Wykład 1

Antropologia kulturowa- przedmiot i zakres.

Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka.

W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):
- antropologia fizyczna(wchodzi w skład biologii)
- antropologia filozoficzna (wchodzi w skład filozofii)
- antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak
socjologia i nauki o kulturze. Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i
etnografią)

Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury

Etnologia – dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające
Antropologia – opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii,
geografii, polityki, socjologii)
Socjologia kultury – zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli
kulturą symboliczną)

Zadania antropologii kultury : - analiza podobieństw i różnic kulturowych,

- analizowanie logicznej organizacji kultury.

Geneza antropologii spowodowała jej rozbicie na antropologię społeczną i kulturową.

Antropologia społeczna wywodzi się z tradycji socjologicznych . Bada ona społeczny wymiar
rzeczywistości , zasady budowy struktury społecznej i prawa regulujące jej funkcje.
Antropologia kultury bada kulturę a przede wszystkim wartości, symbole i postawy.
Współcześnie uważa się, że ten podział jest nieuzasadniony bo kultura i społeczeństwo to
całość, bo badać je należy całościowo, czyli holistycznie. Taka tendencja istnieje w Europie,
w Ameryce istnieje tylko antropologia kultury.
E. Leach (czyt. Licz) powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności
ludzkiej”. Dlaczego mówimy i działamy w tak wielu odmiennych językach? Konieczne jest
odkrycie ogólnej gramatyki kultury – tzn. dlaczego ludzie są zarazem tak podobni a tak
odmienni.
Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne,
niecywilizowane. DO XIX wieku zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd
wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.

Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w.
Dlaczego?
1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca
Darwina „O pochodzeniu gatunku”.
2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój
geograficzny.

Tak zrodziła się antropologii i przyjęła założenie, że kultura europejska jest tylko jednym ze
sposobów życia ludzi, ale są jeszcze inne.
Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne.
Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.
Antropolodzy zarzucali innym naukowcom pochopność w formułowaniu tez opartych tylko
na kulturze europejskiej. Trzeba brać pod uwagę inne kultury żeby ocenić ludzkość.
Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym. Dlaczego? Bo to one
dostarczają najlepszej wiedzy do poznania zróżnicowania kulturowego. A dlaczego są takie w
tym dobre? Bo są małe i odizolowane od kultury europejskiej.

Początkowo antropolodzy byli zdumieni wielością kultur i opisywano je w najprostszy sposób

ich życie.
Potem zaczęto interesować się subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn.
interpretacje własnej kultury przez ich uczestników.
Antropologia zajmuje się nowym przedmiotem badań – akulturacją, czyli przemianami w
społeczeństwie pierwotnym pod wpływem zderzenia się z cywilizacją zachodnią.
Antropologia w sposób całościowy patrzy na człowieka i jego kulturę. Dlaczego?
1. Bo zajmuje się wszystkimi specyficznymi ludzkimi aspektami życia człowieka
(aspektami: społecznym, kulturowym, psychologicznym, fizycznym),
2. Bo społeczeństwa małe były na tyle małe że można było każdy aspekt człowieka zbadać.
Opisywano techniki produkcji, wytwory materialne, kontrole społeczne, obrzędowość,
sztukę, wiedzę o przyrodzie, typ fizyczny danej zbiorowości, czyli wszystkie te aspekty
którymi .....
Antropologia to całościowo nauka o człowieku.
THE END 1
Antropologia kultury – wykład 2

