You are on page 1of 26

Jego witobliwo papie Pawe VI Marialis Cultus Adhortacja Apostolska O naleytym ksztatowaniu i rozwijaniu kultu Najwitszej Maryi Panny

WSTP 1. KULT MARYI W ODNOWIONEJ LITURGII (art. 1-23) 1.1. Pami o Matce Najwitszej w rocznym cyklu liturgicznym Tajemnicy Syna (art. 2-9) 1.2. Znaczenie reformy liturgicznej dla kultu Najwitszej Maryi Panny (art. 10-15) 1.3. Maryja jako wzr Kocioa (art. 16-23) 2. ODNOWA KULTU MARYJNEGO (art. 24-39) 2.1. Potrzeba - zasady - wskazania (art.24) 2.2. Podstawowe zasady odnowy (art. 25-28) 2.3. Wskazania szczegowe (art. 29-37) 2.4. Bdne rozumienia kultu Maryi (art. 38-39) 3. ODNOWA MODLITW ANIO PASKI I RANIEC (art. 40-55) 3.1. Anio Paski (art. 41) 3.2. Raniec (art. 42-55) 4. ZAKOCZENIE (art. 56-58) 4.1. Teologiczna donioso kultu maryjnego (art. 56) 4.2. Znaczenie duszpasterskie kultu maryjnego (art. 57-58)

WSTP

Do wszystkich biskupw utrzymujcych pokj i jedno ze Stolic Apostolsk Czcigodni Bracia, Pozdrowienie i bogosawiestwo apostolskie. Od chwili Naszego wyniesienia na Stolic Piotrow ustawicznie staralimy si o wzrost kultu maryjnego. Zamiarem Naszym byo mianowicie nie tylko da wyraz odczuciu Kocioa w tej sprawie i poruszajcej Nas wewntrznej potrzebie. Skonio Nas do tego rwnie i to, e ta forma pobonoci - jak wiadomo - stanowi wyborn czstk tego religijnego kultu, w ktrym gbia mdroci i szczyt religijnoci jakby w jedno si zlewaj [1], i ktry dlatego jest szczeglnym zadaniem ludu Boego. To wanie zadanie majc przed oczyma, zawsze wspieralimy i rozwijalimy wielkie dzieo odnowy liturgicznej, podjte przez sobr Watykaski II. Niewtpliwie nie bez szczeglnego zrzdzenia Opatrznoci Boej stao si, e tego Soboru Powszechnego pierwszym dokumentem, jaki wraz z Czcigodnymi Ojcami zatwierdzilimy i podpisali w Duchu witym, bya konstytucja zaczynajca si do sw "Sobr wity", ktrej celem byo wanie odnowienie i rozwj liturgii oraz uczynienie owocniejszym udziau wiernych w boskich tajemnicach [2]. Od tego momentu liczne poczynania Naszego pontyfikatu to miay na uwadze, by naleyty kult w odpowiedniejszy sposb by sprawowany. wiadczy o tym ogoszenie w ostatnich latach licznych ksig rytu rzymskiego, ktre zostay odnowione wedug zasad i norm tego soboru. Za to z serca dzikujemy Bogu, Dawcy wszelkich dbr, i wdziczni jestemy konferencjom biskupim i poszczeglnym biskupom, ktrzy w rny sposb pomogli nam w przygotowaniu tych ksig. Gdy tak z radoci i wdzicznoci w sercu ogarniemy myl dokonane ju dzieo, a take pierwsze pomylne skutki odnowy liturgicznej, ktrych liczba bdzie si powiksza, w miar jak gruntowniej bdzie si rozumie t odnow w jej gwnych, czyli podstawowych zaoeniach, oraz w naleyty sposb wprowadza j w ycie, 1

sadzimy, i jest Naszym obowizkiem wspiera czujn trosk wszelkie poczynania zmierzajce do tego, by wzrasta kult, jakim Koci w duchu i prawdzie (por. J 4,24) uwielbia Ojca, Syna i Ducha witego, "z szczegln mioci oddaje cze Najwitszej Matce Boej, Maryi"[3], religijnymi obrzdami czci pami mczennikw i innych witych. Upragniony przez Nas wzrost czci dla Maryi Dziewicy wczonej (jak wyej zaznaczylimy) w ten jakby nurt jednego kultu, ktry susznie nazywa si chrzecijaskim, poniewa od Chrystusa bierze pocztek i skuteczno, w Chrystusie znajduje peny i doskonay wyraz oraz przez Chrystusa w Duchu witym prowadzi do Ojca, jest czym wyrniajcym sam pobono Kocioa. Rzeczywicie bowiem ta pobono w samym sprawowaniu kultu z jak wewntrzn koniecznoci obwieszcza Boy plan odkupienia rodzaju ludzkiego, tak e z powodu osobliwego miejsca, jakie w tym planie przypada Maryi, oddaje si Jej nalen cze [4]; w rwnym te stopniu prawdziwemu rozwojowi kultu chrzecijaskiego z koniecznoci towarzyszy waciwy i naleyty wzrost czci oddawanej Boej Rodzicielce. Sama zreszt historia pobonoci pokazuje, e rozwiny si "rozmaite formy pobonoci wzgldem Boej Rodzicielki, ktre Koci w granicach zdrowej i prawowiernej nauki zatwierdzi"[5] i e w naleyty sposb byy one podporzdkowane kultowi Chrystusa, oraz e skierowuj si ku Niemu jakby ku centrum, do ktrego ze swej natury i z koniecznoci si odnosz. Zachodzi to rwnie i w naszych czasach. Dzisiejszy bowiem Koci, rozwaajc tajemnic Chrystusa i swojej wasnej natury, zarwno jakby u rda tej pierwszej, jak te u szczytu tej drugiej, odnajduje t sam Niewiast, to jest Najwitsz Dziewic Maryj, ktra jest Matk Chrystusa i Matk Kocioa. Tak wic z lepszego poznania zadania powierzonego Maryi zrodzia si okazywana Jej radosna cze i zczone z adoracj uwielbienie zamysu Boga, ktry chce by - podobnie jak w kadej domowej wsplnocie - i w jego rodzinie, jak jest Koci, bya obecna Niewiasta, ktra w ukryciu i powodowana wol suenia czuwaaby nad ni oraz "askawie strzega jej krokw, dopki nie nadejdzie chwalebny dzie Paski"[6]. Zmiany, jakie w naszych czasach dokonay si w obyczajach spoecznych, we wraliwoci ludw, w jzyku literatury i sztuki, w masowych rodkach przekazu spoecznego, wywary swj wpyw rwnie na formy przejawiania si zmysu religijnego. Rzeczywicie, pewne sposoby okazywania czci, ktre do niedawna wydaway si odpowiednie do wyraania uczu religijnych poszczeglnych jednostek i spoecznoci chrzecijaskich, dzi uwaane s za niewystarczajce lub mniej przydatne, jako nalece do dawnych warunkw ycia spoecznego i kultury ludzkiej. Wielu te szuka nowych sposobw dania wyrazu tej niezmiennej zalenoci, jaka istnieje pomidzy stworzeniem a Stwrc, pomidzy dziemi i ich Ojcem. To moe sprawi, e niektrzy chwilowo poczuj si zaniepokojeni. Kto jednak z ufnoci w Boga zastanawia si nad tymi sprawami, dostrzega, e wiele de widocznych w pobonoci dzisiejszej - przyczynia si do wzrostu oglnej pobonoci chrzecijaskiej, a szczeglnie do pobonoci maryjnej. Zatem wspczesno, gdy pilnie sucha gosu tradycji i uwanie zastanawia si nad postpem teologii i innych dyscyplin, wnosi swj wkad w hymn pochwalny Tej, ktr wedug Jej proroczych sw "bogosawi bd wszystkie pokolenia" (por. k 1,48). Sdzimy przeto, i odpowiada Naszemu apostolskiemu urzdowi, bymy wsplnie z Wami, Czcigodni Bracia, jakby rozmawiajc rozwayli pewne zagadnienia dotyczce miejsca, jakie w kulcie Kocioa zajmuje Najwitsza Maryja Panna. Spraw tych dotkn ju czciowo Sobr Watykaski II [7], i My sami rwnie je poruszalimy [8]. Jednake nie jest rzecz bezuyteczn ponowne zajcie si nimi, by rozproszy wtpliwoci oraz - i to przede wszystkim - przyczyni si do rozwoju czci, dla Najwitszej Maryi Panny; czci, ktra w Kociele pochodzi od Sowa Boego jako swej przyczyny i ktra jest oddawana w Duchu Chrystusa. Chcemy wic zatrzyma si nad pewnymi zagadnieniami, dotyczcymi zwizku pomidzy wit liturgi i kultem Boej Rodzicielki (I); przedstawi rozwaania i wytyczy normy dla naleytego rozwoju tego kultu (II); wreszcie podsun pewne myli, odnoszce si do ochoczego i bardziej wiadomego podjcia na nowo modlitwy Raca witego, do ktrej to praktyki Poprzednicy Nasi stale zachcali i ktra bardzo umocnia si wrd chrzecijaskiego ludu.

1. KULT MARYI W ODNOWIONEJ LITURGII 1. Podejmujc rozwaanie miejsca, jakie Najwitsza Maryja Panna zajmuje w kulcie chrzecijaski m, musimy przede wszystkim zastanowi si nad wit liturgi, ktra oprcz bogatej doktryny posiada niezrwnan skuteczno duszpastersk i ktra dla innych form kultu posiada wyprbowan warto wzoru. Chcielibymy wprawdzie rozway rne liturgie Wschodu i Zachodu, jednake z uwagi na cel tej adhortacji apostolskiej zbadajmy niemal wycznie ksigi rytu rzymskiego, jako e jedynie on, stosownie do norm praktycznych, wydanych przez Sobr Watykaski Drugi [9], gruntownie zosta odnowiony, take gdy chodzi o sposoby wyraania czci dla Najwitszej Maryi Dziewicy. Z tego powodu trzeba ten wanie ryt uwanie przeledzi i oceni. 1.1. Pami o Matce Najwitszej w rocznym cyklu liturgicznym Tajemnicy Syna 2. Przed odnow liturgii rzymskiej trzeba byo starannie na nowo opracowa jej Kalendarz powszechny. Ten nowy ukad - poniewa zosta dokonany w tym celu, by obchd dziea zbawczego w ustalone dni odpowiednio zosta uwidoczniony przez rozdzielenie na roczny cykl caej tajemnicy Chrystusa, od Wcielenia poczynajc a po oczekiwanie Jego chwalebnego przyjcia [10] - sprawi, e wspomnienie Matki Boej zostao wczone w roczny cykl tajemnic Syna w bardziej organiczny sposb i w cilejszym powizaniu z tymi tajemnicami. a. Niepokalane Poczcie (8 XII) 3. Dlatego w liturgii witej okresu adwentu - oprcz tego, e w uroczysto z dnia 8 grudnia, przez ktr czci si rwnoczenie Niepokalane Poczcie Boej Rodzicielki Dziewicy, zasadnicze przygotowanie (por. Iz 11,1 -10) na przyjcie Zbawiciela i szczliwe zapocztkowanie Kocioa bez skazy lub zmarszczki [11] - czsto wspomina si Najwitsz Dziewic, zwaszcza w dni powszednie od 17 do 24 grudnia, a w szczeglny sposb w niedziel poprzedzajc Narodzenie Paskie, w ktr rozbrzmiewaj dawne przepowiednie prorokw o Dziewicy-Matce i Mesjaszu [12], a take czyta si wyjtki z Ewangelii mwice o nadchodzcym narodzeniu Chrystusa i Jego Poprzednika[13]. 4. Zaiste w ten sposb wierni, ktrzy ducha adwentu z witej liturgii wprowadzaj w swoje ycie, rozwaajc niewypowiedzian mio, z jak Dziewica-Matka oczekiwaa Syna [14], zostaj skonieni do tego, e obieraj J sobie za wzr i s gotowi wyj naprzeciw nadchodzcemu Zbawicielowi "czuwajc na modlitwie i radujc si w swoich uwielbieniach"[15]. Chcemy rwnie w liturgii adwentu zwrci uwag na to, e poczenie oczekiwania mesjaskiego i oczekiwania chwalebnego przyjcia Chrystusa z penym podziwu wspomnieniem Matki, dostarcza wzoru wspaniaej rwnowagi w oddawaniu czci. Moe to by uwaane jakby za norm, celem powstrzymania wszelkiej dnoci do oddzielenia - jak to ma miejsce w pewnych formach pobonoci ludowej - naboestwa do Boej Rodzicielki Maryi od centrum, ku ktremu koniecznie trzeba je kierowa, mianowicie od Chrystusa. To rwnie sprawia, e ten czas moe by uznany - co potwierdzili znawcy witej liturgii - za szczeglnie stosowny do oddawania w naleyty sposb czci Boej Rodzicielce. To nastawienie i wskazanie cakowicie potwierdzamy, yczc sobie, by wszdzie je przyjto i stosowano si do nich. b. Okres Boego Narodzenia i wito Bogarodzicy (1 I) 5. Czas Narodzenia Paskiego jest jakby przeduonym wspomnieniem boskiego, dziewiczego, zbawczego macierzystwa Tej, ktrej "nienaruszone dziewictwo wydao na ten wiat Zbawiciela"[16]. Rzeczywicie w uroczysto Narodzenia Paskiego Koci, uwielbiajc Zbawiciela, czci chwalebn Jego Matk. W wito Objawienia Paskiego, obchodzc powszechne powoanie do zbawienia, kontempluje Najwitsz Dziewic, prawdziw Stolic Mdroci i prawdziw Matk Krla, ktra Odkupiciela wszystkich ludw (por. Mt 2,11) ukazuje Mdrcom, by Go adorowali. W uroczysto witej Rodziny Jezusa, Maryi i Jzefa (niedziela w oktawie Narodzenia Paskiego) Koci ledzi ze czci wite ycie, jakie prowadzili w domu nazaretaskim Jezus, Syn Boga i Syn Czowieczy, Jego Matka i Jzef - czowiek sprawiedliwy (por. Mt 1,19).

W opracowanym na nowo ukadzie okresu Narodzenia istnieje potrzeba, jak si Nam wydaje, by powszechna uwaga zwrcia si ku odnowionej uroczystoci witej Boej Rodzicielki Maryi. Uroczysto ta - wyznaczona, stosownie do dawnego wskazania liturgii miasta Rzymu, na pierwszy dzie stycznia - ma na celu, by przez uroczysty obchd przypomnie rol, jak Maryja spenia w tej tajemnicy zbawienia i by uczci szczegln godno, ktra skutkiem tego przypada w udziale "witej Rodzicielce (...) przez ktr zasuylimy (...) przyj sprawc ycia"[17]. Nadto ta uroczysto daje wspania sposobno do ponawiania uwielbienia, jakie przystoi okazywa narodzonemu Ksiciu pokoju, by na nowo usysze radosne ordzie ewangeliczne (por. k 2,14) oraz by za wstawiennictwem Krlowej Pokoju wyprosi u Boga nieoceniony dar pokoju. Powodowani tym wszystkim wobec szczliwego zbiegu oktawy Narodzenia Paskiego z dniem ycze, pocztkiem roku - wyznaczylimy na obchd dnia umacniania pokoju w caym wiecie, co zyskuje coraz wiksze uznanie i przynosi ju owoce pokoju w duszach wielu ludzi. 6. Do obydwu wspomnianych uroczystoci: Niepokalanego Poczcia i Macierzystwa Boego, trzeba doda staroytne wita, ktre obchodzi si dnia 25 marca i 15 sierpnia. c. Zwiastowanie Paskie (25 III) W Kalendarzu rzymskim uroczystemu obchodowi Wcielenia Sowa przywrcono, po przytoczeniu racji, dawn nazw Zwiastowania Paskiego. Jednake uroczysto ta jest witem rwnoczenie Chrystusa i Najwitszej Dziewicy, to znaczy zarwno Sowa, ktre staje si Synem Maryi (Mk 6,3), jak i Dziewicy, ktra zostaje Matk Boga. Majc na uwadze Chrystusa, Wschd i Zachd, w swoich liturgiach penych niewyczerpanych bogactw, obchodz t uroczysto jako wspomnienie owego zbawczego "fiat" wypowiedzianego przez Sowo W cielone, ktre przychodzc na ten wiat powiedziao: "Oto id (...) abym peni wol Twoj, Boe" (Hbr 10,7; Ps 39,8 -9), to znaczy jako wspomnienie pocztku odkupienia oraz nierozerwalnego i oblubieczego zjednoczenia natury boskiej i ludzkiej w jednej Osobie Sowa. Co za dotyczy Maryi, to powysz uroczysto obchodzon jako wito nowej Ewy, posusznej i wiernej dziewicy, ktra wielkodusznie wypowiedziawszy sowo "fiat", staa si za spraw Ducha witego Bo Rodzicielk, a take prawdziw Matk yjcych, i przez przyjcie do swego ona jedynego Porednika (por. Tym 2,5) staa si prawdziw Ark Przymierza oraz prawdziw wityni Boga; czyli jako wspomnienie tej chwili, ktra bya najdoniolejsz w tym jakby dialogu nawizanym przez Boga z czowiekiem w sprawie jego zbawienia, oraz jako wspomnienie wolnego przyzwolenia Dziewicy i wspudziau w urzeczywistnieniu Boego planu odkupienia ludzi. d. Wniebowzicie (15 VIII) Natomiast w uroczysto 15 sierpnia czci si chwalebne Wniebowzicie Maryi. Jest to wito, w ktrym wspomina si doskonao i szczliwo, do jakiej zostaa przeznaczona, uwielbienie Jej niepokalanej duszy i dziewiczego ciaa, doskonae upodobnienie do Chrystusa zmartwychwstaego. Jest to uroczysto, powiadamy, przez ktr Kocioowi i spoecznoci ludzkiej zostaje przedstawiony obraz i nioscy pociech dowd, ktre pouczaj nas, e spenia si ostateczne nadzieja: gdy majce kiedy nastpi uwielbienie jest szczliwym przeznaczeniem tych wszystkich, ktrych Chrystus uczyni brami, stajc si uczestnikiem tej samej "krwi i tego samego ciaa" (Hbr 2,14; por. Gal 4,4). Uroczysto Wniebowzicia ma swoje witeczne przeduenie w obchodzonym osiem dni pniej wspomnieniu Najwitszej Maryi Dziewicy Krlowej. W tym dniu kontempluje si t, ktra siedzc obok Krla wiekw, janieje jako Krlowa i wstawia si jako Matka [18]. Zatem s cztery uroczystoci o najwyszej randze liturgicznej, przez ktre wysawia si gwne prawdy dotyczce pokornej Suebnicy Paskiej. e. wita mniejsze 7. Po dokonaniu przegldu tych uroczystoci trzeba rozway przede wszystkim wita upamitniajce zbawcze wydarzenia, w ktrych Najwitsza Maryja Panna cis wizi jednoczy si z Synem. S nimi: wito Narodzenia Najwitszej Maryi Panny (8 wrzenia), "ktra dla caego wiata bya nadziej i jutrzenk zbawienia"[19]; wito Nawiedzenia (31 maja) - jego liturgia czci Najwitsz Maryj Pann noszc w onie Syna [20], ktra jednak odwiedza Elbiet, by suy jej pomoc swej mioci i obwieci miosierdzie Boga Zbawiciela [21]; 4

