchoniemy przynis czystej somy na posanie i obsugiwa nas, jak umia. Pod wieczr zacz gotowa kasz i ukroi kilka maych kawaeczkw baraniny, aby upiec na ronie. Gdy Antti to zobaczy, potrzsn smutnie gow, odsun guchoniemego agodnie na bok, rozpali porzdne ognisko, postawi na ogniu kocio i woy do niego wszystko miso i wszystek tuszcz, jaki znalaz w domu. Gdy suga zobaczy, jak Antti podsyca ogie nie szczdzc chrustu i wysuszonego nawozu, uzbieranego z takim trudem, zapa si oburcz za gow ze zgrozy. A gdy Antii zacz kroi p barana, aby napeni kocio, niewolnik ze zami w oczach zapa go za rk. Ale Antti nie zwraca na niego uwagi i dalej robi swoje. W tej chwili usyszaem szczekanie mego psa na podwrku, a gdy wybiegem na dwr, zobaczyem, e Rael ucieka jak szalony, cigany przez dwie czarne rozgdakane kury. Schroni si u moich stp i w.te-dy stwierdziem, e jest mocno poturbowany i e krew leje mu si z podziobanego nosa. Rozzoszczony gdy Rael by spokojnym stworzeniem i nigdy nie napastowa drobiu porwaem kij lecy na ziemi i natarem na niedobre kury, a piesek pomaga mi, jak mg. Antti, ktry pojawi si w drzwiach domku, zachca nas wesoymi okrzykami i w kocu zapdziem kury w kt podwrka i ukrciem im by. Haas i wrzawa znciy ssiadw i na ulicy zrobio si zbiegowisko, ale Antti, szybko porwa kury i cisn guchoniememu, aby je oskuba z pierza. Biedak odchodzi od zmysw, ale pokornie speni rozkaz, cho zy mu kapay na pira. al mi go byo, ale uwaaem, e im prdzej przywyknie do nowych stosunkw, tym lepiej dla niego samego. Tu przed zachodem soca wrci z miasta Abu el-Kasim i gdy chrapliwy gos muezina dotar z minaretu do naszych uszu szybko umoczy palce w czarce z wod i strzsn kilka kropel na swoje stopy, przeguby doni i na twarz. Nastpnie rozpostar dywanik i odmwi modlitwy, a ja, idc za jego przykadem, uklkem i przyciskaem czoo do ziemi wtedy, kiedy on to czyni. Gdy skoczylimy nasze modlitwy, Abu el-Kasim wcign w nozdrza zapach jedzenia i rzek: Pobogosawmy w imi Allacha posiek i jedzmy! Siedlimy wic w koo na pododze, a Giulia przyczya si te do nas, przecierajc oczy ze snu i przecigajc smuke ciao. A gdy Antti przynis kocioek, Abu el-Kasim skrzywi si, jakby ugryz kwane jabko, i rzek:

 Doprawdy nie mam zamiaru ywi wszystkich ebrakw w tej dzielnicy, my za nie jestemy dziesitk janczarw, aby oprni cay kocio na jeden raz. Kto ponosi win za ten straszliwy bd? Niech mi si to wicej nie powtrzy, bo mog wpa w wcieko. Dzi jednak nie chc mci spokoju w pierwszy wieczr po powrocie do domu. Sign do kocioka i wyj z niego udko z kury, przyjrza mu si zdumiony, przekadajc je z jednej doni do drugiej i dmuchajc na czubki palcw. Allach jest doprawdy wielki rzek w kocu. Oto zdarzy si cud. Kawaek baraniny zmieni si w kotle w kurze udko. Guchoniemy niewolnik zacz wymachiwa rkami, bekota i pokazywa na mnie i na Attiego oraz na pieska, ktry siedzia posusznie i czeka na resztki. Niewolnik apa si za gow, bi piciami w skronie, a w kocu rzuci si na kolana i posypa wosy garci ziemi. 2. Gdy Abu el-Kasim w kocu poapa si, o co chodzi, straci apetyt, wybuchn paczem i zawoa: Niech Allach was przeklnie! Czy was diabe opta, ecie pozbawili ycia moje obie kury, Mirmah i Fatime, cho co dzie zadowalaem si rano kawakiem chleba i jednym gotowanym jajkiem, gdy zbyt obfite i tuste jedzenie tylko czowieka rozleniwia i wzbudza w nim niedobre zachcianki. Ach, moje kurki, moje kochane kurki, ktre mi znosiy takie liczne brzowe jajeczka! Jak marnie skoczyy ycie, Mirmah i Fatima! zy toczyy mu si po policzkach i spyway na rzadk brdk i Antti poczu si zakopotany, patrzc na jego smutek. Ja jednak rozgniewaem si i odparem: Nie przeklinaj nas, Abu el-Kasimie, lecz twoje przeklte kury, ktre podziobay mego pieska do krwi. To ja ukrciem im karki i jeli ci si to nie podoba, nie jedz! Abu el-Kasim wzdycha jeszcze dug chwil i ociera zy z brody. Ale gdy zobaczy, e jedzenie w kotle szybko znika, zapomnia 0 zmartwieniu i zacz si spieszy. Najedzony do syta, poklepa si po-brzuchu i rzek: Czego tak dobrego jeszcze nigdy nie jadem w moim domu. Ale gdybycie chcieli codziennie urzdza takie uczty, w cigu miesica zostabym ebrakiem. A na to Antti: Jaki miaby poytek ze sug chudych jak szkielety i ebrzcych .o jamun na ulicy? Zawrzyjmy ukad. Daj nam dziennie p barana 1 worek kaszy, a zadowolimy si tym i nie bdziesz musia si troszczy o nic wicej. Abu el-Kasim zacz znowu drze wosy z brody, ale w kocu na tym stano i poszlimy wszyscy spa. Noc mina spokojnie, a nastpnego dnia rano, po modlitwie, Abu el-Kasim zabra nas z sob, aby pokaza nam osobliwoci Algieru. To bogate miasto byo gsto zabudowane w obrbie murw i w najwszych zaukach ledwie mona si byo wymin. Wida tam byo przedstawicieli wszystkich nacji chrzecijastwa i islamu, a take ydw i Grekw. Widziaem te jedcw z pustyni o twarzach zasonitych burnusami. W miecie byo te wiele piknych budynkw, otoczonych murami, oraz publiczne anie, ktre stay otworem dla wszystkich, niezalenie od religii, koloru skry czy zamonoci. Byy one bardzo tanie. Na samym szczycie wzniesienia znajdowaa si kazba Selima ben-Hafsa ze swymi niezliczonymi budynkami, a po obu stronach gwnego wejcia wida byo elazne haki, na ktre nabito poucinane ludzkie gowy i czonki. Ale najwspanialsz z wszystkich budowli by wielki meczet z kilkoma minaretami, pooony w bliskoci morza. U wejcia do portu widniaa na wyspie hiszpaska twierdza, a uzbrojeni w miecze i muszkiety Hiszpanie poruszali si swobodnie w dzielnicy portowej i chodzili butnie midzy muzumanami, dajc, aby ci ustpowali im z drogi. Oburzao to wielu muzumanw, gdy wedug

przykaza Koranu aden wierny nie powinien schodzi z drogi niewiernemu, lecz przeciwnie stara si zepchn go z chodnika i utrudni mu wyminicie. W czasie naszego spaceru po miecie Abu el-Kasim odebra, wrd licznych bogosawiestw, dzbany, ktre ukryte poprzedniego dnia w chopskich koszach ze zboem, dotary do jego przyjaci kupcw, a my zanielimy je do domu. Miasto podzielone byo sprytnie na dzielnice, zamieszkane przewanie przez ludzi tego samego zawodu. Dom nasz pooony by przy ulicy handlarzy korzeni, lekarstw i pach-nide, do szacownej, gdy mieszkali tam nie tylko biedacy, ale i zamoni kupcy. Wida to byo od razu po wielkiej liczbie ebrakw i kalek, ktrzy caymi dniami siedzieli przycupnici u drzwi bogaczy i ebrali o jamun. W porze poudniowej modlitwy Abu el-Kasim zaprowadzi nas do meczetu. Na dziedzicu znajdowa si tam marmurowy basen z biec wie wod. Obmylimy si wedle przykaza Proroka, po czym weszlimy do wntrza wityni z pantoflami w rku. Cenne dywany pokryway posadzk. Z puapu zwieszay si na miedzianych i srebrnych acuchach niezliczone lampy, a rnobarwne kolumny dwigay potn kopu. Wymamrotalimy, o co nam chodzi, a potem naladowalimy zachowanie si muy, przyklkajc, gdy on przyklka, przyciskajc czoo do modlitewnika, gdy on to czyni. Po modlitwie zaprowadzi nas Abu elKasim do medresy, szkoy przy meczecie, gdzie uczniowie pod kierownictwem siwobrodych nauczycieli studiowali Koran, nauk o obowizkach, o tradycji i o prawach czowieka. Abu el-Kasim przedstawi nas sdziwemu starcowi z bia brod, ktry siedzia na poduszce przeznaczonej dla nauczyciela, i oznajmi: Szanowny Ibrahimie ben-Adam el-Mausili! W irni Miosiernego i Litociwego przyprowadzam ci tych dwch, ktrzy zdobyli wiar i chc wkroczy na prawdziw drog. Odtd co dzie po poudniu chodzilimy do szkoy dla nawrconych, aby uczy si po arabsku i poznawa podstawy islamu, siedem jego kolumn, korzeni i gazi. I nie odpoczywalimy nawet w pitki, gdy cho muzumanie zbieraj si w te dni na naboestwa i zaprzestaj na ten czas zaj zawodowych i handlu, to jednak nie uwaaj pitkw za waciwy dzie odpoczynku. Ich zdaniem ydowski i chrzecijaski obyczaj wicenia dnia witecznego jest pogaski, gdy opiera si na pogldzie, e Bg, stworzywszy wiat, sidmego dnia odpoczywa. Muzumanie uznaj wprawdzie, e Bg stworzy wiat, ale bdc wszechmogcym uczyni to bez wysiku. Sama myl, e mgby potrzebowa odpoczynku, stanowi wic obelg dla Niego, gdy jest wszechmocny. Gdy stary nauczyciel Ibrahim ben-Adam zauway moje szczere chci zdobywania wiadomoci, przywiza si do mnie i uczy mnie Koranu tak gorliwie, e czsto zostawaem u niego do pnego wieczora, gdy inni uczniowie dawno ju si rozeszli do domw. Dziki niemu nauczyem si rozumie, e w islamie jest miejsce dla wielu cieek i kierunkw, ktre spieray si z sob o waciw wykadni Koranu, tradycji i prawa. Musz jednak przyzna, e te muzumaskie problemy wiary nie zakcay mi w wikszej mierze spokoju ducha, gdy zdawaem sobie spraw, e studiuj Koran i ich religi na chodno, z czystego godu wiedzy. I niedugo zrozumiaem, e spory dogmatyczne, obuda, amanie postu, witoszkostwo, bezmylne przesuwanie paciorkw raca nie rniy si zbytnio u chrzecijan i u muzumanw. W cigu dnia pomagaem Abu el-Kasimowi w jego zawodzie i przyrzdzaem rne mikstury i pachnida, farb do oczu dla kobiet, rodek do farbowania wosw z indygo i henny, ktry czyni wosy kobiece kruczoczarnymi. Przez ugniatanie listkw indygo na twarde ciasto otrzymywano rodek, ktrym kobiety mogy farbowa sobie brwi na kolor ciemnoniebieski, a Abu el-Kasim opowiada mi te, e wytworne damy w Bagdadzie czsto goliy sobie brwi dane im przez Allacha i dla upikszenia zastpoway je ukami namalowanymi pdzelkiem umoczonym w ciemnoniebieskiej farbie. Ale najwaniejszym towarem Abu el-Kasima byy licie henny, sprowadzane przez niego z Maroka, gdzie je zrywano trzy razy do roku. Muzumanki moczyy je w wodzie i ucieray

potem na mie-.nic si zielon zawiesin, ktr namaszczay policzki, aby odwiey i odmodzi sobie cer, tak e starsze kobiety nie mogy wprost y bez tego rodka. Lici henny uywano te do sporzdzania rodka, ktrym mona byo farbowa paznokcie, donie i stopy. Abu el--Kasim nauczy rnnie dodawa do zawiesiny troch cytrynowego soku i aunu. Mieszanina ta po upywie jednej doby stawaa si czer-wonoita i mona jej byo uy do malowania paznokci. Farba ta nie schodzia przez tydzie. Abu el-Kasim dodawa te do zawiesiny wody ranej i esencji fiokowej, po czym rozlewa otrzymany w ten sposb produkt do rnych soiczkw, nadawa im rozmaite miana i okrela ich cen wedug mniej lub wicej pontnej nazwy. W ten sposb uzyskiwa za towar wielokrotnie wysz cen. Take i niejeden prny mczyzna farbowa sobie brod na czerwono henn, a jasnowose kobiety mogy dziki temu rodkowi ufarbowa sobie wosy weneck mod na pomiennorude. Swoje najznamienitsze towary sporzdza Abu el-Kasim wasnorcznie. Bya midzy nimi znakomita ma, ktra wedug jego wasnych sw moga przywrci dziewictwo choby ladacznicy, znajcej wszystkie porty Afryki, i to nawet po ukoczeniu przez ni czterdziestu lat ycia. Jako tani ambr sprzedawa te mieszank sporzdzon z piany morskiej, czarnej gumy, biaego wosku, gaki muszkatoowej i aloesu. A gdy mu czyniem wyrzuty, e oszukuje klientki, patrzy na mnie swymi byszczcymi mapimi oczkami i odpowiada z powag: Mikaelu el-Hakim, nie czy mi wyrzutw, bo sprzedajc te towary sprzedaj wraz z nimi duo wicej, ni one zawieraj. Sprzedaj mianowicie ludziom marzenia, a ubogi bardziej potrzebuje marze ni bogaty i szczliwy. Starzejcym si kobietom sprzedaj modo i wiar w siebie, a biedakom sprzedaj ambr, w ktrej aromacie czuj si rwni bogatym, jako e i tak nie potrafi rozrni zapachu prawdziwej ambry od mojej. Tote nie rb mi wyrzutw, e sprzedaj ludziom zudzenia, cho sam je ju straciem. Moliwe, e towary, ktre sprzedawa, czyniy ludzi szczliwszymi, ni byli poprzednio. Nie chc jednak wypowiada si, czy Abu el--Kasim dziaa susznie, czy nie susznie, bo nie jest w mojej mocy rozstrzygn, czy lepiej dla czowieka y nieszczliwie w prawdzie. czy te szczliwie w kamstwie. W kadym razie pomagaem Abu el-Kasimowi w jego zawodzie wedle najlepszych si i pochlebiao mi, e zacz mnie nazywa hakimem, czyli lekarzem. Gdy bowiem szuka odpowiedniego dla mnie arabskiego imienia, wypisa wpierw litery mego imienia chrzecijaskiego wedug arabskiej wymowy Mi-khael", a gdy je pomiesza, uoy potem z nich nowe imi el-Hakim. Sam by tym zaskoczony i zawoa: Czy to nie omen? Jako Mikhael-archanio wywiadczye usug ydowi Sinanowi, nakaniajc go, aby szuka wskazwki w witej, ksidze. Teraz su mi wic jako el-Hakim, lekarz, i niech to wyjdzie na szczcie i powodzenie nam obu. 3. Sutana Selima ben-Hafsa zobaczyem po raz pierwszy w pewien pitek, gdy ze swej kazby zjeda na koniu strom uliczk na poudniowe naboestwo do meczetu. Otaczao go mnstwo niewolnikw w drogocennych szatach, a za nim kroczy oddzia ucznikw z napitymi ciciwami i naoonymi strzaami, nieufnie omiatajc wzrokiem paskie dachy przydronych domw i zakratowane okna. Na dziedzicu przed meczetem sutan cisn pogardliwie biedocie mieszek czworoktnych srebrnych monet. Wymamrotawszy leniwie modlitwy jako imam, usiad nastpnie na skrzyowanych nogach na swoim tronie i drzema w czasie odczytywania Koranu. Dziki temu miaem sposobno przygldn mu si i studiowa jego oblicze. I rzeczywicie, nie mog powiedzie, aby wyglda pocigajco, bo by to czowiek wyniszczony rozpust, o ustach stale na wp otwartych i ociekajcych lin. By w rednim wieku, a ciemn brod namaszczon mia drogimi pomadami. Take twarz jego lnia od maci, a nabiege krwi oczy spozieray tpo spod cikich napuchnitych

powiek. Twarz jego bya rwnie martwa jak usta, a Abu el-Kasim twierdzi, e sutan uywa opium. Gdy po naboestwie Selim ben-Hafs otoczony tumem wrci do kazby, kaza przy bramie paacu straci dwch nieszcznikw i wy-chosta kilku modych chopcw, ktrych przywizano do kolumn po obu stronach bramy. Chostano ich do krwi, a sutan z obwis warg i drtwym spojrzeniem siedzia w siodle i przypatrywa si okrutnej egzekucji. Zrozumiaem wtedy, e jeli Hafsydzi rzeczywicie wadali w Algierze trzysta lat, to byo to co najmniej o sto za dugo. yem z dnia na dzie i szybko nauczyem si kocha miasto Algier i ulic, przy ktrej mieszkaem, zapach korzeni, a take ludzi, ktrzy odzywali si do mnie yczliwie. To obce miasto z jego dziwnymi zapachami, kolorami, domami, murami, sadami i licznymi statkami w porcie byo dla mnie miastem icie baniowym. Co dzie jedlimy baranin z praonym w tuszczu ryem, a czsto Abu el--Kasim wzdychajc rozwizywa mieszek, dawa mi kilka czworoktnych srebrnych monet i posya na bazar, abym kupi tustych par-dew, ktre Giulia przyrzdzaa nam pniej w obfitej korzennej zaprawie. Giulia pogodzia si bowiem stopniowo ze swoim losem i nie daa ju wicej suebnicy czy niewolnicy do posugi, gdy zdaa sobie spraw, e miaaby z tego wicej kopotu ni korzyci. Abu el-Kasim pociesza j, prowadzc na bazar i kupujc jej tam piknie wyrobione srebrne naramienniki i obrcze na kostki u ng. Ku memu wielkiemu zgorszeniu Giulia pofarbowaa swoje jasne loki na rudo. Paznokcie i wewntrzn stron doni, a take stopy i kostki u ng miaa teraz zawsze toczerwone, rwnie brwi i powieki malowaa stosownie do obyczajw kobiet algierskich. Na jej korzy trzeba jednak powiedzie, e wkrtce sprzykrzyo jej si gospodarstwo Abu el-Kasima i sama uja je w rce, zmuszajc go do naprawienia dachu i cian i do uprzyjemnienia pod kadym wzgldem naszego bytowania. Wymoga nawet, eby kaza urzdzi kryty basen w ogrodzie i kupi od miejskich wodocigw prawo doprowadzenia wody do swego podwrza. W ogle domagaa si takich samych wygd, jakie mieli nasi ssiedzi, i Abu el-Kasim rwa wosy z brody, zaamywa rce i czsto wybiega na ulic, wzywajc ludzi na wiadkw, jak ta okropna wrka doprowadza go do zguby. Co najmniej raz w tygodniu Abu el-Kasim siada Anttiemu na ramiona i kaza si nie na bazar, gdzie dononym gosem wyzywa, wszystkich do walki z niepokonanym Antarem. Nazwa bowiem Ant-tiego imieniem wielkiego bohatera arabskich bani i wychwala na bazarze jego si i umiejtnoci zapanicze do tego stopnia, e ludzie zbierali si zaciekawieni, aby zobaczy, jak Antti bdzie walczy. Abu el-Kasim rozbiera go do naga, pozwalajc mu zatrzyma tylko sigajce do kolan skrzane spodenki, a potem naciera oliw, pokazujc z dum potne muskuy Anttiego. Na cienistej stronie placu i pod kolumnad meczetu wylegiwao si zawsze paru zapanikw, z ktrych kady mia opiekuna albo pana, utrzymujcego go i przyjmujcego zakady na jego rachunek. Ci opiekunowie i waciciele zapanikw byli to przewanie roz-prniaczeni synowie bogatych kupcw i-wacicieli okrtw, ktrych przodkowie zrobili ongi fortun na morskich rozbojach. Odkd jed-nek Selim ben-Hafs z obawy przed potg wielkiego sutana zawar przymierze z Hiszpanami, piractwo upado. Tote ci modzi ludzie czuli si niepotrzebni. Spdzali wic dnie w aniach, a wieczory na tajnym pijastwie, w towarzystwie tancerek i ladacznic. Swoje st-piae zmysy usiowali podnieci wystpujc jako protektorzy zapanikw. Wielu z tych ostatnich byli to ludzie brutalni, ktrzy wybrali zawd zapanika z czystego lenistwa. I zdarzao si, e gdy ktry z nich przegrywa, w niepohamowanej wciekoci zatapia zby w uchu przeciwnika, usiujc je odgry. Tote Antti musia mie si '

na bacznoci przed nimi, a Abu el-Kasim kaza mu ogoli gow, aby aden przeciwnik nie mg go zapa za wosy. Gdy pierwszy raz poszedem z Anttim na bazar, przerazi mnie widok tych okropnych zapanikw, ktrzy na wp nadzy, ociekajcy potem, rozgrzewali si przed walk, wiczc. Byli to wielcy, zwalici mczyni, minie chodziy im pod skr jak potne guzy i sdz.,. e kady z nich mgby mi poama koci, trciwszy palcem wskazujcym w pier. Abu el-Kasim robi jednak mnstwo haasu, skrzecza jak mapa i dar si: Czy jest tu kto, kto si omieli walczy z niepokonanym Antarem? Kolana jego s jak kolumny meczetu, uda ma jak so, a tuw jego jest jak warowna wiea. Wzrs wrd pogan, daleko na pnocy, i ciao ma zahartowane lodem, ktry w zimie pokrywa ten kraj. Nastpnie zlaz z szerokich ramion Anttiego i wzywajc Allacha na wiadka swej szczodroci rozpostar na ziemi szmat i rzuci na ni czworoktn srebrn monet jako nagrod dla zwycizcy. Jego skpstwo wywoao salwy miechu i docinki, ale ciekawscy zaczli niebawem te rzuca monety na chustk, gdzie wkrtce uzbieraa si spora kupka srebra i kilka drobnych zotych monet. Zapanicy przygldali si krytycznie to owej kupce pienidzy, to Anttiemu, ktrego jeszcze nie znali. Chwil naradzali si z sob po cichu, a potem jeden z nich wystpi, aby stoczy z Anttim lekk walk. Lekk nazywano walk, w czasie ktrej zapanicy walczyli wedug okrelonych regu i nie starali si wiadomie wyrzdzi sobie szkody cielesnej, podczas gdy w walce cikiej wszystkie rodki byy dozwolone i walczcy atwo mg utraci oko czy ucho, tote zawodowi zapanicy niechtnie si w takie walki wdawali. Antti i jego przeciwnik chwycili si za bary, a koci zatrzeszczay,, i Antti chwytem, ktrego nauczy go Murzyn Mussuf, przerzuci przeciwnika przez rami, ciskajc go na ziemi, a zadudnio. Rozradowani widzowie zaczli rzuca na chustk monety, aby zachci zapanikw, i zaraz wystpi nowy, ktrego Antti te zdoa pokona, podobnie jak i trzeciego z kolei. Dopiero czwarty da mu rad, gdy Antti by ju troch zdyszany i zmczony poprzednimi walkami. Abu el-Kasim podnis ogromny lament, jak gdyby straci wielk sum pienidzy, cho strata jego ograniczaa si waciwie do monety, ktr rzuci na chust na samym pocztku. Antti za usiad i okrywszy sobie barki kolorow pacht, przyglda si dalszym walkom, uczc si nowych chwytw i podstpw, 78' gdy oywieni du sum, ktra si uzbieraa na chucie, zapanicy walczyli w najlepsze. Ostatecznym zwycizc zosta niejaki Iskender o barach szerokich jak piec. Antti przygldajc mu si z respektem orzek, e gdy ju nauczy si muzumaskiej sztuki zapanictwa, bdzie mia w nim kiedy godnego przeciwnika. Nie martwi si zbytnio poniesion porak. Bya nawet dla niego 0 tyle korzystna, e dziki temu zapanicy chtniej przyjli go do swego grona, a Iskender da mu cztery srebrne monety z wygranej, bo dobry zwyczaj wymaga, aby zwycizca dzieli si z tymi, ktrzy brali udzia w zapasach. O wiele jednak wiksze sumy, ni uzbierana na chucie kupka monet stanowica wygran, zmieniay w wyniku walk wacicieli wrd licznie zgromadzonych widzw, ktrzy zawierali zakady zarwno co do poszczeglnych walk, jak i ostatecznego zwycizcy. Walki toczyy si wedug ustalonego przez zapanikw 1 ich opiekunw systemu, ktry ustala dokadnie, kto w lakim dniu ma walczy i przeciw komu. Dawao to rwne szans wszystkim zapanikom i czynio ostateczne zwycistwo wysoce niepewnym i przypadkowym, tak e niewprawni gracze, nie orientujcy si w systemie atwo mogli popenia omyki. Z czasem zakadajcy si widzowie i opiekunowie zapanikw zaczli zwraca coraz wiksz uwag na Anttiego i niebawem przysza i na niego kolej zgarnicia ostatecznej wygranej z rozpostartej chusty. Tego dnia rado Abu el-Kasima nie miaa granic. Zaczai .skaka z radoci, rzuci si Anttiemu na szyj i pocaowa go w sarn usta, na co Antti krzykn,

splun i odepchn go w tum widzw, ktrzy przyjli to rykiem miechu. Z wygranej Abu elKasim rozda natychmiast przepisane przez Koran jamuny dla ubogich, paczc z rozczulenia nad wasn hojnoci. Reszt za pienidzy zawin w wzeek i schowa za pazuch, zastanawiajc si gono, gdzie znajdzie elazn skrzyni, aby schowa swoje bogactwo. Wygrana bya w rzeczy samej bardzo nieznaczna w porwnaniu z majtkiem Abu el-Kasima. On jednak chcia odgrywa biedaka i zabawia ludzi swoim lkiem przed sutaskim poborc podatkowym. I nie trwao dugo jak istotnie w naszym domu pojawi si zadyszany opasy mczyzna. Opierajc si na wiadczcej o jego godnoci lasce, rozejrza si dokoa chciwym wzrokiem. Na gowie mia wielki turban, a gdy Abu el-Kasim ujrza przybysza, skurczy .si, zatar donie i rzek: . O poborco podatkowy Ali ben-Ismai, powiedz, dlaczego mnie przeladujesz? Jeszcze nie miny trzy miesice od twej ostatniej wizyty, a wiesz przecie, e jestem biedakiem! Podbieg, aby podeprze Ali ben-Ismaila, a ja pospieszyem z drugiej strony i w ten sposb udao nam si usadowi go na najwikszej poduszce, jaka bya w domu. A gdy ju si rozsiad i odsapn, umiechn si smutno i rzek: Abu el-Kasim! Wadca Algieru i morza, krl niezliczonych szczepw berberskich i innych, zastpca Allacha i naczelnik tego miasta, krtko mwic sutan Selim ben-Hafs raczy skierowa swoje spojrzenie na ciebie. Wzbogacie si, doprowadzie wod na podwrko, odnowie izby w domu. Widziano te u ciebie cenne dywany, a nawet srebrne naczynia, zakazane przez Koran. Kupie sobie troje nowych niewolnikw, z ktrych jeden jako zapanik zdobywa dla ciebie due sumy pienidzy. Drugim jest nieopisanie pikna kobieta, ktrej rnobarwne oczy potrafi widzie w piasku tak dziwne rzeczy, e nawet kobiety z haremu sutana zaczynaj odwiedza anie publiczne, aby im wrya z piasku. Trzeci w kocu zarabia dla ciebie due sumy jako znachor, i to jest z pewnoci ten tutaj, ktry wyglda jak cap i tak wybausza na mnie oczy. Mwiono mi te, e z najdalszych okolic schodz si do ciebie ludzie, aby kupowa co, co ty nazywasz tani ambr, i w ten sposb oszukujesz nabywcw, nadajc towarowi faszyw nazw. Abu el-Kasim gorliwie zaprzecza zarzutom poborcy, ale ten uderzy go lask po gowie i rzek z gniewem: Tak mi mwiono, ale nie zwracabym na to wikszej uwagi, bo jestem czowiekiem dobrodusznym i niechtnie poruszam si po ulicach z powodu mej tuszy. Sprawa jednak dosza do uszu sutana Selima ben-Hafsa, co postawio mnie wobec niego w zym wietle, tak e teraz obaj jestemy w opaach. Zadowalaem si dotychczas dziesiciu zotymi monetami i broniem ci przed sutanem. Ty za oszukae mnie i sutan wyznaczy ci domiar w wysokoci tysica sztuk zota, ktre musz z ciebie cign, cho przysigaem, e jeste tylko miesznym baznem i e atwiej skoni kocura do urodzenia modych, ni wycisn tysic sztuk zota z Abu el-Kasima. Tysic sztuk zota jkn Abu el-Kasim, zerwa turban z gowy, podar na sobie paszcz i zacz na wp nagi skaka po kramie, wywracajc dzbany i kosze. Tysic sztuk zota! Tyle nie jest warta nawet caa ta ulica i Allach widocznie pozbawi Selima ben-Hafsa resztek rozumu! Nawet gdyby chodzio o dziesit cz tej sumy, stracibym wszystkie zby, zanim bym zebra tyle pienidzy. Powiedziae dziesit cz"? podchwyci zdumiony poborca. Czy rzeczywicie miae na myli sto sztuk zota? Zaiste Allach 6 Mikael, t. II jest wielki i niewiadomie znalazem dla mego wadcy kur, ktra znosi zote jajka. I nigdy bym w to nie uwierzy, gdybym nie usysza na wasne uszy. Bo miaem zamiar tylko poartowa z tob troszk, gdy zaciekawiy mnie twoje tak wyranie powikszone dochody. Abu el-Kasim przesta natychmiast skaka po pododze, wpatrzy si w poborc i powiedzia z niedobrym byskiem w swoich mapich oczkach:

 Ach tak! A wic kpisz sobie ze mnie, poborco podatkowy Ali! Jeli tak, pamitaj, i mog podarowa twej onie taki krem do twarzy i tak rajsk ma, e gdy tylko dotkniesz ony, zacznie ci pali w odku i umrzesz z pian na ustach jak wcieky pies. Poborca Ali ben-Ismail zacz si obficie poci, wybauszy oczy i piskliwym gosem zaprotestowa: Nie bierz sobie do serca tego artu, drogi Abu, bo przecie to mj obowizek i naprawd kazano mi zbada bliej twoj spraw, gdy Selim ben-Hafs, bogosawione niech bdzie jego imi, potrzebuje pienidzy, aby uzupeni swj harem. Nie spierajmy si wic, lecz tak jak poprzednio pogdmy si jako co do tego domiaru, bo nic na tym nie zyskasz, jeli strac posad i przyjdzie na to miejsce czowiek szczuplejszy, ktrego dopiero bdziesz musia utuczy. Abu el-Kasim zlk si zrazu usyszawszy, e jego zamono staa si gona w caym miecie, ale potem uspokoi si i rzek: Przeklty niech bdzie Selim ben-Hafs! Przecie ma ju w haremie trzydziestu chopcw7 i co najmniej tyle kobiet. Mame wic ja, biedny czowiek, opaca jego rozpustne zachcianki? Miaem dziwny sen, cho przyznaj, e nie wierz zbytnio w senne widzenia. W tym moim nie oswobodziciel przybywa od morza, poborcw podatkowych, pojmanych, prowadz ulicami, a na kadym rogu si ich choszcze... Opasy poborca spoci si jeszcze bardziej i podnis palec, aby nakaza Abu el-Kasimowi milczenie. Takie sny s niebezpieczne powiedzia jakkolwiek picy nie ponosi naturalnie za nie odpowiedzialnoci. Nie pojmuj skd wzi si ten niepokj w miecie, bo rwnie wielu innych trapi podobne sny. Ale radz ci, Abu, nie trb na cae gardo, e widzisz we nie takie rzeczy. Po dugich targach poborca zadowoli si pidziesicioma sztukami zota, a odchodzc doradzi: Wiem, e ta wielka suma jest dla ciebie duym ciarem. 'Tote radz ci, zbierz najrozmaitsze monety, i to tylko srebrne, dodaj do tego twoje srebrne naczynia i we nawet obrcze z rk i ng twojej niewolnicy. I zanie to osobicie do skarbca, do zwaenia, eby wszyscy widzieli, e zdarem z ciebie ostatni skr. Nic nie mogo by bardziej na rk Abu el-Kasimowi. Tote nazbierawszy monet i przedmiotw wartoci pidziesiciu sztuk zota poszed za Alim do miasta. Na przedzie kroczy poborca, opierajc si na urzdowej lasce, dyszc i oblewajc si potem. A za nim, z zawinitkiem na plecach, odziany tylko w brudny turban i podart szmat na biodrach, drepta Abu el-Kasim, wiadczc samym wygldem i zachowaniem, e zosta ograbiony doszcztnie. I nie potrzebowa zbytnio udawa, bo pidziesit sztuk zota bya to suma powana nawet dla niego. Ale przed ^nodlitw wieczorn Abu el-Kasim powrci do domu bardzo zadowolony. Umy si, przebra w czyst odzie, odmwi modlitw, a potem rzek: Te pidziesit sztuk zota pado na dobr niw, bo nawet pisarz w skarbcu aowa mnie, widzc, e musze odda na podatki obrcze mojej niewolnicy. Cae miasto jest dzi oburzone na chciwo Selima ben-Hafsa i we wszystkich zamonych domach do pna bd pon lampy i ludzie bd zakopywa skarby pod posadzk. Poborcy sutana udao si w kadym razie wycisn z Abu el-Ka-sima pidziesit sztuk zota, co uwaano za wielki cud. Tote niebawem mj siwobrody nauczyciel w meczecie wezwa mnie i powiedzia: Pochwaliem twoj pilno. Sam mutti chce ci zobaczy. By to najwikszy zaszczyt, jaki mg mnie spotka, gdy mufti by najuczeszym mem w medresie i wybitnym znawc Koranu. Poza tym jako mufti mia prawo wydawania w kadej sprawie, co do ktrej nie byo wyranych przepisw, orzecze nazywanych fa-twa. By w wielkich askach wadcy

Algieru, gdy wykorzystywa swa znajomo Koranu i Sunny do wydawania miych sutanowi orzecze w niemiych dla, sprawach. W porwnaniu z nim nauczyciel mj by tylko biednym czowiekiem, ktrego jedyn zasug byo, e zna Koran na pami i nadawa si na nauczyciela dla nowo nawrconych. Mufti siedzia w izdebce zapenionej ksigami, przy niewielkim pulpicie z przyborami do pisania. Obok niego staa miska z daktylami, ktrymi si od czasu do czasu posila, i kubek, wieej wody. Domyliem si, e korzysta z chwili wytchnienia. Pozdrowiem go z szacunkiem, a gdy zada mi kilka pyta z Koranu o obowizkach wiernych, odpowiedziaem pynnie i bezbdnie, bardzo zadowolony, e egzamin wypad tak dobrze. Lecz gdy skoczyem odpowiada, rnufti otworzy nagle przymruone oczy, wyplu na podog pod moje stopy pestk daktyla i rzek gniewnie: Powtarzasz wite sowa jak papuga i mwisz o raju, cho nawet jeszcze nie jeste obrzezany. Przej mnie strach, bo wielu renegatw od razu poddawao si obrzezaniu, aby mie jak najszybciej za sob t nieprzyjemn operacj, ja jednak wahaem si i zwlekaem w nadziei, e jako uda mi si tego unikn. Nastraszywszy mnie porzdnie mufti cign, rad z siebie: Ale jeste przecie tylko niewolnikiem i moe twoje niedbalstwo jest win twego pana. Mwiono mi, e Abu el-Kasim jest czowiekiem bogatym i posiada take chrzecijask niewolnic. Syszaem te, e oczy jej s rnego koloru i e moe ona dlatego widzie w piasku przysze wydarzenia. Kobiety z haremu biegaj do ani publicznych, aby si tam z ni spotyka i daj jej bogate dary, aby im wrya z piasku. Czy to prawda? Szlachetny i uczony mufti odparem przestraszony niech Allach w swej asce uchroni mnie od tego, abym mia szpiegowa kobiety w ani. Rozgniewa si i hukn: Nie wykrcaj si sianem, bo tak mi opowiadano i rzeczywicie nie wiem, czy ten jej dar pochodzi od Allacha, czy te optana jest przez zego ducha, -a moe to tylko zwyka oszustka jak jej pan? W kadym razie potrzeba na to fatwy, inaczej Abu el-Kasim musi zamkn t niebezpieczn niewolnic w komorze. Mimo e serce stano mi w gardle na myl o Abu el-Kasiniie i chciwoci tego uczonego muftiego, zaczem jednak rozumie, o co mu chodzi. Tote nie czuem ju szacunku dla jego uczonoci, lecz podniosem gow i rzekem: Moe pan mj istotnie zapomnia o tej wanej sprawie. Ale zoy z pewnoci odpowiedni do swego mienia dar, gdy otrzyma fatw. Musz tylko wyzna, e jest on teraz wielkim biedakiem, gdy poborca podatkowy obdar go do skry, tak e trudno bdzie wydusi z niego wicej jak kilka sztuk zota. I zy stany mi w oczach z oburzenia na myl, jacy okropni oszuci chodz po tym wiecie. On za podnis do gestem protestu i rzek: Aby udzieli fatwy, musz wpierw sam zobaczy t niewolnic, tu jednak nie moe ona przyj, bo daoby to tylko powd do plotek i obmowy. W pitek po modlitwie wieczornej przyjd wic sam do domu twego pana i niech mnie nie przyjmuje z objawami nalenej mi czci. Przyjd potajemnie, z twarz zakryt paszczem i brod zatknit za pas. Zanie t wiadomo Abu el-Kasimowi. Moe zadowol si pidziesicioma sztukami zota. Sowa jego zdumiay mnie i zastanawiaem si, co w trawie piszczy, .bo przywykem ju, e na Wschodzie ludzie nie mwi wprost swoich myli. Ale Abu el-Kasim, dowiedziawszy si o tej rozmowie, bardzo si ucieszy i rzek: Wszystko idzie lepiej, ni mogem si spodziewa, i yd Sinan znalaz doprawdy dobre wskazwki w Koranie, dajc mi tak wietn przynt na moje haczyki. Mikaelu el-Hakim, za t wiadomo darowuj ci nowy turban i now jedwabn szat. Zdziwiony zapytaem:

 Wic cieszysz si, e ten chciwy stary mufti przyjdzie ci zabra pienidze? A on na to? Naturalnie, e mufti chce pienidzy, bo przecie jest tylko czowiekiem. Ale jego ciekawo zobaczenia Dalili jest z pewnoci rwnie wielka jak jego chciwo, gdy im czowiek bardziej uczony, tym bardziej zabobonny. Tote chce on si na wasne oczy przekona, skd wiatr wieje, aby w por uratowa swoj skr. Gdy nadszed pitek, Abu el-Kasim kaza Giulii upiec pardwy i nie aowa pieprzu, godzikw i muszkatu. Sam kupi u piekarza ciastek oblanych sodkim lukrem, napeni mis owocami i sodyczami, ochodzi wod i domiesza do niej podniecajcych korzeni. Ale przede wszystkim pouczy Giuli, co ma mwi, i ostrzega j, aby nie oddawaa si we wadz zemu duchowi i nie widziaa w piasku rzeczy niepotrzebnych. Po wieczornej modlitwie przyszed mufti, istotnie kryjc twarz pod rbkiem paszcza, i zastuka lask do drzwi. Wszedszy do wntrza wcign z zadowoleniem w nozdrza smakowite zapachy, wyj brod wetknit pod pas, przeczesa j palcami i rzek z wyrzutem: Modlitwy s lepsze od smacznego jedzenia i nie chc ci sprawia adnego kopotu, Abu el-Kasimie. Par fig i kubek czystej wody wystarczy dla mnie w zupenoci. Mimo to da si namwi i jad powoli, delektujc si, a oprniy si pmiski, a Abu elKasim obsugiwa go osobicie. Po jedzeniu za wrczy muftiemu piknie wyszywany jedwabny woreczek i powiedzia: Ten woreczek zawiera dwadziecia sztuk zota, ktre daj ci w darze. I zapewniam ci, e to moje ostatnie pienidze. Ale nie zapomn da ci wicej, gdy tylko wicej uzbieram. Jak wiesz, mam niewolnic i potrzebuj twojej rady, aby nie postpi w sposb sprzeczny z prawem. Oczy jej s rnego koloru i widzi ona dziwne rzeczy, rysujc palcem w piasku. Mufti skin gow, yczliwie zway woreczek na doni i schowa go za pasem. Tymczasem Abu el-Kasim przyprowadzi za rk Giuii, odchyli welon i podnis lamp do jej twarzy, aby mufti mg lepiej widzie. Allach jest wielki! wykrzykn mufti zdumiony. Czego takiego jeszcze nigdy nie widziaem. Ale dla Boga nie ma nic niemoliwego, wtpibym wic w jego wszechmoc, twierdzc, e nie moe da czowiekowi oczy rnego koloru, gdy Mu si tak spodoba. Nie dbajc o koszty, Abu el-Kasim rzuci na czworonon fajerk z rozarzonym wglem szczypt prawdziwej ambry, nasypa do wielkiej miedzianej misy delikatnego piasku i kaza Giulii kreli w nim palcem. A ona wnet zapada w senne odrtwienie i zacza wry gosem odmiennym ni zwykle. Widz gotujce si morze, z morza podnosi si chorgiew Proroka mwia. Zaprawd chorgiew Proroka wynurza si z fal, oswobodziciel nadchodzi od morza. Przecie chorgiew Proroka przechowywana jest w seraju u wielkiego sutana Osmanw i podnosi si j tylko przeciw niewiernym! Nigdy nie syszaem, aby znajdowaa si na morzu! wykrzykn zdumiony mufti. Nie zwracajc na niego uwagi Giulia cigna: Z morza wychodzi dziesi osw o srebrnych wdzidach i srebrnych dzwoneczkach. Za nimi idzie dziesi wielbdw, a wszystkie maj zote sioda i dwigaj pene brzemiona darw dla ciebie, o mufti. Widz mnstwo okrtw na morzu. Pyn do portu z upami, a dua cz upw to bogata jamuna dla ciebie i twego meczetu. owcy morza skadaj bogate ofiary, buduj wspaniae fontanny i zachwycajce meczety. Widz, jak wadca mrz zakada szkoy i szpitale i daje im bogate zasiki, a kaznodzieja nie bdzie cierpia biedy pod jego panowaniem. A zanim to wszystko si zici, o mufti, mufti! widz krew. Mufti, ktry sucha jej gorliwie,' przerwa:

 Krew? Gupia niewiasto, rzeczywicie widzisz krew? W takim razie powanie podejrzewam, e mwi przez ciebie zy duch! Widz krew upieraa si Giulia. Niewielk kau czarnej, zepsutej krwi, ktra nie plami twego paszcza, lecz tylko przylega do podeszew twoich sandaw, tak e je zmieniasz i rzucasz stare w ogie. Twoje nowe sanday s z czerwonego pachncego safianu. Zdobi je drogie kamienie i od tego dnia nie ma sawniejszego muf-tiego od ciebie, bo imi twoje unosi si nad morzami i chorgiew Proroka strzee ci przed gniewem niewiernych. Giulia jkna i zakrya oczy doni. A mufti pogadzi brod i wida byo, e wrba mu pochlebia, gdy odezwa si: To bardzo dziwna wrba, ale chyba nie musz w ni zbytnio wierzy. A moe wrba ta mwi o tobie, Abu el-Kasimie, o twoich wasnych snach, a nie o mnie. Nie wiem, co o tym myle, bo ubogi handlarz pachnide nie daje dwudziestu sztuk zota za sam porad. Przestamy wic si zwodzi i ka twoim niewolnikom opuci izb, abymy mogli porozmawia w cztery oczy, majc tylko Allacha za wiadka. Abu el-Kasim natychmiast kaza nam odej, zamkn za nami drzwi na gucho i poleci Anttiemu pilnowa, aby mu nikt nie przeszkadza. Uczony mufti zosta do pnej nocy, a gdy w kocu odszed z brod wetknit za pas i twarz zasonit po paszcza, Abu posa Giuli spa, mnie za przywoa i rzuciwszy jeszcze garstk ambry na wgle rzek: Moje plany zaczynaj dojrzewa i przybiera wyrane ksztaty. I nie obawiaj si, aby ten mufti nas wyda. Nie chce wprawdzie sparzy sobie palcw, wystawiajc fatw ,dla Dalili, gdy byoby to dla niego zbyt niebezpieczne. Z drugiej jednak strony nie bdzie si do niczego miesza i pozwoli Dalili spokojnie dalej wykonywa swj zawd w ani. W taki to sposb Abu el-Kasim pociga za rne nici i splata powolutku sie, w ktrej oczkach mia kiedy uwizn Selim ben--Hafs. Lecz pogrki muftiego dotyczce mego obrzezania napeniy mnie lkiem i zapytaem Abu el-Kasima, czy rzeczywicie bd musia wraz z Anttim podda si tej niemiej operacji. On za odpar, przypatrujc nam si zoliwie: Dlaczego tak si przed tym bronisz, Mikaelu el-Hakim, kiedy dziki takiej drobnostce moesz zyska szacunek wszystkich wiernych? W ten radosny dzie bdziesz jecha przez miasto na biaym ole i wierni skada ci bd podarunki i cieszy si z twego nawrcenia. Odparem gwatownie, e nie mam najmniejszej ochoty jecha na ole przez miasto, czynic z siebie pomiewisko, I nadmieniem, e Antti zapowiada si na najlepszego zapanika na bazarze i e taka operacja moe wpyn na przebieg jego kariery zapaniczej. Ja za nie poddam si za nic obrzezaniu bez Anttiego, gdy jestemy brami i razem przekroczymy kiedy bramy raju. Ale Abu el-Kasim nie da si zwie moim pobonym sowom i odrzek: No dobrze! Na wszystko jest czas i bd gorliwie czeka na chwil, kiedy twj brat, Antti, speni wreszcie jako zapanik pokadane w nim nadzieje. 4. Oczekiwanie Abu el-Kasima nie trwao dugo, gdy w kilka dni pniej uda si on, jak zwykle, na bazar i ledwie zapanicy zdyli zebra si w kole, aby ustali porzdek walk na ten dzie, pojawi si jaki rosy, czarny osiek. Przyby otoczony zbrojnymi i natychmiast zacz bi si piciami w piersi i wyzywa zapanikw do walki. Iskender! Iskender! woa. Poka si, ebym ci mg oberwa uszy. A potem chc widzie zapanika Antara, o ktrym tyle syszaem. Wyzywam go do walki! Zapanicy zaniepokoili si, zaczli szepta midzy sob i ostrzega Anttiego: To gwny zapanik Selima ben-Hafsa. Nie dranij go, daj mu zwyciy i niech sobie zabierze wygran, wtedy moe zostawi nas w spokoju. Jeli bowiem wygrasz, wezw ci, aby walczy przed sutanem, i choby pokona wielu spord jego zapanikw, przyjdzie w kocu dzie, kiedy legniesz w piasku ze skrconym karkiem.

Ale Antti odpar ywo: Nareszcie przeciwnik w moim gucie. Id, Iskenderze, i daj si pokona, ale nie pozwl mu zwyciy za atwo. Wasza wiara nie jest jak wida zbyt silna, skoro nie rozumiecie, e wszystko w rku Allacha. I jeli taka Jego woa, to ta walka bdzie ostatnia, 'ktr stocz na bazarze, a potem ju bd walczy tylko przed sutanem i innymi dostojnikami. Gdy opiekunowie zapanikw usyszeli sowa Anttiego, wybucho wielkie podniecenie i zaczto rzuca na rozpostart chust sztuki srebra i zota. onierze zrobili koo i odepchnli w ty widzw, a lnicy od oliwy zapanik sutana Selima skaka w rodku koa, wzywajc przeciwnikw do walki. Iskender zakl go na Allacha, aby przestrzega regu lekkiej walki, po czym zwarli si z sob. Ale wnet Iskender wylecia jak pika w powietrze, trzasn o ziemi, a zadudnio, i leg jczc i obmacujc nogi i rce, czy ich nie poama przy upadku. Po nim wystpio jeszcze kilku innych, ale bez wikszego powodzenia, gdy zapanik sutana bez trudu kad ich szybko na opatki. Lecz gdy spostrzeg, e zaczyna ocieka potem i dysze z wysiku, zwcha pismo nosem i zawoa: Gdzie si chowa ten Antar? Przyszedem tutaj tylko po to, aby si z nim zmierzy, i nie mam zamiaru zosta tu przez cay dzie, bo czeka na mnie kpiel. Nie zwaajc na przestrogi innych zapanikw, Antti wystpi natychmiast na aren. Murzyn ywi dla niego widocznie duy respekt,, gdy ostronie prbowa si i okra go dugo, a nagle ruszy naprzd jak byk, aby wyrn Anttiego gow w brzuch i w ten sposb cd razu pozbawi go oddechu. Ale Antti zgrabnie unikn uderzenia, zapa przeciwnika w pasie i rzuci go wysoko w powietrze, tak e tamten wyda ryk gniewu, wymachujc rkami i nogami. By to jednak zapanik wprawny, tote spad znowu na nogi. Wtedy Antti skorzysta z okazji i podci mu nogi, tak e Murzyn run jak dugi, a Antti na niego. Zapa go mocno za kark, przycisn mu gow do piasku i zapyta wyzywajco: I kto z nas dwch lie ziemi? W tej chwili zapanicy wydali ostrzegawczy okrzyk, gdy bestialski Murzyn zapa Anttiego za nog i przechodzc bez pardonu do cikiej walki, wbi mu zby w ydk, tak e Antti z blu wypuci go ze miertelnego uchwytu. Zaczli si tarza po ziemi, koziokujc i raz jeden, to znw drugi bra gr nad przeciwnikiem, a okrutny Murzyn nie zaniedbywa adnej sposobnoci, aby zada Anttiemu jaki niedozwolony cios. W kocu zakrwawieni i z poszarpanymi uszami wypucili si z ucisku i odskoczyli od siebie, a zapanik sutaski widocznie mia ju do walki, bo silnie dyszc opuci nagle ramiona, splun krwi i prbujc si umiechn, powiedzia kwano: Zasugujesz na swoj saw, Antarze, i znasz si te troch na cikiej walce. Lecz ja nie mam prawa wystawia si na niebezpieczestwa pod nieobecno mego pana, sutana. Stoczmy wic dalszy cig walki jutro przed jego oczyma, a nie wtpi, e suto wynagrodzi tego z nas, kto przeyje. Rozejrza si dokoa z zakopotaniem, otar krew z uszu i warg i usiowa zyska na czasie, aby znowu wrci do rwnowagi. Ale z tumu rozlegy si dzikie, gromkie okrzyki i nienawi ludu do Selima ben-Hafsa wyrazia si w gradzie obelg, ktre spady na jego podstpnego zapanika. Take Antti ciko dyszc zawoa: 1 Ugryze mnie w ydk, ty przeklty wieprzu, i jutro noga mi spuchnie, a nie bybym wcale zdziwiony, gdybym dosta wcieklizny od twoich zatrutych zbw. Ale jutro poznasz, e i ja mam zby, i to takie, ktrymi mona miady koci. Gdy czarny zapanik oddali si w otoczeniu stray, Abu el-Kasim wybuchn jak zwykle biadaniem, rwc sobie wosy z brody i przeklinajc dzie, w ktrym si urodzi. Skl take Anttiego, bi go kijem po gowie i krzycza, e Antti swoim uporem przekreli wszystkie jego nadzieje. C bowiem pocznie z kalek, niezdolnym.nawet do noszenia drzewa, jakim stanie

si Antti, gdy przegra. Gdy za wygra, sutan kupi go dla siebie i Abu el-Kasim straci go na zawsze. Zapanicy wyrwali jednak Abu el-Kasimowi kij z rki i odprowadzili nas z triumfem do domu. W domu obmyem Anttiemu brzydk ran na nodze, otarem go z krwi i wysmarowaem mu maci guzy i siniaki. Abu el-Kasim za widzc yczliwo zapanikw dla Anttiego, uspokoi si, podda woli Allacha, kaza upiec barana i zgotowa kocio prosa i zaprosi siaczy na smaczny posiek. Po wieczerzy, gdy o zachodzie soca muezin wezwa wiernych do modlitwy, zapanicy umyli si, odmwili pobonie modlitwy i kady z nich wygosi dwa, trzy, a niektrzy nawet dziesi wierszy z Koranu za pomylno Anttiego. A po modlitwie powiedzieli: Nie wtpimy w Allacha, ale nawet Jemu atwiej jest dopomc czowiekowi, ktry sam sobie pomaga. I zostali u nas do pnej nocy, uczc Anttiego wszystkich tajnikw zapanictwa. Mnie za Abu el-Kasim wzi na stron i rzek: To wola Allacha i nigdy nie bdziesz mia lepszej okazji, aby rozejrze si po kazbie Selima ben-Hafsa. Moe uda ci si nawiza tam poyteczne znajomoci. Dam ci wic par sztuk srebra i zota, zawi je sobie w pasie, l gdyby ci si przytrafio upuci czy zgubi jedn z nich, nie schylaj si po ni, bo skpstwo nie przystoi w paacu wadcy. O pnocy Abu el-Kasim wyprosi zapanikw i poszlimy spa, a Antti wnet zacz chrapa a huczao w caym domu. Nie budzilimy go O wicie na modlitwy poranne, ktre odmwi za niego Abu el-Kasim. Dopiero gdy si sam zbudzi, zaprowadzilimy go do ani, a po kpieli do masau, ogolilimy mu gow, aby przeciwnik nie mg go szarpa za wosy, oraz naoliwilimy mu cae ciao najlepsz oliwa, jaka bya w domu. W poudnie znowu zjawili si tumnie zapanicy z bazaru i z wielkim haasem zanieli na wasnych barkach Anttiego strom uliczk wiodc do kazby, aby nie potrzebowa przed walk wyta uszkodzonej ydki. Zgiekliwy tum, obsypujcy Anttiego bogosawiestwami i pobonymi yczeniami, towarzyszy nam a do miejsca ka-ni przy wielkiej bramie kazby, ale gdy ludzie ujrzeli szeregi stranikw sutaskich oraz nabite na haki szcztki straconych skazacw, w tumie ucicho i niejeden przypomnia sobie, e ma wane sprawy w domu. Dua grupa zwolennikw wszelkiego rodzaju zapasw i zakadw towarzyszya nam jednak na zewntrzny dziedziniec. W bramie obszukay nas gruntownie strae, zmuszajc do zdjcia paszczy i skrupulatnie obmacujc nawet szwy i fady odziey, tak e sztuk byoby przemycenie do paacu choby tylko malekiego noyka. Z pierwszego dziedzica, otoczonego koszarami stranikw i budynkami kuchennymi, przeszlimy na drugi, wewntrzny, dziedziniec i znowu obszukano nas w bramie. Dalej nas nie dopuszczono. Przed nami wznosi si mur z furt zamknit piknie wykut krat, przez ktr wida byo na tarasie fontann i duo wiecznie zielonych drzewek. Na dziedzicu znajdowa si rwnie basen z wod, a pod daszkiem, opartym na smukych kolumienkach, sta tron sutana, wysany mikkimi aksamitnymi poduszkami i otoczony uzbrojonymi stranikami, ktrzy wskazali widzom miejsca. Arena bya niezbyt dua i wysypana piaskiem, dziki czemu zapanik mg spa na gow, nie amic sobie karku. Piasek utrudnia natomiast szybkie ruchy i riposty, tak e najwiksze znaczenie miaa jednak surowa sia. Wielka rzesza dworzan, eunuchw, mamelukw, Murzynw i uszmin-kowanych chopcw zebraa si wnet na dziedzicu. Zajli oni miejsca przed widzami, ktrzy przybyli z miasta. A w zakratowanych oknach nad tronem sutana pojawio si te wiele kobiet o twarzach zasonitych welonami. Brama w murze otwara si i po schodach zszed chwiejnym krokiem Selim ben-Hafs, otoczony przez swoich najbliszych wspbiesiadnikw. Oczy mia zapuchnite od naduywania opium, twarz, nasmarowana maciami, skrzywiona bya grymasem zego

humoru. Rozglda si dokoa z na wp otwartymi ustami, a dolna warga trzsa inu si bardziej ni zwykle. Dwaj zapanicy o dzikim wygldzie wystpili natychmiast na aren i zaczli si zmaga, a piasek kbi si wok nich. Unikali jednak starannie wyrzdzania sobie krzywdy, tak e walka wygldaa ra czej na symulowan. Tote Selim ben-Hafs szybko si znudzi, krzykn na nich gniewnie, aby zeszli z areny, i zdegradowa ich na nosicieli drzewa, co, o ile dobrze si orientowaem, raczej ich ucieszyo ni zmartwio. Podczas walki przesuwaem si powoli midzy widzami, zmieniajc ustawicznie miejsce, jak gdybym szuka lepszego punktu obserwacyjnego. Dziki temu miaem mono obej cay dziedziniec, zajrze za zasony w oknach oraz do kuchni. Nikt mi w tym nie przeszkadza, a w kocu wszedem do paacu, gdzie sale stay pustk, gdy wszyscy wyszli, aby przyglda si zapasom. Zaszedem nawet do piwnic i dopiero gdy zajrzaem do kuchni, spotkaem kuchcika, ktry zdumiony zapyta, czego szukam. Odparem: Jestem bratem synnego zapanika Antara, podobnie jak ty niewolnikiem, i szukam ustpu, gdy bardzo drczy mnie niepokj 0 wynik walki mego brata. Kuchcik okaza mi yczliwo i zaprowadzi do ustpu przeznaczonego dla suby, a gdy stamtd wyszedem, wdalimy si w przyjazn rozmow, przy czym on obsypywa mnie bogosawiestwami, gdy obdarzyem go za przysug dwiema sztukami srebra. Bardzo si tym ucieszy, pokaza mi du kuchni, opowiada, ile rozmaitych potraw dziennie przyrzdza si dla sutana, jak je zanosz i jak kada potrawa jest trzy lub cztery razy kosztowana przez kogo, zanim postawi j przed sutanem. Wypytywaem go te o kobiety haremowe, o ktrych tyle opowiadaa Giulia po spotkaniach w ani. A kuchcik umiechn si chytrze 1 odpar: Nasz wadca gardzi swoimi onami, zaniedbuje je i daje im zbyt wielk swobod. Wicej podobaj mu si modzi chopcy. Gdyby przypadkiem mia jeszcze par sztuk srebra, mgbym ci pokaza pewn tajemnic, ktra z pewnoci ci zabawi, bo jeste czowiekiem ciekawym. Grzebic w mieszku, upuciem jak gdyby przypadkiem sztuk zota na podog, ale nie schyliem si po ni. Kuchcik, wielce tym zachwycony, podnis monet z podogi, rozejrza si ostronie dokoa i zaprowadzi mnie wskimi schodkami do ciasnego korytarza, koczcego si elaznymi drzwiami. Nie jest to adna wielka tajemnica powiedzia. Drzwi te uywane s czsto, gdy kto z tego czy innego powodu nie chce, "by go widziano przy zotych wrotach prowadzcych do haremu. Otwieraj si bezgonie. I jeli kto wychodzi przez nie na zewntrz, wszyscy niewolnicy i sugi odwracaj si tyem, aby go nie widzie, gdy za przez nie wchodzi, olepia ich ciekawe oczy obfitym deszczem srebra i zota. W tej chwili usyszelimy dwik dzwoneczkw na dziedzicu i obaj pospieszylimy na dwr, aby zobaczy najciekawsz walk dnia. Ale podobnie jak w domu yda Sinana, idc za kuchcikiem miaem uczucie, e jestem strzeony i e niewidzialne oczy przez cay czas obserwuj kady mj krok. Tote przecisnem si szybko do boku Abu el-Kasima i ju tam zostaem, aby uwanie oglda walk, tak jakbym w mojej dopiero co zakoczonej eskapadzie nie mia innego celu prcz znalezienia ustpu. Na aren wystpili teraz Antti i czarny mistrz zapanikw suta-skich. Przy dwiku dzwoneczkw pozdrowili sutana, on jednak odpowiedzia tylko niecierpliwym skinieniem doni na znak, e walka ma si rozpocz. W teje chwili Murzyn run na Anttiego z pochylon gow i cisn gar piasku, aby go w ten sposb olepi. Antti zdy jednak w por odwrci twarz i zamkn oczy, po czym zwarli si z sob tak, e rozleg si trzask koci i mlask mini. Chwycili si nawzajem w pasie i prbowali przeama uchwyt przeciwnika. W rzetelnych zapasach Antti wyranie growa nad swoim przeciwnikiem i gdy ten spostrzeg, e nie starczy mu si, aby pokona Anttiego, wbi mu zby w rami i chcia jeszcze

ugry go w ucho. , Ale Antti tym razem wiedzia, jak si broni. Rozgniewany odpaci mu t sam monet i tak go ugryz w rami, e Murzyn rykn gono z blu, ku wielkiej uciesze Selima ben-Hafsa. Mimo przewagi Anttiego walka toczya si ze zmiennym szczciem, gdy i jego przeciwnik by wytrawnym zapanikiem i wci stosowa nowe chwyty i podstpy. Ale wszystko to nie pomagao i Antti by nadal gr, tak e widzowie zaczli podwysza stawki zakadw, stawiajc na jego zwycistwo, co sprawio, e sutan Selim spochmur-nia i obsypa swego czoowego zapanika stekiem obelg. Ten wiedzc, e walczy ju teraz o ycie, ucieka si do coraz perfidnie j szych wybiegw, prbujc wsadzi Anttiemu kciuk w oko, to znw usiujc kopn go w podbrzusze; nie dawa si, cho Antti wiele razy rzuci go na opatki, tak e wedug zasad dobrego zapa-nictwa Murzyn powinien by si uzna za zwycionego. Ale za kadym raeni podnosi si na nowo i z oczyma nabiegymi krwi rzuca si na Anttiego jak szalony, z pian na ustach usiujc zapa go rkami za gardo i udusi. W kocu udao mu si wsadzi Anttiemu palec w oko. Mj brat krzykn gono z blu, ale w tej samej chwili da si sysze trzask i rka sutaskiego zapanika zamaa si w mocnym uchwycie - Anttiego, ktry w chwil potem wcisn twarz przeciwnika w piasek areny. Antti sdzi, e na tym gra zostaa wreszcie zakoczona. Ale Selim ben-Hafs, rozgniewany na swego zapanika za to, e cign na. niego hab w oczach tylu widzw, da znak, by walka toczya si dalej. Wtedy Murzyn, nie zwaajc na bl w zamanej rce, otoczy zdrowym ramieniem nogi Anttiego i przewracajc go na ziemi usiowa wbi mu zby w gardo. Tote Anttiemu nie pozostao nic innego, jak krpujc rce przeciwnika, zama mu kark. Rozleg si przykry trzask, a Selim ben-Hafs wybuchn gonym miechem i wyrazi Anttiemu swoje uznanie. Wrczono mu chustk z pienidzmi, a take mieszek w nagrod od sutana, a Abu el-Kasim otrzyma honorowy kaftan na znak wielkiej przyjemnoci, jak walka daa sutanowi. Zabrano zwoki pobitego zapanika, a gdy widzowie zaczli si powoli rozchodzi, po nas przyszli sudzy i wezwali nas przed oblicze sutana. Zastanawialimy si, czego jeszcze moe od nas chcie, ale on nie bawi si w dugie rozmowy, tylko od razu zapyta Abu el-Kasima: Ile kosztuje twj niewolnik? A gdy Abu el-Kasim na te sowa wybuchn paczem i jak to byo w jego zwyczaju zacz rwa wosy z brody, zaklinajc si, e jest biednym czowiekiem, Selim ben-Hafs zniecierpliwiony zasoni uszy rkami i kaza mu w imi Allacha zaprzesta biada, po czym powtrzy pytanie: Ile chcesz za twego niewolnika? Rwnoczenie da znak jednemu ze sug, ktry wymownie zacz obmacywa gitki trzcinowy kijek. Abu el-Kasim starannie zdj z siebie honorowy kaftan, darowany mu przez sutana, podar na sobie stare szaty i wzywajc Allacha na wiadka zapewnia, e w caym Algierze ani nigdzie indziej na wiecie nie ma takiego drugiego zapanika jak Antar, cudowne dziecko natury, ktre rodzi si raz na sto lat. Lecz sutan nie sucha jego biada i zapewnie, ziewn i rzek: Przylij go jutro rano do mego paacu! Allach z pewnoci wynagrodzi ci za to swoimi askami. Podbiegli sudzy i ponieli sutana przez bram do parku przed paacem. A gdy zabieralimy si do odejcia, podesza do mnie stara kobieta, wrczya mi brudne zawinitko i szepna: Na imi mam Fatima, eunuchowie mnie znaj, ale gdyby o mnie pyta, daj im co za to. Rozwi to zawinitko, gdy bdziesz sam. i przeczytaj list, ktry tam znajdziesz, temu, dla kogo list ten jest przeznaczony. Schowaem wic zawinitko pod paszczem i wrcilimy wszyscy do domu Abu el-Kasima na ulicy przekupniw korzeni, gdzie ju czekao na nas mnstwo zapanikw i innych ludzi,

ktrzy chcieli pogratulowa Anttiemu zwycistwa. Zoyli mu rne dary i obsypali go bogosawiestwami, ale Abu el-Kasim, ugociwszy ich z do kwan min, szybko si ich pozby z domu i zamkn drzwi na gucho. Gdy ju opatrzylimy sice i. obraenia Anttiego, przypomniaem sobie o zawinitku, wyjem je, otworzyem i wytrzeszczyem oczy ze zdziwienia. W brudnej szmatce znalazem przepikny,, haftowany srebrem mieszek na pienidze, w ktrym byo sze sztuk zota i skrawek papieru. Gdy go rozwinem, okazao si, e jest to arabski poemat, napisany delikatn rk kobiec i opisujcy zalety cielesne Anttiego. Do poematu doczony by list. Przeczyta go nam. Abu el-Kasim, ktry powiedzia: To pisaa niewiasta, a nie jaki wybitny poeta. Jej zamiary s oczywiste. Nie bd przytacza pierwszych wierszy, gdy mogyby tylko uczyni tak naiwnego czowieka, jakim jest Antar, jeszcze bardziej zarozumiaym. Ale potem pisze ona, co nastpuje: Nie odrzucaj kobiety, ktra z przemonej mioci do ciebie czuje si chora i bezradna. Na dowd szlachetnych intencji posyam ci te sze sztuk, zota. Wystarczy, aby zapyta posaca, a dowiesz si o miejscu i czasie spotkania". Nieraz Antti otrzymywa delikatne wzmianki o przychylnoci jakiej kobiety. Ale wiersze wzbudziy w nim przyjemne nadzieje i nie by te zbytnio przygnbiony, gdy nazajutrz Abu el-Kasim zaprowadzi go do paacu i odda sugom Selima ben-Hafsa. Nie widziaem go przez kilka dni i nie przychodzi nawet na nauk do szkoy w meczecie, tak e bardzo si o niego niepokoiem. Take pies mj tskni za nim i obwchiwa wci jego puste oe. Ale po tygodniu Antti nagle przyszed do dornu, otwar sobie drzwi kopniciem i wszed ze piewem do wntrza, tak e sdziem, i zapomnia o swoich dobrych postanowieniach i znowu si upi. Odziany by w szerokie szarawary i kaftan z najcieszej tkaniny. Na gowie nosi wysok filcow czapk wojownika, a u boku wisiaa mu na szytym srebrem pasie krzywa szabla w srebrnej pochwie. Zrazu udawa, e nas nie poznaje,, i zapyta: Co to za rudera i kim jestecie, nieboracy, harujcy tu w pocie czoa? Dlaczego nie caujecie ziemi u moich stp? Czy nie widzicie,, e jestem mem wysokiego stanowiska? Pachnia pimem i wyglda w swojej chwale tak obco, e nawet mj piesek przestraszony obwchiwa jego buty z czerwonej skry. Abu el-Kasim za podnis pobonie rce ku niebu i rzek: Bogosawiony niech bdzie Allach! Pewnie przybywasz, Anta-rze, z darami od sutana Selima ben-Hafsa, ktremu oddaem ci na niewolnika? Antti zapomnia o udawaniu i odpar: Nie mw mi o tej wstrtnej bestii. Jego pami jest krtsza od kurzej i od wielu ju lat zaniedbuje on swoje ony, tak e biedne niewiasty gorzko si uskaraj i czekaj na przybycie oswobodziciela. Sutan nie przysya ci adnych darw, Abu el-Kasimie, gdy dawno ju o tobie zapomnia. Ba, od chwili kiedy przywdziaem ten strj wojownika, nie poznaje nawet mnie, gdy zaywa co dzie tyle opium, e chwilami nie wie, co jest snem, a co jaw. Ale z przyjacimi dziel si szczodrze tym, co posiadam. We wic, Abu el-Kasimie, ten mieszek w darze ode mnie. Rzuci Abu el-Kasimowi mieszek tak ciki, e biedak a si ugi pod jego ciarem. Nastpnie Antti uciska mnie i pieska, pozwalajc Raelowi poliza si pb twarzy i uszach. A gdy wzi mnie w ramiona, poczuem wyranie, e oddech jego pachnie winem. Przeraony rzekem: Antti! Antti! Czyby ju zapomnia o swoich postanowieniach i zama przykazania Proroka? Spojrza na mnie byszczcymi oczyma i odpar: Przykazania i nakazy Koranu nie obowizuj mnie, dopki nosz u boku szabl wojownika. Koran mwi wyranie, e nikomu nie wolno po pijanemu zjawia si na modlitw w gronie wiernych. I niech mnie diabe porwie, jeli kto moe upi si nie pijc wina. Wykazaa mi to wyksztacona i pena wyrozumienia niewiasta, ktrej cakowicie ufam.

To ona skonia mnie do skosztowania wina, abym w ten sposb mg w jej towarzystwie przezwyciy moj przyrodzon wstydliwo. Tote nie ple bzdur, mj przyjacielu. A ty, Abu el-Kasimie, otwrz nojlepsze wino, nie wyobraaj sobie bowiem, e nie wiem, co kryjesz w swoich licznych dzbanach. Nie zwraca najmniejszej uwagi na moje przestrogi, a powodzenie uderzyo mu do gowy tak, e nie pamita nawet wasnych przykrych dowiadcze. Aby rozproszy przygnbienie, musiaem i ja chwyci za puchar. I gdy w kocu Atau el-Kasim zobaczy, jak szybko wino znika z dzbana, zamkn drzwi na. trzy spusty i wrciwszy do nas: napeni sobie puchar i rzek: Skoro los postanowi, e moje cenne wino ma si zmarnowa, nieche przynajmniej zmniejsz strat, korzystajc z niego sam. A poniewa jestemy tu w czterech cianach i drzwi s zamknite, tak e nikt nas nie moe widzie, nie bdzie to nam te policzone jako grzech. Mocne wino szybko rozproszyo jego przygnbienie, a i mnie zrobio si lej na duchu, tak e nie martwiem si ju z powodu postpkw Anttiego i zachciem go, aby opowiedzia nam o swoich przeyciach. Usucha mnie i oto jak brzmiao jego opowiadanie: Gdy Abu el-Kasim zostawi mnie w rkach sug sutaskich, dugo siedziaem samotnie, opakujc mj los jak piskl, ktre wypado z gniazda. Nikt mnie nie pyta o imi ani o rodzicw i nikt nie zaprasza, abym co zjad. Ale niebawem podkrada si do mnie stara niewiasta, imieniem Fatima, zacza mnie pociesza i szepna, e wszystko obrci si jeszcze na dobre i e yczliwe spojrzenia ledz mnie zza zakratowanych okien. A wieczorem przysza ponownie i powioda mnie przez elazne drzwi, ktre otworzyy si przed nami bezgonie. Weszlimy do niewielkiej mile pachncej izby, ktrej ciany i podoga pokryte byy drogimi dywanami, i tam mnie zostawia. Gdy przez dusz chwil nic si nie dziao, poczuem si godny i zmczony, wycignem si na ou i zdrzemnem. A gdy si po jakim czasie zbudziem, izba owietlona bya wielu wonnymi lampami, a koo mnie siedziaa osonita welonem niewiasta w kwiecie wieku i wzdychajc tulia moj pi w pulchnych doniach. Przemawiaa do mnie jzykiem, ktrego nie rozumiaem, tote stopniowo zaczlimy si porozumiewa uywanym w tym miecie jzykiem Frankw. By nam milej czas schodzi, odsunem welon z jej twarzy, czemu ona prbowaa zrazu przeszkodzi, nie stawiajc jednak zbyt wielkiego oporu. Musz przyzna, e bya bardzo pikna i zupenie w moim gucie, cho wcale nie dzierlatka. Po chwili do izby wesza Fatima i postawia przed nami wiele wspaniaych potraw. I kiedy teraz o tym myl, odczuwam gd i tskni do rzetelnej pieczeni baraniej i porzdnej porcji kaszy po wszystkich tych smakoykach. Przyniosem mu jedzenie i na widok znajomych potraw Antti wyda okrzyk radoci, a podjadszy sobie cign: Gdy si ju nasyciem, chciaem okaza nieznajomej yczliwo i wziem j za rk. Wtedy westchna ciko i ja te westchnem, zrozumiaem bowiem, e taki jest dworski obyczaj. A gdy Fatima usyszaa nasze wzdychania, zlitowaa si i posza po dzban wina i puchary. Nastpnie owa zacna dama czytaa mi z Koranu, tumaczc jego nauki o wiele zrczniej ni niejeden uczony w pimie, tak e 7 Mikael, t. II wnet przezwyciyem swoje wtpliwoci i ostronie napiem si wina. Czuem si bowiem troch zakopotany w jej towarzystwie i miaem nadziej, e wino pomoe mi pokona moj wrodzon wstydli-wo. Nie mog wam opowiedzie, co si stao dalej. Powiem tylko tyle, e wnet znalelimy z sob wiele punktw stycznych. I zgodnie z nauk Koranu bylimy zmuszeni niejeden raz wstawa i obmywa si oraz odwiea wonnociami, a biedna Fatima bardzo si zniecierpliwia, gdy nie moga tej nocy zmruy oka i wci musiaa biega po stromych schodach po nowe wiadra czystej wody. Dopiero nad samym ranem, gdy ju piay kury, Fatima przyniosa mi ten strj, w ktrym mnie widzicie, i wyprowadzia z maej komnatki, egnanego w imi Allacha przez moj towarzyszk nocy. A w szatach moich znalazem mieszek peen zotych monet,

ktre moja towarzyszka kada tam za kadym razem, gdymy wstawali si obmywa. I dwie z tych monet ofiarowaem wiernej Fatimie, ktra tak gorliwie nam usugiwaa. Ledwie po pierwszym dniu spdzonym w koszarach zdyem wsta z modlitewnika po wieczornej modlitwie, gdy Fatima pojawia si znowu i wielu czuymi sowami wezwaa mnie ponownie do tego samego przyjemnego zajcia co ubiegej nocy. Take i tym razem moja przyjacika ukrya w mych szatach woreczek zotych monet, tak e nastpnego ranka byem bogatszy o wiele sztuk zota ni poprzedniego wieczoru. Lecz Fatimie sprzykrzyo si ju ustawiczne dwiganie wody na nasze ablucje i prosia, ebym nastpnego wieczoru przyszed wprost do ani sutaskiej. Z adunkiem drzewa na plecach, nie zatrzymywany przez nikogo, przeszedem wic Bram Szczliwoci i nikt mi w tym nie przeszkadza, a szlachetni eunuchowie pokazali mi nawet chtnie drog. W cieple ani spdzilimy wygodnie nock i nie brakowao mi tam ani jada, ani napoju. A gdy nadszed ranek, moja towarzyszka podniosa nabonie donie ku niebu i rzeka: Allach jest wielki, a ja mam dobr i wiern przyjacik, ktra nie wierzy w to, co jej opowiadam. Pozwl wic, drogi Antarze tak mwia, nie zmieniam ani sowa pozwl wic drogi Antarze, e tej nocy przyprowadz t moj wtpic przyjacik z sob do ani. Antti! wykrzyknem wstrznity twoje sowa przeraaj mnie i 'doprawdy nie wiem, co o tobie myle. Wystarczy, e pocieszasz dojrza niewiast, ktra wzdycha w samotnoci i za kadym razem nagradza ci za twoj pomoc. Ale wciga do bezwstydnej rozpusty take jej przyjacik, to ju za wiele. ss l ",-_-' I ja mwiem to samo przytakn Antti ywo ale ta pobona dama przeczytaa mi wiele wierszy z Koranu, wskazujc na wit tradycj i wyliczajc wszystkie wiadectwa i wiadkw tych wiadectw, a mi si zakrcio w gowie i nie pozostao nic innego, jak jej uwierzy. Poza tym jest to przecie kobieta wyksztacona, tak e ja, ciemny nieborak, nie mog wtpi w jej sowa. O wielki Allachu! wykrzykn Abu el-Kasim, podnoszc rce ku niebu. A Antti cign lekko zaczerwieniony. Ta dama pojawia si wic nastpnego wieczora razem z przyjacik. A gdy zobaczyem t drug, wcale nie aowaem mojej ustpliwoci, gdy bya, jeli to moliwe, jeszcze bardziej bujna ni Amina. I nie sdz, eby ktra z nich miaa powody do niezadowolenia. Take i ta druga niewiasta umiaa w delikatny sposb wtyka mi do mieszka sztuki zota, za kadym razem gdymy si obmywali. Dla wszelkiej pewnoci zostawiem mieszek na wierzchu, na marmurowej awie, i nie zawiodem si w moich nadziejach. Ale... ale.., Antti jkn bolenie i cign dalej: Jake jednak mogem przypuszcza, e nastpnego wieczora nie mniej jak trzy niewiasty bd wdziczy si przede mn jedna pikniejsza i bujniejsza od drugiej. Miaem z tym mnstwo roboty, aby adnej z nich nie zrani ani te adnej zbytnio nie sprzyja kosztem innych. Tote gdy nastpnej nocy wrciy wszystkie trzy na miejsce spotka w ani, przyprowadzajc z sob jeszcze czwart, skromnie zawoalowan towarzyszk, naprawd si rozgniewaem i owiadczyem, e wszystko na wiecie ma w kocu jakie granice. Postpie susznie wtrci Abu el-Kasim trwoliwie. Dopty dzban wod nosi, dopki si ucho nie urwie, i bardzo si zaczynam o ciebie niepokoi. Antti nie da sobie jednak przerwa opowiadania i wychyliwszy jeszcze jeden puchar wina, cign: Gdy nasta ranek i koguty zaczy pia na paacowym dziedzicu, Arnina rzeka: Masz cztery pobone ony, Antarze, i nie zaniedbae adnej z nich, lecz wypenie wszystkie przepisy Koranu co do postpowania z kobietami. Ale mj miesic koczy si i nie chc, aby kto inny mia z ciebie pociech w czasie, gdy ja nie bd zdolna do pilnowania moich praw. Id wic w spokoju, wspaniay Antarze, i pamitaj, e kocham ci do ostatka. Jedz i pij,

aby mia siy, gdy znowu.ka ciebie wezwa". Jestem wic, jak widzicie, teraz wolny i nie powinnicie mnie gani, nawet jeli niechccy zgrzeszyem. Byem do tego stopnia oszoomiony jego opowiadaniem, e nie mogem wydoby gosu. Abu el-Kasim skoczy tymczasem liczy pienidze i zamkn starannie mieszek do elaznej skrzyni. W kocu udao mi si we wzburzeniu wyjka: A wic to tak mam podzik za to, e staraem si dawa ci dobry przykad przez wszystkie te lata? Gdy tylko zejdziesz mi 2 oczu, wpadasz zaraz w takie bagno grzechu, e nawet mieszkacy Sodomy i Gomory zbledliby 2 zazdroci suchajc o tym. Byem tak zy, e mgbym bi Anttiego, a najbardziej zocio mnie to, e bez najmniejszego wysiku zdoby ask czterech monych dam i w nagrod za swoje usugi jeszcze cay mieszek zota, podczas gdy ja nie znaem nawet jednej yczliwej kobiety, ktra by szukaa mojej przyjani choby za darmo. Ale Antti nie troszczy si o nic, wsta i zostawi nas -naszemu losowi. Jego szerokie szarawary . wydyma wiosenny wiatr, a Abu el-Kasim dugo za nim patrzy, trzs sw mapi gow i mwi: Z powodu swej naiwnoci i miaoci ten osiek mgby nam duo pomc. Ale nie omielam si nawet szepn mu o naszych planach, bo te kobiety z haremu wnet wydobyyby z niego podstpem tajemnic. Czas rozstrzygnicia zblia si jednak, Mikaelu el-Hakim, wiatry wiosenne wiej i oswobodziciel nadciga od morza. Mylmy wic o rzeczach powaniejszych ni kolor oczu kobiecych. Musimy zdoby Algier goymi rkami, jak to obiecalimy ydowi Sinanowi. 5. Nazajutrz Abu el-Kasim zaprosi do siebie kilku najbogatszych kupcw z miasta, przyj ich krlewsk uczt i kaza Giulii wry z piasku. A gdy usyszeli jej sowa, zaczli rwa wosy z brd i mwili: A gdyby tak chorgiew Proroka rzeczywicie wysza z morza, aby uwolni nas od chciwoci Selima ben-Hafsa? Wszystko lepsze ni ta tyrania, ktra zmuS2a nawet najbogatszych, by wbrew przykazaniom Koranu kryli swoje bogactwa. Lecz wojownicy Selima ben--Hafsa maj ostre miecze, a jego oprawcy mocne konopne stryczki. Take Abu el-Kasim dar wosy z brody i mwi: Jestem kupcem, tak jak i wy, czsto wyjedam w podre handlowe i duo wtedy sysz rzeczy, ktrych nie wiedz bogaci i potni. Ostatniej jesieni mwiono istotnie, e wielki Chajreddin uzbraja okrty, zwouje dowdcw i zbiera dziaa, aby odzyska Algier dla Wysokiej Porty, nim dojrzej figi. Tote ubolewam nad waszym losem, bo jestecie bogatsi ode mnie i macie wicej do stracenia. Gdyby bowiem Chajreddin napotka na opr, smutno by si to dla was skoczyo. A ja doprawdy nie rozumiem, jak kto mgby chcie wystawia na szwank swj handel i mienie dla tych przekltych Hafsydw. Kupcy odparli: Polijmy wic potajemnie wie do Chajreddina, e nie bdziemy si opiera jego przybyciu, lecz przeciwnie, powitamy go gazkami palmowymi, gdy tylko przepdzi z miasta wojska Selima ben--Hafsa i utnie mu gow. Lecz Abu el-Kasim potrzsn gow i rzek z trosk: Niech mnie Allach strzee, bym mia mwi o tym, czego nie wiem, ale obawiam si, e wielki Chajreddin nie ucieszy si tak chud wieci. Mwiono mi, e pragnie wjecha do Algieru przez otwarte bramy, i chce, abycie go przywitali z gow Selima ben-Hafsa na zotej misie. Powinnicie poza tyrn obwoa w meczecie Chajreddina wadc Algieru i w ten sposb naprawi star zdrad. W zamian za to obiecuje przepdzi Hiszpanw i zniszczy ich twierdz u wejcia do portu. Z pewnoci te suto wynagrodzi tych, ktrzy okrzykn go wadc.

Kupcy zakrzyknli jak jeden m: Biada nam, to niebezpieczne sowa! Jake bowiem mamy goymi rkami pokona Selima ben-Hafsa i jego tysic okrutnych wojownikw, uzbrojonych w dziaa i miecze? Pewnie drczyy ci niedobre sny w czasie peni ksiyca. A na to Abu el-Kasim: Z pewnoci niem, bo we nie widziaem dziesiciu chytrych mw, ktrzy w swoim gronie 2ebrali dziesi tysicy sztuk zota i powierzyli te pienidze godnemu zaufania czowiekowi. Hassan, dowdca w bramie wschodniej, przymkn oko i wielbdy przeniosy w koszach ze zboem bro do miasta, a kupcy ukryli t bro po domach. Widziaem te dziesiciu mnych, z ktrych kady pomwi rozsdnie z innymi dziesicioma, a ci z kolei postpili tak samo. Nikt nie zosta zdemaskowany, bo tylko dziesiciu znao swoje nazwiska oraz nazwisko dowdcy. W moim nie dziao si to wszystko bardzo szybko, bo widziaem te bro ukryt w piasku przy zatoce i wielk flot eglujc po morzu i tylko wypatrujc znaku, aby zarzuci kotwice i wysadzi wojska po obu stronach miasta, by weszy w mury przez otwarte bramy. W moim przedziwnym nie poszo to wszystko skadnie, ale nikt nie odpowiada przecie za swoje sny. Kupcy zasaniali sobie uszy, aby nie sysze takich niebezpiecznych sw, inni znw wstrznici byli wysokoci sumy. Ale najstarszy z nich pogadzi brod i rzek: Gdybymy mieli tajemn fatw, moglibymy powanie zastanowi si nad spraw, cho Hafsydzi panowali nad nami przez trzysta lat. Mufti mgby udzieli takiej fatwy, a potem uda si w pielgrzymk i gdyby co si nie powiodo, Chajreddin zapewniby mu spokojn staro. Jestem gotw pomwi o tym z muftim, bom ju stary i niewiele spodziewam si od ycia. Teraz wic tylko chodzi 0 to, aby znale zaufanego czowieka, ktremu mona by powierzy owe dziesi tysicy sztuk zota. Macie go przed sob owiadczy Abu el-Kasim po prostu 1 dumnie. Kupcy nie chcieli zrazu zgodzi si na niego, ale gdy zapewni ich i zakl si na Allacha, Koran i wasn brod, e dziaa tylko dla wolnoci i nie chce niczego dla siebie, nie majc wyboru zmuszeni byli mu zaufa. I wieczorem, o zmierzchu, przywieziono do naszego domu elazn skrzyni, w ktrej znajdowao si dziesi skrzanych workw, a w kadym worku byo dziesi mniejszych woreczkw, w kadym za z nich po sto sztuk zota. Gdy z wielkim trudem udao nam si wnie skrzyni do domu, a Giulia posza spa, Abu el-Kasim pozamyka drzwi i okiennice i przeliczy starannie pienidze. A gdy suma si zgadzaa, rzuci si z radoci na kup zota, posypa monetami gow i ramiona i krzykn: Mikaelu el-Hakim! Czy widzia kiedy, aby biedak kpa si w zocie!? Nigdy w yciu nie widziaem takiej masy pienidzy naraz. Tote rzekem do Abu el-Kasima: Drogi mj panie i gospodarzu, wmy szybko pienidze z powrotem do woreczkw, najmijmy wytrzymaego wielbda i uciekajmy z tego miasta, nim bdzie za pno. Ale Abu el-Kasim odpar: Nie wd mnie na pokuszenie, Mikaelu el-Hakim, bo chyba nie zarobi duo na tej sprawie. Bro Chajreddina jest w pogotowiu, ale duo bdzie kosztowa przekupienie chciwego Ilassana, eby przepuci j do miasta. Musz te przekupi onierzy Selima benHafa, tote moemy by radzi, jeli uda nam si zachowa dla siebie poow tej sumy. Wszystko szo gadko. Przy karawanseraju pokazali si obcy o wychudzonych twarzach i poncych oczach i w roztargnieniu sigali czasem bezwiednie do mieczy, ktrych nie nosili. Biedni kupcy i rzemielnicy wzdychali w trwodze i spdzali bezsenne noce, ukrywa j < jak to im nakazywaa fatwa bro w swoich skadach i spichlerzach. A gdy mufti ogosi tajemn fatw, uda si w pielgrzymk i najstarszy z kupcw towarzyszy mu w podry, bo skoni go do tego cudowny sen. Drzewa owocowe zakwity i nie trzeba ju byo ogrzewa izb fajerkami. Przez cay czas chodziem z dusz na ramieniu, ale Abu el-Kasim uspokaja mnie:

 Ach, Mikaelu el-Hakim, tylko niebezpieczestwo jest przypraw ycia. Jak szybko czowiek nuy si wygodnym i spokojnym bytowaniem! Nic na wiecie nie daje takiego apetytu i tak dobrego snu jak groce niebezpieczestwo. Bo jedynie w takich okolicznociach czowiek potrafi susznie ocenia dni, ktre mu s jeszcze sdzone. Moe mwi tak tylko, aby sobie ze mnie zakpi, bo jczaem cae noce przez sen i strach pozbawi mnie zupenie apetytu. Ale gdy ciepe wiatry wiosenne wypeniy mi nozdrza balsamicznymi woniami kwitncych drzew owocowych, znajdowaem pociech w myli, e wszyscy ucinieni i biedni zostan moe teraz uwolnieni od samowoli okrutnego wadcy. I z jeszcze wikszym zapaem wyczekiwaem chwili, gdy Giulia zostanie moj niewolnic. Gdy pewnego ciepego dnia pracowaem przed kramem, zobaczyem jakiego modzieca zbliajcego si do naszego domu. Odziany by tylko w krtk tunik i jedwabny pas z frdzlami, do ktrych przyczepione byy. srebrne dzwoneczki. Pod kolanami mia przywizane jedwabne wstki, rwnie z takimi dwoneczkami, a na ramionach nosi lwi skr, ktrej przednie apy skrzyowane byy na jego piersi. Loki dobrze utrzymanych wosw opaday mu na ramiona i w swej prnoci kroczy z go gow. W rku trzyma oprawn w mikki safian ksik i idc ulic zaglda do niej od czasu do czasu, aby poczyta, jakby zupenie niewiadom, co si dzieje dokoa niego. Gdy szed, sycha byo z daleka delikatny dwik dzwoneczkw. By to najurodziwszy modzieniec, jakiego w yciu widziaem. Jego mikkie loki i czarna broda byszczay jak jedwab. Gdy podszed bliej i zobaczyem, jak jest pikny i jak szlachetn ma postaw, pozazdrociem mu wielce. Zatrzyma si przede mn i po arabsku zapyta: Mwiono mi, e przekupie pachnide, Abu el-Kasim, mieszka w tym domu. Jeli jeste przypadkiem jego synem, Allach doprawdy pobogosawi go. Miaem na sobie brudn odzie i donie moje wysmarowane byy maciami, tote uczucie niszoci, jakiego doznawaem wobec /przybysza sprawio, e odburknem: To jest kramik Abu el-Kasima, ale ja jestem tylko niewolnikiem i nazywam si Mikael elHakim. Nie mog ci zaprosi do rodka, bo pana mego nie ma w domu. Obcy spojrza na mnie promiennymi oczyma i wykrzykn: Tye wic jest Mikael el-Hakim? Opowiadano mi wiele o tobie. Zapytaem go nieufnie, czego sobie yczy. A on rzek: Nale do wdrownego bractwa derwiszw. Nazywaj nas sekt Sufi albo ebrzcymi o mio. Imi moje brzmi Mustafa ben-Nakir i nie jestem niskiego rodu, cho sam mieni si synem anioa mierci. Zadaniem moim jest wdrowa z kraju do kraju i od miasta do miasta, a w czasie wdrwki czytam perskie poezje, eby ucieszy sobie serce. Otworzy ksik i przeczyta miym gosem kilka dwicznych perskich wierszy, ktrych doprawdy przyjemnie byo posucha. Spodoba mi si od pierwszego wejrzenia, tote nie baczc na nieobecno Abu el-Kasima, zaprosiem go jednak do wntrza, a on nie da si dwa razy prosi i wszedszy zacz si rozglda dokoa tak ciekawie, e na wszelki wypadek schowaem garnuszek z drobn monet do wydawania reszty nabywcom. Przyniosem mu co do zjedzenia, a gdy podjad, zapytaem o wiar, ktr wyznaje. On za opowiedzia mi o sobie i swoich podrach. Urodziem si w Stambule, na granicy dwch czci wiata, w przepiknym miecie, ktre chrzecijanie nazywaj Konstantynopolem. Ojciec mj by bogatym kupcem, a matka greck niewolnic. Uczony Arab uczy mnie prawdziwej wykadni Koranu, a perski poeta pisania wierszy. Gdy skoczyem siedemnacie lat, spyno na mnie objawienie i nauka form modlitwy i sur Koranu w najsynniejszej medresie staa si dla mnie pustym dwikiem. Przyczyem si do bractwa Sufi, aby przy dwiku dzwoneczkw piewa i taczy na ulicach. A gdy si nam sprzykrzyo i to, udalimy si na wdrwk do obcych krajw, by zobaczy wszystkie formy i obyczaje ludzkiego ycia. Zwiedziem Bagdad, Jerozolim i Kair

i jeszcze nigdy nie aowaem natchnienia, ktre skonio mnie do porzucenia zbytku i szukania trudw i niebezpieczestw. yj w ubstwie i zaspokajam swoje potrzeby z jamuny, ale jeszcze nigdy dotd nie musiaem godowa. Sowa te oczaroway mnie, gdy wiara jego bya dla mnie czym nowym, cho podejrzewaem, e uczeni imami chyba jej nie uznaj. Zaczem go wypytywa o zasady tej wiary, a on spojrza na mnie jasnymi oczyma anioa i rzek: Najgbsz treci mojej wiary jest zupena swoboda, wiara moja nie uznaje adnych praw ani formu i jedynym prawem wyznawcy Sufi jest to, co mu dyktuje jego serce. Tote nosz z sob wszystko, co posiadam, abym na widok wyruszajcej karawany mg w kadej chwili przyczy si do niej, gdyby mi si spodoba chd jednego z wielbdw. Gdy ptak przeleci mi drog, mog pj za jego lotem, aby w guszy spdza czas na samotnoci i medytacjach. A gdy w porcie ujrz statek podnoszcy agle, zdarza si, e wiedziony nagym popdem wchodz na pokad tego statku. Kiedy za biaa do zamajaczy zza okiennej kraty i rzuci kwiat do moich stp, id bez najmniejszego wahania take za tym znakiem. Mustafa ben-Nakir opowiada mi jeszcze duo o swojej wierze i bractwie derwiszw. Chwilami przerywa, jakby nasuchujc echa wasnych dwicznych sw, i wtedy miaem uczucie, e na caym wiecie nie byo nic waniejszego od spdzania poudniowych godzin na podniosych rozmowach. Tote przybycie Abu el-Kasima zupenie nas zaskoczyo, tak bylimy pogreni w naszej rozmowie, on za zobaczywszy mnie podejmujcego obiadem zupenie obcego modzieca, z lwi skr na grzbiecie i obwieszonego dzwoneczkami, zacz rwa wosy z brody i krzycze: Co to ma znaczy, Mikaelu el-Hakim!? Dlaczego leniuchujesz w najlepszej porze dnia? Doprawdy gdybym by wikszy i silniejszy, wzibym si zaraz do kija! Mustafa ben-Nakir wsta i przywita go z szacunkiem, dotykajc doni czoa i podogi, i rzek ku memu ogrornnenu zdziwieniu: Mwiono mi, e oswobodziciel nadejdzie od morza, gdy ksiyc bdzie w nowiu. Gdy tylko zobaczy ognie sygnaowe, wysadzi ludzi na ld. Pod oson nocy zbli si oni do miasta, aby o pierwszym pianiu koguta wkroczy przez bramy. Bismillah i tak dalej odpar Abu el-Kasim pospiesznie. ^~ Dlaczego nie mwie tego od razu? Na stokach gry w pobliu paacu, w dwch na wp rozwalonych ruderach, nagromadziem atwo zapalne materiay. Gdy strae pospiesz tam, aby gasi poary, kilku dzielnych bdzie mogo wedrze si do kazby. W ten sposb ubijemy dwie muchy za jednym zamachem. Jakie jednak jest twoje zadanie, pikny modziecze? Mustafa popatrzy na niego zdziwiony i odrzek: Przyniosem ci wiadomo i nie mam ju teraz innego zadania, jak tylko i za gosem serca i robi, co mi si spodoba. Zostawiam ci wic pod opiek Allacha i id poszuka jakiego gocinnego domu, gdzie si rozumiej na poezji. Zabiera si do odejcia, lecz Abu el-Kasim pooy mu rk na piersi i zatrzymujc go rzek: Nie opuszczaj nas, nosicielu dobrej nowiny. Porozmawiajmy raczej z sob poufnie, udziel mi dobrej rady, bo wiele jeszcze pozostao trudnoci, cho Allach porazi Selima ben-Hafsa lepot. Allach, Allach! powiedzia Mustafa pobonie. Wszystko dzieje si zgodnie z Jego wol i to On wybiera najdogodniejsz chwil do dziaania. Bowiem armia hiszpaskiego cesarza zamknita jest w Neapolu i oblegaj j przewaajce siy krla Francji. Take flota cesarska jest pobita, a Doria, ktry jest na subie u krla francuskiego, zamkn port w Neapolu. Tote cesarz ma teraz inne troski ni Algier. Tak mi mwiono. Nie mogem uwierzy wasnym uszom i wykrzyknem: Jak to moliwe, przecie jeszcze nie ma roku, jak sam braem udzia w zdobyciu Rzymu dla cesarza, i cae Wochy byy wtedy w jego rkach.

Lecz Abu el-Kasim uciszy mnie mwic: Ufajmy oswobodzicielowi. Jeli przyspiesza bieg wydarze, ma z pewnoci po temu powody. Pojutrze jest nw ksiyca. Tote najlepiej bdzie, Mikaelu, jak odmwisz medlitwy i w ten sposb przygotujesz si do twego zadania. Zdziwiony jego sowami zapytaem: Czybym nie wykona moich zada wedug najlepszych moliwoci i nie usucha twoich rozkazw? Czeg jeszcze dasz ode mnie, drogi panie rnj, Abu? Abu el-Kasim popatrzy na mnie chodno i odpar: Pojutrze o pierwszym kurze musimy poda oswobodzicielowi gow Selima benHafsa na zotej misie. Suszne jest wic, abymy si podzielili prac. Ty mi dostarczysz gowy Selima ben-Hafsa, ja za postaram si o najwspanialsz zot mis. Serce stano mi w gardle i mimo upau zaczem szczka zbami, tak e nie mogem wykrztusi sowa. A Mustafa ben-Nakir przygldajc mi si ze wspczuciem rzek: Napij si wody, Mikaelu el-Hakim, moe ci to przyniesie ulg. Nie obawiaj si, bo mwiono mi, e w sprawie tej wydana zostaa fatwa, wic zadanie twoje nie jest grzechem. Przeciwnie, wykonasz czyn miy Bogu, ucinajc gow Selimowi ben-Hafsowi. I jeli tylko n bdzie do ostry i nie uwinie w krgach szyjnych, czynno ta nie jest nawet zbyt cika do wykonania. Aby unikn ich spojrze, cofnem si pod cian, ale Abu el--Kasim spostrzeg mj strach i zacz mnie aja: __ Wic nie masz do mnie zaufania, Mikaelu? Cierpliwie utkaem sie, aby ci wszystko uatwi. W paacu masz twego brata Antara, na ktrym moesz polega. Starszy eunuchw jest przekupiony. Da-lila pjdzie z tob, aby wry z piasku, a Selim zostanie upiony najmocniejszym kreteskim odwarem z zi. l ., A Mustafa dotkn mego ramienia i rzek: \, Mikaelu el-Hakim! Przypade mi do serca i pjd z tob, aby ci doda odwagi radami, a zwaszcza dopilnowa, eby wykona swoje zadanie, i to w por. Nie obawiaj si wic, bo kamie moe spa i zmiady ci gow zarwno tutaj w domu, jak w Ogrodzie Szczliwoci w paacu Selima. Jeszcze nie zdyem otrzsn si z wraenia, gdy Abu el-Kasim nastawi uszu i rzek: Na Allacha! A to co znowu!? Podniosem gow i usyszaem huk dalekich strzaw. Wybieglimy na ulic, gdzie ju toczyli si ssiedzi, nasuchujc i podnoszc w gr rce ze zdumienia. Nie byo adnej wtpliwoci. Strzay rozlegay si z paacu Selima ben-Hafsa na stoku gry. Wiatr nis echo krzykw i szczk broni. A potem hukn strza dziaowy, na ktry jak echo odpowiedziao inne dziao z hiszpaskiej twierdzy u wejcia do portu. Allach jest wielki! mamrota Abu el-Kasim, bliski paczu. Wszystko stracone. W miecie zrobi si zgiek, ludzie zaczli biega po ulicach, kupcy szybko zamykali sklepy i bramy domw. A Mustafa ben-Nakir podnis rk i przygldajc si wypielgnowanej doni rzek: Allach jest wielki i nic si nie dzieje bez Jego woli. Chodmy jednak zobaczy, co si tam stao! Pobieglimy strom uliczk wiodc do kazby. Na ciasnym placu strace przed bram zgromadzio si ju mnstwo zaniepokojonych ludzi, ktrzy ywo wypytywali si nawzajem, co si stao. Ale wida byo tylko paru nasroonych onierzy, ktrzy z broni gotow do strzau stali i dmuchali na lonty, aby lepiej pony, oraz gniewnie upominali tum, by trzyma si z daleka. W kazbie ucich szczk broni i syszelimy tylko wrzaski onierskie, ale nie mona byo zgadn, czy krzycz z gniewu, czy z radoci. W tumie mwiono, e kilku kuchcikw i nosicieli drzewa ucieko przez mur z paacu po sznurze. Biegli podobno w d zbocza, trzymajc si za gowy i krzyczc, e Selim ben-Hafs zupenie nagi goni po Ogrodzie

Szczliwoci z szabl w rku i cina kadego, kto mu popadnie pod rk. Nikt jednak nie umia powiedzie, czy ta pogoska jest prawdziwa. Za chwil zobaczylimy ponad pidziesiciu uzbrojonych w arke-buzy Hiszpanw, ktrzy w dobrym szyku nadeszli od portu pod kazb. Przed nimi szed hiszpaski konsul, wymachujc ywo rkami. Hiszpanie zatrzymali si przed zamknit bram, a ich dowdca dononym gosem zapyta stranikw, co si stao i dlaczego w kazbie pady strzay. Zada te, aby otwarto wrota. W strzelnicach murw ukazay si liczne twarze woskich i hiszpaskich renegatw, ktrzy nawoywali drwico Hiszpanw, aby wrcili do twierdzy, gdy nie maj tu nic do roboty. Tum oywi si i zacz obrzuca Hiszpanw obelgami, kamieniami i wielbdzim ajnem. Ci poczytali to sobie za wielk ujm i zagrozili dobyciem biaej broni, cho przeraony konsul ostrzega ich i wzywa, eby nie czynili nierozwanych krokw. Ale dowdca Hiszpanw mia ju do jego bekotu i kaza swoim ludziom wycelowa na bram mae dziako, ktre Hiszpanie przycignli z sob z twierdzy. Wtedy brama otworzya si ze zgrzytem zawiasw i Hiszpanie ruszyli z miejsca, chcc wej do rodka. Ale okrzyk radoci zamar im w gardach, gdy nagle ujrzeli pod sklepieniem gotowe do strzau dziaa, obok za grup jedcw, wywijajcych krzywymi szablami i z trudem poy.strzymujcych rumaki. I nie wierzyem wprost wasnym oczom, gdy przy dziaach zobaczyem w bramie Anttiego z poncym lontem w doni. Widocznie nie obchodzi si z nim zbyt ostronie, bo gdy si odwrci, aby powiedzie co do jedcw, jedno z dzia wypalio i kul uderzya w zwarte szyki Hiszpanw, obalajc wielu z nich na ziemi. Gdy jedcy to zobaczyli, nie mogli ju duej utrzyma koni, lecz wbili im ostrogi i z dobytymi szablami uderzyli na Hiszpanw. Abu el-Kasim zapa si oburcz za gow i woa: Czy to sen, czy jawa? Mimo to nie straci przytomnoci umysu, lecz zaraz chwyci za rami witego marabuta i wezwa go do ogoszenia fatwy przeciw Selimowi. Bdc za czowiekiem ostronym, natychmiast schroni si za rozwalon ruder z atwopalnymi materiaami i zacz krzesa ogie, aby j podpali. Tymczasem ja pospieszyem na pomoc Ant-tiemu, gdy widziaem, jak pad pod naporem pdzcych koni, i baem si, e zosta stratowany. Ale on podnis si nietknity, otrzepa z pyu i zdumiony zapyta: Co si stao i skd si tu wzie, Mikaelu? Uciekaj jak naj szybciej, bo wyglda na to, e si tu zrobi prawdziwa wojna, cho wcale nie miaem tego zamiaru i strza pad przypadkowo. Na szczcie wszystko jest z gry przewidziane, ale bynajmniej nie chciaem wywoa nowej awantury, gdy dopiero udao nam si przywrci spokj i porzdek w paacu. Zwrciem uwag, e bije od niego mocny zapach wina. Ale nie miaem okazji nic powiedzie, bo zapa mnie za rami i popchn tak, e wyleciaem z bramy jak z procy. I nie miaem innego wyjcia, jak szuka zaraz schronienia, bo Hiszpanie strzelali z arkebuzw i wymachiwali mieczami, lud woa o wit wojn, a rudera podpalona przez Abu el-Kasima zapona jasnym ogniem. Zaczem wic biega w kko jak sposzona kura, dopki Abu i Mustafa nie zapali mnie za rami, nie potrzsnli mn, aby doprowadzi do oprzytomnienia, i nie zapytali, dlaczego mamelucy Selima ben-Hafsa uderzyli na Hiszpanw. Odparem uczciwie, e nie mam zielonego pojcia, i zaklinaem ich, aby ratowali Anttiego, gdy Hiszpanie z pewnoci go powiesz, jak go dostan w swoje rce. Hiszpanie jednak mieli tymczasem inne kopoty na gowie, gdy trudno im byo wydosta si z wskiej uliczki z powrotem do portu. Wielu z nich zostao tam, gdzie padli, broczc krwi, na dole za, w samym miecie, na wycofujcych si runo zewszd mrowie ludzi z broni w rku. Take z dachw obrzucano ich kamieniami, oblewano wrztkiem i zrzucano na nich cikie belki. Tote mamelucy Selima ben-Hafsa, ktrzy ochonli ju z pierwszego zapau i

poczuli respekt przed broni paln Hiszpanw, wycofali si z powrotem do kazby, pozostawiajc ludowi ostateczne rozprawienie si z intruzami. Take i my, Abu, Mustafa i ja, pobieglimy do kazby szuka Anttiego. Za par sztuk srebra stranicy zgodzili si go przywoa. Po chwili pojawi si w bramie i zapomniawszy widocznie, e widzia mnie dopiero niedawno, zdziwiony wykrzykn: Na Allacha, dlaczego stoicie tu, drogi bracie mj, Mikaelu, i panie mj, Abu? Chodcie bliej i wecie udzia w naszej radoci! Przeraony odparem: Na mio bosk, Antti, chyba nie jeste pijany? Chod raczej z nami, a ukryjemy ci przed gniewem Selima ben-Hafsa! Antti popatrzy na mnie nic nie rozumiejc i rzek: Bredzisz, Mikaelu? Selim ben-Hafs nie yje, a ja su, jak umiem najlepiej, jego synowi, Mohamedowi ben-Hafsowi, bogosawione niech bdzie imi drogiego chopca. Abu el-Kasim wrzasn jak oparzony i zapyta: Mwisz prawd, Antarze? Jak to moliwe, e Selim ben-Hafs zmar tak nagle i nieoczekiwanie? Przecie nie by nawet chory, cho zjada zbyt wiele opium? Antti unika naszych spojrze, zaciera z zakopotaniem donie, a wreszcie odpar: Ludzie sdz, e polizn si w ani i zama sobie kark. Ale prawd mwic, niestety, to ja mvi go skrciem. Stao si to cakiem przypadkowo i przez pomyk, ale waciwie zrobiem to w obronie wasnego ycia, no i byem te troch podpity. Boe w niebiesiech! wykrzyknem ze zgroz. Wic naprawd zabie Selima benHafsa i przez twoj gupot pokrzyowae wszystkie moje plany? Zaczynam teraz rozumie, e Stwrca da ci gow tylko po to, aby sobie mg uciera nos. Antti rozgniewa si i wybuchn: Nie ple, Mikaelu, bo czuj jeszcze szum w gowie, i nim si powstrzymam, mog ci uderzy. Dlaczego opakujesz los Selima ben--Hafsa? Nie ma czego aowa, cho naturalnie przykro rni, e to ja skrciem mu kark. Ju lepiej opakuj dwch sutanw, ktrzy panowali dzisiaj po nim. Bo szczerze mwic, ten Mohamed ben-Hafs, syn Selima, jest ju trzecim nastpc swego ojca. W tej chwili nadbiegli onierze, wzywajc Anttiego do agi. Poszed za nimi niepewnym krokiem, zostawiajc nas pod opiek stranikw. Przysiglimy wic w cieniu, ale zaraz poderwalimy si znowu na rwne nogi, gdy z domu agi, dokd, uda si Antti, rozlegy si nagle dzikie wrzaski i strzay. Mylaem, e nie zobacz ju nigdy mojego brata, ale widocznie jeszcze nie znaem go dobrze, bo po chwili do nas wrci. Zatacza si jeszcze bardziej ni przedtem, a za nim biega zgraja rozwrzeszczanych odakw. Na gowie mia turban agi, ozdobiony pkiem pir, osadzonym w oprawie z drogich kamieni. Westchn i rzek: Niech mi Allach wybaczy moje liczne grzechy. Widocznie piem dzi zbyt duo i nie wiem ju, co wyrabiam. Powstrzymujcie mnie wic, drodzy przyjaciele, bo w kocu sam sobie rozbij nos. Musiaem bowiem zabi ag, cho wiem, e podniesienie rki na przeoonego to najwiksza zbrodnia, jakiej moe si dopuci onierz. Na swoj obron mog tylko powiedzie, e by to doprawdy niedobry czowiek, ktry knu spiski na ycie maego Mohameda. A wtedy nikt ju nie zostaby przy yciu, aby zasi na tronie Seima. Aby wic zapobiec oglnemu chaosowi, zabiem ag i wziem jego turban, bo szkoda byoby wyrzuci taki cenny turban, wysadzany drogimi kamieniami. Teraz jednak pomcie mi, ty, Mikaelu, i ty, mj drogi panie Abu, bo potrzebuj dromadera. Mylaem, e Antti straci resztki zmysw, ale Abu domyli si, e Anttiemu chodzio o dragomana,.aby suy mu jako tumacz. Ysri-dzc, e Antti ju nie wie, co wygaduje, zaczem namawia Abu j Mustaf, eby da mu jaki nasenny rodek na odespanie przepicia, gdy nie jest odpowiedzialny za swoje czyny. Ale w teje chwili z wewntrznego dziedzica

paacu przyby otoczony onierzami rozgniewany eunuch z sutaskim sygnetem na palcu. Za nim za kilku sucych dwigao wielk okut elazem skrzyni. onierze zakrzyknli jednym gosem, e przynosz kas sutana do podziau midzy jego wiernych wojownikw. Zrobi si cisk i zgiek, a eunuch, ktry na prno wymachiwa sutaskim sygnetem, bezradnie zasania skrzyni wasnym ciaem. Wtedy Antti utorowa sobie drog do skrzyni, zapa eunucha za kark i odrzuci na bok, woajc rwnoczenie na pisarzy, aby prowadzili rachunki przy podziale kasy, gdy kady bdzie dostawa swj udzia. I o dziwo, rozbestwieni odacy natychmiast go usuchali i potulnie ustawili si w szyku wedug rangi i stanowiska. I czekali spokojnie na swoj kolej, uwaajc za wielki zaszczyt, gdy Antti paln ktrego w ucho lub szturchn kuakiem w pier, wymylajc im od pijanych wi. Drcy ze strachu pisarze usiedli na ziemi i rozoyli przed sob dugie spisy onierzy, a eunuch otworzy skrzyni z klucza, rozoy z westchnieniem ramiona i odsun si na bok. Wtedy Antti podnis wieko, zajrza do skrzyni, wsadzi do niej gow i wykrzykn ze zgroz: Selim ben-Hafs, niech imi jego bdzie przeklte, oszukuje nas nawet po mierci! Gdy umar biedniejszy ni najpodlejszy poganiacz osw i nie zrobi tego ani o chwil za wczenie. Podbiegli onbaszowie i oni rwnie, osupiali, patrzyli w gb skrzyni, w ktrej nie byo nawet tyle zota, by starczyo po jednej sztuce na gow. Ale wnet otrzsnli si ze zdumienia i owiadczyli: My jestemy biedni, ale miasto jest bogate. Spieszmy wic do miasta i bierzmy, co si da, zanim przyjd Hiszpanie i zagarn wszystko. Antii podrapa si w gow i rzek: Kirnesz jestem, aby wam si sprzeciwia? Sto gw myli z pewnoci lepiej ni jedna. Zastanwmy si jednak dobrze, nim spldrujemy miasto, ktre wielki sutan odda pod nasz opiek. A Abu el-Kasim wybuchn paczem i zacz baga, aby poczekali, dopki nie przyniesie z domu zota, ktre zaoszczdzi na staro, a ktre teraz chce rozda onierzom. Starczy tego po cztery sztuki na gow. Pobieglimy wic z Abu el-Kasimem w kierunku domu, a Antti i Mustafa przekonywali onierzy, aby mieli cierpliwo. Biegnc przez miasto widzielimy, jak pozostali przy yciu Hiszpanie odpywali z portu do twierdzy, a ludzie stojcy na brzegu wygraali im rozmait broni. I ledwie dobieglimy do domu Abu el-Kasima, gdy dziaa twierdzy zagray i okrga kula z hukiem uderzya w ssiednie domostwo. Abu el-K,asim doda mi jednak odwagi i szybko wykopalimy skarb spod podogi, woyli worki z pienidzmi do skrzyni i zaadowali skrzyni na osa, ktrego los przysa pod sam dom. Gdy przybylimy z naszym adunkiem na dziedziniec kazby, zastalimy onierzy siedzcych spokojnie na ziemi i przysuchujcych si Mustafie, ktry cudownymi sowy opisywa rozkosze czekajce ich w raju. Gdy spoceni i zziajani z krzykiem nadbieglimy z naszym osiokiem, Mustafa rzuci nam spojrzenie pene wyrzutu, e przerwalimy jego dwiczne wywody. Tymczasem Antti, ktry drzema na wieku skrzyni sutana, ockn si, zerwa na rwne nogi i rzek: Niech was Allach bogosawi, Mikaelu, i ty, mj panie Abu! Przychodzicie w sam por, bo mi ju strasznie wyscho w gardle. Pjd teraz zasign rady Aminy i jej syna, ktrego zrobiem sutanem, bo matka jego przysiga mi, e jest on potomkiem Selima ben-Hafsa. Co prawda zacna niewiasta niezliczone razy gorzko si skarya, e Selim benHafs cakiem j zaniedbywa wanie w czasie, kiedy ten jej syn powinien by poczty. Ale z chwil gdy udao jej si udusi dwch starszych synw Selima, nie mamy ju adnych innych sutanw do wyboru. Mustafa zamkn persk ksik, z ktrej w przerwach opowiadania czyta onierzom poematy, westchn i rzek:

