Cebula (IP)

Uprawa cebuli
w produkcji integrowanej (IP)

z zastosowaniem
poytecznych mikroorganizmw
Publikacja wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej
w ramach pomocy technicznej
Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013
Publikacja opracowana przez Krajow Rad Spdzielcz
Instytucja Zarzdzajca PROW 2007-2013
- Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich:
Europa inwestujca w obszary wiejskie
Redakcja:
Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury
adres do korespondencji:
ul. Krakowskie Przedmiecie 66
00-950 Warszawa
woj. mazowieckie
Korekta i skad:
Marek Gacka
Projekt okadki:
Dominik Gacka
Dr in. Ryszard Stanek
Uprawa cebuli
w produkcji integrowanej (IP)
z zastosowaniem
poytecznych mikroorganizmw
Warszawa 2011
4
Ryszard Stanek UPRAWA CEBULI W PRODUKCJI INTEGROWANEJ (IP)
Spis treci
Perspektywy uprawy cebuli w Polsce...................................................5
Kryteria opacalnoci cebuli w Polsce..................................................6
Uprawa cebuli w produkcji integrowanej (IP)...................................7
Poyteczne probiotyczne mikroorganizmy element IP..................8
Nawoenie cebuli w IP.........................................................................14
a) yzno gleby - gwarancj plonw............................................16
b) nawoenie dolistne.....................................................................19
Siew cebuli.............................................................................................21
a) termin siewu..............................................................................21
b) gboko siewu.........................................................................22
c) ilo wysiewu..............................................................................22
d) dobr odmian............................................................................23
e) zaprawianie nasion....................................................................24
Zwalczanie chwastw w uprawie cebuli.............................................27
a) aktualne uwarunkowania..........................................................27
b) technologia zwalczania chwastw herbicydami....................28
c) mikrodawki................................................................................30
d) technologia zwalczania chwastw herbicydami,
a poyteczne mikroorganizmy.................................................31
Ochrona cebuli przed chorobami.......................................................32
a) choroby bakteryjne....................................................................32
b) choroby grzybowe......................................................................33
c) mczniak rzekomy.....................................................................35
Szkodniki cebuli...................................................................................37
Zbir cebuli...........................................................................................40
a) termin zbioru..............................................................................40
b) zbir jednofazowy czy dwufazowy?........................................41
c) dosuszanie...................................................................................43
d) poyteczne mikroorganizmy w przechowalnictwie..............45
NOTATKI..............................................................................................47
5
oT0o0w||CN }0TCC|C! N|hJ00JC||N0w
Perspektywy uprawy cebuli w Polsce
Polska jest jednym z gwnych wytwrcw cebuli. W Europie
zajmujemy w tej dziedzinie trzecie miejsce po Hiszpanii i Holandii.
Dua cz uprawianej cebuli w Polsce przeznaczona jest na sprze-
da poza granice. Mimo, i poziom sprzeday cebuli wieej, szcze-
glnie na rynki wschodnie jest niestabilny, to zapotrzebowanie na
surowiec obierany z przeznaczeniem do mroenia ma tendencj
zwykow. Polska cebula od lat cieszy si na Zachodzie dobr sa-
w, a sam fakt, e pochodzi z Polski daje jej dobr mark. Naley
czyni wszystko, aby ta najwysza marka, nieformalnie przyzna-
wana polskim podom, bya sta dwigni konkurencyjnoci pol-
skiego rolnictwa, a w przyszoci rwnie i ywnoci przetwarzanej
w grupach producenckich polskich rolnikw. Nasza cebula ma opi-
nie smaczniejszej i zdrowszej od holenderskiej, a w opinii fachow-
cw ma nawet trzykrotnie duszy okres przydatnoci do spoycia.
Tajemnica rde tej opinii tkwi w ywej polskiej tradycji upraw,
cigle jeszcze regionalnie zrnicowanych i z zachowanej bior-
norodnoci gleb. Atutem polskich podw rolnych jest mniejsze
zuycie syntetycznej chemii w ich uprawach, co tworzy bezcenn
warto dodan - biornorodno mezofauny, w tym mikroory,
ktra jak np. w przypadku francuskich win i serw jest sprawc
niepowtarzalnoci ich smakw i wyjtkowo wysokiej jakoci bio-
logicznej. Stanowi to wyjtkow warto dodan dla kadego wia-
domego tego faktu polskiego rolnika. Znalazo to pene potwier-
dzenie na midzynarodowych targach rolno-spoywczych "Grne
Woche (Zielony Tydzie) w Berlinie 21-30 stycznia 2011 r., kt-
rych motto brzmiao Polska smakuje. Genez polskich smakw
jest zachowana jeszcze w wikszoci uprawnych pl naturalna y-
zno gleb, o ktr dba tradycyjny obyczaj polskiej wsi, traktowa-
nia ziemi jak matki rodzicielki, z wielkim uszanowaniem i trosk
6
o jej kultur uprawy, w zgodzie z rytmem natury. Polscy rolnicy
w ostatnich latach coraz powszechniej poprawiaj jako swoich
podw, a w osigniciu tego celu zdecydowanie pomaga im po-
wrt do uszanowania praw Natury.
Kryteria opacalnoci cebuli w Polsce
Pomimo, e nasz kraj naley do europejskiej czowki w rol-
nictwie, gwnie z racji na jako produktw, to tylko nieliczne go-
spodarstwa osigaj zadowalajc wysoko plonu, porwnywaln
z uzyskiwanymi w Holandii, czy we Woszech. Moliwo znacz-
cej poprawy rentownoci i towarowoci gospodarstw w uprawie
cebuli jest nie tylko moliwa, ale konieczna, jednak pod pewnymi
warunkami. Naley bowiem pamita, e systematycznie rosnce
koszty konwencjonalnej uprawy stawiaj poprzeczk opacalnoci
ju na poziomie 30-35 t/ha. Rok 2009 by tego najlepszym dowo-
dem, szczeglnie w przypadku zabiegw przeciwko chorobom ce-
buli. Zatem dla zapewnienia opacalnoci upraw cebuli konieczne
staje si wprowadzenie takich elementw agrotechniki, ktre po-
zwol na uzyskanie plonw powyej 40-45 t/ha przy znacznym
ograniczeniu kosztw. W tym celu niezbdne jest udoskonalenie
agrotechniki, bez podnoszenia kosztw oraz usprawnienie tech-
nologii przechowywania i przygotowania cebuli do sprzeday, aby
moliwe byo wyduenie okresu jej poday i uzyskiwania dobrej
ceny. Takie podwyszone kryteria jakoci surowca moe zapewni
w uprawie cebuli w integrowanej produkcji (IP) probiotechnologia
z wykorzystaniem postpu agrotechnicznego, przy ograniczeniu do
niezbdnego minimum zuycia chemicznych rodkw ochrony ro-
lin i nawozw. Probiotechnologia jest ju dostpna od kilku lat na
rynku, ale cigle nieobecna w powszechnej wiadomoci rolnikw.
7
Uprawa cebuli w produkcji integrowanej (IP)
Zesp naukowcw Instytutu Warzywnictwa w Skierniewi-
cach pod kierownictwem prof. dra hab. Adama Dobrzaskiego
i prof. dra hab. Franciszka Adamickiego z Instytutu Ogrodnictwa
opracowa w 2005 roku metodyk integrowanej produkcji cebuli.
Integrowana Produkcja (IP) stanowi system gospodarowania
uwzgldniajcy wykorzystanie w sposb zrwnowaony postpu
technologicznego i biologicznego w uprawie, ochronie i nawoeniu
rolin przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczestwa rodowiska
przyrodniczego. Istot Integrowanej Produkcji jest zatem otrzyma-
nie satysfakcjonujcych producenta i konsumenta plonw, midzy
innymi warzyw, uzyskiwanych w sposb nie kolidujcy z ochro-
n rodowiska i zdrowiem czowieka. Strategia jej jest bardziej
skomplikowana, ni powszechnie stosowanej produkcji metodami
konwencjonalnymi. W moliwie najwikszym stopniu wykorzy-
stuje si w procesie Integrowanej Produkcji naturalne mechanizmy
biologiczne wspierane poprzez racjonalne wykorzystanie rodkw
ochrony rolin.
Wszystkie zasady dotyczce Integrowanej Produkcji mieszcz
si w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej (DPR), a jedn z waniej-
szych jest integrowana ochrona rolin.
W integrowanej ochronie metody biologiczne, zyczne i agro-
techniczne s preferowanymi sposobami regulowania poziomu za-
groenia chorobami, szkodnikami i chwastami. Powinna ona stwa-
rza uprawianym rolinom optymalne warunki wzrostu i rozwoju,
a chemiczne metody powinny by stosowane tylko wtedy, gdy na-
stpi zachwianie rwnowagi w ekosystemie, lub gdy stosujc inne
polecane w integrowanej ochronie metody nie daj zadowalajcych
rezultatw. IP zyskuje coraz wiksz grup zwolennikw. Cz
z nich majc coraz wicej pozytywnych dowiadcze z poyteczny-
8
mi mikroorganizmami wczya biopreparaty je zawierajce do IP.
Zapewnio to istotne uzupenienie dotychczas stosowanej IP
cebuli o brakujcy element nie inwazyjnego wobec rodowiska wy-
pierania przyczyny rozwoju chorb i szkodnikw. Dao to lepsze
rezultaty w zakresie oczekiwanych plonw, jakoci surowca, zna-
czcego ograniczenia kosztw upraw i przechowywania oraz, co
nie jest bez znaczenia, pozostawiania pod kolejny zasiew stanowi-
ska z przywrcon rwnowag mikrobiologiczn gleby, bez szko-
dliwych substancji i patogenw. Takie wyroby ciesz si na rynku
coraz wikszym popytem i gwarantuj wysze dochody.
Poyteczne, probiotyczne mikroorganizmy element IP
Probiotyczne mikroorganizmy zmieniaj mikroor w orga-
nizmie gospodarza i wywieraj korzystny wpyw na jego zdrowie.
Preparaty zawierajce je okrela si probiotykami.
Biopreparaty zawierajce kompozycje poytecznych mikro-
organizmw to rnorodne, odrbne zestawy wzajemnie wspie-
rajcych si, naturalnych poytecznych mikroorganizmw, nie
modykowanych genetycznie, wolnych od rodkw chemicznych
przeznaczone do stosowania w uprawie rolin, w hodowli zwierzt
i dla zdrowia ludzi. Poyteczne mikroorganizmy wytwarzaj enzy-
my, ktre zapewniaj im przetrwanie i rozwj w rodowiskach zdo-
minowanych przez patogeny. Systematycznie wypierajc je, prze-
rywaj ich dominacj w tych rodowiskach, tworzc warunki dla
zdrowego, optymalnego rozwoju rolin, zwierzt i ludzi. Wspieraj
biornorodno odtwarzajc pierwotny ekosystem. Korygujc
proces w glebie, wzmacniaj efektywno naturalnego nawoenia,
optymalizuj pH gleby, poprawiaj jej yzno. Dziki nim moe-
my eliminowa gnicie materii organicznej, ktre jest rdem odo-
rw i toksyn.
