RZDY SANACJI 1926 1939

Sanacja (od ac. Sanatio uzdrowienie) nazwa okresu historii Polski w latach 1926 1939 , w ktrym wadz sprawowa Jzef Pisudski i jego zwolennicy (obz propisudczykowski). Nazwa okresu jest zwizana z hasem uzdrowienia pastwa polskiego, do ktrego nawoywa J. Pisudski. Gosi on haso uzdrowienia ycia politycznego, ktre miao by zwizane z uzdrowieniem ycia gospodarczego i moralnego. Okres sanacji zapocztkowa przewrt majowy (notatka Pierwsze lata II RP) Sanacj moemy podzieli na trzy okresy: 1. Lata 1926 1930 okres legalnej walki parlamentarnej charakteryzujcy si polityk umacniania wadzy wykonawczej i tworzeniem si obozu opozycji parlamentarnej przeciwko polityce J. Pisudskiego. a) po przewrocie majowym na prezydenta 1 czerwca 1926 r. powierzono profesorowi chemii Ignacemu Mocickiemu. By on zwolennikiem polityki J. Pisudskiego. Pocztkowo wikszo partii zasiadajcych w parlamencie popieraa zamach przeprowadzony przez Pisudskiego. Wyrazem tego byo uchwalenie przez parlament 2.08.1926 r. tzw. noweli sierpniowej. Bya to poprawka do konstytucji dziki ktrej umocniono wadz wykonawcz kosztem wadzy ustawodawczej. Na mocy noweli sierpniowej: Prezydent mg wydawa dekrety z moc ustawy pomidzy posiedzeniami Sejmu; musiay one by jednak pniej zatwierdzone przez Sejm, Prezydent uzyska prawo do rozwizywania Sejmu. Znaczenie - nowela sierpniowa zapowiadaa kierunek zmian, ktry przyj J. Pisudski. Dy on do scentralizowania wadzy pastwowej, umocnienia uprawnie prezydenta i rzdu oraz ograniczenia uprawnie parlamentu, ktry uwaa za mao efektywny organ wadzy. b) polityka prowadzona prze Pisudskiego i jego zwolennikw budzia coraz wiksze niezadowolenie partii politycznych. Przedstawiciele partii byli usuwani z administracji, wojska i zastpowani byymi legionistami bd czonkami POW (Polskiej Organizacji Wojskowej). Zaczto ogranicza prawa obywatelskie lub wrcz je ama. Pisudski nie zwiza si z adn okrelon parti polityczn przyjmujc stanowisko ponadpartyjne. W 1927 r. powoano z jego inicjatywy BBWR Bezpartyjny Blok Wsppracy z Rzdem, na czele ktrego stan Walery Sawek. Bya to organizacja polityczna, do ktrej mg wstpi kady, kto zgadza si z pogldami tzw. obozu sanacyjnego. Utworzenie BBWR byo sygnaem dla partii politycznych, e Pisudski nie zwie si z adn z nich. Od tej pory zacza rosn przeciwko niemu opozycja polityczna. W wyborach 1928 r. BBWR uzyska 25% gosw. Poniewa obz sanacyjny nie uzyska wikszoci w parlamencie, nie mg na drodze parlamentarnej (legalnej) przeprowadzi zaoonych przez siebie reform gwnie uchwali nowej konstytucji. Od tej pory nastpio zaostrzenie walki politycznej midzy obozem sanacyjnym, a opozycyjnymi partiami politycznymi. 2. Lata 1929 1935 - okres bezpardonowej walki z opozycj. a) od roku 1929 wadz w kraju sprawowali wierni Pisudskiemu pukownicy jest okres rzdw pukownikw. Wchodzili oni w skad praktycznie kadego rzdu, dlatego te okres ten nazwano rzdami pukownikw. Pierwszy taki rzd utworzono w kwietniu 1929 by to rzd Kazimierza witalskiego. Rozpoczto wwczas otwart walk z opozycj: usuwano z sejmu posw, ktrzy otwarcie krytykowali rzd, wymuszano na parlamencie decyzje wprowadzajc na sal obrad wojsko podczas gosowania wanych kwestii, Pisudski publicznie w prasie ly posw opozycji i krytykowa funkcjonowanie Sejmu, samorzdom odebrano wpyw na decyzje pastwowe. Jednoczenie ograniczono swobody i wolnoci obywatelskie (gwnie wolno sowa i prasy. Chciano wprowadzi prymat pastwa nad jednostk. b) wobec takiej polityki wadz doszo do zacienienia si wsppracy midzy partiami politycznymi. We wrzeniu 1929 roku doszo do zjednoczenia opozycji powsta Centrolew sojusz opozycyjnych partii centrowych i lewicowych zawizany w celu obalenia dyktatury J. Pisudskiego.

