Professional Documents
Culture Documents
Saksonia
monarchia absolutna z tronem dziedzicznym rozwinita gospodarka z przemysem metalurgicznym, sukienniczym i ceramicznym rwnowaga stanowa zapewniona przez siln pozycj mieszczastwa pastwo protestanckie
Infl
anty
Wielkie uki
Kurl
andia
Wilno
Krlewiec Gdask
R z e c z p o s p o l i t a
Warszawa Czernihw
O b o j g a N a r o d w
Krakw
200 km
97
3. EPOKA NOWOYTNA
3. EPOKA NOWOYTNA
POJCIA
Sejm Niemy jednodniowy sejm Rzeczypospolitej z 1717 r., na ktrym nikogo (poza marszakiem i odczytujcym uchway) nie dopuszczono do gosu w obawie przed zerwaniem obrad. Potwierdzono na nim ustrj Polski i prawa szlachty oraz ograniczono liczebno wojska, jednoczenie jednak zmniejszono wadz hetmanw i sejmikw. Zapocztkowa on rosyjskie ingerencje w wewntrzne sprawy Rzeczpospolitej.
98
10 X 1794 r. pod Maciejowicami Rosjanie rozbijaj wojska polskie, a ranny Kociuszko dostaje si do niewoli 4 XI 1794 r. wojska gen. Suworowa zdobywaj szturmem Prag i dokonuj rzezi ludnoci, pod wraeniem bezwzgldnoci przeciwnika stolica poddaje si nastpnego dnia 1795 r. trzeci rozbir Polski i abdykacja krla Stanisawa Augusta, ostatniego krla Polski (zmar w Petersburgu w 1798 r.)
Przysiga Kociuszki na Rynku krakowskim, fragment obrazu z epoki
PODZIA WADZ
ustawodawcza wykonawcza wykon k na naw wcza w sdownicza
SEJM DWUIZBOWY
KRL
sta na czele Stray Praw powoywa ministrw dziedziczenie tronu w ramach dynastii Wettynw
SDY
odrbne dla poszczeglnych stanw ziemskie dla szlachty miejskie dla mieszczan referendarskie dla chopw Trybunay Koronne
IZBA POSELSKA
204 posw wybieranych na sejmikach wycznie przez szlacht posiadajc ziemi (posesjonatw) na dwuletni kadencj 24 penomocnikw miast przysugiwa im gos doradczy w sprawach dotyczcych miast decyzje podejmowano wikszoci gosw zatwierdza i odwoywa ministrw
SENAT
132 senatorw: wysi urzdnicy (wojewodowie, kasztelanowie) i biskupi diecezjalni mia prawo weta w stosunku do uchwa izby poselskiej Komisje wielkie: spraw zagranicznych policji wojska skarbu Edukacji Narodowej
99
3. EPOKA NOWOYTNA
3. EPOKA NOWOYTNA
Wielkie uki
o e tw ki rs js a C sy o R
o w s t i e Krlewiec e l sk Kr ru P
Gdask Toru
Wilno
Pozna
Warszawa Kijw
ziemie utracone w I rozbiorze (1772 r.) ziemie utracone w II rozbiorze (1793 r.) ziemie utracone w III rozbiorze (1795 r.) granice pastw zaborczych po III rozbiorze: Austria Prusy Rosja
widnica Krakw
100
200 km
Konfederacja barska zbrojny zwizek szlachty polskiej (17681772) utworzony w Barze w obronie wiary katolickiej i niepodlegoci Rzeczpospolitej, a przeciwko krlowi Poniatowskiemu i popierajcym go wojskom rosyjskim. Prawa kardynalne rwnouprawnienie dysydentw, wolna elekcja, liberum veto, prawo szlachty do wypowiadania posuszestwa krlowi, wyczne prawo szlachty do piastowania urzdw i posiadania dbr ziemskich, wadza szlachcica nad chopem. Uniwersa publicznie ogaszany wany list lub inny dokument krla, w pniejszym okresie rwnie wydawany przez hetmanw, przywdcw konfederacji i powsta.