9
Drobnoustroje jako jedyne ze stworze, maj umiejtno ko-
rzystania z yciodajnych pierwiastkw uwizionych w mineraach,
przeksztacajc je w formy atwo przyswajalne przez roliny. Roli-
ny wyrastajce w symbiozie z poytecznymi mikroorganizmami,
zawieraj tak niezbdne dla zdrowia zwierzt i ludzi, makro i mi-
kroelementy pochodzenia naturalnego oraz witaminy.
Optymalna koncentracja probiotycznych mikroorganizmw
w rodowisku anabiotycznym, powoduje wydzielanie przez nie
rodkw odywczych, poytecznych dla rolin i zwierzt, takich
jak aminokwasy, kwasy organiczne, polisacharydy, makro i mikro-
elementy oraz witaminy. Drobnoustroje wytwarzaj take szereg
innych poytecznych dla rolin substancji bioaktywnych. S wrd
nich hormony i stymulatory wzrostu. Pobudzaj one podzia ko-
mrek, zawaszcza w stree wierzchokowej. Du rol w ochronie
rolin przed chorobami przypisuje si naturalnym mikrobiologicz-
nym antybiotykom. Zreszt formy ich oddziaywania s bardzo
rnorodne i zaskakujco poyteczne. Take w uprawie cebuli ich
dziaanie przejawia si w rnych formach i bdzie tu wielokrotnie
wspominane.
Kompozycje poytecznych mikroorganizmw przerywaj do-
minacje patogenw likwidujc przyczyny rozwoju chorb i szkod-
nikw, a nie ich objawy. S bezpieczne dla czowieka, zwierzt i ro-
lin, gdy nie wymagaj okresw karencji, ani prewencji. Otwiera to
nowe dotd niedostpne na powszechn skal moliwoci w caym
rolnictwie. Probiotyki oraz prebiotyki, stay si ju codziennoci
w hodowli zwierzt i zdrowym odywianiu ludzi. Dla wspczesne-
go rolnictwa zespoy probiotycznych mikroorganizmw to wielka
szansa na postpowe, zdrowe i bezpieczne rolnictwo respektujce
prawa Natury. Maj pozytywny wpyw na dobrostan zwierzt: po-
prawiaj trawienie, wspieraj zdrowotno siedlisk, likwiduj przy-
czyny emisji odorw i rozwoju insektw. Tworz alternatyw wobec
10
konwencjonalnej agrochemii, nazbyt czsto sprzyjajcej skaeniom
oraz degradacji gleby rodowiska i zagroeniom zdrowia ludzi.
Korzystne dziaanie poytecznych mikroorganizmw uwi-
dacznia si szczeglnie w glebach zdegradowanych o niskiej za-
wartoci materii organicznej, nadmiernie eksploatowanych w mo-
nokulturach i z uyciem duych iloci chemii oraz w ekstremalnych
warunkach rodowiska (dugotrwaa susza, niskie temperatury,
przymrozki i podtopienia).
Powd 10 maja 2010 roku na plan-
tacji cebuli w Gospodarstwie Rolnym
w Grabinie k/Dbia
fot. M. Seranowicz
11
Najczciej w zespoach po-
ytecznych mikroorganizmw
znajduj si bakterie kwasu mle-
kowego, bakterie fotosyntetyzuj-
ce, promieniowce, grzyby fermentujce i drode.
Bakterie kwasu mlekowego wytrcaj kwas mlekowy z cukrw
i innych wglowodanw wytwarzanych przez bakterie fotosynte-
tyczne i drode. Dlatego ywno i napoje takie jak sery, jogurty,
marynaty czy kiszonki s od bardzo dawna wytwarzane dziki wy-
korzystaniu wanie tych bakterii. Kwas mlekowy jest naturalnym
sterylizatorem hamujcym rozwj szkodliwych mikroorganizmw.
Bakterie kwasu mlekowego w warunkach glebowych maj zdolno
hamowania rozprzestrzeniania si Fusarium szkodliwego grzyba
wywoujcego wiele gronych procesw chorobotwrczych. Silnie
rozwinita populacja Fusarium osabia roliny, ktre atwiej zapa-
daj na choroby, sprzyjajc tym samym gwatownemu rozwojowi
Plantacja cebuli z zastosowaniem poy-
tecznych mikroorganizmw po zejciu
wody po powodzi w maju 2010 roku.
Stan plantacji 2 i 13 czerwca 2010 roku
fot. M. Seranowicz
12
szkodliwych drobnoustrojw. Dobrym przykadem s tu nicienie
zanikajce stopniowo w miar jak bakterie kwasu mlekowego tu-
mi funkcjonowanie i rozprzestrzenianie si Fusarium.
Bakterie fotosyntetyzujce (fototropowe) s niezalenymi, sa-
moutrzymujcymi si mikroorganizmami. Bakterie te syntetyzu-
j poyteczne substancje wytwarzane z wydzieliny korzeni rolin,
materii organicznej i szkodliwych gazw (np. siarczek wodoru) po-
przez wykorzystanie jako rde energii promieni wiata sonecz-
nego i ciepa gleby. W efekcie ich dziaalnoci powstaj aminokwa-
sy, kwasy nukleinowe, rne substancje bioaktywne oraz cukry. Te
swoiste metabolity s wchaniane bezporednio przez korzenie ro-
lin, suc rwnoczenie jako podoe dla rozwoju bakterii i grzy-
bw. Rozwijajce si w takich warunkach bakterie fotosyntetyczne
potguj dalsze rozmnaanie si innych poytecznych mikroorga-
nizmw. W takim rodowisku prawidowo rozwija si pcherzy-
kowata Mikoryza VA - strefa przykorzeniowa bdca magazynem
i przetwrni ywnoci dla rolin, powstajca w wyniku atwej do-
stpnoci wydzielanych przez bakterie fototropowe zwizkw azo-
tu (aminokwasw), wykorzystywanych jako podoe jej wzrostu.
Prawidowo rozwinita Mikoryza VA przyczynia si do waciwego
przebiegu glebowych procesw biochemicznych. Jednym z przy-
kadw jej korzystnego dziaania jest zwikszanie rozpuszczalnoci
fosforanw w glebach uatwiajce rolinom dostp do naturalnych
zasobw fosforu i innych skadnikw pokarmowych. Mikoryza
VA moe rwnie doskonale wspistnie z bakteriami z rodziny
Azotobacter, czyli bakteriami wicymi azot z powietrza (bakterie
azotowe).
Drode doskonale syntetyzuj skadniki suce do zwalcza-
nia drobnoustrojw w ywnoci i wiele innych uytecznych sub-
stancji wydzielanych przez bakterie fotosyntetyczne, co sprzyja
prawidowemu wzrostowi rolin. Bioaktywne substancje, takie jak
13
hormony i enzymy, wytwarzane przez drode wspieraj czynne
komrki i podzia korzenia. Ich wydzieliny stanowi uyteczne
podoe dla bakterii kwasu mlekowego i Actinomycetes.
Promieniowce (Actinomycetes), ktrych budowa jest czym
porednim pomidzy bakteriami i grzybami, wytwarzaj substancje
o dziaaniu zapobiegajcym rozwojowi wielu szkodliwych grzybw
i bakterii z aminokwasw wydzielanych przez bakterie fototropowe
oraz rozkadu materii organicznej. Actinomycetes mog doskonale
wspistnie razem z bakteriami fototropowymi. Dlatego te oba te
gatunki poprawiaj jako rodowiska gleby poprzez stymulowanie
jej odpornoci na dziaanie patogenw chorobotwrczych.
Fermentyzujce grzyby, takie jak Aspergillus, powoduj szybk
dekompozycj materii organicznej wytwarzajc alkohol, estry oraz
substancje zwalczajce szkodliwe mikroby. Hamuj procesy gnilne,
tumi fetor, ograniczajc warunki korzystne dla rozmnaania si
szkodnikw.
Istot dziaania specjalnie wyselekcjonowanych zespow
poytecznych mikroorganizmw jest spenianie przez kadego
z nich cile okrelonych funkcji oraz wzajemne uzupenianie si
i wspieranie w dziaaniu. Daje to synergiczny efekt w rodowisku
w postaci dominacji procesw sprzyjajcych yciu i zdrowiu eko-
systemw i ich mieszkacw. Efektu takiego nie uzyska si nigdy
poprzez aplikowanie pojedynczych laboratoryjnie wyprodukowa-
nych szczepw mikroorganizmw, nawet jeeli ich ilo bdzie
wielokrotnie wiksza. W zwizku z tym, dostarczajc do gleby po-
jedyncze szczepy bakteryjne nie mona liczy na ich przetrwanie
w konkurencyjnym rodowisku biologicznym.
14
Nawoenie cebuli w IP
Optymalna zawarto skadnikw pokarmowych dla cebuli
wynosi (w mg/dm gleby o zawartoci substancji organicznej na
poziomie 1 1,2%)
90-120 N-NO
3
60-80 P
160-200 K 50-70 Mg
1000-1500 Ca
Nawoenie powinno by prowadzone w sposb kontrolowa-
ny w oparciu o wyniki analiz glebowych i rolin rolniczych, wy-
konanych w wiarygodnych laboratoriach chemiczno-rolniczych.
Ponadto teraz, kiedy nawozy s drogie w porwnaniu z cenami
uzyskiwanymi za pody, precyzyjne wyliczenie dawki nawozw ma
szczeglne znaczenie. Podstawowym warunkiem skutecznoci za-
opatrzenia rolin w skadniki pokarmowe jest optymalny odczyn
gleby, ktry dla cebuli wynosi pH 6,5-7. Jeeli analiza gleby wy-
kae, e poziom zawartoci w glebie ktrego ze skadnikw jest
rwny lub wyszy od optymalnego, to nie ma potrzeby nawoenia
tym skadnikiem. Ewentualnie stosujemy go w maej dawce (30-
40 kg/ha) jako tzw. naddatek lub jak to nazywaj niektrzy rolnicy
dla spokoju sumienia. Naley jednak take pamita, e stosowa-
nie biopreparatw mikrobiologicznych powoduje uruchomienie
i udostpnianie trudno dostpnych dla rolin form makro i mikro-
pierwiastkw. Proces ten potwierdzaj systematyczne badania pr-
bek glebowych. Wyka one, e zawarto przyswajalnych skadni-
kw nawozowych w okresie kilku lat, systematycznego stosowania
biopreparatw, wzronie nieoczekiwanie bardzo wysoko. Oszczd-
no uzyskana w stosowaniu nawozw mineralnych moe wynosi
60-100%.
