11.

Stereotypy i uprzedzenia, jak si tworz i jak z nimi walczy

1. Stereotypy: komponent poznawczy Stereotyp (stereotype) jest swoistym chodzeniem na skrty przy poznawaniu osb - nasz system poznawczy nie jest w stanie ogarn caej rzeczywistoci, wszystkich zawartych w niej informacji, systemw wiedzy, std s one koniecznoci Stereotyp generalizacja odnoszca si do grupy, w ramach ktrej identyczne cechy zostaj przypisane wszystkim czonkom grupy, bez wzgldu na rzeczywiste rnice podstaw stereotypu jest posiadanie wiedzy i posugiwanie si pewn kategori poprzez przypisanie danej osoby do okrelonej kategorii, moemy obdarzy j cechami wchodzcymi w jej skad - kiedy spotykamy kogo po raz pierwszy zwykle staramy si go w jaki sposb zaklasyfikowa do jakiej kategorii kategoria dostarcza nam informacji o cechach. Zaliczajc kogo do konkretnej kategorii zdobywamy wiedz o tym, czego moemy si spodziewa po tej osobie, np. Amerykanie lubi si spoufala, a Japoczycy s chodni dziki stereotypom oszczdzamy czas oraz wysiek, niezbdny do poznania stereotypy przygotowuj nas do okrelonego dziaania na podstawie uproszczonych informacji 2. Uprzedzenia komponent afektywny (emocjonalny) Uprzedzenie (prejudice) jest to co, co wpywa na nasze poznanie, zanim zetkniemy si z obiektem, ktrego dotyczy (osob, ide, przedmiotem) wymagajcym naszego ustosunkowania - podstaw uprzedzenia jest posiadanie stosunku emocjonalnego przed zetkniciem si z obiektem uprzedzenia. Uprzedzenie (najczciej) wroga bd negatywna postawa dotyczca wyrniajcej si grupy ludzi oparta wycznie na ich przynalenoci do tej grupy Uprzedzenia mog by pozytywne lub negatywne (mog mie rne natenie), ale w potocznym rozumieniu czciej mamy na myli uprzedzenia negatywne

 jeli jestemy uprzedzeni negatywnie, dostrzegamy przede wszystkim to, co owo uprzedzenie uzasadnia rda stereotypw i uprzedze: 1) Psychologiczne rda stereotypw hipoteza koza ofiarnego o rdo frustracji jest niemoliwe do zaatakowania o rodz si negatywne emocje, rozadowywane przez atak na inne, atwiej dostpne obiekty konformizm o skonno czonkw grupy do podporzdkowywania si normom grupowym dotyczcym podanych postaw i zachowa teoria atrybucji o uzasadnienie nierwnoci spoecznych i praktyk dyskryminacyjnych cechami osobowociowymi Kady dostaje w yciu to, na co zasuy czynniki stricte osobowociowe: o teoria osobowoci autorytarnej wychowanie oparte na karze i bezwzgldnym posuszestwie wypieranie negatywnych impulsw i przemieszczanie ich na grupy mniejszociowe o teoria dogmatyzmu (umysu zamknitego) skonno do czarno-biaego postrzegania wiata i zamykanie si na nowe informacje 2) Podejcie indywidualne Stereotyp jako schemat poznawczy reprezentacja okrelonych elementw rzeczywistoci budowa stereotypu o cecha kategorialna okrela przynaleno czowieka do danej kategorii (grupy) spoecznej, np. kolor skry, narodowo o inne cechy skojarzone z cech kategorialn dotycz cech wygldu, waciwoci intelektualnych czy cech charakteru stereotyp dziaa na zasadzie samospeniajcej si przepowiedni stereotyp a kategoryzacja spoeczna o kategoryzacja (my a oni) w znaczcy sposb uatwia uksztatowanie si negatywnego stosunku czy to w drodze bezporednich kontaktw, czy te w procesie socjalizacji. o stereotypy i uprzedzenia odnosz si przede wszystkim do tych, ktrzy s atwo rozpoznawalni. Dziki konkretnym cechom atwo

jest stworzy kategori, ktra nastpnie przeradza si w stereotyp. Cechy, pozwalajce na szczeglne wyrnienie grupy osb pozwalaj ponadto na do szybkie uksztatowanie si uprzedzenia. tendencja do dzielenia si na MY i ONI o grupa wasna grupa, z ktr jednostka si identyfikuje i czuje si jej czonkiem; stronniczo wobec grupy wasnej szczeglnie pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi z wasnej grupy, negatywne za odczucia i nieuczciwe traktowanie tych, ktrych nale go grupy obcej; faworyzowanie wasnej grupy podwyszanie wartoci grupy, do ktrej si naley, lepsze traktowanie czonkw wasnej grupy o grupa obca grupa, z ktr jednostka si nie identyfikuje; jednorodno grupy obcej spostrzeganie tych, ktrzy nale do grupy obcej, jako bardziej do siebie podobnych ni jest to w rzeczywistoci; ujednolicanie si obrazu czonkw innych grup oni s do siebie podobni, my jestemy zrnicowani o grupa minimalna nie nieznaczca grupa utworzona na podstawie trywialnych kryteriw, jednak owo minimalne czonkowstwo przejawia si w stronniczoci wobec grupy wasnej o inny przebieg procesw mylowych my wok kategorii konkretnych osb (indywidualizowanie) oni wok kategorii cech oglnych (zbiorowo) odporno na argumentacj przeciwko stereotypom i uprzedzeniom wystpowanie bdu logicznego nie wpywa na nasze przekonania dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypw o proces automatyczny kiedy nie mamy kontroli nad procesem przetwarzania informacji; stereotypy uruchamiane automatycznie; o kontrolowane przetwarzanie pojawia si przy udziale wiadomoci - jeli ludzie nie s gboko uprzedzeni mog kontrolowa tego rodzaju procesy, tumi bd pomin stereotypy korelacja pozorna tendencja do spostrzegania zwizkw pomidzy zdarzeniami, ktre nie s powizane kracowy bd atrybucji skonno do wyjaniania zachowania wasnej grupy w kategoriach pozytywnych, za zachowa czonkw innych grup w kategoriach negatywnych