W 1930 r. w parlamencie uchwalono wotum nieufnoci do rzdu zmuszajc rzd do dymisji. Organizowano rwnie wiece, manifestacje, marsze protestacyjne. c) w odpowiedzi Mocicki w sierpniu 1930 r. rozwiza parlament i zapowiedzia wybory parlamentarne. Pisudski zosta premierem nowego rzdu. Podejmujc walk z opozycj 9.09.1930 r. rozpoczto aresztowania czoowych politykw opozycyjnych oraz przedstawicieli mniejszoci narodowych. i osadzono w twierdzy w Brzeciu nad Bugiem. cznie uwiziono wwczas na mocy decyzji administracyjnej okoo 5 tys. osb. Chciano wywrze presj na rodowiska opozycyjne i je zastraszy. W atmosferze terroru przeprowadzono wybory, ktre do historii przeszy jako wybory brzeskie (listopad 1930). W wyborach tych BBWR uzyskao 55% gosw. By to koniec legalnej opozycji w polskim sejmie. Wielu politykw udao si na emigracj. d) nowy sejm zaj si opracowywaniem nowej konstytucji. Wadze zwrciy si przeciwko partii komunistycznej i mniejszociom narodowym, uznajc je za bezporednie zagroenie pastwa. W 1934 r. utworzono obz odosobnienia w Berezie Kartuskiej przeznaczony dla komunistw, terrorystw, nacjonalistw ukraiskich, dziaaczy ONR (Obz Narodowo- Radykalny). Osadzano w nim ludzi bez wyroku sdowego. Od 1932 r. zawizanie jakiejkolwiek organizacji wymagao posiadania zgody wadz, ingerowano nawet w suwerenno sdw. e) 23.04.1935 r. uchwalono konstytucj kwietniow. Podmiotem nowej konstytucji nie by nard tylko pastwo. Prezydent sta na czele pastwa i posiada najwiksz wadze. By odpowiedzialny tylko przed Bogiem i histori. Skupia w swych rkach jednolit wadz pastwow. By mu podporzdkowany rzd, Sejm, Senat, siy zbrojne, sdownictwo i administracja. Mia prawo rozwizania Sejmu i Senatu, prawo veta wobec uchwa Sejmu, podpisywa ustawy, mg wydawa dekrety z moc ustawy, reprezentowa pastwo na zewntrz, podpisywa umowy midzynarodowe, mianowa prezesa Sdy Najwyszego, prezesa NIK, wyszych urzdnikw. W przypadku wojny mg wskaza swego nastpc. By wybierany na 7 lat spord dwch kandydatw, z ktrych jednego zgaszao Zgromadzenie Elektorw, a drugiego ustpujcy prezydent. Prezydenta wybierano w wyborach powszechnych, a nie jak poprzednio w parlamencie. Cakowicie kontrolowa rzd premier by odpowiedzialny tylko przed nim Parlament dwuizbowy zoony z Sejmu i Senatu. Obie izby byy wybierane co 5 lat w wyborach 4-o przymiotnikowych (zniesiono wybory proporcjonalne). Zmniejszono jednoczenie liczb posw i senatorw. Ograniczono bierne i czynne prawa wyborcze. (Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu od 24 roku ycia a bierne od 30 roku ycia). By zosta senatorem trzeba byo nalee do elity: 1/3 senatorw mianowa prezydent, a 2/3 wybierano w wyborach jednak nie kady mg kandydowa. Trzeba byo mie odpowiedni rekomendacj. Zwikszono uprawnienia Senatu kosztem uprawnie Sejmu. Odtd senat zatwierdza