15
Szczegln uwag naley zwrci w uprawie cebuli na nawo-
enie azotem. Nawoc tradycyjnie (bez analizy glebowej) zale-
ca si dawk N w wysokoci 120-150 kg/ha. Na glebach o maej
zawartoci prchnicy cebula nie reaguje zwikszeniem plonu na
zwikszone dawki azotu. Jeeli cebula jest uprawiana w pierwszym
roku po oborniku, dawki naley obniy do 70-100 kg. Poow
dawki zastosowa przedsiewnie, a drug pogwnie w jednym lub
w dwch terminach. Niedobr azotu moe prowadzi do spadku
liczby lici oraz redukcji czci nadziemnej, co znaczco wpywa
na tworzenie zgrubie cebuli. Take w pniejszych fazach rozwo-
jowych powoduje zmniejszenie masy zgrubie. Pamita ponadto
naley, aby nawoenie tym skadnikiem zakoczy do fazy czwar-
tego licia, tj. okoo poowy czerwca. Spnione lub zbyt wysokie
nawoenie opnia dojrzewanie, pogarsza jako i trwao prze-
chowalnicz. Zwiksza si udzia w plonie cebul bczastych i po-
datnych na choroby. Znacznie inaczej wyglda nawoenie azotem
po zastosowaniu biopreparatw z poytecznymi mikroorganizma-
mi. W zalenoci od wielu wczeniej opisanych parametrw gleby,
mona zmniejszy zalecane dawki od 25% do 70%.
Systematyczne stosowanie preparatw mikrobiologicznych
przynosi glebie i uprawom kompleksowe korzyci. Podnosi warto
uytkow gleby poprzez uaktywnienie procesu prchnicznego, po-
praw struktury i sorpcyjnoci, oraz pojemnoci powietrzno-wod-
nej. Istotnie wzrasta zawarto prchnicy. Wzrasta zawarto CO
2
,
N i przyswajalnych form makro i mikroskadnikw zalegajcych
w glebie w postaci nierozpuszczalnych soli. Szczeglnie w pierw-
szych latach stosowania biopreparatw mikrobiologicznych wzra-
sta odczyn gleby (bez potrzeby wapnowania) do poziomu opty-
malnego - dla danych warunkw glebowych. Dzieje si to poprzez
uaktywnianie zwizanego chemicznie wapnia pozostajcego
w glebie. Z roku na rok powstaj coraz bardziej poprawne warunki
16
glebowo-siedliskowe, zapewniajce uzyskanie oczekiwanego plonu
cebuli.
a) yzno gleby - gwarancj plonw
yzno gleby, a nie wysokie nawoenie NPK gwarancj sta-
bilnych i wysokich plonw.
Cebula jest rolin o pytkim systemie korzeniowym, a jedno-
czenie wraliw na nadmierne zasolenie gleby. Najlepiej ronie
i plonuje w warunkach agodnej koncentracji skadnikw pokar-
mowych w roztworze glebowym. Tymczasem wielu producentw
uwaa, e wyszy plon bdzie mona uzyska przekraczajc zaleca-
ne dawki NPK. Jest to nieekonomiczne - uwaa prof. Jan Rumpel
z IW w Skierniewicach. W miar zwikszania nawoenia mineral-
nego plon maleje, a spadek jest tym wikszy, im mniejsza jest za-
warto prchnicy w glebie. Okazuje si, e to prchnica i yzno
gleby jest kluczem do uzyskania oczekiwanego plonu.
Warto zatem to zagadnienie pozna szerzej.
Cebul mona uprawia na wielu typach gleb, nawet pod pew-
nymi warunkami na glebach lekkich. S dwa ograniczenia, ktre
warunkuj powodzenie jej uprawy. Nie powinny to by gleby zwi-
ze i atwo zaskorupiajce si. Takie mog opnia, a nawet bloko-
wa wschody cebuli. Drugim czynnikiem istotnym szczeglnie na
glebach lekkich jest zawarto prchnicy. Miar tej - tak podanej
waciwoci jest tzw. yzno gleb dawniej susznie nazywana si
rodn gleby lub po prostu urodzajnoci.
Jest zatem w interesie rolnika, aby poprzez odpowiedni
agrotechnik i systematyczne podnoszenie zawartoci prchnicy,
wpywa na podnoszenie i stabilizacj yznoci gleby. Do niedaw-
na gwnym dostarczycielem substancji organicznej do gleby by
obornik lub gnojowica.
17
Cebula bardzo wdziczna jest za nawoenie obornikiem,
szczeglnie na glebach sabszych. Znane s przypadki uzyskania
wysokich plonw na stanowiskach nawoonych obornikiem z fer-
my indyczej. Wobec spadku pogowia zwierzt, zaistniaa tenden-
cja do zastpienia obornika nawozami zielonymi lub som.
Przyoranie somy daje korzyci organizacyjne, ekonomiczne
i sprzyja procesom prchnicotwrczym podnoszcym naturaln
yzno gleby. Dzieje si tak pod warunkiem, e doprowadzimy do
dominacji poytecznej mikroory na danym stanowisku. Nawo-
enie ni jest przecitnie 3-krotnie tasze w porwnaniu z obor-
nikiem. Ze som wprowadza si do gleby due iloci substancji
organicznej, ale mao skadnikw pokarmowych. W przypadku
przyorania somy podstawowych zb i rzepaku dostarcza si do
gleby substancj organiczn zawart odpowiednio w poowie lub
2/3 przecitnej dawki obornika, za w wyniku przyorania somy
kukurydzianej i lici buraka wskanik ten odpowiada penej 30-to-
nowej dawce tego nawozu.
Przyorana soma jest atwo dostpnym rdem wgla dla mi-
kroorganizmw, co powoduje wzrost aktywnoci biologicznej gle-
by. W somie jest mao azotu w stosunku do wgla, co utrudnia,
bd hamuje rozkad somy do prchnicy. Aby poprawi ten proces
mona wprowadzi do gleby 5-10 kg azotu na kada ton somy.
Jednak bardziej korzystne bdzie zastosowanie na som prepara-
tw mikrobiologicznych. Stosujc poyteczne probiotyczne mikro-
organizmy, rezygnujemy ze stosowania do tego celu RSM, moczni-
ka lub podobnych nawozw sztucznych.
Na polach, na ktrych pozostawiamy rozdrobnion som
stosujemy zwikszone dawki mikroorganizmw. Podobnie jest
w przypadku resztek po kukurydzy, pomidorach, i burakach. Ilo
wody zalena jest od stopnia suszy i warunkw atmosferycznych.
Po oprysku wskazane jest moliwie szybkie zmieszanie naniesio-
18
nego na som preparatu z wierzchni warstw gleby (promienie
ultraoletowe soca niszcz mikroorganizmy).
Poyteczne mikroorganizmy przyspieszaj rozkad resztek
poniwnych, zamieniajc je w prchnic i atwo przyswajalne sub-
stancje pokarmowe. Niszcz jednoczenie pozostae na somie za-
rodniki wielu chorb grzybowych, np. zgorzeli podstawy dba,
amliwoci dba, septoriozy, a szczeglnie coraz groniejsze Fu-
sarium.
Zawarto prchnicy w glebie mona take podnie uprawia-
jc poplony. W Akademii Podlaskiej w Siedlcach badano wpyw
nastpczy przyoranych jesieni midzyplonw: facelii, yta, wyki
ozimej i bobiku na plon cebuli. Ich dziaania porwnano z daw-
k obornika 25 t/ha. Otrzymane wyniki byy nieco zrnicowane
w zalenoci od gatunku rolin poplonowych, ale zachcajce.
Udowodniono, e stosowanie nawozw zielonych pozwala uzyska
wysokie plony cebuli na glebie lekkiej. Poplony wskazane jest tak-
e zasia na przyoranej somie. W ten sposb dostarcza si glebie
dodatkowych iloci substancji organicznej. Poplony warto tak-
e, (podobnie jak licie buraczane) przed przyoraniem opryska
biopreparatami mikroorganicznymi. W glebie nastpuje zahamo-
wanie procesw gnilnych, aktywizuje si regeneracja prchnicy
i przyspieszony zostaje proces tworzenia struktury gruzekowej.
Poprawiaj si waciwoci wodno-powietrzne, co w konsekwencji
zapobiega zaskorupianiu podczas wschodw cebuli.
Zwizki prchniczne posiadaj wysok pojemno wodn.
W stosunku do swej wagi mog zatrzyma 3-5 krotnie wicej wody
w formie dostpnej dla rolin. To tumaczy moliwo uzyskania
zadowalajcych plonw cebuli bez deszczowania nawet w latach
suchych. 1% prchnicy zatrzymuje w glebie od 90 do 120 ton wody.
Prof. Czesaw Szewczuk z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
przestrzega, e: gleby yznej - strukturalnej z wysok zawartoci
19
prchnicy i zasobnoci w skadniki pokarmowe nie da si stwo-
rzy w cigu roku i nawet na zauwaalne dobroczynne dziaanie
preparatw mikrobiologicznych w glebie trzeba poczeka co naj-
mniej 2-3 lata. Zachca do ich stosowania i przekonuje, e pod-
noszenie yznoci gleby poprzez wzrost zawartoci prchnicy jest
jedyn drog do efektywnego gospodarowania.
b) nawoenie dolistne
W nawoeniu dolistnym cebuli istnieje udowodniona kore-
lacja czynnikw plonotwrczych, zalena od obranej technologii
uprawy. Nawoenie dolistne jest zalecane w zasadzie tylko, jako
uzupenienie mikroelementw lub w przypadku ewidentnego bra-
ku ktrego makro-skadnika, co powinno wynika z analizy glebo-
wej. Jak ju wspomniano znajomo aktualnej zawartoci skadni-
kw pokarmowych w glebie jest niezbdna. Dokarmianie dolistne
jest wrd producentw cebuli bardzo rozpowszechnione w ocze-
kiwaniu na uzyskanie wysokiego plonu. Niestety wikszo takich
zabiegw wykonuje si w ciemno, nie znajc faktycznego niedobo-
ru mikroelementw. Tymczasem nadmiar niektrych skadnikw
w nawoeniu cebuli, ktra jest specyczn rolin, moe by take
niekorzystny. Cebula wyranie reaguje zwyk i jakoci plonw
na dokarmianie decytowymi mikroelementami. Mog to by
rne pierwiastki, ale najczciej moe brakowa siarki, magnezu,
manganu, miedzi, cynku, a nieraz boru. Warto pamita, e mied
jest niezbdna do optymalnego pobierania azotu mineralnego,
poniewa bierze udzia w przemianach zwizkw azotowych. Po-
nadto bierze udzia w oddychaniu, syntezie chlorolu, aktywacji
wielu enzymw i procesie fotosyntezy. Naley take pamita, e
pierwiastek ten zwiksza odporno rolin na choroby grzybowe.