wspomnienie Matki Bolesnej (15 wrzenia), ktre daje sposobno ywego przypomnienia najwaniejszej i jakby rozstrzygajcej chwili historii zbawienia, a take sposobno uczczenia "Matki wspcierpicej z Synem", przy ktrym staa, gdy by wywyszony na krzyu [22]. Trzeba rwnie zwrci uwag na wito z dnia 2 lutego, ktremu przywrcono nazw Ofiarowanie Paskie, by dokadnie uchwyci bardzo bogat tre w nim zawart, mianowicie poczone wspomnienie Syna i Matki. Jest to bowiem uroczysty obchd tajemnicy zbawienia dokonanego przez Chrystusa, z ktrym Najwitsza Dziewica najcilej si zespolia jako Matka cierpicego Sugi Jahwe, jako wykonawczyni zadania powierzonego dawnemu Izraelowi i jako wzr nowego ludu Boego, ktry wrd wiary i nadziei ustawicznie jest dowiadczany cierpieniami i przeladowaniami (por. k 2,21-35). f. Wspomnienia lokalne 8. Jeeli w odnowionym Kalendarzu rzymskim uwidaczniaj si przede wszystkim wspomniane uroczystoci, to przecie zawieraj si w nim inne rodzaje wspomnie liturgicznych, ktre opierajc si na motywach kultu lokalnego, szerzej si przyjy i u bardzo wielu wzbudziy zainteresowanie (11 lutego: Najwitszej Maryi Panny z Lourdes; 5 sierpnia Powicenie bazyliki Najwitszej Maryi Panny). Nale tu rwnie inne wspomnienia, ktre pocztkowo byy obchodzone przez poszczeglne rodziny zakonne, obecnie jednak wskutek wikszego upowszechnienia mog by nazwane prawdziwie kocielnymi (16 lipca: Najwitszej Maryi Panny z Gry Karmel; 7 padziernika: Najwitszej Maryi Panny Racowej). Wreszcie trzeba wymieni inne wspomnienia, ktre pomijajc element apokryficzny - zawieraj treci o duej wartoci przykadu i podtrzymuj czcigodne tradycje waciwe gwnie dla ludzi Wschodu (21 listopada: Ofiarowanie Najwitszej Maryi Panny) lub s wyrazem de, jakie zaznaczyy si w pobonoci naszych czasw (sobota po drugiej niedzieli po Zesaniu Ducha witego, Niepokalanego Serca Najwitszej Maryi Panny). g. Wspomnienia dowolne 9. Nie mona rwnie zapomina, e w Kalendarzu rzymskim nie wszystkie uroczystoci maryjne s wymienione, gdy do kalendarzy partykularnych - przy dokadnym zachowaniu przepisw liturgicznych, za zbonym i chtnym przyzwoleniem serc - wprowadza si wita maryjne rnych Kociow miejscowych. wreszcie pozostaje Nam jeszcze nadmieni o moliwoci czstego dokonywania liturgicznego wspomnienia Dziewicy dziki Wspomnieniu Najwitszej Maryi Panny w sobot. Jest ono staroytne i jakby skromne, a wskutek elastycznego charakteru obowizujcego obecnie kalendarza i wielkiej liczby formularzy mszalnych okazuje si bardzo uyteczne i zrnicowane. 1.2. Znaczenie reformy liturgicznej dla kultu Najwitszej Maryi Panny 10. Nie jest naszym zamiarem, by w tej adhortacji apostolskiej dokona przegldu tego wszystkiego, co zawiera si w nowym Mszale rzymskim. Poniewa jednak postanowilimy podda ocenie odnowienie ksigi rytu rzymskiego [23], pragniemy wyjani pewne aspekty i problemy tej sprawy. a. Kanon rzymski o Maryi Przede wszystkim chcemy zauway, i w modlitwach eucharystycznych mszau w jakie niezwykej harmonii z liturgiami wschodnimi [24] znajduje si staroytne wspomnienie Najwitszej Maryi Panny. W prastarym Kanonie rzymskim, w ktry Bo Rodzicielk czci si sowami penymi bogatej treci i religijnego zapau, czytamy: "Zjednoczeni z cay Kocioem, ze czci wspominamy najpierw pen chway Maryj, zawsze Dziewic, Matk Boga i Pana naszego, Jezusa Chrystusa." Take w Modlitwie eucharystycznej III, niedawno wprowadzonej, pragnienie proszcych z usilnym baganiem, by wraz z Matk mogli uczestniczy w dziedzictwie synw, jest wyraone nastpujco: "Niech On nas uczyni wiecznym darem dla Ciebie (Ojcze), abymy otrzymali dziedzictwo z wybranymi Twoimi, przede wszystkim z Najwitsz Dziewic, Bogurodzic Maryj". To codzienne wspomnienie, jako e zostao ono umieszczone w samym rodku Boskiej Ofiary, winno si uwaa za szczeglny wyraz czci, jak Koci okazuje "Bogosawionej przez Najwyszego" (por. k 1,18). 5

b. Odnowiony Msza o Maryi 11. Jeli za przegldamy teksty niedawno odnowionego Mszau, z pewnoci zauwaamy, e waniejsze tematy rzymskiego zbioru modlitw, tematy - powiadamy - niepokalanego poczcia i peni aski, Boskiego macierzystwa, doskonaego i podnego dziewictwa, wityni Ducha witego, wspdziaania z dzieem Syna, przykadu witoci, najmiosierniejszego wstawiennictwa, wniebowzicia, krlewskiej i macierzyskiej godnoci, i jeszcze inne zostay przyjte w oparciu o doskona cigo i zgodno z nauk przeszoci. wprowadzono tu take inne, poniekd nowe, tematy, ktre mianowicie wykazuj podobn zgodno z dzisiejszym rozwojem teologii. Tak ma si rzecz - e przytoczymy jaki przykad - z tematem Koci-Maryja, ktry z ca swoj rnorodnoci i bogactwem zosta wczony do tekstw tego Mszau, podobnie jak rnorodne i liczne s powizania zachodzce pomidzy Matk Chrystusa i Kocioem. Te bowiem teksty w niepokalanym poczciu Dziewicy dostrzegaj pierwszy pocztek Kocioa, ktry jest Chrystusow oblubienic bez skazy [25]; w dogmacie wniebowzicia odkrywaj dokonany ju pocztek, a take obraz tego wydarzenia, ktre jeli chodzi o Koci powszechny - musi cigle si dokonywa [26]. W tajemnicy macierzystwa czcz Maryj jako Matk Gowy i czonkw, tak dalece, e t wit Bo Rodzicielk winno si wysawia jako troskliw Matk Kocioa [27]. Kiedy za wita liturgia zwraca oczy ku Kocioowi, czy to pierwotnemu, czy te czasw dzisiejszych, jakby z zasady odnajduje take Maryj: wtedy mianowicie, gdy przebywajc razem z Apostoami, trwaa w modlitwie [28], gdy take teraz jest obecna i dziaa, za Koci chce z Ni wsplnie przeywa tajemnic Chrystusa: "... uycz swemu Kocioowi, by stawszy si z Ni (Maryj) uczestnikiem Chrystusowego cierpienia, zasuy na udzia w Jego zmartwychwstaniu" [29]. Odkrywa j take, gdy piewa hymny pochwalne, Koci wraz z Ni chce wielbi Boga: "... bymy z Ni (Maryj) zawsze mogli Ci sawi" [30]. Poniewa liturgia jest kultem, ktry domaga si konsekwentnego postpowania w yciu, nakania nas ona usilnie, by przeksztaci cze dla Najwitszej Dziewicy w mocn i wspczujc mio Kocioa, jak to wspaniale wyraa modlitwa na Komuni z dnia 15 wrzenia: "... abymy wspominajc wspcierpienie Najwitszej Maryi Panny, dopenili w sobie dla Kocioa to, czego brakuje cierpieniom Chrystusa". c. Lekcjonarz mszalny o Maryi 12. Lekcjonarz mszalny susznie trzeba uzna za jedn z tych ksig rytu rzymskiego, ktra dziki posoborowej odnowie nabraa wielkiej przydatnoci, czy to z powodu iloci doczonych tekstw, czy te nadania im waciwego znaczenia. S to bowiem teksty, w ktrych zawarte jest zawsze "ywe i skuteczne" (por. Hbr 4,12) sowo Boe. Dziki tak wielkiej liczbie czyta mszalnych w ich trzyletnim cyklu zostaa przedstawiona caa historia zbawienia i peniej ukazana sama tajemnica Chrystusa. Susznym nastpstwem tego jest, e Lekcjonarz zawiera wiksz liczb czyta, czy to ze Starego, czy Nowego Testamentu, odnoszcych si do samej Najwitszej Dziewicy. Jednake w ilociowy przyrost oparty jest na krytycznej ocenie, bo tylko te czytania zostay zatrzymane, ktre z powodu oczywistoci swej treci lub na podstawie starannej egzegezy, popartej wskazaniami Urzdu Nauczycielskiego lub solidnej tradycji, susznie uznaje si - chocia w rny sposb i w rnym stopniu za takie, ktre posiadaj znaczenie maryjne. Ponadto trzeba zaznaczy, e tego rodzaju czyta uywa si nie tylko w wita Najwitszej Dziewicy, lecz take czyta si je przy bardzo wielu okolicznociach, jak np. w niektre niedziele roku liturgicznego [31], przy sprawowaniu obrzdw, ktre pozostaj w cilejszym zwizku z sakramentalnym yciem chrzecijan i z ich yciowymi decyzjami [32], wreszcie z okazji wydarze przykrych i radosnych, ktre ich spotykaj [33]. d. Liturgia godzin o Maryi 13. Odnowiona ksiga modlitwy brewiarzowej, mianowicie Liturgia godzin, dostarcza rwnie wspaniaych dowodw czci dla Matki Chrystusa: naprzd w hymnach, wrd ktrych nie brak bynajmniej wietnych pomnikw literatury, jakim jest modlitwa do Dziewicy Alighieri Dantego [34]; nastpnie w antyfonach lirycznych baganiem zamykajcych bieg codziennej modlitwy, do ktrych zostaa doczona powszechnie znana modlitwa Pod Twoj obron, czcigodna z powodu swej staroytnoci i niezwyka w swych mylach; dalej w probach Modlitwy porannej i Nieszporw, w ktrych bardzo czsto z ufnoci ucieka si do Matki penej miosierdzia; wreszcie na 6

licznych i troskliwie wybranych stronicach pobonoci maryjnej, ktrych autorzy yli albo w samych pocztkach religii chrzecijaskiej, albo w redniowieczu i nowszych czasach. e. Inne ksigi liturgiczne o Maryi 14. Jeeli za Msza, Lekcjonarz, Liturgia godzin, ktre trzeba uwaa jakby za zawiasy caej rzymskiej modlitwy liturgicznej, czsto czcz pami Najwitszej Dziewicy, to take inne ksigi liturgiczne dostarczaj wiele tekstw wyraajcych gorc mio i pokorn modlitw do Boej Rodzicielki. J to bowiem, Matk aski, wzywa Koci, zanim zanurzy kandydatw w zbawczych wodach chrztu [35]. O Jej wstawiennictwo baga dla matek, ktre pene wdzicznoci za otrzymany dar macierzystwa z radoci przychodz do wityni [36]. Swoim synom i crkom, ktrzy podejmujc naladowanie Chrystusa, ycie zakonne, skadaj luby [37] lub przyjmuj konsekracj dziewic [38], ukazuje J jako wzr i dla nich wszystkich baga o Jej macierzysk pomoc [39]. Ku Niej kieruje arliwe baganie synw, dla ktrych nadchodzi godzina mierci [40]; zabiega o Jej wstawiennictwo dla tych, ktrzy zamknwszy oczy na wiato doczesne stanli ju przed Chrystusem, wiatoci Wiekuist [41]; wreszcie za Jej przyczyn przyzywa pociechy dla tych, ktrzy udrczeni wielkim smutkiem opakuj w wierze odejcie swoich bliskich [42]. f. Podsumowanie 15. Ten zatem przegld ksig liturgicznych niedawno odnowionych skania Nas do stwierdzenia z radosn ufnoci, i przez posoborow odnow z zachowaniem waciwej perspektywy - jak ju tego pragn tzw. ruch liturgiczny - spojrzano na Maryj Dziewic w peni tajemnicy Chrystusa i zgodnie z tradycj uznano owo szczeglne miejsce, jakie w kulcie chrzecijaskim przypada Tej, ktra jest wit Bo Rodzicielk i dostojn Towarzyszk Odkupiciela. Nie mogo by inaczej. Jeli bowiem kto bada dzieje kultu chrzecijaskiego, z atwoci dostrzega, i zarwno na Wschodzie jak i Zachodzie najznakomitsze i najwspanialsze przejawy pobonoci wzgldem Najwitszej Dziewicy albo rozwiny si w ramach samej liturgii, albo zostay wczone w jej cao. Pragniemy podkreli, e kult oddawany obecnie przez Koci powszechny Najwitszej Boej Rodzicielce wypywa i przedua oraz nieustannie powiksza t cz, jak w kadym czasie okazywa Jej Koci, bardzo starannie badajc prawd i zawsze troszczc si o godno form. Z niezmiennego rda tradycji, ktra przecie jest ywa dziki nieustannej obecnoci Ducha witego i dziki ustawicznemu suchaniu Boych sw, Koci dzisiejszy czerpie zasady i motywy oraz bodce do pielgnowania kultu, jaki oddaje Najwitszej Dziewicy. Liturgia, uzyskujca zatwierdzenie i umocnienie ze strony Urzdu Nauczycielskiego, pozostaje najwzniolejszym wiadectwem, a take najtrwalszym pomnikiem tej ywej tradycji. 1.3. Maryja jako wzr Kocioa (art. 16-23) 16. Obecnie za, idc za soborow nauk o Maryi i Kociele, chcemy rozway szczeglny aspekt zwizkw zachodzcych pomidzy Maryj a liturgi, to znaczy, w jaki sposb Maryja staa si wzorem ducha pobonoci, w ktrym Koci zarwno czci jak i przeywa Boskie tajemnice. To, e Maryja Dziewica moe by wzor em w tej dziedzinie, wynika std, e Koci uwaa J za najznakomitszy wzr i wiadectwo wiary, mioci i doskonaego zjednoczenia z Chrystusem [43], to znaczy z tej wewntrznej postawy, z jak Koci, najbardziej umiowana oblubienica, mocno zczona ze swym Panem, wzywa Go i przez Niego oddaje cze Ojcu Przedwiecznemu [44]. a. Dziewica suchajca 17. Naprzd Maryja jest "Dziewic suchajc", ktra z wiar, przyja sowo Boe. Powiadamy: z wiar, ktra bya dla Niej warunkiem i drog do Boego macierzystwa, poniewa - jak trafnie mwi w. Augustyn, "Najwitsza Maryja, wierzc, porodzia (Jezusa), ktrego, wierzc, pocza"[45]. Gdy anio, kiedy si wahaa, rozwia Jej wtpliwo (por. k 1,34-37), "Ona pena wiary i poczynajc Chrystusa pierwej w duszy ni w onie, powiada: Oto ja suebnica Paska, niech mi si stanie wedug twego sowa"(k 1,38) [46]. Z wiar, ktra bya dla 7

