Forward Susan - Toksyczni Rodzice

PWZN Print 6 Lublin 1996 Tytu oryginau: Toxic Parents

Adaptacja na podstawie ksiki wydanej przez Jacek Santorski & co Agencja Wydawnicza Warszawa 1992

Przeoy:

Ryszard Grayski

Ksika uznana przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Spoecznej

jako szczeglnie pomocna w profilaktyce uzalenie.

Od autorki

Wiele osb wnioso w t prac znaczcy wkad: Craig Buck, oddany sprawie utalentowany pisarz, nada odpowiedni form historii, ktr chciaam opowiedzie. Nina Miller, zdolna terapeutka, szczodrze obdarzaa mnie swoim czasem, wiedz i wsparciem. Jest ona take najbardziej oddanym przyjacielem, jakiego mona sobie wyobrazi. Marty Farash hojnie udziela mi konsultacji w dziedzinie systemw rodzinnych. Toni Burbank, mj wspaniay wydawca, by - jak zawsze - wnikliwy, wraliwy i wyrozumiay. Nie mogabym znale spokojniejszego przewodnika w burzliwych momentach mojej twrczej pracy. Linda Grey, szef wydawnictwa Bantam Books, od pocztku wierzya we mnie i w moj prac. Wyraam nieskoczon wdziczno moim pacjentom i przyjacioom oraz tym wszystkim osobom, ktre powierzyy mi swoje najbardziej osobiste doznania i sekrety, po to aby innym ludziom nie pomoc. Nie mog wymieni ich nazwisk, ale oni wiedz, o kim mwi. Moje dzieci, Wendy i Matt, i moi przyjaciele (szczeglnie Dorris Gathrid, Don Weisberg, Jeanne Phillips, Basil Anderman, Lynn Fischer i Madeline Cain) s czstk mego wasnego ycia i wszystkich ich szczerze kocham. Jestem wdziczna mojemu ojczymowi, Kenowi Petersonowi, za jego wsparcie i dobro dla mnie. Wreszcie chc podzikowa mojej matce, Harriet Peterson, za jej mio, wsparcie oraz gotowo do zmiany

Wprowadzenie

Oczywicie, e ojciec mnie bi, ale robi to tylko dlatego, aby utrzyma mnie w ryzach. Nie rozumiem, co to ma wsplnego z rozpadem mojego maestwa.

Gordon

Gordon, lat 38, wzity chirurg ortopeda, przyszed do mnie, gdy po szeciu latach maestwa opucia go ona. Bardzo pragn jej powrotu, ale oznajmia, e nie bdzie to moliwe, dopki on nie znajdzie sposobu na swoj niepohamowan zo. Bya przeraona jego nagymi wybuchami i wyczerpana jego bezlitosnym krytycyzmem. Gordon zdawa sobie spraw ze swojej wybuchowoci oraz tego, e moe by nieznony, jednake kiedy ona od niego odesza, by zaskoczony. Poprosiam Gordona, aby opowiedzia mi o sobie, a kiedy mwi, zadaam kilka naprowadzajcych pyta. Gdy zapytaam o rodzicw, umiechn si i namalowa promienny obraz, szczeglnie ojca, uznanego na rodkowym zachodzie kardiologa.

Gdyby, nie on, nie zostabym lekarzem. Jest wspaniay. Pacjenci uwaaj go za witego.

Zapytaam go o obecne stosunki z ojcem. Zamia si nerwowo i powiedzia:

Byo wspaniale... do czasu kiedy oznajmiem mu, e myl o zajciu si medycyn holistyczn. Mona by pomyle, e chc si dopuci masowej zbrodni. Powiedziaem mu o tym trzy miesice temu i teraz, przy kadej naszej rozmowie, zaczyna wygasza tyrady, e nie po to wysa mnie na medycyn, bym zosta znachorem. Wczoraj doszo do najgorszego. Zdenerwowa si i powiedzia mi, e mam zapomnie, i kiedykolwiek naleaem do jego rodziny. To naprawd mnie zabolao. Nie wiem. Moe medycyna holistyczna rzeczywicie nie jest najlepszym pomysem.

Kiedy Gordon opowiada o swoim ojcu, ktry oczywicie nie by a tak wspaniay, jak Gordon prbowa mi to przedstawi, zauwayam, e zacz splata i rozplata palce w bardzo dynamiczny sposb. Kiedy przyapa si na tym, przywoa si do porzdku i poczy opuszki palcw tak, jak robi to czsto profesorowie siedzc przy swoich biurkach. Wygldao to na gest zapoyczony od ojca. Zapytaam Gordona, czy jego ojciec by zawsze tyranem.

Nie, niezupenie. To znaczy, czsto wrzeszcza. Raz na jaki czas dostawaem lanie, jak kady inny dzieciak. Ale nie nazywabym go tyranem.

Uderzyo mnie co w sposobie, w jaki wypowiada sowo lanie, jaka subtelna emocjonalna zmiana w jego gosie. Spytaam go o to. Okazao si, e ojciec spuszcza mu lanie pasem dwa lub trzy razy w tygodniu. Nie trzeba byo wiele, aby Gordon narazi si na bicie: wyzywajce sowo, uwaga w dzienniczku, czy te zapomniana praca domowa byy wystarczajcymi przestpstwami. Ojciec Gordona nie przywizywa rwnie szczeglnej wagi, w ktre miejsca wymierza razy. Gordon przypomnia sobie, e by bity po plecach, nogach, ramionach, rkach i poladkach. Spytaam Gordona, jak mocno ojciec rani go fizycznie.

Gordon: Nie krwawiem, ani nic w tym rodzaju. To znaczy, wychodziem cao. On po prostu chcia utrzyma mnie w ryzach. Susan: Ale bae si go, prawda? Gordon: miertelnie si go baem, ale czy tak wanie nie bywa zawsze z rodzicami? Susan: Gordon, czy ty chciaby, aby twoje dzieci czuy to samo w stosunku do ciebie?

Gordon unika mojego spojrzenia. Czu si bardzo nieswojo. Przysunam moje krzeso bliej i agodnie mwiam dalej:

Twoja ona jest pediatr. Gdyby zobaczya w swoim gabinecie dziecko z takimi samymi ladami na ciele jak te twoje, bdce efektem lania jakie sprawia ci ojciec, czy zgodnie z prawem powinna zgosi to do odpowiednich wadz?

Gordon nie musia odpowiada. Kiedy uwiadomi sobie prawd, jego oczy napeniy si zami.

Czuj okropny ucisk w odku.

Mechanizmy obronne Gordona runy Chocia odczuwa straszny emocjonalny bl, po raz pierwszy odkry pierwotne, dugo skrywane rdo swojej wybuchowoci. By chodzcym wulkanem gniewu przeciwko ojcu i kiedy cinienie stawao si zbyt wysokie, wyadowywa si na kimkolwiek, kto by pod rk, zwykle na onie. Wiedziaam, co musimy zrobi: uzna i wyleczy sponiewieranego maego chopca, ktry nadal w nim by. Kiedy tego wieczora wrciam do domu, zauwayam, e nadal myl o Gordonie. Wci widziaam jego oczy pene ez, kiedy uwiadomi sobie, jak le by traktowany. Pomylaam o tysicach dorosych mczyzn i kobiet, z ktrymi pracowaam, a ktrych codzienne ycie byo pod wpywem - albo czasem pod kontrol - wzorcw ustalonych w dziecistwie przez emocjonalnie destrukcyjnych rodzicw. Uwiadomiam sobie, e s miliony takich, ktrzy nie maj pojcia, dlaczego nie wiedzie im si w yciu. Naleao im pomc. To wanie wtedy zdecydowaam si napisa t ksik.

Po co patrze wstecz?

Historia Gordona nie naley do niezwykych. Spotkaam w mojej osiemnastoletniej pracy terapeutycznej, w ramach terapii indywidualnej i w grupach szpitalnych, tysice pacjentw, z ktrych ogromna wikszo cierpiaa z powodu zniszczonego poczucia wasnej wartoci, poniewa rodzic regularnie bi ich, krytykowa, artowa na temat tego, jacy s bezmylni, okropni czy niechciani, albo te przygniata ich win, napastowa seksualnie, obarcza zbyt du odpowiedzialnoci czy rozpaczliwie ochrania. Podobnie jak Gordon, niewielu z tych ludzi czyo swoje obecne problemy z rodzicami. Jest to powszechnie wystpujca emocjonalna biaa plama. Ludziom po prostu trudno jest dostrzec, e ich stosunki z rodzicami w znaczcy sposb wpywaj na ich ycie. Kierunki terapeutyczne, ktre mocno opieray si na analizie dowiadcze z dziecistwa, odeszy od omawiania przeszoci, koncentrujc si na tu i teraz. Obecnie kadzie si nacisk na badanie i zmian zachowa, zwizkw i funkcji. Uwaam, e ta zmiana akcentu wynika z tego, e pacjenci nie godz si na terapi tradycyjn, ktra wymaga ogromnego nakadu czasu i pienidzy przy, czsto, minimalnych rezultatach. Sama jestem wielk zwolenniczk krtkoterminowej terapii, ktra skupia si na zmianie destrukcyjnych wzorcw zachowa. Ale dowiadczenie nauczyo mnie, e nie wystarczy leczenie symptomw, naley take zaj si ich rdem. Terapia jest najbardziej efektywna wtedy, gdy biegnie podwjnym torem: z jednej strony zmiana obecnego autodestrukcyjnego zachowania, z drugiej - uwolnienie si od traumy przeszoci. Gordon musia nauczy si technik kontrolowania zoci. Jednake w celu doprowadzenia do trwaych zmian, takich ktre wytrzymayby stres, musia take cofn si i zaj si blem, jaki odczuwa w dziecistwie. Nasi rodzice siej w nas mentalne i emocjonalne ziarna - ziarna, ktre rosn wraz z nami. W niektrych rodzinach s to ziarna mioci, szacunku i wolnoci. Niestety, w wielu innych s to ziarna strachu, obowizku czy winy. Jeli naleysz do tej drugiej grupy, ksika ta przeznaczona jest dla ciebie. Kiedy dorastae, zasiane ziarna rozrosy si w niewidoczne chwasty, ktre zaatakoway twoje ycie tak dalece, e nie potrafisz sobie nawet tego wyobrazi. Ich pdy mogy zaszkodzi twoim uczuciowym zwizkom, karierze, yciu rodzinnemu; to one z pewnoci zdusiy w tobie pewno siebie i poczucie wasnej wartoci. Zamierzam pomc ci w odnalezieniu tych chwastw i wyrwaniu ich.

Jaki jest toksyczny rodzic?

Wszyscy rodzice od czasu do czasu popeniaj bdy. Ja sama popeniam kilka strasznych bdw wobec moich dzieci, co byo powodem niemaego blu dla nich i dla mnie. aden rodzic nie moe by emocjonalnie otwarty przez cay czas. Jest to cakowicie normalne, e rodzice czasami krzycz na swoje dzieci. Wszyscy rodzice od czasu do czasu bywaj zbyt wadczy. Wikszo rodzicw, nawet jeli zdarza si to rzadko, sprawia lanie swoim dzieciom. Czy z powodu tych uchybie naley uzna ich za okrutnikw? Oczywicie, e nie. Rodzice s tylko ludmi i maj mnstwo wasnych problemw. Wikszo dzieci znosi okazjonalne wybuchy zoci dopki otrzymuje, jako przeciwwag, duo mioci i zrozumienia. Jest niestety wielu rodzicw, ktrych negatywne wzorce zachowa w sposb stay i dominujcy wpywaj na ycie dziecka. To s wanie rodzice, ktrzy wyrzdzaj krzywd. Kiedy szukaam zwrotu opisujcego wspln cech czc tych szkodzcych rodzicw, przyszo mi do gowy sowo toksyczni. Emocjonalne wyniszczenie spowodowane przez rodzicw, podobnie jak chemiczna trucizna, rozchodzi si w dziecku. Wraz z rozwojem dziecka ronie rwnie odczuwany przez nie bl. Czy jest lepsze sowo, ni toksyczni, ktrym mona by si posuy do opisu rodzicw, ktrzy zaszczepiaj w dziecku wieczn traum, poczucie zniewaenia, ponienia i nie przestaj tego robi nawet kiedy dzieci s ju dorose? Ale nie zawsze musi to by oddziaywanie systematyczne lub dugotrwae. Zniewaga seksualna czy fizyczna moe by tak traumatyczna, e czsto pojedyncze zdarzenie wystarczy, aby spowodowa ogromn emocjonaln szkod. Niestety, wychowywanie dzieci, ta jedna z najbardziej istotnych umiejtnoci, jest nadal w duej mierze wysikiem polegajcym na trzepaniu spodni. Nasi rodzice nauczyli si tego przede wszystkim od ludzi, ktrzy wcale nie musieli by w tym tacy dobrzy - od swoich wasnych rodzicw. Wiele uwiconych tradycj technik wychowawczych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie, to po prostu ze rady ukryte pod mask ludowej mdroci.

Jak toksyczni rodzice wpywaj na ciebie?

Prawie wszyscy doroli, dzieci toksycznych rodzicw, bez wzgldu na to czy byli bici jako malcy, czy pozostawiani samym sobie, seksualnie zniewaani czy traktowani jak gupcy, przesadnie chronieni czy te przecieni poczuciem winy, cierpi na zaskakujco podobne symptomy: zachwianie poczucia wasnej wartoci prowadzce do autodestrukcyjnych zachowa. W pewien sposb wszyscy oni czuj si bezwartociowi, niekochani i nieadekwatni. Uczucia te wynikaj w znacznej mierze z faktu, e dzieci toksycznych rodzicw, czasami wiadomie, czasami niewiadomie, same siebie wini za rodzicielskie zniewagi. Bezbronnemu, zalenemu od rodzicw

dziecku atwiej jest poczu si winnym i zasuy na gniew tatusia za zrobienie czego zego, ni uzna przeraajcy fakt, e tatusiowi, ktry powinien je otacza opiek, nie mona zaufa. Kiedy te dzieci staj si dorosymi, nadal dwigaj ciary winy i nieadekwatnoci, co powoduje, e jest im wyjtkowo trudno zbudowa pozytywny obraz samego siebie. W rezultacie brak pewnoci siebie i poczucia wasnej wartoci moe odbi si na kadym aspekcie ich ycia.

Badanie psychologicznego pulsu

Nie zawsze atwo wywnioskowa czy twoi rodzice s, lub byli, toksyczni. Wiele osb ma trudne zwizki z rodzicami. Nie wiadczy to jednak o tym, e rodzice s emocjonalnie destrukcyjni. Sporo osb uwiadamia sobie, e prowadzi wewntrzn walk zastanawiajc si, czy byli le traktowani w przeszoci czy te s przewraliwieni w teraniejszoci. Aby dopomc ci w rozwizaniu tej kwestii uoyam zamieszczony poniej kwestionariusz. Niektre z tych pyta mog sprawia, i poczujesz si zaniepokojony lub nieswj. To nic nie szkodzi. Zawsze trudno jest powiedzie sobie prawd na temat tego, jak bardzo nasi rodzice nas zranili. Cho moe to by bolesne, reakcja emocjonalna jest cakowicie prawidowa. Dla uproszczenia pytania odnosz si do rodzicw w liczbie mnogiej. Twoja odpowied moe jednak dotyczy tylko jednego rodzica.

I Twj zwizek z rodzicami, kiedy bye dzieckiem: 1.Czy rodzice mwili ci, e jeste niedobry lub bezwartociowy? Czy uywali wobec ciebie wyzwisk? Czy cigle ci krytykowali? 2.Czy rodzice uywali siy fizycznej aby ci utrzyma w ryzach? Czy bili ci paskiem, szczotk lub innymi przedmiotami? 3.Czy twoi rodzice pili lub narkotyzowali si? Czy czue si zakopotany, nieswj, przestraszony, dotknity lub zawstydzony z tego powodu? 4.Czy twoi rodzice przeywali cikie depresje lub zamykali si przed tob z powodu wasnych emocjonalnych problemw lub umysowej czy fizycznej choroby?
5. Czy musiae opiekowa si rodzicami z powodu ich problemw?

6. Czy rodzice zrobili co co miao by utrzymane w tajemnicy? Czy bye w jaki sposb seksualnie napastowany?
7. 8. Czy zazwyczaj bae si swoich rodzicw? Czy bae si wyrazi swoj zo na rodzicw?

II Twoje dorose ycie: 1.Czy znajdujesz si obecnie w destrukcyjnym lub nieodpowiednim dla ciebie zwizku?

2.Czy wierzysz, e jeli bdziesz z kim zbyt blisko, moesz zosta zraniony lub opuszczony?
3. Czy spodziewasz si od ludzi najgorszego? A od ycia w ogle?

4. 5.

Czy sprawia ci trudno uwiadomienie sobie kim jeste, co czujesz i co chcesz? Czy obawiasz si, e gdyby ludzie znali twoje prawdziwe ja, nie lubiliby ciebie? 6.Czy kiedy odnosisz sukces, czujesz si zaniepokojony lub przeraony, e kto odkryje, i jeste oszustem?

7. 8. 9.

Czy bez wyranej przyczyny zocisz si lub jeste smutny? Czy jeste perfekcjonist? Czy trudno jest ci zrelaksowa si lub zabawi?

10.

Czy dostrzegasz, e mimo swoich najlepszych chci, zachowujesz si tak jak twoi rodzice?

III Twj zwizek z rodzicami jako czowieka dorosego:

1. 2. Czy rodzice nadal traktuj ci jak mae dziecko? Czy duo twoich yciowych decyzji zaley od akceptacji rodzicw?

3. Czy dowiadczasz intensywnych emocjonalnych lub fizycznych reakcji po spotkaniu lub przed planowanym spotkaniem z rodzicami?
4. 5. 6. Czy obawiasz si sprzeciwi rodzicom? Czy rodzice manipuluj tob poprzez grob lub poczucie winy? Czy rodzice manipuluj tob za pomoc pienidzy?

7. Czy czujesz si odpowiedzialny za odczucia rodzicw? Czy kiedy s nieszczliwi, czujesz, e to twj bd? Czy do twoich zada naley zmiana ich odczu na lepsze? 8. Czy uwaasz, e cokolwiek zrobisz, i tak nigdy nie bdzie to wystarczajco dobre dla rodzicw? 9. Czy masz nadziej, e pewnego dnia, w jaki sposb, twoi rodzice zmieni si na lepsze?

Znajdziesz duo pomocnych informacji w tej ksice, nawet jeli odpowiedziae twierdzco tylko na 1/3 powyszych pyta. Nawet jeeli niektre rozdziay wydaj si nie pasowa do twojej sytuacji, warto pamita, e wszyscy toksyczni rodzice, bez wzgldu na rodzaj ich wadzy, w zasadzie pozostawiaj te same blizny. Przykadowo, twoi rodzice nie byli alkoholikami, ale chaos, brak stabilizacji i brak dziecistwa, charakterystyczne dla domw alkoholikw, s bardzo realne rwnie dla dzieci innych toksycznych rodzicw. Zasady i techniki powrotu do zdrowia s podobne dla wszystkich dorosych dzieci toksycznych rodzicw, tak wic namawiam aby nie pomija adnego rozdziau.

Uwalnianie si od spucizny po toksycznych rodzicach

Jeli jeste dorosym dzieckiem toksycznych rodzicw, moesz naprawd wiele zrobi, aby uwolni si od uciliwego dziedzictwa, ktrym jest poczucie winy i niewiara w siebie. Na kartach tej ksiki omwi rnorodne strategie, ktre ci w tym pomog. Chc, abycie czytali t ksik z wielk nadziej. Nie ze zudn nadziej, e rodzice w sposb magiczny zmieni si, ale prawdziw nadziej e ty jeste w stanie psychologicznie odci si od silnego i destrukcyjnego wpywu twoich rodzicw. Musisz tylko zdoby si na odwag. Jest ona w tobie. Poprowadz ci przez szereg etapw, ktre pomog ci ujrze ten wpyw wyranie, a nastpnie zaj si nim, bez wzgldu na to czy jeste obecnie w konflikcie z rodzicami, czy zwizek wasz jest uprzejmy ale powierzchowny, czy nie widziae ich od lat czy te jedno z rodzicw bd oboje nie yj. Cho moe wydawa si to dziwne, wiele osb jest kontrolowanych przez swoich rodzicw nawet po ich mierci. Duchy, ktre ich nawiedzaj mog nie by realne w sensie nadprzyrodzonym, s jednak bardzo realne psychologicznie. Rodzicielskie wymagania, oczekiwania, lady poczucia winy mog trwa dugo po mierci rodzica. By moe ju rozpoznae w sobie potrzeb uwolnienia si od wpywu rodzicw. Moliwe, e ju o tym z nimi rozmawiae. Jedna z moich pacjentek lubia mawia: Rodzice nie maj adnej kontroli nad moim yciem. Nienawidz ich i oni wiedz o tym. Z czasem uwiadomia sobie, e podsycajc ogie zoci, pozwalaa rodzicom nadal sob manipulowa, a wydatek energii na zo drenowa inne dziedziny jej ycia. Konfrontacja stanowi wany krok w wypdzaniu duchw przeszoci i demonw teraniejszoci, ale nigdy nie wolno sobie na ni pozwoli, gdy powoduje nami gniew.

Czy to nie ja sam odpowiadam za to, jaki jestem?

By moe mylisz teraz: Chwileczk, Susan, prawie wszystkie ksiki i eksperci twierdz e nie mog obwinia za swoje problemy nikogo poza mn. Niemdre gadanie. I twoi rodzice odpowiadaj za to, co zrobili. Oczywicie, e ty jeste odpowiedzialny za swoje dorose ycie, ale to ycie jest w gwnej mierze ksztatowane przez dowiadczenia, nad ktrymi ty nie miae adnej kontroli. Faktem jest, e:

Nie jeste odpowiedzialny za to, co zrobiono tobie jako bezbronnemu dziecku!

Jeste odpowiedzialny teraz za podjcie pewnych konstruktywnych krokw rozliczajcych ci z przeszoci!

Co moe da ci ta ksika?

Wsplnie zaczynamy wan wdrwk. Jest to wdrwka ku prawdzie i ku odkryciom. U jej kresu zauwaysz, e kierujesz swoim yciem bardziej ni kiedykolwiek przedtem. Nie mam zamiaru pretensjonalnie zapewnia ci, e twoje problemy cudownie znikn z dnia na dzie. Jeli jednak masz odwag i si, aby wykona zadania polecane w tej ksice, bdziesz w stanie odzyska zabran ci przez rodzicw energi nalen tobie jako dorosemu oraz godno osobist nalen tobie jako czowiekowi. Praca ta wie si z cen jak trzeba zapaci za wyzbycie si wasnego bagau emocjonalnego. Jeli odsonisz swoje mechanizmy obronne, to odkryjesz uczucia wciekoci, niepokoju, zranienia, zmieszania, a zwaszcza alu. Rozwianie si utrwalonego wyobraenia o rodzicach moe nie ze sob silne uczucie straty i opuszczenia. Chc, aby przyswaja materia tej ksiki we waciwym dla ciebie tempie. Jeli jakie zadanie powoduje, e czujesz si zaniepokojony, przeznacz na nie wicej czasu. Wany jest postp, a nie tempo. Dla zilustrowania oglnych poj zawartych w tej ksice, posuyam si przykadami z mojej praktyki. Niektre zostay bezporednio przepisane z nagranych kaset, inne zrekonstruowaam z moich notatek. Wszystkie listy w tej ksice pochodz z moich kartotek i zostay odtworzone dokadnie tak, jak byy napisane. Nie nagrane sesje terapeutyczne, ktre zrekonstruowaam, nadal s ywe w mojej pamici. Zrobiam wszystko, aby odtworzy je w oryginalnej formie. Ze wzgldw prawnych zostay zmienione jedynie nazwiska i okolicznoci pozwalajce na identyfikacj. aden z przykadw nie zosta celowo udramatyzowany. Niektre przykady mog wydawa si sensacyjne, ale w zasadzie s typowe. Nie szukaam w mojej kartotece prowokacyjnych czy dramatycznych przypadkw; wybraam raczej takie przykady ktre s najbardziej reprezentatywne dla typw opowiada, jakie sysz codziennie. Zagadnienia, ktrymi bd si zajmowa w tej ksice, nie s sprzeczne z natur ludzk, s jej integraln czci. Ksika jest podzielona na dwie czci. W pierwszej przeanalizujemy jak funkcjonuj rne typy toksycznych rodzicw. Zbadamy rne sposoby, w jakie rodzice mogli ci rani lub rani nadal. Zrozumienie tego przygotuje ci do drugiej czci ksiki, w ktrej podam szczegowe techniki zachowa umoliwiajce odwrcenie relacji si w twoich zwizkach z toksycznymi rodzicami. Proces zmniejszania negatywnego wpywu rodzicw jest stopniowy. Ostatecznie jednak wyzwoli on twoj wewntrzn si, twoje ja, ktre przez tyle lat ukrywao si, oraz niepowtarzaln i kochajc osob jak zostae stworzony. Razem pomoemy tej osobie uzyska wolno, tak aby w kocu twoje ycie stao si twoim wasnym yciem.

Cz pierwsza:

Toksyczni rodzice

Rozdzia 1:

Rodzice jako bogowie

Mit rodzica doskonaego

Staroytni Grecy mieli pewien problem. Bogowie spogldali na Ziemi ze swego niebiaskiego podwrka na grze Olimp i osdzali wszystko, co Grecy robili. Jeli nie byli zadowoleni, rycho wymierzali kar. Nie musieli by dobrzy; nie musieli by sprawiedliwi, nie musieli nawet mie racji. Waciwie mogli dziaa cakowicie irracjonalnie. W zalenoci od kaprysu mogli zamieni ci w echo lub zmusi do wtaczania gazu na wysok gr przez ca wieczno. Nie trzeba dodawa, e niemono przewidzenia dziaa tych potnych bogw siaa wrd ich miertelnych wyznawcw strach i zamt. Cakiem podobnie dzieje si w przypadku toksycznych rodzicw. Rodzic, ktrego zachowania nie mona przewidzie, jawi si dziecku jako przeraajcy bg. Kiedy jestemy bardzo mali, nasi boscy rodzice s dla nas wszystkim. Bez nich bylibymy niekochani, pozbawieni opieki, domu, jedzenia, ylibymy w cigym strachu wiedzc, e sami nie jestemy w stanie przetrwa. Oni s naszymi wszechpotnymi opiekunami. My mamy potrzeby, oni te potrzeby zaspokajaj. Poniewa nic i nikt ich nie osdza, przyjmujemy, e s rodzicami idealnymi. W miar jak poszerza si perspektywa widzenia wiata obserwowanego z dziecinnego eczka, rozwija si w nas potrzeba utrzymania tej idealnej wizji jako obrony przed wzrastajc liczb nowoci jakie napotykamy. Dopki wierzymy, e mamy idealnych rodzicw, dopty czujemy si bezpieczni. W drugim i trzecim roku ycia zaczynamy przejawia nasz niezaleno. Opieramy si treningowi czystoci i rozkoszujemy si wasnym terroryzmem dwulatkw. Uczymy si sowa nie, ktre pozwala nam sprawowa pewn kontrol nad naszym yciem, podczas gdy sowo tak jest po prostu wyrazem zgody Walczymy o rozwj wasnej tosamoci, o uznanie naszej wasnej woli. Proces oddzielania si od rodzicw osiga najwysze natenie w okresie dojrzewania pciowego i wieku dorastania, kiedy to aktywnie konfrontujemy z yciem przekazane przez rodzicw wartoci, gusta i autorytety. W rodzinie w miar stabilnej rodzice s w stanie akceptowa zamt jaki te zmiany nios. Nawet jeeli nie wspieraj pojawiajcej si niezalenoci dziecka, to staraj si przynajmniej j tolerowa. Wyrozumiali rodzice, ktrzy pamitaj wasne lata modziecze i uwaaj bunt za normalny etap rozwoju emocjonalnego, uspokajaj si zazwyczaj stwierdzeniem to po prostu taki wiek. Toksyczni rodzice nie s tak wyrozumiali. Poczwszy od treningu czystoci a po wiek dorastania maj skonnoci do traktowania buntu czy nawet rnic osobowociowych jako ataku na nich samych. Broni si wzmacniajc w dziecku poczucie

zalenoci i bezradnoci. Zamiast przyczynia si do zdrowego rozwoju dziecka, niewiadomie utrudniaj go, wierzc czsto, e robi to w interesie dziecka. Mog posugiwa si takimi zwrotami jak: to ksztatuje charakter, lub ona musi nauczy si odrnia dobro od za. Jednake tak naprawd ich negatywne nastawienie wyrzdza szkod samoocenie dziecka, sabotujc rozwijajce si poczucie niezalenoci. Bez wzgldu na to jak bardzo rodzice wierz, e maj racj, podobne ataki wprawiaj dziecko w zakopotanie, oszaamiaj je tym, e s tak pene zoci, tak gwatowne i niespodziewane. Nasza kultura i nasze religie s prawie jednomylne co do utrzymania potgi wadzy rodzicielskiej. Dopuszczalne jest gniewanie si na mw, ony, kochankw, rodzestwo, szefw czy przyjaci, ale czym prawie zakazanym jest zdecydowane sprzeciwienie si woli rodzicw. Jake czsto syszelimy takie zdania nie odpowiadaj matce w ten sposb lub jak miesz podnosi gos na ojca. Tradycja judeo-chrzecijaska uwica ten nakaz w naszej zbiorowej wiadomoci mwic o Bogu Ojcu i napominajc aby czci ojca swego i matk swoj. Idea ta znajduje oparcie w naszych szkoach, kocioach, w rzdzie (powrt do wartoci zwizanych z rodzin), nawet w naszych przedsibiorstwach. Zgodnie z tradycyjn mdroci nasi rodzice s uprawnieni do kierowania nami po prostu dlatego, e dali nam ycie. Dziecko jest zdane na ask i nieask swoich boskich rodzicw i tak jak staroytni Grecy nigdy nie wie, kiedy uderzy nastpny piorun. Niestety dziecko toksycznych rodzicw zdaje sobie spraw, e piorun wczeniej czy pniej uderzy. Ten strach jest gboko zakorzeniony i ronie wraz z dzieckiem. W sercu dorosego czowieka, ktry by kiedy le traktowany, a teraz jest nawet czowiekiem sukcesu, yje mae dziecko, ktre czuje si bezsilne i przestraszone.

Cena przychylnoci bogw

W miar podkopywania poczucia wasnej wartoci dziecka, jego zaleno od rodzicw wzrasta, a razem z ni potrzeba wiary, e rodzice s po to, aby opiekowa si nimi i spenia ich oczekiwania. Jedynym sposobem wyjanienia sobie emocjonalnych atakw czy fizycznego zncania si jest przyjcie przez dziecko odpowiedzialnoci za zachowanie toksycznego rodzica. Niezalenie od tego, jak bardzo toksyczni s twoi rodzice, zawsze bdziesz czu potrzeb gloryfikowania ich. Nawet jeli na pewnym etapie zrozumiesz, e twj ojciec bijc ci robi le, nadal potrafisz go usprawiedliwia. Intelektualne zrozumienie nie wystarczy, aby przekona twoje emocje, e nie bye za to odpowiedzialny. Jeden z moich klientw uj to w ten sposb: Mylaem, e oni s idealni, wic kiedy le si do mnie odnosili, uznawaem, e to ja jestem zy. Wiara w idealnych rodzicw opiera si na dwch gwnych doktrynach:
1. 2. Ja jestem zy, a moi rodzice s dobrzy. Ja jestem saby, a moi rodzice s silni.

S to bardzo silne utrwalone przekonania, ktre mog przetrwa znacznie duej ni fizyczna zaleno od rodzicw. Te przekonania podtrzymuj wiar w idealnych rodzicw; pozwalaj ci

unikn konfrontacji z bolesn prawd, e twoi boscy rodzice tak naprawd zdradzili ci kiedy ty bye najbardziej bezbronny. Twoim pierwszym krokiem w kierunku przejcia kontroli nad swoim yciem jest uwiadomienie sobie tej prawdy. Wymaga to odwagi, ale jeli ju czytasz t ksik, zrobie krok w kierunku takiej przemiany. Przecie signicie po ni rwnie wymagao odwagi.

Nigdy nie pozwolili mi zapomnie, ile przyniosam im wstydu. Kiedy Sandy, lat 28, atrakcyjna brunetka, ktra - mogoby si wydawa - miaa wszystko, przysza do mnie po raz pierwszy, bya powanie zaamana. Powiedziaa, e nic jej w yciu nie wychodzi. Przez kilka lat bya projektantk kompozycji kwiatowych w eleganckim sklepie. Zawsze marzya o otwarciu wasnej firmy, ale bya przekonana, e nie jest wystarczajco bystra, aby odnie sukces. Przeraaa j poraka. Przez ponad dwa lata Sandy bezskutecznie prbowaa zaj w ci. Kiedy rozmawiaymy, zauwayam, e Sandy czuje uraz do ma o to, e nie moe zaj w ci i o to, e ich zwizek jest niedobrany, chocia m zdaje si by prawdziwie wyrozumiay i kochajcy. Ostatnia rozmowa z matk pogorszya ca spraw:

Cia staa si dla mnie prawdziw obsesj. Kiedy jadam z mam lunch powiedziaam jej jak bardzo jestem rozczarowana. Ona mi na to odpowiedziaa: Zao si, e to z powodu tamtego przerwania ciy. Niezbadane s wyroki boskie. Od tego czasu nie mog przesta paka Ona nigdy nie pozwoli mi zapomnie.

Zapytaam j o aborcj. Po chwili wahania opowiedziaa mi nastpujc histori:

Zdarzyo si to kiedy byam w szkole redniej. Rodzice moi byli bardzo, ale to bardzo surowymi katolikami wic chodziam do szkoy parafialnej. Szybko si rozwijaam i w wieku dwunastu lat miaam okoo piciu stp i szeciu cali wzrostu, wayam prawie 59 kg i nosiam stanik 36-C. Chopcy zaczli zwraca na mnie uwag i to mi si podobao. Ojca doprowadzao to do szau. Kiedy po raz pierwszy zapa mnie na tym jak caowaam si z chopcem na dobranoc, zwymyla mnie od dziwek tak gono, e caa okolica syszaa, poniewa mieszkalimy na wzniesieniu. Za kadym razem kiedy wychodziam z chopakiem, ojciec mwi mi, e pjd do pieka. Nigdy nie zagodnia. Wywnioskowaam z tego, e na pewno jestem przeklta tak czy owak i kiedy miaam 15 lat przespaam si z tym chopcem. Pech sprawi, e zaszam w ci. Kiedy rodzina dowiedziaa si o tym, szalaa. Powiedziaam im wtedy, e chc usun to dziecko; cakowicie to odrzucili. Chyba z tysic razy wykrzykiwali o miertelnym grzechu. Byli pewni, e nawet jeli dotd nie byam skazana na pieko, to to przesdza spraw. Jedynym sposobem w jaki mogam zdoby ich zgod bya groba samobjstwa.

Zapytaam Sandy, jak si sprawy miay po zabiegu. Osuna si na krzele z wyrazem przygnbienia w oczach, tak e serce mi si cisno.

Mona to nazwa popadniciem w nieask. To znaczy, tato sprawi, e przedtem czuam si wystarczajco okropnie, ale potem czuam si tak, jakbym nie miaa nawet prawa y. Im wikszy wstyd odczuwaam, tym usilniej prbowaam wszystko naprawi. Chciaam po prostu cofn czas, odzyska mio jak byam darzona bdc dzieckiem. Ale oni nigdy nie pomijaj okazji, aby to wszystko przypomnie. S jak zepsuta pyta, powtarzajca co to ja im zrobiam i ile przyniosam im wstydu. Nie mog ich za to obwinia. Nigdy nie powinnam bya zrobi tego co zrobiam - to znaczy, oni mieli bardzo wysokie moralne oczekiwania w stosunku do mnie. Teraz po prostu chc im wynagrodzi to, e tak mocno ich zraniam swoimi grzechami. A wic robi wszystko co daj. To doprowadza mojego ma do szau. Zdarzaj si z tego powodu midzy nami wielkie awantury. Ale ja nic na to nie mog poradzi. Ja tylko chc, aby oni mi przebaczyli.

Kiedy suchaam tej licznej modej kobiety, byam bardzo poruszona jej cierpieniem spowodowanym zachowaniem rodzicw oraz tym, jak bardzo musiaa zaprzecza ich odpowiedzialnoci za to cierpienie. Niemal z desperacj prbowaa mnie przekona, e to j naley wini za wszystko co si stao. Samooskaranie si Sandy byo podsycane przez nieugit postaw religijn jej rodzicw. Wiedziaam, ile bdzie mnie to kosztowa pracy, aby Sandy dostrzega e jej rodzice byli okrutni i emocjonalnie bezwzgldni. Uznaam, e nie pora na powstrzymywanie si od ocen.

Susan: Wiesz co? Jestem naprawd za na t dziewczyn. Myl, e rodzice byli dla ciebie straszni. Myl, e wykorzystali twoj religijno, aby ci ukara. Uwaam, e nie zasuya na to.

Sandy: Popeniam dwa miertelne grzechy!

Susan: Posuchaj, bya tylko dzieckiem. By moe popenia kilka bdw, ale nie musisz paci za nie do koca ycia. Nawet Koci pozwala ci odpokutowa i zmieni swoje ycie. Gdyby twoi rodzice byli tak dobrzy jak twierdzisz, okazaliby ci wspczucie. Sandy: Oni prbowali ratowa moj dusz. Gdyby tak bardzo mnie nie kochali, nie obchodziabym ich. Susan: Spjrzmy na to z innej perspektywy. A co byoby gdyby nie zrobia tego zabiegu? Miaaby dziewczynk. Miaaby teraz okoo szesnastu lat, prawda?

Sandy skina gow starajc si zgadn dokd zmierzam.

Susan: Przypumy, e ona zaszaby w ci. Czy ty postpiaby z ni w ten sam sposb jak twoi rodzice z tob? Sandy: Nigdy. Przenigdy.

Sandy uwiadomia sobie znaczenie tego co powiedziaa.

Susan: Byaby bardziej kochajca. Twoi rodzice powinni by bardziej kochajcy. To jest ich poraka, a nie twoja. Sandy spdzia poow swojego ycia konstruujc szczelny mur obronny. Takie mury obronne s bardzo rozpowszechnione wrd dorosych dzieci toksycznych rodzicw. Mog by one zbudowane z rnorodnych psychologicznych materiaw budowlanych. Mur zbudowany przez Sandy opiera si na szczeglnie wytrzymaej konstrukcji zwanej wyparciem.

Potga wypierania

Wyparcie jest zarwno najbardziej prymitywnym jak i najsilniejszym psychologicznym mechanizmem obronnym. Wykorzystuje on fikcyjn rzeczywisto dla zminimalizowania, czy nawet zanegowania wpywu jakiego bolesnego yciowego dowiadczenia. Powoduje, e niektrzy z nas s nawet skonni zapomnie, co rodzice im zrobili, pozwalajc aby nadal przebywali na piedestaach. Ulga jak przynosi wyparcie jest w najlepszym przypadku jedynie chwilowa, cena za ni jest wysoka. Wyparcie jest jak pokrywka naszego emocjonalnego szybkowara: im duej przykrywa garnek tym wiksze powstaje cinienie. Wczeniej czy pniej cinienie musi wysadzi pokrywk i mamy wtedy do czynienia z kryzysem emocjonalnym. Kiedy do niego dochodzi, musimy spojrze w oczy prawdzie, ktr tak desperacko prbowalimy ukry, tylko e teraz musimy zrobi to w momencie ogromnego stresu. Jeli zajmiemy si naszym wyparciem wczeniej, odkrcajc zawr bezpieczestwa i pozwalajc cinieniu powoli opa, moemy kryzysu unikn. Niestety twoje wasne wypieranie nie jest jedynym wypieraniem z jakim, by moe, bdziesz musia sobie poradzi. Rwnie twoi rodzice maj swoje wasne systemy wypierania. Kiedy usiujesz odtworzy prawd o swojej przeszoci, szczeglnie kiedy prawda ta przedstawia rodzicw w zym wietle, mog oni upiera si, e nie byo a tak le, to nie byo tak, jak mwisz, czy nawet to si wcale nie zdarzyo. Takie stwierdzenia mog zniweczy twoje prby odtworzenia swojej osobistej historii, prowadzc ci do zakwestionowania twoich wasnych wrae i wspomnie. Podcinaj twoje zaufanie we wasn zdolno postrzegania rzeczywistoci sprawiajc, e trudniej bdzie ci odbudowa poczucie wasnej wartoci. Wyparcie dokonane przez Sandy byo tak silne, e nie tylko nie potrafia dojrze rzeczywistoci z wasnego punktu widzenia, ale nie umiaa rwnie dopuci do siebie myli, e mogaby by jaka inna rzeczywisto. Czuam jej bl, ale musiaam przynajmniej nakoni j do rozwaenia moliwoci, e moe mie bdny obraz swoich rodzicw. Staraam si, aby moje sowa brzmiay jak najmniej gronie:

Szanuj fakt, e kochasz swoich rodzicw i e wierzysz w ich dobro. Jestem pewna, e zrobili dla ciebie wiele bardzo dobrych rzeczy kiedy dorastaa. Ale musi by w tobie jaka cz, ktra wie czy przynajmniej przeczuwa, e kochajcy rodzice nie atakuj godnoci dziecka oraz jego poczucia wartoci tak bezwzgldnie. Nie chc odpycha ci od rodzicw czy religii. Nie musisz si ich wypiera czy odstpowa od kocioa. Ale due znaczenie dla pozbycia si depresji moe mie odrzucenie wyobraenia, e oni s doskonali. Byli okrutni dla ciebie. Zranili ci. Cokolwiek

zrobia, ju to uczynia. adne ich tyrady tego nie zmieni. Czy nie czujesz jak gboko zranili t wraliw dziewczynk, ktra jest w tobie? I jakie to byo niepotrzebne?

Tak wypowiedziane przez Sandy byo ledwie syszalne. Zapytaam czy przeraa j taka myl. Skina gow, niezdolna do rozmowy o ogromie swojego strachu. Bya bardzo dzielna, e dosza do tego miejsca.

Beznadziejna nadzieja

Po dwch miesicach terapii Sandy zrobia pewien postp, ale wci kurczowo trzymaa si mitu o doskonaoci swoich rodzicw. Jeliby nie otrzsna si z tego mitu, nadal obwiniaaby siebie za wszystkie nieszczcia swojego ycia. Poprosiam j, aby zaprosia rodzicw na swoj sesj terapeutyczn. Miaam nadziej, e jeli uwiadomi im jak gboko ich zachowanie wpyno na ycie Sandy przyznaj si do wasnej odpowiedzialnoci uatwiajc w ten sposb Sandy rozpoczcie naprawy jej negatywnego obrazu siebie samej. Nie zdylimy si sobie nawet przedstawi, kiedy jej ojciec wybuchn:

Pani doktor nie wie, jakim ona bya zym dzieckiem. Szalaa za chopakami i prowokowaa ich. Wszystkie jej dzisiejsze problemy maj swoje rdo w tamtym cholernym zabiegu.

Widziaam zy napywajce Sandy do oczu. Pospieszyam j broni:

To nie jest powd, dla ktrego Sandy ma teraz problemy i nie poprosiam pana tutaj po to, aby odczyta mi pan list jej przewinie. Niczego nie osigniemy, jeli pastwo po to tu przyszli.

Ale to nie podziaao. W czasie sesji matka i ojciec Sandy nie baczc na moje upomnienia wymieniali si w atakach na swoj crk. Dugo trwaa ta godzina. Kiedy wyszli, Sandy natychmiast zacza za nich przeprasza:

Wiem, e tak naprawd nie stanli dzisiaj na wysokoci zadania, ale mam nadziej, e polubia ich. To s naprawd dobrzy ludzie, byli tylko troch zdenerwowani wizyt tutaj. Moe nie powinnam bya zaprasza ich... Chyba to ich zdenerwowao. Nie s do czego takiego przyzwyczajeni. Ale oni naprawd mnie kochaj... zobaczysz, daj im jeszcze troch czasu.

Ta sesja z rodzicami Sandy i kilka kolejnych jasno dowodziy jak zamknici byli na wszystko co mogo zmieni ich wasne widzenie problemw Sandy. W adnym razie adne z nich nie chciao przyzna si do odpowiedzialnoci za te problemy. Sandy natomiast nadal ich idealizowaa.

Oni tylko prbowali pomc

Wyparcie, dla wielu dorosych dzieci toksycznych rodzicw jest prostym, niewiadomym procesem wypychania pewnych wydarze i uczu poza wiadomo, udawaniem, e tamte zdarzenia nigdy nie miay miejsca. Wielu z nas uywa subtelniejszego sposobu odcinania si od tego, co trudno przyj: racjonalizacji. Kiedy uzasadniamy rozumowo co bolesnego i niewygodnego, to uywamy mocnych argumentw.

Oto kilka typowych racjonalizacji:

- Ojciec krzycza na mnie tylko dlatego, e matka nie dawaa mu spokoju.

- Mama pia tylko dlatego, e bya samotna. Powinienem by czciej zostawa z ni w domu. - Ojciec bi mnie, ale on nie chcia mnie zrani. Chcia mi tylko da nauczk. - Mama nie zwracaa na mnie nigdy uwagi, poniewa bya bardzo nieszczliwa. - Nie mog obwinia ojca za to, e mnie napastowa. Mama nie sypiaa z nim, a mczyni potrzebuj seksu.

Wszystkie te racje rozumowe maj jeden wsplny mianownik: su zaakceptowaniu tego, co jest nie do przyjcia. By moe na powierzchni wydaje si, e to dziaa, ale pewna cz ciebie zawsze bdzie znaa prawd.

On robi to tylko dlatego, e...

Z Louise, niewysok kobiet po czterdziestce, o kasztanowych wosach, rozwodzi si wanie trzeci m. Zgosia si na terapi wskutek nalega swojej dorosej crki, ktra grozia zerwaniem kontaktw, jeli Louise nie zrobi czego ze swoj niekontrolowan wrogoci. Kiedy po raz pierwszy zobaczyam Louise, wszystko powiedziaa mi jej niezwykle sztywna postawa i zacinite usta. Bya wulkanem naadowanym zoci. Zapytaam j o rozwd, na co odpowiedziaa mi, e mczyni jej ycia zawsze j opuszczali; jej obecny m by tego ostatnim przykadem:

Nale do kobiet, ktre zawsze wybieraj nieodpowiedniego mczyzn. Na pocztku kadego zwizku jest wspaniale, ale ja wiem e to nie moe dugo potrwa.

Suchaam uwanie, jak Louise uparcie powtarzaa, e wszyscy mczyni s ajdakami. Nastpnie zacza porwnywa mczyzn swojego ycia z wasnym ojcem:

Boe, dlaczego nie mog znale kogo podobnego do mojego ojca? Wyglda jak gwiazdor filmowy. wszyscy go podziwiali. Myl, e mia charyzm, ktra przycigaa ludzi do niego. Moja matka czsto chorowaa, a ojciec zabiera mnie na spacery. tylko on i ja. To byy najlepsze lata mojego ycia. Mczyni, ktrzy pojawili si po moim ojcu, po prostu zepsuli ten obraz.

Zapytaam, czy jej ojciec nadal yje, na co Louise odpowiedziaa z wielkim napiciem:

Nie wiem. Pewnego dnia po prostu znikn. Chyba miaam mniej wicej dziesi lat. Matka bya nieznona we wspyciu i on pewnego dnia po prostu odszed. Bez listu, telefonu, bez niczego. Boe, jak ja za nim tskniam. Jeszcze w rok po jego odejciu nadal kadej nocy byam pewna, e zaraz usysz jego podjedajcy pod dom samochd... Tak naprawd nie mog go wini za to, co zrobi. By tak peen ycia. Kto chciaby by przywizany do chorej ony i dzieciaka?

Louise spdzaa ycie na wyczekiwaniu na powrt swojego wyidealizowanego ojca. Nie mogc uwiadomi sobie, jak by nieczuy i nieodpowiedzialny, Louise stosowaa rozbudowan racjonalizacj dla utrzymania w swoich oczach jego boskiego obrazu - nie baczc na niewymowny bl jaki zada jej swoim zachowaniem. Rozumowe wyjanienie umoliwio jej take zaprzeczenie wasnej zoci na niego za to, e j porzuci. Niestety, ta wcieko znajdowaa ujcie w zwizkach z innymi mczyznami. Za kadym razem kiedy poznawaa mczyzn, wszystko szo przez jaki czas gadko, dopki go naprawd nie poznaa. Ale im stawali si sobie blisi, tym bardziej obawiaa si porzucenia. Strach niezmiennie przeksztaca si we wrogo. Nie dostrzegaa faktu, e wszyscy mczyni opuszczali j z tej samej przyczyny: im bardziej zbliali si do siebie, tym ona stawaa si bardziej wroga. Zamiast to przyj, Louise upieraa si, e jej wrogo bya usprawiedliwiona faktem, e oni zawsze j opuszczali:

Gniewaj si, jeli twj gniew jest suszny

W jednym z podrcznikw do psychologii, z ktrego korzystaam na ostatnim roku studiw zamieszczona bya historyjka obrazkowa ilustrujca, jak ludzie przenosz uczucia, a zwaszcza gniew. Pierwszy z nich przedstawia mczyzn, na ktrego krzyczy szef. Oczywicie, trudno byo temu mczynie zwymyla szefa, tak wic na drugim obrazku pokazano, jak po powrocie do domu - przenoszc swj gniew - wrzeszczy na on. Trzeci obrazek przedstawia on krzyczc na dzieci. Dzieci skopay psa, a pies ugryz kota. To co w tych obrazkach zrobio na mnie najwiksze wraenie, oprcz ich oczywistej prostoty, to zadziwiajco dokadny obraz tego, jak przenosimy silne uczucia z osoby, ktra je spowodowaa, na cel atwiejszy. Doskonaym przykadem tego jest opinia Louise o mczyznach: To s ndzni ajdacy... wszyscy, co do jednego. Nie mona im zaufa. Zawsze odwrc si od ciebie. Mam dosy bycia wykorzystywan przez mczyzn. Ojciec Louise porzuci j. Gdyby uznaa ten fakt, musiaaby zrezygnowa ze swoich wypielgnowanych fantazji i ze swego doskonaego o nim wyobraenia. Musiaaby pozwoli mu odej. Zamiast tego, przeniosa swj gniew i nieufno ze swojego ojca na innych mczyzn. Nie uwiadamiajc sobie tego, Louise uparcie wybieraa mczyzn ktrzy traktowali j w sposb, ktry zarwno rozczarowywa j jak i doprowadza do szau. Tak dugo jak wyadowywaa swj gniew na mczyznach w ogle nie musiaa odczuwa gniewu na swojego ojca. Sandy, ktr spotkalimy wczeniej w tym rozdziale, przeniosa na swojego ma gniew i rozczarowanie jakie czua do rodzicw za sposb w jaki potraktowali jej ci, a nastpnie aborcj. Nie moga pozwoli sobie aby czu zo na rodzicw - to stanowio zagroenie dla ich wyidealizowanego obrazu.

Nie mw le o zmarych

mier nie koczy idealizowania toksycznych rodzicw. W zasadzie moe je nawet wzmocni. Cho trudno jest uzna krzywd wyrzdzon przez yjcego rodzica, nieskoczenie trudniej jest oskara tego z rodzicw, ktry nie yje. Istnieje niezwykle silne tabu dotyczce krytykowania zmarych, poniewa wyglda to tak jak bymy ich kopali, kiedy oni s na dnie. W rezultacie, mier opromienia pewnego rodzaju witoci, nawet najgorszego tyrana. Idealizowanie zmarych rodzicw jest prawie automatyczne. Niestety, kiedy toksycznego rodzica chroni wito grobu, ci ktrzy yj, nadal nosz w sobie emocjonalne pozostaoci po zmarym. Chocia powiedzenie nie mw le o zmarych moe by tylko przechowywanym w pamici frazesem, to niestety czsto blokuje ono prawdziwe rozwizanie naszych konfliktw z tymi, ktrzy odeszli.

Zawsze pozostaniesz moim niepowodzeniem

Valerie, kobieta przed czterdziestk, wysoka, drobnej budowy, z zawodu muzyk, zgosia si do mnie za namow naszego wsplnego znajomego, ktry podejrzewa, e wystpujcy u Valerie brak pewnoci siebie uniemoliwia jej wykorzystanie wszystkich posiadanych przez ni moliwoci w karierze piosenkarskiej. Po pierwszych pitnastu minutach naszej pierwszej sesji Valerie przyznaa, e jej kariera zmierza donikd: Ju od ponad roku nie mam adnej pracy zwizanej z moim zawodem, nawet w barze. Aby zapaci czynsz pracuj w biurze w czyim zastpstwie. Nie wiem, moe to jaki zy sen. Zeszego wieczora jadam obiad z moj rodzin i rozmowa zesza na moje problemy. Ojciec powiedzia: Nie martw si. Na zawsze pozostaniesz moim niepowodzeniem. Jestem pewna, e on nie zdawa sobie sprawy, jak to bardzo boli, ale te sowa naprawd zaamay mnie. Powiedziaam Valerie, e w takich okolicznociach kady poczuby si zraniony. Ojciec by wobec niej okrutny i ubliajcy. Odpowiedziaa: To dla mnie nic nowego. To historia mojego ycia. Zawsze byam rodzinnym wyrzutkiem. Obwiniano mnie o wszystko. Jeli ojciec i mama mieli problemy, to bya moja wina. Zawsze powtarza to samo. A jednak kiedy zrobiam co, aby mu si przypodoba, rozpieraa go duma i przechwala si mn przed swoimi przyjacimi. Czasami czuam si tak, jakbym siedziaa na emocjonalnej hutawce. Po kilku tygodniach pracy kiedy Valerie ju zaczynaa mie kontakt z ogromem zoci i smutku, proces ten zosta zakcony niespodziewanym wydarzeniem: jej ojciec zmar na atak serca. Bya to mier zaskakujca, naga, taka na jak nikt nie jest przygotowany. Valerie bya przygnieciona ciarem winy za cay gniew jaki wyrazia na niego w czasie terapii. Usiadam w kociele, kiedy wygaszano przemowy pochwalne i kiedy usyszaam ten potok sw o tym, jakim wspaniaym czowiekiem by przez cae ycie, poczuam si jak winia, e prbowaam obwinia go za moje problemy. Chciaam jedynie odpokutowa za cierpienie,jakie mu zadaam. Wci mylaam o tym jak bardzo go kochaam i jak suk byam zawsze dla niego. Nie chc ju wicej mwi o tych przykrych sprawach... dajmy teraz temu spokj. Rozpacz Valerie zbia j z tropu na pewien czas, ale w kocu uwiadomia sobie, e mier ojca nie moe odmieni tego, jak odnosi si do niej, gdy bya dzieckiem, a potem osob doros. Valerie uczszcza na terapi ju prawie sze miesicy. Jestem szczliwa, kiedy widz, jak ronie jej pewno siebie. Nadal prbuje zrobi karier piosenkarsk i nie ma ju mowy o rezygnacji.

Zdj ich z piedestaw

Rodzice zachowujcy si jak bogowie, ustanawiaj zasady, dokonuj osdw i zadaj bl. Jeli gloryfikujesz swoich rodzicw, ywych czy umarych, to zgadzasz si y wedug ich koncepcji rzeczywistoci. Akceptujesz bolesne uczucia jako element twojego ycia. By moe nawet rozumowo je usprawiedliwiasz jako dobre dla ciebie. Nadszed czas, aby z tym skoczy. Kiedy sprowadzisz swoich toksycznych rodzicw na ziemi, kiedy znajdziesz w sobie odwag, aby spojrze na nich realistycznie, moesz zacz w kontaktach z nimi wyrwnywa siy.

Rozdzia 2:

To, e nie mielicie zych zamiarw, nie znaczy, e nie bolao

Rodzice nieadekwatni

Dzieci posiadaj pewne podstawowe, nienaruszalne prawa: powinny by karmione, ubierane, ochraniane i bezpieczne. Ale zarazem maj prawo do rozwoju emocjonalnego, do szacunku dla swych uczu a take do tego, by traktowano je w sposb umoliwiajcy rozwj poczucia wasnej wartoci. Dzieci maj rwnie prawo do tego, by ich zachowania byy ograniczane przez rodzicw w sposb waciwy. Maj prawo do popeniania bdw oraz do tego, by przywoywano je do porzdku bez fizycznych czy emocjonalnych naduy. Dzieci maj przede wszystkim prawo, aby by dziemi. Maj prawo przey swoje mode lata z radoci, spontanicznie i nieodpowiedzialnie. Naturalnie, w miar jak dzieci dorastaj, kochajcy rodzice winni pielgnowa ich dojrzao powierzajc im pewn doz odpowiedzialnoci i rodzinne obowizki, ale nigdy za cen dziecistwa.

Jak uczymy si y w wiecie

Dzieci nasikaj jak gbka bez zastanowienia zarwno werbalnymi jak i pozawerbalnymi informacjami. Suchaj rodzicw, obserwuj ich i naladuj ich zachowanie. Poniewa mal mao punktw odniesienia poza rodzin, to czego naucz si w domu o sobie samych i o innych, staje si dla nich uniwersaln prawd wyryt gboko w ich umysach. Modele rl rodzicielskich w istotny sposb decyduj o rozwoju poczucia wasnej tosamoci dziecka, zwaszcza w okresie, gdy ksztatuje ono swoj tosamo pciow. Chocia role rodzicielskie w czasie ostatnich dwudziestu lat ulegy zaskakujcym zmianom, rodzice maj dzisiaj te same obowizki, jakie miao pokolenie ich rodzicw:
1. 2. 3. 4. 5. Powinni Powinni Powinni Powinni Powinni zaspokaja fizyczne potrzeby swoich dzieci. ochrania swoje dzieci przed fizyczn krzywd. zaspokaja dziecice potrzeby mioci, uwagi i przywizania chroni swoje dzieci przed krzywd uczuciow. troszczy si o kociec moralny swoich dzieci.

Oczywicie, lista mogaby zawiera znacznie wicej punktw, ale tych pi obowizkw stanowi podstaw odpowiedzialnego rodzicielstwa. Toksyczni rodzice, o ktrych bdziemy mwi rzadko wychodz poza pierwszy punkt na licie. W wikszoci s oni, lub byli, powanie zachwiani w swojej rwnowadze emocjonalnej czy zdrowiu psychicznym. Czsto nie tylko nie mog zaspokoi potrzeb dzieci, ale wrcz oczekuj i wymagaj, aby to dzieci troszczyy si o ich potrzeby. Kiedy rodzic narzuca dziecku odpowiedzialno rodzicielsk, role w rodzinie staj si nieokrelone, znieksztacone lub odwrcone. Dziecko, ktre jest zmuszone sta si swoim wasnym rodzicem, lub te sta si rodzicem dla wasnego rodzica, nie ma kogo naladowa, od kogo si uczy i kogo szanowa. Osobowo dziecka, pozbawiona modelu rl rodzicielskich w tym decydujcym momencie rozwoju emocjonalnego, jest wystawiona na dryfowanie po nieprzyjaznym morzu chaosu. Les, lat 34, waciciel sklepu sportowego, przyszed do mnie, poniewa by maniakiem pracy i to go unieszczliwiao.

Moje maestwo diabli wzili, bo nigdy nic innego nie robiem, tylko pracowaem. Albo nie byo mnie w domu, albo pracowaem w domu. on zmczyo ycie z robotem i odesza. Teraz dzieje si to samo z now kobiet w moim yciu. Nienawidz tego. Naprawd. Tylko nie wiem, jak to rozwiza.

Les powiedzia mi, e ma problemy z wyraaniem wszelkich uczu, szczeglnie subtelnych uczu miosnych. Sowo zabawa, stwierdzi z gorycz, nie mieci si w jego sowniku.

Chciabym wiedzie, co zrobi, aby moja dziewczyna bya szczliwa, ale za kadym razem kiedy zaczynamy rozmawia, jako zawsze kieruj rozmow na prac, i ona si denerwuje. By moe dzieje si tak dlatego, e praca to jedyna rzecz, ktrej nie psuj.

Przez niemal p godziny Les nie przestawa przekonywa mnie, jak bardzo gmatwa swoje zwizki:

Kobiety, z ktrymi si wi, zawsze narzekaj, e nie powicam im wystarczajco duo czasu i uczucia. I to jest prawd. Jestem wszawym narzeczonym i byem naprawd wszawym mem.

Przerwaam mu mwic: I masz wszawy obraz siebie. Wydaje ci si, e tylko kiedy pracujesz jeste w porzdku. Zgadza si ?

To jest co, co wiem jak robi... i robi to dobrze, pracuj okoo 75 godzin w tygodniu... ale ja zawsze urabiaem sobie rce po okcie... nawet kiedy byem dzieckiem. Widzisz, byem najstarszy spord trzech chopakw. Wydaje mi si, e kiedy miaem osiem lat, mama przeya pewien rodzaj zaamania nerwowego. Od tego czasu, nasz dom by zawsze ponury, z zacignitymi zasonami. Matka zawsze wygldaa jakby bya w szlafroku. Nigdy duo nie mwia. W moich najwczeniejszych wspomnieniach widz j z filiank kawy w jednej rce i papierosem w drugiej, pochonit bez reszty przez swoje przeklte mydlane opery. Nigdy nie wstawaa zanim nie wyszlimy do szkoy. Tak wic moim zadaniem byo nakarmi dwch modszych braci, zapakowa im niadania i odprowadzi do szkolnego autobusu. Kiedy wracalimy do domu, ona leaa przy goniku lub ucinaa sobie jedn ze swoich trzygodzinnych drzemek. Poow czasu, ktry moi kumple spdzali grajc w pik, ja byem uwizany w domu, gotujc obiad i sprztajc. Nienawidziem tego, ale kto to musia robi.

Zapytaam Lesa, gdzie w tym wszystkim by jego ojciec.

Tato duo podrowa w interesach i w zasadzie, po prostu, zrezygnowa z kontaktw z matk. Najczciej spa w pokoju gocinnym... to byo naprawd przedziwne maestwo. Wysya j do wielu lekarzy, ale nic nie pomogli, wic po prostu si podda.

Powiedziaam Lesowi, e czuj, jak bardzo samotny musia by tamten chopiec. Zby moje wspczucie odpowiadajc:

Miaem zbyt duo pracy, aby litowa si nad sob.

Zodzieje dziecistwa

Jako dziecko Les by bardzo czsto przeciony obowizkami, ktre normalnie nale do rodzicw. Poniewa zosta zmuszony do zbyt szybkiego i przedwczesnego dorastania, zosta okradziony z dziecistwa. Kiedy jego przyjaciele grali na podwrku w pik, Les by w domu wypeniajc rodzicielskie obowizki. Aby rodzina pozostaa rodzin, Les musia sta si maym dorosym. Mia niewielk szans, aby by wesoy czy beztroski. Poniewa jego wasne potrzeby byy faktycznie ignorowane, nauczy si radzi sobie z samotnoci i emocjonaln deprywacj twierdzc, e nawet nie czuje takich potrzeb. By po to, aby opiekowa si innymi. On sam si nie liczy. Co jeszcze smutniejsze, oprcz podjcia roli gwnego opiekuna swoich braci, Les sta si rwnie rodzicem dla swojej matki:

Kiedy tato by w domu, wychodzi do pracy okoo sidmej i wiele razy nie wraca do domu wczeniej ni przed pnoc. Kiedy wychodzi, zawsze mi mwi: Nie zapomnij odrobi lekcji i opiekuj si matk. Sprawd, czy ma co je. Nie pozwl swoim braciom rozrabia... i sprbuj zrobi co, aby si umiechna. Spdziem wiele czasu prbujc zorientowa si, jak uczyni matk szczliw. Byem pewien, e jest co takiego, co mog zrobi i co sprawi, e wszystko znowu bdzie w porzdku... e ona wrci do siebie. Ale obojtnie co robiem, nic si nie zmieniao. I nadal tak jest. Czuj si paskudnie, jeli o to chodzi.

Oprcz wywizywania si z obowizkw domowych i wychowania dzieci, co byoby przytaczajce dla kadego dziecka, oczekiwano od Lesa roztoczenia emocjonalnej opieki nad matk. To okazao si by przyczyn jego niepowodze. Dzieci usidlone przez takie enujce odwrcenie rl nieustannie ponosz poraki. Jest przecie niemoliwoci, aby funkcjonoway jak doroli, poniewa nie s dorosymi. Nie rozumiej jednak, dlaczego ponosz poraki; czuj si z tego powodu w jaki sposb gorsze i winne. W przypadku Lesa, potrzeba pracy w znacznie wikszym wymiarze czasu ni to niezbdne suya podwjnemu celowi: chronia go przed konfrontacj z samotnoci i deprywacj (zarwno dziecistwa jak i wieku dojrzaego) oraz wzmacniaa jego zadawnione przekonanie, e nigdy nie zrobi wystarczajco duo. Les y z wyobraeniem, e jeli dooy sobie jeszcze kilka godzin pracy to dowiedzie, e jest czowiekiem naprawd wartociowym i na swoim miejscu, ktry naprawd moe dobrze wykona swoje zadanie. W istocie nadal prbowa uczyni swoj matk szczliw.

Czy to kiedy si skoczy?

Les nie zauwaa, e rodzice nadal sprawowali toksyczn wadz nad jego dorosym yciem. Jednake kilka tygodni pniej zwizek midzy obecnymi zmaganiami i dziecistwem znalaz si w centrum jego uwagi.

Boe, ten kto powiedzia, e im bardziej wszystko si zmienia, tym bardziej wszystko pozostaje takie samo, naprawd wiedzia co mwi. Mieszkam w Los Angeles ju od szeciu lat, ale jeli chodzi o moj rodzin nie mog mie wasnego ycia. Dzwoni do mnie kilka razy w tygodniu. Dochodzi do tego, e boj si odbiera telefony. Najpierw zaczyna ojciec Twoja mama jest taka przygnbiona... nie mgby wzi kilku dni urlopu i przyjecha? Wiesz, ile to by dla niej znaczyo! Potem podchodzi ona i mwi mi, e jestem jej caym yciem i e nie wie jak dugo jeszcze poyje. I co ty na to powiesz? Co drugi raz po prostu wskakuj do samolotu.. Jeli nie pojad, dobija mnie poczucie winy. Ale to nigdy nie wystarcza. Nic nie wystarcza. Rwnie dobrze mgbym oszczdza na biletach lotniczych. Moe w ogle nie powinienem by si wyprowadza.

Powiedziaam Lesowi, e to jest typowe dla dzieci, ktre zostay zmuszone do wymienienia si rolami emocjonalnymi z rodzicami - przeniosy w swoje dorose ycie potne poczucie winy i nadmierne poczucie odpowiedzialnoci. Jako doroli, czsto czuj si uwizieni w bdnym kole: przyjmowania odpowiedzialnoci za wszystko, nieuchronnych poraek, poczucia winy i nieadekwatnoci, a nastpnie podwajania swoich wysikw. Jest to wyniszczajcy cykl, ktry prowadzi do wci narastajcego poczucia poraki. Oczekiwania rodzicw, z jakimi si zetkn w dziecistwie, sprawiy, e Les wczenie zrozumia, i ocenia si go wedug tego ile robi dla reszty rodziny. W wieku dorosym zewntrzne wymagania rodzicw zostay zamienione w wewntrzne demony, ktre nie przestaway wciga go w jedyn dziedzin, w ktrej czu, e jest co wart, to jest w prac. Les nie mia ani czasu ani odpowiedniego modelu, na ktrym mgby uczy si jak dawa i bra mio. Rs bez adnej poywki dla rozwoju ycia uczuciowego, tak wic w kocu wyczy po prostu swoje uczucia. Niestety, zrozumia, e teraz nie moe dotrze do nich, nawet kiedy tego chce. Zapewniam Lesa, i rozumiem jego frustracj i zdezorientowanie zwizane z nieumiejtnoci emocjonalnego otwarcia si przed kimkolwiek, ale te usilnie go przekonywaam, aby si tym nie zadrcza. Nie mia przecie nikogo, kto nauczyby go tego kiedy by may. Nauczenie si tego samemu jest niestety bardzo trudne. Powiedziaam mu: To tak jakby sam chcia zagra koncert fortepianowy, nie wiedzc nawet gdzie jest rodkowe C. Moesz si tego nauczy, ale musisz da sobie czas na poznanie teorii, na wiczenia, a moe nawet na jedn czy dwie poraki .

Jeli ja nie zatroszcz si o ich potrzeby, to kt to zrobi?

Dobry Boe, yj w zwariowanej rodzinie. Czy moesz mnie z niej wycign?

Zrozpaczona

Napisaa to jedna z moich klientek, Melanie, kiedy miaa trzynacie lat. Teraz Melanie, czterdziestodwuletnia, rozwiedziona urzdniczka podatkowa, przysza do mnie z powodu silnej

depresji. Chocia bya bardzo szczupa, byaby cakiem adna gdyby brak snu przez ostatnie miesice nie pozostawi swoich ladw. Bya otwarta i atwo mwia o sobie.

Cay czas czuj totaln beznadziejno Tak jakby ycie wymkno mi si spod kontroli. Po prostu nie panuj nad tym, co si dzieje. Czuj jakbym codziennie wkopywaa si coraz gbiej w jak dziur.

Poprosiam, aby mwia bardziej konkretnie. Zagryza usta i odwracajc wzrok odpowiedziaa:

jest we mnie jaka pustka... Myl, e w moim yciu nigdy nie czuam si z nikim zwizana. Dwukrotnie byam matk, mieszkaam z kilkoma facetami, ale nie mog znale tej waciwej osoby. Zawsze natrafiam na leniwych prniakw lub cakowitych ajdakw. Wtedy oczywicie wydaje mi si, e jestem w stanie ich zmieni. Zawsze mam wraenie, e mog ich naprostowa. Poyczam im pienidze, sprowadzam ich do mojego domu, dla kilku znalazam nawet prac. To nigdy nie wychodzi, a ja nigdy nie wycigam z tego wnioskw. Oni mnie nie kochaj, bez wzgldu na to ile dla nich robi. Jeden z tych facetw uderzy mnie przy moich dzieciach. Inny zabra mi samochd. Mj pierwszy m hula na okrgo. Mj drugi m pi na umr. To brzmi jak wci ta sama pyta.

Nie uwiadamiajc sobie tego, Melanie opisywaa klasyczne zachowanie osobowoci wspuzalenionej (co-dependent). Pierwotnie termin osobowo wspuzaleniona by uywany tylko do opisywania partnera alkoholika lub narkomana i by uywany wymiennie ze sowem przyzwalajcy (enabler), czyli kto komu ycie wymkno si spod kontroli, poniewa przyj zbyt du odpowiedzialno za uratowanie osoby uzalenionej. Jednake w przecigu ostatnich kilku lat definicja rozszerzya si na ludzi, ktrzy sami staj si ofiarami w procesie ratowania i przyjmowania odpowiedzialnoci za jakkolwiek osob kompulsywn (compulsive), uzalenion (addicted), bdc ofiar naduy i przemocy (abusive) czy te nadmiernie zalen (excessively dependent). Melanie czua sympati do mczyzn znajdujcych si w kopotach. Wierzya, e jeli po prostu bdzie wystarczajco dobra - bdzie wystarczajco dawa, kocha, martwi si, pomaga, osania, a take nakoni ich do zrozumienia bdw yciowych - oni j pokochaj. Ale nic z tego nie wychodzio. Ci nastawieni roszczeniowo, skoncentrowani na sobie mczyni nie byli zdolni do mioci. Tak wic zamiast znale mio, ktrej tak desperacko szukaa, znalaza pustk. Czua si wykorzystywana. Odkryam, e termin wspuzalenienie nie by dla Melanie nowy. Po raz pierwszy spotkaa si z nim kiedy uczestniczya w spotkaniu Al- Anon (dwunastostopniowego programu dla czonkw rodzin alkoholikw) w czasie maestwa z mem alkoholikiem. Bya pewna, e nie bya wspuzaleniona, ale e po prostu nie miaa szczcia do mczyzn. Z pewnoci zrobia wszystko co moga, aby Jim przesta pi. Ostatecznie odesza od niego, gdy dowiedziaa si, e spdzi noc z kobiet, ktra pozna w jakim barze. Melanie po raz kolejny zacza rozglda si za odpowiednim mczyzn. Skadaa win za swoje problemy na mczyzn, z ktrymi si wizaa, ale postrzegaa kadego z nich jako indywidualnego niewaciwego mczyzn. Nie dostrzegaa, e mczyzn swojego ycia wybieraa zawsze wedle tego samego wzorca. Wydawao si jej, e szuka mczyzny, ktry doceniby oddan, troskliw,

kochajc, pomocn kobiet. Z pewnoci istnia taki mczyzna, ktry kochaby tak kobiet. Wspuzalenienie byo dla niej czym szlachetnym. Melanie nie miaa pojcia, e to co nazywaa oddaniem i pomaganiem niszczyo j. Bya oddana kademu, tylko nie sobie. Nie miaa te pojcia, e tak naprawd utrwalaa wzorzec nieodpowiedzialnego zachowania si mczyzn jej ycia, oczyszczajc za kadym razem po nich teren. Kiedy opowiadaa o swoim dziecistwie, stao si jasne, e wzorzec podejmowania wysikw dla ratowania mczyzn by przymusowym powtrzeniem jej zwizku z ojcem :

Miaam naprawd pod rodzin. Mj ojciec by uznanym architektem, ale uywa swoich przekltych nastrojw do kontrolowania wszystkich. Rozklejay go najdrobniejsze rzeczy... na przykad to, e kto zaparkowa na jego miejscu, czy te to, e ja pokciam si z bratem. W takich sytuacjach po prostu szed do swojego pokoju, zamyka drzwi, rzuca si na ko i paka. Jak dziecko! Wtedy zaamywaa si te moja matka i sza moczy si w wannie, a ja byam jedyn osob, ktra musiaa wej i zaj si ojcem. Siedziaam tam, razem z kajcym ojcem, prbujc zorientowa si, co mona zrobi, aby on poczu si lepiej. Ale obojtnie co robiam, bya to zawsze kwestia przeczekania.

Wrczyam Melanie sporzdzon przez siebie list i poprosiam, aby powiedziaa mi, ktre punkty opisuj jej uczucia i zachowanie. Bya to lista gwnych cech wspuzalenienia. Przez lata praktyki odkryam, e bardzo uatwia ona moim pacjentom okrelenie, czy s wspuzalenieni. Jeli uwaasz, e to zjawisko moe odnosi si do ciebie, rzu na ni okiem.

Lista sprawdzajca wspuzalenienie

W odniesieniu do osoby bdcej w tarapatach, bez wzgldu na pe, uywam zaimka on jako zaimka uniwersalnego. Zdaj sobie spraw, e rwnie wielu mczyzn znajduje si we wspuzaleniajcych zwizkach z gboko udrczonymi onami czy kochankami. 1. Rozwizywanie problemw partnera czy te agodzenie jego cierpienia jest najwaniejsz spraw w moim yciu - nie zalenie od tego ile mnie to kosztuje emocjonalnie.
2. Moje dobre samopoczucie zaley od akceptacji partnera.

3. Chroni partnera przed konsekwencjami jego postpowania. Kami; aby go osoni, nigdy nie pozwalam innym le o nim mwi. 4. Prbuj ze wszystkich si nakoni go do postpowania wedug moich wskazwek. 5. Nie zwracam uwagi na wasne odczucia i potrzeby. Obchodz mnie tylko odczucia i potrzeby partnera.
6. 7. Zrobi wszystko, byle tylko mnie nie porzuci. Zrobi wszystko, aby si na mnie nie gniewa.

8.

Doznaj znacznie wicej namitnoci w zwizku, ktry jest burzliwy i dramatyczny.

9.
10. 11.

Jestem perfekcjonistk i obwiniam siebie za wszystko, co si nie udaje.

Z reguy czuj si wcieka, niedoceniana i wykorzystywana. Udaj, e wszystko jest w porzdku, cho wcale tak nie jest.

12.

Nie ma waniejszej sprawy w moim yciu ni walka o utrzymanie jego mioci.

Melanie odpowiedziaa twierdzco na kade stwierdzenie! Bya zaskoczona widzc jak bardzo jest wspuzaleniona. Aby pomc jej rozpocz przeamywanie tego wzorca, powiedziaam jej, e bardzo istotne jest to, aby powizaa wspuzalenienie ze swoim zwizkiem z ojcem. Poprosiam j, aby przypomniaa sobie, jak si czua, kiedy on paka.

Na pocztku to mnie przeraao, poniewa mylaam, e ojciec umiera, a wtedy kto byby moim tatusiem? Potem zaczam czu si zawstydzona widzc go w takim stanie. Ale najczciej czuam straszn win, e to jest mj bd, poniewa to ja zaczam ktni z bratem, czy cokolwiek innego. Tak jakbym to ja go zawioda. Najgorsze byo to, e czuam si ogromnie bezradna, poniewa nie mogam go uszczliwi. Najciekawsze jest to, e on nie yje od czterech lat, ja mam czterdzieci dwa lata, dwoje wasnych dzieci i nadal czuj si winna.

Melanie zostaa zmuszona, aby by opiekunk dla wasnego ojca. Obydwoje rodzice zoyli swoj rodzicielsk odpowiedzialno na jej modych barkach, i to w tym okresie ycia kiedy potrzebowaa silnego ojca, ktry daby jej poczucie pewnoci siebie. Zamiast tego, bya zmuszona do rozpieszczania swojego infantylnego tatusia. Dla Melanie pierwszym i najgbszym emocjonalnym zwizkiem z mczyzn by jej zwizek z ojcem. Jako dziecko bya przytoczona zarwno saboci ojca jak i win za to, e nie moe speni jego da. Nigdy nie przestaa prbowa zrekompensowa mu swojej niezdolnoci uczynienia go szczliwym, nawet kiedy nie byo go ju obok niej. Po prostu znajdowaa zastpczych mczyzn potrzebujcych opieki i bdcych w kopotach, aby si nimi zajmowa. Jej wybr by podyktowany potrzeb zagodzenia poczucia winy. Wybierajc substytuty ojca, bo to wanie czynia, nieodmiennie kontynuowaa emocjonaln deprywacj, jakiej dowiadczya w dziecistwie. Spytaam Melanie, czy moe matka zaspokajaa cho w czci jej potrzeb mioci czy troski, jakiej nigdy nie otrzymaa od ojca.

Matka prbowaa, ale najczciej bya chora. Zawsze biegaa do lekarzy i musiaa lee w ku, kiedy jej zapalenie okrnicy dawao zna o sobie. Przepisywali jej rodki uspokajajce, a ona jada je jak praon kukurydz. Wydaje mi si, e bya niemal od nich uzaleniona, chocia nie jestem tego pewna. Zawsze znajdowaa si poza nawiasem. Tak naprawd wychowywaa nas gosposia. To znaczy chodzi mi o to, e matka bya, ale jakby jej waciwie nie byo. Kiedy miaam trzynacie lat, napisaam tamten list do dobrego Boga. Najgorsze byo to, e moja matka znalaza go. Pewnie mylisz, e przysza do mnie i zapytaa, dlaczego jestem taka przybita, ale zdaje mi si e to co czuam byo dla niej bez znaczenia. To byo prawie tak jakbym w ogle nie istniaa.

Niewidzialne dziecko

Rodzice, ktrzy koncentruj energi na wasnym fizycznym i emocjonalnym przetrwaniu, wysyaj bardzo silny przekaz do swoich dzieci: Twoje uczucia nie s wane. Ja jestem jedyn osob, ktra si liczy. Wiele z tych dzieci, pozbawionych odpowiedniej uwagi, troski i opieki, zaczyna si czu tak, jakby byy niewidzialne - jakby nawet nie istniay. Aby dzieci mogy rozwin poczucie wasnej wartoci - poczucie, e s czym wicej ni meblami w mieszkaniu, e maj znaczenie i s wane - potrzebuj, aby rodzice uprawomocnili ich potrzeby i uczucia. Ale potrzeby emocjonalne ojca Melanie byy tak przytaczajce, e nigdy nie zauwaa potrzeb crki. Ona bya z nim kiedy paka, ale on nie odwdzicza si jej tym samym. Melanie wiedziaa, e matka znalaza jej list do dobrego Boga, jednake nigdy o tym w obecnoci crki nie wspomniaa. Komunikat od obojga rodzicw by gony i jasny: bya dla nich zerem. Melanie nauczya si okrela siebie za pomoc ich odczu, a nie swoich wasnych. Jeli dziki niej czuli si dobrze, bya dobra. Jeli z jej powodu czuli si le, bya za. W rezultacie Melanie miaa sporo problemw w swoim dorosym yciu z okreleniem wasnej tosamoci. Poniewa jej niezalene myli, uczucia i potrzeby nigdy nie zostay wsparte, wic naprawd nie miaa pojcia kim jest i czego powinna oczekiwa w miosnym zwizku. W przeciwiestwie do wikszoci dorosych, z ktrymi pracowaam, Melanie - kiedy do mnie przysza - otara si o swj gniew na rodzicw. Tak wic mogymy skoncentrowa si i przepracowa spor cz tego gniewu i stan wobec gbokiego poczucia emocjonalnego odrzucenia. Melanie nauczya si stawia granice odnonie tego, ile dawa innym z siebie. Zacza szanowa swoje wasne prawa, potrzeby i uczucia. Uczya si by znowu widoczna.