Całościowe ujmowanie człowieka i kultury

Przedmiotem badań w antropologii kultury jest KULTURA

Wiedza o kulturze nie jest jasna i ścisła, dlatego że istnieje wiele definicji kultury uznanych i
używanych w świecie. Każda dziedzina wiedzy o człowieku na swój sposób formułuje
(definiuje) pojęcie kultury. Nie ma jedności co do jednego pojęcia kultury.
Termin kultura pojawił się już w starożytności. Pierwotne znaczenie to „uprawa” czyli
przekształcenie jakiegoś naturalnego stanu rzeczy na stan lepszy, udoskonalony, czyli bardziej
użyteczny.
Pole o wysokiej kulturze agralnej – dobrze przygotowane pole.
Kultura była rozumiana jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Cycero użył terminu kultura w sensie metaforycznym i filozofię nazwał „kulturą ducha”, czyli
uprawą ducha.
Pojęcie to w starożytności było selektywne i wartościujące (kultura obejmowała tylko
korzystne dla praktyki narzędzia (urządzenia) i wynalazki – uznane zasady postępowania w
kręgu kulturowym – to co pozytywnie oceniano).
Spopularyzowane zostało na przełomie XVII i XVIII wieku w literaturze niemieckiej.
Najpierw za sprawą Samuela Pufendorfa (filozof prawa) – kultura to ogół wynalazków, sztuk,
urządzeń wprowadzonych przez człowieka zwłaszcza instytucje polityczne i zasady
sprawiedliwości, regulujące ludzkie działania w myśł wskazań rozumu.
Racjonalistyczne pojmowanie kultury (rozum decyduje co nazywamy kulturą), selektywne i
wartościujące (zjawiska pozytywnie oceniane).
Przełom w pojmowaniu kultury pojawił się w pismach Jochana Hawdera – idea: każdy lud na
ziemi posiada jakąś kulturę, stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat. Nie ma
społeczności bez kultury. Nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne. Wszystko jest
kulturą co człowiek tworzy. Kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków
bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb).
Kultura rekompensuje fizyczne niedostatki człowieka w walce o byt. Jako organizm żywy nie
jesteśmy najsilniejszym organizmem żywym, jako jedyny jest zdolny do wytworzenia kultury.
Jedną z pierwszych naukowych definicji kultury była definicja stworzona w 1871 r. przez
Edwarda Tylor’a (profesor antropologii) – definicja kultury opisowej – kultura lub
cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, obyczaje oraz
wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa
(definicja wyliczająca).
Inny przykład antropologicznego ujmowania kultury – Stefan Czarnowski (polski socjolog) –
kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej
obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o
kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka
zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy
człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury
grupy.
Współczesna etnologia i antropologia za wspólny wynik kultury uznaje ludzkie działania
podejmowane bardzo szeroko.
Ralph Linton – definicja kultury – kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich
rezultatów, których elementy są podzielone i przekazywane przez członków danego
społeczeństwa.
W 1952 r. – dwaj amerykańscy antropolodzy, Alfred Kloeber i Klaud Kluckhow spróbowali
podsumować różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym. Doszukali
się 150–ciu definicji kultury i spróbowali je uporządkować. Kilka kategorii definicji:
- definicje genetyczne – wskazują na źródła kultury, na przeciwieństwo natura-kultura
- definicje historyczne – kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy
dorobek różnych grup ludzkich)
- definicje psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie
się, naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)
- definicje dysprubutywne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie
zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybujca. Mówi się o kulturach a nie o
jednej kulturze.
- definicje normatywne – kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako
elementy kultury
- definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.

Antropolodzy i socjolodzy podjęli próby uogólnienia różnych definicji kultury. Antonina

Kłosowska (w Polsce) – socjolog i antropolog – definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające
wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku
interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.
Istota kultury.
Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest
dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia.
Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące
wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka
(postawy, dyspozycje, nawyki).
1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od
grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego
społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu kultury.
2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego
zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne
formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie
wytwory ludzkie mają charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi
(wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)
3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tnz. Że jest historycznie przekształcającą się
rzeczywistością społeczną
4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem
wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.
5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) – każdy element kultury pełni
określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym do jednostki, jednostkowym.
Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem
ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy
byt oddziałuje na jednostkę.
Antropologia Kulturowa
Wykład III

Pierwsze systemy teoretyczne na gruncie antropologii.

Współcześnie antropologia nazywana była etnologią.
Antropologia jest jedną z najlepiej rozwijających się nauk społecznych o biologii człowieka.
Geneza i rozwój kultury ludzkiej (ludzkość) – sposób życia ludzi, realizacja wzorów.
Antropologia stawia pytanie o genezę i rozwój ludzkości.
Punkt wyjścia – kultura to swoisty atrybut ludzkości, tylko ona wyodrębnia gatunek ludzki ze
świata zewnętrznego. Poza tym niczym się nie różnimy. Człowiek wytworzył sobie kulturę,
aby zapewnić sobie odrębność środowiska.
Rozwój ludzkości – rozwój kultury.
Interesowano się rozwojem całej kultury lub dziedzinami, działami (badano religię, magię,
wiedzę, rodzinę, kulturę materialną, gospodarkę, sztukę).
Zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii
ukształtowali jej pierwsi twórcy reprezentujący EWOLUCJONIZM (I-wszy system
teoretyczny na gruncie antropologii).
Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji. Prawa ewolucji odpowiadają
prawom ewolucji kultury.
Tezy ewolucjonizmu:
- człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki
historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami.
(zasada o jedności rozumu ludzkiego – Adolfa Bastiana). Wszyscy jesteśmy tacy sami i
mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych. Kultury
rozwijają się tak samo (kultury pierwotne – świadectwo rozwoju kultury europejskiej).

