Termodynamika

1. Winiewski S.: Termodynamika techniczna, WNT, Warszawa 1980, 1987, 1993. 2. Jarosiski J., Wiejacki Z., Winiewski S.: Termodynamika, skrypt P. d 1993. 3. Zbir zada z termodynamiki pod red. T. R. Fodemskiego, skrypt P. 1996, 1998

Termodynamika
Termodynamika jest czci fizyki zajmujc si zagadnieniami przemian energetycznych oraz analiz tendencji do zmian stanw rwnowagi (szczeglnie stanw rwnowagi cieplnej). Termodynamika zajmuje si zjawiskami cieplnymi w dostatecznie duych zbiorowiskach czstek materii Termodynamika dzieli si na: teoretyczn chemiczn techniczn fenomenologiczn statystyczn
2

Termodynamika
Termodynamika powstaa na gruncie problemw zwizanych z zamian ciepa na prac (np. silniki cieplne). Przedmiotem rozwaa bd zagadnienia, ktre znajduj zastosowanie w silnikach i urzdzeniach cieplnych tzn zwizane z reakcjami chemicznymi (spalanie) oraz zamian ciepa na prac mechaniczn.

Materia
Wszystko co ma mas nazywamy materi. Materia wystpuje w postaci substancjalnej i polowej (niesubstancjalnej). Substancja to materia o masie spoczynkowej rnej od zera. Materi nie majcej masy spoczynkowej nazywamy materi polow np. fotony. Ilo substancji uczestniczcej w procesie to podstawowa wielko przy opisie tego procesu.

Czynnik termodynamiczny
Czynnik termodynamiczny substancja biorca udzia w procesach termodynamicznych (np. czynnik roboczy, czynnik grzewczy, czynnik chodniczy).

Ilo substancji okrelona bezporednio przez liczb czsteczek, a porednio przez liczb kilomoli lub mas normaln (w normalnych warunkach energetycznych tj w spoczynku i okrelonej fazie oraz np. w normalnych warunkach fizycznych).

Zasada zachowania iloci substancji

Zasada zachowania iloci substancji polega na tym, e nie zmienia si liczba czsteczek w zjawiskach fizycznych oraz nie zmienia si liczba atomw podczas reakcji chemicznych.

W zagadnieniach termodynamicznych zasada zachowania iloci substancji pokrywa si z zasad zachowania masy.

Ukad termodynamiczny
Ukad termodynamiczny obszar materii stanowicy przedmiot rozwaa w zagadnieniach termodynamicznych wyodrbniony za pomoc osony kontrolnej. Wyznaczenie osony kontrolnej (bilansowej) jest konieczne przy sporzdzaniu bilansw iloci substancji, pdu, energii itp. Otoczenie ukadu wszystko to co znajduje si poza granicami ukadu, a ma bezporedni zwizek z jego zachowaniem si. osona kontrolna ukad termodynamiczny otoczenie ukadu
7

Ukad odosobniony
Ukad odosobniony jest odgraniczony od otoczenia oson uniemoliwiajc zarwno przepywanie substancji, jak i przenikanie energii (w definicji w ukadzie odosobnionym nie zmienia si ilo substancji, ilo energii oraz ilo substancji). osona bilansowa otoczenie energia substancja STOP ukad energia substancja

Rodzaje ukadw
Ze wzgldu na moliwo przepywania substancji przez granice ukady dzieli si na: zamknite otwarte Przez granice ukadu jednostronnie otwartego substancja przepywa tylko w jednym kierunku np. napenianie lub oprnianie zbiornika.

lub
9

Ukad przepywowy

Ukad przepywowy jest to taki ukad otwarty, przez ktrego granice przepywa substancja zarwno do wewntrz, jak i na zewntrz.

10

Ukady termodynamiczne
Ukad w stanie rwnowagi nie moe wykonywa pracy w stosunku do otoczenia. Ukad w stanie ustalonym moe wykonywa prac oraz mog w nim wystpowa zjawiska rozpraszania pracy.