Znikajcy rodzic

Do tej pory mwilimy o rodzicach nieobecnych emocjonalnie. Odrbne problemy wi si z ich nieobecnoci fizyczn. Po raz pierwszy spotkaam Kena, lat 22, w szpitalnej grupie dla modocianych narkomanw. By szczupym brunetem z przenikliwymi, ciemnymi oczami. Ju po naszym pierwszym grupowym spotkaniu byo dla mnie oczywiste, e jest niezwykle inteligentny i chtny do zwierze, ale take i to, e wyraa bardzo siln dezaprobat wobec samego siebie. Trudno mu byo spokojnie usiedzie na miejscu przez pene dziewidziesit minut; by kbkiem nerww. Poprosiam go, aby po spotkaniu grupowym zosta i opowiedzia mi troch o sobie. Nie ufajc motywom, ktre mn kieruj, gra twardego, kutego na cztery nogi, energicznego czowieka. Po kilku minutach, kiedy zauway, e nie mam adnego ukrytego celu i e po prostu chodzi mi o ulenie mu w cierpieniu, zagodnia i powiedzia:

Zawsze nienawidziem szkoy, a poniewa nie wiedziaem co u diaba mam robi, majc szesnacie lat wstpiem do wojska. To wanie tam wpierdoliem si w narkotyki. Zreszt zawsze byem pierdolnity.

Zapytaam go, co rodzice sdzili o jego wstpieniu do wojska.

Bylimy tylko ja i mama. Nie przeja si tym pomysem, ale ja myl, e z zadowoleniem si mnie pozbya. Zawsze wpadaem w jakie tarapaty i przez to cigle bya nieszczliwa. Naprawd miaa do mnie sabo. Pozwalaa mi robi wszystko co chciaem, bez wzgldu na to co to byo.

Spytaam, gdzie by w tym czasie jego ojciec.

Rodzice rozwiedli si, kiedy miaem osiem lat. Mam to zupenie wytrcio z rwnowagi. Zawsze uwaaem, e mj ojciec by w dech. No wiesz, robilimy razem mskie rzeczy. Wsplnie ogldalimy sport w telewizji. Czasami zabiera mnie na rozgrywki. To by fajny facet. W dniu kiedy si wyprowadzi, wypakaem moje pieprzone oczy. Powiedzia mi, e nic si nie zmieni, e bdzie przychodzi oglda ze mn telewizj i e bdziemy si spotyka w kad niedziel, no i e pozostaniemy kumplami. Wierzyem mu; byem takim durniem. I przez pierwszych kilka miesicy widywaem go czsto... ale potem ju tylko raz na miesic.. potem raz na dwa miesice... a potem praktycznie w ogle. Kilka razy zadzwoniem do niego, ale powiedzia mi, e jest bardzo zajty. W jaki rok po jego odejciu mama powiedziaa mi, e oeni si z pewn kobiet z trjk dzieci i wyjecha z naszego stanu. Byo mi bardzo trudno zrozumie, e on ma teraz now rodzin. Myl, e lubi ich znacznie bardziej ni mnie, poniewa o mnie szybko zapomnia.

Tym razem bdzie inaczej

Poza twardego faceta, jak przyj Ken, szybko si rozsypywaa. By wyranie zdenerwowany rozmow o swoim ojcu. Zapytaam go, kiedy ostatnio widzia ojca.

Miaem wtedy pitnacie lat i bya to moja wielka pomyka. Po otrzymaniu kartki witecznej zachorowaem z tsknoty i zdecydowaem si sprawi mu niespodziank. Boe, jaki ja byem podekscytowany. Ca drog jechaem autostopem - czternacie godzin. Kiedy dojechaem... spodziewaem si serdecznego przywitania. To znaczy on by przyjacielski, ale nie okazywa wielkiego entuzjazmu. Po chwili zaczem czu si naprawd podle. Byo tak jakbymy byli zupenie sobie obcy. Trzs si nad tymi dzieciakami, a ja po prostu siedziaem tam czujc si jak ostatnia dupa. Ludzie, jaki ja byem naadowany kiedy tamtej nocy wyszedem z jego domu. Nadal

czsto o nim myl. Do diaba, nie chciabym, aby dowiedzia si, e tu jestem. Kiedy wyjd std, zamierzam zacz od nowa. Tym razem bdzie inaczej... zaatwi to po msku.

Kiedy ojciec Kena opuci syna, pozostawi w yciu chopca prni. Ken by zdruzgotany. Prbowa poradzi sobie wyadowujc swj gniew w szkole i w domu. W pewnym sensie przywoywa swojego ojca, tak jakby pragnienie dyscypliny mogo przycign go z powrotem. Niestety, ojciec Kena nie chcia usysze tego woania. Wobec przytaczajcego dowodu, e ojciec nie chce ju by duej czci jego ycia, Ken uchwyci si kurczowo marzenia, e w jaki sposb odzyska jego mio. W przeszoci ta nadzieja doprowadzia go do cikiego rozczarowania, na ktre zareagowa ucieczk w narkotyki. Powiedziaam mu, e jeli nie popracujemy razem nad rozbiciem tego wzorca, ten acuch wydarze bdzie si cign bez koca przez cae jego dorose ycie. Podwiadomie Ken nadal prbowa rozumowo wyjani sobie odejcie ojca, biorc win na siebie. Jako dziecko wywnioskowa, e pospieszna ucieczka ojca bya spowodowana jakimi brakami w nim samym. Po dojciu do tego wniosku mg ju tylko znienawidzi samego siebie. Zacz y bez celu i kierunku dziaania. Chocia by inteligentny, by w szkole niespokojny i nieszczliwy. Wojsko wydawao si by rozwizaniem dla jego problemw. Kiedy to nie poskutkowao, uciek w narkotyki, co byo desperack prb zarwno wypenienia wewntrznej pustki, jak i stumienia blu. By moe ojciec Kena by dobrym ojcem przed rozwodem ale potem aonie zawid, nie zapewniajc nawet minimalnego kontaktu, ktrego jego may syn rozpaczliwie potrzebowa. Nie zaspokajajc tego,.znaczco wypaczy jego rozwj poczucia wasnej wartoci i zdolnoci kochania. Nie ma czego takiego jak szczliwy rozwd. Rozwd jest nieodmiennie traumatyczny dla kadego czonka rodziny, chocia moe to by w danych warunkach najlepsze rozwizanie. Rodzice musz uwiadomi sobie, e rozwodz si ze wspmaonkiem, a nie z rodzin. Obydwoje rodzice maj obowizek utrzyma kontakt z dziemi bez wzgldu na rozbicie wasnego ycia osobistego. Orzeczenie o rozwodzie nie jest dokumentem uprawniajcym nieadekwatnego rodzica do opuszczenia swych dzieci. Odejcie rodzica tworzy w dziecku szczeglnie bolesn deprywacj i pustk. Pamitajcie, e dzieci prawie zawsze dochodz do wniosku, e jeli co negatywnego dzieje si w ich rodzinie, to wanie z ich winy. Dzieci rozwiedzionych rodzicw s szczeglnie podatne na takie przekonanie. Rodzic, ktry znika z ycia swego dziecka, wzmacnia w nim poczucie bycia niewidzialnym, powodujc szkody w jego samoocenie. Bdzie si to cigno za nim w dorosym yciu jak kula u nogi.

Boli wanie to, czego nie zrobili.

atwo jest rozpozna zncanie si, kiedy rodzic bije dziecko czy bezustannie krzyczy. Ale toksyczno nieadekwatnych lub niedojrzaych rodzicw moe by nieuchwytna, trudna do zdefiniowania. Kiedy rodzic szkodzi dziecku raczej przez zaniedbanie ni przez celowe dziaanie nie robic czego ni robic co - powizanie problemw, ktre pojawiaj si w dorosym yciu

dziecka toksycznych rodzicw, z ich dziaaniami, staje si trudne do uchwycenia. Moja praca staje si szczeglnie trudna, bo dzieci tych rodzicw s nastawione na zaprzeczanie istnieniu tego rodzaju powizania. Problem pogbia fakt, e wielu z tych rodzicw jest tak bardzo zajtych samymi sob e a wzbudzaj lito. Poniewa ci rodzice bardzo czsto zachowuj si jak bezradne czy nieodpowiedzialne dzieci, ich dorose dzieci czuj si zobowizane do zapewnienia im naleytej opieki. Walcz w obronie rodzicw tak jak ofiara zbrodni, ktra usprawiedliwia przestpc. Usprawiedliwienia w rodzaju oni nie chcieli wyrzdzi za, czy te zrobili najlepiej jak umieli, zaciemniaj fakt, e rodzice zoyli swoje obowizki na barki swych dzieci. Przez to zrzeczenie si ci toksyczni rodzice okradli wasne dzieci z pozytywnych wzorcw rl, bez ktrych zdrowy emocjonalny rozwj jest niezwykle trudny Jeli jeste dzieckiem niedojrzaego lub nieadekwatnego rodzica, to wzrastae prawdopodobnie bez wiadomoci, e mona y bez brania za nich odpowiedzialnoci. Taniec pod ich emocjonalne dyktando wydawa si sposobem ycia, a nie wyborem. Ale ty masz wybr. Moesz zainicjowa proces uwiadamiania sobie, e bye niesusznie zmuszany do przedwczesnego dorastania, e okradziono ci z dziecistwa, do ktrego miae prawo. Moesz popracowa nad zaakceptowaniem faktu, e tyle twojej yciowej energii poszo na marne z powodu le ulokowanej odpowiedzialnoci. Zrb ten pierwszy krok, a znajdziesz nowe zasoby energii, do ktrej bdziesz mia dostp po raz pierwszy. Energi t wyczerpywae przez du cz swojego ycia na toksycznych rodzicw. Moe ona jednak by w kocu uyta, aby pomc ci sta si bardziej kochajcym i odpowiedzialnym wobec siebie samego.

Rozdzia 3: Dlaczego nie pozwalaj mi y moim wasnym yciem?

Kontrolerzy

Posuchajmy hipotetycznej rozmowy midzy dorosym dzieckiem i jednym z jego kontrolujcych rodzicw. Gwarantuj, e taka rozmowa nigdy nie miaa miejsca, ale gdyby tych dwoje ludzi byo zdolnych do uczciwego wyraenia swoich gboko ukrytych uczu, mogliby powiedzie co nastpuje.

Dorose dziecko: Dlaczego postpujesz w taki sposb? Dlaczego wszystko co robi, jest ze? Dlaczego nie moesz traktowa mnie jak czowieka dorosego? jak rnic zrobi ojcu to, e nie

zostan lekarzem? Jak zrobi rnic to, z kim si oeni? Kiedy pozwolisz mi odej? Dlaczego reagujesz tak, jakby kada moja wasna decyzja bya atakiem przeciwko tobie?

Kontrolujca matka: Bl, jaki czuj, kiedy odchodzisz ode mnie, jest nie do opisania. Pragn, aby mnie potrzebowa. Nie mog znie myli, e ci strac. Jeste caym moim yciem. Lkam si, e zrobisz jakie straszne gupstwo. Zaamaabym si widzc, e cierpisz. Wolaabym raczej umrze ni jako matka dowiadczy tego, e poniosam klsk.

To dla twojego dobra

Sowo kontrola niekoniecznie musi kojarzy si le. Jeli matka zatrzymuje swojego berbecia zamiast pozwoli mu pomaszerowa na ulic, nie nazywamy jej kontrolerem; mwimy, e jest roztropna - sprawuje kontrol, ktra wspgra z rzeczywistoci. Dziecko potrzebuje ochrony i przewodnictwa, i te wanie potrzeby motywuj dziaania matki. Waciwa kontrola staje si przesadna, kiedy matka zatrzymuje dziecko o dziesi lat starsze, ktre ju od dawna samo doskonale radzi sobie z przechodzeniem przez ulic. Dzieci, ktre nie s zachcane do podejmowania dziaa, dokonywania prb, przeprowadzania bada, do penienia funkcji kierowniczych czy te ryzykowania poraki, czsto czuj si bezradne i nieprzystosowane. Przesadna kontrola ze strony niespokojnych i bojaliwych rodzicw sprawia, e takie dzieci same staj si czsto niespokojne i bojaliwe. To sprawia, e trudno jest im dorosn. W okresie modzieczym, a pniej w dorosym yciu wiele z nich nigdy nie wyrasta z potrzeby nieustannego odwoywania si do rodzicielskiej rady i kontroli. W rezultacie, ich rodzice nie przestaj wtrca si, manipulowa, a czsto i dominowa w ich yciu. Strach, e nie bd duej potrzebni, skania wielu kontrolujcych rodzicw do cigego wzmacniania poczucia bezsilnoci w swoich dzieciach. Ci rodzice odczuwaj niezdrowy strach przed syndromem pustego gniazda, czyli nieuchronnym poczuciem straty, ktrego dowiadczaj wszyscy rodzice, kiedy dzieci ostatecznie opuszczaj ich dom. Osobowo kontrolujcych rodzicw jest tak cile zwizana z rol rodzicielsk, e kiedy dziecko staje si niezalene, czuj si zdradzeni i opuszczeni. Fakt, e dominacja zwykle maskowana jest pozorn trosk, sprawia, e kontrolujcy rodzic tak naprawd posuguje si podstpem. Wszystkie takie stwierdzenia jak to dla twojego dobra robi to tylko dla ciebie czy te to tylko dlatego, e ci kocham maj jednakowe znaczenie: Robi to poniewa tak bardzo boj si ciebie utraci, i jestem skonny ci unieszczliwi.

Bezporednia kontrola

W bezporedniej kontroli nie ma nic wyszukanego. Jest jawna, namacalna, manifestowana otwarcie. Zrb jak ci ka, albo nie odzywaj si do mnie wicej Rb jak ci ka, bo nie dostaniesz kieszonkowego; Jeli nie zrobisz jak ka, nie naleysz ju do naszej rodziny; Jeli postpisz wbrew mojej woli, dostan przez ciebie ataku serca - nie ma w tym za grosz subtelnoci. Bezporednia kontrola czy si zwykle z zastraszaniem i jest czsto poniajca. Twoje wasne uczucia i potrzeby musz by podporzdkowane uczuciom i potrzebom twoich rodzicw. Jeste wcignity w bezdenn przepa ustawicznego przyjmowania narzuconych warunkw. Twoje zdanie jest bezwartociowe; twoje potrzeby i pragnienia s niestosowne. Brak rwnowagi si jest przeraajcy. Dobrym tego przykadem jest Michael, trzydziestoszecioletni pracownik reklamy - przemiy, o agodnych rysach. Zgosi si do mnie, poniewa jego trwajce sze lat maestwo z kobiet, ktr gboko kocha rozpadao si wskutek zaciekych bojw midzy jego on a jego rodzicami.

Prawdziwe problemy zaczy si, kiedy wyjechaem do Kalifornii. Sdz, e matka mylaa, i jest to wyjazd czasowy. Wic kiedy powiedziaem jej, e zakochaem si i zamierzam si oeni, dotkno j to, e chc si tu osiedli. Wtedy wanie faktycznie zacza wywiera na mnie presj, aby sprowadzi mnie z powrotem do domu.

Poprosiam Michaela, aby powiedzia mi co wicej o tej presji.

Mniej wicej w rok po lubie zdarzy si najbardziej przykry incydent. Planowalimy pojecha do Bostonu na przyjcie z okazji jubileuszu moich rodzicw, ale moja ona zachorowaa na cik gryp. Bya naprawd chora. Nie chciaem jej tak zostawia, wic zadzwoniem do matki, aby odwoa nasz przyjazd. No c, najpierw wybuchna paczem. Potem powiedziaa mi: Jeli nie przyjedziesz na nasz jubileusz nie przeyj tego. Zamaem si i pojechaem do Bostonu. Byem tam rano w dniu przyjcia. Ledwo wysiadem z samolotu zaczli namawia mnie, abym zosta cay tydzie. Nie powiedziaem ani tak, ani nie, ale nazajutrz rano wyjechaem. Nastpnego dnia zadzwoni mj ojciec Dobijasz swoj matk, ca noc pakaa. Boj si, eby nie dostaa ataku. Czego u diaba oni chc ode mnie? Abym rozwid si z on, wrci do Bostonu i wprowadzi si z powrotem do mojego dawnego pokoju?

Z odlegoci trzech tysicy mil rodzice Michaela kierowali nim niczym marionetk. Spytaam go, czy rodzice byli kiedykolwiek skonni zaakceptowa jego on. Michaela wyranie ogarn gniew.

W adnym razie. Gdy do nich dzwoni, nigdy nie pytaj, jak ona si czuje. W zasadzie w ogle nie wspominaj o niej. Tak jakby prbowali udawa, e ona nie istnieje.

Zapytaam Michaela, czy kiedykolwiek sprzeciwi si zachowaniu rodzicw. Z zaenowaniem odpowiedzia:

auj, ale nie. Za kadym razem kiedy moi rodzice j atakowali liczyem, e pogodzi si z tym. Kiedy narzekaa, prosiem j, aby bya wyrozumiaa. Boe, chyba byem idiot! Moi rodzice wymierzaj ciosy mojej onie, a ja po prostu zgadzam si na to, aby j ranili.

Przewinieniem Michaela byo to, e sta si niezaleny. W odpowiedzi na to rodzice podjli desperacki krok i ostro uderzyli, kierujc si dobrze im znan taktyk: odebranie mioci i przewidywanie tragedii. Jak wikszo kontrolujcych rodzicw, take rodzice Michaela byli nieprawdopodobnie skupieni na sobie. Zamiast potraktowa szczcie syna jako potwierdzenie ich umiejtnoci rodzicielskich, poczuli si zagroeni. Potrzeby Michaela nie byy dla nich wane. Wedug nich, przenis si do Kalifornii nie ze wzgldu na wiksze moliwoci osignicia sukcesu w pracy zawodowej, lecz aby im dopiec. Nie oeni si z mioci, ale po to by im dokuczy. Jego ona zachorowaa nie dlatego, e zapaa wirusa, ale po to by ich czego pozbawi. Rodzice Michaela nieustannie zmuszali go do wybierania midzy nimi a jego on. Kady wybr wiza si z decyzj typu wszystko albo nic. W przypadku bezporednio kontrolujcych rodzicw nie ma szans na kompromis. Kiedy dorose dziecko prbuje przej kontrol nad swoim wasnym yciem, cen jak za to paci jest poczucie winy, stumiony gniew i gbokie poczucie wasnej niewiernoci. Kiedy Michael przyszed do mnie po raz pierwszy, sdzi, e jego gwnym problemem byo maestwo. Nie zabrao mu wiele czasu uwiadomienie sobie, e jego maestwo byo jedynie ofiar w walce jego rodzicw o utrzymanie nad nim kontroli, co zaczo si kiedy wyjecha z domu. Dla kontrolujcych rodzicw maestwo dziecka moe by niezmiernie grone. Widz w wieo polubionym wspmaonku osob rywalizujc o przywizanie ich dziecka. Prowadzi to do straszliwych batalii midzy rodzicami i wspmaonkiem. Dorose dziecko zapane jest w krzyowy ogie obustronnej lojalnoci. Niektrzy rodzice atakuj nowy zwizek za pomoc krytycyzmu, sarkazmu i negatywnych przewidywa co do jego trwaoci. Inni, jak w przypadku rodzicw Michaela, nie chc zaakceptowa nowego partnera lub nawet ignoruj samo jego istnienie. Jeszcze inni jawnie przeladuj nowego partnera. Taktyka ta nie wyklucza inicjowania wstrzsw, ktre podkopuj maestwo dziecka.

Dlaczego zaprzedaj siebie rodzicom

Pienidze zawsze byy gwnym wyrazem siy, logiczne wic jest, e s ulubionym narzdziem kontrolujcych rodzicw. Wielu toksycznych rodzicw wykorzystuje pienidze dla utrzymania swoich dzieci w zalenoci. Kim przysza do mnie z rnorodnymi problemami. W wieku czterdziestu jeden lat miaa nadwag, bya niezadowolona z pracy. Po rozwodzie z mem zostaa z dwjk dorastajcych dzieci. Czua,

e wpada w doek; chciaa zrzuci nadwag, podj pewne ryzyko w pracy zawodowej i nada swojemu yciu jaki sens. Bya przekonana, e wszystkie jej problemy rozwi si jeli tylko znajdzie waciwego partnera. W miar trwania naszej sesji stawao si jasne, e Kim uwaaa, i jest niczym bez mczyzny, ktry otoczyby j opiek. Spytaam j skd bierze si ta myl.

No c, z pewnoci nie z mojego zwizku z mem. Raczej byo tak, e to ja musiaam si nim opiekowa. Poznaam go zaraz po ukoczeniu collegeu. Mia dwadziecia siedem lat, nadal mieszka z rodzicami i nieudolnie boryka si z problemem, jak ma zarabia na ycie. Zarazem by wraliwy i romantyczny, wic poleciaam na niego. Mj ojciec zupenie tego nie pochwala, ale myl, e w gbi duszy by zadowolony, e trafiam na kogo, kto nie daje sobie rady. Kiedy upieraam si, aby wyj za niego, ojciec powiedzia mi, e chwilowo nam pomoe, a jeli sytuacja bdzie bardzo za, da prac mojemu mowi w swojej firmie. Oczywicie wychodzio na to, e mj ojciec jest wspaniaym facetem, ale to dawao mu straszliw wadz nad nami. Tak wic, chocia wyszam za m, nadal byam creczk tatusia. Ojciec rczy za nas finansowo, ale w zamian za to mwi nam, jak mamy ukada sobie nasze ycie. Bawiam si w dom i wychowywanie dzieci, ale jednak...

Kim przerwaa w p zdania. Ale jednak co? zapytaam. Patrzya w podog mwic: Ale jednak... nadal potrzebowaam tatusia, aby si mn opiekowa. Spytaam Kim, czy widzi powizanie midzy jej zwizkiem z ojcem, a jej uzalenieniem od mczyzn, ktrzy maj prostowa jej ycie.

Nie ulega wtpliwoci, e mj ojciec by osob, ktra miaa najwikszy wpyw na moje ycie. Kiedy byam maa, naprawd mnie uwielbia, ale kiedy zaczam myle samodzielnie, nie mg si z tym pogodzi. Jeli omieliam si mie inne zdanie, dostawa napadw zoci. Obrzuca mnie okropnymi wyzwiskami. By naprawd krzykliwy i straszny. Kiedy byam nastolatk, zacz posugiwa si pienidzmi aby nadal prowadzi mnie na sznurku. Czasami by niezmiernie hojny, co sprawiao, e czuam si naprawd kochana i bezpieczna. Przy innych okazjach ponia mnie zmuszajc do ebrania i bagania o cokolwiek, poczwszy od pienidzy na kino, skoczywszy na opacie za podrczniki szkolne. Nigdy nie byam pewna, jakie popeniam przewinienia. Teraz wiem, e wikszo czasu spdziam prbujc zgadn, jak mu dogodzi. Nigdy nie byo dwch podobnych dni. Stale byo gorzej.

Dla Kim prby dogodzenia ojcu byy podobne do biegu sprinterskiego, w ktrym on cigle przesuwa lini mety. Z im wikszym zapamitaniem biega, tym dalej on t lini przesuwa. Nie moga odnie sukcesu. Posugiwa si pienidzmi zarwno jako nagrod, jak i kar. Bez adnej logiki czy konsekwencji. Jeli chodzi o pienidze, by na zmian hojny i skpy. Tak samo byo z mioci i troskliwoci. Niespjne komunikaty, jakie jej wysya, wprawiay j w zakopotanie. Jej zaleno spltaa si z jego aprobat. To zakopotanie trwao rwnie w dorosym yciu Kim.

Sama zachcaam ma, aby podj prac u ojca. Jaki to by bd! Teraz naprawd trzyma nas w garci. Wszystko musiao by zrobione jak on sobie yczy - od wyboru mieszkania po sposb uczenia dzieci czystoci. ycie Jima uczyni prawdziwym piekem w pracy, tak e Jim w kocu si zwolni. Ojciec traktowa to jako kolejny dowd na to, e Jim jest nic nie wart, chocia dosta inn prac. Ojciec naprawd dopieka mi w zwizku z tym i grozi, e przestanie nam pomaga. Ale potem wykona zwrot o 180 stopni i na wita Boego Narodzenia kupi mi nowy samochd. Kiedy wrcza mi kluczyki, powiedzia: Czy nie wolaaby, aby twj m by tak samo bogaty jak ja.

Ojciec Kim wykorzystywa swoj finansow przewag w bardzo bezwzgldny i destrukcyjny sposb, jawic si zarazem jako osoba wspaniaomylna. Wykorzystywa swoj si, aby w oczach Kim by jeszcze bardziej niezastpionym i aby nieustannie ponia jej ma. W ten sposb nie przestawa ni kierowa, cho ju dawno temu opucia rodzinne gniazdo.

Zrbe cho raz co porzdnie!

Wielu toksycznych rodzicw kontroluje swoje dorose dzieci traktujc je tak, jakby byy bezradne i nieprzystosowane, nawet gdy jest to w jawnej sprzecznoci z rzeczywistoci. Martin, szczupy, ysiejcy, czterdziestotrzyletni prezes maej zaopatrzeniowej firmy budowlanej, przyszed do mnie prawdziwie przeraony. Powiedzia:

Naprawd si boj. Co si ze mn dzieje. Mam napady zoci. Nie panuj nad tym. Zawsze byem cakowicie niegronym czowiekiem, ale przez ostatnich kilka miesicy krzycz na on i dzieci, trzaskam drzwiami, a trzy tygodnie temu tak si wciekem, e wybiem dziur w cianie. Naprawd boj si, e komu zrobi krzywd.

Pochwaliam go za odwag i przezorne zgoszenie si na terapi zanim problem wymknie mu si z rk. Spytaam si go, kogo chcia uderzy przebijajc cian. Gorzko si rozemia:

To proste. Mojego starego. Obojtnie jak bardzo si staram, on zawsze sprawia, i czuj, e cokolwiek robi, robi le. Czy uwierzysz, e on lubi kompromitowa mnie przed moimi wasnymi pracownikami?

Widzc moje zdziwienie, Martin wyjani:

Mj ojciec wprowadzi mnie do swojej firmy osiemnacie lat temu, a kilka lat pniej odszed na emerytur. Tak wic ja prowadz ten interes od pitnastu lat. Ale raz na tydzie mj ojciec przychodzi i zaczyna przeglda te cholerne ksigi rachunkowe. Potem narzeka na to, jak je prowadz. Wychodzi za mn z mojego biura, krzyczc jak to ja zarzynam jego firm. Robi to dokadnie na oczach moich pracownikw. Na ironi, to wanie ja rozkrciem firm. W cigu ostatnich trzech lat podwoiem zyski, ale on nie chce zostawi mnie w spokoju. Czy ten czowiek bdzie kiedykolwiek zadowolony?

Martin musia nieustannie przechodzi cikie prby, aby si sprawdzi. Mia jasny dowd swoich osigni w postaci zyskw, ale ten dowd blad w obliczu dezaprobaty ojca. Zasugerowaam Martinowi, e by moe ojciec czu si zagroony jego sukcesem. Ego ojca zdawao si by zwizane z budowaniem tego interesu, ale teraz jego dokonania zostay przymione osigniciami syna. Zapytaam Martina, czy w czasie tych epizodw dowiadcza jakich innych uczu ni cakowicie zrozumiay gniew.

Zao si, e tak. Naprawd wstydz si to mwi, ale za kadym razem kiedy on wchodzi do biura, czuj si jakbym mia dwa latka. Nie mog nawet normalnie odpowiedzie na pytania. Zaczynam si jka, tumaczy i czuj si przeraony. Wyglda tak potnie. Cho fizycznie jestem taki jak on, czuj si o poow mniejszy od niego. Ma takie zimne spojrzenie i krytyczny ton gosu. Dlaczego on nie moe traktowa mnie jak dorosego?

Ojciec Martina wykorzysta firm, aby utrzyma syna w poczuciu nieprzystosowania, co mu poprawiao samopoczucie. Kiedy tato nacisn odpowiednie przyciski, Martin stawa si bezradnym dzieckiem w ubraniu dorosego. Wymagao to czasu zanim Martin ostatecznie uwiadomi sobie, e musi porzuci nadziej, e jego ojciec si zmieni. Obecnie Martin ciko pracuje nad zmian swoich kontaktw z ojcem.

Tyrania manipulanta

Inn potn form kontroli jest manipulacja. Jest bardziej subtelna i zakamuflowana ni kontrola bezporednia, ale jest w kadym calu rwnie niszczca. Manipulanci zyskuj to, co chc, bez koniecznoci proszenia o to, bez koniecznnci ponoszenia ryzyka odrzucenia w przypadku otwartego manifestowania swoich pragnie. Wszyscy z nas w rnym stopniu manipuluj innymi. Rzadko mamy do miaoci, by prosi o wszystko, czego w tym wiecie chcemy, a wic rozwijamy porednie sposoby przedstawiania prb. Nie prosimy naszego wspmaonka o kieliszek wina, ale pytamy czy jaka butelka jest otwarta; nie prosimy goci, aby wyszli pod koniec wieczoru, ale ziewamy; nie prosimy atrakcyjnej nieznajomej o numer telefonu, lecz aranujemy krtk rozmow. Dzieci manipuluj rodzicami w

tym samym stopniu co rodzice dziemi. Wspmaonkowie, przyjaciele i krewni manipuluj sob nawzajem. Sprzedawcy zarabiaj na ycie poprzez manipulacj. Z gruntu nie ma w tym nic zego; jest to normalny sposb komunikacji midzyludzkiej. Jeli manipulacja staje si narzdziem nieustannej kontroli, moe by ona niezmiernie destrukcyjna, szczeglnie w relacji rodzic - dziecko. Poniewa manipulujcy rodzice umiejtnie skrywaj swe prawdziwe motywy dziaania, ich dzieci yj w wiecie chaosu. Wiedz, e si nimi kieruje, ale nie s w stanie sobie wyobrazi, jak to si dzieje.

Dlaczego ona zawsze musi mi pomaga?

Jednym z najbardziej powszechnych typw toksycznych manipulantw jest pomocnik. Zamiast zostawi dzieci w spokoju, pomocnik stwarza sytuacje, w ktrych jawi si jako potrzebny w dorosym yciu swojego dziecka. Manipulacja czsto przybiera form pozornie bezinteresownej pomocy. Lee, lat 32, wylewna, piegowata, bya niegdy czoow zawodniczk w tenisie amatorskim, obecnie bardzo dobrze radzi sobie jako fachowiec od spraw tenisa w sportowym klubie za miastem. Mimo aktywnego ycia towarzyskiego, uznania zawodowego i dobrej pracy, regularnie popadaa w cik depresj. Problemy dotyczce jej zwizku z matk szybko zdominoway nasz pierwsz wspln sesj:

Pracowaam bardzo ciko, aby zdoby obecn pozycj, ale dla mojej matki nadal nie potrafi zawiza sobie sznurowade u butw. Ja jestem jej caym yciem. Od czasu kiedy zmar tato sytuacja znacznie si pogorszya. Ona po prostu nie daje mi spokoju. Cigle przynosi mi jedzenie do mojego mieszkania, poniewa myli, e nie dojadam. Czasami wracam do siebie i okazuje si, e przysza i w ramach przysugi posprztaa mi mieszkanie. Zdarzyo si, e poprzekadaa mi ubrania i poprzestawiaa meble!

Spytaam Lee, czy kiedy po prostu poprosia matk, aby tego nie robia.

Cay czas to robi. Wtedy zalewa si zami i szlocha: Co w tym zego, e matka pomaga crce, ktr kocha?. W zeszym miesicu zaproponowano mi udzia w turnieju w San Francisco. Matka cigle powtarzaa, jak to jest daleko i jak to bdzie mi trudno samej przejecha samochodem tak tras. Tak wic ofiarowaa si mi towarzyszy. Kiedy powiedziaam jej, e naprawd nie musi, zachowywaa si tak, jakbym chciaa pozbawi j wakacji. Zgodziam si wic. Bardzo chciaam by sama, ale co mogam powiedzie?

W miar jak Lee i ja pracowaymy wsplnie podczas terapii, zacza dostrzega, jak bardzo jej poczucie samodzielnoci byo podkopywane przez matk. Jednake za kadym razem kiedy Lee prbowaa wyrazi swoj frustracj, uginaa si pod ciarem winy, poniewa matka wydawaa si tak bardzo kochajca i troskliwa. Lee bya coraz bardziej za na matk, ale poniewa nie moga tego wyrazi, musiaa si powstrzymywa. W kocu znalazo to ujcie w depresji. Oczywicie, depresja tylko napdzaa to bdne koo. Matka nigdy nie przeoczya okazji, aby powiedzie co w rodzaju: Spjrz, jak le wygldasz na twarzy! Pozwl, e zrobi ci may lunch, a zobaczysz, e zaraz si rozchmurzysz. Przy tych rzadkich okazjach, kiedy Lee znajdowaa w sobie na tyle odwagi, aby powiedzie matce co czuje, matka zamieniaa si w rozpaczajc mczennic. Lee niezmiennie czua si winna i staraa si przeprasza, lecz matka przerywaa jej mwic: Nie martw si o mnie. Ze mn wszystko bdzie dobrze. Podsunam Lee myl, e gdyby jej matka w sposb bardziej bezporedni prosia o to, czego chce, Lee nie byaby taka rozgniewana. Lee zgodzia si ze mn.

Masz racj. Gdyby tylko powiedziaa: Jestem samotna, brakuje mi ciebie, chciaabym, aby spdzaa wicej czasu ze mn, wiedziaabym przynajmniej o co chodzi. Miaabym jaki wybr. Teraz wyglda to tak, jakby ona wzia na siebie moje ycie.

Kiedy Lee alia si na brak moliwoci wyboru, powtarzaa to, w co wierzy wiele dorosych dzieci manipulujcych rodzicw. Manipulacja zapdza ludzi w lepy zauek. Aby j pokona, musz urazi kogo, kto, po prostu prbuje by uprzejmy. Dla wikszoci ludzi atwiejsze jest poddanie si.

Nadesza pora, aby by ponurym

Manipulujcy rodzice maj pole do popisu w czasie wakacji. Mog wtedy rozsiewa wok poczucie winy, jakby by to witeczny podarunek. Wakacje zwykle intensyfikuj wczeniej istniejce rodzinne konflikty. Zamiast myle o wakacyjnych przyjemnociach, wiele osb apie si na tym, e obawia si wzrostu rodzinnych napi, ktre czsto zwizane s z wakacjami. Fred, jeden z moich klientw - dwudziestosiedmioletni pracownik brany spoywczej, najmodszy z czwrki rodzestwa - opowiedzia mi histori klasycznej manipulacji ze strony matki:

Matka przywizywaa zawsze ogromn wag do naszej obecnoci w domu w czasie wit Boego Narodzenia. W zeszym roku wygraem konkurs radiowy i w nagrod otrzymaem bezpatn wycieczk do Aspen w czasie wit. Ogromnie si cieszyem, poniewa nigdy nie byoby mnie samego sta na tak podr. Uwielbiam jazd na nartach i bya to dla mnie niezwyka szansa zabrania mojej dziewczyny w jakie fajne miejsce. Obydwoje pracowalimy tak ciko, e wakacje

miay by rajem. Ale kiedy przyniosem t wiadomo mamie, wygldaa tak jak kto, kto ma zaraz umrze. Oczy jej si zaszkliy, a usta zaczy dre, wiesz, tak jakby zaraz miaa si rozpaka. Potem powiedziaa W porzdku, kochanie. baw si dobrze. Wobec tego nie bdziemy chyba w tym roku jedli witecznego obiadu. Poczuem si jak prawdziwy ajdak.

Spytaam Freda, czy mimo wszystko zdoa wyjecha na t wycieczk.

Tak, pojechaem. Ale by to najgorszy okres w moim yciu. Byem w takim strasznym nastroju, e cay czas kciem si z moj dziewczyn. Poow czasu spdziem rozmawiajc przez telefon z matk, moimi brami i z siostr... Wci przepraszaem. Nie warto byo si tak mczy.

Byam szczerze zdumiona, e Fred w ogle pojecha na t wypraw. Spotykaam ludzi, ktrzy dla uniknicia poczucia winy podejmowali znacznie bardziej szalone kroki ni rezygnacja z wyjazdu. Manipulujcy rodzice s mistrzami obarczania win i matka Freda nie bya w tym wyjtkiem.

Oczywicie zjedli obiad witeczny beze mnie. Ale matka bya tak nieszczliwa, e po raz pierwszy od czterdziestu lat przypalia indyka. Siostra telefonowaa do mnie trzy razy, aby powiedzie, e niszcz rodzinn tradycj. Najstarszy brat powiedzia, e wszyscy byli w kiepskich nastrojach, poniewa mnie nie byo. Potem mj drugi brat zupenie mnie przybi. Powiedzia: Mama ma tylko nas, dzieci. Jak mylisz, ile wit jej jeszcze zostao? Tak jakbym opuszcza j na ou mierci, czy co takiego. Czy to jest w porzdku, Susan? Ona nie ma jeszcze szedziesiciu lat i cieszy si doskonaym zdrowiem. Jestem przekonany, e te sowa pochodziy z ust mamy. Mwi ci, nigdy ju nie wyjad z domu na Boe Narodzenie.

Matka Freda, zamiast wyrazi swoje uczucia bezporednio przed synem, zwerbowaa inne dzieci, aby zrobiy to za ni. Dla wielu manipulujcych rodzicw jest to bardzo skuteczna taktyka. Zapamitaj, ich podstawowym celem jest uniknicie bezporedniej konfrontacji. Matka Freda zamiast sama wysun oskarenia przeciwko synowi, odgrywaa przy witecznym stole rol mczennicy. W aden inny sposb nie udaoby si jej uzyska tak skutecznego potpienia dla postpowania Freda, nawet gdyby daa anons do gazety. Wyjaniam Fredowi, e to jego matka i rodzestwo sami podjli decyzj o nieudanych witach. Fred nie by za to odpowiedzialny. Nic, tylko ich wasna decyzja powstrzymywaa ich od wzniesienia za Freda toastu,pod jego nieobecno, i miego spdzenia wieczoru. Dopki Fred wierzy, e jest zym czowiekiem, poniewa omieli si zrobi co dla siebie, matka sprawowaa nad nim kontrol za pomoc wzbudzania poczucia winy. Fred ostatecznie zrozumia to i obecnie znacznie lepiej radzi sobie z matk. Chocia ona odbiera jego nowo uzyskan pewno siebie jako rodzaj kary, Fred doprowadzi do takiego ukadu si, e wszystkie ustpstwa jakie robi s wynikiem jego wyboru, a nie kapitulacji.

Dlaczego nie moesz by bardziej podobna do swojej siostry?

Wielu toksycznych rodzicw porwnuje w nieyczliwy sposb jedno dziecko do drugiego, tak aby dziecko bdce obiektem takiego postpowania czuo, e nie do robi dla pozyskania uczu swych rodzicw. To powoduje, e dziecko wykonuje wszystko, czego tylko rodzice sobie ycz aby odzyska ich przychylno. Taktyka dziel i rzd jest czsto wykorzystywana przeciwko dzieciom, ktre staj si zbyt niezalene, zagraajc rwnowadze systemu rodzinnego. wiadomie lub niewiadomie tacy rodzice wykorzystuj w swych manipulacjach cakiem, skdind, naturaln rywalizacj midzy rodzestwem, zmieniajc j w bezwzgldne wspzawodnictwo, ktre blokuje rozwj zdrowych wizw midzy dziemi. Rezultaty takiego postpowania s dalekosine. Negatywne porwnania niszcz w dziecku dobry obraz samego siebie, a ponadto wywouj urazy i zawi midzy rodzestwem, co moe pooy si cieniem na relacjach midzy nimi na cae ycie.

Buntuj si, jeli masz powd

Kiedy toksyczni rodzice kontroluj nas w sposb intensywny zastraszajcy, wywoujcy poczucie winy, czy te emocjonalnie szkodliwy, zwykle reagujemy na jeden z dwch sposobw: kapitulujemy lub buntujemy si. Obie te reakcje hamuj psychologiczne uniezalenianie si od rodzicw, chocia bunt wydaje si prowadzi do wrcz przeciwnego skutku. Prawda jest taka, e jeli reagujemy na dziaanie naszych rodzicw buntem, to jestemy kontrolowani tak samo jakbymy si podporzdkowali. Jonathan, lat 55, jest atletycznym, sympatycznie wygldajcym kawalerem, wacicielem duej firmy oprogramowania komputerowego. W czasie naszej pierwszej sesji prawie przeprasza za swoje gwatowne uczucia paniki i osamotnienia:

Nie lituj si nade mn. Mam wspaniay dom. Kolekcjonuj samochody. Posiadam wszelkie dobra. Prowadz naprawd fajne ycie. Ale przychodzi taki okres, kiedy czuj si bardzo, ale to bardzo samotny. Mam tak wiele, ale nie mog tego z nikim dzieli. Czasami ogarnia mnie straszliwe poczucie utraty tego, co mogem mie, jeli chodzi o mio, o intymny zwizek. Przeraa mnie myl, e skocz umierajc samotnie.

Spytaam Jonathana, czy przychodzi mu do gowy jaka przyczyna tego, e ma takie trudnoci w intymnych zwizkach.

Za kadym razem kiedy byem blisko z kobiet... czy te mylaem o polubieniu kogo, ogarniaa mnie panika i uciekaem. Nie wiem dlaczego... Chciabym, aby byo inaczej. Matka nigdy nie pozwala mi doprowadzi sprawy do koca.

Zapytaam Jonathana, jak on sam odbiera t presj ze strony matki.

Ona ma obsesj na punkcie mojego maestwa. Ma 81 lat, cieszy si dobrym zdrowiem i ma mnstwo przyjaci, ale wydaje mi si, e spdza cay dzie martwic si o moje sprawy sercowe. Z tego powodu nie mog znie przebywania z ni, chocia naprawd j kocham. Ona yje dla mojego szczcia. Przygniata mnie swoj troskliwoci. To jest tak, jakbym nie mg zdj z siebie tej kobiety. Cigle stara si mwi mi, jak mam y... zreszt zawsze to robia. Gdyby moga, oddychaaby za mnie.

Ostatnie zdanie Jonathana byo wspaniaym, obrazowym opisem fuzji. Matka bya tak bardzo wpltana w jego ycie, e zapomniaa, gdzie ona sama si koczy, a zaczyna on. Swoje ycie wtopia w jego ycie. Syn sta si jej przedueniem, tak jakby jego ycie byo jej wasnym. Jonathan musia uwolni si od jej przytaczajcej kontroli, wic zbuntowa si. Odrzuci wszystko czego ona pragna dla niego, wczajc w to rwnie rzeczy, ktrych sam pragn, takie jak maestwo. Zasugerowaam Jonathanowi, e by moe tak bardzo chcia sprzeciwi si swojej kontrolujcej matce, e ignorowa wasne potrzeby. To, aby nie podda si yczeniom matki, stao si dla niego tak wane, e pozbawi si takiego zwizku z kobiet, jakiego mia prawo chcie. Dziaajc w ten sposb, stworzy sobie pozory, e jest panem samego siebie, ale w rzeczywistoci jego wolna wola sptana bya przez potrzeb buntu. Taki bunt nazywam autodestrukcyjnym. jest on po prostu inn form kapitulacji. Zdrowy bunt jest wiczeniem wolnego wyboru. Wzmacnia osobisty rozwj i indywidualno. Bunt autodestrukcyjny jest reakcj skierowan przeciwko kontrolujcemu rodzicowi, wiczeniem, w ktrym cay wysiek skupiony jest na usprawiedliwianiu braku satysfakcjonujcych osigni. Rzadko kiedy ley to w naszym interesie.

Kontrola zza grobu

Kiedy jeden z czonkw mojej grupy powiedzia: Obydwoje moi rodzice nie yj, wic nie maj nade mn adnej wadzy. Inny uczestnik wykrzykn: Kochany, oni mog nie y, ale nadal s ywi w twojej gowie! Zarwno bunt autodestrukcyjny, jak i poddanie si, mog trwa dugo po mierci rodzicw. Wielu ludzi wierzy, e kiedy kontrolujcy rodzic umrze, to bd nareszcie wolni. Niestety, psychologiczna ppowina siga nie tylko na inne kontynenty, ale take za grb. Spotkaam setki

dorosych ludzi, ktrzy byli niezachwianie lojalni wobec da i negatywnych komunikatw swoich rodzicw, dugo po ich mierci. Eli, lat 60, odnoszcy wielkie sukcesy biznesmen o niezwykej inteligencji i cierpkim dowcipie, okreli swoj sytuacj w niezwykle wymylny sposb: Jestem w moim wasnym yciu pomocniczym graczem. Kiedy spotkaam go po raz pierwszy, mimo e by multimilionerem, mieszka w jednopokojowym mieszkaniu, jedzi starym gratem i prowadzi styl ycia czowieka, ktry ledwie wie koniec z kocem. By niezmiernie szczodry dla swoich dwch dorosych crek, ale wobec siebie by strasznym skner. Pamitam, jak pewnego dnia przyszed do mnie po pracy. Zapytaam go, jak min mu dzie, a on wesoo odpowiedzia mi, e niewiele brakowao, aby osiemnastomilionowy interes przeszed mu koo nosa, poniewa spni si na spotkanie. Zazwyczaj punktualny Eli objeda przez dwadziecia minut budynek szukajc miejsca na ulicy, aby unikn opaty za parking strzeony. Ryzykowa osiemnacie milionw dolarw, aby oszczdzi pi dolarw opaty parkingowej! Kiedy badalimy korzenie jego obsesji oszczdzania pienidzy, stao si jasne, e gos ojca, nawet dwanacie lat po jego mierci, nadal rozbrzmiewa w gowie Elego:

Moi rodzice byli biednymi imigrantami. Wyrastaem w cakowitej ndzy. Moja rodzina, szczeglnie ojciec, nauczya mnie obawia si wszystkiego. Czsto mawia: wiat jest nieludzki. Jeli nie bdziesz ostrony, zjedz ci ywcem. Przez niego czuem, e nie mam czego oczekiwa w yciu z wyjtkiem zagroenia. Chocia oeniem si i zarabiaem due pienidze, on nie przestawa. Zawsze ocenia mnie bardzo nisko, jeli chodzi o to, na co wydaj pienidze i co kupuj. A kiedy przypadkowo o czym mu powiedziaem, jego typowa odpowied brzmiaa: Jeste idiot. Wydajesz pienidze na zbytki. Powiniene oszczdza kady grosz. Nadejd cikie czasy, zawsze nadchodz, i potem bdziesz potrzebowa tych pienidzy. Doszo do tego, e baem si wydawa nawet drobne sumy. Ojciec nigdy nie myla o yciu jako o czym, czym mona si cieszy. Postrzega je jako co, co trzeba przetrwa.

Ojciec Elego przenis lki i trudnoci wasnego ycia na swojego syna. Kiedy Eli osign sukces, sysza napominania ojca za kadym razem, gdy prbowa cieszy si owocami swojej pracy. Katastroficzne przewidywania ojca wpltay Elego w bdne koo. Nawet jeli zmusi si do kupienia czego dla wasnej przyjemnoci gos ojca nie pozwala mu si tym cieszy. Oglna nieufno, ktr ojciec ywi co do przyszoci, przeniosa si na jego myli o kobietach. Kobiety, tak jak dobra passa, pewnego dnia nieuchronnie odwrc si od ciebie. Jego podejrzliwo wobec kobiet graniczya z paranoj. Syn rwnie przyj i te pogldy:

Z kobietami zawsze miaem pecha Nigdy nie byem w stanie im zaufa. ona rozwioda si ze mn, poniewa wci oskaraem j o rozrzutno. To byo bezsensowne. Kupia sobie torebk, czy co podobnego, a ja zaczynaem myle o bankructwie.

Kiedy pracowaam z Elim, stao si jasne, e pienidze nie byy jedyn spraw, jaka stana pomidzy nim a jego on. Bardzo trudno przychodzio mu wyraanie uczu, szczeglnie tych subtelnych, co dla niej stawao si coraz bardziej frustrujce. Ten problem istnia nadal w jego samotnym yciu. pisa to w ten sposb:

Za kadym razem kiedy umawiam si z kobiet, sysz gos ojca powtarzajcy: Kobiety uwielbiaj naciga mczyzn. Zostan z tob w zamian za wszystko co posiadasz, jeli bdziesz na tyle nierozsdny, aby im na to pozwoli. Wydaje mi si, e wanie dlatego zawsze goniem za nieodpowiednimi kobietami. Wiem, e one nie mog mnie przechytrzy. Zawsze skadam wiele obietnic dotyczcych finansowej opieki nad nimi czy te wprowadzenia ich w interesy, ale nigdy ich nie speniam. Chyba prbuj oszuka je zanim one oszukaj mnie. Czy ja kiedykolwiek znajd kobiet, ktrej mgbym zaufa?

Siedzia przede mn inteligentny, bystry mczyzna, ktry pozwoli, aby kieroway nim potne siy zza grobu, cho rozumowo zdawa sobie spraw z tego, co si dzieje. By niewolnikiem strachu i nieufnoci, ktre przejawia jego ojciec. Podczas terapii Eli pracowa bardzo ciko. Podj ryzyko i zdopingowa si do przyjcia nowych zachowa. Zacz stawia czoa wielu swoim wewntrznym lkom. Wreszcie kupi sobie luksusowe mieszkanie - to by dla niego wielki krok. Nadal czu si w zwizku z tym winny, ale nauczy si tolerowa swoje poczucie winy. Gos w jego gowie bdzie rozbrzmiewa zawsze, ale nauczy si go wycisza. Nadal zmaga si ze swoj nieufnoci wobec kobiet, ale nauczy si widzie t nieufno jako spadek po swoim ojcu. Pracuje ciko nad zbudowaniem zaufania do kobiety, z ktr si obecnie spotyka, posugujc si tym zaufaniem jak narzdziem do odzyskania kontroli nad swoim yciem. Zawsze bd pamita dzie, kiedy przyszed i powiedzia mi, e poprzedniego wieczoru odpar fal zazdroci i e wyszed z tego ze szczeglnie pokrzepiajcym poczuciem zwycistwa. Spojrza na mnie z oczami penymi ez i powiedzia: Wiesz, Susan, nie ma niczego w moim obecnym yciu, co mogoby uzasadnia moje dawne obawy

Czuj si tak, jakbym nie moga oddycha

Barbara, lat 39, wysoka, szczupa, kompozytor podkadw muzycznych do widowisk telewizyjnych, przysza do mnie w stanie druzgoccej depresji.

Budz si w nocy i czuj pustk, prawie tak, jakby wewntrz mnie bya mier. Byam cudownym dzieckiem, w wieku piciu lat graam koncerty fortepianowe Mozarta, a zanim skoczyam dwanacie otrzymaam stypendium do Juilliard*1. Moja kariera zawodowa rozwija si wspaniale, ale w rodku umieram. Sze miesicy temu byam hospitalizowana z powodu depresji. Myl, e mog si zmarnowa. Nie wiem do kogo si z tym zwrci.

1. Juilliard School of Music - prestiowa uczelnia muzyczna w Nowym Jorku, zaoona w 1905 roku (przyp. tum.)

Spytaam Barbar, czy stao si co szczeglnego, co poprzedzio jej pobyt w szpitalu. Odpowiedziaa mi, e w przecigu trzech miesicy stracia obydwoje rodzicw. Wspczuam jej, ale ona natychmiast prbowaa odwie mnie od wspczucia:

Nic si nie stao. Od kilku lat nie rozmawialimy ze sob, a wic czuam si tak, jakbym ich ju dawno stracia.

Poprosiam j, aby opowiedziaa o przyczynach tej separacji.

Niewiele ponad cztery lata temu, kiedy Chuck i ja planowalimy maestwo, moi rodzice nalegali na przyjazd i pobyt, aby pomc w przygotowaniach do lubu. Bya to ostatnia rzecz jakiej wtedy pragnam... ich oddechu na karku, tak jak w dziecistwie. Chodzi mi o to, e oni zawsze si wtrcali... To co robiam, z kim to robiam, gdzie szam, zawsze byo poddawane osdowi witej Inkwizycji... No c, zaproponowaam im zamieszkanie w hotelu, poniewa Chuck i ja mielimy wystarczajco duo spraw na gowie przed lubem. Oni wciekli si nie na arty Powiedzieli mi, e jeli nie mog przyjecha i mieszka ze mn, nigdy ju si do mnie nie odezw. Po raz pierwszy w yciu sprzeciwiam si im. To by bd. Po pierwsze: nie przyjechali na lub, a po drugie: opowiedzieli caej rodzinie jaka ze mnie suka. Nikt z nich nie rozmawia ze mn do dzi. Kilka lat po moim wyjciu za m powiedziano matce, e ma raka, ktrego nie mona zoperowa. Zobowizaa pod przysig wszystkich czonkw rodziny do ukrycia przede mn momentu jej mierci. O niczym nie wiedziaam, dopki pi miesicy pniej nie spotkaam przyjaciela rodziny, ktry zoy mi kondolencje. W taki sposb dowiedziaam si, e moja matka nie yje. Poszam prosto do domu i zadzwoniam do ojca. Nie wiem, chyba mylaam, e moemy wszystko naprawi. Pierwsz rzecz ktr mi powiedzia byo: Powinna si teraz cieszy, zabia swoj matk! Byam zdruzgotana. Trzy miesice pniej on te umar, z rozpaczy. Za kadym razem kiedy o nich myl, sysz oskarajcego mnie ojca i czuj si jak morderczyni. Nadal dusz mnie za gardo swoimi oskareniami, chocia oboje s sze stp pod ziemi. W jaki sposb mog wyrzuci ich z mojej gowy, z mojego ycia? !

Barbara, podobnie jak Eli bya kontrolowana zza grobu. Przeya kilka lat z poczuciem odpowiedzialnoci za mier swoich rodzicw, co zrujnowao jej zdrowie psychiczne i prawie zniszczyo jej maestwo. Bya zdecydowana pozby si poczucia winy.

Od czasu kiedy umarli, zaczam mie myli samobjcze. Wydawao mi si to jedynym sposobem, aby uciszy t gosy w mojej gowie, ktre wci powtarzay: To ty zabia ojca. To ty zabia matk. Byam bardzo bliska odebrania sobie ycia, ale wiesz co mnie powstrzymywao?

Pokrciam gow. Ona umiechna si po raz pierwszy w cigu tej naszej wsplnej godziny i odpowiedziaa:

Obawiaam si, e mog znowu trafi na moich rodzicw. Wystarczyo, e zrujnowali moje ycie tutaj na ziemi, wic nie chciaam da im szansy zniszczenia tego, co mogam znale po drugiej stronie.

Jak wikszo dorosych dzieci toksycznych rodzicw, Barbara bya w stanie przyzna si do czci blu jaki zadali jej rodzice. Ale to nie wystarczyo, aby moga przenie poczucie odpowiedzialnoci z siebie samej na nich. Wymagao to pewnych dziaa, ale ostatecznie przepracowaymy to razem i Barbara zaakceptowaa pen odpowiedzialno rodzicw za ich okrutne zachowanie. Rodzice Barbary nie yli, ale zabrao jej to cay rok, aby nakoni ich do pozostawienia jej w spokoju.

Bez wasnej tosamoci

Rodzice, ktrzy akceptuj samych siebie, nie musz kontrolowa swoich dorosych dzieci. Ale toksyczni rodzice, ktrych spotkalimy w tym rozdziale, dziaaj pod wpywem gbokiego poczucia braku satysfakcji z wasnego ycia i lku przed odrzuceniem. Niezaleno dziecka jest dla nich jak utrata rki. Kiedy dziecko dorasta, dla rodzica staje si jeszcze bardziej istotne pociganie sznureczkami, ktre utrzymuj je w zalenoci. Dopki toksyczni rodzice potrafi skoni swojego syna czy crk do czucia si dzieckiem, dopty mog utrzymywa kontrol. W rezultacie, dorose dzieci kontrolujcych rodzicw czsto maj niewyrane poczucie wasnej tosamoci. Maj problemy z patrzeniem na siebie jako na istoty oddzielone od rodzicw. Nie potrafi odrni wasnych potrzeb od potrzeb rodzicw. Czuj si bezradne. Wszyscy rodzice kontroluj swoje dzieci a do chwili, kiedy one same przejmuj kontrol nad swoim yciem. W normalnych rodzinach zmiana ta ma miejsce wkrtce po wejciu w wiek dorosy. W rodzinach toksycznych to zdrowe oddzielenie jest opnione o cae lata lub te nigdy do niego nie dochodzi. Moe mie ono miejsce tylko wwczas, gdy dokonasz zmian, ktre umoliwi ci uzyskanie wadzy nad wasnym yciem. Rozdzia 4: W tej rodzinie nikt nie pije

Alkoholicy

Glenn, wysoki, gburowato wygldajcy mczyzna, waciciel maej firmy rzemielniczej, zgosi si do mnie z prob o pomoc, przede wszystkim dlatego, e jego niemiao oraz brak pewnoci siebie negatywnie wpyway zarwno na jego osobiste, jak i zawodowe kontakty. Przyzna si, e prawie cay czas czuje si zdenerwowany i niespokojny. W pracy usysza, jak kto mwi o nim, e jest jczcy i przygnbiajcy. Wyczuwa, e ludzie czuli si nieswojo, kiedy go spotykali, co sprawiao, e trudno mu byo przeksztaci znajomoci w przyjanie. W czasie trwania naszej pierwszej sesji, Glenn zacz mwi o innej przyczynie swoich stresw w pracy:

Mniej wicej sze lat temu wprowadziem do swojej firmy mojego ojca, majc nadziej, e to doprowadzi go do porzdku. Wydaje mi si jednak, e obowizek pracy pogorszy jego stan. Jak tylko sigam pamici zawsze by alkoholikiem. Pije, obraa klientw, co naraa mnie na due straty finansowe. Musz go stamtd usun, ale jestem przeraony. Jak, do diaba, wyrzuci z pracy wasnego ojca? To go zniszczy. Za kadym razem, kiedy prbuj porozmawia z nim na ten temat, wszystko co mwi to: Odzywaj si do mnie z szacunkiem lub nie odzywaj si do mnie wcale. Odchodz od zmysw.

Nadmierne poczucie odpowiedzialnoci Glenna, jego potrzeba opiekowania si ojcem, jego osobiste lki i stumiony gniew, byy klasycznymi symptomami, charakterystycznymi dla dorosych dzieci alkoholikw.

Dinozaur w salonie

Gdyby personel Biaego Domu za czasw Richarda Nixona wzi lekcje ukrywania prawdy u jakiegokolwiek czonka rodziny alkoholika, Watergate byby nadal zwykym waszyngtoskim hotelem. W przypadku czonkw rodziny alkoholika zdolno wypierania przybiera ogromne rozmiary. Alkoholizm jest podobny do dinozaura w salonie. Jest niemoliwoci, aby kto z zewntrz zignorowa obecno dinozaura, ale mieszkacy domu, wobec braku nadziei pozbycia si bestii, s zmuszeni do udawania, e jej tam wcale nie ma. Jest to jedyny sposb umoliwiajcy im wspistnienie. Kamstwa, wymwki i tajemnice s w tych domach czym tak naturalnym jak powietrze, stanowic zarazem przyczyn emocjonalnego chaosu u dzieci. Klimat jaki panuje w rodzinach alkoholikw, emocjonalny i psychiczny, jest w duej mierze zbliony do klimatu w rodzinach, gdzie rodzice zaywaj narkotyki, nielegalnie bd te z przepisu

lekarza. Chocia przypadki jakie wybraam do tego rozdziau skupiaj si na rodzicachalkoholikach, to bolesne dowiadczenia dzieci narkomanw s cakiem podobne. Dowiadczenie Glenna byo typowe:

Moje najwczeniejsze wspomnienie z dziecistwa wie si z powrotami ojca z pracy do domu. Pierwsze kroki kierowa do barku. To by jego wieczorny rytua. Wypija kilka kolejek i przychodzi do stou, eby zje obiad. W rku trzyma przeklty kieliszek, ktry nigdy nie by pusty. Po obiedzie zabiera si do powanego picia. Wszyscy musielimy by bardzo cicho, aby mu nie przeszkadza. Na mio Bosk, kto pomylaby, i on robi co naprawd wanego, a ten sukinsyn po prostu si upija. Przez wiele nocy, pamitam, moja siostra, matka i ja musielimy zaciga go do ka. Moim zadaniem byo zdjcie butw i skarpet. Cholern rzecz byo to, e nikt w rodzinie nigdy nie wspomina o tym, co robimy. Chodzi mi o to, e robilimy to noc w noc. Dopki troch nie dorosem, naprawd mylaem, e zaciganie taty do ka to normalne rodzinne zajcie. Co co zdarza si w kadej rodzinie.

Glenn wczenie nauczy si, e to, i jego ojciec pije jest Wielk Tajemnic. Matka kazaa mu co prawda, aby nie mwi ludziom o problemie tatusia, ale i tak jego wasny wstyd wystarczyby, aby skoni go do milczenia. Przed wiatem rodzina przybieraa mask wszystko jest w porzdku. Byli zwizani potrzeb zajmowania si wsplnym wrogiem. Tajemnica staa si spoiwem, ktre trzymao udrczon rodzin razem. Trzy rzeczy skadaj si na Wielk Tajemnic: 1. Wyparcie przez alkoholika wasnego alkoholizmu na przekr przytaczajcym dowodom i wasnym zachowaniom, ktre s przeraajce i upokarzajce dla innych czonkw rodziny 2. Wyparcie problemu przez partnera alkoholika i czsto przez innych czonkw rodziny. Zbiorowo usprawiedliwiaj zachowanie pijaka takimi wyjanieniami jak: mama pije tylko po to, eby si zrelaksowa, tato potkn si o dywan lub te tato straci prac, bo mia podego szefa. 3. Zabawa w normaln rodzin - poza przyjmowana przez rodzin w kontaktach tak midzy sob jak i z otoczeniem. Zabawa w normaln rodzin jest szczeglnie niszczca dla dziecka, poniewa zmusza je do zaprzeczenia susznoci jego wasnych odczu i wrae. Jest prawie niemoliwe, aby dziecko rozwino silne poczucie pewnoci siebie, jeli musi nieustannie zadawa kam swoim mylom i uczuciom. Jego poczucie winy sprawia, i zastanawia si, czy ludzie mu wierz. To poczucie moe si utrwala w miar dorastania, sprawiajc, e bdzie unikao ujawniania informacji o sobie czy te odwanego przedstawienia wasnej opinii- Podobnie jak Glenn, wiele dorosych dzieci alkoholikw cierpi z powodu silnie zakorzenionej niemiaoci. Podtrzymywanie zabawy w normaln rodzin wymaga ogromnej iloci energii. Dziecko zawsze musi by czujne. yje w nieustannym strachu, e przypadkowo moe rodzin zdemaskowa i zdradzi. Aby temu zapobiec, czsto unika przyjani i dlatego - staje si odizolowane i samotne. Samotno wciga je gbiej w rodzinne bagno. Dziecko rozwija olbrzymie, wykrzywione poczucie lojalnoci tylko wobec tych ludzi, ktrzy dziel jego tajemnic: czonkowie rodziny staj si wspkonspiratorami. Bardzo silna, bezkrytyczna lojalno wobec rodzicw staje si drug natur. Kiedy dziecko wchodzi w doroso, lepa lojalno nadal pozostaje niszczcym, kontrolujcym elementem jego ycia. To wanie ona nie pozwalaa Glennowi prosi ojca o odejcie z pracy, chocia naraa firm na straty.

Chopiec, ktrego tam nie byo

W rodzinach alkoholikw tak duo energii wydatkuje si na bezskuteczne prby uratowania pijaka, oraz na utrzymanie tajemnicy, e niewiele czasu i uwagi pozostaje na zaspokajanie potrzeb dzieci. Dzieci alkoholikw, podobnie jak dzieci nieadekwatnych rodzicw, czsto czuj si niewidzialne. Staje si to szczeglnie bolesnym przykadem dziaania paragrafu 22*2, poniewa im bardziej niespokojny dom, tym bardziej dzieci potrzebuj emocjonalnego wsparcia. Kiedy razem z Glennem analizowalimy zwizek midzy jego obecnymi trudnociami a emocjonaln hutawk jego dziecistwa, przypomnia sobie:

Mj ojciec nigdy nie robi ze mn tego, co robili ojcowie moich kolegw. Nigdy nie gralimy w pik ani nawet nie ogldalimy razem meczw. On zawsze mwi: Nie mam teraz czasu - moe pniej, ale zawsze mia czas, eby sobie posiedzie i upi si. Matka natomiast zwyka mwi: Nie zamczaj mnie cigle swoimi problemami. Dlaczego po prostu nie pjdziesz do swoich kolegw. Ale ja nie miaem kolegw. Baem si przyprowadzi kogo do domu. Moja rodzina po prostu ignorowaa mnie i zdawaa si nie przejmowa moimi problemami, dopki nie musiaa si nimi zaj.

2. Aluzja do znakomitej i synnej na cay wiat powieci Josepha Hellera Paragraf 22 (Catch 22) wydanej w Polsce przez PIW w 1975, ktra w groteskowy a zarazem tragiczny sposb opisuje losy amerykaskich lotnikw we Woszech pod koniec II wojny wiatowej. Paragraf 22 to kruczek prawny, ktry sprowadza kady inny przepis do absurdu. (przyp. tum.)

Powiedziaam do Glenna: A wic bye w porzdku, dopki ci nie widziano i nie syszano. Jak si czowiek czuje bdc niewidzialnym? Na twarzy Glenna odmalowa si bl, kiedy wspomina:

To byo straszne. Prawie cay czas czuem si jak sierota. Robiem wszystko, aby zwrci ich uwag. Kiedy, miaem wtedy jakie 11 lat, byem u kolegi, i jego ojciec zostawi portfel na stoliku w korytarzu. Wziem 5 dolarw, majc nadziej, e mnie zapi. Nie obchodzio mnie, czy rodzice mnie skrzycz byle by tylko zauwayli, e po prostu jestem.

We wczesnym dziecistwie Glenn otrzyma komunikat, e jego istnienie jest dla rodzicw bardziej obcieniem ni bogosawiestwem. Jego emocjonalna niewidzialno zostaa wzmocniona przez fakt, e bya dla niego najbezpieczniejszym schronieniem przed ojcowsk przemoc, z ktr styka si na codzie.

Glenn wspomina:

Ojciec zawsze ucisza mnie kiedy goniej mwiem. Jeli omieliem si podnie gos na niego, bi mnie prawie do nieprzytomnoci. Szybko nauczyem si, jak nie wchodzi mu w drog. Jeli sprzeciwiem si mamie, zaczynaa wrzeszcze jak dziecko. Wtedy on si wcieka, oi komu skr pasem, a ja czuem si jeszcze gorzej z powodu awantury, ktrej byem powodem. W rezultacie nauczyem si przebywa poza domem jak najduej. Gdy miaem 12 lat dostaem popoudniow prac, po zajciach szkolnych, i codziennie mogem zmyla, e pno j skoczyem, tak e kadego wieczora wolno mi byo wraca do domu tak pno, jak chciaem. Rano wychodziem do szkoy wczeniej, aby opuci dom zanim ojciec si obudzi. Nadal pamitam tamt samotno, ktr czuem siedzc sam na boisku szkolnym, czekajc codziennie rano a pojawi si ktry z kolegw. Najmieszniejsze jest to, e jak si zdaje, moi rodzice nawet nie zauwaali, e wci mnie nie ma.

Zapytaam Glenna, czy nie sdzi, e te same lki, ktre uniemoliwiay mu nabranie poczucia pewnoci siebie w dziecistwie, kieruj nim rwnie teraz, kiedy jest dorosy? Glenn ze smutkiem przyzna:

Wydaje mi si, e tak. Nigdy, bez wzgldu na to jak bardzo tego chc, nie mog na nikogo powiedzie nic obraliwego. Tyle sw przeykam bez ich wypowiedzenia, e czasami wydaje mi si, e zwymiotuj. Po prostu nie potrafi si ludziom przeciwstawi. Nawet tym, ktrzy nic mnie nie obchodz. Jeli pomyl, e to co chc powiedzie, moe zrani czyje uczucia, po prostu nie mog tego powiedzie. Koniec Kropka.

Tak jak dzieje si to w wielu przypadkach dzieci alkoholikw, Glenn czu si odpowiedzialny za uczucia kadego, podobnie jak wzi na siebie odpowiedzialno za uczucia ojca i matki, kiedy by may. Podj heroiczny wysiek, aby unikn konfrontacji z rodzicami, poniewa nie chcia odpowiada za zadanie komukolwiek (take sobie) blu. Nie umia wyraa swoich emocji tak, jak to potrafi kade inne dziecko. By zmuszony je tumi i ten wzorzec przenis w swoje dorose ycie. Kiedy Glenn pomaga pooy ojca do ka, kiedy bra odpowiedzialno za to, aby go nie denerwowa, dziaa jak rodzic, nie jak dziecko. Kiedy dziecko jest zmuszone do przejcia roli rodzica, gubi wzorce rl, zagraajc w ten sposb swojej rozwijajcej si osobowoci. Ta niszczca zamiana rl jest w rodzinach alkoholikw powszechna.

Nigdy nie byem dzieckiem

Jak podkrelalimy wczeniej i w dalszym cigu bdziemy podkrela, zmiana rl ma miejsce prawie we wszystkich rodzinach, gdzie rodzice s toksyczni. W rodzinie alkoholika, rodzic-pijak przywaszcza sobie rol dziecka za pomoc swoich patetycznych, roszczeniowych, irracjonalnych zachowa. Sam jest dzieckiem wymagajcym tak duo uwagi, e nie pozostawia miejsca dla innych dzieci w rodzinie. Glenn dorasta wierzc, e jego rola w wiecie polega na opiekowaniu si innymi i nieoczekiwaniu niczego dla siebie.

Pamitam, jak matka przybiegaa do mnie, kiedy ojciec traci panowanie nad sob, i wypakiwaa si, jak bardzo jest nieszczliwa. Mwia: Co ja mam zrobi? Dzieci potrzebuj ojca, a ja nie mog pj do pracy. Denerwuje mnie opowiadanie o tym. Marzyem, e zabior j daleko, na jak wysp, gdzie ojciec nie mgby nas znale. Obiecywaem jej, e jak tylko bd mg, zaopiekuj si ni. I teraz wanie to robi. Cay czas daj jej pienidze, chocia nie sta mnie na to. Opiekuj si tat chocia rujnuje to moj firm. Dlaczego dla odmiany ja nie mog znale kogo, kto opiekowaby si mn?

Glenn nadal dwiga ciar winy za to, e nie potrafi jako dziecko, i nadal nie potrafi jako czowiek dorosy, uporzdkowa ycia swoich rodzicw. Mimo swoich marze o znalezieniu kobiety ktra troszczyaby si o niego, ostatecznie zamieszka z kobiet bezradn i potrzebujc opieki. Przeczuwa, kiedy si eni, e nie jest ona dla niego waciw osob, ale jego potrzeba odgrywania dziecicych fantazji o udzielaniu pomocy przytoczya trzewy osd.

Mit o moliwoci naprawienia przeszoci

Odkrycie, e oeni si z ukryt pijaczk nie zabrao Glennowi wiele czasu. Nawet gdyby wiedzia o tym przed lubem, to najprawdopodobniej i tak by si z ni oeni. Po prostu wmwiby sobie, e potrafi j zmieni. Dorose dzieci alkoholikw czsto zawieraj maestwa z alkoholikami. Dla wielu ludzi jest to przeraajce, e kto, kto wyrs w chaosie domu alkoholika, ponownie decyduje si na przeycie tej traumy. Niestety pd do powtarzania znanych wzorcw uczuciowych jest powszechny bez wzgldu na to, jak bolesne czy autodestrukcyjne mog by te uczucia. To co znane zapewnia poczucie komfortu i wyznacza ramy strukturalne naszemu yciu. Znamy zasady i wiemy, czego moemy si spodziewa. Co waniejsze, odtwarzamy stare konflikty, poniewa mamy nadziej, e tym razem zdoamy je przezwyciy - zamierzamy wygra t bitw. To odtwarzanie starych, bolesnych dowiadcze jest nazywane przymusem powtrze (repetition compulsion).

I tym razem wszystko bdzie dobre

Nie jestem w stanie wystarczajco silnie podkreli, jak bardzo ten szczeglny rodzaj przymusu rzdzi naszym yciem. Prawie wszystkie autodestrukcyjne zachowania, szczeglnie te zwizane z inicjowaniem i podtrzymywaniem intymnych zwizkw, zaczynaj nabiera sensu, kiedy widzi si je w wietle przymusu powtrze. Glenn jest tego doskonaym przykadem:

Kiedy poznaem Denise, zupenie nie wiedziaem, e pije. Kiedy si zorientowaem, przestaa stara si ukry to przede mn. Widziaem j pijan trzy, cztery razy w tygodniu. Bagaem, by przestaa. Prowadziem j do lekarzy. Prosiem, aby wstpia do grupy AA (Anonimowych Alkoholikw). Zamknem pod kluczem cay alkohol, ale wiesz, jak to jest z pijakami... Zawsze znajdowaa sposb. Jedynie wtedy, kiedy groziem, e j opuszcz, przestawaa pi. Niestety, po krtkim czasie porzucaa abstynencj i znowu wracalimy do punktu wyjcia.

Poniewa zaprzeczanie i ukrywanie wydaway si by czym normalnym w czasie jego dorastania, Glenn atwo wszed w dorosy zwizek, gdzie powtrzyy si te same elementy. Tym razem myla, i uda mu si uratowa on, czego nie udao mu si zrobi w dziecistwie z wasnymi rodzicami. Glenn, tak jak prawie wszystkie dorose dzieci alkoholikw, zoy sobie kiedy arliw obietnic: nigdy nie bdzie ju w jego yciu adnego alkoholika. Niestety gboko zakorzeniony przymus powtrze jest znacznie silniejszy ni jakakolwiek wiadoma obietnica.

Dlaczego cigle wracam proszc o wicej.

Kolejn obietnic, ktra czsto pryska pod wpywem siy oddziaywania przeszoci, jest obietnica nie wracania nigdy do przemocy i zniewag, ktre s czsto integraln czci ycia w domu alkoholika. Dwudziestoszecioletnia Jody, drobna brunetka o duych oczach, przysza na spotkanie jednej z moich grup terapeutycznych za namow swojego kierownika (pracowaa jako doradca resocjalizacyjny w prywatnym szpitalu dla narkomanw). Tak jak wielu doradcw, Jody sama bya powracajc do zdrowia alkoholiczk i narkomank. Spotkaam j po raz pierwszy na maym przyjciu dla personelu szpitala z okazji jej drugiego roku pozostawania w trzewoci. Niedawno Jody zakoczya zwizek z okrutnym i zncajcym si nad ni mczyzn. Jej kierownik obawia si, e moe mie skonno do powrotu do tego zwizku i zaproponowa, aby spotkaa si ze mn. Na naszej pierwszej sesji indywidualnej Jody bya twarda, wojownicza, wcale nie przekonana, e potrzebuje pomocy. Zastanawiaam si nad blem, jaki kryje si za t poz. Pierwsze sowa jakie wypowiedziaa to:

Powiedziano mi, e lepiej bdzie jak wsadz tyek w t terapi, bo inaczej zostan skrelona. Dlaczego nie pucisz mnie i nie powiesz im, e robi postpy i nie musz tu wraca? Widz, e naprawd obawiasz si tego, e tu jeste - odpowiedziaam. Obie rozemiaymy si, co pomogo rozluni napicie. Powiedziaam jej, e wiem, i nie spotyka si ze mn z wasnego wyboru, ale skoro ju tu jest, moe sprbowa jako to wykorzysta. Zgodzia si sprbowa w jednej z moich grup. Zaczam od wyjanienia, jak bardzo martwi si jej koledzy, i moe wrci do swojego brutalnego chopaka. jody przyznaa, e maj powody, aby si martwi:

Naprawd brakuje mi tego koguta. W zasadzie to wspaniay go. Chodzi tylko o to, e czasami ja rozpuszczam jadaczk I to go denerwuje. Wiem, e on mnie kocha i nadal mam nadziej, e wszystko skoczy si dobrze.

Zasugerowaam jej, e myli mio z tyrani, jak gdyby podwiadomie musiaa doprowadzi kochanka do skrajnej wciekoci, co byoby dowodem jego mioci i namitnoci. Zapytaam, czy czego jej to nie przypomina, czy co takiego nie zdarzyo si w innych jej zwizkach. Pomylaa przez moment i odpowiedziaa:

Wydaje mi si, e podobnie byo z moim starym. By on pijakiem pierwszego stopnia, czternastokaratowym, ktry bi nas tak, e sikalimy po nogach. Pi na siedem wieczorw w tygodniu przychodzi do domu pijany. Kada wymwka bya dobra, aby nas zbi. Bi mojego brata a do krwi. Mama nie moga nic zrobi, aby go powstrzyma. Bya zbyt przeraona, aby nawet prbowa. Bagaam go, aby przesta, ale on by jak wariat. Nie chc, aby mylaa, e on by jakim potworem - kiedy nie pi, by opanowany. By moim najlepszym przyjacielem. Uwielbiaam, kiedy chodzilimy razem na spacery, tylko we dwoje. Nadal to uwielbiam.

Wiele dzieci alkoholikw rozwija w sobie du doz tolerancji, aby zaakceptowa to, co jest nie do przyjcia. Nie majc pojcia, jak zachowuje si kochajcy ojciec, Jody moga tylko wywnioskowa, e aby przey mie chwile z ojcem, musi najpierw znie chwile cikie. Dokonaa psychologicznego powizania mioci z tyrani. Dosza do tego, i uwierzya, e nie mona mie jednego bez drugiego.

System kumpla do picia

Ojciec Jody nauczy j swoim przykadem, e powinna wci uszczliwia mczyzn, a wtedy on nie bdzie jej bi. Aby uszczliwi swojego ojca, w wieku dziesiciu lat zostaa jego kumplem do picia.

Tato rozpocz od dawania mi yka alkoholu rednio raz w tygodniu. Nienawidziam tego smaku, ale ojciec zawsze by bardzo szczliwy, kiedy troch wypiam. Kiedy miaam jedenacie lat, jedzilimy do sklepu monopolowego i on kupowa butelk. Siedzielimy w samochodzie i pilimy j wsplnie, a potem jechalimy na przejadk. Na pocztku byo to podniecajce, ale pniej, po jakim czasie, byam przeraona. No c, byam tylko dzieckiem, ale mogam zorientowa si, e nie mia penej kontroli nad samochodem. Robiam to, poniewa byo to co, co robiam z nim i czego nie mia nikt poza mn. Bya to ta szczeglna rzecz, ktra nas czya. Naprawd polubiam picie, poniewa dziki temu tata bardziej mnie lubi. Byo coraz gorzej i gorzej, a ostatecznie upijaam si do nieprzytomnoci.

Przynajmniej jedno na czworo dzieci rodzicw alkoholikw samo zostaje alkoholikiem. Wielu z tych dorosych ludzi dostao swj pierwszy kieliszek w bardzo modym wieku od rodzicaalkoholika. Picie stwarza szczegln i czsto skrywan wi midzy rodzicem i dzieckiem. Ten szczeglny rodzaj konspiracji jest odczuwany przez dziecko jako kumplostwo. Dziecko angauje si w nie tak mocno jak tylko potrafi, dostpujc mioci i aprobaty. Nawet jeli dziecko nie byo werbowane przez rodzica-alkoholika, w dorosym yciu pozostaje szczeglnie podatne na popadnicie w alkoholizm. Dokadnie nie wiemy, jak to si dzieje, by moe istniej genetyczne predyspozycje do naogowych zachowa lub braku rwnowagi biochemicznej. Podejrzewam rwnie, e silnym czynnikiem jest w tym wypadku fakt, e wiele zachowa i przekona powstaje wskutek naladowania i identyfikacji z naszymi rodzicami. Dorose dzieci alkoholikw otrzymuj w spadku po rodzicach niepohamowany gniew, przygnbienie, brak radoci, podejrzliwo, chore zwizki i przerost poczucia odpowiedzialnoci. Otrzymuj rwnie recept na radzenie sobie z t wypaczon spucizn - picie.

