KRZYSZTOF LIEDEL PAULINA PIASECKA

OCHRONA OBYWATELI I INSTYTUCJI PUBLICZNYCH

PRZED ATAKAMI TERRORYZMU I PRZEMOCY

ZARYS WIEDZY O TERRORYZMIE

I. TERRORYZM PODSTAWOWE WIADOMOCI O ZAGADNIENIU 1. CELE TERRORYZMU

Celem terroryzmu jest wzbudzenie strachu i zdobycie za jego pomoc dominacji oraz kontroli nad obserwatorami aktu terrorystycznego. 1 Konieczno dotarcia do publicznoci, a nie tylko do bezporednich ofiar zamachu, wymaga od terrorystw takiego zaplanowania ataku, by przycign uwag telewizji, prasy i radia. Media staj si przekanikiem da terrorystycznych i prezentacji pogldw goszonych przez ugrupowania terrorystyczne, a ponadto su demonstracji (podobnie jak i ataki) siy tych ugrupowa 2. Z kolei dla mediw terroryzm stanowi sensacyjn i przycigajc uwag wiadomo. To zainteresowanie mediw aktem terrorystycznym wpywa nieraz negatywnie na podejmowane dziaania zapobiegawcze, a nawet moe znacznie utrudni bezporednie wykonanie akcji odpowiednich sub przeciw terrorystom. Sytuacje takie nie s wynikiem celowego dziaania mediw lecz wynikaj ze sprzecznoci celw midzy rodkami przekazu (dcymi do jak najszybszego przekazania wiadomoci) a instytucjami zapewniajcymi porzdek publiczny (dla ktrych tajno dziaa jest warunkiem powodzenia dziaa antyterrorystycznych). Ponadto media prezentujc zdobyte informacje skracaj rzdom i administracji czas na podejmowanie decyzji i reakcje na akty terrorystyczne. Szybkie i powierzchowne informowanie spoeczestwa, nazywane syndromem CNN oraz komentowanie tych informacji wytwarza swoist presj mediw na rzd, by jak najszybciej zareagowa czy przedstawi plan dziaania. Aktywno mediw powoduje, e dziaania wadz podejmowane pod tak presj czsto s pochopne lub bdne. Rwnie skadane wwczas deklaracje ograniczaj wadzom pole manewru i trudno potem si z nich wycofa. Wywoana przez media koncentracja uwagi spoeczestwa na akcie terrorystycznym wymusza na politykach podjcie rozmw z terrorystami, a to z kolei jest ich sukcesem, bo pozwala wymusi ustpstwa wadz.3 W efekcie ronie poczucie zagroenia w spoeczestwie oraz poczucie bezsilnoci wadz pastwowych wobec tego zjawiska.
1

Por. Marian Filar: Terroryzm problemy definicyjne oraz regulacje prawne w polskim prawie karnym w wietle prawa midzynarodowego i porwnawczego [w:] terroryzm. Materiay z sesji naukowej, Toru 2002, s. 17; K. Indecki; Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, d 1998, s. 28. 2 Por. M. Madej: Midzynarodowy ..., wyd. cyt., s. 16-18. 3 Tame, s. 19.

2. MOTYWACJE DZIAA TERRORYSTW

Motywacja dziaa terrorystw jest punktem wyjcia do analizy wspczesnego terroryzmu. Powody, jakimi kieruj si terroryci warunkuj wybr celu pierwotnego, okrelonych taktyk dziaania, bezporednich celw ataku oraz rodkw uywanych podczas ataku. Czsto wartoci i wiatopogld, ktrymi kieruj si terroryci wpywa take na organizacj grupy. Wspczenie terroryzm jest uzasadniany pobudkami religijnymi, deniami nacjonalistycznymi lub separatystycznymi.4 Terroryzm wynikajcy z przekona religijnych zosta odnotowany w statystykach w 1980 roku, po rewolucji islamskiej w Iranie. Od tego momentu nastpi wzrost liczby organizacji pobudkami religijnymi uzasadniajcych stosowanie terroru. W 1995 roku udzia religijnych grup terrorystycznych wynis 46% ogu znanych i aktywnych organizacji terrorystycznych (26 grup religijnych na 56 organizacji), przy czym przewaajc cz wrd nich stanowiy organizacje muzumaskie.5 Liczba tych organizacji, a przede wszystkim prowadzona przez nie dziaalno powoduje, e odgrywaj one szczegln rol w terroryzmie. Zdecydowana wikszo spektakularnych i najkrwawszych aktw terrorystycznych dokonanych w ostatniej dekadzie XX wieku i w nowym stuleciu zostaa dokonana przez ugrupowania religijne. Terroryzm nacjonalistyczny lub separatystyczny jest skierowany przeciwko wadzy pastwa, od ktrego terroryci chc si odczy. Specyfika tej motywacji powoduje, e cele atakw s ograniczane do znajdujcych si na terenie tego pastwa obywateli lub mienia. Ponadto terroryci swoj dziaalno odwouj do spoeczestwa, do swych potencjalnych lub aktualnych sympatykw i przez to staraj si ograniczy przemoc do skali minimalnej, niezbdnej w ich mniemaniu do skutecznej walki politycznej.6

3. STRATEGIA TERRORYZMU
Terroryzm wykorzystuje strategi poredni. Bezporednio atakowany jest cel poredni, a w przypadku jego osignicia realizowany jest cel gwny lub znaczna jego cz.

4 5

M. Madej: Midzynarodowy ..., Wyd. cyt., s. 22-23. Tame, s. 23. 6 Tame, s. 24 i 31.

Strategia porednia jest oparta na: przeamywaniu norm zachowania obowizujcych w danej spoecznoci i praw obowizujcych w czasie pokoju lub wojny. Jest to wynikiem odrzucania zasad moralnych i braku hamulcw w dziaaniu; psychologii adresatw dziaa terrorystycznych. Przewanie dziaania te s dramatycznie manifestowane, zazwyczaj nieprzewidywalne zarwno co do wpywu na psychik ofiar, jak i na otoczenie; wyborze czsto nieuzbrojonych i niewinnych ofiar cile okrelonych i wyselekcjonowanych lub anonimowych; takim doborze stosowanych rodkw, aby demonstroway bezwzgldno czonkw grup terrorystycznych; wyborze miast jako gwnego teatru dziaa.7 Powodzenie strategii poredniej zapewnia dobr starannie wyselekcjonowanej, reprezentatywnej, symbolicznej ofiary terroryzmu, ktra winna by zabita lub ranna.8

4. ORGANIZACJA DZIAA TERRORYSTYCZNYCH

Struktura organizacji terrorystycznych w przeszoci bya stosunkowo prosta. Skaday si na ni trzy koncentryczne krgi: rdze , czyli osoby bezporednio zaangaowane w dziaania terrorystyczne, zazwyczaj gboko zakonspirowane, aktywici odpowiedzialni za zabezpieczenie logistyczne zarwno akcji bezporednich, jak i dugotrwale ukrywajcych si bojwkarzy rdzenia i sympatycy, nie zwizani bezporednio z dwoma krgami wewntrznymi, ale stanowicy dla nich naturaln rezerw kadrow i zaplecze finansowe. Organizacja tego typu jest cakowitym przeytkiem, gdy okazaa si zbyt mao elastyczna, nadmiernie podatna na inwigilacje policyjn i rozbicie. Zdecydowana wikszo tak zorganizowanych ugrupowa nie przetrwaa po przerwaniu pomocy udzielanej im przez suby specjalne pastw popierajcych terroryzm np. z bloku wschodniego. Wspczesne organizacje terrorystyczne maj posta sieci o strukturze amorficznej (nieuporzdkowanej) rozwijajcej si w sposb nieuporzdkowany, bez hierarchicznej kontroli kierownictwa. Powizane s ideologi, charakteryzuje je dza destrukcji, wykorzystuj zarwno zdobycze najnowszej technologii (czno satelitarn, internet itp.), jak i tradycyjne metody - gobie pocztowe, kontakty w restauracjach,
7 8

K. Indecki: Prawo ..., Wyd. cyt., s. 27. Tame.

meczetach, kocioach czy organizacjach charytatywnych. 9 Organizacje te nie maj siedziby czy punktu naboru czonkw. Nie posiadaj take jakich oficjalnych dokumentw wskazujcych na istnienie organizacji. W efekcie organizacji tych nie mona otoczy i zbombardowa, ani w inny sposb cakowicie usun ich czonkw. Louis Beam, jeden z czoowych dziaaczy ruchu amerykaskiej skrajnej prawicy, okreli tego typu organizacje oporem bez przywdztwa.10 W myl tej idei, organizacje terrorystyczne s lun federacj nie powizanych bezporednio ze sob (autonomicznych) komrek bojowych, ktre jednoczy wsplny, bardzo oglnie nakrelony cel. Czynnikiem spajajcym te grupy jest nadbudowa logistyczna bdca nie tyle organizacj co caym kompleksem rnorodnych przedsiwzi, niekiedy luno powizanych ze sob, ukierunkowanych na zaspokojenie rozmaitych potrzeb grup bojowych. Wzajemne przenikanie si struktur bojowych z instytucjami zarobkowymi, charytatywnymi i edukacyjnymi, przy znacznej infiltracji pewnych rodowisk (np. muzumaskich przez fundamentalistw islamskich) powoduje, e organizacje tego typu s stosunkowo mao podatne na zniszczenie.

5. RODKI I METODY ATAKW TERRORYSTYCZNYCH

Formua terroryzmu, zawarta w pkt. 1 Definiowanie terroryzmu, przedstawia przemoc lub grob jej uycia jako jeden z czynnikw kreujcych terroryzm. Przemoc moe przybiera posta kadego zachowania zdolnego wywoa strach, a przez to dominacj i kontrol nad obserwatorami aktu terrorystycznego. Jednak w praktyce terroryci stosuj najbardziej spektakularne formy przemocy pozwalajce na wyrane postawienie cezury midzy terroryzmem a zwyk praktyk stosowania przymusu. Najczciej terroryci stosuj: 1) zamach na ycie kierowany jest najczciej przeciwko urzdnikom administracji pastwowej, policjantom, onierzom, przywdcom partii politycznych; 2) zamach bombowy wywiera specyficzn presj na spoeczestwo, a sprawcy daje poczucie wzgldnego bezpieczestwa, gdy moe on znajdowa si z dala od miejsca eksplozji ;

T. Szlendak: Terroryzm oczami socjologa [w: Terroryzm. Materiay z sesji naukowej Toru 11 kwietnia 2002 roku], Toru 2002, s.59-60. 10 K. Kubiak: Wojna ..., Wyd. cyt., s.107.