Niej przyczyn szczcia i ktra uyczya Jej pewnoci, e bdzie speniona obietnica zawarta w sowach: "bogosawiona, ktra uwierzya w spenienie tego, co ci powiedziane zostao od Pana" (k 1,45); z wiar mwimy - z jak Ona, speniajc gwn rol i bdc szczeglnym wiadkiem Wcielenia Chrystusa, przechowywaa wspomnienie Jego pierwszego dziecistwa, ktrego wydarzenia rozwaaa w swoim sercu (por. k 2,19.51). Podobnie czyni Koci, ktry - zwaszcza w witej liturgii - sucha sowa Boego i przyjmuje je oraz gosi i czci, a take udziela Chrystusa jako chleba ycia [47]; ktry ponadto w jego wietle bada, jakie s znaki czasw, i wyjania oraz przeywa wydarzenia ludzkie. b. Dziewica modlca si 18. Nastpnie Maryja jest Dziewic modlc si. Uwidacznia si to w Jej nawiedzeniu matki Poprzednika. Wypowiada tam sowa uwielbienia Boga i sowa pokory oraz wiary i nadziei: to bowiem zawiera kantyk Magnificat (por. k 1,46-55), bdcy szczegln modlitw Maryi i waciw pieni czasu mesjaskiego, w ktrej czy si witeczna rado starego i nowego Izraela. Albowiem, jak zdaje si wskazywa . Ireneusz, w kantyku Najwitszej Maryi poczyy si radoci Abrahama przeczuwajcego Chrystusa (por. j 8,56 ) [48], z proroczo antycypowanym gosem Kocioa: "Radujc si, Maryja woaa, prorokujc w imieniu Kocioa: Wielbi dusza moja Pana"[49]. Rzeczywici kantyk Najwitszej Maryi Panny, rozpowszechniajc si, sta si we wszystkich czasach wspln modlitw caego Kocioa. Maryja okazuje si take w Kanie Dziewic proszc. Przedstawiwszy Synowi z czu prob tak bardzo doczesn potrzeb, spowodowaa jednak uzyskanie aski niebieskiej. Spowodowaa mianowicie to, e Jezus dokonawszy pierwszego ze swoich znakw umocni wiar uczniw w Siebie (por. J 2,1-12). Wreszcie, w ostatniej chwili swego ycia, Maryja ukazuje si take jako Dziewica modlca si. Albowiem Apostoowie "trwali jednomylnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryj, matk Jezusa, i brami Jego" (Dz 1,14). Zatem modlc si Maryj winno si dostrzega zarwno w rodzcym si Kociele, jak i zawsze potem, take i teraz: chocia bowiem zostaa wzita do nieba, nie przestaje jednak spenia swej bagalnej i zbawiennej misji [50]. Dziewic modlc si jest rwnie Koci, ktry codziennie przedstawia Ojcu potrzeby dzieci "oraz nieustannie wielbi Boga i wstawia si za zbawienie caego wiata"[51]. c. Dziewica rodzca 19. Dalej, Maryja jest Dziewic rodzc - "Wierzc bowiem i bdc posuszn, zrodzia na ziemi samego Syna Boga Ojca, i to nie znajc ma, Duchem witym zacieniona"[52]. Bg zechcia, e to prawdziwie jedyne w swoim rodzaju i podziwu godne macierzystwo jest typem i wzorem podnoci Dziewicy-Kocioa, ktry sam take staje si matk: "przez przepowiadanie bowiem i chrzest rodzi do nowego i niemiertelnego ycia synw z Ducha witego pocztych i z Boga zrodzonych"[53]. Susznie wic uczyli Ojcowie, e Koci w sakramencie chrztu w pewien sposb przedua dziewicze macierzystwo Maryi. Z ich to wiadectw chcemy przytoczy jedno, a mianowicie wiadectwo w. Leona Wielkiego, Naszego znamienitego Poprzednika, ktry w homilii na Boe Narodzenie stwierdza: "Pocztek ycia, jaki (Chrystus) wzi w onie Dziewicy, umieci w rdle chrzcielnym: da wodzie to, co da Matce; albowiem moc Najwyszego i osona Ducha witego (por. k 1,35), ktra sprawia, e Maryja porodzia Zbawiciela, sprawia, e woda odradza wierzcego"[54]. Chcc za zaczerpn ze rde liturgicznych, moemy wspomnie ow przepikn Modlitw ofiarn liturgii hiszpaskiej mwic: "Tamta (Maryja) nosia ycie w onie, ten (Koci) - w chrzcie. Do ona tamtej Chrystus wstpi, w wody tego Chrystus przyoblek si"[55]. d. Dziewica ofiarujca 20. Maryja jest wreszcie Dziewic ofiarujc. To wanie staje si widoczne w ofiarowaniu Jezusa w wityni (por. k 2,22-35). W wydarzeniu tym Koci prowadzony przez Ducha witego, oprcz spenienia przepisw o ofiarowaniu pierworodnego (por. Wj 13,11-16) i o oczyszczeniu matki (por. Kp 12,6-8), odkry pewn tajemnic odnoszc si do historii zbawienia: dostrzeg mianowicie, e w wityni przedua si ta podstawowa ofiara, ktr Sowo, stajc si Ciaem i przychodzc na wiat, zoyo Bogu (por. Hbr 10,5 -7); i e obwieszcza si tam 8

zbawienie wszystkich ludzi, poniewa Symeon, nazywajc Dzieci Jezus wiatem na owiecenie pogan i chwa Izraela (k 2,32), uznaje Je za Mesjasza, za Zbawiciela wszystkich. W kocu zrozumia te Koci, e proroczo odnosi si to do mki Chrystusa, poniewa sowa Symeona czce w jednej i tej samej przepowiedni Syna, "znak sprzeciwu" (por. k 2,34), i Matk, ktrej dusz przeniknie miecz (por. tame 2,35), speniy si na Grze Kalwarii. Dlatego waciwe dla tej tajemnicy zbawienia, rozwaywszy rne jej aspekty, jest to, e przez ofiarowanie Chrystusa w wityni skierowuje myl ku zbawczemu dzieu krzya. Zreszt sam Koci, szczeglnie od redniowiecza, widzia w Dziewicy przynoszcej do Jeruzalem Syna, by przedstawi Go Panu (por. k 2,28), wol ofiarowania, czyli, jak powiadaj, ofiarnicz, ktra wykraczaa poza zwyke rozumienie obrzdu. wiadectwem tego jest ta mia proba w. Bernarda: "Ofiaruj syna, Dziewico wita, i przedstaw Panu bogosawiony owoc ywota Twojego. Ofiaruj na pojednanie nas wszystkich Hosti wit, podobajc si Bogu"[56]. To zjednoczenie Matki i Syna w dziele odkupienia [57] najbardziej zajaniao na Grze Kalwarii, gdzie Chrystus "samego siebie nieskalanego ofiarowa Bogu" (Hbr 9,14), a Maryja, stojc pod krzyem (por. J 19,25), "najgbiej ze swym Jednorodzonym wspcierpiaa i z ofiar Jego zczya si matczynym duchem, z mioci godzc si, aby doznaa ofiarniczego wyniszczenia ertwa z Niej narodzona"[58], ktr rwnie sama zoya Ojcu Przedwiecznemu [59]. Celem przeduenia na wieki ofiary krzya, Boski Zbawiciel ludzi ustanowi ofiar eucharystyczn, pamitk swej mierci i zmartwychwstania, i powierzy j Kocioowi, swej oblubienicy [60]. Ten za przede wszystkim w niedziel gromadzi wiernych dla odprawienia Paschy Pana, dopki On nie przyjdzie [61]. Czyni to w cznoci z witymi mieszkacami niebios, zwaszcza z Najwitsz Dziewic [62], naladujc Jej pomienn mio i niewzruszon wiar. e. Nauczycielka pobonoci 21. Maryja, bdc wzorem dla caego Kocioa w oddawaniu czci Bogu, jest oczywicie nauczycielk pobonoci take dla poszczeglnych chrzecijan. Wczeniej zaczli oni spoglda na Ni, by tak jak Ona ze swego wasnego ycia uczyni kult naleny Bogu, a z samej czci zadanie swego ycia. ju dawno, w IV wieku, w. Ambroy przemawiajc do wiernych pragn, by w kadym z nich by duch Maryi dla wysawiania Boga: "Oby w kadym by duch Maryi, by uwielbia Boga; oby w kadym by duch, by radowa si w Bogu"[63]. Jednake Maryja jest przede wszystkim wzorem tego kultu, przez ktry ycie kadego staje si ofiar skadan Bogu. T staroytn i sta nauk wszyscy mog usysze do Kocioa, a take od Najwitszej Dziewicy, ktra Boemu posacowi odpowiedziaa: "Oto ja suebnica Paska, niech mi si stanie wedug twego sowa" (k 1,38). Zaiste tymi sowami antycypowaa przepikn prob Modlitwy Paskiej: "Bd wola twoja" (Mt 6,10). Zatem przyzwolenie Maryi jest dla wszystkich chrzecijan pouczeniem i przykadem, jak posuszestwo dla woli Ojca ma si sta drog i pomoc do witoci kadego. f. Przejawy kultu maryjnego 22. Poza tym, chodzi przede wszystkim o to, bymy zauwayli, i Koci liczne swe powizania z Maryj w rny sposb, i to skutecznie, wyrazi w formach kultu: mianowicie w gbokiej czci, gdy patrzy na niezwyk godno Dziewicy, moc Ducha witego przemienion w godno matki: w pomiennej mioci, gdy rozwaa duchowe macierzystwo Maryi, ktrym obejmuje Ona wszystkie czonki Ciaa Mistycznego; w penym ufnoci baganiu, gdy dowiadcza wstawiennictwa swej Ordowniczki i Wspomoycielki [64]; w subie mioci, gdy zastanawia si nad pokorn Suebnic przyobleczon w godno Krlowej miosierdzia i Matki aski; w czynnym naladowaniu, gdy spoglda na wito i cnoty Maryi penej aski; w zdumieniu poczonym ze wzruszeniem ducha, gdy "jakby w przeczystym obrazie z radoci oglda to, czym cay pragnie i spodziewa si by"[65]; wreszcie w gorliwie denie, gdy w Towarzyszce Odkupiciela ju w peni uczestniczcej w owocach tajemnicy paschalnej do strzega prorocze spenienie swego przyszego losu a z do owego dnia, w ktrym bez adnej zmarszczki czy skazy (por. Ef 5,27) stanie si jak oblubienica przystrojona dla swego ma, Jezusa Chrystusa (por. Obj 21,2).

g. Liturgia zot regu pobonoci chrzecijaskiej 23. Gdy wic, Czcigodni Bracia, rozwaymy t cze, ktr Najwitszej Boej Rodzicielce okazuje liturgiczna tradycja Kocioa powszechnego i sam odnowiony ryt rzymski, gdy nastpnie pamitamy, e sama wita liturgia z powodu swej niezwykej wartoci w kulcie Boym jest zota regu pobonoci chrzecijaskiej, gdy wreszcie zwracamy uwag, jak Koci czczc wite tajemnice za przykadem Najwitszej Dziewicy przyjmuje postaw wiary i mioci, wtedy z pewnoci zrozumiemy, jak waciwie i stosownie zachca Sobr Watykaski II wszystkich synw Kocioa, "by szczerze popierali kult Bogosawionej Dziewicy, szczeglnie liturgiczny"[66]. Chcielibymy, by ta zachta wszdzie i bez zastrzee zostaa przyjta i gorliwie wprowadzona w czyn. 2. ODNOWA KULTU MARYJNEGO (art. 24-39) 2.1. Potrzeba - zasady - wskazania (art.24) 24. Ten sam Sobr Watykaski II zachca jednak, by oprcz kultu liturgicznego rozwijano take inne formy pobonoci, zwaszcza uznane i zalecone przez Urzd Nauczycielski [67]. Niemniej, jak z pewnoci wszystkim wiadomo, pobono chrzecijan i cze dla Boej Rodzicielki rozmaite przybraa formy w zalenoci od rnych okolicznoci czasw i miejsc, odmiennej mentalnoci ludzi i tradycji kulturalnej. Niewtpliwie nastpstwem tego jest, e same formy wyraajce taki kult a podlegajce warunkom czasw, zdaj si w peni potrzebowa odnowy, dziki ktrej zostayby usunite elementy przemijajce, a w ich miejsce wprowadzone trwae, jak rwnie wczone zostay prawdy wiary przygotowane naleycie poszukiwaniem teologicznym i przedoone przez Urzd Nauczycielski Kocioa. To take dowodzi, i jest konieczne by Konferencje biskupie, Kocioy lokalne, rodziny zakonne, wsplnoty chrzecijan wspieray prawdziw twrcz dziaalno i rwnoczenie staranie przejrzay formy i pobone praktyki zwizane z kultem Panny Maryi. Pragniemy jednak by zachowano tutaj zdrow tradycj i otwarto dostp dla uzasadnionych wymaga ludzi naszych czasw. Dlatego, Czcigodni Bracia, wydaje si Nam rzecz stosown wskaza w tym wzgldzie pewne zasady postpowania. 2.2. Podstawowe zasady odnowy (art. 25-28) a. Zasada trynitarna i chystologiczna 25. Najbardziej zwaszcza wypada, by praktyki pobonoci wzgldem Maryi Panny wyranie wykazyway charakter trynitarny i chystologiczny, jako e z samej swej natury jest on im waciwy i przynaleny do ich istoty. Rzeczywicie bowiem kult chrzecijaski zgodne ze swym pierwotnym znaczeniem jest oddawany Ojcu, Synowi i Duchowi witemu lub, lepiej jak mwi si w witej liturgii - Ojcu przez Chrystusa w Duchu. W tej perspektywie kult ten susznie - chocia w cakiem odmienny sposb - rozciga si przede wszystkim i szczeglnie na Matk Zbawiciela, a nastpnie na witych, w ktrych Koci gosi misterium paschalne, poniewa cierpieli oni z Chrystusem i z Nim zostali uwielbieni. [68]. W Maryi Pannie ws zystko odnosi si do Chrystusa i od Niego zaley: mianowicie ze wzgldu na Niego Bg Ojciec od wiekw wybra J na Matk pod kadym wzgldem wit, a Duch wity przyozdobi darami, jakich nikomu innemu nie udzieli. Z ca pewnoci prawdziwa pobono chrzecijaska nigdy nie zaprzestaa uwidaczniania nierozerwalnej wizi i istotnego odniesienia Najwitszej Dziewicy do Boskiego Zbawiciela [69]. Wydaje Nam si jednak, e z duchowym nastawieniem dzisiejszych czasw, niemal w caoci pochonitym i opanowanym przez "problem Chrystusa" [70], jest zgodne zwaszcza to, by w kadym moliwym przejawie kultu dla Maryi Panny szczeglne znaczenie przyznano czci chrystologicznej i w ten sposb ustawiono spraw, by mia on odniesienie do samego planu Boego, przez ktry "pocztki tej Dziewicy (...) zostay wyznaczone z wcieleniem Mdroci Boej"[71]. To niewtpliwie przyczyni si do umocnienia czci dla Matki Jezusa i do przeksztacania tej czci w skuteczne narzdzie, by z jego pomoc doj do "jednoci wiary i poznania Syna Boego, do czowieka doskonaego, do miary wielkoci wedug peni Chrystusa" (Ef 4,13). Z drugiej strony przyczyni si to take do powikszenia czci nalenej samemu Chrystusowi, poniewa - zgodnie z niezmiennym pogldem Kocioa, autorytatywnie powtrzonym w tych dniach [72] - "odnosi si do Pana to,co powica si Suebnicy; w ten sposb spywa na Syna to, co wywiadcza si Matce; (...) tak przechodzi na Krla cze, ktr skada si w hodzie Krlowej" [73]. 10