Magnez zwiksza zawarto chlorolu, a take wpywa na jako
20
plonu. Z kolei siarka decyduje m.in. o wykorzystaniu azotu przez
roliny. Tego pierwiastka w ostatnich latach coraz czciej brakuje
w glebach. Zasadniczo naley unika stosowania nawoenia do-
listnego do 10 lipca, gdy roliny wytwarzaj wtedy sabszy system
korzeniowy. Wg prof. Jana Rumpla z IW w Skierniewicach na-
woenie dolistne u cebuli stosujemy w sytuacjach stresowych, np.
w okresie suszy, kiedy rolina nie jest w stanie pobra brakujcych
skadnikw pokarmowych. Wwczas w miar potrzeby mona wy-
kona 2-3 nawoenia dolistne, nie czciej jak co 7-10 dni. Ostatni
oprysk nie powinien przypada pniej ni na 4 tygodnie przed
planowanym zbiorem cebuli. Szczeglnie efektywne moe by na-
woenie mocznikiem, ktre wykonuje si w steniu 2-3% w dawce
600 L cieczy/ha. Dziki szybkiemu przenikaniu przez skrk licia,
mocznik moe by w steniu 1% uywany z innymi brakujcymi
makro i mikroskadnikami. Te zabiegi mona zdecydowanie ogra-
niczy, a do wyeliminowania, w przypadku stosowania w uprawie
cebuli preparatw mikrobiologicznych. Jak wspomniano poytecz-
ne mikroorganizmy czyni tyle dobrego w rodowisku glebowym,
szczeglnie po kilku latach ich stosowania, e dokarmianie dolistne
moe sta si zbyteczne. To wanie w okresie optymalnego stoso-
wania dokarmiania dolistnego, stosuje si na plantacjach prolak-
tyczne zabiegi probiotycznymi mikroorganizmami przeciw choro-
bom grzybowym i bakteryjnym. Zaleca si wykona 2-4 opryski
oraz zabieg Tytanitem w iloci 0,2 L/ha. Tytanit jest aktywizatorem
procesw metabolicznych w okresie wzrostu i rozwoju. Wspoma-
ga dziaalno bakterii fotosyntetyzujcych w procesie asymilacji
oraz wzmacnia system odpornociowy rolin na choroby grzybowe
i bakteryjne. Zawiera 0,8% (8,5g tytanu w 1 litrze nawozu). Na ko-
niec tej czci warto wspomnie sowa wielce zasuonego profesora
i rektora WSR w Poznaniu Zbyszka Tuchoki, ktry powtarza stu-
dentom, e pena dawka obornika jest gwnym rdem mikroele-
mentw i zapewnia ich pen i wystarczajc ilo na 3-4 lata.
21
Siew cebuli
a) termin siewu
W wielu zaleceniach agrotechnicznych za optymalny termin
siewu wiosennego uznaje si 3 dekad marca i 1 dekad kwietnia.
Gdy wiosna jest bardzo wczesna termin ten moe by przyspieszo-
ny, poniewa cebula rozpoczyna kiekowanie przy temperaturze
5-6. Warto jednak wysiewa nasiona w gleb nieco ogrzan i do-
statecznie przeschnit. Wtedy cebula zaczyna wschodzi po okoo
18 dniach od siewu. Gdy temperatura jest niska czas do wschodw
wydua si ponad 20 dni. Dugo zalegajce nasiona w glebie nara-
one s na dziaanie organizmw chorobotwrczych lub na zasko-
rupienie wierzchniej warstwy ziemi, szczeglnie w wypadku, kiedy
siew by wykonany w mokr gleb. Wschody mog by wtedy sabe
i nierwne, co utrudnia dokadne okrelenie powschodowego ter-
minu stosowania herbicydw. Najlepsze wschody uzyskuje si przy
temperaturze 16.
Cebula z pniejszych terminw, np. koniec kwietnia, kiedy
jest cieplej, a gleba dobrze uwilgotniona - moe wschodzi ju po
upywie 10-12 dni. Naley jednoczenie pamita, e wczeniejszy
siew (I-II dekada kwietnia) sprzyja waciwemu uformowaniu ce-
bul, gdy w okresie najduszego dnia, ktry przypada w II i III
dekadzie czerwca, roliny s ju zaawansowane we wzrocie, a pod
wpywem tochromw zawartych w szczypiorze reaguj na dugi
dzie i s zdolne szybko i skutecznie uformowa cebul. Sprzyja
temu rwnie do wysoka w tym czasie temperatura powietrza
(zwykle powyej 15,5C). Obta masa wegetatywna szczypioru wy-
tworzona do tego czasu, zapewnia dopyw asymilatw do organu
spichrzowego, jakim jest formujca si cebula.
22
Nasiona cebuli ozimej wysiewa si midzy 10 a 25 sierpnia,
tak aby przed kocem listopada roliny wytworzyy 3-4 licie i szyj-
k gruboci 5-7mm. Takie roliny najlepiej znosz mrz i szybko
rozpoczynaj wzrost wiosn. Roliny mniejsze mog wymarzn,
a silnie wyronite tworz pdy kwiatostanowe. Czas wschodw
jest wtedy zwykle krtki - do 14 dni, a w glebie wilgotnej nawet do
10 dni.
Nie naley wysiewa cebuli do gleby o silnie przesuszonej
wierzchniej warstwie. Dotyczy to zwaszcza cebuli ozimej. W ta-
kich warunkach nasiona mog skiekowa, a potem szczeglnie
przy wysokiej temperaturze, jaka zdarza si w sierpniu, kieki za-
mieraj zanim uka si na powierzchni. Z tego wzgldu cebul
ozim warto wysiewa po deszczu lub nawodni plantacj.
b) gboko siewu
Nasiona wysiewamy na gboko 2-2,5 cm na glebach
prchnicznych i cikich lub nawet 2,5-3,5 cm na glebach lejszych.
Przy siewie pytkim, niektre z zalecanych herbicydw (Stomp,
Panida) mog kiekujce nasiona uszkodzi. Zbyt pytki siew moe
by take przyczyn zasychania siewek. Siew gbszy moe by
niebezpieczny w przypadku gleb zaskorupiajcych si, opnia
wschody i sprzyja wyduaniu si cebuli.
c) ilo wysiewu
Ilo wysianych nasion zaley od planowanego zagszczenia
rolin na 1m, zdolnoci kiekowania, wielkoci i masy nasion. Wy-
nosi ona w szerokim zakresie od 2-5 kg. Dla cebuli przeznaczo-
nej do obierania na biao, kiedy oczekujemy wikszego udziau
w plonie cebul duych, o rednicy powyej 6 cm norma wysiewu
23
mieci si w dolnym przedziale wagowym 2-3,5 kg. Mona przy-
kadowo wyliczy ilo nasion do obsiewu 1 ha.
Obecnie stosujc siewnik precyzyjny przy uprawie na zbir
cebuli o wikszej rednicy maksymalna ilo nasion wysiana na
1 ha moe wynosi 700 tys. sztuk. Przy przecitnej sile kiekowa-
nia nasion 80% - zapewnia to obsad 560 tys. rolin (przewidujc
redni wag 1 cebuli 100g taka obsada pozwoli uzyska plon ok.
56 ton).
Nasiona do produkcji towarowej s czsto sprzedawane
w opakowaniach jednostkowych (jednostka zawiera 250 tys. sztuk
nasion) Zatem przy masie 1 jednostki siewu wynoszcej np. 1 kg
potrzeba do obsiania powierzchni 1 ha wg powyszego wyliczenia
2,8 kg jednostki nasion.
d) dobr odmian
Dobr odmiany zaleny jest od planowanego przeznaczenia
cebuli (sprzeda na pczki, wiey rynek, przechowanie, przetwr-
stwo). Obecnie oferta odmian prezentowana przez rmy nasienne
jest bardzo obszerna. Wybr najbardziej odpowiedniej odmiany
moe by trudny, poniewa do dyspozycji rolnika jest aktualnie
ponad 120 ofert (o rnej charakterystyce i cenie). Niestety dla wie-
lu odmian brakuje wynikw bada o ich przydatnoci do uprawy
w polskich warunkach.
Wielu rolnikw ma ju swoje wyprbowane odmiany. I tak
niektrzy uwaaj, e odmiany cebuli zachodnich rm maj wik-
szy wigor, dlatego je wybieraj do uprawy. Inni uwaaj, e nie-
ktre polskie odmiany wykazuj wiksz tolerancj na poraenie
przez mczniaka (m.in. Grabowska i Supra), ni odmiany zachod-
nie. Charakteryzuj si take du plennoci, dobrym wyrwna-
niem cebul, przydatnoci do mechanicznego zbioru i obrbki oraz
24
trwaoci przechowalnicz.
Prof. Franciszek Adamicki przytoczy przed kilku laty w jed-
nym z czasopism ogrodniczych wyniki konkursu na najwiksz ce-
bul przeznaczon do konsumpcji. Pierwsze miejsce zaja cebula
odmiany Supra (masa 530g), drugie natomiast Grabowska (524g).
Wrd odmian przeznaczonych do przetwrstwa w konkursie na
najwiksz mas pojedynczej cebuli (1100g) jak i 10 cebul w worku
(958g) pierwsze miejsce zdobya odmiana Exhibition. Warto take
doda, e wielu producentw cebuli wybiera odmiany krajowe kie-
rujc si cenami nasion oraz lepszym przystosowaniem polskich
odmian do warunkw klimatycznych i glebowych.
e) zaprawianie nasion
Wysiewane nasiona winny by zaprawione! Mona tym spo-
sobem zapobiega wielu chorobom grzybowym i bakteryjnym oraz
szkodnikom w fazie wschodzenia rolin i wstpnego ich rozwoju.
Zabieg taki niszczy rwnie drobnoustroje i owady znajdujce si
na okrywach nasiennych.
Rynek rodkw ochrony rolin zmienia si w ostatnim cza-
sie bardzo dynamicznie. W ostatnich 2 latach z kilku powodw,
w szczeglnoci coraz wyszych wymaga toksykologicznych, wy-
eliminowano z obrotu wiele rodkw stanowicych zagroenie dla
zdrowia i niebezpiecznych dla rodowiska, w tym kilka zapraw na-
siennych.
Na polskim rynku pozostao niewiele preparatw przeznaczo-
nych do zaprawiania materiau siewnego. Z substancji aktywnych
dopuszczonych do zaprawiania nasion cebuli pozostay: tiuram
oraz mankozeb. W obrocie krajowym mona aktualnie otrzyma
nasiona zaprawione tiuramem albo zapraw zioow PNOS-1LS
(wycig z suszu zi i czosnku).
25
W rejonach, w ktrych wystpuje due nasilenie mietki cebu-
lanki, a tym bardziej niszczyka zjadliwego rolnicy zaprawiaj uzu-
peniajco jedn z zapraw owadobjczych.