3) uprowadzenie pojazdu lub samolotu byo najczciej stosowane w latach 60. i na pocztku lat 70. XX wieku; obecnie terroryci rozwinli t form dziaa i oprcz porwania samolotu z zakadnikami, powoduj jego rozbicie we wczeniej zaplanowanym miejscu; 4) uprowadzenie osoby (kidnaping) ma na celu wykorzystanie porwanego jako elementu przetargowego w spenieniu stawianych da, 5) wzicie zakadnikw przetrzymywanie osoby lub osb suy uyciu ich jako elementu przetargowego w spenieniu da, jest take tarcz ochronn w negocjacjach z Policj bd wadzami, gdy zakadnicy powstrzymuj siow interwencj Policji lub wojsk (w odrnieniu od uprowadzenia miejsce przebywania zakadnikw jest znane). Terroryci najczciej stosuj bro konwencjonaln, w szczeglnoci automatyczn bro rczn i adunki wybuchowe. Zestaw uywanej przez nich broni stale jest modyfikowany: - stosowane s plastyczne materiay wybuchowe, wykorzystywane s coraz precyzyjniejsze zapalniki czasowe czy te zdalnie odpalane elektroniczne detonatory. Wykorzystywanie przez terrorystw nowych rozwiza technicznych umoliwia im dokadniejsze zaplanowanie i synchronizacj akcji, a ponadto wymusza systematyczne doskonalenie rodkw i dziaa sub antyterrorystycznych. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem ataku jest uywanie bomb samochodowych. S one atwe do wytworzenia i umieszczenia w zaplanowanym miejscu, maja du si raenia i skutkuj licznymi ofiarami. Natomiast ataki samobjcze stanowi niky procent ogu aktw terrorystycznych, jednak przynosz najwiksz liczb ofiar. W ostatniej dekadzie XX wieku mniejsze znaczenie miay ataki na samoloty. Wynikao to z jednej strony z rosncej skutecznoci dziaa sub antyterrorystycznych, z drugiej za ze zmiany taktyki terrorystw. Obecnie atak jest wycznie form demonstracji siy, rzadziej natomiast suy zdobyciu zakadnikw stanowicych kart przetargow w negocjacjach. Po udanym ataku terrorystw na World Trade Center i Pentagon. Trend ten moe si zmieni. Porwane samoloty posuyy zabro skuteczn bro i atw w transporcie.11 Nieprzewidywalno i ekstremalno dziaa terrorystw zwikszaj zagroenie uycia przez nich broni masowego raenia. Technologie wojskowe XXI w. oferuj moliwo dokonania ataku na kad niemal skal, z ogromn precyzj. Do dyspozycji osb planujcych atak pozostaj zarwno rodki o charakterze chemicznym, biologicznym, jak i atomowym.

11

Por. M. Madej: Midzynarodowy ..., wyd. cyt., s. 42-48.

Terroryzm chemiczny, biologiczny i nuklearny wzbudzaj obecnie najwikszy strach. Zastosowanie ktregokolwiek z nich moe przyczyni si do fizycznego wyniszczenia potencjalnego celu ataku. Terroryzm odwouje si take do jednego z najbardziej charakterystycznych dla XXI w. zjawisk do rzeczywistoci wirtualnej. W wiecie, ktry tak nierozerwalnie zwizany jest z sieciami komputerowymi - ujcia wody pitnej, oczyszczalnie ciekw, szpitale i elektrownie zalene s od sprawnego dziaania tych sieci - rwnie komputer moe sta si broni masowego raenia. W wypadku pastw, jako podmiotw prawa midzynarodowego, granic stosowania wymienionych wyej rodkw jest prawo midzynarodowe. Ponadto ju w latach zimnej wojny sformuowana zostaa zasada MAD (Mutually Assured Distruction wzajemnie gwarantowanego zniszczenia). Wspczesne pastw, ktre signoby po bro masowego raenia naraone zostaoby na odwet ze strony innych czonkw spoecznoci midzynarodowej, odwet realizowany na mocy choby art. 5 Traktatu Waszyngtoskiego, czy te na mocy art. 51 Karty Narodw Zjednoczonych, ktre przyznaj pastwom prawo do zbiorowej lub indywidualnej samoobrony. Dlatego te, mimo, e wiele pastw znajduje si w posiadaniu broni masowego raenia, prawdopodobiestwo, e ktrekolwiek z nich signie po ni w celu rozwizania jakiegokolwiek konfliktu jest znacznie mniejsze, ni uycie jej w celu przeprowadzenia ataku przez mobilne i nie posiadajce staych siedzib ugrupowania terrorystyczne, Te ostatnie s bowiem znacznie mniej naraone na uderzenie odwetowe z uycie broni masowego raenia.

II. WIELOPASZCZYZNOWE ZWALCZANIE TERRORYZMU

Zwalczanie terroryzmu musi odbywa si na wielu paszczyznach. Jest to warunek konieczny dla powodzenia walki z tym zjawiskiem. Pierwsz i cakowicie zrozumia reakcj na atak przeprowadzony przez ugrupowanie terrorystyczne jest denie do wyeliminowania bezporedniego zagroenia stwarzanego przez takie ugrupowanie. Moliwe sposoby zrealizowania takiego zamierzenia sprowadzaj si przede wszystkim do dziaa o charakterze siowym, do fizycznego ujcia bd wyeliminowania sprawcw ataku. Dziaanie takie bdzie skuteczne w stosunku do jednej grupy

terrorystycznej, ktrej czonkowie zostan wykluczeni z gry operacyjnej toczcej si pomidzy organami wdraania prawa a przedstawicielami ugrupowa terrorystycznych. Pozostan jednak inne ugrupowania. Co wicej pozostanie sama metoda, jak jest terroryzm, pozostan w mocy przyczyny, dla ktrych zorganizowanie ataku byo moliwe. Wanie dlatego nie mona ograniczy si do militarnych, siowych rozwiza. Tylko wielopaszczyznowa wsppraca stwarza moliwo objcia szerokim wachlarzem zapobiegania, zwalczania i agodzenia skutkw atakw terrorystycznych . Nie mona bowiem pomin adnego z elementw zagroenia terrorystycznego, a kada z omawianych poniej paszczyzn zwalczania moe przyczyni si do zwikszenia skutecznoci dziaa anty- i kontrterrorystycznych.

1. WSPPRACA NA PASZCZYNIE POLICYJNEJ

Wsppraca policyjna pomidzy subami policyjnymi krajw, ktre prowadz walk z terroryzmem midzynarodowym dotyczy zada typowych dla kadej suby policyjnej. Aby przybliy te zadania wystarczy przeanalizowa dziaania polskiej Policji. W zakresie czynnoci operacyjno-rozpoznawczych do zada realizowanych przez polsk Policj naley, midzy innymi,: rozpoznanie operacyjne obywateli polskich oraz cudzoziemcw zamieszkaych na stae lub przebywajcych czasowo na terenie podlegym subowo danej jednostce policji. Dotyczy to osb podejrzewanych o dziaalno o charakterze terrorystycznym, o uczestniczenie w grupach, organizacjach, lub zwizkach prowadzcych tak dziaalno. Rozpoznanie obejmuje take osoby wspierajce terroryzm poprzez: finansowanie takiej dziaalnoci w kraju lub poza jego granicami, udzielanie schronienia osobom podejrzewanym o dziaalno terrorystyczn,. organizowanie i prowadzenie szkole o charakterze militarnym (np. tzw. szkoy przetrwania). Ponadto Policja prowadzi rozpoznanie operacyjne grup, organizacji i zwizkw, co do ktrych istnieje podejrzenie o dziaalno terrorystyczn oraz finansowanie takiej dziaalnoci w kraju lub poza jego granicami. Czynnoci te polegaj w szczeglnoci na uzyskiwaniu i gromadzeniu informacji na temat: 1) charakteru dziaalnoci,

2) kontaktw

innymi o

grupami,

organizacjami, przestpcz o

zwizkami charakterze

osobami

podejrzewanymi

dziaalno

kryminalnym,

gospodarczym lub terrorystycznym. Istotnym aspektem dziaa sub policyjnych jest pozyskiwanie poufnych informatorw, czyli osb wywodzcych si z wymienionych struktur przestpczych lub umoliwiajcych bezporednie dotarcie do rodowisk posiadajcych wiedz o takiej dziaalnoci. Czsto kontakt informatorw z podejrzanymi jest podyktowany wykonywaniem okrelonego zawodu (np. obsuga hoteli, schronisk, noclegowni, restauracji, instruktorw tzw. "szk przetrwania", agencji towarzyskich, itp.). Policja na bieco wspdziaa z waciwymi miejscowo placwkami Stray Granicznej w zakresie wymiany informacji o przekraczaniu granic i migracji przez osoby podejrzewane o dziaalno terrorystyczn. Rozpoznaniem Policji objte s te osoby cierpice z powodu zaburze psychicznych, ktre mog by zdolne do podjcia czynw o charakterze terrorystycznym. W zakresie przedsiwzi porzdkowo-ochronnych Policja:

dokonuje analizy zagroe rejonw i obiektw, ze szczeglnym uwzgldnieniem miejsc newralgicznych, w tym placwek dyplomatycznych i obiektw uytkowanych przez przedstawicielstwa USA, Izraela, W. Brytanii, Hiszpanii, Turcji i Woch;

obejmuje wzmocnion sub patrolow rejony potencjalnie naraone, zwaszcza miejsca przebywania duej liczby ludnoci (dworce kolejowe i autobusowe i inne obiekty komunikacji, centra handlowe, rejony urzdw administracji publicznej, miejsc organizowania imprez masowych itp.),

prowadzi intensywne dziaania prewencyjne w rejonach lotnisk, w tym prywatnych. oraz portw lotniczych, zwikszajc sub patrolow i czstotliwo kontroli; nawizuje kontakt z osobami odpowiedzialnymi za zapewnienie bezpieczestwa tych obiektw w celu okrelenia stanu ich zabezpieczenia i uzgodnienia sposobu powiadamiania w przypadku zagroenia;

utrzymuje cisy nadzr nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi, zwaszcza wykonujcymi zadania ochronne w obiektach produkcji i przechowywania niebezpiecznych substancji chemicznych, rodkw uzbrojenia i materiaw wybuchowych,