Tezy rozwoju kultury:

- kultury rozwijają się poprzez następujące po sobie stadia takie same dla wszystkich
społeczeństw. <społeczności pierwotne osiągną w końcu etap kultur rozwiniętych>
- każda kultura istnieje dzięki swojemu rozwojowi, każdą kulturę można scharakteryzować
przez jej rozwój. <jeżeli chcemy oddać istotę kultury – wskazać na stadia jej rozwoju>.
- Rozwój każdej z kultur uwarunkowany jest jej stanem wcześniejszym (teza o
genetycznych rozwoju kultury) <kumulatywny charakter rozwoju>.
- Teza o progresywnym rozwoju – rozwój o postępach kultur przebiega od form niższych
do wyższych.
- Każda z kultur rozwija się równolegle do innych, niezależnie od różnic czasowych.

Podstawowe tezy ewolucjonizmu.

Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881) – badał w terenie, Adolf Bastian
(1826-1905), James John Frazer (1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor
(1832-1917) – I-wszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista.
Kierunek ten zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość
człowieka (różne grupy ludzkie mogą dokonać takich samych wynalazków).
Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych – takie elementy
kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów
rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty).
Etnologia z zakresu kultury materialnej – przykłady: żeliwne poidła dla koni –
wykorzystywane jako kwietnik (odtwarza się dzieje kultury materialnej charakterystycznej
dla wcześniejszego rozwoju).
Bastian – „człowiek w historii” – teza o jedności psychicznej człowieka – dzięki tej jedności
istnieją idee elementarne (wspólne dla wszystkich ludzi) i idee wtórne (ludowe) – odróżniają
kultury. Zróżnicowanie kulturowe – zróżnicowanie idei ludowych.
Bachofen – „prawo macierzyste” – I-wsze studium rozwoju rodziny i systemu pokrewieństwa
jako systemu społecznego (odkrył matriarchat – władza i dziedziczenie w rękach kobiet).
Stadia rozwoju rodziny – (heteryzm – cała grupa stanowiła jedną wielką rodzinę, matriarchat
– pochodzenie i majątek dziedziczone w rękach kobiet, patriarchat – władza i dziedziczenie w
lini męskiej).
Morgan – badał plemię irokezów, „systemy powinowactwa i pokrewieństwa w rodzinie
ludzkiej”. Przeprowadził badania ankietowe „Społeczeństwo pierwotne. Schemat rozwoju
rodziny”. Rozwój wg Morgana odbywa się drogą powolnego gromadzenia doświadczeń.
Dokonuje się dzięki odkryciom i wynalazkom, zapewniających zaspokojenie ludzkich
potrzeb.
Najważniejsze są 3 czynniki rozwoju: I – umiejętność mówienia, II – posługiwanie się
narzędziami, III – powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Postulował śledzenie dwóch linii rozwojowych – wynalazków i instytucji.
Wyróżnił 3 stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja
stopień niższy, średni i wyższy.

Lubbock – „Początki cywilizacji, stan pierwotny człowieka i obyczaje dzikich

współczesnych” – ewolucjonizm ma zawsze charakter progresywny. Istnienie matriarchatu –
obalił. Stadia rozwoju religii: ateizm, fetyszyzm, totemizm, szamanizm, antropomorfizm,
stadium bez nazwy – kiedy bóstwo staje się twórcą natury, religia staje się moralnością
(religia i moralność).
Tylor – „Badania nad wczesną historią gatunku ludzkiego i rozwój cywilizacji”, „Kultura
pierwotna, badania nad rozwojem mitologii, filozofii, religii, sztuki i zwyczajów
(obyczajów)”, „Cywilizacja pierwotna”. Poświęcił swoje studia animizmowi. Animizm to
wiara w duszę i duchy. Nauka o duszach i innych jestestwach nadprzyrodzonych
(minimalistyczna definicja religii). Wyróżnił 3 stadia rozwoju religii : animizm, politeizm
(wielobóstwo), monoteizm (jedynobóstwo – judaizm, islam, chrześcijanizm). Stworzył teorię
przeżytku kulturowego.
Frazer – „Złota gałąź – studium magii i religii” – charakterystyka religii pierwotnej. Stadia
rozwoju społecznego.
Schemat religii:
1. magia – świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
2. religia – świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może
zwracać się o pomoc
3. światopogląd naukowy – człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki
metodom logiczno-naukowym.
Jego tezy ewolucjonizmu okazały się przebrzmiałe. Korzystał z materiałów wątpliwej jakości,
korzystał z relacji innych osób (misjonarze, handlarze, kupcy). Był znaczącym etapem w
rozwoju antropologii. Był to I-wszy system teoretyczny.
Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można
traktować tak jak przyrodnicze.
Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, polęcia
(obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły
się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.

DYFUZJONIZM – opozycja wobec ewolucjonizmu.