3) Spoeczno-kulturowe rda stereotypw i uprzedze - dowiadczenia spoeczne teoria realnego konfliktu - rywalizacja midzy grupami o pewne ograniczone dobra (np. woda, terytorium); istnienie sprzecznoci interesw odczuwanie zagroenia wrogo wobec grupy zagraajcej tworzenie stereotypw i uprzedze

 teoria tosamoci spoecznej - dno do zachowania pozytywnej tosamoci spoecznej (poczucia przynalenoci do okrelonej zbiorowoci); kiedy spada poczucie wasnej wartoci ratujemy si obnieniem wartoci innej osoby (bd grupy); niestety kiedy zwiksza si poczucie wasnej wartoci, nie stajemy si mniej uprzedzeni teoria spoecznego uczenia si (dziaania rodzicw, rwienikw, rodkw masowego przekazu). Uprzedzenia takie przejawiaj si za porednictwem charakterystycznych uoglnie: nikt ich nie lubi, wszyscy ich podziwiaj. Przykad moe stanowi podzia rl ze wzgldu na pe.

Vivan i Brown dziel wyjanienia dotyczce powstawania uprzedze na: sigajce do prawidowoci, o ktrych mwi psychologia jednostki (waciwoci osobowoci, pojawianie si agresji, w odpowiedzi na niemono osignicia tego, co podane tzw. koncepcja frustracji-agresji) odwoujce si do stosunkw midzygrupowych (porwnanie standardu wasnego ycia z inn grup, rnic si pod wzgl. narodowociowym, wyznaniowym, rasowym etc.) przynaleno do grupy (uprzedzenie jako jeden z aspektw takiej przynalenoci). Konsekwencje uprzedze: uprzedzenia maj wpyw nie tylko na osoby, ktre je tworz, ale take na ich adresatw (obiekt uprzedze). Jest to szczeglnie widoczne w odniesieniu do samooceny obiektu uprzedzenia ludzie ci maj zwykle zanion samoocen uprzedzenia nie dotycz zazwyczaj jednej osoby, lecz grupy osb. Moe to by maa grupa (kilka osb), ale i nard, okrelona pe czy grupa etniczna. 3. Dyskryminacja: komponent behawioralny Dyskryminacja (discrimination) - konsekwencja wycznie negatywnych uprzedze, ktre stanowi kryterium dla dyskryminowania Dyskryminacja nieuzasadnione, negatywne lub krzywdzce dziaanie skierowane przeciwko czonkom danej grupy, wycznie dlatego, e do niej nale dyskryminacja to wpyw uprzedzenia na nasze dziaanie wzgldem obiektu uprzedzenia, ktrym moe by wycznie jednostka lub grupa ludzi. Nie moemy dyskryminowa idei, pogldu etc. dyskryminacja moe mie rny zakres i natenie - od oferowania gorszego miejsca pracy, niszej pacy za wykonanie takich samych zada, po

wyodrbnianie miejsc, do ktrych dyskryminowane jednostki nie maj prawa wstpu i agresj werbaln i fizyczn wcznie szczeglnie niebezpieczne s konflikty oparte na uprzedzeniach etnicznych i religijnych, one bowiem czsto stanowi zarzewie dyskryminacji pomidzy przedstawicielami rnych ras lub midzy wyznawcami rnicych si religii. 4. Modele zmiany stereotypw i uprzedze, czyli co si dzieje jeli dostarczamy dowodw, e stereotypy s nieprawdziwe ? Hipoteza ignorancji - ludzie posuguj si stereotypami, poniewa nie wiedz jacy s czonkowie innych grup. Zaoenie, e edukacja i kontakt mog zmieni stosunki midzygrupowe, zwikszy spostrzegane podobiestwo (Inni to take MY ), obniy lk, zwikszy spostrzegan rnorodno 1) model buchalteryjny informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi do przeksztacania tego stereotypu 2) model przeksztaceniowy informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi do radykalnej zmiany tego stereotypu 3) model wyksztacenia stereotypu niszego rzdu informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi do stworzenia stereotypu niszego rzdu,w celu przyswojenia tej informacji bez koniecznoci zmieniania pocztkowego stereotypu 5. Hipoteza kontaktu Hipoteza kontaktu midzygrupowego zakadaa, e zetknicie si przedstawicieli rnych grup poprawia ich wzajemne relacje Ograniczenia: brak uoglnienia pozytywnych postaw ( specyficzna zmiana postaw bez uoglnionej zmiany postaw wobec grupy obcej) kontakt moe nasila wzajemne uprzedzenia i stereotypy Warunki, jakie powinien speni kontakt: interakcja oparta na wsppracy dla osignicia wsplnego celu (wzajemna zaleno i wsplny cel) rwny status uczestnikw interakcji kontakt zindywidualizowany , nieformalny, oparty na przyjacielskich stosunkach oficjalne poparcie dla kontaktu spoeczne normy rwnoci