Chronologia
I 1789 r. zwoanie przez Ludwika XVI Stanw Generalnych (po raz pierwszy od 1614 r.), podwojono w nim liczb deputowanych stanu trzeciego VI 1789 r. przedstawiciele trzeciego stanu w Stanach Generalnych ogaszaj si przedstawicielami narodu jako Zgromadzenie Narodowe VII 1789 r. Zgromadzenie Narodowe uznaje si za Konstytuant , a 14 VII na wie o zgromadzeniu pod Paryem znacznych si wojskowych w miecie dochodzi do zamieszek i zajcia przez zrewoltowany tum paryskiej Bastylii (data wita narodowego Francji) VIIVIII 1789 r. rozszerzenie si zamieszek na ca Francj i przeksztacenie w majce krwawy przebieg powstanie ludowe (Wielka Trwoga) 26 VIII 1789 r. uchwalenie Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela wadza w rkach narodu, prawo do wolnoci, wasnoci, bezpieczestwa, oporu przeciw wadzy, rwnoci wobec prawa VI 1791 r. uchwalenie przez Zgromadzenie tzw. praw Le Chapeliera zakaz strajkw i organizowania si robotnikw przemysowych (nastpnie take rolnych), wywoao to wzrost niezadowolenia nizin spoecznych i w nastpstwie zamieszki IX 1791 r. uchwalenie przez Konstytuant ustawy zasadniczej na mocy, ktrej Francja staa si monarchi konstytucyjn z trjpodziaem wadzy X 1791 r. pocztek obrad Zgromadzenia Prawodawczego (Legislatywy) , wikszo stanowili w niej zwolennicy monarchii konstytucyjnej 17921797 pierwsza wojna koalicyjna klski Francuzw w walkach z wojskami austriackimi w Belgii zagroenie Parya VIII 1792 r. powstanie Komuny Parya , powoanie ustawodawczego Konwentu Narodo-
101
3. EPOKA NOWOYTNA
3. EPOKA NOWOYTNA
wego i uwizienie Ludwika XVI, prbujcego zbiec z kraju IX 1792 r. zniesienie monarchii, wprowadzenie republiki i rewolucyjnego kalendarza I 1793 r. skazanie przez Konwent Narodowy Ludwika XVI na mier na gilotynie IV 1793 r. powoanie kierowanych przez jakobinw: Komitetu Ocalenia Publicznego, Komitetu Bezpieczestwa Publicznego, Trybunau Rewolucyjnego VI 1793 r. pocztek dyktatury jakobinw uchwalenie nowej konstytucji, ktra nie zdya wej w ycie
VII 1794 r. spisek thermidoriaski obalenie dyktatury jakobinw, cicie M. Robespierra i jego najbliszych wsppracownikw VIII 1795 r. uchwalenie nowej konstytucji przez Konwent Narodowy pocztek rzdw dyrektoriatu 9 XI 1799 r. zamach 18 brumairea (VIII roku republiki), w ktrym Napoleon Bonaparte obali dyrektoriat pocztek konsulatu we Francji 1804 r. Senat ogosi Napoleona Bonapartego cesarzem Francuzw, obj on tron jako Napoleon I
Skutki rewolucji
w Zburzenie dotychczasowych porzdkw politycznych i spoecznych w Europie. w Wzr dla wielu ruchw rewolucyjnych w Europie i Ameryce aciskiej. w Zapocztkowanie procesu powstawania nowoczesnych ustrojowo pastw. w Zainicjowanie procesu demokratyzacji spoeczestw. w Milionowe ofiary w wyniku wojen oraz terroru rewolucyjnego. w Usankcjonowanie stosowania terroru w imi wyszych racji. w Wyniesienie na szczyty wadzy Napoleona Bonapartego, ktry odszed od idei rewolucyjnych, przywracajc monarchi we Francji i usiujc zniewoli liczne narody europejskie.
