Definicję komunalnych osadów ściekowych podano w ustawie o odpadach -

rozumie się przez to osady pochodzące z oczyszczalni ścieków z komór

fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków
komunalnych i innych ścieków o składzie zbliżonym do składu chemicznego
ścieków komunalnych.
Oczyszczalnie ścieków wykorzystują jeden lub więcej stopni oczyszczania
ścieków: oczyszczanie wstępne - mechaniczne, biologiczne lub chemiczne.
Każdy kolejny stopień zapewnia wyższy poziom oczyszczenia ścieków, ale
równocześnie większą produkcje
osadów ściekowych. W 2005 roku 2931 komunalnych oczyszczalni ścieków (w
których oczyszczano ok. 1,610 tys. hm' ścieków) obsługiwało 23,0 min ludności
i wytwarzało ponad 486,1 tys. Mg s.m. osadów ściekowych (tab. 3.18).

W latach 2000-2005 odnotowano wzrost ilości wytwarzanych osadów w

oczyszczalniach ścieków komunalnych o 130,3 tys. Mg. Liczba oczyszczalni
przemysłowych działających w 2005 r. wynosiła 1326. Oczyszczano w nich
2051 tys. mł ścieków w ciągu doby, wytwarzając rocznie 638.2 tys. Mg s.m.
osadów (tab. 3.18) [33].
W roku 2005 ok. 40,3% (m/m) wytworzonych osadów ściekowych
wykorzystywano gospodarczo, 3,3% przekształcano termicznie, 35,5%
składowano, a z 20,9% osadów postępowano w inny sposób.
Właściwości osadów ściekowych zależą od rodzaju oczyszczanych ścieków,
technologii oczyszczania oraz sposobu stabilizacji [10, 30, 40). Typowy skład
chemiczny surowych osadów ściekowych przedstawiono w tabeli 3.19.
Sucha masa surowych osadów zawiera od 60 do 80% substancji organicznych.
Zawartość' azotu waha się od 0,1 do 9,5% s.m., średnio 3,9% s.m. Rozkład
próbek w przedziałach zawartości azotu < 2, 2-3 i > 3% wynosi odpowiednio:
29, 29 i 42% [23].
Zawartość fosforu (P205) wynosi średnio 3,2% s.m., a iloraz C: N przyjmuje
wartości 10-13. Zawartość azotu i fosforu w osadach ściekowych jest większa
niż w oborniku. Osady zawierają stosunkowo mało potasu, mniej niż tradycyjne
nawozy organiczne, średnio (K20) 0,4% s.m. Zawartość wapnia (CaO) waha się
od 1,0 do 10% s.m., średnio 3,5% s.m.

Osady ściekowe zawierają nie tylko substancje organiczne i biogeny, ale także
inne zanieczyszczenia, takie jak: metale ciężkie, syntetyczne substancje
organiczne oraz organizmy chorobotwórcze. W tabeli 3.20 zestawiono zakresy i
średnie wartości stężeń metali ciężkich w osadach z polskich oczyszczalni w
latach 1993-2004 [23] oraz dla porównania zawartości metali w osadach
amerykańskich [30].

Do najbardziej szkodliwych metali zalicza się kadm, ołów i rtęć, które nie
dostarczają żadnych korzyści i są toksyczne. Innymi metalami, które mogą
stanowić zagrożenie dla zwierząt i ludzi, są arsen, selen i molibden. Nadmierna
zawartość miedzi, cynku i niklu jest również niepożądana, zwłaszcza gdy osady
stosuje się do nawożenia gruntów kwaśnych.
W osadach ściekowych są obecne ftalany, fenole, wielopierścieniowe
węglowodory aromatyczne (WWA). chloroorganiczne pestycydy,
polichlorowane bifenyle (PCB). dioksyny, furany, a także inne trwałe, toksyczne
związki organiczne. Ich stężenia są z reguły niskie, jednak dużo wyższe niż te
stwierdzane w gruntach nieskażonych. W tabeli 3.21 przedstawiono wyniki
oznaczania związków organicznych w osadach ściekowych z 209 losowo
wybranych oczyszczalni ścieków komunalnych ze wszystkich regionów Stanów
Zjednoczonych [30].

Właściwości sanitarne osadów są mniej rozpoznane niż chemiczne. W Polsce

badania zapoczątkowano w Państwowym Zakładzie Higieny w połowie lat 50.
ubiegłego wieku i dotyczyły one głównie obecności w ściekach pasożytów
przewodu pokarmowego. Następnie kontynuowano je w Instytucie Medycyny
Pracy i Higieny Wsi w Lublinie [43]. Osady ściekowe zawierają znaczne ilości
bakterii, wirusów, pierwotniaków i jaj helmintów [17].
Klasyczne procesy przeróbki osadów (stabilizacja) nie niszczą całkowicie
organizmów chorobotwórczych, redukują tylko ich liczebność i żywotność.
Warunki środowiskowe: światło słoneczne, wysokie temperatury i działanie
wysuszające gruntów zmniejszają liczebność bakterii [19, 20]. Pasteryzacja i
kompostowanie oraz procesy termicznego unieszkodliwiania są najlepszymi
sposobami sanitacji osadów ściekowych.
Osady ściekowe mogą być kompostowane lub przetwarzane beztlenowo. Aby
proces kompostowania przebiegał bez zakłóceń, osady bogate w azot, o
niewłaściwej strukturze muszą być zmieszane z materiałem strukturotwórczym
bogatym w węgiel (w proporcjach objętościowych ok. 1 : 3) [ 12|. Bardziej
zasadna jest fermentacja metanowa osadów. Proces może być prowadzony w
prostych urządzeniach, takich jak osadniki gnilne, osadniki Imhoffa lub w
dużych oczyszczalniach w wydzielonych komorach fermentacyjnych,
samodzielnie lub wspólnie z innymi odpadami (kofermentacja). Ilość
produkowanego gazu waha się w zakresie od 0,40 do 0,60 mVkg s.m.o. Gaz
fermentacyjny zawiera ok. 67% (v/v) metanu, 30% (v/v) ditlenku węgla, parę
wodną oraz ok. 1-2% (v/v) siarkowodoru.