ustawy uchwalone przez sejm, zatwierdza budet, a marszaek senatu mg zastpi prezydenta. Partie polityczne utraciy wpyw na sejm Prawa obywatelskie zostay ograniczone sformuowaniem : granic wolnoci jest dobro powszechne. Jednym sowem zniesiono ostatecznie demokracj parlamentarn. Na jej miejsce powsta system rzdw autorytarnych, w ktrym znaczn przewag nad wadz ustawodawcz miaa wadza wykonawcza. Pisudski mg zosta ju prezydentem. Niestety zmar 12 maja 1935 roku. 3. Okres 1935 1939 okres dekompozycji obozy sanacyjnego po mierci marszaka Jzefa Pisudskiego. a) okres ten cechuje rozam obozu sanacyjnego. Po mierci marszaka doszo do rywalizacji o wadz. Obz sanacji podzieli si na kilka czci: 1. grupa zamkowa skupiona wok Ignacego Mocickiego. Bya zwolennikiem porozumienia si z opozycj, gosia umiarkowany program.

2. grupa wojskowa, zwana inaczej grup GISZ skupiona wok Generalnego Inspektora Si Zbrojnych Edwarda Rydza migego. Skupiaa gwnie rodowisko wojskowe, ktre byo zwolennikiem silnej rki wobec opozycji i wadzy autorytarnej 3. ulica Wierzbowa obz skupiony wok ministra spraw zagranicznych Jzefa Becka , ktry by niezaleny i nie pretendowa do przejcia wadzy w pastwie. Po mierci Pisudskiego na znaczeniu straci Walery Sawek, ktrego Pisudski chcia osadzi na fotelu prezydenta. Przegra on jednak rywalizacj. BBWR zosta rozwizany a na jego miejsce w 1937 roku powoano OZN Obz Zjednoczenia Narodowego na czele z pukownikiem Adamem Kocem, ktrego celem byo wyeksponowanie roli armii, kult Pisudskiego i antykomunizm. b) opozycja w tym czasie ulega konsolidacji. Ostatecznie istniay cztery silne ugrupowania opozycyjne: SN (Stronnictwo Narodowe), SP (Stronnictwo Pracy, PPS i PSL 4. Polityka zagraniczna rzdw sanacji w latach 1926 - 1935. a) polityka rwnowagi jest to polityka rwnej odlegoci midzy Moskw a Berlinem. Jednym sowem polityka utrzymywania takich samych stosunkw z Niemcami i z ZSRR, nie wyrniania adnego z tych pastw. Celem polityki rwnowagi byo wykorzystywanie napicia midzynarodowego midzy nimi dla utrzymania penej niezalenoci pastwa polskiego. Twrc koncepcji by Jzef Pisudski, a realizowa j polski minister spraw zagranicznych Jzef Beck.. w 1929 r. Polska, ZSRR, Estonia, otwa i Rumunia podpisay protok Maksima Litwinowa o niestosowaniu przemocy w dochodzeniu swych pretensji w terytorialnych. w 1932 r. Polska i ZSRR podpisay pakt o nieagresji i powstrzymywaniu si od wojny, ktry w roku 1934 zosta przeduony na 10 lat. Stalin uzna niepodlego Polski. Podpisanie tego ukadu umocnio pozycj Polski w stosunkach z Niemcami. w 1934 r. podpisano polsko niemieck deklaracj o niestosowaniu przemocy, wzajemnym wyrzeczeniu si agresji. (tzw. ukad o nieagresji). W ukadzie ustalono, e we wzajemnych stosunkach nie bdzie stosowao si agresywnej propagandy, zakoczona zostanie wojna celna, bd przestrzegane prawa Polakw w Gdasku. Ukad ten przeama izolacj III Rzeszy spowodowan wystpieniem Niemiec z Ligi Narodw. z inicjatywy Francji w 1934 r. starano si podpisa pakt wschodni tzw. wschodnie Locarno, obejmujce Polsk, Niemcy, ZSRR, Czechosowacje, republiki batyckie; przy gwarancji Francji i Anglii pastwa te miay zagwarantowa wzajemnie nienaruszalno granic. Projekt ten odrzuciy Niemcy i Polska. 