 Chodmy wic poszuka syna Selima ben-Hafsa, Mikaelu el-Ha-kim, bo rozdzielenie tych pienidzy zabierze duo czasu, a ja ju przygotowaem onierzy na przyjcie oswobodziciela. Poszlimy wic wawo do paacu, mijajc wewntrzny dziedziniec, na ktrym leay tu i wdzie okrwawione trupy. Lecz Antti prowadzi nas bez zatrzymywania si do Ogrodu Szczliwoci, odpychajc na bok wystraszonych eunuchw, a gdy tylko minlimy zot bram, rozejrza si dokoa zamglonymi oczyma i zamrucza: Chodmy do ani, bo zdaje mi si, e zostawiem tam zanurzone w wodzie dwa nietknite dzbany wina. Z pewnoci lunatyka poprowadzi nas krtymi korytarzami do ani, uklk przy basenie, wyowi z wody dzban wina, zama piecz, przechyli dzban do ust i pi tak chciwie, e sycha byo tylko nieprzerwane bulgotanie wina w gardle. Rozejrzaem si dokoa i spostrzegem martwe ciao Seima ben -Hafsa, lece na marmurowej awie. Nie by to pikny widok, bo ciao sutana byo teraz jeszcze bardziej sine i nabrzmiae ni za ycia. Eunuchowie, ktrzy zajmowali si zwokami, zniknli jak cienie na nasz widok. Mustafa ben-Nakir usiad na awie, u stp zmarego, na skrzyowanych nogach i rzek: Wszyscy musimy kiedy umrze i kada chwila naszego ycia okrelona jest z gry. Jest te wol Allacha, e siedzimy tu teraz w tej ani, aby mg oczyci swoje sumienie i abymy potem wszystko uoyli jak najlepiej. Mw wic, zapaniku Antarze, i nie zwlekaj! Antti wpatrzy si w niego, czkn, pomaca piropusz na turbanie i odpar z uraza: Nie jestem adnym zapanikiem, lecz ag sutana. I nie stao si tu nic takiego nadzwyczajnego. Ze jzyki zaczy rozpuszcza brzydkie suchy i wmawia sutanowi, e pluj w jego oe, co jest wierutnym kamstwem, gdy nigdy nawet na oczy nie widziaem jego oa. Dzi rano sutan Selim ben-Hafs przybieg do ani nagusieki, aby wypoci z siebie opium, a gdy mnie zobaczy, wpad w furi i woa o swoj krzyw szabl. Jego ona Amina, ktra w owej chwili te bya w stroju, jakiego ongi uywano w raju, usiowaa uspokoi go czuymi sowy, abym przynajmniej zdy woy szarawary. Ale sutan na widok ony wpad w jeszcze wikszy gniew, musielimy wic zaryglowa drzwi ani, aby naradzi si z Amin, jak go uspokoi. Amina orzeka, e nie ma innej rady, jak zrobi to si, i zabraem si zaraz do rzeczy, ale niedobry sutan opiera si mocno. A poniewa byem troszk podchmielony, nie mogem dobrze obliczy swoich si. cisnem go cakiem leciutko, ale w teje chwili skrciem mu kark ku wielkiemu przeraeniu mojemu i Aminy. Antti otar z z kcika oka, a Mustafa ben-Nakir, patrzc na swoje pomalowane paznokcie, zapyta: I co potem? Potem? powtrzy Antti trc skronie, aby odwiey pami. Amina orzeka, e to wola Allacha i e musimy mwi, i sutan polizn si na gadkiej pododze i padajc skrci kark. A potem nagle wybiega z ani, woajc, e czekaj j inne, waniejsze sprawy i obiecujc przysa ag i eunuchw na wiadkw tego, co si stao. Eunuchowie pooyli Selima ben-Hafsa na marmurowej awie, zwizali mu palce u stp i zaczli woa o nowego sutana. Ja za wziem ag pod rami i poszedem z nim z powrotem do koszar, bo uwaaem, e ju nie mam nic do roboty w paacu. Aga wydawa mi si bardzo miym czowiekiem, ale musiaem si widocznie omyli, 8 Mikael, t. II bo jak sobie wanie przypominam, pniej go zabiem. W kadym razie nosz obecnie jego piropusz na turbanie. Dotkn turbanu, wzdrygn si i cign: Co to ja chciaem takiego powiedzie? Ach tak, zaczy si ktnie, kto bdzie nowym sutanem, bo Selim taen-HaJ!s mia dwch synw oprcz syna Aminy Mohameda, grzecznego i posusznego chopca. Dwch starszych chopcw obwoano sutanami rwnoczenie i doszo skutkiem tego do bjki. Amina jednak z pomoc najwierniejszych

eunuchw udusia obu synw Selima, a dla wszelkiej pewnoci take ich matk. A gdy jej robiem z tego powodu wyrzuty, zapytaa, czy wolabym widzie uduszon j i jej syna. Taki bowiem jest obyczaj w tym kraju, e nowy wadca nie pozostawia przy yciu adnego konkurenta. Amina daa mi te do zrozumienia, e zamierza wzi mnie za ma, abym broni jej syna, dopki nie doronie. Ale cho nie mam nic przeciw Aminie, ktra jest kobiet bujn i szlachetn, to jednak nigdy nie mylaem o maestwie z ni, gdy kobieta, ktra tak zrcznie obchodzi si ze stryczkiem, nie nci mnie zbytnio. Zacz gniewnie przywoywa Amin i tak by pijany, e ledwie mg si utrzyma na nogach. Ale Mustafa ben-Nakir dowiedzia si ju, czego chcia, podnis si i rzek: Zapaniku Antarze! Zrobie swoje, a teraz powiniene odpocz. Nie ma innego sutana prcz Solimana, pana mego, sutana sutanw. W jego imieniu obejmuj t kazb- we wadanie, dopki nie przyjdzie oswobodziciel, by nagrodzi wzgldnie ukara kadego stosownie do jego zasug. Niewolniku Mikaelu, odbierz swemu bratu miecz, ktrego on ju nie moe duej nosi. Nastpnie odrb gow Selimowi ben-Hafsowi, abymy mogli umieci j na zotej misie i ukaza ludowi na szczycie kolumny. Na nim wygas rd Hafsydw i intrygi kobiet nie bd rzdzi tym miastem, lecz tron pozostanie pusty, dopki nie przybdzie oswobodziciel. Mwi tak rozkazujco, e nie odwayem mu si sprzeciwia, lecz chwyciem miecz Anttiego i ciem gow Selimowi ben-Hafsowi, mimo e byo to dla mnie ogromnie niemie. Wanie gdy miaem odda Anttiemu miecz, do ani wesza gromada wspaniale odzianych eunuchw i czarnych niewolnikw, wrd ktrych szed chopak w bogato zdobionym kaftanie, potykajc si o zbyt dugie poy, prowadzony przez matk za rk. Gdy Antti zobaczy t kobiet, poderwa si niezdarnie i zmieszany powiedzia: To ty, droga Amino? A to twj syn Mohamed. Gdzieecie si podziewali? Bo ja troszeczk sobie podpiem. Gdy bujna niewiasta ujrzaa Anttiego w tak poaowania godnym stanie, zapomniaa o zakrywaniu twarzy welonem, tupna nog i zawoaa: Nigdy nie powinnam bya polega na tym nieobrzezacze i jego : wiaroomnych obietnicach. Gdzie jest skrzynia z pienidzmi, dlaczego onierze nie obwouj mego syna sutanem i jak moge tak zhabi cia.o mego pana? Powinnam kaza ci podern gardo, gdy i tak uywasz go tylko po to, aby je zanieczyszcza wbrew przykazaniom Proroka. Bo... bogosawione niech bdzie imi Jego wyjka Antti, chwiejc si na nogach i tumic czkawk, a ja staem bezradny nie wiedzc, co zrobi z odcit gow Selima benHafsa. Tymczasem rozgniewana niewiasta zdja z nogi czerwony pantofel i zacza nim okada Anttiego, ktry usiowa zasoni sobie gow obu rkami. W kocu zdara mu z gowy turban agi, rzucia na ziemi i podeptaa pogardliwie, dyszc z gniewu. I nie wiem, co by si stao z Anttim, gdyby Mustafa ben-Nakir nie wystpi naprzd z brzkiem dzwoneczkw i nie rzek: Zakryj twoje oblicze, bezwstydna niewiasto, wracaj do haremu i zabierz twego bkarta! Nie mamy z tob nic do gadania i niech Allach ci ukarze, skoro w taki sposb traktujesz czowieka, ktry ju wywiadczy tobie i twemu synowi due usugi. Jego postawa bya tak dumna i rozkazujca, e kobieta cofna si i spytaa pokornie: Kim jeste, pikny modziecze? I jak miesz w taki sposb odzywa si do mnie, matki panujcego sutana? A na to Mustafa: Jestem Mustafa ben-Nakir, syn anioa mierci. Moim zadaniem jest dopilnowa, aby kady wynagrodzony zosta wedug zasugi, i zapowiedzie przybycie oswobodziciela. Podnis z ziemi turban agi i poprawiajc przekrzywiony piropusz, woy go na gow, po czym zwracajc si do eunuchw, doda: Zabierzcie t niewiast do haremu i usucie std t pijan winie, Antara. Pocie go gdzie, aby przespa pijastwo. Potem za '

przyniecie mi kaftan odpowiadajcy memu stanowisku, abym obj to miasto pod rozkazy do przybycia oswobodziciela. I niech si to stanie szybciej, ni zd przeczyta z mojej ksiki odpowiedni do tej chwili gazel, inaczej bowiem niejeden z was zostanie skrcony o gow. Odwrci si dumnie plecami do Aminy, otworzy swoj ksieczk i nie zwracajc na nikogo uwagi, zacz czyta wiersze dwicznym, piknym gosem. Nikt nie omieli mu si przeszkadza i zdaje mi si, e eunuchowie i Murzyni uwaali go, z powodu jego stroju i dzwoneczkw, za witego ma. Tote odczuem pociech na myl, e w oglnym zamieszaniu jest przynajmniej jeden czowiek, ktry wie, czego chce. Ale nie mogem si oprze mojej zawsze wielkiej ciekawoci i zapytaem: Kim ty waciwie jeste, Mustafo ben-Nakir? I jak to moliwe, e wszyscy ci tak suchaj? Umiechn si agodnie, skoni gow i odpar: Jestem tylko derwiszem i zawsze id jedynie za moim natchnieniem. Moe dlatego tak mnie suchaj, e jestem bardziej wolny od innych ludzi, tak wolny, e waciwie obojtne mi, czy mnie suchaj, czy te nie. Eunuchowie. wrcili szybko z cennymi szatami i Mustafa przebra si, ze znudzon min woy na piknie utrzymane loki turban agi, mnie za kaza uoy gow sutana na zotej misie, ktr miaem nie za nim. I tumic ziewnicie powiedzia: Wkrtce skoczy si dzielenie zota midzy onierzy i trzeba teraz znale dla nich odpowiednie zajcie, aby w gniewie nie przysporzyli mieszkacom tego miasta jakiej szkody. Sdz, e najlepsze, co moemy wymyli, to kaza im walczy z Hiszpanami. Tote zamierzam wysa do twierdzy hiszpaskiej posa mwicego po acinie, aby zada odszkodowania za straty jakie ponioso miasto. Jeli za odmwi, posaniec mj musi im dobitnie wyjani, e nowy sutan nie pozwoli si wodzi za nos i niestety zmuszony bdzie wezwa na pomoc obroc wiary Chajreddina. Ale jeli ty, niewolniku Mikaelu, masz jaki lepszy pomys, mw swobodnie! Dlaczego mwisz o sutanie? odrzekem. Czyby uwaa, e may Mohamed benHafs jest mimo wszystko prawowitym sutanem Algieru? Ech! chrzkn lekcewaco, znowu tumic ziewanie. Mwimy przacie o Allachu i nie wtpimy w Jego istnienie, cho nigdymy Go nie widzieli. Dlaczeg wic Hiszpanie mieliby wtpi w istnienie sutana? Moesz mwi z nimi o sutanie niewidzialnym, i to musi im wystarczy. Allach, Allach! wykrzyknem z trudem apic oddech. Nie mylisz chyba, e to ja mam by tym znajcym acin posacem? Niech mnie Bg broni, ebym mia si uda do tych okrutnych Hiszpanw, bo nawet jeli mi nie zetn gowy, atwo mog obci nos i uszy. Mustafa ben-Nakir przyglda mi si agodnie, potrzsn gow i rzek: _ Chtnie sam udabym si do twierdzy, bo lubi zwiedza nowe miejsca i poznawa nowych ludzi. Ale nie znam. dostatecznie dobrze aciny. Najlepiej wic, eby ty poszed i zosta tam przez jaki czas. A teraz nie przeszkadzaj mi wicej, bo jestem zajty pewnym tureckim poematem, ktry musz przerobi wedle najlepszych perskich wzorw. Wiersz ten zrodzi mi si w gowie przed chwilk i musz policzy zgoski na palcach. I gdybym nie wzi ju na siebie innych zada, rzucibym wszystko i powicibym si tylko temu wierszowi. Aby mnie troch pocieszy, kaza eunuchom da mi wspaniay kaftan, potem za nie pozostao mi nic innego, jak pj za nim, niosc pod pach mis z gow Selima ben-Hafsa. Uzbrojeni Murzyni przyczyli si do nas i uroczyst procesj wyszlimy na dziedziniec, gdzie onierze wznieli gony okrzyk zdziwienia na nasz widok. A Abu el-Kasim przypad do nas, rzuci si na kolana przed Mustaf ben-Nakirem i caowa kornie jego pantofle. Gdy zobaczy to starszy eunuchw, take i on pad na kolana, a Mustafa zdj z jego palca sygnet

sutana i obraca go z roztargnieniem w palcach. Po chwili cay dziedziniec zapeni si onierzami, ktrzy z czci bili pokony, dotykajc koniuszkami palcw czoa i ziemi. Mustafa ben-Nakir podnis w gr donie, przemwi do onierzy i wezwa onbaszw do siebie. Potem posa ludzi, aby strzegli brani, innych za do gaszenia poarw w porcie. Reszcie kaza i do dzia i ustawi je na brzegu morza. adnemu statkowi nie wolno byo wpyn do twierdzy Hiszpanw, kadego za, kto stamtd przychodzi, naleao natychmiast pojma i przyprowadzi przed oblicze Mustafy. Gdy skoczy, zapyta, ogldajc paznokcie, czy s jeszcze jakie wtpliwoci. onierze pomruczeli niespokojnie midzy sob, a potem jeden z nich nabrawszy odwagi krzykn: Nie ple bzdur! Kim jeste, aby nam rozkazywa? Rozlegy si salwy miechu, ale Mustafa ben-Nakir wzi spokojnie szerok krzyw szabl z rki jednego z Murzynw i ruszy w kierunku onierza, patrzc mu bystro w oczy. Rozstpowali si przed nim skwapliwie, robic mu drog, a gdy doszed do miaka, machn byskawicznie szabl i ci mu gow, nim onierz zdy podnie rk. Nie darzc nawet jednym spojrzeniem bezgowego ciaa, Mustafa powrci nastpnie na swoje miejsce przed szeregami, wrczy obojtnie bro Murzynowi i zapyta, czy jeszcze kto pragnie si wypowiedzie. Ale miech zastyg na wargach ciekawskich, a najblisi ssiedzi zabitego ograniczyli si do oprnienia jego mieszka 316 z pienidzy. Nastpnie za wszystkie oddziay rozeszy si karnie na stanowiska wyznaczone im przez Mustaf ben-Nakira. Gdy si to stao, Abu el-Kasim napuszy si, zatar donie i rzek: wietnie zaatwilimy t spraw, synu anioa mierci, ale i tak kosztowao nas to niemao. Nie wtpi jednak, ze oswobodziciel po swoirn przybyciu wynagrodzi mi straty. Musimy jednak porozumie si, co i jak mu powiemy, aby potem nie byo jakich sprzecznoci w naszych wypowiedziach. Mustafa odpowiedzia askawie: Susznie mwisz i istotnie musimy porozmawia. A tymczasem niech twj niewolnik, Mikael, uda si do twierdzy Hiszpanw, aby ukada si z nimi po acinie. A zwracajc si do mnie doda: Jeli zdoasz ich nakoni, aby oddali nam twierdz, tym lepiej. Ale jak ci si nie uda, nie szkodzi. Rozejrzyj si po twierdzy i policz dziaa, jeli bdziesz mg. Oswobodziciel jednak i tak wie dobrze o wszystkim, co si tyczy twierdzy, tote nic nie szkodzi nawet gdyby ci prowadzili z zamknitymi oczyma. Da kilku onierzom rozkaz, aby mi towarzyszyli, a potem odwrci si do mnie plecami, aby uda si do Ogrodu Szczliwoci. Nie pozostao mi zatem nic innego, jak przeklinajc mj nieszczsny los pj do portu, gdzie gaszono poary, budowano umocnienia na brzegu i ustawiano dziaa na stanowiskach. Hiszpanie przestali ostrzeliwa miasto i jaki onbaszi zaprowadzi mnie do odzi. Do twierdzy nie byo daleko, ale jej mocne mury wydaway mi si coraz bardziej ciemne i grone w miar, jak si zblialimy. W poowie drogi kula wystrzelona z dziaka na murach uderzya tu obok mojej odzi, tak e woda mnie opryskaa. W przeraeniu zaczem skaka w odzi, wymachiwa poami kaftana i krzycze moj najlepsz acin, e jestem posem i parlamentariuszem sutana. d wywrciaby si z pewnoci, gdyby wiolarz nie chwyci mnie za rami i nie zmusi, abym usiad. Przestano nas ostrzeliwa, a gdy zbliylimy si na odlego gosu, na mostku przystani pojawi si czarno odziany mnich, ktry przemwi do mnie po acinie. Zapyta w imi boe, co dzieje si w miecie, i dzikowa mi za przybycie, poniewa w twierdzy panuje wielki niepokj. Tymczasem udao nam si dotrze do mostku, a gdy si na wdrapaem, zadaem w imieniu sutana rozmowy z dowdc twierdzy. Ten kaza mi czeka przez chwil, gdy chcia si przebra w strj odpowiadajcy jego stanowisku, aby godnie przyj wysannika sutana. Ale czas czekania mi si nie duy, gdy mnich poczstowa mnie winem i zaprosiby take na posiek, gdyby zapasy twierdzy na to pozwalay. Niestety, owiadczy mi, zapasy te s na wyczerpaniu, gdy przyzwyczajono si robi codziennie zakupy na bazarze w miecie. Tak

naiwny i atwowierny by ten mnich, e cakiem powanie zapyta, czy nie mgbym posa wiolarza do miasta, aby przywiz misa i jarzyn dla rannych w czasie rozruchw Hiszpanw. Byo ich wielu, wyjawi mi pobony mnich, i dowdca twierdzy kapitan Yarga bardzo jest skutkiem tego rozgoryczony, tak e powinienem jak najszybciej zapewni mu odpowiednie zadouczynienie. Z gadaniny zacnego mnicha wywnioskowaem, e ani on, ani dowdca twierdzy nie mieli bladego pojcia o tym, co si dokonao w miecie. Od dziesiciu lat przywykli do leniwego i wygodnego ycia i w swoim zalepieniu wierzyli, e przybyem w imieniu sutana Selima baga o przebaczenie. Selim ben-Hafs uwaa tych Hiszpanw za swoj jedyn ochron przed wielkim morskim rozbjnikiem Chaj-reddirem. Kapitan Yarga sdzi wic, e i nowy sutan pogodzi si z wszelkimi upokorzeniami, byleby tylko zachowa przyja Hiszpanw. Stanowio to znakomity przykad wiecznej ludzkiej lepoty i dziwnej zdolnoci widzenia wszystkiego w wietle wasnych korzyci, pragnie i nadziei. Draem z otawy, gdy pomylaem, jaki gniew wzbudzi w kapitanie moje posannictwo. Tote nie widziaem innej rady, jak tylko krzepi si przed czekajc mnie rozmow gbokimi ykami wina, ktrym czstowa uprzejmy mnich. W kocu pojawi si kapitan Yarga, przybrany w byszczcy pancerz. Wraz z nim przyszed hiszpaski konsul, ktry z onierzami uciek z miasta do twierdzy. Mia guza na czole i bardzo by rozsierdzony, gdy dom jego doszcztnie spldrowano. Kapitan Yarga, postawny i dumny mczyzna, mwi troch po acinie. Z bezczynnego ycia przyty nieco i drogi pancerz sta si dla niego za ciasny, co wcale nie sprzyjao zwikszeniu jego yczliwoci dla mnie. Na pocztek zapyta, co si stao w miecie i dlaczego onierze sutana i fanatyczna ludno tak podstpnie napadli na niemal bezbronny oddzia, wysany do miasta tylko dla ukadw, i przysporzyli mu strat w ludziach. W tym miejscu do rozmowy wtrci si konsul i czerwony z oburzenia krzyczc stwierdzi, e straty s znacznie wiksze ni ycie kilku gupich onierzy. Domaga si penego odszkodowania i ukarania winnych. Ponadto sutan musi mu zbudowa nowy, lepszy dom w miejsce zniszczonego. Konsul wybra ju nawet odpowiednie miejsce pod budow w pobliu meczetu, tu przy grobie synnego marabuta. Gdy w kocu doszedem do gosu, dobierajc starannie sw rzekem: Szlachetny kapitanie, panie konsulu, i czcigodny ojcze! Sutan Selim ben-Hafs, bogosawione niech bdzie imi jego, zmar dzi skutkiem nieszczliwego wypadku, poliznwszy si bowiem w ani zama sobie kark. Jego naga mier daa powd do rnych ukadw midzy jego osieroconymi synami, dopki siedmioletni Mohamed nie wdzia kaftana i nie usiad na tronie swego ojca, aby jako sutan rzdzi miastem. Umocni on swoje panowanie, rozdzielajc kas sutask midzy wiernych onierzy, a jako doradca stoi przy jego boku mdra matka Amina. Starsi bracia nie bd ju przeciwstawia si wadzy Mohameda, gdy przy posiku obaj zadawili si pestkami daktyli, co byo z pewnoci zrzdzeniem losu. Ale cignem dalej z dusz na ramieniu w czasie gdy to wszystko si odbywao zgodnie z dobrymi obyczajami tego kraju, do miasta wtargna zgraja Hiszpanw, pldrujc i prowadzc z sob nawet dziaa. A gdy aga wysa przeciw nim kilku onierzy, domagajc si, aby co rychlej opucili miasto, doszo do walki, w czasie ktrej Hiszpanie zhabili meczet, zaatwiali si na grobie witego marabuta, pldrowali domy i gwacili pobone ony wiernych Mahometa. Nie obwiniam ciebie, szlachetny kapitanie, i sdz raczej, e robili to wszystko bez twego pozwolenia. Dla uniknicia dalszych walk sutan w swej asce kaza odci komunikacj midzy twierdz a miastem, aby lozgoryczona ludno nie chciana wzi pomsty i napa na twierdz. W tej chwili kopie si rowy i sypie way w porcie oraz ustawia dziaa, o czym moecie sami przekona si na wasne oczy, ale kroki te podjto tylko dla

ochrony tej twierdzy i przeszkodzenia nowym gwatom, ktre mogyby zaszkodzi przyjani midzy cesarzem i sutanem Algieru. Jzyk rozwiza mi si, gdy wino dodawao polotu moim sowom, tak e nawet sam byem nimi wzruszony. Konsul sucha jak skamieniay, z otwartymi ustami. Natomiast dominikanin przeegna si kilka razy i rzek z zadowoleniem: To bardzo dobrze, e nasi chrzecijascy onierze zbezczecili meczet niewiernych i zrwnali z ziemi grb tego okropnego marabuta. Nie mam dla nich sw pochway za te czyny. Tylko pomienna wiara sprawia, e przekroczyli swoje penomocnictwa, bo zbyt wiele ju razy widzielimy, jak niewierni na bazarze na naszych oczach deptali krzy nogami jedynie po to, aby nas rozwcieczy. Kapitan Varga kaza mu zamilkn, spojrza na mnie pospnie i rzek: __ Twoje sowa to oczywiste kamstwo. To ja posaem patrol do miasta dla ukadw, wy za wcignlicie moich onierzy w zasadzk, ostrzelali ich z dzia, tak e tylko dyscyplina i porzdek uratoway ich od zupenej zagady. Nic mi nie wiadomo o zbezczeszczeniu meczetu, a jeli kto podoy ogie pod domy i spldrowa je, to uczy- ' nili to fanatycy muzumascy dla pokrycia swoich haniebnych postpkw. Usyszawszy te wyjanienia, skoniem si gboko, dotknem doni czoa i posadzki i rzekem: Powiedziae, szlachetny kapitanie, a ja syszaem twoje sowa. Skoro nie chcesz rni wierzy, nie pozostaje mi nic innego, jak wrci do sutana i powiadomi go, e znieksztacasz prawd, upierasz si i robisz wszystko, aby zamci dobre stosunki, ktre panoway dotychczas midzy Hafsydami i twoim panem, cesarzem. Nie id powstrzyma mnie spiesznie kapitan Varga. Potem wzi papier, podany mu przez konsula, przeczyta go i rzek: Nie pragn niczego wicej, jak przywrcenia tych dobrych stosunkw. Jako czowiek cierpliwy gotw jestem zapomnie o tym caym nieporozumieniu, jeli sutan da odszkodowanie za zniszczon wasno, stracon i uszkodzon bro, za bl i cierpienie, oraz zapaci zwyczajow grzywn wdowom i sierotom po zabitych. Jestem nawet skonny zaokrgli ca t sum do dwudziestu omiu tysicy hiszpaskich eskudw, z czego poowa powinna by zapacona do jutra rana, reszt za gotw jestem odroczy o trzy miesice, gdy rozumiem, e mody sutan ma take inne wydatki na progu swego panowania. Dwadziecia osiem tysicy hiszpaskich eskudw! wykrzyknem wzburzony. Jakkolwiek bowiem sam nie musiaem tego paci,, to jednak bya to bardzo wielka suma. A kapitan Varga uciszy mnie ruchem doni i doda: Dla uniknicia nieporozumie na przyszo dam take, aby wolno mi byo w porcie, obok meczetu, wybudowa wie ze strzelnicami dla dzia. Sutan powinien te wzi na wezyra hiszpaskiego doradc, ktremu wolno bdzie otacza si zbrojn stra przyboczn.. Na utrzymanie tej stray oy bdzie skarb sutana. Mnich nie mg duej znie milczenia i wtrci ywo: Naley te zakaza muzumanom deptania krzya na oczach chrzecijan i odprawiania tych ohydnych guse na grobie marabuta. Jedynie wici uznani przez wity Koci mog czyni cuda. Cudowne uzdrowienia przypisywane kociom marabuta s wic tylko sztuczk diabelsk w celu zamcenia w gowach atwowiernym. Warunki kapitana Vargi wiadczyy, e jest to czowiek dalekowzroczny, ktry dobrze suy swemu cesarzowi, zarazem za zrozumiaem e jest on godnym przeciwnikiem. Wino wzruszyo mnie do ez, rzuciem si na kolana przed kapitanem i prbujc ucaowa jego do zawoaem: Szlachetny kapitanie, nie moesz by a tak okrutny, eby zmusza mnie do przekazania sutanowi takiej wiadomoci. To ju lepiej, eby sam mi odrba gow, bo sutan i tak to uczyni, gdy usyszy o twoich warunkach.

Ufaem w jego wielkoduszno szlachcica i wcale si nie zawiod-iem. Kapitan kaza mi powsta i rzek: Nie obawiaj si, bo jeli wiernie bdziesz mi suy i zapewnisz sutana o powadze moich sw, nie dozwol, eby stao ci si co zego. Jestem te gotw da ci dary, aby w ten sposb przekona ci o moich uczciwych zamiarach. Powiedz wic, e kanonierzy czekaj z zapalonymi lontami na rozkazy i e zbombarduj miasto poncymi kulami, jeli do jutra rana nie otrzymam zadowalajcej odpowiedzi na moje dania. Allach jest wielki odparem a poniewa ufasz mi i obiecujesz dary, dam ci dobr rad. Nie gro zbytnio modemu sutanowi, ma on bowiem zych doradcw, a lud bardzo jest rozjtrzony z powodu uszkodzenia meczetu. I jeli bdziesz grozi, obawiam si, e sutan pole do wielkiego wodza piratw Chajreddina, aby zawrze z nim przymierze i wypdzi ci z tej wyspy. Kapitan Varga wybuchn miechem i odrzek: Chytry z ciebie czowiek, renegacie. Nawet siedmioletni chopak nie jest jednak taki gupi, eby wasnorcznie podcina ga, na ktrej siedzi. Chajreddin to byoby za mocne lekarstwo dla sutana. Ale jako rozsdny czowiek nie bd zamyka drzwi dla rokowa i wysucham propozycji sutana, gdy dowie si, jakie s moje warunki. Mimo jego miechu domyliem si, e samo imi Chajreddina napenio go lkiem. Tote rzekem: Panie mj i protektorze! Nie potrzebujesz mnie odsya, bo przynosz ci warunki sutana. Domaga si on tylko godziwego odszkodowania za straty poniesione od Hiszpanw oraz da tysica sztuk zota na wod ran dla oczyszczenia meczetu i grobu marabuta. Gotw jest nawet zrezygnowa z odszkodowania, jeli pod kontrol jego doradcw zamurujesz strzelnice skierowane na miasto. Jeli za odrzucisz te propozycje, sutan zmuszony bdzie doj do wniosku, e pragniesz si miesza w wewntrzne sprawy Algieru, i bdzie szuka 122pomocy, gdziekolwiek j znajdzie, aby zapobiec dalszym twoim knowaniom. . Niech Bg broni! wykrzykn kapitan Varga, egnajc si pobonie. Jeli zamuruj strzelnice i dopuszcz tu zbrojnych, ktrzy by nadzorowali te roboty, bdzie to oznacza niecne wydanie twierdzy. Ja za jestem Kastylijczykiem i nie mog nawet pomyle 0 czym takim. Raczej umr, ni si poddam! Moje ostatnie sowo brzmi wic: Niech obie strony zrezygnuj z odszkodowania, gdy wszyscy popeniamy bdy. Obiecuj te ukara winnych, jeli rzeczywicie naruszyli wite miejsca muzumanw. Ale wody ranej nie kupi, bo nie mam na to rodkw. Konsul wybuchn paczem, zacz wyrywa sobie tuste wosy 1 wpad w gbok rozpacz. Take i mnich wypowiada si gorzko o ustpstwach kapitana. Ale Varga rzek: -- Jak widzisz, gotw jestem do pojednania nawet wbrew zapatrywaniom moich doradcw. Dalej jednak nie mog si posun, bo to by byo plam na mym honorze. I jeli twj wadca mnie nie posucha, niech mwi dziaa, i zobaczymy, kto wygra w tej niedobrej grze. Przede wszystkim jednak ostrze go przed Chajreddinem, gdy nawet ukady z tym bezbonym piratem uwaa bd za nieprzyjazne dziaanie wobec mego cesarza. Wrczy mi wytart sakiewk z dziesicioma sztukami zota i cho zdumiaa mnie niewdziczno cesarza, ktry pozwala swemu kapitanowi pdzi ycie w takiej nadzy, to jednak przyjem dar, nie okazujc lekcewaenia. Aby odda mi honory, kapitan odprowadzi mnie do odzi, i na dowd, e mu nie brak prochu, kaza odda kilka strzaw salutu w chwili, gdy odbijalimy od mostku. Nie mogem si nadziwi jego dumnej atwowiernoci i zakarbowaem sobie w pamici, e przy wszystkich rokowaniach przegrywa ten, kto uczciwie mwi prawd, podczaj gdy garze i oszuci maj wszelkie widoki powodzenia. Gdy przybiem do brzegu, onierze, ktrzy tymczasem ukoczyli przygotowania w porcie, korzystajc z chwili spokoju, jak day im rokowania, zaprowadzili mnie z powrotem do

kazby. Tam za skierowano mnie natychmiast do Ogrodu Szczliwoci, gdzie Mustafa benNakir, wygodnie rozoony na poduszkach, czyta perskie wiersze memu panu Abu eKasimowi. Ostronie powiadomili mnie, e podczas mojej nieobecnoci Amina zmara, i nie mogem zdoby si na al z powodu mierci lekkomylnej niewiasty. Z niepokojem pomylaem jednak o rozpaczy Anttiego, gdy zbudziwszy si z przepicia dowie si o tej mierci. Mustafa ben--Nakir musia jednak czyta w moich mylach, gdy powiedzia: Allach jest sdzi rychym i ta podstpna niewiasta ju niejeden raz zasuya na mier. Rozmawialimy z ni i wiemy teraz, e od pierwszej chwili wykorzystaa naiwno twego brata dla swoich niecnych zamierze, cho to prawda, e znalaza w nim te upodobanie z powodu jego siy i wytrzymaoci. Zwabia wiele kobiet z haremu do udziau w rozpustnych orgiach oraz przekupia eunuchw, aby zostawili Selima ben-Hafsa sam na sam z twoim bratem w ani. ' Tote nie dziw si, e susznie rozaleni jej faszem bez zwoki kazalimy eunuchom udusi t niegodn niewiast. Tak, tak potwierdzi Abu el-Kasim. Mylelimy przy tym o dobru twego brata. A gdy ju wzilimy si do dziea, kazalimy za jednym zachodem udusi take syna Aminy, gdy daktyl nie pada daleko od palmy. Oprcz tego obawialimy si powika, ktre mogyby wynikn i stworzy trudnoci Chajreddinowi, gdyby chopak pozosta przy yciu i pewnego piknego dnia uciek do Hiszpanw, dajc im tym samym powody do mieszania si w wewntrzne sprawy Algieru. Zrozumiaem teraz, e Mustafa ben-Nakir celowo wysa mnie do twierdzy, ebym nie przeszkadza im w tych ciemnych machinacjach. Odczuwaem al na myl o maym chopcu, prowadzonym przez matk za rk i potykajcym si o poy kaftana. Ale nic ju na to nie mona byo poradzi. Po tej rozmowie poszedem z paacu do domu Abu el-Kasima na ulicy korzennikw. Gwiazdy byszczay ju na niebie i czuem si tak, jak gdybym wrci do jedynego domu, jaki mam na ziemi. Ludzie czuwali jeszcze na dachach domw i sycha byo miech, dwiki strun i gruchanie gobi. Zrobio mi si rzewnie na sercu i wchodzc do domu zawoaem, e to ja. Rael wybieg mi na spotkanie i liza moje donie, a Giulia zapalia lamp i zasypaa mnie pytaniami: Tye to, Mikaelu? Dlaczego przychodzisz sam? Gdzie bye tak dugo? Co si dzieje i gdzie jest nasz pan, Abu? Czuwaam z trwog, e stanie si wam co zego. W miecie wojna i mwi, e oswobodziciel wkrtce przybdzie. A po powrocie do domu znalazam wielki d w pododze i sdziam, e rabusie wdarli si do rodka. Na to przyjazne przyjcie zrobio mi si jeszcze rzewniej na sercu i odparem: Nic zego si nie stao i wszystko idzie lepiej, ni przypuszczaem. Oswobodziciel przybdzie jutro o pierwszym kurze, a wtedy i ty przeyjesz co nieoczekiwanego i bardzo radosnego. Bdmy wic przyjacimi i nie poskp mi pieszczoty, gdy wiosna rozkwita tej nocy i jestemy sami w caym domu. Giulia klasna w donie z radoci i zawoaa: Ach, jak si ciesz, e zobacz wielkiego oswobodziciela ktry panuje na morzach! Nie wtpi, e nagrodzi mnie cudownymi klejnotami i strojami za to, e tak pilnie wryam jego przybycie. Moe nawet pozwoli mi powry sobie z piasku. Chtnie bym to zrobia, bo powiadaj, e broda jego jest mikka i kasztanowata i e Chajreddin zacina si przyjemnie, gdy mwi. Posiada on wprawdzie pewn liczb on i matka jego synw pochodzi pono w prostej linii od Proroka. Moe jednak znajdzie upodobanie w moich dziwnych oczach i zechce mnie zatrzyma przy sobie. Jej paplanina przygnbia mnie, a gdy prbowaem wzi j w ramiona i pocaowa, ukrya szybko twarz w welonie, przydeptaa mi nog palce i mwia:

 Czy oszala, Mikaelu, e pod nieobecno naszego pana tak ze mn postpujesz? Opanuj si! Powiedz mi, skd wzie tak pikny kaftan? Jeli mi go podarujesz, zrobi sobie przeliczny kubraczek. Zacza ywo obmacywa materia. W sabym wietle lampy wygldaa tak przecudnie, e nie mogem si oprze. Niechtnie pozwoliem jej zdj ze mnie kaftan, najwspanialsz sztuk odziey, jak kiedykolwiek miaem. Wzia go w obie rce, przyciskaa, wdychaa chciwie miy zapach pima i wykrzykna: Naprawd darujesz mi ten kaftan, Mikaelu? Jeli to zrobisz, pozwol ci si pocaowa raz albo par razy, byle tylko cakiem niewinnie. Jestem bowiem ognista i bardzo trudno mi broni mojej cnoty. Pocauj mnie wic, jeli chcesz koniecznie, ale obiecaj wpierw, e dasz mi ten kaftan! Pozwolia pocaowa si w policzki i podaa mi nawet usta, ale kiedy chciaem j wzi w ramiona, opieraa si ze wszystkich si, grozia, e bdzie woa o pomoc, i przydeptywaa mi nogi, tak e musiaem j wypuci. Gdy tylko wydostaa si z moich obj, ucieka z kaftanem do alkowy, zamkna za sob kratownic i miaa si drwico z moich prb i ez. Na wp nagi staem pod jej drzwiami, potrzsaem krat i dopiero wtedy przypomniaem sobie, e moj odzie niewolnika zostawiem w kazbie, nie mam wic co woy na siebie nazajutrz; gdy przyjdzie wyj na spotkanie oswobodziciela. Ale gdy potem leaem bezsennie na ou, pocieszaem si myl, e ju jutro Giulia bdzie moj niewolnic. I postanowiem, e drogo zapaci za mki, na ktre mnie wystawiaa. Mylaem te, e moe nie jestem jej cakiem obojtny, skoro bya tak wyranie niespokojna o mnie oraz przyja mj kaftan w darze. Wrd takich myli usnem. 6. Zbudziem si dopiero, gdy w miecie zapiay pierwsze koguty. Gdy wyjrzaem na dwr, zobaczyem ku memu zdziwieniu, e muezin skacze i taczy na balkonie minaretu, i usyszaem, e zapowiada przybycie oswobodziciela. Szybko ubraem si w pierwszy lepszy strj, jaki mi wpad pod rk, i wraz z Giulia pospieszyem strom uliczk do paacu. Za nami bieg Rael, wesoo poszczekujc i chwytajc zbami za poy paszcza, ktry narzuciem na ramiona. Caa ludno bya ju na nogach. Jedni biegli w kierunku paacu, wikszo jednak spieszya do bramy zachodniej, aby przywita oswobodziciela jeszcze przed murami, a potem towarzyszy mu przy wkroczeniu do miasta. Ludzie wytykali ze miechem palcami mnie i mego pieska, ale ja nie zwracaem na to uwagi, pocieszajc si myl, e ten si mieje najlepiej, kto si mieje ostatni. Znajomy eunuch, spotkany przy bramie paacu, zaprowadzi mnie do Ogrodu Szczliwoci, gdzie w maej komnacie Abu el-Kasim, z zaczerwienionymi oczyma i wyranie w zym humorze z niewyspania, wanie koczy niadanie. Usugiwaa mu liczna rzesza niewolnic. Ale mimo e przynoszono mu jeden wspaniay kaftan po drugim i bagano, aby. szybko si ubiera, gdy Mustafa ben-Nakir ze wit od dawna ju wyjecha na spotkanie oswobodziciela. Abu niezadowolony smaga niewolnice po ydkach cienk trzcink, rwa wosy z brody i mwi: Nie, nie! Jestem biedakiem i nie chc wystpowa w cudzych pirkach. Przyniecie mi mj prosty paszcz, ktrego zapach jest mi drogi i ktrego pchy mnie ju znaj. W tym paszczu suyem oswo-bodzicielowi i w nim pragn go przywita, aby wasnymi oczyma zobaczy moje ubstwo. Niewolnice zaamyway rce, a wreszcie wrd biada przyniosy Abu el-Kasimowi jego obszarpany paszcz przekupnia pachnide. On za obwcha go z zachwytem, wygadzi palcami wosy i brod i przy pomocy zgorszonego eunucha wdzia ten okropny strj. Nastpnie skierowa wzrok na mnie i rzek gniewnie:

 Na Allacha, gdzie ty si podziewa tak dugo, Mikaelu? Chyba nie zapodziae zotej misy z gow sutana? Dawno ju powinnimy by pod meczetem i czeka na spotkanie oswobodziciela. Nie miaem pojcia, co si stao z mis. Ale yczliwv eunuch przyszed mi z pomoc, gdy w rozpaczy biegaem po wszystkich dziedzicach, szukajc zguby. Zaopiekowa si on mis i postawi j wraz z gow sutana na szczycie jednej z kolumn, gdzie znalelimy wszystko w porzdku. Tylko gowa Selima zacza przybiera okropny wygld, misa za wydaa mi si duo mniejsza, ni poprzednio. Ze zot mis pod pach wrciem do Abu el-Kasima. Ku memu zgorszeniu zobaczyem, e Giulia obejmuje tego niechlujnego mczyzn i cauje go w rzadko poronite zarostem policzki, mwic co przypochlebnie. Abu el-Kasim paka rzewnymi zami, ale wyda w kocu rozkaz, aby niewolnice przyniosy z paacowych skadw mnstwo welonw i pantofli, tak e Giulia miaa wielki kopot z wyborem. Mnie Abu rzuci strj derwisza, ktry woyem po chwili wahania. Przywyky do dugiego po kostki paszcza, nie czuem si dobrze w odziey Mustafy ben-Nakira i miaem niemie uczucie, e stoj nagi od pasa. Ale lejbik by z najcieszego ptna i mikko ukada si na ciele, a dzwoneczki brzczay bardzo przyjemnie przy kadym poruszeniu, tak e Giulia przygldaa mi si szeroko otwierajc oczy i orzeka, e wcale nie potrzebuj si wstydzi moich kolan i zgrabnych ydek. Kazaa niewolnicom przynie maci i pachnida i szybko uszminkowaa na pomaraczowo moje donie i stopy, namacia mi wosy oliw i podcieniowaa oczy niebieskim tuszem, tak e z trudem poznawaem siebie samego, gdy spojrzaem w zwierciado. A gdy spostrzega, e zbyt ciekawie przygldam si niewolnicom, ktre mnie obsugiway, daa mi nawet lekki pocaunek. Chciaa te ufarbowa brod i donie Abu el-Kasimowi, ale on owiadczy stanowczo, e wszystko na wiecie ma swoje granice.. Nim udalimy si do meczetu, Abu chcia jeszcze zobaczy Ant-tiego. Zeszlimy wic do lochw paacu, gdzie podnis elazn pyt i pokaza mi Anttiego, ktry rozebrany do naga lea rozcignity na kamiennej posadzce, postkujc od czasu do czasu w gbokim nie. Obok niego stao wiadro wody i lea spory bochen chleba, ktre kaza mu tam da litociwy Abu. al mi byo mego brata, ale rozumiaem, e musi odespa pijastwo, gdy inaczej zaczby leczy si. Pijc na nowo nabroi jeszcze wicej. Na pociech po przebudzeniu zostawiem mu wic w celi pieska. Gdy opucilimy cuchnce lochy paacu i oczy nasze zdyy przyzwyczai si na nowo do wiata dziennego, z wysokiego tarasu zobaczylimy oswobodziciela, ktry wanie wieda na koniu do miasta przez bram zachodni. Towarzyszya mu liczna gromada jedcw. Bro skrzya si w socu, a wielkie masy ludzkie, ktre wyszy mu na spotkanie, wymachiway gazkami palmowymi i dary si tak gono, e krzyk tumw dochodzi do naszych uszu. jak huk dalekiego morza. W migotliwym blasku soca widzielimy te mnstwo okrtw, ktre zarzuciy kotwice w odlegej zatoce. Naliczylimy ich blisko dwadziecia, a maszty zdobiy niezliczone proporce i flagi powiewajce na wietrze. Popieszylimy co rychlej do meczetu. I moe nie dostalibymy si wcale do rodka, gdyby nie to, e dwik dzwoneczkw sprawia, i ludzie rozstpowali si przed nami sdzc, e jestem witym mem. Zot mis z gow Selima ben-Hafsa przykryem chust z obawy, e w tumie moe znajdowa si jaki zwolennik byego sutana. W meczecie panowa niewiarygodny haas, ktry wzmg si jeszcze bardziej i osign niepojte wprost rozmiary, gdy pojawili si janczarowie i renegaci Chajreddina, z obnaonymi krzywymi szablami i w szerokich trzepoccych szarawarach, i zaczli torowa w tumie drog dla swego pana. Sam Chajreddin wkroczy do meczetu pord swoich wojownikw, pozdrawiajc tumy na prawo i lewo i yczliwie machajc rk. Przed nim szo kilku chorych, a tu za nim postpowali siwobrody mufti i starszy kupcw algierskich,

ktrzy widocznie zdyli ju powrci z pielgrzymki. W wicie Chajreddina wida byo take Mustaf ben-Nakira, we wspaniaym kaftanie i w turbanie agi. Jak zwykle szed obojtnie, od czasu do czasu ogldajc swoje dobrze utrzymane paznokcie. Bardzo byem zawiedziony, gdy pniej miaem sposobno zobaczy w meczecie z bliska tego Chajreddina, o ktrym tyle si nasuchaem. By to bowiem m niezbyt majestatyczny, raczej niewysoki i tustawy. Na znak swej godnoci nosi wysok filcow czapk, owinit turbanem z biaego mulinu. I o dziwo turban ten nie by nawet zbytnio czysty, mimo e zdobi go pksiyc, usiany byszczcymi drogimi kamieniami. Chajreddin nie mia nawet sztyletu za pasem, z pustymi rkami szed drobnym kroczkiem w gb meczetu a na jego kociej twarzy o farbowanej brodzie igra lekki umieszek. Gdy doszed do podwyszenia, skd odczytywano wiernym Koran, da znak, e chce odmwi modlitw, a gdy mufti dokona przepisanej ceremonii i ustpi mu miejsca, Chajreddin podnis agodnie do i zwrci si do tumu z nastpujcymi sowami: Moje drogie dzieci, wrciem do was, gdy wezwa mnie wieszczy sen, i nigdy ju was nie opuszcz. Jak dobry ojciec bd odtd chroni was i osania, aby nie staa si wam adna krzywda i aby sprawiedliwo zawsze panowaa w tym miecie. Wzruszenie niemal odjo mu gos. Otar zy z farbowanej brody i cign: Nie chc przygnbia waszych serc przypominaniem rzeczy niemiych. Ale w imi prawdy musz powiedzie, e opuszczaem Algier z uczuciem gbokiej odrazy i niechci, po tym jak mj ukochany brat Baba Arusz pad w nieszczliwej wojnie z sutanem Telmesanu. Aby by zupenie szczerym, musz doda, e rzeczywicie czuem si wtedy gboko przybity, gdy doznaem niewdzicznoci, a mieszkacy tego miasta odpacili mi zdrad za wszelkie moje wysiki, aby broni ich przed niewiernymi. I gdybym by zym czowiekiem, mgbym odpaci zem za zo. Ale nawet najbardziej nieyczliwi mi . nie mog mnie obwinia o zo czy ch zemsty. Nie dam nigdy niczego wicej, jak tylko sprawiedliwoci, i czsto odpacam za doznan krzywd dobrym uczynkiem, jak to si stao i dzi. Ale oto widz, e nikt nie odpowiada na moje sowa i e nawet najmniejszego daru nie przyniesiono tu na dowd waszych dobrych intencji. Obawiam si wic, e niedugo znowu ogarnie mnie odraza do tego miasta i odejd std jeszcze szybciej, ni przyszedem. Ludzie przelkli si i zaczli gono baga, aby ich nie opuszcza i nie wydawa na gniew Hiszpanw. Wielu rzucio si na kolana, wycigajc do niego bagalnie rce, inni pakali, starcy rwali wosy z brd. Spieszyli te, aby stosownie do rodkw i moliwoci skada dary dla Chajreddina, i starannie podawali pisarzom imiona i dary, aby ci mogli wszystko zapisa. Przed podwyszeniem, na ktrym siedzia Chajreddin, zaczai wnet pitrzy si wielki stos tkanin, skrzy z korzeniami, srebrnych naczy i zotych ozdb, koszy z owocami oraz cae mnstwo monet, gdy nawet najubosi chcieli przyczyni si przynajmniej sztuk srebra. Lecz Chajreddin patrzy znudzonym wzrokiem na rosncy stos darw. Jego kocie oblicze spochmurniao i stawao si coraz to bardziej ponure. W kocu podnis do i rzek: Wiedziaem, e miasto Algier jest ubogie, ale nie sdziem, e jest a tak biedne, jak to teraz widz. W caym tym stosie darw nie mog znale ani jednego takiego, o ktry prosiem i ktry przypadby mi do gustu. To prawda, e nie stawiaem adnych wa^-. runkw powrotu. Ale sdziem, e sami wemiecie pod uwag moje osobiste pragnienia i nie zapomnicie o tym skromnym podarunku. Tkanin, zota, klejnotw i niewolnikw mam do sam, i to nawet w nadmiarze. Zebrani osupieli na te sowa, za Abu el-Kasim uszczypn mnie w ramie i zacz torowa drog do tronu Chajreddina. A gdy stanlimy przed nim, przemwi: Jestem tylko biednym i skromnym przekupniem korzeni i pachnide, ale niecierpliwie czekaem na twoje przybycie, wadco mrz. Nie gard moim podartym paszczem, obroco tronu. Patrz, oto przynosz ci pikny dar i jestem przekonany, e znajdzie on ask w twoich oczach. Nie wtpi te, e wynagrodzisz mnie w sposb godny ciebie.

Ludzie przywykli ju do tego, aby w Abu el-Kasimie widzie tylko miesznego bazna. I teraz ciekawi byli tylko, jaki kawa znowu wymyli, i ju podnosili donie do ust, aby stumi miech. Ale miech zamar na ustach wszystkich, gdy na znak, dany mi przez Abu el-Kasima, zdjem chust ze zotej misy, on sam za uj cit gow Selima ben-Hafsa za wosy i podnis j w gr, aby Chajreddin i wszyscy zebrani mogli j zobaczy. Selim ben-Hafs wyrzdzi niegdy Chajreddinowi wiele szkody i krzywd. Jako niedowiadczony jeszcze modzieniec Chajreddin zmuszony by po mierci swego brata Baby Arusza do ucieczki z Algieru, przy czym zdoa zabra tylko to, co mia na grzbiecie. Jedynie dwie galery po pi par wiose stay wtedy do jego dyspozycji. Tote nic dziwnego, e wybuchn wesoym miechem na widok gowy swego miertelnego wroga. Zachwycony plasn w rce i zawoa: Odgade rnoje najtajniejsze myli, drogi przekupniu korzeni, i twj dar wyrwnuje wszystkie krzywdy, ktre mnie spotkay w tym miecie. Powiedz mi, jak ci na imi, ebym mg ci wynagrodzi stosownie do mej godnoci. Abu el-Kasim krzywic si z podniecenia odpar: Na imi mam po prostu Abu el-Kasim. Ale nie gard mn z tego powodu i bd przekonany, e twoje zadowolenie jest dla mnie dostateczn zapat, cho i ja nie chc ci ubliy i dlatego posusznie przyjm wszystko, co zapragniesz mi ofiarowa. Zota misa nie jest naturalnie czci daru, ktry ci daem. Tote mam nadziej, e wolno mi bdzie za twym pozwoleniem zatrzyma j na pamitk, jakkolwiek nie jest ona szczeglnie cika i nie jest nawet z najlepszego zota, tak e doprawdy boj si, i ponosz strat, przyjmujc j od ciebie. Wadca morza Chajreddin przyglda si z uniesieniem gowie swego wroga, po czym rzek, czynic szeroki gest rk: Zabierz sobie te rupiecie, Abu el-Kasimie, wierny mj sugo, i podziel si z twoim niewolnikiem, stosownie do wasnego uznania. A ci, ktrzy ofiarowali mi te dary, maj wasnorcznie odnie je do twego domu, aby zrozumieli, jak bardzo ciebie ceni. Otrzymasz te sporzdzony przez pisarza inwentarz, aby sam mg sprawdzi, czy ci nie okradzione. Nawet Abu el-Kasim oniemia na widok tej wspaniaej szczodroci, a tum zaszemra z czci. Bowiem ten, kto tak hojnie wynagradza swoich sug, musia doprawdy by wielkim wadc. Chajreddin ockn si jednak szybko z uniesienia, zerkn na wielki stos darw i doda: Naturalnie musisz zapaci dziesicin do mojego skarbca, tak jak okrty paca dziesit cz upu i jak kupcy czyni to w odniesieniu do towarw. Ponadto... Przeraony Abu el-Kasim odzyska dar mowy, wyda gony okrzyk i przerwa Chajreddinowi, obsypujc go niezliczonymi bogosawiestwami, ja za staraem si pomaga mu w miar moich si, aby przeszkodzi wadcy mrz w dojciu do sowa i dodaniu nowych ogranicze. Chajreddin zmik i zacz gadzi farbowan na rudo brod, ale wtedy wystpi mufti i powiedzia: Allach bogosawi szczodrych i ty, Abu el-Kasimie, nie zabierzesz std z pewnoci ani jednego z darw, ktre otrzyma, zanim meczet nie dostanie pitej czci caego zota i srebra oraz dziesitej czci wszystkich pozostaych towarw. Aby wszystko to odbyo si bezstronnie, wzywam przodujcych kupcw Algieru, aby dokonali podziau. Abu el-Kasimowi wyduya si twarz, gdy usysza te surowe sowa. Potem spojrza z wyrzutem na Chajreddina i jkn: Ach, panie, dlaczego tak si chepie swoim darem, wadco mrz? Rwnie dobrze moge przecie ofiarowa mi te dary na osobnoci, bez wiadkw. Wtedy sam bym rozstrzygn, iem winien poborcom podatkowym, a ile meczetowi. Rado z cudzego nieszczcia jest doprawdy najwiksz z radoci, tote zrozpaczona twarz Abu el-Kasima wzbudzia wielkie zadowolenie wrd zebranych. Kupcy zaczli toczy si gorliwie i nie szczdzili trudu, aby ocenia towary jak najwyej, na szkod Abu el--Kasima. A

biedny Abu biada i wzywa Allacha, chwytajc oburcz kad sztuk towaru, rzucajc si rozpaczliwie na skrzynie korzeni i starajc si wasnym ciaem zasoni swoje dobrb. Zachowywa si tak komicznie, e nawet Chajreddin nie mg utrzyma powagi i rycza ze miechu, siedzc ze skrzyowanymi nogami na podwyszeniu. W kocu jednak sprzykrzyo mu si to wszystko, przypomnia sobie o swej godnoci i opuci meczet w towarzystwie dowdcw, obsypywany bogosawiestwami przez tumy. Przed meczetem rozda szczodre jamuny biedocie, nie szczdzc nawet sztuk zota. W powszechnej radoci i zachwycie tureccy janczarowie zaczli strzela z fuzji, a kanonierzy na wybrzeu odpowiedzieli im salwami z dzia, tak e nad miastem uniosy si chmury prochowego dymu. Tote trudno obwinia hiszpaskiego kapitana, e natychmiast odpowiedzia ogniem na ogie, bo dziaa w porcie skierowane byy na twierdz i pociski wyryway wielkie gazy z murw warowni. Gdy kule Hiszpanw zaczy gwizda w powietrzu, tumy rozproszyy si. Ale w chwili, gdy wyszedem z meczetu na ulic, nagle w chmurze wapiennego pyu zwali si gwny minaret wityni, a ludzie patrzyli na to ze zgroz, zasaniajc oczy rkami. Lecz nie mogo si zdarzy nic bardziej korzystnego dla Chajreddina, gdy ogarnity witym gniewem tum oskary Hiszpanw, e celowo ostrzelali meczet. Take i zrczny w dyplomacji hiszpaski kapitan Varga przerazi si pewnie tego, co si stao, gdy strzay z twierdzy ucichy szybko. A Chajreddin owiadczy drcym z oburzenia gosem, e witokradztwo bdzie ostatni zbrodni chrzecijan w Algierze i poprzysig, e niedugo zrwna hiszpask twierdz z ziemia. Dla Abu el-Kasima strzelanina bya istnym darem nieba. Ledwie bowiem pierwsze kule trafiy w meczet, jak kupcy zaczli spieszy do domw, a mufti przypomnia sobie nagle, e nadesza pora na samotne medytacje. Ocenianie towarw przyspieszono i skrcono z wielk korzyci dla Abu el-Kasima, ktry w swej chciwoci .zaklina si, e , chtnie zostanie w meczecie choby cay dzie, byle tylko ocena bya gruntowna i sprawiedliwa. Nasz dom przy ulicy korzennikw lea w do osonitym zaktku. Tote Abu el-Kasim przynagla jak mg przeniesienie tam towarw, chocia cignicie odpowiedniej liczby tragarzy nastrczyo naturalnie pewne trudnoci. Pracowalimy w pocie czoa i najwszy paru poganiaczy osw, zdoalimy w kocu umieci wszystko pod kluczem, w bezpiecznym miejscu. Tymczasem zaczem odczuwa wielki niepokj o Anttiego i chciaem uda si do paacu, aby przyj mu w miar monoci z pomoc. Abu el-Kasim nie chcia jednak pod adnym warunkiem pozwoli l' mi na opuszczenie domu, uwaa bowiem, e guchoniemy niewolnik sam nie stanowi dostatecznej obrony dla naszych skarbw. W kocu jednak udao mi si go przekona. Odszukawszy guchoniemego, Abu wrczy mu pak i wskaza miejsce koo drzwi, dajc dobitnymi gestami do zrozumienia, e ma zdzieli w gow kadego, kto by chcia si wedrze do domu. Nastpnie pospieszylimy obaj do paacu, a po drodze Abu powiedzia; Wysocy panowie maj krtk pami i szybko zapominaj o tych, ktrzy nie przebywaj stale w ich pobliu. Musimy wic wstawi si za twoim bratem i stara si spotka yda Sinana. I jeli nawet nic na tym nie zyskamy, w kadym razie zostaniemy zaproszeni na uczt do paacu. Po drodze spotkalimy wielu kupcw i szejkw, czonkw najlepszych rodzin w miecie. Wracali z przyjcia u wadcy mrz i ywo gestykulujc rozprawiali o uczcie, w ktrej brali udzia. W paacu przyjto nas yczliwie i zaprowadzono do Chajreddina, ktry siedzia pod baldachimem na czerwonej aksamitnej poduszce Selima ben-Hafsa, otoczony najwybitniejszymi dowdcami, z ktrych znaem ju jednookiego yda Sinana i dumnego kapitana Torguta. Chajreddin mia na ziemi przed sob rozpostarty plan portu w Algierze i pokazujc palcem twierdz Hiszpanw i awice piasku mwi:

 Allach jest z nami i moja szczliwa gwiazda wieci jasno, tak e trudno o dogodniejsz chwil na zdobycie tej twierdzy. Hiszpanom brakuje ywnoci i prochu, dziaa ich s zuyte, ja za mam wrd zaogi paru wiernych, ktrzy w czasie oblenia bd wykazywa Hiszpanom bezcelowo stawiania oporu i narobi duo szkd, jeli kapitan Varga ich do tej pory nie powiesi. Nie chc trwoni si na to nieprzyjemne zadanie, gdy nasze okrty stojc na kotwicy wystawione s na niepomylne wiatry i moliwe, e jak zwykle wiosn, flota z Kartageny jest ju w drodze z zapasami dla twierdzy. Tote daj wam osiem dni na jej zdobycie, a i to jest o par dni za duo. Pokaza na planie kademu dowdcy, co ma wykona, i nakaza okrtom, aby nazajutrz o wicie podniosy kotwice i bombardoway twierdz od strony morza. Dziaa w porcie odda pod komend Tcr-guta, ktry w swojej karierze awansowa z prostego puszkarza na reisa. Nastpnie odesa dowdcw, zatrzymujc przy sobie tylko yda Sinana, ktrego wzi poufale pod rami. Take Mustafa ben-Nakir pozosta w sali, gdy tak by zajty liczeniem na palcach miary wierszy nowego perskiego poematu, e nawet nie zwrci uwagi, i inni gocie ju si rozeszli. Dopiero gdy wszyscy poszli, Chajreddin zobaczy Abu el-Kasima i zmarszczywszy brwi rzek gorzko: Kogo widz moje oczy? Czyby istotnie way si jeszcze raz stan przede mn, bezwstydny przekupniu korzeni? Jeszcze nigdy nie przeyem tak niemiej niespodzianki, jak ty mi zgotowa dzi w meczecie. W twej chciwoci wzie mj przyjazny art powanie i przywaszczye sobie wszystkie cenne towary, ktrych doprawdy potrzebuj dla urzeczywistnienia moich planw. Tote sam twj widok napawa mnie wstrtem i odraz. Abu el-Kasim skoni si nisko przed Chajreddinem, ucaowa jego do, umiechn si chytrze i odpar: Opowiem ci bajk, o wadco mrz, ktra z pewnoci udobrucha ci i sprawi ci przyjemno. W tej samej chwili Mustafa ben-Nakir podnis oczy znad papieru i wpatrzy si we mnie jak lunatyk. Potem wsta i mimo protestw zdj ze mnie szaty derwisza, dajc mi w zamian pikny kaftan i turban agi, ktry nosi dotychczas. Potem woy na siebie strj wdrowca, a dwik maych dzwoneczkw wprawi go w takie natchnienie, e znw zabra si do ukadania poematu. Wdziaem kaftan Mustafy, ale szybko zdjem z gowy turban agi i rzekem: Jestem tylko niewolnikiem i turban agi nie naley do mnie. Jeli pozwolisz, wadco mrz, zo go u twoich stp. Daj go komu godniejszemu, kogo twoi wojownicy chtnie bd sucha. Ciko mi byo rozstawa si z cennym piropuszem na turbanie i opraw zdobn drogimi kamieniami, ale mylaem ze strachem o przyszym obleniu twierdzy i turban agi wcale mnie nie nci. Fady kaftana wydaway mi si niezwykle grube i jak gdyby opatrzno chciaa wynagrodzi mnie za brak chciwoci, stwierdziem, e s tam wszyte gbokie kieszenie, a w kadej z nich znajduje si ciki trzosik z pienidzmi. Aby jednak nie wodzi na pokuszenie nikogo z obecnych, nie wyjmowaem tych skarbw, by si im bliej przyjrze. Mustafa rzuci mi jeszcze pogardliwie mj wasny mieszek, ktry schowaem w kieszonce jego stroju derwisza. Derwisze gardz bowiem pienidzmi i bogactwem. Gdy woyem kaftan, yd Sinan odezwa si nagle: Co widz moje oczy? Czy to nie Mikael, mj niewolnik, ktrego z powodu wyszego nakazu poyczyem Abu elJECasimowi, aby razem przygotowywali drog dla oswobodziciela? Powsta i ucisn mnie yczliwie, cho byem tylko niewolnikiem. Rwnoczenie jednak skorzysta z okazji, aby obmaca chciwie materia mego kaftana, gdy by to istotnie pikny strj, usiany zotymi haftami i zielonymi kamieniami, wprawionymi w zote guzy. Abu el-Kasim poblad z zawici, ale Sinan zwrci si do Chajreddina i rzek:

 Wierzaj mi, Chajreddinie, ten czowiek, ktry wybra prawdziw drog, przynosi szczcie, gdy posiada szczeglny dar wciskania si wszdzie przez najcianiejsz dziurk, sam nie wiedzc, jakim sposobem ta czyni. I bez wzgldu na to, co go spotka, zawsze spada na rwne nogi jak kot. Mimo to jednak nie yczy nikomu le. Abu el-Kasim zaperzony wtrci si do rozmowy: Nie suchaj go, o wadco mrz! Ten Mikael to najwikszy leniuch i najbardziej niewdziczny czowiek na ziemi. Pozwala innym wyciga za siebie kasztany z ognia, a jest przy tym aroczny jak krokodyl. Gdyby mia cho troch przyzwoitoci, zamieniby si ze mn na kaftany, gdy jestem przecie jego panem, a on tylko niewolnikiem. A na to Chajreddin: Ten kaftan stroi go lepiej ni ciebie, a zreszt, jak mi mwiono, potrzebuje go on, aby zdoby dzi wieczorem serce pewnej prnej niewiasty. A bajek nie musisz mi opowiada, bo twoje sekrety poznaem ju od tu obecnego Mustafy ben-Nakira, kiedy stan przede mn jako oko i ucho Wysokiej Porty. Nie powinienem by tego wyjawi, ale sam nie wiem, jak mi si to wymkno. Abu el-Kasim wielce si przerazi i zaraz zacz caowa ziemi przed Mustaf ben-Nakirem i byby mu caowa stopy, gdyby poeta zniecierpliwiony nie odtrci go kopniakiem. A ja odezwaem si: O panie, pozwl niewolnikowi przemwi do ciebie! Dopki jeszcze miech rozjania twoj twarz, chciabym wstawi si za moim bratem, ktry w lochach pod nami cierpi teraz mki miertelnej trwogi. Ka go przyprowadzi i pozwl mi stan w jego obronie, bo jest to czek prosty i naiwny i brak mu zdolnoci ukadania sw w odpowiedni sposb. Chajreddin odpar: O nie, chodmy raczej sami po tego przedziwnego Antara, o ktrego cielesnej sile syszaem najdziwniejsze rzeczy. Tylko nie zdrad mnie, gdy chc nie poznany usysze, co powie, gdy si zbudzi z odurzenia. Zostawilimy wic Mustaf ben-Nakira, aby ukoczy ukadanie wiersza, i zeszlimy do lochw paacu w czwrk; Chajreddin, yd Sinan, Atau el-Kasim i ja. Stranik podnis elazn pokryw i po kolei spucilimy si do ciasnej celi. Mj piesek przywita mnie natychmiast wesoym szczekaniem, na co Antti ockn si i usiad, trzymajc gow w obu rkach i wpatrujc si w nas nabiegymi krwi oczyma. Naczynie z wod stao puste i wszystek chleb by zjedzony, a dokoa walao si mnstwo nieczystoci. Antti zapyta sabym gosem: Co si stao i gdzie jestem, i dlaczego, Mikaelu, opucie mnie w chwili najwikszego ponienia? Tylko to niewinne zwierz byo wiadkiem mego przebudzenia i pocieszao miosiernie, lic moj zbola gow mikkim jzykiem. Moe przypominasz sobie odpowiedziaem z wahaniem e sutan Selim ben-Hafs nie yje? Antti wpatrzy si we mnie tpo. Ale po chwili w oczach jego pojawi si bysk zrozumienia, rozejrza si dokoa i szepn: Przypominam sobie doskonale. Ale czy nie umwilimy si, e by to nieszczliwy wypadek, e polizn si w ani i skrci sobie kark? Chyba prawda nie zostaa wykryta? doda, zniajc gos jeszcze bardziej. Gdzie jest Amina? Ona wytumaczy wszystko najlepiej. Ale jak moga pozwoli, aby wrzucono mnie do tej gnojwki, nagiego i ograbionego, cho suyem, jak umiaem, jej i jej przyjacikom? Antti rzekem wspczujco znie to jak mczyzna i opanuj bl. Musz ci powiedzie, e ta niewiasta te zmara, a i syn jej nie yje. Antti przywar do kamiennej ciany, wpatrzy si we mnie szeroko rozwartymi oczyma i przeraony wyjka:

 Nie chcesz chyba powiedzie, e po pijanemu tak zbiem Ami-n, i zmara? Nawet najbardziej pijany nie dopuciem si dotd gwatu na adnej kobiecie, lecz zawsze cierpliwie znosiem ich terkotanie. Koysa caym ciaem, trzyma si za gow i.jcza: Nie, nie, to nie moe by prawda! Nie uwierz, abym dopuci si czego takiego, chyba e diabe mnie opta. Diabe bowiem mieszka z pewnoci w zapiecztowanych dzbanach wina w tym kraju i Prorok mia doprawdy powody zakaza wiernym picia. Wspczuem Anttiemu z powodu jego szczerej mki, tote jak mogem staraem si go pocieszy. O nie, nie tkne jej nawet palcem. Umara w cakiem inny sposb, z powodu 'swoich zych uczynkw, i sdz, e najlepiej bdzie nie mwi wicej o tym, by uszanowa twe uczucia. Jedno tylko po winiene wiedzie, e bya to kobieta chytra, ktra wiadomie zapltaa ci- w swoje sieci. Nie zapominaj te, e to ona skusia ci do picia wina, aby w ten sposb zapomnia o twej wstydliwoci i dobrych postanowieniach. Antii westchn gboko z ulg, uroni kilka ez i rzek: Zostaem wic wdowcem, biedaczysko. Szkoda jej, bo bya to kobieta w najlepszych swoich latach, wierna ona i czua matka, cho mimo e nie wypada le mwi o zmarych nie bya wolna od grzesznych zachcianek. W kadym razie mam nadziej, e i ty, i wszyscy dobrzy ludzie podzielacie moj aob i nie potpiacie mnie zbytnio za to, e staraem si utopi -troski w winie i skutkiem tego popeniem mnstwo gupstw. Patrzy na nas z nadziej, ale Abu el-Kasim odezwa si z westchnieniem: Ach, ty mj niewolniku, Antarze! Po pijanemu zabie ag sutana i zabrae mu turban. Jeli masz co na swoj obron, mw zaraz, gdy inaczej zaprowadzimy ci do kadiego i zostaniesz powieszony, powiartowany, spalony na stosie i rzucony psom na poarcie. Antti podnis rk bagalnie i rzek: Rbcie ze mn, co chcecie. Zasuyem na wszystkie te kary i z pewnoci czubym si lepiej, gdyby mi odcito t bolc gow. Ale waciwie naleaoby mnie ukara za pierwszy yk wina, do ktrego przeknicia nakonia mnie ta niewiasta. Reszta przysza ju potem sama z siebie. Doskonale pamitam, e zabiem ag, ale nikt nie ponis szkody z tego powodu, a to, co zaszo midzy nami, byo waciwie tylko zwyk sprzeczk, jakie czsto zdarzaj si midzy onierzami. Z czystym sumieniem mog zatem stan przed sdziami i haba spadaby na nich, a nie na mnie, gdyby za tak bagatelk skazali mnie na chost. Patrzy na nas z podniesion gow i wydawa si w peni przekonany o susznoci tego, co mwi. A gdy przetumaczyem jego sowa, gdy mwi po fisku, Chajreddin nie mg si ju duej opanowa. Wybuchn miechem, podszed do Anttiego, poklepa go yczliwie po ramieniu i rzek: Jeste mem w moim gucie i z powodu zrcznej mowy obronnej wybaczam ci twoje przestpstwo. Antti strzsn z siebie jego do, rzuci na Chajreddina gniewne spojrzenie i zwrci si do mnie pytajc: Kim jest ten czowiek czego tu szuka? Przeraziem si jego nieostronych sw i szybko rzekem: To Chajreddin. wadca mrz, a od dzi take pan Algieru. Lecz Chajreddin wcale nie wzi Anttiemu za ze jego sw: Dam ci nowe szaty powiedzia i szabl i myl, e odtd bdziesz mi suy i staniesz si nieraz poyteczny. Na co Antti gorzko: Do mam tego wodzenia za nos i wcale mi ju nie zaley na szabli. Wol uda si wreszcie na pustyni, eby jako pobony pustelnik spdzi reszt moich dni w jakiej skalnej

rozpadlinie. Bylebym tylko dosta wie odzie i par bochenkw chleba, a moecie mnie z czystym sumieniem zostawi w tej kamiennej jamie. Namwilimy go jednak, eby wylaz, a kiedy si my-, aby odmwi dawno zaniedbywane mody, Chajreddin posa mu wietne szaty tak wspania krzyw szabl, e Antti nie mg si oprze chci wyprbowania ostrza na paznokciu, po czym z westchnieniem zadowolenia zawiesi j u pasa. Opowiedziaem mu, co si wydarzyo w czasie jego nieobecnoci, mwic tyle, ile uwaaem za stosowne. W kocu za rzekem: Sam rozumiesz dobrze, e tym razem aska sza przed prawem. Chajreddin jest doprawdy szlachetnym mem, gdy mia a nadto dobre powody, aby wpa w pasj, widzc, jak bezmylnie zniszczye wszystkie plany, ktre z wielkim nakadem trudw uoylimy z Abu el-Kasimem w cigu zimy. Ale Antti odpar z rozdranieniem: Mam ju do suchania twoich bzdur, Mikaelu. Gdyby nie ten przeklty bl gowy, to bym podejrzewa, e zostaem haniebnie oszukany. Oeniwszy si z Amin stabym si najpotniejszym czowiekiem w Algierze, a gdyby szczcie mi sprzyjao, miabym z ni moe nawet syna, ktry zostaby sutanem tego kraju. Tote nie mog si oprze uczuciu, e mnie w aosny sposb okpiono i e ty w twojej naiwnej atwowiernoci pozwolie Chajreddinowi zbiera owoce tego, co ja posiaem. I wcale si nie dziwi, e ten Chajreddin prbuje mnie teraz pocieszy wspania szabl i drogocennym kaftanem. Rozgoryczenie Anttiego byo tak wielkie, e nie opucio go nawet w czasie uczty, na ktr zostalimy zaproszeni przez Chajreddina wraz z jego wielu dowdcami. Wyszlimy zatem z sali przy pierwszej sposobnoci i zaczem niecierpliwie si zastanawia, gdzie si podziaa Giulia, gdy po smacznym posiku jeszcze bardziej tskniem do obiecanej nagrody. Gdy o ni zapytaem, yd Sinan i Abu el-Ka-sim wymienili z sob chytre spojrzenia, po czym Abu rzek z westchnieniem: Niech mi Allach wybaczy, jeli postpiem niewaciwie, ale wielki Chajreddin chcia, aby Giulia mu powrya z piasku. Zostawiem ich wic sam na sam, ale to wrenie trwa ju istotnie bardzo dugo i nie wiem, co te oni tam robi. Na te sowa owadny mn ze przeczucia, spojrzaem ponuro na Abu el-Kasima i rzekem: Jeli Giulii co si stanie, zadusz ci wasnymi rkami i nie sdz, eby mi kto robi z tego powodu wyrzuty. Przeciwnie, zostanie to przyjte z wielkim zadowoleniem w caym miecie. Nie dbajc o lamentujcych eunuchw, weszlimy przez zote drzwi do haremu, gdzie zobaczyem Chajreddina na dywanie przed mis z piaskiem. Obok niego siedziaa Giulia, wpatrzona w piasek. Gdy Chajreddin ujrza nas, wykrzykn: Ta chrzecijanka widzi w piasku najrniejsze dziwy. I gdybym wara wyzna, co mi przepowiedziaa, wszyscy myleliby, e w modoci zaraziem si francusk chorob, ktra teraz uderzya mi do gowy. Tyle tylko mog wam powiedzie, e widziaa jak fale kornie cauj mj grb w miecie potnego sutana nad brzegiem Bosforu, i zapewnia mnie, e grb ten bdzie czczony i szanowany, dopki imi Osmanw zachowa si na ziemi. Gdy mwi, Giulia, zapomniawszy o wszelkiej kobiecej wstydliwo-ci, tulia si do niego czule. Ale wadca mrz popatrzy na ni obojtnie i doda: Bogosawi twoje oczy, niewiasto, ale niedobrze jest dla mczyzny wpa w ich zaczarowany krg. Powinna zatem zachowywa si, jak przystao nietknitej dziewicy, a nie wpatrywa si we mnie jak pies w kawa misa. Take i ja uniosem si i zawoaem: Giulio, Giulio! Pomyl o twoim zachowaniu. Od dzi jeste moj niewolnic, a ja twoim panem. Jeli jednak bdziesz dla mnie yczliwa i chtnie poddasz si moim pragnieniom, moe przywoam ulema i potrzebnych wiadkw i wezm ci za praw maonk.

Nie mogem si ju duej opanowa, chwyciem j za rce i przycignem do siebie, aby obj i ucaowa serdecznie. Ona jednak wyrywaa si z moich ramion i kopaa mnie po nogach, tak e W kocu zmuszony byem j wypuci. Wtedy z oczyma byszczcymi gniewem wykrzykna: Zabierzcie std tego zwariowanego niewolnika i polijcie go do szpitala przy meczecie, aby go zakuto w kajdany i wychostano z niego szalestwo. Cho sama jestem niewolnic, to jednak nigdy nie mog sta si niewolnic tego mczyzny. Sinan da mnie oswu-bodzicielowi, abym mu wrya z piasku i w ten sposb chronia go przed niebezpieczestwami. Nie wzbudza on we mnie adnej odrazy i chtnie poddam si wszystkiemu, czego ode mnie zada, gdy ju zdy si przyzwyczai do moich nieszczsnych oczu. Gniew jej by tak wielki, e umiech zgas na wargach yda Si-nana. Zacz mrucze co pod nosem i rzek niepewnie: Niech Allach mi przebaczy, ale Mikael el-Hakim ma suszno. Na Koran i na wasn brod poprzysigem, e zostaniesz jego niewolnic, i nie mog teraz zama danej przysigi. Jeste jego niewolnic, pikna Dalilo, i winna mu by we wszystkim posuszna. Owiadczam to teraz w obecnoci potrzebnych wiadkw. Szybko wymamrota pierwsz sur Koranu, aby w ten sposb uniemoliwi odwoanie tego, co si stao. Ale gdy chcia zbliy si do Giulii, aby woy jej do w moj, ona cofna si, chowajc rk za plecami, i krzykna gosem zduszonym od pasji: Nigdy w yciu! Na to potrzeba jeszcze i mojej zgody. Chciaabym jednak wiedzie, z jakiego to powodu ten ndzny niewolnik, Mikael, ma prawo obraa mnie w taki sposb. Powiedzcie mi to, wiaroomni mowie, ktrzy za plecami kobiety kupczycie jej czci. Tak wic wyglda ta mio, ktr mi tyle razy wyznawae wzdychajc i biadajc, Abu elKasimie? yd Sinan i Abu el-Kasim podnieli obaj rwnoczenie donie w gr, wskazali mnie oskarajce palcami i zawoali chrem: Nie, nie! Jestemy zupenie niewinni! Sam Mikael nam to zaproponowa i tak nalega, e nie moglimy duej mu si opiera. Wierzylimy te gboko, e wpadnie w rce Selima benHafsa i straci ycie na dugo przedtem, nim oswobodziciel wejdzie do miasta. Giulia wpatrzya si we mnie, jakby nie wierzc wasnym uszom, podesza bliej i przysuna twarz do mojej, tak e poczuem zapach jej szminek. Blada z gniewu zapytaa: Czy to prawda, Mikaelu? A wic rzeczywicie miae czelno w nagrod za twoj sub zada mnie na niewolnic? Gdyby myla przez sto lat, nie wymyliby niczego, co by mnie gbiej dotkno jako kobiet. Ale dam ci may przedsmak tego, co ci czeka. Tych rozkoszy ci doprawdy nie zabraknie, przyrzekam ci te' Wymierzya mi siarczysty policzek, tak e oguchem na chwil i zy nabiegy mi do oczu. Potem za wybuchna gwatownym paczem i szlochajc zawoaa: Nigdy ci tego nie przebacz, Mikaelu! Jeste jak niedobry chopak, ktry gryzie wasna matk w do, i to mimo e zawsze stara am si by dla ciebie jak najlepsza siostra. A zreszt jakie to usugi wywiadczye oswobodzicielowi, aby mg oczekiwa nagrody? Wrc z piasku w ani kobietom z haremu dwigaam najcisze brzemi. Wrc z piasku zabiam Selima ben-Hafsa tak pewnie, jak-3ym uczynia to wasnymi rkami. Prbowaem j uspokoi, ale ona nie zwaaa na nic, tupaa no-i, z oczu jej leciay te i niebieskie byski i krzyczaa: To ja wybraam Amin jako narzdzie do spenienia tego dziea, gdy bya najbardziej dna wadzy z wszystkich kobiet haremu najbardziej namitna. Na jej rozkaz czarny zapanik wyzwa Antara do walki w paacu, aby Amina moga go zobaczy, Wszystko stao si tak, jak to sobie uoyam. Antar pokona Murzyna, jak to przepowiedziaam z piasku, i za moim proroctwem zosta wcielony do stray paacowej. Potem za zobaczyam w piasku, e syn

Aminy zostanie sutanem, i take mwiam prawd, bo nim zosta, cho na bardzo krtk chwil. Jeli wic jest jaka nagroda za usunicie sutana Selima ben-Hafsa, tylko ja jedna mog do niej zgasza suszne pretensje. Suchaem z otwartymi ustami i ze zgroz podziwiaem, jak zrcznie graa przede mn rol niewinnej i nic nie wiedzcej, bdc przez cay czas prawdziw spryn caego spisku. A ona pieklia si dalej i nie dawaa si uspokoi Abu el-Kasimowi, a gdy Antti pogrozi jej pici, aby umilka, ugryza go w rk tak, e wrzasn i wymierzy jej silne uderzenie w poladek. W kocu jednak sprzykrzyo si to Chajreddinowi, ktry rzek: Jak sobie pocielie, tak si wypisz! Zabierz std twoj wasno, Mikaelu el-Hakim, i nie tramy duej czasu. Nie pozostao mi nic innego, jak odej, cho nie bardzo jeszcze miaem ochot zosta z Giulia w cztery oczy. Niepewnie wycignem do niej rk i powiedziaem: Czy nie rozumiesz, Giulio, e ci kocham? Tylko po to, aby mc ci posiada, pracowaem i trudziem si przez cay ten czas, ryzykujc ycie. Ale ona zesztywniaa pod moim dotkniciem i odrzeka kwano: Nie dotykaj mnie, Mikaelu, bo nie odpowiadam za skutki. Ciko mnie zranie. Poszlimy wic do domu, a piesek powlk si za nami z nosem przy ziemi. Gdy przyszlimy do domu Abu el-Kasima na ulicy ko-rzennikw chciaem otworzy zamknit bram, ale zamek zaci si. W kocu po wielu wysikach udao mi si go odemkn i wszedem do wntrza, ale w teje chwili pies szczekn z przeraenia, a mnie kto tak dzieli pak w gow, e zrobio mi si ciemno w oczach, i ocknem si dopiero nastpnego dnia rano. Giulia i guchoniemy niewolnik Abu el-Kasima zanieli mnie do oa nieprzytomnego, gdy to wanie ten tpy czowiek wyrn mnie pak, biorc w ciemnociach za zodzieja. Tak zatem wygldaa moja noc polubna z Giulia i nie mam nic wicej do dodania w tej sprawie. Tote zaczn now ksig, aby opowiedzie, jak zdobyem twierdz Hiszpanw i jak pomys Mustafy ben-Nakira doprowadzi do tego, e wstpiem na sub wadcy wszystkich wiernych.

Ksiga 3 Giulia
1. Gdy przyszedem do zmysw w mikkim ou, zdaem sobie spraw, e sysz ustawiczny huk, od ktrego caa izba trzsa si i naczynia mosine dwiczay. Zrazu mylaem, e huk ten ma swoje rdo w mojej bolcej gowie, i zdziwiony zastanawiaem si, gdzie jestem. Wydawao mi si, e po prawej stronie stoi nade mn biay anio, po lewej za czarny i e obaj spisuj moje dobre i ze uczynki. Sowa same wyszy z moich ust i jkliwie rzekem: Dajcie mi wody, anioy stre, gdy chc si obmy i odprawi modlitwy. W tej chwili jednak na piersi wskoczy mi Rael i zacz mnie radonie liza po twarzy. Oczy zaszy mi zami i zrozumiaem, e jeszcze yj i nie jestem w piekle. A gdy biay anio unis delikatnie moj gow, sprawiajc mi tym ostry bl, uski opady mi z oczu i nagle odkryem, e le w ou Giulii. To ona pochylaa si nade mn, na lewo ode mnie za guchoniemy niewolnik zagniata ciasto z jajkami i miodem. Zawstydziem si mego majaczenia i rzekem szorstko: Do licha, nie dotykaj mojej gowy, Giulio! Bo jeli jeszcze nie pka, pewnie lada chwila to nastpi. A potem odsunem niecierpliwie pieska i zapytaem: Co si stao? I co

znaczy ten nieprzerwany huk, od ktrego trzsie si cay dom? Czy to ty mnie tak uderzya w nocy, Giulio? GiuHa wybuchna paczem, pogadzia mnie po policzku i odpara: Ach, Mikaelu! A wic yjesz! Cho gniewani si na ciebie, jednak nie chc, aby umar. Huk pochodzi std, e muzumanie bombarduj w najlepsze twierdz hiszpask. Uderzy za ciebie ten niewolnik, nie ja. Powiniene to by sam zrozumie, Mikaelu, e nigdy bym nie uya tak niebezpiecznej broni, jak paka. Co najwyej rozbiabym ci na gowie gliniany dzban albo podrapaa po twarzy. 10 Mikael, t. II i. Obmacaem ostronie gow i stwierdziem, e wci jeszcze siedzi na swoim miejscu, cho z powodu licznych opatrunkw wydaa mi si dwa razy wiksza ni zwykle. Westchnem bezsilnie i wyszeptaem: Giulio! Ka natychmiast przywoa znajcego si na prawie ulema i czterech wiadkw. Wyjm pienidze z kieszeni kaftana, zapa im i zatrzymaj sobie reszt. Nie miaem brzydkich zamiarw, jak moe sdzia. Wcale nie chciaem posiada ciebie jako niewolnicy, cho ci tym draniem. Zamierzaem wezwa kadiego i czterech wiadkw, aby ci wyzwoli, i wanie dlatego prosiem o ciebie w nagrod za zasugi, gdy bya to jedyna moliwo obdarzenia ci wolnoci. Nie bardzo wiedziaem, czy to, co mwi, jest zupenie zgodne z prawd. Moe by to tylko pomys, ktry przyszed mi do gowy wanie w tej chwili. Z drugiej jednak strony ju poprzednio igraem z takimi mylami, tote wydaway mi si i teraz zupenie naturalne. Giulia jednak-zesztywniaa ze zdziwienia, wpatrzya si we mnie i wyjkaa: Nie rozumiem ci, Mikaelui Dlaczego chcesz mi da wolno? Wtedy ju zupenie nie bdziesz mnie mg zmusi do ulegoci. Sdziam, e rzeczywicie chcesz mnie posiada, i twoje dze raniy moj cnot. Teraz jednak wcale nie pojmuj czego chcesz. Poaowaem ju przesadnej wpaniaomylnoci, tote gniewnie odrzekem: Nie ple gupstw, Giulio! Jeli daj ci wolno, czyni to, aby raz na zawsze pozby si twego wiecznego i bezmylnego gderania. Zawsze miaem zamiar pozwoli ci samej wybiera, czy chcesz zosta ze mn, czy te odej. Nie jestem a takim gupcem, ebym prbowa ci zmusi do kochania. A w tej chwili wydajesz mi si akurat tak pontna jak stary pantofel. Dziki Allachowi moja mio zgasa. Giulia staa bez sowa, wac w rku sakiewk. Wpatrywaa si we mnie tpo, pochlipujc. Guchoniemy niewolnik czyni rozpaczliwe wysiki, aby mnie nakarmi, i cho czuem gboki niesmak, postaraem si przekn troch poywnej mieszanki jaj i miodu, po czym odezwaem si do Giulii nieco agodniej: Dlaczego si wahasz, Giulio? Czyby nie bya zadowolona, mogc si mnie tak atwo pozby? Przecie takie byo twoje najgortsze pragnienie. Dlaczeg wic teraz stoisz i chlipiesz? Giulia oburzya si i odrzeka: Wcale nie chlipi, tylko nos mnie swdzi. Ale zaraz zacza szlocha i krzycze. Musisz wci jeszcze mie malign. Ten cios pak by z pewnoci mocniejszy, ni sdziam, i nie jestem taka poda, aby to wykorzystywa, cho widocznie spodziewasz si po mnie najgorszego. Dokd zreszt pjd w tym pogaskim kraju i kto bdzie broni mojej niewinnoci? Nie, Mikaelu, zatrzymaj sobie swoj sakiewk. Nie przywoam ulema i wiadkw, tylko bd ci robi zimne okady na gow, aby odzyska przytomno. Chcesz si zemci, ale nie myl, e uda ci si tak atwo mnie pozby. Rozoyem bezradnie rce i rzekem: Cokolwiek zaproponuj, wydaje ci si ze, i nigdy nie mog ci dogodzi. Zostaw mnie przynajmniej w spokoju i odejd, bo krci mi si w gowie i mdli mnie to, co zjadem. Nie

mam te siy na ktnie. Rb wic, co chcesz, zosta albo odejd. Jest mi to zupenie obojtne, tak piekielnie boli mnie gowa. Giulia zadowolia si tym i musz jej przyzna, e opiekowaa si mn starannie, milczc i cichutko poruszajc si po izbie. Co prawda nie przynioso mi to zbytniej ulgi, bo dziaa wci grzmiay, piasek sypa mi si do oczu z puapu i cay dom si trzs. Po poudniu Abu el-Kasim i Sinan nie mogli ju poskromi ciekawoci i przyszli mnie odwiedzi, przynoszc weselne dary. Gdy Abu zobaczy mnie bladego i z obandaowan gow w ou Giulii, zaama rce i obudnie wykrzykn: Co ci jest, Mikaelu? Wic a tyle kosztuje poskromnienie tej niewiasty? A moe z radoci wypie za duo wina? Doprawdy nie spodziewaem si, e jedna noc w ou Giulii doprowadzi ci do tak aosnego stanu. A yd Sinan rzek ze zdumieniem: Tskne marzenia czyni czasem czowieka lepym i spenienie ich prawie nigdy nie odpowiada oczekiwaniom. Wyglda jednak na to, e istotnie dostae a nadto. U boku tak ognistej kobiety nie bdziesz z pewnoci potrzebowa innych on i ycie ci tanio wypadnie, Mikaelu. Nie miaem siy odpowiedzie na ich zoliwe przytyki i leaem cicho. A gdy Abu dowiedzia si, co si stao, szczerze si zaniepokoi, obmaca moje czonki, po czym zmiesza dla mnie lekarstwo na wzmocnienie. I niebawem zapadem w przyjemn drzemk, a gdy si przebudziem, nie czuem ju zawrotu gowy. Pierwsze moje myli pobiegy ku Anttiemu, a gdy zapytaem o niego, Abu el-Kasim zacz sobie rwa wosy z gowy i wrzeszcze: Niech Allach przeklnie twoj gupot, Mikaelu. Dlaczego nigdy nie wspomniae ani sowem, e brat twj jest wprawnym puszka rzem i zna nawet sztuk odlewania dzia? Ta wana wiadomo wysza na jaw tylko przypadkiem. Gdy dzi usysza huk dzia, uda si na wybrzee, aby jak mwi uleczy bl gowy zdrowym zapachem prochowego dymu. Tam go zobaczy Chajreddin w chwili, gdy odsunwszy na bok ludzi, Antar wasnorcznie nastawia dziaa. Zrazu Chajreddin nie ufa jego sztuce, ale brat twj wykaza wielk zrczno, zestrzeliwujc ku oburzeniu Hiszpanw ze szczytu wiey chorgiew Kastylii. Wtedy Chajreddin da mu turban naczelnego puszkarza i dziesi sztuk zota. I zdaje mi si, e nasz Antar wkrtce wypoci przy dziaach wszystkie jady z zatrutego winem ciaa. Zgroza ogarna mnie na myl, e Antii strzela do swoich chrzecijaskich braci. Niedugo potem, gdy kanonada ustaa na czas odprawiania modlitw, Antti z twarz czarn od prochu przyszed mnie odwiedzi. Wypaliem mu reprymend, on za odpar przekornie: Dziaa to mj ywio i nigdy nie powinienem by si ich wyrzec, Tote nie wymawiaj mi, e wrciem do waciwego zawodu, jak szewc, ktry patrzy swego kopyta. Ale drogi Antii wyrzucaem mu jak moesz kierowa dziaa przeciw ludziom, ktrzy zostali zbawieni krwi Chrystusa, a nadto w trudnych warunkach staraj si jak najlepiej suy cesarzowi, pod ktrego sztandarami ty sam walczye? A na to Antti: Nie zapominaj, e mam uraz do Hiszpanw, bo zachowywali si w Rzymie bardziej jak dzikie zwierzta ni jak ludzie. Nawet muzumanie nie traktuj kobiet, tak jak oni to czynili wtedy, lecz co najwyej obcinaj im gowy, jeli s za bardzo brzydkie. Czy ty jednak nie pojmujesz twoim ciasnym bem, e to chrzecijanie? odrzekem. Jak moesz wesp z muzumanami podnosi bro na twoich chrzecijaskich braci, ty, ktry w sercu nie jeste muzumaninem? Rzuci na mnie gniewne spojrzenie i odpar: Jestem takim samym dobrym muzumaninem jak ty, cho moe znasz wicej wersetw z Koranu ode mnie. Nie jestem dostatecznie uczony, aby rozstrzyga delikatnie spory w sprawach wiary. Ale dla mnie caa sprawa wyjania si wtedy, gdy si dowiedziaem,

e islam oznacza to samo co poddanie si woli boej i e ten Bg, ktry w gardowym arabskim jzyku nazywa si Allach, jest dokadnie tym samym, ktrego Francuzi nazywaj Sang Dieu, Niemcy Herr Gott albo Donnerwetter, a ktry po acinie nazywa si Deus albo Dominus. Moje wyrzuty byy zatem bezskuteczne. Upiera si, e dziaa to jego pasja i ze od jest odem bez wzgldu na to, czy sztuki zota nosz podobizn cesarza, czy te arabskie zakrtasy. Wspar gow na doniach, popadi w zamylenie, a potem wzruszonym gosem powiedzia: Sam nawet nie przypuszczaem, e tak lubi dziaa, dopki znowu nie poczuem swdu rozgrzanego metalu i mocnego odoru prochu. I wierz mi, e najpulchniejsza kobieta nie moe si rwna z gorc luf dziaa po pitym strzale. Gdy Mustafa ben-Nakir zobaczy jak si zapaliem, opowiedzia mi, e sutan turecki wynalaz nowy sposb transportowania nawet najwikszych dzia. Na trudno dostpnych drogach przewozi si ponadto na wielbdach, metal do ich odlewania, a dziaa odlewa si na miejscu, gdzie maj by uyte. Nikt dotychczas nie wpad na taki pomys i chciabym zobaczy na wasne oczy, jak to wyglda w praktyce. Mustafa bowiem nie umia mi powiedzie nic wicej, ale jego opowie' sprawia, e marz, aby zwiedzi Stambu, stolic sutana. Przyrzek mi te, e mnie poleci dowdcy sutaskiej artylerii. Zapaem si za gow, usyszawszy o tych zwariowanych planach. A Antti cign dalej z zapaem: Wpierw jednak musimy zbudowa amacz fal dla Chajreddina, a^y Jego okrty znalazy schronienie w porcie nawet w czasie najwikszych burz. Tylko po to oblega hiszpask twierdz, by zdoby ociosany kamie na budow falochronu i tani si robocz w bra-cach.' Jecy wojenni nie otrzymuj wynagrodzenia, a chleb i woda wystarcza im jako poywienie. Tak si rozgada, e sam si zawstydzi swej gadatliwoci, i zaczai z zakopotaniem gaska Raela, ktry tuli mu si do ng. W kocu zapyta agodnie, czy co mnie boli, e tak le w ou z obandaowan gow. A gdy z rozdranieniem opowiedziaem o wypadku, jaki mnie spotka, wyrazi mi wspczucie i prbujc pocieszy rzek: Moesz dzikowa Bogu, e masz tward czaszk, Mikaelu, bo ju trudno mi spamita, ile razy dostae po bie. Za kadym razem jednak zapowiadao to jak wielk zmian w naszym losie. Pamitasz, jak to byo, gdy przybylimy do czcigodnego uniwersytetu w Paryu i gdy rabusie zdzielili ci po gowie na gocicu w Niemczech? Tote uwaam, e to wydarzenie jest wyrana zapowiedzi jakiej zmiany i a mnie dziwi, i co podobnego nie zdarzyo si ju przedtem, nim wpadlimy w rce muzumanw. Teraz jednak wszystko jest w najwikszym porzdku i jedyna przykra strona tego wy padku to, e dostae pak w eb we wasnym domu od guchoniemego niewolnika. Umiechn si szeroko. A ja doprawdy nie mogem poj, co tak zabawnego widzi w moim nieszczciu. 2. Po kilku dniach poczuem, e wracam do si i mog ju utrzyma si na nogach, cho wci jeszcze szybko kadem si do oa, widzc, e kto nadchodzi. Nie miaem bowiem najmniejszej ochoty miesza si do oblenia twierdzy hiszpaskiej i by moe stan oko w oko z kapitanem Varg, ktry na pewno nie ywi do mnie przyjaznych uczu. Abu el-Kasim opowiedzia mi, e kapitan Varga natychmiast po mojej wizycie wysa szybki aglowiec do Kartageny. Tote Chajreddin przygotowywa si spiesznie do szturmowania twierdzy i przyjmowa do suby kadego, kto mg udwign bro i chcia szybko dosta si do raju, padszy w boju z niewiernymi. Plany Chajreddina zostay jednak do pewnego stopnia zakcone tym, e kapitan Varga, wbrew protestom swego dominikanina, kaza na blankach murw powiesi dwch modych

Maurw, ktrych Chaj-reddinowi udao si przemyci do twierdzy na dugo przed wkroczeniem do Algieru. O tym wszystkim opowiedzia pewien hiszpaski zdrajca, ktremu sprzykrzyo si oblenie i ktry pewnej ciemnej nocy przepyn przez zatok do ludzi Chajreddina. Opowiedzia on te, e w twierdzy jest wielu rannych, e mury s popkane, e Hiszpanom brak ywnoci, wody i prochu oraz e zaoga chciaaby ukadw, ale kapitan Varga nie chce si na to zgodzi. I gdy chorgiew Kastylii spada zestrzelona, sam Varga stan na szczycie wiey jak ywy maszt z flag owinit na lewym ramieniu i owiadczy, e kadego, kto choby tylko szepnie o kapitulacji, natychmiast kae zaku w kajdany. W kilka dni pniej udao si jednak porobi w murach twierdzy powane wyomy i Chajreddin kaza ludziom przygotowa tratwy sporzdzone z powizanych odzi, chronionych na dziobach faszyn. Sam za postanowi spdzi noc w samotnoci przygotowujc si postem i modlitw do rozstrzygajcego szturmu. Po wieczornej modlitwie zeszli si przy moim ou Antti, Abu el-Kasim i Mustafa ben-Nakir. Po chwili rozmowy o rzeczach obojtnych nagle wycignli mnie przy uyciu agodnej przemocy z ka, obmacali moj gow i czonki i bogosawili Allacha, e mnie tak szybko uzdrowi. A Musfata ben-Nakir rzek: Ach, Mikaelu, jak si ciesz, e bdziesz mg wzi jutro udzia w szturmie i zasuy sobie na raj. Kolana ugiy si pode mn i osunbym si na podog, gdyby silne rami Anttiego nie podtrzymao mnie w por. Zaczem jcze i skary si, e ciemno mi przed oczyma, obiecujc jednak, e ostatkiem si poczogam si na brzeg, aby przynajmniej jako lekarz pomaga przy szturmie, bez adnego wynagrodzenia. Mustafa ben-Nakir przyglda mi si roziskrzonym wzrokiem i rzek: Chyba nie oblecia ci strach, Mikaelu? Twj brat Antti i ja postanowilimy ruszy do szturmu na pierwszej odzi i wedrze si pierwsi na mury, aby wyrwa chorgiew kastylijsk z rk kapitana Vargi. Ze wzgldu na nasz przyja chcemy ci wzi z sob, aby dzieli z nami chwa i bogate dary. Rozzociem si i odparem: Ba si? Co to znaczy ba si? To tylko pusty frazes. Nie mam po prostu najmniejszych ambicji zosta bohaterem, bo jestem czowiekiem spokojnym, a w dodatku ciko chorym. Giulia staa widocznie za zason i przysuchiwaa si naszej rozmowie. Widzc, e saniam si na nogach, wystpia rezolutnie naprzd, wyrwaa mnie z rk moich drczycieli i pomoga mi znowu pooy si do oa. A potem rzeka: Dlaczego go drczycie? Nigdy nie pozwol Mikaelowi uda si na t okropn wysp. Jest jeszcze za saby nawet do mioci. Raczej sama chwyc miecz, ni pozwol jemu to uczyni. Nie wiem, z jakiego powodu sowa jej uraziy mnie, tak e szybko zmieniem zdanie i ofuknem j: Nikt ci nie pyta o zdanie i nie powinna zabiera gosu. Ar s lon-ga, vita brevis. Zadanie lekarza jest cikie i atwiej rani, ni leczy, tote moe mimo wszystko przycz si jutro do was. Mustafie ben-Nakirowi twarz si wyduya i zrozumiaem, e stosownie do swego zwyczaju przekomarza si tylko ze mn, gdy uwaa mnie za sabeusza. Nic nie mogo mnie bardziej rozdrani ni takie bdne wyobraenie. Gdy spokj i ostrono to wcale nie to samo co tchrzostwo i ju nieraz w yciu wykazaem, e umiem podejmowa takie samo ryzyko, j-ak kady inny, a czasem nawet wiksze. Ale zachowanie si Giulii zirytowao mnie, a cios w gow zamci mi trzewy rozsdek do tego stopnia, e dziaaem jak idiota. Nie baczc na jej protesty, owiadczyem, e odzyskaem ju w peni siy i nic mi nie stoi na przeszkodzie, bym wzi udzia w walce. A gdy gocie odeszli, Giulia chciaa widocznie zaagodzi cae zajcie i pojedna si ze mn. Ja jednak zaciem si w uporze, aby w ten sposb raz na zawsze j ukara i zama jej

prno. Tote w kocu zmuszona bya zaniecha wszelkich prb zblienia i wyadowaa sw wcieko na sprztach domowych, nazywajc mnie najwikszym garzem i najwstrtniejszym czekiem, jakiego kiedykolwiek ogldaa, i twierdzc, e mi absolutnie nie wierzy. Jakie jednak byo jej przeraenie, gdy nastpnego dnia rano, na dugo przed witaniem, wstaem z oa, umyem si na podwrku i zwrcony twarz ku wschodowi odmwiem przepisane modlitwy. Aby jeszcze wyraniej okaza moj odwag, chwyciem tg pak i chwiejc si na nogach, wytoczyem si na ulic. Dopiero wtedy Giulia zrozumiaa, e nie artuj, wybiega za mn, chwycia mnie za rami i zawoaa: Ach, Mikaelu, moe byam dumna i szorstka dla ciebie, ale miaam powody, ktrych nie pozwala mi wymieni skromno. Jeli zdarzy si cud i powrcisz z wojny, wyjawi ci m tajemnic, a potem sam rozstrzygniesz, co bdzie. Gdybymy jednal mieli si spotka dopiero w niebie, co jest wysoce nieprawdopodobne, bo ty jeste muzumaninem, a ja chrzecijank, tajemnica ta nie bdzie ju mie wielkiego znaczenia. Dlatego te nie mam ochoty biec za tob i wykrzykiwa jej na ca ulic, bo bym tylko sprawia ci przykro w chwili, gdy idziesz na wojn i masz si narazi na niebezpieczestwo. Nie wierzyem, aby krya co przede mn, i podejrzewaem, e chce mnie tylko zaciekawi po to, by zatrzyma w domu. Wyrwaem si wic i pospieszyem do portu, by zdy na rozpoczcie szturmu. Giulia jednak nie bya jedyn kobiet, ktra tego ranka bagaa ma o pozostanie w domu i paczc i wzdychajc przekonywaa, e uczciwy zawd i dobre dochody s na pewno lepsze ni wszelkie rozkosze raju. O wschodzie soca dotarem kulejc do portu, gdzie Chajreddin wydawa dowdcom ostatnie rozkazy przed szturmem. Jkajc si mocno mwi: Mamy dzi pitek, dzie szczliwy, ktry oby przynis islamowi rado i powodzenie. Sto bram raju stoi dzi otworem i nigdy jeszcze nie byo lepszej sposobnoci, aby dosta si do tych wspaniaych krain, gdzie szemrz strumyki, a ciemnookie dziewice obsuguj wiernych. Podajcie mi zatem bro, gdy jak zwykle zamierzam z krzyw szabl w rku i na czele natarcia. Tym dobrym przykadem chc pokaza, e nawet najbojaliwsi mog miao poda moim ladem i wedrze si przez wyom do twierdzy. Jak na rozkaz zaczli jego dowdcy jcze i zaamywa rce, a najgorliwsi byli yd Sinan i Abu el-Kasim. Sprzeciwiali si stanowczo, eby Chajreddin wystawia si na niebezpieczestwo, i przypominali mu, jak niezastpion strat dla islamu byaby jego mier. On jednak tupn i z pian na ustach krzykn: O nieposuszne i niegrzeczne dzieci moje! Czybycie istotnie chcieli broni mi tego zaszczytu? Dlaczeg ja jeden mam sta poza bramami raju, ktre s otwarte dla najbiedniejszego muzumanina? Zacz biega w kko, woajc o szabl, a dowdcy zmuszeni byli przytrzyma go za ramiona, eby nie wpad do wody. Entuzjazm tumw przechodzi wszelkie granice. Wywoywano gono jego imi i wielbiono odwag, zaklinajc rwnoczenie, aby nie wystawia na niebezpieczestwo swego cennego ycia. W kocu musia si temu podda i westchnwszy ciko rzek: Wic dobrze, zostan z wami, skoro tak mnie o to bagacie. Ale bd ledzi szturm z brzegu i wynagradza dzielnych, a kara tchrzw. Pozostaje teraz tylko wybra dowdc, ktremu przypadnie zaszczyt poprowadzenia ataku. Przypuszczam wprawdzie, e bdziecie wiosowa na wycigi do twierdzy, ale dobry zwyczaj kae wybra tego, kto pierwszy wedrze si w wyom. Dowdcy ucichli natychmiast i zaczli zerka w kierunku twierdzy, ktra wznosia si z morza na odlego strzau z uku. Bez entuzjazmu przypatrywali si wyomowi, ktry otwiera si w murze jak ciemne wejcie do krlestwa mierci. Pobledli, zaczli co szepta i mwili jeden do drugiego:

 Ach, to ncce zadanie, ale ja z pewnoci jestem zbyt maym czowiekiem do tak szczytnej misji. Ty jeste starszy, wic ci zostawiam pierwszestwo. Gdy si tak certowali, wystpi Arttti i zwracajc si do Chajred-dina rzek: Panie mj i wadco, pozwl mi stan na czele szturmujcych, a przynios ci sztandar Kastylii, wyrwany z rk Yargi. Mustafa ben-Nakir rzuci mi szybkie spojrzenie, zacz ywo polerowa paznokcie i rzek: Twj brat jest gupi jak osio. Powiniene go uspokoi, bo nawet jeli jako ostatni wstpimy na t przebrzyd wysp, i tak da nam ona a nadto chway i sawy. Opierajc si na pace, pokutykaem do Chajreddina, ale zanim zdyem wyjani, e Antti prawdopodobnie straci rozum, Chajreddin wycign ku mnie rk i krzykn: Patrzcie, zacni ludzie, i bierzcie z nich przykad! Tak niedawno dopiero odnaleli waciw drog, z tym wikszym jednak zapaem tskni do raju. Nie mog ci odmxvi tego zaszczytu, el-Hakimie. Pozwalam ci wic i wraz z twoim bratem. Jako pierwsi wstpicie na skalist wysp Penjon, ja za potrafi godnie wynagrodzi was wedle zasugi. Chciaem powiedzie, e mnie zupenie le zrozumia, ale sowa, ktre przeraony wyjkaem, utony w okrzykach radoci dowdcw Chajreddina. A yd Sinan owiadczy: Jestem najstarszym z twych dowdcw, Chajreddinie, a poza tym twoj praw rk. To chlubne zadanie powinno zatem wedug wszelkiej sprawiedliwoci przypa mnie. Ale ju dawniej zarzucae .mi zbytni zuchwao, tote rezygnuj z tego zaszczytu na rzecz moich wiernych niewolnikw, bo ich chwaa i powodzenie bd policzone za zasugi take i mnie, ich panu. Mustafie ben-Nakirowi nie pozostao wic nic innego, jak tylko obrzuci mnie gniewnym spojrzeniem, po czym rzek: Nie chc wtpi w Boga, cho dzi po raz pierwszy powtpiewam w suszno moich pomysw. Nie mwmy ju jednak o tym wicej, tylko rami przy ramieniu wstpmy wszyscy razem na wysp Penjon. A gdyby nie byo dane nam samym opowiada o naszych czynach bohaterskich, niech dziejopisarze islamu zawiadcz o nich w swoich dzieach. Tymczasem flota Chajreddina podniosa kotwice i wypyna na morze, skd zacza bombardowa twierdz, aby w tan sposb odwrci uwag oblonych od tego, co dziao si na wybrzeu. Take nadbrzene baterie otworzyy ogie, a przewidujcy Antti poleci mi woy na siebie pancerz. Zastanowiem si nad tym przez chwil, PO czym odrzekem: Nic si nie dzieje bez woli Allacha i nie chc wtpi w Jego wszechmoc. Po c wic mam si chroni pancerzem, wystarczy mi dobry miecz! Ty, mj bracie, id przodem, ja za pjd za tob i zasoni ci, jak bd umia, od atakw z tyu. Mustafa ben-Nakir spojrza na mnie z wahaniem, a potem rzek: Masz suszno, Mikaelu el-Hakim. Jeli bowiem w zbrojach wpadniemy do wody, utoniemy jak kamienie. Natomiast uzbroiwszy si tylko w miecze, mamy wszelkie szans dopyn do brzegu. Tote zrzuc z siebie nawet lwi skr, aby nie straci jej w utarczce. Tobie za radz zawin bufiaste rkawy, eby nie przeszkadzay ci wywija mieczem. I ja rwnie zadowol si skromnie tym, aby i w lad -za Anttim, jako trzeci z kolei, i ufam niezbicie, e barczyste ciao twego brata osoni nas przed zbytnimi nieprzyjemnociami. Weszlimy na pierwsz d, starannie kryjc si za wypenionymi ziemi i wena koszami faszyn. Za nami wesza do lodzi szturmowych wielka rzesza odwanych, wiolarze wysunli wiosa i zaczli- jak szaleni wiosowa w kierunku twierdzy, my za wzywalimy gromko na pomoc Allacha i miotalimy dzikie przeklestwa na Hiszpanw. Wszystko to poszo do atwo, gdy ze zwietrzaych strzelnic twierdzy przywitao nas tylko niewiele strzaw. I gdyby kto chcia mnie kiedy gani za. zbytni chepliwo, niech wie, e nigdy nie miaem lepszej sposobnoci do chepienia si, ni wanie przy opisywaniu oblenia Penjonu. Chc jednak mwi tylko o tym, co si rzeczywicie wydarzyo, i dlatego musz stwierdzi, e zdobycie hiszpaskiej twierdzy nie moe by uwaane za jaki czyn bohaterski.