W zakresie przygotowania si i rodkw Policja realizuje nastpujce dziaania: 9

1. zapewnia natychmiastowe, w trybie alarmowym, kierowanie do interwencji zespow minersko-pirotechnicznych, oddziau prewencji i negocjatorw policyjnych; 2. poprzez dziaania Zarzdu Operacji Antyterrorystycznych KGP zwiksza mobilno pododdziaw antyterrorystycznych (wzrost liczby policjantw penicych dyury domowe i przeprowadzenie szkole w zakresie alarmowego uruchamiania tych pododdziaw); 3. dokonuje przegldw, aktualizacji i uzgodnie z waciwymi subami pozapolicyjnymi procedur postpowania w przypadku wystpienia zdarze z uyciem niebezpiecznych rodkw chemicznych, biologicznych lub radiacyjnych. W zakresie wymiany informacji i wspdziaania Policja ma za zadanie: 1. zapewni sprawny obieg informacji o moliwych zagroeniach i zdarzeniach w systemie funkcjonowania sub dyurnych podlegych jednostek, 2. utrzymywa cis wymian informacji z innymi subami o potencjalnych zagroeniach, 3. uzgadnia wsplne dziaania w ramach wojewdzkich i powiatowych (miejskich) zespow reagowania kryzysowego, celem zapewnienia ochrony wytypowanych obiektw infrastruktury (uj wody, stacji przekanikowych urzdze energetycznych i telekomunikacyjnych, miejsc skadowania substancji niebezpiecznych itp.). 4. nawiza bezporedni wspprac ze Pastwow Stra Poarn oraz Stra Ochrony Kolei, celem monitorowania transportu oraz miejsc skadowania substancji szkodliwych, stanowicych zagroenie dla bezpieczestwa powszechnego. Istotnym wkadem w dziaania antyterrorystyczne polskiej Policji jest aktywno Zarzdw i Wydziaw Centralnego Biura ledczego KGP. Utrzymuj one biec wspprac midzynarodow w ramach grupy Police Working Group on Terrorism w zakresie rozpoznawania i zwalczania terroryzmu. Prowadz rwnie biec wspprac z przedstawicielami Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Wojskowych Sub Informacyjnych, andarmerii Wojskowej i Stray Granicznej, w celu poszerzania posiadanej wiedzy na temat przestpczoci zwizanej z terroryzmem oraz rdami jej finansowania. Co

10

wicej - na bieco analizuj wszystkie uzyskane informacje o moliwych zagroeniach terrorystycznych i wymieniaj je z: ABW, WSI, W, SG oraz terenowymi jednostkami Policji.

2. WSPPRACA NA PASZCZYNIE WYWIADOWCZEJ

W zwalczaniu terroryzmu dziaania wywiadowcze nale do najskuteczniejszych. Podobnie jak w wypadku operacyjnych dziaa Policji, dziaania wywiadowcze maj na celu niedopuszczenie do ataku. Z punktu widzenia spoeczestwa s najlepsz metod zwalczania zjawisk o charakterze terrorystycznym. Zbieranie informacji jest kluczowym zagadnieniem dla zwalczania terroryzmu. Bez informacji niemoliwa jest ocena zagroe ze dla pastwa ze strony poszczeglnych grup i organizacji terrorystycznych.. Informacje o potencjalnych dziaaniach pozwalaj przedsiwzi stosowne kroki dla zapobieenia zagroeniom. Dziaania wywiadowcze bowiem maj na celu rozpoznawanie przygotowa do zamachu i niedopuszczenie do jego wykonania. Jednak, aby dziaania prowadzone w paszczynie wywiadowczej byy skuteczne, wspczesne pastwo musi zapewni rozwizania prawno-organizacyjne niezbdne do prawidowego i skutecznego prowadzenia tych dziaa. Musz istnie: 1) instrumenty prawne umoliwiajce subom specjalnym prowadzenie dziaa w obszarach chronionych prawami i wolnociami czowieka, 2) jednostki organizacyjne zajmujce si badaniem i analizowaniem uzyskiwanych informacji oraz przygotowywaniem materiaw do opracowywania polityki, strategii programw zwalczania terroryzmu, 3) koordynacja obiegu informacji pomidzy instytucjami zajmujcymi si zwalczaniem terroryzmu. Dziaania sub specjalnych, aby mogy by skuteczne, musz czciowo odbywa si w obszarze, ktry w demokratycznych spoeczestwach jest chroniony przed ingerencj pastwow. Std istotne jest, aby wszystkie dziaania podejmowane przez te suby byy regulowane waciwym aktami prawnymi przez organy ustawodawcze pastw oraz ujte we waciwe, zapewniajce skuteczne i zgodne z prawem ramy organizacyjne. W obliczu rosncego zagroenia terroryzmem pojawia si coraz wicej rozwiza prawnych, ktre umoliwiaj pastwom skuteczniejsz walk z terrorystami. Dziaania zmierzajce do poprawy skutecznoci swoich sub podja rwnie Polska. Nale do nich

11

przede wszystkim inicjatywy legislacyjne zmierzajce do wprowadzenia odpowiednich zmian w polskim prawie.

3. WSPPRACA NA PASZCZYNIE MILITARNEJ

Militarna paszczyzna zwalczania terroryzmu jest najbardziej specyficzna. Trzeba bowiem zauway, e w zasadzie tylko jedna organizacja midzynarodowa, kierowana impulsem jednego pastwa, zdecydowaa si na wdroenie rozwiza wojskowych w walce z terroryzmem. NATO - Sojusz Pnocnoatlantycki, o ktrym mowa, jest sojuszem wojskowym. Wszystkie jego dziaania maj wsplny korze, ktrym jest art. 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego: Strony zgadzaj si, e zbrojna napa na jedn lub kilka z nich w Europie lub Ameryce Pnocnej bdzie uwaana za napa przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzaj si one na to, e jeeli taka zbrojna napa nastpi, kada z nich, w wykonaniu prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego w artykule 51 Karty Narodw Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadnitym, podejmujc natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi Stronami tak akcj, jak uzna za konieczn, nie wyczajc uycia siy zbrojnej, w celu przywrcenia i utrzymania bezpieczestwa obszaru pnocnoatlantyckiego.12 Po raz pierwszy artyku 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego zosta przywoany 12 wrzenia 2001r., mniej ni 24 godziny po ataku na World Trade Center. NATO na podstawie tego wanie postanowienia Traktatu zadeklarowao, i atak na Stany Zjednoczone Ameryki Pnocnej uznaje za atak na wszystkie pastwa Sojuszu 13. Jest to tym bardziej godne podkrelenia, i Traktat Pnocnoatlantycki jest umow midzynarodow ustanawiajca sojusz militarny. Casus foederis zapisany w przywoanym artykule 5 Traktatu zawiera sformuowanie zbrojna napa. Interpretacja ataku terrorystycznego z uyciem cywilnych samolotw jako narzdzia realizacji ataku jest dowodem na to, e pojcie napaci zbrojnej ewoluuje wraz z innymi aspektami prawa midzynarodowego. Zmiany te pozwoliy rwnie przecie na potraktowanie jako wroga bytu innego ni pastwo, nie posiadajcego podmiotowoci prawno-midzynarodowej i nie zwizanego tym samym postanowieniami prawa midzynarodowego.
12 13

Stanisaw Biele (red.), Prawo w stosunkach midzynarodowych. Wybr dokumentw, Warszawa 1998, s. 271 Statement by the North Atlantic Council, <URL: http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm>

12

Pamitajc o tych wszystkich zagadnieniach, ktre bd podlega ocenom w duszej perspektywie czasu w odniesieniu do aspektu prawa midzynarodowego oraz o wpywie, ktre na to prawo wywary, w rozdziale tym zajmiemy si praktycznymi implikacjami uznania midzynarodowego terroryzmu za wroga w kontekcie akcji podejmowanych przez Sojusznikw na podstawie art. 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego. Wrd najwaniejszych dokumentw o charakterze politycznym, ksztatujcych dziaania NATO w odniesieniu do terroryzmu midzynarodowego znajduj si dwa owiadczenia Rady Pnocnoatlantyckiej wydane odpowiednio 11 i 12 wrzenia 2001r. oraz Deklaracja szefw pastw i rzdw pastw NATO wydana podczas Szczytu w Pradze, ktry odby si w listopadzie 2002r. Trzeba take wymieni dokument, ktry powsta jeszcze przed atakiem na World Trade Center. Jest to KONCEPCJA STRATEGICZNA SOJUSZU przyjta przez Szefw Pastw i Rzdw uczestniczcych w spotkaniu Rady Pnocnoatlantyckiej w Waszyngtonie w dniach 23 i 24 kwietnia 1999 roku.14 Owiadczenie Rady Pnonoatlantyckiej z 11.09.2001 r. jest bezporedni reakcj na atak na World Trade Center wyraajc solidarno czonkw Sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi15. Zawiera rwnie zapowiedzi ukarania sprawcw zamachu oraz wzmoenie walki z terroryzmem, ktr Sprzymierzeni musz wygra. Drugie owiadczenie Rady wydane zostao w niecae 24 godziny po dokonaniu zamachu 16. Mwi ono, i jeli zamach skierowany by przeciwko Stanom Zjednoczonym spoza ich terytorium to traktowany jest jako atak na wszystkie pastwa Sojuszu zgodnie z art. 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego. Nawizuje ono do szczytu szefw pastw i rzdw w Waszyngtonie w 1999r., kiedy potpiony zosta terroryzm midzynarodowy oraz wyraona zostaa gotowo do wsplnego zwalczania go. W owiadczeniu tym Rada Pnocnoatlantycka podkrelia, i zgodnie z brzmieniem art. 5 pastwa czonkowskie Sojuszu s gotowe udzieli Stanom Zjednoczonym takiej pomocy, jaka zostanie uznana za konieczn. Wrd dokumentw rdowych definiujcych obecn koncepcj polityczn NATO w odniesieniu do terroryzmu midzynarodowego znajduje si rwnie deklaracja Szczytu praskiego. Zgodnie z jego treci zbrojny atak z dowolnego kierunku spotka si z reakcj Sojuszu. Zapisy Koncepcji przewiduj rwnie moliwo podejmowania dziaa w wypadku zaistnienia zagroenia o bardziej powszechnym charakterze, jak akty terroryzmu, sabota, przestpczo zorganizowana oraz zniszczenie bd odcicie dopywu wanych surowcw.
14

KONCEPCJA STRATEGICZNA SOJUSZU przyjta przez Szefw Pastw i Rzdw uczestniczcych w spotkaniu Rady Pnocnoatlantyckiej w Waszyngtonie w dniach 23 i 24 kwietnia 1999 roku, <URL: http://www.bbn.gov.pl/pl/nato/szczyt/nsc.html> 15 Statement by the North Atlantic Council, <URL: http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-122e.htm> 16 Statement by the North Atlantic Council, <URL: http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm>