Nie mona ufa nikomu

Poniewa pierwszy i najwaniejszy zwizek uczuciowy nauczy dzieci alkoholikw, e ludzie, ktrych kochaj, mog je zrani i zachowywa si w sposb zupenie nie do przewidzenia, wikszo z nich w dorosym yciu obawia si zblienia do drugiej osoby. Szczliwe dorose zwizki midzy kochankami czy przyjacimi wymagaj duego stopnia wraliwoci, zaufania i otwartoci - wanie tych cech, ktre dom alkoholika skutecznie niszczy. W rezultacie, wiele dorosych dzieci alkoholikw przycigaj ludzie, ktrzy s emocjonalnie niezrwnowaeni z powodu swoich gbokich konfliktw. W ten sposb, dorose dziecko alkoholika moe stworzy pozory zwizku bez konfrontacji z wasnym strachem przed prawdziw zayoci. Przyjaciel Jody, zarazem Dr Jekyll i Mr Hyde*3, by wiern kopi jej ojca - czasami by cudowny, czasami straszny. Wybierajc zmiennego i agresywnego mczyzn, jody powtarzaa dowiadczenia znane z dziecistwa a zarazem zabezpieczaa si przed ryzykiem wypynicia na niezmierzone wody prawdziwej zayoci. Rozpaczliwie czepiaa si mitu, e jej ojciec by jedynym mczyzn ktry naprawd j rozumia. Jej niech do skonfrontowania tego mitu z

rzeczywistoci wywieraa ujemny wpyw na jej zwizki nie tylko z przyjacimi, ale rwnie ze mn i innymi czonkami grupy terapeutycznej. Ten mit okaza si tak potny, e w kocu stracia dla siebie nadziej. Nadal pamitam smutek jaki czuam, gdy owiadczya, e opuszcza grup. Przypomniaam jej, e przecie wie, e praca nad sob jest bolesna, i e bl jest czci tego procesu. Przez uamek sekundy zdawao si, e si waha, ale potem powiedziaa:

Suchaj. Nie chc rezygnowa z mojego ojca. Nie chc si z nim kci. Nie chc go przed tob broni. Mj ojciec i ja naprawd potrzebujemy siebie. Dlaczego mam bardziej ufa tobie ni jemu? Wydaje mi si, e tak naprawd gwno was obchodz, ciebie i kogokolwiek z tej grupy. Wtpi, czy kto z was rzeczywicie mi pomoe, kiedy zostan zraniona.

Grupa Jody skadaa si z innych dorosych ludzi, nad ktrymi zncano si w dziecistwie. Dobrze rozumieli, co ona przeywa. Bardzo j wspierali i otaczali mioci, ale ona nie moga tego przyj. Dla Jody wiat by zwariowanym miejscem penym emocjonalnych barbarzycw. Bya przekonana, e jeli pozwoli komu zbytnio zbliy si do siebie, zostanie zraniona i przeyje zawd. Ironia polega na tym, e te przekonania byy bardzo trafne w odniesieniu do jej ojca.

3. Aluzja do tytuowego bohatera powieci Roberta L. Stevensona (The Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde) - dwa sprzeczne ze sob oblicza duchowe jednego czowieka, dobre i ze, ujawniajce si naprzemian. (przyp. tum,)

Gwnym efektem alkoholizmu ojca bya nieufno Jody. Jeli nie moesz zaufa wasnemu ojcu, komu moesz zaufa? Zaufanie jest jak saba istotka, ktra w trudnych warunkach zwykle pierwsza umiera. Nieufno jest najczciej spotykanym okaleczeniem wrd dorosych dzieci toksycznych rodzicw. Posuchajmy Glenna:

Zawsze baem si, kiedy moja ona chciaa zrobi co beze mnie - nawet po prostu wyj z koleankami na obiad. Obawiaem si, e mnie zostawi. Po prostu nie ufaem jej. Baem si, e znajdzie kogo lepszego ode mnie i opuci mnie dla niego. Chciaem j kontrolowa tak, aby zawsze bya w pobliu i abym ja nie musia si cay czas martwi.

Zazdro, ch posiadania i podejrzliwo s powracajcymi tematami w zwizkach wielu dorosych dzieci alkoholikw. Wczenie nauczyli si, e zwizki prowadz do zdrady, a mio - do cierpienia.

Ale wczoraj powiedziae, e wszystko jest w porzdku.

Carla, pomoc dentystyczna, wysoka kobieta o mikkim gosie, zgosia si na terapi za namow swojego lekarza, ktry sugerowa, e jej powtarzajce si ble gowy mog mie podoe psychologiczne. Poniewa ble gowy s bardzo czsto symptomami stumionej zoci - jedn z pierwszych rzeczy, o ktre j zapytaam byo: na co jeste za?. Moje pytanie zaskoczyo j, ale po chwili odpowiedziaa:

Masz racj. Jestem za na moj matk. Mam czterdzieci siedem lat, a moja matka nadal kieruje moim yciem. Na przykad w zeszym miesicu... Byam ju cakowicie przygotowana do udania si we wspania podr do Meksyku. Byam tym bardzo podekscytowana, ale trzy dni przed moim planowanym wyjazdem zadzwonia mama. Jak na zawoanie. Nie byam nawet zaskoczona. Mogabym przysic, e pia, poniewa gos miaa bekotliwy - brzmia tak, jakby pakaa. Powiedziaa, e ojciec wyjecha na dwa tygodnie na ryby i e jest bardzo przygnbiona. Spytaa, czy nie mogabym przyjecha do niej na kilka dni. Powiedziaam jej, e ju dawno zaplanowaam te wakacje, na co ona zacza paka. Prbowaam namwi j na odwiedzenie ciotki, ale ona zacza powtarza, e jej nie kocham. Od sowa do sowa, zanim si zorientowaam, ju obiecaam odwoa Meksyk i przyjecha. Tak czy owak nie mogabym si dobrze bawi, wiedzc, e ona znowu jest w doku.

Powiedziaam Carli, e brzmi to tak, jakby nie bya to dla niej adna nowo. Zgodzia si ze mn. Tak. Byo tak przez cay czas, kiedy byam dzieckiem. Zawsze musiaam si ni opiekowa. A ona nigdy tego nie doceniaa. Zawsze na mnie warczaa. Nigdy nie wiedziaam, ktr z wielu twarzy pokae mi moja matka i nigdy w danej chwili nie mogam si zorientowa, co jej si danego dnia spodoba. Pamitam, jak dostaam ocen niedostateczn z historii i jak baam si wrci do domu. Ocena niedostateczna wystarczaa, abym przez przynajmniej cztery godziny suchaa, e jestem nic nie wart niewdziczn nieudacznic i aden mczyzna nigdy nie bdzie mnie chcia. Kiedy wreszcie przyszam do domu, okazao si, e matka jest w dobrym nastroju. Po prostu podpisaa dzienniczek i powiedziaa: Jeste bystra; nie musisz przejmowa si stopniami . Nie mogam w to uwierzy. Ale potem, wieczorem strzelia sobie swoje zwyke cztery koktajle przed obiadem. Nakryam st, ale zapomniaam wystawi sl i pieprz. Kiedy usiada przy stole, wybucha tak, jakbym bya powodem wojny wiatowej, czy czego podobnego. Nie mogam poj, jak ona moe przesta mnie kocha tylko dlatego, e zapomniaam o soli i pieprzu. Zachowanie matki wahao si od cukierkowatej czuoci do brutalnego okruciestwa, w zalenoci od jej nastroju, iloci wypitego alkoholu, czy te, jak wyrazia to Carla, od fazy ksiyca. Carla powiedziaa mi, e rzadko zdarzao si, e miaa z matk normalny, wyporodkowany kontakt. Tak wic wci prbowaa odgadn, jak zdoby jej przychylno. Niestety, ziemia usuwaa si jej spod ng; to samo zachowanie jednego dnia ujmowao matk, nastpnego za byo powodem wybuchu.

To wszystko twoja wina

Wszyscy rodzice s do pewnego stopnia niekonsekwentni, ale syndrom to samo jest raz dobre, a raz ze, jest dramatycznie spotgowany przez alkohol. Poniewa sygnay i zasady zmieniaj si tak czsto i niespodziewanie, dziecko zawsze ponosi porak. Rodzic posuguje si krytyk jako rodkiem kontroli, a wic bez wzgldu na to, co dziecko zrobi, rodzic znajdzie co, co mona skrytykowa. Dziecko staje si ujciem dla frustracji, kozem ofiarnym, na ktrego zwala si wszystko, co nie udaje si rodzicom. Dla rodzicw-alkoholikw jest to podstpny sposb uzasadniania i wycigania na wiato dzienne wasnego braku przystosowania. Komunikat brzmi: Gdyby wszystkiego nie zrobi le, mamusia nie musiaaby pi. Carla okrelia to tak:

Pamitam, e pewnego ranka (miaam wtedy okoo siedmiu lat) matka od rana solidnie pocigaa z butelki, a wic po szkole zaprosiam do domu koleank. Zwykle nie zapraszaam ludzi do domu, poniewa nigdy nie wiedziaam, w jakim ona bdzie stanie, ale tym razem wykalkulowaam, e bdzie odsypia niadanie a do popoudnia. Bawiymy si z koleank w przebieranie, przymierzajc jej buty, nakadajc jej rzeczy malujc si jej szmink, kiedy nagle drzwi otworzyy si z trzaskiem i do pokoju wtoczya si moja matka. Byam tak przeraona, e o mao co nie zsikaam si w majtki. Jej oddech mg nas powali. Wpada w sza, kiedy zobaczya, e ruszaymy jej rzeczy i zacza wrzeszcze: Wiem dlaczego przyprowadzia tutaj swoj przyjacieczk... eby mnie szpiegowa! Zawsze mnie szpiegujesz. To dlatego cigle musz pi. Kadego doprowadziaby do picia! Matka Carli stracia panowanie nad sob. Nie tylko poniya swoj crk, ale przypisaa jej win za swj alkoholizm. Carla bya za maa, aby zauway luki w rozumowaniu matki, wic przyja oskarenie. Podwiadomie Carla nadal myli, e jest odpowiedzialna za pijastwo matki. Dlatego wanie, aby odpokutowa za to, zgadza si na daleko idce ustpstwa. Odwoaa dugo oczekiwane wakacje po to tylko, aby jeszcze raz, na prno, sprbowa zdoby przychylno matki. Rodzinny kozio ofiarny to rola doskonale znana dzieciom z rodzin alkoholikw. Niektrzy prbuj zrealizowa negatywny obraz siebie poprzez zwrcenie si ku zachowaniom autodestrukcyjnym czy przestpczym. Inni podwiadomie znajduj sposoby, aby kara siebie za pomoc rnorodnych emocjonalnych, a take fizycznych symptomw - takich jak, w przypadku Carli, bl gowy.

Zote dziecko

Podczas gdy niektre dzieci alkoholikw s zmuszane do bycia kozem ofiarnym, inne wtaczane s w rol rodzinnego bohatera - zotego dziecka. Takie dziecko otaczane jest aprobat obojga rodzicw oraz otoczenia, w zamian za ogromn odpowiedzialno jak zmuszone jest wzi na siebie. Pozornie, aprobata zdaje si sytuowa to bohaterskie dziecko w duo bardziej korzystnej pozycji ni koza ofiarnego, ale - w rzeczywistoci - deprywacja i osobiste lki s w obu przypadkach prawie takie same. Zote dziecko bezlitonie mobilizuje si do zdobywania nieosigalnych szczytw doskonaoci, zarwno w dziecistwie jak i w yciu dorosym.

Kilka lat temu, w czasie mojego programu radiowego, zadzwoni do mnie naukowiec-chemik, imieniem Steve, ktry powiedzia:

Jestem odrtwiay. Mam czterdzieci jeden lat, zrobiem karier zawodow, ale ostatnio nie potrafi podj decyzji. jestem w trakcie najwikszego przedsiwzicia mojego ycia i po prostu nie mog si skoncentrowa. Wiele osb polega na mnie. Jestem jak skamieniay. Cae ycie osigaem wielkie sukcesy... wiesz - najlepszy student, alfa i omega... Zawsze si mobilizowaem. Ale teraz czuj si jak sparaliowany.

Spytaam, czy obecnie dzieje si co w jego yciu, co moe tumaczy te zmiany. Odpowiedzia, e jego ojciec zosta wanie przyjty na oddzia intensywnej terapii z cikim uszkodzeniem wtroby. Wycigajc z tego wnioski, zapytaam Steva, czy jego ojciec jest alkoholikiem. Po chwili odpowiedzia, e obydwoje rodzice s alkoholikami. Steve dorasta stawiajc czoa domowej wrzawie. Zagrzeba si w pracy szkolnej i zosta prymusem. Wszyscy uwaali, e jestem super-dzieckiem... moi dziadkowie, nauczyciele, nawet moi rodzice... kiedy byli trzewi. Byem doskonaym synem, doskonaym studentem, a pniej doskonaym naukowcem, mem i ojcem. (W tym miejscu gos mu si zaama.) Jestem bardzo zmczony tym ustawicznym byciem doskonaym. Jako dziecko Steve zdobywa aprobat przyjmujc na siebie obowizki ponad swe moliwoci i radzc sobie z nimi z dojrzaoci przerastajc jego wiek. Zamiast budowa poczucie wartoci w oparciu o traktowanie go jako istoty ludzkiej, ktra jest wartociowa z samej swej istoty, Steve musia dowodzi, e jest co wart poprzez dziaania. W swej samoocenie sta si uzaleniony nie tyle od wewntrznej pewnoci siebie, ale od pochwa, nagrd i stopni. Jego determinacja moga take zawiera element kompensacji. Stajc si superadekwatnym, Steve mg podwiadomie prbowa zrwnoway brak adekwatnoci swoich rodzicw. Powiedziaam Stevowi, e choroba ojca w sposb oczywisty wydobya na powierzchni sporo niedokoczonych dla niego spraw i e cho wiem, i cierpi, to jest to przecie dla niego wspaniaa okazja, aby zaj si niektrymi z nich - tymi naprawd istotnymi. Poprosiam go, aby uwiadomi sobie fakt, e przyjcie roli rodzinnego bohatera byo szczeglnym sposobem radzenia sobie ze straszliwym dziecistwem. Ta rola zapewniaa mu pewn doz poczucia bezpieczestwa i organizowaa jego ycie. Niestety, nigdy nie nauczy si sobie pobaa. Teraz, wiele lat pniej, jego denie do doskonaoci we wszystkich dziedzinach ycia paraliuje go. Jest to typowe dla wikszoci perfekcjonistw. Za moj namow, Steve zgodzi si zasign fachowej porady, zarwno po to, by pomc sobie w swej obecnej sytuacji jak i po to, by zaj si deprywacjami, ktrych dozna w dziecistwie.

Musz stale kontrolowa sytuacj

Dzieci, ktre dorastaj w rodzinach alkoholikw, stykaj si ustawicznie z nie dajcymi si przewidzie, zmiennymi okolicznociami oraz osobami, ktrych zachowania s rwnie nieprzewidywalne. Jedn z najczstszych reakcji na to jest przemona potrzeba kontrolowania wszystkiego i wszystkich, ktrzy co znacz w ich yciu. Glenn zareagowa na bezradno, jak odczuwa w dziecistwie, na swj wasny sposb, to znaczy, dba o to, by zawsze panowa nad sytuacj, chocia by tak bardzo niemiay.

Kad dziewczyn musiaem rzuci, gdy jeszcze wszystko byo dobrze. Wydaje mi si, i obawiaem si, e jeli ja z ni nie zerw, to ona zakoczy spraw zrywajc ze mn. By to mj sposb kontrolowania sytuacji. Teraz te cigle mwi mojej onie i dzieciom, co i jak trzeba zrobi. Nic nie mog na to poradzi, musz mie kontrol nad wszystkim. Moj firm kieruj w ten sam sposb. To znaczy, nigdy na nikogo nie krzycz, ale moi pracownicy dobrze wiedz, kiedy nie jestem zadowolony. Mwi, e emituj fale. To doprowadza ich do szau. Ale przecie to moja firma, no nie?

Glenn by przekonany, e kontrolujc wszystkie dziedziny swojego ycia, uniknie powtrnego przeycia postawionej na gowie zwariowanej rzeczywistoci swojego dziecistwa. Oczywicie, jego kopoty z asertywnoci zmusiy go do poszukania innych sposobw sprawowania kontroli, nauczy si cakiem skutecznie wykorzystywa w swych manipulacjach dsy i gderanie. Niestety, jego manipulacyjne zachowania stworzyy dystans midzy nim samym a ludmi, na ktrych mu zaleao oraz stay si przyczyn wielu wzajemnych urazw. Jak to ma miejsce w przypadku wielu dorosych dzieci alkoholikw, potrzeba kontrolowania innych doprowadzia do tego, czego Glenn najbardziej si obawia - do odrzucenia. Na ironi zakrawa fakt, e wypracowane w dziecistwie mechanizmy obronne, majce chroni go przed samotnoci stay si gwn przyczyn samotnoci w dorosym yciu.

Jak miesz nazywa swoj matk pijaczk!

Jeli jeste dorosym dzieckiem pochodzcym z rodziny zaraonej alkoholizmem, istnieje szansa nie tak jak u Steva, gdzie oboje rodzice byli alkoholikami - e rodzinna tragedia dotyczya jednego rodzica, ktry uciek w alkoholizm i jednego, ktry nie pi. W ostatnich latach zaczlimy dokadniej poznawa rol, jak w takich zwizkach odgrywa partner niepijcy. Jak omwilimy to w rozdziale pierwszym takiego partnera nazywamy przyzwalajcym lub wspuzalenionym. Jest to taki partner, ktry mimo cierpie zadawanych mu przez alkoholika podwiadomie wspiera jego pijastwo. Poprzez akceptacj, wspuzalenieni komunikuj, e zawsze bd w pobliu, aby zaj si szkodami spowodowanymi przez destrukcyjne zachowanie partnera. Chocia wspuzalenieni mog gdera, jcze, baga, narzeka, grozi i stawia ultimata, to tak naprawd rzadko kiedy s skonni stawi wystarczajco silny opr, aby wymusi znaczce zmiany. Carla i ja zaczynaymy robi w terapii istotne postpy. Chciaam bezporednio przyjrze si jej kontaktom z rodzicami, a wic poprosiam, aby zaprosia ich na sesj. Kiedy przyszli, zauwayam,

e jej matka jest zdenerwowana od samego pocztku. Sam fakt, e Carla poprosia j o przyjcie, zdawa si wzbudza w niej poczucie winy. Kiedy zaczam omawia bolesne sceny z dziecistwa Carli, jej matka zalaa si zami:

Tak mi wstyd. Wiem, e nie byam dla niej dobr matk. Carla, naprawd ci przepraszam. Chc rzeczywicie sprbowa przesta pi. Zgosz si nawet na terapi, jeli tego chcesz.

Powiedziaam matce Carli, e psychoterapia jest cakowicie nieskuteczna w przypadku leczenia alkoholizmu czy innych naogw, jeli nie poczy si jej z jednym z dwunastostopniowych programw, na przykad z programem Anonimowych Alkoholikw. Matka Carli bagaa:

Susan, prosz ci, nie zmuszaj mnie do wstpienia do Anonimowych Alkoholikw. Zrobi dla Carli wszystko, tylko nie to.

W tym momencie ojciec Carli ze zoci przerwa:

Do diaba, moja ona nie jest alkoholiczk! Jest wspania kobiet, ktra dla relaksu wypija kilka drinkw. Na wiecie s miliony takich ludzi, ktrzy pij drinka od czasu do czasu.

Wyjaniam mu, jak bardzo destrukcyjne dla ich crki byo zachowanie matki w poczeniu z jego brakiem zaangaowania. Wybuchn:

Jestem bardzo szczliwym czowiekiem i mam wspaniay dom! Dlaczego musisz wciga w to mnie i moj on? Skup si tylko na problemach mojej crki i zostaw nas w spokoju. Crka paci ci, aby zaopiekowaa si ni, nie nami. Moja ona i ja nie potrzebujemy tego rodzaju przykroci. Zgadzam si z tym, e moja ona pije, by moe, troch wicej ni wikszo ludzi. Ale panuje nad tym. Waciwie kiedy jest po kilku drinkach, jest o niebo atwiejsza w kontaktach.

Ojciec Carli nie zgodzi si przyj na kolejne sesje, ale jej matka zgodzia si w kocu na wstpienie do Anonimowych Alkoholikw i spotkanie z jednym z moich kolegw-terapeutw. To, co nastpio potem, byo fascynujcym, cho niespodziewanym acuchem wydarze. Kiedy matka Carli przestaa pi, u jej ma pojawiy si powane problemy gastryczno-jelitowe, ktrych przyczyny - jak powiedziaa mi Carla - jego lekarz nie potrafi wyjani. Rzecz jasna, zakciam rodzinny spokj. Wyszo na jaw e ojciec Carli mg y i funkcjonowa tylko w stanie totalnego wyparcia. Rodziny alkoholikw yj w stanie delikatnej rwnowagi jedynie dziki temu, e poszczeglni czonkowie odgrywaj wyznaczone im role. Kiedy Carla i jej matka zaczy razem pracowa nad swoimi problemami, rodzinna d gwatownie si zakoysaa. Ojciec Carli by podziwiany wok jako przykad powicenia i

wiernoci. Carla pamitaa, jak wielu jej krewnych mwio, e ojciec powinien zosta kandydatem na witego za swoj tolerancj i zdolno przebaczania. W rzeczywistoci by klasycznym typem wspuzalenionego, ktry poprzez wypieranie przyzwala onie na pozostawanie aosn alkoholiczk. W ten sposb z nikim nie musia si dzieli swoj wadz. Kiedy ona znikaa w alkoholowych oparach, on mg swobodnie kierowa rodzin, tak jak uwaa za stosowne. Kontynuowaam spotkania z Carl i jej matk w ramach wsplnej terapii rodzinnej. Matka Carli zacza dostrzega, jak bardzo poczucie wasnej wartoci jej ma zaleao od jego samodzielnego kierowania rodzin. Alkoholizm ony oraz fizyczne i emocjonalne problemy crki sprawiay, e to on jawi si jako jedyny odpowiedzialny czonek rodziny. Pomimo maski czowieka skutecznego w dziaaniach, jak nakada przed wiatem, ojciec Carli -jak wielu wspuzalenionych - by straszliwie niepewny. Tak jak wikszo z nas, wybra partnerk, ktra odzwierciedlaa jego prawdziwe uczucia wobec samego siebie. Wybr nieodpowiedzialnej partnerki pozwoli mu, na zasadzie porwnania, czu si lepszym. Obecnie matka Carli powraca do zdrowia po zerwaniu z naogiem i dokonuje pewnych bardzo pozytywnych zmian w swoim zwizku z crk i z mem. atwo si domyli, e gastrycznojelitowe problemy jej ma trwaj nadal. W przeciwiestwie do ojca Carli, wspuzaleniona matka Glenna w peni zdawaa sobie spraw z tego, jak potworny jest alkoholizm ma, i z tego, jakich okalecze doznaj w zwizku z tym dzieci. Jednake nie bya ju w stanie, czy te nie miaa chci zainicjowa skutecznych zmian w yciu rodzinnym. Glenn powiedzia mi:

Moja mama dobiega siedemdziesitki i nadal prbuj zrozumie, dlaczego pozwolia ojcu terroryzowa nas w ten sposb. Dlaczego pozwolia, aby jej wasne dzieci obeszy si jedynie smakiem prawdziwego domu. Musia by przecie kto, do kogo moga bya si zwrci o pomoc. Ale ona jest jak zuyta pyta... powtarza tylko: Nie wiesz jaka bya wtedy sytuacja kobiety. Wymagano od niej, aby staa u boku swojego mczyzny bez wzgldu na wszystko. Nikt nie mwi o tych sprawach otwarcie, jak to si dzieje teraz. Gdzie miaam pj? Co miaam robi?

Matka Glenna bya, po prostu, przygnieciona wirem rodzinnych nieszcz. Jej bezradno poczona ze spaczonym sposobem rozumienia wiernoci sprawiaa, e godzia si z brutalnoci ma. Matka Glenna, jak wielu wspuzalenionych, w istocie sama staa si dzieckiem, pozostawiajc prawdziwe dzieci bez opieki. Po dzi dzie Glenn miota si pomidzy potrzeb ratowania zdziecinniaej matki, a uraz spowodowan niedostatkiem matczynej opieki.

Nic nie koczy si jak w bajce

W rodzinach alkoholikw finay jak w bajce zdarzaj si rzadko. Najlepszy z moliwych finaw to taki, kiedy twoi rodzice bior pen odpowiedzialno za swoje pijastwo, zgaszaj si na terapi odwykow i staj si abstynentami. Przyznaj, e twoje dziecistwo byo okropne, potwierdzaj to i prbuj sta si rodzicami odpowiedzialnymi i kochajcymi.

Niestety, rzeczywisto odbiega zwykle daleko od ideau. Pijastwo, wypieranie i wypaczanie rzeczywistoci czsto koczy si wraz ze mierci jednego lub obydwojga rodzicw. Wiele dorosych dzieci alkoholikw kurczowo trzyma si nadziei, e ich ycie rodzinne odmieni si, jak za dotkniciem czarodziejskiej rdki, ale trzymanie si tej nadziei moe tylko narazi je na straszliwe rozczarowanie. Glenn zrozumia to w szczeglnie dotkliwy sposb:

Mniej wicej rok temu tato po raz pierwszy powiedzia mi, e mnie kocha. Objem go i podzikowaem mu, ale jako nie wynagrodzio mi to tych wielu lat, kiedy nazywa mnie zgnikiem. A przecie, jak na ironi, marzyem o tym dniu przez cae swoje ycie.

Glenn otrzyma w kocu swoje dugo oczekiwane kocham ci, ale to nie wystarczyo. Pozosta z poczuciem pustki. To byy tylko sowa, brak byo czynw. Jego ojciec nadal pi. Glenn niestety wci czeka, a ojciec si zmieni. Jeli jeste dorosym dzieckiem alkoholika, kluczem do przejcia kontroli nad swoim yciem jest uwiadomienie sobie, e to ty moesz si zmieni, nie muszc zmienia rodzicw. Twoje dobre samopoczucie nie musi zalee od twoich rodzicw. Moesz pokona traumy swojego dziecistwa i ich wadz nad obecnym yciem, nawet jeli twoi rodzice pozostaj dokadnie tacy sami, jak byli zawsze. Po prostu musisz zaangaowa si w prac nad sob. Sugeruj wszystkim moim pacjentom pochodzcym z domw, skaonych alkoholizmem lub narkotykami, e nasza wsplna praca moe by znacznie skuteczniejsza, jeli wstpi do Adult Children of Alcoholics (organizacji Dorose Dzieci Alkoholikw) lub innej podobnej. Organizacje tego rodzaju dostarczaj doskonaego wsparcia, a poprzez wymian dowiadcze i uczu dzieci alkoholikw i narkomanw uwiadamiaj sobie, e nie s samotne. Mog stan twarz w twarz z dinozaurem mieszkajcym w pokoju gocinnym, co jest pierwszym krokiem w kierunku przepdzenia go stamtd.

Rozdzia 5: Posiniaczona dusza

Niszczenie sowem

Niektrzy mawiaj: Kije i kamienie mog poama mi koci, ale sowa nigdy mnie nie zrani? Nie jest to prawd. Obraliwe sowa, poniajce uwagi i upokarzajcy krytycyzm mog by dla dzieci niezwykle szkodliwymi komunikatami o nich samych, komunikatami mogcymi mie

dramatyczny wpyw na ich przysze szczcie. Jeden ze suchaczy mojej audycji radiowej wyrazi to w czasie naszej telefonicznej rozmowy w ten sposb:

Gdybym musia wybiera midzy zniewag fizyczn a sown, zawsze wybrabym bicie. Pozostaj po nim lady, a wic przynajmniej ludzie ualaj si nad tob. Jeli chodzi o sowa, to po prostu doprowadzaj ci do szau. Rany po nich s niewidoczne. Nikt si tob nie przejmuje. Blizny fizyczne znikaj znacznie szybciej ni te zadane przez obelgi.

Jako spoeczestwo, si tradycji uwaamy, e karanie dzieci to sprawa wewntrzrodzinna, a sposb karania pozostawiamy zwykle do rozstrzygnicia ojcu rodziny. W obecnych czasach wiele wieckich autorytetw uznao potrzeb wdroenia nowych procedur sdowych dla orzekania w sprawach dotyczcych szeroko rozpowszechnionej fizycznej i seksualnej przemocy w stosunku do dzieci. Ale nawet najbardziej godne szacunku autorytety nie mog uczyni nic dla dziecka zniewaanego sownie. Jest ono samotne.

Moc okrutnych sw

Wikszo rodzicw mwi czasami co uwaczajcego wasnym dzieciom. Jeli nie zdarza si to czsto, nie pozostawia w psychice dziecka trwaych ladw. Zniewaajce s, natomiast, czste napaci sowne, w ktrych przedmiotem jest wygld dziecka, jego inteligencja, umiejtnoci czy te warto jako istoty ludzkiej. Podobnie jak kontrolujcy rodzice, sowni tyrani maj dwa rne style dziaania. S tacy, ktrzy atakuj bezporednio, otwarcie, zoliwie poniajc swoje dzieci. Wyzywaj je od gupich, zych i brzydkich. Czasem mwi, e auj, i ich dzieci w ogle przyszy na wiat. Zapominaj o uczuciach dziecka i o dalekosinym wpywie takich nieustannych atakw na budowanie przez dziecko waciwego obrazu samego siebie. Inni sowni tyrani s bardziej wyrafinowani. Atakuj swoje dziecko uszczypliwoci, sarkazmem, obraliwymi przezwiskami i subtelnymi upokorzeniami. Ci rodzice czsto skrywaj swoj tyrani pod mask humoru. Wypowiadaj arciki typu: Ostatnim razem widziaem taki wielki nos na Mount Rushmore*4, To jest kurtka odpowiednia dla klauna lub Kiedy rozdawano rozum, ciebie tam na pewno nie byo.

4. Szczyt w skalistym masywie Black Hills (Dakota Pd, USA) na ktrego zboczu wyrzebiono gigantyczne portrety Waszyngtona, Jeffersona, Lincolna i Roosevelta (przyp. tum.)

Jeli dziecko czy te inny czonek rodziny ali si, tyran niezmiennie zarzuca mu brak poczucia humoru. Ona wie, e ja tylko artuj - powie tak jakby ofiara zniewagi rwnie braa udzia w spisku. Phil, lat 48, mia fizjonomi pewnego siebie mczyzny. Wysoki, budzcy zaufanie, elegancko ubrany. Z zawodu dentysta. Jednake kiedy si odezwa, jego gos by tak cichy, e ledwie mogam go usysze. Musiaam kilka razy prosi o powtrzenie. Phil wyjani, e szuka lekarstwa na swoj chorobliw niemiao.

Ju duej tak nie mog. Przecie mam ju pidziesit lat, a jestem przewraliwiony na punkcie wszystkiego, co ludzie do mnie mwi. Nie potrafi bra niczego dosownie. Zawsze myl, e kto si ze mnie mieje. Wydaje mi si, e ona ze mnie kpi. Wydaje mi si, e pacjenci miej si ze mnie. Nie mog spa w nocy, poniewa myl o tym, co ludzie powiedzieli mi w cigu dnia... i wci we wszystkim dopatruj si zych intencji. Czasami mam wraenie, e zwariuj.

Phil mwi otwarcie o swoim obecnym yciu, ale kiedy zapytaam o przeszo zamkn si w sobie. Pod wpywem delikatnej namowy powiedzia mi, e jego najywszym wspomnieniem z dziecistwa jest bezustanna uszczypliwo ojca. Ojciec artowa jego kosztem, a on za kadym razem czu si poniony. Im reszta rodziny goniej si miaa, tym bardziej on czu si osamotniony.

Byo mi bardzo przykro, kiedy mi dokucza, a czasami naprawd byem przeraony, kiedy mwi takie rzeczy jak: Ten chopak nie moe by naszym synem. Spjrz na jego twarz. Zao si, e w szpitalu musieli podmieni nam dziecko. Dlaczego nie zawieziemy go z powrotem i nie wymienimy na waciwe? Miaem tylko sze lat i naprawd mylaem, e zostan podrzucony do szpitala. Pewnego dnia w kocu zdecydowaem si powiedzie ojcu: Tato, dlaczego zawsze si mnie czepiasz Odpowiedzia mi: ja si ciebie nie czepiam. Ja po prostu artuj. Nie rozumiesz tego?

Phil, tak jak kade mae dziecko, nie potrafi odrni prawdy od artu, groby od uszczypliwoci. Humor pozytywny jest jednym z najbardziej wartociowych sposobw wzmacniania wizi rodzinnej. Natomiast humor, ktry ponia, moe by w rodzinie niezwykle niszczcy. Sarkazm i humorystyczn przesad dzieci odbieraj w sposb dosowny. Nie s na tyle obyte ze wiatem, aby zrozumie, i rodzic artuje, kiedy mwi co takiego: Chyba bdziemy musieli wysa ci do przedszkola w Honolulu. W rezultacie dziecko mog drczy nocne koszmary o tym, e jest porzucone w jakim dalekim, przeraajcym kraju. Kady z nas ma na sumieniu arty czyim kosztem. W wikszoci przypadkw, arty te mog by wzgldnie nieszkodliwe. Ale jeeli to rodzice - czsto i okrutnie - artuj sobie z wasnego dziecka, ich zachowanie jest oczywistym naduyciem, tak typowym dla toksycznych rodzicw. Dzieci wierz i przyjmuj do siebie to, co mwi ich rodzice. Powtarzanie artw kosztem bezbronnego dziecka jest ze strony rodzicw sadystyczne i destrukcyjne. Phil by nieustannie poniany i szykanowany. Kiedy prbowa przeciwstawi si zachowaniu ojca, by oskarany o nieprzystosowanie, poniewa nie zna si na artach. Phil nie mia komu zawierzy swoich odczu.

Kiedy Phil opisywa swoje uczucia, widziaam, e nadal czuje si zaenowany - tak jakby wierzy, e jego narzekania s niemdre. Dodaam mu odwagi mwic: Rozumiem, jak poniajce byy arty twojego ojca. Strasznie ci raniy, a nikt nie traktowa twojego blu powanie. Ale jestemy tutaj po to, aby doj do samej gbi twojego blu, a nie po to, aby go zlekceway. Jeste tu bezpieczny, Phil. Nikt nie chce ci upokorzy. Musiao min kilka chwil, zanim to do niego dotaro. By na granicy paczu, ale zrobi ogromny wysiek, aby to ukry. Powiedzia:

Nienawidz go. By takim tchrzem. Chodzi mi o to, e ja byem tylko dzieckiem. Nie musia szykanowa mnie w ten sposb. On nadal artuje moim kosztem. Nigdy nie przepuci okazji. Jeli cho na sekund si zapomn, zostan pogrony Potem on odchodzi wygldajc na bardzo zadowolonego z siebie faceta. Boe, nie znosz tego.

Kiedy Phil po raz pierwszy przyszed na terapi, zupenie nie wiza swojej niezwykej wraliwoci z sarkazmem ojca. Jako chopiec, Phil nie by chroniony, poniewa zachowania ojca nigdy nie byy traktowane jako forma przemocy. Phil znajdowa si w typowo podbramkowej sytuacji: arty mojego ojca sprawiaj mi bl, a jestem zbyt saby, aby przej nad nimi do porzdku dziennego. May Phil by celem kpin swojego ojca, ale usiowa ukry swoje poczucie nieadekwatnoci. Dorosy Phil nie zmieni si, a jedynie znalaz si w znacznie rozleglejszym wiecie, wic przenosi swoje lki i negatywne oczekiwania na innych ludzi. Szed przez ycie z receptorami nastawionymi na zranienie i ponienia. Jego nadwraliwo, niemiao i nieufno wobec innych, bya nieuchronnymi, ale i bezskutecznymi prbami ochrony samego siebie przed kolejnymi ciosami.

Mwi to tylko dla twojego dobra

Wielu rodzicw skrywa sown tyrani pod mask opiekuczoci. Dla usprawiedliwienia okrutnych i oczerniajcych uwag uywaj takich argumentw jak: Prbuj pomc ci sta si lepszym czowiekiem lub wiat jest bezwzgldny, a my uczymy ci jak w nim y. Poniewa ten rodzaj tyranii przybiera ochronn mask wychowywania, dorosemu dziecku jest szczeglnie trudno uzna jej destrukcyjny wpyw. Vicky miaa 34 lata, kiedy zgosia si na terapi. Bya atrakcyjn kobiet. Pracowaa jako kierownik dziau ksigowoci w duym przedsibiorstwie marketingowym, ale miaa tak mao pewnoci siebie, e stanowio to zagroenie dla jej pracy zawodowej:

Pracuj dla tej duej firmy od szeciu lat i cakiem dobrze sobie tam radz. Powoli awansuj, wiesz, od sekretarki poprzez kierownika biura, do kierownika ksigowoci... przesuwam si po szczeblach kariery. Ale w zeszym tygodniu zdarzya si najbardziej niewiarygodna rzecz. Mj szef powiedzia mi, e wedug niego mog naprawd zrobi karier dopiero po uzyskaniu magisterium z

zarzdzania. Zaproponowa sfinansowanie moich studiw. Nie mogam w to uwierzy! Pomylisz, e si przeraziam, ale to co czuj to panika. Od dziesiciu lat nie uczyam si w szkole. Nie wiem, czy sobie poradz. I nie wiem, czy w ogle nadaj si na studia. Nawet moi bliscy mwi mi, e jest to powyej moich moliwoci.

Gono zauwayam, e ktokolwiek wyda t opini nie by jej zbyt yczliwy, poniewa prawdziwi przyjaciele zawsze nas wspieraj. To j zmieszao. Spytaam, dlaczego robi wraenie zaenowanej. Odpowiedziaa, e okrelenie bliscy mi ludzie odnosi do swojej matki.

Kiedy zadzwoniam do matki, aby spyta j czy uwaa, e powinnam to zrobi, przedstawia kilka bardzo trafnych argumentw No wiesz... co stanie si z moj prac jeli mi si nie powiedzie. I czy pomylaam o fakcie, e jako kobieta z cenzusem bd odstrasza wielu potencjalnych kandydatw do maestwa. A oprcz tego, przecie jestem zadowolona z tego, co teraz robi.

Ale jednym z powodw twojego zadowolenia jest duma z szybkiego awansu zawodowego powiedziaam. Czy nie chcesz nadal pi si w gr? Przyznaa, e chce. Zasugerowaam jej, e awanse jakie otrzymaa w pracy i propozycja, ktr szef jej przedstawi, byy dowodem uznania dla jej osigni. Te dowody wyranie nie szy w parze z wtpliwociami matki. Zapytaam Vicky, czy jej matka zawsze bya nastawiona tak negatywnie do jej zdolnoci.

Mama zawsze chciaa, abym bya prawdziw ma dam. Pragna, abym miaa duo wdziku i elegancji, abym adnie si wysawiaa... Kiedy nic sobie z tego nie robiam, prbowaa mnie zawstydzi i w ten sposb narzuci swoje racje. Chciaa dobrze, naprawd. Zoliwie mnie naladowaa, kiedy le wymwiam jakie sowo. miaa si z mojego wygldu... Najgorsze byy wystpy baletowe. Mama sama marzya, aby zosta tancerk, ale zamiast tego wysza za m. A wic to ja miaam urzeczywistni jej marzenia, chocia nigdy nie taczyam tak dobrze jak ona, a przynajmniej ona tak mi mwia. Nigdy nie zapomn jednego wystpu, kiedy miaam mniej wicej dwanacie lat. Wydawao mi si, e byam cakiem nieza, ale mama wysza na scen i przed ca klas powiedziaa: Taczya jak so. Pragnam po prostu zapa si pod ziemi. Kiedy ca drog do domu byam zaspiona, powiedziaa mi, i powinnam nauczy si przyjmowa drobne uwagi krytyczne, bo jest to jedyna droga doskonalenia si. Nastpnie pogaskaa mnie po ramieniu i spodziewaam si, e powie co miego, ale wiesz, co powiedziaa?: No c, spjrzmy prawdzie w oczy, kochanie. Niczego nie robisz na pitk, prawda?

ycz ci sukcesu, cho wiem, e ci si nie uda

Wydaje si, e matka Vicky woya duo wysiku, aby jej maa creczka odczua, e jest nieadekwatna. Osigaa swj cel poprzez serie denerwujcych, dwuznacznych komunikatw. Z

jednej strony namawiaa sw crk do denia do doskonaoci, a z drugiej strony mwia jej, jaka jest z niej niedojda. Vicky bya stale wytrcana z rwnowagi, poniewa nigdy nie bya pewna, czy robi co dobrze. Kiedy mylaa, e si jej udao, matka gasia j; kiedy czua, e poszo jej sabo, matka mwia jej, e nie mogo by lepiej. W okresie kiedy Vicky powinna bya rozwija poczucie pewnoci siebie, jej matka niszczya je. A wszystko to w imi uczynienia z Vicky osoby doskonalszej. Ale co, tak naprawd, robi ten okrutny rodzic? Matka Vicky walczya z wasnym poczuciem nieadekwatnoci. Jej wasna kariera baletowa nie powioda si, by moe na skutek maestwa. Ale istnieje rwnie due prawdopodobiestwo, e wykorzystaa maestwo jako wymwk, poniewa nie miaa do odwagi, by dy do zrobienia kariery. Ustanawiajc swoj wyszo nad crk, matka Vicky moga wyprze swoje poczucie braku adekwatnoci. Kada okazja bya odpowiednia, nawet jeli wchodzio w gr ponienie crki na oczach rwienikw. Potraktowanie dziecka w tak enujcy sposb staje si szczegln ran dla dorastajcego modego czowieka. Niestety, potrzeby toksycznego rodzica s w tym momencie waniejsze.

Rywalizujcy rodzic

Potrzeba skonienia kogo, by czu si nieadekwatny, po to tylko, aby samemu czu si bardziej adekwatnym przeradza si gwatownie w otwart rywalizacj. Oczywiste jest, e matka Vicky postrzegaa sw mod crk jako zagroenie, poniewa w miar jak Vicky dorastaa i stawaa si pikniejsza, bardziej dojrzaa i bardziej kompetentna, jej matka miaa trudnoci z zachowaniem swego poczucia wyszoci. Musiaa podtrzymywa presj, kontynuowa ponianie crki, aby broni si przed tym zagroeniem. Zdrowi rodzice z zainteresowaniem i radoci obserwuj, jak wzrastaj kompetencje ich dzieci. Natomiast rodzice rywalizujcy czsto czuj si oszukani, podenerwowani, a nawet przeraeni. Wikszo rywalizujcych rodzicw nie uwiadamia sobie przyczyn tych uczu, ale zdaj sobie spraw, e to dziecko je wzbudza. W czasie dojrzewania dziewczynki staj si kobietami, a chopcy zaczynaj by mczyznami. Okres dorastania dziecka jest czasem szczeglnie gronym dla niepewnych siebie rodzicw. Kobiety z przeraeniem uwiadamiaj sobie, e zaczynaj si starze, a ich uroda przemija. Mog postrzega swoje crki jako rywalki i czu potrzeb poniania ich, szczeglnie przed wasnymi mami. Mczyni mog czu zagroenie w odniesieniu do wasnej mskoci i siy. W domu jest miejsce tylko dla jednego mczyzny, wic posuguj si omieszaniem i ponianiem, aby ich synowie nadal czuli si mali i bezradni. Wielu modych ludzi pogarsza sytuacj stajc si otwartymi rywalami, chcc w ten sposb sprawdzi si na gbokich wodach dorosoci. Rywalizujcy rodzice s czsto, na skutek wczeniejszych niedostatkw - braku ywnoci, ubrania czy mioci - ofiarami deprywacji, jakie przeszli we wasnym dziecistwie. Bez wzgldu na to, ile obecnie posiadaj, nadal obawiaj si, e to nie wystarczy. Wielu z tych rodzicw odtwarza z wasnymi dziemi rywalizacj jakiej dowiadczyli z wasnymi rodzicami czy rodzestwem. Ta nieuczciwa rywalizacja staje si dla dziecka ciarem ponad siy. Vicky po prostu zrezygnowaa z prb osignicia czegokolwiek:

Przez bardzo wiele lat nie robiam wielu rzeczy, nawet tych, ktre sprawiay mi przyjemno, poniewa obawiaam si, e bd poniona. Kiedy dorosam, cigle syszaam jej gos, ktry po prostu mnie tamsi. Nigdy nie pomstowaa, ani nie rzucaa na mnie wyzwisk, ale wci porwnujc siebie ze mn sprawiaa, e czuam si jak kto, kto cigle przegrywa. Byo to bardzo bolesne.

Bez wzgldu na intencje, jakie rywalizujcy rodzice deklaruj wobec swoich dzieci, ich ukrytym celem jest zabezpieczenie si, aby dzieci nie mogy ich przewyszy. Podwiadome komunikaty s bardzo silne: Nie moesz odnie wikszego yciowego sukcesu ni ja. Nie moesz by bardziej atrakcyjna ni ja lub Nie moesz by szczliwsza ode mnie. Innymi sowy: Wszyscy mamy pewne ograniczenia, a ja jestem wanie tym twoim. Komunikaty te s tak gboko zakorzenione, e jeli dorose dzieci rywalizujcych rodzicw osigaj sukces w jakiej dziedzinie, to czsto dowiadczaj straszliwego poczucia winy. Im wicej sukcesw odnosz, tym staj si bardziej nieszczliwe. Doprowadza to czsto do tego, e sabotuj swj sukces. Dla tych dorosych dzieci toksycznych rodzicw brak osigni jest cen za spokj umysu. Steruj swoim poczuciem winy poprzez podwiadome nakadanie sobie ogranicze, tak aby nie przecign swoich rodzicw. W pewnym sensie speniaj negatywne oczekiwania rodzicw.

Napitnowany obelgami

Niektrzy rodzice, werbalni tyrani, nie podejmuj wysiku ukrywania si za rozumowymi argumentami. Zamiast tego bombarduj swoje dzieci okrutnymi zniewagami, tyradami, oskareniami i poniajcymi wyzwiskami. Ci rodzice s szczeglnie obojtni zarwno na bl, jaki sprawiaj, jak i na trudne do naprawienia zniszczenia, jakich si dopuszczaj. Raca zniewaga sowna moe odcisn si niezatartym pitnem na poczuciu wasnej wartoci dziecka, pozostawiajc gbokie psychologiczne blizny. Carol, lat 52, jest niezwykle pikn kobiet. Bya modelk, a obecnie jest projektantk wntrz. W czasie naszej pierwszej sesji opowiedziaa mi o swoim ostatnim rozwodzie, trzecim z kolei. Rozwd mia miejsce na rok przed naszym pierwszym spotkaniem. Byo to bolesne przeycie, w wyniku ktrego zrodzi si w Carol lk o wasn przyszo. W tym samym czasie przechodzia menopauz i bya na granicy paniki przed utrat urody. Czua si niechciana. Powiedziaa mi, e uczucia te nasiliy si po jej ostatniej wizycie u rodzicw w Dniu Dzikczynienia.

Zawsze koczy si to w ten sam sposb. Za kadym razem kiedy odwiedzam rodzicw zostaj ponownie zraniona i przeywam silne rozczarowanie. Najgorsze jest to, e wci myl, i moe tym razem przyjad do domu; powiem im, e czuj si nieszczliwa, e co mi nie wyszo w yciu, a oni po prostu powiedz: Skarbie, kochanie, tak nam przykro zamiast To tylko twoja wina. Tak daleko jak sigam pamici zawsze mwili: To tylko twoja wina.

Powiedziaam Carol, e brzmi to tak, jakby jej rodzice nadal posiadali ogromn nad ni wadz. Spytaam j, czy chce ze mn zbada korzenie tej wadzy, tak abymy mogy zmieni wzorzec dominacji i kontroli. Carol skina gow i zacza opowiada mi o swoim dziecistwie w bogatej, osiadej na rodkowym zachodzie rodzinie. Ojciec jej by wybitnym lekarzem, a matka pywaczk olimpijsk, ktra zrezygnowaa z kariery sportowej, aby zaj si wychowywaniem swych piciorgu dzieci. Carol bya najstarsza.

Pamitam, e kiedy byam maa, prawie przez cay czas czuam si przygnbiona i samotna. Ojciec cigle mi dokucza, ale kiedy miaam mniej wicej jedenacie lat zacz mwi rzeczy naprawd straszne.

Na przykad? - zapytaam. Odpowiedziaa mi, e to niewane. Zacza nerwowo obgryza skrki przy paznokciach. Wiedziaam, e prbuje nie straci panowania nad sob. Carol - powiedziaam - Wiem jak bolesne jest to dla ciebie, ale musimy to wycign na wiato dzienne, jeli mamy si tym zaj. Zacza powoli mwi:

Z jakiego powodu ojciec stwierdzi... Boe, to tak trudno... stwierdzi, e ja... e, ja brzydko pachn. Nigdy nie przesta. Inni ludzie mwili mi jaka jestem adna, ale on umia tylko mwi, e...

Carol znw przerwaa i spucia wzrok. Dalej, Carol - powiedziaamJestem po twojej stronie.

Mwi: Twoje piersi brzydko pachn... twj tyek mierdzi. Gdyby ludzie tylko wiedzieli, jak brudne i cuchnce jest twoje ciao, czuliby wstrt . Bg jeden wie, e braam prysznic trzy razy dziennie. Cay czas zmieniaam ubrania. Zuywaam tony dezodorantw i perfum, ale to nie robio rnicy. Jednym z jego ulubionych powiedzonek byo: Gdyby kto wywrci ci na drug stron, poczuby odr wychodzcy z kadego poru twojego ciaa. Pamitaj, to mwi szanowany lekarz. Matka nigdy sowem na to nie zareagowaa. Nigdy nawet nie powiedziaa mi, e to nieprawda. Cigle zastanawiaam si, jak mog sta si lepsza... jak mog powstrzyma go od mwienia mi, e jestem wstrtna i cuchnca. Kiedy wchodziam do azienki, zawsze mylaam, e jeli szybko spuszcz wod w toalecie, by moe on nie bdzie myla, i jestem taka wstrtna.

Powiedziaam Carol, e wyglda na to, e ojciec w tak irracjonalny sposb reagowa na jej rozwijajc si kobieco, poniewa sam nie potrafi sobie poradzi z wasnym zainteresowaniem t spraw. Czsto zdarza si, e na rozkwitajc seksualno swoich crek ojcowie reaguj skrpowaniem, a nawet wrogoci. Nawet ojciec, ktry dla swojej maej creczki jest dobry i kochajcy moe w czasie jej dorastania inicjowa konflikty po to by zdystansowa si od wasnego pocigu seksualnego, ktry jest dla niego czym niedopuszczalnym. U toksycznego ojca, jak byo to w przypadku ojca Carol, rozwj seksualny crki moe wywoa ogromne poczucie niepokoju, ktre, w jego mniemaniu, usprawiedliwia szykany wobec niej. Projektujc na ni swoj win i skrpowanie, mg zaprzecza jakiejkolwiek odpowiedzialnoci za

swoje uczucia. To tak jakby mwi Jeste z i grzeszn osob, poniewa przez ciebie mam ze i grzeszne myli. Zapytaam Carol, czy brzmi to dla niej prawdopodobnie.

Teraz kiedy si nad tym zastanawiam, myl, e byo to zwizane z seksem. Zawsze czuam jego wzrok na sobie. Cigle wypytywa o szczegy tego, co robi z moimi chopakami, cho waciwie nie byo o czym opowiada. Jednake on by przekonany, e id do ka z kadym z kim wychodz. Mwi na przykad: Powiedz mi tylko prawd, a nie zostaniesz ukarana. Naprawd chcia, abym opowiadaa mu o seksie.

W okresie emocjonalnych zawirowa dorastania, Carol rozpaczliwie potrzebowaa kochajcego i troskliwego ojca, ktry daby jej poczucie pewnoci. Zamiast tego, naraa j na bezlitosn obmow. Sowna tyrania ojca, poczona z brakiem reakcji ze strony matki, powanie zachwiaa w Carol wiar w siebie jako osob wartociow i sympatyczn. Kiedy ludzie mwili jej, e jest adna, mylaa tylko o tym, czy czuj jej zapach. adna doza zewntrznego dowartociowania nie moga rwna si z niszczycielskimi komunikatami ojca.

Zaczam pracowa jako modelka w wieku siedemnastu lat. Oczywicie im wiksze sukcesy odnosiam, tym ojciec czu si gorzej. Naprawd musiaam opuci ten dom. Wyszam za m w wieku dziewitnastu lat za pierwszego faceta, ktry mnie o to poprosi. To by zwyczajny lalu, bi mnie, kiedy byam w ciy i zostawi, kiedy dziecko si urodzio. Naturalnie obwiniaam siebie. Wywnioskowaam, e musiaam zrobi co le. Moe brzydko pachniaam, nie wiedziaam. Mniej wicej rok pniej wyszam za m za faceta, ktry nie bi mnie, ale rzadko kiedy ze mn rozmawia. Trwaam w tym przez dziesi lat, poniewa nie mogam spojrze rodzicom w twarz majc na koncie kolejne nieudane maestwo. Jednake ostatecznie odeszam. Dziki Bogu miaam swoj prac modelki, a wic byam w stanie utrzyma syna i siebie. Skoczyam z mczyznami na kilka lat. Potem spotkaam Glena. Mylaam, e to jest to, e w kocu znalazam waciwego faceta. Pierwsze pi lat naszego maestwa byy dla mnie najszczliwszym okresem w moim yciu. Potem odkryam, e oszukiwa mnie prawie od dnia lubu. Przez nastpne dziesi lat wiele mu wybaczaam, poniewa nie chciaam zaprzepaci kolejnego maestwa. W zeszym roku odszed ode mnie dla dziewczyny o poow ode mnie modszej. Dlaczego nic mi nie wychodzi?

Przypomniaam Carol, e wiele rzeczy jej wychodzi: bya kochajc i przystpn matk, wychowaa syna, ktremu dobrze si wiedzie w yciu; zrobia dwie udane kariery. Niestety adne z moich zapewnie nie miao wikszej wagi. Carol przyja ojcowsk wizj samej siebie jako istoty bezwartociowej i odraajcej. W konsekwencji, wiksz cz dorosego ycia spdzia na wyniszczajcym j poszukiwaniu mioci, ktrej usilnie pragna od ojca, gdy bya mod dziewczyn. Wybieraa bezlitosnych, okrutnych, zimnych mczyzn - podobnych do jej ojca - i prbowaa skoni ich do mioci do siebie, takiej jakiej nigdy nie zaznaa od wasnego ojca. Wyjaniam Carol, e zabiegajc u ojca, lub te innych mczyzn, ktrych wybieraa na jego miejsce o to, aby poprawili jej wasne poczucie wartoci, oddaje sw samoocen w ich rce. Nie trzeba by geniuszem, aby dostrzec, jak niszczycielskie byy te donie. Musiaa odzyska kontrol nad swoj samoocen stajc twarz w twarz z wyniszczajcymi j pogldami na wasny temat, jakie

ojciec wpoi jej w dziecistwie. Przez nastpnych kilka miesicy stopniowo uwiadomia sobie, e jej brak poczucia wasnej wartoci jest do odrobienia - po prostu szukaa go w niewaciwym miejscu.

Rodzice perfekcjonici

Nierealne oczekiwanie, e dzieci bd doskonae, jest kolejnym, powszechnym rdem sownych atakw. Wielu rodzicw, werbalnych tyranw, szczyci si wasnymi sukcesami, niestety bardzo czsto ich domy staj si dla nich miejscem, gdzie otrzsaj si z zawodowych stresw. (Rodzicealkoholicy mog rwnie stawia swoim dzieciom nieprawdopodobne wymagania, a nastpnie wykorzystywa ich poraki dla usprawiedliwienia swojego pijastwa.) Rodzice perfekcjonici zdaj si y iluzj, e jeli doo stara, aby ich dzieci byy doskonae, bd wwczas idealn rodzin. Skadaj na dziecku ciar utrzymania rwnowagi, dla uniknicia uwiadomienia sobie faktu, e to wanie oni, jako rodzice, nie potrafi tej rwnowagi zapewni. Dziecko ponosi porak i staje si kozem ofiarnym z powodu rodzinnych problemw. Po raz kolejny obarczane win jest wanie dziecko. Dzieci maj prawo do bdw oraz do penej jasnoci tego, e nie jest to koniec wiata. W ten wanie sposb nabieraj odwagi do poznawania w yciu nowych rzeczy. Toksyczni rodzice narzucaj swoim dzieciom nieosigalne cele, nierealne oczekiwania i nieustannie zmieniajce si reguy. Spodziewaj si od nich reakcji o stopniu dojrzaoci, ktry mona osign w miar uzyskiwania yciowego dowiadczenia, niedostpnego przecie dla dziecka. Dzieci nie s miniaturowymi dorosymi. Niestety, toksyczni rodzice spodziewaj si od nich takiego zachowania jakby nimi byy. Paul, lat 33, ciemnowosy, niebieskooki technik laboratoryjny, zgosi si do mnie z powodu kopotw w pracy. Dao si zauway, e jest niemiay, skrpowany i niepewny siebie, jednake, mimo to, wci wdawa si w gorce spory ze swoimi bezporednimi zwierzchnikami. Mogo si to dla niego skoczy utrat pracy, zwaszcza e mia coraz wiksze trudnoci z koncentracj. Kiedy Paul i ja rozmawialimy o pracy, zorientowaam si, e ma trudnoci w kontaktach z osobami majcymi wadz. Spytaam go o rodzicw i odkryam, e Paul, podobnie jak Carol, by napitnowany obelgami. Opisywa to w ten sposb:

Miaem 9 lat, kiedy moja matka wysza powtrnie za m. Facet musia chyba bra lekcje u Hitlera. Pierwsz rzecz jak zrobi kiedy si wprowadzi byo ustalenie nowego porzdku: demokracja koczya si za drzwiami wejciowymi. Jeli kaza nam skaka z urwiska, musielimy skaka. Bez dyskusji. Ja miaem znacznie gorzej ni moja siostra. Przez cay czas mia mnie na oku, a zwaszcza mj pokj. Codziennie robi te przeklte inspekcje, jakby to byy koszary. Kiedy masz lat dziewi czy dziesi, rzeczy s zawsze troch nieuporzdkowane, ale jego to nie obchodzio. Wszystko musiao by idealnie, nic nie mogo by nie na swoim miejscu. Jeli zostawiem na biurku ksik, zaczyna krzycze jak to jestem odraajc wini. Nazywa mnie pieprzonym dupkiem, albo sukinsynem, albo zasmarkanym bkartem. Nieustanne obrzucanie mnie tymi

wszawymi wyzwiskami byo dla niego jak ulubiony sport. Nigdy mnie nie uderzy, ale te cholerne wyzwiska bolay tak samo.

Domylaam si, e byo co w osobie Paula, co wywoywao tak silne uczucia u jego ojczyma. Odkrycie, co to byo, nie zabrao nam wiele czasu. Paul by niemiaym, wraliwym, zamknitym chopcem, niskim jak na swj wiek.

Kiedy mj ojczym by dzieckiem, by najniszy w szkole. Wszyscy mu dokuczali. Kiedy matka go poznaa, by silny, pracowa nad tym. Jednake wydawao si, jakby to wszystko na siebie naoy. Jako cae to jego uminienie zawsze sprawiao wraenie, jakby naleao do kogo innego.

Gdzie wewntrz ojczyma Paula y nadal may, przestraszony, nieadekwatny chopiec. A poniewa Paul mia wiele podobnych do niego cech, sta si symbolem jego bolesnego dziecistwa. Skoro jego ojczym nigdy nie zaakceptowa siebie jako dziecka, odczuwa gwatown wcieko wobec chopca, ktry przypomina mu jego samego. Zrobi z Paula koza ofiarnego. Wyywa si na nim z powodu wasnej nieadekwatnoci, z ktr nie umia sobie poradzi. Tyranizujc pasierba nierealnymi daniami doskonaoci, a nastpnie sownie zniewaajc go, kiedy co mu nie wyszo, przekonywa samego siebie, e jest potny i silny. Prawdopodobnie nigdy nie przyszo mu do gowy, jak krzywd wyrzdza Paulowi. Myla, e pomaga chopcu sta si doskonaym.

Nie mog by doskonay, a wic rwnie dobrze mog si podda

Matka rozwioda si ze swoim drugim mem, kiedy Paul mia osiemnacie lat, jednake do tego czasu dusza Paula zostaa ju powanie zmaltretowana. Paul wiedzia, e nigdy nie bdzie wystarczajco doskonay w oczach swojego ojczyma, a wic po prostu si podda:

Kiedy miaem czternacie lat, wpadem w narkotyki. To by chyba jedyny okres, kiedy czuem si akceptowany. Musiaem to robi, eby nie wyj na kutasa. To nie ja nadawaem ton grupie, wic c mi innego pozostao? Krtko przed skoczeniem szkoy redniej kupiem jakie naprawd straszne gwno i prawie odjechaem. C, to mi pomogo... adn miar nie chciabym przej przez to jeszcze raz.

Przez rok Paul uczszcza do collegeu pierwszego stopnia, ale zrezygnowa, chocia byo to zgodne z jego pragnieniami oraz pomimo zadatkw na naukow karier. Po prostu nie mg si skupi. Wyniki jego testu na inteligencj byy niezwykle wysokie, niestety wzbrania si stan twarz w twarz z jakimkolwiek wyzwaniem. Wpad w nawyk odpuszczania sobie.

Kiedy zacz pracowa okazao si, e ustawicznie popada w konflikty ze swoimi przeoonymi, powtrnie odgrywajc swoje dziecistwo. Zmienia prac za prac, a w kocu znalaz tak, ktra mu si podobaa. Chcia j utrzyma i dlatego zgosi si do mnie. Powiedziaam, e sdz, i mog mu pomc.

Trzy zasady perfekcjonizmu

Chocia ojczym Paula znikn z jego ycia, nadal mia na niego silny wpyw, poniewa jego poniajce komunikaty wci brzmiay w umyle Paula. W rezultacie, Paul zosta zapany w puapk tego co nazywam Zasad Trzech P: Perfekcjonizm, Przekadanie na potem i Parali.

Naprawd lubi to nowe laboratorium, gdzie obecnie pracuj, ale wci jestem przeraony, e nie robi swojej roboty idealnie. Tak wic odkadam sporo z tego, co musz zrobi, poza ustalone, nieprzekraczalne terminy lub naprdce, na ostatni minut co robi i psuj. Im wicej psuj, tym bardziej spodziewam si wyrzucenia z pracy. Jeeli tylko mj przeoony robi jak ogln uwag, przyjmuj j od razu do siebie i przesadnie reaguj. Zawsze wydaje mi si, e jeli co mi si nie uda naley spodziewa si koca wiata. Ostatnio, doszo nawet do tego, e zachorowaem. Po prostu nie mog sobie z tym poradzi.

Ojczym Paula wpoi mu potrzeb bycia doskonaym - Perfekcjonizm. Strach Paula, e nie zdoa zrobi czego perfekcyjnie doprowadza go do odkadania roboty. - Przekadanie na potem. Niestety im wicej prac Paul odkada, tym bardziej go one przygniatay, a jego rosnce jak lawina lki ostatecznie nie pozwalay mu w ogle zabra si do pracy - Parali. Pomogam Paulowi przemyle strategi szczerej rozmowy z pracodawcami. Ustalilimy, e powie, i ma osobiste problemy, ktre przeszkadzaj mu w pracy i poprosi o urlop. Jego uczciwo i troska o jako pracy zrobiy na nich wraenie i przyznali mu dwa miesice urlopu. Nie by to czas wystarczajcy na przeanalizowanie wszystkich problemw Paula, ale wystarczy aby wycign go z doka, ktry sam sobie wykopa. Kiedy wrci do pracy by ju w stanie zrobi pierwsze kroki na drodze do stawienia czoa temu, co wyrzdzi mu ojczym. To sprawio, e potrafi lepiej odrni rzeczywisty konflikt z wasnymi zwierzchnikami od kontliktw pochodzcych z jego wewntrznych ran. Chocia kontynuowa terapi przez nastpne osiem miesicy, kady w pracy mwi mu, e wydaje si by zupenie nowym czowiekiem.

Sowo na liter S

Dorose dzieci rodzicw perfekcjonistw zwykle obieraj jedn z dwch drg. Albo bezskutecznie przecigaj si w staraniach, aby zdoby mio i akceptacj rodzicw, albo buntuj si do takiego stopnia, e rozwijaj w sobie strach przed sukcesem. S tacy, ktrzy zachowuj si tak, jakby kto cigle notowa ich wyniki. Dom, na przykad, nigdy nie jest wystarczajco czysty. Nigdy nie dowiadczaj przyjemnoci robienia czego, poniewa s przekonani, e mogli zrobi to lepiej. Odczuwaj prawdziw panik, kiedy popeni najmniejszy bd. S jeszcze tacy, ktrzy, jak Paul, yj przegranym yciem, poniewa nie potrafi poradzi sobie ze sowem na liter S - Sukces. Dla Paula odniesienie sukcesu oznaczaoby kapitulacj wobec da ojczyma. Paul prawdopodobnie nadal zmieniaby prac za prac, gdybymy nie wyciszyli w nim gosu ojczyma.

Najokrutniejsze sowa: auj, e w ogle si urodzie

Jednym z najbardziej skrajnych przykadw spustoszenia dokonanego wskutek werbalnej tyranii by Jason, lat 42, przystojny oficer policji. Byo to kilka lat temu w jednej z moich szpitalnych grup. Departament Policji w Los Angeles nalega na jego hospitalizacj, poniewa policyjny psycholog doszed do wniosku, e Jason jest potencjalnym samobjc. Na naradzie personelu szpitala dowiedziaam si, e Jason konsekwentnie stawia siebie w sytuacjach powanie zagraajcych yciu. Na przykad, prbowa ostatnio sam rozbi gang narkotyczny, nie wzywajc odpowiednich posikw. Niewiele brakowao, aby go zabili. Na pozr wydawao si to czynem heroicznym, ale faktycznie byo to zachowanie lekkomylne i nieodpowiedzialne. Po departamencie roznioso si, e Jason prbowa zabi si na subie. Musiao min kilka sesji, zanim zdobyam zaufanie Jasona. Ale kiedy to mi si ju udao, nasze wzajemne kontakty byy bardzo dobre. Nadal mam ywo w pamici sesj, podczas ktrej opowiada o swoim dziwnym zwizku z matk:

Poniewa z matk nie dao si y, ojciec zwia kiedy miaem dziesi lat. Po jego odejciu ona staa si jeszcze gorsza. Miaa bardzo gwatowne usposobienie i nigdy mi nie popucia, tym bardziej e, tak si zoyo, byem uderzajco podobny do mojego starego. Nie pamitam dnia, eby nie powiedziaa mi, i auje, e w ogle przyszedem na wiat. Kiedy miaa dobry dzie, mwia: Wygldasz dokadnie tak jak twj cholerny ojciec i jeste tak samo paskudny. Kiedy miaa zy dzie, mwia takie rzeczy jak: Chciaabym, aby ju nie y, tak samo jak chciaabym, aby twj ojciec nie y. Gnilibycie razem w jakim mierdzcym grobie.

Powiedziaam Jasonowi, e jego matka bya chyba optana.

Ja te tak mylaem, ale kto by tam sucha dzieciaka. Jedna z naszych ssiadek wiedziaa o tym. Prbowaa umieci mnie w domu dziecka, poniewa bya przekonana, e matka chce mnie zabi. Jednake jej rwnie nikt nie sucha.

Przerwa na chwil i potrzsn gow.

Jezu, mylaem, e ten absurd nigdy ju mnie nie dosignie. Jestem w rodku jak skamieniay za kadym razem, kiedy przypominam sobie jak bardzo ona mnie nienawidzia.

Matka Jasona przesaa mu jasny komunikat: ona go nie chciaa. Kiedy ojciec odszed i nie prbowa odegra adnej roli w yciu syna, popar w ten sposb tez, e ycie Jasona nie przedstawia adnej wartoci. W ramach akcji si policyjnych, Jason podwiadomie prbowa by obowizkowym, posusznym synem. W istocie prbowa wymaza swoje istnienie. Chcia w sposb zawoalowany popeni samobjstwo, aby zdoby przychylno matki. Dokadnie wiedzia, co trzeba byo zrobi, aby sprawi jej przyjemno, poniewa wyranie powiedziaa mu: Chciaabym, eby nie y.. Ta forma werbalnej przemocy jest przyczyn nie tylko ogromnego blu i dezorientacji, ale moe rwnie sta si samospeniajcym si proroctwem. Zaobserwowane u Jasona skonnoci samobjcze s do powszechne wrd dzieci takich rodzicw. Dla tych dorosych dzieci, zetknicie si i zajcie si swoimi toksycznymi powizaniami z przeszoci moe by dosownie spraw ycia lub mierci.

Kiedy Ty jeste przemienia si w Ja jestem

Nie ma wtpliwoci, e dzieci mog zosta zranione w wyniku upokorze, ktrych doznawa mog od kolegw, nauczycieli, rodzestwa czy te innych czonkw rodziny, jednake w kontaktach z rodzicami s najmniej odporne na ciosy. Rodzice s przecie dla dziecka centrum jego wszechwiata. Jeli twoi wszystkowiedzcy rodzice le mwi o tobie, musi to by prawd: Jeli matka zawsze mwi: jeste gupi, znaczy to, e jeste gupi. Jeli ojciec cigle mwi: Masz zy charakter, znaczy to, e go masz. Dziecku brak jest odpowiedniego dystansu, ktry umoliwiaby zakwestionowanie tych opinii. Kiedy te negatywne opinie przenosisz z ust ludzi do twojej podwiadomoci, internalizujesz je. Internalizacja negatywnych opinii - zamiana ty jeste na ja jestem - ley u podstaw niskiej samooceny. Oprcz powanego znieksztacenia obrazu siebie samego jako osoby sympatycznej, wartociowej, kompetentnej, werbalne zniewagi mog tworzy samorealizujce si negatywne

oczekiwania co do tego, jak dasz sobie rad w wiecie. W drugiej czci tej ksiki przedstawi, jak mona pokona te wykrzywione oczekiwania, ponownie wycigajc na wiato dzienne to, co jest wewntrz nas.

Rozdzia 6: Sponiewierane ciao

Przemoc fizyczna

Czuj, e cay czas jestem na siebie za. Czasami pacz bez adnego powodu. Jest to chyba moja frustracja z powodu samej siebie. Cigle myl o tym jak rodzice mnie ranili i upokarzali. Nie utrzymuj zbyt dugo przyjacielskich kontaktw z ludmi. Mam zwyczaj zrywania znajomoci z ca grup przyjaci rwnoczenie. Przypuszczam, e nie chc, aby odkryli, jaka jestem za.

Kate, lat 40, blondynka o surowej twarzy, zatrudniona w duym przedsibiorstwie jako kierowniczka kontroli jakoci, zgosia si do mnie na polecenie domowego lekarza. Miewaa ataki panicznego strachu we wasnym samochodzie i w windzie budynku, w ktrym pracowaa. Lekarz przepisa jej rodki uspokajajce, ale niepokoia go wystpujca u Kate awersja do opuszczania mieszkania z wyjtkiem wyj do pracy. Nalega, aby szukaa porady u psychologa. Pierwsz rzecz, jak zauwayam u Kate, bya powana, nieszczliwa mina, ktra zdawaa si by na trwae wtopiona w jej twarz - tak jakby nigdy nie nauczya si umiecha. Nie potrzeba byo wiele czasu, aby odkry dlaczego:

Wychowywaam si w bogatej dzielnicy na przedmieciach St. Louis. Mielimy wszystko, co tylko za pienidze mona kupi. Z zewntrz wygldalimy jak idealna rodzina. Ale od wewntrz... mj ojciec mia straszne napady wciekoci. Zdarzay si one zwykle po ktni z moj matk. Rzuca si wtedy na jedn z nas, t ktra bya najbliej. Zdejmowa pasek i zaczyna okada mnie albo moj siostr... po nogach... po gowie... wszdzie gdzie dosign. Kiedy zaczyna, zawsze baam si, e nigdy nie skoczy. Depresja i lk w przypadku Kate byy dziedzictwem dziecka sponiewieranego.

Panamerykaska zbrodnia

Wewntrz milionw amerykaskich domw, wdrujc przez wszystkie spoeczne, ekonomiczne i intelektualne sfery, dochodzi codziennie do popeniania strasznej zbrodni - stosowania przemocy fizycznej wobec dzieci. Wiele jest kontrowersji i zamieszania wok definicji przemocy fizycznej. Sporo ludzi nadal uwaa, e rodzice maj nie tylko prawo, ale i obowizek stosowania kar cielesnych wobec swoich dzieci. W jzyku angielskim najbardziej powszechnym mottem dla rodzicw jest nadal: Spare the rod and spoil the child*5. Jeszcze niedawno dzieci nie posiaday faktycznie adnych ustawowych praw. Powszechnie traktowano je jak ruchomo, cz wasnoci bdcej w posiadaniu rodzicw. Przez setki lat prawa rodzicielskie byy uwaane za nietykalne - w imi dyscypliny rodzice mogli zrobi dzieciom prawie wszystko, niemale je zabi. W obecnych czasach normy ulegy zaweniu. Problemy zwizane ze stosowaniem wobec dziecka fizycznej przemocy stay si tak szeroko rozpowszechnione, e opinia publiczna zmusia system prawny do ustalenia granic kar fizycznych. Prb wyjanienia co stanowi fizyczn przemoc, bya ogoszona przez Kongres w 1974 roku Ustawa Federalna o prawach dziecka oraz przeciwdziaaniu naduyciom wadzy rodzicielskiej (Federal Child Abuse Prevention and Treatment Act). Akt ten definiowa przemoc fizyczn w ten sposb: zadawanie fizycznych ran, takich jak stuczenia, poparzenia, prgi, cicia, zamania koci i czaszki; s one powodowane kopaniem, uderzeniami pici, ugryzieniem, biciem, pchniciem noa, okadaniem rzemieniem, wymierzaniem klapsa, itd.. To, jak ta definicja jest tumaczona na potrzeby prawa jest czsto spraw interpretacji. Kady stan ma swoje wasne prawa dotyczce przemocy wobec dziecka, ale wikszo zawiera definicj podobn do federalnej, ktra jest w swoim zakresie nieco niejasna. Dziecko ze zaman koci jest na pewno ofiar przemocy, ale wikszo prokuratorw opieraaby si ukaraniu rodzica, ktry posiniaczy swoje dziecko w czasie trzepania mu skry. Nie jestem prawnikiem i nie jestem policjantem, ale od ponad dwudziestu lat stykam si z cierpieniem powodowanym przez legalne cielesne kary. Mam te swoj wasn definicj fizycznej przemocy: jakiekolwiek zachowanie, ktre wywouje u dziecka znaczny fizyczny bl, bez wzgldu na to czy pozostawia lady czy te nie.

5 Oszczdzajc rzgi, psujesz dziecko.

Dlaczego rodzice bij swoje dzieci?

Wikszo z nas, ktrzy mamy dzieci, czua ch uderzenia ich przy tej czy innej okazji. Te uczucia mog by szczeglnie silne, kiedy dziecko nie przestaje paka, przeszkadza lub postpowa na przekr. Czasami maj one wicej wsplnego z naszym wasnym zmczeniem, poziomem napicia

nerwowego, niepokojem czy smutkiem. Wielu z nas potrafi oprze si impulsowi uderzenia dziecka. Niestety, niektrzy rodzice nie s tak powcigliwi. Fizycznie zncajcy si nad dziemi rodzice posiadaj pewne wsplne cechy. Moemy tylko zastanawia si, jak to si dzieje. Przede wszystkim charakteryzuj si przeraajcym brakiem kontroli nad swoimi odruchami. Fizycznie agresywni rodzice atakuj swoje dzieci za kadym razem, kiedy doznaj silnych negatywnych uczu, ktre musz rozadowa. Ci rodzice zdaj si mie bardzo ma, jeli w ogle j maj, wiadomo konsekwencji tego co czyni wobec swoich dzieci. Jest to prawie automatyczna reakcja na stres. Bodziec i reakcja s prawie jednym i tym samym. Fizyczni tyrani czsto sami pochodz z rodzin, w ktrych przemoc bya norm. Duo z ich dorosego zachowania jest bezporednim powtrzeniem tego, czego sami dowiadczyli i co poznali w modoci. Wzorcem dla takich rodzicw by rodzic-tyran. Uycie siy byo jedynym sposobem radzenia sobie z problemami i uczuciami - szczeglnie z uczuciem gniewu. Wielu zncajcych si fizycznie rodzicw wchodzi w doroso z ogromnymi emocjonalnymi brakami i niezaspokojonymi potrzebami. Pod wzgldem emocjonalnym nadal s dziemi. Czsto patrz na swoje dzieci jak na zastpczych rodzicw - chc aby one zaspokoiy te emocjonalne potrzeby, ktrych ich prawdziwi rodzice nigdy nie zaspokoili. Tyran jest wcieky, kiedy dziecko nie potrafi speni jego da. Bije na olep. W tym momencie dziecko jest bardziej ni kiedykolwiek zastpczym rodzicem, poniewa tyran jest naprawd wcieky na swojego wasnego rodzica. Wielu z tych rodzicw ma take problemy z alkoholem i narkotykami. Uzalenienie ma czsto swj udzia w zaamaniu si samokontroli, chocia w adnym razie nie jest czynnikiem jedynym. Istnieje sporo typw fizycznych tyranw, ale na najciemniejszym kracu spektrum znajduj si ci, ktrzy maj dzieci najwidoczniej tylko dla jednego celu - zncania si nad nimi. Wielu z tych ludzi wyglda, mwi i zachowuje si jak istoty ludzkie, ale s to potwory - cakowicie pozbawione uczu i cech, ktre wikszoci z nas nadaje nasze czowieczestwo. Tacy ludzie opieraj si rozumowej argumentacji; w ich zachowaniu nie ma adnej logiki.

Rodzinne pieko, od ktrego nie ma ucieczki

Ojciec Kate by powszechnie szanowanym bankierem, chodzi do kocioa, wysoko ceni sobie rodzin - zupenie nie ten typ, ktry ludzie zwykle sobie wyobraaj, syszc zwrot: czowiek zncajcy si nad dzieckiem. Niestety Kate nie ya w rzeczywistoci wyimaginowanej, ya w rzeczywistym koszmarze.

Tak si baymy, e siostra i ja zaczymy zamyka na noc drzwi do naszego pokoju. Nigdy nie zapomn tej sytuacji kiedy ja miaam jedenacie lat, a ona dziewi. Schowaymy si pod kami, a on wali w drzwi. Nigdy w moim yciu nie byam tak przeraona. Potem nagle wpad do pokoju wyamujc drzwi, jak w kinie. To byo przeraajce. Drzwi po prostu wleciay do pokoju. Prbowaymy ucieka, ale zapa nas obie, cisn w kt pokoju i zacz bi swoim rzemieniem.

Wykrzykiwa: Zabij was, jeli jeszcze kiedykolwiek zamkniecie przede mn drzwi! Wydawao mi si, e on chce nas zabi ju w tamtym momencie i w tamtym miejscu.

Atmosfera terroru, jak opisaa Kate, wypenia domy dzieci fizycznie maltretowanych. Nawet w spokojnych chwilach dzieci te odczuwaj strach e w kadym momencie wulkan wciekoci moe wybuchn. A kiedy wybucha, wszystko, co ofiara robi dla ochrony przed ciosami, doprowadza tyrana do jeszcze wikszego szau. W przypadku Kate, jej rozpaczliwe prby obrony - chowanie si pod kiem i zamknicie drzwi pokoju na klucz - wzmogy tylko irracjonalne zachowanie ojca. W takiej chwili nie ma bezpiecznego miejsca, gdzie mona si schowa, nie ma ucieczki od tyrana; nie ma obrocy, do ktrego mona uciec.

Nigdy nie wiesz, kiedy to si zdarzy

Po raz pierwszy spotkaam Joego, lat 27, na seminarium, ktre prowadziam na podyplomowych kursach psychologicznych. W czci wstpnej wspomniaam, e pisz ksik na temat toksycznych rodzicw. Joe odszuka mnie w czasie poudniowej przerwy i zaproponowa, e moe suy jako przypadek do zanalizowania w mojej ksice. Miaam dostatecznie duo materiau z wasnej praktyki, ale co w gosie tego modego czowieka powiedziao mi, e potrzebuje rozmowy. Spotkalimy si nastpnego dnia i rozmawialimy przez kilka godzin. Byam pod wraeniem nie tylko jego otwartoci i szczeroci, ale rwnie mocy jego pragnienia, aby wykorzysta wasne bolesne dowiadczenia dla udzielenia pomocy innym.

Zawsze dostawaem w skr w mojej sypialni. Nie pamitam ju nawet za co. Mogem robi cokolwiek, a ojciec wpada i zaczyna krzycze, a waciwie wrzeszcze ca pojemnoci puc. Wiedziaem ju, e zaraz zacznie bi mnie piciami tak dugo, a dopchnie mnie do ciany. Okada mnie tak mocno, e traciem przytomno. Nie wiedziaem ju, co u diaba bdzie si dalej dziao. Najstraszniejsze byo to, e nigdy nie wiedziaem, co sprowokuje jego wybuch!

Spor cz swojego dziecistwa Joe spdzi na oczekiwaniu napadu ojcowskiego gniewu, wiedzc, e nie ma sposobu, aby go unikn. Dowiadczenie to zrodzio potne, trwajce przez cae ycie lki, e zostanie zraniony i zdradzony. Jego dwa maestwa skoczyy si rozwodem, poniewa nie umia nauczy si ufa.