Trzeba pamita, e zaprawianie tymi preparatami powinno
by przeprowadzone bezporednio przed siewem. Liczne badania
wykazay, e wschody nasion cebuli zaprawione np. rodkiem Gau-
cho 350FS i wysiane po 14 dniach od zaprawienia obniyy wschody
o 30%, a po 30 dniach nawet o 54%.
Zaprawy chemiczne zawsze powoduj skutki uboczne. Do-
datkowo mog zwiksza szkodliwo oddziaywania herbicy-
dw osabiajc wigor i synergicznie powodujc knicie siewek,
a nawet powodowa ich zanikanie. Naley zatem zaprawi nasiona
racjonalnie. W rejonach o duym nasileniu patogenw ten zabieg
jest warunkiem powodzenia uprawy. Oceniajc stan zdrowia gleby
to zaprawianie chemiczne jest potwierdzeniem postpujcej degra-
dacji gleby, pogorszenia struktury i warunkw bio-zyko-chemicz-
nych na skutek stosowania nadmiernych iloci nawozw i rodkw
chemicznych oraz wadliwej agrotechniki i wzrastajcej w niej iloci
grzybw szkodzcych rozwojowi systemu korzeniowego. Dlatego
warto poprawia najpierw zdrowie gleby i inwestowa na jej rzecz.
Dlatego rozsdn alternatyw dla zapraw chemicznych jest
zaprawianie nasion preparatami mikrobiologicznymi. Moemy to
uczyni poprzez moczenie nasion w 10-20% roztworze bioprepara-
tu zanurzajc na 2-3 minuty, albo zaprawiajc na mokro przy uyciu
opryskiwacza stosujc 1-1,5 litra probiopreparatu/100 kg nasion.
Zaprawianie takie wykona na 1-3 dni przed siewem. Poyteczne
mikroorganizmy niszcz zarodniki Pythium oraz grzybw (Fusa-
rium Rhizoctonia, Alternaria itp.) powodujcych choroby zgorzeli
siewek. Eliminuj one take szkodniki znajdujce si na okrywach
nasiennych.
26
Nasiona zaprawione biopreparatami, w przeciwiestwie
do tych zaprawianych chemicznie, szybciej kiekuj (o 1-3 dni),
wschody s wyrwnane, siewki silniejsze, pene wigoru. Dobro-
czynne dziaanie poytecznych mikroorganizmw na wschody ce-
buli mona zauway szczeglnie podczas mokrej i zimnej wiosny,
kiedy wystpuj sprzyjajce warunki dla rozwoju chorb zgorzelo-
wych i fuzaryjnych. Jest to moliwe, poprzez wytwarzanie szeregu
bioaktywnych substancji, niezwykle poytecznych dla rodzcej si
roliny. S to m.in. hormony i stymulatory wzrostu. Pobudzaj one
podzia komrek w powstajcym licieniu, a potem stree woni-
kowej. Taki mechanizm kompleksowego dziaania mikroorgani-
zmw wpywa m.in. stymulujco na rozwj silniejszego systemu
korzeniowego ze znacznie wiksz iloci wonikw. W konse-
kwencji rolina moe lepiej i intensywniej pobiera pokarm i wod
z gleby. Jest to szczeglnie istotne przy cebuli, ktra ma wyjtko-
wo saby system korzeniowy, sigajcy nie gbiej ni 20-25 cm,
w poziomie do 15 cm. Kada przeszkoda w rozwoju korzeni przy-
byszowych sprawia, e wzrost roliny jest przyhamowany, a cebule
zmieniaj ksztat lub przedwczenie dojrzewaj. Zatem celowym
elementem agrotechniki przed siewem jest zaszczepienie gleby
poytecznymi mikroorganizmami co znacznie poprawia warunki
kiekowania i wpywa na ograniczenie aktywnoci chorobotwr-
czych drobnoustrojw.
27
Zwalczanie chwastw w uprawie cebuli
a) aktualne uwarunkowania
Bez skutecznej likwidacji chwastw trudno uzyska wysoki
plon dobrej jakoci, zachowujc jednoczenie opacalno. Nawet
w technologii produkcji integrowanej nie sposb si obej bez
herbicydw, poniewa koszty rcznego pielenia s bardzo wysokie.
Dlatego naley dy do maksymalnego zmniejszenia potencjalne-
go zachwaszczenia pola zabiegami agrotechnicznymi w okresach
poprzedzajcych upraw cebuli. Celowo takich zabiegw bdzie
coraz bardziej zasadna z uwagi na kurczc si list rodkw do-
puszczonych do zwalczania chwastw w uprawach cebuli. Celowe
jest zatem w zespole uprawek przygotowujcych pole do zasiewu
zastosowa szczepienie preparatem mikrobiologicznym, ktry po-
budza nasiona chwastw i przyspiesza ich kiekowanie. Wscho-
dzce chwasty niszczy si nastpnie agregatem uprawowym do-
prawiajcym gleb przed zasiewem. Aby taki zabieg by skuteczny
potrzeba w naszych warunkach wiosennych przynajmniej okoo
2 tygodni czasu. W przypadku rolin wczesnego terminu siewu, jak
np. cebuli, nie kadego roku bdzie to moliwe.
Ograniczenie chwastw jest moliwe take poprzez wybr
terminu wykonania uprawek w cigu doby. Wieloletnie badania
wykonane m.in. w Instytucie Warzywnictwa w Skierniewicach do-
wiody, e zmniejszenie zachwaszczenia pola uzyska si, gdy zabie-
gi uprawowe bd wykonywane po zachodzie soca w ciemnoci.
Nasiona wielu chwastw kiekuj tylko w wietle. Wystarczy krtki
bysk intensywnego wiata (1/1000 cz sekundy), aby pobu-
dzi nasiona chwastw do kiekowania. Jest to okoo 20 gatunkw
powszechnie wystpujcych - reagujcych na wiato tzw. fotobla-
stycznie pozytywnych.
28
W badaniach stwierdzono, e uprawa w zaciemnieniu po-
woduje ograniczenie zachwaszczenia zwykle nie wiksze ni
30-40% i na okres nie duszy ni 4-5 tygodni. Nie s to a tak zna-
czce efekty, ale warto je bra pod uwag szczeglnie w perspekty-
wie tak znaczcego ograniczenia doboru herbicydw stosowanych
w uprawie cebuli.
Technologi uprawy w zaciemnieniu mona poczy ze sto-
sowaniem preparatw mikrobiologicznych. W pierwszym zabiegu
uprawowym wykonanym w czasie dnia po zaszczepieniu gleby mi-
kroorganizmami pobudzamy chwasty do skiekowania. W drugim
zabiegu wykonanym w godzinach nocnych (w godzin po zacho-
dzie, do godziny przed wschodem) niszczymy kiekujce chwasty
i przygotowujemy pole pod zasiew.
b) technologia zwalczania chwastw herbicydami
Zagadnienie to jest szczegowo opracowane przez prof.
A. Dobrzaskiego ze Skierniewic. Wskazana lista preparatw
i warunki ich uycia bd werykowane w kolejnych latach przez
dyrektywy Unii Europejskiej. Propozycje przedstawione przez zna-
nego i cenionego herbologa s dosy obszerne. W sposb szczeg-
owy przedstawiaj technologi prowadzenia zabiegw zwalczania
chwastw w cebuli pozwalajcy zapewni wysok ich skutecz-
no.
Herbicydy doglebowe, z powodzeniem mona stosowa bez-
porednio po siewie cebuli z zachowaniem kilku warunkw. Daw-
ka uzaleniona jest od rodzaju gleby (na cikich i organicznych
wysza, na lekkich i mineralnych nisza). Sigajc po herbicydy
naley czyni to z najwiksz uwag i stosowa tylko wtedy kiedy
jest to niezbdne i nie ma innej moliwoci. Metodyka IP wskazu-
je szereg moliwych zastosowa. Naley jednak zwraca uwag na
29
fakt, e aktywne ycie biologiczne gleby sprzyja detoksykacji, co
znaczy, e nawet przy gbszym siewie nie naley gbiej stosowa
herbicydw. Istotn wskazwk jest rwnie nie stosowanie adne-
go herbicydu od wschodw do fazy kolanka.
Na glebach lejszych, o maej zawartoci prchnicy, jedno-
razowa dawka chloroprofamu, moe uszkodzi cebul, zwaszcza
w okresie dugotrwaych chodw i opadw deszczu. Dlatego na
takich glebach, lepiej stosowa rodki zawierajce t substancj ak-
tywn w dawkach dzielonych.
Objawy uszkodze (placowe odbarwienia lici, plamy ne-
krotyczne i wykadanie szczypioru) s najbardziej widoczne po
2 dniach od zabiegu. Uszkodzenia tych lici cebuli, na ktrych za-
trzymay si krople herbicydu przemijaj po okoo 2 tygodniach.
Ryzyko uszkodzenia szczypioru mona zmniejszy stosujc
pewne zasady przy opryskach cebuli.
Plantacje opryskujemy wtedy, kiedy roliny s suche. Szczy-
pior powinien mie dobrze uformowan warstw workow, najle-
piej po 2-3 dniach pogodowych.
Do cieczy uytkowej nie naley dodawa adiuwantw roz-
puszczajcych warstw woskow na liciach i unika zabiegu bez-
porednio po stosowaniu innych rodkw ochrony rolin, do kt-
rych adiuwanty byy dodawane.
Nie opryskiwa, gdy roliny s wilgotne od deszczu, rosy, na-
wadniania.
Naley unika take opryskiwania w wysokiej wilgotnoci
powietrza poczonej z temperatur powyej 23C. Takie warunki
sprzyjaj skuteczniejszemu niszczeniu chwastw, ale te uatwiaj
wnikanie herbicydu do lici cebuli. Take dlatego nie naley opry-
skiwa w godzinach rannych, kiedy rosa cakowicie na liciach nie
wyschnie. Zaleca si opryskiwanie niskocinieniowe. Ilo wody
do opryskiwania podana w etykiecie instrukcji stosowania to
30
200-300 L/ha, ale tu zdania praktykw s podzielone. Jedni uwaa-
j, e naley stosowa nie wicej jak 250 L wody, a inni, e mniej jak
300 L przy niskim cinieniu (1,5-2 barw).
rodek wytwarzany z ywicy sosny amerykaskiej zastosowa-
ny nie pniej ni 1 lub 2 godziny przed spodziewanym deszczem
rozpuszcza si w wosku pokrywajcym licie rolin. czc si
z woskiem tworzy elastyczn, nietwardniejc ochronn powok,
utrudniajc bezporedni kontakt herbicydu ze szczypiorem cebu-
li. W przeciwiestwie do adiuwantw olejowych, nie przyspiesza
pobierania substancji aktywnej, co jest cech korzystn. Do cieczy
uytkowej nie naley dodawa adiuwantw rozpuszczajcych war-
stw woskow na liciach i unika zabiegu bezporednio po stoso-
waniu innych rodkw ochrony rolin (grzybobjczych i owado-
bjczych), regulatorw wzrostu i nawozw dolistnych, do ktrych
adiuwanty, zwikszajce przyczepno byy dodawane, bo uszko-
dzenia szczypioru mog by wiksze.
c) mikrodawki
Wyej wspomniane herbicydy mona stosowa metod tzw.
mikrodawek. Podobnie jak to si ju zaleca w uprawie burakw cu-
krowych. Metoda ta stanowi modykacj zalecanego sposobu sto-
sowania w dawkach dzielonych np. zamiast 2-3 dawek od 0,1-0,3
L/ha oksyuorenu w odstpach kilkudniowych, zabieg wykonuje
si 4 lub 5 zmniejszonymi dawkami w zakresie od 0,025 (25 cm)
do 0,05 (50 cm) L/ha, zalenie od potrzeby uzasadnionej pojawie-
niem si siewek chwastw po poprzednim zabiegu. Skuteczno
mikrodawek jest uwarunkowana wykonaniem kolejnych zabiegw
w fazach najwikszej wraliwoci chwastw. Opryskiwanie mo-
na rozpoczyna wczeniej, ni jest to polecane w metodzie dawek
dzielonych po przejciu fazy agi, na pocztku ukazywania si
31
pierwszego licia waciwego cebuli. W pierwszym zabiegu dawka
nie powinna przekracza 0,025 L/ha.