13

Dokument definiuje rwnie nowe standardy dla si zbrojnych NATO, wliczajc w to mobilno, interoperacyjno i inne cechy, ktre powinna posiada skuteczna wspczesna armia. Dokument Militarna koncepcja obrony przed terroryzmem17 zaakceptowany zosta przez Rad Pnocnoatlantyck oraz potwierdzony przez gowy pastw i rzdw pastw sojuszniczych podczas szczytu NATO w Pradze 21 listopada 2002r. Koncepcja obrazuje nie tylko same zaoenia militarne sojuszu, ale take drog, ktra doprowadzia do ich sformuowania. 18 grudnia 2001r. ministrowie obrony NATO zobowizali wadze wojskowe Sojuszu do stworzenia militarnej koncepcji obrony przed terroryzmem. Koncepcja ta zaakceptowana zostaa przez Rad Pnocnoatlantyck, a zatwierdzona przez szefw pastw i rzdw NATO. Najwaniejsze zasady, ktre kieroway powstawaniem koncepcji zawarte s w rnych dokumentach. Jednym z nich jest bez wtpienia Traktat Waszyngtoski, ktrego art. 5 przywoujcy prawo do wsplnej samoobrony zosta ju zaprezentowany. Wspomniany zosta take drugi bazowy dla Koncepcji dokument, jakim jest Koncepcja Strategiczna Sojuszu z roku 1999. Istotna z punktu widzenia powstania koncepcji bya rwnie ocena zagroenia aktami terrorystycznymi, ktr najlepiej definiuje zastosowanie do ataku na WTC art. 5 Traktatu Waszyngtoskiego. Na tworzenie koncepcji miay rwnie wpyw wskazwki polityczne ze strony Rady Pnocnoatlantyckiej. Najwaniejsze warunki, jakie zgodnie z tymi wskazwkami powinna bya speni Koncepcja, to: pena zgodno z zasadami Karty Narodw Zjednoczonych; suenie prewencji oraz ochronie przed atakami terrorystycznymi spoza granic kraju skierowanymi przeciw populacji, terytorium, infrastrukturze lub siom zbrojnym ktregokolwiek z pastw NATO; stworzenie podstaw udzielenia wsparcia wysikom spoecznoci midzynarodowej majcym na celu zwalczanie terroryzmu po podjciu decyzji indywidualnie w stosunku do kadego przypadku; zapewnienie wsparcia Sojuszu dla wadz narodowych pastw czonkowskich w niwelowaniu konsekwencji atakw terrorystycznych, szczeglnie, jeli byyby to ataki z uyciem broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej lub nuklearnej; bazowanie na zaoeniu, e lepiej jest zapobiega atakom terrorystycznym ni mie do czynienia z ich konsekwencjami. Podstawowe aspekty operacji wojskowych prowadzonych w ramach obrony przed terroryzmem, to antyterroryzm, zarzdzanie kryzysowe po ataku terrorystycznym,
17

NATOs military concept for defence against terrorism, <URL: http://www.nato.int/ims/docu/terrorism.htm>

14

kontrterroryzm i wsppraca wojskowa. We wszystkich tych aspektach NATO kadzie nacisk na ochron wasnych si przed wrogimi dziaaniami. W tym miejscu naley wyjani jaki sens podstawowym pojciom zwizanym z terroryzmem i jego zwalczaniem nadaje Sojusz18: Terroryzm rozumiany jest jako bezprawne uycie siy lub przemocy przeciwko osobom lub wasnoci z zamiarem przymuszenia albo zastraszenia rzdw lub spoeczestw dla osignicia politycznego, religijnego lub ideologicznego celu. Antyterroryzm obejmuje rodki defensywne uywane w celu zmniejszenia podatnoci si zbrojnych, osb i wasnoci na atak terrorystyczny. Kontrterroryzm to rodki ofensywne uywane w celu zmniejszenia podatnoci si zbrojnych, osb i wasnoci na atak terrorystyczny z uyciem siy. Podczas dziaa kontr- i antyterrorystycznych jedn z najistotniejszych kwestii z punktu widzenia Sojuszu jest ochrona si wasnych. Polega ona na skupieniu rodkw i metod minimalizujcych podatno personelu, budynkw, sprztu i operacji na jakiekolwiek zagroenie w celu zachowania swobody dziaania oraz operacyjnej efektywnoci oddziaw. Antyterroryzm w rozumieniu Koncepcji to przede wszystkim wsparcie pastw na ich wyran prob, albowiem ochrona populacji i infrastruktury naley do obowizkw samego pastwa. Podstawowym wymogiem dla skutecznego powstrzymywania i ochrony przed atakami terrorystycznymi jest wedug autorw koncepcji efektywny wywiad. Dziaania antyterrorystyczne Sprzymierzonych powinny poza tym skupia si na: udostpnianiu wzajemnym informacji zdobytych przez suby wywiadowcze; standaryzowanych procedurach obronnych i ostrzegawczych w dziedzinie ostrzegania; wsparciu dziaa ochronnych na morzu i w powietrzu; wsparciu pastwa, ktre yczy sobie ewakuowa swoich obywateli oraz swoje siy zbrojne z obszaru zwikszonego zagroenia atakiem terrorystycznym.

4. WSPPRACA NA PASZCZYNIE POLITYCZNEJ

Omawiajc praktyczne dziaania prowadzone przez pastwa bd ich organy w walce z terroryzmem midzynarodowym nie mona zapomnie o realizowanych dziaaniach politycznych.. Jedn z najwaniejszych przeszkd na drodze do skonstruowania naprawd skutecznych i wydajnych narzdzi zwalczania terroryzmu midzynarodowego jest brak definicji terroryzmu akceptowanej przez wszystkie pastwa.. Midzynarodowe negocjacje
18

NATO military concept for defence against terrorism. Anex A, <URL: http://www.nato.int/ims/docu/terrorism-annex.htm>

15

wiodce do stworzenia takiej definicji (np. w ramach tworzenia kompleksowej konwencji ONZ w sprawie zwalczania terroryzmu midzynarodowego) mog okaza si istotne dla poradzenia sobie przez spoeczno midzynarodow ze zjawiskiem terroryzmu. Pamita naley, e pastwa w zasadzie s jedynymi podmiotami dziaajcymi na arenie midzynarodowej i s zarazem zwizane postanowieniami i sankcjami prawa midzynarodowego. Znane jest prawo wojny i prawo wojenne, a take prawo humanitarne. Wiadomo, jak dziaaj mechanizmy wdraane przez spoeczno midzynarodow dla zabezpieczania przestrzegania tych praw. Nikt jednak nie opracowa mechanizmw umoliwiajcych pocignicie do odpowiedzialnoci ugrupowania terrorystycznego jako samodzielnego podmiotu stosunkw midzynarodowych. Walka z terroryzmem jest niezwykle trudna, tym bardziej, e wbrew powszechnym opiniom, terroryzm nie jest odrbn ideologi, filozofi ani samoistnym zjawiskiem na arenie midzynarodowej. W rzeczywistoci terroryzm to tylko metoda dziaania, ktra posuy moe realizacji dowolnego celu. Problematyczne jest wypracowanie wszechstronnych mechanizmw walki ze zjawiskiem, ktre jest trudne do zdefiniowania i opisania w kontekcie tworzenia norm prawa midzynarodowego. Walk z terroryzmem musimy traktowa jako walk z METOD dziaania. Dlatego zastanawia si naley nie tylko nad skutecznoci metod stosowanych w tej walce, ale te nad ich jakoci. Nie mona bowiem dopuci do tego, aby pastwo i dziaajce w jego imieniu organy przekraczay te same normy i zasady, w obronie ktrych wystpuj. Analiza postaw organizacji midzynarodowych powszechnie postrzeganych jako oddane idei ochrony praw czowieka w kontekcie zwalczania terroryzmu midzynarodowego prowadzi moe do zaskakujcych wnioskw. Dla przykadu OBWE i ONZ podchodz do tej kwestii w sposb odmienny ni wiele osb wyraajcych trosk o ochron praw czowieka. By moe warto pamita o podejciu, ktre podkrela fakt, i ochrona praw czowieka przysuguje wszystkim, a nie tylko pojmanym terrorystom. Nie wolno, oczywicie, rezygnowa z zachowania norm, ktre stanowi o istocie naszego krgu cywilizacyjnego. Nie wolno jednak popa w bdne koo, ktre uniemoliwi pastwom oraz subom dziaajcym w imieniu tych pastw walk z terroryzmem. Wystarczy pamita o tym, e terroryci odbieraj swoim ofiarom najwaniejsze z praw prawo do ycia. I e wojna z terroryzmem to nie walka o to, by jak najmniej byo kolejnych ofiar atakw terrorystycznych niezalenie od tego, w imi czego ta metoda jest stosowana..

16

Obecnie walka z terroryzmem midzynarodowym skupia si na wyeliminowaniu metody ataku, a nie przyczyn ataku. Wbrew przewidywaniom niektrych badaczy nie nastpi kres sporw i konfliktw midzynarodowych. Spoeczno midzynarodowa nie moe jednak ignorowa rozprzestrzeniania si sposobu walki, jakim jest terroryzm. Terroryzm uderza przede wszystkim w niewinnych ludzi, w obywateli pastw. Podstawowym za obowizkiem kadego z rzdw i podstaw jego legitymacji do sprawowania wadzy jest zapewnianie bezpieczestwa wasnym obywatelom.

III ZWALCZANIE TERRORYZMU

W polskiej Strategii Bezpieczestwa znalaz si zapis dotyczcy zagadnienia zwalczania terroryzmu, ktremu nadano nastpujce brzmienie: Polska bdzie kontynuowa polityk aktywnego zaangaowania w sprawy utrzymania midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa zarwno w skali regionalnej, jak i globalnej. Wyrazem gotowoci do odgrywania odpowiedzialnej roli midzynarodowej jest nasze zaangaowanie w proces stabilizacji w Iraku. Podjcie si stabilizacyjnej funkcji w Iraku podnosi pozycj midzynarodow Polski, a naleyte wykonanie powierzonych nam zada bdzie rdem dodatkowego prestiu, utrwali obraz Polski jako odpowiedzialnego i solidarnego partnera na arenie midzynarodowej. Mamy jednoczenie wiadomo, e nasza aktywna rola w koalicji antyterrorystycznej moe wystawia nas na ryzyko atakw i wrogich akcji ze strony ugrupowa, ktrym spoeczno midzynarodowa wydaa walk. 1. System przeciwdziaania terroryzmowi Stworzenie systemu przeciwdziaania terroryzmowi, ktry posiadaby zdolno dostosowania do istniejcej sytuacji i zmieniajcych si okolicznoci pomimo opartego na bazie zbiurokratyzowanej administracji pastwowej stwarza problemy wszystkim pastwom. Trudno nastrcza zapewnienia niezbdnej efektywnej koordynacji, ktra umoliwia wspdziaania licznych instytucji zaangaowanych w zwalczanie terroryzmu. Licznych, a na dodatek posiadajcych odmienne postrzeganie zagroenia, inn kultur pracy, rozbiene priorytety dziaa i wreszcie w wielu wypadkach nakadajce si kompetencje. W Polsce konieczne jest utworzenie takiego, wewntrznie komplementarnego i efektywnego systemu. Istniej ju jego podwaliny skuteczne suby i instytucje, ktre