POJCIA
Dyrektoriat picioosobowy rzd francuski funkcjonujcy w latach 17951799 oraz pochodzce od jego nazwy okrelenie wczesnego systemu ustrojowego Francji. Jakobini klub polityczny w okresie rewolucji francuskiej o pogldach pocztkowo umiarkowanych (konstytucjonalici), z czasem jednak ewoluowali w kierunku radykalizmu politycznego i spoecznego. Ich przywdc by Maksymilian Robespierre. Od 1793 r. do 1794 r. sprawowali wadz dyktatorsk, stosujc wobec przeciwnikw politycznych terror. Konsulat nazwa trzyosobowego rzdu francuskiego dziaajcego w latach 17991804. Pierwszym konsulem o najszerszych kompetencjach zosta genera Napoleon Bonaparte, ktry od 1802 r. zosta ogoszony doywotnim konsulem, a dwa lata pniej rozwiza konsulat, koronujc si na cesarza.
102
Koalicje antyfrancuskie i kampanie I koalicja 17921797 Austria, Prusy, Rosja, Anglia, Hiszpania, pastwa woskie, pastwa niemieckie
Przebieg IV 1792 r. wypowiedzenie wojny Austrii przez Francj 17961799 sukcesy Napoleona Bonapartego we Woszech 1797 r. utworzenie Legionw Polskich we Woszech X 1797 r. pokj w Campo Formio: zrzeczenie si przez Austri na rzecz Francji terytoriw dzisiejszej Belgii oraz posiadoci na lewym brzegu Renu, utworzenie w pnocnych Woszech zalenej od Francji Republiki Cisalpiskiej 1798 r. zdobycie Rzymu, wywiezienie papiea Piusa VI do Francji VII 1798 r. bitwa pod piramidami oraz zajcie Aleksandrii i Kairu VIII 1798 r. bitwa pod Abukirem klska floty francuskiej uniemoliwia powrt wojsk Napoleona do Francji 1799 r. pozostawienie przez Napoleona armii w Egipcie, powrt do Francji, obalenie Dyrektoriatu i ogoszenie si pierwszym konsulem 1800 r. zwycistwa Francuzw pod Marengo i Hohenlinden (mstwem odznaczyli si uani z polskiej Legii Naddunajskiej) II 1801 r. pokj z Austri w Lunville potwierdzenie pokoju z Campo Formio III 1802 r. traktat pokojowy z Angli w Amiens, wycofanie Francuzw z Egiptu X 1805 r. bitwa morska pod Trafalgarem sukces floty angielskiej adm. H. Nelsona uniemoliwia inwazj na Angli XII 1805 r. bitwa pod Austerlitz (bitwa trzech cesarzy) klska wojsk austriackich i rosyjskich XII 1805 r. pokj w Preszburgu (Bratysawa) Austria traci Wenecj, Istri i Dalmacj 1806 r. utworzenie przez Bonapartego z krajw niemieckich Zwizku Reskiego sprzymierzonego z Francj, skierowanego przeciw Austrii X 1806 r. bitwy pod Jen i Auerstedt zwycistwa nad Prusakami XI 1806 r. wydanie przez Napoleona dekretu o blokadzie kontynentalnej Anglii VI 1807 r. bitwa pod Frydlandem, zwycistwo nad siami rosyjskimi VII 1807 r. pokj w Tyly: utworzenie z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego Ksistwa Warszawskiego, zmuszenie Rosji do wzicia udziau w blokadzie kontynentalnej, nakazanie Prusom wypaty kontrybucji jesie 1807 r. zajcie Portugalii przez wojska francuskie, obalenie Burbonw przez Napoleona po wkroczeniu armii francuskiej do Hiszpanii i osadzenie