To historyczny kierunek w antropologii, cel – pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur
ludzkich, I-wsza faza postewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-hostoryczna.
Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry.
Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju
decyduje DYFUZJA – rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów
z jednej kultury do drugiej.
Teza Ratzela – podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem
dawnych kontaktów i migracji. Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych,
następcy całych kompleksów kulturowych.
„ Powstanie kultur afrykańskich”
Kilka szkół:
- wczesna szkoła historyczna – Graebner, Ankermann
- szkoła niemiecko-austriacka – Schmidt, Koppers
- szkoła angielska – Smith i Perry
- dyfuzjonizm amerykański

Smith i Perry – „Dzieci słońca”. Początek – kultura starożytnego Egiptu. Człowiek natury
wcześniej zamieszkiwał. Egipcjanie rozprzestrzeniali swoją kulturę.
Szkoła kulturowo-historyczna – badania historyczne (analizowano zbiory muzealne).
Kultura była zbiorem elementów badanych z osobna.
Koncepcja kręgów kulturowych (szkoła niemiecko-austriacka) –
krąg kulturowy – zespół zjawisk powiązanych funkcjonalnie.
Schmidt – wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko poszczególne elementy kulturowe lub
małe ich grupy lecz takie całe zamknięte w sobie kompleksy kulturowe. Taki kompleks
obejmuje wszystkie potrzebne kategorie ludzkiej kultury, tzn. ekologię, gospodarkę,
społeczeństwo, obyczaje, religię. Miały się przenosić w świecie i być zapożyczane całe
zasoby życia.
Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie.
FUNKCJONALIZM (nowoczesna antropologia).

Antropologia kulturowa
Wykład IV

Dyfuzjonizm – koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.

Ralf Linton – rozwój kultury – umiejętność przenoszenia wzorów z innych kultur.
Dyfuzja decyduje o charakterze kultur.
FUNKCJONALIZM – od niego zaczyna się nowoczesna antropologia. Powstał w latach 20-
stych XX wieku. Zrodził się w Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-
Brown.
Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego
Pacyfiku”.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy
antropologa powinny być badania empiryczne czyli badania terenowe.

Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii (1884-

1942).
1922 r. – książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. – „Życie seksualne dzikich w
pn-zach Malanezji”, 1935 r. – „Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. – „Szkice z teorii
kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).

A. Radcliffe-Brown (1881 – 1955) – prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu

antropologii w Londynie. Prowadził badania na wyspach Andamańskich w pobliżu
Indii.
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown’a różniły się ale można mówić o wspólnych
cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii
antropologicznej.
2) Założenie o holistycznym charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Kultura i społeczeństwo stanowią niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być
rozpatrywane w ramach tej całości.
R.-B. twierdził, że przedmiotem antropologii powinna być struktura społeczna. Malinowski –
instytucje kulturowe.
3) założenie o funkcjonalnych charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Wszelkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach systemu, w

którym istnieją. Ich sens można zrozumieć poprzez te funkcje.
R.-B. twierdził, że nie ma istotnych różnic między antropologią społeczną a socjologią.
Antropologia bada struktury pozaeuropejskie, a socjologia europejskie.
Przedmiotem badań antropologii powinien być system społeczny. Kultura powinna być
traktowana tylko jako charakterystyka tego systemu.
System społeczny i struktura społeczna (2 terminy) – utożsamia ze sobą te terminy.
Jego koncepcję nazwano FUNKCJONALIZMEM STRUKTURALNYM.
Struktura społeczna.
Można badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Podmioty zachowań wraz ze
stosunkami społecznymi między mini tworzą strukturę społeczną (powiązania między
elementami kultury). Strukturę tworzą interpretacje relacji pomiędzy podmiotami
zachowania. Opis struktury możliwy jest dzięki opisowi i analizie zachowań ludzkich. Jeżeli
dojdziemy do tego jak zachowują się ludzie – poznamy strukturę społeczną.
Organizacja społeczna – związana jest z dynamicznym aspektem systemu społecznego, z jego
działaniem. Struktura związana jest ze statecznym aspektem, z dynamiczną organizacją.
Organizacja to uporządkowanie działań ze względu na role społeczne ludzi.
Funkcja to sposób w jaki działania ludzkie przyczyniają się do utrzymania ciągłości systemu.
Aby system społeczny funkcjonował muszą zostać spełnione 3 podstawowe warunki [wymogi
funkcjonalne]:
1. Istnienie pewnego stopnia funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności
pomiędzy członkami społeczeństwa w celu zapewnienia jej ciągłości.
2. Konstrukcja norm społecznych w ten sposób aby nie mogły powstać
nierozwiązywalne konflikty społeczne.
3. Istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu
społecznego. Te działania to instytucje społeczne.

Instytucja społeczna – jest to zestandaryzowany sposób zachowania (ujęty w normy, zasady).