17

w zakresie swoich kompetencji maj zadania zwizane ze zwalczaniem terroryzmu. Powizanie ich w spjny, wydajny system, jest wyzwaniem, ktre nas czeka. W Rzeczpospolitej Polskiej zadania w zakresie zapewnienia bezpieczestwa wewntrznego i porzdku publicznego realizuj nastpujce podmioty: 1) 2) administracja oglna Rada Ministrw, wojewoda, starosta oraz wjt; cywilne suby specjalne Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencja Wywiadu; 3) resort spraw wewntrznych Minister Spraw Wewntrznych i Administracji, Policja, Stra Graniczna, Pastwowa Stra Poarna, Biuro Ochrony Rzdu, Prezesa Urzdu ds. Repatriacji i Cudzoziemcw, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej; 4) resort obrony narodowej Wojskowa 2305 (GROM); 5) organy finansowe Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF), Suba Celna. W Rzeczpospolitej Polskiej w zakresie i na zasadach okrelonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrw w szczeglnoci: zapewnia bezpieczestwo wewntrzne pastwa oraz porzdek publiczny. W Polsce zgodnie z ustaw o dziaach administracji rzdowej kwestie ochrony bezpieczestwa i porzdku publicznego, a take przeciwdziaanie skutkom klsk ywioowych i innych podobnych zdarze zagraajcych bezpieczestwu powszechnemu - nale do dziau sprawy wewntrzne. Penomocnictwem Prezesa Rady Ministrw Wiceprezes Rady Ministrw, Minister Spraw Wewntrznych i Administracji zosta upowaniony do koordynowania w imieniu Prezesa Rady Ministrw prac Rady Ministrw w zakresie zapobiegania, wykrywania i zwalczania terroryzmu. Kada ze sub i instytucji pastwowych wykonuje zadania cile okrelone ustawowo, odnoszce si zazwyczaj do wskiego wycinka rzeczywistoci zazbiajcego si jednak Siy Zbrojne, Suba Wywiadu Wojskowego

i Suba Kontrwywiadu Wojskowego, andarmeria Wojskowa, Jednostka

18

z koniecznoci z obszarami zainteresowa innych sub lub instytucji. Dziaania te koordynuj nastpujce ciaa kolegialne: 1) Midzyresortowe Centrum do Spraw Zwalczania Przestpczoci Zorganizowanej i Midzynarodowego Terroryzmu (w chwili obecnej trwaj prace nad powoaniem nowego midzyresortowego zespou ds. zagroe terrorystycznych), 2) 3) Kolegium do Spraw Sub Specjalnych, Zesp do Spraw Koordynacji Dziaa Operacyjno Rozpoznawczych w Zwalczaniu Terroryzmu Politycznego, 4) Zesp do Spraw Kryzysowych (Zarzdzenie nr 6 Prezesa Rady Ministrw z dnia 18 stycznia 2002 r. ws. Zespou do Spraw Kryzysowych). Wymienione ciaa su gwnie wymianie informacji w zakresie wystpowania potencjalnych zagroe, a w mniejszym stopniu koordynuje i konkretne aktywnoci. System zarzdzania kryzysowego w Polsce moe by wykorzystany do zapobieenia skutkom atakw terrorystycznych oraz w celu ich usunicia. Stan klski ywioowej moe by wprowadzony dla uniknicie skutkw katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszcych znamiona klski ywioowej oraz w celu ich usunicia. W czasie stanu klski ywioowej prowadzonymi dziaaniami kieruj organy samorzdowe bd pastwowe w zalenoci od zasigu administracyjnego obszaru, na ktrym wprowadzony zosta stan klski ywioowej. Organy te wykonuj dziaania przy pomocy odpowiednio gminnego zespou reagowania kryzysowego, powiatowego zespou reagowania kryzysowego, wojewdzkiego zespou reagowania kryzysowego oraz Rzdowego Zespou Koordynacji Kryzysowej. Podmioty te tworz m.in. plany reagowania kryzysowego stosownie do swojego terenu dziaania. Zespoy te pracuj w oparciu o grupy robocze o charakterze staym i czasowym. Wrd grup staych na poziomie rzdowym funkcjonuje grupa monitorowania, prognoz i analiz, czyli - Rzdowe Centrum Koordynacji Kryzysowej (Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 3 grudnia 2002 r. ws. sposobu tworzenia gminnego zespou reagowania, powiatowego i wojewdzkiego zespou reagowania kryzysowego oraz Rzdowego Zespou Koordynacji Kryzysowej i ich funkcjonowania, par. 5 ust. 3). W codziennych sytuacjach przedsiwzicia majce na celu ochron ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska przed rnymi zagroeniami i zmierzajce do prowadzenia dziaa ratowniczych prowadzone s przez krajowy system ratowniczo ganiczy. Komendant

19

Gwny Pastwowej Stray Poarnej, wojewoda lub starosta odpowiednio na obszarze kraju, wojewdztwa lub powiatu okrelaj zadania krajowego systemu ratowniczo-ganiczego, koordynuj jego funkcjonowanie i kontroluj wykonywanie wynikajcych std zada, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagroe ycia, zdrowia lub rodowiska kieruj tym systemem. Obecnie, w zakresie zarzdzania kryzysowego, funkcjonuj struktury powoane na podstawie przepisw Ustawy o stanie klski ywioowej. Mog by one rwnie wykorzystywane do reagowania w sytuacjach bdcych skutkiem zamachu terrorystycznego. Jednoczenie opracowany zosta projekt ustawy kompleksowo regulujcej system zarzdzania kryzysowego, w tym ochrony infrastruktury krytycznej. Rzdowy projekt Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym zosta skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu w dniu 11 lipca 2006 r. Pierwsze czytanie odbyo si w dniu 22 sierpnia 2006 r. Projekt ustawy o zarzdzaniu kryzysowym zosta stworzony, gdy w polskim porzdku prawnym przewidziane s obecnie sposoby funkcjonowania organw administracji publicznej, sub, inspekcji i stray w tzw. sytuacjach normalnych i stanach nadzwyczajnych, przewidzianych w Konstytucji RP. Brakuje natomiast regulacji opisujcych funkcjonowanie tych podmiotw w sytuacjach kryzysowych. Sytuacje kryzysowe okrela si jako stan
narastajcej destabilizacji, niepewnoci i napicia spoecznego, stwarzajcy zagroenie w szczeglnoci dla integralnoci terytorialnej, ycia, zdrowia, mienia, dziedzictwa kulturowego, rodowiska lub infrastruktury krytycznej, w tym spowodowane zdarzeniem o charakterze terrorystycznym, charakteryzujcy si moliwoci utraty kontroli nad przebiegiem wydarze albo eskalacji zagroenia.

Problematyka

zarzdzania

kryzysowego

jest

ujta

w ustawach

regulujcych

postpowanie specjalistycznych sub w zakresie zwalczania konkretnych zagroe. Nie ma natomiast utworzonego ustaw systemu zarzdzania kryzysowego zapewniajcego kierowanie i koordynowanie dziaa antykryzysowych w przypadku rnych zagroe wystpujcych zarwno na obszarze caego pastwa, jak i jego czci. Projektowana ustawa o zarzdzaniu kryzysowym tworzy system zarzdzania kryzysowego na wypadek wystpienia zagroe wymagajcych podjcia szczeglnych dziaa przez organy administracji publicznej w sytuacjach, w ktrych nie s spenione przesanki wprowadzenia jednego ze stanw nadzwyczajnych (stanu wojennego, stanu wyjtkowego lub stanu klski ywioowej). Projekt stanowi zatem naturalne uzupenienie regulacji dotyczcych problematyki stanw nadzwyczajnych. 20

Projekt ustawy ma na celu zwikszenie efektywnoci dziaania organw administracji publicznej w sytuacjach kryzysowych. Zaproponowana regulacja opisuje zadania realizowane w sytuacjach kryzysowych przez administracj publiczn, Si Zbrojnych oraz wacicieli i posiadaczy infrastruktury krytycznej. Zatem system zarzdzania kryzysowego, w myl projektowanej ustawy, bdzie obejmowa organy administracji rzdowej i samorzdowej, Siy Zbrojne oraz wybrane podmioty sektora prywatnego (wacicieli i posiadaczy infrastruktury krytycznej). Utrzymywanie w gotowoci do dziaania profesjonalnych struktur zarzdzania kryzysowego pozwoli na prewencyjne likwidowanie rde sytuacji kryzysowych, sprawne wspdziaanie przy ich eliminowaniu oraz na szybkie usuwanie skutkw takich zdarze. Ustawa okrela rol i zadania Prezesa Rady Ministrw, Rady Ministrw, poszczeglnych ministrw i wojewodw, starostw i wjtw (burmistrzw i prezydentw miast). Projekt Ustawy o zarzdzaniu kryzysowym zakada powoanie na kadym szczeblu administracji publicznej (wojewodw, starostw, wjtw/burmistrzw/prezydentw miast) centrw zarzdzania kryzysowego (na poziomie gminnym bdzie miao to jedynie charakter fakultatywny). Centra te powstan w ramach jednostek organizacyjnych waciwych w sprawach zarzdzania kryzysowego urzdw obsugujcych ww. organy. Wojewdzkie, powiatowe i gminne centra zarzdzania kryzysowego zastpi centra funkcjonujce obecnie Do zada wojewdzkich, powiatowych i gminnych centrw zarzdzania kryzysowego nalee bdzie m.in. penienie caodobowego dyuru, w celu zapewnienia przepywu informacji na potrzeby zarzdzania kryzysowego (w przypadku centrw gminnych jest to zadanie fakultatywne), wspdziaanie z centrami zarzdzania kryzysowego organw administracji publicznej oraz wspdziaanie z podmiotami prowadzcymi akcje ratownicze i humanitarne. Naley rwnie wskaza, e w projekcie ustawy jest mowa o Narodowym Systemie Pogotowia Kryzysowego (NPSK) ktry, jest katalogiem procedur opisujcych rol i zadania podmiotw administracji rzdowej odpowiedzialnej za zarzdzanie kryzysowe. Stanowi on implementacj na grunt krajowy Systemu Reagowania Kryzysowego Organizacji Traktatu Pnocno-Atlantyckiego. Finansowanie zada z zakresu zarzdzania kryzysowego na poziomie wojewdztwa