na tronie brata Jzefa; wojna w Hiszpanii przeradza si w oglnonarodowe powstanie wspierane przez Anglikw XII 1808 r. sforsowanie przez szwoleerw polskich dowodzonych przez Jana Kozietulskiego przeczy Somosierra i otwarcie w ten sposb cesarzowi drogi do Madrytu V 1809 r. atak wojsk austriackich na Saksoni i Ksistwo Warszawskie, zajcie Wiednia przez Napoleona VII 1809 r. bitwa pod Wagram zwycistwo Napoleona, zwycistwo armii Ksistwa Warszawskiego (ks. J. Poniatowski) w bitwie pod Raszynem
II koalicja 17991802 Anglia, Austria Rosja, Portugalia Neapol, Turcja III koalicja 1805 r. Anglia, Austria, Rosja, Szwecja, Portugalia, Krlestwo Neapolu IV koalicja 18061807 Wielka Brytania, Rosja, Prusy
103
3. EPOKA NOWOYTNA
3. EPOKA NOWOYTNA
X 1809 r. pokj w Schnbrunn: przyczenie ziem trzeciego rozbioru Polski do Ksistwa Warszawskiego oraz okrgu tarnopolskiego do Rosji Wojna z Rosj 18121813 VI 1812 r. wymarsz armii Napoleona (ok. 600 tys. onierzy Francuzi, Polacy, Wosi, Belgowie, Niemcy) na Rosj IX 1812 r. bitwa pod Borodino okupiona wielkimi stratami obu stron i oddanie w rce Napoleona Moskwy X 1812 r. odwrt Wielkiej Armii 1813 r. wkroczenie wojsk rosyjskich na ziemie Ksistwa Warszawskiego X 1813 r. klska Napoleona w bitwie narodw pod Lipskiem V 1814 r. I traktat paryski: przywrcenie granic Francji do stanu z 1792 r. IV 1814 r. abdykacja Napoleona; zachowuje tytu cesarza wywieziono go na Elb IX 1814 r. pocztek obrad kongresu wiedeskiego III 1815 r. opuszczenie Elby przez Napoleona 100 dni Napoleona VI 1815 r. klska Napoleona pod Waterloo poczone siy prusko-angielskie VI 1815 r. zakoczenie obrad kongresu wiedeskiego, druga abdykacja Napoleona i zesanie go na Wysp witej Heleny XI 1815 r. II traktat paryski: powrt Francji do granic z 1790 r., kontrybucja 700 mln frankw i okupacja Francji przez wojska koalicyjne 5 V 1821 r. mier Napoleona na Wyspie w. Heleny
onierze armii napoleoskiej z okresu wyprawy na Rosj
pastwa V koalicji
VI koalicji bitwy
tereny przyczone do Francji od 1808 r. tereny uzalenione od Francji tereny przyczone do Ksistwa Warszawskiego
Tyla
Ber
Krlestwo Pruskie Krlestwo Berlin Ksistwo Holan dii Warszawskie Londyn Ltzen Budziszyn Lipsk (1813) Waterloo (1813) Drezno (1815) Praga Wagram Pary Zw. (1809) Re ski Wiede (1809) Krl. Woch
ze or M Ad
Elba
Moskwa Borodino (57.09) Witebsk (57.09) (28.07) Maojarosawie (24.10) Witebsk (19.08) (1812)
ezy
na
Zatoka Biskajska
Cesarstwo Francuskie
tyc ria ki
Rzym
Krlestw o Neapo lu
0 200 km
Morze rdziemne
104
Blokada kontynentalna narzucony przez Francj pastwom europejskim lecym na kontynencie zakaz kontaktw z Wielk Brytani majcy na celu ograniczenie dopywu surowcw do tego kraju. Blokada miaa doprowadzi brytyjsk gospodark do upadku, jednak potajemnie bya ona amana i w latach 18121813 stracia znaczenie. Kontrybucja opata narzucona pastwu pokonanemu przez zwycizc.