Mówi o trzech rodzajach badań społecznych:
1. morfologia społeczna – badanie budowy systemu społecznego, podobieństwa i różnic
między systemami, klasyfikacja struktur.
2. fizjologia społeczna – badania nad działaniem systemu społecznego (w jakim
kierunku) „jak możliwe jest istnienie systemu społecznego, jak funkcjonuje ten
system, jakie mechanizmy przyczyniają się do utrzymania tego systemu?
3. badania nad zmianą systemu społecznego – trzeba uwzględnić proces zmiany, nic nie
stoi w miejscu. Uwzględnienie czynnika czasu. Każda struktura społeczna ma swoją
niepowtarzalną historię. Badania synchroniczne i asynchroniczne.

2 typy zmiany społecznej:

• zmiana w strukturze społecznej
• zmiana struktury społecznej

ad 1) forma strukturalna (zręby, filary systemu) pozostaje niezmieniona, a zmiany oznaczają

ponowną adaptację, przystosowanie <adaptacja ekologiczna do zmieniającego się
środowiska; antropologia instytucjonalna do zmieniających się wzorów zachowania;
antropologia kulturowa do zmieniających się norm i wartości>.
Ad 2) zmiana typu struktury albo wyniku wewnętrznego rozwoju albo bodźców z zewnątrz.
Zmiana endogenna i egzogenna.
Endogenna – ewolucja społeczna która prowadzi do restrukturyzacji (wewnętrzne przemiany)
Egzogenna - wywoływanie działaniem czynników z zewnątrz (na podstawie dyfuzji).
Tak istnieje i trwa system społeczny wg R.-B.
Teza, że nie mają racji ewolucjoniści i dyfuzjoniści – zmiany kultury poprzez wewnętrzną
ewolucję i zewnętrzną dyfuzję.

Antropologia kulturowa
Wykład V

Funkcjonalizm – kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.

Funkcjonalizm Malinowskiego – rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i
dyfuzjonizmem.
Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać
empirycznie jako niepodzielną całość.
Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących
współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne
współcześnie istniejące).
Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).
Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura – jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma
spełniać określone funkcje). Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda
część istnieje jako środek do celu.
Mówi o 2 uwarunkowaniach życia ludzkiego:
- biologiczne
- kulturowe

Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu – biologizm.

Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób
naturalny.
Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem.
Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby
wyższego rzędu.
3 grupy potrzeb:
- potrzeby podstawowe (I-go rzędu) – potrzeby biologiczne – te które decydują o
przetrwaniu organizmu – metabolizm; reakcja kulturowa – zapewnienie organizmowi
środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.
- Potrzeby II-go rzędu – potrzeby pochodne
- Potrzeby III-go rzędu – potrzeby integratywne

Każdej potrzebie odpowieda jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura
reaguje w określony sposób.
Potrzeby pochodne – społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) – produkcja
narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa – system gospodarczy; potrzeba
kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury – system kontroli społecznej; transmisja
kultury, reakcja kultury – socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania
człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne – potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje
kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka – kultura symboliczna (ma
realizować nasze potrzeby).
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał
się.

Potrzeba – to system warunków w ludzkim organizmie w układzie kulturowym i w relacji ich

obu do naturalnego środowiska co jest wystarczające i konieczne dla przetrwania grupy i
organizmu.
W organizmie pojawia się określony warunek np. głód, w kulturze muszą być narzędzia jego
zaspokojenia, a środowisko naturalne musi nim umożliwić jej zaspokojenie.
Najmniejszą częścią systemu kulturowego jest instytucja.
Poprzez instytucje zaspokajane są potrzeby ludzkie
2 definicje instytucji:
1. jest to zorganizowany system działań ludzkich
2. są to ludzie realizujący te działania

Reakcje kulturowe są możliwe dzięki instytucjom. Instytucje kulturowe mają charakter

uniwersalny. W każdym systemie społecznym są takie same instytucje, które zaspokajają
potrzeby.
Instytucje mają swoistą – każda składa się z 6 elementów. Karta czyli zespół wartości
umożliwiających zorganizowanie się ludzi; personel – grupa ludzi wraz z podziałem
obowiązków i autorytetów; normy – wymagane umiejętności od tych ludzi, zwyczaje, normy
prawne obowiązujące członków instytucji; substrat materialny – narzędzia i urządzenia jakimi
dysponuje grupa ludzi którzy wykonują zadania; działalność – konkretne i rzeczywiste
objawy działalności instytucji; funkcja instytucji – właściwy rezultat 0 zorganizowanej
działalności (różny od karty).
Malinowski sam badał społeczności pierwotne na wyspach Trobrianda. Lata 30-ste badania w
Afryce na podstawie których – nowy schemat badań – badania nad problematyką zmiany
kulturowej. Teoria kontaktu kulturowego – przemiany jakie zachodzą w społeczeństwach
pierwotnych są wynikiem zderzenia kulturowego (modernizacja, westernizacja). W wyniku
zderzenia następujących procesów zapożyczenia elementów kulturowych – powstała nowa
rzeczywistość kulturowa. Teoria ta miała tłumaczyć przemiany modernizacyjne w krajach
przedindustrialnych.
W wyniku kontaktu kulturowego tworzą się nowe instytucje kulturowe lub modyfikacja
istniejących lub odrzucenie dawnych instytucji.
Wyróżnił sekwencję zmiany wywołanej kontaktem :
1. kultura pierwotna poddana oddziaływaniu innej kultury
2. kompleks cywilizacji europejskiej, industrialnej
3. proces zmiany