11

Osony
praca Osona przenikliwa tylko dla takich dziaa jak praca jest nazywana oson adiabatyczn. Osona nie pozwalajca na przepyw substancji, a przenikliwa tylko dla dziaa innych ni praca jest nazywana oson diatermiczn. STOP ukad termodynamiczny

np. ciepo substancja praca STOP ukad termodynamiczny

12

Stan termodynamiczny
Stan termodynamiczny substancji, ciaa fizycznego lub ukadu termodynamicznego jest okrelony przez zbir jednoczesnych wartoci zdolnych do zmiany wielkoci fizycznych, zwanych parametrami stanu. Stan termodynamiczny ciaa fizycznego jest okrelony jednoznacznie, jeeli mona z tej samej substancji odtworzy to ciao w innym miejscu, w sposb wystarczajcy do rozwaa termodynamicznych. Stan termodynamiczny zmienia si, gdy zmieni si warto przynajmniej jednego parametru stanu.

13

Stan termodynamiczny
Stan rwnowagi powstaje przy braku dziaa otoczenia na ukad lub znosz si dziaania otoczenia na ukad o charakterze si lub cinie, natomiast brak jest dziaa o charakterze przepyww, np. substancji, ciepa itp. Stan ustalony - znosz si dziaania otoczenia na ukad, zarwno o charakterze si, jak i przepyww. Pod wzgldem termodynamicznym istnieje bardzo istotna rnica midzy stanem rwnowagi a stanem ustalonym. Ukad w stanie rwnowagi nie moe wykonywa pracy w stosunku do otoczenia. Ukad w stanie ustalonym moe wykonywa prac oraz mog 14 w nim wystpowa zjawiska rozpraszania pracy.

Rwnowaga termodynamiczna
Ukad odosobniony - cechuje brak oddziaywa z otoczeniem. Ukad taki w miar upywu czasu samorzutnie osiga stan rwnowagi termodynamicznej. Rodzaje rwnowagi termodynamicznej rozrniane s tak samo jak rodzaje rwnowagi mechanicznej. Rodzaje rwnowagi mechanicznej: 1- metastabilna 2- obojtna 3- chwiejna 4- trwaa

15

Parametry termodynamiczne
Parametry ekstensywne (globalne) s okrelone dla caej objtoci ciaa. Zale od iloci substancji tworzcej ciao (oznaczenia due litery alfabetu np. V, U, H). Parametry intensywne (lokalne) mog by jednakowe dla caego ciaa lub jego czci, s to np. temperatura t, T; cinienie p. (oznaczenia na og mae litery ) Stan substancji nie moe by charakteryzowany za pomoc parametrw ekstensywnych, lecz za pomoc utworzonych z nich parametrw waciwych, ktre s parametrami intensywnymi.

16

Strumienie
Strumienie (natenie przepywu) pochodne po czasie. oznaczmy je kropk nad symbolem d
dV V = = mv d

A dx

dV

dE E= =me d

dV dx V = =A = Aw d d

17

Wspzaleno midzy wielkociami ekstensywnymi i intensywnymi

Q = mq

L = ml

V = mv

m masa [ kg ] Q ciepo [ J ] q ciepo odniesione do 1 kg masy [ J/kg ] L praca [ J ] l praca odniesiona do 1 kg masy [ J/kg ] V objto [ m3 ] v objto waciwa [ m3/kg ]

V 1 v= = m

gsto [ kg/m3 ]
18

Rwnanie stanu
Parametry stanu nie mog zmienia si dowolnie, lecz s powizane midzy sob zalenociami matematycznymi zwanymi rwnaniami stanu. Do okrelenia stanu ciaa lub substancji wystarczy zna tylko niektre parametry stanu traktowane jako zmienne niezalene. Podstawowym rwnaniem stanu dla cia prostych jest tzw termiczne rwnanie stanu f(p, V, T) = 0 tj zwizek midzy cinieniem p, objtoci V, i temperatur T.
19

Zerowa zasada termodynamiki

Zerowa zasada termodynamiki Dwa ciaa znajdujce si w rwnowadze termicznej z trzecim ciaem s take w rwnowadze termicznej midzy sob.