21

i kraju bdzie planowane w ramach budetu pastwa w czciach, ktrymi dysponuj wojewodowie, minister waciwy do spraw wewntrznych i inni ministrowie kierujcy dziaami administracji rzdowej oraz centralne organy administracji rzdowej. Na finansowanie zada zleconych z zakresu administracji rzdowej, dotyczcych zarzdzania kryzysowego, jednostki samorzdu terytorialnego otrzymuj z budetu pastwa dotacje celowe w wysokoci zapewniajcej realizacj tych zada. W projekcie zaproponowano wprowadzenie dwch nowych poj: planowanie cywilne i infrastruktura krytyczna. Instrumentem sucym osigniciu przez organy administracji publicznej waciwego poziomu przygotowania do dziaa w sytuacjach kryzysowych jest caoksztat przedsiwzi planistycznych zdefiniowanych jako planowanie cywilne. Planowanie cywilne oznacza rwnie planowanie w zakresie wspierania Si Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w razie ich uycia oraz planowanie wykorzystania Si Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej do realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego. Infrastruktura krytyczna zdefiniowana zostaa jako systemy oraz wchodzce w ich skad powizane ze sob funkcjonalnie obiekty (w tym obiekty budowlane) urzdzenia, instalacje i usugi kluczowe dla bezpieczestwa pastwa i jego obywateli oraz suce zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organw wadzy i administracji publicznej, a take instytucji i przedsibiorcw. Waciciele oraz posiadacze samoistni i zaleni obiektw, instalacji lub urzdze infrastruktury krytycznej, obowizani s do jej ochrony, zgodnie z odrbnymi przepisami, przed utrat, uszkodzeniem lub zniszczeniem w celu zapewnienia ich cigego funkcjonowania. W projekcie przewidziano utworzenie Rzdowego Centrum Bezpieczestwa, ktre ma zapewni obsug Rady Ministrw, Prezesa Rady Ministrw i Zespou w sprawach zarzdzania kryzysowego. Do zada Rzdowego Centrum Bezpieczestwa nalee bdzie m.in.: realizacja spraw z zakresu planowania cywilnego, monitorowanie potencjalnych zagroe, uruchamianie, w przypadku zaistnienia zagroe, procedur zwizanych z zarzdzaniem kryzysowym, wsppraca ze strukturami Organizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz innymi organizacjami midzynarodowymi, 22

 zapewnienie obiegu informacji midzy krajowymi i zagranicznymi organami i strukturami zarzdzania kryzysowego. W zakresie wsppracy cywilno - wojskowej projekt ustawy przewiduje, e jeeli w sytuacji kryzysowej uycie innych si i rodkw jest niemoliwe lub moe okaza si niewystarczajce, o ile inne przepisy nie stanowi inaczej, Minister Obrony Narodowej, na wniosek wojewody, moe przekaza do jego dyspozycji pododdziay lub oddziay Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zada z zakresu zarzdzania kryzysowego. Koordynowanie udziau oddziaw Si Zbrojnych w realizacji zada z zakresu zarzdzania kryzysowego, w zalenoci od obszaru wystpowania zagroe, zapewniaj odpowiednio wojewoda, starosta, wjt (burmistrz/prezydenta miasta). Naley podkreli, i projekt ustawy o zarzdzaniu kryzysowym nie reguluje zagadnie odnoszcych si do ograniczenia wolnoci i praw obywatelskich. Takie unormowania Konstytucja RP zastrzega wycznie dla stanw nadzwyczajnych.

2. PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY ZAGROE TERRORYSTYCZNYCH

Sowo terroryzm pochodzi od aciskiego terror - strach, groza, trwoga; zastraszenie, gwat, ucisk, represje, prawo pici, miecza, jak podaje Wadysaw Kopaliski w swoim Sowniku wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych . Zatem sam rdosw tego wyrazu wyraa jego najwaniejsz cech, podkrela zjawisko, ktre w wypadku terroryzmu jest zarwno jednym ze rodkw dla, jak i celw istnienia . Terroryzm posuguje si strachem, aby realizowa swoje cele, ale jego celem jest take wywoywanie strach. Jest zjawiskiem, ktre realizuje postawione przed sob zadania za pomoc nakrcajcej si spirali strachu. Uwiadomienie sobie tego, jak istotnym aspektem terroryzmu jest strach, pozwala zrozumie istot tego zjawiska. Terroryzm jest przede wszystkim metod osigania celw politycznych. Droga, ktr podaj ugrupowania terrorystyczne, to droga uycia lub groby uycia przemocy. Niezalenie za od tego, czy w gr w chodzi uycie, czy groba uycia przemocy, maj one wywoa ten sam efekt zastraszenie spoeczestwa lub grupy rzdzcej na tyle, aby zdecydowaa si na spenienie stawianych jej da. O zagroeniu terroryzmem naley mwi przede wszystkim w aspekcie popularyzowania tej metody osigania celw

23

w dalszej perspektywie nie tylko politycznych. Stosowanie przemocy lub groby uycia przemocy jako rodka szantau wobec demokratycznych spoeczestw i ich wadz jest waciwym niebezpieczestwem, ktre grozi nam ze strony terroryzmu. Terroryzm, ktrego dzi najbardziej obawiaj si ludzie to terroryzm o korzeniach fundamentalistycznych. Nie jest ideologi adnego z pastw, nawet spord tych, ktre terroryzm wspieraj. Nie posiada narzdzi w postaci armii, monoci wywierania nacisku politycznego, ani te toczenia gry politycznej na zasadach partnerskich z adnym z czonkw spoecznoci midzynarodowej. Posuguje si zatem takimi instrumentami, ktre s mu dostpne przemoc, grob uycia przemocy oraz strachem. Rosnce podziay spoeczne we wspczesnym wiecie sprawiaj, e dwoma podstawowymi zasadami, na ktrych opiera si organizacja ycia spoecznego to stosunki posiadania i strach. Im jednostka wicej posiada, im wicej mona jej odebra, tym wikszym strachem naznaczone jest jej ycie. Powstaj nawet pojcia takie, jak kultura strachu, czyli stosunek czowieka do otaczajcej go rzeczywistoci w kategoriach strachu, ktry kieruje jego wyborami i postpowaniem. Strach zwizany z zagroeniem terrorystycznym ksztatuje nie tylko indywidualne postpowanie jednostek, ale take polityki pastw. Nastpuje powolne
zastpowanie spoeczestw dobrobytu (opieki pastwa), przez spoeczestwa ryzyka zorganizowane wok kontroli i dystrybucji niebezpieczestwa i politycznej zasady strachu.

Strach przez terroryzmem ma wymiar nie tylko indywidualny. Boj si nie tylko pojedynczy ludzie, ale take cae spoeczestwa, pastwa i rzdy. To wanie na strachu opiera si skuteczno atakw terrorystycznych. Mechanizm realizacji skutecznego aktu terrorystycznego jest zdumiewajco prosty: 1. atak na celowowybran bd cakowicie przypadkow grup osb, 2. auto-zidentyfikowanie podmiotu, ktry przeprowadzi atak, 3. przedstawienie motywacji, 4. sformuowanie groby powtrnego przeprowadzenia ataku, 5. postawienie warunkw, ktrych spenienie ma zapewni bezpieczestwo. Dziaania realizowane wg takiego schematu maj dwa podstawowe cele: pokazuj skuteczno organizacji terrorystycznej i bezradno rzdu, ktry jest odpowiedzialny za bezpieczestwo atakowanych ludzi. Strach, ktry taki atak wzbudza, rwnie ma dwa wymiary:

24

 indywidualny jest to strach osb, ktre mog sta si przedmiotem kolejnego ataku, ten strach podwaa zaufanie spoeczestwa do rzdu, a tym samym podminowuje jego legitymacj do sprawowania wadzy, grupy rzdzcej kolejny atak terrorystyczny moe wywoa niepokoje spoeczne, ktre podwa stabilno sytuacji politycznej w kraju. Powstajca w ten sposb spirala strachu moe mie swj cig dalszy. W wypadku rozchwiania systemu politycznego w jednym, kraju istnieje niebezpieczestwo naruszenia stabilnoci w caym regionie. Wzajemne wspzalenoci pomidzy pastwami powodujce, e bezpieczestwo stao si wartoci niepodzieln i przyczyniaj si do transferu niepewnoci ponad granicami pojedynczych pastw. Stawienie czoa terroryzmowi to konieczno zmagania si ze strachem, ktry on wywouje. Wynika std trudny do zaakceptowania wniosek: otu walka z terroryzmem to walka z przekonaniem pojedynczego czowieka, e moe on grozi wszdzie i kadej osobie. To wysiki podejmowane po to, aby ludzie oswoili si z myl o tym, e terroryzm jest zagroeniem immanentnym wspczesnemu wiatu, ktremu mona przeciwdziaa i do ktrego mona si przygotowa. Kampanie, ktre maj na celu zwikszenie spoecznej wiadomoci czym jest terroryzm i sposobw zachowania, a take suce ksztaceniu mechanizmw umoliwiajcych poradzenie sobie w sytuacjach zagroenia mona uzna za jeden ze sposobw zwalczania terroryzmu. Im mniejsz panik bdzie wywoywa groba ataku terrorystycznego, im mniej destabilizowa bdzie ycie spoeczne, tym wiksz swobod dziaania bd miay ich rzdy w budowaniu skutecznych systemw bezpieczestwa i prowadzeniu konsekwentnej midzynarodowej polityki wsppracy w zwalczaniu terroryzmu. Planowanie polityki zwalczania terroryzmu jest istotnym warunkiem powodzenia podejmowanych. Jednym z groniejszych aspektw terroryzmu oraz nieprzewidywalno samych atakw a take nieprzewidywalno reakcji, ktre takie ataki wywoaj. Strach przed terroryzmem przybiera wymiar paniki, ktra uniemoliwia racjonaln ocen sytuacji. Po wydarzeniach w Madrycie, mimo powszechnej opinii, e z terrorystami nie naley negocjowa, bo to tylko zachca ich do kolejnych atakw , rzd hiszpaski zdecydowa si na wycofanie oddziaw z Iraku. Stao si to pod naciskiem spoecznym. Dugofalowe dziaania w obszarze zwalczania terroryzmu wymagaj sformuowania jasnej polityki odbieranej przez spoeczestwo jako konsekwentna i spoeczna polityki zwalczanie terroryzmu.