t w o l e s K r
e s k i P r u
oma
departament omyski
Bydgoszcz
departament bydgoski
Pozna
departament pocki
Pock
K
Kalisz
i s
departament poznaski
Warszawa
Siedlce
departament warszawski
departament siedlecki
W a r
i e
Lublin
departament kaliski
widnica
Radom
departament lubelski
Krakw
t w o C e s a r s k i e c a i r t s A u
Ksistwo Warszawskie w 1807 r. ziemie przyczone w 1809 r. granice departamentw Wolne Miasto Gdask
105
3. EPOKA NOWOYTNA
o e t wk i r sj s a C s y o R
3. EPOKA NOWOYTNA
w Ksistwo pozostawao w unii personalnej z Saksoni, a na tron powoano krla saskiego Fryderyka Augusta jako ksicia warszawskiego. w Administracyjnie kraj zosta podzielony na departamenty (wedug wzoru francuskiego).
w Mimo e formalnie polityka zagraniczna bya wycznym atrybutem krla saskiego, to faktycznie bya ona cile podporzdkowana interesom politycznym Francji. w Trudna sytuacja gospodarcza pastwa wymusia modernizacj rolnictwa i przemysu.
POJCIA
Oktrojowanie nadanie konstytucji przez monarch bez udziau organw przedstawicielskich narodu, czsto nawet bez konsultacji z przedstawicielami narodu.
Atla ntyc ki
o tw ie rs k Ca js sy Ro
Ocean
Krles
Krlestwo Hiszpanii
ardy two S
l . Sy Ob cy ojg lii a
nii
obszary pastw zaborczych przed kongresem: Prusy Rosja Austria obszary nabyte w latach 18141815 przez: Prusy Rosj Austri
Kr
Zabr rosyjski
Chcc unikn represji, wielu uczestnikw w Po kongresie wiedeskim utworzono Krlepowstania udao si na emigracj (Wielstwo Polskie z okrojonych terenw Ksistwa ka Emigracja) . Warszawskiego. w Na emigracji Polacy prowadzili dziaalno w Do powstania listopadowego ustrj Krlepolityczn skupieni w kilku grupach polityczstwa Polskiego okrelaa konstytucja Krlenych, spord ktrych za najwaniejsze stwa Polskiego, oktrojowana przez cara uznaje si dziaajce w Paryu: Komitet NaAleksandra I . rodowy Polski z Joachimem Lelewelem w Krlestwo Polskie byo monarchi poczon na czele, Towarzystwo Demokratyczne uni personaln z Rosj, z carem jako krPolskie z Tadeuszem Krpowieckim na lem. Nie miao moliwoci prowadzenia odczele i Hotel Lambert ksicia Adama rbnej polityki zagranicznej. Czartoryskiego. w Krlestwo posiadao sejm, rzd i armi, w Na ziemiach Krlestwa wprowadzono rosyjna czele ktrej sta pocztkowo wielki ksi ski system prawny i monetarny. Konstanty, ktry do 1830 r. mia te dominuw Po klsce powstania styczniowego jcy wpyw na rzdy. zlikwidowano ostatecznie odrbno w Polacy niegodzcy si z utrat niepodlegoci Krlestwa Polskiego, jego nazw zazakadali konspiracyjne organizacje, ktre stpiono okreleniem Kraj Przydziaay na polu podtrzymywania ducha wilaski , a ludno poddano polskoci (Towarzystwa Filomatw, Promieintensywnej rusyfikacji. nistych i Filaretw w Wilnie, 18171823) lub prowadziy dziaalno spiskow. Do najGodo Krlestwa Polskiego waniejszych organizacji zalicza si Wolnomularstwo Narodowe Krlestwo Polskie w 1815 r. Wilno (18191820) majora Waleriana Rzeczpospolita Krakowska Krlewiec ukasiskiego , przeksztacone granice wojewdztw Gdask w 1821 r. w Narodowe Towarzygranice pastw zaborczych stwo Patriotyczne, i sprzysienie patriotyczne Piotra Wysoc0 100 km w o kiego w warszawskiej szkole e s t e r l i K k s podchorych (od 1828 r.). oma P r u w Car ama postanowienia konwojewdztwo Bydgoszcz stytucji, co stao si prcz dPock pockie e niepodlegociowych Polakw Pozna K r l e s t w o Siedlce Warszawa przyczyn wybuchu powstania wojewdztwo wojewdztwo listopadowego wywoanego przez podlaskie Kalisz mazowieckie sprzysienie Piotra Wysockiego. P o l s k i e w Po upadku powstania listopadoRadom Lublin wojewdztwo wojewdztwo wego Krlestwo Polskie na mocy kaliskie sandomierskie wojewdztwo Statutu Organicznego utracio widnica lubelskie odrbno i stao si integraln wojewdztwo krakowskie czci cesarstwa rosyjskiego.