Kilka ku dziaowych przeleciao ze wistem nad gowami, wzbijajc za nami wysokie supy wody. Wkrtce bylimy ju u celu, i odzie uderzyy dziobami o skalisty brzeg. Upadem na plecy na dno odzi, lecz Antti chwyci mnie za kark i wycign na ld. I majc tu za sob Mustaf ben-Nakira pobieglimy co si w nogach do wyomu. W cigu tej krtkiej chwili niewiele myli przemkno mi przez gow. Staraem si jak mona wymija grzski piach, kamienie i ostre muszle, a gdy si w kocu opamitaem, bylimy ju wewntrz wyomu, a przed nami w lnicej zbroi, z chorgwi owinit dokoa lewego ramienia, sta kapitan Varga wymachujc nagim mieczem. Sta tam zupenie sam, gotw do ostatniej kropli krwi broni twierdzy, gdy ludzie jego haniebnie go opucili, nie wierzc w zwycistwo. Jednak w tej chwili wcale nie byo mi w gowie gani ich za to rozsdne posunicie. Kapitan Varga sta wic sam na naszej drodze. Chudy i niady, wpatrywa si w nas poncymi oczami, toczc pian z ust. Antti zaskoczony opuci szabl i wezwa go do poddania. Ale tamten zamia si i odkrzykn: Nie bd przed tob wylicza moich przodkw, bo de Yaiga nie zwyk si chepi. Natomiast poka ci, co znaczy wierno wobec Boga, krla i ojczyzny. Nie wiem, jak dugo stalimy tak naprzeciw siebie. Za nami ldoway wci nowe odzie i tratwy i gdy dzielni muzumanie zobaczyli, e tylko jeden samotny rycerz broni wyomu, uderzyli zwart mas i porwali mnie z sob. Zdaje mi si, e to Antti wytrci kapitanowi hiszpaskiemu miecz z doni, i w chwil potem kapitan lea na plecach, a ja na nim. Mimo swoich licznych przodkw i mimo e wasnym ciaem zasaniaem go przed dzikimi muzumanami, ktrzy zwa liii si na nas ogromn kup, Yarga poniy si do tego stopnia, e ugryz mnie w policzek. Kapitan byby z pewnoci straci ycie, gdyby nie to, e od stp do gw zakuty by w elazo. Bl i gniew rozwcieczyy mnie bowiem do tego stopnia, e z rozkosz wbibym mu miecz w gardo, gdybym tylko mia po temu najmniejsz okazj. Ale stopniowo natok zmniejszy} si. Kapitan Yarga zostawi mj policzek w spokoju, obaj usiedlimy i patrzylimy, jak muzumanie wyjc tuszcz wlewaj si przez wyom do twierdzy, przeklinajc chrzecijan. Antti, szeroko rozkraczony, wespi z Mustaf ben-Nakirem pomagali mi broni ycia hiszpaskiego kapitana. Mnie za krew laa si z policzka i czyniem kapitanowi gorzkie wyrzuty, e zachowa si w sposb niegodny szlachcica i e prawdopodobnie do koca ycia bd nosi brzydk blizn od jego ukszenia. Gdy kapitan Yarga zobaczy, e wszelki dalszy opr jest daremny, wybuchn paczem i prosi, ebym nie ywi do niego urazy. Zadaem, aby w nagrod za to pozwoli mi przej chorgiew kastylij-sk, ktra ju chyba na nic si nie przyda. Z gbokim westchnieniem odwin chorgiew z ramienia i wrczy mi j. Wedug wszelkich zasad sztuki wojennej chwaa zdobycia twierdzy Penjon przypada zatem tylko mnie osobicie. Tymczasem muzumanie wdzierali si przez wyom do twierdzy tak tumnie, e nipbawem na dziedzicu zapanowa cisk. W lepym zacietrzewieniu zabili wielu Hiszpanw, dopki zabijaniu nie zapobiegli dowdcy i janczarowie Chajreddina, ktry wyda surowe zakazy, aby oszczdza jecw, gdy bardzo potrzebowa siy roboczej do prac fortyfikacyjnych, budowy falochronu oraz reperacji, jakie trzeba byo wykona w miecie po walkach i bombardowaniu. Dziko muzumanw napenia mnie odraz, a Antti rwnie patrzy na rze z niechci. Tote postanowilimy wrci do portu i zawie kapitana Yarg do Chajreddina. Chajreddin czeka na nas na brzegu w otoczeniu wielkiej wity. I gdy paru muzumanw przybiego, aby rzuci mu pod stopy obcite gowy niewiernych, rozgniewa si wielce, zacz rwa wosy z farbowanej brody i krzykn: Sto kijw kademu, kto si way przynie choby tylko jeszcze jedn gow chrzecijask. Hiszpanie to mocne chopy i kada obcita gowa czyni mnie biedniejszym. Ale zapomnia wnet o swoich kopotach, gdy Antii, Mustafa i ja podeszlimy i wypchnlimy przed siebie opierajcego si kapitana Yarg. Krew sczya mi si wci jeszcze z rany na

policzku. A gdy rzuciem Chajreddinowi pod nogi chorgiew Kastylii, zacz j depta i wykrzykn pobonie. Allach jest wielki i przedziwna jest moc islamu, ktra nawet jagni przemienia w ryczcego lwa. Nastpnie zwrci si do kapitana i przemwi do niego ostro: Niedobry i uparty czowieku! Gdzie jest twj krl i pomoc, ktrej oczekiwae z Hiszpanii? Moe przyznasz teraz, bawochwalco, e tylko Allach jest mocny i potny? A na to kapitan: Zwycistwo zawdziczasz tylko zdradzie moich ludzi. Gdyby cho troch mnie poparli, wypdzibym ci z miasta i obsadzi cay port. Chajreddin przyglda mu si przez chwil, gadzc z namysem brod. Niezomno przeciwnika napenia go podziwem i rzek: Ach, kapitanie! Gdybym mia przy sobie takich ludzi jak ty, przepdzibym cesarza z tronu. Powiedz, co mgbym dla ciebie uczyni, gdy chc, abymy zostali przyjacimi. Wiele jest muszli na wiecie, ale tylko niektre z nich kryj w sobie pery. A jeszcze rzadszym zjawiskiem jest naprawd mny czowiek. Tote gotw jestem da ci bogate dary. Ba, gotw jestem nawet odda moich wojownikw pod twoje dowdztwo. Jedynym warunkiem tego jest, aby wzi turban i przyzna, e jeden Bg i Jego Prorok wyszy jest ni chrzecijaskie bawochwalstwo. Nie bdziesz pierwszym Hiszpanem, ktry to uczyni, o czym atwo moesz si przekona na wasne oczy, patrzc na moich dowdcw. Podepcz krzy, a zapewniam ci, e nigdy nie bdziesz musia aowa twego postpku. Sowa Chajreddina gboko zraniy kapitana. Dugo patrzy na swego przeciwnika, broda mu si trzsa, a oczy pony, w kocu za rzek: Pamitaj, Chajreddinie, e jestem hiszpaskim rycerzem, i nie obraaj mnie takimi propozycjami. Pochodz ze sawnego rodu i cho wcale nie chc si chepi moimi przodkami, to jednak mam nadziej, e nie bd musieli wstydzi si swego potomka. Ka mi wic obci gow, abym okaza si godnym mego Boga, mego krla i mojej ojczyzny. Odmwi krtk modlitw i uklk w piasku. A kat ci mu gow jednym ciosem, przejty jak wszyscy podziwem dla jego szlachetnej postawy. Potem przecign rzemie przez uszy citej gowy i zawiesi j u sioda Chajreddina. W ten sposb zakoczyo si oblenie twierdzy Penjon, ktra zostaa zdobyta, zanim muezin zdy wej na dach meczetu, aby zawoa wiernych na poudniowe modlitwy. Osobicie nie wiedziaem, jak dzikowa mojej szczliwej gwiedzie, ze uchronia mnie przed wszystkimi przykrymi nastpstwami na ktre mogi mnie narazi mj nieopatrzny postpek. Zamiast spotka szybk mier, okryem si saw. 3. Gdy w kocu odszedem z portu, aby wrci do domu na ulicy korzennikw, towarzyszy mi Mustafa ben-Nakir, podzwaniajc z roztargnieniem dzwoneczkami u pasa. Jego postpowanie zdziwio mnie, ale byem mu wdziczny za to, e nie spotkam si sam na sam z Giuli, ktra z pewnoci wpadnie w gniew, gdy zobaczy, e wrciem cao i e jej niepokj by niepotrzebny. Ale gdy weszlimy do domu, guchoniemy niewolnik gotowa w najlepsze obiad, a GiuHa siedziaa na ou i malowaa palce u stp, nie zwracajc na nas wikszej uwagi. Odgadem z tego, e faszywa i obudna niewiasta bya w porcie, aby nas szpiegowa, i widziaa mnie caego i zdrowego w towarzystwie Chajreddina. O, to ty, Mikaelu? wykrzykna z udanym zdziwieniem. Doprawdy nie oczekiwaam ci tak prdko z powrotem. Gdzie si waciwie podziewae, niedobry? Podczas gdy wierni poszli na wit wojn, ty z pewnoci obijae si gdzie w jakim haremie, gdy wydaje mi

si, e kto ci pocaowa bardzo ognicie. Na twoim miejscu wstydziabym si doprawdy pokazywa z tak twarz przyzwoitej kobiecie. Nim zdyem odpowiedzie na te kliwe sowa, Mustafa ben--Nakir odezwa si do Giulii. Doskonale rozumiem, Dalilo, e nie moesz w welonie wykonywa tak wanej roboty. Ale pomyl, e twoje oblicze nie osonite welonem i twoje dziwne oczy stanowi dla mnie pokus, ktrej trudno si dugo oprze. Tote zostaw nas najlepiej samych, gdy mam duo do pomwienia z moim druhem, Mikaelern. A jeli masz cho iskr wspczucia w twym okrutnym sercu, nie pozwl, aby ten szalony niewolnik otru nas podym jedzeniem, ktre wanie przyrzdza, lecz sama przypraw straw piknymi rczkami. W ten sposb pochlebi Giulii, uczc mnie rwnoczenie, jak naley przemawia do kobiet, gdy si od nich czego chce. A gdy Giuli odstawia szkatuk z kosmetykami i zostawia nas sam na sam, Mustafa wydoby persk ksik z poezjami i zacz czyta wiersze, dzwo ' nic od czasu do czasu dzwoneczkami. Ja jednak miaem ju do jego fanaberii i milczc wziem si do opatrywania rany na policzku. Wobec tego po chwili, znudzony moim upartym milczeniem, odoy ksik i przemwi do mnie w te sowa: Dziwisz mnie, Mikaelu, i nie wiem ju, co myle o tobie. Zastanawiam si, czy mimo wszystko nie jeste niedowarzony, bo nie mog znale rozsdnego powodu dla twego szalonego zachowania. Odparem: Moe tylko tak jak ty, Mustafo, daj si kierowa moim fantazjom. Prawd mwic, sam nie wiern, dlaczego dzisiaj tak postpiem. Prawdopodobnie chciaem pokaza Giulii, e nie moe mn rzdzi, jak jej si spodoba. Mustafa kiwn gow na znak zrozumienia i rzek: Pomwimy o Giulii pniej. Nie musisz si z'"ni rozstawa i bdzie moga ci towarzyszy vr twojej dalszej drodze. Moe wiesz, e wadca mrz Chajreddin ju od wielu lat by w nieasce u Wysokiej Porty. Oczerniano go przed Dywanem i uwaano, e wraz z bratem w sposb podstpny i dla wasnej korzyci posuy si okrtami i janczarami, ktrych sutan posa im w swoim czasie. Moe jest w tym ut prawdy, ale od tej pory Chajreddin dawno ju zmieni swe postpowanie. W cigu tego lata zamierza umocni swoje panowanie na morzu. A w jesieni pose jego przybdzie do Stambuu z bogatymi darami dla sutana. W zwizku z tym poselstwem Chajreddin zada zatwierdzenia na stanowisku begler-beja Algieru, po czym odda si ponownie pod opiek Wysokiej Porty. Wraz z bogatymi darami poselstwo zabierze z sob licznych niewolnikw dla sutana. Wrd nich znajdziesz si i ty, Mikaelu el-Hakim, oraz twj brat Antar i twoja niewolnica Dalila, ktr nazywasz Giuli. Allach jest wielki rzekem gorzko. - Takie jest wic podzikowanie za wszystko, co zdziaaem, i jeszcze raz mam by poprowadzony ku nieznanym losom, jak w na piercieniu umieszczonym w nosie? Mustafa ben-Nakir poczu si dotknity moimi sowy i wybuchn: Doprawdy jeste niewdziczny, Mikaelu el-Hakim! Kto inny na. twoim miejscu padby plackiem i caowa ziemi przed mymi stopami z wdzicznoci, e zostanie niewolnikiem sutana. Nie masz widocznie pojcia o tym, e najwiksi potentaci w pastwie Osmanw, poczynajc od wielkiego wezyra, s niewolnikami sutana. Wikszo z nich wychowywaa si w seraju, awansujc stopniowo, stosownie do swoich uzdolnie, na najbardziej odpowiedzialne stanowiska. Najwysi urzdnicy w pastwie podlegaj temu lub owemu z niewolni kw sutana. By jego niewolnikiem jest wic celem godnym czowieka najbardziej ambitnego. Bardzo dzikuj za takie szczcie odrzekem z ironi, cho uwanie suchaem tej dziwnej opowieci. Wcale nie jestem ambitny i myl, e im wyej uda si niewolnikowi wspi na szczeble wadzy, tym straszniejszy bywa jego upadek.

 Masz suszno, Mikaelu przyzna Mustafa ben-Nakir. Ale nawet na gadkiej drodze mona skrci kark. Ponadto sztuka wspinania si po szczeblach wadzy jest trudna i wymaga dowiadczenia i wprawy. Nie wystarczy bowiem samemu drapa si w gr, trzeba take strzsa i skopywa z siebie tych, ktrzy s za nami, czepiaj si naszych paszczy i na wszelkie sposoby usiuj cign nas w d. Ale to wspinanie si do wadzy hartuje i daje si i jest cile zwizane z mdrym i roztropnym ustrojem, ktry sutani odziedziczyli po cesarzach bizantyjskich, gdy zdobyli ich stolic Konstantynopol. Nie zapominaj, e Osmani zawsze, bez adnych przesdw, brali od innych ludw wszystko, co rozsdne i poyteczne. Tylko najmdrzejsi i najbardziej pomysowi ludzie rnog doj do szczytw wadzy w seraju, gdzie kady szpieguje drugiego i prbuje mu podstawi nog. Ujemne strony tego systemu rwnowaone s przez przypadek, gdy wszelkie powodzenie zalene jest w kocu od aski sutana. A ask t moe w sprzyjajcej chwili zdoby zarwno najprostszy drwal, jak i najpotniejszy wezyr. Przeszed mnie zimny dreszcz. Kim ty waciwie jeste, Mustafo ben-Nakirze? zapytaem. Spojrza na mnie byszczcymi ciemnymi oczyma i odpar: Czy ci ju nie mwiem wiele razy, e jestem tylko czonkiem wdrownego bractwa derwiszw, yjcym z jamuny? Ale derwisze maj potnych opiekunw. Widzimy duo w czasie naszych wdrwek i atwiej nam odgadywa ludzkie nastroje i odkrywa tajemnice serc ni odzianym w zielone barwy czauszom Wysokiej Porty. Idc za popdem chwili su zatem rwnoczenie memu panu sutanowi albo cilej mwic, jego wielkiemu wezyrowi Ibrahimowi-paszy, ktry w bractwie naszym piastuje tak sam tajemnicz godno, jak wielki mistrz w chrzecijaskim zakonie templariuszy. Mwic ci to, odsaniam przed tob pieczoowicie strzeon tajemnic, a rwnoczenie daj ci dowd mego cakowitego zaufania. Jestem bowiem zmuszony zaufa ci, aby mnie zrozumia i wiedzia, dlaczego ci posyam do seraju. Wsta, bezszelestnie podszed do drzwi, odsun nagle zason i zapa za wosy Giuli, ktra upada na kolana, gdy podsuchujc pochylona bya ku przodowi i stracia rwnowag. Ale zaraz si podniosa, przygadzia wosy i powiedziaa obraonym tonem: Bardzo grubiasko mnie traktujesz, pole wielkiego wezyra Ibrahima! Wanie przyszam, aby zapyta, czy lubisz do pieczonego kurczcia woski sos jarzynowy. Nie chc absolutnie, aby Mikael miesza si do twoich knowa, bo to czek atwowierny, i bardzo szybko zapaczesz go w twoje sieci. Ponadto sprawa ta dotyczy nas obojga i chciaabym wiedzie, czy zamierzasz mnie posa do haremu sutana, czy te nie? Jeli chcesz, abym ci si na co przydaa, musisz otwarcie wyjawi mi twoje plany, inaczej bowiem pokrzyuj ci je, gdy tylko dostan si do seraju. Mustafa ben-Nakir domyla si z pewnoci od pocztku, e Giu-lia podsuchuje pod drzwiami. Albowiem jak gdyby nigdy nic cign dalej swoj opowie o sutanie Solimanie i pastwie Osmanw. Sutan Spliman, ktrego krlestwo obejmuje wszystkie rasy i jzyki, jest czowiekiem pospnym i skonnym do zadumy, ktry raczej sprzyja sprawiedliwoci ni gwatowi i bezprawiu. Ale dla przeciwwagi lubi OH widzie koo siebie rozemiane twarze i sysze wesoy miech, i ceni ludzi, ktrzy umiej zagodzi jego melancholi. Wielki wezyr jest niemal rwienikiem sutana. Ibrahim jest synem greckiego eglarza i zosta jako may chopak porwany z rodzinnego domu i sprzedany na niewolnika tureckiej wdowie, ktra wnet odkrya jego wielkie zdolnoci i daa mu staranne wyksztacenie. Zna si na prawie, posiad wiele jzykw, studiowa histori, interesuje si geografi i gra znakomicie na wymylonym przez Wochw instrumencie, ktry nazywaj skrzypcami. Przede wszystkim jednak cieszy si przyjani i ask Solimana do tego stopnia, e sutan nie moe si obej bez jego

towarzystwa ani przez jeden dzie, a czsto nawet noce spdza w alkowie wielkiego wezyra. Giulia przerwaa mu i rzeka: Taka przesadna przyja midzy dwoma mczyznami jest czym bardzo dziwnym. Jeli nawet spdzaj z sob dni, nie powinni razem spa. Moim zdaniem sutan sutanw ma wszelkie moliwoci wybrania sobie bardziej naturalnego towarzysza oa. Mustafa umiechn si, spojrza na Giuli byszczcymi oczyma i rzek: W przyjani midzy dwoma mczyznami jest wiele elementw, ktrych kobieta nigdy nie potrafi zrozumie ani oceni. Ale w tym wypadku nie potrzebujesz doprawdy ywi adnych brzydkich podejrze, gdy sutan Soliman jest wielbicielem piknych kobiet i ma ju kilku synw, z ktrych najstarszy, kaiman Mustafa, urodzi si z prze- 11 Mikael, t. II cudnie piknej kaukaskiej niewolnicy, zwanej Wiosenn R. Mimo swej piknoci byo to jednak stworzenie nudne i miejsce jej ju dawno zaja ruska dziewczyna, ktr Tatarzy krymscy przysali do Stambuu i ktr dla pogodnego usposobienia nazywaj Churrem, co znaczy mieszka. Urodzia ona sutanowi kilku synw, a jej wesoy miech rozprasza jego melancholi, podczas gdy Ibrahim-pasza zajmuje si trudnymi sprawami krlestwa. Szczcie sutana Solimana jest wic zupene, gdy ma on dobrego przyjaciela i kochajc on i wcale nie widz powodu, dlaczego miabym posya ci do haremu sutana, aby wspzawodniczya z Churrem o jego aski. Ponadto Churrem jest kobiet porywcz i nieokrzesan i nie wiadomo, czy wyszaby cao z tej przygody. Natomiast w haremie z pewnoci potrzebna jest wybitna wrka. I twoj sztuk wrenia moesz z powodzeniem rozerwa jego znudzone mieszkanki. Giulia uspokoia si od razu, a Mustafa ben-Nakir cign dalej ywo: Zapomniaem powiedzie, e z poselstwem Chajreddina pojedzie take pewien bogaty kupiec pachnide imieniem Abu el-Kasim, zabierajc z sob wiele wspaniaego i cennego towaru farby do oczu i rajskiego balsamu. Jak sdz, chce on otworzy sklep na wielkim bazarze w Stambule. Jeli bdziesz mu suy, Dalilo, twoja sawa wrki wnet rozejdzie si po otoczonym murami haremowym wiatku. Mikael el-Hakim natomiast nie moe wspzawodniczy ze synnymi lekarzami w seraju, dopki nie wyronie mu duga broda. Ale jego znajomo jzykw i krlestw chrzci j skich bardzo si przyda kartografom sutana. Ale po co to wszystko? zapytaem. Tego nam jeszcze nie wyjanie. Czybym rzeczywicie zapomnia? zdziwi si Mustafa ben--Nakir. No c, mgbym uy piknych frazesw i mwi, e chodzi tu o dobro islamu i krlestwa Osmanw. Turcy nie s narodem eglarzy, ale wielki wezyr Ibrahim jest synem eglarza i wzrs wrd okrtw. Tote mam nadziej, e sutan zechce panowa take na morzu i e w planach tych Chajreddin gra bdzie niepoledni rol. Wielki wezyr Ibrahim straci ju dawno wiar w morskich pa-szw sutana, a Chajreddin jest w porwnaniu z nimi prawdziwym eglarzem. Trzeba wic torowa mu drog i stale mwi o nim dobrze w seraju. Naley wychwala pod niebiosy jego imi i saw, odmalowywa zwycistwa w najpikniejszych kolorach i umniejsza znaczenie moliwych poraek. Najwaniejsze jednak jest, aby Chajreddin swoje sukcesy zawdzicza tylko wielkiemu wezyrowi Ibrahi; mwi. Musisz wic pamita, e przemawiajc u kartografw za Chaj-reddinem, suysz przez to tylko wielkiemu wezyrowi IbrahimowL Jemu i wycznie jemu masz by wdziczny i ty, gdy pewnego dnia dojdziesz do wysokiego stanowiska. Dziwne i niepokojce jest to, co mwisz wtrciem. Czybym suc wielkiemu wezyrowi Ibrahimowi nie suy rwnoczenie sutanowi? Naturalnie, e suysz take sutanowi odpar Mustafa niecierpliwie. Wadza wielkiego wezyra jest przecie zalena od sutana. Wszystko, co wzmacnia stanowisko wielkiego wezyra, sprzyja zatem take sutanowi. Ale Ibrahim nie moe przecie sam

zapeni seraju niewolnikami oddanymi wadcy. Takie postpowanie daoby powody do brzydkich podejrze. Jeli natomiast Chajreddin pole do seraju ciebie i twego brata oraz wielu innych odpowiednio dobranych niewolnikw, nikt nie bdzie podejrzewa, e s oni potajemnie na rozkazach Ibrahima. To jasne, e wadza wielkiego wezyra jest przedmiotem zawici. Tote musi on dla wasnego dobra utka sie tak gst i spryst, aby w razie potknicia sie ta powstrzymaa jego upadek i odrzucia go jeszcze wyej, ku szczytom wadzy. Zamilk na chwil, po czym cign dalej: Wszyscy jestemy tylko skromnymi tkaczami, ktrzy tkaj olbrzymi dywan, i jedynie ten, kto stoi nad nami, zna cay wzr i naprawia mae omyki. Pamitaj, Mikaelu, i jeste niewolnikiem i musisz tka ten dywan, czy chcesz, czy nie chcesz. ycie jest dziwn gr i wiadomo tego uatwia czowiekowi wykonanie zada. Wszystko bowiem koczy si. Najpikniejsze kwiaty widn i najpikniejszy piew musi prdzej czy pniej umilkn. Ach, mj przyjacielu, jakie wic ma znaczenie, czy ci w seraju wyronie duga broda, czy te wieczna noc pochonie ci jeszcze jako bezbrodego modzieca. Giulia przysuchiwaa si dotychczas cierpliwie naszej rozmowie. Teraz jednak wstaa i rzeka: Syszaam, jak kobiety w ani przekrzykuj si piskliwie, tak e nie mona usysze wasnego gosu. Ale nawet w ich paplaniu wicej jest rozsdku ni w pustych i przesadnych mskich przechwakach. Siedzicie tu i gadacie wzniosie o tkaczach dywanw i wadcach wiata, o cesarzach, sutanach i zarocie Mikaea. A tymczasem kurczaki wysychaj na kuchni w glinianym naczyniu, a na sosie robi si gsty kouch. Podaa nam smaczne jedzenie, a sobie nalaa wina do najcenniejszego pucharu Abu elKasima. A gdy posmakowaa woniejcego ambr napoju, powiedziaa: V Wasza religia zakazuje wam naturalnie picia wina. Ale po tych wszystkich wstrzsach bardzo potrzebuj pokrzepienia. Dzie chyli si ku wieczorowi, w powietrzu pochodniao, a okaleczony policzek Mikaela puchnie coraz bardziej, tak e wprost nie miem na niego patrze, jeli nie zaczerpn odwagi w pucharze. Byem jeszcze do oszoomiony i ilekro spojrzaem na biae ramiona Giulii, krcio mi si w gowie i miy dreszcz chodzi mi po ciele. Tote kazaem ywo, aby i mnie nalaa wina, mwic, e jeszcze nie jestem obrzezany. A wtedy i Mustafa umiechn si tajemniczo i owiadczy, e jako derwisz nie jest skrpowany liter Koranu. Gdy ju zjedlimy sodyczy i owocw, ktre Giulia podaa na deser, popijalimy dalej wino. Giulia troch sobie podpia, gboki rumieniec zabarwi jej policzki i jakby przypadkiem obja mnie ramieniem za szyj i w roztargnieniu piecia moj twarz koniuszkami mikkich palcw. Mustafo ben-Nakirze powiedziaa ty, ktry znasz tajemnice poezji, a moe i kobiecego serca, lepiej ni Mikael, powiedz mi, co mam zrobi. Mikael ju od dawna mnie poda, a ja jestem przecie jego bezsiln niewolnic. Dotychczas jednak odrzucaam go, gdy kryj pewien sekret, ktrego pod adnym pozorem nie chciaam mu wyjawi. Ale wino zmikczyo mi serce. Bagam ci, Mustafo, nie zostawiaj nas samych, lecz powiedz mi raczej, jak postpi, aby ochroni moj niewinno. A Mustafa ben-Nakir na to: Wino, do ktrego domieszaa z pewnoci podniecajcych zi, uczynio i mnie szczerym i swobodnym. Nie mam te najmniejszego respektu dla twojej cnoty, zdradliwa Dalilo, lecz przeciwnie, odczuwam gbokie wspczucie dla chorego Mikaela, gdy zaiste nie pytaaby mnie o rad, gdyby sama nie powzia ju przedtem decyzji. Jeste taka jak wszystkie inne kobiety, stale dasz rady od innych, ale -zawsze dziaasz wedug wasnej gowy. Gdyby Mikael mnie sucha, dawno ju daby ci posmakowa trzciny, aby wreszcie poczua, kto jest twoim panem. Zaoszczdzioby to mu wielu przykroci, ale do tak miaego postpku Mikael

nie da si nakoni. Utrudnia on sobie zawsze wszystko jak najbardziej i w gbi serca rozkoszuje si przypuszczalnie przykrociami, ktre mu wyrzdzasz. Podnis si, aby nas zostawi samych, ale Giulia, szczerze wstrznita, chwycia go za pas i bagaa, ze zami w oczach: Nie odchod, Mustafo, i pom narn pojedna si, gdy Mikael doprawdy zanadto utrudni cae nasze ycie. Waciwie miaam zamiar tak go spoi, eby nie mia siy patrze na mnie, a co dopiero odkry mj sekret. I z pewnoci byoby lepiej, eby ju dawno mnie wychosta, bo gdyby to uczyni, prawdopodobnie poddaabym mu si, cho moe przez jaki czas ywiabym do niego uraz. Rzucia si na kolana, obja mnie za nogi i oblewajc je zami, wyszlochaa: Ukochany mj! Przebacz mi! Z twych wasnych ust chc usysze, e mi istotnie przebaczy! Przeczuwaem co zego, ale usiowaem podnie j i -uspokoi. Ona jednak pakaa coraz bardziej gorzko, a Mustafa zniecierpliwi si i rzek: Przesta si maza, Dalilo, gdy w sercu kryjesz tylko fasz i zdrad. Nie ma nic tak przykrego i bezsensownego, jak natrtne poufne zwierzenia. Stosunki midzy mczyznami i kobietami byyby nieporwnanie szczliwsze, gdyby chowali swoje omyki i tajemnice w gbi serca, zamiast martwi si nawzajem. Dlaczeg, na Allacha, nie pozwolisz Mikaelowi upi si, lecz tak go drczysz? Giulia otara zy, podniosa zapakan twarz i rzeka: Mikael chce tego sam, mimo e tego nie przyzna. Z jakiej dziwnej i niepojtej przyczyny nie mog mu kama ciaem. Moe rzeczywicie go kocham. Ale jeli tak, kocham po raz pierwszy w yciu, i to tak namitnie, e a mnie to zoci, gdy mogabym z atwoci znale wielu innych, lepszych od niego. Wpada w takie podniecenie, e tupna nog i z oczyma byszczcymi od wina wykrzykna: C to za diabelski czar sprawia, e si przywizaam do tego naiwnego i atwowiernego mczyzny tak, i czuj wrcz odraz do samej siebie, ilekro spojrz w jego pene ufnoci oblicze? Mam uczucie, jakbym wyrwaa pikn zabawk z rk niewinnego dziecka. Nie wierzyem wasnym uszom, ale nie zwaajc na nic, przywizywaem wag tylko do jej miosnych wyzna i nie mogem wprost zrozumie, dlaczego mnie dotychczas zawsze tak le traktowaa. Tote krzyknem na ni ostro, aby zamilka. Ach, gdyby bya to uczynia! Ale wino zamcio jej w gowie i cigna: Mikaelu, kochany Mikaelu! Przebacz mi, ale nie jestem ju dziewic, jak sdzie. I nie mog wprost poj, skd wbie sobie w gowd tak szalone przypuszczenie. Na Boga! ,- wykrzyknem wstrznity. W jaki sposb moga straci cnot? Czy nie staraem si. stale chroni ci przed napastowaniem? Czuem si tak, jakby osio kopn mnie w szczk. A ona zaamujc smuke palce cigna: Nie jestem taka moda, jak przypuszczasz, dawno ju skoczyam dwadziecia pi lat, jestem .zatem prawie w tym wieku co ty. I byam ju dwa razy zamna, cho oba razy ze starcem. Pierwszy raz stao si to z woli mej matki. Miaam wtedy zaledwie czternacie lat, ale moje oczy rnego koloru napdziy takiego stracha memu maonkowi, e trafi go szlag w noc polubn. Rwnie i drugi m zmar nagle, tak e zmuszona byam uda si do Ziemi witej, aby u dalekiego krewniaka w Akkonie szuka schronienia przed brzydkimi podejrzeniami. Przekupiam kapitana, aby mnie wzi na pokad, weneckiej galery bez wiedzy wadz, a w podry spotkaam jak wiesz ciebie. Wszystko to spado na mnie tak nieoczekiwanie, e nie mogem ogarn penej treci jej sw. Tote wyjkaem tylko: Ale gdy spotkalimy si na statku pielgrzymw, sama dawaa mi wci do zrozumienia, e jeste dziewic. Dlaczego to robia? Giulia dotknita odpara:

 Nigdy, nigdy nie twierdziam, e jestem dziewic. Ale gdy na wyspie Cerigo przeraony moimi oczyma nie waye si mnie tkn, obraajc mnie tak, jak tylko mona obrazi kobiet, prbowaam pociesza si myl, e chcesz moe chroni moj cnot. I zaczam sama patrze na siebie innymi oczyma, Mikaelu, tak e od tej pory byam ju cnotliwa jak dziewica. Tu zajkna si, zacza unika mego spojrzenia i dodaa ciszej: Przynajmniej prawie jak dziewica. Gdy zobaczyem, e unika moich oczu, ogarn mnie suszny gniew. Wcieky zapaem j za wosy, potrzsnem ni i syknem: Dlaczego jkasz si i nie patrzysz mi w oczy? Czy i pord muzumanw oszukiwaa mnie, faszywa i bezwstydna kobieto? Podniosa w gr donie i odpara: Jak mi Bg miy, aden muzumanin nie dotkn mnie nawet, z wyjtkiem kapitana Torguta i yda Sinana, w ktrych rce popadam jako bezbronna niewolnica, nie mogc przeciwstawia si ich woli. A tu, w Algierze, yam ze wzgldu na ciebie, Mikaelu, prawie cnotliwie. Gdy pomylaem, jak haniebnie mnie oszukiwaa i kamaa przede mn, puciem j i zy polay mi si po policzkach. Ona jednak nie waya si mnie dotkn i patrzya na Mustaf, jakby szukajc u niego pomocy. Ale nawet derwisz Mustafa, ktry nie dba zbytnio o przykazania prawa i moralnoci, by wstrznity jej wyznaniami. Tote mina dobra chwila, zanim znalaz w kocu waciwe sowa: Pamitaj, e Allach jest miosierny i askawy, Mikaelu el-Hakim! Ta niewiasta kocha ci niewtpliwie mioci siln i namitn, inaczej bowiem nie odsoniaby przed tob tak otwarcie caej swej marnoci. Dla spokoju twego ducha byoby naturalnie lepiej, gdyby ci spoia do nieprzytomnoci, a potem lega obok ciebie w ou, tak aby nazajutrz nie mia pojcia, co midzy wami byo. Ale wola Allacha bya inna. Nie pozostaje ci zatem nic, jak tylko jej si podda i myle o Giulii jako o modej jeszcze i niewtpliwie piknej wdowie. Jego jasna logika pomoga mi skrzepi si i zrozumiaem, e byoby maostkowoci przywizywa zbyt wielk wag do poprzedniego ycia Giulii. Sam przecie popeniem grzech najwikszy, jaki sobie mona wyobrazi, zapierajc si wiary chrzecijaskiej i przyjmujc turban. Giulia dopucia si moe wielu rnych przewinie, ale w kadym razie pozostaa chrzecijank, bya zatem mniej winna ode mnie. wiadom wasnej podoci, nie mogem potpia jej zbyt surowo. Byo wicej ni suszne, eby w karze za moje liczne grzechy spada mi na gow taka faszywa i zepsuta kobieta. Tote rzekem: Niech bdzie i tak! I ja nie jestem bez winy. Dlaczego wic miabym rzuca w kogo kamieniem? Mimo to wci jeszcze nie mog poj, dlaczego tak uporczywie utrzymywaa, e jeste dziewic? Gdy Giulia spostrzega, e gniew mj przemieni si w przygnbienie, nabraa odwagi i ze zami w oczach odpara: Tylko ze wzgldu na ciebie tak robiam, kochany Mikaelu. Poza tym ludzie wierzyli w moje wrby jedynie dlatego, e uwaali mnie za dziewic. Nikt te nie way si mnie dotkn czy robi mi bezwstydnych propozycji, z wyjtkiem naturalnie tego podobnego do mapy Abu el-Kasima, ktry od samego pocztku mia jakie podejrzenia, gdy jest bardziej dowiadczony od ciebie. Ach, Mikaelu, jedynie dla ciebie uparcie twierdziam, e jestem nietknita. Zreszt gdybym wczeniej wyjawia ci mj sekret, z pewnoci nie mgby si pohamowa i zmusiby mnie do grzechu, a potem szybko bym ci si sprzykrzya, tak jak innym mczyznom. Chciaam by pewna swego i odkd przyzwyczaie si do moich oczu, przyznasz na pewno, e nigdy ju nie znajdziesz upodobania w zwykych kobietach i ich taniej mioci. Musimy wic odtd ufa sobie

wzajemnie i nie mie przed sob tajemnic. I niech ci Bg broni, aby sprbowa rzuci okiem na inne kobiety od chwili, gdy si zgodziam zosta twoj. Mustafa ben-Nakir wybuchn dwicznym miechem. Ja jednak nie mogem poj jego wesooci, gdy Giulia patrzya na mnie czule swymi rnobarwnymi oczyma i nigdy nie marzyem nawet, e bdzie na mnie spoglda z takim pragnieniem. Ukorzyem si wic w duchu i rzekem: Przebaczam ci, Giulio, i bd si stara bra ci tak, jak jeste w rzeczywistoci. Wprawdzie w duszy mojej zmienia si ze zotego naczynia w pknity garnek gliniany, ale twardy chleb prawdy jest na dusz met bardziej poywny od najsodszego ciastka. Uammy wic wsplnie ten twardy placek i wsplnie go spoyjmy. A ona na to ochoczo: O Mikaelu! Jak niewypowiedzianie ciebie kocham, gdy tak piknie do mnie przemawiasz. Nie przypuszczasz nawet, jaki cudowny napj mona znale take w pknitym glinianym garnku. Moje wargi i piersi bd dla ciebie chlebem ycia i nie bdziesz po nie siga na prno. Nie sdz, ebymy potrzebowali jeszcze rad Mustafy ben-Nakira. Ma on z pewnoci wiele spraw do zaatwienia w paacu i nie chc pod adnym pozorem go zatrzymywa, gdy swoj przemi obecnoci nazbyt ju dugo drani moj cierpliwo. Niemal wypchna Mustaf z domu, zamkna na gucho zakratowane drzwi i zacigna cik zason. Z twarz paajc namitnoci zwrcia si potem do mnie. Jej rnobarwne oczy lniy jak drogie kamienie i bya tak zadziwiajco pikna, e nie mogem przesta myle o zawodzie, jaki mi sprawia. Zacisnem zby i wymierzyem jej z caej siy policzek. Przerazia si do tego stopnia, e bezwadnie pada przede mn na kolana. Wtedy nie mogem si ju duej opanowa. Chwyciem jej gow w obie donie i pocaowaem j. Pieciem j namitnie i nieprzerwanie, i ca noc kochalimy si z sob. Nie przeszkodzi nam nawet pny powrt Abu el-Kasima. Nie otwieralimy drzwi izby, nie wpuszczajc nawet mego skomlcego pieska. Gdy w kocu na chwil odpoczem, opierajc spuchnity policzek na piersiach Giulii, zbudzi si na nowo mj rozsdek i rzekem: Giulio, musimy myle o przyszoci. Jeli chcesz, abymy byli z sob, tak jak ja tego chc, wyzwol ci i polubi, zgodnie z prawami islamu. Staniesz si wtedy woln kobiet i nikt nie bdzie ci mia prawa rozkazywa, chobym zosta niewolnikiem u sutana. Giulia westchna gboko w moich ramionach, jakby zaraz miaa wyzion ducha, i to westchnienie byo dla moich uszu jeszcze przyjemniejsze ni jej namitne dyszenie, gdy zbliaem si do jej tajemnicy. Pocaowaa mnie w policzek mikkimi wargami i rzeka: Ach, Mikaelu, w gbi serca postanowiam naturalnie zmusi ci do maestwa, przynajmniej wedug praw islamu. Ale nie przypuszczasz nawet, jak wielk sprawiasz mi rado, mwic to samorzutnie i tak uczciwie. Ukochany mj, cae moje serce garnie si do ciebie. Tak, zostan twoj i bd si staraa bf ci dobr on, jak tylko potrafi, mimo e jestem kobiet faszyw i porywcz i czasem mam zbyt ostry i jadowity jzyk. Pobierzmy si zatem jutro, zanim co nam przeszkodzi... Nim skoczya mwi, usnem, czujc na twarzy jej mikkie wosy, i byem na pewno szczliwy. Nazajutrz rano wszystko odbyo si., jak uoylimy. Przed kadim, w obecnoci czterech wiadkw, daem jej najpierw wolno, a nastpnie owiadczyem, e bior j za on, i wyrecytowaem pierwsz sur Koranu, aby przez to zatwierdzi nie-wzruszono mej decyzji. Zarwno kadi, jak i czterej wiadkowie otrzymali bogate dary. Nikt nam nie przeszkodzi w ceremonii, a Abu el-Kasim wystpowa jako opiekun Giulii i wyda uczt, na ktr zaprosilimy znajomych i nieznajomych, ile tylko byo miejsc w domu i na podwrku. Jedzcie do syta zachca Abu goci. Jedzcie, dopki wam brzuchy nie pkn! Jedzcie i wcale nie mylcie o mnie, biedaku, ktry nie mam nawet dzieci, aby si mn zaopiekoway na staro.

Nie zwracaem uwagi na jego zwyke biadolenie, bo by a nadto zamony, aby ugoci biedot. Z radoci posaem jado dla hiszpaskich jecw, ktrzy harowali przy rozbirce zdobytej przeze mnie twierdzy Penjon. Giulia dostaa mnstwo lubnych prezentw, sam Chajreddin przysa jej w darze zoty grzebie z zbami z koci soniowej, a Antti podarowa jej dziesi sztuk zota, zezujc na ni niepewnie swymi okrgymi oczyma. Zastanawiam si, czy rzeczywicie postpujesz rozsdnie, enic si z t zagadkow kobiet powiedzia. Te rnego koloru oczy ju same stanowi dostateczn przestrog i na twoim miejscu przejby mnie- strach na myl, e syn mj mgby to po niej odziedzi-, czy. lub mahometaski jest wprawdzie do lunym i mao.wanym obrzdkiem w porwnaniu z chrzecijaskim sakramentem, ktry w dodatku ksidz uwica acin. O ile jednak w ogle poznaem twoj on Giuli, obawiam si, e bdzie ci o wiele trudniej si jej pozby, ni pj z ni do jednego ka. Sdziem, e mi zazdroci szczcia i moe Giulii. Klepnem go mocno po ramieniu i odparem: Nie troszcz si o to, drogi bracie Antti. Jak sobie pocieliem, tak si wypi, i z powodu mego maestwa nie opuszcz ciebie. Zostaniemy brami jak dotychczas. Rozrzewniem si przy tych sowach i oczy zaszy mi zami. Objem szerokie bary Anttiego i zapewniaem go o mojej przyjani, dopki Giulia, z twarz osonit naszywanym perami welonem, nie znalaza mnie i nie odcigna za rami. Przy dwiku tamburynw i bbenkw wszedem u jej boku do maeskiej alkowy, ale gdy pokrzepiony smacznym posikiem chciaem j wzi w ramiona, odsuna mnie na bok, proszc, abym nie mi jej lubnej sukni. Nastpnie zacza z zachwytem oglda prezenty, ktre otrzymaa, i wylicza po kolei wszystkich ofiarodawcw, a mnie to bardzo znudzio. Dopiero wtedy pozwolia mi si pocaowa i rozebra. Ale ju wiedziaem, jak jest zbudowana, i ciao jej nie sprawiao mi skutkiem tego tak cudownej radoci jak poprzednio. Cikie opary kadzida w alkowie maeskiej przyprawiay mnie o bl gowy i gdy w kocu .znalelimy si oboje w ou, poprzestaem na pooeniu jej rki na piersi i suchaniu jej nie koczcego si paplania. A suchajc tej pustej gadaniny, odniosem wraenie, jakbym ju to kiedy przeywa, i na wp pogrony we nie zaczem si zastanawia, kim waciwie jest Giulia i co mnie z ni czy. Naleaa do obcego mi ludu, jej sposb mylenia by zupenie inny ni mj i nawet jej mowa pochodzia z innego ni mj wiata. Tak byem pogrony w ponurych mylach, e nawet nie zauwayem, gdy zamilka. A ona nagle usiada na ou i wpatrzya si we mnie przeraonym spojrzeniem: O czym mylisz, Mikaelu? zapytaa cicho. Pewnie mylisz o mnie co brzydkiego. Nie mogem kama i wzdrygnwszy si odpowiedziaem: Giulio, wspominaem moj pierwsz on, Barbar. Pamitam, e nawet martwe kamienie oyway, gdy byem z ni razem. A potem spalono j na stosie jako czarownic. Tote czuj si bardzo samotny na wiecie, mimo e le tu przy tobie i trzymam w doni twoj pikn pier. Giulia nie rozgniewaa si, jak tego oczekiwaem, lecz wpatrzya si we mnie jak urzeczona, a twarz jej przybraa wyraz dziwny i obcy. Westchna sabo i pier jej drgna pod moj doni. A potem rzeka: Spjrz mi w oczy, Mikaelu! Nawet gdybym chcia, nie mgbym i tak uwolni si od jej rnobarwnych oczu. Spod na wp przymknitych powiek wpatrywaa si we mnie i mwia cichym gosem: Z pewnoci wtpie w moj zdolno wrenia z piasku, Mikaelu, ale ju jako dziecko umiaam dostrzec dziwne rzeczy w wodzie. Sama nie wiem, co jest w tym prawd, a co tylko zudzeniem. Ale spjrz mi w oczy, Mikaelu, spjrz mi gboko w oczy, tak jakby patrzy w bezdenn studni. I powiedz, czy to twoja nieyjca ona przebywa w tobie, czy te ja? f Nie mogem odwrci od niej spojrzenia. Dziwne oczy Giulii zda way

mi si rosn, staway si due jak myskie kamienie i gbokie jak studnie. Wszystko we mnie otwaro si, spyno w mrok jej spojrzenia, a zdao mi si, e czas nagle stan, a potem zacz cofa si wstecz. Nie wiedziaem ju, gdzie si znajduj. Wszystko wok mnie roztopio si w nieskoczon, niebiesk mg i zdawao mi si, e widz w niej zotozielonkawe oczy mojej ony Barbary i jej szczup, blad twarzyczk, przepenion niewypowiedzian czuoci i tsknot. Tak ywe i prawdziwe byo to wszystko, e zdawao mi si, i mog dotkn jej policzkw. Ale nie chciaem tego uczyni. Czuem, e twarz ta naley do innego wiata i e nie jestem ju tym samym czowiekiem, ktry u boku Barbary wid przez dwa lata skromne ycie. W sercu mym utraciem j ju dawno i wiedziaem, e teraz stao si to nieodwoalnie. Nie zawoaem jej po imieniu, nie wycignem rki, aby jej dotkn. I po chwili te pene tsknoty rysy zatary si we mgle i przemieniy w powan twarz Giulii, tak e nie mogem ju rozrni Giulii od Barbary. W tym momencie dokonao si co przedziwnego w moim sercu i zdao mi si, e rozumiem Giuli lepiej ni kiedykolwiek przedtem i e j rzeczywicie znam. A potem znika niebieska mga i znowu znalazem si w dobrze znanej mi izbie i podniosem rk, aby dotkn twarzy Giulii. Zamkna oczy, westchna gboko i zmarszczya brwi. Gdzie bye, Mikaelu? zapytaa szeptem. Ale ja nie mogem jej da adnej odpowiedzi. Bez sowa wziem j w ramiona i przycignem do siebie, w jej ciepej bliskoci przeywaem niewypowiedzian samotno serca ludzkiego. 4. Gdy lato zaczo zblia si ku kocowi, Chajreddin uzna, e wreszcie umocni swoj pozycj w Algierze, i podj przygotowania do wysania zamierzonego .poselstwa do sutana Solimana. Albowiem bez wyranego potwierdzenia tytuu begler-beja Algieru przez Wysok Port, tytu ten nie mia adnej wartoci, on za by dostatecznie mdry, eby zrozumie, e nie potrafi umocni si na wybrzeu algierskim, nie stajc si wasalem sutana. Okrty stay w porcie gotowe do eglugi i podczas gdy jeszcze je adowano, Chajreddin poleci mi, abym wraz z innymi niewolnikami, ktrych posya sutanowi, przygotowa si do podry. Podarowa mi kaftan honorowy oraz przybory do pisania w miedzianym futerale, a take objani mapy morskie i zapiski, ktre w darze od niego miaem przekaza kartografom seraju. Da mi ponadto dwiecie sztuk zota do podziau midzy takich dygnitarzy w seraju, ktrzy wprawdzie nie mieli sami wikszych wpyww, lecz ktrych opinii w odpowiednich chwilach suchano. Napomnia mnie te, abym raczej by rozrzutny ni skpy i przyobieca dodatkowo zasili moj kiesze, gdyby ziarno pado na dobr gleb. Natomiast gdybym go okrad o wicej ni pidziesit sztuk zota, przysig, e obedrze mnie ze skry wasnorcznie. Jego podejrzliwo zrania mnie do tego stopnia, e wzburzony gwatownie odparem wszystkie jego podejrzenia co do mojej uczciwoci. mia si serdecznie z mego przeczulenia, poklepa mnie po plecach i odprawi w takim nastroju, e wrciwszy do domu Abu el-Kasima zaczem si zastanawia, czy skrupulatna uczciwo nie jest moe tylko wyrazem przesadnej pychy. Giulia popieraa mnie ywo w tym budzcym si we mnie pogldzie, gdy jej zdaniem musiaem by przygotowany na wielkie wydatki, aby mc utrzyma swoj pozycj i godno wobec innych niewolnikw seraju. Dodawaa te z naciskiem, e wydatki na dwie osoby to nie to samo, co na jedn. Nasze stosunki z Giulia ukaday si niele. Ale gdy z jakiego powodu bya w zym humorze, szybko dawaa mi do zrozumienia, e tylko ja jestem tego powodem. Jzyk miaa wtedy ostrzejszy od lekarskiego lancetu, tote nikogo nie powinno dziwi, e w takich chwilach gotw byem zrobi wszystko, byleby tylko j udobrucha. W jednej tylko sprawie nie ustpowaem, przez co stale panowao midzy nami ukryte napicie. W niespena dwa tygodnie po naszym lubie spostrzegem, e Giulia nie moe cierpie rnego wiernego pieska Raela. Zabraniaa mu spa przy mnie i wyganiaa na

podwrko, mwic, e zostawia pchy i sier na dywanach. Byem zdumiony jej kaprysami, gdy przed naszym lubem lubia karmi Raela i bawi si z nim, i nigdy go nie wypdzaa z domu. Rael natomiast zawsze odnosi si do niej nieufnie, wycofywa si na jej widok do jakiego kta i szczerzy zby, gotw ugry, cho nigdy nikogo nie atakowa. Odkd pobralimy si z Giulia, pies zacz chudn i linie. Czsto siedzia skomlc na podwrku i zauwayem, e nie chce je smacznego jedzenia, ktre Giulia dawaa mu do miski, podczas gdy chtnie bra nawet najtwardsz ko czy suchy kawaek chleba z mojej raki. Bardzo mi byo al biednego Raela, tote sam,.zajem si potajemnie jego karmieniem i dotrzymywaem mu towarzystwa na podwrku, W ten sposb dzieliem z nim jak dawniej wszystkie troski, cho niestety nie mogem ju dzieli radoci. Take wobec Anttiego Giulia zrobia si bardzo arogancka. Miaa co prawda respekt dla jego siy i umiejtnoci odlewania dzia, ale poza tym uwaaa go za prostaka, wywierajcego na mnie zy wpyw, gdy stwierdzia, e w jego towarzystwie czsto bywam dla niej nieuprzejmy. Prbowaa wic na wszelkie sposoby wykopa midzy nami przepa. Dziki swej piknoci i naszym wsplnym nocnym uciechom Giulia umiaa zawsze rozproszy mj zy humor i moje wtpliwoci. Wystarczyo, ebym spojrza w jej dziwne oczy, ktre byszczay jak niebieski i brzowy klejnot w piknie uszminkowanej twarzy, a natychmiast zapominaem o wszystkim innym i uwaaem si za durnia, skoro przy jej boku chciao mi si zaprzta sobie gow bezdusznym psem czy naiwnym Anttim. Ale czasem, gdy zmczony siedziaem na podwrku z gow wiernego pieska w ramionach i widziaem, jak czule, cho z wyrzutem, patrzy na mnie swoim jednym okiem, uwiadamiaem sobie z przedziwn jasnoci nico cielesnych rozkoszy i obco, jak odczuwaem wobec Giulii, ktra staraa si mnie porni z moimi jedynymi prawdziwymi przyjacimi. 5. Nasta ju padziernik, gdy mocnymi pocigniciami wiose i przy rozwinitych aglach weszlimy pod prd do najeonej fortecznymi wieami cieniny, prowadzcej do morza Marmara. te i sine wzgrza, wznoszce si na wschodzie, znajdoway si na ldzie staym w Azji, na zachodzie za rozpocieraa si ta cz Europy, nad ktr panowali dawniej cesarze greccy, a ktr pniej zdobyli Osmani. Gdzie w tych okolicach leay ruiny owej Troi, ongi opiewanej przez Homera, i tutaj te spoczywa pogrzebany Aleksander Wielki. Tote staem na pokadzie, patrzc na uciekajce brzegi z dziwnym wzruszeniem w sercu, i mylaem o dawnych opowieciach i o ludziach, ktrzy na dugo przede mn podrowali po tych wodach, midzy dwoma czciami wiata, szukajc szczcia. Giulia skarya si na trudy podry mwic, e tskni za wie wod, owocami i porzdn kpiel. Istotnie z powodu dugiej podry morzem na naszym piknie przystrojonym statku panowa ohydny smrd. Zeszlimy wic na ld u wejcia na morze Marmara i zatrzymalimy si tam przez cae dwie doby, aby oporzdzi troch zarwno siebie samych, jak i nasz okrt. Dugie proporce powieway na wietrze, drogocenne dywany zdobiy burty, tamburyny i bbenki dwiczay, gdy wreszcie podnielimy kotwice i dugimi pocigniciami wiose skierowalimy si do tureckiego Stambuu, baniowego Konstantynopola greckich cesarzy. Nazajutrz pogoda bya wspaniaa. Bkitne wzgrza Wyspy Ksicej wznosiy si z oria byszczcego morza, a miasto cesarzy lnio przed nami w dali jak biao-zoty sen. Wiosa i agle pdziy nas coraz bliej naszego celu i coraz wyraniej staway nam przed oczyma rne szczegy. Widzielimy wysokie szare mury, biegnce wzdu brzegu, ich zbate blanki i niezliczone wieyce oraz potne rnokolorowe masywy domw pitrzcych si jedne nad drugimi na wzgrzach. Gdy minlimy Fort Siedmiu Wie, ktry Turcy wznieli tu obok Zotej Bramy cesarzy bizantyskicch, przed naszymi oczyma pojawi si meczet Aja Sofia, niegdy najwspanialszy koci chrzecijaski, ktrego potna kopua otoczona minaretami nadal dominowaa nad miastem. Za meczetem, na wzgrzu, na samym cyplu przyldka,

otoczone rozlegymi zielonymi ogrodami lniy niezliczone olepiajco biae budowle seraju, wyrniajce si dwiema spiczastymi wieami flankujcymi Bram Pokoju. Naprzeciw seraju, po drugiej stronie Zotego Rogu, piy si na stromych wzgrzach zabudowania miasta cudzoziemskiego, nad ktrymi panowaa Wiea Galaty z powiewajc na szczycie murw chorgwi z lwem witego Marka. Mijajc cypel, na ktrym pooony by seraj i marmurowe molo sutaskie, oddalimy salw z dzia, ale huk jej poknity wnet zosta przez wiatr, hulajcy po olbrzymim miecie. Wysalimy jednak przodem goca z wieci o naszym przybyciu i na salut odpowiedziano nam z przyldka trzema strzaami. Take okrt francuski, ktry sta tam na kotwicy, spiesznie odda nam salut, z czego wycignlimy wniosek, e krl Francji musi by doprawdy w cikich opaach, skoro w taki sposb okazuje szacunek dla krla piratw Chajreddina. Samo przyjcie w miecie byo jednak moim zdaniem do chodne i zdaje mi si, e wszystkich nas, niezalenie od rangi i godnoci, przytoczyo wraenie, jak mao znaczymy w porwnaniu z sutanem i jego nieograniczon potg. Ku memu alowi Chajreddin wyznaczy na swego posa do Wysokiej Porty Torguta-reisa, ktry by najmodszym i najokazalszym z jego dowdcw i ktrego dumna msko robia silne wraenie na tych, co widzieli go po raz pierwszy i nie wiedzieli jeszcze o jego ograniczonoci i ignorancji. Jako syn anatojjskiego rabusia Torgut by pochodzenia tureckiego. Wysyajc go do Stambuu, Chajreddin wiedzia, e moe mu ufa pod kadym wzgldem. Albowiem w gowie Torguta nie byo miejsca na nic, prcz morskich wypraw, okrtw, wojny i piknych strojw. Jako doradc dla Torguta w sprawach intryg dworskich w seraju wyznaczy Chajreddin dowiadczonego eu-nucha, ktrego odziedziczy w spadku po Selimie ben-Hafsie. M ten by wprawdzie nie zasugujcym na zaufanie i przekupnym nicponiem, ale Torgut upowaniony zosta do cicia mu gowy w razie potrzeby, tak e Chajreddin ufa, i w pewnych granicach moe si nim posuy. Mia bowiem nadziej, e eunuch potrafi zbiera poyteczne wiadomoci pord innych eunuchw seraju, gdy ludzie tego pokroju atwo zaznajamiaj si z sob i ufaj sobie wicej ni mczyni nie kastrowani. Niecierpliwie czekalimy przez cay dzie, ale dopiero pod wieczr przyby nagle do przystani jeden z biaych eunuchw seraju, jadc na mule na czele licznego oddziau janczarw. Przywita nas i owiadczy, e zostawia nam janczarw jako stra i e Dywan zawiadomi nas, gdy Wysoka Porta zechce przyj list Chajreddina, co nastpi, jak Allach pozwoli, w cigu najbliszych paru tygodni. Torgut-reis rozzoci si opryskliwoci wysannika Dywanu i odpowiedzia ostro, e w takim razie natychmiast podnosi kotwic i wraca do Algieru wraz ze swymi bogatymi darami. Poczerwienia od gniewu i krzycza, e Chajreddin nic nie zawdzicza sutanowi, podczas gdy sutan ma wiele do zawdziczenia Chajreddinowi, gdy ten zdoby dla Wysokiej Porty cae krlestwo, a take w inny sposb przysporzy wiele kopotw cesarzowi. Wobec tego on, Torgut, nie zamierza wystawa tu jak ebrak przed drzwiami bogacza. Eunuch z seraju dziwi si pewnie w gbi ducha nieopanowanemu zachowaniu Torguta. Skoni si jednake wiele razy, dotykajc doni czoa i ziemi, i zapewnia, e przyjcie przez Dywan jest wielkim zaszczytem, na ktry posowie chrzecijaskiego cesarza i jego brata, krla wiedeskiego, musz nieraz czeka miesicami. Czasem zamykano ich nawet i musieli spdza czas ponurego oczekiwania w niewygodnych lochach wiziennych w Forcie Siedmiu Wie. Nam jednak obiecywa eunuch da do dyspozycji odpowiednie do naszej godnoci kwatery oraz wystara si o przydzia pienidzy na utrzymanie w czasie oczekiwania. W takich okolicznociach nie pozostao nam nic innego, jak da mu maleki przedsmak skarbw przysanych przez Chajreddina. Gdy odszed, janczarowie rozoyli si bez ceremonii na pokadzie okrtu i na molo, zdjli swoje wysokie filcowe czapki, zaczli zaplata war koczyki i bacznie pilnowali, aby nikt niepowoany nie dosta si na nasz okrt i aby nikt z nas nie wyszed na ld. Ci ubrani na niebiesko wojownicy o dugich wsach i

ostrych brodach golili gowy zostawiajc tylko dugi kosmyk na ciemieniu, aby nieprzyjaciel w razie nieszczcia nie musia przedziurawia im uszu, lecz wygodnie mg nie odcite gowy za ten kosmyk. Zorientowalimy si, e jestemy winiami seraju, i Torgut-reis wreszcie zrozumia, e popeni wielki bd nie posyajc zaraz po naszym przybyciu potajemnie zaufanego goca do wielkiego wezyra. Z uwagi na to, e dla uniknicia rozlewu krwi w miecie sutana nie wolno byo nosi broni, janczarowie uzbrojeni byli tylko w dugie na trzy okcie kije z indyjskiego bambusa. Torgut jednak, zdawa sobie spraw, e nasze pooenie wcale by si nie polepszyo, gdybymy si wdali w bjk z wysacami seraju. Gdy muezini z balkonw minaretw zapowiedzieli o zmierzchu wieczorne modlitwy, siedzielimy przygnbieni w kabinie Torguta, podpierajc gowy rkami i nawet nie podnielimy oczu. A gdy mrok zacz zaciera te, czerwone, szare i bladoniebieskie plamy domw, w miecie zapaliy si niezliczone wiateka, tak e ogrom Stambuu uwidoczni si jeszcze dokadniej ni przy wietle dziennym. Z daleka, za Zotym Rogiem i po drugiej stronie Pery bia w noc una z sutaskich odlewni dzia i sycha byo nieprzerwany huk i bicie motw. Eunuch tar szyj i mwi, e takie odgosy zapowiadaj zwykle wojn, sutan wic ma z pewnoci inne sprawy na gowie ni przyjmowanie poselstwa z darami. Ale Abu el-Kasim rzek na to: Jeli nawet mahometaska cz miasta jest dla nas zamknita, wenecka stoi nam otworem i nie powinno stwarza zbytnich trudnoci zdobycie wiolarza, ktry by przewiz nas na drug stron cieniny. O ile znam Wenecjan, czuwaj oni dugo w noc, nie dbajc 0 modlitwy wieczorne, i dowiadczony czek moe przynajmniej zebra poyteczne informacje o tutejszych zwyczajach i obyczajach, byleby tylko udao mu si w ktrej z niezliczonych winiarni zaznajomi z kim dostatecznie wysoko postawionym i odpowiednio pijanym. Mikael el-Hakim moe wci jeszcze uchodzi za chrzecijanina 1 jeli Antti obieca, e zachowa trzewo, moe i z nim razem, aby go broni przed rabusiami. Jeszcze nie skoczy mwi, gdy poczulimy lekkie uderzenie o burt i odgadlimy, e jaka d przybia do naszego okrtu. Gdy wyszlimy, aby zobaczy, co si stao, usyszelimy w ciemnociach jkliwy gos, ebrzcy o jamun. Za par astrw wiolarz obiecywa przewie na drugi brzeg i wskaza najcudowniejsze domy uciechy, w ktrych nie obowizuj zakazy Koranu i gdzie kobiety powabniej-sze od hurys rajskich dbaj o przyjemno goci dopki tym starczy pienidzy w sakiewkach. Noc portowa nie bya stworzona do snu, zapewnia wymowny wiolarz gorcym szeptem, tote niebawem znalelimy si wraz z Anttim w smukej odzi i mknlimy przez spienione wody Zotego Rogu, nie mogc nawet rozrni rysw twarzy naszego przewonika. Gdy zbliylimy si do drugiego brzegu, w wodzie zaczy odbija si wiata pochodni i latar i usyszelimy piew i weso gr na strunowych instrumentach. d przybia do kamiennego nabrzea i zapaciem wiolarzowi srebrn monet, ktrej zada, cho byo to istotne zdzierstwo za tak krtk przepraw. U bramy muru strzegcego wybrzea weneccy stranicy nie zadali sobie najmniejszego trudu, by nas zatrzyma, poszlimy wic jasno owietlon ulic, na ktrej wida byo wiele kobiet nie osonitych welonami, bez najmniejszego wstydu zagadujcych nas w rozmaitych jzykach. Nagle Antti wybauszy oczy, chwyci mnie za rami i krzykn: Na Boga! Jeli mnie oczy nie myl, widz tam w bramie poczciw beczk piwa, a nad ni wiech somy. Doprawdy nie pamitam ju, kiedy ostatnio czuem w gardle smak pienicego si piwa, tego odwieajcego i chodzcego napoju, ktry wcale nie upajajc gasi pragnienie lepiej ni jakikolwiek inny pyn na ziemi. Odczuwam tak straszliwe pragnienie, e nawet ryzykujc utrat pienidzy i sakiewki musz wypi kufel tego wspaniaego trunku. Wcign mnie do piwami, jak gdybym by lekkim pirkiem, a gdy nasze oczy przywyky do wiata licznych lamp, zobaczylimy mnstwo mczyzn o ajdackim wygldzie siedzcych przy stoach i po-Pijajcych piwo. Przy beczce uwija si tusty szpakowaty mczyzna,

napeniajc jeden kufel po drugim pienicym si i musujcym trunkiem. Gdy nas spostrzeg, przywita nas i rzek: Na Allacha, nie jestecie pierwszymi muzumanami w tej szanownej piwiarni, gdy Prorok nie zakaza wiernym picia piwa i wita ksiga mwi tylko o winie. Moecie wic bez wyrzutw sumienia wychyli u mnie kufel piwa, gdy posiadam uczon fatw, Ktra nakazuje wiernym poniecha zakazanego wina i zamiast niego pi piwo. Mwic przypatrywa nam si nieufnie, jak gdyby zastanawiajc si, czy nas ju kiedy nie widzia. I ja wpatrywaem si w niego pum i nagle rozpoznaem znajome krzaczaste brwi i siny nochal. Tote wykrzyknem zdumiony: 12 Mikael, t. II Jezus Maria! Czy to nie wy, mistrzu Eimerze? Skd, na mio bosk, wzilicie si tutaj? Szynkarz zblad miertelnie, przeegna si niezliczon ilo razy, porwa n rzenicki i rzuci si na mnie z krzykiem: . Doprawdy, to to ten przeklty Mikael Pelzfuss, kupler przekltej pani Genowefy! Czekaj no, zrobi ja z ciebie siekanin! Ale Antti wyrwa mu n z rki i przycisn szynkarza do swej piersi, aby w ten sposb stumi jego gniew. I w czasie gdy piwowar wydziera si i wrzeszcza w ramionach Anttiego, ja waliem go serdecznie po plecach, a Antti przemawia do niego przyjanie w te sowa: Co za rado ju pierwszego wieczoru spotka w miecie sutana starego znajomego! Oby to by dobry omen dla naszych spraw w tym miecie. Nie przeklinajcie Mikaela, mistrzu Eimerze, fao to wy sami, dufni w swoje pienidze, odbilicie mu pani Genowef, biorc sobie przez to diabla na gow. Mikael naprawd nie jest odpowiedzialny za to, e pani Genowefa wyudzia od was pienidze, a potem sprzedaa was na niewolnika na weneck galer. Wszystko to stao si z powodu waszych wasnych grzechw i za wasze pienidze pani Genowefa prowadzi teraz cieszcy si powaaniem burdel w Lyonie. Mistrz Eimer zrobi si siny na twarzy i sykn: Niech mnie diabli wezm, jeli zamierzam zamieni choby jedno sowo z takimi psami jak wy. Obaj pomoglicie okra mnie z pienidzy i nie powinienem by nigdy zaufa takim optanym przez diaba heretykom jak wy. Mona si byo spodziewa po was, e podepczecie krzy i przyjmiecie turban. Od zwariowanej herezji Lutra tylko dwa kroki do Proroka i Jego nauki. Antti poczerwienia na sowa mistrza Eimera, zapa go za gardo i rzek: Cofnij, co powiedzia, bo inaczej zawoam muzumanw na pomoc, a wtedy z twego domu nie zostanie kamie na kamieniu. Mistrz Eimer rozejrza si dokoa i zmitygowa. Poprosi o przebaczenie, e si unis, tumaczc si zaskoczeniem z powodu nieoczekiwanego spotkania. Poczstowa nas piwem pytajc, czy nam smakuje, i mwic] e sam nie jest w peni zadowolony z wgierskiego chmielu, z ktrego je warzy. Antti natychmiast wychyli cay dzban, obli-za* wargi i orzek, e smak wydaje mu si nieco obcy, ale przyzna te, e dawno ju nie pi piwa. A gdy wla w siebie jeszcze jeden kufel, kiwn gow z uznaniem i rzek: Teraz czuj to. Tak, teraz dobrze to czuj. To ten smak, co dawniej i to samo rozkoszne askotanie w nosie, i doprawdy nie wierz, by kto warzy lepsze piwo po tej stronie wiata na wschd od Wenecji. Po kilku dalszych dzbanach mocnego piwa doszlimy znowu do dawnej komitywy i wszyscy trzej orzeklimy, e bardzo przyjemnie spotka si z dobrymi chrzci Janinami po tych wszystkich muzumanach. Prosiem mistrza Eimera, aby mi opowiedzia o swoich przygodach, ale on niechtnie mwi o czasach, gdy pywa jako wiolarz na weneckiej galerze wojennej. Dopiero gdy si upi, odsoni grzbiet i pokaza gst sie biaych blizn, ktre na zawsze miay mu przypomina o biczu poganiacza niewolnikw. Trzyma si krzywo i twierdzi, e ju nigdy nie pozbdzie si tego zwyczaju, ktrego nabra siedzc przez dwa

lata przykuty do wiosa. Mia ju ponad pidziesitk i sam mwi, e byby z pewnoci skona po miesicu niewoli na galerze, gdyby nie odziedziczy po przodkach mocnego serca piwowara, jeszcze bardziej wzmocnionego dobrym piwem, ktre sam wypi. W bitwie z okrtami cesarza wenecka galera zostaa tak uszkodzona, e mistrzowi Eimerowi udao si w oglnym zamieszaniu rozbi acuch, ktrym by przykuty do wiosa, i dopyn do ldu. Wkrtce potem znalaz si w niewoli u mahometan i' zosta sprzedany na targu niewolnikw w Kairze. Miosierny yd, ktry przeszed na islam i zbiera dobre uczynki, wykupi go jednak obdarowujc wolnoci. Ten zamony czowiek zabra go potem z sob do Stambuu i pomg mu zaoy warzelni piwa. Piwiarnia opacaa si znakomicie, gdy piwo byo. tak osobliwoci wrd muzumanw, e mistrz Eimer mg bra za nie wysok cen. By to przytyk najwyraniej skierowany do nas, gdy piwowara przeraa widok tego, jak atwo dobry trunek znika w naszych gardach. Zadzwoniem mieszkiem, aby go przekona, e mamy pienidze, i zapytaem, ile jestemy mu winni. A on po chwili wahania wymieni sum tak bezczeln, e wcale si ju nie dziwiem, i w tak krtkim czasie zdy dorobi si nowej fortuny. Poprosiem go te, aby da mi dobr rad, w jaki sposb osoba tak mao znaczna jak ja ma postpi, aby mc potajemnie spotka si z wielkim wezyrem Ibrahimern, ktremu mam do zakomunikowania rzeczy wielkiej wagi. Ku memu ogromnemu zdziwieniu mistrz Eimer odpar: Nic prostszego na wiecie. Wystarczy, eby poszed w gr tej uliczki, do domu pana Alojzego Gritti. Jeli zechce ci wysucha, moesz by pewny, e przekae twoj spraw, o ile masz istotnie co wanego do powiedzenia. W kadym razie sprbuj i nic gorszego ci nie spotka jak to, e sudzy wyrzuc ci do rynsztoka. Zapytaem go, kto to taki ten pan Alojzy Gritti. Mistrz Eimer odpar: W caej Perze nie ma nikogo o tak zej opinii jak on ani wikszego pijaka. Ale to bogacz oraz naturalny syn obecnego doy weneckiego i greckiej niewolnicy. Opowiadaj, e pan Gritti jest dobrym przyjacielem bezbonego wielkiego wezyra i e to on prowadzi tajne rokowania midzy krajami chrzecijaskimi a Wysok Porta. Miaem powane wtpliwoci, czy wywiadcz Chajreddinowi przysug wcigajc Wenecjan w jego sprawy. Ale byo ju za pno, gdy na dwik imienia Gritti czowiek w stroju chrzecijaskiego pisarza podnis si od jednego ze stow i grzecznie do nas przemwi, pytajc, czy szukamy pana Alojzego Gritti. Wyrazi te gotowo pokazania nam drogi do jego domu, gdy sam zda rwnie w tym kierunku i wypi ju swj skromny dzban piwa. Nosi beret zsunity gboko na czoo, tote nie mogem oprze si podejrzliwoci wobec nieznajomych w tak wielkim miecie portowym. Mistrz Eimer zapewni mnie jednak, e Stambu to najbezpieczniejsze i najspokojniejsze miasto na wiecie, zwaszcza w nocy, gdy patrole janczarw utrzymuj wszdzie porzdek. Doradzi nam te, abymy poszli za naszym nowym znajomym, ktry by mu znany jako jeden ze sug pana Gritti. Poegnalimy si wic serdecznie z mistrzem Eimerem i wyszlimy z piwiarni. Gdy tylko znalelimy si na ulicy, nasz przewodnik rzek: Naleycie do ludzi krla piratw i przybylicie tu dzi z Algieru. Nie chciaem wam przeszkadza, dopki nie wychylicie waszych kufli. Zapytaem go, skd na Allacha wie, kim jestemy. A on odpar z najnaturalniejsz min na wiecie: Gdy pan Gritti dowiedzia si, e janczarowie pilnuj waszego okrtu, zaraz wysa po was dk i czeka ju, aby dowiedzie si, czy macie mu co wanego do zakomunikowania. Osupiaem z zaskoczenia, a Antti powiedzia: Jestemy widocznie jak owieczki, ktre pasterz prowadzi, dokd mu si podoba. Ale moe i to jest wol Allacha i wobec tego nic na to nie moemy poradzi. Potykajc si na kupach nieczystoci, szlimy wic krzyw uliczk na szczyt stromego wzgrza i cay czas nie mogem oprze si uczuciu, e znowu w jaki sposb rozstrzyga si

mj los. Wreszcie dotarlimy do domu otoczonego murem i weszlimy do rodka przez ma furtk, ktr nasz przewodnik otworzy wasnym kluczem. Dom by pogrony w ciemnoci i zaczem ju podejrzewa, e wpadlimy w pu apk, tote staraem si trzyma jak najbliej Anttiego. Ale gdy tylko weszlimy do przedsionka, zobaczyem wiato w dalszych komnatach domu, urzdzonego w stylu weneckim. Sycha te byo gr na skrzypcach. Nasz przewodnik wszed do jednej z owietlonych izb, aby zameldowa o naszym przybyciu. Gdy z ciekawoci prbowaem wej tam w lad za nim, zza zasony wysuna si czarna rka, ktra chwycia mnie za rami tak mocno, e krzyknem z blu. Dwch uzbrojonych Murzynw wystpio bezszelestnie z mroku i skrzyowao przed nami krzywe szable, zamykajc nam drog bez jednego sowa. Ogarny mnie najgorsze przeczucia co do naszego losu, ale Antti szepn mi na swj zwyky, prostoduszny sposb: Nic sobie z tego nie rb, Mikaelu! Poradzimy sobie z nimi atwo, jeli tylko uda mi si zapa porzdnie jednego, a drugiemu da porzdnego kopniaka w sabizn. Umiechn si do Murzynw i zacz ich drani, obmacujc ich potne muskuy, i miaem duo kopotu, aby go powcign. Na szczcie wrci nasz przewodnik i wezwa nas do owietlonej komnaty, po czym sam wycofa si i znik za zason. Weszlimy miao do rodka, skonilimy si gboko i dotknlimy kocami palcw czoa i podogi, gdy uprzejmo nie moga nam zaszkodzi w spotkaniu z tak potnym mem jak pan Gritti. Gdy podniosem oczy, zobaczyem zastawiony srebrem i zotem st, owietlony licznymi wiecami i zwisajcym z puapu wiecznikiem z weneckiego szka. Wygodnie oparty siedzia w fotelu m odziany w pikny strj weneckiego szlachcica. Podnis w gr puchar i przywita mnie po wosku. Tylko liczne zmarszczki na jego twarzy wskazyway, e jest duo starszy ode mnie, gdy poza tym by rwnie smuky i szczupy jak ja. Zwrciem jednak uwag na to, e oczy mia zaczerwienione i podpuchnite od zbytniego opilstwa. Obok niego sta drugi, odziany w turecki jedwabny kaftan. Trzyma w rku skrzypce. Na gowie nosi turban z piropuszem, ozdobionym drogimi kamieniami. By to najwspanialszy i najurodziwszy mczyzna, jakiego kiedykolwiek ogldaem. Postaw mia dumn i otaczaa go jakby aureola wiata, tak e nie mona byo oderwa od niego oczu. Cer mia lnic i mlecznobia, jak u modego chopca, mimo e z pewnoci skoczy ju trzydzieci lat ycia. Jego byszczce, ciemne oczy przypatryway si mnie i Anttiemu z drwicym umieszkiem, jak gdyby sam wiadom by tego, e nikt nie moe na niego spojrze, aby nie zosta ogarnitym arliwym oddaniem dla jego osoby. Jego pewne siebie zachowanie nie robio jednak wraenia pychy, wiadczyo tyl ko o naturalnym poczuciu godnoci. Nie by przesadnie bogato odziany i strj jego by tak peen smaku i wykwintu, i wydawa si niedowiadczonemu oku niemal prosty, mimo kosztownych guzw przy kaftanie i cudownych diamentw w piercieniach i kolczykach. Gdy spojrzaem mu w oczy, przej mnie dziwny dreszcz. Padem przed nim na kolana i przycisnem czoo do podogi. Antti chwil si zawaha, ale zaraz poszed za moim przykadem i rzuci si na podog, a st si zachwia. Pan Gritti wybuchn sztucznym miechem i obracajc kielich z winem w palcach rzek: Dlaczeg okazujesz prostemu grajkowi t cze, ktra wszake w pierwszym rzdzie naley si mnie, panu tego domu? Odparem pokornie. Nawet jeli on jest tylko grajkiem, cay wiat jest pudem jego skrzypiec, a rne ludy s jak struny, z ktrych smykiem wydobywa melodie, jakich pragnie. Jego dumne spojrzenie wiadczy, e jest ksiciem, natomiast twoje poclpuchnite oczy, panie Gritti, mwi ctylko o tym, e dla jedzenia i ucztowania zapomniae o dobrych obyczajach. Podczas gdy on stoi, ty rozwalasz si w krzele i nie okazujesz take mnie naleytego szacunku, cho jako przedstawiciel Chajreddina uwaam si pod kadym wzgldem za rwnego tobie. Pan Gritti uraony moimi sowami zapyta pogardliwie.

 Jak moesz, jako niewolnik i suga pirata, uwaa si za rwnego szlachetnie urodzonemu Wenecjaninowi? Jeli chcesz mie ode mnie jakie korzyci, powiniene zwraca si do mnie pokorniej. wiadomo jego nieprawego pochodzenia dodaa mi jednak odwagi, gdy przynajmniej pod tym wzgldem bylimy sobie rwni. Tote odparem: Czy to ja chc mie od ciebie korzyci? Wielce si pod tyra wzgldem mylisz, gdy nie kazaby mnie tu sprowadzi potajemnie, gdyby sam nie spodziewa si czego zyska. Przypuszczani wprawdzie, e reprezentujesz tu przewietn republik. Ale ja jestem posem penomocnym wadcy mrz Chajreddina. Jak mylisz, kto z nas dwch ^ma pierwszestwo przed Dywanem ty, ktry jeste chrzecijaskim giaurem czy te ja, prawowierny muzumanin? Skrzypek odoy instrument, usiad i zwrci si do rnnie bezbdnie po wosku: A wic to ty jeste Mikael el-Hakim, a to jest twj brat, Antar zapanik i odlewacz dzia. Syszaem o was i susznie czynisz, bronic honoru twego pana wobec Wenecjanina. Ale powiniene unika ktni z nim, gdy jest to mj osobisty przyjaciel i wybitny stra na brzegu i przypatrywao si nam, gdy wdrapywalimy si na pokad. Nazajutrz opowiedziaem o wszystkim Torgutowi i eunuchowi radzc, aby z ufnoci czekali na wezwanie do seraju, gdy odpowiednimi sowy udao mi si pozyska dla sprawy Chajreddina samego wielkiego wezyra. Zrazu eunuch nie chcia mi wierzy, e spotkaem Ibrahima na poufnej rozmowie w weneckiej czci miasta, i twierdzi, e albo mi si to nio, albo te wypiem za duo wina. Ale w czasie rozmowy przyby jedziec z seraju z wiadomoci, e mamy przygotowa si, aby stan przed obliczem sutana. Wkrtce potem przyszli kucharze i suba kuchenna i przynieli dla nas w chiskich farfur-kach obfity posiek z kuchni Dywanu. Na wybrzeu zaczli si gromadzi gapie. A po modlitwie poudniowej przybyo konno dwustu odzianym w purpur spahisw, o szablach byszczcych od drogich kamieni i siodach usianych turkusami, a ich dowdca, aga, przeka-.za Torgutowi w darze od sutana szlachetnego dzianeta, ktrego uzda i siodo ozdobione byy srebrem, perami i szlachetnymi kamieniami. Zachwycony tym wspaniaym darem, Torgut podarowa mi z radoci trzydzieci dukatw, a eunuch te obdarzy mnie pewn sum pienidzy. Uroczystym orszakiem ruszylimy w kierunku seraju. Witay nas potne tumy obsypujc bogosawiestwami, a stojcy przy swoich kramach ydzi w czarnych chaatach ofiarowywali swoje usugi, gdybymy chcieli co kupi. Biali i czarni niewolnicy dwigali dary Chajreddina, z ktrych najcenniejsze wystawiono na widok publiczny, aby tum mg je oglda. Ja za niosem w ramionach -ma mapk o biaym pyszczku, ktra w czasie podry na morzu tak si do mnie przywizaa, e nie pozwalaa si wzi na rce nikomu innemu. Obja mnie apkami za szyj, piszczaa i wykrzywiaa si do, widzw, tote wnet miaem na pitach ca gromad wesoych i rozwrzeszczanych malcw, ktrzy biegli za mn nawoujc i miejc si, niebaczni nawet na kopyta konnej eskorty. Obok potnego meczetu Aja Sofia zaprowadzono nas przez Bram Szczliwoci na dziedziniec przed serajem, otoczony koszarami jan-czarow, stajniami sutaskimi, gmachem biblioteki i budynkami ani .onierskich. Na konarach prastarych drzew wisiay niezliczone elazne koty, a na rozlegych trawnikach ogromnego dziedzica odpoczyway grupki janczarw rnych stopni. Aga spahisw przekaza nas stray u stp spiczastej wiey, flankujcej Bram Pokoju. Towary, niewolnicy i eglarze zostali przed brania, a Torguta, eunucha-i mnie wprowadzono do poczekalni znajdujcej si w sklepionej bramie. Usiedlimy tam na twardych skrzanych poduszkach, ze zgroz ogldajc katowskie topory o szerokich ostrzach wiszce na elaznych hakach wbitych w ciany. Na posadzce, obok krwawej studni, przez ktr wrzucano trupy skazacw do podziemnych lochw, skd odpyw zabiera je pniej do morza Marmara, lea stos ucitych gw ludzkich,

przyniesionych w skrzanych workach z rnych czci pastwa Osmanw przez odzianych na zielono czau-szw do kontroli wezyrw. Mimo dreszczu zgrozy, jakim przej mnie ten widok, wdaem si w rozmow z odwiernym. Wyjani nam, e nawet najdostojniejsze poselstwa musz spdza czas oczekiwania na audiencj na tych twardych poduszkach, aby posowie mieli sposobno do poytecznych rozmyla nad bezgraniczn potg sutana. Powiedzia nam te, e obecnie bywa tylko okoo pidziesiciu ucitych gw dziennie, co stanowi najlepszy dowd szlachetnej agodnoci sutana i trwaego pokoju panujcego w krlestwie. Ale doda nasz yczliwy odwierny gdy sutan, nasz pan, chce si pozby niewolnika, ktry popad w nieask, a ktry przedtem cieszy si sutaskimi wzgldami i piastowa wysokie stanowiska, czowiek taki nie musi ju klka przy krwawej studni. W takich wypadkach sutan zadowala si posaniem mu czarnego kaftana oraz mocnego jedwabnego sznurka. I nikt dotychczas nie naduy tego dowodu aski, lecz wszyscy z radoci odebrali sobie ycie wasnorcznie i otrzymali zaszczytny pogrzeb. Nastpnie za sutan zgodnie z prawem dziedziczy domy, niewolnikw, majtek i wszystko, z czego zmary korzysta, gdy soce jego szczcia stao w zenicie. Zwaszcza za rzdw wielce miowanego sutana Selima fortuna odmieniaa si szybko i nagle, i sutan nie szczdzi czarnych kaftanw. W jego pracowniach krawieckich panowa zawsze ruch i popiech, i w owych czasach zwyklimy przeklina naszych wrogw sowami: Oby zosta wezyrem sutana Selima!" Ledwie skoczy mwi, gdy podeszo dwch olbrzymich, mw. Zapali mnie mocno za ramiona i poprowadzili na Dziedziniec Pokoju. W taki sam sposb postpiono z Torgutem i eunuchem. Opieraem si i gono tumaczyem, e nie zrobiem nic zego i e wole poczeka za bram. Wtedy podbieg jeden z dworzan seraju z lask w doni i szeptem nakaza mi w imi Allacha, abym zamilk. Gdy spostrzegem, e na lnicym biel i zotem Dziedzicu Pokoju panuje zupena cisza, zamilkem i posusznie szedem za moimi przewodnikami. Zaprowadzili nas do wielkiej sali Dywanu o puapie ozdobionym gwiazdami, gdzie wielka liczba '.najwyszych dygnitarzy seraju zebraa si w uroczystych kaftanach na nasze przyjcie. Ale nie mogem si im bliej przypatrzy, gdy poprowadzono nas przez sal w kierunku niskiego tronu. Pedem natychmiast na kolana i przycisnem czoo do podogi. Podobnie jak Torgut-reis i eunuch pozostaem w tej pozycji, dopki przewodnicy lekkim naciskiem ramion nie dali mi znaku, e rnog podnie oczy, aby twarz w twarz spojrze w oblicze wadcy obu czci wiata, sutana sutanw i cienia Allacha na ziemi.

Ksiga 4 Piri reis i ksi Dehangir

l. Sutan Osmanw, posaniec Allacha, krl krlw, pan nad wszystkimi ludami, wadca wiernych i niewiernych, cesarz Wschodu i Zachodu, szach szachw i chan wielki chanw, spadkobierca szczliwych konstelacji, Brama Zwycistwa i schronienie wszystkich ludw, cie Odwiecznego na ziemi, i tak dalej, i tak dalej, krtko mwic, sutan Soliman, syn niewolnicy, mia w owym czasie lat trzydzieci cztery. W sali panowaa zupena cisza. Sutan siedzia na skrzyowanych nogach na szerokich poduszkach niskiego tronu, podobny do boka w obsypanym klejnotami stroju. Z ozdobionego rubinami i szafirami baldachimu zwisa nad jego gow wisior haftowany olbrzymimi perami. Damasceska szabla wykadana zotem i wysadzana drogimi kamieniami leaa w zasigu ramienia. Na gowie nosi zawj sutanw, otoczony potrjn diamentow tiar. Odchylony ku tyowi piropusz przyczepiony

by do turbanu diamentowym pksiycem i cay strj sutana skrzy si od drogich kamieni, tak e z pewnoci ciszy by od elaznych kajdan i trudny do noszenia. Gdy tylko sutan si poruszy, diamenty, rubiny i szafiry mieniy si wszystkimi kolorami tczy. Bardziej jednak ni strj zafascynowa mnie czowiek, kryjcy si za t zadziwiajc mask. Jego do szczupa twarz nad smuk szyj wydawaa si blada w blasku klejnotw. Cermia szar jak dym, jak to czsto bywa u ludzi cierpicych na melancholi. Suchy orli nos przypomina dzib spa, symbolu panujcego rodu Osmanw. Wargi mia wskie pod cienkim wsikiem, a chodna surowo spojrzenia narzucaa peen czci strach tym poddanym, ktrzy dostpili niezwykej aski uderzenia czoem przed jego obliczem. Ale gdy staraem.si zgbi to oblicze, aby zbada jego tajemnic, zrozumiaem nagle, e sam on najlepiej zna czczo i nico wadzy i blasku i wiedzia, e jako czowiek jest rwnie miertelny jak najuboszy z jego poddanych. 13 Mlkael, t. II Po prawej stronie sutana sta wielki wezyr Ibrahim, w rwnie wspaniaym stroju, cho bez diamentowej tiary na turbanie. Na lewo od tronu stali drugi i trzeci wezyr, Mustafa-pasza i Ajas-pasza, i na ich tle Itarahim wyglda jeszcze szlachetniej i okazalej. W imieniu sutana wielki wezyr zwrci si do Torguta-reisa i odebra od niego list Chajreddina w jedwabnym woreczku. Nastpnie sudzy seraju przynieli przed tron sutana najwspanialsze dary Chajreddina, a sutan raczy je askawie obejrze. Na znak aski da potem Torgutowi do do ucaowania i na tym skoczya si audiencja. Nasi przewodnicy wyprowadzili nas z powrotem na dziedziniec i gdy tylko nas wypucili, zaraz wycignli rce po nagrod za swoje usugi. Gdy oniemiali z wraenia z powodu zaszczytu, jaki nas spotka, znowu stanlimy przy Bramie Pokoju na zewntrznym dziedzicu, przyszed znudzony pomocnik defterdara i ziewajc z nudw, kaza swoim pisarzom spisa dary Chajreddina. Rwnie mnie i Anttiego wpisano na list niewolnikw i odesano by nas do kwater niewolnikw sutaskich, gdyby Torgut i eunuch nie wstawili si za nami i nie wyjednali, e urzdnik umieci nas na licie specjalnych poru-cze. Potem owiadczy, e jeli chodzi o niego, moemy si zabiera, gdzie pieprz ronie, gdy i tak nie zdoa znale pomieszczenia dla kadego osa, ktrego zsyaj mu na kark. Wynagrodziwszy go za okazan nam yczliwo, powrcilimy na okrt. Abu el-Kasim za wybra si na wielki bazar, aby szuka odpowiedniego kramiku. Blisko wybrzea znalaz podniszczony dom malowany na to i czerwono, ktry obra sobie za siedzib. Wyrazi te gotowo przyjcia mnie wraz z Giulia na mieszkanie, gdybym opaci cz kosztw prowadzenia gospodarstwa. A ja z penym zaufaniem zgodziem si na jego propozycj i powierzyem mu zaatwienie wszelkich formalnoci, na razie jednak zamieszkaem w domu oddanym Torgutowi do uytku na czas pobytu poselstwa w Stambule. Niedugo zaczem si domyla, e przyszo moja zaley wycznie od przypadku. Pierwsze dowiadczenia bowiem wskazyway raczej na to, e w seraju panuje zupeny chaos i nieporzdek. Wysi urzdnicy spychali swoje zajcia jeden na drugiego albo te przesyali sprawy dalej, nie zajmujc adnego stanowiska, aby nie ryzykowa popenienia bdw. Rwnoczenie za panowaa przykra pedan-tyczno i dokuczliwa drobiazgowo w urzdowaniu, a wszelkie innowacje sprawiay niezliczonym urzdnikom wiele trosk i kopotw, zanim zdoano je dostosowa do urzdowego trybu postpowania. Wszyscy niewolnicy seraju, od drwali do piekarzy i od koniuchw do pisarczykw, mieli dokadnie wyznaczone zadania, ktre musieli wykonywa sumiennie i tak, jak je zawsze wykonywano, i otrzymywali za to odzie i wynagrodzenie pienine z kasy defterdara. Obojtne, czy niewolnik by wysoko postawiony, czy wykonywa najnisze posugi, jego zadania i zapata ustalone byy z gry. Tote nie pozostawao nam z Anttim nic innego, jak tylko cierpliwie czeka, a jaki przydzia odpowiadajcy naszym moliwociom oprni si skutkiem mierci czy popadnicia w nieask tego, kto go sprawowa.

Ale niepokj o nasze dalsze losy, ktry zacz mnie ogarnia, gdy si w tym wszystkim zorientowaem, okaza si niepotrzebny. Bez wzgldu bowiem, jak trudne i kopotliwe wydawao si komu postronnemu otrzymanie staej pracy w seraju, rwnie atwe stawao si to, gdy tylko przyszed rozkaz od najwyszych czynnikw. Kiedy zanielimy dary Chajreddina do wspaniaego paacu wielkiego wezyra Ibrahima za polem wicze janczarw, wezyr nie zdradzi najmniejszym ruchem twarzy, e mnie poznaje. Ale ju nastpnego dnia naczelny pilot sutaski Piri-reis przysa po mnie sug i prawie rwnoczenie przybieg odziany w skrzane spodenki onierz, aby wezwa Anttiego na rozmow do baszy topczych. Udaem si za bosonogim gocem, ktry zaprowadzi mnie na brzeg morza Marmara, gdzie na zboczu wzgrza sta dom Piri-reisa, otoczony drewnianym parkanem i rzdem akacji, ktrych licie zaczy ju kn. Wok basenu z wod na podwrzu siedzieli na skrzyowanych nogach inwalidzi spord morskich janczarw z floty wojennej, wyrzynajc z wielk biegoci z drzewa modele okrtw i opatrujc je w wiosa i agle. Gdy ich pozdrowiem w imi Allacha, skonili si przede mn gboko. Sam dom by niski i zapuszczony, ale zadziwiajco obszerny. Zaprowadzono mnie do skromnie urzdzonej komnaty przyj, pod ktrej puapem wisiay modele okrtw. Naczelny pilot Wysokiej Porty siedzia na brudnej poduszce i drc doni przewraca karty wielkiego atlasu, lecego przed nim na specjalnej podstawie. Zdziwiem si wielce zobaczywszy, e aby przyj mnie godnie, przywdzia uroczysty kaftan i turban. Mimo to rzuciem si przed nim na ziemie i pocaowaem go w pantofel, pozdrowiem w imi Allacha miosiernego i nazwaem wiatoci morza, tym, ktry przemieni noc w dzie dla eglujcych po ciemnych i nie znanych wodach. Moja pokora przypada mu do serca tak bardzo, e yczliwie poprosi, abym usiad przy nim. Mia okoo szedziesiciu lat, broda jego bya srebrnoszara, a krtkowzroczne oczy otaczaa sie zmarszczek. By to w gruncie rzeczy bardzo miy staruszek. Polecono mi ciebie jako czowieka uczonego odezwa si do mnie po wosku. Podobno wadasz wielu jzykami chrzecijaskimi, znasz krlw europejskich i wielk polityk i chcesz pogbi twoje wiadomoci o egludze i czytaniu map. Nie wspomn po imieniu twego opiekuna, bo sam powiniene wiedzie najlepiej, kto nim jest. Ale bd ci sucha i oddam wszystkie moje umiejtnoci na usugi twego dobroczycy. Rozkazuj zatem, Mikaelu el-Hakim, i nie zapomnij mu powtrzy moich sw, gdy zechce ci kiedy nachyli ucha. Zrozumiaem z tego, e ten wysoko postawiony starzec boi si mnie, prostego niewolnika, -sdzc, e jestem ulubiecem wielkiego wezyra Ibrahima. Zapewniem go natychmiast, e pragn tylko wiernie mu suy i wykonywa wszelkie prace, jakie mi powierzy. Najchtniej jednak pracowabym w sutaskiej kartografii, gdy spodziewam si niedugo na tyle opanowa jzyk turecki, aby rnc zosta drago-manem. Piri-reis potoczy rk dokoa i rzek: Gabinet map, ktry suy sutanowi, widzisz tutaj. Zawaha si przez chwil i doda: Nie bierz mi tego za ze, ale musz ci powiedzie, e wielu sawnych eglarzy chrzecijaskich przychodzio do mnie pysznic si swoj wiedz, a niektrzy z nich przyjmowali nawet turban, aby przypodoba si Wysokiej Porcie, cho w duszy dalej pozostali niewiernymi. Swoim sposobem ycia wzbudzali wielkie zgorszenie. Kradli i brudzili moje mapy, po pijanemu rozbijali modele okrtw, napastowali mode niewolnice i zaczepiali nawet zamne kobiety. Czsto miaem z ich powodu wicej kopotu ni korzyci. Tote ywi nadziej, e nie zechcesz mieszka u mnie, przynajmniej dopki nie poznam ci bliej. Bardzo si przelkem, gdy mylaem, e chce si mnie w ten sposb pozby. Szybko wic odparem: Mam on i mieszkam z ni w miecie. Nie odprawiaj mnie z niczym, bo musz odzia i wyywi nas oboje zgodnie z moim stanem i potrzebuj staego dochodu.

Podnis do w gr, wezwa Allacha i rzek: Nie rozum mnie le. Zgodnie z wola twego opiekuna otrzymasz naturalnie odpowiednie pobory. Podobasz mi si, ale prosz, nie krzycz i nie awanturuj si, jak to zwykli robi chrzecijanie, bo doprawdy nie mog paci ci wicej jak dwanacie asprw dziennie, nie liczc jednej zmiany nowej odziey na rok. 'Patrzy na mnie, ja za obliczyem szybko, e suma ta daje okoo sze zotych dukatw na miesic, wcale zatem nie jest do pogardzenia dla kogo, kto ledwie umie rozrni wioso od agla. Tote uca owaem z wdzicznoci jego pokryt yami do, a moja szczera rado ucieszya go widocznie, bo rzek: Wierz mi, ta skromna paca da ci pewniejsz przyszo ni najcisza sakiewka, jeli naprawd chcesz pogbia swoj wiedz. Nikt ci nie bdzie zazdroci i nie bdziesz mia wrogw. Moesz te przychodzi i odchodzi, kiedy i j-ak ci si podoba, i pyta o wszystko. O jedno ci tylko prosz, nie przychod nigdy pijany, raczej przylij -wtedy wiadomo, e jeste chory. . Mia widocznie bardzo ze wyobraenie o renegatach i podejrzewa kadego chrzecijanina o pijastwo. Nie chciaem jednak okaza, e sowa te mnie zraniy, i postanowiem swoim zachowaniem udowodni, e si myli, przynajmniej co do mnie. A idc za rad wielkiego wezyra, natychmiast poprosiem go, aby mi pokaza swj synny podrcznik eglarski, Bahrije", mwic, e sawa tej ksiki dotara ju do wszystkich krajw chrzecijaskich. Nie mogem mu zrobi wikszej przyjemnoci. Jego pena zmarszczek brzowa twarz rozjania si, przysun do mnie stojak z ksig i rzek: Oto mj egzemplarz tej skromnej i prostej ksiki, ktra jednak staraem si opracowa jak najdokadniej. Wci jednak musz wprowadza do niej zmiany i poprawki. Wanie wydobyem j, aby sprawdzi karty odnoszce si do Algieru. Doniesiono mi bowiem, e Chajreddin, wiato Islamu, kaza zburzy hiszpask twierdz w tym porcie i chce tam budowa falochron dla ochrony portu. Intencje Chajreddina s z pewnoci szlachetne i godne szacunku, tote wybaczam mu jego samowolny postpek, cho przysparza mi to wiele pracy, zmuszajc do nowych i niepotrzebnych zmian w moim atlasie. Otworzy ksig w miejscu, gdzie bya mowa o Algierze, i piewnym gosem odczyta opis miasta i portu tak wierny, e z zachwytu uderzyem w donie. Zaraz te wrczyem mu szkice zmian dokonanych w porcie oraz plany arsenau sporzdzone przez budowniczych i kartografw Chajreddina, jak rwnie osobisty dar dla Piri-reisa, kilka doskonaych, wykonanych w Norymberdze sekstansw, ktre Chajreddin zdoby w kajucie hiszpaskiego admiraa odnisszy wielkie zwycistwo pod Algierem. A ponadto jedwabny woreczek ze stu sztukami zota, jako wynagrodzenie za trud woony w dokonanie zmian w atlasie w zwizku z pracami w Algierze. Piri-reis cieszy si sekstansami jak dziecko now zabawk. Gadzi je czule i mwi, e dobrze zna te nowe instrumenty nawigacyjne, za pomoc ktrych Hiszpanie i Portugalczycy egluj po niezmierzonych oceanach. Da mi te zaraz dziesi dukatw z kieski otrzy manej od Chajreddina, abym postara si o odpowiednie mieszkanie w Stambule, po czym zaczlimy razem studiowa Bahrij". Mimo e mia on ambicje dowodzenia wielk flot wojenn, na pierwszy rzut oka wida byo, e nie jest wojownikiem. By jednak niezwykle zdolnym astronomem i znawc mrz. Zdobyem sobie jego przychylno, suchajc uwanie, jak czyta ze swojego morskiego atlasu Morza rdziemnego, ktry by dzieem jego ycia i jego umiowaniem. Nie bardzo jednak wiedzia, do jakiej pracy si nadaj, i wola mnie raczej jako gorliwego suchacza ni jako poytecznego pracownika. Mimo to opuciem go z przyjemnym uczuciem, e zrobiem pierwszy krok na drodze mojej kariery. W niebieskim zmierzchu wdrowaem obok ruin olbrzymiego paacu dawnych cesarzy bizantyjskich, gdzie biedota muzumaska wci

jeszcze poszukiwaa ukrytych skarbw. Minem wysokie mury seraju i wrciem do dzielnicy portowej, do domu wynajtego wesp z Abu el-Kasimem. 2. Dwie wewntrzne izby tego. domu zaja dla nas Giulia i urzdzia sprztami i rzeczami przywiezionymi z Algieru. Spoza zasony w zakratowanym oknie moga sama niewidoczna wyglda na ulic. Pozawieraa ju znajomoci z ssiadkami i otrzymaa od nich dobre rady co do zakupw i innych codziennych spraw kobiecych w wielkim miecie. Gdy wrciem do domu, lampy pony we wszystkich izbach, a Giulia wybiega mi na spotkanie, uciskaa z zapaem i natychmiast zacza opowiada o licznych sprawunkach. Take Abu el-Kasim wyszed do mnie w swoim zbyt lunym kaftanie i rwc rzadk brdk, na przemian to pokazywa na Giuli, to znw puka si w czoo. Nasze nowe mieszkanie wydao mi si w wietle lamp bajkowym paacem, ale byem wstrznity, gdy si dowiedziaem, e Giulii zostaa tylko garstka asprw z caego mojego majtku. Gdy robiem jej wymwki z powodu rozrzutnoci i odmwiem stanowczo kupienia eunucha, by modnym zwyczajem towarzyszy jej przy zakupach w miecie, Giulia wybuchna gorzkim paczem, alc si, e jest najnieszczliwsz kobiet na wiecie, gdy nikt nie rozumie ani nie ocenia jej najlepszych intencji. Widzc, e naprawd opakuje swoje rozwiane marzenia, usiowaem j uspokoi, usiadem przy niej, objem j za szyj i staraem si pocieszy opowiadaniem 0 moich sukcesach u Piri-reisa. Gdy mnie wysuchaa, nie chciaa wierzy wasnym uszom, otara zy i patrzya na mnie z wyrazem takiego zdziwienia w oczach, e nawet mnie to nie rozgniewao. A potem zacza mnie aja, e majc wzgldy wezyra zadowoliem si tak marnym wynagrodzeniem. Wtedy rozzociem si na dobre. Nie zmuszaem jej, eby zostaa moj on stwierdziem sucho 1 jeli chce, atwo moe odzyska wolno przed kadim za niewielk opat. Nastpnie za moe rozejrze si po wiecie swymi rnokolorowymi oczyma lepiej, ni ja to potrafi. Uczyniem naturalnie bardzo le, przypominajc jej t cielesn wad, gdy Giulia wpada w gbokie przygnbienie. Zacza gorzko szlocha i owiadczya, i kocha mnie, mimo e sama nie rozumie, jak moga si przywiza do takiego niedogi, w dodatku zupenie pozbawionego ambicji. Popakalimy si w kocu oboje i zaczli caowa, a wtedy Abu elKasim uzna, e najlepiej bdzie zostawi nas samych. I wkrtce potem istotnie w najlepszej zgodzie zastanawialimy si, jak najlepiej urzdzi sobie ycie za dwanacie asprw dziennie. Aby do reszty udobrucha Giuli, zgodziem si w kocu kupi jej przynajmniej par rasowych kotw, ktre byy ulubionymi pieszczochami wytwornych dam w Stambule. W ten sposb przywrcona zostaa zupena harmonia w naszym nowym domu. Wieczorem przyszed Antti z twarz zaczerwienion od piwa. Opowiedzia, e topczi-basza, dowdca sutaskiej artylerii, przyj go, da mu do do ucaowania i wypytywa o cesarskie dziaa polowe i otalnicze. Nastpnie za mianowa go przodownikiem odlewaczy dzia i przyzna mu dwanacie asprw dziennie wynagrodzenia. I ju nastpnego dnia Antti mia przenie si z wszystkimi rzeczami do arsenau, skd ze wzgldu na tajemnice wojskowe nie wolno mu byo wychodzi bez zezwolenia. Wielce si uspokoiem, dowiedziawszy si, e Antti dosta takie samo wynagrodzenie, co i ja, gdy zrozumiaem, i bya to kwota ustalona z gry i e nie opacao si ali czy protestowa, jak tego chciaa Giulia. Wprawdzie czuem si troch dotknity, e Antti cho nieonaty i niewyksztacony otrzyma tak sam pensj jak ja, jednak nie aowaem mu sukcesu, rozumiejc dobrze, e i ja nie mam powodu narzeka. Tak to zaczo si nasze bytowanie w Stambule i trwao a do wiosny. W czasie mego wspycia z Giulia zdobyem wicej yciowego dowiadczenia ni przez wszystkie poprzednie lata wdrwki. Gdy mylaem czasem o mojej pierwszej onie, Barbarze, widziaem jasno, e w porwnaniu z Giuli bya ona kobiet do prost. W czasie naszego

poycia Barbara zawsze bya wszystkiego zadowolona i szczliwa, gdy moglimy y spokojnie jak mysz pod miot. Giuli natomiast nie baa si ycia i nie odpowiada jej te spokj i cisza. Bezczynno drczya j jak choroba i aby zaspokoi swoj dz dziaania, wynajdywaa najrozmaitsze szalestwa, zawsze przekonana, e dziaa po dojrzaym namyle i w najlepszych intencjach. A gdy wyrzucaem jej rozrzutno bo na tym to si zwykle koczyo przekonywaa mnie przewrotnymi argumentami, to znw czstujc ironi i wybuchami gniewu, e wszystko to czyni dla naszego dobra i w naszym interesie. Ale ktnie koczyy si zwykle na tym, e pokornie prosiem j o przebaczenie, przyznajc, e jest najlepsz i najczulsz on, o wiele mdrzejsz ode mnie. Sowa moje byy jednak coraz czciej tylko ustn formuk, w ktrej serce nie brao adnego udziau. W ten sposb upokarzaem si, gdy ciao moje pragno jej i nie mogem ju wytrzyma we wstrzemiliwoci cielesnej, ktrej musiaem dawniej przestrzega. Zacza si midzy nami wytwarza niewidzialna przepa i chwilami, zmczony tym wszystkim, wychodziem na podwrko i siadaem pod chodnym tureckim niebem, majc za jedyn pociech w przygnbieniu ciepo bijce od mego wiernego pieska. W takich chwilach czuem si obcy na tym wiecie i zastanawiaem si, do jakiego dziwnego wzoru wielki tkacz zamierza uy tak jaskrawej i wci rwcej si nici, jak byem. 3. Zniecierpliwienie Giulii spowodowane byo czciowo tym, e jako wrka nie odniosa spodziewanego sukcesu. Bo chocia ssiadki uprzejmie klaskay w donie i podziwiay jej dar wrenia oraz chtnie zjaday akocie, na ktre je podczas mojej nieobecnoci czsto zapraszaa, to jednak ona nic na tym nie zarabiaa. W miecie sutana byo bowiem niezliczone mnstwo rnego rodzaju wrbitw wszelkich ras i religii, nie wyczajc zupenie oczywistych wiedm i czarownikw, tak e nowo przybyemu trudno byo wdawa si z nimi w zawody. I mimo e Abu el-Kasim pia na bazarze hymny na cze Giulii, to jednak nie by on osob wzbudzajc szczeglne zaufanie. Tote niebawem wydawao nam si, e wszystkie bramy znowu si przed nami zamkny w tym tajemniczym miecie, odzie powodzenie widocznie nie zaleao od jakiego rozsdnego porzdku rzeczy i gdzie o losie ludzkim rozstrzyga tylko czysty przypadek lub kaprys. Sam tego nie spostrzegajc, przystosowaem si jednak zupenie do sposobu ycia Osrnanw i przyjem ich obyczaje, tak e niedugo nie uwaano rnnie ju za obcego. Zawsze atwo uczyem si jzykw i z tak sam atwoci umiaem zmienia skr i nagi si do nowego sposobu ycia. Stosunki z Piri-reisem i jego weteranami oraz z pisarzami i kartografami ukaday mi si pomylnie, a od czasu do czasu otrzymywaem nawet jakie odpowiednie zadanie w bibliotece seraju, gdzie rni uczeni co dzie zajci byli tumaczeniem i przepisywaniem starych pism. Ale wrd tych uczonych mw nie znalazem nikogo, kto staby si moim przyjacielem. Raz widziaem z daleka sutana, jak otoczony lnic wit i rzesz ucznikw zda, jak co pitek, do meczetu swego ojca. Nawet najwikszy biedak mg mu wtedy poda skarg umocowan na kocu dugiego kija i wiele z tych skarg sutan istotnie sam czyta, a Dywan przesya potem do spiesznego zaatwienia w urzdach. Im bardziej zastanawiaem si nad tym olbrzymim krlestwem, rozbudowanym przez Osmanw z nikych zacztkw i obejmujcym w swych granicach tyle rnych ludw, e nawet nie znaem ich imion, tym bardziej zdumiewaa mnie dziwna sztuka rzdzenia, ktra utrzymywaa to krlestwo w eaoci i czynia ycie w nim przyjemne i bezpieczne. Kraj ten rzdzony by agodniejszymi i bardziej sprawiedliwymi prawami ni kraje chrzecijaskie, a niskich podatkw nie mona nawet byo porwnywa z podatkami, ktre nielitociw ksita

chrzecijascy zdzierali ze swych poddanych. Take tolerancja, ktr Osmani okazywali wobec innych religii, bya czym dotd nigdy przeze mnie nie spotykanym, gdy w krlestwie tym nikogo nie przeladowano z powodu jego wiary, z wyjtkiem perskich szyitw, ktrzy byli heretykami islamu. Wysoka Porta bya zaiste schronieniem wszystkich ludw, gdy nawet jdro armii sutana stanowili zawodowi wojacy, janczarowie, urodzeni z rodzicw chrzecijan, a potem przejci przez Turkw i wychowani do zawodu. Take najwysze godnoci piastowali przedstawiciele rnych ras. Byli oni niewolnikami sutana, tylko jemu zawdziczali swoje wywyszenie i gow odpowiadali za wykonanie jego rozkazw. Sutan wyposaa ich w ogromn wadz, ale rwnoczenie nieprzekupni kontrolerzy objedali stale we wszystkich kierunkach prowincje i kraje krlestwa i przyjmowali skargi ludnoci nawet w najbardziej zapadych wioskach, co zmuszao namiestnikw do trzymania si w granicach zakrelonych przez sutana i przez prawo. Zwizaem swe losy z powodzeniem i rozkwitem tego krlestwa i z pocztku chciaem oczywicie widzie wszystko w najpikniejszych barwach. Wiele znakw wskazywao na to, e. sutan przygotowuje si do wielkiej kampanii wojennej, i nie yczc nikomu le, bardzo jednak byem ciekaw, jak to bdzie z krlem w Wiedniu, gdy wiedziaem, e nie moe zbytnio liczy na pomoc cesarza. Gdy dyskutowaem z Giuli sprawy wielkiej polityki i seraju, ostrzegaa mnie, abym zbytnio nie polega na asce 'wielkiego wezyra Ibrahima, i pytaa drwico, czy duo ju zarobiem- na tej asce. Od naszych ssiadek i w ani nasuchaa si plotek z seraju i wiedziaa, e faworyta sutana, ruska niewolnica Churrem, urodzia mu ju trzech synw. Ta moda i wiecznie wesoa kobieta w takim stopniu posiada skonno sutana, e nie dba on zupenie o inne niewolnice, a nawet w do haniebny sposb przepdzi matk swego pierworodnego syna. Tote posowie zagraniczni posyali teraz bogate dary sutance niskiego rodu, ktr nazywali Roksolan, i starali si na wszelkie sposoby pozyska jej przychylno. Tak bowiem wadaa sutanem, e w swej namitnoci czyni wszystko, aby zaspokoi jej najmniejsze pragnienie. Zazdrosny harem zacz ju nawet szepta o czarach. A Giuli mwia: Wezyrowie zmieniaj si, ale wadza kobiety nad mczyzn jest nieprzemijajca, a jej wpyw wikszy ni wpyw najbliszego choby przyjaciela. Gdybym tylko moga w jaki sposb zyska ask sutanki Churrem, z pewnoci potrafiabym wyjedna nieporwnanie wiksze korzyci dla nas obojga, ni to, co daje ci aska wezyra. miaem si z jej naiwnej gadaniny, ale rwnie j ostrzegaem. Mw ciszej, niewiasto, gdy w miecie sutana ciany maj uszy, a kolumny oczy. Mylisz si, moja droga, gdy nic na wiecie nie jest tak przemijajce jak miosne namitnoci i zmysowe rozkosze, podobne do upojenia winem. Nie, Giulio, .w wielkiej polityce nie ma miejsca dla niewiasty i nie mona budowa przyszoci na kaprynej kobiecie z haremu! A ona odcinaa si: . To bardzo pouczajce usysze od ciebie, e uwaasz namitno i mio za szybko przemijajce upojenie. Bd pewien, e dobrze to sobie zapamitam. Ale moe przecie nie wszyscy mczyni s rwnie zmienni jak ty. W kilka dni pniej sutan odby konno Dywan, na ktrym wedug prastarego zwyczaju" Osmanw obradowanp o wojnie i pokoju. Na tym uroczystym Dywanie mianowa wielkiego wezyra Ibrahima gwnodowdzcym, czyli seraskierem caej tureckiej armii, czynic go drug po sobie osob w pastwie i nadajc mu w dowd szczeglnej aski, oprcz mnstwa bogatych darw, siedem buczukw w miejsce dotychczasowych czterech oraz bia, zielon, t, dwie czerwone i dwie pasiaste chorgwie, ktre od tej pory miano zawsze nosi przed Ibrahimem. Seraskier otrzyma ponadto pensj dziesiciu tysicy asprw dziennie, czyli dziesi razy wicej, ni mia aga jancza-rw, dotychczas najstarszy rang pord, agw.

Odczuem naturalnie zadowolenie z powodzenia ma, w ktrym kadem swoje zaufanie. Ale gdy powiedziaem o tym Giulii, ona wcale nie przekonana odpara: Niech bdzie, jak chcesz, Mikaelu, ufaj w wielkiego wezyra, ktry tak czsto i w tak rny sposb daje ci dowody swej pamici. Mnie jednak pozwl szuka szczcia gdzie indziej, gdy tylko nadarzy si sposobno po temu, W trzy dni pniej sutan uwolni z lochw posw krla Ferdynanda i wezwawszy ich do siebie, obdarzy kadego mieszkiem zota tytuem odszkodowania za to, co przecierpieli. Mwiono, e sutan powiedzia przy tej okazji: Pozdrwcie ode mnie waszego pana i powiedzcie mu, e jeszcze nie wie dostatecznie, co nasza wzajemna przyja i ch okazywania, sobie pomocy mog zdziaa. Wnet jednak dowie si tego i zamierzam wasnorcznie da mu wszystko, czego ode mnie zada. Wezwijcie go wic, aby w por podj wszystkie waciwe kroki na moje przyjcie. Na co genera krla Ferdynanda mia podobno odpowiedzie niezgrabnie, e-jego pan z najwiksz radoci przywita sutana, gdyby ten przyby jako przyjaciel, ale e przyjmie go rwnie odpowiednio, gdyby nadciga we wrogich zamiarach. W ten sposb wojna zostaa wypowiedziana. Ale zarwno oficjalni, jak i tajni reprezentanci krajw chrzecijaskich w Stambule wysali ju do swoich wadcw pilne depesze o wojnie, gdy tylko dowiedzieli si, e Dywan obradowa konno. 4. Wiosna zbliaa si wielkimi krokami i cige deszcze obmyway ziemi. Robio si coraz cieplej i w wieej, jasnej zieleni wystrzelay czerwone, te i biae tulipany, tworzc morze kwiecia u stp potnych murw miasta. Seraskier wyruszy ju zbiera woj sko, a sutan z janczarafni mia wedle pradawnego zwyczaju poczy si z nim nieco pniej. Co dzie jednak, zgodnie z uprzednio ustalonym rozkadem, ku granicy wyruszay kolumny taborw i oddziay wojskowe, a na trzeszczcych i skrzypicych przodkach dziaowych sutaskich topczych wyruszy te mj brat Antti. Podobnie jak ju raz przedtem, znajdowa si w drodze na Wgry, cho tym razem cign, aby walczy u boku muzumanw, a nie przeciwko nim. Antti odnosi si troch sceptycznie do ca-ej wyprawy i ju przy odjedzie zastanawia si, jak waciwie wyobraano sobie transportowanie dzia po grzskich drogach i przez wezbrane na wiosn rzeki. Ale podejrzewa, e muzumanie musieli wynale i na to jaki sposb, skoro wyruszali w drog wcale si nie troszczc o z pogod. Take i wrd kartografw Piri-reisa panowa ruch i oywienie, gdy flota sposobia si rwnie do nadchodzcej wojny i miaa obj ochron wybrzey czarnomorskich i mrz greckich. Nieraz te wysyano mnie w rnych sprawach do arsenau na dziedziniec seraju. W czasie jednej z takich prac przypad mi wanie ten ut szczcia, ktre spado na mnie zbyt nieoczekiwanie i zaskakujco, by nie byo to z gry zapisane w gwiazdach. By szczeglnie pikny i soneczny dzie powszedni po dugotrwaym deszczu i siedziaem na Dziedzicu Pokoju, gdy zajcie moje jako goca P'~i-reisa polegao gwnie na czekaniu. Zdyem ju przyzwyczai si do rozmaitych strojw noszonych przez urzdnikw seraju i nie rozgldaem si dokoa ze zdziwieniem jak obcy przybysz. Wtem stan przede mn jaki eunuch o twarzy zapuchnitej od paczu i zaamujc rce z rozpaczy zapyta: Czy to nie ty jeste owym niewolnikiem Chajreddina, ktry nis mapk? Moesz mnie ocali od ptli i od studni. Chod szybko ze mn, a poprosz kislar-ag, aby wpuszczono ci do Ogrodu Szczliwoci, eby cign mapk z drzewa. Przesiedziaa tam ca noc i nie moemy jej zdj. Nie zostawi przecie moich wanych spraw, aby bawi si z mapk! odrzekem z wyszoci. Czy oszala?! wykrzykn w podnieceniu eunuch. Nic nie moe by waniejszego, gdy ksi Dehangir pacze, i wszyscy stracimy gowy, jak to duej potrwa.