A
Jeeli TA = TB i TA = TC

TB = TC
20

Jednostki iloci substancji

Substancja jest materi o masie spoczynkowej rnej od zera. Podstawow jednostk iloci substancji jest liczba czsteczek czyli liczba kilomoli oznaczamy n 1 mol jest tak iloci substancji, ktra zawiera NA = 6,02680.1023 czsteczek (liczba Avogadro) 1 kilomol jest tak iloci substancji, ktra zawiera NA = 6,02680.1026 czsteczek (liczba Avogadro) Ilo substancji zawartej w 1 kmolu mona wyrazi w kg czyli poda ilo masy M [kg/kmol]. Ilo masy oznaczamy m

m = nM
21

Kilomol
Kilomol jest jednostk iloci substancji. Masa jednego kilomola substancji wynosi tyle kilogramw, ile wynosi jej masa czsteczkowa. np.1 kilomol wgla C way 12 kg , azotu N2 28 kg, tlenu O2 32 kg, dwutlenku wgla CO2 (12 kg + 32 kg)= 44kg 1 kmol = M kg M masa czsteczkowa m masa [ kg] n liczba kmoli

m = nM
22

Temperatura
Temperatura empiryczna okrelona za pomoc midzynarodowej praktycznej skali temperatury. Skala temperatury zostaa zdefiniowana za pomoc tzw punktw staych odpowiadajcych temperaturom punktw potrjnych (stanw rwnowagi trzech stanw skupienia) wodoru, tlenu i wody przy normalnym cinieniu atmosferycznym oraz temperaturze wrzenia wodoru przy cinieniu 33 339,6 Pa.

23

Cinienie
Cinienie jest stosunkiem siy F wywieranej przez pyn na powierzchni do pola tej powierzchni A

F p= A

N 1 Pa = 1 2 m

24

Cinienie
pm = h (m )g
cinienie manometryczne

p = pm + pot
bezwzgldne cinienie statyczne

25

Cinienie
Rurka Pitota suy do pomiaru prdkoci pynu

1 pd = w 2 2
cinienie dynamiczne

pc = ps + pd = pm + pot + pd
cinienie cakowite parametr stanu to ps
26

Cinienie
Membrana nic Membranareaguje reagujena nar r nic ci nie ci nie

p = pm + pot

27

Gaz doskonay
Pod pojciem gazu doskonaego rozumiemy wyidealizowany stan materii, speniajcy kilka warunkw: 1) czsteczki gazu zachowuj si jak jednorodne kule, doskonale spryste ; 2) objto wasna, ktr zajmuj, moe by zaniedbana w stosunku do objtoci zajmowanej przez gaz ; 3) czsteczki znajduj si w stanie cigego ruchu postpowego (translacyjnego); zderzenia midzy czsteczkami zachodz wg praw mechaniki zderze sprystych; 4) czsteczki nie oddziaywaj na siebie do chwili zderze; zachowany powinien wic by prostoliniowy ruch czsteczek midzy zderzeniami ; 5) ruch czsteczek .jest zupenie chaotyczny, nie ma adnego uprzywilejowanego kierunku ruchu.
28

Gaz doskonay
Jest oczywiste, e aden z gazw rzeczywistych nie spenia w sposb absolutny wszystkich postawionych wyej warunkw. Niemniej, w stanie mocnego rozrzedzenia i w dostatecznie wysokich temperaturach, wasnoci gazw rzeczywistych s bardzo bliskie takiego wyidealizowanego modelu. Stan gazu okrelaj wartoci trzech parametrw: temperatury, objtoci i cinienia. Zadaniem teorii stanu gazowego jest znalezienie wspzalenoci midzy tymi parametrami, czyli znalezienie rwnania stanu dla gazu doskonaego i rozszerzenie wanoci tego rwnania na ukady rzeczywiste przez wprowadzenie odpowiednich poprawek.
29