Krakw
t w o C e s a r s a c k i e i r t s u A
Krlestwo Polskie
Zabr pruski
w Po kongresie wiedeskim zachodni cz ziem Ksistwa Warszawskiego przekazano Prusom, ktrych wadze zadecydoway o utworzeniu Wielkiego Ksistwa Poznaskiego. Jego wadc by krl pruski, a jego reprezentantem namiestnik. Organem doradczym by sejm prowincjonalny Wielkiego Ksistwa Poznaskiego.
107
3. EPOKA NOWOYTNA
o e t wk i r s j s a C s y o R
3. EPOKA NOWOYTNA
w Po powstaniu listopadowym z obawy przed podobnymi wystpieniami w Prusach autonomi Ksistwa ograniczono, a po Wionie Ludw 1849 r. niemal cakowicie zniesiono. w Na ziemiach zaboru pruskiego stopniowo rozbudowano miejscowy aparat policyjny dla zwalczania wszelkich przejaww oporu wobec wadz pruskich, a jednoczenie nasilano germanizacj (szczeglnie w II poowie XIX w.). Zlikwidowano szkoy z polskim jzykiem wykadowym, a w szkoach ludowych uczono po polsku jedynie religii. Do pracy w polskich szkoach kierowano niemieckich nauczycieli. w Jednymi z instytucji antypolskiej dziaalnoci w zaborze pruskim byy Komisja Kolonizacyjna (wykup ziemi z rk polskich) i Hakata (dziaalno germanizacyjna). w Silnie antypolski oraz antykocielny charakter mia na ziemiach zaboru pruskiego take kulturkampf, ktrego pomysodawc by kanclerz Prus Otto von Bismarck .
Godo Wielkiego Ksistwa Poznaskiego
w Na pocztku XX w. zaczto wprowadza ustawy wyjtkowe, ktre miay osabi gospodarczo Polakw (1908 r. ustawa o wywaszczeniu polskiej wasnoci ziemskiej). w W odpowiedzi na germanizacyjn dziaalno wadz Polacy organizowali kka rolnicze, spki zarobkowe i polskie przedsibiorstwa handlowe oraz produkcyjne. w Powszechnie stawiano opr germanizacji, co prowadzio do ostrych zatargw z wadzami niemieckimi, czego przykadem moe by m.in. szkolny strajk dzieci we Wrzeni (19011902) przeciw modlitwie i nauce religii w jzyku niemieckim oraz protest rodzicw przeciw biciu dzieci przez pruskich nauczycieli i wadze szkolne. Bardzo wan rol w podtrzymywaniu ducha polskoci w zaborze pruskim odegra Koci. w Na Mazurach dziaalno propolsk prowadzi Wojciech Ktrzyski, na Warmii Gazeta Olsztyska stawaa w obronie jzyka polskiego, na Kaszubach przeciwstawia si germanizacji Florian Ceynowa, za na lsku polsko podtrzymywa Karol Miarka.