25

V ZWALCZANIE TERRORYZMU A PRAWA CZOWIEKA 3. Walka z terroryzmem a prawa czowieka

Ochrona praw czowieka w kontekcie przeciwdziaania terroryzmowi pozostaje przedmiotem troski nie tylko pastwa, ale take organizacji midzynarodowych. Jedn z organizacji, ktre najywiej zajmuj si tym zagadnieniem jest Rada Europy. Jej regulacje i rekomendacje w tym zakresie s jedn z najlepszych ilustracji problemu. Zauwaajc, e terroryzm powanie narusza prawa czowieka, zagraa demokracji oraz ma na celu destabilizowanie rzdw oraz naruszenie podstaw pluralistycznego spoeczestwa, Rada Europy nawouje jednoczenie, aby pastwa w swojej walce z terroryzmem przestrzegay zapisw midzynarodowych sucych ochronie praw czowieka. Przedstawia ona pastwom wytyczne dotyczce ochrony praw czowieka w walce z terroryzmem midzynarodowym. S to: 1. obowizek pastw do ochrony wszystkich przed terroryzmem, 2. nakaz przestrzegania zasad rzdw prawa, zakaz arbitralnego traktowania kogokolwiek, zakaz dyskryminacji rasowej, 3. prawomocno rodkw i metod antyterrorystycznych, 4. cakowity zakaz tortur, 5. zapewnienie, e zbieranie i przetwarzanie danych osobowych gromadzonych przez instytucj pastwow na potrzeby zapewnienia bezpieczestwa pastwa jest ograniczone stosownymi przepisami w prawie wewntrznym, proporcjonalne do celu, dla ktrego jest realizowane, moe by nadzorowane przez zewntrzn, niezalen instytucj, 6. zapewnienie legalnoci wszelkich rodkw koniecznych dla walki z terroryzmem, ktre wymuszaj naruszenie prywatnoci pod warunkiem stworzenia moliwoci odwoania si w sprawie ich zastosowania do sdu oraz zapewnienie, e uciekanie si dla ich realizacji do uycia broni jest zminimalizowane, 7. aresztowania i nadzr policyjny, ktre mog by stosowane jedynie na podstawie uzasadnionych podejrze(podejrzany powinien zosta poinformowany o przyczynach aresztowania i jak najszybciej doprowadzony przed sd),

26

8. zatrzymanie przed procesem, ktre powinno by poddane staemu nadzorowi sdowemu, 9. postpowanie powinno odbywa si przed sdem zgodnie z zasad rzdw prawa, 10. kary nakadane na sprawcw musz by przewidziane w prawie karnym, nie moe by orzeczona kara cisza ni ta, ktra obowizywaa w momencie popenienia czynu, 11. w trakcie przetrzymywania sprawca powinien by traktowany z szacunkiem dla jego ludzkiej godnoci (Wytyczne surowsze dopuszczaj traktowanie sprawcw aktw terrorystycznych w odniesieniu do komunikowania si, cile strzeonych miejsc przetrzymywania, separowania od siebie), 12. wnioski o azyl powinny by traktowane indywidualnie; naley odmwi przyznania statusu uchodcy osobie, ktra uczestniczya w czynie terrorystycznym; pastwo przekazujce sprawc do jego kraju pochodzenia musi upewni si, e nie grozi mu tam kara mierci, nieludzkie traktowanie (zbiorowe wydalanie obcokrajowcw jest zakazane), 13. prawo do wasnoci osb lub organizacji podejrzanych o prowadzenie dziaalnoci terrorystycznej moe zosta zawieszone; chroni je powinna moliwo odwoania si do sdu, 14. jeli akt terrorystyczny zostaje popeniony w sytuacji wojny lub innego szczeglnego zagroenia bezpieczestwa midzynarodowego, pastwo moe w cile okrelonych warunkach i granicach ograniczy przestrzeganie pewnych zobowiza wynikajcych z prawa midzynarodowego praw czowieka; w adnym jedna wypadku nie mona ograniczy prawa do ycia, zakazu tortur, zakazu nieludzkiego traktowania, zasady praworzdnoci wyroku i rodkw, ani zasady, e prawo nie dziaa wstecz, 15. w walce a terroryzmem pastwa nie mog narusza podstawowych norma prawa midzynarodowego ani prawa humanitarnego, 16. w wypadku, w ktrym pena rekompensata dla ofiar czynu terrorystycznego jest niemoliwa z innych rde, pastwa maj obowizek wypaci j wkadajc w to rodki wasne. Jak mona zauway, przestrzeganie praw czowieka, nawet w walce z terroryzmem midzynarodowym, pozostaje jednym z najwaniejszych zagadnie, z ktrymi mierz si wspczesne pastwa. Walczc z terroryzmem pastwa musz wystrzega si stosowania metod, ktre przekreliyby istot wspczesnej, zachodniej demokracji: a wic rzdy prawa 27

i poszanowanie praw politycznych, obywatelskich i czowieka kadego z mieszkacw wspczesnych pastw.

VI WSPPRACA MIDZYNARODOWA W DZIEDZINIE ZWALCZANIA TERRORYZMU

W dobie procesw globalizacyjnych niewiele zjawisk zachowuje skal lokaln a nawet skal krajow. Wiek XX i XXI to czas, w ktrym powstao i upowszechnio si pojcie problemw globalnych, pocztkowo definiowanych w odniesieniu do ekologii, pniej stopniowo rozszerzanych na coraz to nowe dziedziny ycia spoecznego i politycznego. Wraz z nastaniem okresu, w ktrym polityka na arenie krajowej to tylko niewielki wycinek ycia politycznego, ksztatujcego byt spoeczestw, nasta rwnie czas przestpstw politycznych na skal midzynarodow. Przedmiotem rozwaa tego opracowania jest, to terroryzm midzynarodowy. Cele, do ktrych d grupy i jednostki terrorystycznych, okrelane s mianem politycznych. To wanie polityczny charakter wyznaczonego celu kwalifikuje czyn przestpczy jako terrorystyczny. Trzeba pamita, i jedn z czci ksztatujcej si wci definicji terroryzmu midzynarodowego jest uycie bd groba uycia siy w celu nakonienia kogo do podjcia lub zaniechania jakiego dziaania. Problem mona zawzi, do wsppracy midzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu midzynarodowego. Naley bowiem pamita o tym, e jedynie taka wsppraca, daje rezultaty w postaci ograniczania negatywnych skutkw zjawisk oraz dziaa. Dodatkowym czynnikiem wskazujcym na konieczno wsppracy w dziedzinie zwalczania terroryzmu jest globalny charakter przyczyn, ktre su za pretekst dla inicjatorw dziaa terrorystycznych. Ubstwo, gd, ucisk spoeczny i polityczny to hasa, ktre najczciej uywane lub naduywane s przez ludzi rekrutujcych przyszych terrorystw. Dlatego wanie prewencja terroryzmu zaczyna si od przyczyn, a nie samych przejaww. Ju na tym poziomie zaczyna si rwnie wsppraca pastw, a raczej spoecznoci midzynarodowej. Bank wiatowy, G-8 i inne instytucje o charakterze spoeczno-gospodarczym i politycznym maj szans na zwalczenie istotnych przyczyn terroryzmu.

28

1. RADA EUROPY
Rada Europy jest jedn z najstarszych europejskich instytucji umoliwiajcych pastwom wspprac na szczeblu politycznym. Nie naley ona do organizacji, ktre podejmuj dziaania prewencyjne czy zwalczajce terroryzm w formie akcji o charakterze policyjnym lub militarnym, ale jest forum wsppracy politycznej, ktrego nie mona pomin. Przede wszystkim w kontekcie Rady Europy naley pamita o najstarszym instrumencie prawnym, ktry otrzymaa spoeczno midzynarodowa do zwalczania terroryzmu midzynarodowego. Jest nim Europejska Konwencja o Zwalczeniu terroryzmu, ktra otwarta zostaa do podpisu w styczniu 1977r., a wesza w ycie 4 sierpnia 1978 r.19. Dzi Rada Europy dysponuje szerokim wachlarzem instrumentw prawnych, ktre umoliwiaj walk z terroryzmem midzynarodowym. Podstawowym jednak narzdziem, ktrym posuguje si ta organizacja jest promocja demokracji oraz podstawowych praw czowieka20. Jak wspomniano wyej dziaanie to zaliczy mona raczej do prewencji ni stricte zwalczania terroryzmu. Jednak na arenie midzynarodowej takie wanie instrumenty maj szanse na stopniowe likwidowanie przyczyn terroryzmu midzynarodowego.

2. ORGANIZACJA BEZPIECZESTWA I WSPPARCY W EUROPIE

W 2002r. OBWE podja dziaania zmierzajce do rozwijania wsppracy partnerskiej w dziedzinie zwalczania terroryzmu21. Gwnym zadaniem Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie w tym zakresie jest koordynacja dziaa podejmowanych na skal midzynarodow. Przewodniczcy OBWE na 2002r., Minister Spraw Zagranicznych Portugalii Antonio Martins da Cruz podsumowa, e walka z terroryzmem nie moe by wygrana przez adne pojedyncze pastwo ani organizacj i w tym kierunku zmierzay wysiki OBWE. Organizacja ta wsppracuje nie tylko z partnerami na szczeblu narodowym, pastwami w Europie i poza ni. W dziaaniach OBWE spotykaj si akcje podejmowane zarwno przez
19

http://conventions.coe.int/Treaty/EN/WhatYouWant.asp?NT=090 http://www.coe.int/T/E/Communication_and_Research/Press/Theme_files/Terrorism/ 21 The Annual Report on OSCE Activities provides an overview of the activities of the OSCE field operations and institutions, including the Secretariat; http://www.osce.org/publications/annual_report/files/partnerships.pdf
20

29

pastwa, jak i przez Decyzje OBWE nakierowane na osignicie celu lepszej koordynacji i wikszej kompatybilnoci dziaa spoecznoci midzynarodowej podejmowane byy gwnie podczas spotka Rady Ministerialnej w Bukareszcie w 2001r. oraz w Porto w 2002r. Bukareszteski Plan Dziaa dla Zwalczania Terroryzmu zawiera zobowizanie pastw czonkowskich OBWE do wzmocnienia i rozwijania dwustronnej i wielostronnej wsppracy w ramach Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, wsppracy z Organizacj Narodw Zjednoczonych oraz z innymi midzynarodowymi i regionalnymi organizacjami w celu zwalczania terroryzmu we wszystkich jego firmach i przejawach. OBWE ma za zadanie jak najszersze koordynowanie wysikw Rady midzynarodowych Ministerialnej wewntrzrwnie i midzyregionalnych we wszystkich ich przejawach dla osignicia tego celu. Podczas bukareszteskiego spotkania zostaa zorganizowana midzynarodowa konferencja na rzecz wzmacniania bezpieczestwa i stabilnoci w Azji centralnej: wzmacnianie wysikw zmierzajcych do zwalczania terroryzmu. We wsppracy z UNODCCP (United Nations Office for Drug Control and Crime Prevention, obecnie UNODC UN Office on Drugs and Crime) stworzony zosta dokument pod tytuem Program Akcji z Biszkeku, ktry identyfikowa specyficzne rodki zwalczania i zapobiegania terroryzmowi z uwzgldnieniem szczeglnych wyzwa stojcych przed pastwami Centralnej Azji. Wsppraca na forum OBWE w dziedzinie zwalczania terroryzmu bya rwnie przedmiotem obrad spotkania na wysokim szczeblu zorganizowanego podczas prezydencji portugalskiej w czerwcu 2002r. w Lizbonie. Uczestnicy, wrd ktrych znajdowali si przedstawiciele NATO, Rady Europy, Organizacji Narodw Zjednoczonych, Unii Europejskiej, WNP, FATF oraz Interpolu zgodnie potwierdzili konieczno wzmocnienia wsppracy w dziedzinie przepywu informacji oraz ekspertyz 22. Potwierdzili rwnie zamiar wsplnego zwalczania zjawisk, ktre umoliwiaj rozwj organizacji terrorystycznych, tj. handlu broni, narkotykami oraz ludmi, przestpczoci zorganizowanej, prania brudnych pienidzy oraz trwajcych konfliktw regionalnych i innych rde niestabilnoci. Aby umoliwi stopniow implementacj podjtych postanowie powoano Osobistego Przedstawiciela ds. zwizanych z Zapobieganiem i zwalczaniem terroryzmu oraz now jednostk Action against Terrorism Unit (ATU)23.