5. Sytuacja gospodarcza ziem polskich a) Kryzys ekonomiczny na ziemiach polskich 1929 1935. Kryzys ekonomiczny by skutkiem kryzysu amerykaskiego. USA wycofaa z Europy wszystkie swoje kapitay doprowadzajc kraje europejskie ruiny. Podobnie jak w USA rozpocz si od spadku cen na artykuy rolne. Poniewa Polska bya krajem w 60% rolniczym, szczeglnie ciko odbi si on na rolnictwie. Cechy kryzysu: wycofanie kapitau zagranicznego, spadek obrotw handlowych szczeglnie w handlu zagranicznym (ujemny bilans), inwestycji i popytu, spadek produkcji przemysowej (o ok. 40%), bankructwo zakadw przemysowych i bankw (zamknito ok. 1500 zakadw), bezrobocie przekroczyo ok. 500 tysicy, zaama si budet pastwa, wyczerpay si polskie zapasy zota i obcej waluty (wydawano je na spat zaduenia). Od 1932 r. Polska zacza wychodzi z kryzysu stosujc metody interwencjonizmu pastwowego (ingerowania pastwa w gospodark). Zmniejszono ilo pienidzy w obiegu, odduono rolnikw, umorzono zalege podatki, zorganizowano roboty publiczne finansowane ze specjalnego Funduszu Pracy. Dziki temu Polska wysza z kryzysu wolniej ale praktycznie bez pomocy z zewntrz. b). Oywienie gospodarcze w latach 1936 1939 r. Po zakoczeniu kryzysu ekonomicznego pastwo polskie weszo w okres oywienia gospodarczego. Przyczyniy si do tego przede wszystkim plany gospodarcze, ktrych autorem by Eugeniusz Kwiatkowski minister przemysu. Celem planw bya rozbudowa przemysu, gwnie zbrojeniowego, oraz utworzenie nowego okrgu przemysowego w widach rzek : Wisy i Sanu, co przyczynio by si do oywienia gospodarczego tamtego regionu i zniwelowania rnic midzy Polsk A i Polsk B. W 1936 r. zadecydowano o budowie COP Centralnego Okrgu

Przemysowego. Jego pooenie byo uwarunkowane kwestiami geopolitycznymi znaczne oddalenie od Niemiec i ZSRR, znaczna gsto zaludnienia, tania sia robocza, niewielkie oddalenie od z surowcw. Na obszarze COP zaczy powstawa liczne zakady przemysowe. Wybudowano wwczas miasto Stalowa Wola, elektrowni wodn w Ronowie na rzece Dunajec, fabryk dzia w Rzeszowie, fabryk samolotw w Mielcu, zakady zbrojeniowe w Radomiu, Starachowicach i Sanoku czy fabryk kauczuku syntetycznego w Dbicy czy fabryk samochodw ciarowych w Lublinie. Skutki budowy COP: zmniejszono bezrobocie, nastpi rozwj sektora pastwowego (nowe zakady byy budowane gwnie przez pastwo), rozwin si rynek wewntrzny, zwikszya si produkcja przemysowa.