Stosowanie metody dawek dzielonych, a tym bardziej mi-
krodawek herbicydw, wymaga stosowania zabiegw w odstpach
kilkudniowych, zalenie od potrzeby pojawiania si kolejnych sie-
wek chwastw. Wyklucza to jednak w tym czasie stosowanie zabie-
gw kondycjonujcych cebul preparatami mikrobiologicznymi.
d) technologia zwalczania chwastw herbicydami,
a poyteczne mikroorganizmy
Poyteczne mikroorganizmy maj zdolno, w cigu kilku
dni, detoksykacji pozostaoci pestycydw i jednoczesnej poprawy
wigoru tak cebuli, jak i chwastw jeszcze w peni nie zniszczonych.
Oprysk poytecznymi mikroorganizmami winien by wyko-
nany w momencie, kiedy chwasty zamary. Szczeglnie wan po-
moc jest oprysk nimi, kiedy plantacja jest uszkodzona na skutek
dziaania jakiego rodka chemicznego. Wwczas naley najszyb-
ciej jak to moliwe zastosowa mikroorganizmy. Wszystkie opisa-
ne warunki pogodowe i rodowiskowe powyej s bardzo dobrymi
dla poytecznych mikroorganizmw. Dlatego kiedy je aplikujemy
warto wykorzysta pogod ddyst, mawki, ros, pochmurn
pogod.
32
Ochrona cebuli przed chorobami
Uprawa cebuli skania wielu plantatorw do coraz bardziej
profesjonalnej agrotechniki i nowych technologii ochrony tego wa-
rzywa. I pomimo, e na polach pojawia si coraz bardziej dosko-
nay sprzt uprawowy, mona zakupi nasiona nowych, bardziej
plennych odmian, a do dyspozycji rolnika jest coraz szersza oferta
stymulatorw wzrostu, to natura nie rozpieszcza rolnika wikszymi
plonami. Coraz wikszym problemem staje si utrzymanie zdro-
wotnoci plantacji do zbioru.
Rok 2009 by tego szczeglnym dowodem. Ju w poowie
okresu wegetacji nastpi niespodziewany i gwatowny rozwj cho-
rb bakteryjnych i grzybowych pomimo poprawnej ochrony che-
micznej.
a) choroby bakteryjne
Bakteriozy cebuli i czosnku stanowi w ostatnich latach co-
raz powszechniejsze zagroenie dla takich upraw. Dotychczas nie
ma u nas szczegowego rozpoznania dotyczcego poszczeglnych
sprawcw oraz epidemiologii i metod zwalczania tej grupy chorb
cebuli.
W zalenoci od rodzaju bakterii objawy mog by nastpu-
jce:
- mikka zgnilizna cebuli od szyjki;
- wodnisto i gnicie pojedynczych usek wewntrznych cebu-
li i stopniowe ich zasychanie;
- luzowata zgnilizna z tym zabarwieniem wewntrznym
usek cebuli.
Do zakae bakteryjnych dochodzi najczciej w okresie
wzrostu cebuli, lecz objawy wida dopiero w kocowym okresie
wegetacji i podczas przechowywania.
33
Wedug dotychczasowych zalece, ochrona cebuli przed bak-
terioz polega gwnie na prolaktyce. Przede wszystkim poleca si
kilkuletni przerw w uprawie cebuli na tym samym polu.
b) choroby grzybowe
Choroby grzybowe ze wzgldu na skutki topatologiczne - s
waniejsz gospodarczo grup chorb.
Z tej grupy szczeglne znaczenie ma:
- mczniak rzekomy;
- choroby pochodzenia glebowego.
W pierwszym okresie wzrostu, szczeglnie w okresie kieko-
wania ujawnia si:
- gownia cebuli (wywoana przez Urocystiscepulae);
- biaa zgnilizna (Sclerotium cepivorum);
- zgorzele siewek (grzyby z grupy Pythium i Phytophtora).
W drugim okresie wegetacji nastpuje zaraenie cebuli inny-
mi grzybami pochodzenia glebowego takimi jak:
- fuzaryjne gnicie cebuli od pitki (Fusarium spp.);
- rowa zgnilizna korzeni cebuli (Pyrenochaeta terrestris);
- oraz inne jak: alternarioza, antraknoza, a take zgnilizna
szyjki powodujca bardzo due straty podczas przechowywania.
Szczegln uwag naley zwrci na choroby grzybowe wy-
woane przez grzyby Fusarium. Od kilku lat zaczynaj one by po-
wanym problemem w wielu uprawach na caym wiecie. Take
w uprawach cebuli fuzarioza staje si jedn z najgroniejszych cho-
rb w Europie Zachodniej, gwnie w Holandii, skd importowana
jest do naszego kraju dymka.
34
Zakaona dymka przyniosa nam bia zgnilizn cebuli i fuza-
ryjne gnicie cebuli od pitki, ktrego niebezpieczestwo rozwoju
potgowane jest inn chorob - tzw. rowieniem korzeni cebuli
wywoanej przez rwnie agresywny grzyb (wyej wspomniany).
Na polach silnie zakaonych tymi chorobami zaleca si prze-
rwa upraw cebuli na okres nawet 8-10 lat. Naley zachowa
ostrono, aby na narzdziach uprawowych i siewnikach nie za-
wlec tych chorb na nowe zdrowe stanowiska. Niestety nowo-
czesna agrotechnika, ktra proponuje coraz doskonalsze rodki
ochrony rolin, nie radzi sobie z eskalacj tych chorb w ostatnich
latach.
Rwnoczenie jednak pojawia si alternatywna metoda walki
z gronymi chorobami pochodzenia glebowego. Jest ni biologiza-
cja zakaonych pl preparatami mikrobiologicznymi.
Chcc skutecznie regenerowa gleb nie wystarczy tylko apli-
kowa do niej poyteczne mikroorganizmy. Naley rwnie do-
kona korekt w dotychczasowej agrotechnice. Dotyczy to ograni-
czenia zbyt gbokich orek ponad jej warstw yzn, eliminowania
wapna tlenkowego i zmiany postrzegania funkcji pH i zawartoci
wapnia. Bezwzgldnie naley rwnie ograniczy dawki nawozw,
czstotliwo opryskw rodkami chemicznymi i nadmierne na-
wadnianie.
Szczepienie pola poytecznymi mikroorganizmami przy po-
mocy opryskiwacza naley przeprowadza najlepiej w czasie po-
chmurnej pogody, wieczorem, wczenie rano lub w trakcie deszczu,
Po oprysku naley je wymiesza z ziemi, stosownym narzdziem
uprawowym. Nie stosujemy opryskw podczas bardzo silnej ope-
racji sonecznej, bo wwczas promienie UV zabijaj mikroor i
wpywaj degradujco na struktur wzruszanej gleby.
35
c) mczniak rzekomy
Mczniak rzekomy jest jedn z najgroniejszych chorb cebuli
- wywoujcych w ostatnich latach due straty.
Grzyb (Perenospora destructor) zimuje w postaci grzybni
w misistych uskach cebuli stanowic pierwotne rdo infekcji
na wiosn. Znajc sposb zimowania grzybni mona okreli loka-
lizacj potencjalnych ognisk choroby w okresie wiosennym. S to
zatem plantacje nasienne, wysadki z dymki oraz cebule przypadko-
wo zimujce w glebie.
Pod koniec maja podczas ciepych i wilgotnych nocy pojawia
si na tych rolinach biao-szary nalot grzyba, ktry moe zakaa
inne zdrowe jeszcze roliny oraz plantacje z siewu wiosennego. Za-
rodnikowanie grzyba nastpuje podczas wilgotnych nocy z przelot-
nymi opadami lub utrzymujcego si zamglenia w temp. 10-12C.
Po wyschniciu rolin, zarodniki oderwane z grzybni przenoszone
s z ruchem powietrza na inne roliny i zakaaj je w obecnoci
kropli wody z deszczu lub rosy. Warto pamita, e w okresie ci-
gych opadw proces zakaenia i zarodnikowania grzyba jest nie-
moliwy. Taka informacja jest pomocna w podejmowaniu decyzji
o terminie ochrony plantacji. Najbardziej gwatowny rozwj cho-
roby nastpuje podczas zmiennej, zwaszcza burzowej pogody oraz
w okresach wystpowania obtych mgie nocnych i dugotrwaego
utrzymywania si rosy na liciach.
Roliny silniej poraone przez grzyb wczeniej kocz wzrost
nie osigajc dojrzaoci przechowalniczej.
W sprzyjajcych warunkach do rozwoju mczniaka rzeko-
mego i przy braku odpowiedniej ochrony (lub zaledwie kilku-
dniowym opnieniu), zniszczenie plantacji moe nastpi nawet
w cigu kilku dni. Na tym etapie uprawy cebuli istnieje jednak tak-
e moliwo skutecznej ochrony plantacji metod probiotechno-
logii (przy uyciu preparatw mikrobiologicznych).
36
Ochron cebuli przed mczniakiem, jak zreszt take przed
innymi wspomnianymi chorobami naley prowadzi komplekso-
wo. Gleb przygotowan pod zasiew cebuli zaszczepi bioprepara-
tami mikrobiologicznymi, aplikujc ich podwjn dawk na stano-
wiskach silnie zaraonych grzybami Fusarium i row zgnilizn
korzeni).
