Professional Documents
Culture Documents
0,2 m 2,9 10 6 9 70 10 m
Ziemia/pika:
13 10 6 m 65 10 6 0,2 m
Soce/Ziemia:
1,4 10 9 m 108 13 10 6 m
4.
4 n= 3 4 3
dp
)3
5. promie atomu wodoru redni rozmiar bakterii rednica Ksiyca masa Io ksiyca Jowisza masa Ziemi rednia odlego od Soca do Neptuna odlego od Soca do Proximy Centauri odlego z Ziemi do galaktyki Andromedy wiek Wszechwiata
6. a)
1 000 000 10 5 m = 10 m
d)
7.
n=
a)
0,04 m = 2 1013 15 2 10 m
2 1013 10 10 m = 2000 m
b)
2 1013 10 7 m = 2000 km
c)
n=
a)
13 10 6 m = 1010 0,0013 m
1,4 10 9 m = 14 cm 1010
c)
2.
a) Gwiazda Polarna znajduje si w rodku ukw zakrelanych przez gwiazdy. b) Naley narysowa kt o wierzchoku w Gwiedzie Polarnej i ramionach przechodzcych przez koce uku zakrelanego przez ktr z gwiazd. Miara tego kta to okoo 20. Z proporcji:
t 24 h = O 20 360O
3.
4. Orion widoczny jest 12 grudnia o godz. 21.00. Wielka Niedwiedzica i Kasjopeja to gwiazdozbiory niezachodzce (widoczne zawsze przez ca noc). Orze jest widoczny dla wszystkich dat oprcz 12 grudnia, godz. 21.00. 5. 24 grudnia 2012: a) Jowisz, Mars, take Ksiyc oraz gwiazdy wymienione w punkcie b. b) Capella (Wonica), Aldebaran (Byk), Wega (Lutnia), Deneb (abd)
2. Ukad Soneczny 1. a) A, B, C; 2.
b) A, C, D;
c) A, E;
d) A, E.
Planet jest jedyny ruchomy obiekt. 4. Podobna do Jowisza. wiadcz o tym rozmiar i masa tego ciaa, ktre s zblione do tych samych parametrw wyznaczonych dla Jowisza.
5. Rysunek przedstawia pooenie orbit Ziemi i Wenus. Kt midzy odcinkami Ziemia-Soce i Ziemia-Wenus, ktry na ziemskim niebie rozdziela Soce i Wenus, nie moe przyj wartoci wikszej ni okoo 46. Ziemia nie moe znale si pomidzy Socem a planet. Wenus (podobnie jak Merkury) moe by widoczna z Ziemi tylko w pobliu Soca. Analogiczny rysunek wykonany na przykad dla Marsa, ktry kry dalej od Soca ni Ziemia, pokazuje, e kt moe przyj dowoln warto pomidzy 0 a 180. Mars (i inne planety zewntrzne) mog by widoczne po przeciwnej stronie nieba ni Soce.
6. Z rysunku powyej:
sin =
(stosunek promieni orbit planet) 46 Zadanie mona te rozwiza, rysujc wsprodkowe okrgi o promieniach 72 i 100 mm, zaznaczajc kt i wyznaczajc jego miar ktomierzem. 7. Poziomo: 3. SOCE, 4. PLUTON, 5. URAN, 7. KOPERNIK, 10. MARS, 12. ODGOS, 14. URAW, 15. CERES, 16. ZIEMIA; Pionowo: 1. MERKURY, 2. GALILEUSZ, 3. SATURN, 6. NIE, 7. KOMETA, 8. KSIYC, 9. WOLSZCZAN, 11. JOWISZ, 13. GOGLE Haso: Krzy Poudnia (gwiazdozbir, ktry umoliwia okrelanie kierunkw wiata na pkuli poudniowej)
D Ksiyc si dopenia, czyli jest w pierwszej kwadrze. C Ksiyc cienieje, czyli jest w ostatniej kwadrze. 2. a) nw
b) pierwsza kwadra
c) penia
3. Zaznaczono obszar, na ktrym widoczne jest zamienie cakowite (zamalowane), oraz obszar, na ktrym mona zobaczy zamienie czciowe (zakreskowane).