b. Zasada pneumatologiczna 26. Sdzimy jednak, i jest rzecz poyteczn doczy do tego przypomnienia o chrystologicznej naturze pobonoci maryjnej inn stosown zacht, by mianowicie w tym samym kulcie przyznano odpowiedni wag jednej z niezbdnych wprost treci wiary, to jest osobie i dzieu Ducha witego. Teologiczne dociekanie i sama wita liturgia pokazay, i uwicajce dziaanie Ducha witego w Dziewicy Nazaretaskiej jest szczytowym momentem jego poczyna w historii zbawienia. Tak np. wici Ojcowie i pisarze kocielni dzia aniu Ducha witego przypisali wito Maryi od samego Jej pocztku, nazywajc J mianowicie przez Niego "jakby (...) utworzon i uksztatowan jako nowe stworzenie" [74]. Gdy rozwaali sowa Ewangelii: "Duch wity zstpi na Ciebie i moc Najwyszego osoni Ci" (k 1,35) i "Maryja ... znalaza si brzemienn za spraw Ducha witego: (...) albowiem z Ducha witego jest to co si w Niej poczo" (por. Mt 1,18.20) - w interwencji Ducha witego widzieli dziaanie, ktre powicio i uczynio podnym dziewictwo Maryi [75], a J sam zmienio w "Paac Krla" lub "Komnat Sowa" [76], w "wityni" lub "Przybytek Pana" [77], "Ark Przymierza", lub "Uwicenia" [78]. Tytuy te tchn duchem samej witej Biblii. Gdy za pisarze jeszcze bardziej zgbiali tajemnic Wcielenia, dostrzegli w tym tajemniczym zwizku pomidzy Duchem witym i Maryj co oblubieczego, co Prudencjusz w poetycki sposb tak opisuje: "Niepolubiona Dziewica zostaje polubiona Duchowi" [79], i nazwali J "wityni Ducha witego" [80], podkrelajc tym wyraeniem wit natur Dziewicy, ktra staa si trwaym mieszkaniem Ducha Boego. Gdy nadto badali nauk o Pocieszycielu, poznali, i z Niego jak ze rda wypyna penia aski (por. k 1,28) i bogactwo darw, przyczyniajc si do Jej uszlachetnienia. Dlatego Duchowi witemu przypisali wiar, nadziej i mio, ktre oywiay serce Najwitszej Dziewicy; si umacniajc Jej posuszestwo woli Boej; mstwo, ktre podtrzymywao J cierpic pod krzyem [81]; nastpnie w przepowiedni Maryi (por. k. 1, 46-55) zauwayli szczeglny wpyw tego Ducha, ktry niegdy mwi przez prorokw [82]. Wreszcie, przypatrujc si Matce Jezusa przebywajcej w Wieczerniku, gdzie Duch wity zstpi na niedawno narodzony Koci (por. Dz 1,12-14); (Dz 2,1-4), wzbogacili w nowe pojcia prastary temat Maryja Koci [83]; a nade wszystko bagali o wstawiennictwo Dziewicy, by od Ducha witego otrzymali moc zrodzenia Chrystusa we wasnych duszach, o czym zawiadcza w. Ildefons w modlitwie, ktra wyrnia si zarwno treci jak i wewntrzn si proby: "Prosz Ci, prosz Ci, Panno wita, bym posiad Jezusa z tego Ducha, z ktrego Ty zrodzia Jezusa. Oby dusza moja otrzymaa Jezusa przez Tego Ducha, przez ktrego Twoje ono poczo tego Jezusa. (...) Obym miowa Jezusa w tym Duchu, w ktrym Ty uwielbiasz Go jako Pana, patrzysz na Niego jako na Syna" [84]. 27. Niekiedy mwi si, e wiele tekstw wspczesnej pobonoci niewystarczajco odzwierciedla ca nauk o Duchu witym. Jednake rzecz uczonych jest sprawdzi to twierdzenie i oceni jego donioso. Nam chodzi raczej o to, by wszystkich - a w pierwszym rzdzie pasterzy i teologw - zachci do wnikliwszego i dokadniejszego badania dziea Ducha witego w historii zbawienia i przyczynienia si w ten sposb do tego, by ksiki i formuy chrzecijaskiej pobonoci wydobyy na wiato Jego oywcze dziaanie. Z takiego bowiem dociekania wyoni si w szczeglnoci tajemniczy zwizek pomidzy Duchem Boym i Dziewic Nazaretask oraz ich wsplne oddziaywanie na Koci; a z tych, gbiej rozwaanych, treci wiary, wyronie gorliwiej praktykowana pobono. c. Zasada eklezjologiczna 28. Ponadto jest konieczne, by praktyki pobonoci, ktrymi chrzecijanie powiadczaj sw cze i poszanowanie dla Matki Pana, jasno i wyranie ukazyway miejsce, jakie zajmuje Ona w Kociele: "najwysze po Chrystusie, a zarazem nam najblisze" [85]. Wyniose to miejsce symbolizuj wite przybytki Obrzdku bizantyjskiego. Czci budowli i wite obrazy tak s tam uoone, e na rodkowych drzwiach ikonostatu wyobraone jest Zwiastowanie Maryi Panny, w abstydzie za maluje si chwalebn Theotocos. Chodzi o to, by jasno uwidocznio si, jak od przyzwolenia Suebnicy Paskiej rodzaj ludzki wchodzi na drog swego powrotu do Boga i jak w chwale Najwitszej dostrzega kres swej wdrwki. Symbolizm, z jakim sama budowla wityni objawia miejsce Maryi w tajemnicy Kocioa, zawiera bogate znaczenie i zdaje si domaga, by wszdzie rne formy czci dla Najwitszej Dziewicy byy otwarte na perspektywy eklezjalne. 11

Zaiste, przypomnienie zasadniczych poj, ktre przedstawi Sobr Watykaski II w sprawie natury Kocioa jako Rodziny Boej, Ludu Boego, Krlestwa Boego, Mistycznego Ciaa Chrystusa [86], z pewnoci sprawi, e wierni atwiej i szybciej poznaj posannictwo i zadanie Maryi w tajemnicy Kocioa, jak rwnie Jej znakomite miejsce we wsplnocie witych. Spowoduje rwnie, e lepiej dostrzeg bratersk wi czc wszystkich chrzecijan, poniewa s oni synami Najwitszej Dziewicy, "w ktrych zrodzeniu i wychowaniu wspdziaaa Ona swoj mioci macierzysk" [87], a rwnoczenie s synami Kocioa, gdy "rodzimy si z jego - to jest Kocioa - ona, karmimy si jego mlekiem, jestemy oywiani jego Duchem" [88]. Albowiem Najwitsza Dziewica i Koci wspdziaaj w rodzeniu Mistycznego Ciaa Chrystusa; "oboje s Matk Chrystusa, ale adne z nich nie rodzi bez drugiego caego (Ciaa)" [89]. Sprawi wreszcie, e janiej zobacz, i dziaanie Kocioa na wiecie jest jakby przedueniem opieki i troskliwoci Maryi: prawdziwie czynna mio Najwitszej Dziewicy w domu nazaretaskim, u Elbiety, w Kanie Galilejskiej, na miejscu Kalwarii - wszystko to stanowi zbawcze wydarzenia o najwyszym znaczeniu eklezjalnym. Przedua si ono i dokonuje w matczynej trosce Kocioa i usilnym pragnieniu, by wszyscy ludzie doszli do poznania prawdy (por. 1 Tym 2,4), w jego nieustajcej opiece nad sabymi i potrzebujcymi oraz chorymi, w jego ustawicznym zabieganiu o umocnienie pokoju i zgody spoecznej, w wytrwaej dziaalnoci i gorliwoci zmierzajcej do tego, by wszyscy ludzie stali si uczestnikami zbawienia, ktre swoj mierci wysuyChrystus. W ten oto sposb mio do Kocioa przemieni si w mio do Maryi, i odwrotnie - ta ostatnia w t pierwsz, poniewa jedna nie moe istnie bez drugiej, jak trafnie zauwaa Chromacjusz z Akwilei: "Koci zgromadzi si (...) w grnych pomieszczeniach (Wieczernika) z Maryj, ktra bya Matk Jezusa, i z Jego brami. Nie moe przeto nazywa si Kocioem, jeliby tam nie byo Maryi, Matki Pana, z Jego brami"[90]. Podsumowujc, powtarzamy, i trzeba, by kult oddawany Najwitszej Dziewicy wykazywa swoj wewntrzn tre eklezjaln. To za sprawi, e powemie si postanowienie i zbierze siy, by dziki nim dokona zbawiennej odnowy form i samych tekstw. 2.3. Wskazania szczegowe (art. 29-37) 29. Do tych stwierdze, ktre zrodziy si z rozwaania zwizku Maryi Panny z Bogiem - Ojcem, Synem, Duchem witym - i z Kocioem, pragniemy doda, idc po tej samej linii nauki Soboru [91], pewne wytyczne biblijne, liturgiczne, ekumeniczne, antropologiczne, jakie trzeba mie przed oczyma, gdy bada si lub wyprowadza praktyki pobonoci, by tym lepiej i wyraniej dostrzec wi czc nas z Matk Chrystusa i nasz Matk we wsplnocie witych. a. Dowartociowa Pismo wite 30. Dzi ju powszechnie si rozumie, e chrzecijaska pobono domaga si wczenia w kad form kultu wskaza i myli biblijnych. Rozwj studiw biblijnych, czstsze i powszechniejsze korzystanie z Pisma w., a zwaszcza przykad tradycji oraz wewntrzne poruszenie Ducha witego skaniaj i wzywaj chrzecijan naszych czasw, by coraz bardziej posugiwali si Bibli jako znakomit ksig modlitwy i z niej czerpali naleyte postanowienia i wspaniae wzory. Kult Najwitszej Panny adn miar nie moe oddala si od tego oglnego ukierunkowania ycia chrzecijaskiego [92]; co wicej, gownie z niego winien czerpa nowe siy i niezawodn pomoc. Pismo w. bowiem, odsaniajc w niezwyky sposb Boy plan zbawienia ludzkiego, wszdzie przepojone jest tajemnica Zbawiciela i wskazuje - od Ksigi Rodzaju do Apokalipsy - bardzo wyranie na T, ktra bya Matk i Towarzyszk tego Zbawiciela. Nie chcielibymy jednak, by to biblijne natchnienie ograniczao si do samego korzystania z tekstw i obrazw, nawet umiejtnie wydobytych z Pisma witego; wszak przynosi ono z sob o wiele wicej. da mianowicie, by z Ksig witych czerpano sowa i myli do formu modlitw i tekstw wyznaczonych do piewu. Przede wszystkim jednak domaga si, by kult Najwitszej Dziewicy zosta przeniknity i wypeniony najwaniejszymi treciami ordzia chrzecijaskiego, iby chrzecijanie, czczc Stolic Mdroci, sami w zamian za to zostali owieceni wiatem Sowa Boego i nakonieni do postpowania wedug nakazw Mdroci Wcielonej.

12

b. Podporzdkowa liturgii 31. Wspomnielimy ju o czci, jak w sprawowaniu witej liturgii oddaje Koci Matce Boej. Obecnie za, poniewa jest mowa o innych formach kultu i o zasadach, na jakich winny si one opiera, trzeba przypomnie przepis Konstytucji zaczynajcej si od sw Sacrosanctum Concilium, ktra mianowicie, zalecajc duchowe praktyki ludu chrzecijaskiego, dodaje: "Uwzgldniajc okresy liturgiczne, naboestwa te naley tak uporzdkowa, aby zgadzay si z liturgi, z niej poniekd wypyway i do niej wiernych prowadziy, poniewa ona ze swej natury znacznie je przewysza"[93]. Prawo rozsdne, jasne, jednak nieatwe do zastosowania, zwaszcza jeli chodzi o kult oddawany Dziewicy, to znaczy o kult tak rnorodny co do sposobw, w ktrych si przejawia. Domaga si ono bowiem od tych, ktrzy stoj na czele wsplnot lokalnych, wysiku, roztropnoci duszpasterskiej, stanowczoci, a od chrzecijan ducha ochoczego i gotowego do przyjcia wskaza i rad, ktre wypywajc z prawdziwej natury kultu chrzecijaskiego, niekiedy nios z sob zmian zadawnionych zwyczajw, w pewien sposb przesaniajcych t natur. Niech bdzie wolno w odniesieniu do tego wspomnie o dwch postawach mogcych spowodowa, e w praktyce duszpasterskiej stanie si bezskuteczna norma Soboru Watykaskiego II: przede wszystkim o postawie niektrych pracujcych w duszpasterstwie, ktrzy mianowicie, nie doceniajc a priori pobonych praktyk, jakie przecie w naleytej formie s zalecane przez Urzd Nauczycielski, odrzucaj je i wytwarzaj tym samym jakby prni, ktrej wypeni nie s w stanie. Zapominaj oni cakowicie, i sobr poleci, by praktyki pobone odpowiednio uzgadnia z liturgi, a nie znosi. Po wtre, jeli chodzi o postaw innych, trzeba stwierdzi, e nie przestrzegajc rozsdnej zasady liturgicznej i duszpasterskiej, cz oni w jedno praktyki pobone i czynnoci liturgiczne jakby w obrzdach mieszanych, czyli hybrydach. Niekiedy dochodzi do tego, e w samo sprawowanie Ofiary Eucharystycznej zostaj wczone pewne elementy zapoyczone z nowenn lub innych naboestw. Std rodzi si niebezpieczestwo, e Pamitka Pana nie bdzie ju stanowi szczytowego momentu spotkania wsplnoty chrzecijaskiej, lecz bdzie jakby pewn okazj do odprawienia naboestwa nalecego do pobonoci ludowej. Tym, ktrzy tak postpuj, chcemy przypomnie norm soboru, wedug ktrej naboestwa winno si uzgadnia z liturgi, bynajmniej za nie miesza z ni. Roztropne dziaanie duszpasterskie z jednej strony odrnia i ukazuje prawdziw natur czynnoci liturgicznych, z drugiej strony pochwala i rozwija pobone praktyki, by przystosowa je do potrzeb poszczeglnych wsplnot kocielnych i uczyni z nich wartociow pomoc dla witej liturgii. c. Liczy si ze wzgldami ekumenicznymi 32. W kulcie Najwitszej Dziewicy - z powodu jego eklezjalnego charakteru - odzwierciedlaj si troski Kocioa, wrd ktrych w naszych czasach wyrnia si denie do przywrcenia jednoci chrzecijan. W ten sposb cze dla Matki Pana uwraliwia si na niepokoje i przedsiwzicia tzw. ruchu ekumenicznego, to znaczy ona sama rwnie nabiera charakteru ekumenicznego, i to z wielu powodw. Przede wszystkim dlatego, e katolicy cz si z brami Kociow prawosawnych, w ktrych pobono wzgldem Bogosawionej Dziewicy przybiera formy pene nadzwyczajnego polotu poetyckiego i wzniosej nauki, gdy ze szczegln mioci czci chwalebn Bo Rodzicielk i nazywa J "Nadziej chrzecijan"[94]. cz si z anglikanami, ktrych najwybitniejsi teologowie ju dawno ukazali mocny fundament, jakiego Pismo w. dostarcza dla kultu Matki Pana naszego, i ktrych teologowie wspczeni bardziej podkrelaj donioso miejsca zajmowanego przez Maryj w yciu chrzecijaskim. Jednocz si take z brami Kociow powstaych z reformacji, w ktrych kwitnie umiowanie Pisma w., w uwielbieniu Boga sowami samej Dziewicy (por. k 1,46-55). Nastpnie dlatego, e cze dla Matki Chrystusa i chrzecijan daje katolikom naturaln i czst sposobno bagania, by wstawiaa si Ona u Syna, iby wszyscy ochrzczeni poczyli si w jeden lud Boy [95]. A nadto z tej racji, e jest wol Kocioa katolickiego, by w tym kulcie nie tylko nie osabiao si jego szczeglnego charakteru [96], lecz take bardzo starannie unikao wszelkiej przesady, ktra innych braci mogaby wprowadzi w bd co do prawdziwej nauki Kocioa katolickiego [97], i by usunito wszelki sposb okazywania czci odbiegajcy od waciwej praktyki katolickiej. Wreszcie, poniewa w samym prawdziwym kulcie 13