3 aspekty kontaktu kulturowego.

Przedmiotem badań nad kontaktem kulturowym – jest kultura pierwotna i jej stan przed
kontaktem. Kontakt kulturowy polega na wytrąceniu systemu kulturowego ze stanu
pierwotnej równowagi – konsekwencją jest zmiana potrzeb (a to oznacza zmianę instytucji).
W jego szkicach z teorii kultury – odpowiada na pytania – czym i z czego składa się kultura?
Jeden z jej składników to aspekty funkcjonalne (gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny,
ład społeczny, prawo, magia, religia, sztuka, wiedza, rekreacja). Są to reakcje kulturowe,
które zaspokajają potrzeby. Wszystkie te aspekty są przeniknięte przez podstawowe czynniki
kultury (substrat materialny, organizacja, język). Aspekty i czynniki kultury we wzajemnym
powiązaniu tworzą zręby struktury systemu kulturowego. Strukturę tę można poznać poprzez
scharakteryzowanie jakiejś społeczności pod względem: przebieg życia jednostki, życie
zbiorowe w skali plemiennej całej społeczności, życie grupowe w skali domowej, lokalnej,
zdjęcie demograficzne (mapa demograficzna) oraz analiza zewnętrznych czynników, potrzeby
biologiczne człowieka, środowisko, rasa, historia, kontakty kulturowe. – model kultury (ten
schemat) – jago zrealizowanie daje klasyczny, antropologiczny opis jakiejś kultury.
Systemowe i funkcjonalne ujęcie kultury – oryginalność Malinowskiego.
Zbudował koncepcję antropologii funkcjonalnej.
Kultura jest aparatem funkcjonalnym spełniającym ludzkie potrzeby.

Antropologia kulturowa
Wykład VI

Antropologia amerykańska.
Nazywana była antropologią kulturową w przeciwieństwie do europejskiej antropologii
społecznej.
Podstawową kategorią badawczą stała się kultura, a przede wszystkim postawy, znaczenia,
wartości.
Twórcą nowoczesnej antropologii amerykańskiej jest F. Boas. Zbudował antropologię od
podstaw. Włączył się w politykę, walczył o autonomię uniwersytetów, o czystość nauki.
Uniwersytety mają same ustalić programy badawcze, niezależne od układów politycznych.
Boas pod koniec XIX wieku – badania empiryczne na południowym wybrzeżu USA (Indian).
„Indianie Kwakiukiu”. Badał na Syberii.
Uważał, że podstawą dla antropologii powinny być badania empiryczne (badania w terenie).
Twierdził, że kultura powinna być badana w szerszym kontekście zjawisk przyrodniczych
(czyli geograficznych), ekonomicznych, politycznych.
Wyznaczył 3 kierunki badań:
1. relacja człowiek – natura
2. człowiek – człowiek
3. świadomość człowieka (świadomościowy psychiczny aspekt kultury – indywidualne
reakcje jednostek na zdarzenia kultury, ich indywidualna interpretacja – prawda
psychologiczna – jak twórcy i uczestnicy kultury są postrzegani.