Zabr austriacki
w Po prbie nieudanego powstania w 1846 r. do monarchii austriackiej wczono Krakw, a Wolne Miasto Krakw przestao istnie. w W ramach monarchii habsburskiej ludno Galicji cieszya si stosunkowo znacznym stopniem swobody. Galicja uzyskaa wasny Sejm Krajowy, a w 1867 r., po przegranej wojnie z Prusami, cesarz przeksztaci pastwo w dualistyczn monarchi austro-wgiersk Polacy uzyskali wwczas przedstawicielstwo w parlamencie austriackim (Koo Polskie). w Galicyjska autonomia bya stopniowo poszerzana (18671873). Obejmowaa ona zarwno ycie polityczne, jak i kulturalne oraz naukowe. Swoboda ta umoliwia rozwj wiadomoci narodowej wrd mieszczastwa i chopstwa oraz wpyna na wiadomo odrbnoci etnicznej zamieszkujcych Galicj Ukraicw. w W Galicji wprowadzono jzyk polski w szkoach ludowych i rednich , a dziki poparciu parlamentarzystw wgierskich jzyk polski powrci do urzdw i sdw. W 1870 r. przywrcono jzyk polski na Uniwersytecie Jagielloskim, a nastpnie te i lwowskim. w Ugodowa polityka Wiednia wpyna na powstanie w Galicji lojalistycznego nurtu politycznego (staczycy). Cz Polakw przyja postaw trjlojalizmu. w Przed wybuchem I wojny wiatowej (1908 1914) powstaway w Galicji polskie organizacje paramilitarne, m.in. Zwizek Walki Czynnej i Zwizek Strzelecki. Od 1912 r. kierowaa nimi Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodlegociowych , ktra mianowaa Jzefa Pisudskiego Komendantem Gwnym Polskich Si Zbrojnych. Po wybuchu I wojny wiatowej wikszo czonkw organizacji znalaza si w Legionach Polskich .
Uniwersytet Lwowski
108
Przebieg
Skutki
Rzeczpospolita Krakowska najwaniejsze bitwy stoczone po 25 I 1831 r. gwne twierdze polskie oblegane przez wojska rosyjskie Krlewiec miejsca przekroczenia granicy i zoenia Gdask broni przez wojska polskie dziaania gwnych oddziaw polskich dziaania gwnych oddziaw rosyjskich
Brodnica
5X
Kruszany
Biaystok
Nowe Miasto
Kiejdany
Podbrodzie
Toru
Goub
Zbojska
Brze Litewski Iganie Biaa Stoczek Dblin Kurw Lublin Kazimierz Kranik Janw
10 IV
Nur
Kutno
Gbin yrardw
gen. Dembiski
Warszawa
14 II
Sawatycze
Warszawa 0 100 km
Kalisz
d Tomaszw
Chem
Suchedniw Kielce
gen. Dwernicki
Zamo
Boremel
Kobylanka
Klebanwka
0 100 km
109
3. EPOKA NOWOYTNA
3. EPOKA NOWOYTNA
Powstanie krakowskie i rabacja galicyjska Czas trwania Przyczyny Przebieg 20/21 II 18462 III 1846, zabr austriacki rozwj ruchu spiskowego w Galicji, wzrost ciarw feudalnych, antyszlachecka propaganda austriacka prowadzona we wsiach galicyjskich. II 1846 r. powstanie Rzdu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (J. Tyssowski, L. Gorzkowski i A. Grzegorzewski) oraz wydanie manifestu znoszcego rnice stanowe i powinnoci chopskie, zapowied nadania ziemi bezrolnym chopom, wezwanie wszystkich Polakw do walki o niepodlego, dyktatorem powstania ogasza si J. Tyssowski II 1846 r. pocztek inspirowanego przez Austri antyszlacheckiego powstania chopskiego (Jakub Szela), od kul austriackich ginie Edward Dembowski podczas procesji religijnej majcej nawiza kontakt z podburzonymi chopami III 1846 r. dyktator Tyssowski skada wadz i wraz z oddziaem ewakuuje si do Prus wcielenie Wolnego Miasta Krakowa do Austrii, aresztowania i konfiskaty majtkw uczestnikw powstania, germanizacja, zniszczenie wielu dworw szlacheckich przez chopw i wymordowanie rodzin wielu powstacw, pogbienie niechci midzy szlacht i chopstwem