 Moe mapka Koko sobie mnie przypomni przyznaem bo pielgnowaem j w czasie podry i leczyem z morskiej choroby. Jeli nie, na pe\vno pozna mego pieska. Rael. zwinity w kbuszek u moich ng, grza si na socu, ale gdy usysza imi Koko, nastawi czujnie uszu. Pospieszylimy wic za eunuchem przez drugi i trzeci dziedziniec, gdzie otoczyo nas wicej eunuchw, ktrzy bili WT mae bbenki, aby kobiety usuway si z drogi, gdy ostatni dziedziniec nalea do sutana i jego haremu. Doszlimy a do brzowej bramy ogrodw, gdzie oczekiwa nas kis-lar-aga najwyszy dygnitarz haremu i naczelnik eunuchw. Na prno usiowa ukry swj niepokj. Rzuciem si przed nim na ziemi, on za kaza natychmiast wpuci mnie do haremowego ogrodu. Wejcie tam bez pozwolenia oznaczaoby niechybn mier dla kadego, kto nie by eunuchem, gdy nawet lekarz musia posiada specjalne pozwolenie sutana. Eunuchowie poprowadzili mnie prawie biegiem po wijcych si tych ciekach ogrodu, wci bijc w mae bbenki i zakazujc mi rozglda si dokoa. W kocu doszlimy do olbrzymiego platanu. Trzech czy czterech eunuchw nadaremnie usiowao wspi si na szczyt drzewa, aby cign stamtd mapk, ktra siedziaa wysoko na gazi, uczepiona wszystkimi czterema apami i ogonem. Eunuchowie wabili j krzykliwie, upominajc si nawzajem i wzywajc do zachowania ostronoci, aby mapka nie spada z drzewa. I wanie w chwili gdy podszedem, jeden z nich straci rwnowag i run z wrzaskiem na ziemi, z wysoka, tracc przytomno. Wypadek ten, cho przykry, przyprawi o wybuch miechu trzech piknie ubranych chopcw w wieku od omiu do jedenastu at, ktrzy przygldali si tej scenie. Czwarty natomiast, mniej wicej picioletni, paka cicho siedzc na rku odzianego w kwiecisty kaftan mczyzny, w ktrym ku memu niesychanemu zdumieniu poznaem samego sutana Solimana. Dokoa platanu panowa zgiek i zamt. Na ziemi leay zwoje lin, o drzewo oparte byy drabiny i wida byo, e prbowano oblewa mapk wod, aby j skoni do zejcia na ziemi. Ale ju z daleka spostrzegem, e zwierztko nie jest zdrowe, gdy bezradnie czepiao si gazi, popiskujc od czasu do czasu cicho i aonie. Padem na twarz przed sutanem, a kislar-aga skoni si gboko i zaproponowa, aby wysa mnie na szczyt drzewa po mapk, i jeli mi si nie uda jej zdj, ci mi gow. W ten sposb nie stanie si adna szkoda, mimo e marne stworzenie jak ja zostao wpuszczone do haremu. Jego brutalne sowa dotkny mnie do tego stopnia, e natychmiast podniosem si z ziemi i powiedziaem: Nie prosiem si, aby tu przyj, lecz przyprowadzono mnie ze zami i probami. Gotw jestem na mier, aby wywiadczy usug wadcy Osmanw. Przede wszystkim jednak ka zej na d tym gupim eunuchom, gdy tylko strasz biedne zwierztko. Odpd te tych spod drzew i ka przesta bbni w te okropne bbenki. Nastpnie daj mi troch owocw, abym sprbowa zwabi mapk. A na to kislar-aga: Jak do mnie mwisz, ndzny niewolniku?! Nigdy ci si nie uda zwabi jej owocami, prbowalimy sami wczesnym rankiem, ale nam si nie powiodo. Lecz sutan Soiman rzek krtko: Ka zej na d ludziom i odpraw std wszystkich! A take odejd sam! Gdy eunuchowie znikli, pod platanem nagle si uciszyo. Rwnie i may chopczyk na rku sutana przesta chlipa i tylko kwilenie mapki zakcao cisz. Nie wayem si odezwa do sutana, zwrciem si wic do jego najstarszego syna i rzekem: Szlachetny ksi Mustafo! Mapka jest chora i dlatego ucieka na drzewo. Sprbuj j przywabi, moe przypomni sobie mnie lub mego pieska. Pikny smagy chopak skin dumnie gow na znak przyzwolenia. Wtedy siadem na ziemi, wziem Raela w ramiona i zaczem wabi mapk przyjanie po imieniu- Koko! Koko! Koko!" Take Rael patrzy swoim jedynym okiem ku szczytowi drzewa i skomli cichutko przywoujc mapk do zabawy. Po chwili opucia si na nisz ga, aby lepiej widzie,

potem za nagle powzia decyzj, szybko zbiega po pniu, wskoczya w moje ramiona i otoczywszy apkami moj szyj przytulia biay pyszczek do mego policzka. Cae jej szczupe ciako trzso si od gorczki, lecz mimo to wycigna apk do Raela i zapaa go za ucho, jak to zwyka bya robi na okrcie. Potem za zacza si z nim bawi na dobre, jakby zapomniawszy o chorobie. Nagle ostry atak kaszlu przerwa jednak t zabaw i mapka przycisna gow do mojej piersi. zy toczyy jej si z oczu i w przerwach midzy atakami kaszlu wydawaa rozdzierajce serce jki, jak gdyby chcc mi si poskary, jaka jest nieszczliwa i opuszczona. Ksitka podeszli, aby j pogaska, i ku memu zdumieniu sutan te zbliy si do nas, rozpostar po kaftana i usiad przy mnie na ziemi, aby ksi Dehangir mg dotkn swej maej ulubienicy. Do mnie za powiedzia: Musisz by zacnym czowiekiem, skoro ufaj ci zwierzta. Czy mapka jest chora? Odparem: >~ Studiowaem medycyn zarwno w krajach chrzecijaskich, jak i muzumaskich i wiem, e to biedne zwierz ma gorczk. Jeli umrze, stanie si to z woli Allacha. Nie moga widocznie znie tego klimatu, a noc spdzona na dworze jeszcze stan jej pogorszya. Sdz, e ucieka na drzewo, aby umrze w samotnoci, z dala od ludzi. Ksi Mustafa obruszy si na rnoje sowa; Mapka mieszkaa w ciepym pomieszczeniu i nosia ciep odzie, gdy jest ulubienic mego brata, Dehangira. Niewolnik, ktry ponosi win za jej chorob, zapaci za to gow. Odparem: Nikt nie ponosi za to winy, gdy mapy s bardzo wraliwe na zmiany klimatu. Jeli ta, ku wielkiej trosce ksicia Dehangira, umrze, stanie si to z woli Allacha i nikt nie zdoa temu przeszkodzi. Przyrzdz dla niej jednak lekarstwo na kaszel, aby troch zagodzi jej cierpienia. Sutan zapyta: Rzeczywicie chcesz da leki biednemu zwierzciu, cho wikszo lekarzy uwaa, e jest poniej ich godnoci leczy zwierzta? Prorok te kocha zwierzta, bo niektre z nich lepsze s od ludzi. Trudno mi te patrze na jej cierpienia, ale mam u siebie wielu weterynarzy i nie potrzebuj twoich usug. Selimie, daj mu ubranka mapy, a ty, Muhammedzie, jej obrk! Ty za, Mikaelu, odziej mapk i za jej obrk na szyj, potem za zostaw nas samych! Uczyniwszy, co mi poleci, chciaem odej, ale wtedy mapka wpada w furi, zacza kopa nogami i chciaa gry c|y.:pcw, po czym nagle wyrwaa im si z r.k, wskoczya mi na ramiona i przywara do mojej piersi. Sutan by w kopocie. Musia postawi syna na ziemi i paczce dziecko podeszo do mnie, aby popieci mapk. Dopiero wtedy spostrzegem, e biedny chopak mia znieksztacon stop, a pod jedwabnym kaftanem zaznacza mu si ju garb. Bladota dziecinna twarzyczka maego ksicia bya podobna do pyszczka mapki i dusi: si on od serdecznego paczu. Selim, trzeci z ksit, zapa si nagle za skronie, siad na ziemi i krzykn przenikliwie, e mdleje. Wtedy Sutan zawoa: Mustafa i Muhammed! Zabierzcie -std natychmiast Dehangira i wecie z sob tego czowieka, aby zaj si mapk! Przylijcie mi tu kislar-ag i kacie przywoa tselebw. Kaza mi si oddali, sdzc zapewne, e mali ksita wyprowadz, mnie z haremowego ogrodu do swoich wasnych mieszka na wewntrznym dziedzicu. Oni jednak nie zrozumieli go waciwie i zaprowadzili mnie do komnaty ksicia Dehangira, ktry mieszka jeszcze przy matce, sutance Churrem. W ten sposb, nic o tym nie wiedzc, popeniem najwiksz zbrodni. I cho troch byem zdziwiony, widzc dokoa same kobiety o nie osonitych welonem twarzach, niewiadom, gdzie si znajduj, poleciem paru suebnym przynie gorcego mleka dla chore*go zwierzcia. Tymczasem Rael biega po wszystkich

ktach; obwchujc komnat, w ktrej staa zocona klatka mapki, a may Dehangir paczc pobieg, jak to dziecko, szuka matki. Dopiero pniej dowiedziaem si, e may ksi Selim, ktry zosta z ojcem w ogrodzie, cierpia na padaczk i sutan odprawi mnie, aby ukry to przede mn, bojc si, e wzruszenie wypadkiem z mapk wywoa u dziecka atak choroby. Ksi Mustafa, najstarszy z chopcw, by synem kaukaskiej niewolnicy, ktr sutan wygna z haremu pokochawszy Churrem. Jako brat przyrodni Dehangira, mody ksi uzna za najlepsze zaprowadzi mnie z mapk do komnaty maego braciszka. Cho niewiadomy, gdzie jestem, doznaem ogromnego wstrzsu, syszc nagle perlisty miech i widzc kobiet w drogich szatach i z nie osonit twarz, w -Skrzcej od diamentw siatce na wosach, z maym ksiciem Dehangirem na rku. Padem przed ni natychmiast na ziemi, ukrywajc twarz w doniach i tylko przez palce omieliem si na ni spojrze, nie mogc poskromi ciekawoci, gdy sdziem, e i tak musz umrze, skoro wszedem do kiosku faworyty sutaskiej. Pierwszym moim wraeniem by zawd. Spodziewaem si bowiem zobaczy wspania pikno; ona za bya do wysoka, pena i jeszcze moda, ale niespecjalnie urodziwa, o okrgej twarzy i nosie, ktry trudno byo nazwa szlachetnym w ksztacie. To ywa gra twarzy i miech, nie schodzcy z ust, daway jej czar, z ktrego syna. Wydawao mi si jednak, e niebieskie oczy sutanki nie wyraay tej samej radoci ycia co jej twarz. Zwaszcza gdy patrzya na ksicia Mustaf, w spojrzeniu jej lniy chodne byski. Mustafa skoni si przed ni gboko i oznajmi, e na rozkaz sutana przyprowadzi mnie tutaj, abym leczy chor mapk i przygotowa dla niej lekarstwo na kaszel. A mj piesek stan zaraz na tylne apki przed sutank, tak e nie tylko ona, ale nawet zapakany may Dehangir zaczli chichota i karmi go podanymi przez suebn akociami. Tymczasem udao mi si jako nakoni mapk do wypicia mleka. Ale i wtedy chore zwierztko nie chciao mnie puci od siebie, drug apk starajc si zwabi Raela. Sutank Churrem zwrcia si do mnie po turecku: Kim jeste i czy to moliwe, aby eunuch mia brod i przyrzdza leki dla mapy? Odparem, przyciskajc czoo do ziemi, podczas gdy mapka siedziaa mi na karku i usiowaa zedrze turban z gowy: __ Wadczyni! Nie omieliem si nawet rzuci spojrzenia na ciebie. Bro mnie ze wzgldu na mego pieska i na t chor mapk, bo nie jestem eunuchem. Bez mojej winy przyprowadzono mnie tutaj, abym ratowa mapk, i nie mam zupenie pojcia, jakim cudem znalazem si w twojej bliskoci, najpikniejsza z kobiet wiata. miejc si rzeka: Podnie gow i spjrz na mnie, skoro ju tu jeste, nieboraku. Wywoae umiech u mego syna Dehangira, ktry polubi twego psa. Kislar-aga otrzyma z pewnoci jedwabny sznurek za niedbalstwo, jeste wic w dobrym towarzystwie. A ksi Mustafa zasuy na nagan za swj nierozsdny krok. Gboko przygnbiony odrzekem: Chtnie pjd na mier, jak Allach tak kae. Pozwl mi jedna'k wpierw podarowa mego pieska ksiciu Dehangirowi, jeli rzeczywicie go polubi. Przygotuj te lekarstwo dla tej zdychajcej mapki, aby zagodzi jej cierpienia. Nie popeniem adnego przewinienia i doprawdy bez zej intencji znalazem si tutaj. A twoja pikno nie moga mnie nawet wprawi w stan nieczysty, jak bowiem miaby czek mego niskiego stanu podnie oczy ku tobie? W. tej chwili mapka dostaa ostrego ataku kaszlu, a gdy wziem, j w ramiona, zobaczyem krwaw .pian na jej pyszczku. Uoyem j w klatce, a mj piesek przycupn obok. Ksi Dehangir wylizn si z obj matki i te usiad na poduszce, na skrzyowanych nogach,

patrzc zatroskanymi dziecinnymi oczkami na biedn mapk. Wtedy szybko wyrecytowaem pierwsz sur Koranu i rzekem: Ksi Dehangirze! Mj piesek to najmdrzejszy z wszystkich psw na wiecie. Zostawiam ci go w spadku, odchodzc na spotkanie Tego, ktry przerywa wizy przyjani i ucisza wszelki gos radoci. Opiekuj si pieskiem i bd" mu dobrym panem. Wtedy Allach z pewnoci ci wynagrodzi. Byem bowiem przekonany, e niedugo umr z rk niemych oprawcw, ktrzy na rozkaz kislar-agi czeka bd na mnie przy wyjciu z haremu. I nie wiem, co by si ze mn stao, gdyby ksi Mustafa, wcale nie troszczc si o mj smutny los, nie zawoa nagle do braci, podskakujc z oywienia i zapau: To pyszna zabawa! Chodmy za nim, aby zobaczy, co si stanie. Ojciec mj, sutan, powierzy tego czowieka mojej pieczy. Nie 14 Mikael, t. II mog uratowa mu ycia, ale chc przynajmniej zobaczy, jak umrze, gdy cho jestem najstarszym synem sutana nie widziaem jeszcze wielu umierajcych. Chod ze mn, Muhammedzie! Umiech zgas na wargach sutanki Churrem, a oczy jej zrobiy si lodowato-niebieskie, zupenie jakby anio mierci przelecia przez komnat. Moe w obliczu niebezpieczestwa umys mj wyostrzy si, gdy natychmiast zrozumiaem, e sutan ma ju zbyt wielu synw i e ten Mustafa, po zgonie ojca i wstpieniu na tron, kae zgadzi swoich braci. I myl, e tylko to jego wystpienie uratowao mi wtedy ycie. Sutance Churrem nie spodobao si, i Mustafa chepi si swoim starszestwem, i postanowia mnie ocali. Tote rzeka: Mustafa i Muhammed! Biegnijcie po kislar-ag! Niech zaraz si tu stawi pod kar mego gniewu! A gdy chopcy, troch nadsani, e omina ich zabawa, pobiegli po kislar-ag, Churrem zwrcia si do mnie: Kim jeste i jaki masz zawd? Chyba nie wstawiam si za niegodnym tego czowiekiem? Szybko wyjaniem, e wdrowaem po wielu krajach, a potem przyjem turban i e krl Algieru, Chajreddin, przysa mnie z cennymi darami do sutana, abym suy mu jako niewolnik. Tymczasem nadbieg kislar-aga, bardzo wzburzony, i padszy na twarz przed sutank, powiedzia: Wadczyni! Nie mog poj, jak to si stao, ale ju niemi czekaj przy miedzianej bramie, aby zadusi tego bezczelnego niewolnika. Wszystko odbdzie si w tajemnicy i wadca wszystkich krajw nie musi nawet o tym wiedzie. Patrzy na mnie spode ba oczyma penymi zoci, ale sutank rzeka: Ten niewolnik dosta od sutana rozkaz pielgnowania mapki ksicia Dehangira. Dopilnuj wic, aby otrzyma odpowiednie leki i cao wrci do mego kiosku, chyba e sutan da ci inne rozkazy. Chcc nie chcc kislar-aga musia usucha sutanki. Nie wac si spuci mnie z oka, sam wraz z dwoma mocnymi eunuchami wyprowadzi mnie z ogrodu, obrzucajc przez cay czas obelgami, i towarzyszy mi do apteki na zewntrznym dziedzicu, gdzie ydowski lekarz sutana, Salomon, szybko przyrzdzi odpowiednie lekarstwo na kaszel. Zazdrosny, e towarzyszy mi sam kislar-aga, zapyta przy tym zjadliwie, na jakim uniwersytecie koczyem studia i uzyskaem stopie doktorski. Lekarze sutascy wybierani byli bowiem spord najlepszych na wiecie specjalistw i niechtnie widzieli konkurentw z obawy o swoje dochody. A gdy pokornie wyjaniem, e lecz chore zwierztko, a nie czowieka i e cho studiowaem medycyn pod kierunkiem wybitnych uczonych, sam nigdy nie uzyskaem doktoratu, ksar-aga nagle zapa si oburcz za gow i wykrzykn: Na Allacha! Powiedz jeszcze raz, gdzie studiowae i dostae dyplom. Jeli jeste lekarzem, moesz oczywicie praktykowa take j w haremie, w obecnoci eunuchw i na rozkaz sutana.

Da mi w ten sposb sposobno wygodnego kamstwa, wystarczyo bowiem wymieni jakikolwiek uniwersytet i po prostu owiadczy, e zgubiem dyplom doktorski dostawszy si do niewoli muzumaskiej. Ale gdybym szuka ratunku w kamstwie, wyszedbym w oczach kislar-agi na czowieka niegodnego zaufania i w ten sposb uzasadnibym okazywan mi przez niego podejrzliwo. Szybko wic zastanowiwszy si odrzekem: Nie, nie! Niech Allach bdzie mi wiadkiem, e jestem czowiekiem uczciwym i nie uciekn si do kamstwa, choby dla ratowania ycia. Gdy tylko podam mapce lekarstwo, moesz mi uci gow, szlachetny kislar-ago. Nie mam dyplomu lekarza! Kislar-aga spojrza na mnie swymi zapuchnitymi oczkami, nie wierzc wasnym uszom. Potem zwrci si do lekarza i rzek: Ten czowiek jest chyba zupenie szalony i przeklty przez-Allacha, gdy nie chce posuy si nawet cakiem niewinnym kamstwem, aby uratowa w ten sposb i siebie samego, i mnie wybawi z opaw. Ja jednak upieraem si: Nie, nie! Nie mog kama. Wtedy lekarz pogadzi si po brodzie, spojrza na nas z umiechem i rzek: Ten czowiek jeszcze nie jest lekarzem, ale w kadej chwili moe si nim sta. Trzeba tylko dyplomu z pieczci medresy i podpisami trzech uczonych tselebw. Pomys ten schlebia mojej prnoci, bo widocznie zrobiem na lekarzu Salomonie wraenie czowieka znajcego si na sztuce lekarskiej. Ale mimo to nie wiedziaem, czy dam sobie rad przy egzaminie przed uczonymi, tote wyznaem, jak sprawy si maj: Nie sdz, abym z moimi skpymi wiadomociami mg zda konieczny egzamin przed uczonymi tselebami. Ponadto znam teksty tylko po acinie, a nie po arabsku. Ale Salomon rzek chytrze: Znasz przecie sury i modlitwy i jak wskazuje twj turban,, jeste pobonym muzumaninem. Jeli tak wysoko postawiony dygnitarz jak kislar-aga poleci ci medresie, nie wtpi, e pozwol ci tam wyjtkowo z powodu niedostatecznej znajomoci jzyka posuy si tumaczem. Jako twj tumacz za z pewnoci jak najlepiej przeo wszystko, co bdziesz mia do powiedzenia w odpowiedzi na zadane pytania, aby wykaza tw niezwyk uczono. Jego pomys bardzo mi odpowiada i byoby szalestwem odmawia takiej.propozycji, gdy tytu lekarza by na wag zota, tote szybko odrzekem: Mog si na to zgodzi, aby nie robi trudnoci szlachetnemu kislar-adze. Ale jestem biedakiem i nie mam czym zapaci za piecz pisarzom medresy i tselebom. Lecz Salomon zacierajc te donie odpar: Nie troszcz si o to. Chtnie pokryj wszystkie zwizane z tym koszty, jeli tylko jako uczciwy kolega oddasz mi poow wynagrodzenia, ktre moe otrzymasz za leczenie tej mapki. Strac wprawdzie na tym interesie, ale w imi Miosiernego wzronie liczba moich dobrych uczynkw. , " Kislar-aga wykrzykn: Niech ci Allach bogosawi, Salomonie! Ju dzi kroczysz waciw ciek, cho jeste niewiernym. Jeli bez zbytniego gadania i w cichoci uczynisz tego niewolnika lekarzem, uprawnionym przez medres, moesz by pewny mojej przychylnoci. Poyczy lekarzowi swj sygnet i przydzieli mu jako towarzysza modego eunucha, i Salomon zakasawszy poy chaata wsiad na mua i odjecha pomwi z uczonymi tselebami na medycznym wydziale medresy. Mnie za kislar-aga pod stra odesa do kiosku sutanki Churrem, do chorej mapki. Ksi Dehangir siedzia wci jeszcze przy jej posaniu i z gow opart na doni i oczyma penymi ez patrzy na mapk dyszc od gorczki. W kcie toczyy si suebne, gboko przejte aob ksicia.

Uspokajajce i agodzce bl lekarstwo sprawio, e mapka zapada w kocu w gboki sen. Uoyem j na poduszce w zoconej klatce, starannie przykryem i kazaem memu pieskowi zosta przy niej, obiecujc przyj nazajutrz, aby j obejrze. Nastpnie wraz z pilnujcymi mnie eunuchami opucilimy kiosk. Gdy doszlimy do dziedzica, zaprowadzono mnie do ani, gdzie wziem kpiel i po masau zostaem namaszczony wonnymi olejkami. W szatni otrzymaem now pikn bielizn i przyzwoity kaftan. Ledwie zdyem si ubra, gdy nadesza ju godzina wieczornych modw, ktre odprawiem w dobrym nastroju ducha. Nastpnie bez zwoki zaprowadzono mnie'do komnaty kislar-agi, gdzie ju czeka Salomon wesp z trzema uczonymi tselebami, dugobrodymi i bardzo krtkowzrocznymi. Po przywitaniu kazano mi zaj miejsce na skrzanej poduszce przed mymi egzaminatorami, po czym Salomon wygosi dugie przemwienie pochwalne na moj cze, przedstawiajc mnie jako zwolennika szkoy medycznej zaoonej ongi przez Mojesza Maimonidesa i jego uczniw. Nastpnie tselebowie postawili mi po kolei szereg pyta, na ktre odpowiadaem, plotc rne bzdury po acinie. Salomon udawa, e sucha mnie uwanie, po czym z pamici recytowa pynnie odpowiednie ustpy pism Ayicenny i Mojesza Maimonidesa. Tselebowie od czasu do czasu zagbiali si w uczon dysput, aby wykaza swoj uczono. Spdziwszy w taki sposb bardzo dla nich przyjemn godzink, orzekli jednogonie, e zupenie wystarczajco wykazaem moje .lekarskie umiejtnoci, i opatrzyli podpisem oraz odciskiem kciuka uprzednio ju przygotowany przez pisarza dyplom na piknym pergaminie. Lekarz Salomon ucaowa z wdzicznoci ich donie i wrczy kademu w nagrod za trud skrzany mieszek. Kislar-aga z wasnej kuchni przysa smaczny posiek, lecz Salomon, jako yd, nie wzi w nim udziau. I ja te uznaem za najrozsdniejsze odej, obawiajc si, aby tselebom nie przyszo do gowy stawia mi jakich nowych pyta pod nieobecno Salomona. Nie pozwolono mi jednak wrci do miasta i eunuchowie kislar-agi zamknli mnie na noc pod kluczem. Nazajutrz rano, zaraz po modlitwie, eunuchowie zaprowadzili mnie do kiosku sutanki Churrem. Ksi Dehangir spa jeszcze gboko obok mapiej klatki, z twarzyczk mokr od ez, a mj piesek lea z gow opart na jego nkach i przywita mnie, machajc ogonm i patrzc na mnie swoim jednym okiem. Ale mapka dostaa w nocy krwotoku i skonaa w chwil po moim przybyciu. C miaem zrobi? Postpiem tak, jak bybym to uczyni, gdyby may Dehangir by moim wasnym dzieckiem. Kazaem odzia mapk w drogie szaty i w otoczeniu eunuchw zaniosem j do haremowego ogrodu i pochowaem w spiesznie wykopanym grobie pod wielkim platanem. Nastpnie wrciem do picego ksicia i usiadszy przy nim na skrzyowanych nogach czekaem, a si zbudzi. Ockn si dopiero koo poudnia i zacz przeciera oczka szczupymi rczkami. Mj piesek natychmiast zamerda ogonem i .przysun si, aby poliza ksicia po buzi. Dehangir umiechn si sabo, ale w tej chwili przypomnia sobie mapk i spostrzeg, e klatka jest pusta. Twarz skrzywia mu si aonie i zlkem si, e wybuchnie paczem. Tote spiesznie powiedziaem: Szlachetny ksi Dehangirze! Jeste synem sutana, musisz wic mnie spotka Tego, kto przecina wzy przyjani na zawsze. agodna mier uwolnia twoj mapk od kaszlu i gorczki. Gboko przygnbiony may ksi sucha moich sw przyciskajc Raela do piersi. A ja cignem: Piesek mj by dobrym towarzyszem dla twojej mapki i cho dzi stracie przyjaciela, zyskae nowego druha, ktry bdzie suy ci wiernie, cho moe z pocztku zatskni troch za mn, jak to wierny pies.

Suebne umyy i ubray maego Dehangira, po czym sudzy przynieli mu mnstwo smacznych, potraw na niadanie. On jednak uparcie wzbrania si je, a suebne zaczy paka ze strachu przed kar. Wtedy upomniaem go, mwic: Musisz nakarmi twego nowego przyjaciela i je razem z nim, eby zrozumia, e jeste jego nowym panem. Chopak popatrzy na mnie podejrzliwie, ale usucha i razem zaczlimy karmi Raela, spoywajc rwnoczenie sami posiek. A suebne miay si i klaskay w donie, bogosawic mnie w imi Allacha, gdy Dehangir zapomnia o smutku i jad jak dorosy. Gdy skoczylimy niadanie, poda mi ufnie rk i razem poszlimy do ogrodu, gdzie mu pokazaem grb mapki Koko. Potem za, aby rozproszy jego smutek, -nauczyem go bawi si z Raelem w przynoszenie patyczkw, a take pokazaem, w jaki sposb nakoni psa, aby stan na tylne apki i szed za nim zupenie jak czowiek. Kalectwo sprawio, e ksi szybko poczu si zmczony, tote odprowadziem go z powrotem do kiosku i uznaem, e najmdrzej bdzie odej, aby nikt nie podejrzewa, e narzucam si z moim towarzystwem. Z nosem przy ziemi i opuszczonym ogonem sta mj piesek posusznie obok ksicia Dehangira i patrzy za mn smutno. Ja za wyszedszy z ogrodu nie mogem powstrzyma ez, cho przekonywaem sam siebie, e trudno o lepszego pana dla mego wiernego pieska, ktry i tak nie wytrzymaby dugo pod twardymi rzdami Giulii, wrd niebieskich kotw na naszym podwrku. Eunuchowie zaprowadzili mnie do kislar-agi, ale musiaem czeka wiele godzin, zanim raczy mnie przyj. Siedzia, opasy i rozlany, na poduszce, skopawszy ze stp pantofle, z brod opart na doni i dugo przypatrywa mi si badawczo, nie mwic ani sowa. W kocu odezwa si nadspodziewanie uprzejmie: Stanowisz dla mnie wielk zagadk. Albo jeste bowiem w peni uczciwy w swej gupocie, albo przeciwnie w wysokim stopniu niebezpieczny i chytry i knujesz jakie spiski, ktrych nie mog roz gry, mimo e widziaem ju niejedno ajdactwo. Doniesiono mi, e pozyskae przyja ksicia Dehangira, darowujc mu pieska. Nie dae nic w zamian i nie zostae w kiosku naszej wadczyni duej, ni to byo potrzebne, mimo e grajc na zwok mgby domaga si bogatych darw. Mwiono mi te, e sutanka Churrem jest bardzo rada, i poszede za jej wskazwk i otrue t brudn map. Ale wstawiajc si za tob u sutana mog sobie zaszkodzi, po=-lecajc czowieka, ktry moe ywi ze zamiary. Mwic natomiast o tobie le, na co waciwie mam ochot, mog urazi sutana, gdy auje on ksicia Dehangira z powodu jego kalectwa i dlatego myli 0 jego dobru. O jak nagrod musz ci si jednak wystara, gdy byoby to sprzeczne z dobrym tonem,.aby niewolnik suy sutanowi 1 wykonywa jego rozkazy bez wynagrodzenia. W roztargnieniu podnis oczy ku powale, tar mikk, pozbawion zarostu brod, drapa si w podeszwy i cign: Z pewnoci zdajesz sobie spraw, e wielko twego wynagrodzenia zaley w zupenoci od mojej yczliwoci, bo sutan ufa memu zdaniu. Mam naturalnie dokadne wiadomoci i wiem o tobie wszystko. Wiem, e od przybycia do Stambuu prowadzisz ycie uporzdkowane, odprawiasz mody, speniasz obowizki religijne i nie szukasz potajemnie kontaktw z chrzecijanami. Ale wszystko to moe by rwnie dobrze przejawem twojej chytroci, jak dowodem dobrego charakteru. Take i u Piri-reisa patrzono ci na rce i w kadym razie nie przyapano na odpisywaniu tajnych dokumentw. Jeli jednak powiem sutanowi, e jeste niewolnikiem kartografw i zarabiasz dwanacie asprw dziennie, dostaniesz dar odpowiadajcy twemu stanowisku, to jest nie wicej jak dwiecie asprw. Natomiast jeli wstawi si za tob i bd wychwala twoje zdolnoci, twierdzc, e przez omyk znalaze si na zbyt niskim stanowisku, dostaniesz moe gar zota i sutan daci jakie nowe zadanie, aby ci w ten sposb wyprbowa. Jeste zatem cakiem zaleny od mojej aski i bez mojej pomocy nie znaczysz wicej ni gnj na podwrcu.

Odparem: Rozumiem to wietnie, ale obiecaem ju poow tego, co otrzymam, doktorowi Salomonowi. Tote mam nadziej, e z dobrego serca zadowolisz si jedn czwart, aby przynajmniej cokolwiek zostao dla mnie za moje trudy. Kislar-aga pogadzi si po brodzie i patrzc na mnie chytrze, z przekrzywion gow, rzek: A co by powiedzia na to, gdybym nic od ciebie nie da i wstawi si za tob u sutana z czystej przyjani? Seraj jest dziw nym ogrodem, gdzie ziarno posiane w tajemnicy moe niespodziewanie wzej jako najwspanialszy kwiat. Nie ma tu osoby tak niskiej, aby przypadek czy wola Allacha nie mogy wynie jej na wysokie stanowisko. Z tej samej przyczyny i mier zbiera obfite niwo w seraju. Gdybym wic chcia, atwo zniknby bez ladu i nikt by niczego nie podejrzewa, gdy owiadczybym, e bye czowiekiem 0 zej opinii i prawdopodobnie szpiegiem chrzecijan. Jeli wic pozwol ci y, musz ci uczyni moim przyjacielem, aby rwnie 1 twoje powodzenie wyszo mi na korzy. Prawd mwic, sam jestem tak zdziwiony twoj wyjtkow szczeroci, e tak samo uczciwie chc uczyni dla ciebie, co w mojej mocy. Z jego sw zrozumiaem, e zyskaem sobie yczliwo ksicia De-hangira i jego matki i e tym razem uniknem niebezpieczestwa. Ale miaoby to naturalnie dla mnie ogromn warto, gdybym potrafi zdoby take przyja samego kislar-agi. Tote powiedziaem: W takim razie bdmy przyjacimi i jeli nie chcesz przyj czci mego wynagrodzenia, pozwl, e zwrc ci uwag na co, co moe ci by bardzo uyteczne. Jeli dowiadywae si o mnie, wiesz z pewnoci, e ona moja ma rnobarwne oczy i umie wry z piasku. Pozwl, by pokazaa ci swe umiejtnoci, a jako czowiek mdry natychmiast zrozumiesz, jak wielk korzy mog ci da jej usugi. Jest to kobieta utalentowana i na pewno nigdy nie zobaczy w piasku czego, co byoby sprzeczne z twymi interesami. Wpierw jednak musisz j wtajemniczy w sprawy -seraju i w okolicznoci, ktre wymagaj stosownych przepowiedni. Kislar-aga podrapa si w podeszwy i odpar: Na Allacha, a wic taki by twj tajemny zamiar? Jeste wic czowiekiem chytrym i twoja uczciwo bya tylko mask. Ale niczego nie ryzykuj, jeli przyjm twoj on. Twe sowa wzbudziy we mnie ciekawo. Poegnalimy si wic jak przyjaciele, doceniajc wzajemnie swoj inteligencj. Na znak yczliwoci pozwoli mi pocaowa si w rk,, ale kaza mi przysic na Koran, Proroka i meszek na mojej brodzie, e nikomu nie powiem swka o tym, co przeyem w seraju. 5. Jeszcze tego samego wieczoru do naszego domu przyszed eunuch w otoczeniu kilku zbrojnych i wrczy mi w darze od sutana jedwabny mieszek, zawierajcy dwiecie sztuk zota, czyli dwanacie tysicy asprw, to jest tysic razy tyle, ile wynosio moje dzienne wynagrodzenie. Byo to duo wicej, ni miaem zamarzy, ale gdy patrzyem na t wielk sum pienidzy, pojem, e bardzo nierozsdnie obiecaem z gry doktorowi Salomonowi poow tego daru, cho z pewnoci zadowoliby si mniejsz sum, gdybym si umia targowa. Gdy eunuch .oddali si na mule, ktrego siodo okute byo srebrem i usiane topazami, Giulia, uradowana naszym bogactwem, zacza na gos marzy o kupnie piknego domku nad Bosforem, o gondoli, strojach i suebnicach, odpowiadajcych mojej domniemanej randze i stanowisku u sutana. A gdy zapaem si za gow i w paru sowach rozwiaem jej szalone marzenia wskazujc, e musimy oszczdza na czarn godzin, rozgniewaa si, ofukna mnie, a potem wybuchna paczem, czynic mi gorzkie wyrzuty, e zawsze musz jej zepsu najpikniejsze sny i marzenia. Sowa jej poruszyy mnie do tego stopnia, e sam zaczem fantazjowa o jakim maym domku nad brzegiem bkitnego Bosforu i o wasnym ogrdku,

gdzie pord kwitncych drzew mgbym patrze, jak gwiazdy zapalaj si na niebie, i sucha pluskania fal o kamienie na brzegu. Ale rozsdek mwi mi, e wcale nie mog by pewny, czy uda mi si utrzyma ask sutana na zawsze, i e za dwanacie asprw dziennie nie buduje si kioskw nad Bosforem i nie zakada ogrodw. Rozmow nasz przerwao gone miauczenie, a gdy wybieglimy na podwrko, ujrzelimy jednego z niebieskich kotw Giulii tarzajcego si na trawniku w miertelnych mkach. Blada jak papier Giulia pobiega natychmiast w kt podwrka, gdzie staa miska z arciem dla mego pieska. aroczny kot dobra si do tej miski i wystarczyo spojrze na Giulie, aby si domyli, e podczas mojej nocnej nieobecnoci zatrua arcie Baela, aby mnie w ten sposb ukara. Gdy Giulia zmiarkowaa, e domyliem si wszystkiego, zblada jeszcze bardziej, zaamaa si i sabym gosem wyjkaa: Przebacz mi, Mikaelu! Nie chciaam nic zego, lecz gniew mnie zamroczy. Przez noc ca nie zmruyam oka i bkaam si z izby do izby, gnana zymi przeczuciami co do ciebie. Ten nieznony pies i tak ju zbyt dugo wystawia moj cierpliwo na prb i napastowa moje koty, gdy tylko spuciam go z oka. A ostatni i najgorszy kawa urzdzi mi trujc teraz mego ulubieca i nigdy nie potrafi tego wybaczy ani psu, ani tobie. Rozjtrzona do biaej pasji na mnie i na pieska Giulia pakaa, krzyczaa i jczaa nad aosnym losem kota, tak e z trudem zdoaem j przebaga. Ale wydarzenie to odwrcio jej myli od bu domku i nie zdylimy ju wrci do tej sprawy, gdy nagle rozlegy si miarowe kroki maszerujcego oddziau, kto zastuka do bramy gowni miecza, a gdy j otwarem, w izbie pojawi si podoficer janczarw w bojowym stroju i biaej filcowej kapuzie. By to onbaszi, ktry sprawowa dowdztwo nad dziesiciu onierzami. Przywitawszy mnie, wrczy mi rozkaz agi janczarw, wedle ktrego miaem stawi si w armii, w miecie Filipopol nad rzek Maric i zameldowa jako tumacz w wywiadzie seraskiera. Ten rozkaz wstrzsn mn okropnie i ledwie zdoaem wyjka, e musi to by jaka straszna pomyka. Ale onbaszi nie da si zbi z tropu, owiadczy, e ma wyrane rozkazy i e jeszcze przed modlitw wieczorn musz znale si za bramami miasta, w drodze na teren dziaa wojennych. Tote uczyni najlepiej doda przygotowujc si szybko do podry i zaopatrujc w ywno na drog i w odpowiedni strj. On bowiem ze swoim oddziakiem stanowi ma moj eskort i gow odpowiada za to, abym cao znalaz si w Fi-lipopolu. Wszystko to wydarzyo si tak szybko i nagle, e opamitaem si dopiero w niewygodnym koszu koyszcym si na grzbiecie wielbda, w drodze do Adrianopola. Wznosiem rce ku niebu, pakaem i skaryem si na mj twardy los. Gdy janczarowie spostrzegli moje przygnbienie, zaczli piewa na cae gardo, chwalc Allacha i cieszc si, e id na Wiede, aby poskromi krla tego miasta. Ich zapa wojenny, bezchmurne niebo wieczorne, lnice i jasne po wielu ddystych dniach, a w kocu ten ustp rozkazu agi janczarw, ktry mwi, e mam z kasy sutaskiej otrzymywa trzydzieci asprw odu dziennie, pocieszyy mnie troch, tak e nabraem nQwej otuchy. Staraem si te krzepi myl, e nic si nie dzieje wbrew woli Allacha, i jeli nawet z jakiego powodu chciano mnie na razie trzyma z dala od haremu, to rwnoczenie sutan pragn z pewnoci take wyprbowa, czy nadaj si do jakich wyszych godnoci. O zachodzie soca dotarlimy do wielkiego muru miejskiego i opucilimy miasto przez nisko sklepion bram. Wznoszce si w oddali pagrki mieniy si czerwonymi i tymi anami tulipanw, a biae .nagrobki muzumaskie lniy w ostatnich promieniach soca. Tarcza soneczna znikaa za horyzontem, niebo robio si coraz ciemniejsze, fioletowe, a jako szczeglny akompaniament do miarowych krokw onierzy i sapania wielbda z daleka sycha byo chrapliwe gosy ulemw, wzywajcych wiernych z odlegych ju minaretw do wieczornej modlitwy. I nagle poczuem si tak, jak gdyby zerwano ze mnie zbyt cikie i

przygniatajce przykrycie. Odetchnem swobodnie i gboko zaczem wciga w puca wiee wiosenne powietrze. Jeli nawet byem w drodze na srog wojn, na wojn, ktra zagraaa istnieniu caego chrzecijastwa, towarzyszyo mi w tym dziesiciu dowiadczonych janczarw, ktrzy gow odpowiadali za moje bezpieczestwo. Miaem trzydzieci asprw odu dziennie i jeli szczcie bdzie mi sprzyja, na wojnie mogem znacznie wicej zyska ni straci, bylebym tylko uszed z yciem. Piesek mj zosta pod dobr opiek u ksicia Dehangira, Giulia moga z atwoci utrzyma si a do mego powrotu za zote monety, ktre da mi sutan, w obozie za przy odrobinie szczcia mogem spotka si znowu z moim bratem Anttim, ktry przebywa tam pord topczych i ktrego sia fizyczna i przywizanie byyby dla mnie wielk pomoc. Nie miaem wic najmniejszego powodu, aby czu si przygnbionym. Wprawdzie mj wielbd cuchn, nogi mi drtwiay, a od ustawicznego koysania mdlio mnie okrutnie, ale za to bez wysiku posuwaem si naprzd w gstniejc ciemno wieczoru. Wiosna pachniaa wokoo i szczcie umiechao si do mnie agodnie. Wyprawa wojenna sutana Solimana na Wiede miaa si zacz lada chwila. Z czci dla wadcy musz zatem zamkn t ksig i rozpocz now.

Ksiga 5 Oblenie Wiednia

l Nie bd duo mwi o trudach i znojach podry do miejsca koncentracji armii, gdy znowu zaczy si soty i czsto leaem w namiocie janczarw przemoczony do nitki lodowatym deszczem. Wszystkimi drogami cigny w kierunku Filipopola dugie kolumny piechurw, oddziay jazdy i wozy zaprzone w wielbdy, a chopskie zagrody przepenione byy nocami, tak e za adn cen nie mona byo uzyska kwatery na nocleg. I sam nie mog zrozumie jak ja, przyzwyczajony ju do wygodnego ycia, potrafiem znie te wszystkie niewygody i nie rozchorowa si. Na pochwa onbaszy musz jednak przyzna, e kaza swoim ludziom opiekowa si mn pieczoowicie. Oni za zdumiewali mnie umiejtnoci dawania sobie rady w najciszych warunkach i znoszenia trudw bez sarkania i skarg. Nasz may oddziaek odznacza si znakomit dyscyplin i porzdkiem. Najdziwniejsze byo jednak to, e okrutni janczarowie tak uprzejmie odnosili si do chopw, ktrych spotykalimy w drodze, nie czynic przy tym adnej rnicy midzy biedot a bogaczami, midzy Turkami, Grekami i Bugarami. Nigdy im nie grozili, nie kradli byda i nie rozbierali domostw na opa, nie podpalali stogw, nie napastowali kobiet i nie poniewierali chopw w aden inny sposb, jak to zwykli robi onierze w krajach chrzecijaskich. Onbaszi paci za ywno i fura niefaszowan srebrn monet, zgodnie z ustalonym przez seraskiera cennikiem, i wyjani mi, e w pastwie Osmanw janczara wieszaj, gdy ukradnie paccemu podatki poddanemu sutaskiemu choby jedn kur albo zdepeze zasiewy na maym kawaku pola. Tak po ojcowsku czuwa sutan nad dobrobytem swoich poddanych. Zapytaem zdziwiony, jak przyjemno maj w takim razie biedni onierze z wojennej wyprawy, skoro nawet w chwilach wypoczynku - nie mog rozkoszowa si dobrze zasuonymi i niewinnymi rozrywkami. Onbaszi pocieszy mnie jednak, e wszystko to si zmieni, gdy tylko wejdziemy do krajw niewiernych. Tam bowiem wolno rabowa i

pldrowa, ile dusza zapragnie, i dopuszcza si wszelkich gwatw, gdy Allach patrzy na to z yczliwoci. Tote ma nadziej, e na Wgrzech odbije sobie wraz ze swymi podwadnymi wszystkie wyrzeczenia, ktre musz znosi w czasie drogi przez kraje sutaskie. Deszcze i wywoane nimi powodzie utrudniy przepraw przez brody, ale i tu onbaszi znalaz zawsze sowa pocieszenia. Mwi, e wszystko dzieje si z woli Allacha i odkd pamici sign, zawsze paday deszcze i byy powodzie, sutan jednak wychowa swoich jan-czarw do pokonywania wszystkich przeszkd. Gdy w kocu zblialimy si do Filipopola, ujrzaem na paskiej rwninie pod miastem tak bezmierne morze wojsk, namiotw, byda, wielbdw, koni i zapasw, e wykrzyknem ze zdumienia. A gdy "onbaszi oceni liczb zebranych wojsk na sto pidziesit tysicy, nie liczc trzydziestu tysicy janczarw, ktrzy mieli przyby pniej, wstpia we mnie nowa otucha. Tote z prawdziw radoci opuciem u bram Filipopola kosz na grzbiecie dromadera, gdy przez ca t trudn podr nie zdoaem pokona odrazy do mego zoliwego i zdradzieckiego wielbda, ktry nieraz zrzuci mnie w boto i opluwa mierdzc zielon lin, gdy prbowaem przyjanie do niego przemawia. I dawno ju postanowiem sobie w duchu postara si w Filipopolu za wszelk cen o konia. Miasto to ze swymi ciasnymi uliczkami byo moe kiedy przyjemn miejscowoci nad brzegiem rzeki o falach tych od niesionej bystrym prdem gliny. W chwili mego przybycia Filipopol by jednak przepeniony wojskiem i wrzao tam jak w garnku. Po wielu trudach udao mi si wreszcie odnale dorn greckiego kupca, gdzie krcio si mnstwo pisarzy, rysownikw map, oficerw, gocw. Miecia si tam siedziba sutaskiego wywiadu. Gdy zgosiem si do agi wywiadowcw, ten zakl i zap.ewni mnie, e nie moe znale miejsca dla kadego osa, ktrego mu zsyaj na kark. Kaza mi w kocu dokadnie studiowa mapy Wgier i zaznacza na nich studnie i pastwiska, aby w razie potrzeby mc sprawdzi i uzupeni te dane wiadomociami uzyskanymi od jecw. Miaem sobie szuka kwatery, gdzie mi si spodoba, gdy jak doda ironicznie aga atwo mnie zawsze odszukaj poprzez kas, do ktrej z pewnoci nie omieszkam si zgosi. To niezwyke przyjcie ostudzio troch moje nadzieje i zepsuo mi nieco humor po zbyt rowych moe marzeniach. Ale wyszo mi to tylko na dobre, bo spokorniaem i wrciem do obozowego rojowiska, do moich janczarw, ktrzy rozbili obz nad brzegiem rzeki. Nie udao mi si nawet pozby wielbda, gdy nie byo takiego gupiego, co by go wymieni na konia. By ju maj i gdy w mokrej odziey, otulony w koce, usiowaem, trzsc si z zimna, usn w moim namiocie, wezbrana rzeka wystpia nagle z brzegw. W deszczu i ciemnociach zrobi si piekielny zamt i tylko czujnoci onbaszy zawdziczam, e o wicie byem jeszcze przy yciu, przywizany do mocnego konara wysoko na drzewie, podczas gdy te od gliny fale rzeki z ogromnym pdem rway pod nami niosc topielcw, martwe osy i wielbdy i rozmaite wojenne zapasy oraz zabrane z pl sterty siana. Tu i wdzie nad szeroko rozlanymi wodami sterczay korony drzew oblepione usiujcymi uratowa si ludmi. Przez trzy dugie dni siedzielimy tak na drzewie i bylibymy pewnie zginli z godu, gdyby nie udao nam si wykroi duego kawaa surowego misa z cierwa utopionego osa, ktre uwizo w gaziach naszego drzewa. Nadzieja ratunku zacza ju gasn, gdy spostrzeglimy paskodenn d, ktra wci osiadajc na mieliznach, odpychana erdziami przez zaog, posuwaa si od drzewa do drzewa, aby ratowa tych, ktrzy jeszcze trzymali si w gaziach. Gdy d zbliya si, zaczlimy wymachiwa rkami i woa o pomoc, a przybia do nas i jej dowdca, umazany od stp do gw w glinie, kaza nam zeskoczy do odzi. Majc palce zesztywniae z zimna, zmuszony byem przeci noem sznur utrzymujcy mnie na drzewie i spadem w d na gow, jak kamie. I bybym sobie pewnie skrci kark, gdyby nie chwyci mnie w ramiona dowdca odzi o twarzy pokrytej grub warstw bota. Spojrza na mnie i wykrzykn:

 A ty skd si tu wzie, bracie mj, Mikaelu? Czyby Piri-reis posa ci, aby wyznacza nowe tureckie szlaki wodne? Na Boga, tye to, Antti? odrzekem nie mogc ochon ze zdumienia. Ce zrobi ze swymi dziaami i topczymi, bo widz, ze nie masz ju na gowie turbanu dowdcy dziaonu? Spoczywaj bezpiecznie pod wod rzek Antti a i proch nieco zamk, tote nic tam teraz nie ma do roboty. Ale ty masz szczcie, bo dostaniesz odszkodowanie od sutana za to, e si troch zamoczy, natomiast inni, mdrzejsi, ktrzy w por uratowali si na wzgrza nad rzeka, otrzymaj w nagrod tylko wymylania. Nie 15 Mikael, t. II mog poj, jaki jest sens w wynagradzaniu gupich, podczas gdy przezornych spotyka kara. Wziwszy do swej odzi tyle ludzi, e niemal nabieraa wody, Antti popyn do brzegu i niebawem wyldowalimy u stp wzgrza. Wycignito nas na ld, rozmasowano nam zesztywniae czonki i dano si napi gorcego mleka. A potem zaprowadzono nas na szczyt wzgrza, gdzie sutan Soliman i seraskier Ibrahim w lnicych szatach, otoczeni stra ucznikw, witali i lustrowali uratowanych, a pisarze defterdara niezwocznie wypacali im odszkodowanie. Jan-czarowie otrzymali po dziewi asprw na gow, onbaszi osiemnacie, ja za, wykazawszy si pisemnym rozkazem agi janczarw, dostaem a dziewidziesit asprw. Soce wiecio. Po trzydniowym pocie gorce mleko rozgrzao mi odek, a srebrne monety przyjemnie ciyy w mieszku. Kazano mi jeszcze odebra z magazynw nowe szaty, przyznane przez sutana, potem za zameldowa si w namiocie budowniczych drg i tam czeka na dalsze rozkazy wielkiego wezyra. Ale Antti zacign mnie zaraz do kuchni, gdzie pokrzepilimy si parujcym ryem oblanym gstym sosem z kawakami misa. Najedlimy si do syta, a Antti pochon takie mnstwo pilawu, e trudno mu byo podnie si z ziemi i po kilku bezowocnych prbach wycign si jak dugi. Ja za, wyczerpany po trzech dniach midzy yciem a mierci, tak byem zobojtniay na wszystko, e poszedem za jego przykadem, oparem mu gow na brzuchu, wymamrotaem bogosawiestwo Allacha i usnem najgbszym snem mojego ycia. 2. Spaem tak twardo, e nie obudziem si nawet, gdy mnie podnoszono i potrzsano, ciskaem tylko mocno przez sen mieszek z pienidzmi. I musiaem chyba przespa ca dob, a pdzony gwatown potrzeb ocknem si w kocu, zupenie nie wiedzc, gdzie si znajduj. Z pocztku zdawao mi si, e jestem na pokadzie koyszcego si statku. Ale gdy uniosem gow i rozejrzaem si dokoa, spostrzegem, e le wygodnie, otulony, w lektyce niesionej przez cztery konie. Obok mnie siedzia mody jeszcze czowiek o rozumnym wygldzie. Na gowie mia filcowy fez sutaskich budowniczych drg. Piropusz z pir czaplich zdradza do wysok rang. Gdy nieznajomy spostrzeg, e si zbudziem, odoy ksik o miernictwie, ktr czyta, pozdrowi mnie przyjanie i rzek: Nie obawiaj si, bo jeste pod dobr opiek. Nazywam si Si-na-n i jestem jednym z dowdcw sutaskich budowniczych drg. Zostae wyznaczony na mego tumacza w krajach chrzecijaskich, ktre za zgod Allacha zamierzamy zdoby. Spostrzegem, e podczas mego gbokiego snu przebrano mnie w nowe szaty. A upewniwszy si, e wci jeszcze jestem w posiadaniu mieszka z pienidzmi, nie mogem ju myle o niczym innym prcz cielesnej potrzeby, tote rzekem: . Poniechajmy wszystkich powitalnych frazesw, Sinanie, i ka ludziom zatrzyma konie, bo zmocz ci drogocenne poduszki. Sinan, ktry odebra wychowanie w seraju, wcale nie poczu si uraony moimi sowy. Spokojnie podnis denko zakrywajce may otwr w pododze lektyki i rzek:

 W takich sprawach niewolnik i krl s sobie rwni, bo maj jednakowe cielesne potrzeby. Powinno nam to przypomina, e na Sdzie Ostatecznym Miosierny nie bdzie czyni rnicy midzy wysoko a nisko postawionymi. W innej sytuacji umiabym z pewnoci naleycie doceni jego delikatno i takt, z jakim dobiera sowa. Ale przycinity koniecznoci nie zdoaem go nawet wysucha do koca i szvbko zaatwiem potrzeb w sposb przez niego wskazany. Ulywszy sobie spostrzegem, e patrzy na mnie marszczc brwi. Przeprosiem go za moje zachowanie, a on powiedzia: Nie gani ci za to, co zrobi. Ale w popiechu, w jakim bye, nie zdyem odwrci oczu i ku wielkiej zgrozie widz, e nie jeste obrzezany. Czyby by szpiegiem chrzecijaskim? Przeraony moj nieostronoci szybko wezwaem Miosiernego i wyrecytowaem pierwsz sur Koranu na dowd wiary w Allacha jedynego i Mahometa, Proroka Jego. I dodaem: Z woli Allacha przyjem zawj, ale dziwny los rzuca mnie po wiecie, nie dajc sposobnoci do poddania si tej niemiej operacji. Chtnie opowiem ci moj histori i przekonam o mej szczeroci, ale musz ci prosi o zachowanie tego w tajemnicy przed innymi, gdy moe wol Allacha jest, abym suy sutanowi i wielkiemu wezyrowi nie obrzezany. Odpar z umiechem: Mamy przed sob dug podr i chtnie posucham twojej pouczajcej opowieci. Jeli wielki wezyr ciebie zna, nie ma powodu abym ja ci podejrzewa. Uspokoiem si troch i rzekem: - Wielki wezyr zna mnie dobrze i wie o mnie wszystko, cho z pewnoci ma teraz waniejsze rzeczy na gowie ni myle o obrzezaniu prostego niewolnika. A i ty mgby spdza czas lepiej. Odrzek: Wcale nie jestem bigotem i sam te nie bd ukrywa przed tob mego tajemnego grzechu, a wtedy aden z nas nie bdzie si czu lepszym od drugiego. Odszuka piknie malowan ma baryeczk i dwa kubki, nala wina i wrczy mi jeden z nich. A ja chtnie wychyliem kubek wina w przekonaniu, e grzech nie obciy mnie ju zbytnio. Czsto bowiem ju dawniej amaem przepisy Koranu w tej materii, a wielu wybitnych znawcw Pisma stanowczo utrzymuje, e brzemi grzechu nie staje si wiksze przez powtarzanie go, i zatwardziay pijak na Sdzie Ostatecznym nie otrzyma kary wikszej ni ten, kto tylko raz napi si wina wiadom, i popenia czyn grzeszny. Siedzielimy wic grzecznie milczc w koyszcej si lektyce i osonici daszkiem od piekcego soca rozkoszowalimy si bogim upojeniem, w jakie wprawiao nas wino, a przyroda nabieraa w naszych oczach tym ywszych kolorw. W kocu odezwaem si: Nie troszcz si o jutro, bo kady dzie ma wasne troski i nic nie dzieje si wbrew woli Allacha. Tote tylko ze zwykej ludzkiej ciekawoci pytam, dokd waciwie zdamy? Sinan Budowniczy odpar chtnie: Mamy przeprawi si przez rzeki Serbii, mego kraju ojczystego. I musimy si spieszy, bo jutro ruszaj janczarowie, a za nimi spa-hisi i za kady dzie zwoki mj przeoony, basza budowniczych drg, traci cal swojej dugiej brody, a gdy skoczy si broda, przyjdzie kolej na szyj. Tote mdl si o soce i wiatr, aby osuszyy drogi, gdy pierwszy ulewny deszcz moe kosztowa gow wiele ludzi. Odkd znalazem si w towarzystwie Sinana Budowniczego, nie miaem powodu do skarg. Podr sza nam szybko i wygodnie, w oznaczonych miejscach czekay rozstawne konie i nowe oddziaki eskorty akindw. Gdy czego zabrako, Sinan kaza chosta winnych, kiedy za wyrzucaem mu jego bezwzgldno, mwi: Jestem czowiekiem mao wymagajcym, ale powierzono mi wane zadanie i musz oszczdza wszystkie siy, gdy tylko ja mog je wykona. Najwiksza przeszkoda to rzeka

Drawa, ktra ley daleko przed nami. Gdy wiosenne roztopy zmyj mosty, diabu samemu nie udao si ich jeszcze odbudowa a dopiero w lecie. A ja musz dokona tego teraz. Ale nie zdalimy do celu wprost, tylko stosownie do rozkazw dorczanych nam przez gocw niezliczone razy zbaczalimy z dro-ai i Sinan zaznacza na mapach brody oraz kaza budowa mostki i kadki na strumieniach. Nawet na wezbranej Sawie znalaz dogod-nv brd, oznaczy go i wymierzy. Cechowaa go dua odwaga i nie zdawa si tylko na swoich wywiadowcw, lecz sam z tyczk w rce brodzi w lodowatej wodzie, badajc dno oraz wskazujc miejsca, gdzie naley uoy gazy, aby wzmocni mikkie podoe. I nie raz wzburzone fale groziy mu porwaniem i tylko lina ratowaa ycie. Gdzie tylko pojawi si Sinan, zamt i nieporzdek zmieniay si w karno i ad. Ale chmury znowu nagromadziy si gronie na niebie i bramy niebios otwary si, a wezbrane ulewnymi deszczami rzeki zniosy wszystkie konstrukcje Sinana, jakby to byy dziea mrwek czy pajkw. Deszcz la strumieniami z oowianego nieba, a gdy Sinan zobaczy, e Sawa przemienia si w rwcy wodospad, uspokoi si, kaza ludziom szuka schronienia, poleci bi mnstwo owiec i krw i owiadczy: Wszystko ma swoje granice. Nawet gdyby armia przesza Saw, mamy jeszcze przed sob na drodze do Budy bezlitosn Draw. Jak siga pami ludzka, nie przeywano podobnej wiosny. Tote najm-drzej bdzie odpocz i zebra nowe siy, gdy tylko to moemy zrobi. A gdyby nawet zwoka miaa mnie kosztowa szyj, nie zmartwibym si, gdy gowa pka mi od cyfr, map i rysunkw i nie mog spa po nocach od ustawicznego mylenia o mocie, ktry mam przerzuci przez dzik Draw, I zahartowany Sinan Budowniczy, ktry nie szczdzi siebie ni innych, wybuchn paczem, zupenie wyczerpany ze zmczenia. Posaem mu oe w chacie przewonika i daem napi si grzanego wina, a upi si tak, e nie mg ju rozrnia cyfr, i usn, a we nie mamrota, e zbuduje kiedy sutanowi Solimanowi meczet, jakiego jeszcze wiat nie widzia. 3. Przez pi dni lao strumieniami i obaj z Sinanem przeywalimy piekielne mki. miotajc si niespokojnie po maej izdebce i oczekujc co chwila nadcignicia wojsk sutaskich, gdy wtedy wezyr kazaby nam uci gowy i wrzuci do rzeki. Niepokj okaza si jednak daremny, gdy nie pojawi si nawet basza budowniczych drg, Chosref, a w kocu udao si dotrze do nas oboconemu od stp do gw gocowi, ktry donis, e caa armia utkna w glinie i na rozkaz sutana zatrzymaa si, aby zaczeka na lepsz pogod. Sutan i wielki wezyr poddali si woli Allacha i nikt nie zosta ukarany za zwok spowodowan ulew. Lato posuno si, pomienne maki dawno ju rozkwity na wgierskich rwninach, a mnie sprzykrzyy si do reszty bezkresne dzikie zarola i moczary na naszej drodze, gdy idc na przedzie wojska dotarlimy wreszcie do wci jeszcze wezbranej Drawy koo Es-seki. Turecka zaoga miasta dawno ju stracia nadziej na nasze przybycie i wielu utono przy prbach przerzucenia mostu przez rzek, gdy prd porywa nawet najwiksze bale, jakby to byy kruche somki. W Esseki spotkalimy si wreszcie z naszym dowdc, Chosref-basz. Gadzc brod dugo patrzy na wiry na Drawie, a potem rzek z rezygnacj: Allach jest wielki, Allach jest jeden, a Mahomet Jego Prorokiem, pokj im i chwaa. Sutan nie moe da ode mnie niemoliwoci, bo jestem onaty z jego kuzynk i w ten sposb zwizany z nim wzami krwi. Ale Ibrahim, seraskier i wielki wezyr, to zy czowiek, ktry bezczelnie amie przepisy Koranu. Tote musz rozsta si z moj siw brod, wam za, drogie dzieci i dzielni budowniczowie, radz w czas przygotowa si na Sd Ostateczny. Jego zahartowani ludzie towarzyszyli ju Selimowi Nieugitemu w wielu wyprawach i budowali mosty na licznych rzekach, od Wgier do Egiptu, oraz oblegali wiele miast. Ale nawet ci weterani zaczli rwa brody i la gorzkie zy, przeklinajc Draw, zdradzieckie

Wgry i krla Ferdynanda, a szczeglnie jego brata, cesarza niewiernych. Wtedy Sinan wystpi przed nich i rzek: Jak mylicie? Po co sprowadzilimy tu ten cay materia i mczyli si forsownymi marszami? Noc i dzie amaem sobie gow nad cyframi, jak przerzuci trway most nad t rzek. Czy wszystko to ma pj na marne? Nie, nie mam ochoty rzuci moich tabel i wykresw w jej wiry. Chc przynajmniej dokona prby zbudowania tego trudnego mostu. Pad na kolana, ucaowa ziemi przed Chosref-basz i rzek: Jestem jeszcze mody, ale nasuchaem si mdroci najwybitniejszych budowniczych mostw w naszych czasach. Czytaem prace strategw greckich i studiowaem dziea o mocie przerzuconym przez wielkiego Iskendera przez Indus. Daj mi twj mot, szlachetny Chos-ref-baszo, i wywysz mnie w obecnoci wszystkich na twego syna, a wbrew wszelkim trudnociom zbuduj most na Drawie. Wyjednaj mi tylko u sutana trzy dni zwoki i pomoc trzydziestu tysicy janczarw. Chosref-basz potrzsa gow z wahaniem i przez chwil zastanawia si, co robi. W kocu jednak, porwany pewnoci siebie bijc z oczu Sinana, odpar: Dobrze wic, bd dla ciebie ojcem i podziel z tob hab, jeli ci si nie powiedzie. Ale chc te dzieli z tob chwa, jeli z pomoc Allacha i jego aniow uda ci si dokona niemoliwoci. We mj mot i niech wszyscy moi synowie suchaj modego Sinana Budowniczego. Wrczy mu okuty zotem i usiany drogimi kamieniami mot, pooy Sinanowi rk na ramieniu i wyrzek w przytomnoci wiadkw: Jeste ciaem z mego ciaa, jeste moim synem, Sinanie. I aby nada mocy tym sowom, szybko wyrecytowa pierwsz sur Koranu. A potem kaza sobie poda konia i wyruszy na spotkanie z sutanem, my za zostalimy nad Draw, aby radzi sobie, jak si da. Nie wiem, jak to si stao, e Sinan odway si na takie miae wystpienie. Moe pochodzc z tych stron zna lepiej rzeki serbskie i przeczuwa, e powd rna si ku kocowi. W kadym razie ju nastpnego dnia rzeka zacza opada i Sinan wysa tysic ludzi, aby opuszczali kesony i wypeniali je wielkimi gazami oraz aby w miejscach przez niego wskazanych wbijali w dno olbrzymie bale. Nie udao mu si wprawdzie postawi mostu w wyznaczonym czasie, ale gdy sutan i wielki wezyr przybyli nad Draw pod koniec trzeciego dnia, prace byy ju daleko posunite. Tote sutan nie mia nic przeciw temu, gdy Sinan owiadczy, e termin trzydniowy ma si liczy od przybycia armii nad rzek, a Chosref-faasza czym pr-dziej zasiad w namiocie Sinana i na podstawie jego rysunkw zacz wydawa dalsze rozkazy, jakby to on by kierownikiem robt. Nie udao mu si jednak zmyli sutana i wielkiego wezyra, ktrzy w spiczastych hemach ochronnych przybyli na miejsce budowy w otoczeniu licznej rzeszy zielono odzianych czauszw. W pracach nad budow mostu wielce wyrni si Antti i Sinan w nagrod za to nada mu rang i piropusz bimbaszy sutaskich budowniczych drg. Szstego dnia most by gotw, po czym wojska i tabory natychmiast zaczy przemarsz. Przez cztery dni armia cigna nieprzerwanym strumieniem przez rzek, a Sinan Budowniczy, ktry by czowiekiem ostronym, czuwa, aby most nie by nigdy zbytnio przeciony. W dniu rozpoczcia przeprawy, wieczorem, sutan wezwa przed swoje oblicze Chosref-basz i Sinana Budowniczego wraz z najbliszymi wsppracownikami. Ale w najwspanialszej chwili swojej chway Sinan straci pewno siebie i bardzo by zakopotany, gdy janczarowie tumnie odprowadzili go do namiotu sutana i gono wykrzykiwali na jego cze. Chosref--basza nie przeczuwajc nic zego, dopatrywa si w tych okrzykach jedynie uznania, lecz gdy stanlimy pod wspaniaym baldachimem osaniajcym wejcie do namiotu sutana, Sinan, drczony niepokojem, zwrci si do Chosrefa i zapyta:

 Drogi ojcze! Uznae mnie za syna i potwierdzie to wypowiedzeniem pierwszej sury Koranu. Powiedz, jako przybrany syn mam wszake takie same prawa dziedziczne jak inni twoi synowie, nieprawda? Chosref-basza, upojony szczciem, przycisn go do piersi i raz jeszcze uroczycie zapewni, e przybrany syn dziedziczy po przybranym ojcu i odwrotnie. Nastpnie weszlimy do namiotu sutana, aby ucaowa ziemi przed jego stopami. U boku jego w stroju skrzcym si od drogach kamieni sta wielki wezyr, ktry bardzo chwali nas za wspaniae osignicie. Take sutan powiedzia par sw do Chos-ref-baszy i Sinana Budowniczego, zapewniajc ich o swej asce. Tymczasem przed namiotem zebray si niezliczone rzesze janczarw, ktrzy wznosili gone okrzyki i walili z caej siy ykami w koty do gotowania. Wtedy nie mogc pohamowa si duej Sinan wydoby z zanadrza jaki papier, rozwin go i drcym gosem zacz odczytywa list nagrd, ktre z wasnej inicjatywy obieca janczarom i budowniczym mostu. A gdy skoczy czyta, spojrza sutanowi prosto w oczy i rzek: Wadco! Jak widzisz, most bdzie kosztowa ponad dwa miliony asprw w samych tylko nagrodach dla janczarw, nie liczc kosztw materiau i innych wydatkw. Mj drogi ojciec Chosref odpowiada jednak swoim majtkiem, e moje obietnice zostan spenione, ja za w braku innego mienia chtnie oddam w zastaw udzia w spadku, ktry mi po nim przypadnie. Sdzc po-tym zgieku, janczarowie zaczynaj si ju troch niecierpliwi, tote prosz ci, o panie, ka natychmiast z swojej szkatuy wypaci obiecane przeze mnie nagrody, a ja wraz z ojcem chtnie podpiszemy wsplnie kwit na t sum, ktry sprbuj wykupi, bye tylko powierza mi przynoszce dobre dochody prace budowlane. Na te sowa Chosref-basza mienic si na twarzy odepchn gwatownie Sinana od siebie i wykrzykn: To prawda, e przyjem go na syna, ale wkrad si w moje zaufanie pod faszywymi pozorami. Nie mog odpowiada caym majtkiem za czyny szaleca. Przeciwnie, natychmiast ka mu uci gow. Podnis rk, aby nie baczc na obecno sutana uderzy Sinana,. ale na szczcie nie zdy tego uczyni, bo w teje chwili pka mu. yka w mzgu, posinia na twarzy i zwali si na ziemi bez przytomnoci. To przykre wydarzenie byo z pewnoci ratunkiem dla nas, gdy sutan zdy otrzsn si z pierwszego wraenia, jakie i na nim wywary sowa Sinana, i dajc dowd wrodzonej szlachetnoci zadowoli si tylko uwag: Obawiam si, e pienidze skocz mi si jeszcze nim dojdziemy do Budy. Musimy by jednak wdziczni Allachowi, e Sinan Budowniczy nie obieca janczarom ksiyca z nieba w nagrod za ich trudy. Wielki wezyr Ibrahim wybuchn miechem i nawet sam sutan si umiechn, po czym kaza defterdarowi wypaci sumy obiecane przez Sinana janczarom. Sam Sinan otrzyma piknie zdobiony mieszek, zawierajcy tysic sztuk zota, a jego najblisi wsppracownicy, stosownie do zasug, mniejsze sumy Mnie przypado dziesi sztuk zota, a Antti otrzyma sto i pikny nowy piropusz, czego wcale mu nie zazdrociem, cho wydao mi si, e sutan do dziwnie rozdziela oznaki swej aski. Najwiksze dary otrzyma jednak Chosref-basza, gdy sutan zupenie susznie poczyta mu za zasug to, i wybra do trudnego zadania waciwego czowieka. Dary te przypieszyy wyzdrowienie Chosrefa, przez dugi czas jednak nie mg on wyranie mwi i tylko na migi dawa zna, czego chce. Sinan Budowniczy tumaczy za te jego nieme rozkazy tak, jak mu to najlepiej odpowiadao. 4

Nazajutrz wojska ruszyy w marszowym szyku rnymi drogami po wgierskich rwninach w kierunku Mohacza, miasta, gdzie wybrany przez Wgrw na krla Janosz Zapolya mia poczy swoje siy z sutanem. Sinan i ja podrowalimy w naszej lektyce, trzymajc si biegu Dunaju, ktrym pyna flota omiuset statkw wiozcych dziaa, proch, kule, ywno i materia oblniczy w gr rzeki. Po wielu dniach marszu przez zarola i rozmoke, poronite trzcin ki naddunajskie dotarlimy wreszcie do ponurego pobojowiska, gdzie przed trzema laty rozstrzygn si los Wgier.- Dziwne uczucie niedorzecznoci krtkiego ycia ludzkiego i czczoci wszelkiej polityki ogarno mnie, gdy wraz z Sinanem wdrowalimy po tych upiornych rwninach, pokrytych bielejcymi ludzkimi komi i czaszkami, ktre wgierskie czy tureckie niczym nie rniy si midzy sob. A rwnoczenie odczuem niewypowiedziany bl na myl o cudownych katedrach i umiechnitych miastach chrzecijastwa, z ktrych wie niebawem chrapliwe gosy ulemw wzywa moe bd wkrtce wiernych do modlitw. Pami przodkw, wzy krwi i wiara, w ktrej wzrosem, czyy mnie z dalekimi krajami Zachodu, ktre swoimi sporami same kopay sobie grb. Od polegych pod Mohaczem dzielio mnie jednak proste pragnienie, aby y dalej, cho w zmienionych warunkach, i nie miaem wcale ochoty umiera dla wiary, ktra owocami swymi sama skazywaa si na zagad. Take sutan przyby na pobojowisko pod Mohaczem, aby zwiedzi miejsce swego najwikszego zwycistwa, gdzie nastpnego dnia miao si odby jego uroczyste spotkanie z krlem Zapoly. Gdy nazajutrz rano po porannych ablucjach i modlitwach wracalimy z Anttim znad Dunaju, na obozowej ulicy spotkalimy ku naszemu zdumieniu pana Gritti, ktry wielce pijany trzyma si oburcz za gow. Ujrzawszy nas podbieg, aby wzi mnie w ramiona, i wykrzykn: Na mio bosk, panie de Carvajal, czy nie wiesz przypadkiem, gdzie mgbym w tym przekltym obozie znale beczuk odwieajcego wina i yczliwe niewiasty, ktre by mi wymasoway czonki i znowu zrobiy ze mnie czowieka? Za kilka godzin mam towarzyszy memu bratu, Janoszowi, do sutana, aby nie zapomnia o tustej wgierskiej diecezji, ktr mi przyrzek za moje usugi. Wcale mnie nie ucieszy widok tego podstpnego czowieka, ale dobre serce kazao mi dopomc cierpicemu, co udao mi si uczyni dziki Anttiemu, ktry jak zawsze znajc wszystkie obozowe tajemnice zaprowadzi nas na wino do obozu dzikich akindw. Jako dowiadczony pijaczyna pan Gritti nie upi si tym razem, gdy czekay go wane zadania, lecz uy wina jako lekarstwa i wypi tylko tyle, aby krew znowu uderzya mu do gowy. Ja za dotrzymaem mu towarzystwa. Gdy soce wskazywao, e zblia si ju czas uroczystego spotkania, opucilimy spiesznie obz akindw i pan Gritti poszed przyczy si do orszaku krla Zapolyi. Aby godnie go przyj, sutan kaza olbrzymiemu wojsku stan w szyku po obu stronach parad nego namiotu, tak e orszak Zapolyi zgin w tym morzu ludzkim jak kropla w oceanie. Na spotkanie Zapolyi wyjechali agowie, ktrzy doprowadzili go do namiotu sutana. Sam przebieg uroczystoci poznaem z opowiadania pana Gritti, ktry chcia mi w ten sposb okaza wdziczno za udzielon mu pomoc, a rwnoczenie pochwali si wysokim stanowiskiem. Z jego opowiadania, w ktrego prawdziwo nie mam powodu wtpi, dowiedziaem si wic, e sutan wyszed askawie Zapolyi trzy kroki na spotkanie i da mu rk do ucaowania, po czym kaza mu zaj miejsce obok siebie na tronie. Zrazu sadziem, e wiadczc takie honory Zapolyi sutan chce odda cze samemu sobie i dlatego urzdzi tak uroczyste przyjcie. Ale pan Gritti da mi lepsze wytumaczenie tego wszystkiego. Przyczyny tego s gbsze mwi gdy cho Janosz Za-polya jest czowiekiem bez znaczenia i ma tylko sze tysicy jazdy, to jest on w posiadaniu magicznego przedmiotu o duo wikszej doniosoci ni caa armia. Wanie ten - przedmiot udao si sutanowi dziki

pochlebnemu przyjciu dosta w swoj moc. Zapoly jest lepszym wywiadowc ni wojownikiem i zwolennikom jego udao si podstpem zdoby koron wgiersk witego Stefaaa, ja za byem zmuszony wyjawi t wan tajemnic wielkiemu wezyrowi. Inaczej bowiem sutan nie troszczyby si o to, by przyj Zapoly. Piciuset wiernych spahisw jest ju w drodze, aby zabra t koron, nim Zapoly si rozmyli. Zaczem lepiej to rozumie, gdy pan Gritti przypomnia mi, jak arliwie sam cesarz mimo swej ogromnej potgi pragn by ukoronowany przez papiea synn wosk elazn korona. Pan Gritti wyrazi przy tym nadziej, e nigdy do tego nie dojdzie. A powierzywszy mi te cile tajne nowiny, obj mnie jak brata z yczeniami, abymy si znowu spotkali w Budzie na koronacji krla Zapolyi. Doda jednak, e bardzo wtpi, aby Zapoly woy kiedy na sw gow wit koron, oddawszy j raz w rce Turkw. Albowiem i sutan jest czowiekiem, ktry wie, czego chce. A w kadym razie wie to jego dny sawy wezyr. I chyba mia suszno, gdy w marszu widziaem, i nikt nie darzy zbytnim szacunkiem krla Zapolyi. Musia ze swoim oddziaem trzyma si na kocu maszerujcego wojska; a janczarowie nazywali gc cakiem bez respektu Januszk. Armia bya bowiem w wesoym .nastroju, gdy wszyscy spodziewali si bogatych upw w Budzie. Ju w trzy dni po opuszczeniu Mohacza rozbilimy obz wrd winnic otaczajcych Bud. Mury miasta wydaway nam si bardzo po tne, a niemiecka zaoga otworzya ywy ogie, gdy ludzie Sinana zaczli kopa rowy w kierunku twierdzy. Przybrani w hemy i proste kaftany z gronostajw sutan i wielki wezyr odbyli objazd dokoa miasta, aby zachci wojska do zbliajcego si szturmu. Miaem szczcie spotka ich, gdy przygotowywaem si, aby zanie posiek Sinanowi, ktry by przy robotach mi-nierskich. I nie wiem, co mi wpado do gowy, ale gdy sutan, chcc przypuszczalnie tylko wykaza dobr pami, przemwi do mnie yczliwie po imieniu, wspomniaem mimochodem, e miaem w nocy sen, ktry widocznie stanowi przepowiedni. Mwiono mi, e i twoja ona miewa sny i umie wry z piasku - rzek sutan. Mw wic, co widzia we nie! Zaskoczony, zaczem si jka, zezujc trwonie na wielkiego wezyra Ibrahima, ktry wcale nie wyglda na zadowolonego ze sw sutana. Niepojte byo dla mnie, e sutan mg co wiedzie o Giu-lii. Ale musiaem brn dalej, tote powiedziaem: Wczoraj wziem kpiel w uzdrawiajcych rdach okolicznych. Zmczony po kpieli usnem i widziaem we nie twierdz Budy, a nad ni sp;a w locie, ktry nis w dziobie jak dziwn koron. Bramy twierdzy otwary si i obrocy padli na twarz przed spem. Wtedy wystpi syn Miosiernego w caej swojej chwale i sp woy mu kor<o,n na gow. Taki sen miaem, ale aby go wytumaczy,, potrzeba mdrzejszego ode mnie. Rzeczywicie miaem podobny sen, ale przypuszczam, e to opowiadanie pana Gritti o koronie witego Stefana pokutowao w moich mylach i wywoao takie widzenie. Szczegy byy wprawdzie nieco inne, a owo otwarcie bram przez mieszkacw Budy byo z pewnoci wynikiem moich gorcych pragnie, aby twierdza poddaa si jak najszybciej i aby nie trzeba byo ryzykowa skry dla jej zdobycia. Ale jak to zawsze dzieje si ze snami, troch wszystko upikszyem, gdy sutan wiedzia naturalnie rwnie dobrze jak ja, e sp jest symbolem rodu Osmanw, przy odrobinie za dobrej woli mona byo w zwrocie o synu Miosiernego" dopatrzy si wielkiego wezyra Ibrahima. Sen nie by jednak moim zdaniem zbytnio przejrzysty, gdy ani sutan, ani wielki wezyr nie mogli wiedzie, e pan Gritti wypapla przede mn tajemnic korony witego Stefana. Tote obaj nie podejrzewali niczego, spojrzeli po sobie zaskoczeni, a sutan wykrzykn: Niech si dzieje wola Allacha! Pikna twarz Ibrahima rozjania si, a sutan przysa mi pniej w nagrod nowy kaftan i dobrze nabity mieszek.

Trudno wypowiada si na temat wartoci snw. Mj sen okaza si jednak o tyle prawdziwy, e Buda ju po szeciu dniach oblenia skapitulowaa, i to jeszcze nim zdylimy zrobi wyom w murach. Sam byem niezwykle zdziwiony, e tak prdko si zici, gdy wcale nie spodziewaem si tak szybkiego rozstrzygnicia. Na drugi dzie po kapitulacji przyszed pan Gritti i wezwa mnie w wielkiej tajemnicy do namiotu seraskiera. Wielki wezyr Ibrahim siedzia na skrzyowanych nogach na poduszce i studiowa na mapie drogi do Wiednia. Gdy ucaowaem ziemi przed nim, zaprosi nas, abymy zajli miejsca obok niego, po czym wpatrujc si we mnie ciemnymi i byszczcymi oczyma rzek: Jestem ci winien wdziczno, Mikaelu el-Hakim. Ale surowo ci zakazuj w przyszoci mie takie nieostrone sny, a w kadym razie nie pozwalam ci mwi o nich sutanowi nie zapytawszy mnie wprzd o pozwolenie. Dotknity odparem: Nie odpowiadam za moje sny i miaem tylko dobre intencje. A zreszt sen mj zici si, gdy Buda pada bez boju. Wielki wezyr Ibrahim patrzy na mnie badawczo i rzek: Pod tym wzgldem twj sen rzeczywicie si sprawdzi i wanie dlatego wezwaem ci do siebie, bo nie pojmuj, jak moge zgadn, co si stanie. Moe i o tym dowiedziae si w jaki tajny sposb, tak jak o koronie witego Stefana? Co miae na celu opowiadajc twj sen? Kto woy ci te sowa w usta? Czy chciae, aby sutan zacz podejrzewa mnie, swego niewolnika, e pragn korony wgierskiej? Zdrtwiaem ze strachu, a on cign nieubaganie: Jake mgbym ywi zaufanie do ciebie, ktry mnie ju oszuka? Nie wyobraaj sobie, e jestem niewiadomy twoich intryg, wiem, e ju si wkrade do haremu i wstpie na sub sutanki Churrem. Na znak wiernoci oddae nawet swego psa jej synowi, cho jest to kobieta zdradziecka, ktra chce mi tylko zaszkodzi. Przyznaj si natychmiast, e to ona zapacia ci, eby poszed za mn na wojn i szkodzi mi twoimi snami! Wpatrywaem si w niego nie rozumiejc ju ani sowa z tego, co mwi. Pan Gritti patrzy na mnie spod przymruonych powiek i trzs gow. Nagle wielki wezyr wyj spod poduszki duy jedwabny mieszek z pienidzmi i rzuci mi go w ramiona, tak e kolana ugiy si pode mn. W lad za pierwszym poleciay nastpne dwa, a nagromadzia si przede mn gra zota, jakby to by bezwartociowy wir. A wielki wezyr krzykn: Zwa to zoto w rkach i zastanw si dobrze kto z nas dwojga jest bogatszy sutanka czy ja? I kto moe szczodrzej wynagrodzi twoje usugi! To prawda, e dotychczas nie miae ode mnie wikszych korzyci. Ale zoto bdzie twoje, jeli tylko przyznasz, e to ruska niewolnica Churrem nszczua ci na mnie, bo nieatwo jest rozpozna w ciemnociach przeciwnika i chciabym wreszcie nabra pewnoci co do jej zamiarw. Mimo podniecenia zdawaem sobie spraw, e kady z tych mieszkw zawiera co najmniej piset sztuk zota, olbrzymi fortun dla czowieka w moim pooeniu. Za ich zawarto mogem kupi pikny dom z ogrodem nad brzegiem Bosforu, niewolnikw, odzie i co tylko serce zapragnie. Ujrzaem przed sob pene oblicze sutanki Churrem, jej zimne niebieskie oczy i nieregularne rysy twarzy, wiecznie umiechnite usta i doki w policzkach. Nie byem jej nic winien i nie zwizaem si z ni, ale mimo to zwlekaem z odpowiedzi. Lecz nie czyniem tego ze wzgldu na ni, chyba tylko ze wzgldu na wielkiego wezyra, gdy trudno mi byo mu kama. On za wpatrywa mi si badawczo w oczy i mwi jeszcze niecierpliwiej ni poprzednio*. Nie obawiaj si i mw otwarcie. Nie bdziesz tego aowa, gdy tylko ja jeden musz wiedzie, jak si ma ta sprawa. Zachowam to w tajemnicy i nawet sutanowi nie powiem. Taki gupi nie jestem! Zoto ciyo mi w ramionach, ale odparem:

 Prowadzisz mnie na pokuszenie, ale nie mog kama przed tob, nawet za to wszystko zoto. zy alu stany mi w oczach i odsunwszy od siebie mieszki ze zotem opowiedziaem krtko, jak znalazem si w haremie i jak doszo do tego, e podarowaem psa ksiciu Dehangirowi. I zakoczyem gorzko: Jestem naturalnie gupi i nie mog sam poj, dlaczego wyrzekam si majtku, aby tylko nie skama. Ale nigdy nie umiaem dziaa wycznie dla wasnej korzyci i to jest widocznie ta wada, ktr mi wiecznie wytyka moja ona, Strapiony bezmyln utrat pienidzy wybuchnem paczem, przeklinajc wasn sabo. Pan Gritti i seraskier Ibrahim patrzyli zdumieni na siebie, po czym wielki wezyr dotkn uspokajajco mego ramienia i yczliwie zapyta: Jak to moliwe, e kislar-aga zapozna sutank z twoj on i ta prawie co dzie odwiedza seraj, aby wry z piasku i sprzedawa rozmaite pachniaa? Zaamaem rce ze zdumienia i odparem: Nie mam o tym doprawdy najmniejszego pojcia, cho istotnie wstawiaem si u kislar-agi za moj on i chwaliem jej umiejtOszoomiony szczciem, ktre spotkao Giuli, zaczem o niej ple rne bzdury, co rozwiao ostatnie podejrzenia seraskiera. Umiechn si i rzek: Wierz ci, cho jeszcze nie doszedem, czy jeste prostaczkiem^ czy te niezwykle chytrym czowiekiem. Ale nie wtpi w twoj szczero. Ku memu wielkiemu alowi wzi z powrotem mieszki i schowa je pod poduszk. Zaraz jednak klasn w donie i odesa niemego niewolnika, ktry czeka za zason z pczkiem rnokolorowych sznurkw jedwabnych na ramieniu. Na jego widok zimne ciarki poszy mi po krzyu, a wielki wezyr powiedzia: Gdyby wyzna, e spiskujesz przeciw mnie, dostaby to zoto, ale dugo by si nim nie nacieszy, bo nie mgbym zostawi ci przy yciu. Natomiast uczciwo twoja zasuguje na nagrod, tote, pro mnie, o co chcesz, byle w granicach rozsdku. Drc ze strachu i z wdzicznoci rzuciem si plackiem, aby ucaowa ziemi przed nim, i wykrzyknem: Chc by zawsze twoim wiernym sug, jak byem nim dotychczas. Powiedz mi jednak wpierw, co uwaasz za suszne, gdy nie chc urazi twej szczodroci, proszc o zbyt may dowd twojej aski? Na te sowa wielki wezyr wybuchn miechem, a i pan Gritti skrzywi si kwano. Znalazem si w trudnym pooeniu, gdy nie chciaem zada zbyt mao, z drugiej za strony nie omielaem si drani wezyra, domagajc si zbyt duo. W kocu zdobyem si na odwag i rzekem: Jestem skromny i nie chc prosi o wicej ni suszne. ona moja od dawna ju tskni za mieszkaniem, ktre moglibymy uwaa za wasne. May domek, zupenie skromny, z ogrdkiem, gdzie nad brzegami Bosforu i niezbyt daleko od seraju, byby najwspanialszym darem, jaki mgby mi ofiarowa. Bogosawibym ci przez cae ycie, gdyby w swej asce zechcia speni t moj skromn prob. Nie mogem wystpi z milszym wielkiemu wezyrowi daniem.. yczliwy umiech rozjani jego pikn twarz. Wycign do mnie do do ucaowania i rzek: Twoja proba jest najlepszym dowodem twej uczciwoci. Gdyby bowiem mia na myli zdrad, nie prosiby o stae mieszkanie w stolicy sutana, lecz raczej o wynagrodzenie, ktre atwo zabra z sob do obcych krajw. Nie ma te pikniejszego miasta od Stambuu. Sam Allach upatrzy je na stolic caego wiata i przez cae moje ycie zamierzam upiksza je wspaniaymi budowlami i meczetami, jeli Allach mi na to pozwoli. Natychmiast ka przepisa na twoje imi duy plac z ogrodem tu obok mego letniego paacu nad Bosforem, a Sinan Budowniczy zbuduje tam dla ciebie i twojej rodziny obszerny dom drewniany, ktry

nie oszpeci krajobrazu, lecz cieszy bdzie ludzkie oko i serce. Wszystkie koszty pokryj z wasnej szkatuy i ju na przysz wiosn bdziesz mg si przenie do nowego mieszkania. A na potwierdzenie tej obietnicy odmawiam pierwsza sur Koranu. Pan Gritti trzs tylko gow nad moim brakiem rozsdku, ale moja rado bya bezgraniczna i zrozumiaem, e los by dla mnie mimo wszystko askawy, wysyajc mnie na wojn, ktrej tak si baem. 5. Stracilimy w Budzie wiele cennych dni, zanim sutan wyruszy wreszcie znowu w kierunku na Wiede. Gdy w kocu zwinito obz, przestwory niebieskie otwary si znowu i luny takie deszcze, i nawet najbardziej zahartowani w bojach janczarowie zaczli szepta, e Wgry to kraj optany przez wcieke diny, a derwisze powanie przepowiadali nowy potop. Wrzesie dobiega koca, gdy wojska nareszcie zajy pozycje wok Wiednia. Lato mino i chodna jesie staa przed drzwiami. W swym wspaniaym namiocie nawet sutan trzs si z zimna przy fajerce z ranym wglem. Zotogw pokrywajcy namiot nie dawa bowiem szczeglnego ciepa i nie by nawet nieprzemakalny. Ale gdy ze wzgrza na Semmeringu spojrzae na bogate i gsto zamieszkane miasto krlewskie, w rodku ktrego wiee katedry wznosiy si na zawrotn wysoko ku niebu, wydawao si ono niemal w zasigu ramion. Mury Wiednia zdaway si kruche i cienkie, a wieo wzniesione way ziemne, wzmocnione palisadami i barykadami, wcale nie wyglday gronie. Prawd mwic, do dzi nie mog poj, dlaczego nie udao nam si wtedy zdoby Wiednia mimo do sabych umocnie i nielicznej w porwnaniu z wojskiem sutana zaogi, ktr krl Ferdynand, nim uciek do Czech, wzmocni w ostatniej chwili pewn liczb dowiadczonych w bojach weteranw, Gdy patrzyem ze wzniesie Semmeringu na Wiede, mimo e W sercu renegat, nie byem ju tak zupenie pewien, ktrej z obu walczcych stron ycz w kocu zwycistwa, i Wiede wydawa mi si ostatnim szacem chrzecijastwa. Ale nie miaem zbyt wiele czasu na czcze rozwaania, gdy Sinan Budowniczy natychmiast rozpocz roboty oblnicze. Jako jego tumacz musiaem w nieskoczono przesuchiwa jecw, wzitych do niewoli w czasie wycieczek zaogi za mury, i dokadnie zaznacza na mapach wszelkie wydobyte od nich dane ktre domy s z kamienia, a ktre z drzewa, gdzie zerwano dachy lub wykopano rowy, ktre ulice zamknite zostay dla koni i pojazdw, kto sprawuje dowdztwo przy rnych bramach, wieach i bastionach. Znaem ju plan miasta tak, e mgbym wszdzie trafi z zawizanymi oczyma. A wiadomoci cigle przybywao, gdy z twierdzy bezlitonie wypdzono tysice mieszkacw niezdolnych do noszenia broni i liczba jecw wzrosa niebawem tak, e z trudem miecili si w zagrodach wzniesionych dla nich przez damak. Gdyby obrocy miasta z uwagi na sw nieliczno stosowali si do regu sztuki wojennej, siedzieliby cicho za murami i oczekiwaliby na nasz atak. W takich okolicznociach bytowanie nasze w obozie mimo zej pogody i braku ywnoci mogoby jeszcze ukada si do znonie. Ale bezwzgldni Niemcy i Czesi szkodzili nam na wszelkie moliwe sposoby w naszych pomiarach i pracach minierskich. I gdy tylko Sinan po dugim namyle i wyliczeniach zacz wreszcie ry swoje podkopy w kierunku Bramy Karynckiej, obrocy miasta wszczli natychmiast kroki obronne. A gdy z wielkim trudem udao nam si w kocu dotrze pod same mury, kontrminami podkopali si pod nasze miny i zabrali do miasta nagromadzone prochy, niszczc wszystko, co z duym wysikiem wykonalimy w cigu tygodni pracy. Z powodu takich niespodzianek przygotowania do szturmu opniy si o wiele dni. Zbliaa si ju poowa padziernika i ywno w obozie zacza si wyczerpywa, gdy wreszcie udao nam si wysadzi w powietrze dwie miny w z gry wyliczonych miejscach i z ogromnym hukiem zwali cz muru koo klasztoru augustynw przy Bramie Karynckiej. Jeszcze nim latajce w powietrzu szcztki muru opady na ziemi i kurz si

rozproszy, agowie popdzili oddziay do szturmu. Przez trzy dni powtarzano ataki, ale wojsko nie wierzyo ju w zwycistwo. Zapa bojowy zgas i wielu owiadczao wprost, e woli zgin od buatw dowdcw, ni spotka si ze strasznymi dwurcznymi mieczami Niemcw, ktrych jedno cicie przecinao czowieka na dwoje. 16 Mlkael, t. II Nawet Sinanowi grozia nieaska seraskiera, gdy zbyt wiele min wybuchao bez poytku, nie czynic niewiernym przewidywanej szkody. W ostatniej chwili jednak udao mu si po niesychanych wysikach wysadzi nowe dwie miny, ktre zrobiy wyom wystarczajcy do nowego natarcia. I nastpnego dnia rano po modlitwie trzysta dzia zaczo ostrzeliwa miasto, a janczarowie ruszyli przy dwikach krzywu i piszczaek do rozstrzygajcego szturmu. Wci nowe oddziay sano fala za fal w ogie, a ziemia przed Bram Ka-rynck pokrya si zupenie trupami zabitych Turkw. Ale gdy ostatnie natarcie pod wieczr nie powiodo si, fale atakujcych odpyny spod murw w zupenym nieadzie. Sutan da rozkaz do odwrotu i zaczto zwija namioty, aby odej spod zakltego miasta. Gdy Niemcy spostrzegli przygotowania do zwinicia oblenia, w Wiedniu zaczto bi na znak radoci we wszystkie dzwony i z rnu-rw posypay si salwy dla uczczenia zwycistwa. Odpowiedziay im poza murami supy ognia i dymu wznoszce si z podpalonych barakw i magazynw obozowych. Rozjuszeni janczarowie rozwalili te zagrody dla jecw i urzdzili straszliw rze, wymordowujc tych, ktrzy nie mogli wytrzyma trudw dugiego odwrotu do Turcji. Tak skoczy si zwyciski marsz Turkw do pastw niemieckich. Znika straszliwa groba, ktra zawisa nad chrzecijastwem, natomiast sutan ponis pierwsz powan klsk. Wszystkie moje dotychczasowe dowiadczenia utwierdziy mnie wprawdzie w przekonaniu, e Bg na og nie zajmuje si zbytnio wyprawami i operacjami wojennymi. Ale jedynym wytumaczeniem ostatnich wydarze byo chyba to, e Bg nie chcia widocznie zagady chrzecijastwa. Dzieliem si z Anttim tymi powanymi mylami, gdy samotnie i bez przeszkd wdrowalimy po pobojowisku obszukujc trupy, oprniajc chude mieszki zabitych janczarw i zbierajc obsypane drogimi kamieniami sztylety wysokich paszw i agw. Zabobonni muzumanie nie wayli si po zapadniciu ciemnoci na obszu-kiwanie trupw, ja jednak i Antti nie mielimy takich skrupuw i jeli nasze czyny nie byy moe zupenie na miejscu, to moim zdaniem jeszcze mniej waciwe byo palenie jecw chrzecijaskich ywcem na stosie, jak to robili Turcy. Przy naszym zajciu pomagalimy te rannym, jak si dao, i uwieczylimy dobroczynne dzieo zanisszy do obozu subasz z ramieniem zmiadonym oowian kul. Oddalimy go w rce felczera, nie dajc najmniejszego podzikowania za nasz dobry uczynek. Gdy w ten sposb udao nam si przedosta przez strae, wrcilimy obok penego zgieku obozu janczarw do kwatery Sinana Budowniczego. Przyszlimy tam w ostatniej chwili, gdy Sinan zbiera si ju do drogi. Ale wanie wtedy przybieg goniec, solak wezyra ze zotym ukiem, aby wezwa mnie i Anttiego przed oblicze seraskera. Stao si to tak szybko, e nie zdylimy nawet zmieni poplamionej krwi odziey. Godzina bya pna i wielki wezyr zgrzytajc zbami chodzi niecierpliwie po namiocie. Na nasz widok zatrzyma si zdziwiony i wykrzykn gorzko: Na Allacha, s wic jeszcze mowie, ktrzy nie boj si okrwa-wi sobie,szat w zapale suenia panu narodw! Czyby to tylko renegaci mieli mi przywrci wiar w islam? Tumaczy sobie widocznie nasz wygld cakiem bdnie, ale nie uwaaem za stosowne prostowa sw tak wysoko postawionego pana. Gwatowniej, ni to licowao z jego godnoci, seraskier odprawi pisarzy, sugi i stra przyboczn z namiotu i zmusiwszy nas do zajcia miejsca na poduszce przy sobie, zacz szepta, rzucajc wok czujne spojrzenia, czy nikt nie podsuchuje za zason namiotu:

 Mikaelu el-Hakim i ty Antarze! Sutan Soliman, mj pan, doszed ju do przekonania, e Allach nie pozwoli nam zJoby Wiednia. Jutro zwiniemy obz, aby odej std, ja za z pidziesiciu tysicami spahisw bd w stray tylnej czuwa nad marszem wojska do Budy. Allach jest wielki i tak dalej wyrzekem z nieudawan ulg. Oby jego archanio Gabriel i kajmakan Micha ognistymi skrzydami osaniali nasz ucieczk. Wielka jest mdro i rozsdek sutana! Jak moesz tak gupio mwi o ucieczce? Nawet przez pomyk nie wolno ci uywa tego sowa. Wiedz, e ka wychosta kadego, kto si omieli znieksztaca prawd o naszym wielkim zwycistwie nad niewiernymi. Gra nie jest jeszcze skoczona, Mikaelu el-Hakim. I jeli Allach pozwoli, zo zdobyty Wiede u stp sutana. Jak, na Boga, tego dokonasz? spytaem zdumiony. Pol ciebie i twego brata do Wiednia odpar seraskier, gwatownie przeszywajc mnie spojrzeniem pomiennych oczu i bysnwszy zbami w umiechu cign gronie: I jeli wam ycie mie, nie wacie mi si wraca nie zaatwiwszy sprawy, bo daj wam wyjtkow sposobno suenia sprawie islamu. ^Mylaem, e artuje lub straci rozsdek z powodu przeciwiestw, go spotkay w czasie kampanii. Tote odrzekem uspokajajco: Szlachetny seraskierze! Rozumiem, e masz due zaufanie do moich zdolnoci i do dzielnoci mego brata Antara. Ale jak we dwch mamy zdoby miasto, ktrego nie mogo zdoby dwiecie tysicy ludzi i sto tysicy wielbdw? Take i Antti mia pewne wtpliwoci i wtrci z wahaniem: Jestem wprawdzie mocnym chopem i przy dzbanie wina w chrzecijaskich gospodach czsto porwnywano mnie z Samsonem, cho sam bynajmniej nie mam zamiaru wspzawodniczy ze witymi mami z Pisma. Ten Samson mia podobno zburzy mury Je-rycha dmc w trb, ale jako onierz wiem, e w takich sprawach zwykle si przesadza, cho niech Allach i Jego Prorok strzeg mnie, abym mia wtpi w wyrane sowa Biblii. Ale ja nie posiadam takiej trby. Tote proponuj pokornie, aby wybra do tego zaszczytnego zadania kogo innego i wybitniejszego. A na to wielki wezyr: Wcale nie bdziecie samotni w Wiedniu, gdy spord niemiec-ckich jecw wybraem i przekupiem dziesiciu, ktrych parami pol do miasta dobrze zaopatrzywszy w zoto z takim samym zadaniem jak wasze. I wy musicie si przebra za niemieckich lancknechtw, wmiesza si midzy jecw, uciec stranikom i prbowa dosta si do Wiednia. A na trzeci noc, liczc od dzisiaj, powinnicie na znak, e wam si udao, podpali miasto i otworzy Bram Karynck, by moi spahisi w oglnym zamieszaniu mogli tam wpa. Do tej pory zamierzam ze stra tyln trzyma si w okolicach Wiednia. A jeli nie zobacz poarw, i ja poddam si woli Allacha i odjad ladem sutana, aby kiedy w raju spotka si z tob i twoim dzielnym bratem Antarem. Umilk, aby zaczerpn tchu. A po chwili cign dalej: Niezbyt ufam Niemcom, ktrych przekupiem. Ale do was obu mam pene zaufanie i dlatego pol was do pewnego wiernego yda imieniem Aron, ktry ju nie raz odda mi dobr usug. Z pewnoci wam pomoe, gdy mu pokaecie mj piercie jako znak rozpoznawczy. To mwic 'zdj z palca sygnet z diamentem tak jasnym i przejrzystym, e gdy go obraca pod wiato, piercie rzuca wokoo niebieskie byski. A wrczajc mi go rzek: Aron nie pomoe wam w dziaaniu, ale udzieli wam rady, a w razie potrzeby ukryje was u siebie. Moecie mu powiedzie, e chtnie wykupi pniej ten sygnet za dwa tysice dukatw. Moi so-lakowie dadz wam niemieckie stroje i zaprowadz do zagrody dla jecw, skd przed wschodem soca macie uciec. Idcie wic w imi Allacha i bdcie

pewni mojej aski, jeli wam si powiedzie i od-naid was przy yciu wrd zgliszcz i ruin Wiednia. Wtedy obaj z Anttim zaczlimy si mocno opiera mwic, e jeli chce si pozby wiernych sug, niech nam lepiej od razu kae uci gowy. On za zbyt rozumny, by nie wiedzie, e cicie nas nie da mu adnych korzyci, po bezowocnych prbach przekonywania rzek w kocu: __ Dobrze wic, niech bdzie, jak wolicie. Ale jak sdzicie, dlaczego wbrew wszelkim przepisom islamu pozwoliem wam dotd unikn obrzezania? Skoro nie chcecie si podj misji, przy ktrej moe si to przyda, musz speni obowizek naoony mi przez religi i kaza was natychmiast obrzeza. Klasn w donie i posa stranika po felczera. I ledwie zdylimy wymieni z Anttim przeraone spojrzenia, gdy ten ju si pojawi w namiocie i zaraz zacz przygotowywa potrzebne narzdzia. Zgrzyt ostrzonego lancetu przerazi nas do reszty i Antti przestpiwszy par razy z nogi na nog, odezwa si z zakopotaniem: Ju chyba lepiej pjd do Wiednia na chwa islamu, ni poddam si tej operacji. Prosz tylko5 aby mnie ju nigdy wicej tym nie niepokojono i ebym mg zachowa ciao nie okaleczone, nawet gdyby mi si nie udao, lecz gdybym mimo to uszed z yciem i w jaki cudowny sjjosb przedosta si do krajw muzumaskich. Cho bowiem w sercu jestem dobrym muzumaninem, nie mog uwierzy, by Allach na Sdzie Ostatecznym nie mia nic lepszego do roboty, jak tylko zaglda czowiekowi w przyrodzenie... Wpadem mu w sowo i szybko owiadczyem, e chc podzieli los mego brata, co za do obrzezania, poddam mu si wtedy, gdy przyjdzie mi na to ch z dobrej woli. Wielki wezyr odesa zawiedzionego felczera i miejc si rzek, e na nas polega i wie, i jestemy ludmi uczciwymi. Nastpnie wrczy nam po sto zotych dukatw niemfeckich i holenderskich w wytartych skrzanych woreczkach, jakich zwykli uywa niemieccy najemnicy. Na jego oczach przebralimy si w odzie zdart z trupw i gdy tylko Antti wcign pasiaste pludry lancknechta, zaraz zacz sobie przypomina przeklestwa uywane w oddziaach cesarskich i poczu nieugaszone pragnienie. Wino, ktrym poczstowa nas wezyr, dodao nam otuchy, gdy strae bijc i kopic odprowadziy nas do zagrody dla jecw, gdy nasza eskorta silia si, by jak naj-skrupulatniej wypeni otrzymane zlecenia, i traktowaa nas na rwni z innymi jecami, aby nie wzbudza adnych podejrze. Tote miaem podbite oko i spuchnit warg, gdy w chodnej mgle o witaniu zdyszani dopadlimy poprzez znane nam ju pobojowisko do Bramy Karynckiej i aosnymi gosami zaczlimy baga stranikw, aby nas wpucili do miasta lub przynajmniej zrzucili lin, gdy Turcy depcz nam po pitach. Wikszo naszych towarzyszy niedoli bya tak saba, e ledwie mogli utrzyma si na nogach, a co dopiero ucieka, ale kilkanacie kobiet wydostao si przez otwr wyamany w ogrodzeniu przez Anttiego i z krzykiem pobiego za nami ku murom miasta. Zgiek ostrzeg stranikw na murach 0 naszym zblianiu si i natychmiast zrzucili nam liny i spucili drabiny posyajc rwnoczenie deszcz strza i grad ku na naszych przeladowcw, ktrych osaniaa mga. Zdyszani wdrapalimy si na mury, gdzie yczliwe rce pomogy nam przele na drug stron. Poklepywano nas yczliwie po plecach 1 zaraz przyniesiono wina i chleba, i jedzc pomagalimy wciga na mury niewiasty, ktre wrd krzyku i trzepotu spdnic wynurzay si przeraone z mgy. Wszystkie uratowane byy do mode i przystojne, gdy Turcy starannie wybierali swoje branki. Tote Niemcy i Czesi zakrzyknli z zachwytu na ich widok, bogosawic je jako istny dar niebios. I dopomgszy im zej z murw, rzucili je natychmiast na plecy, na go ziemi, i zgwacili tak szybko, e jeszcze zadyszane po ucieczce nie zdyy nawet poj, co si z nimi dzieje.

ywy gwar tym spowodowany uciszyo pojawienie si rudego chorego, ktry wybieg z wartowni, pospiesznie nasadzajc na gow hem, i zacz pazowa swoich ludzi mieczem po tykach nazywajc ich gorszymi od Turkw i nakazujc, aby natychmiast zostawili niewiasty w spokoju i wrcili na mury, by nieprzyjaciel nie wzi bramy niespodzianym atakiem. Potem zwrci si do nas i ostrym tonem zagrozi, e nas kae powiesi, gdyby si okazao, e jestemy tureckimi szpiegami. To mwic pokazywa wiszce na murach ciaa w strojach niemieckich i przepowiada nam taki sam los, jeli natychmiast nie przyznamy si do winy. Antti umia jednak radzi sobie z takimi modymi kogucikami. Stan przed chorym i dyszc mu w twarz oparami.wina owiadczy, e nauczy go szanowa cesarskich onierzy, ktrzy z naraeniem ycia uciekli z niewoli, ocalajc przy tym chrzecijaskie kobiety od tureckiego haremu. Tak przekonywajce byo jego wystpienie, e modzik zblad, zmieni ton i zapewni, e on sam nie ma co do nas najmniejszych podejrze. Prosi tylko, abymy zechcieli wypeni przepis regulaminu i zaatwi si na jego oczach oraz poda imiona, oddzia i nazwisko dowdcy. On za zapisze to w swoim dzienniku, po czym w ratuszu wydadz nam odpowiednie dokumenty. Nie moglimy odmwi tak skromnym wymaganiom, a gdy dalimy oczywisty dowd, e nie jestemy muzumanami, Antti udzieli zmylonych wyjanie, e jestemy niemieckimi lancknechtami przysanymi w ostatniej chwili na odsiecz miasta przez cesarza pod dowdztwem znanego pukownika Boka von Teufelsburg. Mody chory sucha nas z otwartymi ustami i przyzna, e nazwisko naszego dowdcy wydaje mu si znajome. Zawaha si przez chwil, niepewny, jak postpi. Potem jednak jakby zmik, zagryz wargi i pozwoli nam odej do miasta, ostrzegajc na poegnanie, e wojenny profos miasta i jego ludzie syn z surowoci i wol powiesi dziesiciu niewinnych, ni przepuci jednego szpiega tureckiego. Nie przyjmuj te yczliwie dezerterw, tote lepiej ich unika, jeli nie mamy kogo, kto za nas porczy. Dobry chopak rzuci nam na poegnanie srebrnego szylinga, proszc, abymy wypili za jego zdrowie i powodzenie, i szybko znik nam z oczu w padziernikowej mgle, gdy ruszylimy do miasta. Chciaem natychmiast szuka Arona, ale Antti cisn mnie za rami i powlk brudnymi ulicami, wszc w powietrzu szeroko rozdtymi nozdrzami. I jak strzaka kompasu zaprowadzi mnie w tym pozornie wymarym miecie najkrtsz drog do winiarni, gdzie peno ju byo pijanych do nieprzytomnoci, ktliwych, chepliwych i grajcych w koci Niemcw, Hiszpanw i Czechw. A gdy zasiedlimy na dwch pustych beczkach z dzbanem wina przed kadym z nas, rzek z zadowoleniem: ' Z kad chwil czuj si lepszym chrzecijaninem i doprawdy nie pojmuj, jak mogem jeszcze wczoraj nosi turban i pi razy dziennie na woanie muezina spiesznie obmywa sobie gow i szyj. Nie mam nic przeciwko temu, abymy si troch odwieyli na przywitanie dnia odparem ale ciy mi na sumieniu nasze zadanie. Myl, e najlepiej bdzie w por zacz skupowa som, drzewo i smo, abymy w tym wilgotnym i brudnym miecie mogli rozpali porzdny ogieniek. Antti jednak zadzwoni mieszkiem i kaza przynie wicej wina, po czym rzek: Kady wos na naszej gowie jest policzony i aden wrbel nie spadnie na ziemi, jak si go nie zestrzeli. Tote nie warto si przejmowa dzisiaj tym, co bdzie jutro. I wnet pogry si w poufaej rozmowie z paru obwiesiami, ktrzy chciwie zagldali mu do mieszka, obejmowali go i twierdzili; e jest ich najlepszym przyjacielem na wiecie. Antti rzuci trzy wgierskie guldeny na st i kaza przynie wina dla dzielnych obrocw Wiednia. Ale na to jaki ospowaty mczyzna w zakrwawionym tureckim kaftanie obruszy si i wysypawszy ca kup zota na olizy i brudny st chrapliwie odkaszln i wykrzykn:

 Na Chrystusa i wit Dziewic! To ja stawiam, bo uciekem z tureckiej niewoli, zabiem pasz i dokonaem wielu dzielnych czynw, w ktre nikt by mi nie uwierzy, gdyby to tureckie zoto nie wiadczyo za mn. Uwaabym za obraz, gdyby kto chcia mnie uprzedzi kolejk. Na to Antti spokojnie schowa pienidze, owiadczajc, e wcale nie ma zamiaru urazi tak wielkiego bohatera. Czas mija przy winie i bylimy ju mocno podpici, gdy obwie, ktry chepi si zotem, kaza karczmarzowi zaryglowa drzwi. A potem zwrci si do nas: Czy nie jestemy wszyscy dzielnymi ludmi? Czy nie dokonalimy czynw, ktre za tysic lat chwali bdzie cae chrzecijastwo? Nie dostalimy jeszcze odu ani te nie dano nam okazji do pohulania, ale czy to miasto, ktre uratowalimy od zniszczenia, nie jest nasze? Chyba suszne jest wic, aby mieszkacy zapacili nam od? Pijacy zakrzyknli jednym gosem, e to najrozsdniejsze sowa, jakie syszeli od pocztku oblenia. Ale dodali jest nas niewielu, a wojenny profos miasta to czek okrutny, brutalny i twardy. Stryczek czeka kadego, kto domaga si sprawiedliwoci. Wtedy dziobaty zniy gos. Oczy mu pony, gdy mwi: Porozummy si z dobrymi kompanami i jutro wieczorem po nieszporach podpalmy miasto! Wtedy wszyscy pobiegn gasi poar i nikt nam nie przeszkodzi. Mniej pijanych oblecia strach, umilkli i zaczli patrze, jakby tu si wymkn z niebezpiecznej kompanii. Inni natomiast orzekli, e plan jest dobry. Dziobaty za zachca ich mwic: Jest nas wielu. Mam kompanw, ktrzy gdzie indziej mwi to samo co ja i zbieraj dzielnych do tego dziea. Wydoby jeszcze jeden mieszek zota, wysypa jego zawarto na st i doda: Pac natychmiast pi guldenw kademu, kto obieca podoy ogie w jakim znanym sobie domu. Wtedy karczmarz zostawi beczk z winem swemu losowi i wymkn si z karczmy, a paru mniej pijanych poszo w jego lady. Antti za ku memu wielkiemu zdumieniu zacz nagle gono wrzeszcze z twarz pociemnia od gniewu: To oszust i zdrajca, daje nam tureckie zoto. Zbijmy go po pysku i oddajmy profosowi! Na prno szarpaem go za rkaw i usiowaem powstrzyma. Gdy dziobaty z dobytym mieczem rzuci si na niego, Antti przewrci st, cisn pust beczuk w gow napastnikowi i wyrwawszy mu miecz z doni zacz wzywa profosa. Powstao zamieszanie, a na ulicy przed szynkiem rozlegy si werble stray i po krtkiej chwili prowadzilimy, okadajc piciami i obrzucajc przeklestwami, nieszczsnego zdrajc do ratusza, aby wiadczy przeciw niemu. l nie tylko w naszym szynku doszo do takich wydarze, lecz z wszystkich stron prowadzono ju do ratusza przy biciu bbnw osobnikw, ktrzy zbyt ostentacyjnie siali pienidze. A gdy przybylimy na plac przed ratuszem, zastalimy ju tam cay tum krzyczcych i przeklinajcych zdrajcw ludzi. I aby uratowa wasn skr, take i my z Anttim krzyczelimy na wycigi z innymi. A Antti rzek pgbkiem: Zostamy przez chwil dla pewnoci, bo nikt tu nas nie bdzie szuka. Szkoda przerwanej zabawy, ale ten dure byby i tak wpad, bo by zanadto gadatliwy. Dlaczego nie dae mu mwi? wyrzucaem mu gorzko. Wtedy moglibymy czeka z zaoonymi rkami, teraz za nie moemy traci czasu i musimy spieszy si z zakupem drzewa i smoy, gdy inaczej narazimy si na gniew wielkiego wezyra. Antti spojrza na mnie zdumiony:

 Czy zupenie oszala, Mikaelu? rzek. Ten czowiek wyjawi nie tylko cay plan, ale nawet i dzie jego wykonania. Nie mamy tu ju czego szuka i musimy myle tylko o tym, jak uratowa wasn skr. To wina wielkiego wezyra, bo trzeba pamita, e gdzie kucharzy sze, tam nie ma co je. Tymczasem na ratuszu zrobiono krtki proces ze zdrajcami i dwch cito od razu, aby zadowoli wrzeszczcy tum, innych za posano na mki. Ale tum nie uspokaja si i ludzie zaczli podejrzliwie zezowa na siebie, a kilku onierzy zawoao, e to ydzi s w spisku z sutanem, i tum ruszy do ydowskiej dzielnicy. Wysane warty nie dopuciy jednak do powaniejszych rozruchw. Ale skutkiem tego zajcia z truciem tylko odszukalimy yda Arona, a gdy w kocu na drugi dzie dotarlimy do niego, Aron, chudy mczyzna o cierpicym wygldzie, nie wzi od nas piercienia wezyra i owiadczy, e nie moe nam w niczym dopomc. Pozwoli nam jednak zosta w swoim domu do nastpnego dnia, gdy nie wiedzielimy, gdzie si mamy podzia. Pod wieczr, gdy zbliaa si chwila wyznaczona przez wezyra, Antti rzek: Chciabym przynajmniej co zdziaa, aby zasuy na piercie, ktrego nie wzi Aron. Nie mog ju duej wylegiwa si na twardej pododze w tym ndznym domu. Chodmy z powrotem do Wiednia i zbadajmy, jak wyglda sprawa z krlewskimi arsenaami i magazynami, bracie Mikaelu. Moe uda nam si zaec na chwa Allacha przynajmniej jaki may poar, cho wielki wezyr nie bdzie ju chyba mia z tego wikszej pociechy. Ale wrciwszy do miasta stwierdzilimy, e arsena, stajnie i magazyny strzeone s przez gste strae, i nie mielimy adnych moliwoci wzniecenia poaru, aby w ten sposb cho w jakim stopniu wypeni nasz obietnic. 6. Bkajc si po miecie, zaszlimy na rynek, gdzie mnstwo paczcych kobiet zebrao si przy kotach, z ktrych litociwi mnisi wydawali straw uciekinierom. W jednej z bocznych uliczek natknem si na mod dziewczyn siedzc na progu opuszczonego domu. Zakrywszy gow rbkiem spdnicy, siedziaa pogrona w niemej rozpaczy i przygnbieniu. Wzruszony jej niedol, odezwaem si do niej i daem jej jamun. Ale ona spojrzawszy na mnie odburkna szorstko, e nie jest ladacznic, ktrej aski mona kupi za pienidze. Na widok piknej twarzyczki stwierdziem wstrznity, e jest to jedna z kobiet, ktre spotkalimy w tureckiej zagrodzie dla jecw i ktre dziki Anttiemu uszy swoim przeladowcom. I ona poznaa natychmiast Anttiego i wykrzyknwszy ze zdumienia powiedziaa aman niemczyzn: Widziaam was w obozie tureckim! Jakto moliwe, e chodzicie swobodnie, cho niemiosierni Niemcy wi i wieszaj kadego, koniu udao si uciec od Turkw? Mnie zgwacili, ledwie zdyam zej z murw, minio e nawet Turcy strzegli mojej cnoty, aby dosta za mnie na bazarze wysz cen. Prosiem, aby na mio bosk zamilka i nie cigaa na nas uwagi stranikw, gdy ycie nasze jest teraz w jej rkach. Ale rwnoczenie spostrzegem, e dziewczyna jest bardzo adna i ma regularne rysy, mimo e wosy miaa mokre od deszczu, a odzie porwan i zabrudzon botem. Zapytaem j, skd pochodzi, a ona nie ukrywajc odpara, e ucieka wraz z rodzicami z Wgier, gdzie ojciec jej ma wielkie dobra nad granic Transylwanii. Turcy zapali ich w czasie ucieczki, zabili ca jej rodzin i oszczdzili tylko j jedn, uprowadzajc z ptl na szyi do niewoli. Cdy teraz w Wiedniu szukaa opieki u krlewskiego gwnodowodzcego, spotkaa si tylko z drwinami, urganiem, a ojca jej nazywano zbuntowanym Wgrem. Kada wgierska dziewka od krw mwiono ktrej udao si uciec z niewoli tureckiej, staje si po przybyciu do Wiednia crk wgierskiego magnata. Dla jej piknoci jednak kilku wielkich panw na zamku chciao si nad ni zlitowa i za dobr zapat sypia z ni, gdyby wpisaa

si na list kurtyzan i jak inne uczciwe kobiety godziwie zarabiaa na chleb. Szukaa te schronienia w klasztoize, ale odprawiono j od furty, gdy zmuszona bya przyzna si, e nie jest ju dziewic. Pdzona godem dwukrotnie prosia o wsparcie przechodzcego onierza i oba razy skoczyo si na tym, e ten, obiecawszy jej pomc, zacign j na jak boczn uliczk, szybko zgwaci i zostawi w bocie. Tote mwia: Zrobi wszystko, byle tylko mc wrci do mego kraju i odda si pod opiek Turkw i krla Zapolyi. Moe pozwoli mi zatrzyma dobra mego ojca, gdy jestem jedynym yjcym czonkiem naszej rodziny, wic pewnie zechce mnie wyda za m, za ktrego ze swoich ulubiecw. Nie wierz, aby nawet Turcy potraktowali mnie gorzej, ni to uczynili chrzecijanie. W tej chwili poczuem na doni cikie krople deszczu. Antti patrzc na ciemne chmury rzek: Bdzie deszcz i to ulewny, jeli mnie wszystkie znaki nie myl. Tote szukajmy jakiego schronienia pod dachem. Tam bdziemy mogli pomwi obszerniej o twych, troskach, pikna panienko, bo twoja modo i trudne pooenie sprawiaj, e serce mi si kraje. Biedna dziewczyna przeegnaa si i zarzeka, e nigdy ju nie pjdzie z nieznajomymi w boczne uliczki. Woli raczej umrze z zimna i z godu tu, gdzie siedzi. Ale deszcz pada coraz gstszy i wta dziewuszka po duszym wahaniu posza w kocu z nami, bo ju nas przecie znaa i ywia do nas zaufanie. Ze spuszczonymi skromnie oczyma powiedziaa nam, e ma na imi Ewa, podaa te imi swego ojca, jakie pogaskie wgierskie imi, ktrego nikt nie potrafi wy?, mwi. Tote prosiem j, aby mi je napisaa, ale jako crka szlachetnego wgierskiego magnata nie umiaa naturalnie pisa. Stukalimy do bram kilku domw, ale mieszkacy nie chcieli nas wpuci, w kocu jednak napotkany przekupie, u ktrego kupilimy za bezwstydn cen chleb, ser i miso, wskaza nam jaki szanowny zam-tuz twierdzc, e to jedyne miejsce, gdzie moemy spdzi noc nie niepokojeni przez pachokw profosa, gdy gospodyni opaca adn sumk za to, aby mc w spokoju uprawia swj proceder. Poszlimy za jego dobr rad, a gospodyni zamtuza przyja nas serdecznie, gdy tylko zmiarkowaa, e mamy sporo pienidzy. Nie prbowaa nawet narzuca nam swoich dziewczyn, gdy sdzc z odgosw, nie cierpiay one na brak pracy. Widzc w naszym towarzystwie dziewczyn, przywitaa nas jako rozsdnych ludzi, ktrzy w tych cikich czasach przyszli do jej domu jeli mona to tak okreli z wasnym workiem ywnoci. Oddaa nam czyst izdebk na poddaszu i zapewnia, e nikt nam nie zakci spokoju do rana. Rozpalia nawet ogie na kominku, abymy mogli wysuszy przemoczona odzie. Aby wic zaspokoi jej uzasadnion nadziej i mie pewno, e z chciwoci nas nie wyda, kupilimy u niej jeszcze dzban wina za lichwiarsk cen. Najedlimy si wic, napili i ogrzali. A gdy Antti i ja rozebralimy si, aby wysuszy mokre szaty przy kominku, rwnie i nasza towarzyszka omielia si zdj szatki, zostajc tylko w jednej ze swoich wielu spdnic. I mimo e odzie jej bya podarta i poszarpana, widziaem, i sporzdzona jest z drogiego i mocnego materiau, skutkiem czego opowiadanie jej wydao mi si jeszcze bardziej wiarygodne. Poyczyem jej grzebie, aby moga rozczesa wosy. A gdy wino zabarwio jej policzki, spostrzegem, e jest to niezwykle mia, jasnooka i smaga dziewczyna. Take Antti najadszy si do syta zacz rzuca na ni dugie spojrzenia przy wtrze deszczu, ktry dudni o dach nad naszymi gowami. W kocu nie wytrzyma i rzek: Cho nosisz imi naszej pramatki Ewy, to jednak lepiej bdzie, eby woya na siebie suknie, ktre chyba ju zdyy wyschn. Ju w Pimie stoi bowiem, e nie naley wodzi nikogo na pokuszenie, i nie chc, aby myli moje na widok twych biaych ramion zbdziy na manowce. Niemniej gapi si na ni jeszcze chciwiej ni przedtem, ona za skromnie spuciwszy oczy amaa chleb na mae kawaeczki, ktre umoczywszy w winie kada do ust. Antti wybausza oczy coraz bardziej, krci si na stoku, stka i dysza. Due krople potu wyst-

piy mu na czoo, mimo e w izbie nie byo wcale zbyt gorco. Nigdy dotychczas nie widziaem, by tak by niecierpliwy w obecnoci kobiety, a e wedug mego zdania do si ju najad i odpocz, powiedziaem: Zdaje mi si, e sysz dzwony na nieszpory. To ostatnia moliwo spenienia naszych dobrych zamiarw. Ale w tej chwili rozleg si huk pioruna, skony niebieskie otworzyy si na nowo i grad wielkoci kurzego jaja zabbni na ulicach i dachach Wiednia. Suchalimy przez chwil szumu deszczu i dudnienia gradu, po czym Antti rzek z westchnieniem: Allach nie chce tego. Ten potop zgasiby w oka mgnieniu najwikszy nawet poar i gdybymy to z gry wiedzieli, moglimy wcale nie przychodzi do tego przekltego miasta. Deszcz nie ustawa i po chwili nie wiem z jakiej przyczyny obecno Anttiego zacza mnie w najwyszym stopniu drani. Rzekem wic: A gdyby tak stan pod drzwiami i pilnowa, aby nam nikt nie przeszkadza. Ta pikna i skromna dziewczyna chce pewnie pomwi ze mn w cztery oczy, w jaki sposb mona by jej pomc w trudnym pooeniu. Nie myl, bym mia jakie ze zamiary. Ale dziewczyna widocznie le mnie zrozumiaa, gdy uczepia si oburcz ramienia Anttiego i przeraona krzykna: Nie zostawiaj mnie sam na sam z twoim bratem, drogi panie Antti. gdy patrzy on na mnie okiem wilka, a ja nie ufam ju adnemu mczynie. Antti poczerwienia, zacisn pieci i rzek: Zabraniam ci, Mikaelu, patrze na t przyzwoit dziewczyn w brzydkich zamiarach. Ostronie unis j z ziemi i posadzi sobie na kolanach, delikatnie pogadzi palcem po brodzie i doda: Nie obawiaj si, szlachetna panno Ewo, lecz ufaj mi, a jeli Allach pozwoli, doprowadz ci szczliwie do ojczyzny. Mwic szczerze, obaj z bratem jestemy na subie u Turkw i sami te staramy si wydosta z tego niedobrego miasta. Dziewczyna wcale si nie opieraa, lecz patrzc mu prosto w okrge szare oczy powiedziaa: Nawet gdybycie byli diabami czy czarownikami, chtniej bym posza z wami, ni zostaa tutaj. Turcy traktowali mnie miosierniej ni chrzecijanie i wcale si teraz nie dziwi, e wielu dzielnych rnw z powodu doznanych krzywd wzio turban i woli suy sutanowi ni temu przekltemu Ferdynandowi. Od pierwszej chwili w obozie jecw podziwiaam was, panie, za si i rycersko, i wielkie serce. Musicie by szlachetnego niemieckiego rodu, panie, gdy tak dobrze mwicie t nienawistn dla mnie mow. Krople potu znowu wystpiy Anttiemu na czoo. Unikajc wzroku dziewczyny wyjka: Prawd mwic, nauczyem si tego jzyka przy obozowych biwakach i tylko z grzecznoci moecie nazwa mj onierski argon dobr niemczyzn. Urodziem si w dzikiej guszy, w kraju niedwiedzi i wilkw, i aden ksi nie wpad jeszcze na pomys, aby pasowa mnie na rycerza. W armii sutaskiej dosuyem si jednak czaplego pira na mojej czapce puszkarza i sdz, e odpowiada to w peni zotym ostrogom. Panna Ewa wielce si ucieszya na te sowa, przechylia ciemn gwk ufnie na rami Anttiego, popatrzya na mnie jak na dokuczliwego owada i rzeka: Pan Mikael, jako czowiek dobrze wychowany, widzi z pewnoci, e mamy z panem Anttim do pomwienia o sprawach prywatnych. Tote mam nadziej, e zechce nas zostawi samych i pilnowa, aby nikt nam nie przeszkadza. Ale Antti zatrzyma mnie, ostronie zdj dziewczyn z kolan i zoy delikatnie na brzegu oa, po czym sta chwil nad ni, patrzc na jej nagie ramiona i dugie wosy, westchn ciko i rzek:

 Ach, jak gorca jeste w moich ramionach, panno Ewo! Twoje policzki s gadkie i pokryte meszkiem jak brzoskwinie i jeste pikniejsza dla mnie od ksiyca. A ona opucia oczy i zaprzeczya: O nie, wcale nie jestem adna! Jestem tylko bezdomn sierot i nawet na dworze krla Zapolyi nie mam adnego opiekuna, ktry by mi dopomg odzyska dobra mego ojca. Antti zadra jak padajcy pie, spojrza na mnie przeraonym wzrokiem i wyszepta ze zgroz: Na Allacha, pewnie mi to przeznaczone w gwiazdach. Lej mi zimn wod na eb, bracie Mikaelu! Upu mi krwi, zdziel mnie pak w gow albo w jakikolwiek inny sposb doprowad mnie do rozumu, gdy doprawdy nie jestem ju w peni przytomny, odkd wziem t .dziewczyn w ramiona. Wpatrzy si szeroko rozwartymi oczyma w dziewczyn i zaciskajc rce tak, e stawy trzeszczay, zapyta: Jak wielkie s te dobra i ile masz tam koni, ile krw, czy zabudowania s w porzdku i nie wymagaj naprawy? I jaka jest tam gleba, wilgotna czy sucha, gliniasta czy piaszczysta? Przeraony obrotem, jaki przybieray sprawy, ostrzegem Anttiego, aby nie pi wicej wina, ktre zawsze byo dla niego przeklestwem. Potem wstaem, aby wyj,.zaklinajc go w naszym wasnym jzyku, aby robi z dziewczyn, co chce, ale nie plt tyle gupstw na wasn szkod. On jednak baga mnie, ebym pozosta i wstawi si za nim u dziewczyny. Panna Ewa przygldaa nam si bardzo zdziwiona, a potem pokornie odpara na pytania Anttiego: Ojciec mao mwi mi o swoich interesach. Ale dobra nasze s bardzo due i pozwalaj na dostatnie ycie szlacheckiej rodzinie. Mamy rozmaite gleby, sporo lasu i duo dzikiej zwierzyny. Caej doby trzeba, aby przejecha przez nasze dziedziny od koca do koca, i zdaje mi si te, e mamy sto tysicy owiec, tysic koni, a take troch byda. W kadym razie dzierawca mego ojca dawa mu zawsze chtnie pienidze na kade yczenie. Antti westchn, odchrzkn i rzek bagalnie: Mikaelu, moe jestem optany przez diaba lub bardziej pijany ni kiedykolwiek w yciu. Ale naprawd zakochaem si w tej dziewczynie i chc j polubi, abym mg pilnowa jej spraw i odzyska dla niej rodzinne dobra. Przemw wic za mn, bo umiesz dobiera sw lepiej ni ja. Jeli odmwisz, bd musia sam to zrobi, ale jeli mi si nie uda i dostan kosza, poami ci wszystkie koci. Nie pozostao mi nic innego, jak starannie dobierajc sw powiedzie: Mj brat straci moe rozum, ale w kadym razie chce ciebie legalnie polubi. W darze lubnym obiecuje ci wstawi si u krla Zapolyi, aby odzyskaa dobra twego ojca. Ma wielkie moliwoci tego dokaza, gdy jest w askach u wielkiego wezyra, a doradca krla Zapolyi, pan Gritti, jest jego najlepszym przyjacielem. Panna Ewa wpatrywaa si w nas z otwartymi ustami, bez sowa, potem zalaa si rumiecem, zacza dre na caym ciele, zaamywa rce, ka i bekota, e wszystko to spado na ni zbyt gwatownie, a wreszcie rzucia si na podog przed Anttim, obja go za kolana i bez wszelkich kobiecych wybiegw wyszlochaa: Z caego serca pragn ci by wiern on, szlachetny panie Antti, i nigdy nie mogam marzy o niczym lepszym, bo jestem tylko biedn sierot, pozbawion majtku i cnoty. Jeli chcesz mnie za on, bd dzieli z tob wszystko w szczciu i w nieszczciu i za wsze ci bd posuszna. O jedno tylko prosz, pozwl mi zatrzyma moj wiar chrzecijask i niech jaki zacny ksidz poczy nas sakramentem maestwa. Oblany kroplistym potem Antti pieci agodnie jej ramiona. Nastpnie zwrci si do mnie i szepn gwatownie: Mikaelu, bracie mj, wywiadcz mi jeszcze t przysug i sprowad szybko ksidza, nim dziewczyna si rozmyli. Jeli nie przyprowadzisz go tu w cigu godziny, wezm dziewczyn pod pach i uciekn z ni z Wiednia, zostawiajc ci tu wasnemu losowi.