22

FATF: powoana podczas paryskiego szczytu grupy G-7 w 1989r. midzyrzdowa grupa, ktrej celem jest rozwj i promocja strategii dotyczcych zwalczania prania brudnych pienidzy http://europa.eu.int/comm/external_relations/drugs/framework.pdf ; s. 15 23 Jednostka do Dziaa przeciwko Terroryzmowi (tum. wasne)

30

Spotkanie Rady Ministerialnej w Porto podsumowao te wysiki poprzez przyjcie Karty Zwalczania i Zapobiegania Terroryzmowi podkrelajcej rol OBWE jako organizacji regionalnej zgodnie z rozdziaem VIII Karty Narodw Zjednoczonych oraz potwierdzajcej zobowizanie OBWE do dziaa na rzecz koordynacji i bliskiej wsppracy z innymi organizacjami midzynarodowymi w celu stawienia czoa grobom i wyzwaniom dla bezpieczestwa. Po raz pierwszy na spotkanie takie zaproszone nie tylko organizacje i inicjatywy regionalne dziaajce w obszarze OBWE, ale take partnerzy spoza tego obszaru.

3. UNIA EUROPEJSKA
Zgodnie z deklaracjami pastw Unii Europejskiej w dziedzinie zwalczania terroryzmu gwnym celem prowadzonych dziaa jest takie wzajemne zblienie prawa wewntrznego pastw czonkowskich, ktre zagwarantuje stworzenie normatywnego minimum w odniesieniu do podstawowych elementw i kar odnonie przestpstw majcych charakter czynw terrorystycznych. Zwalczanie terroryzmu midzynarodowego w Unii Europejskiej wczone zostao do zada realizowanych w ramach tzw.: trzeciego filaru Unii, czyli spraw wewntrznych i wymiaru sprawiedliwoci24. Zagadnienie terroryzmu zostao podniesione po raz pierwszy na Posiedzeniu Rady Europejskiej w Tampere w 1999r., a pniej w Santa Maria da Feira w czerwcu 2000 r. Deklaracje, ktre byy skutkiem tych spotka wskazyway, i terroryzm jest najpowaniejszym zjawiskiem zagraajcym podstawowym wolnociom, prawom czowieka oraz zasadom demokracji. Pastwa czonkowskie podjy zobowizanie do tworzenia strefy wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci25. Podjtych zostao klika inicjatyw prawodawczych, midzy innymi dotyczcych Europolu, Europejskiej Sieci Sdownictwa oraz ustanawianiu przestpstwem uczestnictwa w zorganizowanej grupie przestpczej i in.26 Najwaniejszym dokumentem jest Decyzja Ramowa Rady Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002r. na temat zwalczania terroryzmu 27. Zawiera ona postanowienia dotyczce prawodawstwa pastw czonkowskich, ktre maj umoliwi jak najsprawniejsz wspprac
24 25

JHA, Justice and Home Affairs (przyp. autora) http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/l33168.htm 26 the Europol Convention supplemented by the Council decision of 3 December 1998; Joint Action 96/610/JHA on the creation of a Directory of specialised counter-terrorist skills ; Joint Action 98/428/JHA on the creation of a European Judicial Network ; Joint Action 98/733/JHA on making it a criminal offence to participate in a criminal organisation ; the Council recommendation on combating the financing of terrorism . 27 Council Framework Decision 2002/475/JHA of 13 June 2002 [Official Journal L 164 of 22 June 2002]; http://ue.eu.int/jai/default.asp?lang=en

31

w dziedzinie zwalczania terroryzmu. Dziaania, te musz by wczeniej zaakceptowane przez pastwa czonkowskie Wsplnot Europejskich, a zapisy o nich musz znale si w acquis communautaire, czyli dorobku prawnym Unii. Unia Europejska jest jednolitym systemem instytucjonalnym, ktry spina wszystkie formy i rodzaje wsppracy pastw nalecych do Wsplnot Europejskich28. Decyzja Ramowa Rady Unii Europejskiej znajduje zastosowanie w odniesieniu do kadego czynu terrorystycznego popenionego lub przygotowanego w pastwie czonkowskim, ktry moe powanie zaszkodzi pastwu lub organizacji midzynarodowej. Czyny te musz by popenione z zamiarem zastraszenia osb bd powanego zmienienia lub zniszczenia struktury politycznej, ekonomicznej albo spoecznej pastwa. Nalee do nich mog morderstwa, uszkodzenia ciaa, branie zakadnikw, wymuszenia, produkcja broni, ataki terrorystyczne albo groenie spoecznoci ktrymkolwiek z poprzednio wymienionych przestpstw. Czyny te mog zosta popenione przez jedn lub wicej osb przeciw jednemu lub wikszej iloci pastw. Dla karania wymienionych czynw pastwa czonkowskie musz zapewni normy prawne ustanawiajce skuteczne, proporcjonalne i zniechcajce kary, w tym rwnie ekstradycj. Decyzja mwi rwnie o zapewnieniu istnienia norm okrelajcych okolicznoci agodzce, takie jak: wsppraca z policj i wymiarem sprawiedliwoci, umoliwienie zebrania dowodw, wskazanie innych sprawcw czynw terrorystycznych. Pastwa czonkowskie maj rwnie zagwarantowa penalizowania oraz kontroli osb prawnych w wypadku, kiedy osoba fizyczna podlegajca postpowaniu w sprawie terrorystycznego popenienie czynu terrorystycznego jest uprawniona do reprezentowania osoby prawne. Pastwa zobowizane s take do: ustanowienia swojej jurysdykcji odnonie sprawcw czynw terrorystycznych, ustanowienia swojej jurysdykcji w wypadku, w ktrym ich prawo nie przewiduje ekstradycji wasnych obywateli, koordynowania swoich dziaa i wsplnego podejmowania decyzji odnonie kompetencji wszczcia dziaa postpowania w jednym wobec sprawcw czynu oraz gdy scentralizowania pastwie czonkowskim,

zaangaowanych jest kilka pastw. Kolejnym istotnym zagadnieniem jest zobowizanie pastw do udzielania pomocy ofiarom czynw terrorystycznych oraz ich rodzinom.
28

G. Michaowska (red.); May sownik stosunkw midzynarodowych; WSiP; Warszawa 1997; s. 270

32

Pastwa Unii Europejskiej zostay decyzj Rady zobowizane do podjcia wszelkich rodkw majcych na celu wprowadzenie w ycie powyszych postanowie oraz notyfikowanie Rady w kwestii postpw odnonie realizowania tych postanowie. Naley podkreli, i podstawow dziedzin, w ktrej realizowana jest wsppraca pastw czonkowskich Unii odnonie zwalczania terroryzmu jest zwalczanie finansowania terroryzmu. We wsppracy z FATF (Financial Action Task Force) Unia Europejska dy do zwalczania jednej z podstawowych przyczyn skutecznoci dziaa organizacji terrorystycznych we wspczesnym wiecie, tzn. staego dostpu do znacznych zasobw finansowych. Dziaania Unii w tej dziedzinie skupiaj si na zamraaniu funduszy i zasobw organizacji, osb i grup wobec ktrych mog by zastosowane szczeglne rodki zgodnie z regulacjami organw Unii, wsppracy z pastwami trzecimi w kwestii przejrzystoci wykorzystania funduszy przekazywanych w ramach pomocy humanitarnej, typowania wraz z FATF krajw wymagajcych pomocy technicznej przeznaczonej na cele zwizane ze zwalczaniem finansowania terroryzmu.

4. ORGANIZACJA NARODW ZJEDNOCZONYCH

Jako najwiksze forum wsppracy midzynarodowej jest organizacj, ktra ma wielki wpyw na realizowanie wysikw zmierzajcych do zwalczania terroryzmu midzynarodowego. Wedug powstaego niedawno Raportu Grupy Roboczej ds. Narodw Zjednoczonych i Terroryzmu Organizacja powinna podtrzymywa najwaniejsze zasady Karty Narodw Zjednoczonych, ktrych centralna cz jest zagroona zjawiskiem terroryzmu midzynarodowego29. Zgodnie z raportem dziaalno Organizacji powinna zgodnie zmierza do trzyczciowego strategicznego podejcia dzielcego globalny wysiek na: a) zniechcania grup zagroonych uciekaniem si do terroryzmu b) pozbawiania grup oraz osb rodkw umoliwiajcych realizowanie dziaa o charakterze terrorystycznym c) podtrzymywania na szerokiej wsppracy midzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu. Organizacja czyni wysiki w dziedzinie ustanawiania norm, ochrony praw czowieka
29

http://www.un.org/terrorism/a57273.htm

33

i komunikacji, aby usuwa przyczyny skaniajce do dziaa terrorystycznych. Organizacja Narodw Zjednoczonych peni wiodc rol w odniesieniu do tworzenia skutecznych i powszechnych instrumentw prawnych. Organizacja podejmuje kroki w kierunku ochrony praw czowieka w dwch kontekstach: odnonie narusze praw czowieka jako rda powstawania zagroe terrorystycznych oraz zwalczanie terroryzmu jako zjawiska, ktre z natury godzi w podstawowe prawa czowieka. Narody Zjednoczone kad rwnoczenie nacisk na fakt, i wszelka walka z przejawami terroryzmu midzynarodowego musi odbywa si z poszanowaniem praw czowieka.

34