4. Soce wieci ca powierzchni. W fazie widoczne moe by tylko ciao niebieskie, ktre jest owietlane przez rdo wiata (Soce). Widzimy wtedy cz powierzchni owietlonej, a nie widzimy czci nieowietlonej. 5. Wenus (krca bliej Soca ni Ziemia) moe znale si w takiej pozycji w stosunku do Ziemi i Soca, e z naszej planety widoczna jest bardzo niewielka cz jej owietlonej powierzchni. Moe ona nawet znale si na linii prostej midzy Socem a Ziemi. Wtedy dla obserwatora na Ziemi Wenus jest w nowiu. W przypadku Jowisza (krcego znacznie dalej od Soca ni Ziemia) obszar owietlony przez Soce i obszar widoczny z naszej planety praktycznie zawsze si pokrywaj. Dlatego Jowisza widzimy zawsze w peni lub w fazie niewiele od peni odbiegajcej. 6.
a) Z twierdzenia Talesa obliczamy dugo cienia Ksiyca x dla maksymalnej odlegoci Ziemia-Soce:
x d maks = r R
d r x = maks = R
To mniej ni maksymalna odlego Ziemia-Ksiyc. Ksiyc moe wic nie sign cieniem naszej planety. Zajdzie wtedy zamienie obrczkowe.
4. Gwiazdy i galaktyki 1. a)
d=
b) Wchonie Merkurego, Wenus, Ziemi i Marsa, ale nie signie do orbity, po ktrej kry Jowisz. 3.
Paralaksa geocentryczna to kt midzy dwoma odcinkami wychodzcymi ze rodka Marsa (lub Neptuna): biegncym do rodka Ziemi i stycznym do powierzchni Ziemi. Im dalej od Ziemi znajduje si planeta, tym jej paralaksa geocentryczna jest mniejsza. 4.
Gwiazda Gwiazdozbir pc l.. bln km Data Wydarzenie
65 410 33 11 815 8
1945 zakoczenie II wojny wiatowej 1609 wynalezienie lunety 1978 wybr Karola Wojtyy na papiea 2001 zamach na WTC panowanie Leszka Biaego 2004 Polska w Unii Europejskiej
5. Paralaksa heliocentryczna gwiazdy obserwowana z Saturna jest wiksza, poniewa promie orbity Saturna jest okoo 10 razy wikszy od promienia orbity Ziemi.
6.
sin =
h+R = 2 R
5. Ruch krzywoliniowy 1.
Wszystkie wektory powinny mie tak sam dugo i by styczne do toru ruchu ciaa. 2. a)
b)
3.
10
4. v=? l = 2 cm T = 60 s r = l = 2 cm
5.
T=
v = v glowa v nogi =
T=
6. Sia dorodkowa 1.
11
2.
a) zgodnie ze zwrotem dotychczasowej prdkoci (w prawo) b) przeciwnie do zwrotu dotychczasowej prdkoci (w lewo) c) prostopadle do prdkoci (w d) 3. a) na samochd A, gdy porusza si po uku o mniejszym promieniu b) na samochody A i C, gdy poruszay si po ukach o takich samych promieniach c) inny by czas, przez jakim w obu przypadkach dziaaa sia dorodkowa 4. sia dorodkowa
m v2 Fd = = r
5.
m 2 ) s = 781,25 N
m v2 Fd = ~ v2 r
wartoci w tabeli: 0 N; 0,5 N; 2 N; 4,5 N; 8 N TAK: zaleno rosnca (ale nie proporcjonalno prosta)
12
6.
m v2 1 Fd = ~ r r
wartoci w tabeli: 32 N; 16 N; 8 N; 4 N; 2 N TAK: zaleno malejca, proporcjonalno odwrotna
32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2
F [N]
r [m]
2 4 6 8 10 12 14 16
13
7.
m v2 Fd = ~m r
wartoci w tabeli: 0 N; 4 N; 8 N; 12 N; 16 N TAK: zaleno rosnca, proporcjonalno prosta
8.