Tak by zdesperowany, e gotw by istotnie speni swoj grob. Poszedem wic naradzi si z nasz gospodyni. Powiedziaa mi, e zna godnego zaufania ksidza, ktry gotw jest o kadej porze dnia i nocy wykona duchowne usugi, nie stawiajc niepotrzebnych pyta, byleby mu dobrze zapacono. Nie po raz pierwszy ju wzywano go do tego domu w nocy, gdy nie dawniej jak w ubiegym tygodniu musia dwukrotnie udzieli ostatniego namaszczenia. Daem jej wic sztuk zota, aby posaa po ksidza, nie mwic nic, e tym razem chodzi o sakrament lubu. Po czym wrciem do izdebki na poddasze i do ciepego kominka, aby upewni si, e Antti nie wykona swej groby i nie zostawi mnie samego w Wiedniu. Gdy wszedem do izdebki, Antti szybko usun rk z szyi dziewczyny i spojrza na mnie gniewnie, ale zaraz si uspokoi i odzyskawszy dobry humor rzek: Wybacz mi moje ostre sowa, Mikaelu. To najpikniejsza chwila w moim yciu i nigdy nie marzyem, e taka liczna i szlachetna dziewczyna moe mnie polubi. Serce miknie mi, gdy na ni spojrz. W tej chwili usyszelimy za drzwiami dzwonek ksidza, a gdy je otwarem, aby go wpuci, stwierdziem ze zdumieniem, e znam to sine, nabrzmiae oblicze i pokryty czerwonymi ykami nos. Przede mn, odziany w sutann, z tonsur na gowie i rzadk, le pielgnowan brdk, sta czowiek, ktry w moich latach studiw w Paryu da mi pierwsz drogo okupion lekcj faszu i zdrady. W imi Miosiernego! wykrzyknem. Na wszystkich witych, czcigodny ojcze! Przecie to Julien d'Avril, paryski oszust, ktry si urwa z szubienicy! Gdzie ukrade t sutann? I jak to si stao, e ju od dawna nie dyndasz na szubienicy? Jaka sprawiedliwo powinna przecie by na wiecie! By to istotnie Julien d'Avril, cho mocno postarzay i przepity jeszcze bardziej ni dawniej. Zrazu poblad i zrobi si szary jak popi poznawszy nas. Szczwany lis, odzyska jednak szybko panowanie nad sob, wzi mnie w ramiona i dyszc mi w twarz cuchncymi oparami wina roni zy i mwi: Ach, mj drogi chopcze, Mikaelu z Finlandii! Jake si ciesz ze znw widz twoj zacn i uczciw twarz. Bogosawiona niech bdzie godzina, ktra nas znowu poczya. Jak si masz i w jakim celu potrzebujesz usug Kocioa tak nagle, e w nocy wycigne z oza mnie, starego czowieka? "' Na tym nieoczekiwanym spotkaniu zakocz najlepiej opowiadanie o oolzemu Wiednia i naszych z Anttim przygodach w czasie tego obizenia i zaczn now ksig, aby opowiedzie o dalszych naszych losach.

Ksiga 6 wiato Islamu wraca do domu

1. Take Antti bardzo by wstrznity, poznawszy Juliena d'Avril, szybko jednak opanowa si i okazawszy szacunek naleny duchownej sukience, rzek: To, co byo, jest zapomniane i nie ywi do ciebie adnej urazy, panie Julien, cho by czas, kiedy chtnie bym ywcem ci obdar ze skry i skr twoj powiesi do suszenia na gazi. Nikt jednak nie jest bez winy, tote nie ja rzuc w ciebie pierwszy kamieniem. Powiedz mi tylko, czy naprawd jeste wywicony przez Koci i masz prawo udzielania sakramentw? Julien spojrza na niego z wyrzutem i odrzek:

 Jak moge, synu, myle inaczej? Zapomnij o moich grzechach i nazywaj mnie po prostu ojcem Julienem, gdy wszyscy w Wiedniu znaj mnie pod tym imieniem jako. pobonego kapelana. Na to Antti spiesznie powiedzia: Wielebny ojcze Julienie! Wydobd szybko sakrament maestwa i odmw niezbdn formu nade mn i t wgiersk sierot, ktra sama wymieni swoje imi, gdy ja nie potrafi go wymwi. Ojciec Julien wcale si nie zdziwi. Zerkn tylko nieznacznie na nagie ramiona oblubienicy i widocznie le zrozumia, o co chodzi, gdy rzek: Twoje intencje s pikne i szlachetne, ale co powie na to gospodyni tego zamtuza? Czy zapaci jej za dziewczyn? Gospodyni ponosi przecie kopoty i liczne wydatki zwizane ze swoj profesj i bynajmniej nie zamierzam szkodzi jej interesom, gdy jestemy dla siebie nawzajem dobrymi klientami. Antti nie poj zrazu, co mia na myli ojciec Julien, ale gdy mu wreszcie zawitao w gowie, wpad w furi, doby miecza i byby zaku nieboraka, gdybym ich nie rozdzieli i czynic naszemu gociowi gorzkie wymwki z powodu jego podejrze co do konduity J panny modej, nie wyjani, e jest to wgierska dziewczyna szlachetnego rodu, dziedziczka wielkich dbr i e lub musi odby si. cicho. A za udzielenie go ojciec Julien otrzyma trzy dukaty i dukata dodatkowo na jamun dla biednych. Ale ojciec Julien tylko w poowie uwierzy moim wyjanieniom i zezujc na nas przymruonymi oczyma rzek: Ta caa sprawa wyglda mi troch podejrzanie. Nie wzywalibycie mnie w nocy do tego zamtuza, gdybycie nie mieli czego do ukrycia. Tote pod adnym pozorem nie udziel lubu, nie chc bowiem ryzykowa wasnej skry. A w kadym razie nie uczyni tego za marne cztery dukaty. Antti w swym odurzeniu nawet si nie targowa i zaofiarowa bezczelnemu otrowi dwadziecia wgierskich dukatw. Krlewska zapata zwikszya jeszcze podejrzliwo ojca Juliena. Otworzy jednak modlitewnik, odczyta potrzebne bogosawiestwa i poczy ich wzem maeskim bez dalszych uwag. I nawet w jego bezbonych ustach prastare aciskie sowa dwiczay solennie i uroczycie. Na koniec poprosi Anttiego o piercie, aby woy go na palec oblubienicy i w ten sposb ogosi ich mem i on. Nie majc innego wyjcia, Antti zada ode mnie cennego piercienia z diamentem wielkiego wezyra Ibrahima, co wiadczyo, jak bardzo by zamroczony. A gdy si wzbraniaem, nie chcc wyrzuci w boto piercienia wartoci dwch tysicy dukatw, si wyuska mi go z mieszka i wrczy ojcu Julienowi, ten za wsun go na palec dziewczynie. W ten sposb piercie na zawsze wymkn nam si z rk. Na widok cennego klejnotu ojciec Julien zacz nas obrzuca ukradkowymi spojrzeniami, jakby zastanawiajc si, kim waciwie jestemy. Szybko dokoczy ceremonii, pobogosawi mod par, wetkn dukaty do wytuszczonego woreczka i zbiera si do odejcia, mwic: Zascho mi w gardle i chtnie wypij pucharek za wasze powodzenie, jeli chcecie. Ale potem musz i i mam nadziej, e adne z was nie bdzie aowa swego pochopnego postpku. Z pewnoci zostaniecie tu na noc, aby dopeni pierwszych obowizkw maeskich. W takim razie powrc tu jeszcze, aby udzieli wam bogosawiestwa. Struchlaem, e wpadlimy niechccy w puapk, ale Antti zapa ojca Juliena za ucho i wlewajc mu przemoc wino do garda mwi: Pij, drogi ojczulku Julienie, pij tak, aby raz poczu, e rzeczywicie pie. Dzi nie dbam, ile to bdzie kosztowa. W razie potrzeby Mikael przyniesie nam jeszcze jeden dzban. Ojciec Julien, siny na twarzy, opiera si, parska winem i jkajc si protestowa. Ale Antti wtyka mu spuchnity nos do dzbana, zmusza do picia i woa na mnie, abym przynis

wicej wina. Wtedy pani Ewa sypic z oczu iskry zastpia mi drog, odepchna od drzwi i z gniewem zwrcia si do Anttiego: Chod no zaraz do oa ze mn, drogi panie, bo ci rozbij dzban na gowie. Doprawdy nie sdziam, e dostan na ma takiego pijaka, cho w obozie jecw widziaam, jak chciwie opiesz wgrzyna. Antti uspokaja j agodnie mwic: Moje drogie dziecko, moje rebitko, moja brzoskwinio! Na wszystko przyjdzie czas. Najpierw musimy uratowa ycie, bo nie byoby to wcale przyjemne zbudzi si w lubnym ou tylko po to, aby zadynda na szubienicy. Ojciec Julien z zachwytem sprzedaby nas za par szelgw, nie mwic ju o tym, jak chtnie skradby ci twj piercie lubny. Tote nie mamy innej rady, jak zabra go z nami do Turkw. A najmiosierniejszym sposobem, aby zmusi go do trzymania jzyka za zbami, jest spi go do nieprzytomnoci, bo wtedy unie jak koda, co wiem z dowiadczenia z czasw, gdy zanosiem go do oa w gospodach, gdzie tgo popija. To mwic, zapa ojca Juliena za kark i znowu wetkn mu twarz w wino, tak e ten musia pi chcia czy nie chcia. A gdy tylko Antti na chwil folgowa uchwytu, pobony ojciec zaczyna natychmiast krzycze o zdradzie, przeklina nas jako zaprzacw, klnc si, e ju ongi w Paryu wyczuwa wok nas swd kacerskiej siarki. Antti za uspokaja go mwic: Chc tylko twego dobra, ojcze Julienie, ale naturalnie jak sobie yczysz, mog zamiast tego podern ci gardo. Nie ku mnie zanadto, bo jeszcze nie zapomniaem, jak haniebnie opucie nas w gospodzie pod Paryem, zostawiajc tylko krtki licik na pamitk naszych trudw i wysikw. Wyj n, splun w gar i zacz ostrzy go na doni. Na ten widok ojciec Julien zamilk i poszarza na twarzy. ajdak zazna w yciu wszystkich odmian fortuny i szybko zrozumia, e najm-drzej bdzie podda si nieuniknionemu losowi. Sabym gosem poprosi o wicej wina, a gdy je przyniosem, nie trwao dugo, jak zacz gosi kacerskie nauki i zapewnia nas, e zawsze uwaa Mahometa za wybitnego Proroka. Mwi dalej, e Koci zajmuje bardzo krtkowzroczne stanowisko wobec wieloestwa, gdy przecie ju sami patriarchowie wiecili pod tym wzgldem dobrym przykadem. Narzeka te na surowo wojennego profosa Wiednia, ktry auje biednemu kapelanowi jego marnych zarobkw. A gdy dosta czkawki i niemal zwali si pod st, Antti kaza nam natychmiast opuci izb. Po wielu daremnych protestach zszedem wic na d, potykajc si na wskich schodach i wlokc z sob ojca Juliena, a nasza zacna gospodyni pomoga mi zanie go do innej izby, gdzie natychmiast zapad w gboki sen. Ja za zmuszony byem pooy si obok chrapicego kapelana w tym samym ou i dla wszelkiej pewnoci przed uniciem przywizaem jego lew nog do mojej prawej. Potem z czystym sumieniem usnem i ja. 2. Z powodu wina spaem twardo i zbudziem si dopiero, gdy ojciec Julien zacz mnie gwatownie szarpa i szczypa w nog. Siedzia koo mnie w ou, odmawia porann modlitw i przeraony powiedzia do mnie szeptem: Nie ruszaj si, bo wpadlimy w apy rabusiw. Zwizali mi nogi tak, e nie mog wsta z oa, aby zaatwi naturaln potrzeb. Jedna noga mi tak zmartwiaa, e straciem w niej zupenie czucie, cho robi, co mog, aby j oywi masaem. By tak przygnbiony, e mi si go zrobio al i odwizaem go od siebie. A gdy odzyska rwnowag ducha, przypomnia sobie wszystko i ledwie udao mi si zapa go za koszul, gdy usiowa wymkn si cichaczem. Ostrzegem go wic, e jestem od niego modszy i zwin-niejszy i atwo mgbym go zabi, gdyby chcia nas zdradzi. Wtedy westchn z rezygnacj, pogodzi si z losem i zapyta, czy nie moglibymy si napi grzanego wina na rozgrzewk.

I ja nie miaem nic przeciw kubkowi grzanego wina na niadanie. Pokrzepiwszy si przypomniaem sobie o Anttim i jego onie, wziem wic i dla nich wina i sucharkw i w towarzystwie naszego kapelana poszedem do izby na poddaszu. Antti spa jeszcze. Chrapic dononie lea na wznak, a moda ona w gbokim nie tulia twarz do jego wochatej piersi, obejmujc go mikko ramionami za szyj. Szybko przykryem jej nago, aby oszczdzi uczu ojca Juliena. Gdy Antti poczu wo grzanego wina, ockn si jak za dotkniciem rdki czarodziejskiej, ale ledwie otworzy oczy, gwatownie odtrci od siebie nag dziewczyn i podcignwszy derk pod szyj, zapyta z wybauszonymi oczyma: Na Allacha, co si stao? Gdzie jestem i co si ze mn dzieje? Co to za dziewczyna ley koo mnie w ou? Zabierzcie j. Prbowaem przemwi mu do rozumu, tumaczc, e nie powinien w taki brutalny sposb wypdza z oa dopiero co polubionej prawowitej ony. Dopiero jednak, gdy pokrzepi si paru ykami wina, zacza mu wraca pami i wielce zakopotany usiad, nie wiedzc, czy si cieszy, czy smuci z powodu swego nagego maestwa. Ale kubek gorcego wina jest najlepszym lekarstwem na przygnbienie. Szybko zapomnielimy o troskach i po chwili wszyscy trzej, jakby na dany znak, zaintonowalimy francusk piosenk, aby moliwie jak najadniej zbudzi mod oblubienic z gbokiego snu. Ona jednak mimo haasu ani drgna i wydawao si, e prawie nie oddycha. Leaa bez ruchu z lekko rozchylonymi ustami, a jej biaa cera wydawaa si jeszcze bielsza na tle rozrzuconych na poduszce kruczych wosw i dugich rzs osaniajcych ciemne krgi pod oczyma. Antti wpatrywa si w ni przestraszony i trca j lekko palcem wskazujcym, ale ona spaa dalej, pogrona w gbokim nie. Wtedy zy stany mu w oczach, kaza nam ucichn i kiwajc gow rzek: Dajmy spa biednemu dziecku. To delikatne rebi i z pewnoci bardzo jest zmczona, cho staraem si jak najostroniej bra j w ramiona. Wiem ju, e to maestwo jest jednym z tych nader szczliwych zrzdze boskich, w ktrych porednicz anioowie. Ale staem si rwnoczenie take wacicielem wspaniaych dbr i bd naturalnie strzeg moich susznych praw i pazurami broni interesw mojej ony. Tote najlepiej, abymy popieszyli na Wgry, by zdy na spisanie inwentarza. Zastanwmy si wic, jak najatwiej uciec z Wiednia. Ojcu Julienowi zawieciy si oczy i szybko wtrci: . Co mi dacie, prcz wolnoci, jeli pomog wam wydosta si z miasta bez przeszkd? O nie, nie, drogi ojcze Julienie rzek Antti odegnujc si szerokim gestem. Dlaczego mielibymy si rozstawa teraz, gdy si znowu odnalelimy? Jeli nas std wyprowadzisz, zastanowimy si potem nad godziw nagrod dla ciebie! Mnie za dziki winu przyszed do gowy pewien pomys co do osoby ojca Juliena i szybko dodaem: Bd rozsdny, zacny ojcze Julienie, a obiecuj ci, e nie poa^ ujesz. Moe nawet wrcisz do chrzecijastwa do cakiem innych zada ni dotychczas. Ufaj mi tylko. Ale czas nagli, wic nie targujmy si i powiedz, czy rzeczywicie moesz nas wyprowadzi z tego przekltego miasta. Po dugich targach doszlimy w kocu do porozumienia i przekli naj jego chciwo przyrzeklimy mu zapaci sto dukatw. Wtedy on rzek: Nie zamierzam i pieszo, bo zaraz si zadysz. Aby urzeczywistni moje plany, musicie postara si o dobre wierzchowce i bogat odzie dla mnie i dla siebie. Odmwi jakichkolwiek wyjanie, a poniewa bylimy zmuszeni mu ufa, nie mielimy innego wyboru, jak posa chopca do Arona. Zacny yd nie zawid i dziki niemu ju koo poudnia cztery do dobre konie porzdnie osiodane, stay przy drzwiach naszego domu, Antti za i ja przebieralimy si w wykadane srebrem, cho nieco okrwawione pancerze. Dla

modej oblubienicy Aron przysa sukni z jedwabiu i aksamitu oraz welon do osonicia twarzy. Przyszed te rachunek, w ktrym kada pozycja bya osobno wyszczeglniona, a suma kocowa, wynoszca 1998 dukatw, zapara nam dech w piersiach. Aron pisa jednak, e gdybymy nie mieli pienidzy przy sobie, gotw jest przyj jako pork piercie wielkiego wezyra wart dwa tysice, z tym, e dwa dukaty stanowi bd wynagrodzenie dla pp-saca. Widzc, e Antti zaczyna ju zezowa na piercie lubny swej ony, owiadczyem stanowczo, i nigdy si nie zdobd, aby go jej odebra. I wziwszy od posaca dwa dukaty, wystawiem mu w zamian rachunek na dwa tysice dukatw, patny przez sutaskiego skarbnika. Nie sdziem, by miao to nam kiedy przysporzy kopotu, ale okazao si pniej, e rachunek ten dotar do Budy na dugo przed nami, powikszony o liczne koszty i procenty do sumy 2340 dukatw. Wielki wezyr akceptowa go jednak mimo to. Szelest jedwabnej szaty zbudzi pani Ew, a gdy zacza przeciera ze snu ocienione dugimi rzsami oczy, Antti opamita si, e ona jego wci jeszcze jest nagusieka jak nowo narodzone dzieci i wygna nas z izby, aby moga woy na siebie now sukni. Po licznych zmianach i poprawkach, ktrych z wielkim nakadem wysikw i bieganiem trzeba byo dokona na stanowcze danie pani Ewy, wsiedlimy wreszcie na konie i opucilimy miy zamtuz, szczodrze wynagrodziwszy jego zacn wacicielk za wszystkie trudy i kopoty. Ku memu zdumieniu ojciec Julien poprowadzi nas prosto do Bramy Solnej, gdzie ju z daleka wida byo sznury ludzi opuszczajcych miasto. Za pno byo si cofa, ale stra na widok naszych srebrnych pancerzy odsuna motoch na boki, aby otworzy nam drog, i powitaa rubasznymi dowcipami ojca Juliena, ktry rozdzie la na prawo i lewo bogosawiestwa, zaprawiajc je, jak na polowego kapelana przystao, pieprznymi przeklestwami. Na pytanie, dokd si udajemy, odpowiedzia dowdcy stray, e towarzyszy szlachetnej damie von Wolfebland zu Fichtenbau do jej dbr, po czym bez adnych trudnoci wyjechalimy przez sklepion bram, zostawiajc Wiede za nami. Odetchnwszy z ogromn ulg, zapytaem ojca Juliena, skd na Boga wiedzia, e mona opuci miasto tak atwo. A on liczc skrztnie dwadziecia pi dukatw, ktre dalimy mu jako zadatek, odpar, e ju poprzedniego dnia mnstwo ludzi wypuszczono z miasta, gdy uchodcy s tylko plag dla miejscowej ludnoci. Krtko mwic owiadczy chyba nikt nie przypuszcza, e naraaby si i zgodzi na nasz propozycj, gdyby grozio mu najmniejsze niebezpieczestwo. Jechalimy po rozmokych drogach, mijajc szcztki obozu muzumaskiego, otaczajcego Wiede wielkim ukiem a do zboczy odlegych wzgrz. Po niejakim czasie wyprzedzia nas gromada zbrojnych jedcw, ktrzy pucili si w pocig za Turkami. Pozdrowili nas przyjanie yczliwymi okrzykami, ostrzegajc, abymy si mieli na bacznoci przed tylnymi straami tureckimi, ktre wci jeszcze mogy przebywa w tych okolicach. Pod wieczr poprzez dziury w chmurach pokazao si niebo. Zrobio si chodniej i wiedzielimy, e lada chwiia naley spodziewa si niegu. W nocy rozptaa si zawierucha i istotnie spad nieg, witany przeze mnie i Anttiego z radoci jako wspomnienie odlegej ojczyzny. Ale nieg szybko stopnia i drogi stay si jeszcze gorsze ni poprzednio. Nigdy nie potrzebowalimy si obawia, e zbdzimy, gdy drog wskazyway nam w dzie supy dymu, w nocy za uny poarw na horyzoncie, na szlaku cofajcej si armii sutaskiej. W opuszczonych wioskach spotykalimy nagie trupy ograbionych i. umczonych lub wbitych na pal ludzi, wszystkie domy w dalekim promieniu byy spalone, a ich mieszkacy wybici, jak rwnie cae bydo i nawet psy, a najbardziej zapalczywi muzumanie nie cofali si przed cinaniem drzewek owocowych i wysadzaniem w powietrze kocikw. Te upiorne sceny przepeniay mnie wstrtem i serce moje tsknio do bogich dni pokoju. Siady wojny i spustoszenia staway si z dnia na dzie wiesze, a wreszcie jednego dnia

otoczya nas grupa su-taskich ucznikw zajtych zatruwaniem studzien za cofajc si armi. I tylko cudem uniknlimy mierci pokazujc listy wierzy-telne i piercie wielkiego wezyra i bronic si caym zapasem tu reckich sw, jakim rozporzdzalimy, jako te groc gniewem wezyra, gdyby nam spad wos z gowy. Mimo to oraz pmimo bogatych darw, jakie obiecywaem ucznikom, pozbawili nas koni i popdzili do Budy grotami dzid, z ptlami na szyjach. 3. Seraskiera spotkalimy dopiero w Budzie i tam te zauwayem, e nastrj w armii nie by najlepszy mimo chepliwych i zwyciskich biuletynw suitaskich. Wielki wezyr kaza wystawi na widok publiczny koron witego Stefana i stojc przed jego namiotem, jak ebracy czekajcy na dopuszczenie, widzielimy, jak wysoko postawieni baszowie wychodzc od seraskiera wzruszali ramionami i szyderczo umiechali si do siebie. Zrozumielimy wtedy, e nic nie zyskamy zwlekajc, gdy troskom wielkiego wezyra nie bdzie szybko koca, tote zgosilimy si zaraz u niego, a on zgodnie ze swoim zwyczajem przyj nas w nocy. Gdy weszlimy do namiotu, obraca w doniach koron witego Stefana, obok niego za siedzia jak kruk przynoszcy nieszczcie pan Gritti. Skonilimy si gboko i ucaowalimy ziemi przed stopami seraskiera, ale przyjcie, jakie nas spotkao, nie byo zbyt askawe. Psy i dzieci szatana! wybuchn gwatownie wielki wezyr z twarz zarowion od wina. Nie posaem was do Wiednia, abycie si wylegiwali w zamtuzie! Gdzie s wasze turbany? I co zrobilicie z moim drogocennym piercieniem? Czy po to go wam daem, abycie zacigali dugi u ladacznic i ebym musia pniej godzinami spiera si z defterdarem o wasze skrypty dune? Na to Antti odrzek agodnie: Nie potpiaj nas nie wysuchawszy. Twj piercie nie zgin. Daem go mojej onie i zapac za niego, gdy tylko bd mg. Seraskier odwrci si do pana Gritti i wykrzykn: C zrobi z tymi wciekymi psami!? Nie wstydz si nawet przyzna do swoich czynw! A do nas krzykn: Jako mni ludzie powinnicie byli przynajmniej wznieci poar w Wiedniu. Wy za roztrwonilicie w burdelu dwa tysice dukatw, a gdy pienidze si skoczyy, wracacie do mnie baga o przebaczenie. Na to Antti poczerwienia z oburzenia i rzek gwatownie: Niech ci Allach wybaczy, e znieksztacasz prawd! Mwiem ci; e wstpiem w zwizki maeskie z chrzecijank, nie ma tu wic mowy o jakim zym prowadzeniu si. Jeli za chodzi o Mikaela, zanadto boi si francuskiej choroby, by myle o rozpucie. Jako wielki wdz powiniene te wiedzie, e trzeba co najmniej roty onierzy, aby wyda dwa tysice dukatw w zamtuzie, nie przeceniaj wic moich si i moliwoci, bo i tak s due. Tylko dziki naszej odwadze i energii udao nam si uj okropnej mierci i w ten sposb uratowa dla ciebie dwch wiernych i niezastpionych sug. Wstyd si wic twoich haniebnych zarzutw i pro nas zaraz o wybaczenie, zanim wpadn w furi! Tak si zaperzy, e rozbawio to seraskiera. Wybuchn grzmicym miechem i ocierajc zy z oczu, rzek uspokajajco: Chciaem was tylko wystawi na prb, bo wiem dobrze, e zrobilicie, co w waszej mocy. Ale nawet najdzielniejszy nie potrafi czasem zmieni niepowodzenia w powodzenie. al mi tylko piercienia, gdy kamie by naprawd czysty i cenny. Tote chciabym zobaczy twoj on, aby si przekona, czy istotnie warta jest tak drogocennego diamentu. A moe jako dobry muzumanin musisz ukrywa przede mn jej oblicze? Antti odpar z zadowoleniem, e jego chrzecijaska ona nie ukrywa wstydliwie twarzy, a gdy wezwano pani Ew do namiotu, wsun si za ni take ojciec Julien. Na jego widok

seraskier instynktownie wystawi palce jak rogi, aby zaegna uroki, i wykrzykn: - Jak moglicie dopuci, eby chrzecijaski ksidz splugawi mj namiot? , Na co szybko wyjaniem: Uratowaem ojca Juiena z Wiednia i z naraeniem ycia sprowadziem go tu, wywiadczajc ci tym wielk przysug. Mam bowiem pewien plan, ale wol przedstawi ci go na osobnoci. Tymczasem pani Ewa odsuna welon, odsaniajc umiechnit twarz i ciemne oczy. Wielki wezyr patrzy na ni z przyjemnoci i rzek uprzejmie: " Doprawdy jest pikna. Jej czoo janiejsze od patkw jaminu, brew ciemna, a usta jak owoc granatu. Widzc j nie auj ju mego piercienia i ciesz si wraz z tob, Antarze, e udao ci si znale u chrzecijan taki pikny 'up. Przyznaj, e obaj z bratem dochowalicie mi wiernoci, cho niech mnie Allach broni na przyszo przed tak kosztownymi jej dowodami. Ucieszyem si wielce, e szlachetny wezyr nadal zatrzymuje nas w swojej subie, Antti za wykorzysta sprzyjajc sposobno i rzek spiesznie: Nie dam naturalnie nagrody za moje bezowocne trudy, ale bybym szczliwy, gdyby okaza mi ask i wstawi si u krla Zapolyi za moj on, aby zwrcono jej dobra na granicy Transylwanii. Ewo, droga moja ono, powiedz szlachetnemu seraskierowi twoje imi rodowe. Pan Gritti zapa si za gow, a gdy pani Ewa niemiao wymienia swe imi, zacz lamentowa: Nie suchaj tego Antara, szlachetny wielki wezyrze! Kady renegat w wojsku spiesznie polubi crk jakiego szlachcica, aby domaga si spadku, i Wgry byyby zgubione, gdyby zaspokoi wszystkie te bezprawne pretensje. Tote idc za moj rad, krl Za-polya poczy dobra ziemskie w due latyfundia, aby rozda je niewielkiej liczbie zaufanych ludzi. Zamiast wic dziesitkw tysicy maych majtkw, pozostanie teraz tylko okoo tysica wielkich. Zobaczysz, jak to uproci pobr podatkw i wzmocni obecny rzd, gdy ziemianie bd wiedzieli, e los ich zwizany jest z Zapoly. Wielki wezyr odpar znuony: Nie chc si miesza do wewntrznych spraw Wgier, ale musz chroni interesy poddanych sutana i moich wasnych sug. Antar obejmie wiec majtnoci swojej ony. Ale, aby nie przeszkadza krlowi Zapolyi w jego znakomitej reformie rolnej, chtnie zgadzam si, aby doda inne majtki do jej wasnych, czynic dobra jej tak wielkimi jak inne. Dopilnuj wic, aby te moje yczenia byy respektowane, panie Gritti, jeli chcesz nadal pozosta rnym przyjacielem. Szturchnem Anttiego w bok, aby pad na kolana i ucaowa rk wezyra, a zachwycona oblubienica posza za jego przykadem. Nastpnie seraskier odprawi wszystkich i w namiocie pozostalimy tylko ja i ojciec Julien. Wielki wezyr z wyrazem zmczenia zapyta: Pno ju, Mikaelu el-Hakim. Dlaczego trudzisz mnie jeszcze twoj obecnoci? Odparem: Ksiyc wieci, gdy soce odpoczywa, a noc jest por ksiyca. Pozwl mi wic mwi, abym mg ci suy jak najlepiej, cho jestem tylko najndzniejszym z niewolnikw. Na to on: Siadaj, i nie nud mnie tymi gupimi objawami czci. I niech ,. ten ksidz chrzecijaski te usidzie, gdy starszy jest wiekiem od nas obu. Allach jest miosierny! Wyj zza poduszki dzban wina i trzy pucharki i da nam napi si na swoje powodzenie i sam te pi troch, aby si pokrzepi po wysikach i zawodach dnia. Ja za rzekem: Mam pewien plan, cho s to moe tylko twoje wasne myli, ktre kiekoway we mnie od chwili, gdy po raz pierwszy ujrzaem ci w domu pana Gritti. ykn wina i powiedzia: Mw, co masz na myli, Mikaelu el-Hakim! Starannie dobierajc sw cignem:

 Jedna jest wojna ta, ktra toczy si midzy sutanem i cesarzem, wojna midzy islamem i Europ, wojna midzy pksiycem i krzyem. Sam cesarz nieraz mwi, e jego gwnym celem jest zjednoczy wszystkie kraje chrzecijaskie we wsplnej krucjacie w celu skruszenia potgi Osmanw. Kady chrzecijanin, ktry przeciwstawia si cesarzowi, jest zatem czy wie o tym, czy nie sprzymierzecem sutana. A najlepszymi sprzymierzecami s heretyk Luter i jego zwolennicy. Powiniene wic pomaga im potajemnie, sprzyja ich celom, a przede wszystkim bra w obron wolno wiary. Wielki wezyr wlepi we mnie badawcze spojrzenie i zapyta: Czyby czyta moje najtajniejsze myli, Mikaelu el-Hakim? A po chwili cign: Powiedz, czy w czasie twoich wdrwek po Niemczech syszae kiedy o niejakim margrabim Filipie, ktry rzdzi w ksistwie Hessen i wzi pod opiek Lutra? Czy to potny ksi i czy mona na nim polega? Serce zabio mi mocniej w piersi na dwik tego imienia. W duchu ujrzaem przed sob jasnowosego i niebieskookiego ma zakutego w elazo i chodno spogldajcego na okaleczone zwoki kapana lece w kauy krwi. Widziaem go, jak -siedzia z rkami splecionymi na kolanach na schodach kocioa w Frankenhausen, grzejc si na soneczku. Nagle olnia mnie myl, e to zaledwie pi lat mino od owych krwawych dni, i odparem ywo: Znam go do dobrze. Powiedzia mi kiedy artern, e zamierza wzi Lutra na swego kapelana. Jego ksistwo jest do mae i mocno obcione dugami, chyba e od tego czasu wzbogaci si konfiskujc dobra kocielne. Ale to czowiek bojowy i wybitny rycerz. Nie mog odpowiada za jego uczciwo, lecz wydawa mi si wtedy czowiekiem, zimnym, ktry na sprawy wiary patrzy raczej z punktu widzenia doczesnych korzyci ni zbawienia wiecznego. Wielki wezyr z gniewem rzuci we mnie zotym kubkiem i krzykn: Dlaczego mi nigdy dotd o tym nie mwi, psie? Mgbym to wietnie wykorzysta ubiegej wiosny, gdy krl Zapoly prowadzi tajne rokowania z posem ksicia Filipa. Rozcierajc wielki guz, ktry wyskoczy mi na gowie, odparem uraony: Dlaczego mnie nigdy o to nie pytae, panie? Moe wreszcie zrozumiesz, ile tracisz nie okazujc mi dostatecznego zaufania i lekcewac moj znajomo chrzecijaskiej polityki. Traktowae mnie jak najndzniejszego niewolnika i zamkne ze zgrzybiaym Piri-rei-sem, abym za marnym wynagrodzeniem pomaga mu przesuwa modele okrtw w skrzyni z piaskiem. Powiedz mi otwarcie, jak ugod zaware z ksiciem Filipem i protestantami? Nie zwracaj uwagi na ojca Juliena, gdy nie rozumie on naszego jzyka i bdzie siedzia spokojnie, pki starczy wina. Ciekaw jestem bardzo tego, co usysz, i gotwem udzieli ci dobrej rady. Wielki wezyr popatrzy na mnie jakby troch zawstydzony, i rzek: Istotnie, nie doceniaem ci, Mikaelu el-Hakim, i powinienem by pokada wicej wiary w twoj dobr gwiazd, tak jak to uczyni Ghajreddin i mj druh, Mustafa ben-Nakir. Ostatniej wiosny ksi Filip usiowa zjednoczy protestanckich ksit niemieckich dla obrony przeciw cesarzowi i jego potdze. W tym samym celu wysa te tajnych posw na dwr francuski i do krla Zapolyi z prob 0 pomoc. Sy na tyle chytry, e przewidzia nieuniknione starcie mierzy cesarzem i protestantami, i gdy tylko usysza, e sutan sposobi si do najazdu na Europ, wyrazi gotowo wzniecenia buntu w ksistwach niemieckich. Inni ksita jednak obawiali si, e cae Niemcy obrc si przeciwko nim w razie, gdyby si z nami sprzymie-.rzyli. Ja za nie ufaem jego szczeroci, gdy ci kacerze r si midzy sob i spieraj o rne pogldy na wiar. Tote nastawaem przez krla Zapoly na tego zapalczywego ksicia, aby wpierw stara si doprowadzi do porozumienia wrd wasnego duchowiestwa.

1 zdaje mi si,-e wanie obecnie najwiksi prorocy protestantw prorok Konfederacji Zwizkowej i prorok Niemiec obraduj z sob w jakim miecie niemieckim, aby doj do wsplnej formuy wiary. Jeli im si to powiedzie, niemieccy katolicy znajd si wcinici midzy protestantw z pnocy i kraje Konfederacji na poudniu, co wyranie wida, gdy spojrze na map. Odparem szczerze: Luter to czek uparty i nie zniesie nikogo koo siebie. A sekciarstwo stanowi cech istotn wszelkiej herezji, bo skoro ludzie raz zaczn tumaczy Pismo na wasn rk, kady czyni to na inny sposb i kady twierdzi, e to Bg przemawia przez jego usta. Ale mimo to wszyscy oni s chrzecijanami i zjednoczone Niemcy protestanckie z tak sam odraz zwrc si przeciw islamowi, co przeciw papieowi. O nie, nie! mylisz si, Mikaelu el-Hakim! zaprotestowa ywo wielki wezyr. Nie ma wikszej nienawici ni ta, ktra panuje midzy sektami tej samej religii. Protestanci raczej wybior sutana, ni poddadz si woli cesarza i nauce papiea. Pogry si we wasnych mylach i odprawi nas. A nastpnego dnia rano przysa mi wspaniay kaftan honorowy i wierzchowca z siodem i wdzidem zdobionym srebrem i turkusami. Moje wynagrodzenie z kasy sutaskiej wzroso do dwustu asprw dziennie, tak staem si znaczn osob i z dochodem tysica omiuset dukatw mogem ufnie patrze w przyszo. Spada na mnie jednak obowizek utrzymywania i ubierania ojca Juliena oraz dostarczania mu dostatecznych iloci wina. 4. Antti otrzyma od wielkiego wezyra pozwolenie udania si do Transylwanii dla objcia w posiadanie swych woci, ale zakazano rnu wyranie wstpienia na sub do krla Zapolyi. Na wiosn mia wrci do Stambuu, zostawiajc majtek zaufanemu dzierawcy za odpowiedni czynsz roczny. Niezbyt mu si to spodobao, gdy mia nadziej, e odtd bdzie mg jak wielki pan wylegiwa si brzuchem do gry u siebie w majtku. Musia te postara si o stosowne dary dla wielkiego wezyra, pana Gritti i swego nowego pana, krla Zapolyi, a nie mielimy grosza przy duszy, gdy wszystko, co zebralimy na pobojowisku pod Wiedniem, ugrzzo w jakim bagnie wraz z caym taborem Sinana Budowniczego. Tote Antti zmuszony by w kocu z wielkim wstydem zwrci si do^ony z prob o piercie wielkiego wezyra, by .go zastawi. Ale pani Ewa, ktra mimo modego wieku bya kobiet rozsdn, odpara ze zdumieniem: Dlaczego nie zwrcisz si do jakiego yda? Tak zawsze robi mj ojciec. Na sowo i skrypt duny dostaniesz z pewnoci pienidze od yda, ktry cignie je sobie potem od rzdcy, tak e nie bdziesz mia najmniejszego kopotu z tymi nudnymi i tak nie licujcymi z szlachcicem sprawami. Poszlimy wic do yda poleconego nam przez jednego z pisarzy defterdara. I ku naszemu zdumieniu w zamian za roczn dzieraw strzyy owiec z dbr Anttiego i monopol handlu sol w nalecych do niego wioskach wyoy nam na st blisko dziesi tysicy wgierskich dukatw w zocie. Otworzyo nam to oczy, tak e wreszcie zaczlimy rozumie, jak wspaniay interes zrobi Antti, wyowiwszy w rynsztokach Wiednia skrzywdzon przez Niemcw wgiersk dzieweczk i oeniwszy si z ni. Niestety Antti zacz bardzo szybko uywa swego bogactwa w sposb nader nierozsdny i trwoni pienidze na prawo i lewo. A gdy zbliya si chwila rozstania i spostrzegem, e w swej czarnej niewdzicznoci zapomnia zupenie o mnie, swoim bracie, jego niezasuone sukcesy zaczy mi dopieka coraz bardziej. W duchu wyliczyem sobie, e ja, czowiek rozsdny i wszechstronnie wyksztacony oraz znajcy si na tajnikach wyszej polityki, musiabym harowa przez dziesitki lat dla kaprynego wielkiego wezyra, eby zarobi tyle, ile temu prostemu kowalowi udao si uszczkn jednym zakrtasem pira. Bya to moim zdaniem tak ponura niesprawiedliwo, e mnie zalaa i powiedziaem do Anttiego:

 Ropucha nadyma si, dopki nie pknie. Nie mog ju duej patrze spokojnie, jak lekkomylnie i gupio trwonisz pienidze. S twoje i moesz je wrzuci do kloaki, jak ci si tak podoba. Ale wyrany chd, jaki mi okazujesz, boli mnie i uwaam, e przynajmniej troszk powiniene pomyle i o tym, ktry jest przecie twoim bratem i ktremu wycznie zawdziczasz swoje powodzenie. Moje sowa i nie udawane zy doprowadziy Anttiego do opamitania. Zmik i przypomnia sobie nasze wsplne losy i dalek ojczyzn. Wypakalimy si sobie w ramionach i przysiglimy, e nic na wiecie nie zdoa zakci naszej przyjani, A przy rozstaniu Antti wcisn mi tysic dukatw, mwic, e kwota ta jest ma tylko odpat za moj dug i wiern przyja. Zblia si ju koniec padziernika. Sutan kaza zwin obz i wojska zbieray si do wymarszu. Ale nim opucilimy Bud, wielki wezyr wezwa nas z ojcem Julienem na jeszcze jedn nocn rozmow. Rzek: Moe masz suszno, Mikaelu el-Hakim, i moe znasz niemieckie problemy religijne lepiej ode mnie. Tajny wysannik krla Za-polyi na dworze margrabiego Filipa donosi, e heretyccy prorocy spotkali si w Marburgu, stolicy Hesji, ale po paru dniach dysput rozjechali si w otwartej nieprzyjani nie osignwszy porozumienia w ani jednej kwestii. Luter i Zwingli zarzucali sobie tylko nawzajem bdy i ignorancj. Zgadzam si wic na twj plan, Mikaelu el-Hakim. i chc ci posa do Niemiec, aby sia niezgod midzy protestantami i przez to stara si przycign ich do islamu. Osupiaem na- te sowa i szybko odparem: le mnie zrozumiae, szlachetny wielki wezyrze, gdy wcale nie jestem natchnionym mwc. To ojca Juliena powiniene wysa do Niemiec, gdy jest dowiadczonym kaznodziej i zwcha herezj z daleka. Potrafi te dobra w kadym miecie odpowiednich ludzi do tej pracy i bdzie sia ziarno islamu w ludzkich umysach, tak e z zapau dla nowych idei zapomn o wszystkim, co wsplne w chrzecijastwie, i skupi si wok poszczeglnych artykuw wiary, i kady bdzie gosi co innego. Sdz te, e ojciec Julien zna Bibli tak wietnie, i w cigu paru dni potrafi znale odpowiednie wersety na poparcie ich argumentw. Ojciec Julien popatrzy na mnie, jak gdyby ziemia otwara mu si nagle pod stopami i sam diabe ukaza mu si w caej okropnoci.. Apage satan! - wykrzykn. Chcesz zrobi ze mnie kacerzai Nigdy w yciu si na to nie zgodz i raczej wybior chlubn mier mczeska! Czy nie rozumiesz, ojcze Julienie tumaczyem ywo e siejc ziarno niezgody midzy heretykami czynisz prawdziw przysug witemu Kocioowi w tych dniach prby i dowiadcze? Jestem te przekonany, e wielki wezyr zaopatrzy ci w dostateczn ilo pienidzy, aby w krajach niemieckich nie musia odczuwa braku wina i piwa i mg te innych zaprasza na te pyszne trunki. A jak wszystko pjdzie dobrze za rok, dwa i przylesz *ni spisy wszystkich tych, modych i starych, uczonych i prostaczkw, biedakw i bogaczy, ktrzy skonni s otwarcie czy tajnie wyznawa i gosi nowe nauki, jestem pewien, e wielki wezyr wynagrodzi ci suto, tak e w spokoju i bez zakce bdziesz mg spdzi staro przy nigdy nie wysychajcym dzbanie wina. A widzc odbijajce si na twarzy ojca Juliena rne sprzeczne uczucia, przede wszystkim za lk o los jego niemiertelnej duszy, sprbowaem go zachci jeszcze bardziej, dodajc: I kto wie, moe wielki wezyr przez jaki wenecki dom bankierski wejdzie w porozumienie z kuri papiesk i kupi dla ciebie wasne biskupstwo w jakim odlegym zaktku Francji czy Woch? Wtedy mgby lubowa si dobrze zasuonym odpoczynkiem, nie molestowany przez natrtw, w zupenym spokoju. Ciepy blask zapon w oczach ojca Juliena. Po chwili wykrzykn rozmarzony:

Och z jakim oddaniem suybym tak szlachetnemu celowi, ja, czowiek uomny i grzesznik! Nigdy nie omieliem si nawet zamarzy o tym, aby w przedwczenie osiwiaej gowie poczu dziaanie wina z wasnych winnic biskupich. Doprawdy, Mikaelu, od dzi zmieni si na lepsze i bd si stara zasuy na bogosawion misj, ktra mi zostanie powierzona. 2? Pad na kolana i caujc rk wielkiego wezyra oblewa j zami. Ja za obawiajc si, aby Ibrahim nie odrzuci mego planu z powodu wielkich kosztw, dodaem szybko po turecku: Nie zwracaj uwagi na wydatki, szlachetny wielki wezyrze, gdy ojciec Julien nie wrci chyba ywy z Niemiec, aby domaga si diecezji. Ci nowi prorocy s bowiem co najmniej tak fanatyczni w obronie czystoci swych nauk, jak niegdy wita Inkwizycja. Gdyby jednak jakim cudem wyszed z yciem, byaby to dla'ciebie niemaa gratka, e biskup chrzecijaskiej diecezji ma dug wdzicznoci wobec islamu. Wielki wezyr kiwn gow na znak zgody i rzek: Niech bdzie, jak chcesz, Mikaelu el-Hakim. Daj ci w tej sprawie woln rk i nie zaprztaj mnie szczegami. A jak ci si nie uda, czauszowie przynios ci czarny kaftan i jedwabny sznurek i dopilnuj, aby le nie zrozumia tego daru. Moe to przypomnienie o mojej miertelnoci przynioso mi tylko korzy. Przyszo bowiem w sam por, bo oprzytomniaem nieco w powodzeniu i mogem trzewiej oceni moj sytuacj. Zaczem rozumie, e mieszajc si do spraw wielkiej polityki, puciem si na bystre wody i e bybym moe szczliwszy zadowalajc si wynagrodzeniem kilku asprw dziennie u zacnego Piri-reisa ni pnc si wysoko w gr, skd tak atwo byo spa. W kadym razie plan mj zosta przyjty i szybko doszlimy do porozumienia we wszystkich szczegach, zarwno co do sumy, jak ojciec Julien mia otrzyma na pokrycie swoich wydatkw, jak rwnie co do sposobu przekazywania przeze wiadomoci do wielkiego wezyra. Wielki wezyr odprawi nas, zapewniajc o swej przychylnoci, lecz podniecony tym, co go czekao, ojciec Julien trzyma mnie dugo w noc w bezsennoci, cytujc coraz to nowe wersety z Biblii, ktre mogy mu si przyda w jego zadaniu. I ju nazajutrz rano wygosi do mnie na podstawie wyranych sw Pisma kazanie, ktre sprawio, e powanie zaczem wtpi, czy wity Kocii istotnie mia suszno surowo zakazujc wieloestwa. Buda pustoszaa powoli z wojsk tureckich, a ojciec Julien zacz si te przygotowywa do powrotu do Wiednia, gdzie zamierza rozgosi swoje cudowne uratowanie z rk niewiernych. Nastpnie za chcia uda si do krajw niemieckich. Wyprawiwszy go w drog, zakupiem kilka darw i pamitek dla Giulii, a potem wsiadem na statek transportowy i popynlimy Dunajem, a dognaem Sinana Budowniczego i przesiadem si do jego lektyki, aby spokojnie i wygodnie odby wraz z nim reszt powrotnej podry. 5. Im bardziej zblialimy si do Stambuu, tym mocniej tskniem do Giulii i marzyem, aby mc j wreszcie wzi w ramiona, tak jak dawniej, w naszych najszczliwszych dniach. Pragnem opowiedzie jej o moich sukcesach i wynagrodzeniu dwustu asprw dziennie, aby nie nazywaa mnie ju duej niedog. Dziwnym zrzdzeniem losu take i pogoda robia si coraz lepsza. Deszcze ustay, zimny wiatr ustpi miejsca przyjemnemu ciepu i nasze oczy, zmczone dugim patrzeniem na szare lub przykryte niegiem gry i ponure oboki, olniewaa teraz wiea ziele niezliczonych ogrodw, mimo e akacje i platany dawno ju straciy licie. Powietrze byo rozkoszne i wiee jak dobrze ochodzone wino, soce wiecio z bezchmurnego nieba, a wiatr przynosi zapach morza,.gdy sutan wjecha do Stambuu na czele janczarw, Witany przez mnogie rzesze, zebrane po obu stronach drogi do wielkiej bramy seraju. Przy dwikach bbnw i cymbaw znueni bracy wlekli si za wojskiem, rzucajc wok siebie mroczne spojrzenia, przytoczeni ogromem sutaskiej stolicy. Tego

wieczoru w r-aym Stambule pony ognie radoci, a nawet w Perze rozniecone przez Wenecjan ogniska wieciy jak mienice si sznury pere. Paaem tsknot, zdajc najkrtsz drog do domu Abu el-Ka-sima. Na gowie miaem wielki zawj, ozdobiony wspaniaym piropuszem w obsypanej klejnotami oprawie. Przy pasie, pod honpro-wym kaftanem, ciy mi tgo nabity mieszek, a oprcz przyborw pisarskich nosiem te krzyw szabl w srebrnej pochwie. Miaem nadziej, e Giulia, ostrzeona dwikami muzyki, sta bdzie z dreniem w drzwiach, oczekujc mnie i bogosawic dzie, w ktrym cao wrciem z wojny. Tak to wyobraaem sobie mj powrt do domu. Ale gdy znalazszy si przed bram na prno czekaem tak dugo, a ciekawi ssiedzi zaczli si zbiera koo mnie, a brama w niewytumaczony sposb nadal bya zamknita, wyjem szabl z pochwy, pochyliem si w siodle i zaczem rkojeci niecierpliwie wali w drewniane wrota, woajc, aby mnie wpuszczono. Ko ra i taczy pode mn, tak e trudno mi byo utrzyma si na jego grzbiecie, w kocu jednak usyszaem odsuwanie zasuwy i guchoniemy niewolnik Abu el-Kasima stan w bramie. Poznawszy mnie straci zupenie gow i z trzaskiem rozwar bram na ocie, bekocc co niezrozumiale. Ko zara, wpad na podwrze i sposzony przez niebieskiego kota Giuii stan dba, zrzucajc mnie jak worek gow naprzd na ziemi. Cud, e nie skrciem karku, ale obnaona szabla, ktrej nie wypuciem z rki, skaleczya mnie gboko w nog zadajc mi jedyn ran, jak poniosem w tej wojnie. Guchoniemy niewolnik rzuci si przede mn plackiem na ziemi i bijc si piciami po gowie i w piersi zacz roni zy tak rzewne i rzsiste, e udobruchaem si i nie miaem serca go wyaja. W teje chwili w drzwiach domu pojawi si smagy Woch w rozpitym kaftanie i rozchylonych na brzuchu pasiastych spodenkach. Przygadzajc doni lnice, czarne wosy zapyta gniewnie, kto omiela si zakca poudniowy odpoczynek jego szlachetnej pani. By mody i rosy, ale jego opalona twarz zdradzaa niskie pochodzenie, cho rysy mia regularne jak grecki posg i rwnie bez wyrazu. ywe, byszczce oczy wydaway si jasne w zestawieniu ze smag cer twarzy. Cienkie wargi, skrzywione w tej chwili pogardliwym grymasem, wiadczyy o brutalnoci i okruciestwie. Opisuj go tak dokadnie tylko po to, aby wykaza, e z powierzchownoci wcale nie by odpychajcy. Mimo to od pierwszego spojrzenia poczuem w stosunku do niego gbok nieufno. Jego pewne siebie zachowanie nie dawao jeszcze dostatecznego powodu do tak silnej niechci, gdy tylko bowiem uwiadomi sobie, kim jestem, struchla i zacz z szacunkiem otrzepywa mnie z piasku, tumaczc si w dobrze dobranych sowach: Prosz nie czu si dotknitym tym marnym przyjciem, szlachetny panie Mikaelu, nie moglimy bowiem przypuci, e wrcicie tak szybko. Ze wzgldu na wasz maonk powinnicie byli przysa zawczasu goca z wieci o waszym przybyciu, aby moga przygotowa dom na t uroczysto i przyj was godnie. Pani pi wanie w najlepsze, jak zwykle w poudnie, ale zaraz j obudz.Zakazaem mu tego surowo, mwic, e sam zbudz Giuli, aby zrobi jej niespodziank. A potem gniewnie zapytaem, kim jest i jak mie przybiera w mej obecnoci tony pana domu i prbowa mi przeszkodzi w zobaczeniu si z on. Na co on spokornia i rzek unienie: Jestem tylko niewolnikiem, imieniem Alberto, z miasta Werony, gdzie ojciec mj wci jeszcze pracuje jako uczciwy krawiec. Powinienem by wybra jego zawd, ale skusiy mnie przygody i wyruszyem w wiat, aby w kocu znale si w niewoli u tureckich piratw. Po okresie spdzonym na galerach, wystawiono mnie na sprzeda na bazarze w Stambule. Pani Giulia ulitowaa si nad moj niedol, kupia mnie za umiarkowan cen i uczynia majordomem. Ale iak dotd nie mam jeszcze adnych podwadnych prcz tego niedowarzonego i guchoniemego gupka, ktry nie jest wart nawet soli, jak zjada. Zapytaem jak, na Allacha, Abu el-Kasim mg dopuci do takiego kupna, gdy zarwno dom, jak i niewolnik nale do niego. Alberto zrobi jednak zdziwion min i odpar:

 Nigdy nie widziaem na oczy tego Abu el-Kasima, cho syszaem od ssiadw c osawionym kupcu pachnide tego imienia. Zdaje mi si, e w lecie wyjecha std do Bagdadu i such o nim zagin. Kto wie, czy jeszcze kiedykolwiek wrci. Zmiarkowaem, e wiele zmian zaszo podczas mojej nieobecnoci, aby za Woszysko przynajmniej znao swoje miejsce, oburknem go: Skoro jeste niewolnikiem, trzymaj oczy spuszczone, gdy zwracasz si do swego pana! Wszedem do domu, ale Woch depta mi po pitach, a gdy przebrnwszy przez izby zawalone rnymi gratami, poduszkami, klatkami z ptakami i kadzielnicami dotarem wreszcie do zasony zakrywajcej wejcie do alkowy Giulii, Alberto si przecisn si przede mrie, rzuci na kolana, rozpostar ramiona i zagradzajc mi drog wykrzykn: Nie bud jej zbyt gwatownie, szlachetny panie, bo j przestraszysz, gdy cay jeste zakrwawiony! Pozwl mi przynajmniej ostrzec j uderzeniem w tac! Cho mnie wzruszya jego troska o Giuli, zdecydowany byem nacieszy si radoci niespodzianki. Odepchnem szorstko podnieconego Wocha, odsunem zason i na palcach wliznem si do alkowy. I nie aowaem swej ostronoci, bo gdy tylko oczy moje przywyky do pmroku panujcego w izbie, pontny widok Giulii spoczywajcej na ou by prawdziw nagrod dla"moich wygodniaych zmysw. Widocznie tak niespokojnie rzucaa si we nie, e leaa zupenie naga wrd pomitej pocieli. Zlkem si niemal, e si przezibi. Twarz jej zmizerniaa, a pod oczyma Giulia miaa czarne krgi. Jej zote loki spoczyway rozrzucone na poduszce. Piersi wznosiy si nad biaym ciaem jak pkajce pczki r, a wok unosi si aromat pima i ambry. I nawet w najmielszych snach nie widziaem jej nigdy tak grzesznie piknej. Zaparo mi dech w piersiach i pochwaliem w duchu Allacha, e zgotowa swemu bojownikowi tak rozkoszny powrt do domu. Potem nachyliem si nad Giulia, pieszczc j agodnie koniuszkami palcw, i szepnem jej imi, aby w ten sposb ostronie zbudzi j ze snu. Nie otwierajc oczu przecigna si lubienie, zarzucia mi biae ramiona na szyj, westchna i powiedziaa przez sen: Ach, nie dranij mnie wicej, okrutniku! Mimo to zrobia mi miejsce obok siebie, poszukaa mojej doni, westchna ponownie i szepna potwartymi ustami: Rozbierz si przynajmniej i po koo mnie! Zaskoczya mnie bardzo jej gotowo, dopki nie zrozumiaem, e ni jaki rozkoszny sen. Z umiechem na ustach uczyniem, jak chciaa, szybko zrzuciem odzie i ostronie pooyem si przy niej. Obja mnie, przytulia si do mnie mocno i sennym gosem prosia, ebym j pieci i caowa. Dziwi mnie jej gboki sen, ale rozumiaem, e pewnie nie chce nic uroni z rozkosznych marze i odsuwa chwil przebudzenia. Pieciem j wic i caowaem, a wreszcie jaki nieostrony ruch j obudzi. Otwara swoje cudowne oczy i gdybym mia najmniejsze wtpliwoci, czy spaa gbokim snem, najlepszym dowodem na to byoby jej zachowanie si po przebudzeniu. Gdy bowiem spojrzaa na mnie, nieprzytomna ze strachu wyrwaa mi si z obj i ukrya swa nago pod nakryciem. Szeroko wytrzeszczajc oczy wpatrywaa si z przeraeniem w moj podniecon twarz, jak gdyby nigdy przedtem mnie nie widziaa. Potem wybuchna nagle aosnym szlochem i ukrya twarz w doniach. A gdy usiowaem j. uspokoi, odtrcaa mnie nagim ramieniem, paczc tak gorzko, e poczuem gbokie wyrzuty sumienia z powodu mego brzydkiego postpku, i zaczem j baga o przebaczenie. Gdy w kocu moga wydoby gos, zapytaa mnie niepewnie: Tye to naprawd, Mikaelu? Kiedy wrcie, jak si tu dostae i gdzie jest Alberto? Syszc to Alberto odezwa si zza zasony, aby j uspokoi, i prosi, by si nie przestraszya krwi na mojej odziey, gdy rana, ktr odniosem spadajc z konia na podwrku, jest zupenie niegrona. Jego paplanie tak mnie rozgniewao, e go sklem i kazaem mu si

wynosi do diaba i nie szpiegowa nas. Ale Gildia poczua si tym dotknita i zacza mnie strofowa: W nieustajcym lku licz tygodnie i miesice twej nieobecnoci, a gdy przybywasz po tak dugim niewidzeniu, pierwsze sowa, ktre sysz na przywitanie, to przeklestwa. Nie obraaj tego wiernego sugi, ktry tak dobrze mnie ochrania, odkd Abu el-Kasim zostawi mnie na asce losu. Jak moge przyby w ten sposb i zaskoczy mnie w takim stanie? Nie zdyam ani uczesa wosw, ani umalowa twarzy. Czy istotnie wcale ju nie dbasz o moj saw, skoro stawiasz mnie w tak upokarzajcej pozycji wobec mego wasnego sugi? Poznaem moj dawn Giuli, ale po dugiej rozce nawet te ajania, ktre widocznie j uspokajay, brzmiay w moich uszach mio. Prbowaem j pieci i obejmowa jej nagie ramiona. Ona jednak widzc, do czego zmierzam, wyrwaa mi si znowu i sykna: __ Nie dotykaj mnie, Mikaelu! Wedug twojej religii powinnam naprzd obmy ciao, a i ty jeste zakurzony po podry. Nigdy nie bye dla rnnie delikatny, ale myl przynajmniej o obowizkach muzumanina i zostaw mnie w spokoju, dopki si nie wykpi i nie upiksz. Zapewniaem, e jeszcze nigdy nie bya pikniejsza ni w tym zaniedbanym stanie, i tak j bagaem i prosiem, a w kocu ustpia i oddaa mi si, mruczc cay czas pod nosem o mojej bezwzgldnoci i ranicym jej kobieco postpowaniu, czym pozbawia mnie poowy przyjemnoci. Nastpnie podniosa si szybko, odwrcia do mnie plecami i zacza si ubiera bez jednego sowa. Gdy nie odpowiadaa na moje pokorne pytania rozzociem si i ja i wykrzyknem zjadliwie: A wic tak wyglda mj powrt do domu tak dugo wyczekiwany! Czeg innego jednak miaam si spodziewa? Nawet nie zapytasz, jak si czuj. A tego przekltego Alberta odel natychmiast na galery, gdzie widocznie nadaje si najlepiej! Giulia odwrcia si do mnie, syczc jak rozzoszczona kotka,, Z oczu jej sypay si iskry. Tupna nog i krzykna: Jeli jestem taka jak przedtem, to i ty si wcale nie zmienie. Chcesz mnie tylko zrani mwic le o Albercie, cho jest on nie gorszy od ciebie, a moe lepszy, bo pochodzi przynajmniej od uczciwych rodzicw i nie potrzebuje chowa w tajemnicy swego urodzenia. Chtnie bym usyszaa, jak, te si sprawowae na Wgrzech. Ani byrn nie przypuszczaa, co si dzieje na takich wyprawach, gdybym na wasne uszy nie nasuchaa si o tym w seraju. Gboko dotknity jej brzydkimi podejrzeniami, pojem jednak zaraz, e powodowaa ni tylko zazdro wywoana zoliwymi plotkami, krcymi po haremie. Gdy kobiety z haremu miay zwyczaj przekupywa eunuchw defterdara, aby szpiegowali sutana i wielkiego wezyra, tak e ci wysoko postawieni panowie drogo musieli paci za najmniejsz awanturk, jaka im si przytrafia. Tote odparem: Sutan i wielki wezyr to ludzie poboni i nie wypada le o nich mwi. Ale twoja nieuzasadniona 'zazdro dowodzi moe, e mnie 'wci jeszcze kochasz i chcesz mego dobra. Przysigam ci wic na Koran, a take na krzy, jeli ci to bardziej uspokoi, e nawet nie tknem adnej wgierskiej kobiety, cho wiele razy miaem rzeczywicie na to ochot. adna inna nie moe dorwna tobie, Giulio, a gdybym kiedy mia si zapomnie, zbawienna dla zdrowia obawa przed francusk chorob powstrzyma mnie od wszelkich pochopnych krokw. Gdy Giulia usyszaa moje powane sowa, zacza si uspokaja, na przemian szlochajc i miejc si, jakby j kto askota. A potem rzeka: Doprawdy jeste taki sam jak przedtem, Mikaelu. Ufam ci wic. A teraz mw, czego dokona i jakie przywioze mi podarunki, ja za z kolei te opowiem, co zdziaaam i jak wedug moich najlepszych moliwoci sabej niewiasty staraam si zbudowa jasn przyszo dla nas. Nie mogem si ju duej pohamowa i opowiedziaem jej o wszystkich moich osigniciach o dwustu asprach dziennie i o obiecanym mi przez wielkiego wezyra kawaku ziemi i

nowym domu. ywo chepiem si moimi czynami, a nagle zdziwiony spostrzegem, e Giulia coraz bardziej pochmurnieje i krzywi si, jakby ugryza kwane jabko. Przeraony przerwaem wp zdania, wpatrzyem si w ni i podejrzliwie zapytaem: Zazdrocisz mi powodzenia, droga Giulio? Dlaczego si nie cieszysz? Pozbylimy si wszystkich trosk. Nie rozumiem, o co ci waciwie chodzi. Ona jednak potrzsna z przygnbieniem gow i odpara: Nie, nie, drogi Mikaelu! Ciesz si z twoich osigni, ale boj si, e nadal jeste rwnie atwowierny jak dawniej, skoro tak cakowicie oddae si we wadz wielkiego wezyra. To m ambitny i bardziej niebezpieczny, ni przypuszczasz. Wolaabym, aby raczej zatrzyma si w por, ni wspi zbyt wysoko, trzymajc si poy jego kaftana. Odparem gwatownie, e Ibrahim to czowiek szlachetny i najwybitniejszy m stanu, jakiego w yciu widziaem. To rozkosz suy mu nie tylko dla bogatych darw, ale i dla jego ksicej postawy. Giulia spochmurniaa jeszcze bardziej i odpara rwnie gwatownie: Widocznie zupenie ci zaczarowa, tak jak zaczarowa sutana, gdy w aden inny sposb nie mona wytumaczy tak silnej i obmierzej przyjani, ktra czy sutana z jego niewolnikiem! Wyprowadzony z rwnowagi odrzekem, e ona ze swymi rnokolorowymi oczyma nie powinna chyba mwi o czarach, na co Giu lia natychmiast wybuchna gorzkim paczem, mwic, e jeszcze nikt jej tak nie zrani i e nigdy mi tego nie wybaczy. Zdziwia mnie jej przesadna wraliwo, gdy od dawna ju nie martwia si swymi rnokolorowymi oczyma, lecz przeciwnie uwaaa je za wielk zalet. Tote rzekem: Nie mwi le o twoich oczach i wiesz, e kocham je nade wszystko. Lewe jest jak lnicy szafir, prawe za jak byszczcy topaz. Dlaczego jeste dzisiaj taka rozdraniona? Rozgniewana, tupna nog i krzykna: Nie bd idiot! Sama dobrze wiem, ile warte s moje oczy! Ale nigdy ci nie daruj, e potajemnie i nie porozumiewajc si ze mn dostae od wielkiego wezyra plac nad brzegiem Bosforu i dom. To by rnj pomys, a ty mu si opierae! Chciaam ci wic zrobi niespodziank i mwic prawd sama te si postaraam o kawaek ziemi i materia na budow domu, eby ci pokaza, jak wyjtkow masz on. A ty zabie ca moj rado, tak e czuj si teraz gupia i naiwna i gboko mnie to zranio. Rozumiejc gorzki zawd, jaki jej sprawiem, padem przed ni na kolana, proszc o przebaczenie, caujc smuke palce i dzikujc za wszystkie wyrzeczenia oraz zapewniajc, e chciaiem tylko naszego wsplnego dobra, a nie jakiej nad ni przewagi. Gdzie jest pytaem jednak miejsce, ktre sobie wybraa i jakim cudem udao ci si zebra tyle pienidzy? Bo przecie nie ma nic kosztowniejszego ni budowa domu. Miejsce jest znakomite, a cena okazyjna odpara Giulia w dodatku za mog j zapaci, gdy bdzie mi najwygodniej. A na materiay budowlane udao mi si poyczy pienidze na bardzo dogodnych warunkach, na poczet twego wynagrodzenia} od on kilku bogatych Grekw i ydw, z ktrymi jestem na dobrej stopie z powodu moich stosunkw w seraju. Miaam nadziej, e dom bdzie wykoczony przed twoim powrotem. Wtedy dostaby go ode mnie w podarunku i nie potrzebowaby zrobi nic wicej, jak tylko za niego zapaci. Struchlaem zrozumiawszy, e zaduya si na moje imi. Ale patrzya na.mnie tak ufnie, e nie miaem serca robi jej wyrzutw. A Giulia obja mnie ramionami, przycisna mi policzek do piersi i rzeka gosem amicym si od ez. / Taka jestem szczliwa, e wrci, cho mnie tak brzydko zaskoczye. Pomoesz mi teraz w kopotach zwizanych z budow, a zwaszcza w paceniu niezliczonych rachunkw. Dorn byby zreszt ju dawno gotw, gdyby nie trudnoci z oczyszczeniem terenu. Plac ley bowiem nad brzegiem morza Marmara, w pobliu zamku Siedmiu Wie,

pord ruin dawnego greckiego klasztoru. To wanie dlatego Grecy mogli go sprzeda bez zezwolenia sutana, tanio i na korzystnych warunkach. Przypomniaem sobie jak przez mg, e kiedy widziaem to straszliwe pole ruin, gdzie od upadku Konstantynopola przebyway tylko bezpaskie psy. Drc na caym ciele z trudem staraem si opanowa, aby nie obsypa jej przeklestwami z powodu jej straszliwej gupoty. Patrzya na mnie szeroko rozwartymi oczyma, po czym nagle poblada na twarzy, zerwaa si i zacza wymiotowa, a zy toczyy jej si po policzkach. Wtedy zapomniaem o wszystkim, chwyciem j ostronie za ramiona i trwonie powiedziaem: Moja najdrosza! Moja ukochana ono! Co ci jest, co ci brakuje., czy masz gorczk? Chyba nie przejada si zielon saat lub surowymi owocami? A ona jczaa: Nie patrz na mnie, Mikaelu, gdy jei;em taka brzydka. Nic mi nie jest. Moe tylko te troski o dom zanadto mnie zmczyy. I to, e bye taki surowy. Nie zwracaj na mnie uwagi i powiedz wprost, e jestem rozrzutna i e to kara za grzechy mie tak on. Bagaem, aby wybaczya mi moj surowo, zrobiem jej zimny okad na czoo i daem powcha octu, a rumieniec znowu zabarwi jej policzki i zapomniaa o swoich chwilowych mdociach. Ale najlepsze lekarstwo stanowiy podarunki: brosza, naszyjnik, kolczyki i przepikne weneckie zwierciado, ktrego rkoje ozdobiona bya wykut w srebrze scen midzy Led i abdziem. Nie byem bowiem tak surowym muzumaninem, aby lka si podobizn zwierzt i ludzi. A ponadto Giulia bya przecie chrzecijank. W kocu zapanowaa midzy nami cakowita harmonia, a Alberto poda nam pospiesznie przyrzdzony wietny woski posiek. Obsugiwa mnie, jak mg, i okazywa mi gboki szacunek, aby pozyska sobie moj yczliwo, ale mimo e w obecnym nastroju nie chciaem ywi wrogoci dla nikogo, byo mi tak, jakby mi w sercu siedzia jaki cier. I w aden sposb nie mogem oswoi si z tym obcym czowiekiem, ktry wci si koo nas krci i swymi dziwnymi, jasnymi oczyma stara si odczyta kade drgnienie mojej' twarzy. A najbardziej rozdranio mnie to, e Giulia kazaa mu zaj miejsce na pododze i wzi udzia w naszym . posiku. Alberto okaza tyle taktu, e usiad w kcie i zadowoli si resztkami na pmisku. Ale gdy w kocu wyszed, aby da je kotom, nie mogem duej milcze i owiadczyem, e nie mam ochoty jada razem z niewolnikiem j w ogle nie mog znie ustawicznego krcenia si koo mnie tego nieznonego czowieka. Na to Giulia gboko uraona wybuchna zarzucajc mi, e chc j pozbawi jedynej rozrywki, jak jest mono porozmawiania czasem z kim w jej wasnym jeyku. Wzruszony dziecic niewinnoci, jak wykazywaa w tej sprawie, cho bya ju dowiadczon i mdr kobiet, tumaczyem delikatnie: Droga Giulio! Staraj si mnie dobrze zrozumie! Nawet w najskrytszych mylach nie podejrzewam ci o niewierno, ale jako m musz dba o twoj dobr saw. Pomyl, co powiedz zoliwi, gdy w naszym domu mieszka bdzie z nami tak mody jeszcze mczyzna. Gdyby cho by eunuchem, mgbym go znie atwiej. Muzumanie uywaj przecie eunuchw nawet jako strw cnoty swoich on. Myl ta wydaa mi si tak wspaniaa, e z zapaem cignem: Ale nie jest jeszcze za pno, aby zrobi z niego eunucha, bo jest stosunkowo mody. Zajmijmy si wic tym natychmiast i kamy go zaraz wykastrowa, a wtedy ani ja, ani nikt inny nie bdzie mg mie nic przeciwko jego przebywaniu w naszym domu. Giulia patrzya na mnie byszczcymi oczyma, jakby zastanawiajc si, czy mwi powanie. Dziwny umiech bka si na jej ustach, a nagle, bez jednego sowa, klasna w donie i przywoaa Alberta. A gdy ten przyszed, powiedziaa: Alberto! Twj pan podejrzewa, e wystawiasz moj dobr saw na plotki, i chce ci zrobi eunuchem! Zapewnia, e operacja nie zaszkodzi zbytnio twemu zdrowiu. Co ty na to?

Smaga twarz Wocha lekko zblada. Spojrza na mnie zezem, jakby mierzc grubo mojej szyi. Ale zaraz odwrci si znowu do Giulii. umiechn bez wyrazu i rzek pokornie: Pani moja! Jeli musz wybiera midzy aw wiolarzy a ska-strowaniem, sama pewnie odgadniesz, co wybior. Nie bd twierdzi, e z radoci pjd na ten przykry zabieg, ale w niedoli pociesza mnie to, e od lat chopicych jestem zupenie obojtny na pe niewieci, na co z pewnoci i ty zwrcia uwag. Najwaniejsze dla mnie, to mc ci suy, pani. I jeli zdobd zaufanie mego pana przez to, e dam si wykastrowa, zaraz sam pjd szuka biegego rzezaka. Jego szlachetne i szczere sowa sprawiy, e poczuem si zawstydzony z powodu moich podejrze, a rwnoczenie spad mi ciki kamie z serca. Bo jeli by obojtny na wszystkie kobiety, jak sam utrzymywa, to nie miaem naturalnie take powodw do obaw o Giuli. Ona za ledzia bacznie gr uczu na mojej twarzy i rzeka: Czy nie widzisz sam, e powiniene si wstydzi, Mikaelu? Wic niewolnik musi ci uczy szlachetnoci? Zrb z niego eunucha, jak masz ochot, ale wtedy nigdy mi si nie pokazuj na oczy! Poczuem si potworem, a Alberto widzc moj rozterk, rzuci si przede mn na kolana i oblewajc mi rce zami woa: Nie nie, drogi panie mj! Ka mnie natychmiast wytrzebi, bo nie mog znie myli, e mi nie ufasz. I tak nic nie strac, gdy kobieta zawsze bya dla mnie martwym przedmiotem. Dobry Bg w swej niezmierzonej mdroci da mi od urodzenia serce eunucha. cho mam gst brod. W ten sposb udao im si sprawi, e zaczem si wstydzi moich podejrze, i w kocu, ku swemu wasnemu zdumieniu, poapaem si; e bagam Giuli, abym nie musia w tak haniebny sposb skrzywdzi Wocha. Ona za laa rzsiste zy, ale zgodzia si, by wszystko zostao po staremu, stawiajc tylko jeden warunek, e ju nigdy wicej nie bdzie o tym mowy. Kazaa mi te przysic na Koran i ucaowa krzy, e dotrzymam przyrzeczenia. Ja za, mimo i nadal czuem niech do Alberta, gotw byem przysic i caowa nie wiadomo co, byle tylko ugaska Giuli. Tego wieczoru wczenie poszlimy na spoczynek i Giulia okazaa si dla mnie bardzo askawa, cho narzekaa i skarya si, e naduywam jej saboci. Tylko o swoich zajciach w haremie i w seraju nie chciaa ze mn rozmawia, odpowiadajc na moje pytania, e na wszystko przyjdzie czas. 6. Wczenie rano przyby bogato odziany eunuch, aby mnie zabra do seraju, gdzie miaem si zgosi u kislar-agi. Ten za opasy i okrutny dostojnik, o twarzy koloru popiou z powodu silnej domieszki krwi murzyskiej, przyj mnie w sposb bardzo yczliwy, .natychmiast poczstowa akociami i pozwoli mi dopomc sobie wsta na nogi, gdy zamierza we wasnej osobie towarzyszy mi do Ogrodu Szczliwoci. Ta nieoczekiwana ujrzejmo ogromnie mnie zdziwia. W seraju panowaa szalona rado z powodu powrotu sutana. Nie byo wida ani jednej zaspionej twarzy, wszyscy umiechali si i obsypywali nawzajem bogosawiestwami. Kislar-aga opowiedzia mi po drodze, e sutanka Churrem w czasie pobytu sutana na wojnie urodzia mu creczk, do ktrej uszka szepnito imi Mirmah. Dziewczynka bya pikniejsza od ksiyca i kislar-aga nie mg si do nachwali sutanki. Za kadym razem, gdy sutan by na wojnie, rodzia mu dziecko, tak e zawsze moga go wita pikniejsza i weselsza ni przedtem. Z jego sw zrozumiaem, e kislar-aga upewni si ju, i sutanka Churrem nadal cieszy si najwysz skonnoci sutana. Bylimy pogreni w tak ywej rozmowie, e ani si obejrzaem, jak znalelimy si w Ogrodzie Szczliwoci, w pobliu miejsca zabaw dzieci sutana, l dopiero gdy kislar-aga szturchn mnie, abym pad plackiem na ziemi, spostrzegem nagle ku memu ogromnemu

zdumieniu, e stoj przed wadc wszystkich wiernych. Obok sta jak zwykle wielki wezyr, pokazujc synom sutana norymberskie zabawki, ktre przywiz dla nich z wojny. Starsi chopcy bawili si na ziemi, a may ksi Dehangir sta przy ojcu, opierajc si ufnie policzkiem o jedwabny rkaw sutaskiego kaftana, i patrzy smutnymi oczyma gazeli na pikne i ywo malowane zabawki tak, jakby przejrza ca ich prno i mimo swego dziecistwa duma nad niezgbionymi tajemnicami ycia i mierci. Gdy sutan mnie zobaczy, umiechn si pogodnie i rzek artobliwie : Bogosawiony bd, Mikaelu el-Hakim, i niech kady wos na twojej gowie i w twojej brodzie bdzie bogosawiony, i niech ci ona rodzi samych tylko synw. Ksi Dehangir niecierpliwie czeka na twj powrt, aby godnie ci przyj. Podniosem si na kolana, aby ucaowa chud rczk ksicia De~ hangira. Jego blada, ta twarzyczka zarumienia si z zadowolenia i zawoa z zapaem, poykajc sowa z podniecenia i klepic mnie po policzkach: O Mikaelu el-Hakim, o Mikaelu el-Hakim! Mam dla ciebie niespodziank, wiksz niespodziank, ni przypuszczasz; Okazao si, e Rael uznany zosta przez znawcw za psa wysokiej rasy woskiej. Po sprowadzeniu dla niego odpowiedniej towarzyszki zaoy rodzin i sta si w ten sposb protoplast nowej rasy psw w krlestwie Osmanw. Mj zacny piesek z dum towarzyszy nam, gdy ksi Dehangir pokaza mi trzy liczne biao-czarne szczeniacz-ki, lece w koszu przy matce, w kiosku przerobionym na wspania psiarni. Ksi Mustafa zaczai mnie zaraz wypytywa o pochodzenie Raela, aby mona byo sporzdzi rodowd nowej rasy i wcign go do zotej ksigi, gdzie te zostan zapisane imiona szczeniakw. Ale ja byem w kopocie, co powiedzie, bo znalazem Raela na podwrzu ratusza w Memmingen i nic nie wiedziaem o jego przodkach i pochodzeniu. Wyznaem wszystko i opowiedziaem te o naszych wspl nych losach i o tym, jak Rael w Rzymie uratowa mi w cudowny sposb ycie, gdy obdarty do naga leaem umierajcy pord zadzu-mionych trupw. Sutan i jego synowie przysuchiwali si w milczeniu i z sympati temu opowiadaniu, a wielki wezyr powiedzia z zadum: Nie troszcz si o pie genealogiczny pieska, ksi Mustafo, bo zaoy on swj wasny rd. Moe to wiksza chwaa stworzy szlachetn lini rodow z niczego, ni opiera sw pozycj na krwi starej i ju zepsutej. Wtedy nie zwrciem uwagi na te jego sowa. Dopiero pniej miaem powd, aby je sobie przypomnie, gdy nabray straszliwej treci. Wielki wezyr sam zrozumia moe zbyt pno pene znaczenie swych sw, gdy wzdrygn si, potar czoo, umiechn si i rzek .szybko: Ach, ksi Dehangirze, przyjcie nie jest jeszcze skoczone. Nie zapominaj, e syn sutana ma pikny przywilej odpacania bogatymi darami za otrzymany podarunek. Ksi Dehangir wyprostowa si, jak mg, przy swym kalectwie, klasn w donie i do komnaty wszed odziany na czerwono eunuch, niosc zapiecztowany zot pieczci skrzany worek, ktry mi wrczy. Sdzc po wadze, worek zawiera co najmniej sto dukatw. Ale moje sukcesy nie skoczyy si na tym, bo gdy wrcilimy do komnaty maych ksit, sutan rzek do mnie: Mj przyjaciel, wielki wezyr, opowiada mi o tobie. Wiem, e wystawiae si na najwiksze niebezpieczestwa, eby mi suy. Skutkiem tego nie bye obecny, gdy pod Wiedniem rozdzielaem nagrody wojownikom, i stracie swj udzia. Nie mog obrazi Dehangira, dajc ci wicej ni on, tote podejmiesz z kasy defterdara jedynie taki sam woreczek z pienidzmi, jaki otrzymae od mego syna. Ale z wielkim wezyrem mog i powinienem wspzawodniczy w szczodroci. Powiedz mi wic zaraz, co on ci obieca darowa. A gdy oszoomiony szczciem, ktre na mnie spado, i zachcony yczliwym umiechem wielkiego wezyra, padem na twarz i ku wielkiemu rozbawieniu maych ksit zaczem co bekota, aby wyrazi moj wdziczno, sutan doda:

 Wiem, e obiecano ci plac i dom, ja za pozwalam ci ze skadw seraju zaopatrzy si w dywany, poduszki, materace, zasony i inne meble i przedmioty, naczynia kuchenne i serwisy oraz wszystko, czego ci trzeba, aby uczyni twj dom zamieszkaym. Z arsenau za otrzymasz ponadto lekk d z daszkiem od soca na rufie, aby mg przybywa do seraju nie muszc cierpie od upau czy deszczu. 7. Dzie cudw nie skoczy si jednak na obietnicy sutana, bo gdy zgosiem si u defterdara po odbir woreczka z pienidzmi i padem na kolana, aby ucaowa po kaftana tego wysokiego dygnitarza, defterdar rzuci na mnie spojrzenie szczeglnie nieaskawe i rzek surowo: Z jakiej niepojtej dla mnie przyczyny porastasz w pirka, Mi-kaelu el-Hakim, tote jest moim obowizkiem przypomnie ci o twojej pozycji. Jako defterdar nie mog pozwoli na to, aby niewolnik sutana zadua si u greckich i ydowskich lichwiarzy. Szalestwem bowiem byoby trwoni pienidze na obcych, gdy winny one kry z rk do rk w seraju, aby zawsze w kocu powrci do sutaskiego skarbca. Masz wic kupowa twj budulec przeze mnie, a wtedy otrzymasz go na dobrych warunkach. Postpujesz wysoce niewaciwie, uywajc do prac niewiernej hooty, bo skarbiec powinien zarobi przynajmniej cz tego, co przetrwoniono na ciebie w formie darw. Wielce strwoony wyjkaem: Szlachetny defterdarze! Prace, o ktrych mwisz, maj by wykonane przez Sinana Budowniczego. I wcale nie zamierzam pozbawia skarbca sutaskiego jego udziau. Lecz moja maonka jest 'niestety chrzecijank i podczas mej nieobecnoci nierozsdnie zacigna dugi w moim imieniu. Obawiam si, e wpada ona w apy greckich oszustw, i byoby najlepiej natychmiast ich ci przy krwawej studni. W ten..sposb najatwiej pozbybym si dugw, o ktrych cakowit sum nie omieliem si jeszcze zapyta mojej ony. Defterdar rzuci okiem na trzymany w rku zwj, zacisn zby i sykn: Dugi twoje urosy do zawrotnej sumy omiuset pidziesiciu trzech dukatw i trzydziestu asprw i zupenie nie mog poj, jak ci chytrzy Grecy odwayli si udzieli twej onie tak wielkiego kredytu. Zdarem turban z gowy i paczc rzsistymi zami wykrzyknem: Przebacz mi, szlachetny defterdarze, i we te dwa woreczki du-tetow jako cz zapaty. Bd y o chlebie i wodzie i nosi odzie z worka, dopki nie spac tego straszliwego dugu. Niech moje wynagrodzenie sdzi tego gwarancj rzek-6 SZCZete PrZ6raenie wzruszyo twarde serce defterdara, ktry 19 Mikael, t. II Niech to bdzie dla ciebie przestrog. Niewolnikowi nie wolno zaciga dugw, za ktre w kocu zawsze musi zapaci skarbiec, nie majc niekiedy monoci odebra sobie tego w inny sposb, jak tylko przez uycie jedwabnego sznurka. Ale twoja szczliwa gwiazda czuyvaa nad tob. Na polecenie sutanki Churrem spaciem ju do ostatniego aspra dugi, ktre tak lekkomylnie zacigna twoja ona. Bd zatem wdziczny losowi za niezasuone szczcie i trzymaj w przyszoci on pod lepsz kontrol. Da mi spis dugw Giulii spaconych przez skarbiec, przypatrujc mi si rwnoczenie uwanie, jakby chcia si dowiedzie, kim jestem. Nie byo dla niego tajemnic, e dziki wielkiemu wezyrowi otrzymaem wysze wynagrodzenie, i musia si dziwi, e rwnoczenie moja ona moe by w askach u rywalki Ibrahima, sutanki Churrem. Sam nalea wyranie do zwolennikw sutanki, a i ja miaem wszelkie powody, aby by jej wdzicznym za szczodro wobec mojej naiwnej ony. Nie byem jednak do tego stopnia szalony, abym z tego powodu ujmowa w czym mej wiernoci dla wielkiego wezyra.

Ale ledwie po powrocie do domu zaczem opowiada Giulii o moich przeyciach, zapytaa mnie z twarz pociemnia od gniewu, na co si waciwie uskaram, skoro sutanka polecia ju spaci jej dugi. Kady inny m mwia byby wdziczny i chwaliby on za to, e zrcznie umie zaatwia sprawy. Odtd wic nie ruszy palcem i sam musz dba o swoje plany budowlane. I tak zagmatwaa t cakiem jasn spraw, e pod koniec czuem si niemal jak przestpca. Rzekem wic: Niczego innego nie pragn jak tylko tego, aby od tej pory pozwolia mi samemu zajmowa si moimi sprawami. A teraz jedmy obejrze twj plac i obmyli, jakby si go najdogodniej pozby. Wynajlimy d i udalimy si na przejadk wzdu brzegw Bosforu, mijajc Galat i klasztor derwiszw. Na widok wspaniaych ogrodw wielkiego wezyra Ibrahima Giulia zamilka i zapada w gbokie zamylenie. Zawrcilimy przez rojcy si od niezliczonych statkw i odzi Zoty Rg i minwszy seraj ujrzelimy po jakim czasie Zamek Siedmiu Wie. Wysiedlimy u stp ruin na brzeg i kozi cieka dotarlimy przez opustoszae rozwaliska do malekiego warzywnego ogrdka, obok ktrego leay stosy wilgotnego od deszczu budulca. W gbi wygrzebanego przez robotnikw budowlanych dou na fundamenty domu Giulii wida byo ruiny starych sklepie ceglanych. Byo tam pusto, gucho, dziko i aby miejsce to nadawao si na ludzkie mieszkanie, trzeba byo nakadw ogromnych, cho widok na morze Marmara by stamtd bardzo pikny. Gdy zastanawiaem si w duchu, jak si pozby kopotu, nagle przyszed mi do gowy wspaniay pomys. Odezwaem si do Giulii: __ Teraz, gdy Antti si oeni, bdzie potrzebowa domu w Stambule. Dlaczego nie mielibymy zrobi mu przysugi i za tanie pienidze nie odstpi tego placu? Aniti lubi pracowa jako kamieniarz i bdzie mia tu pracy do syta. Zanim za przyprowadz go tutaj, aby mu to miejsce pokaza, mog go z atwoci upi! Nie zdyem jeszcze opowiedzie Giulii o bogactwie Anttiego i o tym. e to jego szczodroci zawdziczam dobrze nabity mieszek oraz dary, ktre przywiozem do domu. Tote Giulia z ironi nadmienia, e zacny Antti nie bdzie mg sobie nigdy pozwoli na tak rezydencj. Wtedy bez adnych ogrdek opowiedziaem jej o nieoczekiwanym szczciu Anttiego i o wielkich dochodach, ktre mu przypady z woci odziedziczonych przez jego wgiersk on. Giulia suchajc mnie zesztywniaa, a twarz jej zrobia si brzydka i nalana jak worek. W kocu za wybuchna gniewem i rzeka: - Jakim gupcem jeste Mikaelu! Dlaczeg na Boga sam si nie oenie z t dziewczyn? Jako muzumanin masz przecie prawo nawet do czterech on. Pomyl, jak mielibymy wspania pozycj z rocznym dochodem dziesiciu tysicy dukatw! Ty za wypucie tak okazj z rki na rzecz twego gupiego przybranego brata! Zrobia si zielona ze zoci i znowu zaczo j mdli, a gdy troch przysza do siebie, staraem si j uspokoi mwic: Giulio, moja najdrosza, jak moesz przypuszcza, e wzibym sobie jeszcze inn on prcz ciebie? A na to ona szlochajc: Odnosiabym si do tej dziewczyny jak do siostry. Potem za, gdyby ci ju urodzia syna, zapewniajc w ten sposb dziedzictwo po sobie, mogaby przypadkiem stru si jakim niezdrowym sosem grzybowym lub czym innym i zemrze w gorczce, jak to si czsto zdarza w Stambule. Dziwniejsze rzeczy dziej si w seraju. Wtedy odziedziczylibymy jej majtek. Myl tylko zawsze o twoim, dobru, Mikaelu, i nigdy nie chciaabym stan na przeszkodzie twemu szczciu. Zaczem aowa, e nie doceniem zalet modej Wgierki, ale pocieszaem si myl, e sprzedam Anttiemu nieuyteczny dla' nas kawaek ziemi. A gdy wracalimy do domu, Giulia

przez cay czas wpatrywaa si we mnie potrzsajc gow, jak gdyby uwaaa mnie za niespena rozumu. Gdy po powrocie zasiedlimy do posiku, natrtna obecno Alberto tak mnie rozdrania, e gniewnie owiadczyem: Kiedy byem ostatnio w seraju, wpadem .na wietny pomys, ktry rozproszy wszelkie podejrzenia i uratuje twoj dobr saw, Giulio. Ju jutro postaram si dla Alberta o strj eunucha i musi odtd chodzi tak odziany, a wtedy nikt nie bdzie zadawa adnych zoliwych pyta. Mj rozsdny pomys wcale nie przypad im do smaku. Wymienili spojrzenia, ktre wyranie wiadczyy o ich wstrtnej zmowie, a Giu-lia zapomniaa si do tego stopnia, e wyniole rzeka: E tam! Przecie eunuchowie nie maj brody! Pikna, wijca si brdka Alberta zdradzi przecie natychmiast, e nie jest on eunu-chem! Wycigna do, aby z dum wacicielki pogaska krtk brdk Wocha, ja jednak szarpnem j za rk i rzekem: W takim razie Alberto zgoli natychmiast swoj pikn i wijc si brod. I ma to robi codziennie, a w razie potrzeby nawet dwa razy dziennie, dopki twarz jego nie bdzie tak gadka jak pupka noworodka. Powinien te je tusto, aby policzki jego zaokrgliy si i zrobiy lnice jak u eunucha, bo ju nie mog cierpie jego zuchwaego zachowania w moim domu. Przynajmniej w tej sprawie udao mi si przeprowadzi moj wol i Alberto zmuszony by mimo ez zgoli brdk i wdzia te szaty eunucha. Giulia zrozumiaa bowiem natychmiast, o ile korzystniej bdzie, gdy ludzie uwierz, e jej sucy jest eunuchem, gdy eunuchowie stali o wiele wyej w cenie ni zwykli niewolnicy. Tote czua si bardzo bogata i dostojna, gdy z faszywym eunuchem za sob chodzia po miecie. Ja za nie zdajc sobie sprawy z powodw mego postpowania, staraem si utuczy Alberta i unikajc patrzenia Giulii w oczy zmuszaem go nieraz do oprniania caych pmiskw tustego jada, cho ze zami w oczach baga mnie o lito. I ku mojej radoci spostrzegem niebawem, e jego policzki staj si tuste i lnice, tak e gupia i pozbawiona wyrazu uroda, przypominajca greckie posgi, zacza znika. Im si robi tuciejszy, tym atwiej byo mi go znie. Nasze ycie weszo stopniowo na coraz spokojniejsze i bezpieczniejsze tory. A w niewiele tygodni po moim powrocie Giulia przysza do mnie pewnego dnia i przytulajc policzek do mojego szepna, e niedugo zostan ojcem. Zdziwiem si wprawdzie, e odkrya to tak szybko, ona jednak owiadczya, e jest kobiet dowiadczon, a ponadto miaa sen, i trzyma w ramionach moje dziecko. I wtpiem, i miaem nadziej, w kocu jednak uwierzyem jej, a wkrtce moje dowiadczone oko lekarza samo ju mogo stwierdzi objawy jej brzemiennego stanu. Niewypowiedziana rado przepenia mi serce. Nie mylaem ju wycznie o sobie, gdy spodziewane powikszenie rodziny naoyo na mnie nowe obowizki. Tote zaczem snu ambitne marzenia z myl o nie urodzonym jeszcze synu. Giulia okazywaa mi wiele czuoci, ja za czyniem wszystko, aby jej nie rozdrania nieostronymi sowy. Tak wic ylimy z sob jak dwa gobki budujce nowe gniazdko. Zaczn zatem now ksig, aby opowiedzie o moim domu i o osi-crnieeiach w seraju, o sztuce rzdzenia wielkiego wezyra Ibrahima oraz o Abu el-Kasimie i Mustafie ben-Nakirze, ktrzy na tak dugi czas znik z moich oczu.

Ksiga 7 Dom nad Bosforem

l.