To nie mija, kiedy zmienia si miejsce zamieszkania lub zawiera zwizek maeski. Cigle si czego boj, nienawidz siebie z tego powodu. Ale jeli ojciec, ktry powinien ci kocha i opiekowa si tob, traktowa ci w ten sposb, nie wiesz u diaba, co moe ci si zdarzy w normalnym wiecie. Psuj wiele znajomoci, poniewa nie potrafi pozwoli komu zbliy si do mnie. Strasznie si tego wstydz. Wstydz si te tego, e tak cholernie przez cay czas si boj.

Ale ycie po prostu piekielnie mnie przeraa. Pracuj naprawd ciko w ramach wasnej terapii, aby to pokona, poniewa zdaj sobie spraw, e dopki tego nie zrobi, nie przydam si na nic ani sobie ani nikomu innemu. Ale, Chryste, to jest walka!

Niezwykle trudno jest odbudowa poczucie zaufania i bezpieczestwa, jeli zostay one ju zdeptane przez rodzicw. Wszyscy rozwijamy nasze oczekiwania odnonie tego, jak bd nas traktowa ludzie, na podstawie naszych zwizkw z rodzicami. Jeli te zwizki s, w duej mierze, emocjonalnie rozwijajce, szanujce nasze prawa i uczucia, bdziemy wzrasta spodziewajc si, e inni odnosi si bd do nas w ten sam sposb. Te pozytywne oczekiwania umoliwiaj nam w naszych dorosych zwizkach by stosunkowo sabymi i otwartymi. Jednake jeli, jak w przypadku Joego, dziecistwo jest okresem nieubaganego strachu, napicia i blu, wwczas rozwijamy negatywne oczekiwania i sztywne mechanizmy obronne. Joe spodziewa si od innych najgorszego. Spodziewa si, e zostanie zraniony i le potraktowany, tak jak w dziecistwie. Zaku si wic w emocjonalny pancerz. Nie pozwala nikomu zbliy si do siebie. Niestety pancerz ten okaza si by dla niego bardziej wizieniem ni ochron.

Mam tyle problemw - nic dziwnego, e tak reaguj

Joe nigdy nie rozumia, co wyprowadzao ojca z rwnowagi. Inni tyrani zgaszaj potrzeb bycia zrozumianym. Bij swoje dzieci, a nastpnie bagaj o zrozumienie, czy nawet prosz je o przebaczenie. Tak byo w przypadku Kate:

Przypominam sobie jeden szczeglnie straszny wieczr po obiedzie, kiedy matka bya na zakupach. Ojciec naprawd mocno bi mnie tym swoim cholernym rzemieniem. Krzyczaam tak gono, e jeden z naszych ssiadw wezwa policj. Niestety, ojciec zdoa przekona ich, e wszystko jest w porzdku. Powiedzia gliniarzom, e haas pochodzi z telewizora i oni to kupili. Staam tam caa zalana zami, z poobijanymi rkami, ale pomimo wszystko oni to kupili. Dlaczego mieliby postpi inaczej? Mj ojciec by jednym z najwaniejszych ludzi w miecie Ale przynajmniej uspokoili go. Kiedy wyszli, powiedzia mi, e ostatnio przeywa mnstwo stresw. Wtedy nie wiedziaam nawet, co znaczy sowo stres, ale on naprawd chcia, abym zrozumiaa jego problemy: Przyzna si, e matka nie jest ju dla niego mia... e nie sypia z nim, a przecie nie powinno by tak, eby ona nie spaa z mem. Oto dlaczego by przez cay czas wytrcony z rwnowagi.

Ojciec Kate wyjawi niestosown, intymn informacj dziecku, ktre byo za mae, aby j zrozumie. Jednake on oczekiwa od niej emocjonalnego wsparcia. Ta zamiana rl zakopotaa i oszoomia Kate. W przypadku zncajcych si rodzicw taka sytuacja zdarza si czsto. Chc oni, aby ich wasne dzieci przyniosy im zarwno ulg jak i rozgrzeszenie; trzepi im skr, a nastpnie obwiniaj kogo innego za swoje zachowanie.

Zamiast bezporednio zaj si swoimi maeskimi kopotami, ojciec Kate przenis swoj furi i seksualn frustracj na crki; a nastpnie uzasadnia swoje okruciestwo zrzucajc win na wasn on. Fizyczna przemoc wymierzona przeciwko dzieciom jest czsto reakcj na stres w pracy, na konflikt z innym czonkiem rodziny czy przyjacielem lub na oglne napicie spowodowane niesatysfakcjonujcym yciem. Dzieci s atwymi celami ataku: nie mog odpowiedzie atakiem i mona je zastraszy, by milczay. Na nieszczcie zarwno tyrana jak i ofiary, przeniesienie gniewu przynosi tyranowi tylko chwilow ulg. Prawdziwe rdo jego wciekoci pozostaje nietknite i skonne do ponownego wzrostu. Niestety, w zasigu rki tyrana pozostaje nadal bezbronny cel tej wciekoci, skonny do wchonicia jej i dwignicia w swe dorose ycie.

Robi to dla twojego dobra

Inni tyrani, zamiast obwinia kogo innego za swoje zachowanie, prbuj wyjani je jako dziaanie w najlepszym interesie dziecka. Wielu rodzicw nadal wierzy, e kara fizyczna jest jedynym skutecznym sposobem przekazywania zasad moralnych i norm zachowania. Wiele z tych lekcji przeprowadza si w imi religii. adnego dziea nie wykorzystano tak dalece dla usprawiedliwienia bicia, ale te i tak bdnie, jak Biblii. Przeraziam si listem, ktry pojawi si w ukazujcej si w szeregu gazet rubryce prowadzonej przez Ann Landers:

Droga Ann Landers, Rozczarowaa mnie twoja odpowied na list dziewczyny, ktr matka bia rzemieniem. Nauczyciel gimnastyki zauway siniaki na jej nogach i na plecach i nazwa to przemoc wobec dziecka. Dlaczego jeste przeciwna biciu dziecka skoro Pismo wite mwi wyranie, e to wanie winni czyni rodzice? Ksiga Przysw (23,13) mwi: Nie auj chopcu nagany, nie umrze jeli go rzg uderzysz. Wers 14 mwi: Bijc go rzg dusz jego z Szeolu wybawisz.*6

6 wg Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Ksigarnia w. Wojciecha, Pozna 1975.

Ci sami rodzice czsto wierz we wrodzon skonno dziecka do za. Wierz, e surowe traktowanie uchroni dziecko przed zepsuciem. Gosz takie zdania jak: Mnie wychowano rzg z drzewa orzechowego; lanie od czasu do czasu zupenie mi nie zaszkodzio, lub Musz wzbudzi w nim strach przed Bogiem, albo Ona musi wiedzie, kto tu rzdzi czy te On musi wiedzie co mu wolno, to bdzie posuszny.

Niektrzy rodzice usprawiedliwiaj bicie ukazujc je jako niezastpiony element rytuau,przez ktry trzeba przej, jako dowiadczenie czynice dziecko twardszym, odwaniejszym i silniejszym. W to wanie mia wierzy joe:

Matka mojego ojca zmara, kiedy ojciec mia czternacie lat. Nigdy si z tego nie otrzsn. I nadal nie moe si z tego otrzsn, a ma ju szedziesit cztery lata. Ostatnio powiedzia mi, e by dla mnie brutalny, poniewa chcia mnie uodporni na bl. To bya chora sprawa, ale on zbudowa teori, e jeli nie czujesz, nie bdziesz musia dowiadcza yciowego blu. Z rk na sercu wierz, e on myla, i chroni mnie przed zranieniem. Nie chcia, abym ja przey bl, przez ktry on przeszed, kiedy zmara mu matka.

Bicie, zamiast uczyni Joego twardszym i bardziej odpornym na zranienia, uczynio go osob bojaliw i nieufn, duo gorzej wyposaon na ycie. Absurdem jest wierzy, e surowe fizyczne kary mog mie jakikolwiek pozytywny wpyw na dziecko. W rzeczywistoci badania wskazuj, e dyscyplina fizyczna nie jest szczeglnie skuteczna jako kara nawet w przypadku specyficznych niepodanych zachowa. Bicie okazao si by tylko krtkotrwaym rodkiem zaradczym. Rodzi ono w dzieciach silne uczucie wciekoci, marzenia o zemcie oraz nienawi wobec samych siebie. Jest zupenie oczywiste, e psychiczne, emocjonalne i czsto cielesne szkody spowodowane przez fizyczn przemoc s cakowicie nieporwnywalne z jakimikolwiek chwilowymi korzyciami.

Tyran pasywny

Do tej pory koncentrowaam si niemal cakowicie na rodzicu bdcym aktywnym tyranem. Jednake istnieje jeszcze inny aktor rodzinnej tragedii, ktry rwnie winien dzieli cz odpowiedzialnoci. Jest to rodzic, ktry zgadza si na to, aby w jego domu stosowano przemoc. Nie usprawiedliwiaj go ani jego wasne lki ani zaleno, ani potrzeba utrzymania status quo rodziny. Taki rodzic jest tyranem pasywnym. Spytaam Joego, co robia jego matka, kiedy on by bity.

Nic takiego nie robia. Czasami zamykaa si w azience. Zawsze zastanawiaem si, dlaczego nie przeszkodzi temu wciekemu ajdakowi w ustawicznym zncaniu si nade mn. Ale domylam si, e po prostu ona sama bya zbyt przeraona. Stawianie mu oporu nie leao w jej naturze. Widzisz, mj ojciec jest chrzecijaninem, a mama jest ydwk. Zostaa wychowana w biednej, ortodoksyjnej rodzinie, a tam, skd pochodzi, kobiety nie mwi mom, co maj robi. Przypuszczam, e bya wdziczna, i ma dach nad gow i e jej m dobrze zarabia.

Matka Joego sama nie bia swoich dzieci, ale poniewa nie chronia ich przed brutalnoci ma, staa si wspuczestniczk stosowania przemocy. Zamiast podj kroki w obronie swoich dzieci w obliczu furii ma, sama stawaa si przeraonym dzieckiem, bezradnym i pasywnym. W efekcie, pozostawiaa swojego syna samemu sobie. Mimo poczucia samotnoci i bezradnoci, Joe poczu si obciony przygniatajc go odpowiedzialnoci:

Pamitam, kiedy miaem okoo dziesiciu lat, ojciec pewnej nocy strasznie pobi matk. Nastpnego ranka wstaem bardzo wczenie i czekaem w kuchni a zejdzie na d w szlafroku. Zapyta mnie, co robi tutaj o tak wczesnej porze. Baem si, ale powiedziaem: Jeli jeszcze raz zbijesz moj mam, przyjd do ciebie z kijem od baseballa. Popatrzy na mnie i zamia si. I nastpnie poszed na gr wzi prysznic i wyszed do pracy.

Joe dokona klasycznej dla maltretowanego dziecka zamiany rl, przyjmujc odpowiedzialno za opiek nad matk, tak jakby to on by rodzicem, a ona dzieckiem. Godzc si na wasn bezradno, bierny rodzic atwiej moe wyprze si swojego cichego wspudziau w przemocy. Maltretowane dziecko, stajc si opiekucze lub te racjonalnie wyjaniajc sobie bierno milczcego rodzica, atwiej odrzuca fakt, e to obydwoje rodzice zawiedli. Kate jest doskonaym przykadem:

Kiedy ojciec zaczyna nas bi, siostra i ja zawsze wzywaymy na pomoc mam. Ale ona nigdy nie przychodzia. Siedziaa na dole i suchaa, jak j woamy. Nie trzeba byo wiele czasu, abymy zday sobie spraw, e ona nie przyjdzie. Nigdy nie przeciwstawia si ojcu. Wydaje mi si, e nic na to nie moga poradzi.

Bez wzgldu na to, ile razy sysz takie wypowiedzi jak: Wydaje mi si, e nic na to nie moga poradzi, zawsze wyprowadzaj mnie one z rwnowagi. Powiedziaam Kate, e to jest dla niej bardzo wane, aby realistycznie spojrzaa na rol, jak odegraa jej matka. Matka powinna bya przeciwstawi si ojcu, a jeli sama si go obawiaa, powinna bya wezwa policj. Nie ma adnego usprawiedliwienia dla rodzica, ktry stoi z boku i pozwala, aby jego dzieci byy maltretowane. W obu przypadkach, i Kate i Joego, ojciec by aktywnym tyranem, a matka milczc wspuczestniczk. Jednake w adnym razie nie jest to jedyny rodzinny scenariusz. W niektrych rodzinach matki s aktywnymi tyranami, a ojcowie pasywnymi. Pe moe si zmienia, ale dynamika pasywnego zncania si pozostaje ta sama. Mam klientw, ktrych obydwoje rodzice byli agresywni, ale kombinacja agresywny - pasywny jest duo powszechniejsza. Wiele dorosych dzieci usprawiedliwia pasywnego rodzica, poniewa widzi w takim rodzicu wspofiar. W przypadku Joego, pogld ten zosta wzmocniony, poniewa przyjmujc zamian rl on sam czu si opiekunem swojej pasywnej matki. Dla mczyzny imieniem Terry, lat 43, pracownika dziau sprzeday, sytuacja bya jeszcze bardziej skomplikowana, poniewa jego pasywny rodzic sta si wspczujcym pocieszycielem. Terry,

ktry przez wiksz cz swojego dziecistwa by fizycznie maltretowany przez matk, uwielbia swojego niezaradnego ojca.

Byem bardzo wraliwym dzieckiem, skaniajcym si bardziej ku sztuce i muzyce ni dyscyplinom sportowym. Matka zawsze nazywaa mnie panienk. Cigle bya na mnie za i bia mnie tym, co byo pod rk. Wydaje si, e wikszo dziecistwa spdziem ukrywajc si w toalecie. Nigdy nie byem pewien, dlaczego tak mocno mnie bije, ale wszystko co robiem, zdawao si j wkurza. Czuj, jakby zniszczya cae moje dziecistwo.

Spytaam Terrego, co robi ojciec, kiedy matka terroryzowaa syna.

Wiele razy kiedy szlochaem, ojciec tuli mnie i mwi, jak bardzo jest mu przykro z powodu napadw matki. Zawsze powtarza, e nic na to nie moe poradzi i e gdybym ja si bardziej stara, to sprawy potoczyyby si lepiej. Mj tato by naprawd fajnym facetem. Pracowa bardzo ciko, aby rodzina moga dobrze y. To on obdarzy mnie jedyn, prawdziw, sensown mioci jakiej doznaem w dziecistwie.

Zapytaam Terryego, czy ju jako dorosy czowiek rozmawia z ojcem o swoim dziecistwie.

Kilka razy prbowaem, ale on zawsze powtarza: Co byo to byo. C, po co mam go denerwowa? Moje problemy dotycz matki, a nie jego.

Terry zanegowa wspudzia ojca, poniewa chcia ocali jedyne dobre wspomnienia z dziecistwa jakie mia - chwile gdy doznawa mioci ojca. Jako przeraone dziecko kurczowo trzyma si czuoci ojca, podobnie te trzyma si jej dzisiaj, jako przeraony dorosy czowiek. Zamieniajc ciemn toalet na faszyw rzeczywisto, nie zrobi nic, aby spojrze prawdzie w oczy. Terry by wiadom, jak bardzo przemoc stosowana przez matk wpyna na jego ycie, ale by znacznie mniej wiadom, ile nosi w sobie stumionego gniewu wobec wasnego ojca. Przey cae lata zaprzeczajc, e ojciec go zawid. Spraw pogarsza fakt, e ojciec du cz odpowiedzialnoci zoy na barki Terryego sugerujc, e gdyby bardziej si stara, mgby unikn bicia.

Uczenie si nienawici do siebie samego: To wszystko moja wina

Trudno uwierzy, e maltretowane dzieci przyjmuj na siebie win za zbrodnie popenione na nich samych w sposb tak samo oczywisty, jak robi to dzieci zniewaane sowem. Joe wspomina:

Ojciec zawsze mwi mi, e jestem gwno wart. Jeli istnia sposb na poczenie mojego imienia z przeklestwem, to robi to kiedy mnie bi. Zanim skoczy, ja szczerze wierzyem, e byem najgorsz rzecz jaka kiedykolwiek istniaa. I e dostawaem w skr tylko dlatego, e na to zasugiwaem.

Wczenie zasiano w Joem ziarno samooskarenia. Jak mogo mae dziecko oprze si nachalnemu wmawianiu, e jest nic nie warte? Tak jak wszystkie maltretowane dzieci, Joe wierzy w dwa kamstwa, e by zy i e by bity tylko dlatego, e by zy. Poniewa kamstwa te pochodziy od jego potnego, wszystkowiedzcego ojca, musiay by prawd. Takie kamstwa pozostaj nie do zakwestionowania dla wikszoci dorosych, ktrzy byli bici jako dzieci, rwnie dla Joego. On sam tak to opisuje:

Mam o sobie tak ze zdanie... Wydaje mi si, e nie mog mie z nikim dobrego zwizku. Trudno jest mi uwierzy, e kto mgby naprawd mnie kocha.

Kate zachowywaa si podobnie; nie chciaa, aby ludzie odkryli jaka jest za. To rozprzestrzeniajce si poczucie niskiej samooceny przeradza si w nienawi do samego siebie i ley u podstaw poronionych zwizkw, braku ufnoci, braku adekwatnoci, paraliujcych lkw i nieokrelonej wciekoci.

Kate podsumowaa to w ten sposb:

Przez cae ycie chodzia mi po gowie myl, e nie zasuguj na to, aby by szczliw. Wydaje mi si, e to jest wanie powodem, dla ktrego nigdy nie wyszam za m... nigdy nie miaam udanego zwizku... nigdy nie pozwoliam sobie na prawdziwy sukces.

Kiedy Kate dorosa, przestaa ulega przemocy fizycznej, ale trwaa w nienawici do samej siebie, a wic nadal ulegaa przemocy uczuciowej. Rnica polegaa na tym, e ona sama staa si tyranem dla siebie.

Przemoc i mio - oszaamiajca kombinacja

Maltretowane dzieci czsto s naraane na dziaanie dziwacznej mieszanki przyjemnoci i blu. Joe opisa terror wspistniejcy z momentami czuoci:

Czasami ojciec potrafi by zabawny, a czasami, przysigam, by nawet delikatny Na przykad wtedy, kiedy zostaem wystawiony do duych zawodw narciarskich. Bardzo si tym przej. Zawiz mnie a do Jackson w stanie Wyoming, co zajo dziesi godzin, abym mg potrenowa na dobrym niegu. W drodze powrotnej, ojciec powiedzia mi, e jestem naprawd wyjtkowy. Oczywicie, kiedy to mwi, ja natychmiast pomylaem: Jeli jestem taki wyjtkowy, dlaczego czuj si tak wszawo? Ale on powiedzia to co powiedzia. I to si liczy. Nadal prbuj odzyska to, co byo midzy nami tamtego dnia.

Sprzeczne komunikaty pogbiy tylko dezorientacj Joego i utrudniy mu poznanie prawdy o ojcu. Wyjaniam Joemu, e nieprawdopodobnie silna, perwersyjna fuzja rodzic - dziecko zdarza si wtedy, gdy rodzic obiecuje mio i jednoczenie znca si nad dzieckiem. wiat dziecka jest bardzo zawony i bez wzgldu na to, jak agresywni s rodzice, nadal reprezentuj oni jedyne osigalne rdo mioci i otuchy. Maltretowane dziecko spdza cae swoje dziecistwo na poszukiwaniu witego Graala*7 mioci rodzicielskiej. To poszukiwanie trwa rwnie w wieku dojrzaym.

7 Legendarny kielich ktrym posugiwali si apostoowie podczas ostatniej wieczerzy. Motyw poszukiwania witego Graala - klucza do szczcia - jest jednym z podstawowych wtkw wczesnoredniowiecznych legend o krlu Arturze i rycerzach okrgego stou, nalecych do kanonu literatury wiatowej (przyp. tum.)

Take Kate przypominaa sobie:

Kiedy byam maym dzieckiem ojciec nosi mnie na rkach, przytula i koysa. A kiedy byam troch wiksza, zawsze w czasie weekendw zabiera mnie na lekcje taca lub do kina. W pewnym momencie swojego ycia on naprawd mnie kocha. Zdaje mi si, e moim najwikszym marzeniem jest, aby kocha mnie znowu tak samo jak kiedy.

Str rodzinnej tajemnicy

Sporadyczna wspaniaomylno ojca sprawiaa, e Kate z utsknieniem oczekiwaa na jego mio, majc nadziej na cakowity zwrot w jego zachowaniu. Nadzieja ta utrzymywaa jej przywizanie do ojca, nawet kiedy ju dawno osigna penoletno. Jej przywizanie objawiao si midzy innymi w tym, e czua si zmuszona do utrzymywania w sekrecie prawdy o zachowaniu swojego ojca. Dobra dziewczynka nigdy nie zdradziaby swojej rodziny. Rodzinna tajemnica jest kolejnym obcieniem dla maltretowanego dziecka. Nie rozmawiajc o przemocy, maltretowane dziecko odcina si od nadziei na uzyskanie pomocy emocjonalnej.

Tak opowiada Kate:

Cae swoje ycie czuam si tak, jakbym ya kamstwem. To straszne kiedy swobodnie nie moesz mwi o czym, co tak silnie dotkno twoje ycie. Jak pokona jaki bl, jeli nie mona o nim mwi? Oczywicie, mog rozmawia o tym podczas terapii, ale nadal nie mog rozmawia z tymi, ktrzy mieli nade mn pen wadz przez te wszystkie lata. Jedyn osob, z ktr mogam o tym porozmawia bya gosposia. Czuam, e bya to jedyna osoba na wiecie, ktrej mogam zaufa. Kiedy, kiedy ojciec mnie zbi, powiedziaa Kochanie, twj tatu jest bardzo chory. Nigdy nie zrozumiaam, dlaczego nie poszed do szpitala, skoro by tak bardzo chory.

Zapytaam Kate, co jej zdaniem zdarzyoby si, gdyby porozmawiaa z ojcem i matk na temat swojego dziecistwa. Wpatrywaa si we mnie przez chwil, zanim odpowiedziaa:

Jeli chodzi o ojca, jestem pewna, e zaamaby si... a potem mielibymy ogromne kopoty. Moja matka zaczaby prawdopodobnie histeryzowa. A moja siostra byaby wcieka na mnie, e grzebi w przeszoci. Ona nawet ze mn, o tym nie rozmawia!

Wierno Kate wobec rodzinnej tajemnicy bya spoiwem, ktre czyo ca rodzin. Gdyby przerwaa ni milczenia, rodzina rozpadaby si.

To wszystko cay czas gotuje si we mnie, za kadym razem, kiedy jestem z nimi... ale nigdy nic si nie zmienia. Mj ojciec jest nadal bardzo dla mnie nieprzyjemny. Czasami czuj si tak, jakbym lada moment miaa wybuchn i powiedzie im, jaka jestem na nich wcieka, ale siedz tam i tylko zagryzam wargi. Teraz, kiedy ojciec denerwuje si na mnie, matka udaje, e nie syszy co si dzieje. Kilka lat temu byam na spotkaniu absolwentw w mojej szkole redniej. Czuam si jak hipokrytka. Wszyscy w klasie myleli, e mam tak fajn rodzin. Mylaam: Gdyby oni wiedzieli.: Chciaabym powiedzie rodzicom, e zniszczyli moje szkolne lata. Chc im wykrzycze to, e tak bardzo mnie skrzywdzili, e teraz nie umiem nikogo pokocha. Nie potrafi nawiza serdecznego zwizku z mczyzn. To oni sparaliowali moje uczucia. I nadal to robi. Mimo to ja nadal jestem zbyt przeraona, aby im co powiedzie.

Dorosa osoba w Kate rozpaczliwie domagaa si przedstawienia rodzicom prawdy, jednake zmaltretowane, przestraszone dziecko, yjce w niej nadal, panicznie bao si konsekwencji. Bya przekonana, e wszyscy j znienawidz, jeli wypuci trzymanego w worku kota. Wierzya, e caa struktura rodziny rozpadaby si. W rezultacie jej zwizek z rodzicami sta si gr. Wszyscy udawali, e nic zego nigdy nie miao miejsca.

Odwieanie mitu

Nie zdziwiam si, kiedy Kate powiedziaa, e koleanki i koledzy ze szkoy redniej myleli, i ma wspania rodzin. Wiele rodzin stosujcych przemoc prezentuje zupenie normalny obraz siebie wobec reszty wiata. Powszechny szacunek znajduje si w bezporedniej sprzecznoci z rodzinn rzeczywistoci. W ten sposb powstaje baza dla rodzinnego mitu. Rodzinny mit w przypadku Joego by typowy:

Kiedy spotykam si z moj rodzin zawsze odgrywamy t przeklt fars. Nic si nie zmienio. Ojciec nadal pije i jestem pewien, e nadal bije matk. Ale obserwujc nasze zachowanie czy rozmowy, pomylaaby, e jestemy jak z dziecinnej bajki. Czy tylko ja pamitam, jak to wygldao przedtem? Czy tylko ja znam prawd? Waciwie. to nie ma znaczenia, poniewa i tak nigdy nie powiem ani sowa. Jestem tak samo zakamany jak caa reszta. Przypuszczam, e nie pozwalam sobie na utrat nadziei, e pewnego dnia wszystko si zmieni. By moe, jeli bdziemy mocno udawa, bdziemy normaln rodzin.

Joe by ustawicznie szarpany konfliktem pomidzy chci przeciwstawienia si rodzicom a strachem, e spowoduje tym rozam w rodzinie. Kiedy by w szkole redniej, pisa listy o tym, co naprawd czuje:

W tych listach naprawd wylewaem cay swj smutek, pisaem o zncaniu si nade mn i lekcewaeniu mnie. Zostawiaem je na swoim stoliku majc nadziej, e rodzina je przeczyta. Nigdy nie dowiedziaem si, czy kto je czyta. Nikt nigdy nie powiedzia o nich sowa. Jako nastolatek przez jaki czas pisaem pamitnik: Take zostawiaem go na wierzchu. Do dnia dzisiejszego nie wiem, czy moja rodzina cokolwiek z niego przeczytaa, a mwic zupenie szczerze, nadal jestem zbyt przeraony, eby ich o to zapyta.

To nie strach przed kolejnym biciem nie pozwala Joemu zapyta rodzicw o pamitnik czy listy. Bdc w szkole redniej, by ju na to za duy. Ale jeli okazaoby si, e czytali jego bagania i uczuciowo nie odpowiedzieli na nie, Joe musiaby porzuci swoj fantazj, e pewnego dnia zdarzy si cud otwierajcy drog do ich mioci. Po tylu latach, nadal obawia si odkrycia, e by moe jeszcze raz go zignorowali.

Na uczuciowych rozdroach

Maltretowane dzieci przepenione s kipic zoci. Nie mona by bitym, upokarzanym, oczernianym i obwinianym za swoje cierpienie i nie odczuwa zoci. Niestety, maltretowane dziecko nie znajduje sposobu na uwolnienie si od niej. Ta zo musi znale ujcie w dorosym yciu. Holly,lat 41, krpa, o surowej twarzy i krtkich, przedwczenie posiwiaych wosach zajmowaa si tylko domem. Skierowano j do mnie po tym, jak szkolny pedagog donis do Biura Pomocy Spoecznej, e stosuje przemoc fizyczn wobec swojego dziesicioletniego syna. Jej syn chwilowo mieszka u rodzicw ma. Chocia terapia zostaa jej narzucona sdownie, okazaa si by pacjentk bardzo zaangaowan.

Tak bardzo wstydz si za siebie. W przeszoci dawaam mu tylko klapsy, ale wtedy naprawd wpadam w sza. To dziecko potwornie mnie zoci... Suchaj, zawsze obiecywaam sobie, e jeli bd miaa dzieci, nie podnios na nie rki. Jezu, wiem jak to jest. To jest straszne. Ale powoli, sama nie wiem jak, zamieniaam si w moj wasn szalon matk. Chc powiedzie, e obydwoje rodzice bili mnie, ale ona bya najgorsza. Pamitam jak kiedy gonia mnie dookoa kuchennego stou z noem do misa w rku!

W przypadku Holly historia odreagowywania bya duga - to znaczy: proces przekadania silnych impulsw emocjonalnych na dziaanie agresywne. Jako nastolatka cigle bya w tarapatach i kilka razy bya zawieszona w prawach ucznia. Jako osoba dorosa opisaa siebie jako chodzc beczk prochu:

Czasami musz po prostu wyj z domu, poniewa boj si tego, co mog zrobi swojemu dziecku. Czuj, e trac panowanie nad sob.

Swoj zo Holly wyadowywaa na synku. W innych, skrajnych przypadkach, stumiony gniew moe wyrazi si w niepohamowanych zachowaniach przestpczych, poczwszy od bicia ony, skoczywszy na gwacie i morderstwie. Nasze wizienia pene s dorosych ludzi, wobec ktrych stosowano w dziecistwie przemoc fizyczn i ktrzy nigdy nie nauczyli si waciwie wyraa swojego gniewu. Kate, na przykad, chowaa zo wewntrz siebie. Ta zo znalaza jednak fizyczne sposoby zamanifestowania swojego istnienia:

Bez wzgldu na to, co kto mi mwi czy robi, nie umiem domaga si swoich praw. Po prostu nigdy nie czuj si zdolna do tego. Miewam ble gowy. Prawie przez cay czas czuj si okropnie. Kady le mnie traktuje, a ja nie wiem jak mam si temu przeciwstawi. W zeszym roku byam pewna, e mam wrzody. Cay czas miaam ble brzucha.

Kate wczenie w swoim yciu nauczya si by ofiar i nigdy nie potrafia tego przezwyciy. Nie miaa pojcia, jak broni si przed wykorzystywaniem i gnbieniem przez innych. W ten sposb trwaa w blu, jakiego doznawaa bdc dzieckiem. Mona byo oczekiwa, e olbrzymia, nagromadzona zo musi znale ujcie, ale poniewa Kate obawiaa si wyrazi j bezporednio, jej ciao i nastroje wyraay to za ni w formie blw gowy, cinitego odka i depresji.

Taki syn jaki ojciec?

W niektrych przypadkach maltretowane dziecko podwiadomie identyfikuje si z rodzicem tyranem. Tyran prezentuje si przecie jako osoba silna i niewraliwa. Gnbione dzieci snuj fantazje, e jeliby posiaday te cechy byyby w stanie chroni siebie. Tak wic, jako podwiadom obron rozwijaj w sobie te wanie cechy osobowoci, ktrych najbardziej nienawidz u swojego toksycznego rodzica. Pomimo zoonych sobie samym obietnic, e bd inne, w sytuacji stresu mog zachowywa si dokadnie tak, jak ich rodzice-tyrani. Syndrom ten nie jest jednake tak powszechny, jak wikszo ludzi uwaa. Przez wiele lat powszechnie uwaano, e maltretowane dzieci zostaj maltretujcymi rodzicami. By to przecie dla nich jedyny wzorzec roli, jaki otrzymay. Jednake obecne badania zakwestionoway te zaoenia. Okazuje si, e nie tylko wiele poprzednio maltretowanych dzieci wyroso na cakowicie nieagresywnych rodzicw, ale take spora ich cz ma due trudnoci w zastosowaniu nawet skromnych, niefizycznych kar wobec swoich dzieci. Sprzeciwiajc si wasnemu cierpieniu w dziecistwie rodzice ci odcinaj si od ustanawiania ogranicze i wprowadzania ich w ycie. Moe to mie negatywny wpyw na rozwj ich dzieci, poniewa dziecko potrzebuje poczucia bezpieczestwa opartego na pewnych granicach. Jednake krzywda wyrzdzona przez przesadne pozwalanie na wszystko jest zwykle duo mniejsza ni szkoda spowodowana biciem. Pocieszajc informacj jest to, e dorose ofiary rodzicw-tyranw s w stanie pokona swoj nienawi do siebie samych, chorobliwe przywizanie do rodzicw niewyraony gniew; przytaczajce lki i niezdolno obdarzania zaufaniem - i osign poczucie bezpieczestwa. Rozdzia 7: Wielka zdrada

Kazirodztwo

Kazirodztwo jest zapewne najbardziej okrutnym i najbardziej zaskakujcym dowiadczeniem czowieka. Jest ono zdrad najbardziej podstawowego zaufania midzy dzieckiem a rodzicem. Doprowadza do cakowitego spustoszenia emocjonalnego. Mode ofiary s cakowicie zalene od swoich napastnikw, gdy nie maj dokd ani do kogo uciec. Opiekunowie staj si przeladowcami, a rzeczywisto staje si wizieniem penym brudnych tajemnic. Kazirodztwo zdradza sam istot dziecistwa - jego niewinno. W poprzednich dwch rozdziaach przyjrzelimy si niektrym bardziej mrocznym realiom ycia toksycznych rodzin. Napotkalimy rodzicw, ktrzy charakteryzuj si niewiarygodnym brakiem wspczucia i litoci dla wasnych dzieci. Do zncania si nad dziemi uywaj kadej broni, poczwszy od poniajcego krytycyzmu, a skoczywszy na skrzanym rzemieniu. Oprcz tego, logicznie uzasadniaj stosowanie przemocy i zniewag jako aktw wymierzania nalenej dziecku kary lub te dziaa wychowawczych. Jednake w tej chwili wchodzimy w wiat zachowania tak perwersyjnego, e sprzeciwia si ono wszelkim rozumowym wyjanieniom. W tym miejscu musz odrzuci wszelkie cile psychologiczne teorie: jestem przekonana, e seksualny gwat na dzieciach jest rzeczywicie dzieem szatana.

Co to jest kazirodztwo?

Kazirodztwo jest terminem trudnym do zdefiniowania, poniewa definicja sdowa i psychologiczna s zupenie rne. Definicja sdowa jest niezwykle wska; okrela zwykle kazirodztwo jako stosunek seksualny midzy krewnymi. W konsekwencji, miliony ludzi nie traktuje siebie jako ofiar kazirodztwa, poniewa nie doszo do stosunku. Z psychologicznego punktu widzenia kazirodztwo obejmuje duo szerszy zakres zachowa i kontaktw. Dotyczy fizycznego kontaktu z ustami dziecka, piersiami, zewntrznymi narzdami pciowymi, odbytem, czy innymi czciami ciaa, majcego na celu seksualne pobudzenie napastnika. Ten napastnik nie musi by krewnym. On lub ona mog by kim, kogo dziecko postrzega jako czonka rodziny, na przykad macoch, ojczymem, powinowatym. Istniej jeszcze inne kazirodcze zachowania, niezwykle krzywdzce, ale nie czce si z fizycznym kontaktem z ciaem dziecka. Na przykad jeli napastnik obnaa si lub masturbuje na oczach dziecka, czy nawet namawia dziecko do pozowania do seksualnie dwuznacznych zdj, to rwnie dopuszcza si pewnego rodzaju kazirodztwa. Istnieje rwnie wiele znacznie bardziej subtelnych zachowa, ktre ja nazywam kazirodztwem psychologicznym. Ofiary psychologicznego kazirodztwa mogy nawet nie zosta tknite palcem lub te nie by napastowane seksualnie, jednake dowiadczyy zamachu na swoje poczucie intymnoci czy bezpieczestwa. Mam na myli takie napastliwe dziaania jak podgldanie dziecka, ktre si

ubiera lub kpie, czy te robienie nccych lub seksualnie jednoznacznych uwag wobec dziecka. Mimo e adne z tych zachowa nie pasuje do dosownej definicji kazirodztwa, ofiary czsto czuj si zgwacone i cierpi z powodu tych samych psychologicznych symptomw co prawdziwe ofiary kazirodztwa.

Mity zwizane z kazirodztwem

Kiedy rozpoczam prac nad uwiadamianiem spoeczestwu katastrofalnych rozmiarw kazirodztwa, napotkaam olbrzymi opr. Jest w kazirodztwie co szczeglnie ohydnego i odraajcego, co powoduje, e ludzie nie chc nawet przyzna, e ono istnieje. W cigu ostatnich dziesiciu lat negowanie problemu zaczo ustpowa wobec przytaczajcych dowodw, a kazirodztwo stao si dajcym si przyj - nawet jeli nadal jest to temat nieprzyjemny i kopotliwy - tematem spoecznej dyskusji. Wci istnieje jednak inna przeszkoda: mity dotyczce kazirodztwa. Dugo byy one artykuami wiary w naszej masowej wiadomoci i nie podlegay adnej dyskusji, mimo e nie s one prawdziwe i nigdy nie byy.

Mit: Kazirodztwo zdarza si rzadko.

Rzeczywisto: Wszystkie powane badania i dane, wcznie z przeprowadzonymi przez Amerykaski Departament Opieki Spoecznej, wskazuj, e przynajmniej jedno dziecko na dziesicioro jest przed ukoczeniem osiemnastego roku ycia napastowane przez zaufanego czonka rodziny. Dopiero ostatnio, na pocztku lat osiemdziesitych zaczlimy zdawa sobie spraw, jak katastrofalne rozmiary przybrao kazirodztwo. Uprzednio wikszo ludzi wierzya, e kazirodztwo ma miejsce w nie wicej ni jednej rodzinie na sto tysicy.

Mit: Kazirodztwo zdarza si tylko w rodzinach biednych lub niewyksztaconych, albo te w odizolowanych, prymitywnych wsplnotach.

Rzeczywisto: Kazirodztwo jest w bezlitosny sposb demokratyczne. Zdarza si we wszystkich warstwach spoeczno-ekonomicznych. Moe rwnie dobrze zdarzy si w twojej rodzinie jak i po drugiej stronie Appalachw.

Mit: Kazirodczy napastnicy s spoecznymi i seksualnymi zboczecami.

Rzeczywisto: Kady moe by typowym kazirodczym napastnikiem. Nie ma w tym wypadku adnego wsplnego mianownika czy rysu charakterologicznego. Czsto s to osoby ciko pracujce, szanowane, chodzce do kocioa, pozornie przecitni mczyni i kobiety. Widziaam napastnikw, ktrzy byli oficerami policji, nauczycielami szkolnymi, grubymi rybami w przemyle, opiekunkami spoecznymi, murarzami, lekarzami, alkoholikami i duchownymi. Cechy, ktre ich cz maj raczej podoe psychologiczne, a nie spoeczne, kulturowe, rasowe czy ekonomiczne.

Mit: Kazirodztwo jest reakcj na deprywacj seksualn.

Rzeczywisto: Wikszo napastnikw prowadzi bujne ycie seksualne w swoim maestwie, a czsto rwnie w zwizkach pozamaeskich. Zwracaj si ku dzieciom albo w poszukiwaniu poczucia siy i wadzy, albo w poszukiwaniu bezwarunkowej, pozbawionej zagroenia mioci, jak mog da tylko dzieci. Chocia te potrzeby i pragnienia nabieraj znaczenia seksualnego, deprywacja seksualna rzadko bywa powodem.

Mit: Dzieci - zwaszcza nastoletnie dziewczynki - s uwodzicielskie i przynajmniej po czci s odpowiedzialne za to, e s napastowane.

Rzeczywisto: Wiele dzieci stara si w niewinny sposb wyprbowa, zbada swoje seksualne odczucia i odruchy wobec osb, do ktrych s przywizane. Dziewczynki flirtuj ze swoimi ojcami, a chopcy ze swoimi matkami. Niektre nastoletnie dzieci s w sposb jawny prowokacyjne. Jednake dorosy zawsze jest obarczony stuprocentow odpowiedzialnoci za odpowiednie kontrolowanie takich sytuacji i nie uleganie wasnym odruchom.

Mit: Wikszo historii o kazirodztwie jest nieprawdziwa. Tak naprawd s one fantazjami pochodzcymi z seksualnych tsknot dziecka.

Rzeczywisto: Mit zosta stworzony przez Zygmunta Freuda i przenikn do psychiatrycznej teorii i praktyki na pocztku naszego stulecia. W swojej praktyce psychoanalitycznej Freud spotyka si z tyloma relacjami o kazirodztwie ze strony crek szanowanych wiedeskich rodzin z klasy redniej, e bezpodstawnie wysnu wniosek, i wszystkie one nie mog by prawdziwe. Aby wyjani ich czste wystpowanie, doszed do wniosku, e zdarzenia te maj miejsce przede wszystkim w wyobrani jego pacjentw. Skutkiem bdu Freuda tysice, a by moe miliony, ofiar kazirodztwa nie zostay, a w niektrych przypadkach nadal nie s, za takie uznane. Co za tym idzie, nie udziela si im wsparcia, jakiego potrzebuj, nawet jeli gotowe s zebra si na odwag, aby szuka fachowej pomocy.

Mit: Dzieci znacznie czciej s napastowane przez obcych ni przez kogo kogo zna j.

Rzeczywisto: Wikszoci przestpstw seksualnych popenionych na dzieciach dokonuj zaufani czonkowie rodziny.

Taka mia rodzinka

Tak jak w przypadku fizycznych tyranw, wikszo rodzin, w ktrych popeniono kazirodztwo, dla otoczenia wydaje si by cakowicie normalna. Rodzice mog by nawet przywdcami wsplnot lub duszpasterzami i cieszy si opini osb o wysokim poziomie moralnym. Zaskakujce jest jak ludzie mog si zmienia za drzwiami swojego domu. Tracy lat 38, jest szczup ciemnowos i ciemnook, kobiet, wacicielk maej ksigarni na przedmieciach Los Angeles. Pochodzi z jednej z tych normalnych rodzin.

Niczym nie rnilimy si od innych. Mj ojciec by agentem ubezpieczeniowym, a matka kierowniczk sekretariatu. W kad niedziel chodzilimy do kocioa i kadego lata wyjedalimy ca rodzin na wakacje. Normalka... z maym wyjtkiem. Kiedy miaam mniej wicej dziesi lat, ojciec zacz przyciska swoje ciao do mojego. W rok pniej przyapaam go na tym, e kiedy si ubieraam, podglda mnie przez dziur, ktr zrobi w cianie mojej sypialni. Kiedy zaczam dojrzewa, stawa za mn i dotyka moich piersi. Potem zaproponowa mi, abym za pienidze leaa naga na pododze... tak aby mg mnie oglda. Czuam si paskudnie, ale baam si powiedzie nie. Nie chciaam wprawia go w zakopotanie. Nastpnie pewnego dnia wzi moj rk i pooy j na swoim czonku. Byam przeraona... Kiedy zacz pieci moje narzdy pciowe, nie wiedziaam co robi i po prostu robiam to czego chcia.

Dla wiata zewntrznego ojciec Tracy by zwykym, szanujcym ycie rodzinne mczyzn z klasy redniej. Obraz ten pogbia zmieszanie Tracy. Wikszo rodzin, w ktrych popeniono kazirodztwo, zachowuje pozory normalnoci przez cae lata, czasami a do koca. Liz, atletycznie zbudowana, niebieskooka blondynka, wydawca kaset wideo, suy szczeglnie dramatycznym przykadem rozdwiku midzy pozorami zachowywanymi na zewntrz a rzeczywistoci:

Wszystko byo takie nieprawdziwe. Mj ojczym by cieszcym si powszechn popularnoci pastorem naprawd duej parafii. Ludzie, ktrzy w niedziel przychodzili do kocioa, po prostu przepadali za nim. Pamitam jak siedziaam w kociele i suchaam jego kazania o grzechu miertelnym. Chciaam po prostu wrzasn, e ten czowiek to hipokryta. Chciaam wsta i przed caym kocioem zawiadczy, e ten cudowny wybraniec Boga pieprzy swoj trzynastoletni pasierbic!

Liz, podobnie jak Tracy, pochodzia z pozornie wzorcowej rodziny. Jej ssiedzi byliby zaszokowani odkryciem tego, co robi ich pastor. Jednake nie byo nic niezwykego w fakcie, e piastowa pozycj czc si z moralnym przewodnictwem, autorytetem i zaufaniem. Prestiowy zawd czy stopie doktorski nie hamuj kazirodczych odruchw.

Jak to mogo w ogle si zdarzy?

Jest wiele kontrowersyjnych teorii dotyczcych klimatu w rodzinie oraz roli jak odgrywaj inni czonkowie rodziny. Jednake moje dowiadczenie wskazuje, e jeden czynnik zawsze si sprawdza: kazirodztwo po prostu nie zdarza si w rodzinach otwartych, kochajcych si i komunikujcych si ze sob. Kazirodztwo zdarza si natomiast w rodzinach, gdzie istnieje duy stopie uczuciowej izolacji, brak otwartoci, niezaspokojone potrzeby, napicia oraz brak wzajemnego szacunku. Kazirodztwo moe by odbierane jako cakowity rozpad rodziny. Ale to napastnik i tylko napastnik dopuszcza si seksualnej przemocy. Tracy opisaa, jak to wygldao u niej w domu:

Nigdy nie rozmawialimy o tym co czujemy. jeli co mnie martwio, po prostu chowaam to w sobie. Pamitam, jak mama tulia mnie, kiedy byam maa. Jednake nigdy nie widziaam adnego uczucia midzy matk a ojcem. Robilimy rne rzeczy razem jako rodzina, ale nie byo midzy nami prawdziwej bliskoci. Wydaje mi si, e tego wanie szuka mj ojciec. Czasami pyta mnie, czy nie mgby mnie pocaowa, a ja mwiam, e nie chc tego. Potem baga mnie i mwi, e nie zrobi mi krzywdy i e chce po prostu by blisko mnie.

Tracy nie przyszo do gowy e jeli jej ojciec czu si samotny i sfrustrowany mia te inne moliwoci wyboru, a nie tylko napastowanie wasnej crki. Jak wielu napastnikw, ojciec Tracy zwrci si do rodziny, do swojej crki, prbujc zrekompensowa sobie deprywacj. Takie spaczone wykorzystanie dziecka dla zaspokojenia emocjonalnych potrzeb dorosego atwo moe przybra zabarwienie seksualne, jeli czowiek dorosy nie potrafi kontrolowa swoich odruchw.

Rne oblicza przymusu

Charakterystyczn cech zwizku rodzic - dziecko,jest ogrom psychologicznego przymusu. Ojciec Tracy nie musia zmusza swojej crki do kontaktw seksualnych.

Zrobiabym wszystko, aby go uszczliwi. Zawsze byam przeraona, kiedy robi to ze mn ale przynajmniej nigdy nie stosowa przemocy.

Takie ofiary jak Tracy, ktre nie byy fizycznie przymuszane, czsto nie doceniaj krzywdy jakiej doznay, poniewa nie zdaj sobie sprawy, e przemoc emocjonalna jest dokadnie tak samo destrukcyjna jak przemoc fizyczna. Dzieci s z natury kochajce i ufne, staj si wic atwymi celami dla potrzebujcych, nieodpowiedzialnych dorosych ludzi. Emocjonalna sabo dziecka jest zwykle jedyn rzecz, jakiej niektrzy kazirodczy napastnicy potrzebuj. Inni agresorzy wzmacniaj swoj psychologiczn przewag grobami cielesnych kar, publicznego upokorzenia czy odejcia. Jedna z moich klientek miaa siedem lat, kiedy ojciec zagrozi, e odda j do adopcji, jeli nie podda si jego seksualnym daniom. Dla maej dziewczynki groba, e nigdy nie zobaczy ju swojej rodziny czy przyjaci, bya wystarczajco przeraajca, aby nakoni j do zrobienia kadej rzeczy. Napastnicy dopuszczajcy si kazirodztwa korzystaj z pogrek rwnie po to, aby zapewni sobie milczenie ofiary. Do najbardziej powszechnych pogrek nale:
Jeli Jeli Jeli Jeli Jeli jeli Jeli powiesz, powiesz, powiesz, powiesz, powiesz, powiesz, powiesz, zabij ci. zbij ci do krwi. mama si rozchoruje. ludzie pomyl e zwariowaa. nikt ci nie uwierzy. mama bdzie bardzo za na nas. znienawidz ci do koca ycia.

- Jeli powiesz, wyl mnie do wizienia i nie bdzie komu utrzyma rodziny.

Tego rodzaju groby stanowi szanta emocjonalny, wykorzystuj lk i bezbronno naiwnej ofiary. Niezalenie od psychologicznego przymusu, wielu napastnikw ucieka si do przemocy fizycznej by zmusi dziecko do poddania si kazirodztwu. Ofiary kazirodztwa rzadko s obdarzane wzgldami. Niektre dzieci otrzymuj pienidze lub podarunki, albo s specjalnie traktowane, co take jest form przymusu. Jednake wikszo jest po prostu poddawana emocjonalnej i fizycznej presji. Liz przypomina sobie co si zdarzyo, kiedy prbowaa opiera si swemu ojczymowi - pastorowi:

Kiedy koczyam ju pierwszy etap szkoy redniej, nabraam odwagi i powiedziaam mu, e zadecydowaam, i musi przesta przychodzi w nocy do mojego pokoju. Wpad w sza i zacz mnie dusi. Potem zacz wrzeszcze, e Bg nie chce, abym ja podejmowaa decyzje dotyczce mnie samej. Bg chce, aby to on za mnie decydowa. Jakby to sam Bg chcia, abym uprawiaa z nim seks; czy co podobnego. Kiedy przesta mnie dusi, nie mogam ju prawie oddycha. Byam tak przeraona, e pozwoliam mu to robi i wtedy, i pniej te.

Dlaczego dzieci nic nie mwi?

Dziewidziesit procent ofiar kazirodztwa nigdy nie przyznaje si nikomu do tego, co im si zdarzyo lub co ma miejsce. Milcz nie tylko dlatego, e obawiaj si, i zostan skrzywdzone, ale w duej mierze dlatego, e obawiaj si rozpadu rodziny. w przypadku gdyby rodzic mia kopoty. Kazirodztwo moe wywoywa przeraenie, ale myl o odpowiedzialnoci za rozbicie rodziny jest jeszcze gorsza. Wierno wobec rodziny jest niezwykle potn si w yciu dzieci, bez wzgldu na to jak bardzo niezdrowe stosunki w niej panuj. Connie, lat 36, energiczna rudowosa kobieta, agent kredytowy w duym banku, bya klasycznym lojalnym dzieckiem. Jej lk, e moe urazi ojca i straci jego mio, by znacznie silniejszy ni pragnienie poszukania dla siebie pomocy:

Patrzc w przeszo, uwiadamiam sobie, e mia mnie zawsze wtedy kiedy chcia. Powiedzia mi, e byby to koniec naszej rodziny, gdybym co komu powiedziaa o tym, co robimy, e moja matka wyrzuciaby go i ja nie miaabym ju tatusia, i e odesano by mnie do domu dziecka, a caa rodzina by mnie znienawidzia. W tych rzadkich przypadkach kiedy kazirodztwo wychodzi na jaw, rodzina bardzo czsto rozpada si. Z powodu rozwodu, postpowania sdowego, usunicia dziecka z domu, czy te silnego stresu zwizanego z publicznym omieszeniem, wiele rodzin nie jest w stanie przetrwa ujawnienia kazirodztwa. Nawet jeli rozpad rodziny ley w najlepszym interesie dziecka, dziecko niezmiennie czuje si za ten rozpad odpowiedzialne. Jest to kolejne obcienie dla jego, ju i tak przytaczajcego, bagau emocjonalnego.

Przepa wiarygodnoci

Napastowane seksualnie dzieci wczenie uwiadamiaj sobie, e ich wiarygodno jest adna w porwnaniu z wiarygodnoci napastnika. Nie ma znaczenia czy ojciec jest alkoholikiem, chronicznym niebieskim ptaszkiem, czy te jest skonny do stosowania siy; w naszym spoeczestwie czowiek dorosy jest niemal zawsze bardziej wiarygodny ni dziecko. jeli rodzic odnis pewien sukces w yciu, przepa wiarygodnoci staje si otchani. Dan, lat 45, inynier lotnictwa, by seksualnie napastowany przez ojca poczwszy od pitego roku ycia do momentu swojego wyjazdu do collegu:

Nawet kiedy byem may wiedziaem, e nigdy nie mog powiedzie nikomu o tym co robi ze mn mj ojciec. Matka bya cakowicie zdominowana przez niego i wiedziaem, e nigdy, za nic w wiecie nie uwierzyaby mi. By powanym biznesmenem, zna kadego, kogo warto byo zna.

Czy wyobraasz sobie mnie, jak prbuj przekona ludzi, e ten wielki boss nakania swojego szecioletniego syna, aby zabawia go w azience prawie co wieczr. Kto by mi uwierzy? Wszyscy myleliby, e chc wpakowa ojca w kopoty, czy co takiego. Po prostu nie mogem wygra w tej walce.

Dan znalaz si w strasznej puapce. Nie tylko by napastowany, ale by napastowany przez rodzica tej samej pci. To pogbio zarwno jego wstyd jak i przekonanie, e nikt mu nie uwierzy. Kazirodztwo ojciec - syn jest duo powszechniejsze ni wikszo ludzi uwaa. Ojcowie ci zwykle wydaj si by heteroseksualni, cho maj prawdopodobnie silne skonnoci homoseksualne. Nie chcc przyzna si do swoich prawdziwych uczu, prbuj stumi swoj homoseksualno wchodzc w zwizki maeskie i podzc dzieci. Nie znajdujc ujcia dla swoich prawdziwych seksualnych preferencji, ich stumione odruchy pogbiaj si, tak e w kocu przezwyciaj mechanizmy obronne. Napastowanie Dana przez ojca zaczo si czterdzieci lat temu, wtedy kiedy kazirodztwo, podobnie jak homoseksualizm, byo owiane niezrozumieniem i mitem. Jak wikszo innych ofiar kazirodztwa, Dan wyczu beznadziejno podejmowania prb szukania pomocy, poniewa wydawao si to niedorzeczne, e czowiek posiadajcy spoeczny status jego ojca mg popeni tak zbrodni. Rodzice, niezalenie od tego jak bardzo s toksyczni, posiadaj monopol na wadz i wiarygodno.

Czuj si taka brudna

Wstyd ofiary kazirodztwa nie da si z niczym porwna. Nawet bardzo mode ofiary wiedz, e kazirodztwo musi zosta utrzymane w tajemnicy. Bez wzgldu na to czy mwiono im, aby milczay czy te nie, wyczuwaj w zachowaniu napastnika, e to co robi, jest zakazane i wstydliwe. Wiedz, e s gwacone, nawet jeli s za mae, aby rozumie pojcie seksualnoci. Czuj si splugawione. Tak samo jak dzieci maltretowane werbalnie i fizycznie, rwnie ofiary kazirodztwa win przypisuj sobie. Jednake, w przypadku kazirodztwa, poczucie winy jest pogbione przez wstyd. Przekonanie, e to wszystko moja wina nigdy nie jest tak silne jak w przypadku ofiar kazirodztwa. Przekonanie to podsyca siln nienawi i wstyd wobec samego siebie. Oprcz koniecznoci radzenia sobie z kadorazowym popenianiem kazirodztwa, ofiara musi take uwaa, aby nie odkryto i nie przedstawiono jej jako osoby splugawionej i odraajcej.

Liz panicznie baa si ujawnienia prawdy.

Miaam zaledwie dziesi lat, a czuam si jak najgorszy flejtuch jaki kiedykolwiek istnia. Naprawd chciaam donie na mojego ojczyma, ale baam si, e kady, take moja mama, moe mnie za to znienawidzie. Wiedziaam, e kady pomylaby, i jestem za. Nie mogam znie

myli, e patrzono by na mnie jak na rdo za, mimo e tak wanie si czuam. Tak wic, chowaam wszystko w sobie.

Trudno jest komu z zewntrz zrozumie dlaczego dziesiciolatka, ktr ojczym zmusza do odbywania z nim stosunkw, czuje si winna. Odpowied ley, oczywicie, w niechci dziecka do postrzegania zaufanego rodzica jako kogo zego. Kto musi przyj win za te haniebne, upokarzajce, przeraajce akty, a poniewa osob t nie moe by rodzic, musi to by dziecko. Poczucie bycia plugawym, zym i odpowiedzialnym za to wszystko staje si dla ofiar kazirodztwa rdem ogromnej psychologicznej izolacji. Czuj si one cakowicie samotne, zarwno w rodzinie jak i w wiecie zewntrznym. Myl, e nikt nie uwierzy w ich straszliw tajemnic, jednake ta tajemnica tak zaciemnia ich ycie, e czsto uniemoliwia im nawizywanie przyjani. Ta izolacja moe take skoni je do powrotu do napastnika, ktry jest dla nich czsto jedynym rdem opieki, bez wzgldu na to jak perwersyjnej. Jeli ofiara czerpie z kazirodztwa jak przyjemno, jej wstyd ulega spotgowaniu. Niektrzy doroli, ofiary kazirodztwa, przypominaj sobie podniecenie seksualne jakie czerpali z tego dowiadczenia, pomimo zamtu i zaenowania. W przypadku takich ofiar znacznie trudniej jest pniej pozby si poczucia odpowiedzialnoci. Tracy rzeczywicie miaa podczas tych aktw orgazmy. Wyjaniaa:

Wiedziaam, e to jest ze, ale byo to przyjemne. Facet by prawdziwym ajdakiem, e robi to ze mn, ale ja jestem tak samo winna jak on, poniewa to mi si podobao.

Tak sam wypowied syszaam ju wczeniej, ale ta znowu mnie poruszya. Powiedziaam Tracy to, co mwiam innym:

Nie ma w tym nic zego, e lubia stymulowanie. Twoje ciao jest biologicznie tak zaprogramowane, aby podobay ci si takie uczucia. Jednake fakt, e czua przyjemno nie sprawia, e to, co on robi, byo suszne, a ty bya za. Cay czas bya ofiar. To on odpowiada, jako dorosy czowiek, za kontrolowanie swoich odruchw, bez wzgldu na to co ty czua.

Istnieje jeszcze inne poczucie winy charakterystyczne dla wielu ofiar kazirodztwa: odsunicie ojca od matki. Ofiary kontaktw ojciec - crka: czsto mwi o tym, e czuy si jak jego druga kobieta. To oczywicie. sprawiao, e trudniej im byo szuka pomocy u jedynej osoby, od ktrej mogy si jej spodziewa - u matki. Zamiast tego czuy, e zdradzaj matk, dodajc w ten sposb kolejn warstw winy do swojego wewntrznego wiata.

Szalona zazdro: naleysz do mnie

Kazirodztwo czy ofiar z agresorem w absurdalny i silny sposb - szczeglnie w przypadku kazirodztwa ojciec-crka. Ojciec czsto ma obsesj dotyczc crki i jest szalenie zazdrosny o jej chopcw. Moe j bi, lub sownie zniewaa dla podkrelenia komunikatu, e ona naley tylko do jednego mczyzny - do tatusia. Obsesja ta w sposb dramatyczny wykrzywia normalne etapy rozwoju, w dziecistwie i wieku dorosym. Zamiast stopniowo uniezalenia si od rodzicielskiej kontroli, ofiara kazirodztwa coraz bardziej wie si z napastnikiem. W przypadku Tracy, wiedziaa ona, e zazdro ojca bya szalona, ale nie widziaa jak bya okrutna i poniajca, poniewa mylia j z mioci. Wrd ofiar kazirodztwa powszechne jest bdne pojmowanie obsesji jako mioci. To nie tylko drastycznie zmniejsza ich zdolno zrozumienia, e s ofiarami, ale moe take wywrze niszczcy wpyw na ich oczekiwania odnonie mioci w ich pniejszym yciu. Wielu rodzicw dowiadcza pewnego niepokoju kiedy ich dzieci zaczynaj umawia si i wiza z ludmi spoza rodziny. Jednake kazirodczy ojcowie przeywaj ten normalny etap rozwoju jako zdrad, odrzucenie, niewierno, a nawet opuszczenie. Reakcja ojca Tracy bya typowa wcieko, oskarenia i kara:

Czeka na mnie, kiedy byam na randce a kiedy wracaam do domu, dawa mi bur. W nieskoczono pyta mnie z kim wychodz, co z nim robi, gdzie pozwalam si dotyka i czy pozwalam mu wkada jzyk w moje usta. Jeli przyapa mnie jak caowaam si z chopakiem na dobranoc, wybiega przed dom krzyczc dziwka przepdza chopaka.

Kiedy ojciec Tracy obrzuca j wstrtnymi i obraliwymi wyzwiskami, robi to, co robi wielu kazirodczych ojcw: oczyszcza siebie ze za, zepsucia i winy, projektujc to na Tracy. Inni napastnicy przywizuj swoje ofiary czuoci powodujc, e znacznie trudniej jest dziecku zanalizowa sprzeczne uczucia winy i mioci.

Jeste caym moim yciem

Doug, lat 46, szczupy, nerwowy mczyzna pracujcy jako mechanik, zgosi si do mnie z powodu rnego rodzaju seksualnych kopotw, midzy innymi powracajcej impotencji. By napastowany przez matk poczwszy od sidmego roku ycia a do czasu kiedy przesta by nastolatkiem.

Piecia moje genitalia a do orgazmu, ale zawsze mylaem, e to nic takiego skoro nie dochodzio do stosunku. Nakaniaa mnie do robienia z ni tego samego. Powiedziaa mi, e jestem jej caym yciem, a to jest szczeglny sposb okazania mi jak mnie kocha. Ale teraz, za kadym razem kiedy zbliam si do kobiety, czuj, jakbym zdradza matk.

Wielka tajemnica, jak Doug dzieli z matk cile przywizaa go do niej. Jej chorobliwe zachowanie mogo wprawia go w zakopotanie, ale jej komunikat by jasny: ona bya jedyn kobiet w jego yciu. Komunikat ten by w duym stopniu tak niszczcy jak samo kazirodztwo. W konsekwencji, kiedy prbowa si oddzieli i stworzy dorose zwizki z innymi kobietami, poczucie niewiernoci i winy rujnowao jego emocjonalne dobre samopoczucie oraz jego seksualizm.

Przykrywka wulkanu

Jedynym sposobem w jaki wiele ofiar radzi sobie z traum kazirodztwa we wczesnym okresie ycia jest psychologiczne ukrycie jej poprzez zepchnicie okrelonych wspomnie tak gboko w podwiadomo, e mog one nie ujawni si przez lata, albo nawet nigdy. Wspomnienia kazirodztwa powracaj czsto niespodziewanie przy okazji jakiego yciowego wydarzenia. Miaam klientw, u ktrych wspomnienia wywoane zostay narodzinami dziecka, maestwem, mierci kogo z rodziny, wzmiank o kazirodztwie w telewizji, lub te przebudzeniem si traumy w czasie snu. Bardzo czsto si zdarza, e te wspomnienia wracaj kiedy ofiara bierze udzia w terapii dotyczcej innego zagadnienia, chocia bywa i tak, e wiele ofiar nie wspomni o kazirodztwie bez zachty ze strony terapeuty. Nawet kiedy wspomnienia ju si pojawi wiele ofiar wpada w panik i prbuje je ponownie wyprze odmawiajc im prawdziwoci. Jedno z najbardziej dramatycznych, emocjonalnych dowiadcze jakie miaam jako terapeutka zwizane byo z Julie, lat 46, doktorem biochemii, ktra pracowaa w duym centrum badawczym w Los Angeles. Julie zgosia si do mnie po jednym z moich programw radiowych, w ktrym omawiaam problem kazirodztwa. Powiedziaa mi, e bya napastowana przez swojego brata od smego do pitnastego roku ycia.

Mam takie straszne urojenia, e umieram, e zwariowaam i kocz ycie w zakadzie psychiatrycznym. Ostatnio, wikszo czasu spdzam w ku z gow schowan pod kodr. Nie wychodz z domu oprcz wyj do pracy, tam te ledwie funkcjonuj. Wszyscy naprawd martwi si o mnie. Wiem, e to wszystko zwizane jest z moim bratem, ale po prostu nie mog o tym mwi. Czuj jakbym w tym tona.

Julie bya bardzo osabiona. Najwyraniej znajdowaa si na granicy powanego zaamania. miaa si histerycznie w jednym momencie, aby za chwil wpa w spazmatyczne kania. Ju prawie niekontrolowaa emocji, ktre j przytaczay

Mj brat zgwaci mnie po raz pierwszy kiedy miaam osiem lat. On mia wtedy czternacie i by, jak na swj wiek, naprawd silny. Potem si wchodzi na mnie przynajmniej trzy lub cztery razy w tygodniu. Cierpiaam bl nie do zniesienia, tak e sama przestawaam by sob. Teraz uwiadamiam sobie, e on naprawd musia by szalony, poniewa przywizywa mnie do ka i torturowa noami, noyczkami, yletkami, rubokrtami, wszystkim co znalaz. Jedynym sposobem, aby to przetrwa byo udawanie, e przydarza si to komu innemu.

Zapytaam Julie gdzie byli jej rodzice kiedy ten horror mia miejsce.

Nigdy nie powiedziaam rodzicom co Tommy robi ze mn, poniewa,grozi mi, e mnie zabije, a ja wierzyam mu. Mj tato by prawnikiem pracujcym szesnacie godzin na dob, cznie z weekendami, a mama bya uzaleniona od tabletek. adne z nich nigdy nie opiekowao si mn. W czasie tych kilku godzin kiedy tato by w domu, chcia mie cisz i spokj i oczekiwa ode mnie, e ja zajm si mam. Cae moje dziecistwo wydaje si by jedn wielk zamazan plam, na ktrej nie ma nic oprcz blu.

Julie zostaa powanie okaleczona. Obawiaa si terapii, jednake zdobya si na odwag przyczenia si do jednej z moich grup ofiar kazirodztwa. Przez nastpne kilka miesicy, pracowaa ciko, aby zaleczy rany po penych tortur gwatach popenionych na niej przez brata. Jej zdrowie emocjonalne znacznie si poprawio w czasie tych miesicy i nie czua si ju jak linoskoczek balansujcy na linie midzy histeri i depresj. Jednake, pomimo poprawy, intuicja podpowiadaa mi, e czego tu brak. Nadal co niejasnego i ukrytego czaio si w jej wntrzu. Pewnego wieczora przysza na spotkanie grupy wygldajc na roztrzsion. Nagle przypomniao jej si co, co j przerazio:

Kilka nocy temu ogarno mnie zupenie wyrane wspomnienie matki zmuszajcej mnie do uprawiania z ni seksu oralnego. Chyba naprawd wpadam w obd. A moe rwnie wymyliam sobie te wszystkie rzeczy z moim bratem. To nie mogo nigdy zdarzy si z moj matk. Zgadza si, e cay czas bya na prochach, ale ona po prostu nie moga mi tego zrobi. Zupenie gubi si w tym, Susan. Bdziesz musiaa wsadzi mnie do szpitala.

Odpowiedziaam: Kochanie, jeli wymylia sobie te wszystkie dowiadczenia z bratem, jak to si stao, e pracujc nad nimi zrobia takie postpy ze sob? To brzmiao dla niej sensownie. Kontynuowaam:

Wiesz o tym, e takie rzeczy najczciej nie pochodz z ludzkiej wyobrani. Jeli przypominasz sobie ten incydent z matk teraz, to dlatego, e jeste silniejsza ni bya - jeste w stanie zaj si tym teraz. Powiedziaam Julie, e jej podwiadomo bardzo j chroni. Gdyby przypomniaa sobie ten epizod kiedy bya saba, kiedy do mnie przysza po raz pierwszy, mogaby przey cakowite zaamanie emocjonalne. Jednake, poprzez prac w grupie, jej wiat emocjonalny sta si bardziej stabilny i podwiadomo uwolnia to stumione wspomnienie, poniewa Julie bya ju gotowa da sobie z nim rad. Niewiele osb mwi o kazirodztwie matka-crka, ale ja leczyam przynajmniej tuzin takich ofiar. Motywacj w tym przypadku jest groteskowe wykrzywienie potrzeby czuoci, fizycznego kontaktu i uczucia. Matki, ktre s zdolne do pogwacenia w ten sposb normalnej matczynej wizi, s najczciej bardzo sfrustrowane, a czsto rwnie psychotyczne. To wanie zmagania Julie, aby stumi wspomnienia doprowadziy j niemal do zaamania nerwowego. Jednake, bez wzgldu na to jak bolesne i niepokojce byy te wspomnienia, ich uwolnienie stao si kluczem do stopniowego powrotu Julie do zdrowia.

Podwjne ycie

Ofiary kazirodztwa czsto staj si bardzo zdolnymi dziecicymi aktorami. W ich wewntrznym wiecie jest tak duo terroru, chaosu, smutku, osamotnienia i izolacji, e wielu buduje swoje faszywe ja w odniesieniu do wiata zewntrznego, po to aby zachowywa si tak, jakby wszystko byo wspaniale i normalnie. Tracy opowiadaa o swoim jak gdyby drugim ja ze szczegln wnikliwoci:

Czuam si jakbym bya dwiema osobami w jednym ciele. Przy moich znajomych, byam towarzyska i przyjacielska. Ale jak tylko wracaam do naszego mieszkania, stawaam si zupenym odludkiem. Miewaam napady paczu, ktre nie mogy si skoczy. Nie znosiam spotka rodzinnych, poniewa musiaam udawa, e wszystko jest w porzdku. Nie masz pojcia jak ciko mi byo przez cay czas odgrywa te dwie role. Czasami czuam jakby nie zostao we mnie ani grama siy.

Dan, take zasuy na Oskara. Opisywa:

Czuem si bardzo winny za to, co ojciec robi ze mn wieczorem. Naprawd czuem si jak przedmiot; nienawidziem siebie. Ale odgrywaem swoj rol szczliwego chopca i nikt z rodziny niczego si nie domyla. Potem, nagle, przestaem marzy. Przestaem nawet paka. Udawaem, e jestem szczliwym dzieckiem. Byem klasowym klaunem, dobrze graem na pianinie. Lubiem

rozbawia innych... robiem wszystko, aby ludzie mnie lubili. Ale w rodku, byem cay zbolay. Zanim skoczyem trzynacie lat zaczem w tajemnicy upija si.

Zabawiajc innych ludzi, Dan mg mie pewne poczucie akceptacji i spenienia. Ale poniewa, jego prawdziwe ja przeywao straszliw udrk, dowiadcza bardzo mao prawdziwej przyjemnoci. To jest cena, jak paci si za ycie w kamstwie.

Milczcy partner

Napastnik i ofiara odgrywaj udane przedstawienia, aby utrzyma swoj tajemnic wewntrz domu. Ale co dzieje si z drugim rodzicem? Kiedy zaczam prac z dorosymi, ktrzy jako dzieci byli napastowani seksualnie, odkryam, e wiele ofiar kontaktw ojciec - crka zdawao si by bardziej zagniewanych na matk ni na ojca. Wiele z nich torturowao siebie pytaniem, pozostajcym czsto bez odpowiedzi: w jakim stopniu ich matki zdaway sobie spraw, e pod ich dachem ma miejsce kazirodztwo. Sporo osb byo przekonanych, e matki musiay co wiedzie, poniewa w niektrych przypadkach dowody przemocy byy zupenie oczywiste. Inne byy przewiadczone, e ich matki powinny byy wiedzie, powinny byy zauway zmiany w zachowaniu crek, powinny byy wyczu, e co jest nie tak, i powinny byy orientowa si e co si w rodzinie dzieje. Tracy, ktra robia wraenie osoby bardzo rzeczowej, opisywaa, jak jej ojciec, agent ubezpieczeniowy, stopniowo przechodzi od podgldania kiedy si rozbieraa, do pieszczenia jej narzdw pciowych. Pakaa kilka razy kiedy mwia o swojej matce:

Zawsze czuj zo na moj matk. Potrafiam j jednoczenie kocha i nienawidzie. Oto kobieta, ktra stale widziaa mnie zaaman, histerycznie paczc w swoim pokoju i nigdy nie powiedziaa marnego sowa. Czy uwierzysz, e jakkolwiek matk przy zdrowych zmysach moe nie dziwi, e jej wasna crka przez cay czas pacze? Nie mogam tak poprostu powiedzie jej, co si dzieje, ale gdyby zapytaa... kto wie. By moe mimo wszystko nie powiedziaabym jej. Boe, jednak chciaabym, aby dowiedziaa si, co on ze mn robi.

Tracy wyrazia pragnienie, ktre syszaam od tysicy ofiar kazirodztwa: - e w jaki sposb, kto, najlepiej ich matka, odkryje kazirodztwo bez udziau ofiary, bez koniecznoci przechodzenia przez bl opowiadania. Przyznaam Tracy; e jej matka bya niewiarygodnie nieczua na nieszczcie crki, ale to niekoniecznie znaczyo, e matka Tracy wiedziaa co si dzieje.

Istniej trzy typy matek w kazirodczych rodzinach: te, ktre naprawd nie wiedz, te, ktre by moe wiedz i te, ktre na pewno wiedz. Czy to moliwe, aby matka ya w kazirodczej rodzinie i nie wiedziaa? Kilka teorii utrzymuje, e nie, e matka w jaki sposb wyczuje kazirodztwo w swojej rodzinie. Nie zgadzam si z tym. Jestem przekonana, e niektre matki naprawd nie wiedz. Drugi typ to klasyczna milczca partnerka. Nosi koskie okulary. lady kazirodztwa istniej, ale ona woli je zignorowa prbujc nieumiejtnie chroni siebie i swoj rodzin. Trzeci typ zasuguje na najwiksze potpienie: matka, ktra od dziecka dowiaduje si o przemocy i w aden sposb na to nie reaguje.Jeli co podobnego ma miejsce, ofiara jest podwjnie zdradzona. Kiedy Liz miaa trzynacie lat, podja desperack prb powiedzenia matce o nasilajcych si seksualnych napaciach ze strony ojczyma:

Czuam si naprawd zapana w puapk. Mylaam, e jeli jej powiem, przynajmniej z nim porozmawia. Dobry art. Niemal utona we zach i powiedziaa... Nigdy nie zapomn jej sw: Dlaczego mi to mwisz? Co chcesz mi zrobi? yj z twoim ojczymem od dziewiciu lat. Wiem, e on nie mgby tego zrobi. Jest pastorem. Wszyscy go szanuj. Musiao ci si co przyni. Dlaczego prbujesz zrujnowa moje ycie? Bg ci ukarze. Nie mogam w to uwierzy. Ju samo powiedzenie jej tego wszystkiego tyle mnie kosztowao, a ona po prostu zwrcia si przeciwko mnie. Skoczyo si na tym, e to ja j zaczam uspokaja.

Liz zacza paka. Przytulaam j przez tych kilka minut, kiedy powtrnie przeywaa bl i smutek z powodu bardzo typowej reakcji matki na prawd. Matka Liz bya klasyczn milczc, partnerk pasywn, zalena i infantylna. Bya silnie skoncentrowana,na swoim wasnym przetrwaniu i utrzymaniu rodziny w nienaruszonym stanie. W rezultacie, musiaa zaprzecza wszystkiemu, co mogo zachwia rodzinn odzi. Wielu milczcych partnerw byo w dziecistwie rwnie maltretowanych. Cierpi oni z powodu niskiego poczucia wasnej wartoci i mog odtwarza stresy wasnego dziecistwa. Zazwyczaj kady konflikt, ktry zagraa istniejcemu stanowi rzeczy przytacza ich, poniewa nie chc stawia czoa swoim lkom i poczuciu zalenoci. jak czsto si to zdarza?, Liz sama wzia si w gar, aby uczuciowo zaopiekowa si matk, chocia to wanie Liz najbardziej potrzebowaa wsparcia. Nieliczne matki rzeczywicie popychaj swoje crki do kazirodztwa. Debra, uczestniczka spotka tej samej grupy kazirodczej co Liz, opowiedziaa szczeglnie szokujc histori:

Ludzie mwi mi, e jestem adna - wiem, e mczyni zawsze mi si przygldaj - ale wikszo ycia przeyam mylc, e wygldam jak siostra Frankensteina. Zawsze czuam si oblena, wiesz, odraajca. To co zrobi mi ojciec byo bardzo ze, ale to co rzeczywicie mnie zranio to zachowanie matki. Ona bya porednikiem. To ona ustalaa czas i miejsce, a czasami nawet trzymaa moj gow na kolanach, kiedy on to robi. Wci bagaam j, eby nie zmuszaa mnie do robienia tego, ale ona mwia, Prosz, kochanie, zrb to dla mnie. Ja mu nie wystarczam, i jeli ty nie dasz mu tego czego chce, znajdzie jak inn kobiet. A wtedy my znajdziemy si na ulicy. Prbuj zrozumie dlaczego robia to, co robia, ale mam dwoje wasnych dzieci i wydaje mi si, e jest to najbardziej niepojta rzecz jak moe kiedykolwiek zrobi matka.

Wielu psychologw jest przekonanych, e milczce partnerki przekazuj swoj rol ony-matki swoim crkom. Jest to z pewnoci prawd rwnie w przypadku matki Debry, chocia rzecz wyjtkow jest to, e to przekazanie roli odbywao si tak jawnie. Z moich terapeutycznych dowiadcze wynika, e wikszo milczcych partnerw nie odstpuje swojej roli, ale raczej zrzeka si swojej osobistej wadzy. Zazwyczaj matki nie nakaniaj crek, aby te zajy ich miejsce, ale pozwalaj, aby one same i ich crki zostay zdominowane przez napastnika. Ich lki i potrzeba zalenoci okazuj si by silniejsze ni instynkt macierzyski. W ten sposb pozostawiaj swoje crki bez opieki.

Spucizna kazirodztwa

Kady dorosy czowiek, ktry jako dziecko by napastowany, przenosi z dziecistwa w ycie dorose poczucie, e jest beznadziejnie nieadekwatny, zy i prawdziwie zepsuty. Wszystkie dorose ofiary kazirodztwa, bez wzgldu na to jak rne moe si pozornie wydawa ich ycie, dziel ze sob spucizn trzech tragicznych uczu bdcych wynikiem tej zbrodni: zbrukania, zepsucia oraz poczucia wasnej innoci. Te trzy uczucia silnie wykrzywiy ycie Connie. Tak to opisuje:

Kiedy chodziam do szkoy czuam si tak, jakbym miaa wypisane na czole ofiara kazirodztwa. Nadal, i to bardzo czsto, wydaje mi si, e ludzie s w stanie zajrze wgb mnie i zobaczy jaka jestem odraajca. Po prostu ja nie jestem taka jak inni ludzie. Nie jestem normalna.

W trakcie mojej wieloletniej praktyki wielokrotnie zetknam si z tym jak inne ofiary kazirodztwa opisyway, e czuj si jak dwugowe ciel, przybysz z obcej planety, zbieg z zakadu dla wirw, czy te gorszy od najgorszego ludzkiego miecia jaki tylko jest na tej ziemi.

Kazirodztwo jest rodzajem psychologicznego raka. Nie jest nieuleczalne, ale leczenie jest konieczne i czasami bolesne. Connie dopucia, aby toczcy j rak by nie leczony przez ponad dwadziecia lat. Zebra on straszliwe niwo odciskajc si na jej yciu,zwaszcza emocjonalnym.

Nie wiem jak to jest w zwizku penym mioci

W przypadku Connie wstrt do siebie samej sprawi, e przeya ca seri poniajcych zwizkw z mczyznami. Poniewa jej pierwszy zwizek z mczyzn (jej ojcem). obejmowa zdrad i wykorzystywanie, mio i przemoc byy w jej umyle cile powizane ze sob. Jako osoba dorosa przycigaa mczyzn, ktrzy umoliwiali jej odtworzenie znajomego scenariusza. Zdrowy zwizek, poczony z wzajemn trosk i szacunkiem, Connie odczuwaaby jako co nienaturalnego, niezgodnego z jej obrazem siebie. Wikszo ofiar kazirodztwa ma szczeglne trudnoci z dorosymi zwizkami miosnymi. Jeli przypadkowo osobie takiej uda si utworzy zwizek oparty na mioci, to zy duch przeszoci zwykle odbija na nim swe pitno - zwaszcza w sferze seksu.

Okradziony z seksualnoci

Trauma kazirodztwa powanie wpyna na maestwo Tracy z dobrym i kochajcym czowiekiem. Opowiadaa mi:

Mj zwizek z Dawidem rozpada si. Jest wspaniaym facetem, ale jak dugo moe to znosi. Nasze wspycie jest po prostu straszne. Zawsze takie byo. Nawet nie chc ju tego przeywa. Nie znosz jak mnie dotyka. Chciaabym, aby seks nigdy nie istnia.

Bardzo czsto zdarza si, e ofiara odczuwa wstrt na myl o seksie. Jest to normalna reakcja na kazirodztwo. Wspycie seksualne wie si z niezatartym wspomnieniem blu i zdrady. W jej umyle wcza si tama: Seks jest brudny, seks jest zy... robiam okropne rzeczy kiedy byam maa... jeli teraz powtrz te rzeczy, bd znowu czua si zepsuta. Wiele ofiar wspomina o tym, e jest niezdolna do seksu bez naraania si na przywoywanie przeladujcych ich scen z przeszoci. Prbuj stworzy atmosfer intymnoci z kim, na kim im zaley, ale w ich umysach wyranie odywaj pierwotne traumy kazirodztwa. Podczas wspycia, doroli, ktrzy byli ofiarami, czsto widz lub sysz w tym samym pokoju swoich napastnikw. Sceny z przeszoci uaktywniaj wszystkie negatywne uczucia na temat ich samych, i ich seksualno syczy jak polewany wod ogie. Inne ofiary kazirodztwa, tak jak Connie, posuguj si swoj seksualnoci dla oczerniania siebie, poniewa wyrosy w przekonaniu, e nadaj si tylko do uprawiania seksu. Chocia sypiay z setkami mczyzn w zamian za troch uczucia, to wiele z tych ofiar nadal czuje odraz do seksu.