F=
m v2 r
v=
Fr = m
Fr = m K + mm
500 N 20 m m = 10 s 60 kg + 40 kg
F=
mv = r
m(
2 r 2 ) m 4 2 r2 4 2 m T = = r r rT2 T2
W kadym ze wzorw wystpuj inne wielkoci. We wzorze znanym z podrcznika oprcz promienia r wystpuje take prdko v. Jeli promie okrgu maleje przy staej prdkoci, to sia dorodkowa wzrasta. We wzorze wyprowadzonym w tym zadaniu oprcz promienia r wystpuje take okres obiegu T. Jeli promie okrgu wzrasta przy staym okresie obiegu, to sia dorodkowa rwnie si zwiksza.
14
7. Grawitacja 1.
F=
GM m 1 ~ 2 r2 r
F = 40 N
F=
40 N = 10 N 4 40 N 4,4 N 9
F=
wektor 4,4 mm, w kierunku rodka Ziemi. 2. Sia jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odlegoci kul. Skoro sia przycigania kul zmalaa 4 razy, to odlego midzy nimi musiaa wzrosn 2 razy i wynosi 24 m. Skoro sia przycigania kul wzrosa 9 razy, to odlego midzy nimi musiaa zmale 3 razy i wynosi 4 m. 3.
GM m F= = r2
6,67 10
11
N m2 40 kg 3 10 6 kg 2 kg 8 10 9 N 2 (1000 m)
15
4.
GM m Fg ( R + h) 2 GM GM 1 GM 1 m a= = = = = 2 = g = 2,5 2 2 2 m m 4 R 4 ( R + h) (2 R) s
Gdzie: M masa Ziemi, m masa ciaa, R promie Ziemi, h = R pocztkowa wysoko, g przyspieszenie na powierzchni Ziemi. W trakcie spadania przyspieszenie ciaa ronie a do g przy powierzchni Ziemi. 5.
rmin = 5,2 j.a 1 j.a. = 4,2 j.a. = 630 10 9 m = 630 000 000 km
rmax = 5,2 j.a + 1 j.a. = 6,2 j.a. = 930 10 9 m = 930 000 000 km
Fmin = Fmax
M Z = 6 10 24 kg M J = 317,8 M Z
6. Fg = ? d = 2 cm rk = 1 cm
V =
r = 2 cm = 0,02 m
7.
F=
d=
stalowa kula o masie m = 100 ton ma promie r, ktry obliczymy, znajc gsto stali () i korzystajc ze wzoru na objto kuli:
V=
4 m r3 = 3
r=3
3m 1,44 m 4
Dwie takie kule nie mog zbliy si na odlego mniejsz ni ich podwojony promie, czyli 2,88 m.
16
8.
d 4 G [ ( ) 3 ]2 Gmm 2 3 2 F= = = G d 4 2 36 d2 d2
zaleno rosnca, nie jest proporcjonalnoci prost
17
2.
G MS MM 2 FM rM M r 1 = = M ( N )2 = 20 2 = 2,5 G MS MN FN M N rM 160 2 rN
MS masa Soca 4. Sia F2 jest okoo 3600 razy wiksza od siy F1.