Bogosawionej Dziewicy tkwi to, e "gdy Matka czci doznaje, to Syna (...) poznaje si, kocha i wielbi w naleyty sposb"[98] - kult ten staje si drog do Chrystusa, ktry jest rdem i orodkiem wsplnoty kocielnej; w ktrym wszyscy publicznie wyznajcy, e jest On Bogiem i Panem, Zbawicielem i jedynym Porednikiem (por. 1 Tm 2,5), s powoani, by byli jednym pomidzy sob, z Nim i z Ojcem w jednoci Ducha witego [99]. 33. Dobrze wiemy, e istniej niemae rozbienoci pomidzy sposobem mylenia licznych braci z innych Kociow i wsplnot kocielnych a nauk katolick "o roli Maryi w dziele zbawienia"[100], a std i o czci, jak naley Jej oddawa. Poniewa jednak ta sama moc Najwyszego, ktra osonia Dziewic Nazaretask (por. k 1,35), dziaa w dzisiejszym ruchu ekumenicznym i czyni go podnym, pragniemy wyrazi Nasz nadziej, e cze dla pokornej Sugi Pana, ktrej Wszechmocny uczyni wielkie rzeczy (por. k 1,49), bdzie - chocia stopniowo nie przeszkod, lecz pewna droga i jakby miejscem spotkania dla dokonania zjednoczenia wszystkich wierzcych w Chrystusa. Cieszymy si widzc, i lepsze zrozumienie roli Maryi w tajemnicy Chrystusa i Kocioa - take ze strony braci odczonych - bardzo uatwia drog do tego rodzaju spotkania. Jak w wiosce w Kanie swoj prob Najwitsza Dziewica sprawia, e Jezus uczyni pierwszy ze swoich cudw (por. J 2,1 -12), tak w naszych czasach swoim miosiernym wstawiennictwem bdzie miaa mono przyspieszenia chwili, w ktrej uczniowie Chrystusa znajd doskona jedno w wierze. T nasz nadziej umacnia uwaga Naszego Poprzednika Leona XIII, ktry stwierdzi, e sprawa jednoci chrzecijan "naley waciwie do powinnoci Jej (Maryi) duchowego macierzystwa. Albowiem tych, ktrzy s Chrystusowi, Maryja nie zrodzia ani nie moga zrodzi inaczej jak tylko w jednej wierze i w jednej mioci; czy bowiem "Chrystus jest podzielony?" (por. 1Kor 1,13) i wszyscy winnimy y jednym yciem Chrystusa, abymy w jednym i tym samym ciele "przynosili owoc Bogu" (Rz 7,4)"[101]. d. Uwspczeni nauk o Maryi jako wzorze 34. W oddawaniu czci Najwitszej Dziewicy naley starannie zwrci uwag na osignicia myli, ktre s pewne i potwierdzone przez nauk o czowieku. Przyczyni si to bowiem do usunicia jednej z przyczyn trudnoci napotykanych w oddawaniu czci Matce Pana, to znaczy rnicy pomidzy niektrymi treciami tej czci a dzisiejszymi pogldami antropologicznymi i sytuacj psychologiczno-spoeczn, gruntownie zmienion, w jakiej yj i dziaaj ludzie naszych czasw. Dostrzega si bowiem, i trudno jest wczy obraz Dziewicy - jaki wyania si z pewnego typu pobonej literatury - w dzisiejsze warunki ycia, a w szczeglnoci w warunki ycia kobiety: czy to we wsplnocie rodzinnej, w ktrej prawa i postp obyczajw susznie przyznaj jej rwno z mem i wadz w kierowaniu yciem rodzinnym; czy w dziedzinie politycznej, w ktrej w wielu krajach zyskaa mono wczania si w sprawy publiczne tak samo jak mczyni; czy w dziedzinie spoecznej, gdzie rozwija ona swoj dziaalno na rnych stanowiskach, z kadym dniem coraz bardziej wychodzc poza wsk wsplnot rodzinn; czy w dziedzinie nauki, gdzie daje si jej nowe moliwoci badania naukowego i sukcesu intelekt ualnego. Nastpstwem tego u niektrych jest pewna niech do kultu oddawanego Dziewicy oraz trudno w wyborze Maryi Nazaretaskiej jako wzoru, poniewa granice Jej ycia - jak powiadaj - wydaj si cianiejsze w porwnaniu z rozlegymi terenami dziaalnoci dzisiejszego czowieka. W tym wzgldzie, zachcajc teologw i tych, ktrzy stoj na czele wsplnot chrzecijaskich, oraz samych chrzecijan, by z naleyt uwag zajmowali si tymi zagadnieniami, wydaje si nam rzecz poyteczn wnie rwnie nasz wkad w ich rozwizanie przez przedstawienie pewnych spostrzee. 35. Przede wszystkim Koci zawsze zaleca wiernym do naladowania Najwitsz Maryj Pann z pewnoci nie z powodu rodzaju ycia, jakie prowadzia, a tym mniej warunkw spoeczno-kulturalnych, w jakich Jej ycie si rozwino - obecnie niemal wszdzie przedawnionych - lecz dlatego, e w okrelonej sytuacji swego ycia cakowicie i z poczuciem odpowiedzialnoci przylgna do woli Boej (por. k 1,38); e przyja Jego sowo i wprowadzia je w czyn; e Jej dziaanie byo oywione mioci i wol suenia; e okazaa si pierwsz i najdoskonalsz Uczennic Chrystusa; a to z pewnoci ma powszechn i trwa warto wzoru. 36. Chcemy nastpnie zauway, e wspomniane wyej trudnoci cile cz si z pewnymi cechami ludowego i literackiego obrazu Maryi, a nie z prawdziwie ewangelicznym Jej obrazem czy z danymi nauki, ktre zostay zdobyte i ustalone dziki powolnemu i powanemu dzieu wyjaniania sowa objawionego. Zaiste nie powinno by 14

niczym dziwnym, e pokolenia chrzecijan, yjce w innych warunkach spoeczno-kulturalnych - patrz na posta i posannictwo Maryi jako Nowej Niewiasty i doskonaej Chrzecijanki, ktra czy i skupia w sobie najbardziej charakterystyczne sytuacje ycia kobiecego, poniewa jest Dziewic i Oblubienic, i Matk - uwaay Matk Jezusa za wzniosy typ sytuacji kobiecej i najznakomitszy wzr ycia ewangelicznego i e te swoje uczucia wyraziy stosownie do kategorii i wyobrae swej epoki. Sam Koci, kiedy przyglda si uwanie dugiej historii pobonoci maryjnej, cieszy si cigoci kultu, nie wie si jednoczenie ze sposobami mylenia czy wyraania si waciwymi rnym epokom ani z zapatrywaniami antropologicznymi, jakie leay u ich podstaw. Koci rozumie, dlaczego pewne formy kultu, ktre same w sobie maj niema warto, mniej odpowiadaj ludziom nalecym do odmiennych epok i cywilizacji. 37. Wreszcie pragniemy zauway, e ludzie naszej epoki - podobnie, jak i epok minionych - winni take swoje poznanie rzeczywistoci konfrontowa ze sowem Boym, a w szczeglnoci - jeli chodzi o nasz przedmiot swoje antropologiczne zapatrywania oraz wyaniajce si z nich zagadnienia porwna z tak postaci Najwitszej Maryi Panny, jak przedstawia Ewangelia. Lektura Pisma w. dokonujca si pod tchnieniem aski Ducha witego - oczywicie bez pomijania zdobyczy nauk ludzkich czy rnych uwarunkowa dzisiejszego wiata pomaga odkry, jak Maryja moe by uwaana za wzr tego, czego oczekuj ludzie naszych czasw. Pragniemy w tym wzgldzie przytoczy pewne przykady. Kobieta dzisiejsza, ktra susznie chce mie udzia w decyzjach spoeczestwa, z najwiksz radoci ducha bdzie przypatrywa si Maryi. Ona bowiem, dopuszczona jakby do dialogu z Bogiem, stosownie do wiadomoci swego szczeglnego zadania [102], czynnie i w sposb wolny zgadza si nie na jak przypadkow spraw, lecz na "wydarzenie wiekw", jak wspaniale zostao okrelone Wcielenie Sowa [103]. Nastpnie bdzie rozwaa, e Maryja, wybrawszy dla siebie stan dziewictwa, przez ktry z postanowienia Boego przygotowaa si do uczestnictwa w tajemnicy Wcielenia, bynajmniej nie wzgardzia dobrami i godnoci maestwa, e w rzeczywistoci postpia w sposb wolny i odwany, by cakowicie powici si mioci Boga. Z radosnym podziwem pozna, e Maryja z Nazaretu - bez wtpienia cakowicie posuszna woli Boej - nie bya ani kobiet biernie dwigajc sprawy i koleje ycia, ani kobiet ulegajc jakiej wyobcowujcej religijnoci. Bya raczej t, ktra odwanie obwiecia, e Bg jest obroc ludzi sabych i uciskanych i e skada z tronu mocarzy wiata (k 1,51-53). Nadto pozna, e Maryja, ktra "zajmuje pierwsze miejsce wrd pokornych i ubogich Pana"[104], moe by uwaana za te dzieln niewiast, ktra dowiadczya ubstwa i cierpie, popiesznej ucieczki i wygnania (por. Mt 2,13 -23). Te koleje losu nie uchodz zapewne uwagi tych, ktry wiedzeni duchem Ewangelii popieraj wysiki kadego czowieka i caej spoecznoci na rzecz uwolnienia si od tego rodzaju sytuacji yciowej. Wreszcie, Maryja nie ukae si im jako Matka troszczca si tylko o swojego jedynego, boskiego Syna, lecz jako niewiasta, za spraw ktrej zrodzia si wiara spoecznoci apostolskiej w Chrystusa (por. J 2,1-12) i ktrej macierzyskie posannictwo, stawszy si powszechnym na Grze Kalwarii, rozcigno si na wszystkich ludzi [105]. Przytoczylimy przykady, z ktrych jasno wida, e Najwitsza Dziewica bynajmniej nie zawodzi wielu i to powanych, oczekiwa dzisiejszych ludzi. Co wicej, daje im wzr doskonaego ucznia Chrystusowego, ktry jest twrc pastwa ziemskiego i przemijajcego, a zarazem zda do niebieskiego i wiecznego; ucznia, ktry jest rzecznikiem sprawiedliwoci wyzwalajcej ucinionych i mioci przychodzcej z pomoc potrzebujcym, a zwaszcza jest czynnym wiatkiem mioci budujcej Chrystusa w duszach ludzkich. 2.4. Bdne rozumienia kultu Maryi (art. 38-39) 38. Podawszy wytyczne dla naleytego rozwoju czci oddawanej Matce Pana, wydaje si, i trzeba przestrzec przed niektrymi niewaciwymi formami tego kultu. Sobr Watykaski II autorytatywnie zarzdzi, by w treciach i formach nie wychodzi poza granice naleytej nauki o Najwitszej Maryi Pannie i by ciasnot ducha nie pomniejsza Jej postaci i zadania. Ponadto zgani pewne niewaciwe sposoby wyraania kultu, jakimi s: zwodnicza atwowierno, zwracajca uwag raczej na zewntrzne praktyki ni na powan gorliwo religijn: czcze i przemijajce wzruszenie uczuciowe, zupenie obce duchowi Ewangelii, gdy ta domaga si wytrwaego i gorliwego dziaania [106]. To ponownie pitnujemy, poniewa chodzi o formy pobonoci, ktre nie zgadzaj si z wiar katolick, i dlatego nie ma dla nich miejsca w kulcie katolickim. 15

Czujna obrona przed tego rodzaju bdami i mniej waciwymi praktykami sprawi, e cze Najwitszej Maryi Panny stanie si arliwsza i czystsza, to znaczy mocna u swych podstaw od tego stopnia, by badanie rde Objawienia Boego i poszanowanie dokumentw Urzdu Nauczycielskiego Kocioa, growao nad przesad nym szukaniem nowoci lub nadzwyczajnych wydarze. Nadto stanie si on obiektywny, to jest oparty na prawdzie historycznej, przy usuniciu z niego zupenie rzeczy legendarnych lub faszywych. Nastpnie stanie si on zgodny z nauk, tak by przedstawiany by nie jaki okaleczony ani te zbytnio rozszerzony obraz Maryi; na skutek goszenia czego wykraczajcego ponad suszn miar, mgby dozna zaciemnienia cay Jej wizerunek, ukazany Ewangelii. Wreszcie czysty, jeli o motywy: wszystko, co by miao posmak brudnego szukania wasnej korzyci, winno by starannie trzymane z dala od sanktuarium. 39. Na koniec, jeli by sprawa tego wymagaa, chcemy podkreli, e celem ostatecznym kultu Najwitszej Maryi Panny jest, by Bg zosta uwielbiony i by chrzecijanie zostali pobudzeni do cakowitego uzgadniania z wol Bo swojego ycia i postpowania. Albowiem trzeba, by synowie Kocioa, gdy cz swoje gosy z woaniem owej bezimiennej kobiety, o ktrej mowa w Ewangelii, i sawic Matk Jezusa Chrystusa, woaj, zwrciwszy si ku samemu Jezusowi: "Bogosawione ono, ktre Ci nosio, i piersi, ktre ssa" (k 11,27), skierowali rwnie umysy ku stanowczej odpowiedzi Mistrza: "Owszem, bardziej bogosawieni s ci, ktrzy suchaj sowa Boego i zachowuj je" (k 11,28). ta odpowied - czy oddaje wielk chwa Najwitszej Maryi Pannie, jak tumaczyli niektrzy Ojcowie Kocioa [107] i jak potwierdzi Sobr Watykaski II [108], czy te dla nas samych jest wezwaniem, bymy yli wedug przykaza Boych - stanowi jakby echo tych sw Boskiego Zbawiciela: "Nie kady, ktry mwi: Panie, Panie, wejdzie do krlestwa niebieskiego, lecz ten, kto spenia wol mojego Ojca, ktry jest w niebie" (Mt 7,21); oraz "Wy jestecie przyjacimi moimi, jeeli czynicie to, co wam przykazuj" (J 15,14). 3. ODNOWA MODLITW ANIO PASKI I RANIEC (art. 40-55) 40. Przedstawilimy wic niektre zasady mogce umocni now si kult Matki Pana. Teraz za jest zadaniem Konferencji biskupich, zwierzchnikw wsplnot miejscowych, jak rwnie przeoonyc h Rodzin zakonnych, roztropnie odnowi pobone zwyczaje i praktyki nadajce si do wyraenia czci dla Najwitszej Maryi Panny, oraz wspomaga tych, ktrzy ze swej szczerej gorliwoci i troski o poytek wiernych pragn wprowadzi nowe formy pobonoci. Jednake z rnych powodw wydaje si Nam rzecz stosown omwi wyranie dwie pobone praktyki, ktre zwaszcza na Zachodzie s w uyciu i ktrymi ju wielokrotnie zaja si Stolica Apostolska. S to: Anio Paski i raniec lub koronka Najwitszej Maryi Panny. 3.1. Anio Paski (art. 41) 41. Nasze sowo o modlitwie Anio Paski chce by jedynie ponowieniem Naszej prostej, lecz gorcej zachty, by jeli to moliwe - podtrzyma zwyczaj odmawiania tej modlitwy. Nie wydaje si, by trzeba byo j odnawia. P o tylu bowiem wiekach trwa jej moc i pikno, gdy budowa jej jest prosta i zapoyczona z Pisma w.; jej historyczny pocztek wie si z baganiem o zachowanie pokoju. Nadto jej liturgiczny rytm w pewien sposb uwica rne chwile dnia; wreszcie skania ona do przypomnienia tajemnicy paschalnej, albowiem poznawszy Wcielenie Syna Boego, prosimy, bymy "przez Jego Mk i krzy zostali doprowadzeni do chway zmartwychwstania"[109]. Niewtpliwie niektre zwyczaje, jakie tradycyjnie towarzyszyy odmawianiu modlitwy Anio Paski, zostay ju zniesione albo ledwie si je dostrzega w dzisiejszym yciu ludzi. Jednake chodzi o sprawy maej wagi, gdy caa warto kontemplacji zwracajcej si ku tajemnicy Wcielenia Sowa, znaczenie pozdrowienia anielskiego, skierowanego do Najwitszej Dziewicy, baganie o Jej miosierne wstawiennictwo pozostaj niezmienione. Dalej, chocia zmieniy si warunki czasw, dla wikszoci ludzi zawsze pozostaj te same charakterystyczne chwile dnia: rano, poudnie i wieczr, ktre wyznaczaj fazy ich dziaalnoci i zarazem wzywaj do wprowadzenia pewnej przerwy powiconej modlitwie.

16

3.2. Raniec (art. 42-55) a. Wprowadzenie 42. Chcemy obecnie, Czcigodni Bracia, zatrzyma si nieco przy odnowie tej pobonej modlitwy, ktra zostaa nazwana "streszczeniem caej Ewangelii"[110]: mianowicie przy koronce albo racu Najwitszej Maryi Panny. Poprzednicy Nasi bowiem bardzo wiele uwagi i szczeglnej troski powicili dla zalecenia tej modlitwy. Kilkakrotnie zachcali oni chrzecijan, by czsto odmawiali raniec; starali si o jego szersze upowszechnienie; wyjaniali jego szczegln natur. Ponadto uznali, e nadaje si on do pielgn owania modlitwy kontemplacyjnej, ktra rwnoczenie jest modlitw pochwaln i bagaln. Wreszcie wysawiali jego istotne znaczenie i moc dla rozwoju ycia chrzecijaskiego oraz wzrostu gorliwoci w pozyskiwaniu dusz. My sami rwnie, przyjmujc po raz pierwszy wiernych na audiencji (13 lipca 1963) publicznie, oznajmilimy, jak droga jest Nam modlitwa racowa [111]. A nastpnie przy nadarzajcej si sposobnoci wielokrotnie ukazywalimy jej znaczenie, zwaszcza gdy wobec pewnego zagroenia, powanego oraz penego smutku i niebezpieczestw wydarzenia, wydalimy encyklik Christi Matri (15 wrzenia 1966), by do Najwitszej Maryi Panny Racowej zanoszone byy pokorne modlitwy, celem uzyskania od Boga najwikszego dobra pokoju [112]. Po tej encyklice ukazaa si adhortacja apostolska Recurrens mensis October (7 padziernika 1969), by przypomnie upywajce czwarte stulecie od ogoszenia listu apostolskiego Consueverunt Romani Pontifices, w ktrym wity Nasz Poprzednik Pius V wyjani modlitw raca i okreli jej form, jaka przetrwaa a do naszych czasw [113]. 43. Dlatego Nasze cige, bardzo drogie zaiste zainteresowanie racem Najwitszej Maryi Panny skonio Nas do ledzenia z uwag tego, co na licznych kongresach, odbytych w ostatnich latach, zostao przedyskutowane i przedstawione na temat wykorzystania w naszych czasach duszpasterskiej wartoci raca. W tego rodzaju spotkaniach, zwoanych dziki staraniom niektrych stowarzysze oraz mw bardzo zabiegajcych o rozwj raca, brali udzia biskupi, kapani, zakonnicy, ludzie wieccy - mczyni i kobiety - odznaczajcy si wyprbowan znajomoci spraw duszpasterskich i obdarzeni zmysem kocielnym godnym wiary i uznania. Spord nich szczegln wzmiank wyrnimy synw w. Dominika, ju od dawna strw i opiekunw tak zbawiennego naboestwa. Do tego doczyy si poszukiwania historykw, ktrych wysikiem bya badana pierwotna forma raca zaiste nie tylko z ciekawoci archeologicznej, lecz by pozna, samo jego pochodzenie i pierwotn si oraz zasadnicz struktur. Z tego wszystkiego w widoczniejszy sposb wyoniy si gwne przymioty raca, jak rwnie elementy nalece do jego natury oraz ich wzajemne powizania. b. Modlitwa ewangeliczna 44. Std - e przytoczymy przykad - w janiejszym wietle ukazaa si ewangeliczna natura raca. Z Ewangelii bowiem wydobywa si wypowiadane tajemnice i gwne formuy; prcz tego, przez wspomnienie radosnego pozdrowienia anioa i religijnego przyzwolenia Maryi, czerpie si z Ewangelii sposb, w jaki wierni maj pobonie odmawia raniec. Wreszcie, przez odpowiednio powtarzane pozdrowienie anioa, wspomina si jedn z gwnych tajemnic Ewangelii, mianowicie Wcielenie Sowa, rozwaan w tej szczeglnej i wanej chwili, w ktrej anio przynis wiadomo Maryi. Raniec jest wic modlitw ewangeliczn, ktr to nazw - w naszym czasie bardziej ni w czasie minionym - nadaj mu duszpasterze i uczeni. c. Modlitwa chrystologiczna 45. Ponadto atwiej teraz si rozumie, e uporzdkowany i stopniowy bieg raca wskazuje sposb, w jaki Sowo Boe z miosiernego postanowienia, wczajc si w sprawy ludzkie, dokonao dziea odkupienia. W odpowiednim bowiem porzdku rozwaa si gwne wydarzenia zbawcze, ktre dokonay si w Chrystusie: od dziewiczego poczcia Sowa Boego i tajemnic dziecistwa Jezusa a do najwaniejszych wydarze Paschy, mianowicie bogosawionej Mki i chwalebnego Zmartwychwstania, do jej owocw, jakie w dniu Pidziesitnicy przypady w udziale rodzcemu si Kocioowi, a take samej Najwitszej Maryi Pannie, gdy z tego ziemskiego wygnania rwnoczenie z ciaem i dusz zostaa przyjta do niebieskiej ojczyzny. Rozumiemy rwnie, e trzyczciowy podzia tajemnic raca, zachowujc kolejno czasu, cakowicie odpowiada nastpstwu wydarze; zwaszcza e 17