Ten nurt zaowocował powstanie nowej szkoły na gruncie antropologii – „Kultura i

osobowość”
Boas – twórca zasady relatywizmu kulturowego – każda z kultur rozwija się na swój własny
sposób, a nie wg jednolitych praw.
Zaprzeczył tezie ewolucjonistów (wszystkie kultury rozwijają się w ten sam sposób).
Każdą z kultur należy badać w relacji do niej samej (nie ma kultury stanowiącej wzór
odniesienia).
Badane w USA tzw. małą historię, tzn. historię poszczególnych kultur a nie kultury
ogólnoludzkiej.
Jego uczniowie ten postulat realizowali.
I-szym z najwybitniejszych uczniów Boas’a był Wissler – koncepcja areałów kulturowych. To
areał (przestrzeń) obejmuje podobne do siebie kultury pod różnymi względami. Przestrzeń
gdzie zachodziła i zachodzi dyfuzja kulturowa (zapożyczenia elementów kulturowych).
Zaproponował koncepcję areałów kulturowych w celu unowocześnienia ekspozycji
muzealnych. Stwierdził, że podstawą powinien być podobny sposób zdobywania pożywienia
oraz historyczny fakt dyfuzji.
Areał skupia podobne do, ale wyróżnia fakt dyfuzji.
Każdy areał kulturowy posiada swoje centrum, tj. najstarszy punkt tego areału. Tam rodzą się
nowe elementy kultury. Z centrum rozprzestrzeniają się na resztę areału.
Im dalej od centrum tym starsze są te elementy. Z centrum elementy kultury rozprzestrzeniają
się na resztę areału ( na zasadzie fali rozchodzących się po wrzuceniu kamienia do wody).
Najsilniejsze – bliżej centrum, najsłabsze – najdalej.
Istniało kilka zasadniczych kultur z których tworzono areały.
Boas zmarł w 1941 roku. Nie stworzył teorii antropologicznej. Jego stanowisko było
ateoretyczne, nie stworzył teorii antropologii, pisał monografie – nie chciał dokonywać
uogólnień. Wyznaczył drogi rozwoju antropologii amerykańskiej i jej drogi rozwoju.
1-szą z uczennic Boas’a była R. Benedict.

Antropologia kulturowa
Wykład VII
Antropologia amerykańska c.d.
Boas – relatywizm kulturowy (1858 – 1442)
W latach 40-stych – w Europie antropologia zaczęła się zbliżać do socjologii (antropologia
społeczna). USA – antropologia kulturowa – kultura.
Boas – ścisłość metody – propozycja jak w naukach ścisłych.
Stanowisko ateoretyczne. Niezależne podejście do materiału. Twórca antropologii
amerykańskiej od początku, od nowa.
Whistler – areały kulturowe. – żyją tam podobne do siebie kultury (dyfuzja kulturowa). Areał
– centrum (powstają tam najnowsze elementy kultury).
Koncepcje kultury w antropologii amerykańskiej.
Po Boas’ie uczniowie podjęli dalsze badania nad kulturą.
Koncepcja Kroeber’a – przejął po Boas’ie przewodnictwo w antropologii amerykańskiej.
Zorganizował jeden z najsilniejszych ośrodków antropologicznych.
„Istota kultury” (najważniejsze dzieło”. Opublikował 532 prace. (ur. 1876) Ukończył
Uniwersytet Columbia – mgr literatury. Zapisał się na seminarium antropologiczne
<relatywizm kulturowy>.
Antropologia – to pewna postawa myślowa. Twierdził, że kultury nie muszą być traktowane
jako centra rywalizujących ze sobą lokalnych patriotyzmów, ale mogą być badane jako
zjawiska przyrodnicze metodami nauk przyrodniczych. (precyzja w badaniu, obiektywizm,
traktowanie badanej kultury jako faktów w badaniu naukowym).
1901 roku – doktorat.
1911 rok – samodzielny profesor antropologii. Z jego inicjatywy powstało Amerykańskie
Towarzystwo Antropologiczne (1917 r – I-szy prezes).
1960 rok – zmarł w Paryżu.
Oddziaływanie kilku kierunków prac badawczych – jego zainteresowania:
- etnologia – prekursor technik badań terenowych (bezpośrednio, często uczestniczącą
obserwacją badanych społeczności). Napisał prace „ O podstawowych obszarach
kulturowych” – było 6 takich obszarów podstawowych oraz 506 podrzędnych. Rozwinął
koncepcję areałów kulturowych. Szukał powiązań tych obszarów z naturalnym
środowiskiem (determinacja dla kultury).
- Etnolingwistyka – prekursor metod statystyki leksykograficznej. Opracował listy
podstawowych słów danego język lub dialektu i poddawał je operacjom statystycznym.
Stworzył określoną szkołę w tym zakresie.
- Archeologia – chciał zrekonstruować prehistorię Ameryki. Prekursor nowoczesnych
technik wykopaliskowych, które sam zastosował w Meksyku i Peru.