Dlaczego dobre uczucia sprawiaj e czuj si le?

Ofiara, ktrej jako osobie dorosej udao si osign seksualn wraliwo i orgazmiczno (a wielu si to udaje) moe nadal obwinia siebie za swoje seksualne odczucia, z trudem lub w ogle nie czerpic z nich przyjemnoci. Poczucie winy moe zmieni uczucia pozytywne na ze. Odwrotnie ni Tracy Liz bya bardzo wraliwa seksualnie, jednake duchy przeszoci byy, w jej przypadku, nie nniej natrtne.

Mam mnstwo orgazmw. Uwielbiam wspycie na wszystkie moliwe sposoby. Zaczynam czu si naprawd le dopiero potem. Jestem bardzo przygnbiona. Kiedy wszystko jest skoczone, nie chc eby on mnie przytula ani dotyka... po prostu chc, aby facet zostawi mnie w spokoju. On tego nie rozumie. Kilka razy kiedy wspycie byo szczeglnie dla mnie przyjemne, wyobraaam sobie potem, e morduj sama siebie.

Chocia Liz dowiadczaa przyjemnoci seksualnej, nadal odczuwaa nienawi do samej siebie. W rezultacie, musiaa odpokutowa za t przyjemno karzc sam siebie, do tego stopnia, e wyobraaa sobie wasne samobjstwo. Byo to tak, jakby te samoupokarzajce uczucia i fantazje mogy w jaki sposb zrekompensowa jej grzeszne i wstydliwe podniecenie seksualne.

Nie potrafi ukara siebie dostatecznie mocno

W poprzednim rozdziale widzielimy jak ofiary przemocy fizycznej obracaj swj bl i wcieko przeciwko sobie - lub, w niektrych przypadkach, przeciwko innym. Ofiary kazirodztwa maj tendencj wykorzystywania tych samych wzorcw, uwalniajc swoj stumion wcieko i niewyraony smutek na wiele moliwych sposobw. Depresja jest niezwykle powszechnym wyrazem stumionych konfliktw kazirodczych. Obejmuje rne stany poczwszy od bliej nieokrelonego przygnbienia, a do prawie cakowitej drtwoty. Wyjtkowo wiele ofiar kazirodztwa, szczeglnie kobiety pozwala sobie w wieku dorosym na otyo. Nadwaga suy ofierze do dwch wanych celw: 1) wyobraa sobie ona, e bdzie to utrzymywa mczyzn z dala od niej, i 2) masa ciaa tworzy faszyw iluzj siy i potgi. Wiele ofiar jest przeraonych kiedy zaczynaj traci na wadze, poniewa sprawia to, e czuj si znowu bezradne i sabe. Powtarzajce si ble gowy s rwnie powszechne wrd ofiar kazirodztwa. Te ble s nie tylko fizyczn manifestacj stumionej wciekoci i lku, ale rwnie form samokarania.

Wiele ofiar kazirodztwa zatraca si w oparach alkoholu i narkotykach. Przynosi to chwilowe zaguszenie poczucia zagubienia i pustki. Jednake ta zwoka w stawianiu czoa problemowi przedua tylko cierpienie ofiary. Dua liczba ofiar kazirodztwa szuka dla siebie kary w wiecie w ogle. Sabotuj swoje zwizki, domagajc si kary od tych, ktrych kochaj. Sabotuj siebie samych w pracy, domagajc si kary od kolegw czy te pracodawcw. Niektrzy popeniaj okrutne zbrodnie, domagajc si ukarania przez spoeczestwo. Inni zajmuj si prostytucj, domagajc si kary ze strony strczycieli, kochankw - czy nawet od samego Pana Boga.

Tym razem bdzie lepiej

Zaskakujcym paradoksem jest fakt, e tak wiele ofiar kazirodztwa, bez wzgldu na to jak bolesne byo ich ycie, nadal przywizanych jest do swoich toksycznych rodzicw. Cho bl zadali im wanie rodzice, ofiary nadal zwracaj si do nich w poszukiwaniu ulgi. Bardzo trudno jest dorosemu czowiekowi bdcemu ofiar kazirodztwa porzuci mit o szczliwej rodzinie. Jedn z najpotniejszych pozostaoci po kazirodztwie jest niekoczce si poszukiwanie cudownego klucza, ktry otworzy drogocenn skrzynk pen rodzicielskiej mioci i aprobaty. Poszukiwania te s jak emocjonalne lotne piaski, wcigaj ofiar w wiat niemoliwych do spenienia marze i nie pozwalaj, by ich ycie toczyo si swym wasnym torem. Liz podsumowaa to w ten sposb:

Nadal myl, e pewnego dnia wycign rk i powiedz, Uwaamy, e jeste cudowna i kochamy ci tak jaka jeste. Chocia wiem przecie, e mj ojczym napastowa dziecko, a matka wybraa jego i nie bronia mnie... to wyglda to tak jakbym to ja potrzebowaa ich przebaczenia.

Najzdrowszy czonek rodziny

Wiele osb jest zaskoczonych, kiedy mwi, e ofiary kazirodztwa, z ktrymi pracuj, s zwykle najzdrowszymi czonkami swych rodzin. Ofiara przecie ma jakie symptomy chorobowe samooskaranie si, depresja, zachowania destrukcyjne, problemy seksualne, prby samobjcze, naogi - natomiast reszta rodziny czsto wydaje si by pozornie zdrowa. Jednake mimo to, to zwykle ofiara ma ostatecznie najpeniejszy obraz prawdy. To ona zostaa zmuszona do powicenia siebie dla ukrycia szalestwa i napi w systemie rodzinnym. To ona

przez cae swoje ycie dwigaa rodzinn tajemnic. To ona ya w straszliwym emocjonalnym blu po to, aby utrzyma mit dobrej rodziny. Ale z powodu tego blu i przeywanych konfliktw ofiara jest zwykle pierwsz osob, ktra szuka pomocy. Natomiast jej rodzice prawie zawsze bd blokowani swoimi zahamowaniami i mechanizmami obronnymi. Uciekaj od konfrontacji z rzeczywistoci. Dziki terapii wikszo ofiar jest w stanie odzyska poczucie wasnej godnoci i siy. Rozpoznanie problemu i poszukiwanie pomocy jest oznak nie tylko zdrowia, ale take ich odwagi.

Rozdzia 8: Dlaczego rodzice tak si zachowuj?

System rodzinny

Wszyscy zostalimy uksztatowani w tyglu zwanym rodzin. W ostatnich latach przekonano si, e rodzina to nie tylko grupa osb pozostajcych w okrelonych wzajemnych relacjach. Jest to system, grupa wzajemnie powizanych z sob ludzi, z ktrych kady oddziauje silnie na pozostaych, czsto w sposb ukryty. A wic rodzina to skomplikowana sie mioci, zazdroci, dumy, zmartwie, radoci, winy - nieustanne falowanie, przypywy i odpywy ludzkich emocji w najszerszej gamie. Emocje te pojawiaj si nieoczekiwanie, jakby wypyway nagle z czarnej morskiej gbiny. S efektem rodzinnych postaw, sposobw wzajemnego postrzegania si i wzajemnych stosunkw. Z rodzin jest jak z morzem, niewiele mona zobaczy, gdy patrzy si na jego powierzchni. Dopiero gdy sigasz gbiej, gdy zanurzasz si w jego to, jeste w stanie dotrze do jego tajemnic. System twojej rodziny by caym twoim wiatem, kiedy bye may. Podejmowae swoje dziecice decyzje - zwizane z twoim poczuciem tosamoci i sposobem zachowywania si wobec innych - w oparciu o to, jak system rodzinny uczy ci widzie wiat. jeeli miae toksycznych rodzicw, to prawdopodobnie podejmowae decyzje w rodzaju: Nie mog nikomu ufa; Nie jestem tego wart, aby si o mnie troszczono albo Nigdy niczego nie osign. Te decyzje byy autodestrukcyjne i musz ulec zmianie. jeste w stanie zmieni te wasne dziecice decyzje, - a zarazem zmieni swoje ycie. Przedtem jednak musisz zrozumie, e to w jaki sposb odczuwasz, yjesz i to w co wierzysz, zostao w przemony sposb uksztatowane przez system twojej rodziny. Pamitaj, twoi rodzice mieli rwnie rodzicw. Toksyczny system rodziny jest jak acuch pojazdw w karambolu na autostradzie - produkuje jedn spaczon generacj za drug. System ten nie jest czym, co stworzyli twoi rodzice; jest on rezultatem zakamuflowanych uczu, zasad, interakcji i przekona odziedziczonych po przodkach.

Przekonania: jest tylko jedna prawda

Jeeli chcesz zrozumie gmatwanin i chaos systemu toksycznej rodziny, powiniene najpierw przeanalizowa pogldy panujce w twojej rodzinie, a w szczeglnoci te z nich, ktre determinuj sposb, w jaki rodzice wspdziaaj i postpuj w stosunku do dzieci i to, jakich typw zachowa od swoich dzieci oczekuj. Jedna rodzina, na przykad, moe hodowa przekonaniu, e uczucia dziecka s bardzo wane, a inna moe uwaa, e dziecko jest drugorzdnym czonkiem rodzinnej spoecznoci. Takie przekonania wyznaczaj nasze postawy, sdy i sposb postrzegania i s niewiarygodnie silne. One wanie rnicuj dobro i zo, one odrniaj poprawne od niepoprawnego. One te determinuj nasze relacje z innymi, wartoci moralne, wyksztacenie, sfer seksualn, karier zawodow, gusta, wartoci etyczne, sfer finansow. One te ksztatuj zachowania w rodzinie. Rozsdni, dojrzali i troskliwi rodzice bd brali pod uwag uczucia i potrzeby wszystkich czonkw rodziny. Zapewni solidne podstawy dla rozwoju dziecka i jego pniejszej niezalenoci. Przekonania te przejawiaj si w takich wypowiedziach jak: Dziecku te wolno zaprotestowa, Nie mona celowo rani dziecka, Dzieci powinny wiedzie, e maj prawo do popeniania bdw. Przekonania toksycznych rodzicw na temat dzieci prawie zawsze uwidaczniaj ich koncentracj na samych sobie i na zaspokajaniu swych potrzeb. Uwaaj oni, e Dzieci powinny we wszystkim podporzdkowa si rodzicom; S tylko dwa sposoby postpowania, mj sposb i zy sposb; albo Dziecko powinno by zauwaane, ale nie trzeba go sucha. Takie typy przekona formuj grunt, na ktrym wyrastaj toksyczni rodzice. Toksyczni rodzice przeciwstawiaj si zewntrznej rzeczywistoci, ktra stanowi wyzwanie dla ich przekona. Zamiast si zmienia, rozwijaj swj spaczony pogld na rzeczywisto, aby w ten sposb jeszcze mocniej utwierdza si w przekonaniach, ktrym do tej pory hodowali. Niestety, dzieci nie maj na tyle dowiadczenia, aby dokona rozrnienia pomidzy rzeczywistoci prawdziw a rzeczywistoci spaczon. zatem dzieci toksycznych rodzicw wzrastaj przejmujc ich spaczone przekonania, ktre wnosz bez modyfikacji w swoje wasne dorose ycie. Istniej dwa typy przekona: wypowiedziane i niewypowiedziane. Przekonania wypowiedziane s wyraane bd przekazywane bezporednio. S zewntrzne. Mona je sysze. Wypowiedziane przekonania przyjmuj czsto form porady wyraanej w sowach: powiniene, naley, uwaa si.... Tak wyraane przekonania gruj nad nami stanowic punkt odniesienia w naszych zmaganiach z dorosym yciem. Chocia te przekonania mogy sta si czci nas, to fakt, e s wyraane werbalnie sprawia, e mona je zbada i, by moe, odrzuci na rzecz przekona, ktre s w naszym yciu bardziej istotne. Na przykad odziedziczone po rodzicach przekonanie, e rozwd jest czym zym, moe sprawi, e crka pozostawa bdzie w zwizku pozbawionym mioci. Ale takiemu przekonaniu mona si przeciwstawi. Crka moe sama sobie zada pytanie: Co jest zego w rozwodzie? I prba odpowiedzi na to pytanie moe doprowadzi j do odrzucenia przekonania odziedziczonego po rodzicach.

Nie jest jednak atwo odrzuci przekonania, o ktrych nawet nie wiesz, e istniej. Przekonania niewypowiedziane mog dyktowa wiele istotnych zaoe dotyczcych ycia w ogle. Istniej one poza poziomem wiadomoci. S to przekonania, ktre zostay wszczepione poprzez sposb, w jaki twj ojciec traktowa matk, mog by efektem tego, jak ktre z rodzicw traktowao ciebie. Takie przekonania stanowi wany element tego, czego uczymy si poprzez obserwacj zachowa wasnych rodzicw. Rzadko zdarzaj si rodziny, ktre zasiadaj wsplnie do obiadu, aby dyskutowa nad przekonaniem, e: Kobiety s obywatelami drugiej kategorii; Dzieci powinny powica si dla swoich rodzicw; Dzieci s z natury ze; albo Dzieci powinny trwa w nieadekwatnoci, aby rodzice mogli by im zawsze potrzebni. Nawet jeeli niektre rodziny zdaj sobie spraw, e prezentuj takie przekonania, to jedynie nieliczne z nich s skonne przyzna si do tego. Niewypowiedziane negatywne przekonania dominuj w wielu rodzinach, w ktrych rodzice s toksyczni, i niszczco oddziauj na ycie ich dzieci. Michael, ktrego matka straszya atakiem serca gdyby wyjecha, podaje znakomity przykad takich niewypowiedzianych rodzicielskich przekona:

Przez lata czuem si jak zy syn, poniewa wyjechaem do Kalifornii i oeniem si. Rzeczywicie uwierzyem, e jeeli nie przedkada si rodzicw ponad wszystko w yciu, to jest si marnym synem. Moi rodzice nigdy nie przyszli i nie powiedzieli mi tego, jednak odbieraem skd przesanie goszce t myl wyranie i jasno. Rodzice mogli okropnie traktowa moj on, ale ja nigdy nie stanem w jej obronie. Ja rzeczywicie wierzyem, e dzieci maj zawsze przyjmowa to, co wpajaj im rodzice. Uwaano, e to ja miaem zawsze paszczy si przed nimi i wynagradza im szkody. Byem ich nadwornym baznem.

Zachowanie rodzicw Michaela dowodzi, e wyraali oni przekonanie, i s jedynymi, ktrzy maj prawa i przywileje. Nie mwic nic, wszczepili synowi przekonanie, e licz si tylko ich uczucia, a on istnieje tylko po to, aby czyni ich szczliwymi. Te przekonania dusiy Michaela; prawie zrujnoway jego maestwo. Gdyby Michael nie podda si terapii, prawdopodobnie przenisby swoje przekonania na wasne dzieci. Dziki terapii nauczy si rozpoznawa swoje niewypowiedziane przekonania, co umoliwio mu stawienie im czoa. Rodzice Michaela, jak wszyscy toksyczni rodzice, zareagowali represyjnie: odebrali mu swoj mio. Bya to taktyka majca na celu odzyskanie kontroli nad yciem syna. Dziki nowemu sposobowi rozumienia swoich stosunkw z rodzicami, Michael nie popad ponownie w to samo.

Kobiety nie potrafi przetrwa bez mczyzny, ktrzy si nimi opiekuj

Kim - ktr kontrolowa jej humorzasty ojciec posugujc si swymi zmiennymi nastrojami i pienidzmi - rwnie przyja wiele nigdy nie wypowiedzianych przez rodzicw przekona. Kim objania to nastpujco:

Mj ojciec i matka byli okropnym maestwem. Matka miertelnie baa si ojca i jestem pewna, e on j bi chocia waciwie nigdy tego sama nie widziaam. Wiele razy pocieszaam j, gdy szlochaa w ku i mwia mi jak bardzo jest z ojcem nieszczliwa: Pytaam j wwczas, dlaczego nie opuci go, a wtedy mwia: A czego ty ode mnie chcesz? Nie mam zawodu, nie mog zosta bez tego wszystkiego, nie mog tego rzuci. Czy wy dzieciaki chcecie, abymy znaleli si na ulicy?

Nie wiedzc o tym, matka Kim utwierdzia j w przekonaniu, ktre ju wczeniej dziewczyna wyrobia sobie na podstawie obserwacji zachowa ojca: e kobiety bez mczyzny s bezradne. To przekonanie doprowadzio j do uzalenienia si od ojca majcego na ni silny wpyw, a cen za to bya utrata poczucia wasnej godnoci oraz szansy na udany zwizek z innym mczyzn. Istnieje tyle rodzicielskich przekona, ilu jest rodzicw. To one wanie tworz szkielet naszej intelektualnej percepcji wiata. Szkielet ten obrasta ciaem naszych uczu i zachowa, ale to wanie szkielet nadaje im ksztat. Gdy toksyczni rodzice wyposa nas w spaczone przekonania, nasze uczucia i zachowania mog sta si rwnie spaczone jak szkielet, ktry znajduje si pod nimi.

Normy wypowiedziane i niewypowiedziane

Z przekonaniami rodzicw wi si okrelone normy. Podobnie jak rodzicielskie przekonania, normy te wyaniaj si stopniowo i stanowi manifestacj przekona. Peni rol wzmacniajc i wyraane s zwykle w formie nakazw i zakazw. Na przykad panujce w rodzinie przekonanie, e ludzie powinni zawiera zwizek maeski tylko z wyznawcami tej samej religii, tworzy norm:, Nie umawiaj si z kim wyznajcym inn religi; Umawiaj si tylko z chopcami, ktrych widuje si w kociele; Nie miej przyjaci wrd takich osb, ktre zakochuj si w kim, kto wyznaje inn wiar. Tak jak przekonania, normy dziel si na wypowiedziane i niewypowiedziane. Normy wypowiedziane mog by arbitralne, ale cechuj si du jednoznacznoci: Spdzaj wita Boego Narodzenia w domu albo Nie odpowiadaj impertynencko rodzicom. Poniewa s jasno wyraone, moemy si im jako doroli przeciwstawi. Natomiast niewypowiedziane normy rodzinne, s jak upir okrcajcy nas w swe niewidzialne sieci i dajcy lepego posuszestwa. S niedostrzegalne, umiejscowione poniej poziomu wiadomoci, na przykad: Nie osigaj wikszego sukcesu ni twj ojciec; Nie bd szczliwszy ni twoja matka; Nie yj wasnym yciem; Nigdy nie przestawaj mnie potrzebowa; Nie opuszczaj mnie. Lee - trenerka tenisa, ktrej matka miaa cig potrzeb robienia czego dla crki - ya trawiona przez szczeglnie niszczc niewypowiedzian norm. Matka umacniaa t norm za kadym razem, gdy narzucaa si pod pozorem pomocy. Kiedy proponowaa Lee towarzyszenie jej w

podry do San Francisco, sprztaa jej pokj, czy te przynosia obiad, to za kadym razem kryo si pod tym przekonanie: Moja crka potrzebuje mnie tak dugo, jak dugo nie moe si troszczy sama o siebie. Te przekonanie zrodzio norm: Nie bd samodzielna. Oczywicie matka Lee nigdy nie wypowiedziaa tych sw, a gdyby j o to zapytano, z pewnoci zaprzeczyaby, e chce, aby jej crka pozostaa bezradna. Ale jej zachowanie dokadnie podpowiadao Lee, w jaki sposb uszczliwi matk: pozosta zalen. Ojciec Kim robi dokadnie to samo. Ustala normy pozwalajce mu rzdzi yciem crki, chocia nigdy tych norm nie wypowiedzia. Dopki Kim spotykaa si z nieodpowiednim mczyzn, dopty trwaa w ustawicznym powracaniu do ojca w poszukiwaniu wsparcia. Dopki potrzebowaa jego aprobaty na wszystko, co tyczyo jej ycia, bya posuszna niewypowiedzianej normie: Nie dorolej, zawsze bd ma creczk tatusia. Niewypowiedziane normy trzymaj nasze ycie w swoich ryzach. Aby je zmieni, musimy najpierw je zrozumie.

Posuszestwo bez wzgldu na wszystko

Jeeli przekonania s kocem, a normy stanowi ciao rodziny i jej systemu, wwczas lepe posuszestwo staje si miniem poruszajcym rodzinne ciao. lepo poddajemy si rodzinnym normom, poniewa, nieposuszestwo wobec nich oznacza zdrad. Wierno ojczynie, ideay polityczne czy religia bledn w porwnaniu z si rodzinnego posuszestwa. Ta lojalno tkwi w nas wszystkich, wie nas z nasz rodzin i jej systemem, z naszymi rodzicami i ich przekonaniami. Ona wanie czyni nas posusznymi rodzinnym normom. O ile te normy s sensowne, mog uksztatowa pewien moralny i etyczny grunt niezbdny dla kadego dziecka. Ale w rodzinach toksycznych normy oparte s na spaczonym pojciu rl i dziwacznym postrzeganiu rzeczywistoci. lepe posuszestwo takim normom wiedzie do destrukcyjnego, samowyniszczajcego zachowania. Kate, ktra bya bita przez ojca, pokazuje jak trudno jest uwolni si z kieratu lepego posuszestwa.

Naprawd chc dobrze. Nie chc popada w depresj. I nie chc komplikowa moich zwizkw. Nie chc wie takiego ycia, jakie wiod. Nie chc by za i cigle wyraa skruch. Ale za kadym razem kiedy prbuj zrobi dla siebie co dobrego, niszcz to. To jest tak, jakbym baa si uwolni od blu, tak jakby oba te uczucia byy tym samym, jakby to by jedyny sposb, w jaki mam si czu.

Kate bya posuszna normom ustanowionym przez upokarzajcego j ojca:

Pogd si z tym, e jeste za; Nie bd szczliwa; Zno bl. Za kadym razem kiedy bya bliska przeciwstawienia si tym normom, jej lojalno wobec rodziny okazywaa si znacznie silniejsza anieli jej wiadome pragnienia. Musiaa by posuszna, a kiedy bya posuszna, dawao jej to dobre samopoczucie, chocia byo bolesne. Posuszestwo zdawao si by najprostszym rozwizaniem. Glenn rwnie by lojalny wobec swojej rodziny, kiedy zatrudni ojca alkoholika we wasnej fabryce i dawa pienidze matce. By przekonany, e jeli nie bdzie si opiekowa rodzicami, oni nie dadz sobie sami rady. Norm w jego rodzinie byo: Troszcz si o innych bez wzgldu na to, ile miaoby ci to kosztowa. Glenn przenis t norm rwnie do swojego maestwa. By jej posuszny, ustawicznie niosc pomoc ojcu, matce i onie alkoholiczce. Glenn przeciwstawia si lepemu posuszestwu, ale nie wierzy, e si od niego uwolni.

Oni nigdy nie ganili mnie kiedy byem dzieckiem, ale w jaki sposb musiaem dba o nich. Okropnie mnie to boli. Chocia tak wiele dla nich zrobiem, niczego to nie zmienio. Nienawidz tego, ale nadal nie znam jeszcze innego sposobu postpowania.

Puapka posuszestwa

Posuszestwo, o ktrym tutaj mowa, nie jest posuszestwem z wyboru, zreszt rzadko kiedy jest to decyzja wiadoma. Jody - ktra staa si kompanem od kieliszka dla swojego ojca kiedy miaa 10 lat - nagle porzucia terapi poniewa wzrastajca w niej wiadomo zmuszaa j do przeciwstawienia si przekonaniu, e jest za. amaa normy, ktre gosiy: Nie mw prawdy; Nie dorastaj i nie opuszczaj ojca i Nie nawizuj zdrowych, normalnych zwizkw. Na papierze normy te wydaj si idiotyczne. Kt byby posuszny zasadzie: Nie miej normalnych zwizkw? Niestety dorose dzieci toksycznych rodzicw wanie tak postpuj. Pamitaj, to s normy niewiadome. Nikt nie zakada przecie, e powinien mie ze kontakty z ludmi, ale to nie powstrzymuje milionw ludzi przed ustawicznymi dziaaniami prowadzcymi do zych ukadw. Kiedy poprosiam Jody, aby przeledzia przekonania panujce w jej rodzinie i zastanowia si, w jaki sposb posuszestwo wobec wypywajcych z nich norm wpyno na jej ycie, poczua si tak zaamana, i postanowia przerwa terapi. To tak jak gdyby mwia: Moja potrzeba posuszestwa wobec ojca jest waniejsza, ni moja potrzeba prawidowego funkcjonowania. Nawet jeeli oboje rodzice nie yj, ich dorose dzieci nadal honoruj system rodzinny Eli - bogaty mczyzna, ktry y jak biedak - zrozumia po wielu miesicach terapii, w jaki sposb jego ojciec cigle go kontroluje, nawet spoza grobu:

Jest to zdumiewajce, e cay strach i wina, ktre odczuwam kiedy tylko chc zrobi dla siebie co miego, wynika z obawy przed zdradzeniem ojca. Powodzi mi si dobrze. Nie musz si martwi,

e wiat si zawali. Ale cigle to do mnie nie dociera. Gos ojca dochodzi do mnie zza grobu i mwi mi, e moje sukcesy w interesach nie mog trwa wiecznie, e kada kobieta, z ktr si umwi zrobi ze mnie gupca, e w interesach zostan oszukany. I ja mu wierz. To mnie zdumiewa. Wyglda na to, e by biedakiem jest moim sposobem na zachowanie ojca w ywej pamici.

Poczucie satysfakcji jakie Eli czerpa ze wiadomoci, e pozostaje lojalny wobec wasnej rodziny dochowujc wiernoci przekonaniom ojca. ycie jest po to, aby je jako cierpie, a nie po to aby si nim cieszy) i posuszestwo wobec rodzinnych norm (Nie tra pienidzy; Nie ufaj nikomu) okupywa tym, e prowadzi ycie ubogie i nie dajce mu poczucia peni. lepe posuszestwo wyksztaca wzorce naszych zachowa ju we wczesnym okresie ycia i skutecznie nas chroni przed ucieczk od nich. Zazwyczaj istnieje powany konflikt pomidzy oczekiwaniami i wymaganiami naszych rodzicw a tym, co rzeczywicie chcielibymy dla siebie samych. Niestety, niewiadomy przymus posuszestwa bardzo czsto przesania nasze wiadome potrzeby i chci. Moemy odrzuci nieuwiadamiane destrukcyjne normy dopiero wtedy, gdy w peni zdamy sobie z nich spraw i wydobdziemy je na powierzchni. Tylko wwczas moemy dokona wolnego wyboru, gdy potrafimy jasno te normy dostrzec.

Nie wiem, gdzie koczysz si ty, a gdzie zaczynam ja

Najprostsz i najbardziej dramatyczn rnic pomidzy prawidow rodzin, a rodzin toksyczn jest wolno, ktra dana jest poszczeglnym czonkom rodziny, by mogli swobodnie wyraa siebie samych jako odrbne indywidualnoci. Rodziny prawidowo funkcjonujce zachcaj poszczeglnych swych czonkw do przejawiania swej indywidualnoci, do osobistej odpowiedzialnoci i niezalenoci. Zachcaj do rozwijania zmysu adekwatnoci i poczucia wasnej godnoci. Rodziny chore nie sprzyjaj indywidualnemu sposobowi wyraania siebie. Kady musi podporzdkowa si mylom i dziaaniom toksycznych rodzicw. Promuj oni swoiste stopienie, zamazanie granic osobowoci, ujednolicenie wszystkich czonkw rodziny. Poszczeglnym czonkom rodziny niezmiernie trudno jest si zorientowa, gdzie koczy si jeden z nich, a zaczyna drugi, a jednoczenie nie mog nie uwiadamia sobie tego problemu. W swoich usiowaniach zachowania wzajemnej cisej wizi czonkowie takiej rodziny tamsz nawzajem swoj indywidualno. W rodzinie autorytarnej pacisz rezygnacj z wasnej odrbnoci za rzadkie chwile poczucia, e jeste aprobowany i bezpieczny. Nie jeste w stanie na przykad zapyta sam siebie: Czy nie jestem dzi zbyt zmczony, aby zobaczy si wieczorem z rodzin? Zamiast tego pytasz raczej: Jeli nie pjd, to czy tato nie wpadnie w zo i nie pobije mamy? Czy mama nie upije si i nie wyjdzie? A moe nie bd si do mnie przez miesic odzywa?. Zadajesz sobie takie pytania poniewa zdajesz sobie spraw z tego, jak bardzo czujesz si odpowiedzialny, jeeli dochodzi do takich sytuacji. Kada decyzja, ktr podejmujesz, jest w zawiy sposb spleciona z rodzinnym tem. Twoje uczucia, zachowania, decyzje nie s ju twoimi wasnymi. Nie jeste sob, jeste

dodatkiem do systemu twojej rodziny. Kiedy Fred postanowi jecha na narty, zamiast spdzi wita Boego Narodzenia z rodzin, prbowa by sob, prbowa uwolni si od systemu swojej rodziny. Zamiast tego znalaz si w piekle. Jego matka i krewni potraktowali go jak potwora, ktry sprofanowa wita obarczajc go win tak wielk, e pod jej ciarem zarwaby si wagon kolejowy. Zamiast zjeda na nartach razem ze swoj ukochan, po cudownych zboczach w Aspen, Fred siedzia sam w hotelowym pokoju nerwowo naciskajc na wideki telefonu i desperacko pragnc przebaczenia za nieszczcie, o ktrego przysporzenie oskaraa go rodzina. Kiedy Fred prbowa zrobi co dobrego dla siebie - co co budzio dezaprobat rodziny - ta odwracaa si od niego. Stawa si on wsplnym wrogiem, burzycielem systemu. Krewni atakowali go wwczas sw zoci i oskarali. By tak silnie zwizany z rodzin, e dogbne poczucie winy, jakie wtedy odczuwa, wystarczao by przywoa go do porzdku. W rodzinach takich, jak rodzina Freda, za poczucie wasnej tosamoci oraz zudne poczucie bezpieczestwa dziecko paci tumieniem uczu. Rozwija w sobie potrzeb bycia czci innych a zarazem chce, by inni czonkowie rodziny byli czstk jego samego. Nie moe znie myli o odrzuceniu. Ta potrzeba tumienia uczu zostaje bezporednio przeniesiona do jego zwizkw uczuciowych w dorosym yciu. Kim walczya z t potrzeb po rozpadzie swego maestwa:

Chocia to maestwo nie byo czym wspaniaym, to przynajmniej czuam si czci kogo. I kiedy w kocu wszystko si rozpado i nagle zabrako przy mnie ma, czuam si przeraona. Czuam si tak, jakbym bya niczym, tak jakbym nie istniaa. Myl, e jedynie wwczas czuj si dobrze, kiedy jestem z mczyzn i on mwi mi, e jest mu dobrze.

Kiedy Kim bya maa, pozostawaa pod silnym, przygniatajcym j wpywem ojca. Dawao jej to wtpliwe poczucie bezpieczestwa. Za kadym razem gdy prbowaa oddzieli si od ojca, znajdowaa sposoby, aby stumi w sobie pragnienie niezalenoci. Jako dorosa ju kobieta nie potrafia czu si bezpieczna, jeeli nie bya czci jakiego mczyzny, a mczyzna ten nie by czci jej. Takie tumienie uczu doprowadza do niemal cakowitego uzalenienia si od aprobaty i ocen innych osb. Kochankowie, przeoeni, przyjaciel czy nawet obcy ludzie staj si substytutami rodzicw. Doroli tacy jak Kim, ktrzy wychowali si w rodzinach, gdzie nie byo miejsca na indywidualno, z atwoci staj si niewolnikami cudzej aprobaty, ustawicznie poszukujcymi kolejnego potwierdzenia.

Rodzinna homeostaza

Przykad Michaela pokaza nam, e rodzina autorytarna potrafi podtrzymywa iluzj mioci i stabilnoci dopty, dopki nie podejmiemy prby odczenia si, dopki kady przestrzega norm

rodzinnych. Kiedy Michael zdecydowa si opuci rodzinny dom, oeni si, zaoy wasn rodzin i prowadzi ycie oddzielnie od rodzicw, niewiadomie zachwia rodzinn rwnowag. Kada rodzina tworzy wasn rwnowag, aby osign pewien rodzaj stabilnoci. Dopki jej czonkowie wspdziaaj w pewien wsplny dla wszystkich i dajcy si przewidzie sposb, ta rwnowaga czy te homeostaza nie jest zachwiana. Sowo rwnowaga implikuje spokj, pogod i porzdek. Ale w rodzinie toksycznej utrzymanie rwnowagi jest podobne do ryzykownego taca na linie. W tych rodzinach chaos jest sposobem na ycie, staje si jedyn rzecz na ktrej mona polega. Wszystkie zachowania toksyczne, ktre omwilimy - nawet maltretowanie i kazirodztwo - su podtrzymaniu tej niebezpiecznej rodzinnej rwnowagi. I rzeczywicie toksyczni rodzice czsto przeciwdziaaj utracie homeostazy poprzez zwikszanie chaosu. Michael jest znakomitym tego przykadem. Gdyby jego matka moga doprowadzi w rodzinie do wystarczajcego zamieszania, poczucie winy skonioby syna do doprowadzenia rodzinnych spraw do stanu pierwotnej rwnowagi. Uczyniby wszystko, aby przywrci rwnowag w rodzinie, nawet gdyby musia podda wasne ycie kontroli rodzicw. Im bardziej toksyczna rodzina, tym atwiej j przerazi - kady przejaw zaburzenia rwnowagi wydaje si zagroeniem dla jej przetrwania. Dlatego wanie toksyczni rodzice s w stanie reagowa nawet na minimalne odstpstwo od reguy tak:, jakby chodzio o zagroenie ycia. Glenn zaburzy rwnowag rodziny poprzez wyznanie prawdy. Wyjania:

Pewnego dnia, miaem wwczas okoo dwudziestu lat, postanowiem porozmawia z ojcem na temat jego picia. Byem przeraony tym, co robi, ale wiedziaem, e co byo nie tak. Postanowiem powiedzie ojcu, e nie podoba mi si sposb, w jaki si zachowuje, gdy jest pijany i chc, aby z tym zerwa. To co si potem stao zupenie mnie zaskoczyo. Moja matka rzucia si w jego obronie, obarczajc mnie win za wszystko, co go do tego przywiodo. Ojciec zaprzeczy wszystkiemu. Oczekiwaem, e siostry przyjd mi z pomoc, ale one prboway tylko przywrci spokj. Czuem si okropnie, tak jakbym zrobi co potwornego. Faktem jest, e powiedziaem prawd: mj ojciec jest alkoholikiem. Ale wszystko zakoczyo si na tym, e czuem si okropnie gupio, poniewa prbowaem o tym porozmawia.

Zapytaam Glenna, czy jego prba w istotny sposb zmienia co w rodzinnych relacjach.

To byo zadziwiajce. Byem jak trdowaty. Nikt nie chcia ze mn rozmawia. Kim to ja niby jestem, e omielam si wysuwa takie oskarenie? Traktowali mnie tak, jak gdybym nie istnia. Nie mogem duej znie ignorowania mnie przez rodzin. A zatem przestaem mwi o piciu. Nie mwiem o tym przez nastpne dwadziecia lat... a do tej pory.

W rodzinie Glenna kady mia wyznaczon rol w utrzymywaniu systemu. Rol taty byo pi; mama graa rol osoby wspuzalenionej; a dzieci, w ramach odwrcenia rl, gray role rodzicw. Bya to sytuacja w peni przewidywalna i swojska, a zatem dawaa poczucie bezpieczestwa. Kiedy Glenn prbowa przeciwstawi si temu podziaowi rl, stawa si zagroeniem dla rwnowagi. Kar, jaka go spotkaa, byo zesanie na emocjonaln Syberi. Nie potrzeba wiele, aby wywoa kryzys w toksycznym systemie rodzinnym:

ojciec traci prac, umiera krewny, wprowadza si nowy krewniak, crka zaczyna spdza zbyt wiele czasu z nowym chopakiem, syn wyprowadza si, czy te zaczyna chorowa matka. Wikszo toksycznych rodzicw zachowuje si tak, jak zachowaa si rodzina Glenna, kiedy prbowa porozmawia o pijastwie ojca. Reaguj oni na kryzys odmow, utrzymywaniem niektrych spraw w sekrecie, albo te - co czsto jest najgorsze - obarczeniem win. I to obarczenie win zawsze wycelowane jest w dzieci.

Jak radz sobie toksyczni rodzice?

W prawidowo funkcjonujcych rodzinach rodzice radz sobie z yciowymi problemami poprzez ich dogbn analiz w drodze otwartego porozumiewania si i poszukiwania wszelkich moliwoci ich rozwizania. Nie obawiaj si szukania pomocy na zewntrz, o ile zachodzi taka potrzeba. Rodzice toksyczni reaguj na zagroenie rwnowagi uwalnianiem swych lkw i frustracji. Niewiele myl o konsekwencjach jakie ponosz wskutek tego ich dzieci. Ich mechanizmy radzenia sobie w rnych sytuacjach s rwnie mao modalne jak oni sami. Do najbardziej typowych mechanizmw nale:

1. Zaprzeczenie. Jak mona byo zauway w tej ksice, zaprzeczenie jest czsto pierwszym mechanizmem radzenia sobie, do ktrego toksyczni rodzice uciekaj si w celu utrzymania rodzinnej rwnowagi. Zaprzeczenie moe przyjmowa dwie postacie: nic si nie dzieje i co byo ze, ale ju to si nie powtrzy. Zaprzeczenie suy minimalizacji lub lekcewaeniu sprawy, obracaniu jej w art, racjonalizacji albo te przemetkowaniu czyli przypisaniu destruktywnemu zachowaniu innego znaczenia. Przemetkowanie to forma zaprzeczenia polegajca na podjciu sprawy i ukryciu jej za eufemizmami. Alkoholizm staje si ucieczk w alkohol, a tyran uwaany jest za tego, ktry utrzymuje surow dyscyplin.

2. Projekcja. Projekcja rwnie ma dwie postacie: rodzice mog oskara dziecko o wszystkie nieadekwatnoci, na ktre cierpi sami albo obarcza dziecko win za toksyczne zachowania, ktre wynikaj z ich nieadekwatnoci. Na przykad nieadekwatny ojciec, ktry nie potrafi utrzyma si w pracy, oskara syna o to, e jest leniwy i niezaradny; matka alkoholiczka obarcza swoj crk win za spowodowanie nieszcz, ktre doprowadziy j do picia. Nie jest czym niezwykym dla toksycznych rodzicw stosowanie tych dwch postaci projekcji, aby unikn odpowiedzialnoci za swoje wasne zachowanie i wasne saboci. Potrzebuj oni koza ofiarnego, ktrym najczciej staje si najwraliwsze dziecko w rodzinie.

3. Sabota. W rodzinach, w ktrych rodzice szczeglnie le wywizuj si ze swej roli - w rodzinach szalecw, pijakw, ludzi chorych albo gwatownych - pozostali czonkowie rodziny

przejmuj role osb przychodzcych rodzicom z pomoc i opiekunw. To stwarza wygodn rwnowag saby-mocny, zy-dobry, chory-zdrowy. Jeeli u niepenosprawnego rodzica nastpuje poprawa albo zostaje objty specjaln opiek z zewntrz, to moe to rwnie powanie zagrozi rwnowadze w rodzinie. Pozostali czonkowie rodziny (szczeglnie drugi rodzic) mog niewiadomie szuka sposobw sabotowania poprawy stanu zdrowia chorego rodzica wynikajcej z zastosowanych rodkw zaradczych, aby kady czonek rodziny mg powrci do penienia swej roli. Moe si tak rwnie zdarzy, gdy chodzi o dziecko przysparzajce kopotw, gdy zaczyna ono wraca do rwnowagi. Zetknam si z toksycznymi rodzicami, ktrzy przerwali terapi dziecka, kiedy zauwayli, e pojawiy si pierwsze oznaki jego powrotu do zdrowia.

4. Tworzenie trjktw. W rodzinach o systemie toksycznym jedno z rodzicw czsto zjednuje sobie dziecko jako powiernika albo sojusznika przeciwko drugiemu rodzicowi. Dzieci staj si czonkami niezdrowego trjkta, w ktrym pozostaj pod presj opowiedzenia si po ktrej ze stron. Kiedy mama mwi: Jestem nieszczliwa z twoim ojcem, albo tata mwi: Twoja mama nie chce ju ze mn sypia, dziecko staje si emocjonalnym ringiem pozwalajcym rodzicom da upust swojemu niezadowoleniu i alom, bez koniecznoci stawania twarz w twarz ze rdem wasnych problemw.

5. Dochowywanie tajemnicy. Tajemnice pomagaj funkcjonowa toksycznym rodzicom poprzez przeksztacanie wasnej rodziny w prywatny may klub, do ktrego nikt z zewntrz nie moe przenikn. Suy to silniejszemu zwizaniu poszczeglnych czonkw rodziny ze sob, utrzymaniu rodzinnej jednoci, zwaszcza wwczas, gdy rwnowaga rodziny jest zagroona. Dziecko, ktre ukrywa, e jest bite, mwic nauczycielowi, e spado ze schodw, chroni rodzinny klub przed zewntrzn ingerencj. kiedy spojrzy si na toksycznych rodzicw z perspektywy systemu rodzinnego, na ich przekonania, normy oraz twoje posuszestwo wobec tych norm, to wiele z twoich autodestrukcyjnych zachowa zobaczysz w nowym wietle. Dojdziesz do peniejszego zrozumienia zasad dziaania tych przemonych si, ktre steruj zachowaniami twoich rodzicw, a w ostatecznym rachunku rwnie i twoimi.

Zrozumienie jest pocztkiem zmiany. Otwiera ono nowe moliwoci wyboru. Ale widzenie rzeczy w inny sposb nie wystarcza. Prawdziwa wolno przychodzi wwczas, gdy zaczynamy inaczej dziaa.

Cz druga: Ku zmianie

Do czego suy druga cz tej ksiki

Teraz, po rozwaeniu tego, w jaki sposb rodzice odcisnli na tobie swe pitno, skoncentrujemy si na tym, co ty sam moesz uczyni dla siebie, aby zmniejszy si ich oddziaywania na twoje ycie. Udostpni ci szereg specjalnych technik oraz strategii zachowa sucych zmianie destrukcyjnych wzorcw ycia oraz umoliwiajcych ci stanie si takim czowiekiem, jakim chcesz by. Strategie te nie maj na celu zastpienia pracy podczas terapii indywidualnej, ale jej wzmocnienie w ramach grupy wsparcia czy te programw dwunastoetapowych. Niektrzy z was mog wybra wasny sposb pracy ale w przypadku osb, ktre s dorosymi ofiarami fizycznej albo seksualnej przemocy uwaam, i profesjonalna pomoc jest niezbdna. Jeeli naduywasz alkoholu albo bierzesz narkotyki, aby przytpi wasne uczucia, to zanim podejmiesz prb pracy nad sob opierajc si na materiale tej ksiki, musisz najpierw rozprawi si ze swoim naogiem. Nie masz szans na uzyskanie kontroli nad wasnym yciem dopki jeste uzaleniony. Z tego powodu nalegam na moich pacjentw, ktrzy s uzalenieni, aby zaczli rwnie prac nad sob w programach Anonimowych Alkoholikw czy Anonimowych Narkomanw. Prac nad sob bazujc na materiale tej ksiki mona podj po co najmniej szeciomiesicznej wstrzemiliwoci. Pocztkowa faza pracy nad sob wie si zwykle z kracowym emocjonalnym rozchwianiem i zawsze istnieje niebezpieczestwo, e odkrywanie i drenie bolesnych dowiadcze z dziecistwa moe skoni ci w tym okresie do powrotu do naogu. Mijaabym si z faktami i postpia nieodpowiedzialnie sugerujc, e zastosowanie si do rad, ktre przedstawi poniej, sprawi, e twoje problemy natychmiast znikn. Ale mog zapewni ci, e jeli bdziesz pracowa tym sposobem, to odkryjesz nowe ekscytujce moliwoci kontaktowania si z rodzicami oraz innymi osobami. Bdziesz w stanie okreli sam siebie i stwierdzi kim jeste oraz w jaki sposb masz y wasnym yciem. Odkryjesz na nowo znaczenie poj takich jak pewno siebie oraz poczucie wasnej wartoci.

Rozdzia 9: Nie musisz przebacza

W tym momencie moesz sam siebie pyta: Czy pierwszym krokiem nie powinno by przebaczenie rodzicom? Odpowied brzmi: nie. Moe to szokowa, zoci, wywoywa konsternacj czy zaenowanie. Wielu z nas byo przewiadczonych o czym zupenie przeciwnym o tym, e wanie przebaczenie jest pierwszym krokiem do uzdrowienia.

W rzeczywistoci, aby poczu si lepiej i zmieni swoje ycie wcale nie musimy zdoby si na przebaczenie. Oczywicie mam wiadomo, e jest to wyzwanie wobec niektrych najbardziej houbionych zasad religijnych, duchowych, filozoficznych i psychologicznych. Zgodnie z zaoeniami etyki judeo-chrzecijaskiej: Bdzi jest rzecz ludzk, przebacza bosk. Jestem rwnie wiadoma, e wielu ekspertw z rnych dziedzin gboko wierzy, e przebaczenie jest nie tylko pierwszym krokiem, ale czsto jedynym krokiem niezbdnym do osignicia wewntrznego spokoju. Nie zgadzam si z tym zupenie. W pocztkach mojej kariery zawodowej rwnie wierzyam, e przebaczanie ludziom, ktrzy kiedy mnie zranili, a w szczeglnoci rodzicom, stanowi istotny element procesu uzdrawiania. Czsto zachcaam moich pacjentw - a wielu z nich maltretowano - aby przebaczyli okrutnym i stosujcym przemoc rodzicom. W dodatku wielu z moich pacjentw rozpoczynao terapi twierdzc, e ju wybaczyli swoim toksycznym rodzicom, ale odkryam, e tak nie jest, a oni dziki temu, e wybaczyli, wcale nie czuli si lepiej. Nadal mieli ze zdanie o sobie. I nadal przejawiali te same symptomy. Przebaczenie nie przyczynio si do powstania w nich jakich istotnych i trwaych zmian. W zasadzie wielu z nich czuo si jeszcze bardziej nieadekwatnymi. Mwili:By moe niewystarczajco wybaczyem; Mj pastor powiedzia, e nie przebaczyem im z caego serca; albo Czy nie mog niczego zrobi dobrze? Dugo i wnikliwie badaam problem przebaczenia. Zaczam zastanawia si, czy moe raczej utrudnia ono postpy, anieli je uatwia. Zrozumiaam, e s dwa aspekty wybaczenia: odrzucenie potrzeby zemsty i uwolnienie strony, ktra zawinia, od odpowiedzialnoci. Nie miaam wikszych trudnoci z zaakceptowaniem myli, e ludzie musz porzuci potrzeb rewanu, odpacenia komu za krzywdy. Zemsta, odpacenie komu jest normaln, lecz z motywacj. Wizi czowieka w wiecie obsesyjnych fantazji o oddawaniu ciosw w celu uzyskania zadouczynienia. Powoduje to gbok frustracj i unieszczliwia. utrudnia osignicie emocjonalnego komfortu. Bez wzgldu na to jak sodka moe wydawa si w danym momencie zemsta, utrzymuje ona emocjonalny chaos pomidzy tob i rodzicami sprawiajc jednoczenie, e tracisz cenny czas i energi. Uwolnienie si od potrzeby zemsty jest trudne, ale jest to krok bardzo podany. Drugi aspekt wybaczenia nie by tak atwy do okrelenia. Czuam, e jest co zego w przebaczeniu bez zastrzee komu, kto by w peni odpowiedzialny za to, e maltretowa niewinne dziecko. Dlaczego, u licha, masz wybacza ojcu, ktry terroryzowa ci i poniewiera tob, ktry uczyni twoje dziecistwo piekem na ziemi? W jaki sposb przymkn oko na fakt, e musiae wraca do okropnego domu i jeszcze prawie kadego dnia pielgnowa pijan matk? Czy rzeczywicie musisz przebaczy ojcu, ktry zgwaci ci, gdy miaa 7 lat? Im wicej mylaam o tym wszystkim, tym blisza byam zrozumienia, e to rozgrzeszenie byoby w rzeczywistoci kolejn form zaprzeczenia: Jeli ci przebacz, to bdziemy mogli udawa, e to, co si stao, nie byo a tak okropne. Zrozumiaam, e to wanie ten aspekt przebaczenia przeszkadza wielu osobom w porzdkowaniu swojego ycia.

Puapka przebaczenia

Jedn z najbardziej niebezpiecznych rzeczy zwizanych z przebaczeniem jest to, e hamuje ono zdolno uwolnienia powstrzymywanych, stumionych emocji. W jaki bowiem sposb moesz wyrazi swoj zo na rodzica, ktremu ju wybaczye? Odpowiedzialnoci mona obarczy albo ludzi, ktrzy ci zranili, albo te siebie samego. Kto musi by odpowiedzialny. A zatem moesz wybaczy swoim rodzicom i doj do tego, e jeszcze bardziej znienawidzisz siebie. Zauwayam rwnie, i wielu pacjentw pieszyo si do wybaczenia, aby unikn bolesnej pracy w czasie terapii. Byli oni przekonani, e przez wybaczenie skrc sobie drog do tego, by poczu si lepiej. Niektrzy z nich wybaczyli, przerwali terapi, a z powodu psychicznych okalecze pogryli si w jeszcze gbsz depresj i nieszczcie. Kilkoro z nich kurczowo przylgno do zudnego przekonania, e: Wszystko co mog zrobi to przebaczy, a wtedy bd uleczony, bd w wietnej kondycji umysowej; kady ma kocha kadego, mamy wszystkich bra w objcia, a wtedy wszyscy bdziemy szczliwi. Pacjenci czsto przekonywali si rwnie, e pusta obietnica przebaczenia prowadzia ich do jeszcze gbszego rozczarowania. Niektrzy z nich odczuli przypyw dobrego samopoczucia, lecz nie byo ono trwae, bowiem w rzeczywistoci nic nie zmienio si w ich sposobie odczuwania, ani w ich rodzinnych interakcjach. Pamitam jedn szczeglnie poruszajc sesj, w ktrej uczestniczya pacjentka o imieniu Stephanie, ktrej dowiadczenie stanowi jeden z najbardziej typowych przykadw przedwczesnego przebaczenia. Stephanie, lat 27, bya dewocyjn, nawrcon chrzecijank. Gdy miaa 11 lat, zgwaci j ojczym. Stosowa wobec niej przemoc, a do momentu gdy matka w rok pniej wyrzucia go z cakiem innych powodw z domu. Przez nastpne cztery lata Stephanie bya molestowana przez kolejnych konkurentw matki. Ucieka w kocu z domu w wieku szesnastu lat i zostaa prostytutk. W siedem lat pniej omal nie zostaa pobita na mier przez jednego z klientw. W czasie pobytu w szpitalu spotkaa sanitariusza, ktry skoni j do przyjcia do kocioa. Po kilku latach pobrali si i urodzi im si syn. Stephanie bardzo staraa si przebudowa swoje ycie, ale pomimo nowej rodziny i nowej religii bya nieszczliwa. Przez dwa lata uczestniczya w terapii, ale cigle nie moga wydoby si z gbokiej depresji. Wanie wtedy, przysza do mnie. Wczyam Stephanie do grupy skadajcej si z osb bdcych ofiarami kazirodztwa. W trakcie pierwszej sesji Stephanie zapewnia nas, e osigna ju spokj i wybaczya ojczymowi i swojej zimnej, nieadekwatnej matce. Powiedziaam jej, e jeeli chce wyj z depresji, to moe na chwil nie przebacza im, aby dowiadczy ponownie wasnej zoci. Z naciskiem podkrelaa, e wierzy gboko w przebaczenie, e nie musi wpada w zo, aby poczu si lepiej. Wywizaa si midzy nami ostra walka, czciowo dlatego, i prosiam, aby zrobia co, co byo dla niej bolesne, ale take dlatego, e jej przekonania religijne byy sprzeczne z jej potrzebami psychologicznymi. Stephanie pilnie pracowaa, ale odmawiaa dopuszczenia do siebie wciekoci. Jednak krok po kroku zaczynaa zblia si do niej. Wybuchaa zoci niejako w imieniu innych czonkw grupy, mwic na przykad: twj ojciec by potworem, nienawidz go! Kilka tygodni pniej jej wasna, zduszona zo znalaza ujcie. Wrzeszczaa, kla i oskaraa swoich rodzicw o to, e zrujnowali jej dziecistwo i okaleczyli jej dorose ycie. Po tym wszystkim objam j, kiedy jeszcze szlochaa. Odczuam, e jej ciao odpryo si. Kiedy nieco si uspokoia, zapytaam j podchwytliwie W jaki sposb ma zachowywa si maa chrzecijanka? Nigdy nie zapomn jej odpowiedzi.

Myl, e Bg bardziej chce, abym poczua si lepiej, ni ebym przebaczya.

Ten wieczr by dla niej punktem zwrotnym.

Ludzie mog przebaczy toksycznym rodzicom, ale powinno to stanowi uwieczenie, a nie pocztek ich emocjonalnego oczyszczenia. Ludzie potrzebuj wciekania si o to, co im si przydarzyo. Potrzeba im rozpaczania nad tym, e nigdy nie zaznali mioci rodzicielskiej, o ktr tak zabiegali. Musz zaprzesta pomniejszania i niedoceniania krzywd jakie im wyrzdzono. Zbyt czsto bowiem przebacz i zapomnij znaczy udawaj, e to si nie stao. Uwaam rwnie, e wybaczenie jest waciwe wwczas, gdy rodzice robi co, aby sobie na nie zasuy. Rodzice toksyczni, a zwaszcza ci stosujcy przemoc, musz przyzna si do tego, co zrobili, wzi za to odpowiedzialno i wykaza ch poprawy. Jeeli jednostronnie rozgrzeszysz rodzicw, ktrzy nadal le ci traktuj, ktrzy zaprzeczaj rzeczywistoci i twoim uczuciom, ktrzy nadal obarczaj ci win, to moesz zaszkodzi wasnej pracy nad twoj sfer emocjonaln. Jeeli jedno z rodzicw bd obydwoje nie yj, to moesz wynagrodzi sobie doznane krzywdy wybaczajc sobie samemu i uwalniajc si od ich emocjonalnego szantau. W tym momencie moesz pomyle, i ma to swoje uzasadnienie, e jeli nie przebaczysz swoim rodzicom, to bdziesz trwa w zaciciu i zoci przez reszt twojego ycia. W rzeczywistoci jest zupenie odwrotnie. Przez lata praktyki przekonaam si, e emocjonalny i umysowy spokj przychodzi w rezultacie uwolnienia si od kontroli toksycznych rodzicw, bez koniecznoci przebaczenia im. Uwolnienie pojawi si wwczas, gdy dowiadczysz uczucia urazy i alu oraz gdy przerzucisz ca odpowiedzialno na barki rodzicw, czyli tam gdzie rzeczywicie powinna spoczywa.

Rozdzia 10: Jestem dorosy?

Dzieci toksycznych rodzicw odczuwaj ogromn potrzeb rodzicielskiej aprobaty, ktra przeszkadza im y wasnym yciem. To prawda, e wikszo dorosych czuje si w niektrych sprawach bardzo zwizana ze swymi rodzicami. Na pytanie, czy s zdolni do mylenia, dziaania i odczuwania w cakowitym oderwaniu od nadziei i oczekiwa swych rodzicw, tylko nieliczni mog kategorycznie odpowiedzie tak. I rzeczywicie, w prawidowych rodzinach, pewna dawka zalenoci jest korzystna. Sprzyja ona tworzeniu uczu przynalenoci i rodzinnej wizi. Ale nawet w prawidowych rodzinach ten wpyw moe siga zbyt daleko, a w rodzinach toksycznych wykracza on poza wszelkie dopuszczalne granice. Niektrzy ludzie czuj si zmieszani bd uraeni, kiedy sugeruj im, e mog by w samounicestwiajcy dla nich sposb zronici z rodzicami. Prosz pamita, e jest to zwyczajna

walka. Niektrzy ludzie s wystarczajco dojrzali do cakowitego napenienia si wasnym yciem i cakowitego uwolnienia si od potrzeby rodzicielskiej aprobaty. Wikszo z nas opucia dom tylko fizycznie, niewielu z nas opucio dom w sensie emocjonalnym. Generalnie istniej dwa typy zalenoci. Pierwszy wie si z ustawicznym uleganiem rodzicom, aby ich sobie zjedna. Bez wzgldu na to, jakie s twoje potrzeby i chci, potrzeby i chci twoich rodzicw zawsze s nadrzdne. Drugi rodzaj zalenoci polega na robieniu czego wrcz przeciwnego. Swoj zaleno przejawiasz tym, e krzyczysz na rodzicw, grozisz im albo te cakowicie si do nich zraasz. I w tym wypadku, co moe si wydawa niedorzecznoci, rodzice maj przeogromn kontrol nad tym, co czujesz i jak si zachowujesz. Im silniejsza jest twoja reakcja, tym wiksza jest ich wadza nad tob, ich zdolno wyprowadzania ci z rwnowagi, a przez to take ich kontrola nad twoimi poczynaniami. Aby uatwi ci okrelenie stopnia twojej zalenoci od rodzicw opracowaam trzy listy: jedna obejmuje przekonania, druga uczucia, trzecia zachowania. Zastosuj je jako katalizator, ktry pomoe ci odkry przekonania, uczucia i zachowania, ktre sam w sobie zdawie. Pamitaj, e tam gdzie podaj termin rodzice, moesz zastpi go sowami ojciec czy matka. Liczby mnogiej uyam dla uatwienia.

W co wierzysz?

Jak stwierdzilimy w rozdziale 8, przekonania s trwale zakorzenionymi postawami, sposobami postrzegania i pogldami na temat ludzi, ich wzajemnych stosunkw oraz moralnoci. Zanim bdziesz mg zapocztkowa proces wasnego rozwoju i zmiany ycia, trzeba aby najpierw uwiadomi sobie zwizek pomidzy bdnymi przekonaniami, negatywnymi uczuciami i autodestrukcyjnymi zachowaniami. Oto przykad, jak taki zwizek funkcjonuje: przekonanie Nie mog nigdy zwyciy, moi rodzice s wszechmocni prawdopodobnie doprowadzi ci do poczucia bezradnoci, ustawicznego sfrustrowania i przygnbienia. W wysikach zmierzajcych do przeciwdziaania tym uczuciom automatycznie popadniesz w sprzeczno, poddasz si yczeniom twoich rodzicw i by moe jednoczenie, by uciec od tych uczu, zaczniesz uywa narkotykw czy pi alkohol. Wszystko zatem, zaczyna si od przekona. Pierwsza lista dopomoe ci w zidentyfikowaniu przekona, ktre stanowi podstaw twoich uczu i zachowa. Postaw znak przy kadym zdaniu, ktre uwaasz za prawdziwe. Moje przekonania na temat relacji z wasnymi rodzicami: To ja mam uszczliwia rodzicw. To ze mnie rodzice maj by dumni. Jestem caym yciem moich rodzicw Moi rodzice nie mogliby przey beze mnie.

Nie mgbym przey bez moich rodzicw. Gdybym powiedzia rodzicom prawd, e si rozwiodem, e usunam ci, e jestem homoseksualist e moja dziewczyna jest ateistk itp., to by ich zabio. Jeli wystpi przeciwko rodzicom, strac ich na zawsze. Jeli powiem im, jak bardzo mnie rani, wykrel mnie ze swojego ycia. Nie powinienem robi ani mwi niczego, co mogoby zrani uczucia rodzicw Uczucia moich rodzicw s waniejsze ni moje. Rozmowa z moimi rodzicami nie ma sensu, poniewa nie przyniosaby nic dobrego Gdyby tylko moi rodzice mogli si zmieni, poczubym si lepiej. Musz wynagrodzi rodzicom to, e jestem taki niedobry Gdybym mg sprawi, aby zobaczyli jak bardzo mnie rani wiem, e byliby lepsi. Bez wzgldu na to co robi, s moimi rodzicami i musz ich szanowa. Moi rodzice nie maj adnej kontroli nad moim yciem. Przez cay czas z nimi walcz.

Jeeli cztery spord podanych wyej przekona pasuj do ciebie jeste wci zaleny od rodzicw. Moe to by trudne do przyjcia, ale wszystkie te przekonania s autodestrukcyjne. Nie pozwalaj ci one na oddzielenie si i niezaleno. Umacniaj twoj zaleno i okradaj ci z siy dorosoci. Kilka z tych przekona skada na twoje barki pen odpowiedzialno za samopoczucie twoich rodzicw jeli toksyczni rodzice maj si le, zawsze ogldaj si na innych, aby ich za to obwini, a tymi innymi s zazwyczaj ich dzieci. Jeeli sprawiono, aby wierzy, e ty jeste odpowiedzialny za uczucia rodzicw, prawdopodobnie cigle wierzysz, e w twojej mocy jest uczyni ich - a czasem take i innych - zarwno szczliwymi jak i nieszczliwymi. Wielu znawcw ludzkiego zachowania twierdzi, e nie moesz sprawi, eby kto inny co czu w okrelony sposb - kada osoba jest cakowicie odpowiedzialna za wybr tego, jak pragnie co odczuwa. Nie uwaam, aby to bya prawda. Wierz, e mamy wpyw na uczucia kadego, z kim jestemy zwizani. Jednak mie wpyw nie oznacza by odpowiedzialnym za ugruntowanie si tych uczu. Tak jak ty jeste odpowiedzialny za odnalezienie sposobu na to, by czu si lepiej, mimo e kto ci rani, tak twoi rodzice s odpowiedzialni za znalezienie wasnych drg do tego, by czu si lepiej, gdy kto rani ich samych. Jeeli na przykad ty robisz co, co nie jest ani okrutne, ani obraliwe, ale mimo wszystko sprawia, e matce jest przykro - bierzesz lub z kim kogo matka nie aprobuje, albo przyjmujesz prac poza miastem - to jest to sprawa twojej matki, aby znale sposb na to, by poczu si lepiej. Jak najbardziej na miejscu jest powiedzenie czego w rodzaju Przepraszam, e jest ci przykro, ale nie jeste za to odpowiedzialny, i nie musisz zmienia swoich planw, aby zatroszczy si o uczucia matki. Kiedy rezygnujesz z zaspokojenia wasnych potrzeb, aby zadba o uczucia matki, wyrzdzasz krzywd zarwno sobie jak i jej. Zo i uraza jakie nieuchronnie bdziesz odczuwa, wcale ci nie uatwi ycia, za to na pewno odbij si na waszych wzajemnych stosunkach. A kiedy twoje wysiki na rzecz uczynienia swej matki szczliw nie powiod si, bdziesz si czu winny i nieadekwatny.

Gdy wikszo twoich decyzji bazuje na tym, jak bd si czuli twoi rodzice, to w ten sposb rezygnujesz z wolnego wyboru. Jeeli ich uczucia zawsze zajmuj pierwsze miejsce, to oni kieruj twoim yciem a nie ty sam. Przemyl inne twoje przekonania, ktre nie pozwalaj ci si czu w kontaktach z rodzicami jak penowartociowy dorosy czowiek. Dopisz je do listy. Lista ta bdzie czci niewielkiego eksperymentu, o ktrego przeprowadzenie poprosz ci pniej.

Faszywe przekonania i bolesne uczucia

Autodestrukcyjne przekonania wiod zawsze do bolesnych uczu. Poprzez zbadanie wasnych uczu moesz zacz rozumie zarwno przekonania, ktre je zrodziy jak i wynikajce z nich zachowania. Wikszo z nas uwaa, e uczucia s reakcjami na sprawy, ktre si nam przydarzaj, sprawy ktrych rdo jest poza nami. Ale w rzeczywistoci nawet najwikszy strach, przyjemno czy bl wyrasta z pewnego rodzaju przekona. Na przykad pewnego dnia stajesz si bardzo dzielny i mwisz ojcu alkoholikowi, e nie masz ju duej ochoty by z nim, kiedy jest pijany. On zaczyna wrzeszcze, e jeste niewdziczny i nieposuszny. Ty czujesz si winny. Moesz myle, e twoje poczucie winy jest rezultatem zachowania ojca, ale to jest tylko cz prawdy. Zanim uczucia te w tobie powstay, pewne przekonania zostay zarejestrowane w twoim mzgu przekonania, ktrych prawdopodobnie nie bye wiadom. W tym przypadku te przekonania mogy by nastpujce: Dzieci nigdy nie powinny odpowiada impertynencko rodzicom, albo Ojciec jest chory i to ja mam si nim opiekowa. Poniewa nie bye w zgodzie z tymi gboko osadzonymi przekonaniami, reagujesz poczuciem winy. Kiedy znajdujesz si w sytuacji, ktra wymaga reakcji emocjonalnej, w twoim umyle ujawniaj si przekonania rodzinne, ktre s jakby nieuwiadomionymi wzorcami. Zrozumienie, e te przekonania prawie zawsze poprzedzaj twoje uczucia, jest czym wicej ni interesujcym psychologicznym wiczeniem.

Zrozumienie relacji pomidzy wasnymi przekonaniami i uczuciami jest gwnym krokiem do zahamowania wasnych autodestrukcyjnych zachowa!

Ale ja nic nie czuj

Wszyscy silnie reagujemy na naszych rodzicw. Wielu z nas dobrze zna te uczucia, ale niektrzy chroni si przed intensywnoci swoich emocji poprzez niwelowanie ich. By moe zostae w dziecistwie naadowany informacjami, z ktrymi wizao si odczuwanie lku. Moe karano ci za wyraanie swoich uczu albo byy one tak bolesne, e zepchne je gboko do podwiadomoci, gdy inaczej nie dao si ich znie. By moe zmuszony bye sam siebie przekonywa, e jest to dla ciebie nieistotne albo odczuwae potrzeb udowodnienia swoim rodzicom, e nie s w stanie wywiera na ciebie wpywu. Jako czowiekowi dorosemu moe by ci bardzo trudno przerwa tamy powstrzymujce twoje emocje. Dostrzeenie zwizku pomidzy doznawanymi przez ciebie uczuciami a twoimi dawnymi i obecnymi stosunkami z rodzicami moe by dla ciebie bardzo trudne. Uczucia, o ktrych mwi w tej ksice, mog wydawa ci si obce, nieznane. By moe uwaasz si za osob ozib, skostnia, bd uwaasz, e w ogle nie masz adnych uczu - e masz niewiele do zaoferowania w sferze mioci i czuoci. Jeli tak sdzisz, to znaczy to, e uczucia jakich doznawae w dziecistwie, byy najprawdopodobniej tak silne, e w dorosym yciu skoniy ci do wypracowania caego systemu skutecznej ochrony. Jeeli uwaasz, e twoje uczucia ju dawno ulegy zapomnieniu, to moesz posuy si poniej podanymi listami jako punktem wyjcia. Moesz take sprbowa wyobrazi sobie, co moe odczuwa kto inny, kto ma podobne do twoich stosunki z rodzicami. Wielu ludzi przekonuje si, e po prostu nie mog dotrze do swoich uczu bez odpowiedniej terapii. Twoje uczucia nie przestay istnie, lecz s jedynie niewaciwie ulokowane i niekiedy niezbdna jest profesjonalna pomoc, aby je przywoa. Jednak bez wzgldu na dziaania, ktre trzeba podj, niczego nie osigniesz bez zespolenia si z wasnymi uczuciami. Najwaniejsze w tym wszystkim jest to, aby w momencie wydobywania na powierzchni wasnych zablokowanych uczu niczym si nie przejmowa. W czasie oywiania tych uczu moesz poczu si bardzo le. Wiele osb podejmuje terapi oczekujc, e natychmiast poczuj si lepiej. Ogarnia je przeraenie, kiedy uwiadamiaj sobie, i zazwyczaj zanim bd mogy odczu popraw, bd musiay poczu si jeszcze gorzej. Jest to zabieg przeprowadzany na emocjach i jak w przypadku innych zabiegw, by rana dobrze si goia, trzeba j najpierw oczyci i musi upyn troch czasu zanim bl przeminie. Ale bl oznacza take, e proces uzdrawiania ju si zacz. Aby pomc ci w wydobyciu uczu, podzieliam je na cztery grupy: wina, strach, smutek i zo. Mamy tu do czynienia z automatycznymi, dajcymi si przewidzie, negatywnymi uczuciami tymi, ktre zazwyczaj ci drcz. Zaznacz na licie te zdania, ktre najlepiej odzwierciedlaj to, co czujesz.

W moich kontaktach z rodzicami: Czuj si winny, gdy wiod ycie niezgodne z oczekiwaniami rodzicw. Czuj si winny, gdy robi co, co sprawia im przykro. Czuj si winny, gdy nie postpuj zgodnie z ich radami. Czuj si winny, gdy spieram si z nimi. Czuj si winny, gdy zoszcz si na nich. Czuj si winny, gdy rozczarowuj ich i rani ich uczucia. Czuj si winny, gdy nie robi wystarczajco duo dla nich. Czuj si winny, gdy nie robi wszystkiego, o co mnie poprosz.

Czuj si winny, gdy mwi im nie. Odczuwam strach, gdy rodzice krzycz na mnie. Odczuwam strach, gdy s na mnie li. Odczuwam strach, gdy ja jestem na nich zy Odczuwam strach, gdy mam im powiedzie co,O czym najpewniej nie chcieliby usysze Odczuwam strach, kiedy gro e przestan mnie kocha Odczuwam strach, gdy nie zgadzam si z nimi. Odczuwam strach, gdy prbuj im si przeciwstawi. Czuj si zasmucony, gdy rodzice s nieszczliwi. Czuj si zasmucony, gdy wiem, e sprawiem im zawd. Czuj si zasmucony, gdy nie potraf1 uczyni ich ycia lepszym. Czuj si zasmucony, gdy mwi mi, e zrujnowaem ich ycie. Czuj si zasmucony gdy robi co, co chc robi, ale zarazem rani ich tym Czuj si zasmucony, gdy rodzice nie lubi mojej ony,(mojego ma, kochanka, przyjaciela). Jestem zy gdy rodzice mnie krytykuj. Jestem zy gdy usiuj mnie kontrolowa. Jestem zy, gdy mwi mi, jak mam y. Jestem zy, gdy mwi mi, jak powinienem myle, czu czy zachowywa si. Jestem zy, gdy mwi mi, co powinienem, a czego nie powinienem robi. Jestem zy, gdy stawiaj mi wymagania. Jestem zy, gdy yj moim yciem. Jestem zy, gdy oczekuj ode mnie, abym si nimi opiekowa. Jestem zy, gdy odrzucaj mnie.

Dodaj jeszcze inne uczucia jakich doznajesz, a ktre tutaj nie zostay wymienione. Mog one uwzgldnia reakcje fizyczne wobec twoich rodzicw. Reakcje fizyczne czsto stanowi jzyk, przy pomocy ktrego wyraamy bolesne uczucia, szczeglnie wwczas, gdy nie mona ich bezpiecznie okaza osobom, na ktre jestemy li. Czsto nasze ciao wyraa to, czego nie moemy, bd nie potrafimy wypowiedzie sowami. Poszczeglne fizyczne objawy s uwarunkowane takimi czynnikami jak historia chorb rodzinnych, predyspozycje czy wraliwo czci ciaa, a take specyficzna osobowo i konstytucja emocjonalna. Nie jest czym niezwykym to, e dorose dzieci toksycznych rodzicw cierpi na ble gowy, odka, odczuwaj napicie mini, zmczenie, utrat apetytu, bd te przymus jedzenia, maj problemy ze snem i mdoci. Tych reakcji nie naley lekceway, zwaszcza gdy wi si z tak stresogennymi zachowaniami jak choroby ukadu krenia czy te choroby gastryczne, ktre mog by dla nas zgubne. Naley zwraca si o pomoc lekarsk w przypadku jakichkolwiek chronicznych dolegliwoci fizycznych, nawet jeeli jest si przekonanym, e maj one rdo w sferze emocjonalnej.

Jeeli stwierdzie, e wicej ni jedna trzecia zda podanych powyej wyraa twoje uczucia, to wiadczy to o tym, i jeste stamszony, zdominowany przez rodzicw a twoje ycie emocjonalne pozostaje pod ich kontrol.

Dostrzeganie powiza

Sprbuj umieci sowo poniewa po kadym wybranym zdaniu wyraajcym twoje uczucia, po czym po sowie poniewa dodaj przekonanie, ktre wybrae z pierwszej listy. Ta technika pomoe ci zrozumie niektre twoje reakcje. Na przykad, Czuj si winny, gdy robi co, co sprawia rodzicom przykro, poniewa nie powinienem robi (bd mwi) czego, co zrani uczucia moich rodzicw; Czuj si zasmucony, gdy wiem, e zrobiem rodzicom zawd, poniewa to ja wanie mam uszczliwia rodzicw; Odczuwam strach, gdy jestem na nich zy, poniewa gdy sprzeciwi si rodzicom, strac ich na zawsze. Gdy tylko zdasz sobie spraw z tych wszystkich wanych powiza, prawdopodobnie bdziesz zaskoczony tym,jak wiele twoich uczu ma swoje korzenie w twoich przekonaniach. To wiczenie jest niebywale wane, bowiem gdy tylko zrozumiesz rdo twoich uczu, moesz zacz je kontrolowa.

Co ty robisz?

Przekonania rodz normy. Uczucia sprawiaj, e jeste im posuszny, a to wszystko ksztatuje twoje zachowanie. Jeeli chcesz zmieni swoje zachowanie musisz przerobi cay ukad rwna, aby poprzez zmian swoich przekona i uczu zmieni swoje normy. jestem dorosy? Kiedy przekonasz si, e zachowanie jest efektem przekona i uczu, wiele z twoich zachowa nabierze sensu. Poniej podaj list niektrych zachowa, ktre mog powsta jako efekt przekona i uczu, wyszczeglnionych wczeniej na listach. Zachowania te dziel si na dwie zasadnicze kategorie: zachowania ulege i zachowania agresywne. Wska te, ktre dotycz ciebie. Jeeli stwierdzisz, e przejawiasz jeszcze inne destrukcyjne zachowania, ktre tutaj nie zostay wymienione, dodaj je do listy. W moich stosunkach z rodzicami przejawiam takie zachowania:

Zachowania ulege: Czsto ustpuj rodzicom, bez wzgldu na to co czuj. Czsto nie mwi rodzicom tego, co naprawd myl. Czsto nie mwi rodzicom tego, co naprawd czuj. Czsto zachowuj si tak, jakby wszystko midzy nami byo w porzdku, nawet jeli tak nie jest. Gdy jestem z rodzicami, czsto jestem sztuczny i nieautentyczny W stosunku do rodzicw czsto dziaam raczej powodowany poczuciem winy i strachem, anieli wolnym wyborem. Usilnie staram si, aby si zmienili. Usilnie staram si, aby poznali i zrozumieli mj punkt widzenia. Czsto staj si w naszych konfliktach rozjemc. Czsto, aby ich zadowoli, rezygnuj z wielu wanych dla mnie spraw, mimo e jest to dla mnie bardzo bolesne. Cigle jestem powiernikiem rodzinnych tajemnic.

Zachowania agresywne: Ustawicznie dyskutuj z rodzicami, aby wykaza im, e mam racj. Cigle robi rne rzeczy, ktrych oni nie znosz aby pokaza, e stanowi sam o sobie. Czsto krzycz na rodzicw albo kln ich w ywy kamie, aby pokaza im, e nie mog mnie kontrolowa. Czsto musz si powstrzymywa, eby nie uciec si do rkoczynw. Spaliem wszystkie mosty za sob i wykreliem rodzicw z mojego ycia.

Jeli dwa lub wicej z podanych przykadw zachowa odzwierciedlaj i twoje zachowania, wiadczy to o tym, e rodzice cigle kieruj twoim yciem. Nietrudno zauway, w jaki sposb ulego przeszkadza ci sta si niezalenym. Ale zaleno przejawiajca si w agresywnych zachowaniach jest mniej oczywista. Te zachowania zdaj si oddziela ci od rodzicw. Stwarzaj one iluzj, e nie kapitulujesz, lecz walczysz. W rzeczywistoci, agresywne zachowania sprzyjaj uzalenieniu ci dziki intensywnoci twoich uczu, powtarzalnoci i przewidywalnoci twoich reakcji oraz poprzez to, e twoje zachowanie nie wynika z wolnego wyboru, ale warunkuje je potrzeba udowodnienia, jaki jeste niezaleny. Ulego i agresja s jedynie dwiema stronami tego samego medalu.

Reakcja na stwierdzenia umieszczone na listach

Carol - projektantka nowoczesnych wntrz - ktra bya sownie zniewaana przez ojca, zdumiaa si, kiedy zapoznaa si z wynikami swoich wyborw stwierdze z list. Odkrya bowiem, e w wieku pidziesiciu dwu lat jest wci zdominowana przez swoich rodzicw.

Jest mi tak wstyd. Jestem w rednim wieku, byam trzy razy matk, mam dorosego syna, a moi rodzice cigle poruszaj mn jak marionetk. Prawie kade uczucie i przekonanie zawarte na tych listach pasuje do mnie. Przecie ja jestem chodzc ulegoci. Kiedy wreszcie dotrze do mnie, e moi rodzice si nie zmieni? Zawsze byli okrutni i nie do zniesienia, i myl, e zawsze tacy bd.

Powiedziaam Carol, e uczucia wstydu i zmieszania s czym zwyczajnym dla kogo, kto uwaa siebie za dorosego i nagle odkrywa, e jest cigle pod kontrol swoich rodzicw: Wszyscy chcielibymy wierzy, e jestemy niezalenymi, dorosymi ludmi, ktrzy sami decyduj o wasnym yciu. Carol prawdopodobnie miaa racj: jej rodzice nie zamierzali si zmieni. Ale ona tak. Pierwszym krokiem do zrzucenia z siebie destrukcyjnych wizw jest zrozumienie, co czyni je tak silnymi. Jak wielu moich pacjentw, Carol zareagowaa zoci, kiedy zorientowaa si, e nadal jest usidlona przez swoich rodzicw. Chciaa na gwat rzuci rodzicom wyzwanie. Jeli taki impuls pojawi si u ciebie, nie poddawaj si mu. Nie jest to waciwy czas. Impulsywne dziaania prawie zawsze spalaj na panewce.

Unikaj podejmowania konfrontacji, kiedy jeste u szczytu emocjonalnego napicia, gdy nie bdziesz w stanie trzewo spojrze na problem a twoje osdy bd przytpione.

Potrzeba wiele czasu na to, by zintegrowa twoj now wiadomo z twoim yciem. Ale najpierw musisz okreli plan dziaania. Pamitaj, jest to pocztek procesu, a nie nage uleczenie. Przytoczone powyej listy stanowi istotny pocztek twojego odkrywania samego siebie. Masz przed sob kilka bardzo skomplikowanych i oszaamiajcych spraw do rozwizania. Nie chcesz chyba skaka do wody bez sprawdzenia, czy aby nie ma tam skay. Nie moesz nagle zmieni utrwalonych w cigu ycia wzorcw bez wzgldu na to, jak bardzo mog one by dla ciebie niszczce. To co moesz zrobi, to stawi czoa wasnym dawicym ci przekonaniom i autodestrukcyjnym zachowaniom i sprbowa odrzuci je, aby zrobi miejsce dla wyaniajcego si twojego prawdziwego ja. Ale zanim bdziesz mg odkry swoje prawdziwe ja, musisz dowiedzie si kim jeste. Rozdzia 11: Pocztki samookrelenia

Emocjonalna niezaleno nie oznacza, e musisz odcina si od swoich rodzicw. Polega ona na tym, e moesz by czci rodziny, przy jednoczesnym istnieniu jako oddzielna jednostka. Oznacza to, e moesz by tym, kim jeste i pozwoli rodzicom by takimi, jakimi s. Kiedy czujesz, e moesz mie wasne przekonania, uczucia i zachowania, inne od tych, ktre prezentuj twoi rodzice (czy ktokolwiek inny) jeste samookrelony. Jeeli twoi rodzice nie bd akceptowa tego, co robisz czy mylisz, nieuchronnie bdziesz musia tolerowa ten dyskomfort. Bdziesz musia take tolerowa ich dyskomfort z twojego powodu, w sytuacji gdy postanowisz postpowa wbrew ich oczekiwaniom. Nawet jeeli niektre z twoich przekona s identyczne z przekonaniami rodzicw albo twoje zachowanie znajduje ich aprobat, wane jest to, e to wanie ty dokonujesz wyboru i czujesz si w swych wyborach cakowicie niezaleny. Nie oznacza to, e zachcam ci, aby nie szanowa ludzkich uczu albo ignorowa fakt, e twoje zachowania mog by dla innych wane. Ale te nie moesz pozwoli im na to, by si nie liczyli z tob. Wszyscy musimy dy do rwnowagi midzy troszczeniem si o siebie a liczeniem si z uczuciami innych. Nikt z nas nie jest cakowicie niezaleny od innych. Jestemy czci wikszej spoecznoci. Nikt nie jest cakowicie wolny od potrzeby bycia aprobowanym przez innych. Nikt nie jest cakowicie wolny od pewnej dozy emocjonalnej zalenoci i niewielu z nas rzeczywicie chciaoby uzyska wolno tego rodzaju. Czowiek jest istot spoeczn a swoboda naszych wzajemnych stosunkw wie si z pewn emocjonaln wspzalenoci. Dlatego te nasza tosamo musi by w jakim stopniu elastyczna. Nie ma nic zego w kompromisach w stosunku do rodzicw o ile to, co postanowie zrobi, wynika z twojej wasnej nieprzymuszonej woli. Dokadnie rzecz biorc, chodzi tutaj o podtrzymywanie twojej emocjonalnej integralnoci, o bycie w zgodzie z samym sob.