18
9. Loty kosmiczne 2. a)
v=
b) sygna radiowy:
t=
384 000 km 1,3 s km 300 000 s 384 000 km 19 000 h 2,2 lat km 20 h
rower:
t=
3. a)
T=
2 ( R + h) GM R+h
= 2
( R + h) 3 = 2 GM
R, M promie i masa Ziemi, h wysoko orbity b) lata budowy tacji oraz jej masa 4. r = 2600 km + 6400 km = 9000 km = 9106 m
Fg =
GM m r2 m v2 Fd = r G M m m v2 = r r2
v=
G MK = r
6,67 10 11
6.
v=
GM = r
GM R+h
T=
2 ( R + h) = 2 v
( R + h) 3 GM
20
10. Trzecie prawo Keplera 1. Satelita geostacjonarny znajduje si stale nad tym samym punktem na powierzchni Ziemi.
2. b) Quito; to miasto znajduje si praktycznie na rwniku, a satelity geostacjonarne wanie nad rwnikiem s zawieszone. 3. III prawo Keplera dla Saturna i Ziemi:
3 3 a Saturna a Ziemi = 2 2 TSaturna TZiemi
TSaturna = TZiemi
a Jowisza = a Ziemi
5. III prawo Keplera dla satelity o okresie obiegu 4 godziny i satelity geostacjonarnego:
3 ( R + h) 3 ( R + hg ) = T2 Tg2
h = ( R + hg ) 3 (
21
a Europa = a Io
TEuropy TIo
) 2 670 tys. km
aGanimedes 3 ) 7,3 d a Io
a Kallisto 3 ) 17,0 d a Io
8. Soce moe stale zasania planetoid, ktra kry wok niego po orbicie o promieniu rwnym promieniowi orbity Ziemi i znajduje si po przeciwnej stronie Soca ni Ziemia. Planetoida nie moe uderzy w Ziemi.
22
11. Ciar i niewako 1. Sia przycigania Ziemi jest w kadym przypadku taka sama i wynosi 800 N (wektor o dugoci 2 cm skierowany w d). Sia nacisku na wag w kadym przypadku jest skierowana w d. a)
m' =
b)
FN = 64 kg g
FN = m g = 800 N
wektor o dugoci 2 cm
m' =
c)
FN = 80 kg g
m' =
d)
FN = 120 kg g
m' =
e)
FN = 96 kg g
FN = m g = 800 N
wektor o dugoci 2 cm
m' =
f)
FN = 80 kg g
m' =
FN = 40 kg g
23
24
2. a)
m 2 F ma a m' = N = = m = 70 kg s = 210 kg m g g g 10 2 s 30
3. m = 50 kg m = 40 kg Q = 500 N
FW = m' g = 40 kg 10
F = Q FW = 100 N
m = 400 N s2
a=
F 100 N m = =2 2 m 50 kg s
winda ruszya w d 4. winda stoi: 60 kg (zdarzenie pewne, waga wskazuje rzeczywist mas) winda jedzie ze sta prdkoci: 60 kg (zdarzenie pewne, waga wskazuje rzeczywist mas) winda przyspiesza, jadc w d: 50 kg (zdarzenie moliwe, winda wskazuje mniej ni 60 kg) winda hamuje, jadc w d: 70 kg (zdarzenie moliwe, winda wskazuje wicej ni 60 kg) winda przyspiesza, jadc w gr: 70 kg (zdarzenie moliwe, winda wskazuje wicej ni 60 kg) winda hamuje, jadc w gr: 50 kg (zdarzenie moliwe, winda wskazuje mniej ni 60 kg) 5. Uczestnicy wyprawy na Ksiyc odczuwaj niewako przez cay czas trwania lotu, jeli tylko silniki pojazdu s wyczone. Jedynymi siami, jakie na nich dziaaj, s wtedy rosnce przyciganie Ksiyca i malejce przyciganie Ziemi. Poruszaj si tak, jakby swobodnie spadali wraz z ca rakiet. Autor powieci bdnie stwierdzi, e stan niewakoci odczuwany jest jedynie w miejscu, w ktrym siy przycigania Ziemi i Ksiyca maj takie same wartoci.