odtwarza schemat pierwotnego goszenia wiary; e ukazuje nadto tajemnic Chrystusa w ten sam sposb, w jaki ujta zostaa przez w. Pawa, gdy w owym wspaniaym hymnie, w Licie do Filipian, przedstawi Jego wyniszczenie, mier, wyniesienie (2,6-11). 46. Zatem raniec, poniewa opiera si na Ewangelii i odnosi si, jakby do centrum, do tajemnicy Wcielenia i odkupienia ludzi, trzeba uwaa za modlitw, ktra w peni posiada znami chrystologiczne. Albowiem jego charakterystyczny element, mianowicie litanijne powtarzanie pozdrowienia anielskiego "Zdrowa, Maryjo" przynosi rwnie nieustanna chwa Chrystusowi, do ktrego - jako do ostatecznego kresu - odnosi si zapowied anioa i pozdrowienie Matki Chrzciciela: "Bogosawiony owoc ywota twojego" (k 1,42). Co wicej, powtarzanie sw "Zdrowa, Maryjo", jest jakby kanw, na ktrej rozwija si kontemplacja tajemnic. Albowiem Chrystus wskazywany w kadym Pozdrowieniu anielskim jest tym samym Chrystusem, ktrego kolejno wypowiadane tajemnice ukazuj jako Syna Boego i jako Syna Dziewicy narodzonego w grocie betlejemskiej; ofiarowanego przez Matk w wityni; modzieca penego troski o sprawy swego Ojca; Odkupiciela ludzi bdcego w agonii w ogrodzie; ubiczowanego i cierniem ukoronowanego; obarczonego krzyem i umierajcego na Grze Kalwarii; wskrzeszonego z martwych i wstpujcego do chway Ojca, by zesa dary Ducha witego. Wiadomo za, e byo pierwotnym zwyczajem, istniejcym a dotd w wielu miejscach, dodawa do wymwionego w kadym Pozdrowieniu anielskim Imienia Jezus pewien refren czcy si z wypowiedziana tajemnic, zarwno dla podtrzymania kontemplacji jak i dla uzgodnienia myli ze sowem. d. Modlitwa kontemplacji 47. Podobnie mocniej odczuwana jest pilna potrzeba przypomnienia - oprcz wartoci pochwalnej i bagalnej innego elementu waciwego racowi, mianowicie kontemplacji. Jeli jej brak, raniec upodabnia si do ciaa bez duszy i zachodzi niebezpieczestwo, e odmawianie stanie si bezmylnym powtarzaniem formu oraz e bdzie w sprzecznoci z upomnieniem Chrystusa, ktry powiedzia: "Na modlitwie nie bdcie gadatliwi jak poganie. Oni myl, e przez wzgld na swe wielomstwo bd wysuchani"(MT 6,7). Raniec bowiem z natury swej domaga si odmawiania w rytmie spokojnej modlitwy i jakby z zatopion w mylach powolnoci, by przez to modlcy si atwiej odda si kontemplacji tajemnic ycia Chrystusa, rozwaanych jakby sercem Tej, ktra ze wszystkich bya najblisza Panu, i by otwarte zostay niezgbione tych tajemnic bogactwa. e. Raniec a liturgia 48. Wreszcie, po badaniach uczonych naszych czasw peniej poznano zwizki, jakie zachodz pomidzy kultem liturgicznym i racem maryjnym. Albowiem z jednej strony w janiejszym wietle ukazao si to, i praktyk raca naley uwaa jakby za latorol, ktra wyrosa z czcigodnego pnia witej liturgii, i e nazwano go Psaterzem Dziewicy z tego powodu, i dziki niemu proci wierni mogli przyczy si do pieni pochwalnej i wstawiennictwa Kocioa powszechnego. Z drugiej za strony mona byo zauway, e stao si to u schyku redniowiecza, w tym mianowicie czasie, w ktrym wobec sabncego prawdziwego ducha liturgii, chrzecijanie odeszli nieco od kultu liturgicznego, sprzyjajc pewnej zewntrznej uczuciowej pobonoci w stosunku do czowieczestwa Chrystusa i Najwitszej Maryi Panny. Jeeli przed niewielu laty mogo si zdarzy, i jedni wyrazili yczenie, by raniec maryjny zosta zaliczony do obrzdw liturgicznych, drudzy natomiast - zatroskani o niedopuszczenie w duszpasterstwie do bdw przeszoci - niesusznie zaniedbywali t form modlitwy, to dzi zagadnienie to atwo mona rozwiza w wietle nauki przekazanej przez Sobr Watykaski II, w konstytucji zaczynajcej si od sw Sacrosanctum Concilium, na mocy ktrej obrzdw liturgicznych i pobonej praktyki raca nie naley ani przeciwstawia sobie, ani stawia na rwni [114]. Kada forma modlitwy staje si tym owocniejsza, im bardziej zachowuje swoj pierwotna natur i waciwe sobie przymioty. Po stwierdzeniu wic znakomitszej wartoci czynnoci liturgicznych, nie bdzie trudnym zadaniem uzna w racu tak form pobonoci, ktra atwo moe by uzgodniona ze wit liturgi. Albowiem raniec nie inaczej ni liturgia wykazuje rwnie charakter wsplnotowy, karmi si Pismem w. i cay skierowany jest ku tajemnicy Chrystusa. Chocia oba rodzaje modlitwy nale do rzeczywistoci istotowo rnych, niemniej, czy to anamneza w witej liturgii, czy te kontemplacyjne wspomnienie w racu maryjnym maj za przedmiot te same 18

zbawcze wydarzenia, ktrych sprawc jest Chrystus. Liturgia sprawia, i pod oson znakw zostaj uobecnione najwiksze tajemnice naszego odkupienia i e dziaaj one w tajemniczy sposb. Raniec natomiast przez pobone rozmylanie przywodzi modlcemu si na pami te same tajemnice i pobudza jego wol do czerpania z nich norm ycia. Po ustaleniu tej istotnej rnicy, kady rozumie, i raniec jest pobon praktyk, ktra bierze pocztek od witej liturgii, i ktra - jeli jest speniana zgodnie ze swoim pierwotnym duchem - z natury swej prowadzi ku liturgii, chocia jej prg nie zostaje jakby przekroczony. Albowiem zawarta w racu kontemplacja tajemnic Chrystusa, poniewa przyzwyczaja umys i serce chrzecijan do ich rozwaania, najlepiej moe przysposobi dusze do obchodu tych samych tajemnic w obrzdach liturgicznych, a nastpnie do pamitania o nich w cigu dnia. Jednak nie jest wolne od bdu, ktry niestety dotd jeszcze gdzieniegdzie si zdarza, odmawianie raca maryjnego podczas czynnoci liturgicznej. f. Struktura raca 49. Koronka Najwitszej Maryi Panny - wedug tradycji przyjtej przez w. Piusa V, Naszego Poprzednika, i przez niego z powag jego urzdu przedstawiona - skada si z rnych elementw odpowiednio uporzdkowanych i powizanych ze sob. S za one nastpujce: a) kontemplacja dokonujca si w duchowej wsplnocie z Maryj wielu tajemnic zbawienia, mdrze podzielonych na trzyczciow serie, ktre przypominaj zarwno rado z przyjcia Mesjasza jak i zbawcze cierp ienia Chrystusa oraz Jego, wskrzeszonego z martwych, chwa spywajc na Koci. Ta kontemplacja ze swej natury skania ducha do podjcia praktycznych rozwaa i do czerpania std skutecznych norm postpowania; b) Modlitwa Paska, czyli "Ojcze nasz", na ktrej - z uwagi na jej niezmienn warto - jakby na swoim fundamencie wspiera si chrzecijaska modlitwa i od ktrej bior swoj godno wielorakie formy modlitwy; c) litanijna seria Pozdrowie anielskich "Zdrowa Maryjo", ktra powstaje ze sw anioa pozdrawiajcego Najwitsz Dziewic (por. k 1,28) i z penego czci zdania wypowiedzianego przez Elbiet (por. k 1,42) oraz dodanej pokornej proby Kocioa "wita Maryjo". Nieprzerwana cigo pozdrowie anielskich jest waciwa i charakterystyczna dla raca, a poprzez ich ilo, ktra w typowej i penej formie teje koronki wynosi sto pidziesit, wyra si pewne podobiestwo do Psaterza. Dostrzega si to od pocztku tego pobonego wiczenia. Ta to liczba, zgodnie z uznanym zwyczajem, podzielona na dziesitki odnoszce si do poszczeglnych tajemnic, rozpada si na trzy wspomniane serie lub cykle. Std zrodzia si dobrze znana koronka skadajca si z pidziesiciu Pozdrowie anielskich. wesza ona w ycie jako zwyczajowa miara tego wiczenia i jako taka przesza do pobonoci ludu oraz zostaa zatwierdzona przez papiey, ktrzy obdarzyli j rwnie licznymi odpustami; d) doksologia "Chwaa Ojcu", jak - stosownie do powszechnego zwyczaju chrzecijaskiego - koczy si modlitwy przez uwielbienie Jedynego i Troistego Boga, z Ktrego wszystko, przez Ktrego wszystko, w Ktrym wszystko (por. Rz 11,36). 50. Takie s czci raca maryjnego. Kada z nich odznacza si waciwym sobie charakterem, ktry musi odzwierciedla si w odmawianiu, by raniec mg wyrazi cae bogactwo i rnorodno swej treci. Dlatego koronk maryjn bdzie si odmawia uroczycie w Modlitwie Paskiej; lirycznie i pochwalnie, gdy powoli pyn Pozdrowienia anielskie; kontemplacyjnie, gdy skupionym umysem rozwaa si tajemnice; wielbico, gdy wymienia si doksologi. Jest rzecz konieczn, by to zachodzio w kadym sposobie, w jaki zwyko si odmawia raniec: czy to prywatnie, gdy chrzecijanin, duchem zczony z Panem, modli si sam w odosobnieniu; czy w sposb wsplnotowy, jak to zdarza si we wsplnocie domowej lub gdy chrzecijanie zbieraj si w grupach ,celem stworzenia warunkw dla szczeglnej obecnoci Boga wrd nich (por. Mt 18 ,20); czy publicznie, mianowicie na zgromadzeniach, na ktre wzywa si wsplnot kocieln.

19

g. Praktyki wywodzce si z raca 51. W ostatnich czasach zrodziy si pewne praktyki pobone, ktre z raca czerpi si. Spord nich pragniemy wskaza i zaleci te, ktre do zwykej formy celebrowania Sowa Boego wprowadzaj pewne elementy zaczerpnite z raca Najwitszej Maryi Panny, jakimi s: rozwaanie tajemnic i Pozdrowienie anielskie powtarzane na wzr litanii. Tym sposobem elementy te bardziej si uwidaczniaj, poniewa s wczone w czytanie Pisma w., wyjaniane przez homili, otoczone chwilami ciszy, podkrelone przez piew. Cieszymy si widzc, e praktyki te przyczyniy si do peniejszego ujcia duchowych bogactw samego raca i do wzrostu w zwizkach i stowarzyszeniach modzieowych szacunku nalenego tej formie modlitwy. h. Raniec w rodzinach 52. Obecnie za, w cznoci z zamiarami Naszych Poprzednikw, pragniemy gorco zaleci odmawianie raca maryjnego w rodzinach. Sobr Watykaski II wyranie wskaza, e rodzina, pierwsza i ywotna komrka spoecznoci, "przez wzajemn mio swych czonkw i przez modlitw wsplnie zanoszon do Boga okazuje si niejako domowym sanktuarium Kocioa"[115]. Zatem rodzina chrzecijaska okazuje si ja kby domowym Kocioem [116], jeli jej czonkowie - stosownie do zadania i sytuacji kadego z nich - wsplnie popieraj sprawiedliwo, jeli speniaj dziea miosierdzia, powicaj si subie braciom, bior udzia w dziaalnoci apostolskiej, podejmowanej przez wiksz wsplnot miejscow, i czynnie uczestnicz w jej liturgicznych obrzdach [117], jeli wreszcie zanosz do Boga wsplne modlitwy. Gdy tego brak, trzeba powiedzie, e wsplnota domowa jest pozbawiona cechy wyrniajcej rodzin chrzecijask. Kiedy wic odzyskuje si teologiczne pojcie rodziny jako domowego Kocioa, konsekwentnie trzeba ze wszystkich si stara si o to, by w rodzinie rzeczywicie zostaa przywrcona praktyka wsplnej modlitwy. 53. W Oglnym pouczeniu o Liturgii godzin - stosownie do wytycznych podanych przez sobr powszechny rodzin zalicza si susznie do tych wsplnot, ktrym wprost przystoi wsplne odprawianie Oficjum Boego: "Jest rzecz poyteczn (...) by rodzina, jakby domowy przybytek Kocioa, nie tylko zanosia do Boga wsplne modlitwy, lecz odmawiaa rwnie wedle moliwoci pewne czci Liturgii godzin, by przez to cilej wczy si w Koci" [118]. Zatem nie naley niczego pomija, by ta wyrana norma dziaania w coraz wikszej mierze i z radoci bya stosowana w rodzinach chrzecijaskich. 54. Nie ulega jednak wtpliwoci, i - po Liturgii godzin, w ktrej modlitwa domowa moe sign szczytu koronk do Najwitszej Maryi Panny trzeba zaliczy do najwspanialszych i najskuteczniejszych "wsplnych modlitw", do zanoszenia ktrych wzywa si rodzin chrzecijask. Rzeczywicie chcemy w tym kierunku zwrci myl i gorco yczymy sobie, by w tym czasie, gdy czonkowie rodziny zbieraj si na wsplna modlitw, czsto i chtnie posugiwano si racem. Dobrze wiemy, e dzisiejsze zmienione warunki ycia ludzkiego nie sprzyjaj domowym spotkaniom czonw rodziny. Jeli to zachodzi, to z wielu przyczyn jest trudno zmieni takie spotkanie w okazj do modlitwy. Przyznajemy, i rzeczywicie jest to trudne zadanie. jednak rzecz chrzecijask, wobec naporu uwarunkowa rodowiskowych i obyczajowych, nie jest by zwycionym, lecz zwycia, nie jest upada na duchu, lecz dwiga si duchowo. Dlatego rodziny chrzecijaskie, ktre chc wypeni cakowicie zadanie, do jakiego s wzywane, i ktre pragn waciw rodzinie chrzecijaskiej pobono wyrazi w yciu, wytywszy wszystkie siy, winny stara si o usunicie przeszkd stojcych na drodze do domowych spotka i wsplnych modw. i. Ceni, lecz nie przecenia 55. Koczc te rozwaania wiadczce o trosce i czci, jak Stolica Apostolska okazuje racowi maryjnemu, pragniemy take przypomnie, by w rozpowszechnianiu tej zbawiennej formy pobonoci zostaa zachowana waciwa miara i by jej nie wychwala tak, iby niesusznie wydawao si, i innymi si gardzi. Raniec jest wprawdzie wzniosym rodzajem modlitwy, jednak chrzecijanin winien czu si w stosunku do niego wewntrznie wolny. Ze wszech miar wypada, by do jego odmawiania spokojnie i w sposb waciwy by on pocigany raczej wewntrznym piknem tej modlitwy. 20