Rwnanie stanu
Rwnanie stanu zaleno funkcji stanu od jednoczesnych wartoci parametrw koniecznych i wystarczajcych do okrelenia stanw rwnowagi trwaej ciaa. Najprostsze rwnania stanu maj substancje proste, ktrych stan jest okrelony za pomoc dwch parametrw. Rwnanie stanu zawiera dwie zmienne niezalene i jedn zalen. Termiczne Clapeyron. rwnanie stanu gazw doskonaych poda

Termiczne rwnanie stanu gazw doskonaych wi ze sob cinienie p, objto V i temperatur T. Wynika ze znanych praw empirycznych.
30

Prawo Boylea - Mariottea

Objto staej iloci gazu doskonaego (lub objtoci waciwej) przy staej temperaturze s odwrotnie proporcjonalne do cinie bezwzgldnych.

V1 v1 p2 V = v = p 1 2 T , m 2 T

31

Prawo Guy Lussaca

Objtoci staej iloci gazu doskonaego (lub objtoci waciwe) przy staym cinieniu s wprost proporcjonalne do temperatury bezwzgldnej.

T1 v1 V1 = T = v V 2 p ,m 2 p 2

32

Rwnanie stanu Clapeyrona

Dla stanw 1 i 3 v1 T1 T1 = = v2 T3 T2 Dla stanw 2 i 3

T3 = T2

p1v3 = p3v3 = p2 v2
Po pomnoeniu stronami i uporzdkowaniu

p3 = p1

p1v1 p2 v2 pv = = = R = const T1 T2 T
Rwnanie stanu Clapeyrona dla 1 kg gazu doskonaego

pv = RT

33

Rwnanie stanu Clapeyrona

p, V, T - s jednoczesnymi wartociami cinienia bezwzgldnego, objtoci waciwej i temperatury bezwzgldnej w stanie rwnowagi. Indywidualna staa gazowa
J R kgK

Rwnanie stanu gazw doskonaych dla m kg masy

pV = mRT
34

Prawo Charlesa
Przy staej objtoci i staej iloci (lub staej objtoci waciwej) cinienia bezwzgldne gazu doskonaego s wprost proporcjonalne do temperatury bezwzgldnej.

p1 p1 T1 p = p =T 2 2 V ,m 2 v

35

Prawo Avogadra
Przy jednakowych cinieniach i jednakowych temperaturach zawarte s w jednakowych objtociach gazw doskonaych jednakowe liczby czsteczek.

36

Wnioski z prawa Avogarda

I. Kilomol rnych gazw zawiera cile okrelon liczb czsteczek tzw liczb Avogadra - NA = (6,02680,00016)1026 1/kmol

m1 nM 1 = m2 nM 2
II. Przy jednakowych cinieniach i jednakowych temperaturach gsto gazw doskonaych s wprost proporcjonalne, a objtoci waciwe odwrotnie proporcjonalne do ich mas czsteczkowych

v1M 1 = v2 M 2 = vM = idem
III. Przy jednakowych cinieniach i jednakowych temperaturach objtoci molowe rnych gazw doskonaych s jednakowe.
37

Warunki normalne
W normalnych warunkach fizycznych (Tn =273,15 K, pn = 1 atm = 101325 Pa) objto molowa kadego gazu doskonaego wynosi:

Vn = (vM )n

m3 m3 = 22,4135 22,4 kmol kmol

Normalny metr szecienny fizyczny ilo substancji gazu doskonaego zawarta w 1 m3 przy normalnych warunkach fizycznych. Normalny metr szecienny fizyczny jest jednostk substancji tak, e: 3

1 kmol = 22,4135 m n

38

Uniwersalna staa gazowa

Uniwersalna staa gazowa odniesiona do kilomola jako jednostki substancji ma warto jednakow dla wszystkich gazw doskonaych

J R = RM = (8314,29 0,3) kmol K

Jeeli uwzgldni si, e

mR = nR

to rwnanie stanu dla n kilomoli gazu ma posta:

pV = nR T
i dla 1 kilomola

pv = R T
39

Rwnanie stanu Clapeyrona

pv = RT
pV = mRT
pV = nR T
pv = R T
dla 1 kg masy gazu dla m kg masy gazu dla n kmoli gazu dla 1 kmola gazu

40