Powtrzenie 1. w kolejnych kratkach: 2 (nw), 1 (pierwsza kwadra), 4 (penia), 3 (ostatnia kwadra) 2. a) zamienie Ksiyca b) nigdy c) zamienie Soca
25
3. B 4. C 5. a) D b) B c) C d) A 6. A 7. D
f =
8. B
1 1 1 = = Hz T 40 s 40
v=
9.
s 500 m m = = 12,5 T 40 s s
m v2 F= = r
10. B Sia jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odlegoci. Aby sia zwikszya si 4 razy, odlego cia musi si zmniejszy 2 razy. 11. D Sia przycigania samolotu przez Ziemi jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odlegoci od rodka planety, nie od jej powierzchni. Odlego od rodka Ziemi zwikszya si nieznacznie (1 km przy okoo 6400 km promienia planety), wic nieznacznie zmniejszya si sia dziaajca na samolot. 12.
v=
26
v=
T=
GM = r
GM = R+h
6,67 10 11
2 ( R + h) = 2 v
( R + h) 3 5800 s 97 min GM
T = T0
a 3 ) = T0 a0
4 3 = 8 T0
15. Poziomo: 4. PLANETA, 8. SATELITA, 9. METEORYT, 10. AGENCI, 11. GRAWITACJA, 12. PROTON, 13. KAROWATA, 14. SYRIUSZ Pionowo: 1. GALAKTYKA, 2. SATURN, 3. GEOSTACJONARNY, 5. PLANETOIDA, 6. ZAMIENIE, 7. PENIA, 12. POWOLI Haso: PAS KUIPERA (obszar za orbit Neptuna, w ktrym kry wiele maych cia niebieskich, planetoid).
Fizyka atomowa
12. Efekt fotoelektryczny 1. Czstotliwo mona obliczy ze wzoru:
f =
hc
E [J ] =
=h f
Aby przeliczy energi na elektronowolty, dzielimy jej warto przez adunek elementarny:
E [eV ] =
wiato czerwone te zielone niebieskie ultrafiolet
E [J ] 1,6 10 19 C
[nm] 740 580 520 450 100 f [THz] 405 517 577 667 3000 E [eV] 1,7 2,1 2,4 2,8 12,4 27
2. Efekt fotoelektryczny wywoywany jest przez fotony o energiach wikszych od pracy wyjcia, std: a) praca wyjcia potasu: 2,3 eV, efekt: wiato zielone, niebieskie i UV; b) praca wyjcia sodu: 2,75 eV, efekt: wiato niebieskie i UV; c) praca wyjcia miedzi: 4,65 eV, efekt: UV. 3. wiato biae jest mieszanin wszystkich barw wiata widzialnego. Najwiksz energi (okoo 3,3 eV) maj fotony wiata fioletowego. wiato biae wywouje efekt fotoelektryczny, jeli wywouje go wiato fioletowe. Efekt zachodzi wic dla metali, ktrych praca wyjcia jest mniejsza od okoo 3,3 eV, std: a) tak b) tak c) nie
4. Jeli wiato te wywouje efekt fotoelektryczny, to wywouje go take wiato zoone z fotonw o wyszej energii (niebieskie). wiato biae zawiera fotony niebieskie, wic rwnie wywouje to zjawisko. Fotony wiata czerwonego maj mniejsz energi ni fotony wiata tego. Nie mona stwierdzi, czy jest ona wiksza czy mniejsza od pracy wyjcia metalu. a) C b) A c) A 5. Staa Plancka w jednostkach eVs:
hc = = W
6.
4,14 10 15 eV s 3 10 8 5,1 eV
m s 244 nm
W=
hc
4,14 10 15 eV s 3 10 8 300 10 9 m
m s 4,14 eV
7. Dla niebieskiego. Energia kinetyczna wybitego elektronu to rnica midzy energi padajcego fotonu a prac wyjcia. Fotony wiata niebieskiego maj wiksz energi ni fotony wiata zielonego. Trac tak sam ilo energii na wybicie elektronu. W przypadku wiata niebieskiego wiksza ilo energii fotonu zamienia si w energi kinetyczn elektronu. Wiksza jest energia kinetyczna wybitej czstki, a wic i jej prdko. 8.