Fajnie jest by czasem samolubem

Wiele osb nie staje w swojej obronie, poniewa myli poczucie wasnej tosamoci z egoizmem. Sowo egoistyczny otwiera wszystkie zawory poczucia winy. Sandy - fryzjerka, ktrej rodzice nie przebaczyli tego, e usuna ci w wieku pitnastu lat - gotowa bya tkwi w emocjonalnym piekle, byle tylko nie uznano jej za egoistk. Sandy tak opisywaa swoj sytuacj:

To si nazywa znale si pomidzy motem a kowadem. Myl, e chyba ju zrujnowaam cae swoje ycie. Rodzice wanie remontuj mieszkanie i matka zadzwonia do mnie w zeszym tygodniu, eby mi powiedzie, i haas, jaki w domu panuje, doprowadza j do szau, a zatem ona i tata chc si sprowadzi do nas, dopki remont nie zostanie ukoczony, co moe trwa tygodniami. W rzeczywistoci wcale nie chciaam powiedzie tak, ale co mogam zrobi. Przecie w kocu to moi rodzice. Kiedy m dowiedzia si o tym, mao nie pad trupem. Widzisz, on przeznaczy wolny pokj na swoj pracowni i jest wanie w poowie pracy nad duym projektem. Namwi mnie, ebym zadzwonia do matki i zasugerowaa, e moe byoby lepiej, gdyby ona i tata przenieli si raczej do hotelu. I wtedy j ponioso. Przez p godziny wysuchiwaam, jaka jestem niewdziczna i samolubna. Przecie to bahostka, o co mnie prosz, w porwnaniu z tym

wszystkim, co zrobili dla mnie. Powiedziaam jej, e musz przedyskutowa to z Billem, ale od razu wiem, Co On powie. I co mam zrobi, Susan?

Zasugerowaam, aby Sandy wykorzystaa ten minikryzys jako moliwo rozpoczcia procesu odzyskiwania wasnej tosamoci. Bya to wietna okazja, by przyjrzaa si obecnemu chaosowi i potraktowaa go nie jako pojedynczy przypadek, ale jako najwieszy przykad jej stosunkw z rodzicami, opartych na wiecznie tych samych wzorcach. Nie dotyczyo to ich przeprowadzenia si do niej w ogle, ale jej automatycznej gotowoci do ulegania i usunoci, jeli chciaa zniszczy ten wzorzec, musiaa przede wszystkim skoncentrowa si na tym, czego ona chce, w przeciwiestwie do tego, czego wymagali od niej rodzice. Zapytaam j, czy w ogle wie, czego naprawd chce.

Sandy: Pierwsz rzecz jaka przychodzi mi do gowy jest to, aby rodzice dali mi wity spokj. Nie chc, aby zamieszkali u nas. To byoby okropne. Czuj si winna nawet przyznajc to, poniewa uwaa si, e dzieci nie powinny odmawia rodzicom pomocy. Moe po prostu powiem im, e mog zosta. Wwczas nie bd si czua tak okropnie. Znacznie atwiej kci si z Billem ni z nimi. Dlaczego nie mog wszystkich uszczliwi?

Susan: Odpowiedz na to pytanie. Sandy: Nie znam odpowiedzi. Dlatego tu jestem. Wiem, e nie chc, aby mieszkali teraz ze mn, ale kocham ich - nie mog wypi si na nich. Susan: Nie prosz ci, aby odwrcia si od nich. Prosz ci, aby wyobrazia sobie, co by byo, gdyby powiedziaa im czasami nie, aby ograniczy ch do powicania si dla nich. Zadbaj o wasn tosamo, Sandy, podejmuj raczej decyzje wynikajce z tego, czego ty chcesz i potrzebujesz, ni z tego, czego oni chc czy potrzebuj. Sandy: To brzmi tak egoistycznie. Susan: Fajnie jest by czasami samolubem. Sandy: Chc by dobra, Susan. Byam wychowana tak, aby wierzy, e dobrzy ludzie to tacy, ktrzy robi co dla innych. Susan: Kochanie, gdyby bya tak dobra dla siebie, jak dobra jeste dla rodzicw, prawdopodobnie nie miaaby potrzeby tutaj by. Jeste dobra dla kadego z wyjtkiem siebie samej. Sandy: To dlaczego czuj si taka za?

Sandy zacza paka. Tak bardzo jej zaleao na tym, aby udowodni matce, e nie jest ani samolubna, ani niewdziczna, e bya skonna rzuca swj dom i swoje maestwo w czelu prawie piekieln. Wiele yciowych decyzji podejmowanych przez Sandy wynikao z jej nadmiernie rozwinitego poczucia obowizku wobec rodzicw. Bya przekonana, e powinna tumi swoje potrzeby i dawa pierwszestwo potrzebom rodzicw. Rzadko robia to, co chciaa zrobi i to wanie doprowadzio do tego, i tumiona przez lata zo i brak zaspokojenia osobistych potrzeb ostatecznie znalazy ujcie w depresji.

Sandy, jak wikszo z nas, reagowaa na rodzicw w prawie automatyczny, odruchowy sposb. Kiedy tak reagujemy, dziaamy zazwyczaj bez namysu, bez wsuchiwania si w siebie i rozwaania alternatywnych rozwiza. Ludzie s zwykle najbardziej reaktywni, kiedy czuj si emocjonalnie zagroeni, bd zaatakowani. Ten typ reaktywnoci zdarza si w naszych kontaktach z niemal kad wan dla nas osob - kochankiem, szefem, dzieckiem czy przyjacielem - ale najsilniej przejawia si w naszych stosunkach z rodzicami. Kiedy jeste reaktywny jeste zaleny od aprobaty innych. Czujesz si dobrze tylko wwczas, gdy nie ma w twoim otoczeniu nikogo takiego, kto nie zgadzaby si z tob, krytykowa ci, bd nie aprobowa. Twoje uczucia s czsto niewspmierne do zdarze, ktre je spowodoway. Niewielk sugesti postrzegasz jako atak na siebie; agodn, konstruktywn krytyk jako osobist porak. Bez aprobaty innych jest ci bardzo trudno utrzymywa nawet minimaln emocjonaln stabilno. Jeli jeste reaktywny, to do najbardziej typowych dla ciebie wyrae nale takie jak: Za kadym razem kiedy matka mwi mi, jak mam y, wariuj; Oni dokadnie wiedz, jak mnie rozwcieczy, i zawsze im to si udaje albo Wystarczy, e usysz gos mojego ojca, a ju trac panowanie nad sob. Kiedy pozwalasz sobie na to, aby twoje reakcje emocjonalne stay si automatyczne, tracisz kontrol nad sob, jakby na srebrnej tacy podawa wadz nad swoimi uczuciami komu innemu. A to daje innym ludziom przeogromn wadz nad tob samym.

Przeciwiestwem reaktywnoci jest wraliwo

Przeciwiestwem reaktywnoci jest wraliwo. Czowiek wraliwy zarazem myli i czuje. jest wiadomy swoich uczu, ale nie pozwala, by skoniy go do dziaania impulsywnego. Wraliwo pozwala ci ponadto podtrzymywa poczucie wasnej wartoci bez wzgldu na to, co mwi o tobie rodzice. Jest to ogromnie krzepice. Myli i uczucia innych nie doprowadzaj ci ju do zwtpienia w siebie. Dostrzegasz wicej rozwiza i wyborw w kontaktach z innymi, poniewa twj punkt widzenia i twoje racje nie s torpedowane przez emocje. Wraliwo moe ponownie odda w twoje rce kontrol nad wasnym yciem. Sandy powinna zrezygnowa z reaktywnoci na rzecz wraliwoci. Przestrzegam j, e doprowadzenie do zmiany we wasnym zachowaniu wie si z walk i dotyczy to kadego, wczajc w to mnie, ale zapewniam j take, e jest to wykonalne pod warunkiem, e cakowicie zaangauje si w ten proces. Bya na to gotowa. Pierwsz rzecz, jak poleciam jej zrobi, byo uwiadomienie sobie, e wikszo jej opinii o sobie samej miao tak naprawd swoje rdo w tym, co powiedzieli o niej rodzice, czyli w ich pogldach na jej temat. Niektre z nich byy negatywne: rodzice przypisywali Sandy egoizm, niewdziczno i zo. Ten negatywny obraz samej siebie, Sandy umacniaa w sobie przez wiele lat, a zatem nie mona byo zmieni go natychmiast. Ale wskazaam jej kilka wstpnych strategii zachowania, ktre umoliwiy jej rozpoczcie procesu zastpowania obrazu siebie samej, uksztatowanego w jej umyle przez rodzicw, bardziej realistycznymi pogldami.

Poprosiam j, aby wyobrazia sobie, e ja jestem jej matk. Chciaam, aby dziki temu wiczeniu znalaza nowy sposb odpowiadania na krytycyzm matki, inny ni ten w jaki odpowiadaa zazwyczaj.

Susan (jako matka): Jeste samolubna i niewdziczna! Sandy: Nie, nie jestem. Zawsze myl o innych. Zawsze myl o tobie. Zabijam siebie, byle tylko nie zrani ciebie i taty. A to e tyle razy, kiedy byam zupenie wykoczona, zabieraam ci na zakupy albo zapraszaam was oboje na obiad, to nic? Nigdy nie wystarcza ci to, co robi.

Powiedziaam Sandy, e przyja postaw obronn. Cigle wyjaniaa, argumentowaa, przepraszaa. Musiaa skoczy z prbami sprawienia by zobaczyli. Dopki poszukiwaa aprobaty matki, dopty bya kontrolowana. Jeeli chciaa zacz uwalnia si od rodzicw, powinna przyj postaw ofensywn. Chodzi tu o to, aby jak najwicej uzyska z tej interakcji. Aby pokaza Sandy, o co mi chodzi, zamieniam si z ni rolami. Sandy miaa by matk, ja miaam by Sandy.

Sandy (jako matka): Ojciec i ja potrzebujemy jakiego lokum. Jeste samolubna i niewdziczna. Susan (jako Sandy): Ojej, mamo, to interesujce, e widzisz to w ten sposb. Sandy (jako matka): Po tym wszystkim, co dla ciebie zrobilimy, nie mog uwierzy, e moesz nam sugerowa, bymy poszli do hotelu. Susan (jako Sandy): Przykro mi, e si denerwujesz. Sandy (jako matka): Czy zamierzasz pozwoli nam zosta u ciebie, czy nie? Susan (jako Sandy): Musz zastanowi si nad tym. Sandy (jako matka): dam odpowiedzi, moda damo! Susan (jako Sandy): Wiem, e dasz mamo, ale musz si nad tym zastanowi. Sandy (wyamujc si z roli): Nie wiem, co jeszcze powiedzie.

Niedefensywno

Nikt z nas nie jest nauczony reagowa niedefensywnie. Dlatego te opanowanie tej techniki nie przychodzi atwo. Trzeba si jej uczy i wiczy. Ponadto wikszo osb zakada, e jeeli nie bd broni si w sytuacjach konfliktowych, to ich przeciwnicy bd uwaa ich za sabych i zdominuj ich. W rzeczywistoci prawda wyglda inaczej. Jeeli potrafisz opanowa si, zachowa spokj i nie popadasz w popoch, wwczas zachowujesz si.

Nie potrafi dostatecznie mocno podkreli, jak wane jest nauczenie si niedefensywnego reagowania, zwaszcza jeli ma si toksycznych rodzicw. Ten typ odpowiadania moe w duym stopniu przyczyni si do przerwania cyklu: ataku, odwetu, obrony i eskalacji. A oto kilka przykadw niedefensywnych odpowiedzi, ktre moesz sprbowa zastosowa w swoich codziennych interakcjach:

Tak? Ach, rozumiem. To interesujce. Oczywicie masz prawo do wasnego zdania. Przykro mi, e si nie zgadzasz. Pozwl mi zastanowi si nad tym. Dlaczego nie rozmawiamy o tym, gdy nie jeste zdenerwowany? Przykro mi, e czujesz si dotknity (zdenerwowany, rozczarowany).

Musisz koniecznie dokadnie przewiczy swoje niedefensywne odpowiedzi, zanim zaczniesz je stosowa w odniesieniu do innych. Robic to, wyobra sobie, e jeste w pokoju razem z rodzicami, ktrzy krytykuj ci i oczerniaj. Wymw gono niedefensywn odpowied. Pamitaj, w momencie; gdy argumentujesz, przepraszasz, wyjaniasz lub usiujesz sprawi, by zmienili zdanie, w duym stopniu tracisz swoj si. jeeli prosisz kogo, by wybaczy ci albo zrozumia ci, dajesz mu moliwo odmwienia ci tego, o co prosisz. Jeeli za stosujesz odpowiedzi niedefensywne, o nic nie prosisz, a kiedy o nic nie prosisz, nie moesz by odrzucony. Kiedy poczujesz si pewniej w stosowaniu odpowiedzi niedefensywnych, sprbuj zastosowa je przy nadarzajcej si sposobnoci, gdy wyniknie jakie nieporozumienie czy sprzeczka z kimkolwiek, ale nie z twoimi rodzicami. Dobrze jest bowiem sprawdzi, jak one dziaaj w trakcie konfliktu z kim, z kim jeste mniej emocjonalnie zwizany z koleg albo ze znajomym. Prawdopodobnie pocztkowo bdzie to niezgrabne i nienaturalne, a doznajc frustracji moesz uciec si znowu do odpowiedzi defensywnych. Jak kad now umiejtno, musisz j wiczy i by przygotowany na bdy, dopki nie stanie si ona twoj drug natur.

Wasne zdanie

Oto kolejna technika behawioralna - nazywam j wyraaniem wasnego zdania - pomoe ci ona sta si mniej reaktywnym i umoliwi ci postpy na drodze do samookrelenia. Wasne zdania definiuj to, co mylisz, w co wierzysz, co jest dla ciebie wane, co jeste gotw robi, a czego nie jeste, co jest moliwe do pokonania, a co nie jest. Zdania te mog by uszeregowane wedug stopnia wanoci, poczynajc od opinii na temat widzianego przez ciebie

ostatnio filmu, a do zasadniczych przekona dotyczcych ycia. Oczywicie zanim wypowiesz swoje zdanie na jaki temat, musisz je sobie najpierw wyrobi. Kiedy zapytaam Sandy, jak faktycznie chce zareagowa na danie rodzicw odpowiedziaa: Nie wiem, tak bardzo boj si ich denerwowa, e doprawdy jest mi strasznie trudno okreli, czego sama chc. Dylemat Sandy by typowy dla wikszoci ludzi, ktrzy spdzili wikszo ycia w poczuciu odpowiedzialnoci za swoich rodzicw. Jest ci rzeczywicie trudno okreli, kim sam jeste, jeli w przeszoci nie miae zbyt wielu okazji, eby to robi. Aby pomc Sandy sformuowa jej wasne zdanie, wskazaam, e zasadniczo istniay tylko trzy rozwizania, jakie moga przyj:

1.

Nie jestem skonna pozwoli wam zamieszka w moim domu.

2.
3.

Jestem skonna pozwoli wam zamieszka na pewien okrelony, ograniczony czas.

Jestem skonna pozwoli wam zamieszka tak dugo jak chcecie.

Sandy zdecydowaa, e chocia tak naprawd wcale nie chce, aby rodzice u niej mieszkali, to czuje, e jest to ponad jej siy aby im to powiedzie. Ostatecznie zgodzia si powiedzie im, e mog zosta na jeden tydzie. Sdzia bowiem, e bdzie to dobry sposb, aby zaspokoi wasne potrzeby, przy jednoczesnym czciowym uagodzeniu rodzicw.

Ponowne uczenie si sw: nie mog

Sandy nie bya cakowicie usatysfakcjonowana rozwizaniem, jakie wybraa, poniewa pobyt rodzicw by uciliwy dla jej ma, a to odbijao si na ich wzajemnych stosunkach, a ponadto bya przekonana, e ta decyzja wynikaa z jej saboci. Z gbokim westchnieniem powiedziaa: Myl, e poprostu nie mog sprzeciwi si rodzicom. Poprosiam j, aby powtrzya to zdanie, ale eby zamiast powiedzie Nie mog powiedziaa Jeszcze nie sprzeciwiam si rodzicom. Wyraenie jeszcze nie implikuje wybr, podczas gdy nie umiem, nie potrafi, nie mog przywouje co zupenie przeciwnego: nieodwoalno. Brak wyboru jest bezporednio zwizany ze zdominowaniem. Jest to znakomity sposb na trzymanie dziecka w potrzasku. Wybory podejmowane przez dzieci s dyktowane przez rodzicw. Przez wypowiedzenie jeszcze nie stwarzasz sobie moliwo odmiennego zachowania si w przyszoci. Sigasz po nadziej. Niektre osoby uwaaj, e jeli okrel niechciane zachowanie jako wybr, zamiast je zmieni, tym samym uznaj swoj porak. Nie zgadzam si z tym. Uwaam wybr za klucz do samookrelenia. Kada decyzja, ktra wypywa z wyboru oddala nas od reaktywnoci. Istnieje ogromna rnica pomidzy wybraniem kapitulacji przed rodzicami, gdy po rozwaeniu wszelkich alternatyw zdecydowae, e nie jeste jeszcze przygotowany do walki, a automatyczn kapitulacj, poniewa czujesz si bezbronny. Dokonywanie wyboru oznacza robienie kroku w kierunku przejcia kontroli; reagowanie odruchowe oznacza za powrt do bycia kontrolowanym. By moe nie wyglda to na wielki postp, ale zapewniam, e tak wanie jest.

Wyprbuj to na rodzicach

Niektrzy moi pacjenci s tak podekscytowani sukcesem, jaki odnieli dziki swojemu nowemu zachowaniu, i nie s w stanie powstrzyma si przed natychmiastowym sprawdzeniem go na rodzicach. Wielu innych martwi si, e rodzice bd sfrustrowani albo rozwcieczeni, gdy usysz ich niedefensywne odpowiedzi i ich wasne zdani na jaki temat. Toksyczni rodzice s tak bardzo przyzwyczajeni do tego, e rozwcieczaj wasne dzieci, e kiedy dzieci nie reaguj zoci, oni sami popadaj w zo. Jest na to jedyna rada: sprbuj. Im prdzej, tym lepiej. Odkadanie zrobienia tego pierwszego, maego kroku, spdzanie tygodni czy miesicy na myleniu o tym tylko pogbi zmartwienie. Pamitaj: jeste dorosy moesz przeciwstawi si, masz prawo walczy ze swoim zym samopoczuciem i sta si sob. Rzadko kiedy ten pierwszy krok jest tak bolesny, jak to sobie wyobraamy. Nie ma potrzeby robienia go w sytuacji, ktra powoduje wysokie napicie emocjonalne midzy tob i rodzicami. Moesz zacz stosowa niedefensywne odpowiedzi wwczas, gdy matce nie podoba si kolor szminki, ktrej uywasz, albo ojciec krytykuje to, jak gotujesz. Zasugerowaam Sandy aby wykorzystaa czas, kiedy rodzice bd u niej mieszka i wiczya stosowanie niedefensywnych odpowiedzi i wyraanie swego zdania w bahych sprawach. Zachciam j, aby wyraaa swoje myli i opinie. Zamiast mwi Nie masz racji, kraby ci szkodz, mona przecie powiedzie Pozwolisz, e nie zgodz si z tob, myl, e kraby ci szkodz. W ten sposb jej stwierdzenie bdzie miao posta opinii, a nie wyzwania, co zmniejszy w znaczny stopniu moliwo wywoania reakcji emocjonalnej. Zasugerowaam rwnie, e mogaby si zdoby na odwag, by poruszy niektre z waniejszych problemw wystpujcych w jej stosunkach z rodzicami: poprzez wyznaczenie pewnych granic, podanie im do wiadomoci co jest, a czego nie jest skonna dla nich zrobi. Chocia Sandy miaa pewne obawy co do tego, co poleciam jej zrobi, wiedziaa, e dopki nie sprawdzi, jak dziaa jej nowe zachowanie, bdzie tkwia w swoich nawykach. Pesymistycznie zapatrywaa si na zdolno swoich rodzicw do zmiany. Zapytaa mnie zatem, w jaki sposb bdzie moga cieszy si zmianami w swoim zachowaniu, jeli te zmiany nie bd niczemu suyy - jeeli w rezultacie tego nie zmieni si jej rodzice. Przypomniaam jej, e oni nie musz si zmienia. Jeeli bowiem ona zmieni swj sposb reagowania na nich, to bdzie jednostronnie zmienia swj zwizek z nimi. To moe spowodowa, e oni si zmieni, a nawet jeli nie, to i tak utrzymanie rwnowagi si zalee bdzie od niej. Kiedy dokonasz samookrelenia - gdy reaktywno zastpisz wraliwoci, gdy sformuujesz jasne twierdzenia na temat tego, co czujesz i mylisz, kiedy ustalisz granice tego, co jeste i czego nie jeste skonny robi - twoje stosunki z rodzicami bd musiay ulec zmianie.

Rozdzia 12:

Kto naprawd jest odpowiedzialny?

auj, e nie miae szczliwego dziecistwa, ale niestety nie mog zmieni przeszoci. Mog jedynie pomc ci w dokonaniu zasadniczej zmiany twoich przekona o tym, kto jest odpowiedzialny za bl dziecistwa. Ta zmiana jest niezwykle istotna, poniewa dopki uczciwie nie osdzisz, kto ponosi za to odpowiedzialno, jest prawie pewne, e bdziesz kroczy przez ycie dwigajc brzemi winy. A dopki bdziesz siebie obarcza win, bdziesz cierpia z powodu wstydu i nienawici do samego siebie oraz znajdowa sposoby na ukaranie siebie.

Id w swoim wasnym tempie

To, co robilimy w ostatnich dwch rozdziaach, miao gwnie charakter wysiku umysowego. Polecaam ci, aby bada, zauwaa i rozumia. W tym i nastpnych rozdziaach bdziemy pracowa nad emocjami. W zwizku z tym, powiniene przyj wasne tempo. Praca z emocjami moe nastrcza ci powanych trudnoci i zanim si do niej przekonasz, moesz szuka jakiej wymwki, aby jej unikn. Jeeli zaczynasz czu, e tracisz rwnowag, nic si nie stanie jeli nieco zwolnisz tempo i odstpisz od pracy na kilka dni. Jeeli po tym czasie poczujesz, e ta przerwa musi jeszcze potrwa, ustal pewien limit czasu, po ktrym ponownie przystpisz do pracy i ju od tego nie odstpuj. Bardzo przydatne moe by sporzdzenie listy pewnych zewntrznych czynnikw, ktre bd wspieray t prac w jej pocztkowym etapie. Kiedy zostan wydobyte na powierzchni pokady silnych emocji, cennym przewodnikiem moe okaza si grupa wsparcia lub terapeuta. Oddany przyjaciel, partner czy krewny mog oferowa ci oparcie, ale mog te czu si oniemieleni intensywnoci twoich emocji. Moesz poprosi blisk osob o przeczytanie tej ksiki wsplnie z tob. On bd ona moe by znacznie wiksz podpor, jeeli bdzie zdawa sobie w peni spraw z tego, przez co przechodzisz.

To oni ponosz odpowiedzialno

Zdaj sobie spraw z tego, e ju wielokrotnie o tym mwiam, ale nigdy dosy podkrelania, jak wane jest to przesanie i jak trudno jest je sobie przyswoi:

Musisz uwolni si od odpowiedzialnoci za bolesne doznania twojego dziecistwa i obarczy odpowiedzialnoci za nie kogo naley.

Aby pomc ci uwolni si od odpowiedzialnoci, sporzdziam dug list rzeczy, za ktre wielu moich pacjentw niesusznie siebie obwinia. Aby posuy si t list moliwie najskuteczniej, usid w ciszy, w odosobnionym miejscu i przeznacz chwil czasu wycznie dla siebie, aby mg porozmawia z dzieckiem, ktre tkwi wewntrz ciebie. Aby dopomc sobie w unaocznieniu, jak bardzo bye may i bezbronny moesz wzi wasn fotografi z dziecistwa. Powiedz gono do tego dziecka: Nie jeste odpowiedzialny... i dokocz to zdanie kadym takim stwierdzeniem z poniszej listy, ktre dotyczy twojego ycia. Nie jeste odpowiedzialny:

1.

za to, e rodzice lekcewayli ci i ignorowali.

2 za to, e sprawili, e czue si niekochany i niewart mioci.

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. za za za za za za za za za ich okruciestwo i bezmylne dokuczanie. wyzwiska, ktrymi ci obrzucali. ich nieszczcia. ich problemy to, e nie robili niczego, by rozwiza swoje problemy. to, e pili. to, co robili, kiedy byli pijani. to, e ci bili. to, e ci napastowali.

Dodaj do tej listy inne bolesne, powtarzajce si dowiadczenia, za ktre zawsze czujesz si odpowiedzialny. Druga cz tego wiczenia dotyczy przypisania odpowiedzialnoci tym, ktrym jest to nalene - twoim rodzicom. Aby uczyni to bardziej ostro, powtrz kad pozycj z listy poprzedzajc j sowami Moi rodzice s odpowiedzialni.... Nastpnie dodaj to, co uwaasz za wane dla swojego osobistego dowiadczenia. Pocztkowo moesz uwaa, na poziomie intelektu, e to nie bya twoja wina, ale mae dziecko tkwice w tobie moe cigle czu si odpowiedzialne. By moe zaistnieje potrzeba powtrzenia tego wiczenia kilkakrotnie. Osignicie nowej wiadomoci uczu wymaga czasu.

Nie sdz, by oni chcieli celowo wyrzdzi mi krzywd

Moesz odczu szczegln niech do przypisywania odpowiedzialnoci rodzicom, jeli byli oni nieadekwatni, chorzy, pogreni we wasnych problemach, albo zdawali si mie dobre intencje. Les - ktry poczwszy od smego roku ycia, po zaamaniu nerwowym matki, musia opiekowa si modszymi brami - stanowi znakomity przykad osoby, ktra stana przed tym dylematem. Powiedziaam mu, e jego problemy z kobietami w dorosym yciu byy bezporednio zwizane z ciarem winy i odpowiedzialnoci, ktry wzi na siebie jako dziecko. To go jednak nie przekonao, chocia wczeniej w czasie sesji wykona wiczenie w oparciu o listy dotyczce odpowiedzialnoci.

Les: Ale ja jestem odpowiedzialny. Matka bya taka nieszczliwa. Nadal zreszt jest nieszczliwa. Potrzebuje mnie. Chc sprawi, by byo jej lepiej. Susan: Od jak dawna bierzesz za ni odpowiedzialno? Les Od czasu gdy skoczyem osiem lat. Susan: A kto by odpowiedzialny za ciebie? Les: Myl, e zawsze czuem si odpowiedzialny za wszystkich, za siebie rwnie. Susan: Co by to oznaczao, Les, gdyby ty zaproponowa, by rodzice przyjli odpowiedzialno za siebie samych? Les: Jak mona to zrobi z kim, kto jest pogrony w depresji, rozrzewniajcy.. kto nigdy nie dozna adnej przyjemnoci w swoim yciu. To przecie nie bya jej wina. Chodzia po lekarzach. Usiowaa si leczy. Nie chciaa by chora. Susan: Ale to cigle nie czyni ci odpowiedzialnym. Co z twoim ojcem? Jak to si stao, e on si od tego tak atwo wykrci? Kiedy nadejdzie jego kolej, by zacz dziaa jak dorosy? Les (po namyle): Wiesz, e nigdy nie pomylaem o tym w ten sposb. Myl, e on jest ju na to za saby. Susan: Przyznaj, e w przypadku takich rodzicw jak twoi, ktrzy nie zniewaali ci w sposb jawny, znacznie trudniej dostrzec, jak wiele zadali ci blu. By to dobrotliwy gwat. Byo to pene lekcewaenia i nieposzanowania cudzych emocji. Nikt nigdy nie troszczy si o ciebie, nie przejmowa si twoim yciem. Nigdy nie miae szans na prawdziwe dziecistwo. Istotn rzecz w tym momencie jest nie to, jak bardzo byli oni za to odpowiedzialni, ale to aby zrozumia, e to ty za nic nie ponosisz odpowiedzialnoci.

W kocu dotaro to do Lesa. Pracowa nad swoj now wiadomoci do koca sesji. Od tego dnia jego postpy byy coraz wiksze. Moesz zdawa sobie spraw, e twoi rodzice byli nieadekwatni, pogreni w depresji, chorzy czy zamknici, ale nadal wykazujesz zrozumienie dla ich problemw. Twoi rodzice mieli przecie bardzo ograniczone rodki. Trzydzieci czy czterdzieci lat temu wikszo ludzi nie bya zdolna do poddania si terapii.Twoi rodzice mog by tak bierni, e a bezbronni. A ty moesz by przekonany, e nie mieli zamiaru wyrzdzi ci krzywdy. Jestem przekonana, e w wikszoci wypadkw wyrzdzenie krzywdy byo nieumylne, ale spekulacje na temat intencji rodzicw s strat czasu. Wany jest tutaj rezultat. Jeeli nieadekwatni rodzice wyrzdzili ci krzywd, to to czy zrobili to niechccy czy celowo jest bez znaczenia. Nieadekwatni rodzice s odpowiedzialni zarwno za to, co zrobili i za to, czego nie zrobili.

By przekona Lesa, e wszystko to jest prawdziwe rwnie w odniesieniu do niego, posuyam si pustym krzesem, ktre miao symbolizowa jego rodzicw i sama odegraam rol Lesa. Chciaam, aby usysza, jak wypowiadam te rzeczy, ktrych on nigdy nie by w stanie sam powiedzie.

Susan (jako Les): Mamo i tato, kiedy byem may czuem si tak, jakby nikt nie mg mnie zastpi. Byem przeraony i samotny, i nie mogem zrozumie, dlaczego nikt si mn nie opiekuje. Nie rozumiaem, mamo; dlaczego musiaem troszczy si o ciebie, dlaczego nie robi tego tata. Nie rozumiem, dlaczego nie mogem by po prostu dzieckiem. Zawsze mylaem, e to dlatego, e nikt mnie nie kocha. Cigle tak to czuj. Kiedy zamierzacie przesta wysysa ze mnie wszystkie siy? Kiedy zechcecie dorosn? Czuj si taki zmczony t cig odpowiedzialnoci za ca rodzin. Jestem zmczony przybieganiem bez przerwy na kade twoje zawoanie. Jestem zmczony ponoszeniem odpowiedzialnoci za cay wiat. Jestem zmczony obwinianiem mnie za wszystko, co si nie udao. Mamo, przykro mi, e bya chora i nieszczliwa, ale to nie moja wina. Les: Wszystko, co powiedziaa, to prawda. Zawsze tak to czuem. Ale nigdy nie mogem im tego powiedzie. Susan: Nigdy to bardzo, bardzo dugo, Les. W tej chwili powiniene przynajmniej powiedzie sobie samemu to wszystko, co naley im powiedzie. Pniej, kiedy ju nieco wicej nad tym popracujesz i poczujesz si silniejszy, bdziesz mg dokona innego wyboru.

Les zacz dostrzega, e rodzice byli doroli i jako tacy mieli oczywiste i podstawowe obowizki wobec swoich dzieci. Nie zaspokajajc fizycznych i emocjonalnych potrzeb swoich dzieci, jego rodzice (jak zreszt wszyscy nieadekwatni rodzice) stworzyli wykrzywion wersj stosunkw rodzic - dziecko. Gdy Les mg rzeczywicie dostrzec, uwierzy i odczu te podstawowe prawdy, mg uwolni si od samego siebie, od tego co leao u podstaw jego naogu pracy i pomniejszao jego zdolno do przeywania mioci.

By taki nieopanowany

Doroli, ktrzy jako dzieci byli zniewaani, rwnie maj trudnoci w obarczeniu odpowiedzialnoci tego, kogo naley. Pamitaj, e godzenie si na obarczanie win jest dla zniewaanych dzieci sposobem na przetrwanie. Podtrzymuj mit zgranej rodziny wierzc, e to oni - a nie ich rodzice - s li. To przekonanie ley u podstaw praktycznie wszystkich autodestrukcyjnych zachowa dorosych, ktrzy byli zniewaani w dziecistwie. Jest to jednak przekonanie, ktre mona obali. Joe - student ostatniego roku psychologii, ktry by w okropny sposb maltretowany przez swojego gwatownego ojca alkoholika - zdecydowa si w kocu na prowadzon przeze mnie terapi. W czasie swojej pierwszej sesji poda dobry przykad tego, jak uparcie obwinia sam siebie.

Joe Kiedy spojrz w przeszo, w moje dziecistwo, to wiem, e ojciec mia wszelkie cechy nikczemnika. jednak cigle usprawiedliwiam go, poniewa moe rzeczywicie wierzy, e to co mi robi byo dla mojego dobra. Tak na rozum wiem, e to co robi byo okropne i e adne dziecko nie zasuguje na to, by je tak traktowa, jak traktowany byem ja. Ale gdzie w rodku nadal czuj si jak zy dzieciak, ktry dostaje to, na co zasuguje. I cigle czuj si tak nieznonie winny, e nie mogem ochroni matki. Susan: Udao ci si przetrwa biorc wszelkie zo na siebie. Gdyby uwaa swojego ojca za zego czowieka, gdy bye maym chopcem, mogoby to by dla ciebie miadce i przeraajce. Ale nie jeste ju maym dzieckiem, Joe. Musisz zacz mwi sobie prawd. A prawda jest taka, e ojciec by w stu procentach odpowiedzialny za zniewaanie ci, za swoj gwatowno i picie. By take w stu procentach odpowiedzialny za to, e nic nie zrobi, by zaradzi swoim problemom i ocali wasn rodzin. I podczas gdy ty pocieszasz si uwaajc swoj matk za niewinn ofiar, ona jest w stu procentach odpowiedzialna za to, e nie potrafia ochroni swoich dzieci i siebie. Godzia si na cige zniewaanie. Twoim zadaniem jest obarczy odpowiedzialnoci kogo naley. W jaki sposb chcesz by doradc i pomaga innym ludziom, jeeli wzbraniasz si przed rzeczywistoci w swoim wasnym yciu? Joe: Sysz wszystko co mwisz, Susan, ale dla mnie to tylko sowa.

Fortyfikacje, ktrymi otoczy si Joe, wydaway si by twarde jak skaa. A zatem zamiast mwi bezporednio do niego, co zdawao si zreszt budzi w nim silny opr, poprosiam go, aby odegra rol wasnego ojca.

Susan: Chciaabym porozmawia o pewnych rzeczach, ktre miay miejsce w dziecistwie Joego. joe powiedzia mi, e bye niezwykle gwatowny i czsto go bie. Powiedzia mi rwnie, e bye alkoholikiem. Joe (jako ojciec): Po pierwsze, to co dziao si w mojej rodzinie to nie twj zakichany interes. A nawet jeli go biem, to po to aby go zahartowa. A to, e piem, to te moja sprawa. Susan: By moe to twoja sprawa, ale przez to prawie zrujnowae rodzin. Zniewaae i teroryzowae syna, zniewaae i terroryzowae on. Czy zdajesz sobie spraw z tego, czym to byo dla Joego? Czy obchodzi ci to, jak on si czu? Joe (jako ojciec): Tyle mnie to obchodzi co zeszoroczny nieg. Tylko ja jestem wany. Susan: Uwaam, e jeste wstrtnym ojcem. Nie zrobie nic oprcz tego, e wielu osobom zadae okropny bl. Myl, e ty te doznae blu, ale ty bye dorosy, a on by maym chopcem. Moge przecie zrobi co, by pomc sobie, zamiast rani innych. Bye odpowiedzialny za swj alkoholizm wwczas i nadal jeste odpowiedzialny. Myl, e jeste waniakiem, ktry czuje si silny tylko wtedy, gdy bije kobiety i dzieci. Przez te wszystkie lata Joe czu, e to on ponosi za to win, a w rzeczywistoci ty bye wszystkiemu winien. Joe (jako ojciec): Do diaba! Ten may gnojek pyskowa mi przez cay czas. Nie odrabia lekcji... Susan (przerywajc): Joe nic takiego nie zrobi i nie mg zrobi, by usprawiedliwi twoje zachowanie wobec niego.

W tym momencie Joe wyama si z roli.

Joe: Wiesz, nienawidz tego, ale musz przyzna, e to bardzo dobrze wypado jak nagadaa mojemu tacie. Poczuem, jaki on jest zy i bojaliwy i nie chciaem ju tego wicej sucha. Myl, e masz racj, e on prawie zrujnowa rodzin. Co za dra z niego! Ale myl, e on jest bardziej przestraszony ni ja. Przynajmniej ja staram si rozprawi z tym wszystkim. On ucieka od tego przez cae ycie. On po prostu jest zwyczajnym tchrzem.

Uwiadomienie sobie prawdy o ojcu sprawio Joemu wielki bl, ale byo zarazem dla niego dowiadczeniem uwolnienia si. Zacz czyni odpowiedzialnym tego, kogo naleao i by gotowy zacz rozgrzesza siebie. W czasie poprzedniej sesji Joe powiedzia mi, e uwielbia pracowa z dziemi. Czsto pracowa jako woluntariusz w dziecicym szpitalu. Polecaam Joemu, aby przypomnia sobie jedno z dzieci, z ktrymi pracowa. Nastpnie poprosiam go, by wyobrazi sobie, e to dziecko miao dziecistwo takie samo jak jego. Postawiam przed nim puste krzeso i zapytaam, co powiedziaby, gdyby to dziecko siedziao na nim teraz. Joe nie by zadowolony z tej propozycji, ale po niewielkiej namowie, wzi gboki oddech i zacz mwi do wyimaginowanego dziecka:

Rozumiem, e dzieje si co zego w twoim domu. Przykro mi. Wiem, e twj stary pije i leje ci. I wyzywa ci. Mwi ci, e jeste niedobry Wiem, jak bardzo musisz si czu przeraony. Widzisz to samo spotkao i mnie. I zao si, e czujesz si tak, jakby to wszystko bya twoja wina, ale to nieprawda. W rzeczywistoci jeste dobrym dzieciakiem i nikt nie ma prawa robi ci takich rzeczy. Nikt. Twj ojciec jest pody, jest obrzydliwy I jest draniem, poniewa nie chce zaj si adnym ze swoich problemw. Myl, e naprawd sprawia mu przyjemno bicie ciebie, a to sprawia, e mam ochot go zabi!

Cae ciao joego trzso si od niepohamowanej wciekoci. Zapytaam go, kim naprawd by mwic to. Sob - wykrzykn - Jezu Chryste, sob. Dugo wstrzymywany gniew Joego zaczyna z niego uchodzi. Mg w kocu zacz przypisywa rodzicom odpowiedzialno za bl i nienawi do samego siebie, ktre musia znosi przez cae swoje ycie. Poprosiam Joego, aby wyobrazi sobie, e na krzele siedzi teraz jego ojciec. Przypomniaam mu, e jest bezpieczny, moe powiedzie co tylko chce. Tym razem Joe nie namyla si:

Ty gnoju! Ty pieprzony sukinsynu! Czy zdajesz sobie spraw z tego, na jakie cierpienia mnie skazae? Na jakie nieszczcie narazie rodzin? Chyba dopiero jak tuke mae dziecko czue si twardzielem! Cae ycie czuem si jak bezwartociowy mie, jakbym zasugiwa na wieczne kopniaki. Ale jestem zmczony wysuchiwaniem o twoich sprawach. A wic pieprz ci!

Nie byam zaskoczona si gniewu Joego. Kiedy ju zacznie si czyni odpowiedzialnymi tego, kogo naley, doznaje si uczucia ogromnej wciekoci za to, co zostao nam wyrzdzone i na ludzi, ktrzy to zrobili. Ale Joe by przeraony tym, jak wiele gniewu w nim tkwio. Jak wielu

dorosych, ktrzy byli bici jako dzieci, obawia si, e moe przesta si kontrolowa i zrani kogo, e moe si rozklei albo pozosta w swej wciekoci ju na zawsze; obawia si tego, e moe nawet oszale.

Strach przed gniewem

Gniew jest emocj budzc niepokj. Moesz kojarzy gniew ze zniewagami z okresu dziecistwa. Moesz kojarzy gniew z widzianymi przez siebie ludmi, ktrzy stracili panowanie nad sob w wielkiej wciekoci. Moesz obawia si, e bdziesz wydawa si grony, jeeli popadniesz w gniew i inni ludzie odtrc ci. Moesz wierzy w to, e dobrzy, kochajcy ludzie nie wpadaj w gniew, albo e nie masz prawa gniewa si na rodzicw, ktrzy dali ci ycie. Gniew moe budzi uczucie strachu. Moesz obawia si, e swoim gniewem kogo zniszczysz, albo e stracisz panowanie nad sob. Albo, tak jak Joe, moesz ba si, e nigdy nie bdziesz w stanie uciszy wasnego gniewu. Tego typu obawy s normalne dla nas wszystkich, ale pozostaje faktem, e:

Obawa przed tym, co moe si nam przytrafi, gdy popadniemy w gniew, jest nieuzasadniona, bo rwnie dobrze moe si nam to przytrafi, gdy nie bdziemy rozgniewani!

Kiedy tumisz wasny gniew, moesz popa w depresj albo sta si zrzd, a wwczas inni ludzie mog odtrci ci tak samo, jak wtedy gdyby otwarcie okaza im swj gniew. Tumiony gniew jest niemoliwy do przewidzenia. Do przewidzenia jest w nim tylko to, e czsto nie daje si kontrolowa. Gniew jest destrukcyjny, gdy jest poskramiany, tumiony, szczeglnie wwczas, gdy dopuszcza si do tego, e zalega on poniej wiadomoci.

Jak postpowa z gniewem

Dorose dzieci toksycznych rodzicw maj szczeglne problemy z wasnym gniewem, bowiem wychoway si w rodzinach, gdzie nie byy zachcane do wyraania wasnych emocji. Wyraanie gniewu naleao do przywilejw rodzicw. Wikszo dzieci toksycznych rodzicw wyksztacia w sobie du tolerancj na zncanie si nad nimi. Moesz mie jedynie nik wiadomo, e kiedy bye dzieckiem przydarzyo ci si co, co

wykraczao poza norm. Istnieje prawdopodobiestwo, e nawet nie wiesz, jak bardzo przepeniony jeste gniewem. Prawdopodobnie obchodzisz si z wasnym gniewem na jeden z kilku sposobw: Moesz go tumi i przez to czu si przybitym i pogra si w depresji; moesz go zamienia w cierpienie i udrk; moesz go zatopi w alkoholu, narkotykach, jedzeniu czy seksie; moesz wreszcie wybucha przy kadej sposobnoci pozwalajc, by gniew uczyni z ciebie osob napit, sfrustrowan, podejrzliw, wojownicz. Niestety, wikszo z nas postpuje z wasnym gniewem wedle tych starych, utartych nieefektywnych sposobw. Nie s one w stanie dopomc nam w uwolnieniu si od kontroli rodzicw. Znacznie skuteczniejszymi sposobami kanalizowania wasnego gniewu s takie, ktre pozwol na twoje samookrelenie i okrelenie twoich ogranicze. Zaprezentuj teraz kilka nowych i skutecznych sposobw pokierowania wasnym gniewem:

1. Pozwl sobie na wpadanie w gniew bez dokonywania jakiegokolwiek osdu uczu. Gniew jest tak sam emocj jak rado czy lk. Nie jest on ani zy, ani dobry - po prostu jest. Jest on twj, jest czci tego, co czyni ci czowiekiem. Gniew jest take sygnaem mwicym ci o czym wanym. Moe mwi ci, e twoje prawa nie s respektowane, e jeste zniewaany albo wykorzystywany, e twoje potrzeby nie s zaspokajane. Gniew zawsze wiadczy o tym, e co wymaga zmiany. 2. Uzewntrzniaj swj gniew. Wal w poduszki, wrzeszcz na fotografie ludzi, na ktrych jeste zy, albo prowad z nimi wyimaginowane dialogi, w samochodzie czy te samotnie w domu. Aby wyrazi swj gniew nie musisz atakowa fizycznie ani werbalnie. Mw do ludzi, ktrym ufasz, o tym jak bardzo czujesz si wcieky. Dopki nie uwolnisz wasnego gniewu, nie moesz z nim obcowa. 3. Rozszerzaj swoj fizyczn aktywno. Uzewntrznianie wasnego gniewu pozwala uwolni wikszo napicia twojego ciaa. Jeli nie moesz pogra w tenisa, pobiega czy pojedzi na rowerze, przetkaj zatkany klozet albo id na lekcj taca. Aktywno fizyczna wyzwala produkcj endorfiny - substancji chemicznej w mzgu, ktra wzmacnia dobre samopoczucie. Przekonasz si, e akceptacja wasnego gniewu przyczyni si do wzrostu poziomu twojej energii yciowej i wydajnoci. Nic tak nie pustoszy jak tumiony gniew. 4. Nie posuguj si gniewem dla wzmocnienia negatywnego wizerunku samego siebie. Nie jeste zy z tego powodu, e wpadasz w gniew. Poczucie winy z powodu napadu gniewu, zwaszcza na rodzicw, jest czym normalnym. Powiedz sobie gono: Jestem wcieky, ale przecie mam prawo si gniewa. Poczucie winy z powodu gniewu, to normalna sprawa, zwaszcza jeeli jest to sposb rozprawiania si z tym gniewem. Nie ma w tym nic niewaciwego czy niedobrego, e tak wanie si czuj. 5. Traktuj gniew jako rdo energii potrzebnej do samookrelenia. Gniew pomoe ci w duym stopniu przekona si o tym, co jeste, a czego nie jeste skonny zaakceptowa w swoich stosunkach z rodzicami. Moe pomc ci w okreleniu wasnych ogranicze. Moe stanowi pocztek dugiej drogi w stron uwolnienia si od starych wzorcw ulegania innym oraz pokory i strachu przed dezaprobat rodzicw. Twj gniew moe pomc ci w skierowaniu energii na samego siebie, a nie na nierealne usiowanie odmienienia twoich rodzicw. Zamie: Jestem zy poniewa ojciec nigdy nie pozwala mi y moim wasnym yciem na Nie pozwol ju duej na to, by ojciec mnie kontrolowa i niszczy.

Podejd do tych technik jak do wytycznych, ktre mog ci pomc osign peniejsz kontrol nad wasnym gniewem. Bdziesz mia mnstwo okazji do wyadowa swego gniewu bezporednio na rodzicach, z penym zastosowaniem tych technik. Bdzie to niezwykle wana umiejtno, gdy pozwoli ci wyj zwycisko z ostatecznej konfrontacji z rodzicami, o czym przekonamy si w rozdziale 13:

Uzyskanie kontroli nad wasnym gniewem nie przychodzi natychmiast. Trzeba si z nim oswoi. Potrzebne to jest szczeglnie kobietom, gdy od dziecistwa wpaja si im, e nie naley okazywa gniewu. Kobietom wolno paka, otwarcie lamentowa, pogra si w depresji, okazywa wraliwo, lecz powszechnie uwaa si, e okazywanie gniewu kobiecie nie przystoi. W rezultacie wiele kobiet czy si z partnerami, ktrzy umiej zoci si w imieniu partnerw. W ten sposb kobiety mog czciowo wyadowa swj tumiony gniew niejako poprzez zastpc. Na nieszczcie jednak, wielu z tych atwo wpadajcych w gniew mczyzn ma wadz nad tymi kobietami i zniewaa je. Dla twego wasnego dobra musisz nauczy si obchodzi z wasnym gniewem efektywnie. Kiedy po raz pierwszy wpadniesz w gniew, moesz przez duszy czas czu si wstrznity i cierpie z powodu poczucia winy. Bd cierpliwy i kontynuuj to dowiadczenie pomimo trudnoci. Nie utkniesz w gniewie na zawsze. Jedynymi ludmi, ktrzy nie s w stanie wyzwoli si od gniewu s ci, ktrzy go nie akceptuj, albo tacy, ktrzy wykorzystuj go, aby zyska si poprzez zastraszanie innych. Gniew jest normaln ludzk reakcj na zniewagi. Dorose dzieci toksycznych rodzicw oczywicie maj w sobie wicej gniewu ni inni. Mniej oczywiste jest by moe to, e maj take w sobie wicej alu ni inni.

al i opakiwanie

A czyme to ja mam si martwi? - powiedzia Joe. - Czy kto umar? al jest normaln i konieczn reakcj na utrat czego. Nie musi to by utrata ycia. Zapewne tak jak Joe, dowiadczye w dziecistwie bolesnych strat:

utraty dobrego mniemania o samym sobie utraty poczucia bezpieczestwa utraty zaufania utraty radoci i spontanicznoci utraty opiekuczych i godnych szacunku rodzicw utraty dziecistwa

utraty niewinnoci utraty mioci

Aby dowiadczy uczucia alu musisz zidentyfikowa to co utracie. Musisz popracowa nad tymi uczuciami, aby uwolni si od ich wpywu. Nie zdajc sobie z tego sprawy, Joe wzbudzi w sobie al, gdy wpad w gniew. al i gniew s cile splecione ze sob. jest prawie niemoliwe, aby jedno istniao bez drugiego. Do tego momentu moge nie rozumie, jak rozlege byy straty emocjonalne, ktre poniose. Dzieci toksycznych rodzicw doznaj takich strat nieomal na codzie i czsto nie zwracaj na nie uwagi albo je wypieraj. Straty te wyrzdzaj ogromne szkody ich poczuciu wasnej wartoci, ale poniewa al jest odczuciem bardzo bolesnym, wikszo ludzi robi dosownie wszystko, aby go unikn. Unikanie alu moe zagodzi przykre uczucia na pewien krtki czas, ale wstrzymywany al prdzej czy pniej powrci - czasami w chwili, kiedy najmniej si tego spodziewasz. Wiele osb nie przeywa alu w momencie utraty czego, poniewa wtedy oczekuje si od nich, aby byy silne, bd s one przekonane, e musz troszczy si o kogo innego. Ale osoby te nieuchronnie rozklej si, czasami wiele lat pniej, czsto z powodu jakiego znacznie mniej wanego wydarzenia. Dopki nie dowiadcz swego odraczanego alu, nie bd w stanie odbudowa swej sfery emocjonalnej. al ma swj pocztek, rodek i koniec. I wszyscy musz przej przez te etapy jeeli prbujesz unikn alu, to on zawsze bdzie w tobie i zawsze bdzie przeszkod na drodze do odzyskania rwnowagi ducha.

Intensywno alu

Carol - ktrej zniewaajcy j ojciec bezustannie mwi, e mierdzi - robia wietne postpy w terapii. Staa si bardziej stanowcza zarwno w yciu osobistym jak i zawodowym i bya na dobrej drodze do tego, by sta si ekspertem w sposobie niedefensywnego porozumiewania si. Ale kiedy zacza odczuwa swj al, bya zadziwiona jak gbokie i intensywne okazao si to uczucie.

Ogarnia mnie na przemian rozpacz i wcieko. Czuj si jakbym bya w aobie. Kiedy pomyl, jakim byam miym, sodkim dzieckiem i jak okropnie zniewaa mnie mj ojciec, i e matka pozwalaa mu na to, cigle nie mog w to uwierzy. Sprawia mi to taki bl, pomimo e wiem, i to nie bya moja wina. Dlaczego on musia skazywa mnie na takie cierpienie?

Proces odczuwania alu pociga za sob szok, wcieko, niewiar i oczywicie smutek. Mog by takie okresy, kiedy smutek moe wydawa si bezgraniczny. Moesz czu si tak, jakby nigdy nie

mia przesta paka. Moesz by cakowicie pochonity przez wasny al. Moesz nawet czu si zawstydzony. Wikszo ludzi mniej wstydzi si wasnego gniewu ni ujawniania swojego alu. W odrnieniu od kobiet, mczyni maj znacznie wiksze kulturowe wsparcie w okazywaniu agresji i gniewu. Nie maj go natomiast w okazywaniu smutku czy blu. Wielu mczyzn drogo paci - schorzeniami fizycznymi i zaburzeniami emocjonalnymi - za to, e usiuje sprosta odczowieczonym oczekiwaniom, zwizanym z tym, jaki powinien by prawdziwy mczyzna. Joe, jak wielu mczyzn, z ktrymi pracowaam, znacznie lepiej czu si bdc w kontakcie ze swoim gniewem, ni obcujc ze smutnym maym chopcem, ktry tkwi wewntrz niego.Ten may chopiec sprawia bowiem, e joe czu si saby i podatny na ciosy. Jako maltretowane dziecko, Joe wczenie nauczy si trzyma swoje emocje w szczelnym zamkniciu. Poleciam mu wykona wiczenie, ktre nazywam pogrzebem. Czsto je stosuj, szczeglnie w przypadku dorosych, wobec ktrych stosowano przemoc w dziecistwie. Mam w swoim gabinecie wazon z suszonymi kwiatami. Postawiam go przed Joem; Miao to symbolizowa grb. Nastpnie poprosiam go, aby powtrzy nastpujce sowa:

Oto grzebi moje fantazje o dobrej rodzinie. Oto grzebi moje nadzieje i oczekiwania odnonie moich rodzicw. Oto grzebi moje fantazje, e byo co takiego, co mogem zrobi jako dziecko, aby ich zmieni. Wiem, e nigdy nie bd mia takich rodzicw, jakich chciabym mie i opakuj t strat. Ale akceptuj j. Niech te fantazje odpoczywaj w pokoju.

Kiedy Joe skoczy t mow oczy zaszy mu zami i powiedzia:

O Boe, Susan, jak to okropnie boli. To naprawd boli. Dlaczego musz przez to przechodzi? Czuj si jakbym ugrzz w ualaniu si nad samym sob. Okropnie si z tym czuj. Czy to potrzebne, abym uala si nad sob? Mnstwo ludzi miao gorzej ni ja.

Odpowiedziaam:

Ju czas, aby uali si nad tym maym chopcem, ktrego tak okropnie raniono. Kto inny ma to zrobi? Chc, aby zapomnia wszystko, co usyszae o litowaniu si nad samym sob. Ubolewanie nad utrat szczliwego dziecistwa nie ma nic wsplnego z ualaniem si nad sob. Ludzie, ktrzy utknli w ualaniu si nad sob, rozgldaj si za kim innym, kto by za nich urzdzi ich ycie. Unikaj osobistej odpowiedzialnoci. Nie maj odwagi zrobi tego, o co ciebie prosz. al jest czynny, nie bierny Pomaga ci oderwa si. Pozwala ci uzdrowi si, zrobi co prawdziwego z twoimi problemami.

Jeli jeste taki, jak wikszo ludzi - taki jak joe - bdziesz robi wszystko, aby unikn pokazania tego, e ualasz si nad sob. Moesz nawet odebra sobie prawo ualania si nad tym, co utracie w dziecistwie. Dopki nie pozwalasz dziecku tkwicemu w tobie na odczuwanie i wyraanie wasnego gniewu i alu, w dalszym cigu trwasz w zadawaniu sobie kary.

Nie moesz zatrzyma biegu twojego ycia

Chocia przechodzenie przez al jest istotne dla zmian, ktrych chcesz dokona, nie moesz w trakcie tego procesu zatrzyma swojego ycia. Musisz funkcjonowa, masz przecie obowizki wobec siebie i innych. Gniew i al mog wytrci kadego z nas z rwnowagi, a zatem musisz koniecznie w tym czasie szczeglnie o siebie zadba. Zrb wszystko co tylko moliwe, aby uczestniczy w zajciach, ktre s interesujce i sprawiaj ci przyjemno. Nie musisz myle o wszystkich twoich problemach przez dwadziecia cztery godziny na dob. Bd dla siebie tak dobry, jak chciaby by dla przyjaciela, ktry przeywa ciki okres. Wycignij rk po wszystko to, co moe ci wesprze, zwr si do osb, ktrym na tobie zaley. Dobrze jest porozmawia o swoim alu, chocia niektre osoby mog nie by w stanie tego wysucha. Mnstwo ludzi bowiem nie zajmowao si wasnym alem od czasw dziecistwa i twj al moe uruchomi ich mechanizmy obronne. Sporzd list dziesiciu rzeczy, ktre zrobisz kadego tygodnia, aby pomc sobie przej przez al. Traktuj to jako kontrakt na dobr opiek, ktry zawierasz sam ze sob. Kontrakt ten powinien uwzgldnia zajcia relaksacyjne, ktre sprawiaj ci przyjemno. Moe to by zwyczajna duga kpiel w pianie czy pjcie do kina; moe zechcesz spdzi nieco wicej czasu ze swoj druyn pikarsk albo znale czas na poczytanie ekscytujcej powieci. Cokolwiek umiecisz na w swojej licie, wane jest przede wszystkim to, aby wykonywa te czynnoci, a nie tylko myla o nich.

al naprawd ma swj kres

Chocia moe to wydawa si nie do uwierzenia, gdy jeste akurat w poowie drogi, al naprawd ma swj kres. Uporanie si z nim zajmie ci nieco czasu, ale nie jest to proces, ktry nie ma koca. Potrzebujesz czasu, aby zintegrowa i zaakceptowa prawdziwo swoich strat. Bdziesz potrzebowa rwnie czasu na odrodzenie si w teraniejszoci i dostrzeenie nadziei na przyszo. W kocu kiedy tortury zamieni si w zwyczajne strzykanie w kociach. Bdziesz czu si lepiej, kiedy zaakceptujesz fakt, e nie jeste odpowiedzialny za straty nad ktrymi bolejesz.

Przyjcie osobistej odpowiedzialnoci

Zoenie odpowiedzialnoci na tych, ktrym si to rzeczywicie naley, czyli bezporednio na twoich rodzicw, nie upowania ci do rozgrzeszenia samego siebie z wszystkich autodestrukcyjnych zachowa przez powiedzenie To wszystko ich wina. Rozgrzeszenie dziecka, ktrym bye, nie zwalnia w aden sposb ciebie dorosego od wzicia na siebie obowizkw. Kolejna lista pomoe ci skoncentrowa si na niektrych z tych obowizkw, za jakie jeste odpowiedzialny w swoich stosunkach z rodzicami. Wypowiedz gono: jako dorosy, w moich stosunkach z rodzicami jestem odpowiedzialny za to by ..:, a nastpnie dokocz to zdanie dodajc kad z pozycji wymienionych na poniszej licie:

1. 2. 3.

sta si jednostk niezalen od rodzicw z nadziej patrze na moje stosunki z nimi. zmieni pogldy zwizane z prawd o moim dziecistwie.

4. mie odwag uwiadomi sobie zwizek pomidzy wydarzeniami z mojego dziecistwa a moim dorosym yciem.
5. zebra odwag na wyraenie moich prawdziwych uczu przed rodzicami.

6. konfrontowa si z rodzicami i zmniejsza si i kontrol, jak maj nad moim yciem, bez wzgldu na to czy yj czy nie. 7. zmieni moje zachowanie, jeli jest ono okrutne i polega na zadawaniu ran, krytykowaniu i manipulowaniu innymi. 8.
9.

znale waciwe rda, aby dopomc w uzdrowieniu dziecka, ktre tkwi we mnie.
odnowi moc mojej dorosoci i ufnoci.

Musisz sobie uwiadomi, e to, co zostao wymienione powyej, przedstawia cele, do ktrych powiniene zmierza, a nie rzeczy, ktre s do zdobycia za jednym zamachem. W swej pracy nad osigniciem tych celw, moesz natkn si na przeszkody. Moesz powrci do starych zachowa i wzorcw mylenia, moesz nawet by gotw rzuci to wszystko. Nie zniechcaj si. Poprostu musisz si liczy z tym, e bdziesz zbacza z drogi. Chodzi o przeksztacanie samego siebie a nie o szlifowanie wasnej doskonaoci. Niektre z tych celw mog by atwiejsze ni pozostae, ale wszystkie s do osignicia; potrafisz uwolni od wiecznej kary dziecko, ktre tkwi w tobie.

Rozdzia 13: Konfrontacja: droga do niezalenoci

Caa praca, ktr wykonae na podstawie trzech ostatnich rozdziaw - wiczenia, analiza list, dochodzenie do zrozumienia, kto jest rzeczywicie odpowiedzialny - przygotowaa ci do

konfrontacji. Konfrontacja oznacza rozwane i odwane stanicie twarz w twarz z rodzicami. jej celem jest rozprawienie si z twoj bolesn przeszoci i trudn teraniejszoci. jest to najbardziej przeraajcy i jednoczenie najbardziej dodajcy si wyczyn jakiego kiedykolwiek dokonasz. Proces ten nie jest skomplikowany, ale nie jest te atwy. Kiedy bdziesz gotowy, spokojnie, ale stanowczo powiedz rodzicom o przykrych wydarzeniach, jakie pamitasz z dziecistwa. Powiedz im, w jaki sposb te wydarzenia wpyny na twoje ycie i w jaki sposb obecnie oddziauj na twoje stosunki z nimi. W sposb jasny wytumacz te aspekty waszych wzajemnych stosunkw, ktre s dla ciebie bolesne i przykre w chwili obecnej. Nastpnie okrel nowe zasady waszych stosunkw.

Celem konfrontacji z twoimi rodzicami nie jest:

zemsta ukaranie ich upokorzenie ich wyadowanie na nich gniewu uzyskanie od nich czego pozytywnego.

Celem konfrontacji jest:

- stawienie im czoa

- przezwycienie raz na zawsze wasnego strachu przed stawieniem im czoa

- powiedzenie im prawdy - okrelenie rodzaju stosunkw jakie odtd moesz z nimi utrzymywa.

Z tego nie wyniknie nic dobrego

Wiele osb - rwnie niektrzy wybitni terapeuci - nie wierzy w konfrontacj. Ich wywody s zbiene: Nie patrz w przeszo, patrz w przyszo, To spowoduje tylko wikszy stres i gniew albo To nie leczy ran, a tylko rozdrapuje je. Ci ludzie po prostu nie rozumiej, o co tu chodzi. To oczywiste, e konfrontacja wcale nie musi doprowadzi do tego, e rodzice przyznaj si do winy, przeprosz ci czy te zaakceptuj swoj odpowiedzialno. Niewielu toksycznych rodzicw zareaguje podczas konfrontacji sowami: To wszystko prawda, byem dla ciebie okropny albo Prosz, wybacz mi czy Co mog zrobi, aby ci to wynagrodzi? W rzeczywistoci dzieje si co zupenie odwrotnego: rodzice zaprzeczaj, twierdzc, e zapomnieli, dokonuj projekcji przerzucajc win na dziecko i wpadaj w ogromny gniew. Jeeli prbowae ju przeprowadzi konfrontacj z rodzicami, ale zostae mocno rozczarowany jej wynikiem, prawdopodobnie ocena skutecznoci twojej konfrontacji zaleaa od uzyskania pozytywnej reakcji ze strony rodzicw. Ale traktujc reakcj jako wskanik, sam wystawiasz si na porak. Powiniene oczekiwa, e oni zareaguj negatywnie. Pamitaj robisz to dla siebie, nie dla

nich. Powiniene uwaa konfrontacj za sukces, chociaby z tego powodu, e miae odwag j przeprowadzi.

Dlaczego zachcam do konfrontacji z rodzicami?

Uparcie popycham ludzi do konfrontacji z toksycznymi rodzicami. Robi to z jednej prostej przyczyny, konfrontacja jest skuteczna. W cigu wielu lat pracy zauwayam, e konfrontacja wywoywaa dramatyczne, pozytywne zmiany w yciu tysicy ludzi. Nie oznacza to, e nie doceniam tego, jak bardzo przeraeni czuj si ludzie, kiedy nawet pomyl o konfrontacji z rodzicami. Nasilenie emocji jest bardzo wysokie. Ale ju sam fakt, e to robisz, e stawiasz czoa czemu, co prawdopodobnie budzi w tobie najgbszy lk, wystarcza do zapocztkowania zmiany stosunku si pomidzy tob i twoimi rodzicami. Wszyscy boimy si pozna prawd o wasnych rodzicach. Wszyscy te boimy si przyzna, e nie otrzymalimy od nich tego, czego byo nam potrzeba, i e nie dostaniemy tego rwnie teraz. Alternatyw konfrontacji jest ycie z tymi lkami. Jeli unikasz podejmowania pozytywnych dziaa w swoim wasnym imieniu, wzmacniasz w sobie uczucie bezradnoci i nieadekwatnoci, podkopujesz poczucie wasnej godnoci. Istnieje jeszcze jeden ogromnie wany powd do konfrontacji:

To czego si nie wyzbdziesz, cigniesz za sob.

Jeeli nie zapanujesz nad swoim lkiem, win i gniewem wobec rodzicw, to przeniesiesz to wszystko na swojego partnera czy swoje dzieci.

Kiedy dokona konfrontacji z rodzicami?

Zachcam moich pacjentw, aby starannie rozwayli termin konfrontacji. Nie piesz si, ale te nie odwlekaj jej w nieskoczono. Zanim ludzie zdecyduj si na konfrontacj, przechodz zazwyczaj przez trzy etapy:
1. 2. 3. Nigdy tego nie zrobi. By moe zrobi to pewnego dnia, lecz nie teraz. Kiedy mog to zrobi?

Gdy po raz pierwszy przedstawiam pacjentom moliwo konfrontacji z rodzicami, niezmiennie twierdz, e to nie dla nich. Zazwyczaj spotykam si z tym, co nazywam syndromem wszystko tylko nie to. Pacjenci zgadzaj si na wszelkie inne zmiany, dopki nie musz przeprowadzi konfrontacji z rodzicami - wszystko tylko nie to! Powiedziaam Glenowi - ktry mia problemy z niemiaoci i ktry aowa, e wczy swojego ojca alkoholika do interesw - e musi doprowadzi do konfrontacji z nim. Musi albo narzuci ojcu pewne ograniczenia, albo cakowicie odsun go od interesw. Glenn zareagowa klasycznym wszystko tylko nie to:

Nie zamierzam doprowadza do konfrontacji z ojcem. Wiem, e wychodz na dupka, ale ja nie chc sprawia rodzicom ju wicej blu. Jestem pewny, e istnieje mnstwo rzeczy, ktre mog zrobi zamiast konfrontowa si z ojcem. Mog znale mu prac mniej odpowiedzialn, gdzie nie bdzie si tak czsto styka z klijentami. Mog przesta godzi si na to, by si mnie czepia. Mog zacz wicej wiczy, aby pozby si napi. Mog ...

Przerwaam Glennowi: Wszystko tylko nie to, tak? Wszystko, tylko nie ta jedna rzecz, ktra moe przynie znaczc zmian w twoim yciu. Powiedziaam Glennowi, e jego draliwo i niemiao jest w znacznej mierze bezporednim rezultatem tumionej zoci na ojca i niechci do przyjcia osobistej odpowiedzialnoci za konfrontacj ze swoimi problemami. Przyznaam, e wikszo ludzi w pocztkowym etapie terapii reaguje mwic wszystko tylko nie to i zapewniam go, e nie traktuj tego jako rezygnacji - on po prostu nie by jeszcze gotw. Ale gdy bdziemy mieli troch czasu na zaplanowanie konfrontacji i przewiczenie jej, byam przekonana, e poczuje si bardziej pewny siebie. Glenn mia wtpliwoci, ale z czasem zobaczy, jak kilku innych czonkw grupy podejmuje decyzj o konfrontacji. Wszyscy opowiedzieli o sukcesie. Glenn przyzna, e konfrontacja podziaaa w przypadku tych osb, ale szybko dodawa, e jego sytuacja jest inna. Nawet nie wiedzc o tym, Glenn doszed do drugiego etapu podejmowania decyzji odnonie konfrontacji. Podczas terapii Glenn bardzo ciko pracowa, by opanowa niedefensywne odpowiedzi i wyraanie wasnego zdania. Zacz stosowa te techniki w rnych sytuacjach zwizanych z interesami i w krgu przyjaci. Czu si z tym dobrze. Ale ustawiczny stres zwizany z codziennymi stosunkami z ojcem i ogromny ciar spraw z dziecistwa przytaczay go. Po okoo szeciu tygodniach pobytu w grupie Glenn powiedzia mi, e zaczyna myle o konfrontacji. Pierwszy raz przyzna, e jest to moliwe... w przyszoci. Osign drugi stopie. Kilka tygodni pniej zapyta mnie kiedy, wedug mnie, powinien to zrobi. To by ju stopie trzeci. Glenn mia nadziej, e wyczaruj jaki magiczny przewodnik, z ktrego si dowie, kiedy poziom jego niepokoju opadnie na tyle, aby mg przej przez konfrontacj. Prawda jest taka, e nader czsto niepokj ten opada dopiero po konfrontacji. Nie ma adnego sposobu na wyznaczenie najodpowiedniejszego czasu, po prostu musisz by przygotowany. S cztery gwne wymogi, ktre musisz speni przed konfrontacj z rodzicami:

1. Musisz by wystarczajco silny, aby upora si z odrzuceniem przez rodzicw, z ich zaprzeczeniem, obwinianiem ciebie, gniewem czy innymi negatywnymi konsekwencjami konfrontacji. 2.Musisz mie odpowiedni system wsparcia, ktry pomoe ci przej przez oczekiwanie, sam konfrontacj i jej nastpstwa. 3.Musisz napisa list albo sprbowa odegra to, co chcesz powiedzie i musisz osign wpraw w stosowaniu niedefensywnych odpowiedzi. 4. Nie wolno ci duej czu si odpowiedzialnym za zo, ktrego dowiadczye jako dziecko.

Ostatni punkt jest szczeglnie wany. Jeeli cigle obarczasz si odpowiedzialnoci za traum swojego dziecistwa, to na konfrontacj jest zbyt wczenie. Nie moesz dokonywa konfrontacji z rodzicami z poczuciem odpowiedzialnoci, kiedy nie jeste przekonany, i oni na to zasuguj. Kiedy poczujesz si wzgldnie omielony i spenisz te cztery wymagania, to nie ma lepszego czasu jak ten wanie. Nie czekaj.

Oczekiwanie na konfrontacj jest zawsze gorsze anieli sama konfrontacja.

Powiedziaam Glennowi, e powinien ustali dat konfrontacji, ale oczywicie jeszcze w tym stuleciu. Potrzebowa wyznaczenia sobie namacalnego celu, do ktrego by zmierza. Praca ta, powiedziaam mu, wymaga dugotrwaych prb, ktre przygotuj go do najwaniejszego spektaklu w jego yciu.

Jak przeprowadzi konfrontacj z rodzicami?

Konfrontacja moe odby si twarz w twarz albo listownie. Zauwaye, e nie uwzgldniam moliwoci przeprowadzenia rozmowy telefonicznej. Moe ona wyda si bezpieczniejsza, ale konfrontacja przez telefon prawie zawsze jest nieskuteczna. Po prostu zbyt atwo rodzice mog si rozczy. W dodatku, telefon jest sztuczny, sprawia, e prawdziwa ekspresja emocjonalna jest bardzo trudna. Jeeli twoi rodzice mieszkaj w innym miecie i trudno im przyjecha do ciebie, a tobie do nich, napisz list.

Pisanie listw

Jestem wielk zwolenniczk pisania listw, jako techniki terapeutycznej. Listy daj wspaniae moliwoci zebrania tego, co chcesz powiedzie i popracowania nad tym, dopki nie bdziesz w peni usatysfakcjonowany. Odbiorcy natomiast daje to szans przeczytania listu wicej ni raz i zastanowienia si nad jego treci. List jest ponadto bezpieczniejszy jeeli masz do czynienia z potencjalnie gwatownymi rodzicami. Konfrontacja jest wana, ale nigdy nie jest warta ryzyka fizycznej napaci. Zawsze pisz osobne listy do kadego z rodzicw. Nawet jeeli niektre fragmenty listu s takie same, twj stosunek i uczucia do kadego z rodzicw s inne. Napisz swj pierwszy list do rodzica, ktrego uwaasz za bardziej toksycznego albo bardziej agresywnego. Te uczucia s bliej powierzchni i atwiej bdzie je wydoby. Gdy tylko dasz im upust poprzez napisanie pierwszego listu - zakadajc, e obydwoje rodzice yj - uczucia w stosunku do drugiego rodzica wypyn na wierzch znacznie atwiej. W swoim drugim licie moesz si skonfrontowa z rodzicem dobrotliwym, z jego pasywnoci i brakiem opieki z jego strony. Konfrontacja poprzez listy dziaa dokadnie tak samo jak przeprowadzona osobicie. W obydwu przypadkach zaczynasz od sw: Zamierzam powiedzie ci kilka rzeczy, ktrych nie powiedziaem nigdy przedtem i powiniene omwi cztery gwne punkty:
1. 2. To wanie mi zrobie. Tak si wtedy czuem.

3.Tak to wpyno na moje ycie.

4. Tego chc od ciebie teraz.

Przekonaam si, e te cztery punkty stanowi solidn, konkretn, baze dla wszystkich konfrontacji. Ta struktura generalnie zawiera wszystko, co powiniene powiedzie, i chroni ci przed tym, by konfrontacja nie staa si rozproszona i nieskuteczna. Carol - ktrej ojciec zarzuca, e mierdzi - owiadczya, e czuje si gotowa do konfrontacji z rodzicami. Jednake pilne obowizki zawodowe nie pozwalay jej na natychmiastowy wyjazd na Poudnie, aby uczyni to twarz w twarz. Zapewniam j, e moe przeprowadzi skuteczn konfrontacj listownie. Zasugerowaam jej, eby napisaa list w domu, w spokoju, wyczajc w tym czasie telefon, aby nikt jej nie przerywa. Pisanie listw sucych konfrontacji jest zawsze ogromnym przeyciem emocjonalnym. Zaproponowaam, by Carol odoya gotowy list na kilka dni, nastpnie przeczytaa go raz jeszcze, kiedy nieco si uspokoi. Tak jak wiele innych osb, kiedy ponownie wzia list do rki, dokonaa pewnych poprawek. Moe okaza si, e bdziesz musia napisa kilka wersji tego listu zanim bdziesz w peni zadowolony. Pamitaj, nie bierzesz przecie udziau w konkursie na opowiadanie. List nie musi by literackim dzieem sztuki - ma on jedynie wyrazi prawd o twoich uczuciach i dowiadczeniach.

Oto fragment listu, ktry Carol przeczytaa mi tydzie pniej.

Drogi tato. Chc powiedzie ci co, czego jeszcze nigdy przedtem ci nie powiedziaam. Przede wszystkim chc ci wyjani, dlaczego w ostatnich miesicach spdziam tak niewiele czasu z tob i mam. Moe to ci zdziwi i zaniepokoi, ale nie chciaam si z tob widywa, poniewa boj si ciebie. Boj si uczucia bezradnoci i twoich sownych atakw. Boj si ci zaufa, a potem znw doznawa twojego uczuciowego odrzucenia. Pozwl mi to wyjani. (To wanie mi zrobie) Kiedy byam ma dziewczynk, pamitam tego ojca, ktry kocha mnie, podziwia i troszczy si o mnie. Ale kiedy dorosam, wszystko to zmienio si. Kiedy miaam okoo jedenastu lat stae si bardzo okrutny dla mnie. Cigle mwie mi, e mierdz. Obwiniae mnie za wszystko, co si nie udawao. Obwiniae mnie kiedy zgubiam stypendium. Obwiniae mnie kiedy Bob (brat Carol) upad i zrani si. Obwiniae mnie, kiedy zamaam nog. Obwiniae mnie, kiedy mama na krtko od ciebie odesza. Kiedy mama odesza, byam pozbawiona jakiegokolwiek emocjonalnego wsparcia. Opowiadae mi zbyt wulgarne dowcipy, mwie jak sexy wygldam w swetrze, traktowae mnie jakbymy byli na randce, albo mwie mi, e wygldam jak ulicznica. Kiedy miaam dwanacie lat, nie miaam ju rodzicielskiej opieki. Jestem pewna, e miae trudne przejcia w tych latach, ale okropnie mnie wtedy ranie. Moe nawet nie miae takiej intencji, ale to wcale nie znaczy, e mniej mnie to bolao. Gdy miaam pitnacie lat, jaki mczyzna prbowa mnie zgwaci, a ty zrzucie win na mnie. I ja rzeczywicie uwierzyam, e to bya moja wina, bo ty tak mi powiedziae. Kiedy byam w smym miesicu ciy z moim synem, m zbi mnie, a ty powiedziae, e musiaam zrobi co okropnego, e doprowadziam go do takiej wciekoci. Cigle mwie mi o wszystkich tych okropnych rzeczach, ktre robia matka. Powiedziae mi, e nigdy mnie nie kochaa, e wewntrz jestem ohydna, e nie mam mzgu. (Tak si wtedy czuam) Czuam si przeraona, upokorzona i zakopotana. Zastanawiaam si dlaczego przestae mnie kocha. Tskniam za tym, aby znw by ma creczk tatusia, i zastanawiaam si nad tym, co takiego uczyniam, e musiaam ci straci. Obwiniaam siebie za wszystko. Nienawidziam si. Czuam si niekochana i obrzydliwa. (Tak to wpyno na moje ycie) Byam powanie okaleczona jako czowiek. Wielu mczyzn zachowywao si brutalnie wobec mnie i zawsze mylaam, e to moja wina. Kiedy Hank zbi mnie, napisaam do niego list z przeprosinami. Cierpiaam na godny ubolewania brak wiary w siebie, w moje zdolnoci oraz to, e jestem co warta. (Tego chc od ciebie teraz) Chc, aby wyrazi skruch za to, e bye takim okrutnym, beznadziejnym ojcem. Chc, aby przyzna, e krzywdy, jakie mi wyrzdzie, zraniy mnie i sprawiy bl. Chc, aby przesta atakowa mnie sowami. Ostatnim razem zdarzyo si to, kiedy widzielimy si u Boba i poprosiam ci o rad w sprawie interesw. Wrzeszczae na mnie bez adnego powodu. Nienawidziam ci za to. Ulegam wwczas, ale ju nie bd tego tolerowa w przyszoci. Chciaabym, aby przyzna, e dobrzy ojcowie nie patrz podliwie na swoje crki, e dobrzy ojcowie nie ubliaj i nie upadlaj swoich crek, e dobrzy ojcowie chroni swoje crki.