W przypadku uprawy cebuli na tym samym polu, trzeba ko-
niecznie niszczy odrosty po cebulach zimujcych w glebie, nie
pniej ni do poowy maja. Systematycznie ju od pocztku maja
jeden raz w tygodniu naley sprawdza plantacje nasienne i ewen-
tualnie usuwa roliny z pierwotnymi objawami choroby. Popraw-
ne stosowanie preparatw mikrobiologicznych powinno skutecz-
nie zabezpieczy kad plantacj przed pojawieniem si objaww
choroby.
Warunkiem zdrowia plantacji jest dokadne i rwnomierne
pokrycie caej powierzchni roliny poytecznymi mikroorgani-
zmami. Zaleca si wykona 2-4 opryski. W zalenoci od przebiegu
pogody stosowanie fungicydw, po wdroeniu poytecznych mi-
kroorganizmw, mona ograniczy lub nawet wyeliminowa.
Naley pamita o okresie karencji po stosowaniu wszelkich
rodkw chemicznych w tym chwastobjczych. Poyteczne mikro-
organizmy maj zdolno detoksykacji wszelkich substancji che-
micznych, take herbicydw. Ich zastosowanie wczeniej, jak po
dwch tygodniach od uycia rodkw chwastobjczych, spowodu-
je zneutralizowanie ich dziaania i w konsekwencji nastpi regene-
racja chwastw, a nawet ich wzrost z wikszym nateniem.
37
Szkodniki cebuli
Szkodniki mog przyczyni si podobnie jak choroby do wy-
sokich strat w uprawie cebuli.
Do tych, ktre corocznie zagraaj rolinom naley mietka
cebulanka i wgryzka szczypiorka. Przy ich zwalczaniu naley ko-
rzysta z zalece w aktualizowanym corocznie Programie Ochrony
Rolin IOR Pozna - dostpnym w dobrych punktach sprzeday
rodkw ochrony rolin.
Szczeglnym szkodnikiem jest niszczyk zjadliwy (Ditylenchus
dipsaci). Jest to nicie, ktrego szkodliwo w wielu uprawach jest
bardzo dua. Szczeglnie niebezpiecznym szkodnikiem sta si
niszczyk zjadliwy w ostatnim czasie w tzw. rejonach cebulowych.
Dlatego warto bliej pozna etiologi tego szkodnika. Informa-
cj t zamieszczamy za prof. dr hab. Stefanem Kornobisem z IOR
w Poznaniu. Te informacje mog uatwi zapobieganie i walk
z tym nicieniem.
Niszczyk zjadliwy jest tzw. obligatoryjnym pasoytem, tzn.
zdolnym do ycia i rozwoju wycznie na ywych rolinach. Do
swego rozwoju osobniczego i rozmnaania bezwzgldnie potrze-
buje waciwych rolin ywicielskich. Wszelkie okresy, gdy osob-
niki niszczyka przebywaj w wilgotnej glebie, a nie na rolinach, s
dla nicieni stracone. Aby przetrwa w takich warunkach bez ody-
wiania, musz wykorzysta nagromadzone w ciele materiay ener-
getyczne, osabiajc si tym samym, a podczas duszego utrzy-
mywania si tego stanu w kocu gin z godu. Spotykane niekiedy
w literaturze stwierdzenie, e osobniki niszczyka zjadliwego mog
w glebie odywia si grzybni, nie s prawdziwe i wynikaj praw-
dopodobnie z pomylenia niszczyka zjadliwego z innymi gatunkami
niszczykw, ktre nie s w glebie rzadkoci, ale ktrych znaczenie
jest mao istotne.
38
Drug, istotn z punktu widzenia zwalczania, waciwoci
niszczyka zjadliwego jest jego rna zdolno rozwoju na rnych
rolinach, ktre nale do szeroko rozumianego krgu jego ywi-
cieli. Wrd rolin, ktre nie s atakowane przez tego nicienia s:
pszenica, yto, jczmie, kukurydza, fasola, groch, wyka, marchew,
burak, roliny kapustne, saata, pomidor, ogrek. Uprawa cebuli po
rolinach, ktre nie s rolinami ywicielskimi dla nicieni jest naj-
waniejsz metod zmniejszenia populacji tego szkodnika.
Trzeci niezwykle istotn z punktu widzenia zwalczania, wa-
ciwoci niszczyka zjadliwego jest jego zdolno do zapadania
w warunkach suszy w stan anhydrobiozy, ktry jest jedn z form
ycia utajonego. Wysuszone nicienie mog w tym stanie przeby-
wa przez dugi okres. Jednak wraz ze zwikszeniem wilgotnoci
rodowiska powracaj do aktywnego ycia, z zachowaniem zdol-
noci infekowania rolin ywicielskich. Waciwo ta, pozwala
niszczykowi zjadliwemu na rozprzestrzenienie si z nasionami np.
cebuli, przy czym na zewntrz nie ma adnych oznak poraenia
nasienia. Uywanie kwalikowanych nasion zmniejsza to ryzyko,
ale niestety nie eliminuje go cakowicie. Zdarza si bowiem, e na-
wet kwalikowane nasiona s poraone w czci przez niszczyka.
Wykrycie ich to czsto sprawa losowa, natomiast kade z takich za-
siedlonych nasion to potencjalne ognisko nicienia na polu. Dlatego
warto w trakcie uprawy cebuli regularnie kontrolowa jej zdrowot-
no. W razie wykrycia objaww wystpowania niszczyka naley
poraone roliny oraz te rosnce wokoo wyrwa i spali. Naley
zawczasu usun mae ogniska gronego szkodnika ni dopuci
do jego rozpowszechnienia.
Wg opinii prof. S. Kornobisa, chocia problem niszczyka poja-
wia si od dawna, to producenci zwalczali tego szkodnika rodka-
mi chemicznymi i taka ochrona zazwyczaj wystarczaa. Wstpienie
Polski do Unii Europejskiej, konieczno dostosowania naszego
39
ustawodawstwa do wymogw unijnych w tym przepisw tosani-
tarnych, a wreszcie eliminacja duej czci pestycydw z listy rod-
kw dopuszczonych do obrotu spowodowaa, e moliwoci takie
s minimalne. Tu take pozostaa na szczcie dla rolnika natu-
ralna ochrona mikrobiologiczna.
Zdrowy proces humikacji w glebie i silna aktywno poy-
tecznej mikroory znacznie obniaj zagroenie nicieniami. Na-
ley wic najwiksz uwag przywiza do odbudowywania siy
rodnej gleby i jej autodetoksykujcego potencjau. Bez dominujcej
roli poytecznych mikroorganizmw nie ma zdrowej gleby.
Poyteczne mikroorganizmy s realnym rozwizaniem na
przywracanie tej dominacji.
40
Zbir cebuli
Zbir cebuli jest jednym z najbardziej pracochonnych za-
biegw w uprawie tego warzywa. Std te i polscy producenci po-
stawili w ostatnich latach na zastosowanie maszyn do tego etapu
produkcji. Gama sprztu jest rnorodna, od adaptowanych kom-
bajnw ziemniaczanych, poprzez zbieraczki Krukowiaka, do caego
typoszeregu kombajnu AMAC i Grimme. Technika zbioru cebuli,
a nastpnie sposb jej przechowywania, s bardzo wanymi ska-
dowymi w uzyskaniu najwyszej jakoci plonu handlowego. Dlate-
go warto rwnie przywiza uwag do tych zagadnie, a nie tylko
koncentrowa si na podnoszeniu plonowania, bo czsto straty na
tym etapie znacznie niweluj lub wrcz pozbawiaj moliwych zy-
skw.
a) termin zbioru
W zalenoci od tego, czy warzywo przeznaczone jest do bez-
poredniej konsumpcji, przechowywania czy przetwrstwa, termin
zbioru moe przypada na rne fazy dojrzaoci cebuli.
Dojrzewanie cebuli rozpoczyna si wraz z zaamywaniem
szczypioru, zasychaniem lici i wytwarzaniem suchych usek okry-
wajcych gwk. Wg prof. Fr. Adamickiego optymalnym termi-
nem zbioru cebuli jest faza, gdy 60-80% rolin na plantacji ma za-
amany szczypior, a 3-4 licie na kadej rolinie s jeszcze zielone.
W naszym kraju cebula osiga tak dojrzao najczciej w III de-
kadzie sierpnia. Opnienie zbioru wpywa wprawdzie na zwik-
szenie plonu, ale prowadzi do obnienia jakoci cebuli, powodujc
silne spkanie uski oraz pogorszenie trwaoci przechowalniczej.
Wyczekiwanie ze zbiorem do cakowitego zaschnicia szczy-
pioru powoduje bardzo czsto przerw rozpoczynajcej si fazy
41
spoczynku, ponowne ukorzenianie si cebuli, szczeglnie jeeli
w tym okresie pojawi si wiksze opady deszczu. Taka cebula b-
dzie miaa gorsz jako, krtszy okres przechowania i podatno
na wczeniejsze wystanie szczypioru.
Jako cebuli bdzie zaleaa take od przebiegu pogody
w kocowej fazie okresu wegetacyjnego. Obte opady po okresie
suszy powoduj u cebuli tworzenie suchej uski midzy warstwa-
mi usek misistych. Jest to wynikiem wznowienia wzrostu cebuli
i tworzenia nowych lici po okresie zasychania usek w warunkach
suszy glebowej. Tego rodzaju uszkodzenie cebuli wystpio stosun-
kowo powszechnie w 2009 roku.
Z kolei due wahania temperatury i wahania wilgotnoci gle-
by pod koniec wegetacji cebuli prowadz do wodnistoci usek
misistych, a take do oglnego osabienia rolin. Tu jednak warto
zaznaczy, e na glebach o duej yznoci to uszkodzenie nie wy-
stpuje. Poziom uszkodze wystpujcych po suszy lub znacznych
wahaniach temperatury i wilgotnoci, mona zminimalizowa
straty poprzez oprysk plantacji poytecznymi mikroorganizmami
przed spodziewanymi takimi okresami czy zdarzeniami. Zabieg
ten ograniczy stres rolin i wpynie na ich systematyczny rozwj.
b) zbir jednofazowy czy dwufazowy?
Trudno jednoznacznie rozstrzygn, ktry sposb zbioru
zaleca. Kady z nich ma swoje plusy i minusy. Wieloletnie do-
wiadczenie porwnawcze (m.in. w Instytucie Warzywnictwa
w Skierniewicach) z przechowaniem cebuli wykazay, e procen-
towy udzia towaru handlowego po 6 miesicach przechowywania
nie rni si istotnie. Jednak udzia cebuli eksportowej, by znacz-
nie wyszy w przypadku zbioru jednofazowego (dotyczy to jakoci
cebuli, w szczeglnoci wybarwienia uski zewntrznej).
42
W Polsce wzrasta zainteresowanie tym sposobem zbioru.