Cho wiosna ta pena bya jasnych nadziei, nie przemina jednak dla mnie bezczynnie, gdy nowa odpowiedzialno, jaka na mnie spada w subie wielkiego wezyra, przysparzaa mi wiele pracy. Czasy wydaway si niezbyt przychylne dla krlestwa Osmanw, gdy cesarz po zawarciu pokoju z krlem Francji dy teraz wytrwale do umocnienia swej wadzy w krajach europejskich i zjednoczenia chrzecijastwa w przygotowaniu do rozstrzygajcej wyprawy krzyowej na islam. Po udanej obronie Wiednia udao mu si jeszcze tej samej zimy nakoni papiea, aby ukoronowa go w Bolonii elazna koron, po czym zwoa na wiosn niemiecki Reichstag do Augs-burga, aby wreszcie wymierzy decydujcy cios protestantom. Jedynie zatem wadca mrz Chajreddin w oparciu o swoj Algieri jeszcze z nim walczy. Na czele, floty odnis Chajreddin wielkie zwycistwo nad admiraem Portundo, ktry konwojowa cesarskich goci koronacyjnych z powrotem do Hiszpanii. I ja przyczyniem si troch do osignicia tego triumfu, ktry tak dobitnie wykaza, e Chajreddin sta si ju niebezpiecznym przeciwnikiem nawet dla poczonych flot cesarskich. Zbadawszy dokadnie nastroje w admiralicji u Piri-reisa i widzc pyszakowat niech morskich paszw wobec Chajreddina, ktrego wci jeszcze uwaano za prostego i zdradzieckiego morskiego pirata, posaem goca do Algieru, doradzajc mu, aby zaniecha bezmylnego upienia wybrzey woskich i hiszpaskich i zamiast tego stara si osign przewag na morzu nad cesarsk flot wojenn. I gdy tylko triumfalna wie o zwycistwie nad admiraem Portundo dosza do seraju, najem na koszt wielkiego wezyra modego poet imieniem Baki i paru zwykych ulicznych pieniarzy, aby uoyli hymny pochwalne na cze Chajreddina, tak e niebawem imi jego znalazo si na ustach wszyst kich i na bazarze oraz w aniach zaczto go nazywa wiatem Islamu. Gdy pewnego dnia wrciem z miasta do domu, spotkaem w bra-mi Alberta, ktry wybieg mi na spotkanie w tych szatach eunu-cha i ze zami w oczach powiadomi mnie, e ble porodowe Giulii ju si zaczy, o wiele tygodni za wczenie. Straszliwa nowina sprawia, e wykrzyknem ze zgrozy, gdy mino zaledwie siedem miesicy od mego powrotu z wojny i tak niedoskonay pd nie mg chyba przyj na wiat ywy. Mimo lekarskiego dowiadczenia nie znaem si zbytnio na poonictwie, gdy przewanie praktykowaem jako felczer. Tote odetchnem z ulg dowiedziawszy si, e posano ju po biegego Salomona, ktry natychmiast przyby z seraju, aby pomaga Giulii. Wyszed mi naprzeciw na podwrko i zapewni, e rozwizanie przebiega tak dobrze, jak w danych okolicznociach mona wymaga, po czym owiadczy, e nic mu nie pomog moje biadania i e najlepiej uczyni idc na przechadzk, aby troch ochon z wraenia. Soce kryo si ju za wzgrzami, a balkony minaretw lniy w ostatnich jego promieniach midzy padajcymi na ziemi cieniami, gdy chykiem, jak zodziej w nocy, podkradem si z powrotem pod dom Abu el-Kasima, sparaliowany lkiem, co mnie tam czeka. W domu nie byo sycha gosw radoci, a napotkane kobiety unikay mego spojrzenia, tak e lkaem si ju najgorszego, gdy wyszed do mnie Salomon z dzieckiem na rku i rzek ze wspczuciem: Allach nie chcia tego, Mikaelu el-Hakim. To tylko dziewczynka, ale matka i dziecko maj si za to dobrze... Ze strachem pochyliem si, aby zobaczy dziecko, i ku mojej niewypowiedzianej radoci od razu stwierdziem, e jest w peni rozwinite i bez adnej wady. Na gwce miao kilka puszystych woskw, a gdy otwaro ciemnoniebieskie oczka, ogarn mnie taki zachwyt, e zoywszy rce do modlitwy zaczem wielbi Allacha za cud, jaki zdziaa. I bybym wyrecytowa wszystkie siedem sur, gdyby Salomon nie przerwa mi mwic, e dziecko jest jego zdaniem nadzwyczaj dobrze rozwinite, a rozwizanie zupenie normalne, zwaywszy, e cia trwaa tylko siedem miesicy. Gdy Alberto zobaczy moj wielk ulg, uradowany mia si i wylewnie mi gratulowa. Lka si widocznie poprzednio, e jako muzumanin nie bd zadowolony z creczki. A gdy

raz jeszcze wyraziem zdumienie z powodu nadzwyczaj krtkiej ciy Giulii, zapewni mnie, e sysza o wielu podobnych wypadkach, jak rwnie o wypadkach wprost przeciwnych. Tak wic pewna szlachetna dama w Weronie urodzia dziecko a w osiemnacie miesicy po mierci ma. Tote mwi Alberto nawet najbardziej dowiadczeni lekarze nie mog z caa pewnoci przepowiedzie, jak dugo potrwa cia i wszystko zaley od kobiecej budowy i innych okolicznoci, a moe rwnie od samego mczyzny. Szczeglnie mwi ze skromnie spuszczonymi oczyma dugie morskie podre, wojenne wyprawy i pielgrzymki, ktre zmuszaj mczyzn do dugotrwaej powcigliwoci, wzmacniaj zdaje si w jaki dziwny sposb jego si msk, tak e dziecko spodzone po takich podrach rodzi si o wiele szybciej i atwiej ni zazwyczaj. Takie przynajmniej panuje powszechne przekonanie we Woszech. W mojej ogromnej radoci nie odczuwaem teraz adnej niechci do Alberta. W gbi duszy byo mi go nawet al, i zmusiem go do noszenia tych szat eunucha. Odnosiem si wic do niego yczliwie i pozwoliem mu podziwia dziecko, a on zwrci mi uwag, jak bardzo dziewczynka jest podobna do mnie, tak e wnet odkryem, i ma nie tylko moj brod, ale take uszy i nos. Najbardziej cieszyo mnie jednak, e nie miaa adnej wady w oczach, ktre oba byy szafirowe jak lewe oko Giulii. Nie bd wicej opowiada o mojej creczce. Powiem tylko, e dotknicie jej maych paluszkw sprawiao, i serce topniao mi jak wosk. Z jej powodu rozpieszczaem te Giuli, gdy wypoczywaa w ou po porodzie, skarc si sabym gosem i aja mnie za wszystko, co zaniedbaem lub zapomniaem zaatwi. Z powodu tej saboci oraz dla zachowania jdrnoci piersi zmusia mnie te, abym ju w dwa tygodnie po urodzeniu dziecka postara si o mamk. Kupiem wic na bazarze u jakiego Tatara rusk kobiet, ktra karmia piersi jednorocznego syna. Zakup tej mamki nie by jedynym wielkim wydatkiem w owym czasie. Albowiem po niezliczonych poprawkach i zmianach, dokonanych przez Giuli w rysunkach Sinana Budowniczego, dom zaprojektowany przez niego zacz si wreszcie dwiga na agodnym stoku nad brzegiem Bosforu. I doprawdy przelkem si jego rozmiarw, gdy by wielki jak paac jakiego agi. Z czystej prnoci Giulia daa ponadto, aby cay obszar otoczy wysokim kamiennym murem, co byo oznak dostojestwa. Tote rachunki Sinana Budowniczego staway si coraz to dusze i dusze. Zanim jeszcze przenielimy si do naszego nowego domu, zmuszony te byem kupi dwch Murzynw jako wiolarzy i pomocnikw ogrodnika. Giulia odziaa ich w czerwono-zielone szaty, przepasane srebr nym paskiem, a grecki ogrodnik zaklina si na swoich greckich witych, e jeszcze nigdy nie widzia wikszych leni i darmozjadw, tak e trzeba byo kupi mu do pomocy jeszcze skromnego woskiego chopaczka. Tak wielki dom wymaga naturalnie kucharza, ten za z kolei niewolnicy, a niewolnica musiaa mie pachoka do rbania drew oraz nosiwod do pomocy, tak e w kocu zdawao mi si, jakbym wpad w rwcy wir. Gdy Abu el-Kasim po dwu i pletniej nieobecnoci powrci wreszcie z podry do Bagdadu, dom roi si od krzyczcych i kccych si sug, tak e nie pozna go i zawrciwszy wyszed jeszcze raz na ulic, aby si rozejrze, czy dobrze trafi. Mwic szczerze, od dawna ju zapomniaem, e mieszkam u niego jako go i uywam gwnie jego sprztw. Ale guchoniemy niewolnik, ktry przymierajc godem, obdarty, szykanowany i poerany przez pu-gastwo, pdzi ndzne ycie w najdalszym kcie podwrka pod plecionym daszkiem, od razu rozpozna pana. Dziko wyjc zacz drepta w kko i caowa ziemi przed jego. stopami, witajc go jak wierny pies. Ja za nie poznaem Abu el-Kasima, gdy stan na podwrku z indyjsk trzcink w doni. Na gowie mia olbrzymi zawj. Kaftan jego ozdobiony by guzami ze szlachetnych kamieni, a na stopach nosi czerwone safianowe pantofle. Wadczym gestem kaza poganiaczom zdj

wielkie bele towarw z grzbietw osw, napoi zwierzta i zaprowadzi je do stajni. Osy byy dorodne i szare, u ich uprzy dzwoniy srebrne dzwoneczki, a z wielkich, owinitych dywanami tobow rozchodzi si na cae podwrko mocny aromat pima i korzeni. Sam Abu el-Kasim te pachnia z daleka pimem i ran wod i nawet wymaci sobie pomad rzadk brdk. Zarwno jego wygld zewntrzny, jak i wygld osw wiadczy wymownie, e wyprawa mu si udaa. Zawstydziem si niesychanego baaganu, jaki panowa na podwrzu, i wreszcie opady mi uski z oczu. gdy uwiadomiem sobie, jak haniebnie Giulia zaniedbywaa dom Abu elKasima. Nie byo jej teraz nawet, gdy udaa si do seraju czy do ani, aby zaatwia swoje sprawy, jak zwyka mwi, gdy prbowaem j o to pyta. Ja sam spaem le w nocy, umczony troskami i kopotami. Ale mimo zmczenia i zawstydzenia poczuem, jak ciepa fala podchodzi mi do serca, gdy w kocu wziem Abu el-Kasima w ramiona i ze zami radoci powitaem go w domu po trudach dugiej i niebezpiecznej podry. W imi Miosiernego, drogi Abu el-Kasimie! wykrzyknem w szczerej radoci. Nie znajduj sw, aby chwali ten szczliwy dzie, ktry sprowadzi ci tu z powrotem. Prawd mwic, sdziem, e nigdy ju ciebie nie zobaczymy. Abu el-Kasim rozejrza si dokoa mapimi mrugajcymi oczkami i ju rnia zacz rwa wosy z brody, ale opamita si i rzek: Z tego, co dzieje si na tym podwrku, widz, e istotnie nie ' oczekiwano mego powrotu. Aby jednak nie psu sobie radoci w ten -wielki dzie, trzyma bd jzyk w ryzach, byleby tylko postara si dla.mnie o wod, abym mg dokona przepisanych abiucji. Podczas gdy odprawia modlitwy, udao mi si krzykiem i uderzeniami bata wprowadzi pewien ad na podwrku. Niewolnicy oprnili cz domostwa, wyrzucajc rzeczy na kup. po czym dopomogli poganiaczom osw Abu el-Kasima wnie do wntrza kosztowne towary. Kazaem kucharzowi pospiesznie przyrzdzi posiek, dajc mu wszystkie pienidze, jakie miaem, gdy Giulia ca domow kas powierzya Albertowi. Potem wprowadziem Abu el-Kasima uroczycie do domu, aby go usadowi na honorowym miejscu. On jednak zatrzyma si przed rusk niewolnic, ktra z rozchylonymi kolanami i na wp przymknitymi oczami siedziaa na progu sieni, karmic penymi piersiami moj creczk i swego synka. A e u siebie w kraju nie nauczya si zakrywa twarzy,przed mczyznami, Abu el-Kasim patrzy jak urzeczony na ni i na dwoje niemowlt u jej piersi. Widz, e wzie sobie now on, Mikaelu el-Hakim?! wykrzykn. Zrobie-to widocznie w sam por, bo Allach ju ci pobogosawi! Nigdy w yciu nie widziaem wspanialszego chopca. Jest pikniejszy od ksiyca i kropla w kropl przypomina swego ojca. Wzi dziecko na rk i paka z rozczulenia, gdy chopiec chwyta go maymi paluszkami za brod. Ruska kobieta cieszya si niezmiernie z jego yczliwoci, zasonia wstydliwie pier i ukrya nawet swe pene oblicze pod welonem, rzucajc wilgotne spojrzenia na Abu el-Kasima. Ja za rzekem rozdraniony: To wcale nie moja ona, lecz kupiona na bazarze niewolnica i jej synek. To moja creczka jest pikniejsza od ksiyca. Ma na imi Mirmah, tak jak i crka sutana. Wybaczam ci jednak, Abu el-Kasi mi, to przeoczenie, gdy widocznie nie zdye jeszcze usun z twoich kaprawych oczu kurzu z drogi. Abu el-Kasim niechtnie odda mamce chopca, z uprzejmoci musn kocami palcw policzek mojej creczki i usiad na honorowym miejscu. Podkuchenny przynis sorbet w srebrnym pucharze, opryskujc gociowi ze strachu kolana lepk ciecz. Abu el-Kasim wyowi z pucharu zdech much, pokosztowa napoju, skrzywi si i powiedzia: Co za wspaniay sorbet! Jedyna jego wad jest to, e jest za ciepy, ale za to zbyt kwany. Ze wzgldu na dziecko przebaczam ci jednak wszystko, Mikaelu el-Hakim, cho przyznaj, e pierwszym moim odruchem byo wezwa kadiego i wiadkw, aby

oceni szkody, jakie wyrzdzilicie. Ale od trzydziestu lat aden malec nie cign mnie za brod i sta mnie dzi na to, aby okaza wielkoduszno. Rozdzieli datki midzy sub, a mamce darowa persk sztuk zota, klepic j po obu policzkach i obmacujc jej pene piersi z takim zachwytem, e zaczem ju obawia si najgorszego. Aby odwrci jego myli, opowiedziaem mu o moim nowym domu i przyrzekem naprawi wyrzdzone szkody, a gdy ju zjedlimy smaczny posiek i otworzyem dzban wina, zniky midzy nami wszelkie urazy i Abu opowiedzia mi o cudach Bagdadu, ktrych nawet Dengis Chan i Tamerlan nie zdoali zniszczy. Mwi te o ranych ogrodach Persji, Tebrysie i Ispahanie, opiewajc arliwymi sowy te dziedziny poetw. Jeli chodzi o wasne jego sprawy, Abu el-Kasim by raczej powcigliwy w sowach i nie chcia te otworzy swoich tobokw, cho od dawna ju cay dom wypeni si bijcym z nich aromatem. Zapach pima wypez a na uliczk, tak e ssiedzi zebrali si pod domem, obsypujc Abu el-Kasima bogosawiestwami i wyraajc rado z powodu jego szczliwego powrotu. Wzruszony do .ez rozdzieli pomidzy nich resztki posiku, szlochajc ze wzruszenia wywoanego winem: Ach, Mikaelu el-Hakim! I ja kiedy miaem syna, Kasima! Biada mi, biada, dopiero dzi po raz pierwszy od wielu lat poczuem, jak maa rczka dziecka bka si w mojej brodzie. Zapad w smutne wspomnienia, po chwili jednak otrzsn si i rzek innym ju tonem: Czy wiesz, e w czasie podry spotkaem naszego przyjaciela, Mustaf ben-Nakira, ktry obecnie studiuje poetyk pod kierownictwem najwybitniejszych poetw perskich? Rwnoczenie nawizuje on poyteczne kontakty z niezadowolonymi dygnitarzami, ktrzy nie luDi tyranii modego szacha Tahmaspa i chc wyrzec si szyickiej herezji, pki jeszcze czas, aby wrci na prawdziw ciek Sunny. Dopiero wtedy zrozumiaem, naiwny, e Abu el-Kasim i Mustafa ben-Nakir udali si do Persji, aby zdoby wiadomoci, ktre mogy by uyteczne na wypadek wojny ze Wschodem. Wielce wzburzony wykrzyknem: Na Allacha! Chyba nie chcesz powiedzie, e wielki wezyr potajemnie szerzy niepokj w perskich prowincjach? Sutan zapewni przecie szacha o swym pragnieniu pokoju i potrzebuje wszystkich si, aby broni islamu przed atakiem cesarza. A na to Abu el-Kasim: Niestety, Mustafie udao si zdoby dowody, e szach Tahrnasp ku wielkiej habie islamu wszcz potajemnie rokowania z cesarzem i zada jego pomocy w wojnie z sutanem. Tote najwyszy czas, aby muzumanie gromkim gosem zakrzyknli na cay wiat: Na pomoc, wszyscy prawdziwi wierni!" Ze sw jego przebija huk nadchodzcej lawiny. Przejty, zaksztu-siem si/winem, bo jeli sutan istotnie zmuszony by do wojny na dwa fronty i rwnoczenie musia broni si przed cesarzem i przed szachem perskim, to zaiste ze czasy szy dla nas wszystkich. Abu el-Kasim przyglda mi si mrugajc oczyma i rzek szyderczo: W swym zalepieniu ci przeklci szyici woleliby raczej walczy po stronie niewiernych, ni podda si Sunnie i rzdom tureckim. Wiele oburzenia wywoaa te pogoska, e wielki mufti wyda fatw, i w przyszej wojnie wolno bdzie pozbawia szyitw mienia i sprzedawa ich w niewol, mimo e s muzumanami. To wcale nie pogoska odparem. To prawda, bo jaka armia chciaaby i na trudno dostpn Persj jedynie po to, aby broni ycia i mienia mieszkacw? Sutan jednak nie ma zamiaru atakowa Persji. Potajemnie wystawia nowe wojsko do marszu na Wiede i na pastwa niemieckie. Ale wino poszo do gowy Abu el-Kasimowi i uczynio go ktliwym. Jeste renegatem! wykrzykn i wyrose na Zachodzie, Mikaelu, tote wci lepo wpatrzony jeste w Zachd. Jaki poytek mielibymy z tych biednych i- skconych wewntrznie krajw ktre me maj nawet tej samej wiary co my? Nie, kraje na Wschodzie

to waciwa dziedzina dla sutana i tam wanie islam wzrs z maego ziarenka w olbrzymie drzewo, ktrego cie pada na cay wiat Najpierw sutan musi zjednoczy islam i rozszerzy swoje dziedziny na Indie. Potem za, jeli zechce, moe zwrci oczy na zimn, bezpodn Europ. Trzeba by ci byo zobaczy Bagdad z jego tysicem wie, niezliczone okrty w porcie Basry, meczety Tebrysu i skarby na bazarach Ispahanu! Wtedy odwrciby si plecami do ubogiego cesarza niewiernych i powid twego konia na Wschd. Wida byo, e on ze swej strony wpatrzony by lepo na Wschd, tote nie wszczem z nim sporu w sprawach, na ktrych znaem si lepiej od niego, dziki zaufaniu, jakim zaszczyca mnie wielki wezyr. Zawoaem mamk i daem jej syna na rce Abu el-Kasimowi, sam biorc w ramiona ma Mirmah. I dotykaem wargami jej kruczoczarnych woskw, dziwujc si zagadkowej naturze, ktra obdarzya moj crk czarnymi wosami, cho loki Giulii byy zote, a i moje wosy raczej jasne ni ciemne. Nie wiem, czy to wino, czy opowiadania Abu el-Kasima tak zaostrzyy mi umys, e nagle zrozumiaem, i stanowisko zaufanego wielkiego wezyra wcale nie jest takie proste, jak to sobie wyobraaem. Dostawaem dobre wynagrodzenie jako doradca w sprawach niemieckich, ale gdyby tacy fanatycy jak Abu i Mustafa skonili sutana do zachowania pokoju na Zachodzie, wtedy zainteresowanie wielkiego wezyra sprawami Niemiec zmniejszyoby si i stracibym pobory. Tote we wasnym interesie musiaem stanowczo opiera si planom Abu el-Kasima i Mustafy ben-Nakira. Gdyby jednak rozumowaem dalej nasza dotychczasowa polityka spotkaa si z jeszcze jedn tak klsk jak nieudane oblenie Wiednia, bez wtpienia wszyscy zwolennicy natarcia na Zachodzie popadliby w nieask i musieli ustpi na rzecz tych, ktrzy przygotowywali wojn z Persj. W tym punkcie mego rozumowania uderzyo mnie, e wszyscy doradcy sutascy, nie wykluczajc .moe nawet samego wielkiego wezyra, byli w tym samym pooeniu co i ja, zmuszeni okrela swoj pozycj polityczn jedynie z punktu widzenia wasnych korzyci, niezalenie od tego, co w ostatecznym rozrachunku byo dobre dla krlestwa. Myli te tak mnie w kocu oszoomiy, e ju nie umiaem rozrni, co jest suszne, a co niesuszne. O zmroku wrcia Giulia w towarzystwie Alberta. Rozzoszczona zamieszaniem, ktre zastaa w domu, skla Abu el-Kasima, e wrci do domu nie zapowiedziany, jak zodziej noc, i wyrwaa mi z ramion moj creczk, abym jej nie upuci po pijanemu. Wstydziem .si tej gwatownoci, ale Abu el-Kasim wydoby ze swoich tobokw flakon prawdziwej perskiej ranej esencji w darze dla Giulii i prosi, aby polecia go damom haremowym, iby zza zasunitych zason zechciay obejrze jego wspaniay towar. Giulia daa si ugaska podarunkiem, pochlebiao jej te, e zwracano si do niej o pomoc, i niebawem w najlepszej harmonii zastanawialimy si wsplnie, ile naley da kislar-adze, ile odwiernym, a ile ma otrzyma sama Giulia. 3. Nie mieszaem si do spraw Giulii, miaem bowiem do wasnych kopotw. Musiaem uzna z czasem wielkie zasugi Alberta, ktry, zwaszcza w trudnych dniach przeprowadzki, mia stale na oku dobro caego domu. Towarzyszy Giulii wszdzie, tak e nigdy nie potrzebowaem si o ni niepokoi. Ale najbardziej wzruszao mnie jego przywizanie do mojej creczki Mirmah, bo gdy tylko mia sposobno, bra j na rce i umia ukoi jej pacz o wiele szybciej ni ja. Cae jego zachowanie wskazywao, e dostosowa si do roli majordoma, tote nie raz wstydziem si nieuzasadnionej niechci do wiernego Wocha. Gdy przenielimy si do nowego domu nad Bosforem, okazao si szybko, jak nieocenion pomoc by Alberto. Niewolnicy suchali go i udao mu si w krtkim czasie zaprowadzi porzdek w naszym gospodarstwie, tak e nie musiaem si troszczy o nic poza tym, aby dostarczy pienidzy na codziennie rosnce rachunki. Liczba ich bya wrcz niewiarygodna i

chwilami byem tak goy, e nie starczao mi na papier i tusz, ktrych duo zuywaem na rozpoczte w tajemnicy tumaczenie Koranu. Musiaem ywi i odziewa ponad dziesicioro suby, kupi kosztown lektyk i wspaniae sioda, i uprz dla koni, szczodrze rozdawa -jamuny i wci ponosi nowe wydatki na ogrd, ktry nie tylko nie dawa adnych dochodw, jak to sobie zrazu naiwnie wyobraaem, ale przeciwnie, pochania coraz wicej pienidzy z uwagi na konieczno zakupw nowych kwiatw, rolin i rybek do sadzawek oraz niewolnikw do ich pielgnowania. Szczcie moje miao zatem swe granice, gdy siedzc na puszystych poduszkach wdrowaem spojrzeniem po barwnych kwietnikach w ogrodzie albo szedem do piknych sadzawek karmi kolorowe rybki. Ustawiczne kopoty pienine gnbiy mnie jak ciasne buciki. Miaem kiedy nadziej, e bdziemy z Giulia cieszy si nasz zamonoci w spokojnym odosobnieniu, ale ona wnet daa mi wyranie do zrozumienia, e nasz nowy dom nie da nam ani radoci, ani poytku, jeli nie bdziemy do zaprasza wpywowych osobistoci. 20 Mikael, t. II - Jakkolwiek od czasu do czasu wyganiano mnie z domu na cay dz-ie, bardzo mi to schlebiao, gdy sama sutanka Churrem z paru przyjacikami przybya w sutaskiej odzi, aby obejrze nasz now siedzib i odby przechadzk w ogrodzie. Zaszczyt, jaki przyniosy nam te odwiedziny, o wiele przewysza zdaniem Giulii wielkie wydatki na nowy marmurowy mostek w przystani, gdy na takie odwiedziny trzeba byo zezwolenia samego sutana. Uzbrojeni eunu-chowie strzegli przez cay dzie naszego domu i nawet gupiec musia spostrzec, jak wielk estym cieszylimy si obecnie ja i moja ona. Sam wielki wezyr w towarzystwie wielkiej wity zawita te niebawem do nas, aby na wasne oczy przekona si, na co poszy tak wielkie sumy jego pienidzy, i obaj z Sinanem musielimy wytrzyma istne przesuchanie, zanim wezyr uzna askawie, e dla jego wasnej godnoci zmuszeni bylimy uczyni dom tak piknym i urzdzi go tak kosztownie. Dumny ze swego dziea Sinan Budowniczy przyjeda czasem w odwiedziny w towarzystwie wysoko postawionych paszw i bejw, od ktrych spodziewa si uzyska korzystne zamwienia budowlane. Miaem przy tym sposobno nawizywa cenne znajomoci, cho niektrzy z paszw traktowali mnie nieco z gry jako renegata. Z tych powodw zrobiem si wkrtce chudy i blady i czsto mylc o przyszoci odczuwaem w doku przeszywajcy bl. 4. Pewnego dnia Giulia przysza do mnie i objwszy po raz pierwszy od dawna za szyj, rzeka czule: Kochany Mikaelu! Tak dalej by nie rnoe. Rozumiesz to chyba sam. Wzruszony odparem: Ach, droga Giulio, masz zupen suszno. Ndzny dach nad gow i kawaek zwykego chleba wystarczy mi, byle tylko z tob. Zakulimy si sami w zote kajdany, budujc ten zbyt luksusowy dla nas dom, i czuj ju, jak sznurek jedwabny owija si wok mojej szyi. Przyznajmy wic z pokor, e popenilimy omyk. Sprzedajmy go za cen, jak za dostaniemy, i wrmy do prostego ycia, ktre z pewnoci nadaje si dla nas lepiej. Ale ona spochmurniaa i odpara: le mnie zrozumiae, Mikaelu. Naturalnie, e suchy chleb i czarka wody wystarczyaby mi w twoim towarzystwie, ale musimy myle take o przyszoci naszej crki, Mirmah. Aby oszczdza twych uczu, zbyt ju dugo znosiam cierpliwie twoje niewiarygodne niedostwo. Ale tak dalej by nie moe, tote w kocu musz wzi wodze we wasne rce, skoro sam nie umiesz nimi kierowa. Zamilka, aby dobra dalsze sowa, po czym cigna:

 Gupia kobieta nie powinna naturalnie miesza si do wielkiej polityki, ale pewna wysoko postawiona dama niepokoi si z powodu niebezpieczestw, ktre gro krlestwu Osmanw, i nie jest w peni przekonana, czy kroki podejmowane przez wielkiego wezyra Ibrahi-ma s zawsze najlepsze. M na stanowisku wielkiego wezyra bywa wystawiany na najwiksze pokusy i sam Ibrahim mia podobno przyzna, e pose krla Ferdynanda ju dwukrotnie proponowa mu sto tysicy dukatw, aby tylko skoni sutana do zrezygnowania z Wgier. Ale po co dugo rozwodzi si nad tym wszystkim? Chciaam ci tylko powiedzie, e wielu z najbardziej wpywowych ludzi w krlestwie bardzo powtpiewa obecnie w korzystno niebezpiecznych planw podbojw na Zachodzie. I jeli ju koniecznie trzeba prowadzi janczarw na wojn, najlepiej wysa ich do Persji, ktra jest krajem sabym i skconym. Odparem na to: Na wszystko przyjdzie czas. Wielkie niebezpieczestwo, ktre grozi od cesarza na Zachodzie, musi wpierw by zaegnane. Oto kwintesencja polityki wielkiego wezyra dla obrony krlestwa Osmanw. Mwisz jak gupiec, Mikaelu rzeka Giulia niecierpliwie. Jake moe sutan pokona cesarza, ktry zwyciy i wzi do niewoli nawet krla Francji i papiea? A moe cesarz nie yczy sutanowi le i chtnie widzi, by krlestwo Osmanw rozszerzao granice na wschd, byle tylko sutan utrzymywa pokj na Zachodzie. Cesarz ma panowa na Zachodzie, a sutan na Wschodzie. Na wiecie jest przecie do miejsca dla nich obu. Mwia z tak znajomoci rzeczy, e zaczem co podejrzewa, gdy na wasn rk Giulia nie mogaby w aden sposb uoy sobie tego wszystkiego. Ona za potrzsna mn silnie i szeptaa ywo: Ogromne sumy s w grze, Mikaelu. Jeli nawet wielki wezyr szczyci si nieprzekupnoci, to jest przecie sporo innych mieszkw, ktre nie pragn nic innego, jak napeni si pienidzmi. Mam uzasadnione podstawy do przypuszcze, e sutan w gbi serca skania si do trwaego pokoju z cesarzem, gdy w peni rozumie, w jak straszliwym niebezpieczestwie znalazoby si cae jego krlestwo, gdyby w wojnie z cesarzem ponis rozstrzygajc klsk. Godne zaufania osoby mwiy, e i cesarz nie pragnie bardziej niczego, jak tajnego porozumienia z sutanem o podziale wiata. Wszystko to jest, jak sam rozumiesz, nader tajne i cesarz musi dla zachowania pozorw naturalnie udawa, e daleki jest od takich myli i zamiarw. Jake jednak sutan mgby ufa cesarzowi? zaprotestowaem. A ponadto tajny pose szacha perskiego znajduje si wanie na dworze cesarskim. Czy mona by pewnym, e cesarz nie zbierze wojsk i nie napadnie na kraje sutana, gdy tylko ten odwrci si do plecami? A na to Giulia: Sutan zmuszony jest, czy chce, czy nie chce, zacz wojn z Persj, aby poskromi szacha Tahmaspa. W innym bowiem razie Tahmasp, uzbrojony i popierany przez cesarza, napadnie sutana. Bdzie to jednak duo kosztowa cesarza, ktry nie ma te zbytniej ochoty miesza si do spraw wewntrznych krajw Wschodu, gdzie nie ma on adnych yciowych interesw. Zastanw si nad tym, Mi-kaelu, a sam dojdziesz do wniosku, e pokj z cesarzem wyszedby tylko na korzy sutanowi. I moesz by pewien, e nie stracisz na tym, jeli bdziesz dziaa na korzy dobrej sprawy. Jej intrygi nie przemawiay mi do przekonania, gdy moim zdaniem racja stanu, a nie tajne dary pienine, powinna rozstrzyga, czy sprawa jest suszna, czy te nie. Powiedziaem jej to, ale Giulia potrzsna tylko gow nad moj nieopisan naiwnoci i tumaczya: Niech Bg si zmiuje nad twoim brakiem rozsdku, Mikaelu! Cokolwiek by sdzi czy mwi, i tak nie przechylisz szali ani za, ani przeciw pokojowi. Ale nasz wspaniay dom i twoje pewne siebie zachowanie wywaro na niektrych atwowiernych osobach wraenie, e cieszysz si zaufaniem wielkiego wezyra. Sam widzisz, jak ogromne znaczenie mog mie

zewntrzne pozory. Sto tysicy dukatw postawiono na pokj, cho nie miem nawet przed tob zdradzi, skd pochodz te pienidze. Ale zoto mwi samo za siebie i oto masz tysic dukatw na dowd tego, e nie artuj. Gdy tylko sutan zawrze pokj z krlem Ferdynandem, otrzymasz dalsze pi tysicy. Wyja may skrzany woreczek, zamaa piecz i wysypaa na podog grad zotych monet. I przyznaj chtnie, e dwik zota przemawia na rzecz pokoju o wiele wymowniej, ni umiaa to zrobi Giulia. Ona za zaklinaa mnie dalej: Bogosawieni niech bd ci, co czyni pokj. Wysoko postawiona dama, o ktrej ci mwiam, pragnie oszczdzi sutanowi niepo trzebnych niepowodze. Wielkiego wezyra Ibrahima mona przecie wysa jako seraskiera do Persji. Dama ta ma nadziej pozyska jego zaufanie i przyja, gdy przecie obojgu im ley na sercu dobro sutana. Tote jest ona gboko dotknita zoliwymi plotkami, ktre rozpuszcza wielki wezyr na temat sutanki Churrem i jej sy-T,w. To oszczerstwo, jakoby ksi Selim cierpia na padaczk. Kalectwo ksicia Dehangira znw nie jest niczym innym, jak tylko dopustem zesanym przez Allacha, i kada kobieta moe by wystawiona na tak prb. Natomiast Muhammed i Bajazet s obaj o wiele bardziej uzdolnieni od pyszakowatego ksicia Mustafy, ktry w adnym razie nie powinien cieszy si pierwszestwem kosztem swoich braci przyrodnich. Zdaje mi si, e Giulia w zapale troch si zagalopowaa i powiedziaa wicej, ni miaa zamiar powiedzie. Rozmowa z ni bardzo mnie zaniepokoia i wstrzsna mn tak, e do pnej nocy przewracaem si bezsennie. Rne sprzeczne myli kbiy mi si w gowie, a gdy wreszcie usnem, drczyy mnie zmory. Widziaem siebie bdzcego we mgle po grzskim bagnie, gdzie nie mogem znale oparcia dla stp. Potknem si i upadem, a mieszek z pienidzmi pocign mnie w boto, tak e usta wypeniy mi s.i^ zgni wod i zaczem si dusi. Rozpaczliwie walczc o zaczerpnicie tchu zbudziem si w kocu z krzykiem, skpany w zimnym pocie. Uwaaem ten sen za ostrzegawczy znak i kazaem si zaraz rano zawie odzi do miasta. A odbywszy w meczecie przepisane modlitwy, udaem si do paacu wielkiego wezyra, aby osobicie przedstawi mu ca spraw. Musiaem czeka a do pnej nocy. Dopiero gdy wielki wezyr powrci z seraju, gdzie jak zwykle spoy posiek z sutanem, przyj mnie w kocu, ale by do opryskliwy i prosi na Allacha, abym nie obarcza go jeszcze nowymi kopotami, gdy do ju ma swoich. Opowiedziaem mu o wszystkim, z czego zwierzya mi si Giulia, i chtnie bybym na dowd prawdziwoci mych sw odda mu te tysic dukatw, gdyby Giula nie zdya mi ich ju odebra i wrzuci do bezdennego mieszka Alberta. Wysuchawszy mnie wielki wezyr poczerwienia z gniewu, tupn nog i zacisnwszy zby sykn: Do ju tego! Jeli ta faszywa, chora na mani wielkoci kobieta omieli si miesza do wielkiej polityki, postaram si, eby mnie popamitaa. Bg jeden wie, jaki demon opta sutana, gdy w chwili saboci rzuci chustk w ramiona tej wanie chytrej kobiety ktra nie przyniosa mu nic prcz potomstwa o zepsutej, epileptycznej krwi. Byoby lepiej, gdyby jej chore dzieci zaduszono ju w koysce cho nawet najlepszy przyjaciel sutana nie mg mu doradzi czego podobnego. Miota si przez chwil po komnacie, tukc cenne chiskie wazy, gdy czowiek na jego stanowisku nie potrzebuje hamowa gniewu. A gdy si nieco uspokoi, zapytaem, co mam uczyni z tym tysicem -dukatw. Odpar niecierpliwie: Moesz je spokojnie zatrzyma. To i tak nie ma najmniejszego znaczenia, gdy w tym krlestwie ja decyduj o pokoju i wojnie i nikt nie omieli si oprze moim rozkazom. Sutan sucha moich rad, gdy wie, e jestem jego jedynym prawdziwym przyjacielem na wiecie. Patrzc na mnie swymi wielkimi byszczcymi oczyma, umiechn si i doda: Moe zbytnio zaniedbywaem ostatnimi czasy mego przyjaciela sutana. Musz postara si dla niego o jak rozrywk, aby ta wiedma nie moga co nocy szkodzi mu swoim

szkodliwym szeptaniem. Pan Gritti jest, jak wiesz, w Budzie, ale ty przecie masz pikny dom, Mikaelu el-Hakim, w dobrej odlegoci od seraju i w pobliu Galaty i Pery, w dodatku otoczony ochronnym murem. Nie zdziw si wic, gdy pewnej nocy odwiedzi ci dwch derwiszw, i nie zaszkodzi te, jeli jak najszybciej zaczniesz podejmowa ubogich poetw, zaprasza ich na puchar wina i darowywa im kaftany. Pikne poematy, dobre wino i upajajce tony skrzypiec mog czasem wiele znaczy dla losw krlestwa. Twoja pozycja wzmocni si w oczach wielkich intrygantw, jeli bdziesz przyjmowa -u siebie wysoko postawionych goci. Ale dla bezpieczestwa wylij wtedy on do seraju, aby spdzia noc wrc z piasku w haremie.. Przerwa, umiechn si i po raz pierwszy dostrzegem okrutny rys koo jego ust, gdy doda: A gdyby tak raz ofiarowa sutance Churrem jak przepowiedni? Twoja ona widzi przecie w piasku to, co jej najlepiej odpowiada. Sprbuj wic wmwi jej, e uczyniaby niezwykle mdrze wrc w seraju, e jeden z synw sutanki Churrem odziedziczy z czasem tron. Muhammed i Bajazet to zdrowi chopcy, kada za przepowiednia musi zawiera co niezwykego, aby w ni wierzono. Niech wic twoja ona wry, e na tron wstpi chory na padaczk ksi Selim. Ciekawe, co z tego wyniknie. Umiechn si z zadowoleniem, ja jednak nie miaem wcale ochoty do miechu. Dlaczego wanie chorowity Selim? zapytaem. Przepo widnie mojej ony posiadaj straszliw zdolno speniania si i wcale nie mam ochoty z nimi igra. Wielki wezyr pochyli si ku mnie i z oczyma poncymi od gniewu rzek: Jako matka sutanka jest rwnie lepa jak inne matki. Nie dopatrzy si te niczego niezwykego w takiej przepowiedni. Ale gdyby tvlko omielia si choby szepn co sutanowi w tej sprawie, uski musiayby mu opa z oczu. Ma on przecie dorodnego syna Mustaf. Jake wic choby przez chwil mg wyobraa sobie sabego i chorego na padaczk chopca jako swego nastpc na tronie Osmanw? A po chwili doda: Nie ufam ju wicej panu Gritti, ktry na Wgrzech myli tylko o wasnych korzyciach. Potrzeba mi miejsca, gdzie w razie czego mgbym potajemnie spotyka si z posami i agentami obcych krajw. Dlaczego nie miaby ty, tak jak pan Gritti, cign z tego korzyci, skoro wydaem takie szalone sumy na ten pikny dom? Rozpu wic suchy, e za szczodre dary moesz poredniczy w spotkaniu ze mn, ja za bd dba, aby suchy te sprawdziy si, byleby tylko nie wzywa mnie na darmo lub w zbyt drobnych sprawach. Abym jednak mg ufa ci bez zastrzee, masz za kadym razem dokadnie wyliczy otrzymane dary i z mojej szkatuy podj tak sam sum pienidzy. Tylko wtedy bd mia pewno, e mnie nie oszukasz z czystej chciwoci. Oszoomiony jego szlachetnoci zaczem go obsypywa bogosawiestwami, on jednak mia si i kaza mi zamilkn, a potem wzi skrzypce i zagra aosn melodi, ktr przywiozy do Stambuu weneckie okrty. Mnie za dopiero teraz zaczy wita wszystkie nastpstwa jego pomysu, bo jeli najpotniejszy czowiek w krlestwie Osmanw uczyni mnie w tajemnicy swoim zaufanym, nie byo ju niemal granic dla moich ambitnych marze. Skoniem si, aby kornie ucaowa ziemi przed jego stopami, i spytaem: Dlaczego, wadco mj, Ibrahimie? Dlaczego wybrae wanie mnie do twoich celw? Dotkn lekko mej gowy czubkami ufarbowanych henn palec i rzek: eow Dlaczego wanie ciebie, Mikaelu el-Hakim? ycie jest moe tylko gorczkowym snem. Dlaczego wic nie miabym wzi lunatyka na przewodnika? A moe lubi ciebie, Mikaelu, takiego, jakim jeste, sabego i chwiejnego? Ale gdybym lubi ci nieco bardziej, natychmiast pozbawibym ci bogactwa i jako wdrownego derwisza posa na poszukiwanie Allacha w pustyni i pord grskich szczy tw. Nie spodziewaj si zbyt wiele po zaufaniu, ktrym ci darz, bo jeli nawet znasz moje najskrytsze tajemnice, mnie nigdy nie poznasz i nigdy nie dowiesz si, co myl o tym wszystkim. Kiedy jednak powiedziae co, co mi

przemwio wprost do serca, a mianowicie, e czowiek musi by wierny przynajmniej jednemu ze swoich blinich na tej ziemi. Moe stoj wanie przed tym cikim zadaniem, gdy czowiek w gbi duszy nie moe jednak nigdy by wiernym nikomu prcz siebie samego, mimo e i tak zawsze usiuje oszukiwa siebie, zarwno w sprawach wielkich, jak i maych. Zasadniczym warunkiem mojego istnienia jest zatem absolutna wierno memu wadcy, sutanowi. Jego dobro jest moim dobrem, jego klska moj klsk, jego zwycistwo moim zwycistwem. 5. Wrciem w ciemnociach nocy do mego majaczcego blaskiem domu, ktrego progi pachniay ranym olejkiem. Giulia jeszcze nie spaa i wysza do mnie z policzkami zarowionymi z ciekawoci i oczyma lnicymi w tym wietle lamp. Ale dziwne uczucie nierzeczywistoci jeszcze mnie nie opucio. Wpatrzyem si w ni, nie poznajc, jak gdybym zobaczy ducha, i przecierajc oczy rzekem: Kim ty waciwie jeste, Giulio, i czego ode mnie chcesz? Bardzo si przelka, zacza dre, cofna si i zapytaa: Co ci si stao, Mikaelu? Jeste cakiem blady i patrzysz na mnie jak szaleniec. Jeli syszae jakie gupie plotki, wiedz, e to wszystko wierutne kamstwo. Wolaabym doprawdy, eby przyszed wprost do mnie, ni dawa ucho rnym bezpodstawnym obmowom. Ale nie! odrzekem. Dlaczego kto miaby mwi le o tobie? To tylko ja nie mog zrozumie samego siebie i nie wiem nawet, czego chc. Powiedz, kim jestem, Giulio, i kim ty jeste? Zaamaa rce i wybuchnea paczem. Ach, Mikaelu, czy nie ostrzegaam ci setki razy, aby tyle nie pi, bo masz sab gow? Jak moge tak mnie przestraszy? Mw zaraz, co ci jest i co powiedzia wielki wezyr. Gdy szeptaa te sowa, ocknem si nagle z dziwnego oguszenia. ciany komnaty znalazy si z powrotem na swoim miejscu, st nie zmienia si w pustk, gdy go dotykaem. Giulia znowu staa si czowiekiem z krwi i koci i wida byo, e jest na mnie bardzo za. Tylko patrzyem na ni teraz jak na kogo obcego i widziaem w wietle wyraniejszym ni kiedykolwiek przedtem. Dostrzegem gbokie zmarszczki koo oczu i rys zoliwoci w kcikach ust. I nie czuem ju jak dawniej pragnienia, aby patrze w jej rnobarwne oczy i jak zwykle szuka tam spokoju i zapomnienia. Z uczuciem blu odwrciem si i rzekem: Nic mi nie jest, Giulio. Jestem tylko zmczony po wyczerpujcej rozmowie z wielkim wezyrem. Ale ma on do mnie zaufanie i myl, e chce przela na mnie cz dawnych obowizkw pana Gritti. Nie mwi, co myli o wojnie, ale nie broni mi te przemawia za pokojem. Puchar powodzenia peny jest po brzegi, nie mog tylko poj, dlaczego wszystko ma teraz dla mnie taki gorzki posmak. Ledwie wypowiedziaem te sowa, gdy zaczem gwatownie dre na caym ciele i poczuem, e jestem powanie chory. Giulia sdzia zrazu, e mnie otruto w czasie odwiedzin u wielkiego wezyra, potem jednak otrzsna si z pierwszego przeraenia i daa mi na poty. Zachorzaem na tak zwyk w Stambule febryczn gorczk i istny cud, e ju wczeniej nie padem ofiar tej choroby, ktra prdzej czy pniej atakowaa wszystkich nowych przybyszw. Cho nie niebezpieczna, dawaa si we znaki silnymi blami gowy. Gdy wielki wezyr dowiedzia si, e zachorowaem, przysa do mnie wasnego lekarza i kaza astrologom uoy diet i spis lekw, ktre miaem przyjmowa, oraz odwiedzi mnie kilka razy osobicie, tak e w seraju coraz ywiej zaczto szepta o askach, ktrymi si ciesz.

A gdy wreszcie mi si polepszyo, Giulia okazaa si dla mnie 0 wiele czulsza i bardziej wyrozumiaa ni kiedykolwiek przedtem 1 wziwszy mnie pewnego dnia za rk powiedziaa: Mikaelu, nie masz chyba powodu odwraca ode mnie serca? Powiedz, jak doszo do tego, e rozmawiasz ze mn mniej otwarcie, ni zwykle to czynie? Czy syszae o mnie co zego lub nieprzyjemne plotki? Jeli tak, mog ci wszystko wytumaczy, bo sam wiesz przecie, jakim gniazdem plotek jest seraj. Moja bliska przyja z sutank wzbudzia ponadto ludzk zawi i wcale mnie nie dziwi, ze opowiadaj o mnie okropne rzeczy. Ale nie myl o mnie le, drogi Mikaelu, bo wiesz dobrze, jaka jestem otwarta, i znasz mnie lepiej 'ni ktokolwiek inny. Jej niepotrzebne podejrzenia zasmuciy mnie, tote odparem yczliwie: - Nie mam adnego powodu, by czu si przygnbionym. Moe jest to tylko wynikiem choroby i szybko minie. Przebacz mi wic i miej dla mnie wyrozumiao jak dotychczas. Nie byem cakiem uczciwy wobec Giulii, gdy stao si ju dla mnie jasne, e jeli chc by wierny wielkiemu wezyrowi, nie mog w peni jej ufa. Byem te pewny, e powtrzy ona sutance Chur-rem wszystko, co jej powiem w zaufaniu. Tote musiaem szczeglnie bacznie uwaa na swoje sowa i sdz, e byo to dla mnie tylko poyteczn lekcj. Moja szczero i otwarto zawsze byy za due, co teraz wyszo mi jednak na korzy, gdy Giuia nie wyobraaa sobie nawet, ebym mg co przed ni ukrywa. 6. Gdy si ju podniosem z choroby, przypomniaem sobie rady wielkiego wezyra i zaczem zaprasza do mego domu poetw i wymownych derwiszw obszarpacw, ktrzy nie troszczyli si zbytnio o chleb powszedni, byleby tylko mogli prowadzi ycie swobodne i w gronie przyjaci drwi z wszystkiego na wiecie. Mimo e byli muzumanami, bardzo kochali si w winie, tote chtnie przyjmowali moje zaproszenia. Zdaje mi si te, e troch mnie polubili, gdy zadowalaem si przewanie suchaniem w milczeniu ich rozmw i poematw. Gdy poznaem ich bliej, zdziwia mnie wielce miao tych ludzi, gdy nie wahali si w citych epigramatach wydrwiwa prnoci wielkiego wezyra, wyniosego milczenia sutana i bdw, ktre popeniali inni wybitni mowie. Nawet o przykazaniach Koranu pisali dwuznaczne wiersze. Persk sztuk poetyck uwaali za najznakomitsz na wiecie i wielu spord nich pilnie przekadao wielkie perskie utwory poetyckie na jzyk turecki. Uoenie wiersza byo dla nich dzieem rwnie podziwu godnym i wanym, jak zdobycie krlestwa lub podr do nieznanej czci wiata. W swej mioci wasnej owiadczali, e imiona poetw bd y w zotych ksigach ludzkoci duej ni imiona wybitnych wodzw i najbardziej uczonych inter-pretatorw Koranu. Nie wiem doprawdy, czy wielki wezyr Ibrahim kaza mi szuka towarzystwa tych poetw i derwiszw ze wzgldu na mnie samego czy te ze wzgldu na sutana. Los jednak podsun mi przyja tych dziwnie wolnych ludzi w szczeglnie odpowiedniej chwili, gdy bybym moe zbytnio da si upoi memu stanowisku, bogactwu i innym zewntrznym sukcesom. Tote byo dla mnie bardzo poyteczne sucha ich citych uwag o obsypanych drogimi kamieniami przepaskach, wielkich zawojach z piropuszami i okutych srebrem siodach wysadzanych turkusami. Pikny kwiat w ogrodzie lub czerwona rybka w sadzawce, pywajca w krysztaowej wodzie, byy dla nich widokiem rwnie zapierajcym dech w piersiach jak diament wielkoci orzecha. A gdy prbowaem tumaczy, e diament ma jeszcze inne zalety prcz piknoci, poeta Baki, ktry zaniedbywa i ablucji, i modlitw, zarzuca rbek paszcza na zakurzone stopy i mwi: Czowiek nie posiada niczego. To raczej odwrotnie rzeczy posiadaj czowieka. Jedyn prawdziw wartoci diamentu jest ukryta w nim pikno, a rzeczy pikne mog uczyni

czowieka niewolnikiem rwnie atwo jak rzeczy brzydkie. Mdrzej wic jest kocha dziewczyn o policzkach jak patki tulipanu na odlego, gdy posiadanie jej moe uczyni z czowieka niewolnika, a utrata wolnoci jest powoln mierci. Giuia nie moga zrozumie, jaka przyjemno znajduj w towarzystwie tych ludzi o zej sawie, spord ktrych z czasem wybraem kilku, na ktrych mogem liczy jak na przyjaci. Sama ona spdzaa czsto cae dni i noce w seraju, ja za nigdy r;ie pytaem, co tam robi. Bez jej wiedzy przygotowywaem wszystko na chwil, gdy sutar i wielki wezyr odwiedz mnie w przebraniu, aby spdzi wieczr w kompanii poetw i kpiarzy, jak to nieraz poprzednio czynili w domu pana Gritti. W jaki czas potem sutan dozna jednego z tych przystpw melancholii, ktre zwyky go gnbi, i wielki wezyr da mi z gry uzgodniony sygna. Tote wcale si nie zdziwiem, gdy pnym wieczorem zapukano do drzwi mego domu i dwch lekko podchmielonych mczyzn, zasaniajcych twarze poami kaftanw, weszo do wntrza, ywo recytujc wiersze memu odwiernemu. Towarzyszyo im naturalnie kilku stranikw, ktrzy wraz z trzema niemymi zostali na dworze. Wielki wezyr nie mg mi da wikszego dowodu zaufania. Wprowadziem moich goci do domu, gdzie usiedli nieco na uboczu, aby przysuchiwa si recytacji perskich poematw. Inni wnet zmiarkowali, e nowo przybyli nie s zwykymi ludmi, mimo to jednak udawali, e nie poznaj sutana. Na jego yczenie zwracali si do niego jako do poety Muhuba i nalegali, aby odczyta im swoje wiersze. Po chwili wahania da si namwi i wycignwszy rlk zapisanego rcznie papieru, zacz dwicznym gosem czyta poemat. Rce mu dray i wida byo, e lka si krytyki najwybitniejszych znawcw poezji w Stambule. Ale oni wznieli puchary na cze poety Muhuba, a wtedy umiech szczerego zadowolenia zabarwi ziemist twarz sutana. Wielki wezyr, upojony winem, chwyci skrzypce i wnet cudne tony jego smyczka wypeniy komnat. Nie musz wicej opowiada o tej nocy. Wszystko odbyo si bardzo godnie, a gdy gocie zbytnio si upili, Ibrahim chwyci ponownie za skrzypce, aby ich uspokoi swoj cudown gr. Bylimy w doskonaych humorach i gdy-gwiazdy zaczy blednc, wynielimy do ogrodu poet Murada, ktry pijany usn, i wsadzilimy go do sadzawki, aby wytrzewia. Wtedy zbudzi si mj hinduski dogldacz ryb i wypdzi nas, rzucajc kamieniami i obsypujc przeklestwami, tak e ucieklimy co ywo, gubic pantofle w kwietnych rabatach. A poeta Muhub zgubi nawet turban i mia si z tego tak, e zy cieky mu po policzkach. O witaniu niemi zaczli niepokoi si o swego pana i dobija do drzwi. Na widok tych ciemnoskrych, olbrzymich mczyzn otrzewielimy szybko jak oblani zimnem prysznicem. Jeszcze zadyszany od gonitwy po ogrodzie i w kaftanie ubrudzonym ziemi schroni si poeta Muhub do skromnej lektyki i z trudem skoni wielkiego wezyra, aby zaj miejsce obok niego, po czym obaj opucili mj dom bardzo zadowoleni. 7. Sutan Soliman goci u mnie z dziesi razy i spotyka si nie tylko z poetami i mdrymi derwiszami, ale take z francuskimi i weneckimi kapitanami okrtw i uczonymi awanturnikami, z ktrych wikszo nie miaa pojcia, z kim rozmawia. W towarzystwie cudzoziemcw i niewiernych trzyma si cicho w cieniu, zadowalajc uwanym suchaniem ich opowiada i stawianiem od czasu do czasu pyta o sytuacji w krajach europejskich. Tak wic stosunkowo niele poznaem sutana Solimana, ktrego w krajach chrzecijaskich zaczto ju nazywa Wspaniaym, cho jego wani poddani nadawali mu raczej przydomek Prawodawcy. Ale nikt nie jest przecie prorokiem we wasnym kraju. I im lepiej poznawaem sutana, tym bardziej rozwiewa si nimb, ktry go otacza, gdy drca go melancholia czynia go na dusz met trudnym i nudnym w obcowaniu. Szlachetna posta wielkiego wezyra Ibrahima zyskiwaa w porwnaniu z sutanem coraz bardziej na.znaczeniu. Przy

wszystkich swych wadach by Ibrahim nadal czowiekiem pord ludzi, podczas gdy sutan stale odsuwa si i zamyka w samotnoci, jak gdyby uwaa, e stoi rwnie daleko od swoich blinich, jak niebo jest dalekie od ziemi. Moja pozycja zausznika wielkiego wezyra bya bardzo dziwaczna. Zazwyczaj odwiedzaem go dopiero po zapadniciu ciemnoci, wchodzc do paacu dla niepoznaki albo przez boczne drzwi, albo wejciem dla suby. W seraju dobrze jednak wiedziano, e proby i petycje mona wnosi do wielkiego wezyra najszybciej przeze mnie. Tote dla wszystkich stanowio ogromn zagadk, e ona moja, Giulia, mimo to poruszaa si w haremie tak swobodnie, jakby do niego naleaa, i cieszya si askami sutanki Churrem, wrya z piasku jej i jej damom, zaatwiaa im zakupy na bazarze i jak przypuszczam za sute wynagrodzenie wyjednywaa bogatym ydowskim i greckim kobietom audiencje u sutanki. Nic wic dziwnego, e w seraju i w dzielnicy cudzoziemskiej w Ga-lacie zaczto opowiada o mnie najprzedziwniejsze historie. To przeceniano powanie moje wpywy, to znw uwaano mnie za czowieka zgoa nieszkodliwego, gdy przebywaem gwnie w towarzystwie poetw i derwiszw. A gdy zaczem w moim domu przyjmowa chrzecijaskich awanturnikw z Zachodu, fama moja rozesza si na Zachodzie i dosza nawet na dwr cesarski. Chrzecijascy poszukiwacze szczcia, ktrzy mnie odwiedzali, przybywali bd to w tajnych misjach, bd to eby zbada moliwoci wstpienia renegata na sub do sutana, to wreszcie w celu nawizania w Stambule korzystnych stosunkw handlowych. Nieraz udao mi si wywiadczy im powane przysugi, tote mwiono o mnie, e cho bior dary, daj jednak w zamian informacje wiarogodne i pewne. A e przyjmowaem dary od przyjaci i od wrogw, byo czym zupenie naturalnym, gdy kady wpywowy czowiek w seraju tak czyni, nie wykraczajc przez to przeciw dobrym obyczajom. Bez takich darw nie mona bowiem byo nawet marzy o audiencji na dworze sutana. W seraju nie oceniano niczyjej pozycji wycznie wedug zapaty, ktr si otrzymywao. !>ary, jakie przynosia piastowana godno, stanowiy o wiele wiksz cz regularnych docho-, dw ni stae wynagrodzenie. Rwnie wielki wezyr przyjmowa dary odpowiadajce jego randze i godnoci, i to nawet od posa krla Ferdynanda. Ale wszystko to odbywao si zupenie jawnie i oznaczao tylko naleny trybut dla jego wysokiego stanowiska. Z powodu moich specjalnych porucze przyjmowaem i ja mnstwo darw potajemnie, ale dla wasnego dobra zawsze zdawaem z nich dokadnie spraw wielkiemu wezyrowi, cho ofiarodawcy nic 0 tym nie wiedzieli. Tote zyskaem sobie wrd chrzecijan saw czowieka przekupnego, gdy dajcy zawsze sdzi, e dar jego stanowi cen za korzyci, ktre udao mu si uzyska. Dziki jednak wielkodusznoci wielkiego wezyra sumienie moje byo czyste i nigdy nie ulegem pokusie, aby go zdradzi. Musz te powiedzie, e posowie chrzecijascy zupenie na marne wyrzucali pienidze, usiujc tajnym czy jawnym przekupstwem kierowa polityk Osmanw w korzystnym dla nich kierunku. Wszystkie wane decyzje podejmowane byy po wsplnych naradach sutana z wielkim wezyrem, a posw chrzecijaskich udzono przez cay czas pustymi sowy i piknymi obietnicami, przyjmujc ich z ogromn pomp dla upienia czujnoci i zyskania na czasie oraz wkadajc mas trudu w drobne szczegy proceduralne i etykietalne. A sprawy wcale nie polepszao to, e wielki wezyr, poza przyjciami oficjalnymi, spotyka si od czasu do czasu u mnie przy pucharze z tym czy owym hiszpaskim szlachcicem czy woskim awanturnikiem, ktrzy na zlecenie cesarza szukali potajemnie do niego dostpu. Wielki wezyr Ibrahim potrafi by przy tych spotkaniach bardzo wylewny i wymowny i aby zachci przeciwnika do odsonicia istotnych pobudek i zamiarw, chepi si wielkimi wpywami i twierdzi, e sutan robi to, co on, Ibrahim, chce. Starannie jednak unika wszelkich wicych obietnic i nie da si nawet skoni do najmniejszej wzmianki na temat, czy Wschd i Zachd mogyby jego zdaniem tak uoy swoje sprawy, aby y obok siebie

w pokoju 1 zgodzie, Sam za sutan nigdy nie pisn ani swka na ten temat i nie chcia osobicie mie nic do czynienia z posannikami Zachodu. Mirno to jednak bardzo interesowa si przez wielkiego wezyra jak daleko cesarz gotw jest posun si w ustpstwach. Sdz jednak, e i cesarz, i sutan, obaj w owym czasie szczerze pragnli pokoju, jednake wszelkie rokowania spezy na niczym, poniewa aden z nich nie way si ufa dobrej woli drugiego. Dla sutana, jako wadcy wszystkich wiernych, byo w ogle niemoliwe myle o trwaym, pokoju z niewiernymi, gdy sam Koran zakazywa takiego sposobu mylenia. Z drugiej za strony wiedziano a nadto dobrze, e cesarz, jako zimny polityk nie dbajc o pikne swka i tajne ukady, skorzystaby z kadej sposobnoci, aby zebra cae chrzecijastwo przeciw sutanowi, gdy mia wszelkie powody, aby uwaa potg Osmanw za stae zagroenie cesarstwa i caego chrzecijastwa. Tak wic jako milczcy widz z blem przygldaem si gupocie wszelkiej polityki, gdy mimo najlepszych intencji czowiek i tak nie moe zapanowa nad biegiem wypadkw, lecz zmuszony jest podporzdkowa si naciskowi okolicznoci i panujcych stosunkw. Wielki wezyr yczy sobie, abym w milczeniu uczestniczy we wszystkich jego rokowaniach z obcymi posami i' w razie potrzeby mg zawiadczy, e mia on zawsze tylko dobro sutana przed oczyma. A przysuchujc si, nabieraem coraz to wikszego dowiadczenia w sprawach politycznych i uczyem si, e za pomoc dobrze dobranych sw mona mwi wiele nie powiedziawszy w rzeczy samej nic. I zrozumiaem do gbi ludzk mao, egoizm, prno i sabo. Towarzystwo poetw i uczonych derwiszw nauczyo mnie dostrzega znikomo wszelkiego ziemskiego powodzenia, tote staraem si nie przywizywa zbyt wielkiego znaczenia do staej pozycji, bylebym tylko nie musia rezygnowa z moich coraz wikszych dochodw, dziki ktrym Giulia moga y tak, jak pragna, ja za unikaem jej wiecznych narzeka. Zdarzao si nawet, e w bardziej pogodnym nastroju przyznawaa, i nie jestem takim niedog, jak si tego obawiaa. Ona bowiem mierzya powodzenie w pienidzach i kosztownociach. Giulia naturalnie chtniej widziaaby mnie odzianego w aksamity i wspaniae pasy i pragna, abym z rkoma zoonymi na piersiach i oczyma skromnie spuszczonymi ku ziemi sta pod cian w kolumnowej sali seraju, gdy rozdzielano kaftany honorowe. Na szczcie jednak sama miaa do wasnych sukcesw wrd kobiet haremowych. Nawet bowiem matka sutana przyjmowaa j u siebie w starym seraju i dawaa wry sobie z piasku, cho wrby te wywoay u niej ciki atak sercowy. Naprowadziem bowiem ostronie Giuli we waciwym kierunku i istotnie zacza przepowiada, e nastpc sutana Solimana na tronie Osmanw zostanie Selim, syn sutanki Churrem. Co najdziwniejsze, sama Giulia tak uwierzya w t przepowiedni, e okazywaa teraz najwysz cze i szacunek ksiciu Selimowi. Od czasu do czasu przynosia mi wiadomoci i ostrzeenia, ktre zupenie wyranie pochodziy od sutanki Churrem, a ktre ta chytra kobieta pragna z tych czy innych powodw przekaza przeze mnie wezyrowi. Wielki wezyr ze swej strony nie uwaa za godne siebie wdawanie si w jakiekolwiek konszachty z sutank za porednictwem Giulii. Popenia w ten sposb naturalnie wielki bd, gdy nie zna straszliwej siy woli sutanki i jej - ambicji. Kto jednak mg to w owym czasie przewidzie? Na dworach zachodnich zaczto ju nazywa sutank Churrem Roksolan, rusk kobiet lub porann jutrzenk. Nawet od ksit chrzecijaskich pyny do niej, przez zote bramy haremu, liczne dary i niesychane historie opowiadano sobie o jej wspaniaym yciu i kosztownych sukniach. Z drugiej strony mwiono jednak take o jej okrutnej zazdroci, ktra czynia ycie w haremie piekem. Gdy bowiem jaka niewolnica cigna na siebie uwag sutana, albo gdy on sam przypadkiem rzuci spojrzenie na ktr z nich, Churrem miaa si wesoo, ale wkrtce potem owa niewolnica znikaa.

Nie mog z ca pewnoci powiedzie, w jakiej mierze sutanka otrzymywaa dary od posa cesarskiego czy od krla w Wiedniu. W tych niespokojnych miesicach jednak dokonywaa ona jeli mona wierzy Giulii najwikszych wysikw, aby skoni Solimana do prorozumienia si z cesarzem i uderzenia na Wschd. Z politycznego punktu widzenia byo to naturalnie zupenym nonsensem, bo cesarz zosta wanie ukoronowany przez papiea oraz zawar pokj z Francj, sta wic u szczytu swej potgi. W czasie Reichstagu w Augs-burgu udao mu si nawet zastraszy ksit protestanckich i zmusi ich do posuszestwa, tak e w tajemnicy i przewiadczony o ostatecznym zwycistwie, zacz zbroi si do przyszej wojny z sutanem. W swym charakterze arcykatolickiej krlewskiej moci stosowa si doprawdy bez zastrzee do sw Pisma niech nie wie prawica, co czyni lewica". Wycigajc do sutana lew rk na znak trwaego pokoju, praw zbroi w tajemnicy, aby wymierzy ni straszliwy cios. Krlestwo Osmanw jeszcze nigdy chyba nie byo w tak wielkim niebezpieczestwie jak teraz. Tote zupenie zrozumiaa bya u sutana szczera wola pokoju. Na szczcie nastpstwem cesarskiego ultimatum do protestanckich ksit niemieckich byo tylko to, e margrabia Filip heski zaoy. w Schmalkaldzie zwizek ksit, ktrzy popierali nauk Lutra. Krl Zapolya i krl francuski maczali te palce w tej grze, ale najtajniejsz i rnoim zdaniem rozstrzygajc przyczyn miaego wystpienia ksit niemieckich byy jednak wice obietnice wielkiego wezyra Ibrahima o poparciu sutana, w razie gdyby istotnie doszo do wojny midzy cesarzem i ksitami. Nie wa si stanowczo twierdzi, ktrym z ksit zoto tureckie dodawao potrzebnego zapau w wierze, ale w kadym razie ksi Filip heski dostawa wielkie sumy na od i uzbrojenie wojska. Nieraz te wspominaem tego ma o pocigej twarzy i zimnych niebieskich oczach. W porwnaniu ze zwizkiem, ktry udao mu si utworzy, mae znaczenie miay niewinne kazania ojca Juliena w Niemczech. Luter i jego ksia zaczli bowiem obecnie rwnie surowo czuwa nad czystoci swojej nauki, jak to zawsze czyni wity Koci. I ku niemu szczeremu alowi musz wyzna, e ojciec Julien nigdy ju nie wrci ze swej kaznodziejskiej wyprawy, aby zada obiecanego mu biskupstwa. Tum, podjudzony przez luteraskiego kapana, ukamienowa biedaka niemiosiernie na mier w jakim maym niemieckim miasteczku. Dziki Zwizkowi Szmalkaldzkiemu uwolnilimy si od naszych najwikszych kopotw i sutan nie mia ju adnego powodu, aby dawa ucha pokojowym namowom. Wielki wezyr Ibrahim zaczai te na nowo ku ambitne plany podboju krajw niemieckich z pomoc ksit protestanckich. Osobicie jestem czowiekiem pokoju i nie lubi wojny jako takiej. Ale skoro ju ze wzgldu na samo wojsko trzeba byo niebawem wyruszy na now wypraw wojenn, a ja nie miaem adnych interesw w Persji, uwaaem, e wiele mamy do wygrania, a mao do stracenia wkraczajc raz jeszcze na Wgry. Wrd gr, nieurodzajnych pusty i gusz perskich nawet wielka armia atwo moga zagin jak iga w stogu siana. Natomiast Zwizek Szmalkaldzki wiza teraz cesarzowi rce w Niemczech. Podobnie korzystna sposobno moga si ju nigdy nie powtrzy. 8. W szczeglnoci jednak ze wzgldu na Anttiego uwaaem wojn za konieczn i wci sobie robiem wyrzuty, e w powodzi innych zaj i spraw zapomniaem zupenie o najwierniejszym przyjacielu i caymi miesicami nawet o nim nie pomylaem. Lecz oto pewnego wiosennego ppranka, gdy tulipany w moim ogrodzie zaczy ju rozwija pomiennoczerwone i jasnote patki, a rzekie wiatry wiay od lnicego Bosforu, Antti zapuka do drzwi mego domu. Na gone woanie odwiernego pospieszyem do bramy i zrazu nie poznaem mego starego druha. Przyszed boso, z workiem na plecach, odziany w brudne skrzane spodnie i w podartym zawoju na gowie, tak e na pierwszy rzut oka

sdziem, e to jeden z niezliczonych ebrakw, ktrzy zwykli byli lee pod bram i oczekiwa na resztki strawy z mego stou. Gdy w kocu pojem, kogo mam przed sob, wykrzyknem ze zdziwienia, nie mogc w aden sposb zrozumie, co si stao, gdy Antti chwia si na silnych nogach z wyczerpania, a jego blad twarz o wytrzeszczonych oczach cigay spazmatyczne skurcze. Nie odpowiadajc na moje bezadne pytania, rzuci worek na ziemi, zdar turban z gowy i wpatrujc si bdnym wzrokiem we mnie, po chwili powiedzia: Na bogosawione imi Allacha, Mikaelu, daj mi si czego napi, czego mocnego, bo inaczej strac reszt zdrowych zmysw. Widzc, w jak marnym jest stanie, sdziem zrazu, e si upi, ale oddech jego nie zdradza wina. Zabraem go wic do przystani, wypdziem stamtd murzyskich wiolarzy i wasnorcznie przyniosem mu beczuk drogiego malwasiru, a on natychmiast podnis j do ust i wielkimi ykami wypi poow zawartoci. Niebawem te ustay jego dreszcze i osun si bezwadnie na ziemi z takim oskotem, a podoga budki na odzie zakoysaa si i kurz unis ze spoje kruchych cianek. A Antti wzi gow W obie donie, wcign gboko oddech i zaszlocha tak rozpaczliwie, e z kolei ja zaczem dre z przejcia i pyta, co mu si waciwie stao. Mikaelu rzek w kocu nie wiem, dlaczego wanie ciebie mam obcia moimi troskami, ale w chwili przygnbienia czowiek musi szuka przyjaciela. Nie chc ci smuci, ale tym razem bardzo jest ze mn niedobrze lepiej by,mi byo nigdy si nie urodzi. Ale co si stao, na Allacha?! wykrzyknem wstrznity. Wygldasz jakby kogo zamordowa. Wlepi we mnie nabiege krwi oczy i odpar: Straciem prac w arsenale. Odebrali mi piropusz i wyrzucili kopniakami. Jeszcze przy bramie wygraano mi piciami i wszystkie moje rzeczy wyrzucono za mn na ulic. Poczuem ulg, e nie stao si nic gorszego, i staraem si go pocieszy: I to wszystko? Widzisz sam, jakie s skutki pijastwa. Ale mogo by gorzej, bo cho stracie prac u sutana, masz przecie majtno twojej ony. Antti wci trzymajc si za gow sykn gniewnie: Nie dbam o to, co si stao w arsenale. Pokcilimy si o dziaa. Twierdziem, e ich galery wojenne nadaj si tylko na opa, i namawiaem, aby budowali okrty wiksze, o ciszych dziaach, tak jak to jest u Wenecjan i Hiszpanw, nie mwic o tych przekltych joannitach na Malcie. A potem odszedem, ale ten si mieje najlepiej, kto si mieje na ostatku. Jestem jednak bardzo nieszczliwy i ju . chyba nigdy w yciu nie bd si mia na tej ziemi. Wzdrygn si, zapa szybko baryeczk i znowu wypi mnstwo wina, po czym cign: Zapomniaem ci powiedzie, e twj drogi kompan, pan Gritti, .szaleje na Wgrzech, a wszyscy transylwascy panowie dr z sob koty na caego, s jednak wzruszajco zgodni w tym, e muzumanin nie moe posiada ziemi na Wgrzech. Tote podtarli sobie tyek aktem nadania, ktry dostaem od krla Zapolyi, podzielili si moimi trzodami, wyrnli mi bydo i zrwnali z ziemi budynki gospodarskie. Biedny yd poniesie cikie straty z powodu zaliczki, jak mi da w Budzie, i nie mog podj zamanego grosza na rachunek moich dbr, mimo e s tak rozlege, i trzeba jecha konno ca dob, aby je przemierzy od koca do koca. Wszystkie pikne piosenki s krtkie i w tej chwili jedyne, co posiadam, to te spodnie, ktre mam na sobie. Ale... ale... zaczem si jka, nie wiedzc, co powiedzie i zdajc sobie nagle spraw, e bd musia jeszcze raz zaj si biednym Anttim, cho doskonale wiedziaem, i stanie si to powodem ustawicznych tar z Giuli. Mimo to poklepaem go pocieszajco po plecach i rzekem w kocu.

 Znajdziemy jakie wyjcie, drogi Antti. Ale co mwi o tym wszystkim twoja wgierska ona? Moja ona... powtrzy Antti troch nieprzytomnie i podnisszy beczuk, wyprni j jednym tchem do dna. Zapomniaem ci pewnie powiedzie, e to biedactwo niedawno umaro. I zgon jej nie by wcale lekki. Trzy dni musiaa cierpie, zanim wreszcie wyziona ducha. Jezus Maria! wykrzyknem przeraony, zaamujc rce. I zaraz dodaem Allach jest jeden i tak dalej, chciaem powiedzie. Dlaczego nie mwie o tym od razu, bardzo ci wspczuj w twym nieszczciu. Jake umara ta biedna dziewczyna? Przy porodzie, przy porodzie odpar Antti zdziwiony. Musiaem by piekielnie roztargniony, skoro nie powiedziaem ci jeszcze o tym. A najgorsze, e dziecko te umaro rwnoczenie. W taki to sposb dowiedziaem si w kocu, co si wydarzyo Ant-tiemu. On za znowu ukry twarz w doniach i wybuchn tak rozdzierajcym paczem, e ciany budki trzsy si, O moje wgierskie rebitko! szlocha. Jej policzki byy delikatne jak brzoskwinia, a oczy ciemne jak czarne jagody. Zupenie nie rozumiem, jak to si mogo sta. Ale ju na pocztku ciy ydowski lekarz doradza, aby wyjechaa do wd leczniczych, i ciesz si teraz, e mimo wielkich kosztw wyprawiem j tam jak jak ksiniczk. Lekarz mwi mi uczenie, e jej kobiece narzdy skrzywiy si skutkiem jedenia konno na oklep w dziecistwie. Drogi Antti, mj bracie i przyjacielu usiowaem go pocieszy z pewnoci wszystko to byo zapisane w gwiazdach na duo przed twoim urodzeniem, tote nie moge unikn swego losu. Sam mwie, e najpikniejsze piosenki s krtkie. Nie powiniene wic rozpacza, e spotka t liczn i szlachetn wgiersk dziewczyn. Dane ci byo w kadym razie y z ni jaki czas. A moe gdyby to trwao duej, poznaaby ci lepiej i widzc swj bd. zacza mie ciebie do i zerka za innymi? Lecz Antti spojrza na mnie ze zdumieniem, potrzsn cik gow i rzek: Nie blunij, Mikaelu, lecz powiedz mi w imi boe, czy mier mojej ony i dziecka stanowi kar za to, e wiadomie i z dobrej woli porzuciem wiar chrzecijask i wziem turban? Dopom mi na mio bosk, abym odzyska spokj sumienia. To straszne myle, e z mojej winy tych dwoje musi cierpie mki w czycu. Antti odrzekem powanie tylko w sercu czowiek moe znale Boga. I jeli w ogle istnieje jaki wieczny, wszechmocny i wszystkowiedzcy Bg, wpadasz, biedaku, w najwikszy grzech pychy, jeeli rzeczywicie wyobraasz sobie, e uznaby za godne siebie skierowywa swj gniew wanie przeciwko tobie. Antti potrzsn gow, Izy zaczy mu spywa po policzkach i powiedzia: Moe masz suszno, Mikaelu. Kime jestem, aby sobie wyobraa, e najcisze dziaa boskie wycelowane s we mnie? Daj mi wic na kilka dni wizk somy na posanie i troch chleba. A gdy si uspokoj, zastanowi si, jak zacz nowe ycie. Tylko w baniach mona zdoby ksiniczk i p krlestwa. Moe- wic moje wielkie szczcie byo tylko snem? Aby jednak przywykn do tej myli, musz wpierw porzdnie si upi i w ten sposb zaguszy najwiksz aob. Gdy potem zbudz si do szarego dnia po przepiciu, bd myle o tym, co byo, jako o zbyt piknym nie dla tak naiwnego czowieka jak ja. Jego poddanie si losowi tak mnie wzruszyo, e i ja wybuchnem paczem i razem opakiwalimy troski i prno ycia. A gdy wreszcie spostrzegem, e Antti jest ju bardzo pijany, opamitaem si, daem mu rodek nasenny z mojej lekarskiej szkatuki i domieszaem do wina dawk, ktra mogaby zwali wou. Tote Antti usn tak nagle, e run z trzaskiem na wznak na podog i spa dwie doby pod rzd. A gdy si zbudzi, usiad wpatrujc si przed siebie niewi-dzcymi oczyma i tylko z trudem udao mi si namwi go, aby ro zjad. Nie chciaem mu przeszkadza niepotrzebnym gadaniem, wic zostawiem go samego na mostku przystani z nogami dyndajcymi nad wod i wpatrzonego w fale Bosforu.

. gdy mino kilka dni, Antti przyszed do mnie i powiedzia: __ Wiem e jestem, ciarem dla ciebie, a zwaszcza dla twojej ony. Bd wic chtnie schodzi wam z drogi i mieszka dalej w budce na odzi razem z twymi Murzynami, jeli mi pozwolisz. Ale daj mi jak prac moliwie jak najcisz bo bezczynno drczy mnie, a prac bd mg rwnoczenie zapaci za wyywienie i nocleg. Sowa jego zawstydziy mnie, gdy Giulia istotnie kilka razy ostro zwracaa mi uwag, e Antti zjada co najmniej za trzy aspry dziennie, a ponadto uywa materaca i przykrycia nalecego do Murzynw. Wspominaa te, e jej zdaniem powinien pracowa, aby zarobi na swoje utrzymanie. I cho wolabym widzie Anttiego jako drogiego gocia i przyjaciela w moim domu, to jednak zawoaem Alberta i poleciem mu znale odpowiednie dla niego zajcie. Polecenie moje nie byo dla Alberta niczym nieoczekiwanym, gdy widocznie Giulia rozmawiaa ju z nim na ten temat. Tote natychmiast zabra Anttiego w.pnocno-zachodni kt ogrodu, gdzie kaza mu ama kamie i budowa taras, co dotychczas z powodu wielkich kosztw odsuwalimy na dalsz przyszo. Antti musia take rba drzewo i nosi wod do kuchni i wykonywa wszystko, o co go proszono, z takim zadowoleniem, e nawet niewolnicy zaczli zwala na niego swoje obowizki. Usiowa nas unika, ale Giulia czsto celowo stawaa mu na drodze, aby rozkoszowa si jego ponieniem. Wydawao mi si jednak, e gdy si przed ni schyla w ukonie, po czym niezgrabnie wlk si dalej, aby wykona jej ostre rozkazy, w cichoci mia si z niej. Uwaaem to za oznak ozdrowienia. 9. Wojna staa przed drzwiami. Wozy zaprzone w wielbdy ruszyy tym razem w drog o cay miesic wczeniej i dowiozy materia do budowy mostw nad brzegi dopyww Dunaju. We wszystkich krajach niemieckich Karol V kaza .ogosi niebezpieczestwo tureckie, wobec ktrego musiay ustpi na dalszy plan wszystkie inne spory. Straszc ludzi sutanem udao mu si zrcznie podjudzi opini ogu przeciw ksitom protestanckim, co napenio mnie wielkim podziwem, gdy w ten sposb wykorzysta zrcznie to, na czyni wielki wezyr Ibrahim w pierwszym rzdzie opiera swoje nadzieje planujc now wojenn wypraw. Przygldaem si tej grze nie ulegajcymi zudzeniom oczyma postronnego obserwatora, znaem bowiem z wasnego dowiadczenia kraje niemieckie, o ktrych wielki wezyr jako muzumanin mia tylko bardzo mtne wyobraenie. Ku mojej ogromnej radoci Ibrahim samorzutnie owiadczy, e woli, abym tym razem zosta w Stambule i zajmowa si rnymi tajnymi sprawami. Z twarzy jego nie mogem jednak wyczyta, czy polecenie to stanowio znak szczeglnej aski, czy te musz uwaa je za oznak rodzcej si nieufnoci. Miaem ju do wojny i przygd pod Wiedniem, w Stambule za czekao mnstwo spraw, ktre wymagay zaatwienia. Do stolicy sutana przyby niedawno Mustafa ben-Nakir po odbyciu wraz z wicekrlem Egiptu, sdziwym eunu-chem Solimanem, podry z Persji do Indii, a nastpnie po morskiej przeprawie z miasta Diu do Basry na arabskim statku przemytniczym, wrd niezliczonych przygd. Portugalczycy przeszkadzali bowiem za pomoc swoich wielkich okrtw wojennych i cikich dzia we wszelkiej egludze i handlu korzeniami na starych szlakach morskich wzdu wybrzey Morza Indyjskiego. Mustafa ben-Nakir schud, a jego lnice jasne oczy wydaway si jeszcze wiksze w wychudej twarzy. Ale poza tym by taki jak dawniej. Zapach kosztownych olejkw, ktrymi namaszcza sobie wosy, unosi si przyjemnie wok niego, srebrne dzwoneczki dzwoniy u pasa i przy kolanach, a ksika z perskimi wierszami wytarta bya od czstego otwierania. Przywitaem go jak dugo oczekiwanego przyjaciela, a Giulia rwnie ucieszya si bardzo na jego widok. Odwiedzi te Anttiego i dugo "przyglda si, siedzc na skrzyowanych nogach, jak ten z olbrzymi si kruszy kamie na budow tarasu. Ale cho Mustafa benNakir pozornie cakiem niewinnie z nami rozmawia i w ywych kolorach opisywa cuda i

bogactwa Indii i wewntrzne rozdarcie tego kraju, mia jednak do mnie tajn spraw, w ktrej zabra mnie na spotkanie ze synnym eunuchem Solimanem. Eunuch Soliman mia w owym czasie pod siedemdziesitk i by tak opasy, e jego z natury cakiem mae oczka niemal zupenie gubiy si w fadach tuszczu. Trzeba byo czterech mocnych niewolnikw, eby z siedzcej pozycji postawi go na nogi, gdy z trudem zasiad na poduszkach. Rzdy w charakterze wicekrla Egiptu zawdzicza niezomnej wiernoci dla sutana, gdy bogaty, ciepy i zniewie-ciay Egipt atwo budzi u innych bardzo zdolnych wicekrlw rne ambitne denia, jak gdyby jaka kltwa ciya nad tym prastarym krlestwem. Soliman by jednak z powodu kolosalnej tuszy i wieku zbyt leniwy i dowiadczony, aby podnosi bunt przeciw sutanowi. Jako eunuch nie mia synw, ktrym zapobiegliwy ojciec chciaby zostawi w spadku koron, nie posiada te ambitnej i prnej ony, by go podjudzaa. Co prawda, wci jeszcze patrzy z przyjemnoci na pikne niewolnice i stale trzyma kilka dorodnych dziewczt, ktre koniuszkami palcw askotay go w podeszwy stp. Ta niewinna rozwizo stanowia jednak, o ile wiem, oprcz obarstwa jego jedyn sabo. A w swym dowiadczeniu i mdroci nie stara si nawet, aby zbytnio okrada sutana, lecz zawsze dostarcza w oznaczonym terminie roczne daniny, a jego poddani nigdy nie wystpowali z tak zwykymi gdzie indziej skargami. By wic ze wszech miar niezwykym czowiekiem i z powodu swego samodzielnego stanowiska niemal dorwnywa rang wielkiemu wezyrowi. Tote poczytywaem sobie za ogromny zaszczyt, e raczy mnie yczliwie przyj. Cho bardzo mi al Mustafy ben-Nakira, ktry nie moe nigdy spokojnie usiedzie i wci si porywa na jakie nowe szalestwa zacz Soliman wzdychajc to jednak musz go sucha dla jego piknych oczu i czarodziejskiej umiejtnoci recytowania wierszy. Tym razem riabi on sobie do gowy widocznie z powodu wasnych smutnych dowiadcze z portugalskimi piratami w Indiach e sawa islamu wymaga oswobodzenia uciemionych ksit Diu i Kalkuty spod jarzma portugalskiego. W czasie dugich podry Mustafa ben-Nakir nawiza w tym celu poyteczne wzy przyjani i dowiedzia si, e obaj ci nieszczliwi ksita z najwiksz radoci przywitaliby flot i morskich janczarw sutana jako oswo-bodzicieli. A Mustafa ben-Nakir, patrzc na mnie niewinnymi, jasnymi oczyma, wtrci: Ci rabusie zniszczyli cay muzumaski handel korzeniami i wo cenne towary do Europy na wasnych statkach dookoa Afryki. Gnbi oni mieszkacw Diu i rabuj kupcw arabskich, ba, ograbiaj nawet wasnego krla, wysyajc do Lizbony korzenie poledniejszego gatunku i sprzedajc prawowiernym szmuglerom na wasny rachunek po lichwiarskich cenach pieprz, ktry niegdy dawa godziwe zyski. Portugalczycy ustanowili w Indiach rzdy terroru, co jest hab dla caego islamu, nie mwic ju o stratach handlowych, zarwno dla dziedzin sutana, jak i dla naszych szczerych przyjaci Wenecjan. Tote nieszczni mieszkacy Indii tskni do przyjcia oswobodziciela. Allach jest jeden odparem. Nie mw mi ju wicej 0 oswobodzicielach, Mustafo ben-Nakirze, gdy jestem dzi starszy 1 bardziej dowiadczony ni wwczas w Algierze, i sowo to ma dla mnie krwawy posmak. Powiedz otwarcie, o co ci chodzi i co mog na tym zarobi, a dla starej naszej przyjani chtnie ci dopomog, ile bd mg. Eunuch Soliman westchn ciko, zerkn na Mustaf ben-Nakira i rzek: W jakich to czasach yjemy! Wy, modzi, nie macie teraz najmniejszego pojcia, jak przyjemno mog da czowiekowi powolne targi. A ponadto wykorzeniacie z tego wiata wszelk wymowno, do ktrej teraz nadarzaa si nam taka wymienita okazja. Czy to do grobu tak si spieszycie i co znaczy ta szalona gorczka, ktra owadna wiatem? Daj no swemu chciwemu przyjacielowi mj mieszek z pienidzmi, drogi Mustafo, jeli uda ci si wydosta go spod poduszek.

Mustafa ben-Nakir wydoby spod zduszonych mas Solimanowego cielska poduszek okazay mieszek; ktrego ciar natychmiast przekona rnnie o szczeroci zamiarw eunucha Solimana. Ten za siedzia z rkami zaoonymi na krzy na wielkim brzuchu i wzdycha z zadowoleniem, bo pikna niewolnica askotaa go w podeszwy. Przymyka oczy, kurczy z rozkosz palce u stp i mwi dalej: Cho wszystko jest prnoci i gonieniem za wiatrem, mimo mego podeszego wieku oczarowany jestem lirycznym bogactwem wymowy jasnookiego Mustafy. Dusz moj owadno dziwne pragnienie dokonania bohaterskich czynw i opanowaa mnie nieprzezwyciona ch zwikszenia na morzu blasku ju i tak promiennego imienia sutana Solimana. Jako wytrawny eglarz odczuwam starcz zawi, odkd dowiedziaem si, jak si wychwala i wielbi pirata Chajred-dina, ktry jednak jest i pozostanie tylko morskim rabusiem, mimo e sutan w swej asce pozwoli mu nosi buczuk. Prawd mwic, sam dobrze nie pojmuj, co mnie tak cignie na morze, wielki okrt stanowi jednak dla czowieka mej tuszy najwygodniejszy i najpewniejszy rodek podrowania. Nie znam te wikszej przyjemnoci, jak siedzie na wysokiej rufie okrtu, pod chodnym daszkiem chronicym od soca, i wolno koysa si w wieej morskiej bryzie. Dostaj od tego wspaniaego apetytu, ale przede wszystkim trawienie moje jest nieporwnanie lepsze na morzu ni na ldzie. Dla ma mojej tuszy i w moim wieku regularne trawienie to najwaniejsza rzecz na wiecie i nawet sutaskie wyprawy wojenne i skarby in dyjskich ksistw s dla mnie zupenymi bahostkami w porwnaniu z regularnym i obfitym wyprnieniem. Ju choby tylko dlatego chciabym zbudowa flot na Morzu Czerwonym, aby w godny sposb mc spdza dostatecznie duo czasu na morzu. I jeli chodzi o mnie, nie miabym zupenie nic przeciwko temu, gdyby historycy Osmanw mwili pniej wiatu, e eunuch Soliman-pasza zdoby dla sutana Indie tylko po to, aby sobie uregulowa odek. Nie powiniene si umiecha, Mikaelu el-Hakim, bo nie ma tu si z czego mia. Dolegliwoci odkowe ju nieraz w najrozmaitszy sposb wpyway na bieg historii wiata i take w przyszoci bd wpywa. A poza tym nie ma rzeczy tak mao wanej i drobnej, aby Allach nie mg z niej skorzysta przy tkaniu wielkiego dywanu wiata. Mimo to nie mogem powstrzyma si od umiechu z powodu jego dziwnych wywodw, ale Mustafa ben-Nakir spojrza na mnie ze mierteln powag i rzek: Jeste czowiekiem rozumnym, Mikaelu el-Hakim, ale nawet rozumne wnioski czasem prowadz na manowce. Mj przyjaciel, eunuch Soliman-pasza, to czowiek o tak szczeglnej yciowej pozycji) e nie ma on najmniejszego powodu, by kama czy to przed tob, czy przed kimkolwiek innym na wiecie. Gdyby mu chodzio o zoto, mgby go zebra w Egipcie, ile tylko zechce. Nie pragnie te wikszej wadzy, bo dziki zaufaniu wielkiego wezyra jest prawie samodzielnym wielkorzdc Egiptu. A jeli chodzi o zwyk saw wojenn, uwaa j za niewiele wicej wart ni owa yciowa potrzeba, o ktrej przed chwil z takim rozmarzeniem i w tak piknych sowach mwi. Moesz mi wierzy, Mikaelu, e Soiman-pasza rzeczywicie nie ma adnych tajnych zamiarw ani te innych powodw do budowy floty ni te, ktre z tak podziwu godn otwartoci wyjawi przed nami. Ale czytam w twoich oczach, e mimo wszystko nie wierzysz w to, co powiedzia. Tote musimy niestety zdawa sobie jasno spraw, e w seraju nikt, moe nawet sam wielki wezyr, nie uwierzy w jego sowa. Eunuch Soliman wmiesza si znowu do rozmowy, sapn i rzek: Wanie z tego powodu potrzebujemy twojej rady, Mkaelu el--Hakim. Pod adnym pozorem, a ju najmniej w wypadku, gdy sutan stoi za zason i przysuchuje si memu przemwieniu, nie mog stan przed Dywanem i owiadczy, e pragn zbudowa flot na Morzu Czerwonym jedynie po to, aby wyleczy dolegliwoci odkowe. Poza tym za morscy paszowie arsenau nie lubi innych flot prcz swoich wasnych. Poparcie pienine, budowniczowie i budulec okrtowy oraz wszystko inne, co signoria w najwikszej

tajemnicy zaofiarowaa na ten cel, czyni ca spraw jeszcze bardziej delikatn. Krtko mwic, nie mog przedstawi moich planw sam, lecz wszystko musi wyj od wielkiego wezyra. Tote musisz go przekona, e nie chc niczego niesusznego. A potem wielki wezyr powinien skoni sutana, aby przez trzy najblisze lata przeznaczy cz dochodw z Egiptu powiedzmy jedn trzeci na zbudowanie floty na Morzu Czerwonym. Okrty wojenne to przecie najdrosza zabawka, jak ludzie sobie wymylili, i nie chc obcia Egiptu dodatkowymi podatkami. Z drugiej za strony bdzie poniej godnoci sutana, jeli za jego flot w caoci zapac obce mocarstwa. Cho mocno si nad tym wszystkim gowiem, rezultat by zawsze jeden, a mianowicie, e zamiary eunucha Solimana s zupenie uczciwe i e prcz dolegliwoci odkowych tylko dbao o dobro sutana skonia go do przedstawienia planu w sprawie wiatowego handlu korzeniami. Olbrzymie dochody z tego handlu znalazyby si znowu pod kontrol sutana. A Mustafa ben-Nakir uwanie przyglda si wyrazowi mojej twarzy i ostronie powiedzia: Rozumiesz wic, e Soliman-pasza pod adnym pozorem nie moe wystpi jako projektodawca. Ale sprzeciwiwszy si zrazu projektowi dla pozorw, zbuduje nastpnie flot i zgodzi si poeglowa z ni do Indii, jeli sutan osobicie kae mu to uczyni. Mikaelu elHakim, oto twoja wielka yciowa szansa. Jeli od samego pocztku wemiesz udzia w tym przedsiwziciu, zachodni ksita bd ci kiedy zazdroci twoich bogactw. Eunuch Soliman przecign si lubienie, skurczy palce u stp i doda: Nie rnam wielu namitnoci w yciu, ale lubi zbiera ludzi, aby widzie, w ile postaci Bg ubiera marny proch, aby tchn we swego ducha. Z jakiej niepojtej przyczyny polubiem twoje niespokojne oczy, Mikaelu el-Hakim, zastanawiaj mnie te gbokie zmarszczki przedwczenie wyryte nad nasad twego nosa. Bdziesz zawsze mile widzianym gociem w Kairze. W niepewnych czasach dobrze jest moe wiedzie, e w dalekim kraju zamorskim, poza zasigiem dzia cesarza, ma si yczliwie usposobionego protektora, do ktrego mona si schroni. Zwycistwo i klska spoczywaj w rkach Allacha. Nie wiemy jeszcze, co dzie jutrzejszy kryje w swoim onie. Sprawy Indii porway mnie do takiego sopnia, e zrobiem, co mogem, aby skoni wielkiego wezyra Ibrahima do poparcia projektu eunucha Solimana. I chocia z powodu wojny stojcej przed drzwiami -wielki wezyr jako seraskier mia mnstwo innych spraw na gowie, to jednak przy sposobnoci wspomnia o tej sprawie sutanowi, a ten w najwikszej tajemnicy nakaza eunuchowi Solimanowi rozpocz budow floty na razie wycznie dla ochrony Morza Czerwonego przed coraz mielszymi atakami portugalskich piratw. Nie chcia tylko sysze o adnej pomocy materialnej od Wenecji. A teraz zmuszony jestem rozpocz now ksig i czyni to tym razem w imi Allacha miosiernego, bo ta sma ksiga wykazuje z ca dobitnoci, jak robak zagady zacz ju potajemnie wera si w najwspanialszy kielich kwiatu, a rwnoczenie zatruwa te moje wasne serce renegata.

Ksiga 8 Roksolana
1. Niewiele jest do powiedzenia o nowej wyprawie wojennej sutana - przeciw cesarzowi. Cigna si ona od wiosny do jesieni roku, wedug rachuby chrzecijaskiej, 1532 i najdziwniejsze w caym tym przedsiwziciu byo to, e od samego pocztku z jakiej niepojtej przyczyny spezo ono na niczym. Marsz na zachd uatwiy staranne przygotowania. Sutanowi sprzyjaa moliwie najlepsza pogoda, w wojsku panowaa surowa dyscyplina, a trzysta dzia szo- nie sprawiajc najmniejszego zawodu ladem maszerujcych

oddziaw. aden wielki wdz nie mg wic liczy na lepsze warunki. Ten jednak, kto ledzi kampani na mapie, widzia ku swemu zdumieniu, e postpy wojsk byy coraz powolniejsze w miar upywu lata, a wreszcie caa olbrzymia machina wojenna stana pod niewielk twierdz Kosek albo Guns, pod ktrej murami armia rozbia obz. Jawni i tajni zwolennicy polityki, zmierzajcej do pokojowego podziau wiata na Zachodzie i wojny napastniczej na Wschodzie, wykorzystali zrcznie ten okres oczekiwania i wtpliwoci. Do sutana przybyli pod mury Guns posowie od perskiego gubernatora Bagdadu i od ksicia Basry z hodowniczymi posannictwami, co stanowio jak gdyby najbardziej przekonywajcy dowd bdnej polityki seraskiera, ktry w najkorzystniejszej chwili do energicznej akcji na Wschodzie wysa wojska na zupenie bezuyteczn i niedorzeczn wojn z cesarzem. Nic dziwnego wic, e sutan waha si w obo.zie pod Guns, przygnbiony zaartym oporem tej marnej twierdzy. Ale ze wzgldu na swoja saw musia dalej prowadzi kampani. Zamiast jednak na Wiede, pocign z Guns na cesarsk Karynti i jego strae przednie doszy a do bram miasta Gracu. zanim po wielu pozornych sukcesach uzna za moliwe zarzdzi odwrt z powodu spnionej pory roku. Jedyn korzy z tej nieudanej kampanii, ktra w krajach chrzecijaskich wywoaa wielk zgroz z powodu okruciestw popenianych w czasie odwrotu przez wojska sutaskie w okolicach nie tknitych dotychczas stop osmaskich wojownikw, odnieli tylko protestanccy ksita niemieccy. W obliczu gronego niebezpieczestwa udao im si mianowicie zawrze z cesarzem w Augsburgu ukad, ktry na razie gwarantowa im wolno wiary. Dziki temu ukadowi cesarz zdoa nawet skoni Lutra do wygaszania kaza wzywajcych do krucjaty przeciw Turkom. W ten sposb nadzieje wielkiego wezyra spezy na niczym i jeszcze raz okazao si dobitnie, e protestanci wykorzystywali tajne stosunki z Porta jedynie po to, aby chytrze wyjedna sobie korzyci u cesarza. Ale nie wspomniaem jeszcze o rozstrzygajcej przyczynie dziwnego ocigania si sutana pod murami Guns. Wraz z rozpoczciem wiosennego natarcia wyruszya mianowicie flota sutask, w sile siedemdziesiciu okrtw, na morze, aby osania wybrzea Grecji. Na pocztku sierpnia zjednoczone floty cesarza, papiea i joannitw, stojce na kotwicy w Zatoce Preweza, ujrzay na horyzoncie agle floty su-taskiej. Rwnoczenie pojawia si w pobliu pync o wiosach flota wenecka zoona z czterdziestu galer wojennych, aby z zachowaniem neutralnoci ledzi rozwj wydarze. Wierz gboko, e to wanie ten upalny i bezwietrzny dzie sierpniowy 1532 roku rozstrzygn o losach wiata na cae stulecia. Dowdztwo nad flot cesarsk sprawowa Andrzej Doria, bez wtpienia najwikszy admira wszystkich czasw, ktrego cesarz uczyni ksiciem Malfi za to, e w por zdradzi krla Francji. Flot weneck dowodzi Vin-cenzo Capello, cakowicie zwizany tajnymi rozkazami wspaniaej signorii. Imion tureckich paszw morskich nie bd nawet wspomina. O ich haniebnym zachowaniu powiadomi mnie derwisz Mustafa ben--Nakir, naoczny wiadek tych wydarze. Podobnie jak cesarz, take i Doria by czowiekiem ostronym i nie chcia wydawa bitwy, nie bdc z gry pewnym zwycistwa. Moe te lekkie galery tureckie wydaway mu si zbyt grone, mimo i mia w swej flocie straszliwe karaki joannickie, te morskie potwory, pywajce twierdze, tak wysokie, e mogy ze swoich dzia strzela ponad zwykymi galerami wojennymi, ktre pyny przed nimi. Doria nie poszed wic do natarcia, lecz kaza zawie si w tajemnicy do admiraa weneckiego na poufn rozmow i zada, aby ten poczy si ze zjednoczonymi flotami cesarza, papiea i joannitw. Zdaniem Dori adna flota na wiecie nie zdoaaby si wtedy oprze takiej potdze i bez powaniejszego oporu sprzymieona flota caego chrzecijastwa mogaby przez Morze Egejskie dotrze do cieniny prowadzcej do morza Marmara i zniszczy w oka mgnieniu bronice jej fortyfikacje. Nastpnie za po sforsowaniu cieniny pozbawiony obrocw Stambu byby wydany na ask i nieask floty chrzecijaskiej.

Wcale jednak nie byo to z korzyci dla przewietnej signorii, aby cesarz za jednym zamachem zosta panem wiata. Wenecjanie nie chcieli te szkodzi sutanowi, ktry jako jedyny godny przeciwnik cesarza utrzymywa ludy i narody wiata w zdrowej rwnowadze si. Capello, wierny syn wspaniaej republiki, odwoa si wic spokojnie do otrzymanych rozkazw, cho nikt nie wiedzia, jakie one s. Zwizany przyjani czc Wenecj z Wysok Porta powiadomi te natychmiast paszw morskich o poufnej propozycji Dorii i jego tajnych zamiarach. Nastpstwem tego byo, e obaj bohaterscy paszowie stracili zupenie gow, zwaszcza e ju sam widok potnej floty Dorii napeni ich przeraeniem. W rodku nocy podnieli w imi Allacha kotwice i odpynli co siy w aglach i wiosach pod oson umocnie morza Marmara oraz zostawili brzegi Grecji i Morei wasnemu losowi. Powrt wspaniaej floty w zupenym bezadzie, z wiolarzami na wp martwymi z wyczerpania, wprawi Stambu w wielk panik. Lada chwila spodziewano-si pojawienia zjednoczonej floty chrzecijaskiej przed sutask stolic. Bogaci ydzi i Grecy zaczli na gwat pakowa mienie, aby wysa je w gb Anatolii, a wielu wysokich dygnitarzy przypomniao sobie nagle, e stan ich zdrowia wymaga natychmiastowej kuracji w kpielach w Brussa. Zaogi fortyfikacji w Dardanelach wzmocniono i zaopatrzono we wszelk moliw do cignicia bro, a,dzielny kajmakan Stambuu owiadczy, e prdzej umrze z mieczem w rku u bram seraju, ni odda miasto nieprzyjacielowi. Ale wie o tym, cho miaa doda otuchy mieszkacom miasta, przyczynia si tylko do tym wikszej paniki. Jeszcze dugo po haniebnej ucieczce z Zatoki Preweza okrty wojenne sutana nie wayy si pokaza na morzu. I dopiero dalmatyski pirat, niemal goows, ktry potem osign wielk saw jako Mody Maur, przynis Stambuowi pocieszajc wiadomo, e Doria, jak zwykle ostrony, zrezygnowa ze swego planu, obawiajc si, e bez floty weneckiej nie bdzie dysponowa dostatecznymi siami. Aby jednak czego dokaza, zacz spokojnie oblega twierdz Coron w Morei. Radosna wiadomo uspokoia wzburzone umysy i kajmakan \vy-sia natychmiast goca do sutana z wiadomoci, e wojsko moe ii spokojnie kontynuowa kampani. W Stambule za wielbiono Modego Maura jak bohatera i wytykano palcami morskich paszw, aby otwarcie okaza irn pogard. Mustafa ben-Nakir powrci do Stambuu z uciekajc flot su-task. Zasta mnie w domu. Giulia i Alberto pakowali najcenniejsze rzeczy, ja za studiowaem na mapie drogi do Egiptu, dokd zamierzaem uciec, aby prosi zacnego eunucha Solimana o schronienie. Moesz zwin swoje mapy, drogi Mikaelu owiadczy na przywitanie Mustafa, komunikujc nam pocieszajc wiadomo. Dziaa Dorii nie zagrzmi na Zotym" Rogu. Doria jest ju za stary na to, aby bez dostatecznej przewagi way si na tak gr. Oczy Giulii zabysy gniewem i wykrzykna: Sutanka Churrem nigdy nie wybaczy wielkiemu wezyrowi, e skusi sutana na t bezmyln wojn z cesarzem i wystawi nas w ten sposb na wielkie niebezpieczestwa. Tak jest strwoona, e chce wezwa Chajreddina. Zreszt ju dawno posano by po niego, gdyby wielki wezyr tak gorliwie si za nim nie wstawia. Sutanka z gry nie ufa wszystkiemu, co proponuje ten ambitny i chytry polityk. Trzeba jednak mie nadziej, e dni wielkiego wezyra po tej gupiej wojnie s policzone. Mustafa ben-Nakir odpar agodnie: Nie kopmy czowieka, ktry ju jest pobity. Medal ma dwie strony. Jeli armia wrci bezpiecznie z Wgier, moemy pozwoli wielkiemu wezyrowi dalej wierzy w szczliw gwiazd i szuka szczcia tym razem w Persji. Prdzej czy pniej i tak skrci kark. Sutanka Churrem nic nie zyska, stawiajc przedwczenie wszystko na jedn kart i zmuszajc sutana do bolesnego wyboru. Sutan i wielki wezyr Ibrahim s razem na wojnie. Spotykaj te same niebezpieczestwa i moe nawet spdzaj wsplnie noce w jednym namiocie. Sutanka postpiaby nader nierozsdnie wystpujc z gwatownymi zarzutami wobec

wielkiego wezyra natychmiast po powrocie sutana z wojny. Jej oskarenia spadyby przynajmniej w poowie na sutana, a nawet zwyky czowiek nie znosi wyrzutw, gdy wraca z wyprawy, ktr w gbi serca sam uwaa za nieudan. Giulia otwara ju usta, aby zaprotestowa. Powstrzymaa si jednak i suchaa z coraz wiksz uwag, pozwalajc Mustafie mwi dalej, bez przerywania: Persja to wielki kraj, jej grskie przecze s zdradliwe, a szach Tahmasp ze swymi lnicymi od zota jedcami to straszliwy przeciwnik. Czy nie byoby najmdrzej wysa wielkiego wezyra samego do tego dzikiego kraju? Sutan nie musi przecie pody natychmiast za wojskiem, moe zosta w seraju, aby zaj si rzdzeniem i stanowieniem dobrych praw z pomoc mdrych ulemw. W ten sposb pozostaby poza sfer wpyww swego przyjaciela. Gdybym tylko jeden raz uzyska sposobno pomwienia ze wspania sutank Churrem, szepnbym wiele dobrych rad do jej bez wtpienia grzesznie piknego uszka. Gdyby zezwoli na to kislar-aga, nie byoby to zamaniem przepisw haremowych, gdy jestem przecie czonkiem witego bractwa derwiszw. Spojrza lnicymi oczyma na Giuli i zacz jakby w roztargnieniu polerowa paznokcie, aby da jej czas na oswojenie si z myl, ktr jej podsun. Ale nage rumiece i sposzone oczy Giulii zdradzay, e myli tylko, jakby najszybciej przekaza sowa Mustafy ben-Nakira sutance Churrem. I nie mina godzina, jak Giulia zostawia .Alberta, aby rozpakowywa toboki, i wezwaa wiolarzy, a gdy zobaczyem, jak nasza pikna d prujc wod zmierza wprost w kierunku zabudowa seraju, majaczcych w niebieskawej mgiece na samym cyplu przyldka, ostrzegem Mustaf ben-Nakira mwic: Zaczynam si ba o ciebie, Mustafo, synu anioa mierci. Nie licz na moj przyja, jeli chcesz wda si w podwjn gr przeciw . memu panu, wielkiemu wezyrowi Ibrahimowi, ktry jest zreszt i twoim wielkim mistrzem w tajnym bractwie derwiszw. Pikne oczy Mustafy ben-Nakira zabysy i odpar ywo: Jaki krtkowzroczny jeste, Mikaelu. Musimy godzi si na warunki gry tej niebezpiecznej kobiety, gdy okolicznoci jej sprzyjaj. Ponadto za chc na wasne oczy przekona si, czy jest ona wiedm, czy te nie. Ibrahim bdzie zupenie bezbronny po powrocie z nieudanej wyprawy wojennej. Tote trzeba byo uprzedzi sutank, e ryzykuje wasne wpywy, prbujc otwarcie obali wielkiego wezyra. Nie ma nikogo, kto mgby zastpi Ibrahima, najwikszego polityka, jakiego wydao krlestwo Osmanw. Dziki swojej sile woli i zdolnoci przewidywania jest on panem przyszoci, jeli wszystko pjdzie tak, jak si tego spodziewamy. Bez niego sutan Soliman byby trzcin gnc -si na wietrze. Nie chcesz chyba, aby nastpc jego zosta chopak chory na padaczk? Ale przecie to ksi Mustafa jest najstarszym synem! wtrciem zdumiony. A na to Mustafa ben-Nakir: 'Gdyby sutan Soliman zmar, nikt inny prcz wielkiego wezyra Ibrahima nie omieli si posa niemych oprawcw do synw sutanki Churrem. Dopki za cho jeden z nich jest przy yciu, ciciwa okrcona wok szyi to jedyne, co na pewno czeka ksicia Mustaf. Przypomniaem sobie maego ksicia Dehangira o smutnych, bardzo smutnych oczach i pomylaem te o moim wiernym piesku. Su-tanka Churrem nie traktowaa mnie le, przeciwnie uratowaa rni ycie i okazywaa wiele yczliwoci mojej onie, Giulii. Ogarna mnie gboka rozterka, gdy w kocu zrozumiaem, co rnoe oznacza moja wierno dla wielkiego wezyra. Nie dorosem jednak do tego, aby przeciwstawia si biegowi wydarze albo te usiowa przeszkodzi temu, co kiedy w przyszoci mogo si dokona pod zotym dachem seraju. Tote milczaem ze spuszczonymi oczyma, a Mustafa ben-Nakir cign zapalczywie: Wielki wezyr z pewnoci nie poniesie klski w Persji, bo znasz ju przecie tajemn moc derwiszw, Mikaelu. Bagdad i Basra znajd si w naszych rkach, zanim jeszcze wybuchnie

wojna. Chodzi o to, aby Ibrahim tym razem sam poprowadzi kampani i aby sutan nie dzieli z nim owocw zwycistwa. Wojsko powinno przyzwyczai si uwaa wielkiego wezyra Ibrahima za swego naczelnego wodza; a skruszenie szyickiej herezji przyniesie mu wielk chwa w oczach ludu. Najsilniejsza wola i najmdrzejsza gowa ma rzdzi. krlestwem Osmanw, w razie potrzeby choby niezalenie od sutana. Tylko w ten sposb islam moe kiedy owadn caym wiatem i zici si przepowiednia Proroka, niech imi Jego bdzie bogosawione. Wpatrywaem si w niego z coraz wiksz nieufnoci, gdy nigdy jeszcze nie da si tak porwa wasnym sowom, i owadno mn jakie nieokrelone przeczucie, e mimo pozornej szczeroci nie odsoni jednak przede mn wicej, ni to odpowiadao jego zamiarom co do mojej osoby. Ale... wybkaem niepewnie ale przecie... I na tym poprzestaem nie mogc znale sw, aby powiedzie co wicej. Zreszt w moim bezpiecznym domu nad brzegiem Bosforu, ogarnity niechci do gorczki czasu, powoli popadaem w coraz to wiksz obojtno. Bezwolnie daem si nie prdowi, bo rozumiaem, e nawet przy nakadzie najwikszych wysikw nie zdoam zmieni z gry ustanowionego biegu wydarze. Tote bez zastrzee pozwoliem Mustafie ben-Nakirowi dalej spieszy po jego tajemniczej drodze, sam za spdzaem czas. w wytwornej ani koo Wielkiego Meczetu w towarzystwie poetw na spokojnych medytacjach nad prnoci ycia ludzkiego i nietrwaoci szczcia. 2. Gdy pewnego popoudnia wrciem do domu, staem si wiadkiem dziwnego wydarzenia. W ogrodzie panowaa miertelna cisza i nie wida byo nikogo z niewolnikw przy pracy. A gdy nie chcc zakca Giulii jej codziennej poobiedniej drzemki ostronie wszedem do domu, usyszaem z grnego pitra chrapliwy gos Alberta i drcy od gniewu gos Giulii. Wbiegem na schody, ale wanie gdy odsuwaem zason, usyszaem gony trzask i okrzyk blu. A gdy wszedem do komnaty, zobaczyem Giuli przestraszon, pochylon ku ziemi z oczyma penymi ez. Obu rkami trzymaa si za policzki, zaczerwienione od uderzenia, a nad ni sta rozkraczony Alberto z podniesion rk jak gniewny pan, ktry karze nieposuszn niewolnic. Stanem jak wryty, nie wierzc wasnym oczom, bo nigdy jeszcze nie widziaem Giulii tak pokornej i bezradnej. A gdy zrozumiaem, e Alberto istotnie omieli si j uderzy, ogarna mnie lepa furia i szybko rozejrzaem si za jak broni, aby zabi bezczelnego niewolnika. Gdy mnie zobaczyli, oboje wzdrygnli si i patrzyli na mnie z przestrachem, a twarz Alberta, czerwona od gniewu, nagle zrobia si trupio blada. Ale gdy chciaem uderzy go w gow cenn chisk waz, Giulia rzucia si midzy nas, aby go zasoni wasnym ciaem, i wykrzykna strwoona: Nie, nie, Mikaelu! Nie tucz tej wazy! To dar od sutanki Churrem. Wszystko to moja wina. Alberto jest cakiem niewinny i nie mia zych intencji. To ja go rozdraniam. Wyja mi wazon z rk i postawia go ostronie na ziemi. Mnie za zdawao si z pocztku, e doznaem udaru sonecznego, tak niezrozumiae i szalone byo zachowanie si Giulii, ktra zawsze tak atwo wpadaa w gniew, a teraz pozwolia si uderzy w twarz niewolnikowi i jeszcze go bronia. Stalimy wszyscy troje bez ruchu wpatrujc si w siebie. Nagle twarz Alberta wygadzia si. Mrugn znaczco na Giuli, obrci si na picie i szybko odszed nie zatrzymujc si, cho woaem za nim, aby natychmiast wrci. Giulia jednak dyszc rzucia si na mnie i zakrya mi usta doni. zy cieky jej po policzkach jeszcze spuchnitych od uderzenia. Czy straci rozum, Mikaelu, czy te jeste pijany sykna gniewnie skoro zachowujesz si tak nierozumnie? Pozwl mi przynajmniej wytumaczy sobie wszystko.

Nigdy ci nie wybacz, jeli z powodu nieporozumienia obrazisz Alberta, ktry jest najlepszym sug, jakiego kiedykolwiek miaam, a przy tym jest zupenie niewinny. Przecie on ucieknie, nim go zd zapa zawoaem wzburzony. Chc mu przynajmniej wasnorcznie wymierzy sto uderze w pity, a nastpnie posa na bazar na sprzeda. A Giulia na to: Lepiej zamilknij, Mikaelu, bo sam nie wiesz, co mwisz. To ja powinnam przeprosi Alberta, bo go uderzyam za jak drobnostk, 0 ktrej ju zapomniaam. Nie patrz na mnie jak gupi, bo mnie doprowadzasz do szau. Jeli mam spuchnity policzek, to od blu zba, bo wanie wybieraam si do seraju po porad, gdy wmieszae si do sprawy i wszystko pokrcie. Przestraszye mnie skradajc si cichaczem, -jakby chcia mnie szpiegowa, cho doprawdy nie mam nic do ukrywania. Wiedz, e jeli tylko tkniesz Alberta, pjd do kadiego i w obecnoci czterech wiadkw zadam rozwodu. Wtedy wpadem w pasj i chwyciwszy j za kicie doni potrzsnem ni i krzyknem: Czyby istotnie bya wiedm, "Giulio, i diabem' w ludzkim ciele? Ze wzgldu na samego siebie nie chciaem w to uwierzy, ale dopty dzban wod nosi, dopki si ucho nie urwie. Nie chciaem myle o tobie le, bo wci jeszcze ci kocham. Ale twoje postpowanie nie jest naturalne, skoro pozwalasz, aby niewolnik bezkarnie ci bi. Nie, Giulio, wprost ci nie poznaj. Kim jeste i co masz wsplnego z tym otrem? Giulia wyrwaa mi si rozcierajc przeguby, tupna nog i z paczem skarya si: Ach nie drcz mnie ju, Mikaelu, bo taka jestem tym wszystkim zmczona. Jeli cho troszk mnie kochasz, id i zaraz popro Alberta o przebaczenie w moim imieniu, eby nas nie opuci. Nie miem sama si do niego zbliy zraniwszy tak bardzo jego dum. Niech Allach zmiuje si nade mn! wykrzyknem. Zamilknij natychmiast albo pjd po miecz i zabij tego ajdaka, bo z jego powodu stracia resztk przyzwoitoci i rozsdku. Nie chc go widzie ani chwili duej w moim domu. Znam ci wprawdzie 1 wiem, e jeste niewinna. Ale nawet niewolnicy mieliby si ze mnie za plecami, gdybym pozwoli majordomowi bi moj on, a w dodatku jeszcze poszed do niego prosi o wybaczenie za podejrzenia. Giulia zacza gwatownie szlocha, zarzucia mi rce na szyj, tulia mi si do piersi i z opuszczonymi oczyma rzeka sabym gosem: Ach, Mikaelu, jestem tylko sab niewiast, a ty jeste naturalnie mdrzejszy ode mnie, gdy nie pozwalasz, aby uczucia bray gr nad tob. Chodmy przynajmniej do mojej alkowy, aby niewolnicy nie syszeli, jak si kcimy, gdy nigdy dotd tego nie czynilimy. Zapaa mnie za rk, a ja poszedem za ni bez oporu do sypialni. Osuszywszy zy zacza z roztargnieniem rozbiera si, mwic rwnoczenie do mnie: Mw dalej spokojnie. A ja tymczasem si przebior, bo chc pj zbada zby, a nie mog przecie pokaza si w seraju w takiej starej szmacie. Ale mw swobodnie i czy mi wyrzuty, jakie chcesz, bo jestem dla ciebie z on. Zdja z siebie wszystko, z wyjtkiem cienkiej koszuli. Unoszc j od czasu do czasu wyjmowaa jedn sukni po drugiej, ogldajc je bacznie, aby stwierdzi, w ktrej bdzie jej najlepiej. Mwic szczerze, od dawna ju nie rozpieszczaa mnie rozkoszami maeskimi i zawsze dostawaa gwatownego blu gowy, gdy chciaem si do niej zbliy. Tote gdy znowu zobaczyem j nag w jasnym wietle dnia, zachwycia mnie jej pontna biaa pe, mikka krgo ciaa i zotorude wosy, ktre swobodnie spyway lokami na obnaon pier. A ona spostrzega nagle, e si w ni wpatruj. Twarz jej spochmur-niaa. Wzdychajc smutno rzeka: Ach, Mikaelu, zawsze mylisz tylko o jednym i tym samym. Nie wolno ci tak na mnie patrze, bo ranisz moj kobiec wstydliwo. Gdybym przypuszczaa, e bdziesz tak si zachowywa, nie rozebraabym si przy tobie.