Przykro mi z tego powodu, e nie mielimy ze sob takiego kontaktu, jaki moglibymy mie. Straciam bardzo wiele przez to, e nie mogam obdarzy mioci ojca, ktrego tak bardzo chciaam kocha. Nadal bd przysya ci kartki i podarunki, poniewa to sprawia mi przyjemno. Jeli jednak bd chciaa si z tob zobaczy, bdziesz musia zaakceptowa moje zasady. Nie znam ci za dobrze. Nie wiem, jakie byy twoje cierpienia i jakie byy twoje lki. jestem ci wdziczna za to, e ciko pracowae, e zapewnie mi godziwe utrzymanie i e zabierae mnie na mie wakacje. Pamitam, jak mwie mi o drzewach i o ptakach, o ludziach i polityce, o sporcie, geografii, o tym jak si mieszka pod namiotem i jak jedzi na ywach. Pamitam, e czsto si miae. Moe bdziesz chcia wiedzie, e znacznie lepiej powodzi mi si w yciu. Mam wspaniaych, wspierajcych przyjaci, dobry zawd i syna, ktrego podziwiam. Prosz, przyjmij mj list i napisz do mnie. Nie moemy zmieni przeszoci, ale moemy zacz od nowa.
- Carol

Twarz w twarz

Wielu z moich pacjentw wybiera poczucie bezpieczestwa, jakie daje napisanie listu, ale wielu innych potrzebuje natychmiastowej odpowiedzi, aby odczu, e ich konfrontacja odniosa sukces. W ich przypadku, wchodzi w gr tylko konfrontacja twarz w twarz. Pierwszym krokiem w planowaniu konfrontacji twarz w twarz - zakadajc, e przygotowae si na ni emocjonalnie - jest wybr miejsca, w ktrym chcesz j przeprowadzi. Jeeli uczestniczysz w terapii moesz chcie przeprowadzi konfrontacj w pokoju terapeuty. Twj terapeuta moe sporzdzi scenariusz konfrontacji i zapewni ci, e bdziesz syszany, pomc ci, gdy utkniesz, a co najwaniejsze - bdzie podpor i ochron. Zdaj sobie spraw z tego, e to stawia zapor przeciwko rodzicom, ale lepiej przeciwko nim ni przeciwko tobie, zwaszcza w tak przeomowym momencie caej twojej pracy. Jeeli przeprowadzasz konfrontacj z rodzicami w gabinecie terapeuty, zadbaj o to, aby na pewno tam dotarli. Nikt nie moe przewidzie, co zdarzy si w czasie sesji. Musisz wic zadba o bezpieczny powrt do domu. Nawet jeli konfrontacja zakoczy si pozytywnie, to po tym wszystkim moesz potrzebowa pozostania w samotnoci, aby poobcowa z wasnymi uczuciami i mylami. Moesz zdecydowa si na przeprowadzenie konfrontacji samodzielnie. Moe nie potrzebujesz pomocy terapeuty albo moe odczuwasz potrzeb pokazania rodzicom, e sam, bez pomocy, umiesz dowie swojej niezalenoci. Wielu rodzicw po prostu odmawia przyjcia do gabinetu terapeutycznego. Jeli z jakiegokolwiek powodu postanowisz przeprowadzi konfrontacj samodzielnie, musisz zdecydowa, czy ma si to odby u rodzicw czy u ciebie w domu. Miejsce publiczne, takie jak restauracja czy bar, jest zbyt krpujce. Jeeli masz moliwo wyboru, to radziabym ci zorganizowa konfrontacj u siebie w domu. Bdziesz czu si znacznie pewniej na swoim wasnym gruncie. Jeeli w celu przeprowadzenia

konfrontacji musisz pojecha do innego miasta, to sprbuj poprosi rodzicw, eby przyszli do twojego pokoju hotelowego. Moesz te, jeli jest to konieczne, odby udan konfrontacj w domu rodzicw. Ale bdziesz musia ciko pracowa nad tym, by nie sta si ofiar lkw i win dziecistwa oraz poczucia bezradnoci. Musisz szczeglnie wystrzega si wspomnie z dziecistwa, jeeli rodzice nadal mieszkaj w tym domu, w ktrym si wychowae. Nie mam adnej staej i pewnej zasady dotyczcej tego, czy dokonywa konfrontacji z rodzicami jednoczenie, czy z kadym z nich z osobna, chocia preferuj konfrontacj z obydwojgiem na raz. Toksyczni rodzice buduj system rodzinny, bazujc na dochowaniu tajemnicy, zmowie i zaprzeczeniach, aby utrzyma rodzin w rwnowadze. Mwienie do obydwojga rodzicw jednoczenie w znacznym stopniu to ogranicza. Z drugiej strony, jeeli twoi rodzice maj znacznie rnice si usposobienia, punkty widzenia czy sposoby reagowania, bdzie ci atwiej porozumiewa si z nimi rozmawiajc z kadym z nich osobno. Niektre osoby obawiaj si przetrenowania przed konfrontacj. Nie naley si tym martwi. Twj niepokj i tak spowoduje odstpstwa od planu, ktry przygotowae. Bez wzgldu na to, po jak wielu bdziesz prbach, sowa nie bd przychodziy ci atwo. W rzeczywistoci najwaniejsze jest to, eby z gry zakada, e bdziesz ogromnie zdenerwowany. Serce bdzie ci koatao, moe ciska ci w odku, moesz si poci, mog przyj chwile, kiedy nie bdziesz mg zapa oddechu, jzyk moe ci stan kokiem i bdziesz zapomina, co masz powiedzie. Niektre osoby odczuwaj pod wpywem wielkiego napicia pustk w gowie. Jeli obawiasz si, e co takiego moe ci si przydarzy, moesz unikn tego dodatkowego zmartwienia piszc list do rodzicw, ktry pniej przeczytasz im gono w czasie konfrontacji. Jest to znakomity sposb, aby pokona zdenerwowanie zwizane z premier i zapewni sobie, e przebrniesz przez to wszystko, co chcesz powiedzie.

Przygotowania do premiery

Bez wzgldu na to, gdzie zdecydujesz si przeprowadzi konfrontacj, bez wzgldu na to, czy dokonasz konfrontacji z obydwojgiem rodzicw jednoczenie czy z kadym osobno, musisz dokadnie przygotowa to, co chcesz powiedzie. Powtarzaj swoje kwestie gono zarwno sam, jak i z kim, a dokadnie je zapamitasz. Konfrontacja twarz w twarz jest jak premiera na Broadwayu. Czy wyszedby na scen nie umiejc swojej roli i nie rozumiejc swoich motywacji? Przed przystpieniem do konfrontacji potrzebna ci jest odpowiednia prba generalna i pena wiadomo tego, co chcesz zrealizowa. Zechciej zacz konfrontacj od ustalenia zasad. Proponuj ci co takiego:

Zamierzam powiedzie co, czego jeszcze nigdy przedtem nie powiedziaem i chc, abycie zgodzili si wysucha mnie do koca. Jest to dla mnie bardzo wane, dlatego prosz nie zaprzeczajcie i nie przerywajcie mi. Kiedy powiem ju wszystko, co mam do powiedzenia,

bdziecie mieli tyle czasu, ile sobie yczycie, aby powiedzie co zechcecie. Czy jestecie gotowi to zrobi?

Trzeba zapewni sobie zgod rodzicw na te warunki ju na samym pocztku rozmowy. Wikszo rodzicw godzi si. Jeeli za nie zgodz si zrobi nawet tego, prawdopodobnie trzeba bdzie zmieni plan konfrontacji. Musisz powiedzie to, co przygotowae nie bdc blokowanym, bez przerywania ci i bez odwodzenia ci w jakikolwiek sposb od wyznaczonego celu. Jeeli rodzice odmwi wysuchania ci, to by moe lepiej bdzie przeprowadzi konfrontacj listownie.

Czego oczekiwa

Wikszo toksycznych rodzicw bdzie kontratakowa, gdy tylko zaczniesz. Przecie gdyby mieli zdolno suchania, byli rozsdni, szanowali twoje uczucia i sprzyjali twojej niezalenoci, nie byliby toksycznymi rodzicami. Prawdopodobnie odbior twoje sowa jako perfidn osobist zniewag. Bd dy do zastosowania tej samej taktyki i sposobu reagowania, jakie stosowali zazwyczaj, i to w jeszcze wikszym stopniu. Rodzice nieadekwatni albo uomni mog sta si jeszcze bardziej pobudzeni emocjonalnie i druzgoccy. Alkoholicy mog bardziej porywczo zaprzecza temu, e s alkoholikami, albo jeeli s na etapie wychodzenia z naogu, mog wykorzysta ten fakt, prbujc podway twoje prawo do konfrontacji z nimi. Kontrolerzy mog wzmocni swoje oskarenia i przytacza ci przekonaniem o swojej wasnej krystalicznej prawoci. Rodzice tyrani mog rozwcieczy si i prawie na pewno bd usiowali obarczy ci win za zniewagi, ktrych dowiadczye. Wszystkie te zachowania su odzyskaniu rwnowagi rodziny i przywrceniu twego ulegego status guo ante. Lepiej spodziewa si wszystkiego co najgorsze - wtedy wszystko, co ci z ich strony pozytywnie zaskoczy bdziesz mg potraktowa jako nieoczekiwany profit. Pamitaj, e w caej tej sprawie chodzi nie o ich reakcje, ale o twoje. Jeeli wytrzymasz ich furi, oskarenia, groby i obwinianie, to przeyjesz swoj najlepsz godzin w yciu. W trakcie przygotowa stwrz wizj najgorszego z moliwych scenariuszy wydarze. Wyobra sobie twarze rodzicw: wykrzywione wciekoci, litociwe, zapakane czy jakie inne. Postaraj si usysze ich ze sowa, zaprzeczenia, oskarenia. Uodpornij si na to, wypowiadajc gono to, co uwaasz, e rodzice mog powiedzie, nastpnie po cichu przewicz niedefensywne odpowiedzi. Popro wspmaonka czy przyjaciela, aby odegra rol jednego bd obydwojga rodzicw. Powiedz jemu bd jej, aby odrzuci wszelkie hamulce i wypowiedzia wszystkie najgorsze rzeczy, jakie mona sobie wyobrazi. Niech ten zastpczy rodzic wrzeszczy, ryczy, obrzuca ci wyzwiskami, grozi ci wyrzuceniem z rodziny, oskara ci o to, e jeste okropny i egoistyczny. Przewicz nastpujce sposoby odpowiadania:

Zdaj sobie spraw z tego, e widzisz to w ten sposb. Wyzwiska i wrzaski donikd nas nie zaprowadz.

Nie jestem w stanie zaakceptowa waszych okrele. To nie fair z waszej strony mwi do mnie w ten sposb. Zgodzilicie si mnie wysucha. Porozmawiajmy kiedy indziej, gdy bdziecie spokojniejsi.

A oto niektre typowe reakcje rodzicw w czasie konfrontacji, wraz ze sposobami reagowania, ktre moe bdziesz chcia mie na uwadze:

To si nigdy nie zdarzyo. Rodzice, ktrzy zazwyczaj stosowali zaprzeczenia, aby unikn odczuwania wasnej nieadekwatnoci czy niepokoju, bez wtpienia bd robi to w czasie konfrontacji, aby umacnia sw wersj rzeczywistoci. Bd zaprzecza, e nigdy nie miao miejsca to, o czym mwisz, e to si nie zdarzyo, e przesadzasz albo e twj ojciec nigdy nie mg czego takiego zrobi. Bd mwi, e nie pamitaj, albo oskar ci, e kamiesz. Ta reakcja jest szczeglnie typowa dla alkoholikw, ktrych zaprzeczenia mog by wzmocnione przez luki pamiciowe spowodowane naogiem.

Twoja odpowied: To, e nie pamitacie nie oznacza, e to si nie zdarzyo.

To bya twoja wina. Toksyczni rodzice prawie nigdy nie s skonni przyj odpowiedzialnoci za niszczce ci zachowanie. Zamiast tego bd obwinia ciebie. Bd mwi, e bye zy, albo e bye trudny. Bd twierdzi, e robili wszystko, co dla ciebie byo najlepsze, ale ty zawsze stwarzae im problemy. Powiedz, e wszyscy w rodzinie wiedzieli, jakim bye trudnym dzieckiem. Podadz ci ca list rzekomych przykroci jakie im sprawie albo mog dla odmiany czy konfrontacj z twoimi aktualnymi trudnociami w yciu. Dlaczego atakujesz nas, kiedy twoim rzeczywistym problemem jest to, e nie moesz utrzyma si w adnej pracy, nie panujesz nad swoim wasnym dzieckiem, nie moesz zatrzyma ma przy sobie itp. Rodzice mog nawet przybra pozory wspczucia dla zgryzot, ktrych obecnie dowiadczasz. Wszystko po to, aby tylko odwrci uwag od ich wasnych zachowa.

Twoja odpowied: Moecie nadal mnie obwinia, ale ja nie zamierzam przyjmowa odpowiedzialnoci za to, co wyrzdzilicie mi, kiedy byem may.

Powiedziaem, e jest mi przykro. Rodzice mog obiecywa, e zmieni si, stan si bardziej kochajcy, bardziej wspierajcy, ale to czsto jest czcze gadanie. Kiedy awantura przycichnie dawne nawyki bior gr, rodzice robi zwrot i powracaj do swych toksycznych zachowa. Niektrzy rodzice mog uzna pewne rzeczy, o ktrych mwisz, za suszne, ale nie bd skonni zrobi niczego by si zmieni. To co najczciej si wwczas syszy to: Powiedziaam, e mi przykro, wic o co ci jeszcze chodzi?

Twoja odpowied: Doceniam to, e przepraszacie, ale to dopiero pocztek. Jeli jest wam naprawd przykro, to bdziecie otwarci dla mnie, kiedy bd was potrzebowa i rwnie popracujecie nad tym, aby poprawi nasze stosunki.

Dawalimy z siebie wszystko co mona. Ci rodzice, ktrzy byli nieadekwatni albo byli niemymi wiadkami zniewag, ktrych doznawalicie, bd czsto ustosunkowywa si do konfrontacji w ten sam pasywny, nieefektywny sposb, w jaki zazwyczaj postpowali w trudnych sytuacjach. Tacy rodzice bd przypomina ci o tym, jak byo im trudno kiedy dorastae i z jak wielkimi problemami musieli si boryka. Bd mwili: Nigdy nie zrozumiesz przez co przeszam, Nawet nie wiesz ile razy prbowaam go (j) powstrzyma albo Dawaam z siebie wszystko, co tylko byo mona. Ten szczeglny sposb reagowania moe wzbudzi wiele wspczucia i litoci dla rodzicw. Jest to zrozumiae, ale utrudnia skoncentrowanie si na tym, co naprawd musisz powiedzie w czasie konfrontacji. Ponownie pojawia si pokusa przedoenia ich potrzeb nad twoje wasne. Powiniene uzna ich trudnoci, ale bez pomniejszania swoich.

Twoja odpowied Rozumiem, e byo wam ciko, i jestem pewny, e nie ranilicie mnie celowo, ale musicie zrozumie, e sposb, w jaki zajmowalicie si wasnymi problemami naprawd mnie krzywdzi.

Zobacz, ile dla ciebie zrobilimy. Wielu rodzicw bdzie usiowao odeprze twoje racje poprzez przypomnienie ci, jak wspaniae miae dziecistwo, poprzez przywoanie cudownych momentw, ktre razem przeywalicie. Kierujc uwag na rzeczy dobre, mog oni unika spojrzenia na ciemne strony wasnego zachowania. Zazwyczaj bd przypomina ci wszystkie prezenty, ktre ci dali, miejsca, do ktrych ci zabierali ofiary jakie dla ciebie ponieli i wspaniaomylno, ktr ci okazali. Bd mwili: Oto jakiego si doczekalimy podzikowania! albo Zawsze wszystkiego ci byo mao.

Twoja odpowied: Bardzo doceniam te wszystkie rzeczy, ale one nie rekompensuj krzywd, jakich od was doznaem (cige krytykowanie, gwatowno, zniewagi, alkoholizm itd).

Jak moesz mi to robi? Niektrzy rodzice zachowuj si jak mczennicy. Zalewaj si zami, zaamuj rce, wyraaj zdziwienie i nie mog uwierzy, by by a tak okrutny. Bd zachowywa si tak, jak gdyby konfrontacja czynia ich ofiarami. Bd oskara ci o to, e ich zranie czy rozczarowae. Bd si uskara, e przecie nie musz si na to godzi, e maj wystarczajco duo wasnych problemw. Powiedz ci, e nie s na tyle silni czy na tyle zdrowi, aby to znie, e atak serca zabije ich. Po czci ich al bdzie oczywicie szczery. Bo istotnie przykro jest rodzicom zetkn si z ich wasnymi wadami, uwiadomi sobie, e sprawili swoim dzieciom ogromny bl. Ale ich smutek moe mie wszelkie cechy manipulowania i kontrolowania. Jest to ich sposb posugiwania si win jako metod wymuszenia na tobie wycofania si z caej tej sprawy.

Twoja odpowied: Przykro mi, e jestecie zdenerwowani. Przykro mi, e czujecie si zranieni. Ale tym razem nie zamierzam si podda. Zadawalicie mi rany przez cae lata i teraz prbujecie robi to samo.

Czasami to naprawd niemoliwe

Typowe reakcje i sugerowane odpowiedzi podane powyej mog pomc ci unikn niektrych emocjonalnych puapek podczas konfrontacji. Istniej jednak i takie osoby, z ktrymi nie mona si porozumie, mimo najusilniejszych stara. Niektrzy rodzice wzniecaj w czasie konfrontacji konflikty w sposb tak intensywny, e porozumiewanie si staje si niemoliwe. Niezalenie od tego, jak rozsdnie, uprzejmie, jasno i wyranie bdziesz mwi, to i tak ich zachowanie sprawi, e konfrontacj trzeba bdzie przerwa. Bd oni przekrcali twoje sowa i twoje motywy, bd kama, bd ustawicznie przerywa ci chocia zgodzili si tego nie robi, bd oskara ci, wrzeszcze, ama meble, rzuca naczyniami i sprawi, e bdziesz czu si jak najwikszy gupiec i zbrodniarz. W takiej chwili trzeba koniecznie zapanowa nad wasnymi lkami i zrobi wszystko, co si da, eby powiedzie rodzicom wszystko to, co masz im do powiedzenia. Ale trzeba rwnie umie zda sobie w por spraw z tego, kiedy konfrontacja staje si niemoliwa. Jeli jeste zmuszony przerwa konfrontacj z powodu ich zachowania, to jest to ich poraka a nie twoja.

Cicha konfrontacja

Niewiele konfrontacji wymyka si spod kontroli, nawet jeli ich przebieg jest bardzo burzliwy. W zasadzie wikszo z nich jest zaskakujco spokojna. Melanie - ktra prbowaa uwolni si od nieadekwatnego mczyzny i ktra jako dziecko napisaa list do dobrego Boga, poniewa bya zmuszana do pocieszania swojego pogronego w depresji ojca w czasie jego czstych pijackich paczw - optowaa za przeprowadzeniem konfrontacji ze swoj matk Ginny u mnie w gabinecie. Ojciec Melanie ju nie y. Zacza od sw, ktre przewiczyymy razem i matka zgodzia si j wysucha.

Melanie: Mamo, musz powiedzie ci o kilku sprawach z mojego dziecistwa, ktre cigle s dla mnie bolesne. Zdaj sobie spraw z tego, jak bardzo obwiniaam siebie, kiedy byam ma dziewczynk. Ginny (przerywajc): Jeli cigle tak si czujesz, kochanie, to ta terapia musi by mao skuteczna.

Melanie: Zgodzia si wysucha mnie i nie przerywa. Nie mwimy teraz o terapii, ale o moim dziecistwie. Czy pamitasz w jak zo wpad tata, kiedy pobiam si z Nealem (Neal by bratem Melanie)? Tata wybuchn paczem i powiedzia mi, jaki Neal jest dobry dla mnie, a jaka ja jestem okropna dla niego. Czy pamitasz te wszystkie razy, kiedy posyaa mnie do pokoju taty, kiedy paka i mwia mi, e ja mam go pociesza? Czy zdajesz sobie spraw z tego, jak wielk win mnie obarczaa, robic ze mnie opiekunk taty? Musiaam si nim zajmowa, wwczas gdy powinnam by ma dziewczynk. Dlaczego tata sam si o siebie nie troszczy? Dlaczego ja musiaam to robi. Nigdy tam sama nie posza, nawet jeeli bya w domu. Spdziam wicej czasu z naszymi gosposiami ni z tob. Pamitasz, jak napisaam w tej sprawie list? To te zignorowaa! Ginny (cicho): Nic z tego nie pamitam. Melanie: Mamo, by moe wybraa niepami, ale jeli chcesz mi pomc, musisz mnie wysucha. Nikt ci nie atakuje, po prostu prbuj ci powiedzie, co czuj. No tak, chc ci powiedzie jak si wtedy czuam. Czuam si kompletnie sama, czuam si jak kto okropny, czuam si winna i zmiadona, poniewa prbowaam sprosta rzeczom, ktrym nie mogam sprosta. Oto jak si czuam. Teraz pozwl mi powiedzie, w jaki sposb wpyno to na moje ycie. Zanim zaczam pracowa nad ca t spraw, czuam si caa wypalona w rodku. Teraz czuj si lepiej, ale cigle boj si wraliwych mczyzn. Wic tkwi przy tych zimnych, obojtnych facetach. Przeywam teraz koszmarny okres prbujc okreli, kim jestem, czego chc, czego potrzebuj. Zaczyna mi si to ju ukada w jak cao. Ale najtrudniej jest mi polubi sam siebie. Za kadym razem, kiedy prbuje, sysz tat jak mwi mi, jakim byam okropnym dzieckiem. Ginny (zaczynajc paka): Naprawd nie pamitam tego, ale jestem pewna, e jeli to mwisz, to musiao tak by. Myl, e byam tak pogrona w swoich wasnych nieszczciach... Melanie: No, nie! Teraz czuj si winna, poniewa zraniam twoje uczucia. Susan: Melanie, dlaczego nie powiesz matce, czego chcesz od niej teraz? Melanie: Chc, by nasze stosunki byy takie, jakie powinny by midzy dorosymi ludmi. Chc by z tob szczera. Chc umie mwi ci prawd. Chc,by mnie suchaa, kiedy mwi o moich przeyciach z dziecistwa. Chc, aby bya gotowa zapamita, pomyle i odczu to, co naprawd si zdarzyo. Chc, aby przyja odpowiedzialno za to, e nie troszczya si o mnie i nie chronia mnie przed nastrojami taty. Chc, abymy obie zaczy mwi sobie prawd.

Ginny podja szczery wysiek, aby wysucha crk i j wesprze. Wykazaa rwnie pewn zdolno do rozsdnego, racjonalnego porozumiewania si. Ostatecznie zgodzia si dooy stara, aby speni proby Melanie, chocia byo jasne, e zdawaa sobie spraw z tego, e nie bdzie to atwe.

Konfrontacja wybuchowa

Rodzice Joego nie byli tak wyrozumiali. Joe - ktrego ojciec bi w dziecistwie - by studentem ostatniego roku psychologii. Po wielu namowach ostatecznie skoni ojca alkoholika i

wspuzalenion matk, aby przyszli do mojego gabinetu. Przez jaki czas ochoczo dy do konfrontacji. Okazao si to jednak bardziej skomplikowane ni w przypadku Melanie. Ojciec Joego, Alan, wkroczy do mojego gabinetu w peni gotowy do ataku. By potnym rudawym blondynem. By mczyzn po szedziesitce. Lata zoci i alkoholizmu pozostawiy niezatarte pitno na jego wygldzie. Matka Joego, Joanne, zdawaa si by caa szara - szare wosy, szara cera, szara suknia, szara osobowo. Jej oczy miay ten specyficzny przestraszony wyraz, jaki czsto widywaam u sponiewieranych on. Wesza za mem, usiada, zoya rce i utkwia wzrok w pododze. Pierwsze p godziny spdzilimy niemal w caoci na tworzeniu atmosfery, ktra sprzyjaaby temu, by Joe mg powiedzie to, co zaplanowa. Jego ojciec ustawicznie przerywa, wrzeszcza, kl - robi wszystko, aby zniszczy syna. Kiedy wystpiam w obronie Joego, Alan napad na mnie i zwymyla mnie i mj zawd. Matka joego niemal wcale si nie odzywaa, a kiedy si ju odezwaa, to tylko po to, by baga ma o spokj. To co ujrzaam, byo obrazem czterdziestu lat nieszczcia. Joe funkcjonowa zaskakujco dobrze w tych niemal nieznonych warunkach. Z wielkim wysikiem udao mu si zachowa spokj, chocia widziaam, e gotuje si z wciekoci. Kocowy wybuch Alana nastpi, gdy Joe poruszy spraw jego alkoholizmu.

Alan: Dobra, ty gwniarzu, no i co? Za kogo ty siebie, gnojku, uwaasz? Kopoty z tob wynikaj z tego, e byem za dobry dla ciebie. Powinienem by kaza ci samemu dorobi si tego wszystkiego, co masz. Jak miesz nazywa mnie alkoholikiem przy kim zupenie obcym? Ty sukinsynu, nie bdziesz zadowolony dopki nie rozwalisz tej rodziny, co? Dobra, nie zamierzam siedzie tu i pozwala marnemu, niewdzicznemu gnojkowi i temu jego cholernemu pokurczowi mwi mi co mam robi.

W tym momencie Alan wsta i zakoczy spraw. Odwrci si w kierunku drzwi i zapyta Joanne czy idzie. Joanne uprosia go, aby pozwoli jej zosta przez reszt sesji. Alan powiedzia jej, e bdzie na dole w kawiarni, i jeli nie bdzie jej tam za pitnacie minut, to niech sama sobie organizuje dojazd do domu. Po czym majestatycznie wyszed.

Joanne: Przepraszam. Jest mi tak wstyd. On naprawd taki nie jest. To dlatego, e jest bardzo dumnym czowiekiem i nie znosi traci twarzy. Doprawdy ma mnstwo cudownych zalet... Joe. Mamo, przesta! Na mio bosk przesta! Dokadnie to samo robia przez cae moje ycie. Kamaa dla niego, osaniaa go, pozwalaa, by bi nas oboje, nigdy nic z tym nie zrobia. Zawsze miaem zudzenie, e uratuj ci przed tym. Czy tobie kiedykolwiek zdarzyo si mnie chroni? Czy wyobraasz sobie, co czuem jako may dzieciak w tym domu? Czy zdajesz sobie spraw z tego, w jakim terrorze yem kadego dnia? Dlaczego nic nie zrobia? Dlaczego teraz nic z tym nie robisz? Joanne: Masz wasne ycie. Dlaczego nie dajesz nam y?

Konfrontacja Joego bya wybuchowa i frustrujca, ale waciwie bya wielkim sukcesem. Zaakceptowa on ostatecznie fakt, e jego rodzice s osaczeni przez ich wasne demony i wtoczeni we wzorce toksycznego zachowania. Ostatecznie by on w stanie wyrzec si beznadziejnego pragnienia, by si zmienili.

Co moe przynie konfrontacja

Twoja reakcja

Natychmiast po konfrontacji moesz dowiadczy przypywu euforii z powodu nowo odkrytej odwagi i siy. Moesz odczu ulg, e w kocu masz ju konfrontacj za sob, nawet jeli nie przebiega ona dokadnie tak, jak oczekiwae. Moesz czu si znacznie lej z tego powodu, e powiedziae wiele rzeczy, ktre nosie w sobie tak dugo. Ale moesz te poczu si powanie wytrcony z rwnowagi i rozczarowany. Oczywicie bdziesz te martwi si tym, co moe zdarzy si pniej.

Reakcje rodzicw

Z przebiegu samej konfrontacji trudno od razu wywnioskowa, jaki bdzie jej ostateczny wynik. Potrzeba nieco czasu, by obie strony, ktre uczestniczyy w konfrontacji rozwayy to dowiadczenie i przetrawiy je we waciwy sobie sposb. Na przykad wynik konfrontacji, ktrej fina wydaje si by pozytywny, moe zmieni si, kiedy rodzice bd mieli nieco czasu, aby nad ni pomyle. Mog u nich wystpi reakcje odroczone. Mogli by wzgldnie spokojni w czasie konfrontacji, a potem zacz wciekle obrzuca si oskareniami, obwiniajc ci o doprowadzanie do destruktywnych wstrzsw w rodzinie. Z drugiej strony, widziaam konfrontacje, ktre koczyy si w zoci i oglnym wrzeniu, a ostatecznie wiody do pozytywnych zmian w stosunkach moich pacjentw z rodzicami. Gdy tylko udaje si wyciszy pocztkowy zgiek, to e ju podwaye wieko przeszoci, moe zaowocowa tym, e porozumiewanie si z rodzicami bdzie bardziej otwarte i uczciwe. Jeeli rodzic reaguje po konfrontacji gniewem, moesz czu pokus kontrataku. Unikaj podegajcych zda typu: To jeste cay ty albo Nigdy nie mog ufa temu, co mwisz. W takim wypadku dobrze jest posuy si swoj niedefensywn broni, inaczej oddasz swoj nowo zdobyt si z powrotem rodzicom. Zamiast tego powiedz co w tym rodzaju:

Jestem gotw porozmawia o waszym gniewie, ale nie zamierzam pozwoli wam na mnie wrzeszcze.

Wrc do tego i porozmawiamy, gdy bdziecie spokojniejsi.

Jeeli rodzice wyraaj swoj zo poprzez nieodzywanie si do ciebie, sprbuj powiedzie co takiego:

Jestem gotowy rozmawia z wami, gdy przestaniecie prbowa kara mnie waszym milczeniem.

Podjem ryzyko powiedzenia wam co myl. Dlaczego nie jestecie skonni zaryzykowa tego samego?

Jedna rzecz jest absolutnie pewna: ju nic nigdy nie bdzie takie jak przedtem. Powiniene zwraca uwag na wtrne efekty konfrontacji w cigu tygodni, miesicy a nawet nastpnych lat. Musisz zachowa bystro i jasno umysu w ocenie zmieniajcych si stosunkw z rodzicami i z innymi czonkami rodziny.

Twoje zadanie polega na nierezygnowaniu z wasnych spraw i dbaniu o to, by nie powrci do dawnych reaktywnych i defensywnych wzorcw zachowa, bez wzgldu na to co robi twoi rodzice.

Wstrzs we wzajemnych stosunkach pomidzy rodzicami Oprcz dramatycznych zmian w twoich stosunkach z rodzicami, musisz oczekiwa zmian w ich wzajemnych stosunkach. Jeeli podczas konfrontacji wyjdzie na jaw tajemnica, ktr jeden z rodzicw ukrywa przed drugim (np. gwat), wstrzs w ich wzajemnym zwizku bdzie ogromny. Jedno z rodzicw moe sprzymierzy si z tob przeciwko drugiemu. Ich zwizek moe si nawet rozpa. Jeeli twoja konfrontacja wie si z powiedzeniem tego, o czym si nie mwi, a kady o tym wie, cho nigdy nie porusza si tej kwestii, np. alkoholizmu, wstrzs w stosunkach midzy rodzicami moe nie by tak kracowy, ale tak czy inaczej bdzie silny. Ich zwizek moe ulec zachwianiu. Bdziesz ulega pokusom obwiniania siebie za problemy, jakie pojawi si w stosunkach midzy rodzicami. Bdziesz zastanawia si nad tym, czy nie lepiej byoby odstpi od sprawy. Kiedy Carla - ktra zrezygnowaa z podry do Meksyku, aby odwiedzi matk alkoholiczk, potrzebujc obecnoci crki - dokonaa konfrontacji z ni oraz ze wspuzalenionym ojcem, maestwo rodzicw przeyo niemiy zgrzyt. Kiedy jej matka zacza wychodzi z naogu,

pozycja ojca zostaa zachwiana. Jego poczucie wasnej wartoci byo w duym stopniu uzalenione od penienia roli silnego, adekwatnego rodzica. Kiedy ona nie potrzebowaa ju takiego wsparcia z jego strony, jego rola w rodzinie stracia swoje znaczenie. Ich maestwo byo zbudowane wedug pewnego wzorca wzajemnych relacji, ktry nie mia ju w nowych warunkach zastosowania. Nie wiedzieli, jak si wzajemnie porozumiewa, nie byo ju wczeniej wypracowanej rwnowagi, stracili wsplny grunt. Carla miaa mieszane uczucia.

Carla: Zobacz, co rozptaam. Rozdraniam ca rodzin. Susan: Zaczekaj. Nic nie rozptaa. Oni sami to zaczli. Carla: Ale jeli oni si rozejd, bd czua si potwornie. Susan: Nie ma adnego powodu, aby czua si winna. Oni przebudowuj swj zwizek, poniewa uzyskali now informacj. Ty nie wymylia tej informacji, ty j po prostu ujawnia. Carla: Tak, ale moe to nie by dobry pomys. Przedtem ich maestwo byo udane. Susan: Nie, nie byo. Carla: Ale wygldao na udane. Susan: Nie, nie wygldao. Carla (po duszej przerwie): To moe wyglda na co potwornego, e ostatecznie zdecydowaam si na to, by nie powica si duej dla nich. Zamierzam, dla odmiany umoliwi im podjcie odpowiedzialnoci za siebie samych. I jeli to kadego z nich unieszczliwi, to musz pogodzi si z ich nieszczciem.

Rodzice Carli nie rozwiedli si, ale te nie udao im si ju nigdy odzyska spokoju w maestwie. Ale chocia kontynuowali wzajemn walk, ich zmagania nie wywieray ju niszczcego wpywu na ycie Carli. Dziki temu, e powiedziaa im prawd i nie daa si ponownie zdominowa, kiedy rodzice zaczli odgrzewa swoje zadawnione konflikty zdoaa zachowa swoj wolno, co przedtem uwaaa za niemoliwe.

Reakcje twojego rodzestwa Chocia w tej ksice koncentruj si gwnie na twoich stosunkach z rodzicami, konfrontacja nie odbywa si w prni. Jeste czci systemu rodzinnego i kady czonek rodziny bdzie podlega jej oddziaywaniom. Twoje stosunki z rodzicami nie bd ju po konfrontacji takie same, zmianie ulegn rwnie twoje stosunki z rodzestwem. Czasami rodzestwo miao dowiadczenia podobne do twoich i bdzie potwierdza twoje wspomnienia. Ale czasami, cho wasze dowiadczenia byy podobne, rodzestwo moe by zdominowane przez rodzicw i zaprzecza albo zlekceway nawet najokropniejsze ponienia zarwno twoje jak i wasne. Czasami ich dowiadczenia mog by zupenie odmienne od twoich i nie bd mieli pojcia, o czym ty w ogle mwisz. Czasem rodzestwo bdzie czuo si zagroone twoj konfrontacj i moe wciec si na ciebie za to, e naruszye chwiejn rodzinn rwnowag. Tak wanie zareagowa brat Carol.

Po otrzymaniu listu Carol ojciec zadzwoni do niej i zupenie nieoczekiwanie popar j. Powiedzia, e nie pamita tych wszystkich rzeczy, o ktrych pisaa, ale prosi j o wybaczenie jakiegokolwiek blu, ktry jej sprawi. Carol bya gboko poruszona i podekscytowana moliwoci nawizania nowego kontaktu z ojcem. W kilka tygodni pniej zdruzgotaa j jednak druga rozmowa z ojcem, w czasie ktrej nie tylko zaprzeczy dowiadczeniom, o ktrych pisaa, lecz take temu, e przeprasza. Sytuacj pogorszy dodatkowo modszy brat Carol, ktry zaatakowa j za to, e omielia si roznosi niesmaczne kamstwa o ojcu. Powiedzia jej, e ma chory umys oskarajc ojca o to, e stosowa wobec niej przemoc. Jeeli twoje rodzestwo reaguje negatywnie na konfrontacj, moe woy mnstwo energii w to, aby da ci do zrozumienia, jak bardzo wyprowadzie rodzin z rwnowagi. Moesz otrzyma od nich wiele listw, telefonw i wizyt. Mog sta si oni emisariuszami twoich rodzicw przekazywa wiadomoci, robi wymwki, ostrzega czy stawia ultimata. Mog obrzuca ci wyzwiskami i robi wszystko, co tylko mona, aby przekona ci, e nie miae racji czy te e bye gupi, albo jedno i drugie. W takim przypadku musisz pamita o stosowaniu niedefensywnych odpowiedzi i trwaniu przy swoim prawie do mwienia prawdy. Oto kilka przykadw tego, co moesz powiedzie rodzestwu:

Jestem gotowy porozmawia z tob o tym, ale nie pozwol, aby mnie zniewaa. Rozumiem to, e chcesz broni rodzicw, ale to co mwi jest prawd. Nie robi tego po to, by kogo denerwowa, jest to co, co musz zrobi dla siebie. Kontakty z tob s dla mnie bardzo wane, ale nie zrezygnuj z wasnych potrzeb tylko po to, aby podtrzymywa nasze stosunki. Poniewa tobie to si nie przydarzyo, nie oznacza, e nie zdarzyo si mnie.

Kate, ktrej ojciec - z zawodu bankier - bi zarwno j, jak i jej siostr Judy, bya przekonana, e siostra pogardzi ni za to, e przywouje ich bolesn przeszo. Jednak zdecydowaa si podj ryzyko.

Zawsze, zawsze staraam si chroni Judy. Wiele razy obrywaa gorzej ode mnie. Tego wieczoru kiedy wysaam list do moich rodzicw, zadzwoniam do niej, poniewa chciaam, aby wiedziaa o tym, co robi. Powiedziaa, e zaraz u mnie bdzie i e musimy porozmawia. Byam pewna, e wpadnie w furi. Kiedy otworzyam drzwi, zobaczyam, e ona pacze. Rzuciymy si sobie w ramiona i tak trwaymy przez dugi czas. Rozmawiaymy i pakaymy, ciskaymy si, miay i znowu pakay Przeszymy przez to wszystko. Judy pamitaa niektre rzeczy, o jakich ja zupenie zapomniaam, i bya naprawd zadowolona, e moe o nich pomwi. Powiedziaa mi, e gdyby nie ja, mogaby dusi to wszystko w sobie Bg wie jak dugo. Poczua si znacznie bardziej ze mn zwizana. Nie czua si ju taka samotna z tym caym brzemieniem. Naprawd podziwiaa moj odwag i chciaa, bym wiedziaa, e jest w peni po mojej stronie. Kiedy Judy to powiedziaa, ja dosownie rozpynam si. Reakcje innych czonkw rodziny

Konfrontacja oddziauje na kadego, z kim jeste emocjonalnie zwizany, a w szczeglnoci na twojego wspmaonka i dzieci, ktrzy s ofiarami drugiego stopnia twoich toksycznych rodzicw. Po konfrontacji bdziesz potrzebowa takiego ogromu mioci i wsparcia, jaki tylko w ogle moesz otrzyma. Nie obawiaj si poprosi o to. Nie bj si powiedzie im, e przeywasz bardzo trudny okres. Ale pamitaj, oni nie bd doznawa takiej samej intensywnoci uczu, i mog nie w peni rozumie, dlaczego musiae zrobi to, co zrobie. Poniewa bdzie to ciki czas i dla nich, jeli nie dadz ci tyle wsparcia ile by sobie yczy, to musisz sprbowa wykaza nieco zrozumienia dla ich uczu. Twoi rodzice mog prbowa wciga do rozptanej przez nich kampanii innych czonkw rodziny jako swoich sprzymierzecw, aby siebie rozgrzeszy, a z ciebie uczyni ajdaka. Mog by w to wczeni krewni, ktrym jeste bardzo bliski, tacy jak dziadkowie czy ulubiona ciocia. Niektrzy z tych krewnych mog da si wcign w rodzinne zamieszanie i stan po stronie rodzicw. Inni mog stan po twojej stronie. Podobnie jak z rodzicami i rodzestwem, powiniene spotka si z kadym czonkiem rodziny, na jego bd jej warunkach, i przypomnie kademu z nich, e podejmujesz pozytywne kroki dla polepszenia wasnego samopoczucia i e nie powinni czu si zobligowani do stawania po czyjejkolwiek stronie. Mog dotrze do ciebie nawet informacje z tak nieoczekiwanych rde, jak najlepsza przyjacika matki czy twj pastor. Pamitaj, nie masz obowizku udziela szczegowych wyjanie porednikom nie nalecym do rodziny. Jeeli nie bdziesz chcia ich informowa, moesz odpowiada w ten sposb:

Doceniam twoje zainteresowanie, ale to sprawa pomidzy mn i rodzicami. Rozumiem, e chciaby pomc, ale nie chc z tob o tym rozmawia. Osdzasz co, o czym nie masz penych informacji. Kiedy wszystko nieco si uspokoi, by moe bd mg z tob o tym porozmawia.

Czasami krewny albo bliski przyjaciel rodziny po prostu nie potrafi zrozumie, dlaczego musiae przeprowadzi konfrontacj z rodzicami i w rezultacie mog ucierpie na tym twoje stosunki z t osob. To nigdy nie jest atwe; moe to by najwysza cena, jak bdziesz musia zapaci za swoj dobr kondycj emocjonaln.

Najniebezpieczniejsze chwile

Bez porwnania najgroniejsz reakcj, na jak powiniene by przygotowany po konfrontacji, jest to, e twoi rodzice mog podejmowa prby przekrelenia tego wszystkiego co zrobie. Mog dooy wszelkich moliwych stara, aby tylko ci ukara. Mog wygasza mowy o twojej zdradzie albo w ogle przesta si do ciebie odzywa. Mog grozi ci, e wyrzuc ci z rodziny

albo wykrel z testamentu. Zamae przecie rodzinne zasady milczenia i zaprzeczania. Zburzye rodzinny mit. Okrelie siebie jako odrbn jednostk rzucajc wyzwanie beznadziejnemu tamszeniu ci w rodzinnym szalestwie. W istocie rzucie emocjonaln bomb atomow; moesz oczekiwa reperkusji. Im wikszy bdzie gniew twoich rodzicw tym bardziej bdzie ci kusio, aby zrezygnowa ze wieo nabytej siy i szuka spokoju za kad cen. Bdziesz zastanawia si nad tym, czy to, co dotd osigne, jest rzeczywicie warte tej caej wrzawy, ktr rozptae. Wszystkie twoje wtpliwoci, ustawiczne rozwaania a nawet tsknota do odzyskania poprzedniego status quo s czym naturalnym. Toksyczni rodzice zrobi wszystko, aby powrci do pierwotnego stanu swojskiej i wygodnej rodzinnej rwnowagi. Mog by oni niewiarygodnie kusicielscy, piewajc sw syreni pie o winie, wspczuciu i odpowiedzialnoci. W takiej sytuacji szczeglnego znaczenia nabiera twj system emocjonalnego wsparcia. Ulisses, bohater mitw greckich, zosta przywizany przez zaog do masztu swego statku, aby nie pody za piewem syren. Sysza ich gos, ale opar si ich fatalnemu urokowi. Podobnie twj przyjaciel czy terapeuta (albo obaj jednoczenie) mog ci pomc przytwierdzajc ci do ochronnego emocjonalnego masztu, ktrym jeste dla ciebie ty sam. Mog zapewni ci opiek i utwierdzi w poczuciu wasnej wartoci, ktrego potrzebujesz, aby podtrzyma twoj wiar w siebie i w donioso wyboru, ktrego dokonae. Z dowiadczenia wiem, e toksyczni rodzice rzadko speniaj grob wyrzucenia dzieci z rodziny, s zazwyczaj zbyt przybici i d jedynie do przeciwstawienia si drastycznym zmianom. Niemniej jednak nie mona mie adnych gwarancji. Zetknam si z rodzicami, ktrzy wykrelili dzieci ze swojego ycia, spenili groby wydziedziczenia albo wstrzymali jakkolwiek pomoc finansow, ktrej dotd udzielali. Musisz by emocjonalnie i psychicznie przygotowany na kad reakcj. Nie jest atwo utrzyma grunt pod nogami, gdy rodzina ci osacza. Ponoszenie konsekwencji wasnego nowego zachowania jest jednym z najbardziej brawurowych wyczynw, jakich kiedykolwiek od siebie dae. Ale jednoczenie jest najwiksz nagrod.

Ustanawianie relacji z rodzicami w nowych warunkach

Gdy tylko huragan nieco przycichnie i bdziesz mia szans spojrze na efekty swojej konfrontacji i jej wpyw na stosunki z rodzicami, odkryjesz, e masz do wyboru trzy opcje.

Pierwsza: powiedzmy, e twoi rodzice wykazali pewn zdolno zrozumienia twojego blu i wzili na siebie chocia niewielk cz odpowiedzialnoci za konflikty pomidzy wami. jeeli wykazuj jak gotowo do kontynuowania dyskusji, do analiz, do dzielenia z tob uczu i trosk, to istnieje szansa, e bdziesz w stanie zbudowa wsplnie z nimi mniej toksyczny zwizek. Moesz sta si nauczycielem rodzicw, uczc ich sztuki traktowania ci jak rwnego im i porozumiewania si z tob bez krytykowania i atakowania. Moesz nauczy ich, jak bez lku wyraa wasne uczucia. Moesz nauczy ich, co jest, a co nie jest w waszych kontaktach dla ciebie dobre. Nie bd udawa, e tak wanie dzieje si najczciej albo choby w wikszoci przypadkw, ale to naprawd si

czasami zdarza. Jednak nie bdziesz wiedzia, jakie s ich moliwoci, dopki nie doprowadzisz do przeomowego konfrontacyjnego sprawdzianu.

Druga: twoi rodzice wyka ma zdolno do zmiany waszych stosunkw i powrc do tego co zwykle. Moesz wwczas zdecydowa, e najodpowiedniejsz rzecz dla ciebie bdzie pozosta z nimi w kontakcie, ale na znacznie korzystniejszych dla ciebie warunkach. Pracowaam z wieloma osobami, ktre nie byy gotowe do cakowitego odcicia si od rodzicw, ale nie byy rwnie skonne do powrotu do status quo ante. Osoby te postanowiy przyhamowa, ustalajc z rodzicami serdeczne, ale nieco sztuczne stosunki. Tacy pacjenci przestali okazywa rodzicom swoje najgbsze uczucia i czue miejsca, zamiast tego ograniczyli rozmowy do emocjonalnie neutralnych tematw. Ustanowili nowe reguy dotyczce charakteru kontaktw z rodzicami. Ta wyporodkowana pozycja zdaje si spenia swoje zadanie w przypadku wielu pacjentw i moe te by uyteczna w twoim przypadku. Naley utrzymywa kontakty z toksycznymi rodzicami tak dugo, jak stosunki te nie szkodz twojemu zdrowiu psychicznemu.

Trzecia i ostatnia opcja to zerwanie stosunkw z rodzicami, przez wzgld na twoje dobro. Niektrzy rodzice s po konfrontacji tak nieustpliwie wrodzy, e wzmacniaj swoje toksyczne zachowania. Zdarza si, e musisz wybiera pomidzy nimi, a twoj kondycj emocjonaln. Bye ograniczany przez cae swoje ycie, teraz czas na otwarcie w nim nowej karty.

Jeeli decydujesz si na trzecie rozwizanie, to nie obejdzie si bez pewnego blu, ale jest sposb na zapanowanie nad nim: separacja na prb. Zrb sobie przerw od rodzicw - adnego kontaktu przez co najmniej trzy miesice. adnych spotka, telefonw, listw. Nazywam to okresem detoksykacji poniewa daje kadej ze stron szans wyrzucenia ze swego krwioobiegu chocia czci zerajcej j trucizny oraz na rozwaenie, ile znaczy dla niej podtrzymanie waszych wzajemnych stosunkw. To moratorium naoone na wzajemne kontakty moe by trudne, ale moe te by okresem ogromnego rozwoju. Jeeli nie bdziesz musia wydatkowa olbrzymiej iloci energii na konflikty z rodzicami, to bdziesz mia jej znacznie wicej na swoje wasne ycie. Gdy tylko osigniesz emocjonalny dystans, ty i twoi rodzice moecie na nowo odkry szczere i dobre uczucia do siebie nawzajem. Kiedy upynie czas moratorium, powiniene oceni, czy rodzice zagodnieli. Popro ich o spotkanie, aby to przedyskutowa. Jeeli w ich stanowisku nie nastpia adna zmiana, to musisz zdecydowa si na kolejne moratorium albo podj ostateczn decyzj o cakowitym zerwaniu z nimi. Jeeli zdecydujesz, e ostateczne zerwanie jest jedyn gwarancj twojego dobrego samopoczucia, to radz zwrci si do specjalisty, ktry pomoe ci przej przez to wszystko. W tym okresie przeraone dziecko, ktre tkwi wewntrz ciebie, bdzie potrzebowao ustawicznego wspierania i kojenia. Peen zrozumienia doradca moe pomc ci uspokoi to dziecko, a zarazem przeprowadzi dorosego poprzez lk i bl zwizany z powiedzeniem egnaj.

Decyzja Joego

Alan, ojciec Joego by peen wciekoci dugo po konfrontacji. Pi na potg. Po kilku tygodniach przekaza przez swoj on Joanne wiadomo dla Joego: jeeli chcesz zobaczy ojca ponownie, musisz go przeprosi. Matka dzwonia prawie codziennie i bagaa Joego, aby przyj danie ojca, a wtedy - wedug sw matki - bd mogli znowu by rodzin. Joe z przykroci poj, e faszywy wiat jego rodziny bdzie w dalszym cigu niszczy jego zdrowie psychiczne. Napisa do rodzicw krtki list, w ktrym powiedzia, e rozpoczyna trzymiesiczny urlop od kontaktw z nimi, w czasie ktrego bd oni mogli jeszcze raz rozway swoje stanowisko, na co bardzo liczy. Zaproponowa im ponowne spotkanie po owych dziewidziesiciu dniach, o ile bdzie jeszcze co ratowa. Po przekazaniu listu Joe powiedzia mi, e czuje si przygotowany na ostateczne i trwae poegnanie.

Naprawd miaem nadziej, e bd wystarczajco silny, aby utrzymywa z nimi stosunki i nie ulega psychicznym wypaczeniom wskutek ich szalestwa. Ale teraz ju wiem, e zbyt wiele od siebie dam. Jeli zatem, a na to si zanosi, bd musia dokona wyboru pomidzy nimi a mn, wybieram siebie. Jest to prawdopodobnie najzdrowsza rzecz, jak kiedykolwiek zrobiem, ale czy ty wiesz, co si ze mn dzieje? Przez minut czuj si dumny z siebie i naprawd silny, a za chwil czuj si wewntrznie pusty. Boe, Susan, nie wiem czy zdoam utrzyma si przy zdrowych zmysach - to znaczy nie wiem co ze mn bdzie, jeeli ta hutawka potrwa duej.

Chocia odcicie si od rodzicw byo dla Joego bolesne, to wykazanie stanowczoci dao mu nowe poczucie wewntrznej siy. Zacz si czu bardziej pewny siebie w kontaktach z kobietami i w przecigu szeciu miesicy zaangaowa si uczuciowo. Powiedzia mi, e jest to najbardziej stabilny zwizek, jaki kiedykolwiek mia w yciu. Poniewa jego poczucie wartoci ustawicznie rozwijao si, to samo dziao si z jego yciem. Niezalenie od tego, czy negocjujesz z rodzicami na temat waszych lepszych stosunkw, czy pozostajesz przy bardziej sztucznych zwizkach z nimi, czy wreszcie zrywasz z nimi stosunki cakowicie, to ju robisz ogromny krok ku oderwaniu si od ciaru przeszoci. Bdziesz bardziej otwarty i chonny na prawdziwe uczuciowe zwizki z samym sob i innymi, jeeli tylko przeamiesz stare, rytualne wzorce zachowa w kontaktach z toksycznymi rodzicami.

Konfrontacja ze starszymi bd chorymi rodzicami

Wielu moich pacjentw staje przed bolesnym dylematem zwizanym z konfrontacj, jeli ich rodzice osignli ju sdziwy wiek, niedomagaj, lub s chorzy. Targaj nimi sprzeczne uczucia litoci i zoci. Niektrzy z nich maj silne poczucie podstawowego ludzkiego obowizku, jakim jest opieka nad rodzicami powizana z przewraliwieniem odnonie ich wymaga. Po co?

mwi. Mogem to zrobi ile lat temu. Oni mog nawet nie pamita. Albo: Gdybym chcia doprowadzi do konfrontacji, mama mogaby dozna kolejnego wstrzsu. Dlaczego nie mam pozwoli jej umrze w spokoju? A jednak wiedz, e bez konfrontacji bdzie im ciej znale spokj dla siebie. Nie chc pomniejsza istniejcych trudnoci, ale to, e rodzic jest w sdziwym wieku albo cierpi na przewlek chorob niekoniecznie oznacza, e konfrontacja nie wchodzi w gr. Doradzam moim pacjentom, aby przedyskutowali ewentualne konsekwencje stresu emocjonalnego z lekarzem rodzica, aby okreli czy istnieje powane ryzyko z medycznego punktu widzenia. Jeeli tak, to istnieje moliwo takiego pokierowania konfrontacj, by umoliwi sobie powiedzenie prawdy, nawet jeli zdecydowae nie mwi bezporednio do rodzica. Dokonujc konfrontacji w ten sposb moesz napisa listy, ktrych nie wylesz, ale moesz przeczyta je do ich fotografii, a jeeli uczestniczysz w terapii, moesz przeprowadzi konfrontacj przy pomocy psychodramy. Szczegowiej omwi te techniki w nastpnym podrozdziale zatytuowanym Konfrontacja z rodzicem nieyjcym. Techniki te okazay si bardzo pomocne dla tych moich pacjentw, ktrzy przez cay czas opiekuj si jednym bd obydwojgiem rodzicw. Jeeli rodzic mieszka wsplnie z tob i jest zaleny od ciebie, twoje wysiki, aby bardziej otwarcie potraktowa wasze stosunki, mog osabi napicie pomidzy wami i uczyni twoj rol opiekuna atwiejsz. Ale jest rwnie moliwe, e konfrontacja moe doprowadzi do takich niesnasek, e twoje ycie stanie si nie do zniesienia. Jeeli twoje aktualne warunki yciowe sprawiaj, e nie moesz sobie pozwoli na stworzenie pewnego dystansu wobec rodzicw, a konfrontacja mogaby si do tego przyczyni, moesz wybra niektre z powyszych rozwiza, aby nada konfrontacji odpowiedni przebieg.

Nie mog tego robi, ona nie czuje si na tyle dobrze, by moga to znie Jonathan, ktrego poznalimy w rozdziale 3, unika bliszych wizi z kobietami, poniewa cigle buntowa si przeciwko matce, ktra ustawicznie naciskaa na niego, aby si oeni. Po kilku miesicach terapii, zdecydowa, e jest wiele rzeczy, o ktrych chciaby powiedzie swojej osiemdziesiciodwuletniej matce. Od czasu ataku serca przed kilkoma laty niedomagaa, ale pomimo tego nie zaprzestaa wcibskich telefonw i listw. Wizyty Jonathana u niej byy bolesnymi przepychankami.

Mam dla niej wiele wspczucia, ale naprawd denerwuje mnie jej wadza nade mn. Obawiam si jednak, e jeli powiem jej co teraz, to j to zabije, a nie chc mie tego na sumieniu. Wic odgrywam grzecznego chopca. Dlaczego nie mogem powiedzie tego pitnacie czy dwadziecia lat temu, gdy bya o wiele silniejsza? Mogem zaoszczdzi sobie wiele blu.

W tym miejscu przypomniaam Jonathanowi, e konfrontacja nie oznacza zniszczenia drugiej osoby. Gdybymy mogli znale inny sposb na to, by mg uwolni cz swego blu i gniewu w sposb agodny i kontrolowany odkryby, e zawsze odnajduje si wicej spokoju w prawdzie anieli w jej unikaniu. Nie chciaam nakania go do robienia czego, czego konsekwencje nie day by mu spokojnie y, ale istniaa realna szansa na to, e uczciwa wymiana zda z matk mogaby wzbogaci ich stosunki.

Powiedziaam mu o pracy, ktr obecnie prowadz z chorymi i umierajcymi rodzicami i ich dorosymi dziemi, ktra wskazuje, e uczciwe rozpatrzenie wzajemnych stosunkw nie tylko nie wyrzdza adnych szkd, ale czsto zblia i dodaje otuchy obydwu stronom. Oczywicie Jonathan mg zdecydowa si na zignorowanie wasnych uczu i udawanie, e nie ma adnego problemu. Powiedziaam mu, e wedug mnie bdzie to straszna strata czasu, jaki im obojgu jeszcze pozosta. Jonathan zmaga si z tym przez kilka tygodni. Przynaglony przeze mnie porozmawia z lekarzem matki, ktry zapewni go, e jej kondycja z medycznego punktu widzenia jest dobra.

Rozpoczem rozmow pytajc j, czy wie, co myl o naszych stosunkach. Powiedziaa mi, e zastanawia si, dlaczego bez przerwy sprawiam wraenie, e jestem ni zirytowany. To otworzyo mi drog do tego, by spokojnie powiedzie jej, w jaki sposb jej cige kontrolowanie mnie wpyno na moje ycie. Rozmawialimy godzinami. Powiedziaem jej rzeczy, o ktrych nigdy nie przypuszczaem, e bd w stanie powiedzie. Bronia si... czua si uraona... w wielu sprawach zaprzeczaa... ale jako poszo. Kilkakrotnie jej oczy zachodziy zami i ciskaa moj rk. A trudno uwierzy jaka to ulga. Przywykem do tego, e wszelkie kontakty z ni budziy we mnie przeraenie, ale ona przecie jest ju tylko sabowit staruszk. Nie mog uwierzy, e przez tyle lat baem si z ni rozmawia.

Jonathan po raz pierwszy w yciu mg sobie pozwoli na uczciwo i naturalno w kontaktach ze swoj matk i z powodzeniem zmieni charakter ich stosunkw. Czu si tak, jakby nareszcie zrzuci z siebie cikie brzemi. Posiad zdolno ujrzenia swojej matki tak, jaka jest teraz, bez kierowania si wspomnieniami i lkami. Mg kontaktowa si z ni tak, jaka jest w teraniejszoci, zupenie odmienn od tamtej potnej i wadczej matki, ktr zapamita tkwicy w nim may chopiec. Konfrontacja Jonathana z matk miaa kilka pozytywnych rezultatw, ale nie w kadym przypadku tak jest. Wiek czy choroba niekoniecznie sprawiaj, e toksyczni rodzice s bardziej zdolni do zetknicia si z prawd. Niektrzy mog dojrze do tego w pniejszych latach, a stawanie twarz w twarz z wasnymi problemami etycznymi moe uczyni ich bardziej podatnymi na przyjcie chocia czci odpowiedzialnoci za swoje zachowania. Ale inni, gdy poczuj, e ycie przemija, mog sta si bardziej zagorzali w zaprzeczeniach, ponianiu i gniewie. Atakowanie ciebie moe by jedynym znanym im sposobem na obron przed wasn depresj i panik. Tacy rodzice mog pj do grobu gniewni i mciwi bez jakiegokolwiek przyznania si do bdw popenionych wobec ciebie. Nie ma to znaczenia. Wane jest tylko, aby ty powiedzia to, co musi by powiedziane.

Konfrontacja z rodzicem nieyjcym

Jest to ogromnie frustrujce, jeeli woye tyle cikiej pracy, by dojrze do konfrontacji, a jedno z rodzicw, bd obydwoje nie yj. Okazuje si jednak, e jest kilka sposobw umoliwiajcych przeprowadzenie konfrontacji nawet wwczas, gdy rodzice nie mog by fizycznie obecni. Jedn z metod, ktr opracowaam i ktra zdaa egzamin, jest napisanie listu i odczytanie go gono przy grobie rodzicw Daje to silne poczucie rzeczywistej rozmowy z rodzicami oraz tego, e ostatecznie jeste w stanie wyrazi rzeczy, ktre tkwiy w tobie tak dugo. W cigu kilku lat otrzymaam wiele relacji, zarwno od moich pacjentw, jak i od suchaczy moich audycji radiowych, o bardzo pozytywnych wynikach konfrontacji przeprowadzonych przy grobie rodzicw. Jeeli nie moesz uda si na grb rodzica, odczytaj list do jego fotografii, do pustego krzesa, albo komu, kto naley do wspierajcego ci systemu, i jest gotw rodzica zastpi. Masz jeszcze jedn moliwo: moesz porozmawia z krewnymi, najlepiej z tego samego pokolenia co twj nieyjcy rodzic. Powiedz czonkowi rodziny (najlepiej takiemu, ktry jest twoim bliskim krewnym) o swoich dowiadczeniach z rodzicami. Nie musisz prosi go, aby przyjmowa na siebie odpowiedzialno za to, co zrobili rodzice, ale moliwo powiedzenia prawdy cioci czy wujkowi przynosi ogromn ulg. Moesz spotka si z reakcj negatywn, tak jaka nastpiaby ze strony rodzicw, gdyby yli. Krewny moe reagowa zaprzeczeniem, niewiar, zoci czy te obrazi ci. W takim przypadku powiniene zrobi dokadnie to samo, co zrobiby, gdyby na jego miejscu byli twoi rodzice: nie bd reaktywny i defensywny. Jest to doskonaa sposobno, aby w peni zrozumie, e to ty masz wyzby si poczucia odpowiedzialnoci za wszystko, co si zdarzyo w twoim dziecistwie, a nie oni. Z drugiej strony, czonek rodziny moe udzieli ci nieoczekiwanego potwierdzenia, a nawet przeprosi w imieniu rodzicw. Tak stao si w przypadku Kim, ktr ojciec kontrolowa przy pomocy pienidzy i nie dajcych si przewidzie nastrojw. Chocia ojciec nie y od piciu lat, czua ona potrzeb przeprowadzenia konfrontacji z jednym z czonkw swej rodziny. Postanowia wybra modsz siostr ojca, Shirley, i zaprosia j na obiad. Podczas sesji, ktra miaa miejsce po tym spotkaniu, zauwayam, e Kim bya zachwycona jego rezultatami.

Wiesz, wszyscy bali si mojego ojca. By on rodzinn gwiazd pierwszej wielkoci i Shirley zawsze zachowywaa si tak, jakby go adorowaa. Moesz sobie zatem wyobrazi, jak trudno byo mi jej powiedzie, jakim draniem by dla mnie. Ale kiedy to zrobiam staa si rzecz nieprawdopodobna. Powiedziaa mi, e zawsze baa si mojego ojca, e kiedy byli dziemi by dla niej straszny i e wcale si nie dziwi temu co mwi. Nastpnie powiedziaa mi - i to byo najlepsze - e jakie osiem lat temu daa mu na urodziny brunatn koszul - wiesz, tak jakie nosili nazici. Powiedziaa, e chciaa jeszcze naszy na ni swastyk, ale to ju chyba byoby za wiele. miaymy si, pakaymy; byo cudownie. Ludzie w restauracji musieli pomyle, e jestemy pomylone.

Kiedy Shirley otworzya si przed Kim, przekazaa jej informacj: Rozumiem, co czujesz i wiem, e to wszystko jest prawd. Kim odkrya, e dziki temu, i cofna swoje dowiadczenie do pokolenia, z ktrego ono pochodzio, moga uwolni powstrzymywany lk i win dotyczc realnoci czynw jej ojca.

Mam pen wiadomo tego, e ta technika moe by czsto nieprzydatna, jako e w wikszoci przypadkw krewni nie s odpowiedzialni za twoje traumatyczne dowiadczenia. Musisz rozway wszystkie za i przeciw. Jeeli osoba krewnego, w zastpstwie rodzica, moe pomc ci uleczy autodestrukcyjne duchowe i emocjonalne rany, to oczywistym wydaje si, e warto doprowadzi do takiej rozmowy ktra moe by dla ciebie nieprzyjemna i chwilowo wytrci ci z rwnowagi.

Nie ma zej konfrontacji

Konfrontacja jest jednym z etapw drogi wiodcej do niezalenoci.

Bez wzgldu na to, co zdarzy si podczas konfrontacji, czy te w jej wyniku, zawsze wychodzisz z niej jako zwycizca, poniewa miae odwag j przeprowadzi.

Nawet jeli nie wracasz do domu z trofeami, nawet jeli nie zdoae powiedzie wszystkiego co zaplanowae, nawet jeli stae si defensywny i skoczye na tumaczeniu si i nawet jeli twoi rodzice natarli na ciebie... to zrobie to. Powiedziae prawd o twoim yciu sobie i rodzicom, a lk, ktry wizi ci w twojej starej roli, jak wobec nich odgrywae, nie ma ju nad tob kontroli.

Rozdzia 14: Leczenie ran kazirodztwa

Profesjonalna pomoc jest niezbdna dla tych dorosych, ktrzy byli seksualnie wykorzystywani jako dzieci. Moje dowiadczenia wskazuj jednoczenie, e pomimo gbokoci urazu w adnym innym przypadku terapia nie jest a tak bardzo skuteczna. W tym rozdziale zamierzam przedstawi techniki postpowania, ktre opracowywaam i udoskonalaam w toku pracy z ponad tysicem ofiar kazirodztwa. Prezentuj je, poniewa chc, aby dostrzeg, jak wielka szansa stoi przed tob i jak wspaniay moe by powrt do siebie. Przestrzegam jednak przed jakimikolwiek prbami samodzielnej pracy nad tym problemem bez pomocy psychoterapeuty. Kady proces leczenia ma cz pocztkow, rodkow i kocow. Rozkad jazdy jest specyficzny i jasno oznaczony, i jeeli bdziesz go przestrzega, odzyskasz swoj godno i ambicj.

Wiem, e niektrzy terapeuci, a take pacjenci, ktrzy s ofiarami kazirodztwa, preferuj termin osoba z dowiadczeniami kazirodczymi anieli okrelenie ofiara kazirodztwa i tak te jest dobrze. Ale wedug mnie, ofiara kazirodztwa jest bardziej trafnym okreleniem tego yciowego dowiadczenia. Mam oczywicie uznanie dla tych semantycznych prb zagodzenia blu dziki wprowadzeniu mniej drastycznych okrele, ale tylko wtedy gdy okrelenie osoba z dowiadczeniami kazirodczymi nie stanowi przeszkody dla penego ukazania, ile potrzeba pracy, by moliwy by powrt do normalnego funkcjonowania.

Dlaczego potrzebna mi terapia?

Jeeli jako dziecko bye naduywany seksualnie, wszystkie albo wikszo zda umieszczonych na poniszej licie uznasz za prawdziwe:

1.
2. 3.

Masz gboko zakorzenione poczucie swej niskiej wartoci, winy i wstydu.

Inni atwo ci wykorzystuj i wyzyskuj. Wierzysz, e wszyscy inni s waniejsi od ciebie.

4. Wierzysz, e jedynym sposobem zaskarbienia sobie mioci jest zaspokojenie potrzeb innych, kosztem twoich wasnych. 5. Jest ci bardzo ciko narzuci innym pewne ograniczenia, wyraa swj gniew czy powiedzie nie. 6.Przycigasz do siebie ludzi okrutnych i chamskich. Jeste przekonany, e moesz sprawi, e pokochaj ci albo bd dla ciebie mili. 7.Jest ci trudno zdoby si na ufno wobec innych. Z gry zakadasz, e ludzie zdradz ci albo zrani. 8. Sprawy seksu i seksualna sfera twojego ycia krpuj ci i niepokoj. 9. 10.
11. 12.

Nauczye si zachowywa tak, jakby wszystko byo w porzdku, gdy tak nie jest. Nie wierzysz, e zasugujesz na sukces, szczcie, czy udany ukad partnerski.
Jest ci bardzo trudno wyzwoli w sobie rado i spontaniczno. Czujesz, e nigdy nie miae dziecistwa.

13. Czsto jeste zy na wasne dziecko (lub dzieci) i oburzasz si na to, e maj lepiej, ni ty miae. 14. Zastanawiasz si nad tym, jak by to byo, gdyby mg czu si normalnym czowiekiem.

Te autodestrukcyjne wzorce zachowa, uleganie tyranii, powstaj we wczesnym okresie ycia, s bardzo trwae i trudne do przezwycienia bez pomocy terapeuty - psychoterapia moe ci uatwi proces eliminowania ich ze swego ycia.

Wybr terapeuty

Koniecznie musisz si zwrci do takiego terapeuty, ktry legitymuje si przygotowaniem specjalistycznym i dowiadczeniem w pracy z ofiarami kazirodztwa. Wikszo terapeutw nie ma odpowiednich kwalifikacji niezbdnych w tej wysoce specjalistycznej dziedzinie terapii, i waciwie aden terapeuta nie nauczy si niczego o kazirodztwie w szkole wyszej. Pytaj kadego potencjalnego terapeut o jego przygotowanie specjalistyczne i dowiadczenie. Jeli nie pracowa dotd z adn osob bdc ofiar kazirodztwa, czy te nie uczestniczy w adnych warsztatach, seminariach, konferencjach, bd wiczeniach dotyczcych postpowania w przypadku leczenia skutkw kazirodztwa, to proponuj, aby poszuka kogo innego. Najlepsz terapi dla ofiar kazirodztwa prowadz ci terapeuci, ktrzy specjalizuj si w terapii rodzinnej oraz ci, ktrzy stosuj techniki zorientowane na dziaanie, takie jak psychodrama. Psychiatrzy opierajcy si na nauce Freuda s najmniej skuteczni, poniewa Freud w istotny sposb odwrci swoje pocztkowe (i cise) twierdzenia dotyczce zarwno powszechnoci wystpowania jak i istoty urazw powstaych w wyniku kazirodztwa; w rezultacie, wielu psychiatrw i psychoanalitykw opierajcych si na szkole Freuda podchodzi do relacji pacjentw seksualnie wykorzystywanych w dziecistwie ze sceptycyzmem i niewiar. W ostatnim dziesicioleciu powstao w kraju wiele grup samopomocy dla ofiar kazirodztwa. Chocia grupy te daj wielu ofiarom kazirodztwa pewne wsparcie i poczucie wsplnoty, to brakuje w nich terapeuty znajcego si na rzeczy, ktry by nada pracy struktur i kierunek. Grupa samopomocy jest lepsza ni nic, ale znacznie lepiej jest by w grupie prowadzonej przez profesjonalist*8.

8 Uwagi te odnosz si do warunkw amerykaskich. W Polsce dzieci naraone s na naduycia seksualne w rwnym stopniu (patrz: Z. Lew-Starowicz Przemoc seksualna, Jacek Santorski Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 1992). Nie dopracowalimy si jeszcze organizacji samopomocowych podobnych do amerykaskich. Orodki psychoterapii suce kompetentn pomoc ofiarom seksualnej przemocy wskae Ci sekretariat Agencji Laboratorium Psychoedukacji, Warszawa, tel. 26-39-74 (przyp. red.)

Terapia indywidualna czy grupowa

Najlepszym sposobem pracy dla osb majcych dowiadczenia zwizane z kazirodztwem jest przyczenie si do grupy skadajcej si z osb bdcych w podobnej sytuacji, prowadzonej przez dowiadczonego terapeut, ktry jest obyty z tego typu problemami. Jednym z symptomw, ktry wystpuje niemal u wszystkich osb, ktre dowiadczyy kazirodztwa, jest poczucie cakowitej izolacji. Ale kiedy otaczaj ci ludzie mwicy o uczuciach i dowiadczeniach podobnych do twoich, poczucie izolacji zaczyna zanika. Czonkowie grupy opiekuj si tob i wspieraj ci. Mwi: Wiemy co czujesz, wierzymy ci, cierpimy z tob, troszczymy si o ciebie, chcemy dla ciebie jak najlepiej. Tylko nieliczni nie czuj si w takiej grupie dobrze, ale wikszo ludzi obawia si jej przynajmniej na pocztku. Moesz czu si spity, skrpowany, i niezdolny do opowiedzenia o tym przy obcych ludziach. Wierz mi, te uczucia trwaj zwykle nie duej ni dziesi minut. Niewielka grupa osb bdcych ofiarami kazirodztwa jest zbyt saba emocjonalnie, aby da sobie rad z intensywnoci pracy, jaka toczy si w grupie. Wtedy lepsza jest terapia indywidualna. Zawsze tworz grupy skadajce si z mczyzn i kobiet. Pe moe by rna, ale uczucia i trauma s takie same. Grupy terapeutyczne dla osb bdcych ofiarami kazirodztwa w moim centrum terapii s otwarte. Oznacza to, e kady nowy czonek moe przyczy si w kadej chwili. Oznacza to rwnie, e kto, kto wanie rozpoczyna prac, znajdzie si w grupie z ludmi, ktrzy osignli ju rne etapy poprawy. Stanowi to wspania zacht dla nowego czonka grupy, gdy moe zobaczy kogo, kto jest ju gotowy do penej odnowy i gotowy do tego, by oddali od siebie dowiadczenia kazirodztwa.

Pierwszy raz w grupie

Kiedy nowy pacjent pojawia si w grupie, zaczynamy sesj od wiczenia wtajemniczajcego, podczas ktrego kady czonek grupy opowiada o swoich dowiadczeniach zwizanych z kazirodztwem: kto to by, jak to byo, kiedy to si zaczo, jak dugo trwao, kto jeszcze o tym wie. Nowy czonek grupy opowiada jako ostatni. To wtajemniczanie pomaga przeama opory i umoliwia ci wczenie si do grupy w aktywny sposb. By moe bdzie to twj pierwszy raz, kiedy bdziesz szczegowo opowiada o swoich przeyciach. Przekonasz si, e nie jeste osamotniony, e inni ludzie dowiadczyli podobnego urazu. Wtajemniczanie ciebie sprzyja kontynuacji procesu znieczulenia urazw u pozostaych czonkw grupy. Za kadym razem, gdy wtajemniczana jest nowa osoba, czonkowie grupy musz powtarza to, co przez dugi czas byo dla nich nie do opowiedzenia. Im czciej ma to miejsce, tym bardziej kada osoba w grupie znieczula si na wstyd i poczucie winy. Przejcie przez ten etap jest dla nowego czonka grupy bardzo trudne. Jest rdem ogromnego blu i wstydu. Za trzecim czy czwartym razem, opowiadanie o swych urazach staje si atwiejsze, a zakopotanie w sposb zauwaalny si zmniejsza. Z czasem, dla kogo, kto opowiedzia swoj histori dziesi czy dwadziecia razy nie jest to trudniejsze, anieli opowiadanie o kadym innym nieszczliwym wydarzeniu w yciu.

Etapy leczenia

Osoby bdce ofiarami kazirodztwa prowadz przez trzy zasadnicze etapy: oburzenie, al i uwolnienie. Oburzenie to potny gniew pochodzcy z samego rdzenia czowieka, ktry wynika z uwiadomienia sobie przemocy i zdrady. Stanowi on pierwszy wany etap pracy i jest najtrudniejszy. Wikszo dorosych, ktrzy byli napastowani jako dzieci, ma znakomicie przewiczone odczuwanie smutku, samotnoci i tego, e s li. al jest uczuciem im znanym, ale wybuch gniewu nie. W rezultacie, czsto prbuj oni przeskoczy przez etap zwizany z wybuchem gniewu i przej do etapu alu najszybciej jak to tylko moliwe. Jest to bd. al musi zosta poprzedzony wybuchem gniewu. Oczywicie nie da si zupenie oddzieli od siebie tak gbokich uczu - al istnieje w wybuchu gniewu, a wybuch gniewu obecny jest rwnie i w alu. Ale w tej pracy stanowi one oddzielne etapy.

Gniew ofiary

Aby obarczy odpowiedzialnoci tego, kogo naley, musisz zdoby si na wybuch gniewu i nauczy si, w bezpiecznych warunkach terapii, uwalnia go. Dla wielu z was, atwiej jest to powiedzie, anieli zrobi. Przez lata trzymae emocje w zamkniciu. Nauczye si tumi wybuchy gniewu tak skutecznie, e stae si perfekcjonist w uleganiu i powicaniu si. To tak jakby mwi: Nie jestem zepsuty. Mog dowie tego przez to, e bd doskonay. Powicam wszystko dla innych, nie zoszcz si, robi to, co mi ka. Uwolnienie twojego gniewu jest jak wybuch wulkanu. Erupcja moe by miadca. Jeli twoja wcieko znalaza ujcie cakowicie poza wiadomoci, moesz by szczeglnie podatny na takie objawy jak ble gowy czy depresja. W przypadku innych osb problem nie polega na tym, w jaki sposb zareagowa na swj wybuch gniewu, ale w jaki sposb go kontrolowa. Moesz kipie z wciekoci na kadego, kto znajdzie si w pobliu, z wyjtkiem tych, na ktrych jeste naprawd wcieky - na twoich rodzicw. Co moe cigle siedzie ci na karku i skania do przerzucania wybuchu gniewu przeznaczonego dla rodzicw na przypadkowych ludzi. Moesz dziaa w sposb tak brutalny i wojowniczy, e moe to wrd osb z twego otoczenia budzi przeraenie.

Techniki, ktre zaprezentuj w dalszej czci tego rozdziau pozwol ci na uzewntrznienie wasnego gniewu w sposb kontrolowany, chronicy ci przed utrat panowania nad sob i umoliwiajcy ci przeamanie blokady i uwolnienie wciekoci.

al ofiary

W procesie leczenia bdziesz w aktywny sposb przeywa al nad stratami, ktre poniose - strat wyobraenia o posiadaniu dobrej rodziny, niewinnoci, mioci, dziecistwa, lat, ktre mogy by szczliwe i twrcze. Ten al moe ci przytoczy. Twj terapeuta musi wykaza wiele odwagi i dowiadczenia, aby pomc ci przez to przej i wyj z tego. Tak jak w przypadku kadego innego alu nie ma innych atwiejszych sposobw, ani te adnej drogi na skrty.

Uwolnienie i umocnienie

W ostatnim etapie terapii, kiedy wyrzucisz ju z siebie wasn wcieko i al, bdziesz uczy si gromadzi energi, ktr zuye na przeywanie tych uczu i wykorzystywa j do odbudowania wasnego ycia i obrazu samego siebie. Jednoczenie osabnie wikszo z symptomw twojej traumy albo te nauczysz si nad nimi panowa. Odzyskasz poczucie godnoci i spojrzysz na siebie po nowemu - jak na osob wartociow i w peni zasugujc na mio. Po raz pierwszy w yciu staniesz przed nowymi moliwociami - nie majcymi ju nic wsplnego z odczuwaniem i zachowywaniem si jak ofiara.

Techniki terapeutyczne

Dwiema gwnymi technikami jakie stosuj w tej terapii jest pisanie listw i psychodrama. Opracowaam rwnie szereg wicze grupowych, ktre okazay si szczeglnie pomocne w przypadku leczenia osb bdcych ofiarami kazirodztwa i innych dorosych dzieci toksycznych rodzicw. Techniki te mog by stosowane zarwno w terapii indywidualnej jak i grupowej. Poniewa jedynie niewielki procent pracy terapeutycznej z ofiarami kazirodztwa w moim centrum odbywa si indywidualnie, wybraam przykady z sesji grupowych.

Listy

Polecam kademu czonkowi grupy napisa jeden list w tygodniu, zwaszcza na pocztku terapii. Pisz oni listy w domu, a nastpnie odczytuj je gono przed grup. Chocia od nikogo nie wymagam, aby wysya te listy, wiele osb decyduje si to zrobi, zwaszcza, gdy poczuj si silniejsze. Prosz moich pacjentw, aby pisali listy w oparciu o nastpujcy schemat:
1. do agresorw

2. do drugiego rodzica (zakadajc, e jeden z rodzicw by agresorem; doroli, ktrzy byli molestowani przez czonkw rodziny innych ni rodzice, powinni napisa najpierw do agresora, a potem do kadego z rodzicw)
3. 4. 5. 6. do zranionego dziecka od siebie jako dorosego bajka o swoim yciu do wspmaonka czy sympatii (jeli masz) do kadego ze swoich dzieci.

Po napisaniu tej serii listw prosz czonkw grupy, aby zaczli t seri od nowa. W ten sposb listy staj si nie tylko skutecznym narzdziem w procesie uzdrawiania, ale take znakomitym wskanikiem postpw. Listy pisane w pierwszych tygodniach terapii bd odmienne, zarwno w treci i nastroju, od listw pisanych trzy bd cztery miesice pniej.

List do agresora

W pierwszym licie - do agresora - chc, aby wyrzuci z siebie wszystko, aby da upust caej swojej wciekoci. Tak czsto jak to tylko moliwe stosuj wyraenia: jak miae ... i jak moge. Te wyraenia uatwia ci obcowanie z wasnym wybuchem wciekoci. Kiedy po raz pierwszy spotkaam Janine, agodn, drobniutk, trzydziestoszecioletni blondynk, rzadko mwia goniej, anieli szeptem. Jej ojciec napastowa j midzy sidmym a jedenastym rokiem ycia - ale Janine cigle miaa nadziej, e w jaki sposb zdobdzie jego mio. Bya w sposb szczeglny niechtna do uznania swojej wewntrznej wciekoci. Pakaa w czasie wtajemniczenia i bya niezadowolona, kiedy poprosiam, by napisaa list do ojca. Zachcaam j, aby napisaa list po to, by wybuchn

wciekoci na to, jak ojciec zrani j i zdradzi. Przypomniaam jej, e ojciec nigdy nie zobaczy tego listu. Po naszej wsplnej pracy oczekiwaam, e jej pierwszy list bdzie jedynie prb, pen tsknoty i pobonych ycze. A oto jak miaam niespodziank:

Drogi Tato.

Nie jeste wcale drogi i stae si moim ojcem tylko dlatego, e pewnej nocy spucie si w mamie. Nienawidz ci i al mi ciebie. Jak miae gwaci swoj ma creczk? Gdzie twoje przeprosiny, Tato? Gdzie podziaa si moja czysto? Gdzie moje poczucie godnoci? Nie uczyniam nic, aby mnie nienawidzi. Nie prbowaam ci prowokowa. Czy mae dziewczynki s bardziej pontne? Czy to tak? Czy mae piersi czyni ci silniejszym, draniu? Powinnam bya splun na ciebie. Nienawidz siebie za to, e nie miaam odwagi walczy z tob. Jak miae wykorzystywa swoj przewag jako mj ojciec, do tego eby mnie gwaci? Jak miae zniewaa mnie? Jak miae nie rozmawia ze mn? Kiedy byam zupenie maa zabrae mnie nad ocean, trzymae moj rk i spacerowalimy wrd fal, pamitasz? Patrzyam na wszystko twoimi niebieskimi oczami, ufaam ci. Tak bardzo chciaam, aby mnie doceni. Chciaam, eby by dumny ze mnie. Bye dla mnie czym wicej ni tylko drczycielem dziecka, ale nie obchodzio ci to, no nie? Nie znios ju duej udawania, e to si nie stao. Stao si, Tato, i cigle we mnie yje. Janine

List Janine wydoby znacznie wicej uczu anieli mogy to sprawi godziny rozmw. Bya ona przeraona intensywnoci swoich uczu, ale zarazem podniesiona na duchu, e po raz pierwszy moga je bezpiecznie rozway i wyrazi. Connie - urzdniczka kasy zapomogowo-poyczkowej, ktr ojciec w dziecistwie napastowa i ktra w pniejszym czasie nabraa do siebie odrazy za to, e spaa z setkami mczyzn przyczya si do tej grupy kilka miesicy wczeniej anieli Janine. Connie przejawiaa porywczo i bya agresywnie nastawiona wobec samej siebie. Nazywaam j moim twardzielem, ale wiedziaam; jaka bya pokorna i wraliwa. W swoim pierwszym licie do ojca, uczucia Connie zostay przelane na papier bezadnie, bez adnej myli przewodniej, bez adnej formy. Ale kiedy Connie odczytaa swj drugi list, byo jasne, e zarwno jej uczucia, jak i sposb postrzegania stay si znacznie bardziej zorganizowane i ukierunkowane:

Drogi Tato.