4. ZAKOCZENIE 56. Czcigodni Bracia, pod koniec Naszej apostolskiej adhortacji pragniemy pokrtce ukaza we waciwym wietle teologiczn warto kultu maryjnego i w skrcie przypomnie jego skuteczno duszpastersk dla odnowy obyczajw chrzecijaskich. 4.1. Teologiczna donioso kultu maryjnego Pobono Kocioa do Najwitszej Maryi Panny ley w samej naturze kultu chrzecijaskiego. Cze, zawsze i wszdzie oddawana przez Koci Matce Boej - od pozdrowienia bogosawicej J Elbiety (por. k 1,42-45) a do dzisiejszych wyrazw czci i proby - jest wspaniaym wiadectwem tego, e prawo modlitwy (lex orandi) Kocioa jest zacht, by jego prawo wierzenia (lex credendi) bardziej si umacniao w sumieniach. I odwrotnie: jego prawo wierzenia domaga si, by jego prawo modlitwy w stosunku do Matki Chrystusa wszdzie pomylnie si rozwijao. Ten za kult maryjny jest gboko zakorzeniony w objawionym Sowie Boym i mocno wspiera si na prawdach nauki katolickiej, jakimi s: szczeglna godno Maryi, ktra jest "Rodzicielk syna Boego, a przez to najbardziej umiowan crk Ojca i witym przybytkiem Ducha witego; dziki za temu darowi szczeglnej aski gruje wielce nad wszystkimi innymi stworzeniami zarwno ziemskimi, jak niebieskimi"[119], Jej wspudzia w wydarzeniach najwaniejszej wagi w dziele odkupienia dokonanego przez Syna; Jej wito, ktra wprawdzie bya pena ju od chwili niepokalanego poczcia, niemniej jednak coraz bardziej si powikszaa, gdy bya Ona posuszna woli Ojca i kroczya drog boleci (por. k 2,34-35; 2,41-52; J 19,25-27), ustawicznie postpujc w wierze, nadziei i mioci; Jej zadanie i Jej szczeglne miejsce, jakie zajmuje wrd ludu Boego, ktrego jest rwnoczenie czonkiem przewyszajcym inne, najdoskonalszym wzorem i najukochasz Matk; Jej nieustanne i skuteczne wstawiennictwo, moc ktrego - chocia wzita do nieba - jest jak najbliej wiernych J wzywajcych, jak i tych rwnie, ktrzy nie wiedz, e s Jej dziemi; wreszcie Jej chwaa, ktr uszlachetnia si cay rodzaj ludzki, jak cudownie wyrazi to Dante Alighieri: "Ty jeste t Niewiast, ktra do tego stopnia uszlachetnia natur ludzk, e sam jej Stwrca nie wzbrania si zosta jej stworzeniem"[120] ; Maryja bowiem przynaley do naszego rodzaju, jest prawdziw Crk Ewy, chocia nie znajc zmazy teje matki; jest prawdziw Siostr nasz, ktra wiodc ycie ziemskie w pokorze i ubstwie, w peni podzielia nasz los. Dodajemy do tego, e kult Najwitszej Maryi Panny ma swoj ostateczn przyczyn w niezbadanej i wolnej woli Boga, ktry - poniewa jest wieczn i bosk mioci (por. J 4,7-8.16) - dokonuje wszystkiego wedug planu mioci; umiowa J i uczyni Jej wielkie rzeczy (por. k 1,49); umiowa J ze wzgldu na siebie, umiowa J ze wzgldu na nas; da J sobie samemu, da J nam. 4.2. Znaczenie duszpasterskie kultu maryjnego 57. Chrystus jest jedyn droga, ktra prowadzi do Ojca (por. J 14,4-11). Chrystus jest najwyszym wzorem, wedug ktrego ucze winien ksztatowa swoje postpowanie (por. J 13,15), tak, by ywi te same co On uczucia (por. Flp 2,5), y Jego yciem i posiada Jego ducha (por. Gal 2,20; Rz 8,10-11): tego Koci w kadym czasie uczy i dlatego trzeba si strzec, by w dziaalnoci duszpasterskiej nic nie zaciemniao tej nauki. Koci, pouczony przez Ducha witego i obdarzony nabyt w cigu wiekw znajomoci spraw, uznaje jednak, i take cze dla Najwitszej Dziewicy - oczywicie podporzdkowana czci dla Boskiego Odkupiciela i z ni zwizana - wykazuje wielk moc i skuteczno w duszpasterstwie oraz ma bardzo due znaczenie dla odnowy ycia chrzecijaski ego. atwo dostrzec przyczyn tej skutecznoci. I rzeczywicie, wielorakie posannictwo Maryi wzgldem ludu Boego jest prawdziwie nadprzyrodzon rzeczywistoci dziaajc i owocujc w organizmie Kocioa. Mio jest rozway poszczeglne skadniki tego posannictwa, z ktrych wszystkie stosownie do swej skutecznoci zmierzaj do odtworzenia w synach duchowych rysw Syna pierworodnego. Macierzyskie wstawiennictwo Najwitszej Dziewicy, przykad Jej witoci i aska Boa, ktra jest w Niej, s dla rodzaju ludzkiego podstaw nadziei na dobra niebieskie. Macierzyskie zadanie powierzone Maryi pobudza lud Boy, by zwyczajem dzieci ufnie ucieka si do Tej, ktra okazuje si zawsze chtna i gotowa do wysuchania z macierzysk mioci jego prb i do pospiesz ania mu ze 21

skuteczn pomoc [121]. Dlatego chrzecijanie zwykli wzywa Ja jako "Pocieszycielk strapionych, Uzdrowienie chorych, Ucieczk grzesznikw", celem uzyskania pociechy w smutkach, w chorobie - ulgi, w grzechach - mocy, ktra wyzwala ich z niewoli; i rzeczywicie Ona, cakowicie wolna od zmazy grzechw, doprowadza synw do tego, e przez mocne postanowienie przezwyciaj grzech [122]. To uwolnienie od za i od niewoli grzechowej (por. Mt 6,13) trzeba uzna - co naley wci powtarza - za nieodzowny warunek wstpny kadej chrzecijaskiej odnowy obyczajw. Dany przez Dziewic przykad witoci skania chrzecijan, by wznosili oczy ku Maryi, "Ktra wieci caej wsplnocie wybranych jako wzr cnt" [123]. Chodzi o ugruntowane cnoty i to ewangeliczne, jakimi s: wiara i wola podatna na Sowo Boe (por. k 1,26-38; 1,45; 11,27-29; J 2,5); wielkoduszne posuszestwo (por. k 1,38); szczera pokora (por. k 1,48); troskliwa mio (por. k 1,39 -56); rozwana mdro (por. k 1,29.34; 2,19.33.51); cze dla Boga, ktra pobudza do ochotnego speniania obowizkw religijnych ( por. k 2,21.25 40.51), do wyraania wdzicznoci za otrzymane dobrodziejstwa (por. k 1,46-49), do skadania darw w wityni i do zanoszenia modlitw we wsplnocie Apostow (por. Dz 1, 12-14); moc ducha na wygnaniu (por. Mt 2,13-23), w boleci (por. k 2,34-35.49; J 19,25); ubstwo pene godnoci i ufnoci pokadanej w Bogu (por. k 1,48; 2,24); czujna troska o Syna, poczynajc od pokory bka a do haby krzya (por. k 2,1 -7; J 19,25-27); troskliwa sodycz ducha (por. J 2,1-12); dziewicza czysto (por. Mt 1,18-25; k 1,26-38), mocna i czysta mio oblubiecza. Zaiste, tymi cnotami przyozdobione zostan te dzieci, ktre z mocnym postanowieniem wpatruj si w Jej przykady, by mogy przez naladowanie wyrazi je w swoim yciu. Wtedy tego rodzaju postp w cnotach uzna si za nastpstwo i jakby dojrzay owoc tej duszpasterskiej skutecznoci, ktra pochodzi z kultu oddawanego Maryi. Cze dla Matki Chrystusa daje wiernym sposobno postpu w asce Boej, w ktrym to postpie trzeba widzie najwyszy cel wszelkiej dziaalnoci duszpasterskiej. Albowiem nie jest moliwe czci naleycie Pen aski bez szanowania w samym sobie aski Boej, to jest przyjani Boej, duchowej wsplnoty z Nim i za mieszkiwania Ducha witego. Ta aska Boa do gbi oddziauje na czowieka i upodabnia go do obrazu Syna Boego (por. Rz 8,29; Kol 1,18). Koci katolicki, opierajc si na znajomoci rzeczy potwierdzonej gosem wiekw, uznaje w kulcie maryjnym skuteczn pomoc ofiarowan czowiekowi, ktry zmierza do osignicia peni swojego ycia. Maryja, nowa Niewiasta, jako najblisza stoi przy Chrystusie - nowym Czowieku, w ktrego tajemnicy wycznie wyjania si tajemnica czowieka [124] - i jako dana nam rkojmia celem zapewnienia, i Boy plan zbawienia caego czowieka ju si speni w osobie rodzaju ludzkiego, to znaczy w Niej. Ludziom dzisiejszym, ktrzy nierzadko mcz si pomidzy trwog i nadziej; ktrzy zniechcaj si wskutek wiadomoci swej maoci i ktrych opanowuj niekoczce si pragnienia; ktrzy przeywaj zamt ducha, rozdarcie serc i niepewno umysu wskutek zagadki mierci; ktrzy udrczeni samotnoci, gorco pragn wsplnoty z innymi, ktrych cakowicie ogarnia niech i wstrt: tym ludziom, powiadamy, Najwitsza Maryja Panna, czy si J rozwaa w kolejach Jej ziemskiego ycia, czy te niebiaskiej szczliwoci, jakiej ju zaywa w pastwie Boym, ofiarowuje pogodn wizj i ma sowo zdatne do umocnienia serc: przyrzeka mianowicie, i nadz ieja odniesie zwycistwo nad trwog, wsplnota nad samotnoci, pokj nad zamtem, rado i pikno nad zniechceniem i odraz, oczekiwanie rzeczy wiecznych nad doczesnymi podaniami, ycie nad mierci. Jakby pieczci przyoon do tej Naszej adhortacji i nowym wiadectwem duszpasterskiej wartoci kultu maryjnego dla doprowadzenia ludzi do Chrystusa, niech bd sowa, z jakimi Maryja Dziewica zwrcia si do sug na godach w Kanie: "Wykonajcie wszystko, cokolwiek wam powie" (j 2,5). te sowa, pozornie tylko wyraajce sam ch oddalenia przykroci od uczty weselnej w rzeczywistoci, w perspektywie czwartej Ewangelii, s jakby gosem, w ktrym zdaje si rozbrzmiewa formua uyta przez lud izraelski do zawarcia przymierza na grze Synaj (por. Wj 19,8; 24,3.7; Pp 5,27), lub do odnowienia wiernoci dla niego (por. Joz 24,24; Ezd 19,12; Neh 5,12). S take gosem w przedziwny sposb zgadzajcym si z gosem Ojca, ktry podczas teofanii na grze Tabor wyrzek: "Jego suchajcie" (Mt 17,5). 58. Czcigodni Bracia, wydao si nam rzecz suszn obszernie zaj si czci, jaka ma by okazywana Matce Boej, jako e ta cze wchodzi w skad penego pojcia kultu chrzecijaskiego. wymagaa tego sama wielka donioso sprawy, ktra w ostatnich latach, dziki badaniom uczonych, zostaa przemylana i poddana rewizji, 22

a niekiedy take staa si przedmiotem sporu. Pociech dla Nas jest to, e podjta przez Stolic Apostolsk i przez Was samych praca nad wykonaniem wskaza soboru - a w szczeglny sposb odnowa liturgiczna - wielce przyczynia si do oddawania, z wci usilniejsz wol uwielbienia, czci Bogu Ojcu i Synowi i Duchowi witemu i do wzrostu ycia chrzecijaskiego u wiernych. Zauwamy rwnie - nie bez otuchy - e odnowiona liturgia rzymska jest wiadectwem czci Kocioa dla Maryi Panny. Ponadto podtrzymuje nas nadzieja, e ze szczerym sercem zostan wykonane wytyczone normy, wydane dla coraz wikszego rozwoju i umocnienia tej czci. Wreszcie napenia Nas rado z powodu ofiarowanej nam, z askawoci Boej, sposobnoci wyjanienia niektrych punktw nauki, aby dziki nim praktyka raca maryjnego - susznie majca by we czci - doznaa odnowienia i umocnienia. T przeto pociech, otuch, nadziej, radoci napeniwszy ducha, gos Nasz czymy z gosem Najwitszej Maryi Panny, uwielbiajc Pana - jak prosimy w liturgii rzymskiej[125] - i pragniemy, by te Nasze uczucia przeksztaciy si w uwielbienie Boga i nalene Mu dzikczynienie. Pragnc usilnie, by za Waszym, Czcigodni Bracia, staraniem kult Boej rodzicielki Dziewicy u duchowiestwa i ludu powierzonego Waszej pieczy dozna zbawiennego wzrostu, i z tej racji przyczyni si do wikszego dobra Kocioa i spoecznoci ludzkiej, Wam i wszystkim, ktrych duszpastersk trosk obejmujecie, udzielamy z mioci szczeglnego bogosawiestwa apostolskiego. Dano w Rzymie, u w. Piotra, dnia 2 lutego, w uroczysto Ofiarowania Paskiego, w roku 1974, jedenastym Naszego Pontyfikatu. Pawe VI, Papie Przekad Krakowskiego Orodka Dokumentacji Soborowej, aprobowany przez 143 Konferencj Plenarn Episkopatu Polski z dnia 19 czerwca 1974r. Podtytuy zostay dodane do niniejszej Adhortacji w celu uatwienia poruszania si po dokumencie. Przypisy: 1) Por. Laktancjusz, Divinae Institutiones IV, 3, 6-10: CSEL 19, s. 279. 2) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, 1 -3, 11, 21, 48: AAS 56 (1964), ss. 97-98, 102-103, 105l06, 113. 3) Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, 103: AAS 56 (1964), s. 125. 4) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 66: AAS 57 (1965), s. 65. 5) Tame 6) Msza wotywna o Najwitszej Maryi Pannie, Matce Kocioa, Prefacja. 7) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 66-67: AAS 57 (1965), ss. 65-66, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, 103: AAS 56 (1964), s. 125. 8) Adhoratcja apostolska, Signum Magnum: AAS 59 (1967), ss. 465-475. 9) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosa nctum Concilium, 3: AAS 56 (I[964]), s. 98. 10) Por. Sobr Watykaski II, tame, 102: AAS 56 (1964), s. 125. 11) Por. Msza rzymski odnowiony dekretem witego Powszechnego Soboru Watykaskiego II, ogoszony powag Papiea Pawa VI wyd. wzorcze, 1970, dnia 8 grudnia, Prefacja. 12) Msza rzymski odnowiony dekretem witego Powszechnego Soboru Watykaskiego II ogoszony powag Papiea Pawa VI, Orio Lectionum Missae. wyd. wzorcze 1969, s. 8, Czytanie I (Rok A: Iz 7:10-14: "Oto Panna pocznie"; W roku B: 2 Sm 7:1-15: 8b-11. 16: "Krlestwo Dawida bdzie trwa nawieki przed obliczem Pana"; W roku C: Mi 5:2-5a [Hbr 1-4a]: "Z ciebie wyjdzie panujcy w Izraelu"). 13) Tame, s. 8, Gospel (W roku A: Mt 1:18-24: "Jezus narodzi si z Maryi, polubionej Jzefowi, z rodu Dawida"; W roku B: k 1:26-38: "Oto poczniesz i porodzisz Syna"; W roku C: k 1:39-45: "Skde mi to, e matka mojego Pana przychodzi do mnie?"). 14) Por. Msza rzymski, Prefacja na adwent, II. 15) Msza rzymski, tame 16) Msza rzymski, Modlitwa eucharystyczna I, Communicantes na Boe Narodzenie i w oktawie. 17) Msza rzymski, 1 stycznia, Ant. na wejcie i Modlitwa dnia. 18) Por. Msza rzymski, 22 sierpnia, Modlitwa dnia. 19) Msza rzymski, 8 wrzenia, Modlitwa po komunii. 20) Msza rzymski, 31 maja, Modlitwa dnia. 21) Por. tame, Modlitwa dnia i modlitwa nad darami. 22) Por. Msza rzymski, 15 wrzenia, Modlitwa dnia. 23) Por. 1, s. 15. 24) z wielu anafor zobacz nastpujce, bdce w szczeglnym poszanowaniu na Wschodzie: Anafora Marka Ewangelisty, Mowa eucharystyczna, wyd. A. Hanggi-l. Pahl, Fribourg, Editions Universitaires, 1968, s. 107; Anafora grecka Jakuba, brata Paskiego tame, s. 257; Anafora Jana Chryzostoma, tame, s. 229. 25) Por. Msza rzymski, 8 grudnia, Prefacja. 26) Por. Msza rzymski, 15 sierpnia, Prefacja. 27) Por. Msza rzymski, 1 stycznia, Modlitwa po komunii. 28) Por. Msza rzymski, Msze wsplne o Najwitszej Maryi Pannie, 6, W czasie wielkanocnym, Modlitwa dnia. 29) Msza rzymski, 15 wrzenia, Modlitwa dnia. 30) Msza rzymski, 31 maja, 23