= 450 nm = 450 10 9 m
m s = 6,67 1014 Hz f = = 9 450 10 m E f = h f = 6,63 10 34 J s 6,67 10 11 Hz = 4,42 1019 J = 2,76 eV c 3 10 8
Ek =
v=
v=
9.
f =
Jeli foton ma energi rwn pracy wyjcia, to uwolniony elektron ma zerow energi kinetyczn, a wic i zerow prdko.
v=0
W = 2,59 eV = 4,14 10 19 J Ek = E f W me v 2 h c = W 2
v=
11.
2 hc 2 ( W ) = ( me 9,11 10 31 kg
6,63 10 34 J s 3 10 8 200 10 9 m
m s 4,14 10 19 J ) 1,1 10 6 m s
n=
Pt
hc
Pt
hc
12. B
Ek ( f ) = E f ( f ) W = h f W
Rosnc funkcja liniowa o miejscu zerowym:
f0 =
W h
29
b) B, D
2. wiato bardziej zblione do sonecznego wytwarza wietlwka z wykresu b, poniewa jej widmo ksztatem i rozkadem energii przypomina widmo Soca. 3.
1 =
hc = E1
m s 254 nm m s 186 nm
hc 2 = = E2
S to fotony promieniowania nadfioletowego, niewidocznego dla oka czowieka. Zadaniem luminoforu jest zamiana fotonw ultrafioletowych na fotony o wikszej dugoci fali, z zakresu wiata widzialnego. 4.
E=
a)
hc
= 13,6 eV (
1 1 2) 2 n k
1 =
hc 103 nm 1 1 13,6 eV ( 2 2 ) 1 3
30
b)
2 =
hc 487 nm 1 1 13,6 eV ( 2 2 ) 2 4
5.
6. Hel wystpuje na Ziemi w ladowych ilociach. Jest gazem szlachetnym, nie wchodzi w reakcje chemiczne. Zaobserwowano go w widmie Soca w 1868 r. Do dugo uwaano, e hel nie wystpuje na Ziemi. Zanegowano to w 1895 r. 7. W widmie brakuje wiata zielonego. Nie jest ono pochaniane przez rolin (o czym wiadczy zielony kolor lici). wiato innej barwy jest pochaniane. Wyeliminowanie zielonej barwy z widma w minimalny sposb wpywa na rozwj roliny.
14. Atom wodoru 1. Poziomo: 1. POCHANIANIE, 6. BOHR, 7. ORBITA, 8. PLANCK, 9. EMISJA; Pionowo: 1. PROTON, 2. CZTERY, 3. ATOM, 4. ABSORPCJA, 5. ELEKTRON; Haso: SPEKTROSKOPIA 2. C<A<B 3. Promie orbity moe by rwny jedynie r1 pomnoonemu przez kwadrat liczby naturalnej (na przykad 4, 9, 16...). TAK: b) bo 36 = 62 d) bo 212 pm = 22 53 pm f) bo 5,3 nm = 5300 pm = 102 53 pm 4. a) emisja fotonu (przejcie na nisz orbit) b) absorpcja fotonu (przejcie na wysz orbit) c) emisja fotonu 5. Z warunku, ktry musi spenia moment pdu elektronu:
J = r me v = n nh 2 v me
h 2
r=
31
i podstawi do rwnania wynikajcego z tego, e si dorodkow dla krcego wok protonu elektronu jest sia Coulomba:
k e 2 me v 2 = r r2
Po przeksztaceniach:
v=
6.