Troch ycia upyno od czasu kiedy napisaam mj pierwszy list w grupie Susan - tak wiele si zmienio. Kiedy zaczynaam, bye dla mnie nadal przeraajcym wilkoakiem, i w pewien sposb staam si podobna do ciebie. Kazirodztwo byo wystarczajco ohydne, ale ja rwnie musiaam y z tym, e mnie gwacie oraz z bezustann grob gwatu z twojej strony. Jak miae odebra mi dziecistwo? Jak miae zrujnowa mi ycie?

Ostatecznie zaczynam ukada sobie to wszystko. Jeste obrzydliwym, zepsutym mczyzn. Wykorzystae mnie w kady moliwy sposb, w jaki czowiek moe wykorzysta czowieka. Sprawie, e kochaam ci w taki sposb, w jaki crka nie powinna kocha ojca, a ja byam bezsilna, eby ci powstrzyma. Nie czuam si normalna, czuam si plugawa. Wszystko szo tak le, a ja zachowywaam si w taki samoniszczcy sposb, e cokolwiek, cokolwiek si zmieni musi zmieni si ju tylko na lepsze. Nie mog rozwiza twoich problemw, czy problemw Matki, ale mog rozwiza swoje, a jeli ktre z was dwojga, czy oboje czujecie si uraeni, nic na to nie poradz. Nie prosiam si o napastowanie. Connie

Jak tylko Connie wybuchna gniewem, staa si zdolna do porzucenia nienawici i wstrtu do samej siebie. Im czciej to miao miejsce, tym bardziej umacniaa swoje zaangaowanie we wasny rozwj i uzdrowienie.

List do milczcego partnera

Kiedy napisae ju list do swojego agresora, napisz do swojego drugiego rodzica, w wikszoci przypadkw jest to matka. Jeeli uwaasz, e matka nie wiedziaa nic o kazirodztwie, ten list moe stanowi pierwsz moliwo do opowiedzenia jej o tych dowiadczeniach. Jeli uwaasz, e matka dobrze wiedziaa o kazirodztwie, albo jeli ju powiedziae jej o tym, wtedy kiedy to si dziao, tkwi w tobie ogromny adunek wciekoci. Musisz wyrazi wcieko za brak ochrony; za to, e ci nie wierzono albo obwiniano ci; za to, e wykorzystywano ci niczym jagni ofiarne, aby utrzymywa destrukcyjne maestwo i destrukcyjn rodzin w nienaruszonym stanie; za to, e bye mniej wany dla matki, anieli jej potrzeba materialnego bezpieczestwa czy podtrzymania status quo. List Connie do matki stanowi wzruszajcy przykad ogromnej ambiwalencji, jaka wystpuje u wikszoci ofiar kazirodztwa w stosunku do swoich matek. List zaczyna si wyliczeniem aktw seksualnej przemocy, jakich doznaa od ojca. Nastpnie przystpia do wyraenia wasnego zdania na temat roli matki w tym rodzinnym dramacie:

... czuj, e ty take mnie zdradzia. Uwaa si, e matki maj chroni crki, ale ty tego nie zrobia. Nie troszczya si o mnie i dlatego zrania mnie. Nie chciaa widzie? Czy te nie za bardzo zaleao ci na tym by widzie? Jestem taka wcieka na ciebie za te wszystkie samotne, pene strachu lata jakie przeyam. Porzucia mnie. wity spokj z ojcem by dla ciebie tak cholernie wany, e oddaa mu mnie w ofierze. Tak potwornie boli wiadomo tego, e nie byam wystarczajco wana, by mnie broni. Nie mog nawet odczuwa jak normalny czowiek. Moi rodzice ukradli mi nie tylko dziecistwo, ukradli rwnie moje emocje. Nienawidz was i kocham

tak bardzo, e naprawd wszystko mi si gmatwa. Dlaczego nie troszczya si o mnie, mamusiu? Co miaa mi do zarzucenia? Czy kiedykolwiek otrzymam odpowied?

Przejmujcy sposb w jaki Connie wyrazia wasne zakopotanie odbija jak echo zakopotanie, ktre odczuwaj wszystkie osoby bdce ofiarami kazirodztwa, spowodowane pytaniem, dlaczego matkom nie udao si ich ochroni. Jak to uja Connie: Nawet zwierzta broni swoje mae.

List do zranionego dziecka

Pod wieloma wzgldami list do zranionego dziecka, ktre tkwi w tobie, moe by dla ciebie najtrudniejszym listem do napisania, ale te moe okaza si najwaniejszy. Ten list rozpoczyna proces urodzicowiania samego siebie. Urodzicowianie oznacza wnikanie w gb siebie, aby odzyska kochajcego, zapewniajcego ochron rodzica dla zranionego dziecka, ktre wci w sobie nosisz. Jest to rodzic, ktry poprzez ten list pociesza, przywraca zaufanie i chroni t cz ciebie, ktra jest wci przeraona i ktr atwo zrani. Wielu z tych, ktrzy byli w dziecistwie seksualnie wykorzystywani odcio si od wasnego wewntrznego dziecka. Wasz wstyd zamienia si w pogard i wstrt do tego zepsutego i bezbronnego dziecka. Aby broni si przed tymi ogromnie bolesnymi uczuciami, moge prbowa wyprze si go, ale ono moe by co najwyej w tobie ukryte i nie mona go porzuci. Chc, aby piszc ten list wzi w ramiona to dziecko i ponownie zespoli je ze swoj osobowoci. Daj temu dziecku wychowanie i wsparcie, jakiego ty nigdy nie miae. Spraw, by po raz pierwszy czuo si kochane i doceniane. Dan - inynier, ktry by seksualnie wykorzystywany przez ojca - przez dugi czas czu obrzydzenie do maego chopca sprzed lat, do chopczyka, ktry by zbyt saby, aby zbuntowa si przeciwko ojcu. Ten fragment listu do maego chopca ukazuje, jak dramatycznie zmieniy si jego uczucia po kilku sesjach grupowych:

Drogi may Dan!

Bye licznym chopcem, niewinnym. Bye czyst mioci. Chc odtd opiekowa si tob. Bye utalentowany i twrczy. Pozwol ci rozwin twoje talenty. Teraz jeste bezpieczny. Moesz kocha i by kochanym. Nikt nie bdzie ci rani. Moesz ju wyj z ukrycia. Zaopiekuj si nami. Pocz nas. Zawsze bylimy osobno, gdy odgrywalimy rne role, poznawalimy swoje ycie. Nie jeste pomylecem. Po prostu si boisz. On nie moe ci ju zrani. Przestaem ju siga po alkohol i narkotyki, ktre skryway twj gniew, twoj wcieko, twj smutek, twoj depresj, twoj win, twj lk. Moesz uwolni te uczucia. Przestaem nas kara, tak jak robi to on.

Oddaem si Bogu. Jestemy warci zachodu. Ja jestem wart zachodu. wiat, ktry stworzylimy jest ju gotowy. Budzimy si. Cigle jeszcze boli, ale nie tak bardzo. I to wanie jest prawdziwe.

Dan

Dan posuy si tym listem nie tylko po to, by porozumie si ze swym wewntrznym dzieckiem, ale rwnie po to, by upewni siebie, e decyzja o odrzuceniu narkotykw i alkoholu bya krokiem ku samopotwierdzeniu. Kiedy napisa ten list po raz pierwszy zrozumia zwizek pomidzy wasnym autodestrukcyjnym zachowaniem a blem swego dziecistwa.

Bajka

Gdy napiszesz ju te trzy listy, to musisz teraz napisa opowiadanie opisujce twoje ycie jzykiem bajki i obrazw. Bdziesz pisa o sobie jako o maej ksiniczce albo szlachetnym modym ksiciu, ktry y wrd zych krlw czy ohydnych potworw, bd te smokw w mrocznych lasach, czy rozpadajcych si zamkach. Napiszesz o kazirodztwie jako o Czarnej mierci, czy burzy z piorunami, kocu radoci lub czymkolwiek innym, co tylko powstanie w twojej wyobrani. Ta bajka stanowi pierwsze zadanie, ktre napiszesz w trzeciej osobie; zamiast stosowa punkt widzenia ja, bdziesz pisa on albo ona. Pozwoli ci to zobaczy swj wewntrzny wiat z nowej, bardziej obiektywnej perspektywy, stwarzajcej pewien emocjonalny dystans pomidzy tob i urazami twojego dziecistwa. Gdy bdziesz zwraca si do maej dziewczynki jako do niej zamiast do mnie, ostry bl twoich dowiadcze zacznie zanika. Kiedy twoje uczucia zostan powoane do ycia w postaci symboli, bdziesz zdolny zetkn si z nimi na poziomie, na jakim jeszcze nigdy z nimi nie obcowae, i osigniesz nowe, janiejsze zrozumienie tego, co ci si przydarzyo. Jedynym ograniczeniem jakie ci narzucam jest to, eby twoja bajka, oprcz swojego smutnego pocztku, miaa rwnie pene nadziei zakoczenie. Przecie bajka jest alegori twojego ycia i jest nadziej. Moesz naprawd nie wierzy w to, gdy zaczniesz prac, ale piszc optymistycznie o przyszoci, zaczniesz malowa bardziej pozytywne obrazy w swoim umyle. Jest to szczeglnie wane dla osb, ktre nie mog wyobrazi sobie swej szczliwej przyszoci. Wyobraajc sobie lepsze ycie, moesz zacz formuowa konkretne, moliwe do osignicia cele, a w momencie gdy masz cele, masz ju co, co inspiruje twoje ycie. Nigdy nie zapomn dnia, kiedy Tracy - ktra bya napastowana przez ojca, agenta ubezpieczeniowego - przeczytaa swoj bajk. Bya ona bardzo duga, a zatem przedstawiam tylko jej fragmenty, ale prawda i nadzieja, ktre odnalaza dziki temu wiczeniu, na zawsze zmieniy jej spojrzenie na wasny problem:

Dawno temu rosa sobie maa rolina w do odosobnionej dolinie otoczonej grami. Maa rolina, ktra nazywaa si Ivy (akronim utworzony od sw: ofiara kazirodztwa - incest victim), bya bardzo nieszczliwa, a wic czsto wpatrywaa si w rzek, skrycie marzc o tym, aby uciec na drug stron. Maym zaktkiem wiata. Ivy rzdzi sawetny Krl Morris Lester, znany wszystkim jako Moe. Zauwa, e gdy poczysz pseudonim i nazwisko wyjdzie z tego Moe Lester, i to co syszysz, jest wanie tym o co chodzi*9. Moe czu namitno do delikatnych rolin. Kiedy Ivy zaczynaa kwitn, Moe dostrzeg j i by zdziwiony faktem, e bya ona tak dojrzaa, jak tylko moe by soczysta ziele. Moe popenia z Ivy jeden ohydny czyn za drugim, a mimo to, ona czcia go i traktowaa jak Krla. Moe w ogle nie mia wstydu, a to czego mu brakowao, wynagradzaa mu Ivy. Biedna Ivy odsuna si zupenie od wiata i w swojej okropnej samotnoci miaa tylko jednego towarzysza. By nim Gil Trip*10. Gil by niepozornym stworzeniem, ktre lizgao si po Ivy, skubao jej Iicie, odyg i korzenie. To wanie Gil, tak bardzo jak nikt inny, drczy i wizi Ivy w tej dolinie. Nadszed jednak dzie, kiedy Ivy doznaa olnienia, gdy pojawi si wyzwoliciel: Kim jeste? zapytaa Ivy zaciekawiona. Jestem twoj Baniow Chrzestn Matk, znan jako Susan z Pnocy. Pakuj swoje rzeczy, a rb to wawo. Wkrtce przesadz ci. Ivy wpada w panik. Ale nie ma drogi przez rzek zapakaa. Owszem jest wykrzykna Susan zwycisko. Moesz pojecha na moim Gniewoszu. Nis mnie daleko, to i ciebie przeniesie. Przyczepiona do Gniewosza, takiego jakiego jeszcze nikt nigdy przedtem nie widzia, Ivy pozwolia si ponie i wyrwa z doliny goryczy.

9 molester - napastujcy (przyp. tum.)

10 Urobione od: guilt tripper - wyzwalacz poczucia winy (przyp. tum.)

Zastosowana przez Tracy fantazja i humor pozwoliy jej odzyska chocia cz swawolnoci, ktra w tak bezwzgldny sposb zostaa zdeptana w dziecistwie. Niektrzy z moich pacjentw sprzeciwiaj si kiedy zadaj im napisanie bajki, twierdzc, e nie potrafi pisa, albo e jest to bazenada. Zawsze jednak bajka staje si jednym z naszych najbardziej poruszajcych i kojcych wicze.

List do twojego partnera

Twoim nastpnym listem powinien by list do twojego partnera. Jeli nie masz maonka, sympatii czy osoby, z ktr prowadzisz wsplne ycie moe to by dawna sympatia czy byy wspmaonek (pamitaj, e przecie nie musisz wysya tego listu). Wyjanij jemu czy jej, w jaki sposb trauma twojego dziecistwa wpywa na wasz zwizek. Nie musisz przyjmowa odpowiedzialnoci za kady problem, z ktrym si borykacie, ale twoja niezdolno do ufnoci, przymus bycia ulegym, i przykre dowiadczenia seksualne mog w twoim yciu zbiera obfite niwo. Najwaniejsz rzecz w tym licie jest to, e uczciwie i otwarcie mwisz o tym, co si w twoim yciu zdarzyo. Jest to wany moment uwalniania si od wstydu.

List do twoich dzieci

Seria twoich listw koczy si napisaniem do kadego z twoich dzieci. Jeeli nie masz dzieci, moesz napisa do dziecka, ktre planujesz mie, albo do dziecka, ktrego nigdy nie miae. List ten bdzie ponown afirmacj twojej zdolnoci kochania i umocni ci w przekonaniu, e poprzez dowiadczanie blu i przejcie przez bl, osigniesz wewntrzn si, ktra pozwala ci sta si lepszym rodzicem.

Potga psychodramy

Po przeczytaniu wszystkich listw odgrywamy w grupie krtkie improwizowane scenki dotyczce spraw poruszanych w listach. Uwaam psychodram, czy odgrywanie rl, za znakomit moliwo wgldu i skuteczn technik w pracy nad urazem kazirodztwa i innymi yciowymi problemami moich pacjentw. Odgrywanie rl omija rozumowanie i zaprzeczanie, ktre mog pojawi si jako obrona przeciwko wasnym uczuciom. Daje ono szans wyraenia szerokiej gamy emocji w stosunku do czonkw rodziny, zanim bdziesz gotowy stan przed nimi bezporednio. Stwarza bezpieczn atmosfer, w ktrej moesz wyprbowa swoje nowe zachowania. Wszystkie te czynniki s niezmiernie wane dla powodzenia terapii. Po trzech miesicach pobytu w grupie, Connie, poczua si na tyle silna, aby wysa swoje listy do matki i ojca. Wiedziaa jednak, e gdy listy dotr, bdzie potrzebowaa wiele wsparcia. Zapytaam czy jej m, Wayne, moe jej to zapewni, a ona niemiao przyznaa, e on dotd nie wie o tym, e ojciec wykorzystywa j seksualnie.

Jak wikszo ofiar kazirodztwa Connie bya przekonana, e straciby dla niej zainteresowanie, e mogaby wyda mu si wstrtna i odpychajca. Chocia dugie lata wsplnego poycia potwierdziy e Wayne by kochajcym i dajcym wsparcie czowiekiem, lk nie pozwala jej na wyjawienie mu bolesnej tajemnicy. Ale teraz zaistniaa potrzeba powiedzenia mu tego. Aby pomc Connie uwolni si od tych lkw poleciam jej, aby posuya si odgrywaniem rl w grupie dla przewiczenia rozmowy z Waynem, zanim zaryzykuje zrobienie tego w rzeczywistoci. Odegralimy kilka scen z udziaem moim i innego uczestnika grupy grajcego Waynea, ktry reagowa w rny sposb, poczwszy od cakowitej akceptacji a do cakowitego odrzucenia. W jednej szczeglnie dramatycznej scenie Connie sama graa rol Waynea, aby moga sprbowa dozna niektrych jego uczu. Ja graam Connie. Po powiedzeniu Wayneowi o tym, co ojciec mi zrobi, powiedziaam mu czego od niego potrzebuj:

Susan (jako Connie): Potrzebuj teraz twojej mioci i wsparcia. Chc mie pewno, e to nic midzy nami nie zmienio i e nie nienawidzisz mnie, ani nie mylisz, e jestem ohydna. Connie (jako Wayne): Oczywicie, e ci nie nienawidz. auj tylko, e nie powiedziaa mi tego wczeniej, prbowabym ci jako pomc. Gdy wiem o wszystkim, jeste mi jeszcze drosza. Zawsze wiedziaem, e co bolesnego gryzo ci w rodku i sprawiao, e bya bez przerwy podejrzliwa i zagniewana. Teraz wiem, co to jest. Wszystko zaczyna mie sens. auj, e nie mogem uwolni ci od blu i auj, e nie ufaa mi na tyle, by powiedzie mi o tym wczeniej.

W tym momencie Connie przestaa odgrywa rol.

Connie: Gdy byam nim, naprawd mogam poczu jego mio do mnie. Wszystko bdzie dobrze. Jestem tego pewna. A jeli nie (umiechna si), ju ja mu poka.

Moesz zastosowa odgrywanie rl, aby omieli siebie do przerwania milczenia. Kiedy Connie w kocu opowiedziaa Wayneowi o swoim dziecistwie, przekonaa si, e prby w grupie w znacznym stopniu uwolniy j od lkw. Wayne rzeczywicie by tak wyrozumiay, jak to sobie wyobrazia, a jego wsparcie przez pozosta cz terapii byo dla niej niezmiernie pomocne.

wiczenia na uzdrawianie wewntrznego dziecka

Obok pisania listw i odgrywania rl istnieje szereg bardzo skutecznych uzdrawiajcych wicze grupowych. Dwa podane poniej nale do najlepszych.

Zmienianie Historii - wiczenie mwienia Nie

Jeli jeste taki jak wikszo ofiar kazirodztwa, to nie umiesz powiedzie nie. Moesz myle, e jeste bezsilny, e zawsze musisz robi to, o co ci poprosz. Te przekonania maj swoje rdo w dowiadczeniach zwizanych z tym, e bye zmuszany, zastraszany i upokarzany przez silnie oddziaywujcego rodzica. Aby umoliwi sobie odzyskanie siy, zamknij oczy i wyobra sobie ten pierwszy raz kiedy bye napastowany, ale tym razem, zmie to wydarzenie. Przywoaj obraz pokoju, w ktrym to si stao. Ujrzyj napastnika. Wycignij rce i odpychaj go mwic Nie! Nie moesz! Nie pozwalam ci: Odejd! Bo wszystkim o tym powiem. Bd krzycze! Wyobra sobie, e napastnik ci usucha. Zobacz jak odwraca si i opuszcza pokj, staje si coraz mniejszy i mniejszy i niknie za drzwiami. Chocia moesz odczuwa znaczny bl z tego powodu, e nie moge zrobi tak we waciwym czasie, zmienianie historii jest ekscytujcym i umacniajcym wiczeniem. Jak powiedzia Dan:

Boe, dabym wszystko w wiecie, aby zrobi to w rzeczywistoci. Ale zrobienie tego nawet teraz daje mi poczucie siy, o ktrej nawet nie wiedziaem, e jest. Nikt z nas nie by w stanie wwczas si obroni, ale jestem, do diaba, pewien, e nauczymy si tego teraz!

Wybr by dzieckiem, czy by dorosym

Jednym z najtrudniejszych wicze grupowych jest to, w ktrym czonkowie grupy odgrywaj siebie samych w wieku, kiedy zaczli by napastowani. W wiczeniu tym naley przywoa uczucia, jakich doznawae, gdy bye dzieckiem. Pomoe ci w tym usadowienie si na pododze - krzesa i sofy s dla dorosych. Pamitaj, e maluchy nie mwi tak jak doroli - maj wasne sownictwo i swoisty sposb postrzegania wiata. Zaraz po sformowaniu si grupy zoonej z wykorzystywanych dzieci, opowiedz prowadzcemu o czym niesamowitym, co dzieje si u ciebie w domu. Pozostae dzieci mog zadawa ci pytania i wspomaga ci. Poniszy fragment z prowadzonej przeze mnie ostatnio sesji grupowej pokazuje przepraw jak miaa Connie.

Susan: Cze, kochanie, ile masz lat? Maa Connie (gosikiem dziecka): Siedem. Susan: Wiem, e twj tatu robi z tob brzydkie rzeczy. Moe by mi o tym wszystkim opowiedziaa. Maa Connie: Mm... trudno mi o tym mwi. Jest mi bardzo wstyd, mj tatu... on przychodzi do mojego pokoju... zdejmuje mi majteczki i dotyka mnie i lie mnie... no wiesz, tam na dole, po mojej pipi. Pniej pociera swoim pipi po mojej nodze i tak ciko oddycha, a po chwili co takiego biaego cigncego wychodzi i wtedy on mwi mi, ebym wzia rcznik i to wytara i mwi mi, e jeli kiedy powiem o tym komu, to mnie zbije. Susan: Jak czujesz si kiedy tatu ci to robi?

Maa Connie: Czuj si okropnie przeraona i jest mi niedobrze. Myl, e musz by naprawd z dziewczynk dla tatusia, e mi robi takie co. Czasami auj, e nie umaram, bo wtedy on by zobaczy jak wstrtnie si czuj i gdybym umara musiaby przesta to robi.

W tym momencie obrona Connie - twardziela zaamaa si. Inni czonkowie grupy utworzyli krg wok niej i koysali j, gdy kaa przez kilka minut. Wrd ka, Connie powiedziaa nam, e nie pakaa od lat, i e przeraao j uczucie bezbronnoci. Zapewniam j, e uwolnienie jej mikkoci i wraliwoci bdzie rdem siy, nie saboci. To przeraone, zranione dziecko wewntrz niej nie bdzie musiao ju duej si ukrywa. Po tym jak twoje dziecko uzewntrznio si i zostao pocieszone i umocnione, potrzeba by dokona wiadomego wyboru powrotu do swojego dorosego ja. Wsta i spjrz na rozmiary swojego ciaa. Poczuj si dorosoci. Zdolno powrotu do siebie dorosego jest rdem przeogromnej siy, ktr moesz przywoa kiedykolwiek poczujesz si bezbronnym dzieckiem. To tylko kilka spord wielu grupowych wicze, z ktrych twj terapeuta moe skorzysta. Wraz z pisaniem listw i odgrywaniem rl, wiczenia grupowe s gwnymi krokami na drodze do zrzucenia z siebie pitna ofiary.

Konfrontacja z rodzicami

Piszc to odczuwam gboki smutek, bo musz ci ostrzec, e ludzie, ktrych zadaniem byo obudzenie w tobie uczucia mioci i chronienia ciebie, dokonaj najprawdopodobniej emocjonalnego szturmu, kiedy omielisz si powiedzie im prawd. Wszystko, co zostao powiedziane o konfrontacji staje si wane w dwjnasb, gdy do konfrontacji staje napastnik, ktry dopuszcza si kazirodztwa.

Musisz mie silny system wsparcia. Musisz wiczy, wiczy, wiczy. Musisz dokona zmiany przekona o tym, kto jest odpowiedzialny Musisz by przygotowany na radykaln zmian swoich stosunkw z rodzicami, a nawet na ich zerwanie.

Jeeli rodzice nadal s ze sob, moesz dokona konfrontacji z nimi obojgiem, albo z kadym osobno. Niemniej jednak, zauwayam, e w przypadku konfrontacji dotyczcych kazirodztwa, przebiegaj one mniej burzliwie, gdy przeprowadza si je z kadym z rodzicw z osobna. Jednoczesne uczestnictwo rodzicw w konfrontacji sprawia, e czsto zacieniaj szeregi, aby ochroni wasne maestwo przed tym, co odbieraj jako zdecydowany atak. W tym przypadku

bdzie to sytuacja dwch na jednego, i wtedy wanie naley szczeglnie zadba o to, aby i ty mia przy sobie osob, ktra ci wesprze. Chocia trudno jest przewidzie w jaki sposb zareaguje napastnik, to konfrontowanie go z nim samym, zdaje si osabia nieco napicie. Agresor moe zaprzecza, e kazirodztwo kiedykolwiek miao miejsce, moe wciec si i opuci sesj, moe atakowa twojego terapeut za to, e zachca ci do ubliania rodzinie, moe usiowa pomniejsza swoje wystpki, ale moe te przyzna si do tego, co zrobi. Jeli rzeczywicie uzna swoje winy, wystrzegaj si usprawiedliwiania go. Agresorzy czsto prbuj manipulowa swoimi ofiarami, by wzbudzi dla siebie lito. Chocia etapy konfrontacji s takie same jak w przypadku innych toksycznych rodzicw, istnieje kilka specyficznych szczegw, ktre naley uwzgldni w czci to, co teraz od ciebie chc. Reakcja twojego agresora na te proby bdzie jedynym waciwym wskanikiem twoich przyszych z nim stosunkw.

Oto co masz prawo chcie: 1. Penego uznania tego, co si zdarzyo. Jeeli agresor twierdzi, e nie pamita popro by uzna to, nawet jeli on tego nie pamita, poniewa musi to by prawda, poniewa ty to pamitasz.
2. Przeproszenia.

3.Penego przyjcia odpowiedzialnoci i kategorycznego zdjcia odpowiedzialnoci z ciebie. 4.Gotowoci zadouczynienia. Na przykad, moe on podda si terapii, zapaci za twoj terapi, przeprosi innych ludzi z twojego otoczenia za bl, jaki spowodowa, by gotowym do porozmawiania o tym, kiedy bdziesz tego potrzebowa.

Ostrzeenie: przeprosiny mog by bardzo kuszce i wzbudza faszyw nadziej, e wasze stosunki zmieni si w sposb zasadniczy. Jeeli przeprosiny nie s poparte adnymi zmianami w zachowaniu agresora, nic si nie zmieni. Musi wykazywa gotowo zrobienia czego z tym problemem. Innymi sowy, przeprosiny mog by tylko pustymi sowami, ktre wystawi ci na kolejne rany i rozczarowania. To oczywiste, e pene zadouczynienie uzyskuj tylko nieliczni - najwaniejsze dla twojego rozwoju jest jednak to, e potrafie swoje dania sformuowa. Musisz okreli zasady waszych przyszych stosunkw. Musisz jednoznacznie powiedzie, e nie bdziesz duej y w kamstwie; pprawdach, tajemnicach i zaprzeczeniach. I co najistotniejsze, musisz postawi jasno spraw, e nie zamierzasz ju duej ponosi odpowiedzialnoci za gwat popeniony na tobie - e ju duej nie bdziesz ofiar.

Ju najwyszy czas, bymy przestali udawa

Tracy zdecydowaa si przeprowadzi konfrontacj z ojcem i matk osobno.

Powiedziaa ojcu, e uczestniczy w terapii, ale nie powiedziaa w jakiej. Powiedziaa, e bardzo by jej pomg gdyby przyszed i wzi udzia w sesji wraz z ni. Zgodzi si, ale zanim w kocu si pojawi, odwoywa kilkakrotnie swoj wizyt. Ojciec Tracy, Harold, by szczupym ysiejcym mczyzn po pidziesitce. By nieskazitelnie wypielgnowany i w kadym calu wyglda na czowieka na stanowisku, ktrym w rzeczywistoci by. Kiedy zapytaam go, czy wie dlaczego Tracy chciaa, aby przyszed spotka si ze mn, powiedzia, e miaa wietny pomys. Rozpoczam od poproszenia Tracy, by powiedziaa ojcu w jakiej uczestniczy terapii.

Jestem w grupie ofiar kazirodztwa, Tato. Z ludmi, ktrzy maj ojcw i czasem matki, ktrzy zrobili im to, co ty zrobie mi.

Harold wyranie zaczerwieni si i odwrci oczy. Zacz co mwi, ale Tracy powstrzymaa go, i zmusia do tego, by jej wysucha. Mwia mu, o tym, co jej zrobi, i o tym jak przez to czua si wstrtna, przeraona, zawstydzona i nieczysta. Potem powiedziaa mu, jak kazirodztwo wpyno na jej ycie.

Nigdy nie czuam, e mam prawo polubi innego mczyzn. Zawsze czuam, e ci zdradzam, albo ci oszukuj. Czuam si jak twoja wasno, jakbym nie miaa adnego ycia poza tob. Uwierzyam ci, kiedy mi powiedziae, e jestem pomietem - przecie nosiam w sobie t ohydn tajemnic. Mylaam, e to bya moja wina. Przez wikszo ycia byam w depresji, ale nauczyam si gra, e wszystko jest w porzdku. Ale nie wszystko jest w porzdku, Tato, i to ju najwyszy czas, bymy przestali udawa. Moje maestwo prawie rozpado si, bo nienawidziam seksu, nienawidziam mojego ciaa, nienawidziam siebie! Ale to wszystko teraz si zmienia, dziki Bogu. Ale ty wychodzisz z tego bez szwanku, a ja przez cae ycie nosz ten garb. Zdradzie mnie, wykorzystae, zrobie najgorsz rzecz, jak moe zrobi ojciec swojej maej creczce.

Nastpnie Tracy powiedziaa ojcu, czego od niego oczekuje - przeproszenia i penego uznania jego odpowiedzialnoci. Daa mu rwnie szans powiedzenia o tym matce, zanim zrobi to sama. Ojciec Tracy by oszoomiony. Oskary j, e go szantauje. Nie prbowa zaprzecza kazirodztwa, ale usiowa pomniejszy spraw przypominajc Tracy, e nigdy jej fizycznie nie zrani. Rzeczywicie, przeprasza, ale wszystko sprowadzao si do tego, jak si to odbije na jego maestwie i pozycji zawodowej, gdyby to wszystko dostao si do publicznej wiadomoci. Zaprzecza, e potrzebna mu terapia, poniewa prowadzi uyteczne i wydajne ycie. Przez nastpny tydzie Tracy naciskaa na niego, aby wyzna wszystko matce. Potem Tracy opowiedziaa w grupie o nastpstwach:

Matka bya zdruzgotana, ale zaraz te poprosia mnie, abym wybaczya mu i nie mwia o tym nikomu w rodzinie. Kiedy powiedziaam jej, e nie zamierzam speni jej proby, zapytaa mnie, dlaczego tak bardzo chc ich zrani. Czy to nie cudowne - nagle to ja jestem najgorsza w tym wszystkim.

Kady w grupie bardzo chcia wiedzie, jak Tracy czuje si od chwili, gdy powzia ten ogromny krok. Nigdy nie zapomn jej odpowiedzi:

Czuj si tak, jakby ten trzydziestotonowy ciar spad z moich ramion. Wiecie, teraz ju rozumiem, e mam prawo mwi prawd, i nie jestem odpowiedzialna za to, e inni ludzie nie mog sobie z tym poradzi.

Wszyscy bylimy poruszeni zobaczywszy, jak Tracy odzyskaa si i przesza dug drog a do zrzucenia z siebie pitna ofiary. Ostatecznie, Tracy zdecydowaa si utrzymywa stosunki z rodzicami, ale w bardzo ograniczonym zakresie.

Bieg pomidzy kamiennymi cianami

Tracy potrzebowaa podczas konfrontacji z ojcem bardzo niewielkiej pomocy z mojej strony. W innym przypadku, Liz - ktrej ojczym, wszechobecny miejscowy pastor, nie tylko wykorzystywa j, ale prawie zadusi, kiedy zdobya si na odwag powiedzie mu, by przesta - wymagaa ogromnej pomocy, szczeglnie gdy jej matka i ojczym nalegali na przyjcie razem. Kiedy Liz powiedziaa rodzicom, e chce aby przyszli na sesj terapeutyczn, powiedzieli, e zrobi wszystko, aby tylko pomc w jej problemach psychicznych. Kiedy Liz miaa 13 lat powiedziaa matce o tym, e ojczym j wykorzystuje, podejmujc w ten sposb desperacki wysiek aby go powstrzyma. Matka nie uwierzya jej, a Liz nie ponawiaa prb. Ojczym Lizy, Burt, by szedziesicioletnim wytwornym mczyzn o rumianej twarzy. Istotnym szczegem byo to, e ubra si na sesj w duchowny strj z bia koloratk. Matka Lizy, Rhoda, bya wysok, szczup kobiet o surowej twarzy, z czarnymi wosami gsto przetykanymi siwizn. Obydwoje byli peni szczerego oburzenia od momentu jak tylko weszli w drzwi. Liz zrobia i powiedziaa wszystko, co przygotowaa wczeniej, ale jak tylko prbowaa pomwi o napastowaniu jej, napotkaa na kamienny mur oporu penego zoci, zaprzecze i oskare. Wedug rodzicw bya ona szalona, wymylia to wszystko i bya nikczemn, mciw dziewczyn, prbujc odegra si na Burcie za to, e utrzymywa surow dyscyplin. Liz obstawaa przy swoim, ale prowadzio to do nikd. Spojrzaa na mnie bezradnie. Wtrciam si:

Obydwoje wystarczajco j zdradzilicie - nie zamierzam pozwoli na wicej. Przykro mi, e adne z was nie miao odwagi potwierdzi prawdy. Dobrze wiesz, Burt, e to co mwi Liz jest prawd. Nikt nie wynagrodzi jej upokorzenia i blu. I nikt nie wynagrodzi lat depresji i wstydu. ju samym swoim wystpkiem przekroczye wszelkie prawa, ale chc eby wiedzia, e poniewa jeste dla innych dzieci autorytetem i osob, godn zaufania, Liz i ja zadenuncjowaymy ci w Subie Ochrony Dziecka (Child Protective Services). Jeeli jeszcze kiedy skrzywdzisz kolejne dziecko

nasz raport posuy przeciwko tobie. Nie mam pojcia jak moesz by pastorem, kiedy cae twoje ycie opiera si na kamstwie. Jeste oszustem i drczycielem, Wielebny! Ty wiesz o tym i Bg o tym wie.

Twarz Burta skamieniaa. Nie powiedzia nic, ale jego wcieko bya oczywista. Zwrciam si do matki Liz w ostatniej prbie skonienia jej, by stana na wysokoci zadania w obliczu prawdy, ale moje sowa natrafiy na mur guchoty. Opr Burta i Rhody by nie do przebicia i nie widziaam powodu, by przedua bl Liz. Uzyskaa wszelkie informacje, jakich potrzebowaa, a zatem poprosiam Burta i Rhod by wyszli. Liz wiedziaa, e musi dokona wyboru pomidzy rodzicami, a wasn kondycj emocjonaln. Niemoliwoci byo mie jedno i drugie. Podjcie decyzji nie trwao dugo:

Musz wyrzuci ich ze swojego ycia. S ju zbyt szaleni. Jedynym sposobem, bym moga utrzymywa z nimi stosunki, to te oszale. Teraz kiedy jestem ju silniejsza, wydaj mi si jakby byli z innej planety. Boe, Susan - i ta kobieta miaa by moj matk!

Zacza paka. Trzymaam j przez kilka minut gdy kaa. Koczc, powiedziaa:

Myl, e to co boli najbardziej, to zrozumienie, e im po prostu na mnie nie zaley i nigdy nie zaleao. Uwaam, zgodnie z jakkolwiek normaln definicj mioci, e nie kochaj mnie.

Tym ostatnim zdaniem Liz dowioda e jest gotowa przyj straszliw prawd, z ktr musi si zmierzy wielu dorosych wykorzystywanych seksualnie w dziecistwie - jej rodzice okazali si po prostu niezdolni do mioci. Bya to ich, a nie jej, wina i skaza na ich reputacji, bo to oni stworzyli t bolesn rzeczywisto.

Konfrontacja z milczcym partnerem

Rodzice Connie mieszkali w innym stanie, wic zdecydowaa si przeprowadzi konfrontacj przy pomocy dwch oddzielnych listw: do ojca i do matki. W czasie wiczenia, w ktrym odgrywaa siebie jako dziecko, Connie przypomniaa, e kiedy ojciec napastowa j po raz pierwszy, powiedziaa o tym matce. Zaleao jej szczeglnie na tym, by dowiedzie si dlaczego matka nie podja adnych krokw, aby j ochroni. Po wysaniu listw Connie umieraa z lku. Po trzech tygodniach pogodzia si z faktem, e nie dostaa odpowiedzi od ojca.

Ale otrzymaa powiedziaam, odpowiedzia, e nic go to nie obchodzi. Connie otrzymaa jednak list od matki. Jego fragment przeczytaa grupie:

Nie ma znaczenia to co powiem, zawsze bdzie niewspmierne do krzywdy jaka zostaa ci wyrzdzona. W tym czasie mylaam, e chroni ci jak tylko umiem najlepiej. Rozmawiaam z nim o tym, a on przeprosi i przysiga mi, e wicej tego nie zrobi. Wydawa si taki szczery. Baga o jeszcze jedn szans i mwi, e mnie kocha. Nikt nigdy nie bdzie wiedzia o moim strachu i niepewnoci. Nie wiedziaam co robi, mylaam, e to ju koniec z tym problemem. Teraz, ku mojemu rozgoryczeniu, dowiaduj si w jak atwy sposb mnie zwid. Tak bardzo pragnam szczliwej rodziny, e uciekam si do wielkiego ukrywania. Byam tak pochonita utrzymywaniem spokoju w naszym yciu. Wszystko zaczyna mi wirowa w gowie i nie mog teraz wydoby wicej sw na ten temat. By moe, tak jak zawsze, nie jestem dla ciebie adn pomoc, Connie, ale prosz przyjmij to, e bardzo ci kocham i chc dla ciebie wszystkiego co najlepsze. Kocham, Mama

List ten wzbudzi pewn nadziej w Connie, e mogaby nawiza z matk bardziej uczciwe stosunki. Zgodnie z moj sugesti, Connie zaplanowaa rozmow przez telefon pomidzy matk, mn i sob. W czasie rozmowy, matka Connie, Margaret, ponownie wyrazia swj al z powodu tego, co si stao i ponownie przyznaa si do swojej saboci oraz do tego, e braa we wszystkim udzia. Rwnie zaczam mie nadzieje, e te dwie kobiety mog zbudowa co wartociowego pomidzy sob... dopki Connie nie poprosia o jedn rzecz, ktrej naprawd pragna:

Connie: Nie oczekuj, e opucisz go po tylu latach, ale jest jedna rzecz, ktra ma dla mnie due znaczenie. Chc, aby posza do niego i powiedziaa mu jak okropne byo to, co mi zrobi. Nie chc nic od niego - jest wstrtnym, szalonym mczyzn, a ja musiaam to akceptowa. Ale chc, aby to od ciebie usysza.

Margaret milczaa przez dug chwil.

Margaret. Nie mog tego zrobi. Po prostu nie mog tego zrobi. Prosz, nie pro mnie o to. Connie: A wic zamierzasz chroni go przede mn, tak jak zawsze. Kiedy otrzymaam twj list, mylaam, e moe w kocu, bd miaa matk. Mylaam, e moe bdziesz moga cho tym razem by po mojej stronie. Wyraa al, to nie wszystko, Mamo. Musisz zrobi co dla mnie. Musisz pokaza mi, e mnie kochasz, a nie tylko tak mwi. Margaret. Connie, to byo dawno temu. Masz wasne ycie, wasn rodzin. On jest wszystkim, co mam.

Connie bya gboko rozczarowana, kiedy matka odmwia zrobienia tej jednej rzeczy, o ktr j prosia, ale uwiadomia sobie, e matka dokonaa wasnego wyboru dawno temu. Oczekiwanie, e teraz ycie ich obu potoczy si inaczej wiadczyoby o tym, e Connie nie liczy si z faktami.

Connie zdecydowaa, e dla wasnego dobrego samopoczucia bdzie utrzymywa listowny i telefoniczny kontakt z matk i przyjmie jej zastrzeenia. Postanowia zerwa kontakt z ojcem.

Zaczniemy wszystko od nowa

Matka Dana, Evelyn, emerytowany wykadowca szkoy wyszej, kiedy syn przerwa milczenie, zareagowaa zupenie inaczej. Gdy Dan poczu si w kocu na tyle silny, aby powiedzie matce, e by seksualnie wykorzystywany przez ojca, jego rodzice byli ju od dziesiciu lat rozwiedzeni. Evelyn rozpakaa si, kiedy usyszaa szczegy tego, co spotkao jej syna. Wstaa i wzia go w ramiona.

Och, Boe, kochanie, tak mi przykro. Dlaczego mi nie powiedziae? Mogam przecie co z tym zrobi. Nie miaam pojcia. Wiedziaam, e byo z nim co okropnie nie w porzdku. Nasze stosunki seksualne ukaday si fatalnie i wiedziaam, e zawsze masturbowa si w azience, ale nigdy nie przypuszczaam, e moe tobie co zrobi Oh, moje dziecko, tak mi przykro,tak mi przykro.

Dan by przejty zrzuceniem tak wielkiego ciaru na matk; nie doceni jednak jej zdecydowanego charakteru, gdy ona zapewnia go, e raczej zniosaby najgorsz prawd o nim, anieli miaaby y w kamstwie.

Czuj si jakby potrcia mnie ciarwka, ale tak si ciesz, e mi to powiedziae. Tak wiele rzeczy zaczyna nabiera teraz sensu. Tak wiele rzeczy zaczyna ukada si w spjn cao...

Twoje picie i depresja, i wiele innych rzeczy w moim maestwie. Wiesz, przez lata obwiniaam siebie poniewa zdawao mi si, e on przeze mnie mao interesowa si seksem. I obwiniaam siebie za jego zo. Teraz wiem, e by chory, naprawd chory, adne z nas nie moe czu si winnym. A wic zaczynamy od nowa.

Mwic matce prawd Dan nie tylko sam siebie obdarowa, ale zoy dar rwnie matce. Mwic jej o kazirodztwie, Dan udzieli odpowiedzi na wiele bolesnych, kopotliwych pyta, ktre dotyczyy jej maestwa. Reakcja matki Dana bya dokadnie taka, jakiej oczekuj od swych matek wszystkie ofiary kazirodztwa - wspczucie, gniew na napastnika i prawdziwe wsparcie. Kiedy Dan i jego matka obejmujc si opucili mj gabinet, nie pozostao mi nic innego jak tylko rozwaa jak wspaniale byoby, gdyby wszystkie matki reagoway w ten sposb.

Promocja

Nadchodzi taka chwila w procesie terapeutycznym, kiedy zaliczysz ju pisanie i przepisywanie listw, przejdziesz przez odgrywanie rl, wiczenia, konfrontacje i podejmiesz decyzje dotyczce twoich przeszych stosunkw z rodzicami. Zauwaysz coraz wicej oznak swojej siy i dobrej formy. Zmiany zachodzce w twoich przekonaniach, uczuciach i zachowaniach zostan zintegrowane z twoj osobowoci. Krtko mwic, bdziesz gotowy do promocji. Bdzie to okres smutny, ale ekscytujcy dla ciebie, dla innych czonkw grupy i dla terapeuty. Bdziesz musia poegna si z jedyn dobr rodzin, jak kiedykolwiek miae, chocia wielu moich pacjentw utrzymuje ze sob zaye kontakty dugo po opuszczeniu grupy. Przyjanie wywodzce si z grupy, oparte na wsplnych silnych emocjonalnych dowiadczeniach, staj si ogromnie trwae i udzielaj wsparcia, tak pomocnego w chwili rozstania z grup terapeutyczn. Przebieg twojej promocji bdzie uzaleniony od twoich potrzeb. Wikszo ofiar kazirodztwa w moich grupach potrzebuje okoo ptora roku pracy w cyklu terapeutycznym. Jeeli twoi rodzice s tak niezwykle wspierajcy, jak matka Dana, okres ten moe by krtszy. Jeeli wybierasz zerwanie stosunkw, tak jak Connie z ojcem, moesz potrzebowa pozostania w grupie nieco duej, aby unikn doznawania jednej straty (twojej grupy) za drug (twojego rodzica). Nigdy nie przestaj zdumiewa mnie dramatyczne zmiany, ktre maj miejsce w tym stosunkowo krtkim czasie, szczeglnie, kiedy pamita si o tym, jak ogromnej krzywdy doznali ci ludzie.

Nowy czowiek

Od czasu do czasu wypromowani pacjenci kontaktuj si ze mn, aby opowiedzie mi jak im si w yciu wiedzie. Byam szczeglnie oczarowana i poruszona listem, ktry otrzymaam ostatnio od jednej z moich pierwszych pacjentek, modej kobiety o imieniu Patty. Patty bya w jednej z moich pierwszych grup dla osb bdcych ofiarami kazirodztwa. Miaa wwczas 16 lat. Wspomniaam krtko o Patty w rozdziale 7; bya jeszcze ma dziewczynk kiedy ojciec grozi jej, e odda j do adopcji, jeli nie bdzie mu ulega. Nie miaam od niej wiadomoci od wielu lat, ale pamitam, e nie moga przeprowadzi konfrontacji z ojcem poniewa przepad bez ladu na kilka lat przed rozpoczciem przez ni terapii. Oto co napisaa:

Droga Susan,

Chciaam napisa do ciebie i raz jeszcze podzikowa ci za to, e pomoga mi sta si nowym czowiekiem. Dzikuj tobie i grupie, naprawd mam si dobrze. Wyszam za m za wspaniaego faceta, mamy trjk dzieci i ponownie nauczyam si ufa. Myl, e dziki temu, przez co przeszam, jestem lepsz mam. Moje dzieci wiedz, e nie wolno pozwala nikomu dotyka ich wstydliwych miejsc i wiedz te, e gdyby to si zdarzyo, mog mi o tym powiedzie, a zawsze bd po ich stronie. Ostatnio przeprowadziam konfrontacj z tat. Byo z tym troch zachodu, ale wyledziam go i powiedziaam, co do niego czuj. Jedyn jego odpowiedzi byo: Jestem taki chory. Ani razu nie powiedzia, e jest mu przykro. Ale miaa racj, nie miao to znaczenia. Po prostu potrzebowaam przela win na tego, na kogo naley i poczuam si lepiej. Dzikuj ci za twoj mio. Zawdziczam ci moje ycie. Zawsze kochajca Patty

Historia Patty nie jest czym niezwykym. Chocia ycie z perspektywy osoby bdcej ofiar kazirodztwa moe wydawa si ponure, to terapia naprawd skutkuje. Nie ma znaczenia jak podle si czujesz - jest lepsze ycie dla ciebie, ycie w poczuciu godnoci i wolnoci od winy, lku i wstydu. Wszyscy ludzie, ktrych poznae w tym rozdziale przeszli od rozpaczy do zdrowia. Ty rwnie moesz tego dokona.

Rozdzia 15: Przeamywanie cyklu

Wkrtce po ukazaniu si mojej ksiki Man who hate women and women who love them (Mczyni, ktrzy nienawidz kobiet i kobiety, ktre ich kochaj) napisaa do mnie kobieta o imieniu Janet, by powiedzie, e wanie j przeczytaa:

Na kadej stronie rozpoznawaam mojego ma i siebie. Zrozumiaam nie tylko to, e mj m jest chamem, ale rwnie to, e wywodz si z rodziny, w ktrej kilka pokole kobiet byo ofiarami zniewaajcych je mczyzn. Twoja ksika daa mi odwag i przekonaa mnie, by wreszcie z tym skoczy. Nie jestem pewna, czy mj m jest gotw si zmieni, a ja nie jestem pewna, czy z nim zostan. Ale jestem pewna, e odtd moje dzieci bd widzie matk, ktra ju duej nie bdzie tolerowaa adnych zniewag i ktra nie pozwoli take, by one byy obrzucane zniewagami. Moi synowie nie wyrosn wierzc, e mona by chamskim w stosunku do kobiet, a moje crki nie zostan zaprogramowane jako ofiary. Dzikuj za wskazanie mi drogi.

Chocia obsada rl si zmienia, to scenariusz toksycznych zachowa moe powtarza si z pokolenia na pokolenie bez koca. Rodzinny dramat moe wyglda i brzmie inaczej w kolejnych generacjach, ale wszystkie toksyczne wzorce przynosz to samo: bl i cierpienie.

Janet dokonaa miaej konfrontacji z dawno ustanowionym w rodzinie wzorcem pasywnego znoszenia zniewag i upokorze. Zmieniajc wasne zachowanie i kadc kres emocjonalnej przemocy ma, Janet zrobia gigantyczny krok na drodze do uwolnienia swych dzieci od zowrbnej mocy rodzinnego dziedzictwa. Przeamywaa cykl. Wyraenie przeamywanie cyklu pocztkowo odnosio si do przemocy wobec dzieci zapobiegania, by maltretowane dziecko nie wyroso na osob, ktra bdzie znca si nad wasnymi dziemi. Rozszerzyam ten termin, aby wczy we wszelkie formy przemocy. Moim zdaniem, przeamanie cyklu oznacza porzucenie postawy ofiary, bd zaprzestanie zachowywania si na wzr swego zniewaajcego czy nieadekwatnego rodzica. Nie moesz ju duej odgrywa bezbronnego, uzalenionego dziecka wobec twoich partnerw, dzieci, przyjaci, kolegw, zwierzchnikw w pracy czy rodzicw. Pomoe ci w tym uwiadomienie sobie faktu, e nastajesz na swego wspmaonka, czy te wasne dzieci, w taki sam sposb, w jaki nastawano kiedy na ciebie. Chocia zmiany, ktre wprowadzasz, zaczynasz od siebie, przekonasz si, e ich efekty dadz zna o sobie rwnie w twoim otoczeniu. Przeamujc cykl chronisz swoje dzieci przed toksycznymi normami i dowiadczeniami, ktre tak bardzo zabarwiy twoje dziecistwo. Moesz zmieni natur interakcji wystpujcych w twojej rodzinie dla pokole, ktre nadejd.

Pomog moim dzieciom

Jednym z najskuteczniejszych sposobw przeamywania cyklu jest zobowizanie samego siebie do wikszego emocjonalnego otwarcia wobec wasnych dzieci, do bycia dla nich bardziej otwartym ni twoi rodzice byli dla ciebie. Melanie uwiadomia sobie, e to i nie zaznaa mioci i troski od swoich rodzicw nie oznacza, by nie moga dawa ich swoim dzieciom. Chocia ustawiczna czujno, by nie popa w stare nawyki, nie przychodzia jej atwo, to jednak przestrzegaa konsekwentnie swego zobowizania:

Tak bardzo baam si mie dzieci. Po prostu nie wiedziaam, jak bd matk. To byo naprawd cikie. Mnstwo razy wrzeszczaam na nie i mwiam, aby poszy do swoich pokojw i zostawiy mnie w spokoju. Mam na myli to, e miay czelno by tak diabelsko potrzebujce i wymagajce. Ale od czasu gdy uczestnicz w terapii, rozumiem, e traktowaam je wtedy dokadnie tak samo, jak traktowaa mnie matka. Wic kiedy czuj si podle, naprawd wysilam si, aby ich nie odtrca. Musz znale drog do wntrza siebie, robi to. Nie jestem doskonaa, ale przynajmniej robi co, aby sta si lepsz. Do diaba, to musi si skoczy na mnie.

Melanie podja konkretne kroki, aby uzdrowi sam siebie. Po konfrontacji z matk, te dwie kobiety byy zdolne rozmawia znacznie bardziej otwarcie o swoich uczuciach i doznaniach. Melanie przekonaa si, e bya produktem kilku pokole matek bezbronnych i penych dystansu. Z zafascynowaniem obserwowaam, jak przyjmuje osobist odpowiedzialno za to, by nie powtarza tych wzorcw w stosunku do wasnych dzieci.

Niezalenie od uczestniczenia w terapii, Melanie przystpia do grupy wsparcia dla rodzicw. Podja zobowizanie bycia lepszym rodzicem, ale poniewa jedyny model rl rodzicielskich, z jakim si zetkna we wasnym domu rodzinnym, by modelem rodzicielstwa nieadekwatnego, nie bya pewna, co to znaczy by dobrym rodzicem. Nigdy nie widziaa przecie, jak zachowuj si dobrzy rodzice. Grupa rodzicw pomoga jej uwolni si od wielu niezrozumiaych dla niej lkw i wskazaa jak postpowa w przypadku codziennych domowych kryzysw, bez wycofywania si czy wpadania w panik z tego powodu, e jej dzieci nie dostaway od niej tego co im si naley. Melanie odkrya rwnie sposoby lepszego troszczenia si o siebie i zwalczania wasnej wewntrznej pustki. Nawizaa nowe przyjanie zarwno w grupie rodzicw, jak i na kursie taca, na ktry poradziam jej si zapisa. Staa si znacznie mniej podatna na stare wzorce przywizywania si do mczyzn z problemami, takich, ktrzy z wielkim powiceniem dbaj wycznie o samych siebie.

Przysigam, e nie bd taki jak mj ojciec

Ksik t otwiera opis przypadku Gordona - lekarza ktry by bity przez ojca. Po szeciu miesicach terapii cakowicie zaakceptowa fakt, e by zniewaanym dzieckiem. Przeszed przez pisanie listw, odgrywanie rl i konfrontacj z rodzicami. Gdy stopniowo uwalnia si od wasnego blu z przeszoci, zaczyna dostrzega, w jaki sposb uwiecznia cykl stosowania przemocy w swoim maestwie:

Gordon: Tysice razy przysigaem, e nie bd taki jak mj ojciec, ale kiedy spojrz w przeszo, widz, e traktowaem moj on tak, jak on traktowa mnie. Byem w tym wychowany i rezultaty byy takie same. Susan: Mio i przemoc byy splecione ze sob, gdy bye dzieckiem. Twj ojciec przejawia mio i przemoc, czasami jednoczenie. Oznacza to, e je wymieszae. Gordon: Naprawd mylaem, e jestem inny poniewa fizycznie nie zniewaaem ony Ale zniewaaem j sowami i karaem j swoimi nastrojami. To tak, jakbym opuci dom, ale ojca wzi ze sob.

Przez cae dotychczasowe ycie Gordon zaprzecza faktowi, e ojciec stosowa przemoc: w swoim maestwie zaprzecza temu, e sam j stosuje. A w rzeczywistoci Gordon po prostu zastpi jeden rodzaj przemocy drugim. Ojciec kontrolowa go poprzez przemoc fizyczn i bl fizyczny; Gordon kontrolowa on przez przemoc sown i bl emocjonalny. Sta si taki jak ojciec. Dopki Gordon zaprzecza, e w pewien sposb powiela obelywe zachowanie swojego ojca, nie by wiadom tego, e moe dokona wyboru. Jeeli nie dostrzegasz tego cyklu, nie moesz zdecydowa o jego przerwaniu. Dopiero odejcie ony skonio Gordona do poznania prawdy

Gordonowi powiodo si, gdy jego cika praca zaowocowaa. ona, widzc jak si zmieni, ostatecznie zgodzia si na prb pojednania. Przesta zastrasza j i nie docenia jej. Zetkn si z wasnym gniewem u jego rda bez przenoszenia go na on. Nauczy si otwarcie rozmawia z ni o swoich lkach i swym penym goryczy dziecistwie. Cykl zosta przeamany.

Moje dzieci nie bd musiay wzrasta w oparach alkoholu

Glenn - ktry popeni bd przyjmujc ojca alkoholika do swojej firmy przysig, e nigdy ju nie bdzie mia nic wsplnego z innymi alkoholikami. A mimo to odkry, e cykl alkoholizmu kontynuowany jest w jego wasnej rodzinie. Polubi alkoholiczk, a jego nastoletnie dzieci byy zagroone tym, e popadn w nag alkoholizmu i narkotykw.

Nie mylaem, e moje dzieci bd miay te same problemy co ja, poniewa ja nie pij. Ale ich matka pije bardzo duo i odmawia przyjcia pomocy. Byem potwornie przeraony, kiedy pewnego wieczoru wrciem po pracy do domu i zastaem Denise przy skrzynce piwa razem z naszymi dwoma nastoletnimi chopcami. Wszyscy troje byli zalani. Przekonaem si, e nie by to pierwszy raz. Mj Boe, Susan, ja nie pij, a cigle nie mog uwolni si od alkoholu w moim yciu. To musi si skoczy!

Glenn nie by ju niemiaym, nerwowym mczyzn, jakim widziaam go, gdy przyszed do mnie po raz pierwszy. Teraz wykazywa znacznie wiksz gotowo do konfrontacji z on. Wiedzia, e musi podj usilne dziaanie, jeli chce przeama cykl alkoholizmu zanim usidli on jego dzieci. Ostatecznie zagrozi, e opuci on - na spenienie tej groby by przygotowany - o ile nie zgodzi si ona na przyjcie pomocy. W rezultacie Denise przystpia do grupy Anonimowych Alkoholikw, a ich dwoje dzieci do Alateen - grupy dla modziey zagroonej alkoholizmem. Jeli jeste dorosym dzieckiem alkoholika, istnieje ogromne ryzyko, e bdziesz uwiecznia cykl alkoholizmu w swojej rodzinie. Nawet jeli, tak jak w przypadku Glenna, nie bdziesz sam naduywa alkoholu, to moesz skania si ku partnerowi, ktry pije. Kiedy to nastpi, twoje dzieci bd wychowywa si w tych samych modelach rl - alkoholik/przyzwalajcy - co ty niegdy. Dopki nie przeamiesz cyklu, istnieje due prawdopodobiestwo, e one take stan si alkoholikami, bd przyzwalajcymi partnerami.

Nie chc zrani mojego dziecka

W rozdziale 6 przedstawiam Holly, ktra zostaa skierowana do mnie przez sd po tym, jak stwierdzono, e fizycznie zncaa si nad swoim synkiem. Wiedziaam, e aby przeama cykl, Holly musiaaby pracowa dwutorowo: z przeszoci i z teraniejszoci. Podczas jej pierwszych sesji skoncentrowaam si prawie wycznie na technikach, ktre umoliwiyby jej osignicie kontroli nad impulsami, ktrej tak rozpaczliwie potrzebowaa. Musiaa odzyska kontrol nad codziennym yciem, co oznaczao uzyskanie umiejtnoci zapanowania nad swoim gniewem, a dopiero potem rozpocz duszy proces obcowania z blem wasnego dziecistwa. Nalegaam, aby Holly uczszczaa na spotkania grupy Anonimowych Rodzicw, ogromnie wspierajcej formacji samopomocy dla rodzicw maltretujcych dzieci. W grupie Anonimowych Rodzicw Holly znalaza opiekuna - kogo, do kogo moga zadzwoni, gdy tylko poczuje, e grozi jej, i sprawi bl swojemu synowi. Opiekun mg wwczas zainterweniowa uspokajajc j, suc rad, czy nawet przyj i pomc rozadowa sytuacj. Kiedy Holly pracowaa w grupie Anonimowych Rodzicw nad kontrolowaniem skonnoci do popadania w stres, przyjymy odmienne, ale uzupeniajce podejcie w jej terapii indywidualnej. Chciaam, by Holly nauczya si identyfikowa fizyczne objawy, ktre poprzedzay jej wybuch gniewu. Gniew ma mnstwo fizjologicznych komponentw. Powiedziaam Holly, e jej ciao jest barometrem, ktry moe jej mwi o tym, co si dzieje, jeeli tylko bdzie zwracaa na to uwag. Gdy tylko Holly zacza wsuchiwa si w sygnay swojego ciaa, ktre odczuwaa zazwyczaj przed atakiem zoci, zaskoczyo j, e tak wiele symptomw udaje si rozpozna.

Nie wierzyam, kiedy powiedziaa o tym, Susan, ale to prawda! Kiedy wpadam w sza, czuj jak mj kark i ramiona staj si dosownie sztywne, w brzuchu zgrzyta mi i bulgocze. Zby mi szczkaj. Szybko oddycham. Serce wali jak mot. Do oczu napywaj mi zy.

Te fizyczne doznania byy dla Holly ostrzeeniem przed wybuchem. Powiedziaam jej, e jest odpowiedzialna za to, aby zwraca uwag na te ostrzeenia i unika wybuchu. W przeszoci wrzeszczaaby i bia swojego syna, aby rozadowa olbrzymie wewntrzne napicie. Musiaa zatem znale inne ujcie dla tych automatycznych reakcji - jeli chciaa przeama rodzinny cykl stosowania przemocy. Gdy tylko Holly nauczya si rozpoznawa fizyczne oznaki wzrastajcego gniewu, nadszed czas, by zaj si specyficznymi alternatywnymi sposobami reagowania na te uczucia. Wiele rozmawiaymy o rnicy pomidzy reakcj a odpowiedzi, ale Holly bya pod dziaaniem automatycznego pilota przez tak dugi czas, e przeywaa bardzo ciki okres mylc nad swoimi nowymi zachowaniami. Aby pomc jej wystartowa, zapytaam j, co wedug niej powinni byli robi jej rodzice zamiast uywa siy w stosunku do niej. Odpowiedziaa:

yczyabym sobie, aby po prostu poszli sobie dopki si nie uspokoj. eby pospacerowali wok domu czy co takiego.

Zaproponowaam, aby po prostu zrobia tak nastpnym razem, gdy tylko wpadnie w gniew. Nastpnie zapytaam j o inne rzeczy, ktre chciaaby, aby jej rodzice robili, a ktre mogaby zastosowa u siebie:

Mogabym policzy do dziesiciu... znajc siebie, lepiej zmieni to na do pidziesiciu. Mogabym powiedzie synowi, e nie chc go urazi i powiedzie mu, eby na chwil poszed do innego pokoju. Albo mogabym zadzwoni do mojego opiekuna i porozmawia z nim zanim si nie pozbieram.

Pogratulowaam Holly, e wymylia takie wspaniae strategie zachowania. W cigu nastpnych kilku miesicy bya bardzo podekscytowana postpami w opanowywaniu swoich uczu i impulsywnego zachowania. Gdy tylko zauwaya, e moe si kontrolowa, e nie jest skazana na zachowywanie si tak jak jej matka, bya gotowa przystpi do trudnego zadania, jakim byo obcowanie z wasnym blem zniewaonego dziecka.

Nie zostawi moich dzieci pod opiek mojego ojca

Janine - ktra bya napastowana przez ojca i ostatnich dwadziecia lat spdzia na prbach odzyskania jego mioci - wysza z konfrontacji z nowym poczuciem pewnoci siebie. Jeden z czonkw grupy zapyta j, jak rozwizaa spraw stosunkw rodzicw z jej omioletni crk, Rachel. Powiedziaa grupie, e ustalia bardzo cise zasady dotyczce tego, w jaki sposb jej rodzice mogli spdza czas ze swoj wnuczk.

Powiedziaam im, e wykluczam moliwo, zostawienia z nimi Rachel. Powiedziaam: Wiesz, tato, nic si nie zmienio. Nie przeszede przez terapi. Jeste cigle t sam osob, ktra mnie napastowaa. Dlaczego mam ci ufa, jeli chodzi o moj crk? - Nastpnie powiedziaam matce, e nie wierz w jej zdolno do zagwarantowania Rachel bezpieczestwa. Przecie bya w domu, gdy ojciec na mnie nastawa.

Janine, w odrnieniu od innych osb bdcych ofiarami kazirodztwa, zrozumiaa, e przeamanie cyklu oznacza take obron innych dzieci przed napastnikiem. Kazirodztwo to tajemniczy przymus. Napastnik, ktry nastaje na wasn crk, czsto robi to samo z wnuczk, czy kadym innym dzieckiem, z ktrym ma kontakt. Janine nie miaa pewnoci, czy ojciec ponownie nie okae swoich kazirodczych zapdw, a zatem mdrze wybraa ostrono. Janine udaa si rwnie do pobliskiej ksigarni, gdzie kupia swojej crce kilka ksiek napisanych po to, aby nauczy dzieci odrniania prawdziwych uczu od niewaciwych zachowa seksualnych. Problematyka ta jest prezentowana take na kasetach wideo. Celem tych materiaw nie jest straszenie dzieci, ale przekazanie im w sposb dostpny wiedzy o tym, czego powinny by wiadome, a w przekazywaniu tej wiedzy wikszo rodzicw czuje si skrpowana. Na moje nalegania, Janine podja jeszcze jeden odwany i uzdrawiajcy j krok.

Mwi o tym kademu w rodzinie. Przekonaa mnie, e jestem nie tylko odpowiedzialna za Rachel, lecz i za inne dzieci w rodzinie. Mam na myli to, e ojciec ma dostp do kadego z nich. Niech kady zastanowi si nad moj decyzj, szczeglnie moi rodzice - bd musieli co z tym zrobi. Przez lata trzymaam buzi na kdk, poniewa uwaaam, e chroni rodzin, a naprawd chroniam ojca. Nic nie mwic, stwarzaam zagroenie dla innych dzieci w rodzinie.

Chocia Janine postpowaa odpowiedzialnie i odwanie, nie kady by wdziczny za te informacje. W typowej rodzinie, w ktrej miao miejsce kazirodztwo, cz krewnych podzikuje ci za to, e im powiedziae, inni nie uwierz ci, a jeszcze inni mog wpa we wcieko i oskara ci, e kamiesz albo e zdradzasz rodzicw. Tak jak w przypadku konfrontacji, reakcja czonkw rodziny w duym stopniu przesdzi o tym, jakie bd wasze pniejsze stosunki. Niektre z twoich rodzinnych kontaktw mog ucierpie i niekiedy jest to cena, jak musisz zapaci za to, by ochroni dzieci. Kazirodztwo moe istnie wycznie w konspiracji milczenia. Przerwanie milczenia jest najistotniejszym elementem procesu przeamywania cyklu.

Przykro mi, e ci zraniem

Jedn z typowych cech toksycznych rodzicw jest to, e rzadko, jeli w ogle, przepraszaj za swe destrukcyjne zachowanie. Dlatego te przepraszanie innych osb, ktre moge urazi, zwaszcza twoich dzieci, jest wanym elementem w przeamaniu cyklu. Moesz uwaa to za krpujce albo te traktowa to jako oznak saboci. Moesz nawet obawia si, e przeproszenie umniejszy twj autorytet, ale przekonaam si, e dzieci bd znacznie bardziej powaa ci za to. Nawet dziecko dostrzee, i dobrowolne przeprosiny s oznak charakteru i odwagi. Pynce z gbi serca przeprosiny s jednym z najbardziej uzdrawiajcych i przeamujcych cykl dziaa, jakie kiedykolwiek podejmiesz. Gdy Holly przesza przez bl wasnego ponurego dziecistwa, dosza do wniosku, e chce przeprosi swojego syna. Obawiaa si tego. Nie wiedziaa, co powiedzie. Zastosowaam odgrywanie rl, aby jej w tym pomc. W czasie naszej kolejnej sesji przybliyam moje krzeso do jej krzesa i wziam j za rce. Poleciam jej, by wyobrazia sobie, e jest swoim synem Stuartem. ja graam rol Holly. Zapytaam Stuarta, by powiedzia mi, jak czu si doznajc zniewag.

Holly (jako Stuart): Mamo, kocham ci, ale jednoczenie naprawd boj si ciebie. Kiedy wciekasz si i zaczynasz mnie bi, czuj, e musisz mnie naprawd nienawidzi. W wikszoci przypadkw nie wiedziaem nawet, co takiego zrobiem. Staraem si by dobry, ale... Mamo, prosz nie bij mnie wicej.

Walczc ze zami Holly przerwaa. Doznawaa swojego blu i blu swojego syna. Chtnie powiedziaaby swojej matce to, co wyobraaa sobie, e jej wasny syn jej powie. Zdecydowaa, e pjdzie do domu i przeprosi syna jeszcze tego wieczoru. W nastpnym tygodniu przysza rozpromieniona. Przeproszenie Stuarta nie byo tak trudne, jak oczekiwaa. Powiedziaa mu po prostu to, co zawsze pragna usysze od swoich rodzicw.

Powiedziaam mu: Kochanie, robiam co, co strasznie ci ranio i bardzo si tego wstydz. Nie miaam prawa ci bi. Nie miaam prawa ci wyzywa. Nie zrobie nic, by na to zasuy. Jeste wspaniaym dzieckiem. To wszystko moja wina, kochanie, tylko moja, ale w kocu mam ju pomoc, pomoc, ktr powinnam bya otrzyma dawno temu. Widzisz, moi rodzice bili mnie okropnie i nigdy nie wiedziaam, jak wiele zoci z tego powodu pozostao we mnie. Nauczyam si, e mog inaczej si zachowywa, kiedy wpadam w sza i prawdopodobnie zauwaye, e ju nie jestem taka jak kiedy. Doprawdy nie myl, bym moga ci jeszcze kiedy uderzy. A jeli to zrobi, chc, by wyszed i wezwa pomoc. Nigdy wicej nie chc ci zrani. Jest to ze dla ciebie i dla mnie. Naprawd kocham ci, najdroszy. Jest mi tak przykro.

Kiedy przepraszasz swoje dzieci, uczysz je, by ufay wasnym uczuciom i wasnemu sposobowi postrzegania. Mwisz: Susznie uwaasz, e to co zrobiem byo nie w porzdku, bo byo nie w porzdku. Masz prawo tak uwaa. Pokazujesz im, e nawet ty moesz popenia bdy, ale jeste gotw bra za nie odpowiedzialno. Zawarte jest w tym przesanie, e dzieci rwnie mog popenia bdy, o ile rwnie nie uchylaj si od poczucia odpowiedzialnoci za swoje postpowanie. Przepraszajc uczysz je kocha. Masz w sobie si, by zmieni los wasnych dzieci. Kiedy rozprawisz si z dziedzictwem winy, nienawici do samego siebie, gniewu, uwolnisz od tego rwnie swoje dzieci. Gdy zrywasz z rodzinnymi wzorcami i przeamujesz cykl, ofiarowujesz bezcenny dar swoim dzieciom i dzieciom, ktre przyjd na wiat w nastpnych pokoleniach. Ksztatujesz przyszo.

Epilog

Niech umilkn dziaa

W filmie Gry wojenne komputer rzdu Stanw Zjednoczonych zosta zaprogramowany do rozpoczcia wiatowej wojny nuklearnej. Wszystkie wysiki, by zmieni program byy daremne. Jednak w ostatniej sekundzie komputer sam si zatrzyma mwic Interesujca gra. Jedynym sposobem, by wygra jest nie gra.

To samo mona powiedzie o grze, ktr tak wielu z nas prowadzi: o prbie zmiany toksycznych rodzicw. Robimy wszystko, co tylko moliwe, by sprawi, aby zaczli nas kocha i akceptowa. Ta walka moe pozbawi nas energii i przepeni nasze ycie zamtem i blem: A jest ona daremna. Jedynym sposobem by wygra, jest nie gra. Ju najwyszy czas by zakoczy t gr i pozwoli walce wygasn. Nie znaczy to, e musisz odej od rodzicw; oznacza to, e musisz przesta:

prbowa zmieni rodzicw, by poczu si lepiej zabiega o ich mio emocjonalnie reagowa na nich fantazjowa, e pewnego dnia dadz ci wsparcie, na ktre zasugujesz.

Teraz, jak wiele dorosych dzieci toksycznych rodzicw, moesz myle, e jeli dotd nie miae emocjonalnego wsparcia rodzicw, to wszystko za tym przemawia, e ju nigdy go nie otrzymasz. Ale ten sposb rozumowania rzadko trafia do poziomu uczu. Walczce dziecko wewntrz ciebie prawdopodobnie cigle udzi si nadziej, e pewnego dnia rodzice - mimo swych uomnoci zauwa, jaki jeste wspaniay i obdarz ci mioci. Moesz by peen rozdzierajcej serce determinacji, by wynagrodzi im swoje wystpki, nawet jeli nie jeste przekonany do stawianych ci zarzutw. Ale kiedy zwrcisz si do toksycznych rodzicw o wsparcie i potwierdzenie, ktrego brakowao ci w dziecistwie, to bdzie to powrt do studni bez wody. Twj czerpak nadal bdzie pusty.

Zostaw wszystko i ruszaj przed siebie

Przez wiele lat Sandy - ktrej religijni rodzice bezlitonie wypominali usunicie ciy - bya uwiziona w typowej bezwzgldnej walce majcej na celu doprowadzenie do zmiany pogldw rodzicw. Wymagao to ogromnej odwagi z jej strony, aby poj, e jej nadzieje s daremne i nie ma sposobu na pozyskanie ich mioci i akceptacji.

Przez wszystkie te lata wierzyam, e mam rzeczywicie wspaniaych rodzicw, e to ja byam tym ich problemem. Byo mi naprawd trudno przyzna, e moi rodzice nie umiej mnie kocha. Wiedz jedynie jak mnie kontrolowa, wiedz jak sprawi, bym czua si winna i za, ale nie wiedz co zrobi, bym moga by sob, w jaki sposb liczy si ze mn. Daj i odbieraj swoj mio w zalenoci od tego, czy uwaaj e jestem dobr dziewczynk. Wiem, e to si nie zmieni. S tacy jacy s i mam lepsze rzeczy do zrobienia ni to, by cigle prbowa ich zmieni.

Sandy przesza dug drog zanim zwalczya w sobie potrzeb ubstwiania rodzicw. Dokonaa z nimi konfrontacji, zwizanej z ich reakcj na aborcj i uzyskaa to, e matka w minimalnym stopniu przyznaa, e nie wspierali jej tak, jak byo mona. Jednake nadal stawiali przesadne wymagania w odniesieniu do jej spraw i jej ycia. Sandy poprosia mnie o pomoc w wypracowaniu sposobw, ktre umoliwiyby jej ustalenie pewnych ogranicze dotyczcych wizyt rodzicw, jej dyspozycyjnoci oraz prb kontrolowania poprzez oskarenia i krytyk. Oto kilka przykadw wypowiedzi, ktre opracowaymy wsplnie z Sandy:

Mamo i tato, wiem jak wiele znaczy dla was spdzanie ze mn czasu. Ale mam teraz wasne ycie i nie jestem skonna by do waszej dyspozycji, gdy tylko tego zapragniecie. Nie pozwol, bycie mnie nadal atakowali. Macie prawo do wasnych opinii, ale nie macie prawa ani do okruciestwa ani do lekcewaenia mnie. Jeeli bdziecie to robi, postaram si was powstrzyma. Potrafi doceni, e to was martwi, ale zamierzam mwi wam nie znacznie czciej ni to miao miejsce w przeszoci. Nie bd spdza z wami kadej niedzieli. Nie zamierzam goci was bez uzgodnienia ze mn terminu wizyty przez telefon. Wiem, e wszystko to oznacza ogromne zmiany, i wiem, e mog one was przeraa. Ale wierz te, e mog wyj na dobre naszym wzajemnym stosunkom.

Sandy dokonaa prawdziwej transformacji destrukcyjnych stosunkw pomidzy ni a rodzicami. Ustalia rozsdne granice dla ich natrtnego, kontrolujcego zachowania, nie usiujc zmieni ich przekona i postaw. Jednym z najtrudniejszych elementw wygaszania walki jest pozwoli rodzicom by takimi, jakimi s. Nie musisz udawa, e nic si nie dzieje, kiedy ciebie nie oszczdzaj, ale gdy prbuj ci atakowa. Musisz nauczy si tolerowa swj niepokj i kontrolowa wasne reakcje. Zgodnie z oczekiwaniami Sandy, jej nowe zachowanie wzbudzio niepokj rodzicw. Nie przyjli do wiadomoci zarzutu, e wtrcaj si do jej ycia i traktuj j jak dziecko, lecz Sandy ju nie byo potrzebne ich potwierdzenie. Przeja bowiem kontrol nad swoim yciem. Z czasem, aczkolwiek niechtnie, rodzice uznali jej nowe zasady. Sandy wydatkowaa olbrzymi energi na walk z rodzicami. Teraz, gdy pozwolia, by walka wygasa, moga skierowa swoj energi na ycie maeskie i inne sprawy osobiste. Wsplnie z mem aktywnie wykorzystywali czas na rozmowy, wsplne plany, mio; powicali tyle uwagi wzajemnym stosunkom, ile jej wymagay. Sandy podja rwnie starania, aby otworzy wasn kwiaciarni. Po dwch latach od zakoczenia przez ni terapii, ku mojej radoci, otrzymaam zawiadomienie o otwarciu sklepu o nazwie Bukiety Sandy. Moesz nadal zachowywa si tak, jakby by may i bezradny, poniewa czekasz, a rodzice pozwol ci by dorosym. Ale rdo tego pozwolenia tkwi w tobie samym i oni wcale nie musz ci go dawa. Gdy naprawd pozwolisz wygasn walce, przekonasz si, e nie musisz ju duej sabotowa wasnego ycia.

Nowe imi mioci

Mio wie si nie tylko z uczuciami. Jest to rwnie pewien sposb zachowywania si. Kiedy Sandy mwia: Moi rodzice nie wiedz jak mnie kocha oznaczao to, e nie wiedz jak zachowywa si w sposb peny mioci. Gdyby mg zapyta rodzicw Sandy, czy innych toksycznych rodzicw, czy kochaj swoje dzieci, wikszo z nich z naciskiem odpowiedziaaby, e tak. A jednak, co jest przykre, wikszo ich dzieci nie zaznaa mioci. Gdy toksyczni rodzice wymawiaj sowo mio, rzadko kiedy mona je odnie do zachowania penego troski i duchowego wsparcia. Wikszo dorosych dzieci toksycznych rodzicw wzrasta w poczuciu niewiedzy czym jest mio i jak naley j odczuwa: Ich rodzice robi wiele rzeczy nie wiadczcych o mioci, w imi mioci. W ich rozumieniu mio to co chaotycznego, dramatycznego, przyprawiajcego o zawstydzenie, a czsto i bl - co, za przyczyn czego musieli porzuci wasne marzenia i pragnienia. Oczywicie wszystko to nie dotyczy mioci. Zachowanie pene mioci nie niszczy ci, nie wytrca z rwnowagi, nie tworzy uczu nienawici do samego siebie. Mio nie rani, jest dobra. Zachowanie pene mioci zapewnia ci dobr kondycj emocjonaln. Gdy kto okazuje ci mio, czujesz si akceptowany, otoczony trosk, wartociowy i powaany. Prawdziwa mio rodzi poczucie ciepa, przyjemnoci, bezpieczestwa, stabilnoci i wewntrznego spokoju. Kiedy zrozumiesz czym jest mio, zorientujesz si, e twoi rodzice nie mogli, czy te nie wiedzieli jak kocha. Jest to jedna z najbardziej przykrych prawd, jakie kiedykolwiek przyjdzie ci zaakceptowa. Ale gdy jasno okrelisz i uznasz niedoskonao swoich rodzicw i straty, ktre przez to poniose, otworzysz drzwi do twojego ycia ludziom, ktrzy bd ci kocha tak, jak na to zasugujesz - prawdziwie.

Wiara w siebie

Kiedy bye may, aprobata czy dezaprobata twoich rodzicw suya ci jako kryterium do okrelenia tego, czy jeste dobry czy zy. Cen, jak pacie za ich aprobat, byo wyrzeczenie si wasnego sposobu patrzenia na wiat. Tylko w ten sposb moge przyjmowa fasz za prawd. Jako dorosy moesz nadal godzi si na takie wyrzeczenia. Jednak dziki wskazwkom zawartym w tej ksice dokonujesz zmiany polegajcej na tym, i rdo ocen umiejscawiasz nie w twoich rodzicach, lecz w tobie samym. Uczysz si ufa swojej wasnej percepcji. Odkrywasz, e nawet wwczas, gdy rodzice nie zgadzaj si z tob, bd nie aprobuj tego co robisz, jeste w stanie tolerowa pewien niepokj, poniewa ju nie potrzebujesz ich potwierdzenia. Dochodzisz do samookrelenia. Im peniej si samookrelasz, im bardziej stajesz si niezaleny, tym mniej podoba si to twoim rodzicom. Pamitaj: w naturze toksycznych rodzicw ley to, e przeraaj ich wszelkie zmiany.

Toksyczni rodzice s czsto ostatnimi ludmi na wiecie, ktrzy zaakceptuj twoje nowe, bardziej prawidowe, zachowanie. Dlatego musisz zawierzy swoim wasnym uczuciom i wasnemu postrzeganiu wiata. Z czasem twoi rodzice mog zaakceptowa nowego ciebie. Moesz nawet nawiza z nimi kontakty, ktre bd bardziej przypominay stosunki dorosego z dorosym. Ale mog te jtrzy bez ustanku i walczy o utrzymanie wasnego status quo. Tak czy inaczej, od ciebie zaley, czy wyzwolisz si od destrukcyjnych rytuaw wynikajcych z rodzinnych wzorcw zachowania. Stawanie si prawdziwie dorosym nie jest procesem liniowym. Bdzie tob rzuca w gr, w d, do przodu, wstecz i wywraca na lew stron. Licz si z tym, e bdziesz si potyka, popenia bdy. Nigdy nie bdziesz w peni wolny od niepokoju, strachu, poczucia winy i zakopotania. Nikt nie jest od tego wolny. Ale te demony ju duej nie bd miay nad tob kontroli. Klucz jest w twoich rkach. Gdy uzyskasz wiksz kontrol nad swoimi minionymi i obecnymi stosunkami z rodzicami, przekonasz si, e stosunki te, a zwaszcza relacje z samym sob, zmieni si diametralnie. Uzyskasz wolno, by moe po raz pierwszy, by cieszy si wasnym yciem.