Mog by dwie zasadnicze przeszkody w jego zastosowaniu. Ta-
kie rozwizanie wymaga dysponowania cignikiem o mocy ok. 100
KM, ktry wyposaony jest w przedni trjpunktowy ukad zawie-
szenia. Pozwala to z przodu cignika zamontowa urzdzenie do
obcinania szczypioru, a z tyu cignika maszyn do wykopywania
i zaadunku cebuli na przyczep.
Drug przeszkod jest brak nowoczesnych przechowalni
wyposaonych w urzdzenia do dosuszania. Wprowadzenie tego
systemu zbioru i dosuszania cebuli wymaga duych nakadw in-
westycyjnych, ale umoliwia uzyskanie dobrego towaru, niezale-
nie od pogody panujcej podczas i po zbiorze.
Zbir dwufazowy umoliwia wstpne dosuszenie cebuli na
polu. Jest to dua zaleta i oszczdno energii, pod warunkiem, e
w okresie wykopania cebuli jest sucha i soneczna pogoda. W ta-
kich warunkach dosuszanie w polu przebiega szybko i ju po upy-
wie 7-10 dni cebul mona zbiera i przewozi do przechowalni lub
przygotowa do sprzeday. Zbyt duga (ponad 10 dni) penetracja
soca, podobnie jak deszcz powoduj, e uska staje si krucha,
matowa i pogarsza si jako miszu. Przy deszczowej pogodzie
utrudniony jest zbir mechaniczny, a dosuszanie niejednokrotnie
bardzo si wydua. Dochodzi wtedy do pogarszania jakoci suchej
uski (nierwnomierne zabarwienie, ciemne plamy, spkania), za-
zielenienia uski misistej, wtrnego wyrastania korzeni oraz silne-
go poraenia przez szar ple. Niektrzy z plantatorw cebuli dla
zachowania zotej uski stosuj zapobiegawczo w II poowie okresu
wegetacji oprysk Amistarem 250SC. Zabieg ten staje si zbyteczny
jeeli wczeniej stosowalimy 2-3 opryski plantacji poytecznymi
mikroorganizmami. uska takiej cebuli jest zdrowa i nie powinno
wystpi jej poraenie szar pleni podczas dosuszania cebuli na
polu.
43
Niektrzy producenci stosuj tzw. zbir jednofazowy zmody-
kowany. Obcinaj szczypior (na dugo 10-12 cm) i pozostawiaj
plantacj na 1 dzie do wstpnego podsuszenia. Jeeli wystpuje
wtedy pogoda sucha i ciepa to uzyskuje si dobre efekty. Podczas
chodnej i deszczowej pogody istnieje niebezpieczestwo porae-
nia cebuli przez szar ple (grzyb wnika przez niezaschnite szyj-
ki). Mona to niebezpieczestwo ograniczy poprzez dodatkowy
oprysk poytecznymi mikroorganizmami w tym czasie. Naley
take pamita, e cebula przeznaczona do jednofazowego zbioru
powinna by wyrwnana pod wzgldem dojrzaoci. Przy zbyt du-
ej liczbie cebul z grub szyjk lub bczastych trudno je oddzieli
podczas zaadunku do przechowalni. Taka cebula moe utrudni
poprawn wentylacj oraz zwikszy ilo energii zuytej do dosu-
szania.
c) dosuszanie
Zarwno w Polsce jak i w innych krajach istnieje kilka sposo-
bw przechowywania cebuli. Wybr systemu zaley od moliwoci
gospodarstwa, tradycji, a take potrzeb rynku.
Cebula najlepiej przechowuje si w przechowalniach z czynn
wentylacj. Na przechowanie cebuli mona adaptowa budynki go-
spodarcze, w ktrych powinien by dobrze wykonany system wen-
tylacyjny. Najlepszym sposobem przechowywania umoliwiajcym
zmechanizowanie pracy jest stosowanie aurowych skrzynio-palet.
Cigle najwicej producentw przechowuje cebul luzem
w warstwie do 3 m na pododze aurowej lub kanaach wentylacyj-
nych. Cebul dosusza si, a potem schadza powietrzem zewntrz-
nym. Do schodzenia wykorzystuje si spadki temperatury na ze-
wntrz. Utrudnieniem jest moliwo kondensacji pary wodnej
w grnych warstwach przechowywanej cebuli. Z tego wzgldu wie-
44
lu rolnikw stosuje przykrywanie pryzmy cebulowej sianem lub
som.
Warto pozna kilka zasad racjonalnego dosuszania tego wa-
rzywa. Silne zawilgocenie wierzchniej warstwy cebuli nastpuje
wtedy, gdy temperatura powietrza dostarczanego do przechowalni
jest nieznacznie wysza od temperatury cebuli.
W tej sytuacji powietrze pochania par wodn z dolnych
warstw cebuli i na skutek stopniowej utraty ciepa dochodzi do
skraplania wody. Cigy i duszy przepyw powietrza doprowadza
jednak do wysuszenia grnej warstwy skadowej cebuli.
Kondensacja pary wodnej nastpuje rwnie wwczas, gdy do
dosuszania cebuli uywa si powietrza o temp. okoo 25C i wyso-
kiej wilgotnoci wzgldnej - okoo 80%, przy niszej temperatu-
rze skadowanej cebuli - okoo 15C. Ciepe i wilgotne powietrze
z zewntrz w zetkniciu z cebul jest schadzane do ok.20C i na
gwkach cebuli skrapla si para wodna.
Nie ma natomiast niebezpieczestwa kondensacji, gdy tem-
peratura powietrza dostarczanego do przechowalni jest znacznie
nisza ni temperatura cebuli. Takie powietrze w zetkniciu z ce-
bul podgrzewa si, a wic wzrasta jego zdolno do pochaniania
pary wodnej, ktra nigdy nie osiga penego nasycenia. Tak scho-
dzona pryzma cebulowa bdzie sucha i nie bdzie wystpowao, w
grnej czci, przedwczesne wyrastanie cebuli w korzenie i szczy-
pior, ktre w konsekwencji prowadz do gnicia.
Jeeli w gospodarstwie nie ma przechowalni przystosowa-
nej do skadowania cebuli luzem lub w skrzyniopaletach i wypo-
saonej w system aktywnej wentylacji, to cebul mona dosusza
w tunelu foliowym lub innym pomieszczeniu. Skaduje si j luzem
do wysokoci 1,5-2 m pozostawiajc 1 metrow, woln przestrze
od dachu. Tak cebul dosusza si zwykle zewntrznym, ciepym
powietrzem o temperaturze wyszej o 3-5C od temperatury ska-
45
dowanej cebuli. Do dosuszenia czciowo podsuszonej cebuli ze
zbioru dwufazowego uywa si powietrza o temperaturze 18-20C.
Dosuszanie takiej cebuli trwa najczciej 2-3 tygodnie.
Po zakoczeniu dosuszania rozpoczyna si stopniowe scha-
dzanie cebuli. W cigu jednego miesica naley obniy jej tempe-
ratur z 25C do okoo 15C. Wykorzystuje si do tego celu chod-
ne powietrze zewntrzne (np. w godzinach nocnych lub wczesnym
rankiem), ktrego wilgotno nie powinna przekroczy 80%. Efek-
tywne schadzanie nastpuje przy rnicy temperatury powietrza
zewntrznego i temperatury cebuli w przechowalni wynoszcej co
najmniej 3C. Szybciej naley schodzi cebul o krtszym okresie
spoczynku, a wic gorszej trwaoci przechowalniczej. Schadzanie
cebuli uwaa si za zakoczone gdy temperatura mierzona w dol-
nej warstwie pryzmy wynosi 1-2C
W celu efektywnego wykorzystania kadego spadku tempera-
tury zewntrznej, a wic zmniejszenia kosztw energii zuywanej
na prace wentylatorw, poleca si zastosowanie rnego rodzaju
automatycznych sterownikw lub specjalnego programu kompu-
terowego.
d) poyteczne mikroorganizmy w przechowalnictwie
Preparaty mikrobiologiczne mog w zdecydowany sposb do-
pomc w skutecznym przechowaniu cebuli do pnych miesicy
wiosennych.
Szczeglnie celowe jest zastosowanie biopreparatw mikro-
biologicznych w przechowaniu cebuli sabo dojrzaej, mao dosu-
szonej na polu, nawet z du iloci grubej szyjki. Poyteczne mi-
kroorganizmy mona dozowa np. opryskiwaczem plecakowym
(10-15 L), ktrego kocwka lancy jest umocowana w odpowied-
nim miejscu na tamocigu (transporterze) usypujcym cebul na
46
pryzmie. Przesuwajca si na tamie cebula jest systematycznie za-
mgawiana roztworem biopreparatu. Taki zabieg ma kompleksowe
zastosowanie. Wspomaga proces suszenia cebuli oraz zapobiega
wystpowaniu chorb przechowalniczych. Dowiadczenia produ-
centw cebuli z okresu minionych 3 lat pozwalaj na stwierdzenie,
e u cebuli tak opryskanej tj. 2-3 krotnie na polu podczas wegetacji,
a potem zamgawionej podczas skadowania, nie wystpiy adne
straty w czasie przechowywania. Takie zadowalajce wyniki mo-
na osign nawet w przypadku cebuli mao dojrzaej i zwiezionej
do przechowalni w niesprzyjajcych warunkach atmosferycznych.
Warunkiem powodzenia takiej technologii jest wspdziaanie mi-
kroorganizmw z poprawnym dosuszeniem i schodzeniem takiej
cebuli.
Koszt zastosowania preparatw mikrobiologicznych dla za-
bezpieczenia cebuli przed chorobami przechowalniczymi jest nie-
wielki i wynosi ok. 2 z/ton. Jest nieporwnywalny do uzyskanych
korzyci.
Cebule z such usk midzy uskami misistymi, oraz uszko-
dzone, zgniecione, bczaste, grube szyjki - nie ulegaj gniciu, ale
dziki dziaalnoci poytecznych mikroorganizmw ulegaj wysu-
szeniu i mumikacji. W przechowalni panuje przyjemny, wiey
zapach. Brak jest natomiast w pryzmie cebul o nieprzyjemnym,
specycznym dla chorb przechowalniczych gnilnym zapachu.
Naley zwrci uwag na przygotowanie magazynu przed
skadowaniem cebuli. Bez wzgldu na sposb magazynowania na-
ley zaszczepi poytecznymi mikroorganizmami posadzki, ciany,
suty, przewody wentylacyjne poprzez oprysk. Jeeli skadowanie
bdzie w opakowaniach, naley je rwnie dokadnie opryska.
Szczeglnie jest to niezbdne w przypadku wykorzystywania opa-
kowa, np. drewnianych uywanych. Obecno poytecznej mi-
kroory przyspieszy wysychanie drewna, wyeliminuje plenienie
i ograniczy aktywno chorobotwrczej mikroory.
47
N O T A T K I:

Cebula (IP)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cebula (IP)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Uprawa cebuli

w produkcji integrowanej (IP)

You might also like