Skrzyowaa rce na piersiach, aby w ten sposb je zasoni, i zerkaa na mnie swymi dziwnymi rnobarwnymi oczyma, ktrych gupi nie przestaem jeszcze kocha. W uszach zaczo mi szumie, cae ciao mnie palio i drcym gosem doradziem jej, aby woya zielon aksamitn sukni z kosztownymi koronkami z pere. Wzia j do rki, ale znowu upucia i wyja zamiast tego szeroki ty paszcz z brokatu, z paskiem ozdobionym mnstwem szlachetnych kamieni w rnych kolorach. Ten ty paszcz czyni mnie szczuplejsz w biodrach. Czy nie uwaasz, e jestem troch za pena w talii? zapytaa Ale zaraz zapomniaa, e stoi z paszczem w doni, i wpatrzya si ze smutkiem przed siebie, a twarz jej przybraa mikki wyraz. Zapytaa- Ach, Mikaelu, powiedz mi szczerze, czy si ju znudzi twoj on, e zawsze jeste dla mnie tak surowy? Od dawna ju czuj, e w towarzystwie swych dziwnych przyjaci stajesz si dla mnie coraz bardziej obcy. Nie suchasz nawet, co mwi, chyba, e chcesz skoni mnie do pjcia z tob do oa. A kiedy postawisz na swoim, odwracasz si do mnie plecami, jak gdybym nie bya dla ciebie niczym innym jak... Ale to nieprawda! wykrzyknem wzburzony takim przekrcaniem prawdy. Giulia jednak czubkami palcw poprawia na sobie koszul i cigna: Lepiej nie udawaj, Mikaelu, i bd ze mn szczery. Wystarczy, aby poszed do kadiego, a natychmiast otrzymasz rozwd. Jake mogabym ci narzuca swoj mio, skoro tak bardzo mnie ranisz tw obojtnoci? Szlochajc mwia dalej: Mio kobiety jest kapryna i trzeba j zdobywa coraz to na nowo. Dawno ju nie dae mi adnego kwiatuszka ani w inny sposb nie okazae swojej pamici. Moe dlatego chodz taka rozdraniona i myl, e to z tego powodu obraziam Alberta, ktry yczy nam obojgu jak najlepiej. Wszystko to zatem twoja wina, Mikaelu, bo ju nawet nie pamitam, kiedy ostatni raz wzie mnie w ramiona i pocaowae tak jak mczyzna cauje kobiet, ktr kocha. Jej nierozsdne i pozbawione krzty prawdy oskarenia oszoomiy mnie do tego stopnia, e nie mogem wydoby gosu. A ona podesza wstydliwie bliej, przytulia si do mnie ciepym biaym ciaem i rzeka: Pocauj mnie, Mikaelu! Wiesz sam, e jeste jedynym mczyzn, ktrego kiedykolwiek kochaam i ktrego pocaunki i piesz- , czoty day mi zadowolenie jako kobiecie. Ale moe w twoich oczach jestem ju stara i zuyta, tak e na sposb muzumanw chciaby mie now, modsz on? Mimo to pocauj mnie cho raz! Zdawaa si nie zauwaa, jak mao ma na sobie. Pocaowaem jej zdradzieckie wargi i nie chc mwi, co si stao potem, bo mdry sam to odgadnie, dla gupiego za wszystkie wyjanienia s prne. Wspomn jeszcze tylko, e w godzin pniej potulnie zszedem na d do Alberta, aby w imieniu Giulii prosi go o przebaczenie. Tak wic w domu znowu zapanowa spokj. Giulia przysonia welonem troch zmczone oczy i kazaa si zawie do seraju. I niech ten, kto mdrzejszy, wyrzuca mi moj gupi lepot, bo sam nie mog tego uczyni. Czowiek zakochany jest zawsze lepy czy bdzie sutanem, czy najmarniejszym z niewolnikw. A ku przestro dze przemdrzaym wzywam ich, aby wpierw sami spojrzeli na wasne maestwa, zanim zbyt miao zaczn namiewa si ze mnie i mego nieszczsnego zalepienia. Nie byem zreszt jedynym zalepionym. Sutanka Churrem przyja Mustaf ben-Nakira w obecnoci kislar-agi i rozmawiaa z nim najpierw zza zasony, potem jednak na chwil pokazaa mu swe umiechnite oblicze. I gdy chodny Mustafa wrci z seraju, by zupenie innym czowiekiem. Spieszy do domu uskrzydlonym krokiem. Oczy byszczay mu, a blad twarz zabarwia ywy rumieniec. Natychmiast poprosi mnie o wino i re. I z r jesienn w doni rzek:

 Ach, Mikaelu, albo ju wcale nie znam si na ludziach, albo te zupenie pomylilimy si co do tej kobiety. Churrem-Roksolana jest zaiste jutrzenk porann. Jej pe jest jak nieg i re, jej miech dwiczy jak srebro, a gdy spojrze jej w oczy, jakby niebo umiechno si do czowieka. Za jej biaym czoem nie moe by ani jednej zej myli. Tote, Mikaelu, odchodz zupenie od zmysw i nie wiem ju, co mam sdzi o niej i o sobie samym. Na Allacha, Mikaelu, domieszaj ambry do wina, przywoaj grajkw i piewaj dla mnie, bo serce moje przepeniaj najpikniejsze wiersze wiata, i nie sdz, by ktokolwiek przede mn dozna takiego oczarowania. Niech si Allach zmiuje nad nami, drogi Mustafo! zdoaem w kocu wyjka. Chyba nie zakochae si w tej diabelskiej Rusince? Mustafa ben-Nakir przestraszony wytkn natychmiast palce obu rk w ksztacie rogw i wykrzykn: Jake miabym podnie oczy na bram raju? Nikt jednak nie moe mi zabroni pi wina zmieszanego z ambr i szepta wierszy na wiatr lub te dmucha w fujark na cze cudownej sutanki Churrem. Podniecony ambr i winem zala si zami z zachwytu. A ja patrzyem na niego z gbok niechci i rzekem: Sutanka jest kobiet nieobyczajn, gdy wbrew przepisom . prawa i dobrym obyczajom odsonia przed tob twarz i powioda ci na pokuszenie. Jak mg kislar-aga pozwoli na co takiego, cho jeste derwiszem! Ale powiedz, co mwia o wielkim wezyrze? To chyba najwaniejsze ze wszystkiego. Mustafa ben-Nakir otar zy z lnicych oczu i spojrzawszy na mnie ze zdumieniem odpar: Nie pamitam i w ogle nie przypominam sobie, o czym mwilimy, bo suchaem tylko muzyki jej gosu i jej jasnego, dwicz345. nego miechu, dopki nie obnaya przede mn twarzy i nie ogarn mnie taki zachwyt, e gdy odesza, gowa moja bya pusta jak wydmuchana skorupka jajka. W porwnaniu z tym cudem, ktry mi si zdarzy, wszystko inne jest mi obojtne. Upojony winem i ambr podskoczy i zacz taczy, uderzajc w takt nogami o podog i dzwonic wesoo srebrnymi dzwoneczkami u pasa. A taczc nuci arabskie pieni miosne, tak e obawiaem si, i straci rozum lub te zay w haremie haszyszu. Ale jego upojenie udzielio si wnet i mnie i opanowaa mnie nieprzeparta ch miechu. Rozpuciem krople wonnej ambry w winie i niebawem zdawao mi si, e widz, jak los na lekkich nogach gazeli biegnie przed najszybszym z myliwych i prne s wszelkie ludzkie wysiki, aby go docign. 3. Z pocztkiem zimy sutan i wielki wezyr wrcili z wojny i przez pi dni w Stambule wicono zwycistwo, a przez pi nocy wszystkie domy w miecie owietlone byy na znak radoci. Greccy puszkarze z arsenau wyrzucali w powietrze rnokolorowe smoki ogniste i zapalali nawet ognie na wodzie, tak e syczce pomienie unosiy si na ciemnych falach Zotego Rogu. W wietnych uroczystociach z powodu szczliwego zakoczenia wojny utony wszystkie dysonanse. Ceny na niewolnikw spady znowu na bazarze i spahisi dostali tani si robocz do swoich gospodarstw, a dzierawcy kopal niewolnikw do pracy. Sutan rozda bogate dary janczarom. Pokj i zgoda zapanoway w krlestwie Os-manw. I cho tu i wdzie sarkano po cichu na wielkiego wezyra, pozycja jego wci jeszcze bya rwnie silna jak poprzednio. Tylko tu i wdzie sycha byo ciche sarkania. Lud bowiem zawsze jest gotw przebaczy ksitom i mom wysoko postawionym nawet najwiksze, bdy. Nie moe natomiast znie, by kto z jego ona wyrs o gow ponad innych. Ibrahim by jednak zbyt dumny, aby okaza, jak bardzo czu si tym dotknity. Nie zalepiy go bynajmniej

zwyciskie fanfary, odezwy, ktre sam wydawa, i iluminacje. ,Ze schodw swego paacu patrzy z nieufnym i drwicym umieszkiem na ustach na tumy witujce zwycistwo i mwi. . Wojna bya nieunikniona, Mikaelu el-Hakim. Groba od Zachodu jest odwrcona. Coron zostanie odbity. Tote nadszed czas, aby zwrci konie na Wschd. Rozpu t nowin szeroko, ale przede wszystkim powiedz o tym twojej dziwnej onie, aby moga donie o mojej decyzji sutance. W cigu zimy wielki wezyr bardzo potrzebowa moich usug. Oprcz posa krla Francji przyby rwnoczenie do Stambuu nadzwyczajny wysannik z Wenecji w celu uzyskania przywilejw w zamian za usug w Zatoce Preweza. Kolonia wenecka w Galacie przyja go z wielkimi honorami. Chcc okaza swe niezadowolenie morskim paszom, sutan mianowa Modego Maura reisem i odda mu cztery wojenne galery, aby przeszkadza w dowozie ywnoci do zdobytej tymczasem przez Dori twierdzy Coron w Morei. Szybkie odbicie Coron stao si ogromnie wane, gdy Ferdynand wiedeski ofiarowywa t twierdz w zamian za zrzeczenie si przez sutana wszelkich praw do Wgier. Aby wic okaza, jak mae znaczenie ma dla niego Coron w porwnaniu z Wgrami, sutan posa okrytego bliznami Jahja-pasz z picioma tysicami janczarw na Coron z krtkim poleceniem, by sam rozstrzygn, co mu drosze, czy wasna gowa, czy te tauczuk sutaski na murach zdobytego Coron. Mody Maur zablokowa Coron od strony morza, ale w lecie Doria nadpyn z ca zjednoczon flot papiea i joannitw, aby przeama blokad twierdzy i zaopatrzy j w ywno i proch. Morscy paszowie, rozwcieczeni nieask sutask, popynli za Modym Maurem z siedemdziesiciu okrtami do Coron i ujrzeli teraz, jak ten miaek, wzywajc gono Proroka, rzuci si z czterema galerami na ca potg Dorii i wprawi jego okrty w niesychane zamieszanie, zupenie nie bojc si ognia ze straszliwych karak. W obawie przed hab paszowie morscy nie mogli ju teraz unika walki. Doria zosta wic zmuszony do otwartej bitwy, cho zamiarem jego byo tylko przeamanie blokady, a potem wycofanie si bez boju. Mody Maur zatopi wiele jego okrtw transportowych, a inne wpady na mielizny lub na skay. Nastpnie mody straceniec zaatakowa galer joannitw, sczepi si z ni burtami i zdoby j atakiem wrcz, zanim jeszcze morscy paszowie przyszli mu z pomoc. Wrd huku dzia, czarnych obokw dymu, trzasku pkajcych wiose i krzyku walczcych Mody Maur pokaza morskim paszom, jak si toczy bitw. Przeraeni musieli wprowadzi .swoje galery w chmury dymu i osoniwszy Modego Maura krgiem wasnych okrtw, zabrali go gwatem z pokadu zdobytego okrtu. By ranny w gow, rami i bok, ale wci jeszcze szlocha, przeklina i wzywa diaba na pomoc. Po bezadnym kreniu przez jaki czas i zderzaniu si z wasnymi okrtami waleczni paszowie zdoali w kocu oderwa si od przeciwnika i wyprowadzi bezpiecznie z zamtu walki dwie ocalae jeszcze galery Modego Maura. Doria niezwykle zdumiony nieoczekiwan wojowniczoci morskich paszw, nie prbowa ich ciga, lecz zadowoli si wysadzeniem na ld posikw i ywnoci, po czym szybko odpyn z powrotem. Morscy paszowie, Zey i Himeral, nie chcieli wpierw wierzy wasnym oczom, gdy stwierdzili, e za cen nieznacznych tylko strat osignli wielki triumf na morzu. Nastpnie jednak podnieli wszystkie chorgwie i proporce i rozwinli nawet wasne turbany na znak zwycistwa przy dwiku trb, bbnw i cymbaw. I jedynym cieniem na ich triumfie byo niezwyke zachowanie si Modego Maura, ktry z zacinitymi piciami i zami oburzenia w oczach wyzywa ich od tchrzw i zdrajcw. Kt jednak mgby dugo ywi uraz w tak pomylny dzie? Chtnie wybaczyli mu obelgi, tumaczc to gorczk z ran, i przywizali go do koi, aby nie wypad za burt. Ale. Jahja-pasza, ktry z brzegu ledzi przebieg bitwy, przypyn wieczorem na muzumaski okrt flagowy miotajc takie kltwy, e nawet najbardziej zahartowani janczarowie bledli z

wraenia. A wszedszy na pokad zapa Himerala-pasz za brod, uderzy go pici w twarz, krzyczc wrd straszliwych przeklestw, e jedynym zadaniem floty byo przeszkodzi Dorii za wszelk cen w przyjciu z odsiecz twierdzy. Morscy paszowie nie zdoali jednak wykona tego zadania i oblenie przecignie si teraz o cae tygodnie, cho Coron bliskie ju byo kapitulacji. Wtedy paszowie zrozumieli wreszcie, e Jahja-pasza ze strachu o siw gow cakiem straci rozum, po czym wsplnymi siami zepchnli go z powrotem do odzi. Z powodu jednak szaleczej odwagi Modego Maura nie wszystkie okrty transportowe dotary do Coron, gdzie dalej panowa wielki gd. Greccy mieszkacy miasta, mniej wytrzymali od Hiszpanw zahartowanych w cigych sporach z cesarzem o od, wychodzili noc za mury, aby wygrzebywa z ziemi korzonki i odziera drzewa z kory. Janczarowie zapali kilku takich Grekw i Jahja-pasza kaza ich bezzwocznie obedrze ze skry na oczach obrocw twierdzy. I gdy Hiszpanie zobaczyli, jaki los spotka Grekw, odkryli nagle, e ich kontrakt z cesarzem wygas z powodu nieotrzymywania odu, i uzyskawszy pozwolenie odejcia, z honorami wojskowymi skapitulowali i oddali twierdz Turkom. Trzeba stwierdzi, e Doria mia powody, aby unika bitwy morskiej pod Coron. Dziki wywiadowcom joannitw mia on wiee wiadomoci o wszystkim, co dziao si w seraju, tote nie byo dla niego tajemnic, e sutan ofiarowa Chajreddinowi godno paszy i naczelne dowdztwo nad wszystkimi sutaskimi okrtami, portami, wyspami i morzami. Mwiono, e Chajreddin ze zami w oczach przyj posanie od sutana. I powierzywszy rzdy Algieru modemu synowi Hassanowi, pozostawionemu pod opiek godnego zaufania kapitana, Chajreddin wyruszy z flot na wody koo Sycylii, polecajc rwnoczenie zaufanemu tselebowi, aby kaza otru kapitana, gdyby ten wykazywa zbytni dz wadzy. Spodziewa si, e zdoa odci odwrt wracajcemu spod Coron Dorii i wzi go w dwa ognie. Jako dowiadczony eglarz zakada bowiem, e paszowie, jeli nie s zupenie szaleni, bd ciga Dori. Tymczasem Doria wymkn mu si i Chajreddin z rozwinitymi proporcami popyn na spotkanie morskich paszw sutana, ktrzy po wielkiej bitwie stanli bezczynnie na kotwicy przy wyspie Zante. Z zazdroci w sercu przywitali go z wszystkimi honorami, on jednak obsypa ich obelgami, zarzuci im tchrzostwo i zwali na nich win za unicestwienie planu zniszczenia Dorii. Kaza im te uwolni Modego Maura, wzi go w ramiona, nazywajc drogim synem, i owiadczy, e uwaa go za bohatera, ktry kiedy rozsawi jeszcze islam na morzach. O wszystkim tym dowiedziaem si ze syszenia, w jesieni jednak zobaczyem na wasne oczy, jak czterdzieci okrtw Chajreddina uroczycie zawino do Stambuu i zarzucio kotwice na Zotym Rogu. Od Skutari po stronie azjatyckiej a do wzgrz Pery brzegi biae byy od ludzi i sam sutan wyszed na marmurowe molo, aby oglda wspaniae widowisko. Czterdzieci okrtw Chajreddina mino we wzorowym szyku cypel koo seraju, witajc sutana dziaowym salutem, podczas gdy zakotwiczone w porcie weneckie i inne okrty odpowiedziay salwami honorowymi ze swoich dzia. Najwysi paszowie seraju i kapitanowie renegaci, bdcy w askach u sutana, pospieszyli na wybrzee, aby okaza Chajreddinowi szacunek. Jedynie otoczony wysokimi murami obszar arsenau na przeciwnym brzegu Zotego Rogu milcza gucho; nie rozleg si stamtd aden salut dziaowy, a starannie strzeone bramy pozostay zamknite. Mieszkacy Stambuu mieli w tych dniach wiele do ogldania. Chajreddina przyjmowano bowiem z niebywa pomp. Trzeciego dnia uda si on uroczystym pochodem z wybrzea do seraju na przyjcie do sutana. W kolumnowej sali seraju o pokrytym gwiazdami puapie sutan przyj go i da mu caowa stopy spoczywajce na obsypanej diamentami poduszce, a nastpnie poda piratowi rk do ucaowania na znak szczeglnej aski. By to zaiste najdumniejszy dzie w yciu byego garncarza Chajreddina, syna niskiego rodu spa~ hisa z wyspy Mytilene. Tote gdy zabra gos, roni zy radoci i okropnie si jka. Sutan jednak dodawa mu otuchy umiechem i kaza opowiada o Algierze i innych krajach afrykaskich, o

Sycylii, Woszech i Hiszpanii, a przede wszystkim o morzu, okrtach i egludze. A Chajreddin nie dawa si dwa razy namawia, lecz mwi coraz mielej i ni zapomnia te nadmieni, e jako go Porty przywiz z sob ksicia Tunisu, Raszyda ben-Hafsa, ktry uciek od krwioerczego brata Muleya-Hassana szukajc schronienia u Chajreddina. Moim zdaniem jednak Chajreddin uczyni bardzo nierozsdnie odsaniajc ju teraz wasne samolubne plany. Byoby dla niego lepiej, gdyby mwi tylko o niezwycionym Dorii i innych morskich sprawach, ktrym zawdzicza, e wezwano go do sutana jako jedynego prawdziwego eglarza muzumaskiego. I sdz, e dziecinn chepliwoci napyta sobie wicej biedy, ni mogli mu zaszkodzi obmow najgorsi wrogowie. Tote na wielkim przyjciu Chajreddin, mimo cennych darw, ktre zoy sutanowi, nie zrobi tak korzystnego wraenie, jak sam przypuszcza. Sutan przydzieli mu jak to byo w zwyczaju dom na mieszkanie, ale kaza mu daremnie czeka na przyrzeczone trzy buczuki. Morscy paszowie rozsiewali o nim najrozmaitsze plotki i oszczerstwa, tym groniejsze, e zawsze bya w nich szczypta prawdy. Ale najwikszym bdem Chajreddina byo to, e zbyt dugo zwleka z przybyciem do Stambuu. Wielki wezyr Ibrahim zdy ju bowiem odjecha do Aleppo, aby przygotowywa wojn z Persj, i Chajreddin straci w ten sposb najsilniejsze poparcie w Dywanie. 4. Opowiadajc o Chajreddinie raz jeszcze wyprzedziem bieg wydarze. Midzy bowiem wezwaniem go a jego przybyciem zostay pomylnie zakoczone rokowania pokojowe z krlem w Wiedniu. Zapewniwszy wieczny pokj i trwae granice na Zachodzie, mg wielki wezyr nareszcie zwrci konie na Wschd i liczni perscy wielmoe, ktrzy schronili si pod opiek Wysokiej Porty, udali si obecnie w lad za nim do Aleppo, skd miaa si rozpocz wyprawa wojenna na Persj. Mnie natomiast Ibrahim zostawi w Stambule, abym pilnowa wydarze zwizanych z przybyciem Chajreddina. Musz jednak natychmiast zaznaczy, e Chajreddin postpowa wobec mnie szczeglnie niewdzicznie i e zapomnia o usugach, ktre mu oddaem. W swym zalepieniu sdzi nawet, e obecnie nie potrzebuje ju niczyjego poparcia. Byem gboko zraniony jego zachowaniem, ale znaem ju seraj, opanowaem si wic i czekaem na swoj chwil. Nie mona si te dziwi, e poczuem zoliw satysfakcj, gdy w kilka dni pniej spostrzegem, i dom Chajreddina opustosza z goci i miertelna cisza otoczya jego imi, a w miecie zaczto coraz bardziej narzeka na nieokiezane zachowanie jego eglarzy i renegatw. Zakuli bowiem dwch Armeczykw, ktrzy im nie do szybko zeszli z drogi, gdy pijana zgraja wasaa si po ulicach Stambuu. Byo to niesychane wydarzenie w stolicy sutana, gdzie nie wolno byo nosi broni i gdzie nawet janczarowie pilnujc porzdku posugiwali si tylko lekkimi trzcinkami z indyjskiego bambusa. Morderstwo byo czym niezwykle rzadkim w Stambule i mieszkacy dzielnicy, w ktrej si zdarzyo, musieli paci dwadziecia tysicy asprw grzywny, jeli zbrodniarze nie zostali natychmiast ujci. Chajreddin nie chcia jednak z pocztku nawet sysze o ukaraniu winnych i dopiero gdy zmiarkowa, e szkodzi to jego opinii i e sutan nadal jest dla niedostpny i nie odzywa si z seraju, uderzy w pokor i kaza powiesi trzech i wychosta dziesiciu innych swoich eglarzy, aby uspokoi lud Stambuu, Ale skrucha jego przysza za pno i z rosncym z dnia na dzie osupieniem widzia, jak szybko szczcie i powodzenie zmieniao si w stolicy sutana. Gdy nic nie pomagao, upokorzy si w kocu nadty Chajreddin do tego stopnia, e posa po mnie gocw i zaprosi na pokad admiralskiego okrtu, aby naradzi si nad sprawami, na ktrych jak mwi nic si nie wyznawa. Chcc jednak da mu do zrozumienia, jakie zajmuj stanowisko i jakim powaaniem ciesz si obecnie, kazaem odpowiedzie, e drzwi mego domu stoj dla niego otworem, jeli chce si mnie

poradzi, ale e z powodu wielu zaj nie mam czasu biega po porcie, aby go odszuka. I po trzech dniach gaskania si po brodzie Chajreddin przyby wreszcie odzi do mego domu, przywoc z sob moich starych przyjaci Torguta i ^yda Sinana, rwnie jak on wstrznitych dziwnym zachowaniem si sutana. A patrzc ze zdumieniem na marmurowe schody nabrzea i mj ^pikny dom otoczony wspaniaymi tarasami ogrodw, gdzie immo pnej jesieni kwity mienic si ywymi barwami pikne kwiaty, wykrzykn z nie ukrywan zawici: Co za miasto! Niewolnicy mieszkaj tu w zotych domach i cho dz w honorowych kaftanach, a biedny starzec, ktry cae ycie powici sutanowi, aby wsawi imi jego na morzu, musi peza przed Wysok Porta, aby uzyska choby tylko yczliwe sowo nagrody za swe trudy. Zaprowadziem go z oznakami najgbszej czci do wntrza domu, prosiem, eby zaj miejsce na najlepszej poduszce, zapdziem kucharzy do roboty i posaem natychmiast po Abu el-Kasima i Mustaf ben-Nakira, abymy wsplnie mogli si naradzi, tak jak dawniej w Algierze. Przybyli spiesznie i Chajreddin kaza przynie z odzi bele towarw i obdarowa nas koci soniow, strusimi pirami, kwiecistym brokatem i srebrnymi naczyniami ozdobionymi woskimi herbami. Ciko wzdychajc da te kademu z nas nabity zotem mieszek. Zapomnijmy o wszelkiej niezgodzie rzek paczc krokodylimi Izami. Ofiarowawszy wam te podarki staem si biedakiem i nie wiem nieomal, co wezm jutro do ust. Nie gniewaj si na mnie, Mi-kaelu el-Hakim, e nie poznaem ci, gdy przyby mi na spotkanie, ale byem oszoomiony uroczystym przyjciem, a w dodatku bardzo si zmienie na korzy. Gdy ju w imi Allacha najedlimy si i napili, przeszlimy w kocu do sprawy i Chajreddin zapyta mnie wprost, co u diaba ukamienowanego moe oznacza milczenie sutana? Opowiedziaem mu bez ogrdek wszystko, co syszaem w seraju, i dodaem, e niepotrzebnie wzbudzi niech morskich paszw i urazi agodnego Piri--reisa wymiewajc si z jego modeli okrtw i skrzyni z piaskiem. Bdem byo te, e przyby za pno do Stambuu, bo wielki wezyr wyjecha ju do Aleppo, a w jego nieobecnoci paszowie nie dawali sutanowi spokoju, przypominajc mu wci, e splami swj honor przyjmujc do suby pirata, gdy ma w arsenale tylu dowiadczonych paszw. Szeptali te, e Chajreddinowi nie naley powierza galer wojennych, bo podobnie jak niegdy jego brat, zniknie z nimi i bdzie walczy nie na chwa islamu, ale dla wasnej korzyci. Wysuchawszy mnie Chajreddin poczerwienia z gniewu, zacz rwa brod, a wreszcie wybuchn: Co za gupie i kamliwe zarzuty! Cae ycie staraem si tylko o chwa islamu. Wszyscy ci paszowie w jedwabnych kaftanach powinni raz sami powcha prochu, a dobrze by im to zrobio. Ale niewdziczno jest nasz nagrod na tym wiecie! W tej chwili Giulia odsuna zason i wesza do komnaty w piknej aksamitnej zotobrzowej sukni i obsypanej perami siatce na wosach. Udaa przestrach, zrobia ruch doni, jakby chcc zasoni twarz cienkim welonem, i wykrzykna: __ O Mikaelu! Jak si przestraszyam! Dlaczego nie dae mi zna, e masz goci, i to takich drogich goci? O co si tak gwatownie kcicie, syszaam bowiem co nieco z waszej rozmowy. Tote dam wam dobr rad. Dlaczego nie zwrcicie si do pewnej wysoko postawionej i wyrozumiaej damy, ktrej sutan chtnie sucha? Jeli naprawd tego chcecie, wstawi si u niej za wami. Aby za by w peni szczer, mog wam powiedzie ju teraz, e obieca wam pomoc i yczliwo, jeli zwrcicie si do niej pokornie i jeli Chajreddin poprosi j o przebaczenie za to, e j zrani swoim postpowaniem. Chajreddin zapyta gniewnie, jak mg zrani sutank Churrem, skoro ofiarowa jej klejnoty i materiay na sum co najmniej dziesiciu tysicy dukatw. Jego zdaniem powinno to wystarczy najbardziej wymagajcej kobiecie. Ale Giulia potrzsna gow ze miechem.

 Och, jacy gupi jestecie, wy mczyni! Jedna jedyna toaleta sutanki Churrem kosztuje dziesi tysicy dukatw, a na same szpilki otrzymuje ona od sutana rocznie dziesi razy tyle. Sutanka czuje si gboko dotknita tym, e ofiarowae sutanowi dwiecie nowych dziewczt do haremu, jak gdyby nie byo tam a za duo tych niepotrzebnych istot. Sutan od lat ju nie spojrza na inn kobiet, tote sutanka jest gboko dotknita twoj bezmylnoci. Ale ja wstawiaam si za tob i zapewniam j, e nie miae na myli nic zego, a tylko jako nieokrzesany eglarz nie umiesz jeszcze naleycie zachowa si w seraju. Chajreddin wybauszy ze zdumienia swoje ju z natury wyupiaste oczy i poczerwieniawszy jak kogut krzykn: Ja sam oczyma znawcy wybraem kad z tych dwustu dziewczt! Ich czonki s jak topiona ambra, a wszystkie s pikne jak rajskie hurysy i niemal rwnie nie tknite jak one. A wic wyrzuciem na mietnik co najmniej sto tysicy dukatw, nie sprawiajc radoci memu panu, sutanowi, ktry wszake nie jest jeszcze eunu-chem? Nawet najwierniejszy maonek znuy si czasem on, do ktrej zbytnio si przyzwyczai, i zabawia si krgymi ksztatami innych niewolnic, po czym z tym wikszym zapaem wraca do swej poowicy. Ale jeli sutanka Churrem rzeczywicie umie utrzyma ^u.ana przy sobie, cho my, mczyni, zawsze mamy wielk ch na odmian, wierz zaiste w jej si i sdz, e zdoa mi pomc w otrzymaniu trzech obiecanych tauczukw. Mikael, t. II To przecie Ibrahim wezwa ci tutaj! wykrzyknem wstrznity. Byoby wielkim bdem, gdyby mia w kocu sutance zawdzicza swoje powodzenie. Myl, e kryje si w tym niecny zamiar upokorzenia wielkiego wezyra, co tym atwiejsze, e popad W nieask u sutana. Giulia potrzsna gow i zy stany jej w oczach: Ach, Mikaelu, jak mao mi ufasz, cho mwiam ci ju tysic razy, e sutanka Churrem nikomu nie yczy le! Obiecaa wstawi si u sutana za Chajreddinem i gotowa jest przyj go zza zasony. Chodmy wic natychmiast do seraju, aby kislar-aga mg przygotowa audiencj dla Chajreddina i jego czoowych dowdcw, dobrze bowiem byoby, gdyby Chajreddin przyby do seraju ze wspania wit i wszyscy byli wiadkami aski, jak si cieszy. Jako byy niewolnik Chajreddina poszedem i ja, aby obserwowa rozwj wypadkw z ramienia wielkiego wezyra. Nasze przybycie do seraju nie byo zbyt obiecujce, janczarowie robili wzgardliwe miny, a eunuchowie odwracali si do nas tyem i biegli do rnych zaj. Ale gdy opuszczalimy seraj po przyjciu przez sutank, nowina ju si zdya rozej. Obsypywano nas bogosawiestwami, a janczarowie, ktrzy siedzieli przy kotach, podbiegli i wznosili okrzyki na cze Chajreddina. By to wyrany dowd, jak wielkie wpywy sutanka Churrem miaa obecnie w seraju. Ukryta za zason rozmawiaa ona z Chajreddinem i cay czas sycha byo jej perlisty miech. Sawia go mwic, e jest jedynym godnym przeciwnikiem straszliwego Genueczyka. Ku mojej wielkiej uldze szczebiotaa potem, jak to kobiety, chichocc, o rnych obojtnych rzeczach i polecia niewolnicom poda nam na chiskich pmiskach smaone w miodzie owoce. Obiecaa te, e przypomni sutanowi o wielkich zasugach Chajreddina. Ale mwia morscy paszowie to zoliwi starcy i nie chc za adn cen urazi ich uczu. Tote opowiem tylko wadcy krlestwa, jakie wraenie wyware na mnie, wielki Chajreddinie. Bd mu agodnie wyrzuca, e tak dugo kae ci czeka na nagrod. Moe odpowie mi: To bya propozycja wielkiego wezyra, a nie moja, i paszowie w Dywanie s temu przeciwni". Wtedy powiem: Niech i tak bdzie, niech wielki wezyr rozstrzygnie t spraw, polij Chajreddina do niego. Ale jeli Ibrahim, zobaczywszy Chajreddina na wasne oczy, trwa bdzie dalej przy swym zamiarze, daj temu wielkiemu eglarzowi natychmiast trzy buczuki, ktre mu obieca, i oka honory, na ktre tak dobrze sobie zasuy. Wielki

wezyr sprawuje przecie wadz dan mu przez ciebie i nawet Dywan nie moe obali jego decyzji". Nie wierzyem wasnym uszom. Rezygnowaa na rzecz wielkiego wezyra z wszystkich tych korzyci, ktre by jej przypady, gdyby Chajreddin jej zawdzicza swoje wyniesienie. Oczarowany jej gosem i jej perlistym miechem, zaczem rzeczywicie wierzy, e to zawi tylko dyktowaa wielkiemu wezyrowi ze myli o tej piknej kobiecie. 5. Tak wic Chajreddin uda si do Aleppo, a wkrtce potem przyszed do mnie Abu el-Kasim i bardzo zakopotany powiedzia: Sutanka Churrem myli tylko o wasnych korzyciach. Tote zdaje sobie spraw, e w razie jakiego przewrotu bdzie miaa duo poytku, gdyby naczelny dowdca floty i arsenau jej zawdzicza swoje wyniesienie. Na razie jednak Chajreddin jest tylko zwykym piratem, Churrem stara si wic, aby wielki wezyr odpowiedzialny by za nastpstwa, gdyby Chajreddin zawid pokadane w nim nadzieje. Gdyby natomiast powiodo mu si na morzu, moesz by pewien, e sutanka nie zapomni policzy sobie tego za zasug. Wszystko to jasne jest jak soce dla kadego, kto umie myle. Dla mnie jednak jest to i tak obojtne. Gdy tylko bowiem Chajreddin otrzyma trzy buczuki jako gwnodowodzcy na morzu, sprzedaj dom i sklepik na bazarze i odpywam prosto do Tunisu w sprawach, ktre oka si bardzo niezdrowe dla niektrych osb w tym kraju. Ale Abu el-Kasim mwi tyle o Chajreddinie jedynie po to, aby jako rozkrci rozmow. Teraz za spojrza na mnie swymi dziwnymi mapimi oczkami i zacierajc rce rzek cakiem innym tonem: Twojej creczce Mirmah rosn ju zbki i pewnie przestanie niedugo ssa te kwitnce i pene piersi, bielsze od najjaniejszego pszennego chleba, ktre ju tak czsto kusiy mnie, abym przyglda si karmieniu. Tote mam do ciebie wielk prob. Sprzedaj mi t pucoowat mamk i jej synka, bo zaczyna mnie ju gnbi staro i^ chtnie ogrzabym raz jeszcze gow na penym onie kobiecym. Chopiec za zostaby moim spadkobierc. Jego proba zdziwia mnie ogromnie, bo Abu el-Kasim unika dotychczas zupenie kobiecego towarzystwa. Bardzo si jednak waha-^m, czy mog speni jego prob, i zmuszony byem powiedzie: Nie wiem, czy Giulia si na to zgodzi. I jeszcze jedno, Abu el-Kasimie. Nie chc ci urazi, ale jeste brudnym, chudym starcem 0 rzadkiej koziej brdce, ta mamka za to kobieta w penym rozkwicie i niejeden mocniejszy od ciebie mczyzna z podaniem patrzy na jej lube okrgoci. Tote sumienie moje nie pozwala mi sia sprzedawa jej tobie, jeli sama na to nie przystanie. Abu el-Kasim zacz wzdycha, zaamywa rce i nalega, a gdy po chwili zapytaem, jak zamierza zapaci za niewolnic, ktra kosztowaa mnie duo na bazarze, oywi si i z now nadziej rzek: Zrbmy handel zamienny. Dam ci za t rusk mamk mego guchoniemego niewolnika, ktrego mi zawsze zazdrocie. Blizna na gowie powinna ci przypomina, jak sumiennym jest strem, i zapewniam ci, e nigdy nie bdziesz aowa tej zamiany. Na t szalon propozycj wybuchnem takim miechem, e zy cieky mi z oczu, dopki nie przyszo mi na myl, e chyba uwaa mnie za zupenego gupka, skoro way si zaproponowa tak zamian. Tote oburzony rzekem: Cho jestemy przyjacimi, nie mwmy wicej o tej sprawie. Nie jestem adnym rajfurem i nie zamierzam za marn cen odda ci takiej kwitncej niewiasty, aby suya twoim starczym chuciom. Lecz Abu el-Kasim zacz mi szeroko tumaczy:

 Wcale nie artuj mwic o handlu zamiennym. Mj guchoniemy niewolnik to ukryty skarb, cho na szczcie nikt prcz mnie nie pozna si jeszcze na jego wartoci. Czy nie widzia go czsto odwiedzajc seraj siedzcego pord tych psw w jakim kcie dziedzica janczarw i ukradkiem przygldajcego si wszystkiemu, co si dzieje dokoa? Mieszkajc w moim domu zauwaye z pewnoci, e dziwni przybysze przychodzili niekiedy w odwiedziny 1 ywo z nim rozmawiali gestykulujc. Nie jest on wcale taki gupi, jak mogoby si zdawa. Przypomniaem sobie istotnie, e paru silnych Murzynw przychodzio czasem do mnie, aby odwiedzi guchoniemego niewolnika. Siedzieli z nim na podwrzu i na sposb guchoniemych porozumiewali si z sob gestami rk i ruchami palcw. Gocie tacy nie mogli jednak w moich oczach podnie wartoci gupkowatego niewolnika Abu el-Kasima. Tote ponownie odmwiem szorstko dalszego omawiania tej sprawy. Ale Abu el-Kasim rozejrza si ostronie dokoa, pochyli ku mnie i zaszepta: Mj niewolnik to skarb, cho nikt o tym nie wie. Ale ma on nieocenion warto tylko w pobliu seraju. Gdybym zabra go z so ba do Tunisu, byoby to rwnie gupie, jak zakopanie diamentu w kupie mieci. Jest mi wierny jak pies i poszedby za mnie na mier, bo jedyny na wiecie okazaem mu yczliwo. I ty mgby zaskarbi sobie jego przywizanie, gdyby mu rzuci od czasu do czasu par yczliwych sw i poklepa go po grzbiecie. Rozumie bardzo dobrze wyraz twarzy ludzkiej i umie czyta z warg, kto yczy mu dobrze. Musiae z pewnoci widzie czsto trzech niemych... Przerwa, a ja czuem, e mwi prawd i e to, co mwi, jest istotnie wane, cho jeszcze nie rozumiaem, jakie moe to mie dla mnie znaczenie. A on po chwili cign, ogldajc si ukradkiem, czy nas kto nie podsuchuje. Musiae z pewnoci czsto widzie trzech niemych idcych obok siebie przez dziedzice seraju. Chodz zazwyczaj ubrani w krwawo-czerwone szaty i nosz na gowie czerwone kapuzy. Na ramieniu kady z nich ma pk rnokolorowych jedwabnych sznurkw na znak swej godnoci. Nikt nie way si spojrze im w twarz, bo ich wpadajce w oko szaty daj dostatecznie duo do mylenia. Wystpuj zawsze po trzech, gdy s na subie, a wszystkich takich niemych zapisanych jest w ksigach seraju siedmiu. Nios cni bezgon mier i niepostrzeenie speniaj swoje powinnoci w paacu ze zotym dachem. S niemi, aby nie mogli nic wyjawi ze swych czynnoci. Ale czyby doprawdy nigdy nie sysza, e niemi umiej si z sob porozumiewa i ruchami palcw powierza sobie tajemnice oraz dawa wyraz nawet najtajniejszym swoim mylom? Mj niewolnik jest w dobrej przyjani z wszystkimi niemymi seraju i za pomoc znakw paplaj z sob .jak gadatliwe kumoszki, a sutan nie ma o tym najmniejszego pojcia. Ja jednak wiem to, bo z pomoc mego niewolnika nauczyem si cierpliwie mowy guchoniemych, cho sam nie miaem jeszcze z tego najmniejszej korzyci. Ty natomiast, Mikaelu, osigne wysokie stanowisko w subie wielkiego wezyra, tote moe w kadej chwili przyj dzie, kiedy nieocenione bdzie dla ciebie wiedzie, o czym rozmawiaj z sob niemi oprawcy sutana. Istotnie nieraz widziaem, jak Abu el-Kasim znakami palcw rozmawia ze swoim guchoniemym niewolnikiem, tak jakby doskonale si rozumieli. Mimo wszystko nie umiaem jeszcze doceni naleycie propozycji Abu el-Kasima, bo jego gupkowaty niewolnik budzi we mnie tylko odraz. Ale nagle jaka niespodziewana wspaniaomylno opanowaa moje serce i sam si zdumiaem usyszawszy, swj gios: ^Jeste moim przyjacielem, Abu el-Kasimie. Czowiek mej rangi i godnoci powinien okazywa przyjacioom szlachetno. We wic sobie t rusk mamk, jeli zgodzi si pj z tob, i we te w imi Allacha jej synka! Na Miosiernego daj ci ich w podarunku. A twego niewolnika przyjm i bd go utrzymywa. Niech pi w budzie dozorcy albo w budce na odzie i najlepiej niech za dnia schodzi ludziom z oczu, bo im mniej Giulia bdzie go widzie, tym lepiej dla niego i dla mnie.

 Wierz mi odpar Abu el-Kasim obudnie tego handlu nigdy nie bdziesz aowa. Tylko nie zdrad twej tajemnicy nawet przed on, lecz ucz si po cichu mowy guchoniemych. Gdyby za Giulia bya ciekawa, zwal ca win na mnie i powiedz, e przy pucharze skusiem ci na t gupi zamian. Giulia ci uwierzy, bo zna i mnie, i ciebie. 6. W cigu zimy Chajreddin wrci z Aleppo, bardzo zmczony dalek podr. Wielki wezyr Ibrahim przyj go w Aleppo z honorami, zatwierdzi na stanowisku beglerbeja Algieru i innych krajw afrykaskich i postanowi, e bdzie on zajmowa pierwsze miejsce pord innych namiestnikw sutaskich tej rangi. Ju to samo stanowio ogromny zaszczyt i poczone byo z naleeniem do Dywanu. Wielki wezyr wysa jednak ponadto jeszcze odrczny list do sutana w sprawie Chajreddina i da temu ostatniemu przed odjazdem przeczyta ten list, aby Chajreddin nie mia nawet najmniejszych wtpliwoci, komu zawdzicza wyniesienie. Znalelimy w nim pisa Ibrahim wreszcie wiernego eglarza godnego najwyszych zaszczytw. Mianuj go wic bez wahania pasz, czonkiem Dywanu i gwnodowodzcym floty. Wielki wezyr przysa mi odpis listu dodajc: Chajreddin jest w gbi serca bardzo dziecinny, mimo e na morzu jest dzielny i chytry. Ale honory uderzaj mu do gowy jak kadzido, bo nie moe zapomnie o swym niskim pochodzeniu. Najlepiej go pozyska pochlebstwem i, podobnie jak wikszo ludzi, poknie atwo najgrubsz przynt. atwo wic moe pa ofiar intryg seraju. Tote obsypuj go zaszczytami, aby nie zostao ju wiele, co mogoby go skusi. Obserwuj go jednak bacznie i natychmiast mnie zawiadom, gdyby w jego zachowaniu spostrzeg najmniejsz oznak zdrady wobec mnie lub sutana. Sab stron Chajreddina jest Afryka. Musimy wic zgodzi si na jego zamiary w sprawie Tunisu, bo inaczej cesarz obieca rnu ten kraj. Tunis moe zreszt w przyszoci by nam bardzo przydatny jako punkt oparcia przy zamierzonym zdobyciu Sycylii. Mimo moich przestrg Chajreddin nad si znowu jak purchawka i przygotowa mow, ktr chcia wygosi przed Dywanem. Otrzy-mawszy bowiem list od wielkiego wezyra sutan nie zwleka duej. Przeciwnie, szczerze si ucieszy, e cho raz jego ukochana Churrem i Ibrahim byli jednego zdania. Kaza wic zwoa wielki Dywan, na ktrym mianowa Chajreddina namiestnikiem i dowdc wszystkich portw, najwyszym sdzi na wyspach krlestwa i naczelnym wodzem wszystkich galer, galiot i mniejszych okrtw, jako te nalecych do sutaskiej floty paszw, reisw, onierzy, eglarzy, i wiolarzy. W sprawach morskich nie mia wic Chajreddin nad sob nikogo prcz samego sutana i zajmowa stanowisko niemal rwne wezyrom. Byy garncarz i syn prostego spahisa zosta w ten sposb wyniesiony pord kilku najwyszych dygnitarzy krlestwa Osmanw. W odpowiedzi na te bezprzykadne zaszczyty Chajreddin wygosi przed Dywanem pompatyczn mow i grzmicym gosem owiadczy midzy innymi: Zamierzam wkrtce wyrzdzi niewiernym wiele szkody i poprowadzi pksiyc do zwycistw na morzu. Przede wszystkim za pragn zniszczy, pokona i unicestwi tego bawochwalc Dori, mego osobistego wroga. Wpierw jednak pozwl mi, wadco mj, zdoby Tunis, jak ci o to usilnie bagam, gdy miasto to jest wanym punktem oparcia dla floty, i tam kocz si od stuleci tajne drogi karawanowe Arabw, wiodce z potnych krlestw murzyskich zza pustyni. Tote bd mg z Tunisu posa tobie i twemu haremowi niezliczone mnstwo zotego piasku i strusich pir. Ale gwnym moim celem jest naturalnie wadanie na morzu. Nie spuszczam tego celu nigdy z oczu i wierz mi, wadco wszystkich wiernych, e ten, kto panuje na morzu, zapanuje te wkrtce we wszystkich krajach, ktre je otaczaj.

Powtrzyem t cz jego mowy tylko po to, aby wykaza, jak dziecinnie i nieodpowiedzialnie wystpi Chajreddin w seraju. Niewiele wiedzia on o zwyczajach Dywanu, odsaniajc w taki sposb swoje plany przed caym wiatem. Kade sowo szepnite w Dywanie dochodzio natychmiast tajemnymi drogami do wszystkich dworw w Europie. I nie byo takiej mocy na wiecie, ktra mogaby temu przeszkodzi, nawet gdy Dywan prastarym zwyczajem Osmanw zbiera si konno, aby stanowi o wojnie i pokoju. Na morzu natomiast, cho brzmi to dziwnie, by Chajreddin najchytrzejszym ze wspzawodnikw i wanie z powodu tej powszechnie znanej chytroci tajni cesarscy wysannicy nie uwierzyli, e istotnie myli on o Tunisie. mieli si te z niego w kuak, e w ten sposb .usiuje wmwi, i zamierza napa na to miasto, cho naturalnie ma cakiem inne cele. Im wicej mwi Chajreddin o Tunisie, tym pewniejsi byli, na przykad joannici, e Chajreddin w tajemnicy zamierza podbi Malt. Szerzyy si te suchy, e chce zagrozi samemu Rzymowi albo wymierzy uderzenie w serce cesarskiej floty wojennej, zdobywajc i niszczc admiralicj w Kartagenie. Nie potrzebuj wspomina, e i ja rozpuszczaem takie pogoski Byem bowiem zmuszony, jak si dao, naprawia nastpstwa gupoty Chajreddina. Trzeba jednak przyzna, e bez wzgldu na to, jak nieopatrznie zachowywa si Chajreddin w Dywanie, w sprawach morskich nie mia niemal rwnego sobie. Ledwie otrzyma trzy buczuki, zakasa rkawy kaftana i natychmiast zacz wielki przegld arsenau. Wiele niedonych gw spado pod sklepieniem Bramy Pokoju, a na miejsce rnych szkolonych w seraju modzieniaszkw w jedwabnych kaftanach mianowa Chajreddin na odpowiedzialne stanowiska wyprbowanych w bojach renegatw. Pooy te stpki pod wiele nowych galer wojennych i zreorganizowa ca morsk administracj krlestwa w taki sposb, e znowu dosta do floty i arsenau zdolnych i nadajcych si do czynu ludzi. Czystka w arsenale rozognia stare spory, z powodu ktrych ongi Antti straci piropusz na turbanie. Spotkawszy si na morzu ze straszliwymi karakami joannitw morscy paszowie skonni byli teraz i z duchem czasu i domagali si budowy wikszych okrtw wojennych, uzbrojonych w cisze dziaa. Ale cho Chajreddin zna dobrze straszliw si ognia okrtw chrzecijaskich, to jednak uwaa je za zbyt powolne i jako dowiadczony pirat przywizywa wicej wagi do szybkoci i zwrotnoci okrtw. 7. Gdy ustay deszcze wiosenne, wielki wezyr wyruszy z Aleppo na czele wspaniaej armii w gb Persji. Sutana ogarn natychmiast gorczkowy niepokj. Dy wiatry wiosenne, tote nie mg ju wytrzyma w dusznych komnatach seraju i mimo czuych sw, ktrymi go zatrzymywano, postanowi natychmiast pody w lad za Ibrahimem, aby wesp z nim prowadzi kampani wojenn. Tymczasem Chajreddin wyszed na morze z najwiksz flot, jak kiedykolwiek ogldano w Stambule. Antti towarzyszy mu w charakterze gwnego puszkarza na okrcie admiralskim, a rwnie i Abu el-Kasim odpyn z nimi. Ja jednak stanowczo odrzuciem wszystkie pontne propozycje Chajreddina i wziem na siebie szerzenie pogosek o prawdziwych celach jego wojennej wyprawy. Udao mi si te wywoa wraenie, e zamierza on popyn do Genui, aby zdoby to miasto dla krla Francji. Ale i inne suchy zdoaem puci w obieg, tak e zostajc na ldzie o wiele bardziej przydaem si Chajreddinowi, ni gdybym wyruszy z nim na morze w charakterze doradcy. Przed wyruszeniem na wojn sutan zaatwi jeszcze duo wanych spraw pastwowych. Midzy innymi wyprawiajc flot Chajreddina na morze, kaza uwizi Raszyda ben-Hafsa, ksicia Tunisu, i zamkn go w najgbszych celach Zamku Siedmiu Wie. Odbyo si to w takiej tajemnicy, e nawet wani dowdcy Chajreddina sdzili, i ksi towarzyszy flocie, przebywajc pod pokadem z powodu silnej fali i morskiej choroby. Najwaniejszym jednak aktem sutaskim byo mianowanie ksicia Mustafy namiestnikiem Anatolii na czas pobytu sutana na wojnie w Persji. Ksi Mustafa skoczy ju pitnacie lat

i piastowa godno sandaka tej dziedzicznej prowincji Osmanw. Nowa nominacja potwierdzia ostatecznie, e sutan uwaa ksicia za swego najstarszego i najbardziej umiowanego syna i prawego dziedzica tronu, mimo e wielu zaczo ju w to powtpiewa z powodu pozornie rosncych coraz bardziej wpyww sutanki Churrem. I jako czowiek onaty doskonale rozumiaem sutana, e po tej nominacji, ktra z pewnoci nie bya w smak sutance, tak spieszno mu byo wsi na konia i uda si do Ibrahima, aby u jego boku podbija Persj. Poboni muzumanie w Stambule, olepieni niezrwnanym blaskiem, floty i armii, przewiadczeni byli, e nastaa wielka wiosna dla islamu. Tylko sutanka Churrem milczaa. 8. Po bardzo wyczerpujcej i penej wydarze zimie mogem wreszcie zay zasuonego odpoczynku i spdza dni w aniach, powicajc si przyjemnym rozmowom z wybitnymi poetami i derwiszami. Tote korzystaem z tego, ile si dao, doskonalc si w sztuce piknego ukadania sw. A pewnego dnia pod koniec lata, gdy szedem przez opustoszay z powodu wojny dziedziniec janczarw, przytykajc do nosa chusteczk umoczon w ranej wodzie, aby si ustrzec przed ohydnym -odorem odcitych gw bijcym z podziemi Bramy Pokoju, przystpi do mnie kulejcy onbaszi, uderzy mnie mocno po ramieniu bambusow pak i upewniwszy si co do mego imienia owiadczy, e ma rozkaz natychmiast uwizi mnie, zaku w kajdany i odprowadzi do Zamku Siedmiu Wie. Zaczem co siy w piersiach wzywa pomocy, zapewniajc, e to musi by jaka straszna pomyka, nie mam bowiem nic na sumieniu i nie popeniem nic zego. Onbaszi uderzy mnie jednak otwart doni w usta, aby zmusi do milczenia, po czym zakuto mnie szybko w kajdany, zarzucono mi worek na gow, wsadzono mnie na osa i nim si obejrzaem, zawieziono do Zamku Siedmiu Wie. Komendant zamku, eunuch o cienkich wargach, przyj mnie osobicie, gdy stanowisko moje i godno znane byy w seraju. Kaza mi si rozebra, wasnorcznie obszuka moj odzie, ale okazywa mi cay czas najwyszy szacunek i grzeczno. Prosiem go, aby wzi z mego mieszka sum odpowiadajc jego randze i godnoci, a w zamian za to zawiadomi moj biedn on, gdzie jestem i co si ze mn stao. On jednak potrzsn gow i odpar, e to niemoliwe, gdy w Zamku Siedmiu Wie winiowie s zupenie odizolowani od wiata zewntrznego. Zada sobie natomiast trud, aby wraz ze mn wspi si stromymi schodami do Zotej Bramy i pokaza mi rozlegy widok z zamku. Rwnoczenie za wskazywa mi nieznacznie na wszystkie rodki ostronoci majce na celu obron zamku przed kadym napastnikiem oraz na inne osobliwoci wizienne. W czworoktnej marmurowej wiey Zotej Bramy pokaza mi zamurowane nisze bez okna, dokd jedzenie podawano przez otwr szerokoci doni. Byy one przeznaczone dla najwyszych ksit rodu Osmanw oraz dla wezyrw i czonkw Dywanu, ktrych wysoka ranga nie pozwalaa zakuwa w kajdany. Ze zrozumia dum wskazywa na ceglan cian jednej z nisz i mwi, e nawet najstarszy stranik zamku nie wie, kto za ni przebywa, sam za wizie nie moe tego powiedzie, gdy przed wielu aty odcito mu jzyk. Pokaza mi te gbok studni, przez ktr trupy zrzucano do fosy, skd spyway potem do morza Marmara. Aby mnie na wszelkie sposoby rozerwa, pokaza .mi te brzowy od plam krwi pie katowski, gdzie cinano za pomoc miecza. W kocu, wrd wielu przeprosin, wskaza mi moj cel, obszern nisz o kamiennych cianach, ktrej okna wychodziy na dziedziniec. Pozwoli mi te przechadza si po dziedzicu i spoywa posiki obok drewnianego budynku, w ktrym miecia si kuchnia, nie mia rwnie nic przeciwko temu, ebym rozmawia z innymi winiami.

Pocieszywszy tymi ustpstwami zostawi mnie memu losowi. Przez trzy dni i trzy noce leaem na twardej pryczy w kamiennej niszy do tego stopnia przytoczony, e nie smakowao mi jedzenie i, nie odczuwaem nawet potrzeby ludzkiego towarzystwa. W rozpaczy prbowaem odgadn przyczyn mego uwizienia -i zdumie\va-em si, e w ogle omielono si tego dokona, cho sdzc z listu wielkiego wezyra wci jeszcze cieszyem si jego zaufaniem. Trzeciego dnia penicy sub onbaszi przynis mi moje stare przybory do pisania i list od Giulii. W niejasnych sowach pisaa, e los swj mam do zawdziczenia sobie samemu i swojej zdradzieckiej niewdzicznoci. Nigdy nie przypuszczaam, e potrafisz w tak niecny sposb wyprowadzi w'pole wasn on pisaa. Gdyby w por wyjawil mi swe niecne plany, mogabym przynajmniej ci. ostrzec. Tylko moim gorcym probom i zom zawdziczasz, e nie wcito ci natychmiast gowy i trupa nie wrzucono do krwawej studni w Bramie Pokoju. Nic wicej nie mog dla ciebie zrobi. Jak sobie pocielie, tak teraz musisz lee, gupi i niewdziczny, Mikaelu. Nigdy ci nie przebacz twego postpowania, bo niebawem bd zmuszona zastawi kosztownoci, aby zapaci niezbdne wydatki gospodarskie. Jej niepojte sowa doprowadziy mnie do szau, tak e pobiegem do eunucha i obsypaem go wyrzutami krzyczc: Nie wytrzymam ju duej tej niepewnoci! Oszalej, gdy nie wiem nawet, o co s; mnie oskara, i nie mog si broni. Wielki wezyr ukarze po powrocie straszliwie kadego, kto way si podnie na mnie rk. Zdejm mi wic natychmiast kajdany i wypu mnie z tego wizienia, gdy inaczej sam stracisz gow. Dobrze wyuczony w szkole seraju eunuch zachowa spokj i uprzejmo i rzek w odpowiedzi: Ach, Mikaelu el-Hakim, za pi czy pitnacie lat, gdy si ju troszk uspokoisz, powrcimy na nowo do tej sprawy. Pord winiw stanu, ktrzy siedz w Zamku Siedmiu Wie, niewielu jest tylko takich, ktrzy wiedz, za co zostali uwizieni i o co s oskareni. Kara. Ktr sutan chce im wymierzy w swej mdroci, polega wanie na tej drczcej rozterce, nikt bowiem z naszych wysokich goci nie wie z gry, czy zostanie tu przez tydzie, czy te przez cae ycie. W kadej chwili, w dzie czy w nocy, mog przyj niemi i zaprowadzi ci do studni. Ale tak samo kadej chwili moe otworzy si przed tob brama wizienia, aby wrci z powrotem do wiata. T nic nie stoi na przeszkodzie, aby jeli Allach tak zechce osign potem jeszcze wiksz wadz i zaszczyty ni poprzednio. Zamek Siedmiu Wie stanowi najlepszy obraz caej niepewnoci ludzkiego ywota i kaprynoci szczcia. Uczyniby wic najmdrzej, gdyby skorzysta z tej dogodnej sposobnoci i powici si mistycznym medytacjom, i podobnie jak derwisze zrozumia, e cay byt ludzki jest zudzeniem w obliczu Allacha wizienie i wolno, bogactwo i bieda, wadza i niewola. Tote chtnie poycz ci Koran. Ale atwiej rozmawia o takich rzeczach w ani ni za elaznymi bramami Zamku Siedmiu Wie. Straciem panowanie nad sob i zaczem krzycze i tupa nogami. I dla mego wasnego dobra eunuch zmuszony by w kocu przywoa janczarw i kaza wymierzy mi kilka uderze kijem w pity. Mj sza zmieni si szybko w zy blu, a janczarowie wzili mnie pod rce i zaprowadzili z powrotem do celi, okazujc nadal wszelkie oznaki szacunku. Spuchnite i obolae pity kazay mi myle o czym innym, jak to sobie susznie wykalkulowa dowiadczony eunuch. Uspokoiem si wic i zaczem y z dnia na dzie. Miaem tylko nadziej, e wielki wezyr Ibrahim, gdy wrci wreszcie z Persji, odczuje brak mojej osoby i mimo wszelkich intryg seraju dowie si, gdzie jestem. Zaniechaem wic bezuytecznych samoudrcze i staraem si tylko zachowa ciao w dobrej sprawnoci i je z apetytem. Przez cay dzie wasaem si po dziedzicu, gdy ptaki na szumicych skrzydach przelatyway nad murami pod jesiennym ciemnoturkuso-wym

niebem.'Dziki temu zaznajomiem si z innymi uwizionymi, wrd ktrych byo wielu wysoko postawionych muzumanw oraz chrzecijan majcych dla sutana warto, gdy przychodzio do wymiany winiw. Spdzali oni czas lec na murawie koo kuchni w oczekiwaniu na pory posikw. Najpracowitsi trudnili si cay dzie wykuwaniem pamitkowych napisw i znakw o swym uwizieniu na gadkich gazach fundamentw wiey. Spotkaem tam te dwukrotnie Raszyda, ksicia Tunisu, i syszaem, jak straszliwie przeklina Chajreddina i sutana Solimana, ktrzy zdradziecko oszukali go zamawszy sowo i obietnice. 9. Tygodnie mijay, akacje na dziedzicu straciy licie, dni stay si chodniejsze i znuyo mnie ju towarzystwo innych winiw. Ogarna mnie rca tsknota powrotu do mego piknego domu. Nie mogem wyobrazi sobie czego pikniejszego jak mikka poduszka na tarasie nad Bosforem, w chwili gdy niebieski zmierzch spada na morze i gwiazdy powoli zapalay si na niebie. Schnem i chudem z tsknoty i zdawao mi si, e jestem opuszczony przez wszystkich pewne.go piknego jesiennego dnia ze szczytu marmurowej wiey przv Zotej Bramie zobaczyem daleko na bkitnawym morzu agle, proporce i srebrne pksiyce i jak echo z dalekiego wiata dobieg do mnie huk dzia z cypla, na ktrym lea seraj. Spiczaste wiee Bramy Pokoju majaczyy w oddali przed moimi oczyma jak sen, a za wielkim murem rozpocieray si agodne wzgrza, pokryte biaymi nagrobkami i mienice si tymi barwami w przezroczystym jasnym powietrzu jesiennym. Zakurzona i kredowobiaa droga wia si i nika midzy wzgrzami. Pikno tego wolnego krajobrazu ciskaa mi serce. Ogarna mnie niewypowiedziana pokusa, eby rzuci si na gow z zawrotnej wysokoci wiey i w ten sposb szybko uwolni si od prnoci, cierpie i zudnych nadziei ludzkiego ywota. Mdrze jednak, e tak nie postpiem, bo dzie ten przynis nieoczekiwany zwrot w mym losie. O zmierzchu przybyli do zamku trzej niemi. Leniwym krokiem poszli przez dziedziniec do marmurowej wiey nad brzegiem morza, w ktrej znajdowaa si na dole studnia mierci. Tam zadusili w cichoci ksicia Raszyda i wrzucili jego ciao do studni. Z wydarzenia tego wywnioskowaem, e Chaj-reddin szczliwie zdoby Tunis i nie potrzebowa ju duej Raszyda ben-Hafsa. Na rwni z innymi winiami przeraziem si zobaczywszy niemych i z zapartym tchem patrzyem na ich ciche przybycie i zniknicie. Jednego spord trzech poznaem natychmiast. By to szary jak popi, ponurego wygldu Murzyn, ktrego czsto widywaem w gocinie u guchoniemego niewolnika Abu el-Kasima. Zanim Abu odpyn do Tunisu, odda mi swego niewolnika i nauczy mnie te troch sposobu porozumiewania si guchoniemych za pomoc znakw. Niemy Murzyn przechodzc dziedzicem spojrza na mnie obojtnie, ale da mi rwnoczenie po kryjomu palcami uspokajajcy znak, e nie zostaem jeszcze zupenie zapomniany. Sygna guchoniemego by po licie Giulii pierwszym znakiem ycia, jaki otrzymaem z zewntrz, i ogarn mnie tak gorczkowy niepoj, e nie mogem usn w nocy. W trzy dni po pojawieniu si niemych eunuch wezwa mnie do siebie. Zdjto mi kajdany, zwrcono -a y i pienidze, po czym eunuch we wasnej osobie odprowadzi mnie a do bramy, aby w ten sposb okaza mi swj niezmienny szacunek. Tak to zostaem uwolniony rwnie nagle i niespodziewanie, jak kilka miesicy temu zamknito mnie w Zamku Siedmiu Wie. Przed bram ku memu zdumieniu czeka na mnie Abu el-Kasim we wspaniaej lektyce. Nie mona mi zarzuca przesadnej uczuciowoci, ale na jego widok zalaem si gorzkimi zami. Pakaem jak fontanna, opierajc gow na jego chudym ramieniu, jak gdyby by moim ojcem, i wdychajc cierpki zapach korzeni z jego kaftana.

Abu el-Kasim wcign mnie do lektyki i da mi w ukryciu za zason kilka ykw wina. Zaczem si otrzsa ze wzburzenia i zapytaem go ywo, czy naprawd jestem wolny, co mi zarzucano i co si dziao na wiecie w czasie, gdy siedziaem w Zamku Siedmiu Wie. A na to Abu el-Kasim: Nie ple gupstw. Wszystko to jest zupenie obojtne i wyjani ci si samo w swoim czasie. Najwaniejsze, e wolno ci teraz wrci do domu, i zgodnie z obietnic bdziesz mi mg odda rusk mamk i jej synka. Tylko po nich wrciem jeszcze raz do stolicy sutana, aby potem do koca moich dni y spokojnie w Tunisie. Dziki Chaj-reddinowi Tunis zosta w kocu uwolniony spod panowania HaEsy-dw i piewa teraz pieni wolnociowe pod czujn piecz janczarw. Zarczyem mu, e dotrzymam obietnicy, a on, upewniwszy si, e istotnie dostanie mamk, z westchnieniem ulgi zacz opowiada o przyczynach mego uwizienia. Sprawa miaa si nastpujco: Gdy Chajreddin wyszed wiosn na morze, uda si wpierw do Co-ron, aby zaopatrzy twierdz w nowe dziaa. Potem za flota muzumaska po raz pierwszy w dziejach otwarcie przepyna przez Cienin Messysk, aby w ten sposb okaza swoj si. Nastpnie popynli powoli dalej na pnoc, systematycznie grabic i pldrujc wybrzea krlestwa Neapolu. Doria nie odway si wyj Chajred-dinowi na spotkanie, gdy podejrzewa, e Chajreddin rzeczywicie zamierza uderzy na Genu. Na nasze nieszczcie pewien niewolnik chrzecijaski w zamian za obietnic wolnoci pokaza ldowym siom Chajreddina drog do zamku Fondi, gdzie wedug jego informacji miay si znajdowa niezmierzone bogactwa. Okazao si jednak, e niewolnik wysoce przesadzi warto skarbw zamku Fondi opowiada dalej Abu el-Kasim. up tam zdobyty by szczupy, mimo e janczarowie rozwcieczeni wdarli si nawet do kaplicy cmentarnej i spldrowali trumny wadcw zamku,, wyrzucajc ich szcztki w skalne przepaci. Wyprawa Chajreddina wywoaa jednak straszliwy rumor w caych Woszech. Pani zamku. Fondi, niestara jeszcze wdowa Giulia Gonzaga, zdya bowiem w ostatniej chwili uciec z oa, w ktrym ju leaa, i w sarnej tylko-nocnej bielinie umkn najedcom w ciemnoci. Chajreddin nigdy o niej nie sysza, ale po cudownym ocaleniu prna jak paw kobieta rozpuszczaa najdziwniejsze historie o swej ucieczce, aby w ten sposb nada wszystkiemu jeszcze wikszego blasku. Za czasw wdowiestwa przywyka utrzymywa na swoim dworze poetw i inn zbieranin, w nagrod za co sawili oni tust i co najmniej pidziesit lat liczc dam jako najpikniejsz kobiet Woch. Znasz sam poetw mwi Abu i wiesz, e wszystko to jest do niewinne. Ale w gupiej prnoci ta bezczelna niewiasta rozpucia wiadomo,, jakoby Chajreddin napad na jej zamek tylko dlatego, e jest ona najpikniejsz kobiet wiata i e chcia posa j w darze swemu wadcy sutanowi Solimanowi do haremu. I opowiadaa t bredni tyle razy, e wreszcie sama w ni uwierzya. Na Allacha! > wykrzyknem wzburzony ju wszystko rozumiem. Nie dziw, e sutanka Churrem wpada w gniew usyszawszy . o tym. Musiaa sdzi, e Chajreddin zdradzi jej zaufanie za moim poduszczeniem. Istny cud, e mam jeszcze ca gow na karku. Uraona kobieta jest bardziej okrutna w zazdroci ni indyjski tygrys. Wenecka signoria zatroszczya si o to, aby caa historia dosza do uszu sutanki cign Abu el-Kasim ta za tym atwiej w ni uwierzya, e midzy ni i sutanem wyniky przed odjazdem Solimana na wojn pewne nieporozumienia z powodu ksicia Mustafy.. Najlepszym za dowodem kamliwoci tej faszywej pogoski jest fakt, e Giulia Gonzaga kazaa zabi pachoka, ktry z naraeniem ycia pomg jej w ucieczce. Jako jedyny pozostay przy yciu z zaogi Pondi wymiewa si on z jej historii wesoo, owiadczajc, e sutan wolaby z pewnoci worek mki ni nieco ju zwiotczae wdziki

jego pani, Giulii Gonzagi, ktre mia sposobno zbada trzymajc j przed sob na siodle prawie nag w czasie nocnej ucieczki. W takim razie wszystko si wyjanio zapytaem i sutanka Churrem wie, e jestem niewinny? Inaczej bowiem musiabym, ucieka do Persji i szuka schronienia u wielkiego wezyra! A na to Abu el-Kasim: Sutanka wierzy w tw niewinno, a szczodre dary Chajreddina zupenie rozwiay jej bezpodstawne podejrzenia. I bez tego jednak odzyskaby szybko wolno, gdy mwi, e wielki wezyr Ibrahim. ostatnio z wielk pomp wkroczy do Tebrysu, stolicy szacha, dokd Pody za nim sutan, tak e obaj prawdopodobnie znowu mieszkaj pod jednym namiotem. Stambu ju od wielu dni wituje zwycistwo nad Persj i heretyckimi szyitami, a teraz rozpalono nowe ognie radoci z powodu zdobycia Tunisu. Zajlimy miejsca na poduszkach pod daszkiem na rufie mojej odzi, ktra na nas czekaa, i kazaem niewolnikom szybko wiosowa, gdy spieszno mi byo do domu. Gwiazdy zapalay si na niebie i lniy jak srebrny piasek na ciemnoniebieskim firmamencie, a w oddali wida byo mj pikny dom, otoczony ogrodami i wysokim murem jak wznosi si tarasami nad brzegiem Bosforu. Wszystko to byo tak nierzeczywiste i niepojte, e cae moje ycie znowu wydao mi si dziwnym snem i musiaem mocno wbi paznokcie w donie, aby uspokoi si do chwili, kiedy wezm "w ramiona Giuli. Ledwie niewolnicy zdyli podnie wiosa i d bezszelestnie przybia do marmurowego nabrzea, gdy ju ryzykujc potknicie i upadek do wody wyskoczyem na brzeg i uskrzydlonymi krokami pobiegem po schodach do domu. Zapaem pierwsz lamp, ktra wpada mi w rce, i pospieszyem na pitro wykrzykujc radonie imi Giulii w nadziei, e jeszcze nie usna. Na ten haas wybieg mi w ciemnociach na spotkanie wierny Alberto, bez tchu z zaskoczenia i z wosami w nieadzie. Zapinajc pospiesznie ty kaftan eunucha, rzuci si przede mn na kolana i paczc z radoci obj mnie mocno za nogi, i mimo protestw nie chcia puci. Dopiero gdy usysza saby gos Giulii wzywajcy mnie z komnaty, opamita si na tyle, e wypuci mnie z ramion. Pobiegem przestraszony do alkowy. W mdym wietle lampy nocnej zobaczyem tam Giuli spoczywajc bezwadnie na ou, z lokami rozrzuconymi na poduszkach. Och, Mikaelu, to naprawd ty?! westchna niepewnie zasaniajc si przede mn rkami. Tak si zlkam usyszawszy oskot na schodach i ju mylaam, e to rabusie wdarli si do domu, bo nie spodziewaam si ciebie tak szybko. Wci jeszcze nie mog poj, jak to si stao, e ju dzi tu przyszede, bo uzgodniymy z sutank, e ma to by dopiero jutro. Z pewnoci znowu kto zaniedba si w subie albo da si przekupi. Zasuguje na najsurowsz kar, tak si przestraszyam twym nagym przybyciem. Serce mi jeszcze bije i prawie nie rnog oddycha. Bya tak zadyszana i przeraona, e nieufnie podniosem lamp, aby lepiej jej si przyjrze. Zasonia twarz domi i szybko nacigna przykrycie. Mimo to nie mogem nie dostrzec, e lewe oko miaa podbite i na jej biaych ramionach wida byo czerwone prgi, jakby kto zbi j cienk trzcink. Ze zgroz zdarem z niej przemoc przykrycie i zobaczyem, e jest pod nim naga i dry ze strachu. Cae jej ciao byo w czerwonych plamach, jak gdyby co j po gryzo lub jakby zachorowaa nagle na jak straszn i zaraliw chorob. __ Co to takiego?! wykrzyknem wstrznity. Jeste chora czy ci kto pobi, skd te dziwne plamy na twoim ciele? Nie jest ci zimno, nagiej w tej chodnej komnacie pod cienkim tylko przykryciem? Zacza szlocha, jcze i narzeka: __ Nigdy nie widziaam czowieka gorszego i bardziej podejrzliwego od ciebie, Mikaelu. Ledwie wszede w progi, a ju zaczynasz robi mi wyrzuty i rzuca w twarz podejrzenia. Le drca i potuczona, bo zamroczona troskami poliznam si i spadam z tych

przekltych schodw, gdy szam do przystani, aby zobaczy, czy nie wida twojej odzi. Padajc podbiam sobie oko na progu, a potem stoczyam si po stopniach a na sam d, tak e tylko cudownym zrzdzeniem opatrznoci nie poamaam sobie wszystkich czonkw. Tote nie ma si caemu dziwi, e peno mam sicw, plam i zadrapa, wiesz bowiem sam, jak delikatn jest moja skra. Na szczcie Alberto by w domu i na wp omdlaej pomg mi doj do oa. A gdy odszed, ledwie zdyam zdj bielizn i obejrze rany, gdy wpade ryczc jak dzikie zwierz, bez adnych wzgldw dla moich uczu i cierpienia. Mwia tak szybko i tak bya podniecona, e nie mogem wtrci ani sowa. e za sam kilka razy, a szczeglnie po winie, potknem si na liskich schodach, nie miaem najmniejszego powodu wtpi w to wszystko. Czuem wic tylko niesychan ulg, e nie stao jej si nic gorszego. Ale gdzie w najtajniejszej gbi serca objawia mi si owego wieczoru'straszna i piekca prawda, cho jeszcze wahaem si. j uzna, choby tylko przed samym sob. Czowiek gotw jest zawsze widzie rzeczy tak, jak chce je widzie. Tote chtnie przymyka oczy nawet na ich wasne wiadectwo. Gdy ju gorco przeprosiem Giuli za to, e j przestraszyem, i za moje ze zachowanie, Alberto przynis do alkowy owocw i wina i zaprosiem Abu el-Kasima do wntrza, gdy Giulia z powodu obrae nie moga opuci oa. On jednak by w bardzo zym humorze, gdy Giulia pozwolia tego wieczoru ruskiej mamce wyj wraz z innymi sugami na miasto, aby wici zwycistwo sutana. Tote Abu, zawiedziony, pokrci si przez chwil po komnacie, a potem odszed, aby w zaukach Galaty odszuka swoj wybrank i strzec jej cnoty. Wcale nie aowaem, e wyszed, bo wreszcie zostaem sam na sam z Gmh. Nie bronia mi te moich praw maeskich, cho 24 Mikael, t. II na rzekaa, e jestem bez serca, skoro nie chce uszanowa jej potuczonego ciaa. Podniecony winem i tajemnymi podejrzeniami nie mogem. Eie jednak opanowa, a Giulia poddawaa si coraz chtniej moim pieszczotom i zacza nawet sabo na nie odpowiada, jakby moja namitno uspokoia j po wielkim przestrachu, ktrego zaznaa. Niewinnym gosikiem pytaa mnie wiee razy, czy wci jeszcze j kocham. Ja za zaciskajc zby z rozkoszy zmuszony byem przyzna., e z wszystkich kobiet na wiecie kocham tylko j i adna inna nie umie tak jak ona zaspokoi mej mioci. W kocu opadem na oe nie przestajc pieci jej nienego ona, ona za zacza mi agodnie wyrzuca: Wyrodny z ciebie ojciec, Mikaelu! Nawet nie zapytasz o twoj creczk! Naprawd nie chcesz popatrze na Mirmah, jak pi? Nie wyobraasz sobie, jak wyrosa i jaka liczna zrobia si przez ten czas. Nie mogem si duej opanowa i odparem: Nie, nie, nie chc jej widzie i nie chc nawet o niej myle, Ma przecie Alberta. Jedyne, czego pragn, to w twoich ramionach pogrzeba myli, wol, nadzieje, przyszo i wszystkie moje' straszliwe rozczarowania. Kocham tylko ciebie i nic na to nie mog poradzi! Na moje gwatowne i rozpaczliwe sowa Giulia uniosa si szybko na okciu. Twarz jej,bya zaczerwieniona, a koo ust miaa dziwny rys okruciestwa. Wpatrywaa si we mnie w tym wietle lampy. Ale nauczyem si ju udawa i zamyka przed ni serce, tote po chwili wzruszya biaymi ramionami i rzeka kadc si spokojnie przy mym boku: Dziwne gupstwa pleciesz, Mikaelu. Nie wolno ci dla mnie zaniedbywa wasnego dziecka. Mirmah czsto pyta o ciebie I jutro pjdziesz / ni na spacer do ogrodu, aby pokaza, e jeste czuym ojcem, cho wiem, e nie lubisz zbytnio dzieci. Tyle jednak moesz zrobi dla mnie, gdy ci o to tak adnie prosz. Nazajutrz rano przysza do mnie z Mirmah. Zaprowadziem dziewczynk .do ogrodu, aby popatrze na czerwone i te indyjskie rybki. Przez chwil Mirmah trzymaa mnie grzecznie za rk, jak to z pewnoci .nakazaa jej Giulia, ale wnet zapomniaa o mnie i zacza rzuca obu rczkami piasek do wody, aby nastraszy rybki. Nie zaleao rai na nich zbytnio, ale

bacznie przygldaem si dziecku, ktre Giuia nazywaa moim. Mirmah miaa wtedy pity roczek bya dzieckiem kaprynym, gwatownym, dostawaa konwulsji, gdy si sprzeciwiono najmniejszemu jej yczeniu. Bya pikna, miaa rysy tak regularne i bez wady jak grecki posg, a cer gadk i smag, STO co czynio jej oczy dziwnie bladymi. Gdy przechadzalimy si po ogrodzie, Alberto szed za nami jak cie, jak gdyby bojc si, abym nie wrzuci dziewczynki do sadzawki. Jake jednak mgbym uczyni krzywd dziecku, ktre nie ponosio winy za grzech i za' mier meo serca? Gdy Mirmah zmczya si drczeniem rybek, Alberto uprowadzi j szybko. Ja za usiadem obok sadzawki na rozpalonej od soca kamiennej awie. W gowie miaem pustk i nie chciao mi si myle o niczym. A jednak byo mi tak, jakbym ju nosi mier we wasnej piersi. Byem dopiero po trzydziestce. Ale drczca mnie w wizieniu niepewno sprawia, e zaczem wtpi w sens mego ycia, a gdy wrciem do domu, rca prawda zagniedzia si w moim sercu. Tote gdy tak siedziaem na kamiennej awce, ogarno mnie gwatowne pragnienie, aby uciec ze stolicy sutana. Moe gdzie daleko na wiecie udaoby mi si znale spokojny kt, gdzie dane by mi byo spdzi ycie jako zwykemu czowiekowi i w cichoci pomnaa wiedz. Jakesz jednak mgbym zrezygnowa z Giulii i mego piknego domu. z wygodnego oa, smacznych potraw, podawanych na chiskiej porcelanie, rozsta si z moimi przyjacimi, poetami i derwiszami, a przede wszystkim z wielkim wezyrem, ktry mi ufa i mnie potrzebowa? Jak mgbym zawie jego zaufanie, zwaszcza teraz, gdy mimo coraz wspanialszych sukcesw chmury zaczy gromadzi si nad jego gow? W chwilach przygnbienia staraem si powzi jakie postanowienie. Ale nie wiedziaem, co bdzie najlepsze. Czas pyn koo mnie jak wartki strumie, serce ar mi robak goryczy i na prno szukaem pociechy na dnie pucharu i zapomnienia w wesoej kompanii przyjaci. Na pozr krlestwo .Osmanw nigdy jeszcze nie przeywao tak wspaniaych sukcesw. Dziki zdobyciu Tunisu Chajreddin za jednym zamachem owadn prastarymi, i tajnymi drogami karawanowymi, ktrymi z pustyni, z krlestw murzyskich, pyn zoty piasek, czarni niewolnicy, ko soniowa i strusie pira. Rwnoczenie Tunis stanowi morsk baz, co w wysokim stopniu uatwiao przysze zaobycie Sycylii. Joannici, najgroniejsi przeciwnicy na morzu, myleli raz o porzuceniu sabej Malty i wycofaniu si na bezpieczna "stay ld, do Woch. *' Z Tebrysu zjednoczone armie sutana i wielkiego wezyra podjy wyczerpujc wypraw na Bagdad i nowina o bezkrwawym zdobyciu z*' .6gtmiaSta kalifa Staa Si^ Punktem szczytowym wszystkich v yciskich wiadomoci tej zimy. Sukcesy te nie zdoay jednak zmu si szacha Tahmaspa do rozstrzygajcego starcia, a wyprawa do Bagdadu pochona z powodu przeszkd naturalnych nieproporcjonalnie duo ofiar. Mimo triumfalnych wieci sytuacja nie bya wic zbyt pomylna. Wnet otrzymaem list od wielkiego wezyra, pisany sdzc po pimie w bardzo podnieconym nastroju. da, abym natychmiast przyby do Bagdadu i tam si z nim spotka. Wojna wcale nie bya jeszcze skoczona. Wojska miay spdzi zim w Bagdadzie, a na wiosn znowu uderzy na Persj. Ale zdrada czyhaa teraz w samym wojsku pisa wezyr i wicej przynosia szkody ni bro perska. Powodem i rdem wszystkich trudnoci by defterdar Iskender-tseleb twierdzi Ibrahim otwarcie. Od chwili opuszczenia Aleppo doprowadzi on do zupenego zamtu w kasie wojennej. Celowo wysa oddzia dziesiciotysiczny na pewn mier w trudno dostpnych przeczach grskich. Stawao si coraz widoczniejsze, e wojn z Persj wszczto tylko po to, aby skompromitowa wielkiego wezyra jako seraskiera i postawi go w wietle jak najbardziej niekorzystnym. Ale pisa dalej wezyr on odwrci wszystkie intrygi przeciw swoim wrogom. Podejmie akcj oczyszczania armii ze zdrady, ktra si w niej zalga, i pokae, kto jest seraskierem krlestwa Osmanw. Potrzebuje mnie, aby dowiedzie

si z godnego zaufania rda, co dziao si w seraju w czasie jego nieobecnoci. Zamierza te powierzy mi nowe zadanie, o ktrym nie moe pisa nawet w najbardziej tajnych listach. Ogarnity zymi przeczuciami baem si, e szlachetny seraskier z powodu wysikw wojennych straci panowanie nad sob i podejrzewa zdrad nawet w najniewinniejszych sprawach. Musiaem jednak jecha, skoro mi rozkaza. Zaczynam wic ostatni ksig, aby opowiedzie o tym, jak szczliwa gwiazda wielkiego wezyra Ibra-hima zgasa po osigniciu przeze najwyszego stanowiska jakie niewolnik kiedykolwiek piastowa w krlestwie Osmanw.

Ksiga 9 Szczliwa gwiazda wielkiego wezyra

1. yczliwoci i piknymi swkami udao si Abu el- Ka-simowi skoni moj rusk mamk do porzucenia greckiej religii i przyjcia islamu, -tak e mg j wreszcie polubi w obecnoci kadiego i czterech wiadkw. Ta kwitnca niewiasta podziwiaa do tego stopnia szeroki zawj Abu el-Kasima, jego kaftan z guzami ze szlachetnych kamieni i byszczce mapie oczka, e klaskaa w donie z radoci, gdy wreszcie poja, i ma on wobec niej uczciwie zamiary. I nie wiedziaem, czy mia si, czy te paka na widok tego, jak Abu elKasim z dbaoci o dobre irni maonki przezwyciy nawet wrodzone skpstwo i urzdzi wesele tak wystawne, e ubodzy z naszej dzielnicy podejmowani byli jadem przez wiele dni. Na weselu gray orkiestry zoone z piszczaek, a kobiety przenikliwymi gosami piay prastare hymny weselne. Moja biedna mamka zupenie stracia gow od tych wspaniaoci, a Abu el-Kasim przysig, e uczyni jej syna jedynym spadkobierca, w razie gdyby nie mieli z sob dzieci, i zaraz te przy okazji obrzezania nada chopcu chytrze imi Kasim, aby w Tunisie mniemano, e jest to jego wasny syn. Gdy otrzymaem niespokojny list wielkiego wezyra z Bagdadu, miaem ju na szczcie za sob odprowadzenie rodziny Abu el-Kasima na okrt i wyprawienie ich w drog wrd niezliczonych bogosawiestw. W ostatnich czasach opanowywao mnie coraz bardziej dziwne i niemal chorobliwe uczucie, e nad domem moim ciy jakie przeklestwo i kady, kto nie chce swojej zguby, uczyni naj-mdrzej unikajc go jak zarazy. Tote ucieszyem si nawet z wezwania wielkiego wezyra, cho list jego wyranie wykazywa, e wielkie trudy i kopoty wojenne wyprowadziy go bardzo z rwnowagi. Spodziewaem si, e duga podr przywrci mi pokj ducha i e w rozce z Giuli zdoam spokojnie przemyle wszystko, co dotyczyo naszych wzajemnych stosunkw. Giulia nie sprzeciwiaa si wcale mojej podry, wprost przeciwnie owiadczya, e zazdroci mi z caego serca, i zobacz nowe kraje i ludy, a zwaszcza cudowny Bagdad. Daa mi te dug list towarw, ktre jak miaa nadziej zakupi dla niej na bazarach Bagdadu, i z dnia na dzie stawaa si dla mnie bardziej czua i yczliwa, w miar jak zbliaa si chwila rozstania. A na kilka dni przed moim odjazdem powiedziaa powanie: Wedle wiadomoci, ktre pewna wysoko postawiona dama otrzymaa ostatnio, wielki wezyr Ibrahim wezwa do Bagdadu wielu spord najwyszych dygnitarzy krlestwa. Ma on z pewnoci jakie ze zamiary. Ale zalepiony przyjani sutan nie widzi grocego niebezpieczestwa, cho ambitny wielki wezyr przybra nawet nowy tytu i na wzr perski kae si nazywa seraskier-sutan. Na szczcie sutance Churrem udao si namwi sutana, aby wysa do Aleppo niezomnie wiernego sobie defterdara Iskendera-tseleba, by ten pomaga seraskierowi jako kwatermistrz, a rwnoczenie utrzymywa w ryzach jego szalon ambicj. Wielki wezyr Ibrahim od samego pocztku jednak usiuje utrudni Iskenderowi prac kwatermistrza i kopie pod nim doki.

 Wiem ju o tym odparem krtko. Sowa Giulii sprawiy mi przykro, gdy dziwna i nieudana z powodu czujnoci wielkiego wezyra prba ukradzenia z kasy wojennej sutana czci pienidzy wywoaa ju w Stambule wielkie wzburzenie, tak e po seraju kryy fantastyczne pogoski. Nic jednak nie mogo powstrzyma Giulii od sczenia mi jadu do ucha: Wierz mi, Mikaelu, i nie skazuj si z zamknitymi oczyma na zagad. Jeli chcesz by mdry, obserwuj bacznie wielkiego wezyra i zapamitaj kade jego sowo. Staraj si te uspokaja go i nie dopuszcza, aby uczyni co nierozwanego i pochopnego, wiesz bowiem dobrze, e sutanka Churrem w zasadzie nie yczy mu le i e wielki wezyr sam sobie wkada stryczek na szyj przeladujc jej przyjaci i wiernych sug. W zaufaniu mog ci w zwizku z tym powiedzie, e zwaszcza Iskender-tseleb nie bez powodw cieszy si szczegln ask sutanki. I jedynie po to, aby cign na niego podejrzenie, wielki wezyr wysa swoich patnych pachokw, eby ukradli wielbdy, na ktre zaadowano cz kasy wojennej, gdy wojsko wyruszyo z Aleppo. Mam inny pogld na t spraw przerwaem. Po c by se-raskier Osmaiiw mia kra z wasnej kasy wojennej? Ju sama myl taka jest niedorzeczna. Wielki wezyr jest poza tym w posiada niu zezna oskaronych skadanych w imi Allacha. Zeznania te stawiaj defterdara w nader dziwnym wietle, o czym powinni dobrze wiedzie wszyscy prawo mylcy ludzie w seraju. Twarz Giulii pociemniaa. To zeznanie, o ile mi wiadomo, wymuszono nieludzkimi torturami! krzykna gosem piskliwym z podniecenia. Wytumacz mi, dlaczego wielkiemu wezyrowi tak si spieszyo z egzekucja tych nieszcznikw, ktrych stracono zaraz po przyznaniu si do winy. Stao si to naturalnie po to, aby na zawsze uciszy niewygodnych wiadkw. Na Allacha miociwego! wykrzyknem wzburzony. Tak moe rozumowa tylko kobieta. Jake mia wielki wezyr uaskawi tych ludzi, ktrzy wedug swoich wasnych zezna w czasie toczcej si wojny dopucili si tak gronego przestpstwa? Jako seraskier ma on 'przecie obowizek przeszkodzi szerzeniu si zdrady w wojsku. Dziwny bysk pojawi si w rnokolorowych oczach Giulii. Z wielkim wysikiem udao jej si jednak opanowa i rzeka: Nie chcesz spojrze prawdzie w oczy, Mikaelu. Przebudzenie twoje bdzie straszliwe. Ale nie zwalaj winy na mnie, skoro, gdy przyjdzie ta chwila, nie uczyni nic, aby ci ratowa. ycz ci powodzenia w podry do twego drogiego Ibrahima, ale mam nadziej, e w drodze zdysz si namyli i posuchasz gosu rozsdku. Moesz by pewien, e czeka ci wielka nagroda, jeli w por zrozumiesz, czego wymaga twoja wasna korzy. Wedug polece wielkiego wezyra odbyem dalek drog do Bagdadu jak najszybciej. Tote byem lepy i guchy z wyczerpania i wszystko mnie bolao, gdy wreszcie po wydajcej si nie mie koca podry zobaczyem majaczcy w oddali Bagdad i zsiadem z konia, aby podobnie jak moi towarzysze podry przycisn bolejce czoo do ziemi i odmwi mody dzikczynne. Ze swymi niezliczonymi meczetami, minaretami i wieami baniowe miasto przypominao cudowny mira w tym pocitym nawadniajcymi kanaami i pokrytym kwitncymi ogrodami i sadami krajobrazie, gdzie wicej byo witych grobw islamu ni gdziekolwiek indziej na wiecie. Bagdad nie by ju wprawdzie miastem kalifw, gdy po epoce wielkiego imama Mongoowie nieraz go spalili i spldrowali. W moich oczach by jednak wci jeszcze bogaty i kwitncy. Tote wszystkie bajki arabskie kbiy mi si w gowie, gdy wjedaem przez bram -- miasta, poprzedzany gocami, ktrzy mieli zawiadomi wielkiego wezyra o naszym przybyciu. Gdy wolno jechalimy przez pusty, otoczony cudownymi arkadami rynek, spostrzegem na samym jego rodku szubienic strzeon przez janczarw. Na szubienicy wisiao ciao czowieka z dug brod. Nieoczekiwany widok wzbudzi moje zaciekawienie, a gdy

podjechaem bliej, ku wielkiemu zaskoczeniu rozpoznaem natychmiast sin twarz i dobrze znany wszystkim wytarty kaftan defterdara. Allach jest jeden! wykrzyknem. To to zwoki Iskendera--tseleba! Jak doszo do tego, e ten m najbogatszy, najszlachetniejszy i najbardziej uczony w krlestwie Osmanw wisi tu na szubienicy jak pospolity zoczyca? Czy .-nie zasuy nawet na to, aby sam pozbawi si ycia za pomoc jedwabnego sznurka w zaciszu swego domu? Kilku wysokich dygnitarzy seraju, ktrzy usuchali tajnego wezwania wielkiego wezyra i w czasie podry przyczyli si do mnie i, eskortujcych mnie czauszw, zakryo na ten straszny widok twarze rkami i zawrcio konie w kierunku bramy miejskiej, aby natychmiast opuci miasto. -A janczarowie, strzegcy szubienicy, zaczli gonio sarka: To wina tego przekltego wielkiego wezyra. Sutan jest niewinny, a-i, my nie prosilimy o ten zaszczyt dobrowolnie, lecz biedny jaczar musi naturalnie robi, co mu ka. Nie ma chyba jednak najmniejszej wtpliwoci, e wielki wezyr knuje zdradzieckie plany przeciw krlestwu Osmanw. Tak samo jak chrzecijanie przekupili go pod Wiedniem, chroni teraz jak oczka w gowie heretyckich szyitw, mimo e mufti wyda w tej sprawie specjaln fatw, ktra pozwala nam bezkarnie grabi tych kacerzy z mienia i sprzedawa ich w niewole. Ale seraskier Ibrahim, ten czciciel ukamienowanego szatana, pijak i blunierca, pozbawi nas nalenego prawa spldrowania Tebrysu,, ba, zabroni nam nawet choby troch tylko zabawi si w Bagdadzie. Chcielibymy si dowiedzie, ile zapacili mu za to kupcy bagdadzcy? od otrzymywany od sutana nie wyrwnuje nam bynajmniej krzywdy, ktr z tego powodu cierpimy, wiadczy tylko, e wielkiego wezyra drcz wyrzuty sumienia. Gdyby opowiadanie janczarw istotnie byo prawdziwe, mona by zrozumie ich wzburzenie. Z powodu bogactwa, pobonoci i czysto tureckiego pochodzenia swego rodu Iskender-tseleb cieszy si wielkim szacunkiem w caym krlestwie Osmanw. i doprawdy wcale nie byo przyjemnoci strzec jego zwok wiszcych na szubienicy. Tote zapomniaem o wasnych troskach i jechaem dalej, peen ponurych przeczu. W paacu, ktry wielki wezyr wybra sobie na mieszkanie, zosta em. przyjty z ogromn podejrzliwoci i stranicy wielokrotnie obszukali moj odzie i nawet popruli szwy kaftana szukajc ukrytej broni lub trucizny. Zrozumiaem z tego, w jakim strachu i zgrozie toczyo si ycie w Bagdadzie. Gdy wreszcie, trzymanego za okcie, przyprowadzono mnie przed oblicze Ibrahima, znalazem go w ogromnym wzburzeniu. Niespokojnie kry po wielkiej marmurowej sali, pikne jego rysy byy obrzmiae, a oczy nabiege krwi od wysikw i bezsennoci. Gdy mnie zobaczy, zapomnia o swojej godnoci, z radoci pospieszy mi na spotkanie, wzi w ramiona i odesawszy strae wykrzykn: Nareszcie widz cho jedn godn zaufania twarz pord wszystkich tych zdrajcw! Niech bdzie bogosawiona chwila, w ktrej przybywasz, Mikaelu, bo doprawdy potrzebuj dzi wicej ni kie-r dykolwiek rady czowieka przenikliwego i bezstronnego. Bez wpadania w przesad i moliwie najobiektywniej opisa mi krtko przebieg kampanii od wymarszu z Aleppo. A gdy skoczy, zrozumiaem, e mia w rku tak liczne dowody zdrady defterdara, i nie mogem duej wtpi w zbrodnicze intrygi Iskendera-tseleba. Wbrew woli seraskiera mianowany kiaj, czyli kwatermistrzem armii, i zalepiony nienawici do wielkiego wezyra, przez ca kampani dziaa on wyranie na szkod krlestwa. Dopiero gdy wojska ruszyy do straszliwego marszu zimowego z Tebrysu na Bagdad, Ibra-himewi udao si w kocu nakoni sutana, aby usun Jskendera ze stanowiska kiaji. Ale krok ten przyszed niestety za pno, bo gdy nastay zawieje niene, a powodzie zamieniy drogi w bezdenne ba-jora5 wyszy na jaw wszystkie straszliwe braki w zaopatrzeniu armii. Wielki wezyr nie zawaha si zrzuci na Iskendera-tseleba winy za marny stan taborw i niedostatek paszy, skutkiem czego zwierzta pocigowe paday z wyczerpania. Jako kwatermistrz zaniedba poza tym Iskender w sposb karygodny starannego rozpoznania szlakw posuwania

si armii i wiadomie wybiera najgorsze drogi, aby w ten sposb podkopa gotowo bojow w oddziaach i podburzy je przeciw seraskierowi. Byem zbyt atwowierny i faszywa prno skusia mnie do posuchania jego zdradzieckich rad, tak e nie czekajc na przybycie sutana wymaszerowaem z Aleppo, aby pj prosto na Tetarys. Odnisbym naturalnie wielki triumf, gdyby udao mi si pokona szacha przed przybyciem sutana. Zbyt pno zrozumiaem, e gorliwe zachty Iskendera wynikay jedynie z jego tajemnych pragnie wpdzenia mnie w nieszczcie i postawienia w podejrzanym wietle przed mym wadc i panem. Mam w rku niewtpliwe dowody, e defterdar w czasie caego natarcia by w tajnym kontakcie z Persami i szachem Tahmaspem. Pod pokrywk sondowa pokojowych u szacha Iskender udziela mu wszelkich potrzebnych informacji o drogach posuwania si i celach marszowych naszych wojsk, tak e szach bez trudnoci mg wymyka si z puapek i unika decydujcej bitwy. I jeli to nie jest zdrad, nie wiem ju, co zasuguje na to miano. Ale po straceniu defterdara opanowao mnie straszliwe uczucie bezsilnoci i czuj si, jakbym sam po omacku porusza si w mroku. Jest mi tak, jakbym beznadziejnie zaplta si w sie, ktr potajemnie splt kto chytrzejszy ode mnie." Stawk jest moja gowa, ja za nie mog ju ufa nikomu na wiecie. Kaza pcda wina i pilimy, dopki sudzy w zotych szatach nie wpadli w wielkim popochu i wzburzeni nie zawiadomili go, e sutan zbudzi si z poudniowego odpoczynku, jak gdyby zupenie pozbawiony rozumu, e krzyczy i rani sobie pier paznokciami, i nikt nie umie go uspokoi. Wielki wezyr natychmiast pospieszy do sutana, a ja w oglnym zamieszaniu towarzyszyem mu i nikt mi w tym nie przeszkodzi. Nie baczc n# nasz godno, pobieglimy pdem do sypialni sutana, ktra znajdowaa si w tym samym domu. Soliman sta porodku komnaty i wpatrywa si przed siebie. Dra na caym ciele i twarz jego pokryta bya zimnym potem. Na widok wielkiego wezyra jak gdyby nagle ockn si i oprzytomnia. Otar twarz z potu i ria wszystkie niespokojne pytania odpowiada krtko: Miaem zy sen! Zmora, ktra go drczya, musiaa by straszna, gdy ani jednym sowem nie chcia powraca do tej sprawy. Wielki wezyr zaproponowa wtedy, aby sutan razem z nim uda si do ani i wz; masa, gdy obaj z powodu wielu trosk pili ostatnio za duo wina i w stanie przepicia czsto drczyy ich zmory i przywidzenia. Sutan tak by jednak pogrony w mylach,'e patrzy tylko przed siebie spode ba i nie chcia nawet spojrze wielkiemu wezyrowi w oczy. Dopiero gdy si nieco uspokoi, udao si Ibrahimowi zaprowadzi go do ani, gdzie przebywali obaj a do wieczora. Stracenie Iskeiidera-tseleba, ktre wzbudzio takie wzburzenie w Bagdadzie, oczycio jednak troch powietrze i uwiadomio jasno caemu wojsku, kto jest seraskierem i kogo trzeba sucha. Nastpstwem tego, co zaszo, byy te due zmiany w najwyszych godno-ciach w krlestwie i wielu uzyskao moliwo osignicia wyszego stopnia w hierarchii. Wszystkie te osoby miay wszelkie powody, aby odczuwa wdziczno wobec wielkiego wezyra, zwaszcza e podboje w Persji te otwieray moliwoci stwarzania nowych i dochodowych stanowisk w podbitych prowincjach. Pozornie zatem porzdek zosta przywrcony i wznoszono nawet gone okrzyki na cze sutana i wielkiego wezyra, gdy obaj wsplnie jechali do meczetu na modlitwy. Ale cho ju otwarcie w wojsku nie szemrano i nastrj w Bagdadzie uleg wyranej poprawie, seraskier wci jeszcze odczuwa pewien niepokj na myl o wionie i nowej kampanii przeciw Persji. Kaza uczonemu historykowi prowadzi dokadn kronik wydarze i zapewniwszy sobie w ten sposb bezstronne przedstawienie kampanii, zacz studiowa minione wyprawy na Persj, coraz czciej powracajc do historii Eiupa, ktry jako bohater islamu jeszcze za ycia Proroka pad pod niezdobytymi murami Konstantynopola. W setki lat pniej wite koci Eiupa w tajemniczy sposb odnalezione zostay w zapomnianym grobie, co dodao otuchy janczarom Moham-meda Zdobywcy w

czasie ostatniego zwyciskiego szturmu Konstantynopola. Dziwny ogie lni w oczach wielkiego wezyra, gdy mwi do mnie: Najwyszy czas, aby podobny cud przydarzy si tutaj i aby wojsko nabrao nowej odwagi i zapau. Ale czasy cudw miny i jako wielki mistrz derwiszw nie bardzo w nie nawet wierz. Nie chc podawa w wtpliwo tego, co stao si potem. I niech Allach broni mnie przed powtpiewaniem w moliwo cudw, mimo e yjemy w epoce owieconej. Ot okazao si, e w pewnej rodzinie wywodzcej si od jednego ze stranikw grobu Abu-Hanifa przekazywano w spadku z ojca na syna tajemn tradycj. Wedug tej tradycji pobony stranik grobu nie przeszed ongi w gbi serca na herezj szyitw, lecz uratowa koci witego i w por ukry je w innym miejscu, woywszy do zbezczeszczonego grobu AbuHanifa cielesne resztki jednego z szyickich heretykw. Nastpnie szyici spalili te faszywe relikwie, podczas gdy wite szcztki wielkiego nauczyciela spoczywaj gdzie ukryte w obrbie murw Bagdadu. Ktry z potomkw stranika grobu sprzeda t dziwn wiadomo za umiarkowan cen jednemu z sutaskich czauszw, biorc od niego obietnic milczenia. Czausz opowiedzia jednak natychmiast ca t histori wielkiemu wezyrowi, a ten poleci uczonemu pobonemu mowi imieniem Taszkun, aby sprbowa odnale prochy witego. Po wielu dochodzeniach i poszukiwaniach Taszkun kaza robotnicom wyama podog w pewnym zwalonym domu. A gdy to uczyniono, odsonio si prastare sklepienie piwniczne, pod ktrym natrafiono na niechlujnie zbudowany murek kamienny, wyranie wznie .siony w wielkim popiechu. Przez szpary w murze rozchodzi si po caym lochu rozkoszny aromat pima. Gdy tylko wielki wezyr dowiedzia si o znalezisku, pospieszy osobicie na miejsce robt wykopaliskowych i wasnorcznie wyama par kamieni, aby mona byo dosta si przez otwr do wntrza zamurowanej niszy. W ten sposb znaleziono grb wielkiego imama, , o ktrego witoci wiadczy tajemniczy aromat. Bez wzgldu bowiem na to, jak to dziwnie brzmi, koci witych islamu wydaj tak sam cudown i nadziemsk wo jak koci najwikszych witych chrzecijaskich. I moe ta okoliczno stanowi wanie niezaprzeczalny dowd, e Bg w swej wszechmocy nie przywizuje zbyt wielkiej wagi do tego, w jaki sposb Go si czci, ani do imienia, ktre nadaj Mu Jego wyznawcy. Posano goca po sutana, ktry spiesznie przyby do grobu. W ten sposb cae wojsko mogo na wasne oczy stwierdzi, jak to wielki wezyr Ibrahim i sutan Soliman wsplnym wysikiem i dziki asce Allacha odnaleli koci witego Abu-Hanifa, ktre uwaano za dawno ju przepada, a ktre cudem si uchoway. Sutan spdzi w grobie prawie ca dob na pocie i modlitwach, a jego pobony zapa udzieli si wojsku, bo nawet najgupsi teraz zrozumieli, e sam Abu--Hanif spodziewa si doszcztnego wytpienia herezji szyitw i zajcia przez zaoon przez niego Sunn honorowego miejsca we wszystkich krajach islamu. I ja odwiedziem naturalnie grb witego i widziaem na wasne oczy pok ju czaszk i dziwnie aosny szkielet w zmurszaym caunie. Mogem si te przekona, e relikwie te istotnie wydaway taki sam nieziemski aromat, ktry ongi jako chopiec poznaem, gdy w nagrod za postpy w szkole braem udzia w wygrzebywaniu relikwii witego Hemminga z grobu pod podog katedry w Abo, w celu umieszczenia ich w relikwiarzu. Tote nie mogem wtpi, e to istotnie odnaleziono koci Abu-Hanifa. Mimo to dziwne odkrycie wprawio mnie xv cik duchow rozterk i przy pierwszej sposobnoci odwoaem si do sumienia wielkiego wezyra i szczerze go zapytaem: Szlachetny wielki wezyrze! Jak to moliwe, e koci Abu-Hanifa zostay odnalezione wanie w chwili najbardziej dogodnej? Zaklinam ci, powiedz mi. czy to ukartowane oszustwo, czy te sztuczka diabelska? Spojrza na mnie poncymi oczyma i caa jego istota zdawaa si jakby rozjaniona modlitwami i postami, l odpar gosem mocnym i przekonywajcym:

 Mikaelu el-Hakim, dlaczego miabym ci oszukiwa? Wierz mi albo nie, ale zapewniam ci, e nieoczekiwane odnalezienie tych koci stanowi dla mnie' najwiksz w yciu niespodziank. Naturalnie, e planowaem oszustwo! Sam to doskonale rozumiesz. W tym celu wybraem do tego zadania atwowiernego Taszkuna, majc nadziej, e bd mg nim pokierowa. W odpowiedniej chwili, przed rozpoczciem nowej kampanii, miaem naprowadzi ' go na trop szcztkw o wyranych oznakach witoci i z pomoc moich wiernych derwiszw koci takie kazaem zakopa w miejscu, gdzie pewnie do tej chwili spoczywaj. Tote sam byem ogromnie zdumiony i wstrznity, gdy pobony Taszkun istotnie odnalaz grb Abu-Hanifa, Nie mog ju duej wtpi w moj szczliw gwiazd. Jeli co takiego si zdarza, dosignie ona z pewnoci zenitu. Ale nieufno seraju zatrua mi dusz i sowa jego mnie nie przekonay. Znalezienie witych prochw Abu-Hanifa usuno na bok jak za dotkniciem rdki czarodziejskiej wszystkie smutne i nieprzyjemne sprawy. Wojsko spdzio reszt zimy w Bagdadzie wrd nieustannych wspaniaych uroczystoci zwyciskich i ze plotki o osobie wielkiego wezyra ucichy. Tote w miar zbliania si wiosny Ibrahim uspokaja si coraz bardziej. Roztacza coraz to wikszy blask, nic nie wydawao mu si niemoliwe. Cay wiat czujnie ledzi jego zwycistwa. Na prno "szach Tahmasp prosi o pokj. Do Wenecji i do Wiednia wielki wezyr, wysa wiadomo o zdobyciu Bagdadu, a z Francji zdao do niego wietne poselstwo od krla Franciszka, aby pogratulowa mu powodzenia. Nastrj Ibrahima zmieni si te z przygnbienia niemal w ekstaz, czu on, e sawa jego osigna, szczyty, mimo to jednak nie dawa si jej zalepi i zachowa nawet swoj zimn ostrono. Zanim udaem si w drog powrotn z piknego Bagdadu, przywoa mnie do siebie i dajc ostatnie polecenia i rozkazy powiedzia: Dosy mam zdrady i nie bd ju ywi zmiowania dla nikogo. Jed do Chajreddina, do Tunisu. Gow rczysz mi za to, aby nie uleg ani pokusom seraju, ani cesarza, lecz stale pamita, co mi zawdzicza. Odpowiadasz gowa za wierno Chajreddina, Mikaelu, abym przynajmniej z tej strony nie musia obawia si zdrady.. Nie po to mianowaem go namiestnikiem Afryki, aby rozszerza tam swe panowanie. Dosta w nagrod Tunis i musi teraz da Dorii i cesarzowi tyle zajcia na morzu, abym nie potrzebowa si niepokoi, co dzieje si za mymi plecami, gdy prowadz wojn w Persji. Wbij mu to w gow. Inaczej bowiem moe si zdarzy, e straci buczuki rwnie szybko, jak je otrzyma. Aby okaza mi lask i niezachwiane zaufanie, da mi przy poegnaniu tak bogate dary, e przekroczyy moje najmielsze oczekiwania. Pozwoliy mi one wnioskowa, ile zapacili bagdadzcy kupcy za opiek wielkiego wezyra. Zrozumiaem te, jak bajkowa przyszo mnie czeka, gdyby szczcie sprzyjao mu dalej, a ja okazabym si godny jego zaufania. Gdy wrciem do domu, zastaem Giui wielce wzburzon. Natychmiast zacza mnie aja: Cay seraj jest poruszony z powodu haniebnego mordu na Is-kenderze-tselebie. Wielki wezyr Ibrahim nie ma ju ani jednego przyjaciela, czy obrocy w seraju, bo straszliwy los pobonego def-terdara dowodzi wyranie, e nawet najwikszy majtek, najszlachetniejsze pochodzenie, najwysze zasugi czy najbardziej wyprbowana wierno wobec sutana nie mog nikogo uchroni przed furi tego dnego krwi szaleca. Dugo jeszcze mwia w tym duchu, ale nie robiem sobie zbyt wiele z jej sw, wci jeszcze olniony blaskiem Bagdadu, nawet przez chwil nie wtpiem, e gwiazda wielkiego wezyra Ibrahima zda do zenitu. Niedugo po moim powrocie pewien bogaty ydowski kupiec drogich kamieni odwiedzi mnie przynoszc bogate dary i przekazujc serdeczne pozdrowienia od Arona z Wiednia. Gdy ju obaj wyrazilimy sobie nawzajem szacunek i powaanie, mj go zabra gos i powiedzia: Jeste przyjacielem wielkiego Chajreddina, Mikaelu el-Hakim, dlatego zwracam si do ciebie. Opowiadano mi, e gdy Chajreddin ubiegego lata napad Tunis, sutan Muley-Hassan

musia tak spiesznie ucieka ze swej kazby, e w przestrachu zapomnia zabra czerwony aksamitny woreczek, ktry na taki wanie wypadek napeni dwustu starannie wybranymi diamentami pokanej wielkoci. W spisie darw przesanych sutanowi przez Chajreddina nie ma wzmianki o tym skarbie i ani w Stambule, ani w Aleppo czy w Kairze nie pojawiy si w tajnym handlu takie diamenty. Dowiadywaem si o to dokadnie u moich wspwyznawcw w rnych miastach, gdy tak powana sprawa naturalnie bardzo mnie interesuje. I nie poaujesz, szlachetny Mikaelu el-Hakim, jeli otwarcie powiesz mi, co wiesz o tej caej sprawie, gdy Aron zapewni mnie, e mona na tobie polega i e ju dawniej zajmowae si cennymi diamentami. Wierz mi, dam ci za nie najwysz cen i zapewniam ci rwnocze nie absolutn tajemnic. Gdyby to si okazao konieczne, mog sprzeda te diamenty w Indiach, ba nawet w Chinach, tak e nikt nie bdzie nic o tym wiedzia. I jeli wielki wezyr, jak przypuszczam, iest wmieszany w t spraw a chodzi tu o ogromny majtek nie musi ywi adnych obaw o jakiekolwiek nastpstwa. _ Allach jest jeden! wykrzyknem oburzony. Gdzie syszae te brednie i jak miesz obraa wielkiego wezyra wymieniajc iego imi w zwizku z tak histori? Nigdy nawet nie syszaem o tych diamentach! Ale yd zaklina si, e mwi prawd. Aby przekona mnie, doda: Te wiadomoci mam z najpewniejszego rda. W licie do cesarza Muley-Hassan sam ubolewa nad swoj strat, a jeden z moich wspwyznawcw widzia ten list na wasne oczy. Pose sutana tune-zyjskiego n-a .dworze cesarskim chepi si ponadto otwarcie t spraw, aby podkreli bogactwo swego pana. Przeraony zapaem yda za brod i trzsc jego gow krzyknem: Co mwisz, nieszczsny! Czego szuka pose Muley-Hassana na dworze cesarskim? Zacny yd wyrwa brod z moich rk, rozoy rce i rzek z wyrzutem: Czy jeste obcym w tym miecie, skoro nic nie wiesz, Mikaelu el-Hakim? Nowina ta jest ju na ustach wszystkich i nawet najprostszy pisarz wenecki w Galacie mwi o niej otwarcie. Joannici i sam papie zwrcili si do cesarza z baganiem, aby w por wypdzi Chajreddina z Tunisu. Sutan Muley-Hassan odda si pod opiek cesarza, tak samo jak inni oddaj si pod opiek Wysokiej Porty. Twierdzi on, e popad w nieszczcie jedynie z powodu wiernoci okazywanej cesarzowi, tote ten ze wzgldu na swoj dobr saw zmuszony jest przynajmniej prbowa udzieli mu pomocy. Jeli mwi prawd, nie miaem chwili do stracenia. Najwyszy czas byo wyruszy do Tunisu, aby wykona moje zadanie, potem za spiesznie stamtd wyjecha, jeli cesarz istotnie mia zamiar zdoby ten kraj. Powinienem by wicej ufa dalekowzrocznoci wielkiego wezyra, a przede wszystkim nie marudzi tak w drodze powrotnej. Szybko wic odprawiem yda, zapewniwszy go jeszcze raz, ze nie wiem nic o woreczku z diamentami i e sam Chajreddin z pewnoci te nic o tym nie wie. Wzruszony jego probami obiecaem jednak zbada spraw po cichu przez zaufane osoby i da mu prawo pierwokupu, gdyby rzeczywicie doszo do sprzeday diamentw. Ale obietnic t daem mu jedynie po to, aby si go szybciej pozby, i zaraz potem zapomniaem o caej historii, ktr uwaaem za wyssan z palca. 2. Szybka galera i pomylne wiatry przeniosy mnie szczliwie do tych wybrzey Tunisu w poblie potnej twierdzy La Goletta, z ktrej wie powieway czerwono-zielone chorgwie Chaj-reddina ze srebrnym pksiycem. Wszdzie wrzao od gorczkowej pracy. Tysice na wp nagich jecw hiszpaskich i woskich o skrze spalonej od soca kopao rowy i wznosio palisady, rozszerzajc kana czcy twierdz z Tunisem. Samo miasto znajdowao si bowiem nad brzegiem pytkiego, sonego zalewu, oddzielonego od morza bagnami i moczarami. Ujrzawszy galery wojenne stojce dugimi szeregami w porcie, odczuem wielk

ulg i podniosem si na duchu. Ale dopiero gdy zbliyem si do miasta, zrozumiaem pene znaczenie ostatniego podboju Chajreddina. Syszaem ju wprawdzie duo 0 bogactwie i potdze Tunisu, lecz mimo to nie zdawaem sobie sprawy z wielkoci miasta, ktre pod tym wzgldem atwo mogo wspzawodniczy ze stolicami chrzecijastwa. Ku mej radoci zauwayem te szybko, e zdobycie Tunisu dla Muley-Hassana nie mogo by atwym zadaniem nawet dla cesarza. Tylko bowiem podstpem i skuszeniem mieszkacw do powstania na rzecz Kaszyda ben-Hafsa udao si Chajreddinowi zawadn miastem i twierdz. Potne i trudno dostpne wiee La Goletty wydaway si niezdobyte i zamykay drog, ktra wzdu kanau wioda do miasta. Niezliczone mae jeziorka i zgnie bagniska po obu stronach kanau czyniy opanowanie Tunisu niemal niemoliwym dla wroga. Chajreddin przyj mnie z wszelkimi oznakami szczerej radoci. Wzi mnie w ramiona jak dugo wyczekiwanego syna i tak podejmowa, e zaczem mie jak najgorsze przeczucia. Nie dopuszczajc mnie w ogle do sowa opowiada o zbrojeniach joannitw i cesarza 1 o swoich wasnych krokach obronnych, zapewniajc rwnoczenie, e da straszliw nauczk cesarzowi i Dorii, gdyby rzeczywicie prbowali zbliy si do Tunisu. Gdy go zapytaem, dlaczego jego dumne okrty stoj bezczynnie na kotwicy przy brzegu, zamiast na otwartym morzu zwalcza- Dori w otwartym boju, spochraurnia i zacz mnie wypytywa o ostatnie nowiny z Persji, o kapitulacj Bagdadu i o mier Iskendera, o ktrego egzekucji sysza tylko kamliwe plotki szerzone z seraju. Tote z pen powag zapyta, czy to prawda, e wielki wezyr straci zupenie rozum i biega na czworakach po komnacie z pian na ustach gryzc dywany, tak mu bowiem opowiadano. Odparem ostro, e s to niecne plotki, a Chajreddin sucha uwanie, gadzc w zadumie dug brod, ktr ponownie kaza sobie pofarbowa na czerwono. Ale zdawao mi si, e w jego wypukych oczach maluje si wiadomo winy, jak u dziecka przyapanego na nieposuszestwie, i podejrzenia moje mimo pozornej niewinnoci Chajreddina jeszcze bardziej si wzmogy. Tote tego samego wieczoru odwiedziem Abu el-Kasima, gdy Ant-ti jak mi wymijajco owiadczy Chajreddin, przebywa za miastem, gdzie prowadzi prace fortyfikacyjne. Abu elKasim kupi za nisk cen wspaniay dom otoczony murem i ogrodami i po penym trudw yciu oddawa si teraz odpoczynkowi i rozkoszowa swoim szczciem. Mimo chciwoci ozdobi dom cennymi dywanami, skrzyniami wykadanymi koci soniow i niskimi stoami z hebanu oraz kupi mnstwo niewolnikw, ktrzy mieli obsugiwa jego on i syna. Patrzc na jego rezydencj atwo mona byo zapomnie, e by on kiedy tylko marnym handlarzem pachnide, ktry odziany w obdarty paszcz wodzi ludzi za nos i robi majtek na faszowaniu lekw i wymylaniu nowych nazw na odwieczne kosmetyki. Pokazawszy mi z ojcowsk dum przybranego syna i rusk on, ktra na sposb muzumaski pojawia si na chwil zasonita cienkim welonem, Abu el-Kasim odesa oboje z powrotem do haremu i podajc mi puchar wina powiedzia z trosk w gosie: Janczarowie i renegaci Chajreddina nie s moe najlepszymi pasterzami na wiecie i sposb, w jaki strzyg swoje owieczki, wzbudza wielkie niezadowolenie wrd mieszkacw Tunisu szczeglnie pord starych rodw, ktre za dawnych sutanw przywyky rzdzi miastem, jak chciay. Par miesicy temu przyby tu pewien hiszpaski kupiec. Nie wyglda na to, by zna si na swoich towarach, i wybranym osobom sprzedaje najcenniejsze rzeczy za byle co, spodziewajc si w ten sposb zjedna sobie ich przychylno. Nie dba nawet o ceny ustalone przez innych kupcw, tote moesz sobie wyobrazi, jak suszne oburzenie wywouje to w naszych koach. Zerkn na mnie chytrze, ykn wina i cign: Hiszpan ten ma sucego, nawrconego na chrzecijastwo Mauu ktry po zapadniciu zmroku duo wczy si po miecie, ukradra kiem odwiedzajc najzagorzalszych zwolennikw Muley-Hassana i tych, ktrzy najbardziej s niezadowoleni z obecnych stosunkw. Z czystej ciekawoci kazaem ledzi tego Hiszpana i jego Maura i oto co si

okazao Hiszpan wiele razy zupenie otwarcie odwiedzi kazb i pokazywa swoje towary samemu Chajreddinowi. I nie do na tym, Chajreddin przyj go nawet w cztery oczy i dugo z nim rozmawia. Z tego powodu gotw jestem zaoy si, e ten cudzoziemiec to cesarski agent i prawdopodobnie hiszpaski szlachcic, gdy zachowuje si ogromnie gupio, no i ma sucego ochrzczonego Maura. Pr?y pucharze radzilimy do pnej nocy, a nazajutrz rano poszedem do portu i udaem si na okrt Hiszpana pod pozorem kupna dobrego weneckiego zwierciada. Gdy Maur powiadomi swego pana, jak bogatego i dostojnego ma gocia, Hiszpan pospiesznie wyszed na pokad, aby mnie przywita z najwyszym szacunkiem i powaaniem. Z jego rysw twarzy, rk, postawy, poznaem natychmiast, e bynajmniej nie wzrasta w jakim kramiku z pachnidami. Natychmiast sprowadzi rozmow na wydarzenia na szerokim wiecie, a gdy mu powiedziaem, e przybyem niedawno ze Stambuu, z seraju, aby wstpi na sub do Chajreddina, bardzo si tym zaciekawi i ywo zacz mnie wypytywa o najwiesze nowiny. Opowiedziaem zgodnie z prawd, e w seraju panuje ogromne poruszenie i nieufno do wielkiego wezyra Ibrahima i e mimo zdobycia Bagdadu nikt tam nie wierzy ju w szczliwy wynik wojny z Persj. Doszedszy do tego miejsca w mym opowiadaniu przeniosem si z rzeczywistoci w krain bani i owiadczyem, e uwaam za najmdrzejsze w por poszuka sobie nowego pana, gdy nawet czowiek najdoskonalszy nie uniknie na dalsz met chorobliwej podejrzliwoci wielkiego wezyra. Z moich sw Hiszpan wyrobi sobie pogld, e z powodu jakiego haniebnego postpku uciekem do Tunisu przed gniewem Ibrahima. Zaprosi mnie do wspaniale urzdzonej kajuty, wypytywa, gdzie si urodziem i jak przyjem turban, oraz niby mimochodem napomkn, e sysza z pewnego rda, i papie przyj niedawno kilku wybitnych renegatw z powrotem na ono jedynego zbawienie przynoszcego Kocioa. Z powodu usug, jakie ci renegaci oddali cesarzowi, papie wybaczy im odstpstwo bez zadawania zbyt kopotliwych pyta. Nie musielimy wic zamieni wielu sw, by si doskonale zrozumie. Hiszpan wyjawi, e jego prawdziwe imi brzmi Luis Pre-sandes i e urodzi si w Genui, naley do osobistej wity cesarza i cieszy si jego penym zaufaniem we wszystkich zawikanych spra wach. Cesarz owiadczy pan Presandes zamierza wkrtce uderzy na Tunis na czele najpotniejszej floty, jaka kiedykolwiek wysza na morze. Hiszpan twierdzi te, e patriotyczni mieszkacy Tunisu gotowi s w odpowiedniej chwili zrobi powstanie i z broni w rku poprze cesarza, gdy do ju maj tureckiego terroru i z caego serca tskni za szlachetnym Muley-Hassanem, swoim jedynym legalnym wadc. Tote czowiek mdry w por powinien zw-cha, skd wiatr wieje, i przygotowa si do tego, aby zrcznie zmieni front, gdy cesarz jak wiadomo caemu wiatu jest sprawiedliwy i na pewno nie zapomni o tym, kto w czas zrozumia i poaowa swego bdu oraz czynnie popar suszn spraw. Natomiast okrutnie ukarze zdrajcw i renegatw, ktrzy zatwardziae trwaj w grzechu. Takimi sowy stara si mnie rwnoczenie kusi i straszy, a w kocu popakalimy si obaj ze wzruszenia, gdy zawsze byem wraliwy na pikne swka. Mimo ez nie daem mu jednak adnej wicej obietnicy ani te nie przyjem proponowanego zadatku. Rozstalimy si jak serdeczni przyjaciele i przyrzekem powanie zastanowi si nad jego propozycjami. Ze swej strony przysigem na Koran i na krzy, e nigdy nie pisn ani swka o tym, co mi powiedzia. Jednakowo Abu el-Kasimowi udao si przecign na nasz stron mauretaskiego sug pana Presandesa, ktry wyjawi intrygi swego pana, proszc w nagrod o pozwolenie przyjcia z powrotem turbanu. Tak wic nie amic obietnicy danej Hiszpanowi mogem stan przed Chajreddinem i gronie przemwi do niego:

 Jakie to sprawy ma Kapudan-pasza Wysokiej Porty do omawiania z tajnym wysannikiem cesarza, ktry bawi w Tunisie pod faszywym imieniem? Jakie masz zamiary, Chajreddinie, i czy ci opta ukamienowany diabe? Zali sdzisz, e rami wielkiego wezyra nie dosignie ci nawet z Persji? Chajreddin wielce si przerazi i zacz si spiesznie tumaczy i broni przed zarzutami. Wtedy ja odsoniem przed nim tajne plany Presandesa wzniecenia buntu mieszkacw Tunisu w zwizku z przybyciem cesarza. Wrczyem mu te list szejkw i kupcw sprzyjajcych Muley-Hassanowi, ktr pan Presandes otrzyma od posa tunezyj^<2JJiW.Madrycie' a ktr jego mauretaski suga podyktowa narn bo\vmi<?Ch WtSdy ChaJreddin spochmurnia, zacz z pasj rwa far-kazby ^ ** * krzykn Sosem tak grzmicym, a zadray mury Ten pies niewierny zdradzi mnie haniebnie. Pokaza mi odrcz na instrukcj cesarza, wedug ktrej jest upowaniony, aby w jego imieniu zaproponowa mi panowanie pod cesarsk opiek w charakterze samodzielnego krla nad Algieri, Tunisem i innymi miastami w Afryce, bylebym tylko odstpi od sutana. Nie miaem naturalnie ani przez chwil zamiaru tego uczyni, gdy asce sutaskiej zawdziczam moje wysokie stanowisko. Ale Doria zdradzi swego czasu krla francuskiego i nikt mu tego nie bierze za ze. Wszelka aska na tym wiecie na pstrym koniu jedzi, a wielki wezyr Ibrahim jest piekielnie podejrzliwy. Mylaem wic, e nic nie strac, gdy cakiem niewinnie porozmawiam z Presandesem, aby dowiedzie si, jakie s szlachetne warunki cesarza. Lecz cesarz chrzecijaski jest widocznie bardziej faszywy, ni to sobie wyobraaem, tote nigdy ju nie bd wierzy w chrzecijaskie przysigi i zapewnienia. Rozwcieczony kaza natychmiast uwizi Hiszpana. W tajnej skrytce na statku znaleziono drug cesarsk instrukcj, ktra jasno i wyranie wykazywaa fasz Presandesa i obud cesarza w rokowaniach. Nawrcony z powrotem na islam Maur zoy zeznania przeciw swemu panu i wielu mieszkacom Tunisu. Ogarnity wciekym gniewem Chajreddin rozkaza wtedy bez zwoki ci Presandesa, mimo i ten gono protestowa i zasania si nietykalnoci dyplomatyczn. Zapobiegszy zdradzie i przekonawszy si przy tym o chwiejnoci i niezdecydowaniu Chajreddina zaczem si przygotowywa do opuszczenia Tunisu, gdy jako zwolennik pokoju nie lubiem wojny i rozlewu krwi. Ale cenny czas ucieka niepostrzeenie, burze i niepogody przeszkadzay mi w odjedzie, a gocinno Abu el-Kasima ncia, by wieczr po wieczorze spdza w jego towarzystwie cae godziny przy pucharze. Przede wszystkim za chciaem przed odjazdem koniecznie zobaczy si z Anttim, aby namwi go do powrotu do Stambuu. Dopiero gdy cakiem niespodziewanie spotkaem go bosego, obdartego i brudnego na dziedzicu kazby, dowiedziaem si, e Chajreddin wcale nie zawiadomi go o moim przybyciu, ale przeciwnie, pod rnymi pozorami trzyma go z dala ode mnie, nie chcc traci zdolnego puszkarza tu przed wybuchem spodziewanej wojny. Padlimy sobie z radoci w ramiona i Antti wykrzykn: Do ju mam tego niedobrego kraju! Chajreddin wystawi mnie na pomiewisko w oczach wszystkich rzetelnych puszkarzy. Gdy minionej zimy prowadzilimy wojn z Berberami i Arabami w pustyni, kaza zaopatrzy dziaa w agle, aby w ten sposb szybciej si posuwa. Szerzylimy postrach wrd Arabw, ktrzy jeszcze nigdy nie widzieli dzia na swoich bezdronych pastwiskach, i zmusilimy ich do zawarcia pokoju, a agle pomogy nam naturalnie troch przy pomylnym wietrze na rwninach, gdy osy i woy z trudem tylko wloky dziaa w piasku. Ale gdy zobaczyem moje poczciwe dziaa pdzce z wypenionymi wiatrem aglami jak ladacznice z podkasa-nymi kieckami, poczuem si jako dziwnie tym dotknity i bolenie zraniony. I nigdy ju nie wybacz Chajreddinowi, e tak mnie omieszy, oraz bardzo wtpi, czy potrafi on w ogle prowadzi przyzwoit wojn na ldzie. Chtnie wic wrc z tob do Stambuu.