Modlitwa dnia. To samo rozbrzmiewa w Prefacji o Najw. Maryi Pannie, II: "Zaprawd godne to (...) bymy, obchodzc wspomnienie Najwitszej Maryi Panny, wysawiali Twoj askawo Jej wdzicznym hymnem pochwalnym." 31) Por. Porzdek czyta mszalnych, III niedziela adwentu (w roku C: Sof 3:14-18a): IV niedziela adwentu (Por. wyej, przypis 12); niedziela w oktawie Boego Narodzenia (w roku A, Mt 2:13 -15; 19-23; w roku B: k 2:22-40; w roku C: k 2:41-52) II niedziela po Narodzeniu (J 1:1-18) VII niedziela Wielkanocy (w roku A: Dz 1:12-14); II niedziela w cigu roku (w roku C: J 1:1-12); X niedziela w cigu roku (w roku B: Rodz 3:9-15); XIV niedziela w cigu roku (w roku B: Mk 6:1 -6). 32) Por. Porzdek czyta mszalnych, Przy katechumenacie i chrzcie dorosych. Na przekazanie Modlitwy Paskiej (Czytanie II, 2, Gal 4:4-7); Na inicjacj chrzecijask poza wigili paschaln (Ewang., 7, J 1:1-5; 9-14; 16-18); W czasie lubu (Ewang., 7, J 2:1-11); Na konsekracj dziewic i luby zakonne (Czytanie I, 7, Iz 61:9-11; Ewang., 6, Mk 3:31-35; k 1:26-38 [Por. Obrzd konsekracji dziewic, 130; Obrzd lubw zakonnych, cz druga, 1451]). 33) Por. Porzdek czyta mszalnych, Za uciekinierw i wygnacw (Ewang., 1, Mt 2:13-15, 19-23); Na podzikowanie (Czytanie I, 4, Sof 3:14-15). 34) Por. Boska Komedia, Raj XXXIII, 1-9, Por. Liturgia godzin, Wspomnienie Najwitszej Maryi Panny w sobot. Oficjum czyta, Hymn. 35) Obrzd chrztu dzieci, nr 481: Obrzd inicjacji chrzecijaskiej dorosych, nr 214. 36) Por. Rytua rzymski, Tyt. VII, r. III, Bogosawienie kobiety po porodzie. 37) Por. Obrzd lubw zakonnych, cz pierwsza, nr 57 i 67. 38) Por. Obrzd konsekracji dziewic, nr 16. 39) Por. Obrzd lubw zakonnych, cz pierwsza, nr 62 i 142; cz druga, nr 67 i 158 Obrzd konsekracji dziewic, nr 18 i 20. 40) Por. Obrzd namaszczenia chorych i duszpasterskiej troski o nich, nr 143, 146, 147, 150. 41) Por. Msza rzymski, Msza za zmarych. Za zmarych braci, krewnych i dobrodziejw, Modlitwa. 42) Por. Obrzd pogrzebu, n. 226. 43) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 63: AAS 57 (1965), s. 64. 44) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, 7: AAS 56 (1964), ss. 100 -101. 45) Mowa 215, 4: PL 38, 1074. 46) Tame. 47) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Boym, Dei Verbum,nr 21: AAS 58 (1966), ss. 827-828. 48) Por. Adversus Haereses IV, 7, 1: PG 7, 1, 990-991; S. Ch. 100, t. II, ss. 454-458. 49) Por. Adversus Haereses III, 10, 2: PG 7, 1, 873; S. Ch. 34, s. 164. 50) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 62: AAS 57 (1965), s. 63. 51) Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, nr 83: AAS 56 (1964), s. 121. 52) Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 63: AAS 57 (1965), s. 64. 53) Tame, 64: AAS 57 (1965), s. 64. 54) Traktat XXV (Na Narodzenie Paskie), 5: CCL 138, s. 123; S. Ch. 22 bis, s. 132; Por. take Traktat XXIX (Na Narodzenie Paskie), I: CCL tame, s. 147; S. Ch tame, s. 178; Traktat LXIII (O Mce Paskiej) 6: CCL tame, s. 386; S. Ch. 74, s. 82. 55) M. Ferotin, Ksiga mozarabska sakramentw, kol. 56. 56) Na oczyszczenie Najwitszej Maryi, Mowa III, 2: PL 183, 370; Dziea w. Be rnarda, wyd. J. Leclercq-H. Rochais, vol. IV, Rzym 1966, s. 342. 57) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 57: AAS 57 (1965), s. 61. 58) Tame, nr 58: AAS 57 (1965), s. 61. 59) Por. Pius XII, Encyklika Mystici Corporis: AAS 35 (1943), s. 247. 60) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, 47: AAS 56 (1964), s. 113. 61) Tame, 102, 106: AAS 56 (1964), s. 125 i 126. 62) "... racz wspomnie na tych wszystkich, ktrzy od wiekw podobali si Tobie, na witych ojcw, patriarchw, prorokw, apostow (...) i na wit i chwalebn Bo Rodzicielk, Maryj, i na wszystkich witych (...) oby pamitali oni o naszej ndzy i ubstwie, ofiarowali Ci z nami t czcigodn i bezkrwaw ofiar": Syryjska anafora Jakuba, brata Paskiego: Modlitwa eucharystyczna, wyd. A. Hanggi -l. Pahl, Fribourg, Editions Universitaires, 1968, s. 274. 63) Wyjanienie Ewangelii wg ukasza, II, 26: CSEL 32, IV, s. 55; S. Ch. 45, ss. 83 -84. 64) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 62: AAS 57 (1965), s. 63. 65) Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej Sacrosanctum Concilium, nr 103: AAS 56 (1964), s. 125. 66) Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 67: AAS 57 (1965), s. 65. 67) Por. tame nr 67: AAS 57 (1965), ss. 65-66. 68) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, nr 104: AAS 56 (1964), ss. 125-126. 69) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 66: AAS 57 (1965), s. 65. 70) Por. Pawe VI, Przemwienie wygoszone 24 kwietnia 1970, w kociele Calari powiconym Najw. Maryi Pannie lub Nostra Signora di Bonaria: AAS 62 (1970), s. 300. 71) Pius IX Apostolski list Ineffabilis Deus: Zbir dokumentw papiea Piusa IX, I, 1 Rzym 1854, s. 599. Por. take V. Sardi, Uroczysta definicja dogmatu Niepokalanego Poczcia Najwitszej Maryi. Atti e documenti... Rzym 1904-1905, t. II, s. 302. 72) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen 24

Gentium, nr 66: AAS 57 (1965), s. 65. 73) w. Ildnefons, O trudnym dziewictwie Najwitszej Maryi, r. XII: PL 96, 108. 74) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 56: AAS 57 (1965), s. 60 i autorzy wspomniani w przypisie 76. 75) Por. w. Ambroy, O Duchu witym II, 37 -38; CSEL 79 ss. 100-101; Kasjan, O Wcieleniu Paskim II, r. II: CSEL 17, pp. 247-249; w. Beda, Homilia I, 3: CCL 122, s. 18 i 20. 76) Por. w. Ambroy, De institutione virginis, r. XII, 79: PL 16 (ed. 1880), 339; List 30, 3 i List 42, 7: tame, 1107 i 1175 Wyjanienie Ewangelii wg w. ukasza X, 132 S. Ch. 52 s. 200; w. Prokulus Konstantynopolitaski, Mowa I, 1 i Mowa V, 3: PG 65, 681 i 720: w. Bazyli Seleuceski, Mowa XXXIX, 3: PG 85, 433; w. Andrzej Kreteski, Mowa IV: PG 97, 868; w. German Kosntantynopolitaski, Mowa III, 15: PG 98, 305. 77) Por. w. Hieronim, Przeciw Jowianowi I, 33: PL 23, 267; w. Ambroy, List 63, 33: PL 16 (wyd. 1880), 1249; De institutione virginis, r. XVII, 105: tame 346; O Duchu witym III, 79-80: CSEL 79, ss. 182-183; Sedulius, Hymn "A solis ortus cardine", ss. 13-14: CSEL 10, s. 164; Hymnus Acathistos, strofa 23; wyd. I.B. Pitra, Analecta Sacra, I, s. 261; w. Proklus Konstantynopolitaski, Mowa I, 3: PG 65, 648: Mowa II, 6: tame, 700; w. Bazyli Saleuceski, Mowa IV, PG 97, 868; w. Jan Damasceski, Mowa IV, 10: PG 96, 677. 78) Por. Seweryn Antiocheski, Homilia 57; PO 8, ss. 357-358; Hezychiusz Jerozolimski, Homilia o Najwitszej Boej Rodzicielce Maryi, PG 93, 1464; Chryzyp Jerozolimski, Modlitwa o Najwitszej Boej Rodzicielce Maryi, 2 PO 19, s. 338; w. Andrzej Kreteski, Mowa V: PG 97, 896: w. Jan Damasceski, Mowa VI, 6: PG 96, 672. 79) Liber Apotheosis, ww. 571-572: CCL 126, s. 97. 80) Por. w. Izydor, O pochdzeniu i mierci Ojcw, r. LXVII, 111: PL 83, 148; w. Ildefons, O trwaym dziewictwie Najwitszej Maryi, r. X: PL 96, 95; w. Bernard, Na wniebowzicie Najwitszej Maryi: Mowa IV, 4: PL 183, 428; Na narodzenie Najwitszej Maryi Panny: tame, 442, w. Piotr Damian, wite pieni i modlitwy II, Modlitwa do Boga Syna: PL 145, 921; Antyfona "Beata Dei Genetrix Maria": Corpus antiphonalium officii, wyd. R. J. Hesbert, Rzym 1970, t. IV, nr. 6314, s. 80. 81) Por. Pawe Dia kon, Homilia I, Na wniebowzicie Najwitszej Maryi Panny: PL 95, 1567; O wniebowziciu Najwitszej Maryi Panny - przypisywane Paschazjuszowi Radbertowi nr 31, 42, 57, 83; wyd. A. Ripberger, w "Spicilegium Friburgense", 9, 1962, ss. 72, 76, 84, 96-97; Eadmerus Kantuaryjski, O dostojestwie Dziewicy Maryi, r. IV -V: PL 159, 562-567: w. Bernard, In laudibus Virginis Matris, Homilia IV, 3: Dziea w. Bernarda, wyd. J. Leclercq -H. Rochais, IV Rzym 1966, ss. 49-50. 82) Por. Orygenes, Homilia do ukasza VII, 3: PG 13, 1817; S. Ch. 87, s. 156; w. Cyryl Aleksandryjski, Komentarz do proroka Aggeusza, r. XIX: PG 71, 1060; w. Ambroy, O wierze IV 9, 113 -114: CSEL 78, ss. 197-198: Wyjanienie Ewangelii wg ukasza II, 23 i 27-28: CSEL 32, IV, ss. 53-54 i 55-56; Severianus Galbalensis, In mundi creationem oratio VI, 10: PG 56, 497-498; Antipater Bostrensis, Homilia na zwiastowanie Najwitszej Boej Rodzicielki, 16: PG 85, 1785. 83) Por. Eadmerus Kantuaryjski, O dostojestwie Dziewicy Maryi, r. VII: PL 159, 571: w. Amadeusz Lozanneski, O Maryi Dziewiczej Matce, Homilia VII: PL 188, 1337; S. Ch. 72, s. 184. 84) O trwaym dziewictwie Najwitszej Maryi, r. XII: PL 96, 106. 85) Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 54: AAS 57 (1965), s. 59. Por. Pawe VI, Przemwienie wygoszone do Ojcw soborowych na zakoczenie drugiej sesji Soboru Powszechnego Watykaskiego II, dnia 4 grudnia 1963r: AAS 56 (1964), s. 37. 86) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 6, 7-8. 9-11: AAS 57 (1965), ss. 8-9, 9-12, 12-21. 87) Tame, nr 63: AAS 57 (1965), s. 64. 88) w. Cyprian, O jednoci Kocioa katolickiego, 5: CSEL 3, s. 214. 89) Izaak de Stella, Mowa LI, Na wniebowzicie Najw. Maryi: PL 194, 1863. 90) Mowa XXX, I: S. Ch. 164, s. 134. 91) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 66-69: AAS 57 (1965), ss. 65-67. 92) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Boym, Dei Verbum, n. 25: AAS 58 (1966), ss. 829-830. 93) N. 13: AAS 50 (1964), s. 103. 94) Por. Officum magni canonis paracletici, Magnum Orologion, Ateny 1963, s. 558; w rnych miejscach w kanonach i troparzach liturgicznych: por. Sofronio Eustradiadou, Theotokarion, Chennevieres, sur Marne 1931, s. 9, 19. 95) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 69: AAS 57 (1965), ss. 66-67 96) Por. tame, 66: AAS 57 (1965), s. 65; Konstytucja o liturgii witej, Sacrosanctum Concilium, 103: AAS 56 (1964), s. 125. 97) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 67: AAS 57 (1965), ss. 65-66. 98) Tame, nr 66: AAS 57 (1965), s. 65. 99) Por. Pawe VI, Przemwienie wygoszone w Bazylice Watykaskiej do Ojcw soborowych, dnia 21 listopada 1964: AAS 56 (1964), s. 1017. 100)Por. Sobr Watykaski II, Dekret o ekumenizmie, Unitatis Redintegratio, nr 20: AAS 57 (1965), s. 105. 101) Encyklika, Adiutricem Populi: ASS 28 (1895-1896), s. 135. 102) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 56: AAS 57 (1965), s. 60. 103) Por. w. 25

Piotr Chryzolog, Mowa CXLIII: PL 52, 583. 104) Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 55: AAS 57 (1965), ss. 59-60. 105) Por. Paul VI, Adhortacja apostolska, Signum Magnum, I: AAS 59 (1967), ss. 467-468: Msza rzymski, dnia 15 wrzenia, Modlitwa nad darami. 106) Por. Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, nr 67: AAS 57 (1965), ss. 65-66. 107) w. Augustyn, In Johannis Evangelium Tractatus X, 3: CCL 36, s. 101-102; List 243, Do Letusa, n. 9: CSEL 57, ss. 575-576; w. Beda, Wyjanienie do Ewangelii ukasza, IV, XI, 28: CCL 120, s. 237; Homilia I, 4: CCL 122, ss. 26 -27. 108) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 58: AAS 57 (19 65), s. 61. 109) Msza rzymski, IV niedziela adwentu, Modlitwa dnia. Co podobnego znajduje si w Modlitwie z dnia 25 marca, ktr mona w odmawianiu modlitwy Anio Paski podstawi w miejsce pierwszej przedstawionej w tekcie. 110) Pius XII, List do arcybiskupa Manili, "Philippinas Insulas": AAS 38 (1946), s. 419. 111) Przemwienie wygoszone do uczestnikw Kongresu dominikaskiego o witym racu: Insegnamenti di Paolo VI , 1, (1963) ss. 463-464. 112) Por. AAS 58 (1966), ss. 745-749. 113) Por. AAS 61 (1969), ss. 649-654. 114) Por. 13: AAS 56 (1964), s. 103. 115) Dekret o apostolstwie wieckich, Apostolicam Actuositatem, II: AAS 58 (1966), s. 848. 116) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 11: AAS 57 (1965), s. 16. 1 17) Por. Sobr Watykaski II, Dekret o apostolstwie wieckich, Apostolicam Actuositatem, 11: AAS 58 (1966), s. 848. 118) Op cit., nr 27. 119) Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 53: AAS 57 (1965), pp. 58-59. 120) Boska Komedia, Raj XXXIII, 4-6. 121) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 60-63; AAS 57 (1965), ss. 62-64. 122) Por. tame, 65: AAS 57 (1965), ss. 64-65. 123) Tame, 65: AAS 57 (1965), s. 64. 124) Por. Sobr Watykaski II, Konferencja duszpasterska o Kociele w wiecie wspczesnym, Gaudium et spes, nr 22: AAS 58 (1966), ss. 1042 -1044. 125) Por. Msza rzymski, 31 maja, Modlitwa dnia.111) Przemwienie wygoszone do uczestnikw Kongresu dominikaskiego o witym racu: Insegnamenti di Paolo VI , 1, (1963) ss. 463-464. 112) Por. AAS 58 (1966), ss. 745-749. 113) Por. AAS 61 (1969), ss. 649-654. 114) Por. 13: AAS 56 (1964), s. 103. 115) Dekret o apostolstwie wieckich, Apostolicam Actuositatem, II: AAS 58 (1966), s. 848. 116) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 11: AAS 57 (1965), s. 16. 117) Por. Sobr Watykaski II, Dekret o apostolstwie wieckich, Apostolicam Actuositatem, 11: AAS 58 (1966), s. 848. 118) Op cit., nr 27. 119) Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 53: AAS 57 (1965), pp. 58 -59. 120) Boska Komedia, Raj XXXIII, 4-6. 121) Por. Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele, Lumen Gentium, 60 -63; AAS 57 (1965), ss. 62-64. 122) Por. tame, 65: AAS 57 (1965), ss. 64-65. 123) Tame, 65: AAS 57 (1965), s. 64. 124) Por. Sobr Watykaski II, Konferencja duszpasterska o Kociele w wiecie wspczesnym, Gaudium et spes, nr 22: AAS 58 (1966), ss. 1042-1044. 125) Por. Msza rzymski, 31 maja, Modlitwa dnia.

26

You might also like