1 2 k e2 1 = n h 2
2 8,99 10 9
s = 2 r1 = 2 5,3 10 11 m 3,3 10 10 m
Prdko elektronu na pierwszej orbicie:
T=
s = 1,5 10 16 s v
Natenie prdu:
I=
32
15. Jak powstaje widmo wodoru 1. Dozwolone energie elektronu wyraaj si wzorem:
En =
1 E1 n2
gdzie E1 = 13,6 eV to energia na pierwszej orbicie, a n jest liczb naturaln. TAK: c) bo 4 = 22, n = 2 e) bo n = 10 i
0,136 eV =
1 13,6 eV 10 2
2. a) SERIA 1; PREK 4 b) SERIA 1; PREK 5 c) elektron przechodzi z 4. orbity na 3. orbit 3. 8 sposobw: 1 foton (5 1) 2 fotony (5 2 1, 5 3 1, 5 4 1) 3 fotony (5 3 2 1, 5 4 2 1, 5 4 3 1) 4 fotony (5 4 3 2 1) 4.
Ef =
hc
= E1 (
1 1 2) 2 2 6
gdzie E1 = 13,6 eV
hc 411 nm 1 1 E1 ( 2 2 ) 2 6 hc 1880 nm 1 1 E1 ( 2 2 ) 3 4
5.
6.
Ef =
hc
= E1 (
1 1 2) 2 k n
D. Fale czy czstki? Czstki czy fale? 1. I Jedni i drudzy mieli w pewnej mierze racj. W niektrych sytuacjach wiato zachowuje si jak czstka, a w innych jak fala. Nazywamy to dualizmem korpuskularno-falowym. 2. o falowej: dyfrakcja wiata, interferencja wiata o korpuskularnej: efekt fotoelektryczny nie rozstrzygaj: odbicie wiata, ogrzewanie owietlanej powierzchni 3. a)
=
b)
h h = = p mv
6,63 10 34 J s 9,11 10 31 kg 10 6 m s
7,3 10 10 m 7 d H
=
c)
6,63 10 34 J s m 1,67 10 27 kg 10 6 s
4 10 13 m 130 d p
=
e)
4.
d = dH
34
6.
h h = = p mO 2 v
3,1 10 11 m
D. Jak dziaa laser 1. a) zbiena (skreli obrazek z prawej) b) jednobarwne (skreli obrazek z lewej) 2. a) jednobarwne, ale niespjne b) niejednobarwne c) laserowe: jednobarwne i spjne
3.
1m 25 m = 3 mm d 0 27 mm d 0
czyli:
d 0 = 2 mm
Zapisujemy twierdzenie Talesa dla innych odcinkw:
500 m 1m = d d 0 3 mm d 0
Std szukana szeroko wizki:
d = 502 mm
4. Zjawisko emisji wymuszonej zachodzi wtedy, gdy foton uderza w atom C, poniewa jest to atom w stanie wzbudzonym; w wyniku zderzenia elektron spadnie na niszy poziom, emitujc identyczny foton. 5. c, d i f 35
Powtrzenie 1. a) B, C Fotony wiata niebieskiego i fioletowego maj energie wiksze od fotonw wiata zielonego. Na pewno wywoaj zjawisko. b) A Fotony wiata czerwonego maj mniejsz energi ni fotony wiata zielonego. Efekt fotoelektryczny wywoaj, jeli ich energia jest mimo to wiksza od pracy wyjcia tego metalu. 2. a) TAK b) NIE Energia fotonu jest wprost proporcjonalna do czstotliwoci. Dugo fali jest odwrotnie proporcjonalna do czstotliwoci. 3. B
m c s = 5 1014 Hz f = = 9 600 10 m 3 10 8
4. B
W = 2,59 eV = 4,14 10 19 J
W zjawisku fotoelektrycznym:
E f = h f = E1 (
gdzie
1 1 2) 2 3 5
13.
h h = = p mv
4 10 10 m
Fizyka jdrowa
16. Jdro atomowe 1. Liczba protonw w jdrze rwna jest liczbie atomowej. Liczba masowa to suma liczby protonw i liczby neutronw w jdrze. Pierwiastek Symbol Liczba Liczba Liczba protonw neutronw atomowa 2 wodr (deuter) 1 1 1 H potas platyna rt bar tor
1 40 19
K Pt Hg Ba Th
19 78 80 56 90
19 78 80 56 90
232 90
37
2.