Skutki
liczba rozgromionych dworw na 100 km2 812 Zawiercie 67 granica pastwowa 45 granica Galicji 23 granice obwodw 1 0 Bochnia miasta obwodowe
K r l e s t w o
Piczw
W is
Bigoraj
Tanew
P o l s k i e
Mielec Dbrowa
Leajsk
Rzeczpospolita K r a k o w s k a Krakw
Wieliczka Wadowice Mylenice Gdw Bochnia
acut Rzeszw
Wisok
Jarosaw
Ryglica
Brzostek
Dynw
Przemyl
Jaso Jordanw
Krosno Sanok
Nowy Targ
un
ec
Dukla
Krynica
a
Baligrd
20 km
C e s a r s t w o A u s t r i a c k i e
Powstanie styczniowe Czas trwania Przyczyny 22 I 1863 do grudnia 1864, zabr rosyjski osabienie Rosji po wojnie krymskiej, nadzieje powstacw na sukces po zjednoczeniu Woch, ostre represje wadz wobec uczestnikw patriotycznych manifestacji, zapowied branki (pobr do wojska), ktra miaa na celu rozbicie obo-
110
zu politycznego planujcego powstanie (czerwonych) i udaremnienie powstania Przebieg I 1863 r. powstanie Tymczasowego Rzdu Narodowego, wydanie manifestu wzywajcego narody: polski, litewski i biaoruski do walki z zaborc, zniesienie rnic stanowych oraz uwaszczenie, dyktatorem powstania zostaje Ludwik Mierosawski II 1863 r. pocztek walk i pierwsze poraki powstacw (Miechw, Maogoszcz) III 1863 r. dyktatorem powstania zostaje Marian Langiewicz IIIVIII 1863 r. liczne potyczki partyzanckie z Rosjanami sukcesy (Chrobrze, Grochowiska, Stoczek) i poraki (Krzykawka) powstacw V 1863 r. przeksztacenie TRN w Rzd Narodowy X 1863IV 1864 okres dyktatury Romualda Traugutta (straconego przez Rosjan w VIII 1864 r.) IV 1864 r. ostatnie walki powstaczego oddziau ks. Stanisawa Brzski liczne aresztowania, konfiskaty majtkw i zesania powstacw na Syberi (ok. 38 tys. Polakw), terror na Litwie wprowadzony przez gubernatora Michaia Murawjowa, zwanego Wieszatielem, zamiana nazwy Krlestwa na Kraj Przywilaski, rusyfikacja szkolnictwa i administracji, uwaszczenie chopw przez carat (III 1864 r.) na warunkach korzystniejszych ni w pozostaych zaborach
najwaniejsze wystpienia powstacze w okresie 2125 I 1863 r.
Skutki
IV
granice i numery korpusw wojsk powstaczych obszary najduej utrzymujcych si walk powstaczych obszary dziaania wikszych oddziaw powstaczych
Mariampol Krlewiec
Sierakowski
Kowno Wilno
III
Suwaki Gruszki 28 V
9 III Rudniki
o t w s e e i Grajewo l s k K r r u P
Brodnica 2728 VI
Kalinowski
Bydgoszcz Goub Toru Stelmachw apy Drdewo Ostroka Ciechanw Biaystok
IV
Sura
Makinia
Ciokowo Serock Siedlce ychlin yrardw Warszawa Skierniewice Grjec Mogielnica Tomaszw Radom Szydowiec Ossa
Brze Litewski
Taczanowski
26 IV 29 IV Kutno Zgierz d
Kode
Stoczek
11 VII
Sawatycze Wodawa
Kalisz Pabianice
Dblin
Wrblewski
Lubartw Chem Jedlnia Kazimierz Lublin 24 VIII Fajsawice 10 VII Suchedniw Kranik 10 VI Bobrza Langiewicz Janw Kielce 25 V Czstochowa Zamo 24 II Maogoszcz Koniecpol Hauke-Bosak Kobylanka Rudniki 18 III Grochowiska 6V 28 VII Olkusz Miechw 17 II Katowice
II
Krakw
Bochnia
M o n a r c h i a H a b s b u r g w
0 100 km
Wieliczka
111
3. EPOKA NOWOYTNA
o e w i t k s s r j a y C s o R