Mniejsze znaczenie dla niego miała antropologia fizyczna. Odkrycia teoretyczne –koncepcje
kultury.
Podstawy koncepcji Kroeber’a – pytało istotę kultury (o najogólniejsze cechy kultury jako
bytu właściwego tylko społecznościom ludzkim; pytał o to co ludzi różni od świata przyrody);
było to pytanie o konkretne składniki, zawartość różnych kultur (co kultury różni między
sobą?).
4 podstawowe założenia koncepcji Kroeber’a:
1) Kultura ma charakter autonomiczny – świat ma złożoną niejednolitą budowę, dzieli
się na względnie izolowane klasy zjawisk, którymi rządzą swoiste prawidłowości. 1 z
takich klas zjawiskowych jest KULTURA. Kultura rządzi się swoimi prawami – jest
autonomiczna. Te klasy zjawisk są hierarchicznie uporządkowane. Są to poziomy na
dole nieograniczony, ograniczony (fauna, flora), psychiczny, społeczno-kulturowy,
ponadpsychiczny. Inni uczniowie Boas’a – kultura w oderwaniu od psychicznego
poziomu nie istnieje (brak psychicznych właściwości).
 2) Kultura ma charakter całościowy. Stanowi swoistą całość, złożoną z powiązanych
wzajemnie elementów, ale nie jest prostą sumą swoich elementów (zasada holizmu).
Każdy element kultury należy więc interpretować w odwołaniu do szerszej struktury
całościowej kultury. Całościowe struktury – typowe dla danej kultury (ująć w badaniu)
– powtarzające się związki zdarzeń i zjawisk. Nie można tylko wyliczyć elementów
składających się na kulturę. „Konfiguracja wzrostu kultury” – przedstawił różne
kultury – prawidłowości charakterystyczne dla każdej kultury.
3) Kultura ma charakter historyczny – występuje w określonym miejscu i czasie a jej
charakter zależy od zewnętrznych czynników (środowisko geograficzne, struktura
demograficzna ludności, ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy, wydarzenia
polityczne czy elementarne klęski – czynniki, które decydują o kulturze. Kroeber – nie
chodzi tylko o oddziaływanie środowiska, o kształcie kultury decyduje też przeszłość
– trzeba ustalić wszystkie poprzedzające etapy rozwojowe.
4) Zjawiska kulturowe są zróżnicowane przestrzennie i czasowo, to oznacza że każde
zjawisko powinno być rozumiane i oceniane tylko z punktu widzenia kultury do której
należy. Żadnej kultury nie można oceniać przy pomocy standardów właściwych dla
innej kultury. Badając jakąś kulturę trzeba się uwolnić od tendencji oceniania zjawisk
kultury wg własnej kultury. Człowiek poza kulturowy 0 nie oceniać wg swojej kultury
(wartościowanie).

R. Lowie – badania nad Indianami. Unikał teoretyzowania. Omawianie kultur które badał.
Inni ucznioweie Boas’a : Spier, Goldenweiser, Benedict, Sapir i Mead.
Boas zainicjował nurt – kultura i osobowość.
Przedstawiciel R. Linton (1893-1953) – kontynuator Boas’a ale nie uczeń. Prowadził badania
empiryczne w Polinezji na Markizach, badania na Madagaskarze, w Afryce wschodniej.
Interesuje się psychologią i socjologią.
„Stadium człowieka” – 1933 r – wydano je – podejmuje problemy nowej orientacji w
antropologii – problem związku kultury i osobowości [„The Study of Man”].
Badanie kultury wymaga podejścia antropologa, psychologa i socjologa (intersubiektywne
podejście do badania). Tak zrodził się nurt kultury i osobowości. Lata 30-ste i 40-ste
szczytowy rozwój tego kierunku. Najważniejsza jest relacja między kulturą a jednostką
ludzką, czyli człowiekiem jako reprezentantem, uczestnikiem i twórcą kultury.
Kultura realizowana jest w życiu jednostek. Wyjaśnić kulturę to wyjaśnić jej realizację w
indywidualnych biografiach uczestników życia społecznego.
Uznanie badań terenowych jako podstawy antropologii.
Pojawiają się prace Lintona z zakresu kultury i osobowości; współpracował z
psychoanalitykiem Kardinerem. Psychoanaliza – duża rola w rozwoju badań nad związkiem
kultury i osobowości.
1936 – Kardiner organizował seminarium antropologiczne, gdzie współpracował z Lintonem.
Analizował tam materiał badawczy wykorzystując analizy antropologiczne i psychologiczne.
Abraham Kardiner podzielił instytucje na dwie kategorie: na pierwotne i wtórne. Instytucje są
to sposoby ludzkiego postępowania, myślenia, wierzenia i odczuwania.
Pierwotne instytucje – są odpowiedzialne za formowanie się postaw osobowości ludzkiej.
Działają w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa. Wiążą się z procesem tłumienia
popędów pierwotnych. Są to praktyki socjalizacyjne jakie każda grupa wytworzyła aby
przygotować ich do życia w społeczeństwie i kulturze.
Wtórne instytucje – umożliwiają przystosowanie jednostki do otoczenia, umożliwiają
zaspokajanie ludzkich potrzeb (religia, rytuały, folklor, mitologia, systemy tabu – to co
pozwala odnaleźć się nam w grupie.
Instytucje kultury wpływają na naszą osobowość.