Wygldem Antti przypomina raczej greckiego mnicha lub pobonego derwisza. Zapuci brod, ktra zarastaa mu ca twarz jak nietrzebiony gszcz, i wida byo, e najwyszy ju czas nim si zaj, zanim zupenie pokrci mu si w gowie. Zwierza mi si: __ W gbi duszy byem zawsze czowiekiem agodnym. A moje straty i cikie przejcia sprawiy pewnie, e teraz lepiej rozumiem ludzi ni dawniej, i nie mog poj, dlaczego stale musz przysparza sobie cierpie. -Duo si nad tym namedytowaem, ale tylko mnie rozbolaa gowa, a piekce soce Afryki nie przynosi mi pod tym wzgldem ulgi. Umartwiam wic teraz ciao za wszystkie ze uczynki, poszcz i pozwalam socu pali mi skr na grzbiecie. Zapaem go za rami, aby szybko zaprowadzi do ani, potem za do Abu el-Kasima po czyst odzie. Ale przy bramie kazby Antti co sobie nagle przypomnia, rzuci mi dziwne spojrzenie i rzek: Co ci poka! Chod ze mn! Poprowadzi mnie obok stajen na wysypisko mieci, rozejrza si ostronie i zagwizda. Wtedy z jakiej kryjwki wynurzy si obdarty siedmioletni chopak i przywita go radosnym piskiem, zupenie jak psiak wita swego pana. Na gowie nosi czerwon aksamitn myck, a oczy mia zupenie zapuchnite od uksze much. Rce i nogi chopca byy chude i krzywe, a tpa twarzyczka wskazywaa, e dziecko jest umysowo niedorozwinite. Antti wyj ze swej torby kawaek chleba i wizk cebuli, a potem zacz si z chopcem bawi i podrzuca go w powietrze, a dzieciak piszcza z uciechy. W kocu powiedzia do mnie: Daj mu aspra! Ale musi by nowy i byszczcy. W imi Miosiernego daem dzieciakowi aspra. Chopak spojrza pytajco na Anttiego, a gdy ten skin gow, znik za kupami mieci, -e po chwili wrci. Rzuciwszy Anttiemu jeszcze jedno pytajce spojrzenie, wrczy mi w zamian za aspra brudny kamyk. Aby nie zrani lednego gupka, przyjem dar i udaem, e chowam kamyk do mieszka. Ale szybko sprzykrzyo mi si to wszystko i wezwaem Ant-^lego, aby si pospieszy. On za poklepa chopca po gowie, poeg--: si z nim i poszed za mn. Po drodze opowiedzia mi, e po zdo byciu kazby uratowa dzieciaka z rk drczcych go janczarw i odda stajennym z kazby, ktrzy zapewniali, e chopak jest ebrakiem i stale krci si koo sta jen. Mwic o tym Antt wyj z torby przy pasie gar brudnych kamykw, podobnych do tego, ktry da mi chopiec. Wszystkie byy wielkoci czubka palca. Pokaza mi je i powiedzia: Dzieciak jest wdziczny. Za kadym razem, gdy mu przynosz jedzenie, daje mi taki kamyk, a za gar byszczcych asprw daje mi kilka sztuk. Widocznie ma ich sporo w swej kryjwce, cho jeszcze mi jej nie zdradzi. A moe tylko jak sroka zbiera tam wszystko, co si wieci. Powanie zaniepokoiem si o jego zdrowe zmysy i zapytaem: Drogi Antti, z pewnoci jeste chory i doznae udaru sonecznego pod palcym niebem Afryki. Chyba nie chcesz powiedzie, e wymieniasz srebrne aspry na te bezwartociowe kamyki? Naprawd przechowujesz w worku miecie, ktre daje ci ten chopak? To mwic chciaem wyrzuci otrzymany od chopca kamyk. Oblepiony wieym jeszcze kurzym ajnem brudzi mi palce. Lecz Antti zapa mnie gwatownie za rami i zaszepta: Napluj na ten kamyk i wytrzyj go potem rkawem! Nie miaem ochoty zawala sobie kaftana. Ale nie miaem sprzeciwi si Anttiemu, a po chwili tarcia kamyk zacz byszcze i przypomina kawaek szlifowanego szka. Ogarn mnie dziwny niepokj, mimo to jednak wci jeszcze nie wierzyem, e trzymam w doni prawdziwy szlachetny kamie. Klejnot tej wielkoci byby wart co najmniej kilka tysicy dukatw. 1 To tylko kawaek szka powiedziaem z powtpiewaniem. I ja tak mylaem odpar Antti. I dla witego spokoju poszedem do yda na bazarze pokaza najmniejszy z kamieni otrzymanych od chopca. yd dawa mi za niego

od razu pidziesit dukatw, z czego domyliem si, e kamie jest wart co najmniej piset, i schowaem go. zaraz do mieszka obiecujc, e wrc do tej sprawy, gdy znajd si w pieninej potrzebie. mia mi si chce na myl, jak ogromny majtek grzechocze w tej chwili w moim mieszku, bo nawet celnicy nie mogliby si domyli, e te zabrudzone kurzym ajnem kamyki to prawdziwe diamenty. Byo mi wci jeszcze trudno w to uwierzy i obawiaem si, e Antti straci rozum, uwaajc te mtne kawaki szka za diamenty. Tote rzekem ostronie: Co takiego zdarza si tylko w baniach, drogi Antti. Czy do prawdy mylisz, e ten przygupi chopak znalaz koo stajen gr diamentw? Nagle jednak przypomniaem sobife czerwon aksamitn myck chopca i zapaem si szybko za gow. Drc na caym ciele wykrzyknem: Doprawdy, Allach jest miosierny i litociwy. Chopak zdy pewnie przeszuka opuszczone sale paacu przed zdobyciem kazby i znalaz czerwony aksamitny woreczek Muley-Hassana, ktry ten pozostawi w alkowie uciekajc z miasta. Opowiedziaem Anttiemu, z czego zwierzy mi si ydowski kupiec w Stambule, i dodaem: Z czerwonego woreczka chopiec zrobi sobie myck, a diamenty ukry z pewnoci w kurniku, skoro tak s zabrudzone kurzym ajnem. Jeli Muley-Hassan nie przesadzi, byo tam ogem dwiecie takich kamuszjcw, tak wic do tej pory dostae tylko niewielk ich cz. Wracajmy szybko i wymiemy na aspry reszt kamieni, inaczej bowiem chopak je pogubi albo kto inny odkryje tajemnic. Ale Antti powstrzyma mnie mwic: To niemoliwe, bo chopak nie chce rozsta si na raz z wiksz iloci kamieni. Moe bawi si nimi po kryjomu, gdy go nikt nie widzi. Mimo e przygupi, jest uparty i chytry jak lis i cho par razy staraem si go ledzi, nie udao mi si odkry, gdzie ma swoj kryjwk. Zawahaem si i ja. To bardzo zawikana historia, ktr musimy dokadnie rozway rzekem po chwili. Waciwie diamenty te stanowi cz upu wojennego Chajreddina, gdy byy wasnoci Muley-Hassana. Nale wic do skarbu sutaskiego, a jeli dobrze znam metody skarbca, niewiele dostaniemy znalenego, gdybymy je, jak trzeba,, oddali do skarbca. Przeciwnie, prbowano by wymusi od nas reszt z, owych dwustu kamieni i atwo moglibymy przy tym straci gow,. jak to si czsto zdarza, gdy kto ma zbyt czue sumienie. Antti by tego samego zdania. Nie pisnlimy wic nikomu ani swka o tej sprawie, lecz odsuwalimy nasz odjazd z dnia na dzie, i za kadym razem, 'gdy odwiedzilimy chopca, dostawalimy od niego dwa albo trzy kamyki. Nie mielimy dawa mu wicej ni po asprze za kamie, aby nie wzbudzi niczyjej uwagi, skd ma tyle pienidzy. Pomwiem jednak z imamem w meczecie i zoyem u niego sum wystarczajc na nauk i utrzymanie chopca, aby w jaki sposb odwdziczy si za ksic szczodro biednego dzieciaka. Z kocem czerwca, gdy zebralimy sto dziewidziesit siedem kamieni, chopak pokaza nam z rozczarowaniem puste rce, zapewniajc tpo, e nie ma ju wicej kamykw. I cho odwiedzilimy go jeszcze parokrotnie, wida byo wyranie, e mwi prawd i pewnie zgubi pozostae trzy kamienie lub te Muley-Hassan policzy je mylnie. Obmylimy wic chopca, odziali w czyste szaty i zaprowadzili do imama, do meczetu, cho opiera si ze wszystkich si i nie da ukoi nawet agodnym sowom Anttiego. Uspokoiwszy w ten sposb sumienie, poegnalimy si szybko z Abu el-Kasimem i pospieszylimy do portu, aby wsi na okrt ,do Stambuu. Lecz nie zdylimy jeszcze wyjecha za mury Tunisu, gdy wtem odlegy grzmot przyku nas do ziemi i niebawem do miasta zaczy .napywa rzesze przeraonych uciekinierw, opowiadajc z paczem i biadaniem, e flota cesarska pojawia si nagle przed twierdz La

Goletta. Port zosta w ten sposb zablokowany, a Hiszpanie pod oson dzia wysadzili na ld wiele wojska. Tak to chciwo staa si dla nas puapk i gorzko sobie teraz wyrzucaem, i nie zadowoliem si mniejsz liczb kamieni, gdy wtedy moglibymy byli w por odpyn z Tunisu. Ma pociech bya dla nas wie, e cesarz przyby co najmniej o dwa tygodnie wczeniej ni si go spodziewano, tak e wiksza cz floty Chajreddina te znalaza si w puapce, zupenie bezsilna w zablokowanym porcie. Tylko pitnacie najlejszych galer zdoao si .schroni w maych portach, w innych punktach wybrzea. Spiesznie udalimy si do La Goletty, aby sprawdzi na wasne oczy, czy wieci te byy prawdziwe, i przekona si, czy nie moglibymy przedrze si przez blokad na jednym z okrtw Chajreddi-.na. Z wie La Goletty ujrzelimy jednak flot nieprzyjacielsk w sile co najmniej trzystu okrtw pokrywajc cae morze jak okiem sign. W odlegoci zaledwie strzau dziaowego grupa niemieckich lancknechtw ldowaa wanie w najlepsze na wybrzeu, aby natychmiast zabra si do kopania roww i budowy palisad dla ochrony przyczka. Aby przeszkodzi flocie Chajreddina w przeamaniu blokady, w pierwszej linii okrtw cesarskich stany wielkie galery joannitw, a tu za nimi widziaem na wasne oczy straszliwe karaki, ktre jak pywajce gry wznosiy si nad innymi okrtami szczerzc cztery rzdy dziaowych paszcz. Smuke galery wojenne Dorii, mocne _ portugalskie karawele i neapolitaskie galeasy zapeniay spokojn powierzchni morza, a porodku innych okrtw koysa si majestatycznie potny okrt admiralski cesarza o czterech rzdach wiose. Na jego wysokim kasztelu lni w socu zotogw cesarskiego namiotu. Ale i Chajreddin nie straci gowy i w chwili niebezpieczestwa pokaza si z najlepszej strony. Natychmiast grzmicym gosem zacz wydawa rozkazy. Dowdztwo twierdzy La Goletty powierzy w dowd zaufania ydowi Sinanowi, oddajc pod jego rozkazy sze tysicy doborowych janczarw. Rwnoczenie wysa mauretask i arabsk jazd przeciw ldujcym wojskom cesarskim, aby zyska na czasie. Nie mg jednak przeszkodzi ldowaniu, ktremu sprzyjaa w dodatku wspaniaa pogoda. Pierwsze oddziay cesarskie, umocniwszy si na wybrzeu, zaczy natychmiast ustawia dziaa, aby wszcz szturm na La Golett. Nieprzerwane bombardowanie uczynio niebawem ycie w twierdzy tak nieznonym, e podzikowaem Sinanowi za gocin i zostawiwszy ciekawego Anttiego jego losowi sam bardzo przygnbiony wrciem do Tunisu. Nie wayem si nawet myle o ucieczce drog ldow, gdy Ber-berzy, ktrych wrogo wzbudzi Chajreddin, panowali nad wszystkimi drogami i rabowali uciekajcych z miasta. La Goletta trzymaa si pod nieustajcym ogniem przez miesic, co i tak byo istnym cudem Allacha. Potem jednak mury zaczy si kruszy, a w wielu miejscach wiee zwaliy si i przemieniy w stos gruzw. Gdy wreszcie cesarz da znak do ostatecznego natarcia, do twierdzy zbliyy si na odlego strzau take okrty wojenne Dorii i przepywajc obok ostrzeliway j z wszystkich dzia. Wtedy Sinan podda si woli Allacha i wysadzi w powietrze bezcenne okrty Chajreddina, tak e supy dymu wzniosy si a pod oboki na ksztat olbrzymich pinii, a domy w odlegym Tunisie zatrzsy si od eksplozji. Szturm rozpocz si z dwch stron rwnoczenie. A gdy Hiszpanie i joannici wdarli si do twierdzy, Sinan bez drenia wyda ostatni rozkaz: Ratuj si, kto moe!" Po czym sam da dobry przykad rzucajc si mnie pierwszy na gow do sonego bagna, otaczajcego La Golett. Dla wszelkiej pewnoci kaza mianowicie zawczasu wytyczy bezpieczn ciek przez bezdenne mokrada i pokazywa teraz ocalonym drog do zbawczego Tunisu. Gdy La Goletta, zamieniona w kup gruzw, wpada w rce chrzecijan, panika ogarna mieszkacw Tunisu. Drogi zapeniy si wnet uchodcami, do ktrych i ja bybym si chtnie przyczy, gdyby zdrowy rozsdek nie mwi mi, e wszyscy oni wnet stan si atwym upem berberyjskiej jazdy Muley-Hassana. Na szczcie wojska cesarskie poniosy tak powane straty podczas oblenia La Goletty, e cesarz musia da im kilka dni

odpoczynku. Tymczasem Chajreddinowi udao si probami, grobami i dobrym sowem opanowa najgorsz panik, po czym zebra on swoich dowdcw, czoowych mieszkacw Tunisu i szejkw sprzymierzonych szczepw arabskich na uroczyst narad w wielkiej sali kazby. Przemwi do nich jak ojciec i obwieci, e Prorok znowu objawi mu si we nie, ale starannie przemilcza, co od Niego usysza. Ze sw Chajreddina wynikao jednak, e zamierza wyj z miasta i wyda cesarzowi bitw w otwartym polu, prastarym zwyczajem Osmanw. Mwi tak pewnie i przekonywajco, e Abu el-Kasim pierwszy spord zebranych zakasa rkawy kaftana i wymachujc szabl zakrzykn, i dla ony i syna pjdzie w bj, aby szuka drogi do raju. I chyba wystpienie to nie byo z gry uzgodnione z Chajred-dinem, gdy nawet ten wydawa si zdziwiony niezwykym zapaem Abu el-Kasima, do ktrego cho z pewnym wahaniem przyczyli si po chwili take tunezyjscy wielmoe. Ale gdy wikszo zgromadzonych rozesza si, Chajreddin zwoa najbardziej zaufanych reisw na drugie, nocne zebranie, a pokryci bliznami janczarowie pilnie strzegli tym razem wszystkich wej, bronic wstpu. Nawet Abu el-Kasim nie by obecny na tej tajnej naradzie, a mnie i Anttiemu pozwolono zosta tylko pod warunkiem zachowania cisej tajemnicy. Tym razem Chajreddin przemawia cakiem innym tonem. Gadzi si gwatownie po brodzie, twarz mia powan i nawet nie prbowa udawa ufnoci w wynik zamierzo-nego posunicia. Tylko Allach moe nas uratowa powiedzia. Niezliczone dowiadczenia dugiego ycia nauczyy mnie jednak nie oczekiwa cudw na wojnie. Musimy szuka bitwy w otwartym polu, bo ndzne mury Tunisu zwal si, gdy tylko zacznie si ostrzeliwanie elaznymi kulami, a zdradziecka ludno miasta raczej uderzy na nas z tyu i rozedrze na strzpy, ni pjdzie walczy z cesarzem. Pamitajmy, e musimy te mie na oku jecw chrzecijaskich, ktrych cae tysice siedz w lochach pod naszymi stopami. Nie starczy dla nich kajdan, a nie moemy rwnie pozwoli im porusza si swobodnie po miecie. Bd si bi w imi Miosiernego, bo jestem czowiekiem mnym i zaley mi na honorze. Ale nie mam ani troch zaufania do jazdy arabskiej. Ju choby po to, aby chroni swoje cenne rumaki, rozpierzchnie si ona jak plewy na wietrze, gdy ostrzelaj j z dzia czy arkebuzw. Niech si jednak dzieje wola Allacha, bo nic tu nie moemy zmieni. Lepiej sprbowa szczcia w otwartym boju,. ni szuka ratunku w haniebnej ucieczce, ktra take poczona jest z wielkimi trudnociami. Tak te i postanowiono. I gdy nazajutrz oddziay cesarskie wyszy z umocnionego obozu, rwnie i my wymaszerowalimy z miasta, aby w otwartym polu podj walk z najbitniejszymi i najbardziej dowiadczonymi wojownikami chrzecijastwa. Uszykowane do boju na rwninie pod murami Tunisu siy nasze wcale nie wydaway si takie liche. Biao odziani jedcy arabscy pokrywali zbocza niskich wzgrz, a dzielni mieszkacy Tunisu, wypdzeni z miasta uderzeniami biczw, uzbroili si w tasaki i paki, gdy Chajreddin po stracie arsenau nie mg da im lepszej broni, a przypuszczalnie by im i tak nie zaufa. Liczba nasza bya zatem niemal rwna liczbie wojsk cesarskich, cho moe nie wynosia penych dziewidziesiciu tysicy, jak to pniej utrzymywali historycy cesarscy, aby zwikszy chwa swego wadcy. Uzbrojony w lekki muszkiet i krzyw szabl towarzyszyem Anttiemu, ktry bra udzia w bitwie, jednak nie z chci walki, lecz dlatego, e lepiej czuem si pord janczarw i renegatw Chajreddina ni we wzburzonym miecie. Ale bitwa trwaa nie duej ni krtka modlitwa przed podr. Na widok posuwajcych si w zwartym szyku czworobokw piechoty cesarskiej, jedcy arabscy uderzyli na ni ze stokw wzgrz, zasypujc deszczem strza i wznoszc dzikie okrzyki. Gdy tylko jednak cesarska,artyleria i arkebuzerzy przyjli ich dobrze wycelowanymi salwami, Arabowie podnieli jeszcze dzikszy wrzask, rozpierzchli

si na cztery wiatry i zagarnwszy w ucieczce dzielnych mieszkacw Tunisu odpynli w kierunku miasta jeszcze szybciej, ni przyszli. Chajreddin na spienionym koniu spostrzeg nagle, e znalaz si do osamotniony na rozlegej rwninie. Otaczao go okoo czterystu renegatw, podczas gdy z przeciwnej strony posuwao si ku niemu trzydzieci tysicy dobrze wywiczonych wojsk cesarskich, nie liczc dzia i muszkietw. W tej najgroniejszej chwili swego ycia wadca mrz nie straci gowy. Wzywajc grzmicym gosem na pomoc Allacha, posa swych ludzi do boju, by zasuyli sobie na raj i zatrzymali nieprzyjaciela, w czasie gdy on postara si nakoni uciekinierw do powrotu na .pole bitwy. Nastpnie wbi. koniowi ostrogi i popdzi do -miasta z tak szybkoci, e niejeden z uciekajcych pad pod kopytami jego rumaka. Dla nas, ktrzy pozostalimy na polu bitwy, jedyna moliwo ra- ' tunku polegaa na tym, by trzymajc si kupy, krok za krokiem wy cofywa si ku miastu, gdy nie mielimy, jak Chajreddin, zbawczych koni do swojej dyspozycji. Gdy wreszcie, okrwawieni i wyczerpani, dotarlimy do miasta, na wskich ulicach toczya si istna wojna. Mieszkacy Tunisu uderzyli na Turkw i renegatw i z dachw razili ich, czym popado. Przeklinali ich przy tym i woali, e zrzuc krwawe jarzmo Wysokiej Porty i z radoci przyjm Muley-Hassana jako wybawiciela. Niemal rwnoczenie wywieszono bia chorgiew na wiey kazby. A gdy Chajreddin usiowa si tam dosta, aby ratowa swoje skarby, znalaz bram zabit na gucho przez chrzecijaskich bracw, ktrzy zrzucili kajdany, przyjli go gradem kamieni z blankw murw, zranili w czoo i w szczk i ostrzelali z jakiej pospiesznie przy wleczonej broni palnej. W ten sposb Chajreddin z powodu buntu bracw straci wszystko z wyjtkiem podrcznej szkatuy oraz klejnotw i zota, ktre o wicie w tajemnicy wysa do miasta Bona, gdzie rwnie ukry pitnacie lekkich galer uratowanych z La Goletty. Tote nic dziwnego, e pod bram kazby straci panowanie nad sob, zgrzytn zbami i z pian na ustach wykrzykn: Wszystko stracone! Psy niewierne zdobyy twierdz i ukrady mi moje skarby. Straszliwa trwoga ogarna take i mnie, gdy spostrzegem, e wszystko przepado. Usiowaem biec za koniem Chajreddina, trzymajc si koskiego ogona, ale w nagrod za wysiki spotkao mnie tylko uderzenie kopytami w brzuch. Ryknem z blu, upadem i siadem w kurzu ulicznym trzymajc si oburcz za odek. I dopiero Anttiemu udao si postawi mnie na nogi, po czym powlk mnie za sob, torujc nam szabl drog w tumie. Walka bya przegrana. Niemcy, Hiszpanie i Wosi z armii cesarskiej z broni w rku zaczli si wlewa do miasta, aby za askawym zezwoleniem cesarza je spldrowa. Grabie trwaa nieprzerwanie przez trzy dni i trzy noce. I mwiono mi potem, e w czasie tej grabiey nie mniej jak sto tysicy muzumanw zabitych zostao przez niewiernych, przyczyni nikt nie pyta, czy s po stronie Chajreddina, czy te Muley-Hassana. Uprzedzam jednak wypadki, gdy wpierw musz opowiedzie, co stao si przed kazb, gdy Chajreddin tak pospiesznie uciek w towarzystwie yda Sinana i innych dowdcw, e zapomnieli nawet buczukw na placu przed bram. Chrzecijascy bracy ciskali kamienie z murw, strzelali z fuzji i obrzucali nas najrozmaitszymi przedmiotami. W tym piekle jaki odbity od towarzyszy jedziec arabski 'zatrzyma spienionego konia, nie wiedzc, gdzie dalej ucieka. Wtedy Antti chwyci konia za nozdrza, drug rk za strci jedca na ziemi. Nastpnie porwa mnie za kark i wsadzi na konia, tak e nagle znalazem si w siodle, trzymajc wodze w rku. Antti rykn za mn, abym jecha do domu Abu el-Kasima, obiecujc pody tam w lad za mn, gdy tylko zdobdzie konia. Ostatnim spojrzeniem zobaczyem, e zapa potem chorgiew Chajreddina lec na ziemi i zacz dziko wymachiwa drzewcem, wzywajc rykiem janczarw i muzumanw, aby bronili buczukw. Pojechaem wic do domu Abu el-Kasima, zasaniajc si przed gradem rnych przedmiotw, ktre miotano z dachw. Gdy wreszcie udao mi si szczliwie dotrze do celu, zobaczyem nagiego Abu el-Kasima lecego przed bram ze zmasakrowanym czoem i

okrwa-wion brod. Dokoa walao si w prochu mnstwo kosztownoci,, ktre wysypay si z jego zawinitka. Jacy mieszkacy Tunisu kopali i plwali na lecego, przeklinajc go jako jednego ze szpiegw Chajreddina, ktry sprowadzi wiele nieszczcia na swoje miasto. Nie mogc zawrci konia, aby umkn od ich furii, przeraony wpadem wprost na nich. Wielkim gosem woaem o morderstwie^ wzywajc na pomoc wszystkich wiernych, tak e bezczeszczcy zwoki rozproszyli si jak stado kur, sdzc, e za mn jad mamelucy Chajreddina. Zsunem si z sioda jak worek i przywizaem drcego i spienionego konia do palmy. Na podwrku zobaczyem on Abu el-Kasima, lec w kauy krwi, z rozprutym brzuchem. Jeszcze po mierci, usiowaa bujnym onem zasoni synka, ktrego gowa bya tak zmiadona, e nie mona byo rozpozna jego rysw. Uklkem przy moim przyjacielu Abu el-Kasimie i polaem mu twarz wod z porzuconej w pobliu tykwy, aby przywrci go do przytomnoci, cho jako lekarz wiedziaem, e stan jego jest beznadziejny. Jeszcze jeden raz otworzy jednake swoje mapie oczka. Jego chuda twarz bya blada jak wosk. Wymamrota kilka wersetw Koranu, a potem wy-steka amicym si gosem: Ach, Mikaelu, ycie ludzkie jest jak kupa gnoju. Lepszego spadku ni te sowa nie mog ci zostawi w chwili mierci, gdy poda hoota tuniska okrada mnie z mego mieszka, l welon mierci zasoni miosiernie jego oczy. Siedziaem w kurzu lejc gorzkie zy nad ciaem Abu el-Kasima, gdy na podwrko wpad na spienionym koniu Antti, a za nim kilku ludzi, ktrzy pozostali wierni Chajreddinowi. Antti zawoa do mnie wielkim gosem: Na konia, Mikaelu, i pieszmy w lad za Chajreddinem. Przy odrobinie szczcia zdoamy go docign w Bonie, zanim jeszcze zdy podnie agle i uciec na morze. Wierz mi, to jedyna moliwo ratunku. Ogarnity furi walki tak dziko toczy oczyma w twarzy czarnej od prochu, e bez sowa go usuchaem. Wyjechalimy na ulice Tunisu, gdzie tak wielki panowa zamt z powodu buntu chrzecijaskich bracw, e bez jednego ciosu mieczem udao nam si wydosta przez bramy miasta. Mijalimy niezliczonych uchodcw, ktrzy zaamujc rce szukali schronienia na pustyni, gdzie w najlepszym razie padali ofiar pragnienia, gdy bya to gorca pora roku. Ale moja szczliwa gwiazda jeszcze nie zgasa. Na chwiejcych si ze zmczenia koniach wpadlimy do Bony i na wp olepionymi od palcego soca pustyni, oczyma szukaem tylko w porcie galer Chajreddina. Odpyway wanie w najlepsze, ale nasze bezadne strzay i rozpaczliwe okrzyki skoniy Chajreddina do spuszczenia dki i zabrania nas z brzegu. Przywita nas ze zami, obj jak ojciec swoich synw i zapewni, e wielce si o nas niepokoi. Wyczerpany, osunem si jednak z jego ramion i padem bez przytomnoci na pokad. Gdy si nazajutrz ocknem, twarz oblaza mi ze skry, a wszystkie czonki miaem jakby poamane. Ale Chajreddin pociesza mnie mwic: Niech si dzieje wola Allacha! Nie miem wraca do sutana z resztkami najwikszej floty muzumaskiej, jaka kiedykolwiek wysza na morze. Tote udam si do Algieru i pozostan tam do chwili, kiedy sutan troch si uspokoi. Staem si teraz biedakiem i musz zaczyna od nowa. Moje waciwe miejsce jest na morzu, a nie na ldzie. Moi przyjaciele, jeli ich jeszcze mam, musz si za mn wstawi w Dywanie. Posucham jednak tym razem gosu rozsdku i bd trzyma si z dala od Wysokiej Porty, pozwalajc mwi za mnie innym. W ten sposb niezmoony Chajreddin snu ju nowe plany, cho wci jeszcze znajdowalimy si w niebezpieczestwie ycia, gdy cesarz wysa w pocig za nami najszybsze galery. Ucieczka Chajreddina grozia bowiem wyrwaniem owocw zwycistwa z rk cesarza, ktrego rzeczywistym celem byo panowanie na morzu, wcale za nie osadzenie zupenie dla obojtnego Muley-Hassana na tronie Tunisu. Chajreddin wymkn si jednak pocigowi z atwoci i szczliwie dotarlimy do Algieru, skd natychmiast wysa na morze kady nadajcy si do eglugi okrt, nawet pozbawione

pokadu odzie wio sowe, aby napada na nie uzbrojone chrzecijaskie statki handlowe i szerzy spustoszenie na -wybrzeach Woch i Sardynii. Pora do takich wypraw bya szczeglnie dogodna, gdy dzwony zwyciskie wci jeszcze dzwoniy we wszystkich wioskach i ludno chrzecijaska przepeniaa kocioy, aby piewa psalmy dzikczynne z powodu klski Chajreddina. I nim mino lato, udowodni Chajreddin i jego dowdcy, e wci jeszcze s przy yciu i dobrze im si wiedzie. Wysiki cesarza, aby zniszczy panowanie muzumanw na morzu, okazay si zatem daremne i przysporzyy mu tylko olbrzy-mich wydatkw. 3. Przyznaj, e nie spieszyo mi si z powrotem do Stambuu, lecz chtnie pozostaem w Algierze jako go Chajreddina po to, aby zebra dostateczne dowody cakowitego niepowodzenia cesarskiej wyprawy wojennej, jak rwnie aby da Wysokiej Porcie czas. na strawienie utraty Tunisu. Dopiero tu przed nastaniem zimy odwayem si na dug podr powrotn do Stambuu, dokd udao nam si dotrze bez przeszkd. Czauszom, ktrzy przywitali nas na brzegu, oddaem natychmiast list Chajreddina do sutana i wielkiego wezyra, ktrzy nie wrcili jeszcze z kampanii perskiej. Byo to dla mnie naturalnie wielk ulg, tote kazaem zawie si wraz z Anttim do mego domu nad Bosforem, aby tam ukry si przed zoliwymi spojrzeniami w seraju. W domu Giulia przyja mnie z podpuchnitymi oczyma i ciemnymi krgami na twarzy i owiadczya, e dawno ju mnie opakaa jako nieyjcego. Zaraz te zacza mnie gwatownie beszta i aja, e nie przysaem adnej wiadomoci o sobie ani te pienidzy na dom. Ale uspokoia si, gdy zobaczya moje zupene wyczerpanie. Nawet bowiem dla dojrzaego i zahartowanego ma nie jest atwo by naocznym wiadkiem mierci dobrego przyjaciela. Giulia obiecaa wic darowa mi moje ze postpowanie i nie ukrywajc zoliwej radoci opowiadaa, e armia sutaska po trzech miesicach kampanii znowu zdobya Tebrys i stana tam na- wiele tygodni w bezcelowych prbach zwabienia szacha do rozstrzygajcej bitwy. Gdy wojsko zaczo w kocu cierpie brak ywnoci, zarzdzono powrt do domu. A w miar jak armia wycofywaa si z perskiego terytorium, oddziay szacha odbijay kraj, przyczyniajc stra25 MIkael, t. II om tylnym sutana wielkich strat. W ten sposb caa szeroko zakrojona kampania perska speza na niczym. Ale sutan nie ponosi winy za klsk dodaa Giulia. Winni s tylko jego ndzni doradcy, ktrzy pod faszywymi pozorami skusili go do tej niepewnej wyprawy. Najwyszy ju czas, aby sutan zrozumia zupen niezdatno wielkiego wezyra Ibrahhna na wodza. Zwaszcza wielki mufti szaleje z gniewu, gdy Ibrahim osania szyitw i przeszkadza grabieniu miast perskich, mimo e mufti specjalnie w tym celu wyda po trudnym przygotowaniu odpowiedni fatw. Odparem przygnbiony: Nie bd kupczy moj wiernoci dla wielkiego wezyra dlatego, e w swej dalekosinej polityce ponis klsk. Wanie teraz najbardziej potrzebuje on poparcia przyjaciela i chc ci tylko przypomnie stare przysowie, e ten si mieje najlepiej, kto si mieje ostatni. Obruszya si i rzeka: Bd spokojny, e to ja bd si miaa na ostatku, i nie oczekuj ode mnie wspczucia, skoro z otwartymi oczami idziesz ku zgubie. Ale jeszcze jest czas, bo wstawiaam si za tob u sutanki Chur-rem, ktra jest gotowa ci przebaczy ze wzgldu na ksicia Dehan-gira. Mog ci te powiedzie w zaufaniu, e nie gani ona Chajreddina za klsk, i powie za nim

dobre sowo, jeli j o to kornie poprosisz. Dowodzi to najlepiej uczciwoci tej zacnej i pobonej pani. Podejrzewaem w jej sowach podstp, gdy na sposb seraju przywykem niemal chorobliwie nie ufa nikomu, a ju najmniej Giulii. Ale nazajutrz sutanka Churrem przysaa swoj d, ktra zabraa ranie do seraju. Churrem przyja mnie tam w porfirowej sali: w Ogrodzie Szczliwoci. Zrazu rozmawiaa ze mn zza zasony, ale niebawem odsuna j i pokazaa mi swoje oblicze. Jej bezwstydne zachowanie wskazywao, jak bardzo zmieniy si zwyczaje w haremie w cigu paru ostatnich lat. Gdy zostaem niewolnikiem sutana, pewna mier grozia kademu, kto ujrza ktr z kobiet haremu bez welonu, choby tylko przypadkiem. Sutanka rozmawiaa ze mn tonem artobliwym, miejc si perlicie, jakby j kto echta lub jak gdyby nawchaa si zbyt wiele ambry. Mimo to oczy jej byy chodne i bezlitosne, gdy kazaa mi opowiedzie otwarcie i bez ukrywania czegokolwiek o wszystkim, co widziaem i przeyem w Tunisie i co si wydarzyo potem. Przyznaem natychmiast, e Chajreddin ponis cik porak, ale w jego obronie wyliczyem zaraz wszystkie pniejsze sukcesy i za pewniem, e na wasne oczy widziaem osiemnacie wielkich galer w budowie w arsenale Algieru, skutkiem czego flota Chajreddina na wiosn znowu bdzie gotowa do walki na morzu. Churrem suchaa mnie uwanie z gow lekko przechylon i umiechem na piknych ustach. Wydawao mi si, e wicej uwagi powica memu wygldowi ni temu, co mwi, bo w kocu rzeka z roztargnieniem: Chajreddin jest mem pobonym, dzielnym i wiernym sug sutana. Tote nie potrzebujesz go broni, bo sama wiem, jak postpi, aby usposobi do niego przychylnie mego wadc. Ale jeszcze nie powiedziae mi wszystkiego, Mikaelu el-Hakim. Dlaczego w ogle pojechae do Tunisu? I jakie .to posanie wielki wezyr przekaza przez ciebie Chajreddinowi, skoro nawet nie way si napisa o nim w licie? Zbity z tropu wpatrywaem si w ni, nie bardzo rozumiejc, do czego zmierza. W kocu wybekotaem co niezrozumiale, ale ona zachcaa mnie z umiechem: Jeste wikszym 'spryciarzem, ni przypuszczaam, Mikaelu el-Hakim. Przyznaj otwarcie, e wielki wezyr Ibrahim posa ci do Tunisu, aby w tajemnicy wywiedzia si, czy ChajreJdin uzna jego tytu seraskiera-sutana. W razie zgody mia przyprowadzi flot na morze Marmara i tu oczekiwa dalszych rozkazw. Ale niespodziana napa cesarza przekrelia te wszystkie brzydkie plany i wybawia Chajreddina od odmownej odpowiedzi, ktra cignaby na niego gniew wielkiego wrezyra. Tak syszaam i prosz ci, potwierd teraz prawdziwo tego, co mi mwiono. Allach jest jeden! wykrzyknem przeraony. To czyste brednie, znieksztacenie prawdy i wierutne kamstwo od pocztku do koca. Wielki wezyr posa mnie do Chajreddina, aby go. ostrzec przed zdradzieckimi pokusami cesarza, ktry obiecywa go zrobi krlem Afryki. \ Zupenie susznie wpada mi gwatownie w sowo sutanka. Wielki wezyr Ibrahim poleci ci zatem powiedzie Chajreddinowi, e jest w jego mocy uczyni go krlem Afryki z prawem samodzielnego stanowienia o wojnie i pokoju i pozostawienia korony w spadku synom. W ten sposb obok cesarza panujcego nad Europ i seraskiera-sutana panujcego nad Azj, Chajreddin staby si trzecim wadc wiata z panowaniem nad Afryk. Co masz waciwie na myli, tak uparcie powtarzajc ten gupi tutu seraskier-suitan?! wykrzyknem zapominajc we wzburzeniu, e jestem niewolnikiem. Doprawdy nie otrzymaem takiego zadania i chciaem tylko jak najlepiej suy sutanowi. Ani ja, ani Chajreddin nie ponosimy winy za porak. Wszystko to stao si z woli Allacha i nie mam tu nic do dodania, skoro w taki sposb znieksztaca si i przekrca prawd.

Umiech zgas na piknych ustach sutanki. Jej pena twarz ze-sztywniaa i staa si kredowobia mask. Oczy nabray lodowatego bkitnego blasku i przez chwil zdawao mi si, e stoj wobec potwora w ludzkiej postaci. Ale ten dziwny wyraz przemkn jak cie po jej obliczu i znik tak szybko, e wszystko to wydao mi si snem lub czarami. I niebawem gos jej grucha znowu tak jak zwykle: Moe mwisz prawd, moi informatorzy musieli si pomyli. Ciesz si, e ws/yscy tak wiernie i niezawodnie su sutanowi, wielce ulye mi na sercu, Mikaelu el-Hakim. Zasuye na nagrod i bd pamitaa, by wspomnie o tobie sutanowi. Pewnie jestem tylko gupi kobiet, wyobraajc sobie, e tak uzdolniony niewolnik jak wielki wezyr mgby uczyni co za plecami swego wadcy. Poczekajmy wic, co przyniesie czas. Wszystko obrci si na dobre, a my oboje bdziemy milcze o tej caej niemiej historii. Spojrzaa na mnie znowu z czarownym umiechem, ale lodowaty bkitny bysk pozosta w 'jej oczach, gdy jeszcze raz powtrzya swe sowa, jak gdyby chcc mi da surow przestrog: Wszystko w porzdku. Oby te obrcio si to na dobre, my za oboje bdziemy milcze o caej tej przykrej historii. I zasaniajc twarz welonem daa znak krg rczk. Moda niewolnica opucia zason i nie widziaem ju sutanki Churrem. 4. Z pocztkiem stycznia 1536 roku sutan powrci do Sku-tari nad morzem Marmara, a czonkowie- Dywanu dopomogli mu zsi z konia na znak, e wyprawa perska jest zakoczona. Wielki wezyr kaza w tajemnicy zbudowa wspaniay okrt, mogcy si rwna ze synnym okrtem doy weneckiego Bucentoro", aby sutan w sposb godny zdobywcy Persji mg triumfalnie przybi do marmurowego nabrzea w seraju. Jeszcze raz ogoszono ludnoci nazwy zdobytych twierdz i miast. Jeszcze raz pony ognie radoci przez wiele dni pod rzd i ludzie gono witali na ulicach powracajcych z- wojny janczarw i spahi sw. Tym razem jednak rado bya sztuczna, jak gdyby ze przeczucia zatruy ju powszechne upojenie zwycistwem. A gdy po witowaniu przyszed znowu szary dzie powszedni, obcy nie mgby zauway adnej zmiany w obrazie miasta. W wielkiej sali Dywanu sutan przyj nadzwyczajnego posa Francji z nie spotykan dotychczas ponip i parad. Francuscy niewolnicy w krajach sutaskich odzyskali wolno i wszystko wskazywao na to, e krl Franciszek nie wycign adnej nauki z poprzednich niepowodze i znowu gotuje si do wojny z cesarzem. Z powodu niepokojw na Wgrzech ukad z Francj przyszed w szczeglnie dogodnej dla sutana chwili. Niejeden wic rozsdny na og muzumanin wykazywa tym. raeni wielki brak rozsdku, zarzucajc z powodu tego ukadu wielkiemu wezyrowi, e jest tajemnym przyjacielem chrzecijan, podobnie jak poprzednio mwiono o nim, e w Persji osania heretyckich szyitw kosztem interesw wojska. Ale obecnfe sprawy .zaszy ju tak daleko, e wszystko ze zwalano na wielkiego wezyra, aby go oczerni i podkopa jego' powaanie, wszystko dobre natomiast poczytywano tylko sutanowi za zasug. Nierozumna nienawi ludnoci do wielkiego wozyra staa si w cigu wiosny tak oczywista, e Ibrahim najchtniej nie pokazywa si publicznie i trzyma w murach swego paacu lub w budynku koo seraju. Spoywa bowiem nadal wieczerze wesp z sutanem i czsto spa z nim w tym samym pomieszczeniu lub przynajmniej pod jednym dachem. Mimo. to naraony by nieraz na obelywe demonstracje pod swymi oknami, lecz aby unikn nieprzyjemnego rozgosu nie wszczyna w zwizku z tym adnych dochodze i nie pociga winnych do odpowiedzialnoci. Po powrocie z Persji wielki wezyr musia przede wszystkim zabra si do zaatwiania spraw, ktre wymagay odpowiedzialnych decyzji. Nagromadzio si ich sporo w Dywanie, gdy niektrzy paszowie uparcie odsuwali takie sprawy od siebie. atwiej bowiem byo pozwoli

sprawie spoczywa, anieli ryzykowa bd. Take rokowania z Francja pochaniay czas wielkiego wezyra, mimo wic najlepszych chci nie mia monoci mnie przyj. W takich okolicznociach mijay dni zimy na prnym wyczekiwaniu na osobiste-spotkanie, cho z caego serca miaem nadziej, e nadarzy mi si sposobno ostrzeenia go przed niebezpieczestwami, o ktrych nie wayem si wspomnie nawet w licie. On za od czasu do czasu tylko dawa mi zna, e na wszystko przyjdzie pora i e pamita o tym, aby mnie przyj przy najbliszej dogodnej okazji. . rf 4. W odpowiedzi na moje liczne nalegania Itarahim przesa mi te dwiecie sztuk zota w jedwabnym woreczku. Byo to pomylane jako dowd jego aski, ale nigdy jeszcze aden dar tak mnie nie przygnbi. Wskazywao to bowiem, e w gbi serca gardzi mn i wierzy, e su mu tylko dla pienidzy. I nie mogem go nawet za to wini. Zbyt dugo mylaem tylko o darach i nagrodach. Teraz za, stojc pord smukych kolumn w przedsionku paacu wielkiego wezyra z woreczkiem zota w doni, odczuwaem z bolesn jasnoci, e nawet wszystko zoto wiata nie mogoby ukoi blu drczcego me serce. Nie chc jednak wydawa si lepszym ni jestem, gdy celem tego opowiadania jest szczero tak wielka, jak to tylko moliwe dla ludzkiej natury. Tote przyznaj chtnie, e od chwili gdy podzielilimy si z Anttim tunezyjskimi diamentami, czuem cho bez wikszego zadowolenia e przyszo moja jest pod wzgldem pieninym zabezpieczona. Gdy wrciem do domu, Giulia zarzucia mi na szyj biae ramiona i powiedziaa pojednawczo: Drogi Mikaelui Podczas twej nieobecnoci przeszukaam twoj medyczn szkatuk, aby znale odpowiedni rodek na ble odka. Grecki ogrodnik ma wielkie mdoci. Ale nie miaam uy afrykaskiego leku, ktry przywioze z Tunisu i o ktrym raz mi wspomniae. Sam mwie, e ten lek moe uczyni czowieka chorym na krtki czas, cho agodzi skutecznie cierpienia odkowe. I doprawdy nie chciaam w mej niewiadomoci zaszkodzi ogrodnikowi. Nie lubiem jej zwyczaju przeszukiwania szkatuek pod moj nieobecno i zaraz to powiedziaem, ale miaem umys pochonity innymi mylami, tote wrczyem jej lek, ktry Abu el-Kasim tak gorco mi poleci, ostrzegajc jednoczenie, eby nie daa choremu zbyt wielkiej dawki. Tego wieczoru po zjedzeniu owocw zachorowaem i ja na cikie ble odka, a Giulia powiadomia mnie, e i nasi wiolarze si pochorowali. Podobne dolegliwoci odkowe bye rzecz czst w Stambule, tote nie przywizywaem do mej choroby wikszej wagi. Wieczorem, przed pooeniem si na spoczynek, przyjem wiksz doz aloesu i opium i ju nazajutrz czuem si zupenie zdrw. Nastpnego dnia rano usyszaem, e take sutan zachorza po spoyciu wieczerzy jak zwykle z wielkim wezyrem. Natychmiast uleg on te gbokiemu przygnbieniu, co jest bardzo czstym zjawiskiem u osb chorujcych na odek. Z powodu nagej choroby sutana i zwizanego z ni ataku melancholii wielki wezyr mia nareszcie wolny czas i posa po mnie goca zaraz po modlitwie wieczornej. Pospieszyem natychmiast do paacu, ale ten pikny budynek, owietlony zazwyczaj w nocy niezliczonymi lampami, tym razem by mroczny, pusty i cichy jak dom aoby. Tylko kilku bladych niewolnikw stao bezczynnie w wielkim przedsionku rozjanionym paru sabymi wiecami. Pobiegem do owietlonej komnaty, w ktrej przebywa wielki wezyr. Ibrahim siedzia na skrzyowanych nogach na trjktnej poduszce przed pulpitem z otwart ksig. Nie wiem jednak, czy czyta z niej, czy tylko udawa. Odwrci spokojnie kart, nim podnis oczy na mnie. Rzuciem si plackiem, aby ucaowa ziemi przed nim, jkajc si z radoci, i obsypaem go bogosawiestwami z powodu szczliwego powrotu z wojny. Uciszy mnie niecierpliwym gestem doni i spojrza mi prosto w oczy, a na twarzy jego spoczywa cie gbokiego smutku. Zrobi si bardzo blady od czasu, kiedy widziaem go ostatnio. Cera jego

stracia modzieczy poysk, a rumiece na policzkach zniky. U nasady nosa zaznaczay si niebieskie cienie, a mikka czarna brdka sprawiaa, e skra w wietle niezliczonych lamp wydawaa si upiornie biaa. Zdj z gowy turban, nie mia wic nad czoem byszczcych diamentw. Schud do tego stopnia, e nawet piercienie na palcach wydaway si zbyt obszerne i cikie dla wysmukych doni. - Czego chcesz ode mnie, Mikaelu el-Hakim? zapyta. Jam Ibrahim, pan ludw i posiadacz wadzy sutana. Cho jestem tylko niewolnikiem, mog uczyni ci wezyrem, jeli mi si spodoba. ebraka mog przemieni w defterdara, a niewolnika od wiose mianowa admiraem i gwnodowodzcym floty. Ale cho mam do dyspozycji osobist piecz sutana, nie mog pomc sobie samemu. Spjrz, jeli nie wierzysz moim sowom. Pokaza mi czworoktn piecz sutask, ukryt na piersi pod kwiecistym kaftanem, na zotym acuszku zwisajc na jego szczupej szyi. Wydaem okrzyk zdumienia i raz jeszcze przycisnem twarz do ziemi, aby w ten sposb okaza cze drogocennemu klejnotowi. Wielki wezyr ukry znowu piecz pod kaftanem i rzek obojtnym gosem: Widziae na wasne oczy, jak nieograniczone zaufanie ywi surtan Soliman do mnie, swego niewolnika i jedynego przyjaciela. Ta piecz wymaga bezwarunkowo posuszestwa od wysoko i nisko postawionych we wszystkich krajach sutaskich. Moe wiesz o tym! Umiechn si dziwnie i wpatrzony przed siebie mwi dalej, a twarz cigay mu skurcze: Moe wiesz, e piecz sutana otwiera nawet wrota haremu. Nie ma ju nic, czego nie mgbym dokona, tak jakbym by samym sutanem. Czy rozumiesz, co to znaczy, Mikaelu el-Hakim? Potrzsnem tylko gow ze zdumienia i wybekotaem: Nie, nie, nic ju nie rozumiem, doprawdy nic! Wtedy rzek: Widzisz, czym si zajmuj w samotnoci. Czytam i ogldam raniec sw. Uzbieraem przez wiele lat za wysok cen wiele ksig, mdro wszystkich krajw i wszystkich epok. Czytam wic i pozwalam sowom przesuwa si przed mymi oczyma. Ale na co mi to wszystko? Jestem przecie Ibrahim, szczliwy. Otwary mi si oczy i przejrzaem ju ludzkie przesdy. Caa ta mdro, suchaj, co mwi, Mikaelu, caa ta mdro to tylko sowa adnie uporzdkowane. I oto ja, Ibrahim, majc jedyny spord ludzi w posiadaniu osobist piecz mego pana, siedz samotnie i czytam piknie uoone sowa. Zacisn donie i wbijajc niewidzce oczy w dal szepta: On mnie zna i ja go znam. I nawet bracia nie mogliby zna si nawzajem lepiej i czyta swoich myli szybciej, ni my to czynimy. Ubiegej nocy, gdy zachorowa, wrczy mi t piecz, oddajc si w moje rce. Moe chcia w ten sposb okaza mi swe niezachwiane zaufanie. Ale nie znam go ju tak jak dawniej i nie umiem . czyta jego myli. Wtedy by dla mnie zwierciadem, lecz kto inny tchn na to zwierciado i nie umiem ju odgadn tajnych zamy-' iw mego pana. Nie mog zrobi nic nie mog nic uczyni, aby si uratowa. Jego zaufanie paraliuje ca moj moc i si woli i mog tylko czyta piknie uoone sowa. Na wszystko inne jest ju za pno, za pno. Za pno byo pod Wiedniem, za pno w Bagdadzie, za pno w Tebrysie, za pno przyszed Chajreddin. Wszystko, czego dokonaem czy postanowiem, zawsze przyszo za pno. Z gbok rozpacz patrzy na mnie byszczcymi oczyma. Umiechn si smutno i rzek: Jakesz mgbym je czy pi, skoro on, mj wadca, skazany jest przez chorob na post? Ach, on nie jest moim wadc, lecz jedynym bratem mego serca i nigdy jeszcze nie odczuwaem tego z tak si i gorycz tak, jak teraz w czasie tego Ramadanu. Zawsze by jedynym bratem mego serca i moim jedynym prawdziwym przyjacielem na tej ziemi. Za ycia jego okrutnego ojca, sutana Selima, bylimy nierozczni i ciemne skrzyda anioa mierci szumiay stale nad naszymi gowami. Wtedy mia do mnie wiksze zaufanie, bo wiedzia, e w kadej chwili gotw jestem umrze za niego. Teraz to zaufanie zgaso. Gdyby byo midzy nami tak jak dawniej, nie daby mi wczoraj wieczorem tej pieczci, gdy uczyni

to tylko dlatego, aby pokona drce go wtpliwoci. To dziwny czowiek, Mikaelu, i w sercu moe rwnie nierozsdny jak ja. Lecz po c o tym mwi? Wszystko za pno!-Nie pozostao nic innego, jak tylko czyta sowa piknie uoone. Jeszcze yj moje oczy. Dlaczeg wic miabym skraca snem zbyt krtkie ycie, ktrego niedorzeczno ju mi si objawia? Ramiona opady rnu, a twarz, przedziwnie pikna w swej bladoci, staa si nagle spokojna i agodna. Smutny umiech przenikn po jego wargach. Moe jemu jest jeszcze gorzej ni mnie cign - gdy po tym, co zaszo, nigdy ju nie bdzie mg okaza zupenej szczeroci nikomu. Bdzie musia z gry way kade sowo i panowa nad kadym drgnieniem twarzy, umiechem i wyrazem oczu. Mikaelu, Mikaelu, on bdzie cier.pia o wiele bardziej ni ja i nigdy nie bdzie wiedzia, co jest prawd, a co kamstwem w jego wasnym sercu. Tote dr o niego przeczuwajc, jak straszliwie samotny zostanie beze mnie pord ludzi. Zamilk i chwil sucha echa wasnych sw. A potem zgaszonym gosem szepn: Wszystko ma swj czas i czowiek nie moe ywi zaufania do swego bliniego. To jedyria trwaa prawda na wiecie. Szlachetny panie wtrciem cicho zbyt wielka podejrzliwo nie jest lepsza od zbytku zaufania. Tote trzeba zawsze szuka zotego rodka. Spojrza na mnie pogardliwie i rzek: Czyby ta nieprzyjemna niewiasta rzeczywicie staraa si wprawi mnie poprzez ciebie w zwodnicze poczucie bezpieczestwa, zanim kae spa decydujcemu ciosowi? Co ona wie o przyjani? Posuchaj uwanie, co ci teraz powiem, Mikaelu el-Hakim! Gdyby po wiecie chodzi diabe w ludzkiej postaci, to byaby nim ta ruska kobieta. Wiem to z wasnego dowiadczenia. Ale ma ona kobiecy rozum i moliwoci faszu s ograniczone. Tote nie potrafi nigdy mnie zrozumie. Ocenia wiat wedug siebie i nigdy w yciu nie zdoa poj, dlaczego sutan odda mi sw piecz, ktra daje mi najwysz wadz nad janczarami, spahisami, arsenaem i skarbcem, zupenie tak jakbym mwi ustami sutana. Zanie jej to pozdrowienie, Mikaelu el-Hakim. Otrzyma ode mnie w darze ten trudny do zgryzienia orzech i do koca ycia nie poradzi sobie z t zagadk. A nic nie drani kobiety bardziej ni odkrycie, e w stosunkach midzy mczyznami s sprawy, ktrych nigdy nie potrafi poj. Popatrzy na mnie dumnie promiennymi oczyma i wyda mi si pikny jak upady anio. Gestem doni odrzuci wszelkie prby sprzeciwu i rzek: - Moe wiesz, e wczoraj, po zapadniciu ciemnoci, ucztowaem wsplnie z sutanem. Im wicej jadu scz mu do ucha, tym gorliwiej chce mnie mie w bezporedniej bliskoci, by mc ledzi moje myli i zwraca uwag na moj twarz. Jak nakazuje dobry obyczaj, wybraem dla niego najpikniejszy owoc z patery. Obra go i zjad, i nie min kwadrans, jak poczu piekcy bl w odku i zdawao mu si, e umrze. Sdzi naturalnie, e go otruem. Wyczerpany wymiotnymi rodkami, ktre mu zaaplikowali lekarze, spostrzeg jednak szybko, e bdzie y. Wtedy spojrza mi prosto w oczy i wrczy bez sowa swoj osobist piecz, wiszc na acuszku na jego szyi. W ten sposb chcia mnie z sob zwiza nierozerwalnymi wizami i przeszkodzi prbom wyrzdzenia mu krzywdy. Nikt obcy nie potrafi zrozumie jego postpowania. Ale od lat modzieczych dzieliem z nim posiki, spaem pod tym samym dachem i cieszyem si jego penym zaufaniem, dopki tej obcej kobiecie nie udao si sprawi, e zamkn dla mnie swe serce. Mwisz o zbyt wielkiej nieufnoci, Mikaelu elHakim. I ja nieraz potpiaem sam siebie za to, ale gdy oblany kroplistym potem zgrozy patrzyem na niego otrutego na moich oczach, wiedziaem od razu, e to ta ruska kobieta zatrua owoc w mej doni, aby w ten sposb rzuci na mnie podejrzenie. Nie jest gupia ta Roksolana. Gdy tylko spostrzegem skutki spoycia owocu, kazaem niewolnikom zje reszt z patery i sam te jadem. Ani ja, ani nikt inny nie zachorowa. Tylko w tym owocu,

ktry wasnorcznie wybraem dla sutana, bya trucizna. Czy moesz sobie wyobrazi bardziej diabelsk chytro, Mikaelu el-Hakim? Potrzsnem ze wspczuciem gow i staraem si go uspokoi, mwic: Jeste pewnie chory, mj panie, a to, co mwisz, najlepszym na to dowodem. Twoja wasna zatruta fantazja daa powd do tych wszystkich przypuszcze. W miecie szerzy si obecnie zaraliwa choroba odkowa. Podejrzewam, e pochodzi ona z owocw, i sam wczoraj zasabem po zjedzeniu kilku jabek. Bagam ci wic, o panie, przyjmij uspokajajcy napj. Potrzebujesz snu. Ach tak, chcesz mi da uspokajajcy napj? odpar szyderczo. A wic ta'ki by cel twojej wizyty? Gdy zapare si swej wiary i Chrystusa, uczynie to tylko dla uratowania ndznego ycia. Tym razem spodziewasz si pewnie wikszej nagrody ni trzy dzieci srebrnikw za zdradzenie Syna Czowieczego. Jak widzisz, czytaem niemao i znam take chrzecijaskie ksigi wite. Spojrzaem mu w oczy i odrzekem: Wielki wezyrze Ibrahimie, jestem biednym czowiekiem, gdy nie mam ani Boga, ani ksigi witej, na ktr mgbym zoy wic przysig. Ale nigdy ci nie zdradziem ani te nigdy tego nie uczyni. Po wszystkim, co przeyem i przeszedem, musz by ci wiernym. I nie robi tego dla ciebie, ale ze wzgldu na siebie samego, cho przypuszczam, e nie zrozumiesz tego, gdy nawet ja nie mog poj, dlaczego tak postpuj. Moe pragn w ten sposb udowodni przed sob samym, e cho renegat i odszczepieniec, potrafi dochowa wiernoci przynajmniej jednemu czowiekowi na ziemi i sta przy nim wiernie w potrzebie. . Mimo niepokoju, ktry go dry, sowa te zrobiy chyba na nim pewne wraenie,, gdy dugo si we mnie wpatrywa, jak gdyby badajc, czy mwi prawd. W kocu wzburzony podszed do skrzyni ze zotym wiekiem, otworzy j niecierpliwie i oburcz zacz wyrzuca na posadzk przede mn woreczki tak pene zotych monet, e cienka skra pkaa i pienidze toczyy si z brzkiem po pododze. Na szczyt stosu zota cisn mnstwo pere, rubinw, szafirw, szmaragdw i innych drogich kamieni, tak e nawet w czasie przybycia Chajreddina do Stambuu nie widziaem takiej iloci zota i rozmaitoci skrzcych si klejnotw na jednym miejscu. Mikaelu el-Hakim odezwa si bagalnie tak jak pewny jestem, e w owocu, ktry zjad sutan, bya trucizna, tak pewny jestem, e zdrajc i oszustem i e zostaniesz suto wynagrodzony za to, e mnie zdradzi. Nie wiem sam, ile pienidzy i klejnotw jest w tym stosie, ale przypuszczam, e ley tam Co najmniej dwiecie tysicy dukatw. Chc tylko wiedzie prawd. Nawet ta ruska kobieta nie moe ci tak krlewsko wynagrodzi jak ja. Powiedz mi wic ca prawd, Mikaelu el-Hakim, a pozwol ci bez przeszkd zawin te skarby w dywan i zabra je z tego domu. Tym razem niemi oprawcy nie stoj za zason. Tylko prawda moe da pewn ulg moim zmczonym mylom! A gdy spostrzeg moje wahanie, doda proszco: Jeli boisz si zemsty Roksolany, nie zapominaj, e mam w swym posiadaniu piecz sutask. Z pomoc tej pieczci jeszcze tej nocy otrzymasz najszybsz d z arsenau i stu janczarw eskorty i moesz uda si, dokd chcesz. Tylko miej lito dla mnie, Mikaelu, i powiedz mi wreszcie prawd, ca prawd. Olniony blaskiem skarbw wpatrywaem si jak urzeczony w stos zota i klejnotw. Ale zaraz poczuem gorzki smak w ustach. Spojrzaem wielkiemu wezyrowi w oczy i rzekem: Panie mj i wadco, Ibrahimie, nigdy dotychczas nie zdradziem ci i nie zdradz te w przyszoci. Gdybym ci teraz powiedzia, e jestem zdrajc, uwierzyby mi, bo sam pragniesz w to wierzy i wyobraasz sobie, e trafie na lad prawdy. Ale nie mog przyzna si do czego, co nie zgadza si z rzeczywistoci, bo wtedy oszukabym ci podwjnie. Pozwl mi zatem ucaowa na poegnanie twoj do, a potem odej, aby duej nie drczy ci swa obecnoci.

Zamrucza co, a oczy jego wpatryway si w pustk, gdy rzek: Nie, nie, jeszcze nie ranek i nie mona odrni nici czarnej od biaej. Wyprostowa si i doda niecierpliwie: Jeli doprawdy zamierzasz zosta mi wiernym, Mikaelu, jeste optany przez diaba i gupszy, ni sdziem. Nie moesz bowiem mi nic dopomc, a sam tylko wystawisz si na niepotrzebne cierpienia. Miara moja dopenia si i mam ju do trosk bez tego. Nie bd ci wic dzikowa za tw wierno, bo wedug wysokiej sztuki rzdzenia wierno nie jest niczym innym jak tylko wyrazem naiwnoci i gupoty. W tej chwili znalazem wreszcie zbawcze sowa: Bdmy wic obaj gupi i niech nas spotka ten sam los, ciebie, wielkiego wezyra, i mnie, niewolnika. I jeste nawet naiwniejszy ode mnie, bo nosisz na szyi osobist piecz sutana, a mimo to wzbraniasz si uy jej, aby uratowa swoj wadz. Wpatrzy si we mnie, a spojrzenie jego byo zmczone walk toczc si w jego duszy. Twarz mia szar jak popi i cie mierci zdawa si spoczywa na jego tak byszczcych zawsze oczach. Pooy do na moim ramieniu, jak gdyby chcc si na mnie oprze, i gasncym gosem rzek: Jak licznie kamiesz, Mikaelu el-Hakim. Dlaczego, dlaczego zostajesz przy mnie? Czy to wdziczno wie ci ze mn? To nie moe by prawd. Nie ma stworzenia bardziej niewdzicznego ni czowiek, gdy w przeciwiestwie do zwierzt czowiek w gbi serca nienawidzi tych, ktrzy czynili mu dobrze. Powiedz mi wiec dlaczego, dlaczego mnie nie opuszczasz? Powiedz, bo bardzo wielkie jest moje zdumienie. Ale ja ucaowaem tylko z szacunkiem jego do i zaprowadziem go z powrotem do trjktnej poduszki, aby spocz.i opar zmczony grzbiet. Siadem przed nim na posadzce, oparem gow na doniach i mylaem o sobie, o moim yciu oraz o nim i jego yciu. Dugo tak trwalimy w milczeniu. A potem odezwaem si: Pytasz mnie dlaczego? Nieatwo na to odpowiedzie. Moe dlatego, e ci kocham, szlachetny panie. Nie z powodu darw, ktre otrzymaem od ciebie, ale dlatego, e czasem mwi ze mn i odno-~siJ si flo mnie jak do rozumnego --stworzenia. Kocham ci, bo jeste pikny, mdry, dumny, kocham ci dla twych wtpliwoci i twej mdroci. Niewielu tobie podobnych byo na wiecie. To prawda, e i ty masz wady. Jeste dny wadzy, rozrzutny, blunisz Bogu i popeniasz wiele innych rzeczy, ktre ci zarzucaj. Ale nic z tego nie wpywa na moje uczucia dla ciebie. Nikt nie nienawidzi ciebie z powodu twoich ludzkich wad, wielki wezyrze, cho ludzie lubi mwi o nich i je wyolbrzymia, aby usprawiedliwi przed sob i innymi niech, ktr ywi do ciebie. Nienawidz ci tylko dlatego, e dziki swym zaletom stoisz wysoko nad innymi, a miernoty nigdy nie potrafi tego cierpie. A przecie w kadym z nas kryje si zdolno przeronicia innych, jestem tego pewny. Ale najbardziej moe kocham ci dla twoich wysokich celw i motyww i za to, e nigdy nie bye okrutny wobec nikogo. Dziki tobie nikt w krlestwie 0'smanw nie jest przeladowany z powodu swojej wiary, choby by chrzecijaninem czy ydem. Dziwisz si zatem, e ci nienawidz, wielki wezyrze Ibrahimie? Ale z tych samych powodw wanie ja ci kocham! Ze zmczonym umiechem wysucha mnie, jak gdyby drwic sani z siebie i podziwiajc moj umiejtno ukadania sw. Gdy skoczyem, wyszedem na palcach z komnaty i przyniosem przygotowany dla niego posiek. Postawiem tac u jego boku, a gdy si posili, daem mu rodek nasenny, ktry przekn bez adnego oporu. Potem za ujem jak przyjaciel jego drc do i trzymaem j w mojej, dopki nie usn. Wtedy jeszcze raz ucaowaem jego palce, po czym woyem z powrotem do skrzyni pienidze i klejnoty, eby nie wystawia jego sug na zbyt wielk pokus. A uczyniwszy to przywoaem ich i kazaem im zanie pana do oa. Uczynili to skwapliwie, bardzo si bowiem trapili bezsennoci, na ktr wielki wezyr cierpia od dawna.

5. Na trzeci dzie po tych wydarzeniach pojawi si Mustafa ben-Nakir tak nieoczekiwanie, jak zwyk to robi. Obawiaem si, e stao si co najgorszego, bo wia od niego chd i zapamitanie. Srebrne dzwoneczki u kolan dzwoniy przyjemnie przy kadym kro ku, ale strj jego nie by tak staranny i czysty jak zazwyczaj. Zapomnia nawet o swojej perskiej ksice. Zapytaem, gdzie si podziewa i co robi. A on spojrza na mnie paajcymi oczyma i rzek; Chodmy do przystani, na marmurowe molo, aby patrze, jak zapalaj si gwiazdy, i oglda granatowa noc. Poemat rodzi si w mym sercu i nie chc, aby twoi sudzy ani nawet ona przysuchiwali si nam w tej uroczystej chwili. Gdy znalelimy si na wybrzeu, Mustafa ben-Nakir rozejrza si dokoa i zapyta: Gdzie jest twj brat, zapanik Antar? Wyjaniem niecierpliwie, e nie wiem, co robi Antti, gdy po powrocie z Tunisu zacz chodzi boso, nie strzye wosw i cae dnie spdza pord derwiszw, przygldajc si ich sztuczkom i suchajc bezczelnych historii, za pomoc ktrych wyudzaj pienidze od kobiet. Zawoaem jednak na Anttiego, a on przyszed niechtnie z budki wiolarzy, ogryzajc udziec barani, z ustami penymi chleba. Czyby chcia przystpi do bractwa derwiszw, Antarze? zapyta Mustafa ben-Nakir zdziwiony jego wygldem. Antti wpatrzy si w niego tpo swymi szarymi, okrgymi oczyma, przekn starannie chleb i odpar: Widzisz przecie, e nie nosz jeszcze skry lwa, nigdy te nie zao srebrnych dzwoneczkw na moje wochate ydy. Ale istotnie pragn szuka Allacha na wysokich szczytach grskich i na pustyni. Moe wejd nawet na czubek wysokiego supa, jak czynio wielu witych, gdy nie mogli znale Allacha gdzie indziej. Skd jednak odgade moje zamysy, ktrych nie odsoniem jeszcze nawet derwiszom? Mustafa ben-Nakir tak si zdumia, e dotkn czubkami palcw czoa, a potem ziemi przed Anttim i rzek: Naprawd Allach jest wielki i dziwne s jego drogi, skoro uczyni z ciebie derwisza, bo tego chyba najmniej mona byo si spodziewa. Powiedz mi jednak natychmiast, co ci skonio, aby wej na wit drog derwiszw? W granatowej nocy Antti usiad na brzegu mola, zanurzy zmczone stopy w chodnej wodzie i odpar spokojnie. Jake mgbym ci to wytumaczy, skoro sam nie pojmuj, co si dzieje w mojej gupiej gowie? Dopki miaem przy sobie Raela, psa mego brata i druha, czuem si lepszym stworzeniem. Ten piesek nigdy nie odnosi si do czowieka z nienawici, lecz zawsze przebacza wszystkie wyrzdzone mu krzywdy. By do tego stopnia nierozumny, e nawet gdy po pijanemu nadepnem mu na ap, spieszy natychmiast, aby mikkim jzykiem poliza mnie, zupenie jakby chcia prosi o wybaczenie, e nie mia do rozsdku, aby trzyma si z dala ode mnie. Tak wic bra na siebie win za moie bdy, mimo e niezliczone razy usiowaem mu wytumaczy, i takie postpowanie pozbawione jest wszelkiego rozsdku. A w chodne noce czsto grza rnnie wasnym ciaem. Kt jednak umie oceni waciwie swoje szczcie, pki go nie straci? Dopiero gdy ten zacny piesek otrzyma zasuon nagrod w seraju, pojem, ile obaj z Mi-kaelem utracilimy. Rozpaka si i ocierajc zy mwi: Dopiero gdy smutek i przeciwnoci znalazy do mnie dostp, zrozumiaem, e ten may piesek by w istocie o wiele mdrzejszy ode mnie. A teraz wreszcie pojem, e to ja sam ponosz win za zo, jakie dziejjs si na wiecie. Gdy tylko widz, e kto popenia niedobry czy okrutny czyn, mwi wic sobie: to twoja wina!" Niestety jednak jestem gupim czowiekiem, tote z pewnoci najlepiej zrobi udajc si na grskie szczyty lub na

pustyni. Wydaje si bowiem, e moje nowe pogldy bardzo drani lud?) i przeszkadzaj im w codziennym yciu. Nie sdz te, abym jeszcze kiedy wyruszy na wojn. Gdyby tak si stao, musiaaby to by wojna sprawiedliwa, o ktrej susznoci bybym naprawd przekonany. Daj ci natychmiast mono takiej walki owiadczy ywo Mustafa ben-Nakir. Odsu si troch od nas, tak aby nas nie sysza! A gdy odkryjesz kogo, kto by si podkrada w ciemnoci, aby podsucha, o czym mwimy, zabij go natychmiast, ktokolwiek by to by! Czuj, e rodzi si we mnie poemat. Jest to wydarzenie tak doniose, e nikt nie moe sysze mej skargi. Antti odpar dobrodusznie: Jestem czowiekiem nieowieconym, ale w peni rozumiem mki, jakie sprawiaj narodziny wiersza jego twrcy. Zauwayem jednak, e wino agodzi cikie trudy poetw. Tote moe najlepiej zaczn od przyniesienia ci najwikszego dzbana z piwnicy Mikaela. Oddali si po wino, a Mustafa ben-Nakir zaraz przemwi do mnie: Przebywaem w miecie na pobonych praktykach. Rwnoczenie syszaem duo nowin, a dzi opowiedziano mi dziwn bajk. Czy chcesz, abym ci j powtrzy, Mikaelu? I zacz opowiada: By raz pewien bogaty i szlachetny pan, ktry mia modego, urodziwego sokolnika w tym samym wieku co on sam. Z czasem pan 1 ten tak si przywiza do swego sokolnika, e uwaa go za w peni godnego zaufania, i chcia mu powierzy rzdy w swoim domu. Chytry niewolnik opiera siej jednak temnu, DOdaic wiele powodw. Nieatwo jest prowadzi tak wielki dom mwi. Zdawanie rachunkw to sprawa zawikana i nawet najmdrzejszy moe czasem si pomyli. Jak mam pewno, e ktrego dnia nie rozgniewasz si na mnie tak, i strac gow?" Szlachetny pan umiechn si i odpar: Jake mgbym rozgniewa si na ciebie? Jeste mi przecie droszy ni renica oka. ycie jednak podlega szybkim zmianom i nikt z nas nie potrafi przewidzie przyszoci. Dlatego przysigam ci na Proroka i na Koran, e nigdy ci nie usun i nie ukarz za pomyki, jakie mgby popeni. Przeciwnie, bd ci osania i broni ca moc, jak da mi Allach, dopki bd y". I nie mino wiele lat, jak niewolnik sprzeniewierzy wasno swego pana i przez konszachty sprzeczne z prawem i dobrymi obyczajami narazi jego dom na najwiksze niebezpieczestwa. Zbyt pno spostrzeg szlachetny pan sw omyk i chcia ukara niewolnika, ktry tak haniebnie naduy jego zaufania. Ale by czowiekiem pobonym i nie mg zama przysigi. Niewolnik, ktry jak to niewolnicy nienawidzi i zazdroci panu jego bezgranicznej szlachetnoci, wlizn si w kocu noc do jego alkowy, zadusi go wasnymi rkami i sprzeda dom i mienie niewiernym, wyrzdzajc w ten sposb niepowetowan szkod caemu islamowi. Mustafa ben-Nakir umilk. W ciemnogranatowej nocy widziaem, jak byszcz mu oczy. Po chwili obojtnym gosem doda1. Czy to nie dziwna bajka? Co by zrobi, Mikaelu, bdc na miejscu tego szlachetnego pana? Na Allacha, jakie gupie pytanie! odparem z politowaniem. Naturalnie pospieszybym do muftiego, dabym mu odpowiednie dary i prosi o fatw, ktra by mnie uwolnia od nierozsdnie zoonej przysigi. Przecie wanie po to mamy muftich. Zupenie susznie potwierdzi szeptem Mustafa ben-Nakir. Wanie dzi rano opowiedziano t bajk muftiemu i proszono go o fatw. Sutan Soliman obieca w nagrod za przychylno muitiego zbudowa na najwyszym wzgrzu w Stambule najwspanialszy "meczet wszystkich czasw. Dziki fatwie sutan uwolni si od witej przysigi, ktr w zalepieniu kiedy zoy, i bdzie mg dziaa nie amic wyranych przykaza i przepisw Koranu.

Zmartwiaem, gdy nagle zrozumiaem prawdziwe znaczenie opowiadania Mustafy benNakira. Los wielkiego wezyra by nieodwoalnie przesdzony. 6. Gdy odpoczem kilka godzin lec nieruchomo i wpatrujc si w puap, wypiem puchar wina amic przepisy Ramadanu, i sprbowaem co zje, nie mogem jednak przekn ani ksa. Ale nie potrzebowaem dugo czeka, bo niebawem zobaczyem piknie przystrojon d pync do brzegu i pokrzepiony winem zszedem do przystani, aby osobicie przyj goci. Wdziczni janczarowie wyszorowali tymczasem mostek z krwi, tak e byo teraz zupenie czysto, i mogem godnie przyj d z seraju ze wspaniaym jedwabnym daszkiem. Tak prna jest dusza ludzka, e mimo wszystko pochlebio mi, gdy oprcz trzech czerwono odzianych niemych oprawcw w odzi zobaczyem samego kislar-ag, ktry opasy i spuchnity, siedzia wygodnie oparty na poduszce na rufie. By to zupenie nieoczekiwany dowd aski oznaczajcy najwyszy zaszczyt, jaki w tej sytuacji mg mnie spotka. Tote mimowolnie poczuem si bardzo wan osob w krlestwie Osmanw. W odzi przybya take Giulia i jej nieodczny Alberto. Ja jednak nie zaszczyciem ich ani jednym spojrzeniem, lecz skoniem si gboko przed kislar-ag dotykajc czoa i ziemi kocami palcw. Nastpnie wasnorcznie pomogem memu wysokiemu gociowi wysi z odzi. Niemi szli za nim, cichymi krokami, a gdy wszyscy ju zna-f leli si na ldzie, powitaem jak naley kislar-ag w moim domu, podzikowaem mu za niezasuony zaszczyt, jaki mi okazuje, chcc wasnymi oczyma czuwa nad wykonaniem wysokich rozkazw sutana, a rwnoczenie wyraziem ubolewanie, e z powodu Ramadanu nie mog nawet poda mu pucharu wody, aby si ochodzi. On za odpar rwnie uprzejmie: Jak sam dobrze rozumiesz, Mikaelu el-Hakim, niewolniku sutana, wszystko to jest dla mnie bardzo nieprzyjemne. Ale dla ciebie musi to by o wiele przykrzejsze, tote wysoce sobie ceni, e nie ywisz do mnie urazy, mimo e misja, ktr mi powierzono, nie moe ani tobie, ani mnie przysporzy radoci. Z przyjani do ciebie speni te chtnie twe suszne yczenia zanim niemi przystpi do wykonania swoich obowizkw. Odparem, e chtnie pomwibym na osobnoci z on w sprawach rodzinnych. Zgodzi si na to, postawiwszy wiec nieznacznie przy nim czark sorbetu i talerz sodyczy aby sam rozstrzygn, czy ma dochowywa postu poszedem na gr. 28 " MIkael, t. II Giulia ocigajc si sza za mn, a tu za ni jak cie snu si to odziany Alberto, pilnie baczc na kade moje poruszenie. Upewniwszy si, e Mirmah pi bezpiecznie w ou, Giulia odwrcia si do mnie. Nieuleczalnie ciekawy a do koca, zapytaem: Jak upyn dzie w seraju i czy stao si co szczeglnego? . Odpara z roztargnieniem: Sutan zbudzi si pno, odby przepisane ablucje, odprawi liczne mody i kaza nastpnie odda do skarbca wszystkie srebrne i zote naczynia, aby wybito z nich monety. Od tej pory zamierza je na talerzach miedzianych i uywa glinianych kubkw. Posa te stranikw, aby zamknli szynki, gdzie publicznie sprzedaj wino i inne upajajce trunki. Stolica sutana ma odtd y wedle przykaza Koranu, mwi wadca. Przez cay wieczr siedzia te sutan zagbiony w studiowaniu planw Sinana Budowniczego, ktry ma zbudowa w Stambule najwspanialszy meczet, jaki kiedykolwiek wzniesiono. Patrzya na mnie swymi rnobarwnymi oczyma i w spojrzeniu jej krya si zoliwa rado i ciekawo, gdy z najniewinniejsz min. na wiecie zapytaa: Czy nie widziae twego przyjaciela Mustafy ben-Nakira? On moe lepiej ci opowiedzie, co zaszo w zakazanych salach seraju. Ach, wic to dlatego eunuchowie wyrwali mu jzyk odrzekem panujc nad sob. Moesz by cakiem spokojna, Giulio, Mustafa ben-Nakir spoczywa ju w grobie i nie bdzie szkodzi nikomu.

Tupna nog i twarz jej wykrzywia si. Krzykna: O czym mylisz, Mikaelu? Dlaczego nawet nie paczesz? Dla-cze jeste tak drtwo obojtny? Czego waciwie chcesz? Mnie ju nic nie moesz zrobi. Cho jeste niewolnikiem sutana, odziedzicz po tobie dom i cae mienie. Tak wielka jest aska, ktr si ciesz, gdy duo wiem. Nawet nie przypuszczasz, jak duo wiem, drogi Mikaelu. Opowiedz mi wszystko odrzekem. Mamy sporo czasu i nikomu ju tym nie zaszkodzisz. Naprawd jeste taki ciekawy? szydzia. Tylko po to, aby ci wszystko powiedzie i opowiadajc patrze na twoj twarz powrciam jeszcze raz do ciebie. Moe ci to zabawi, e sutan da si ostatecznie przekona dopiero dowiedziawszy si o planie Mustafy ben--Nakira zamordowania go i przejcia wadzy przez przekupienie jan-czarw. Od tej chwili Soliman nie mia ju przebywa sam na sam ze swoim drogim przyjacielem wielkim wezyrem i kaza niemym sta przez cay czas za zason, podczas gdy sutanka Churrem i ja niewidzialne przez tajny otwr w cianie przysuchiwaymy si wszystkiemu, co si tam dziao. Ale ci dwaj starzy przyjaciele nie mieli sobie zbyt duo do powiedzenia. Wielki wezyr gra tylko z niezwykym zapaem na skrzypcach, a zaraz po wieczerzy sutan przyj najmocniejszy rodek nasenny, jaki jego lekarz mg mu przyrzdzi, chcc szybko zapa w gboki sen i nie musie odpowiada za to, co si stanie. Na swoje poparcie mia on ponadto fatw. Gdy sutan usn, sutanka Churrem nie moga si oprze pokusie i zza kraty zacza szydzi z wielkiego wezyra. Zna ona t sztuk, opowiedziaa mu te naturalnie o zdradzie Mustafy benNakira. Wtedy Ibrahim wpad w furi i odpowiedzia jej obelg, dajc do zrozumienia, co o niej myli w gbi duszy, tak e sutanka, aby skoczy bezcelow wymian sw, kazaa niemym przystpi do dziea. Tak silny okaza si jednak wielki wezyr, e niemi, wbrew swym zwyczajom musieli zada mu wiele gbokich ran, nim osab i zdoali zaoy mu sznurek na szyj. Churrem patrzya na to wszystko, a ja byam z ni i widziaam na wasne oczy, jak krew pryskaa na ciany: A gdy niemi wynieli sutana do innej komnaty, aby mg spa spokojnie, sutanka Churrem zdja z szyi Ibrahima czworoktn piecz sutask, po czym kazaa wynie jego zwoki na prostych noszach i postawi je pod sklepieniem Bramy Pokoju, aby tam czekay witania. A drzwi krwawej komnaty zapiecztowaa wasn pieczci, aby stanowiy na przyszo w seraju przypomnienie, jaki koniec czeka dnego wadzy wielkiego wezyra. A Mustafa ben-Nakir? zapytaem. Jak byo z nim? Twarz Giulii zabarwia si gwatownym rumiecem. Zacza dre, jakby opanowao j uczucie silnej rozkoszy. I tulc si do Alberta odpara: Sutanka Churrem to zagadkowa kobieta i bardzo j podnieca widok krwi. Nie wolno mi powiedzie wszystkiego, ale nie sdz, aby Mustafa ben-Nakir nie dozna adnych ask. W kadym razie dugo u niej przebywa i by z ni sam na sam. A o wicie, gdy mona ju byo odrni ni bia od czarnej, odesaa go, aby nie narazi jej na niesaw. Zaufani eunuchowie schwytali go jednak w zakazanym ogrodzie i skastrowali natychmiast z powodu przebrania, ktre nosi. Zrobili z nim jeszcze niejedno, uywajc jak to jest w zwyczaju w haremie krtkich, ostrych noy i nie sdz, aby nawet ogldajc mier wielkiego wezyra sutanka Churrem miaa si tak perlicie, jak gdy wraz ze mn zza zoconej kraty patrzya na los Mustafy ben-Nakira. Tak cudowny by ten jej miech, e Mustafa usysza go i podnis jeszcze twarz, aby j zobaczy, nim eunuchowie wykuj mu oczy. Wiem, wiem, nie potrzebujesz mwi dalej przerwaem. Zmierzch zapada i najwyszy czas, aby opowiedziaa mi te o sobie samej, droga Giulio. Dla mojej niepoprawnej ciekawoci chtnie dowiem si, jak waciwie jeste kobiet i dlaczego tak mnie nienawidzisz? Gos Giulii zniy si do szeptu i cae jej ciao drao:

 Ostatniej nocy nauczyam si czego nowego, Mikaelu, cho sdziam, e ju wszystko znam w tej materii. Jedynie dlatego wrciam do ciebie i nie moesz sobie wyobrazi, jak niewiarygodn rozkosz odczuj, gdy zobacz, jak jedwabny sznurek zaciga si na twojej szyi. Mam nadziej, e bdziesz si mocno opiera, cho jeste sabym mczyzn. Sutanka Churrem nauczya mnie, e mier jest siostr rozkoszy, i auj tylko, i wczeniej tego nie wiedziaam, cho przeczuwaam co chwilami, gdy Alberto chosta mnie bezlitonie. Co mnie obchodzi Alberto przerwaem. Od dawna ju wiem, e Mirmah nie jest moj crk. Sam jestem winien, e nie zwracaem uwagi na ostrzegawczy blask twoich oczu czarownicy. Ale kochaem ci bardzo, mimo e staraem si z tego wyzwoli, gdy zrozumiaem, jaka jeste w istocie. Odpowiedz mi tylko na jedno pytanie: czy kiedy kochaa mnie naprawd, choby przez krtk chwil? Tylko to chc jeszcze, aby mi powiedziaa, Giulio, tylko to. Zawahaa si i spojrzaa z przestrachem na pozbawion wyrazu twarz Alberta. A potem rzeka gwatownie: Nie, nie, nigdy ci nie kochaam, nigdy. A w kadym razie na pewno nie od chwili, gdy znalazam mczyzn, ktry umia sta si moim panem i panem mego zagadkowego ciaa. Nigdy tego nie umiae zrozumie, cho umylnie ci draniam, aby cho raz zbi mnie jak mczyzna. Ach, Mikaelu, jako m bye dla mnie zawsze gorszy od eunucha. Staa mi si tak obca, e nawet nie odczuwaem do niej nienawici. Ta straszna obco przejmowaa mnie wiksz zgroz ni wszystko inne i nie mogem poj, e kiedy ze zami w oczach caowaem jej mikkie ciao i obudne wargi, optany jej rnokolorowymi oczyma czarownicy. Drcym gosem powiedziaem w kocu: Soce zachodzi i wnet zapal si gwiazdy. Przebacz mi wic, Giulio, e zepsuem ci ycie i tak dugo ci drczyem. Mczyzna taki jak ja nie powinien by nigdy ubiega si o ciebie. Przynajmniej w poowie jest wic pewnie moj win, e w cigu lat, ktre przeylimy z sob, zmienia si w wiedm i dzik besti, ktra nie ma zmiowania dla nikogo na tym wiecie. W moim szalestwie wierzyem, e mio oznacza ciepo i dobro midzy dwojgiem ludzi, pociech w straszliwej samotnoci, ktra jest dziedzictwem rodu ludzkiego. Nie obwiniam ci, Giulio. To ja si pomyliem i oskaram tylko siebie samego. Giulia. wpatrywaa si we mnie, jakby nie rozumiaa ani sowa z tego, co mwiem, i byo to tak, jakbym przemawia w obcym dla niej i niepojtym jzyku. Nie chciaem jednak ucieszy jej okazujc, jak wielki by w istocie mj strach przed mierci, i nikt nie moe robi mi z. tego zarzutu. Tote cho draem na caym ciele, wyprostowaem si i z podniesion gow zszedem ze schodw, nie darzc Giulii jednym spojrzeniem. I chyba nawet nie zajknem si, gdy w imi Miosiernego z szacunkiem prosiem kislar-ag, aby pospieszy si z wykonaniem swej misji. Ockn si z przyjemnej drzemki, spojrza na mnie yczliwie i klasn w tuste donie. Trzej niemi przyszli natychmiast, a pierwszy z nich nis pod pach do due zawinitko, w ktrym, jak przypuszczaem, kry si zwyczajowy czarny kaftan. Zastanawiaem si tylko, jakiego koloru sznurek wybrano dla mnie, gdy nawet teraz, spodziewajc si mierci, ywiem nadziej, e miano mnie i moj godno w dobrej estymie. O zielonym nie wayem si wprawdzie nawet zamarzy, ale ju czerwony byby znakomitym dowodem szcunku, bo wynagrodzenie, jakie pobieraem, uprawniao mnie jedynie do skromnego tego sznurka. Ale gdy niemy rozwin zawinitko, zobaczyem ku memu zdumieniu tylko prosty gliniany dzban i wielki skrzany worek, ktry oprawca rozpostar na ziemi. Na znak kislar-agi niemi wyjli te cakiem zwyczajny sznur konopny. Dwaj z nich chwycili mocno Alberta za ramiona, aby si nie opiera, a trzeci z tyu zaoy mu na szyj ptl i udusi go tak szybko i zrcznie, e delikwent prawie nie zdy zrozumie, co si stao. Jego tpa twarz przybraa wyraz nieopisanego zdziwienia i siniejc pad na ziemi, dawic si wywalonym z ust jzykiem, a jasne oczy wylazy mu z oczodow. Niemy oprawca zacign jeszcze sznur i

zawiza na wze, nim osupiaa ze zdumienia Giulia uwiadomia sobie, co si dzieje przed jej oczyma. Dopiero po wszystkim, krzyczc i syczc jak kotka, zapaa klczcego na ziemi niemego za rce, ale obaj jego towarzysze znali si na swym fachu i szybko j powstrzymali, wyamujc jej ramiona do tyu i przytrzymujc w tej upokarzajcej pozycji. Giulia kopaa, wya i miotaa si, a oczy jej nabegy krwi z wciekoci. Kislar--aga przyglda jej si jednak spokojnie z przekrzywion gow, zu penie jakby w gbi duszy odczuwa zadowolenie na widok jej mki. Przebacz mi, niewolniku sutana, Mikaelu el-Hakim zwrci si do mnie uprzejmie. Otrzymaem niestety rozkaz, aby osobicie dopilnowa uduszenia twojej ony. Wedug przyjtego zwyczaju zostanie ona nastpnie zaszyta w skrzany worek i utopiona w morzu Marmara. Sutanka Churrem jest, jak wiesz, kobiet pobon i brzydzi si nieobyczajnoci, ktrej niejednokrotnie dopucia si twa ona Giulia. Dopiero niedawno sutanka dowiedziaa si, e Giulia zbrodniczo naduya jej zaufania, przebraa swego kochanka za eunucha i wprowadzia go na zakazany obszar w seraju. Nie ponosisz naturalnie z tego tytuu adnej winy i wspczuj ci w twej cikiej trosce. Ale tak haniebny postpek musi by ukarany i w zaufaniu mog ci zapewni, e szlachetna sutanka Churrem bdzie odtd staranniej dobiera sobie towarzystwo. Giulia przestaa si miota i suchaa jego spokojnych sw nie wierzc wasnym uszom. Piana wystpia jej w kcikach malowanych ust. Zagryza wargi do krwi i rozdzierajcym gosem krzykna: Czy straci rozum, kislar-ago? Zapacisz za to gow! Wiem dostatecznie duo o tobie i twoich machinacjach wesp z lekarzem seraju! To prawda rzek kislar-aga i jego tusta, blada twarz staa si twarda jak kamie. Wiesz zbyt duo i sutanka Churrem postanowia ci unieszkodliwi. Powinna to bya zrozumie ju dawno, ale gupia kobieta, jak jeste, nie widzi dalej koca nosa, mimo e gdy chodzio o innych umiaa dostrzec w piasku dziwne rzeczy. Na tym kislar-aga mia do rozmowy. Da znowu znak i trzeci .niemy oprawca zaoy szybko czarny sznurek Giulii na szyj i cign go tak, e szalony ryk, jaki wydaa, szybko ucich stumiony. Drc na caym ciele odwrciem oczy, bo nie chciaem widzie, jak umiera. Niemi przywizali j do Alberta, po czym oba ciaa, poczone w ten sposb, woyli do wielkiego skrzanego worka. Ostronie otworzyli gliniany dzban i wyjli cgami dugiego wa. Wetknli go szybko do worka, ktry potem natychmiast zaszyli. A gdy wreszcie oddalili si, unoszc z sob worek, i zostawili mnie samego z kislar--ag, spojrzaem na niego z nieudawanym zdziwieniem i zapytaem: Jak oni wa si zostawi mnie z tob sam na sam? Mgbym przecie mie przy sobie bro i w strachu przed mierci zada ci ran. Zupenie niedorzeczne jest poza tym odsuwa jeszcze bardziej to, co nieuniknione, gdy zapewne ju przed moim urodzeniem po stanowione zostao, e ma to mnie spotka wanie dzisiaj, w tym domu i poprzez twoj osob, szlachetny kislar-ago. Pogadzi si po obrzkym podbrdku, popatrzy na mnie oczyma zimnymi jak metal i rzek: .Wykonaem rozkaz sutanki Churrem, ktry sutan osobicie potwierdzi. Wedug tego rozkazu i ty miae zosta dzi zaduszony, ale sprawa ta o tyle ulega dziwnej zmianie, e sutan Soliman jako czowiek szlachetny podziwia odwag i wierno, cho nie zawsze omiela si mwi otwarcie z sutanka. Moe te sutan dzisiaj bardziej ni kiedykolwiek odczuwa potrzeb dobrych uczynkw. Tote w tajemnicy poleci mi bez wiedzy sutanki Churrem uaskawi ci, bo odwaye si zaryzykowa gow, aby z zachowaniem obyczaju udzieli wielkiemu wezyrowi Ibrahimowi uczciwego pogrzebu, cho miasto byo tak wzburzone, e ludzie atwo mogli ci rozerwa na sztuki. Zdaniem sutana czyn twj zasuguje na uznanie kadego prawdziwego mczyzny, a mwic w zaufaniu, przypuszczam, e dae przez to ulg jego niespokojnemu sercu. Jak to sam rozumiesz, jest on zmuszony

wydali ci z miasta, aby w ten sposb zachowa w tajemnicy przed sutanka- Churrem, e ci uaskawi, oraz oszczdzi sobie przykrych wymwek. Sutan cierpi znowu na gbok melancholi i bardziej ni kiedykolwiek potrzebuje pociechy, ktr mog da mikkie objcia biaych ramion. Tak wic postawie mnie w bardzo trudnej sytuacji, Mikaelu el-Hakim. Nie mog nie usucha wyranego rozkazu sutana, ale wielce si obawiam gniewu sutanki Churrem. Przerwa, ale zaraz doda: Mw, dokd chciaby najchtniej pojecha, Mikaelu? Co by powiedzia na przykad o Egipcie, szlachetny kislar--ago? zapytaem pokornie, zdywszy ju troch ochon ze zdumienia. Chyba Egipt jest dostatecznie daleko i myl, e mgbym tam znale schronienie, gdyby na to zezwoli. Jeszcze nie skoczyem mwi, gdy pojawi si bezgonie niski, niemy eunuch, ktry zacz mi si bacznie przyglda badawczymi oczyma uczonego. Moesz jecha do Egiptu zgodzi si kislar-aga. Ale musisz zapomnie o dawnym yciu i przybra nowe imi. Musisz take zmieni wygld, aby nikt ci nie mg pozna. Mj cyrulik ogoli ci wosy, brwi i brod oraz pofarbuje twarz na brzowo. Nie martw si, jeli ten barwik przyprawi ci o zmarszczki, gdy znikn one za kilka tygodni. Jutro sutan ogosi rozwizanie bractwa, ktrego wielkim mistrzem by wielki wezyr Ibrahim. Setki derwiszw ucieknie z pew noci z miasta, aby uj zemsty multiego. Udajc wdrownego derwisza nie wzbudzisz niczyjej uwagi. Co najwyej doznasz wspczucia od niejednego pobonego muzumanina. Pamitaj tylko mwi moliwie jak najmniej i staraj si y spokojnie, gdy w innym razie su-tanka Churrem nigdy mi nie przebaczy. Dziwny ton, jakim mwi te sowa, wzbudzi we mnie nagle podejrzenia. Pochyliem si ku niemu, aby lepiej widzie jego niezgbione oblicze czowieka szkolonego w seraju. I z cikim sercem zapytaem: Szlachetny kislar-ago! Tylko niemi widzieli nas, a oni nie mog mwi. Nikt ci zatem nie przeszkodzi zabi mnie. W ten sposb unikniesz wszelkiego ryzyka i sutan nigdy nie dowie si o niczym. Dlaczeg wic chcesz mnie oszczdzi, cho wiem, e na og jeste czowiekiem rozsdnym? . Jestem muzumaninem odpar pobonie. Sutan jest cieniem Allacha na ziemi. Tylko jego musz sucha, nawet gdyby mnie to miao kosztowa gow. Pogaska si po podbrdkach, odkaszln i doda od niechcenia: Oczekuj naturalnie jakiej odpaty godnej ciebie. Jest to chyba wicej ni suszne i nie sdz, bym si na tobie zawid. ycie jest drogie kademu, Mikaelu el-Hakim. Tote oczekuj, e pozwolisz mi zajrze do worka, ktry zamierzasz zabra z sob do Egiptu. Mia na swj sposb suszno. Ale bardzo si oburzyem i wykrzyknem: Na Allacha, co sysz! Stawiasz warunki, faszywy kislar-ago? Z powodu szalonej rozrzutnoci mojej ony jestem biedakiem, jak sam wiesz. Nie mam nic prcz tego domu i znajdujcych si tu ruchomoci. Wszystko to mog ci ofiarowa ciep rk. Potrzsn gow z ubolewaniem i rzek z wyrzutem: Pamitaj, e jeste martwy. Twoja ona te nie yje. Jedynym legalnym spadkobierc jest wic wasza pikna creczka, Mirmah. Jak moesz by tak pody, aby chcie oszuka czowieka, ktry ci uratowa ycie? Mirmah! wykrzyknem wzdrygajc si. Co si z ni stanie?' Nie kryjc zgorszenia z powodu mej niewdzicznoci, kislar-aga odpowiedzia jednak cierpliwie: Sutanka Churrem jest kobiet pobon i z litoci nad twoj crk chce j wzi do haremu i da jej odpowiednie wychowanie. Obejmie te opiek nad jej majtkiem. Pisarz defterdara pojawi si pewnie niedugo w tym domu, aby spisa inwentarz i opiecztowa wszystko osobist pieczci sutanki. Tote najlepiej pospiesz si, Mikaelu, i wynie std w

por twoj skrzyni ze skarbami. Inaczej bowiem mog ulec pokusie i skorzysta z twej dobrej rady. Znalazem si w bardzo kopotliwym pooeniu, bo gdybym mu pokaza diamenty MuleyaHassana, nigdy bym ju nie zobaczy po nich ani ladu. Z drugiej za strony by za chytry na to, aby mi pozwoli samemu wykopa woreczek z diamentami. W czasie naszej rozmowy may,cyrulik kislar-agi zmieni mj wygld cakowicie i z zadowoleniem artysty przypatrywa si obecnie rezultatowi swej pracy. Da mi te podart odzie, jak zwykli nosi derwisze, nie zapominajc o mierdzcej kolej skrze do zarzucenia na ramiona. Postara si nawet o wytart lask wdrowca, ktr mi wetkn do rki. I ogldajc wasne rysy w weneckim zwierciadle, nie mogem pozna siebie samego. Gdy tak strwoony zastanawiaem si, jak zadowoli chciwego kislar-ag, stan przede mn mj guchoniemy niewolnik i proszc znakami palcw o przebaczenie za sw miao wezwa mnie, abym poszed za nim do piwnicy. Kislar-aga nie chcia ani na chwil spuci mnie z oczu, wzilimy wic latarni i zeszlimy do podziemia, dokd zachodziem rzadko, tylko aby przynie dzban wina. Guchoniemy zaprowadzi nas w odlegy kt, do piknie murowanej komnaty, o ktrej istnieniu nie miaem pojcia, gdy Giulia sama dawaa polecenia Sinanowi co do budowy domu. Leay tam porozrzucane czci odziey nalecej do Alberta i stao przykryte cennym dywanem oe, gdzie Giulia w towarzystwie Alberta spdzaa widocznie wiksz cz czasu, ktry, jak sdziem, powicaa na wreni^ z piasku w seraju. Guchoniemy ywo podnis jedn z pyt posadzki i z doka znajdujcego si pod pyt zabyso olepiajcym blaskiem zoto i drogie kamienie. Dopiero teraz zrozumiaem, gdzie si przez wszystkie te lata podzieway moje wielkie dochody gince jak w bezdennej studni. A Kislar-aga zapomnia cakiem o swej godnoci, pobogosawi Allacha, uklk, zanurzy rce a po okcie w stosie monet i wyj z doka kilka szczeglnie piknych klejnotw, ktre zacz oglda z min znawcy. Mikaelu el-Hakim! odezwa si. Twj niewolnik jest roz-sdniejszy od ciebie i zasuguje na nagrod. Zostanie te wywyszony na stanowisko rzadko osigane przez takich jak on. Niemi seraju wybrali go na sidmego ze swego grona, gdy jego poprzednik popad w nieask z powodu ran, ktre zada wielkiemu wezyrowi Ibra-himowi. Nauczyli go obchodzi si ze sznurem i zaciga wze i zapewne wnet ju bdzie si nadawa do swego miosiernego urzdu. Pokazujc nam ten ukryty skarb, chcia z pewnoci zrobi mi przysug, aby w ten sposb zaskarbi sobie moje aski, cho niemi seraju od niepamitnych czasw uprawnieni s do wyznaczania zastpcy, gdy powstanie luka w ich gronie. Tylko w wyjtkowych wypadkach, gdy nie ma adnego stosownego kandydata, wyrywa si jzyk jakiej odpowiedniej osobie, aby moga wykonywa powinnoci pord niemych. Obdarzy guchoniemego askawym spojrzeniem i zniy si nawet do tego, e na znak najwyszego zadowolenia poklepa go po grzbiecie. A niewolnik pad na kolana przede mn, caowa moje stopy, oblewa mi donie zami i patrzy na mnie wzrokiem tak jasnym i penym oddania, e ze wzruszeniem pojem, i wie o mnie wicej, ni przypuszczaem. Moja niech do niego znika i kocami palcw dotknem jego czoa, oczu i policzkw na znak, e go rozumiem. Rwnoczenie jednak odczuem wielk ulg na myl, e nie bd zmuszony zabra go z sob do Egiptu. Tymczasem kislar-aga, ktry przesypywa zoto i klejnoty midzy palcami, zniecierpliwi si i rzek: Wiesz, e jestem czowiekiem uczciwym i nie chc nikogo okrada. We zatem z tego dziesi sztuk zota, To duo pienidzy dla biednego derwisza i waciwie nawet nie powiniene nosi przy sobie tak wielkiej sumy, gdy moe to wzbudzi podejrzenia nierozsdnych ludzi. Moesz te podarowa sztuk zota twemu niewolnikowi. To wprawdzie za duo, ale nie mam przy sobie adnych asprw.

Nie zwlekajc duej zdj cenny kaftan, rozpostar na posadzce j zacz oburcz rzuca na zoto i klejnoty. Nastpnie zwiza rkawy i poy kaftana, robic wzeek atwy do noszenia. I ju mielimy odej, w teje samej chwili jednak da si sysze straszliwy huk, ziemia zatrzsa si, a z puapu posypaa si zaprawa. Opasy kislar-aga zacz dre jak galareta i zawoa przeraony: Allach chce widocznie ukara to miasto! To pewnie nowe trzsienie ziemi. Spieszmy na dwr, abymy nie zginli pod walcymi si murami jak szczury w puapce! Rwnie i mnie ogarn strach, ale gdy nastawiem uszu, rozrniem huk strzaw i domyliem si, e to kula dziaowa trafia w mj dom. Janczarzy w ogrodzie wrzeszczeli na cae gardo, tote natychmiast domyliem si, co si stao, i z caego serca zaczem przeklina Anttiego, ktry nie chcia rni da nawet umrze w spokoju i jeszcze w ostatniej chwili miesza si do tej niemie] historii. Wybiegem wic szybko do ogrodu, gdzie zobaczyem przy byskach wystrzaw kilkunastu do niemoliwoci pijanych winem i opium derwiszw, ktrzy z dzikim wrzaskiem, wywijajc krzywymi szablami, szaleli pord moich kosztownych rabatw kwietnych. Zawoaem dononie na Anttiego i kazaem natychmiast zaprzesta niedorzecznego rozlewu krwi. Kislar-aga sta za mn drc na caym ciele i trzymajc mnie kurczowo za rkaw kaftana. Podobnie jak wikszo eunuchw, i on ba si wrzawy i strzaw. Ale Antti usucha mego wezwania i chwiejc si na nogach podbieg, ale nie poznawszy mnie zawoa: Gos jest Jakuba, ale gdzie jest wochata pier Ezawa? Czybym znw by do tego stopnia pijany, e zdaje mi si, i sysz gosy? Dopiero przed chwil wyranie syszaem beczenie mego brata Mi-kaela, cho waciwie przyszedem tu tylko po to, aby. za j si jego zwokami i pochowa je, jak kae obyczaj, pord uczciwych muzumanw. Chc, aby w spokoju mg czeka na dzie zmartwychwstania, cho naturalnie mam nadziej, e dzie ten nie zaskoczy zbyt szybko nas, miertelnych. Onbaszi janczarw podbieg do nas i zawoa gniewnie do kislar-agi: Spodziewam si, e jeste ju wreszcie gotw z twym wanym zadaniem. Zabierajmy si natychmiast z' tego nieprzyjemnego miejsca. Nie dostaem rozkazu, aby si bi z szalonymi derwiszami. W takim starciu na pewno zostaniemy pokonani, bo nie mamy odwagi strzela do tych witych ludzi. Dla postrachu kazaem odda kilka strzaw ostrzegawczych ponad ich gowami, oni jednak przycignli tu wielkie dziao. Kislar-aga kaza mu natychmiast opuci dom wraz z ludmi. A gdy janczarowie uciekali przed szalonymi derwiszami, ci pucili si w dzikie tany w ogrodzie, wzywajc przenikliwymi gosami Allacha. Ku wielkiej mojej radoci nawet onbaszi nie pozna mnie po wszystkich zabiegach niemego cyrulika. Dugo te trwao, zanim udao mi si przekona Anttiego, kim jestem. W kocu zdoaem go poskromi i obaj odprowadzilimy kilar-ag z wielkimi honorami do odzi, pomagajc mu dwiga zawinitko, zbyt cikie dla czowieka w jego wieku. Gdy wreszcie znalelimy si sami, opowiedziaem Anttiemu o moim zamiarze ucieczki do Egiptu pod opiek zacnego eunucha Solimana. Wykopalimy wic ukryte diamenty, zostawilimy taczcych derwiszw w -ogrodzie i opucilimy po cichu dom Le wikszego alu, aby jako wygnacy na zawsze poegna miasto sutana. I jeszcze tej samej nocy d rybacka przewioza nas przez cienin do Skutari, na stron azjatyck, gdzie mielimy wsi na statek, aby uda si w dalek wdrwk. Te dziewi ksig spisaem w przecigu dwch lat w klasztorze derwiszw w pobliu Kairu. Gdy bowiem po niezliczonych trudnociach i cierpieniach stanem wreszcie przed eunuchem Solimanem, nie uwierzy mi, lecz kaza w niegodny sposb pozbawi mnie diamentw i zamkn w tym klasztorze. Celem mego opowiadania byo jedynie, aby eunuchowi Solimanowi z ca wyrazistoci wykaza, e po mierci wielkiego wezyra Ibrahima wcale nie ukradem potajemnie jego diamentw. Zoliwe jzyki utrzymyway nawet, e z

naraeniem ycia zaaranowaem cay ten wspaniay pogrzeb tylko po to, aby dobra si do skarbw, ktre wielki wezyr zebra przez lata i ktrych tajn kryjwk w paacu jako jego zaufany musiaem dobrze zna. Nie jest to jednak moj win, e nieudolni pisarze defter-dara dotychczas jeszcze nie znaleli zrcznie ukrytego schowka, a ponadto, e ludzie wyobraaj sobie, i rzeczywicie mgbym zdy ukry te skarby, nim niemi oprawcy zadusili mnie w moim domu. Te dziewi ksig o moich losach w subie sutana napisaem te po to, aby da sercu troch spokoju i ukojenia i uwolni si od cicych mi wspomnie poprzedniego bytowania. Tylko w ten sposb mog rozpocz nowe ycie jak czowiek midzy ludmi, gdy przynajmniej wedug wasnej oceny dojrzaem na czowieka. Aby jednak doj do tego, zmuszony byem przey wiele i przecierpie mnstwo cikich plag i dowiadcze, wrd ktrych moja ona o rnokolorowych oczach, Giulia, wcale nie naleaa do najmniejszych. Obecnie zdaje mi si jednak, e wreszcie znalazem waciw drog i sdz, e potrafi y jak zwyky czowiek, byle tylko nadarzya mi si do tego sposobno. Szczerze i raz na zawsze zamierzam zrezygnowa z wszelkich dobrych postanowie, gdy stwierdziem, e tam, gdzie chodzi o innych ludzi, przynosz one wicej szkody ni poytku,

EPILOG
Nil ju dwukrotnie wystpi z brzegw, nim nieszczsny derwisz Mikael el-Hakim dotar do koca swego dugiego opowiadania. Pisa swe ksigi po nocach, a co ranka przychodzi do paacu eunucha Solimana, aby przeczyta mu, co napisa w cigu nocy. Gdy wreszcie zakoczy opowiadanie, rzuci si chudy derwisz w achmanach na twarz przed eunuchem i lejc gorzkie zy podnis bagalnie donie i powiedzia: Wysuchaj moich modw, szlachetny Solimanie! Uwolnij mnie wreszcie od tych nieznonych naboestw derwiszw i ka twoim sugom odda mi moj prawowit wasno. Tym dugim opowiadaniem dostatecznie przekonywajco wykazaem, e w sposb niemal uczciwy nabyem to mienie, ktrego teraz potrzebuj, aby jako w miar zamony czowiek zacz normalny ywot. Przeceniasz z pewnoci warto i kosztowno tych diamentw. Z drugiej za strony byoby wysoce niedorzeczne, gdybym musia rozpoczyna nowe ycie jako biedak. Dla czowieka z moj wiedz ycie takie nie ma wikszej wartoci. Raczej zostan na reszt moich dni w klasztorze derwiszw i sprbuj zmuszony do tego przywykn do ich obrzdkw. Z westchnieniem ulgi podnis si szlachetny eunuch Soliman z jaspisowego tronu. Z namysem gadzi si po niezliczonych podbrdkach, a oczy jego byy jak wskie szparki midzy wakami tuszczu, gdy przyglda si paczcemu derwiszowi. Potem umiechn si z wyrozumieniem ca 'swoj podobn do ksiyca w peni twarz eunucha i rzek: Ach, Mikaelu el-Hakim! W przedziwny sposb zaprawd ksztatuje Allach ndzn glin. Z gliny stwarza on czasem ludzi do tego stopnia uczciwych, e ich uczciwo staje si przyczyn ich wasnej zguby. Ale z tej samej gliny stwarza te tak zrcznych kamcw,, e nawet najmdrzejsi trac przy nich gow i czuj, e rozum ich zawodzi. Allach w swej asce da mi dugie ycie i caa moja znajomo ludzi, dowiadczenie yciowe i rozsdek wszystko to mwi mi i przekonuje, e jeste najwikszym i najwymowniejszym kamc, jakiego ogldaem na tym wiecie. Mimo to, Mikaelu el-Hakim, musz wierzy w twoj szczero jako czowieka, a zabawiajc mnie przez wiele cikich godzin przed witaniem zasuye sobie na to, aby w nagrod otrzyma diamenty, ktre ukrade. Natychmiast ka skarbcowi zwrci ci te drogie kamienie, ktre przywioze z sob do Egiptu. Sam zatrzymam tylko dwa z nich, jeden na pamitk po tobie, drugi za jako wynagrodzenie za moj niepojt cierpliwo, bo sam jestem zdziwiony, e tydzie po tygodniu i miesic po miesicu miaem siy sucha twego

opowiadania. Jeste wolny, Mikaelu el-Hakim, i moesz teraz wrci do wiata, aby jeli bdzie to dla ciebie moliwe zacz ycie zwykego czowieka. Gdyby jednak mia tego do, spokojnie przyjd do mnie, bo dopki Allach darzy mnie yciem i zdrowiem, zawsze moesz liczy na moj yczliwo. Id wic w spokoju, Mikaelu el--Hakim, i pokj z tob!