Liczba protonw w jdrze jest rwna liczbie elektronw krcych wok jdra.
1 a) protonw: 1, neutronw: 0, elektronw: 1, atomowa: 1, masowa: 1, pierwiastek: wodr, 1 H 4 b) protonw: 2, neutronw: 2, elektronw: 2, atomowa: 2, masowa: 4, pierwiastek: hel, 2 He
c) protonw: 3, neutronw: 4, elektronw: 3, atomowa: 3, masowa: 7, pierwiastek: lit, 3. Na (sd), Si (krzem), Cl (chlor), Cl (chlor) Izotopy tego samego pierwiastka maj tak sam liczb atomow.
7 3
Li
4. Siy odpychania elektrostatycznego jder metali nie s jedynymi siami dziaajcymi w krysztaach. Wystpuj jeszcze przycigajce siy zwizane z obecnoci elektronw ujemnych elektrycznie. 5. Nie ma racji (skoro jdra si jednak nie cz). Siy przycigania jdrowego midzy protonami i neutronami dziaaj tylko na bardzo mae odlegoci, porwnywalne z rozmiarami tych jder. Gdy jdra s w wikszej odlegoci, od si jdrowych znacznie silniejsze s siy odpychania elektrostatycznego. Z tego powodu dwa jdra tlenu tworzce czsteczk nie mog si do siebie zbliy na odlego umoliwiajc poczenie. 6.
r = r0 3 56 4,6 10 15 m
7.
38
8.
3 A)3 VJ r 3 12 f = = = ( 0 12 ) 3 6 10 14 Va 4 70 10 m (70 10 12 m) 3 3
4 (r0 3
9.
m 4 r03 3
1,66 10 27 kg 4 (1,2 10 15 m) 3 3
2,3 1017
kg g = 2,3 1014 3 m cm 3
17. Promieniowanie jdrowe 1. Promieniowanie zatrzymywane jest przez papier, promieniowanie przez cegy. Promieniowanie jest w stanie przenikn przez metal, z ktrego zbudowano szaf pancern. 2. TAK: c, d, e, f W prni rozchodzi si promieniowanie elektromagnetyczne (wiato). Mog j przemierza czstki (, , ). Nie rozchodzi si w niej dwik (take ultradwiki). 3. a) beta (czstki o adunku ujemnym), elektroskop rozadowa si b) alfa (czstki o adunku dodatnim), elektroskop dodatkowo si naadowa 4. a) zdanie nieprawdziwe b) nie mona tego stwierdzi c) nie mona tego stwierdzi 5. od 6000 do 16 000 razy 6. a)
n = V I = 30 m 2 3 m 10 10
E 35 10 9
Gy 75 kg 8760 h 0,02 J h
39
235 4 Pu 92 U + 2 He 241 0 Pu 95 Am + 1 e
2.
144 60 3 1 40 19
140 4 Nd 58 Ce + 2 He
3 0 H 2 He+ 1 e 40 0 K 20 Ca + 1 e 250 4 Es 97 Bk + 2 He
254 99
3. 1. ROZPAD, 2. HEL, 3. BETA, 4. GAMMA, 5. IZOTOP, 6. NEUTRON, 7. PLUTON Haso: M. SKODOWSKA-CURIE 4. a) beta
40 19
40 0 K 20 Ca + 1 e
b) o liczbie masowej 40 c)
n = 4000
5.
198 80 198 80 197 80
Hg
1 Hg 197 80 Hg + 0 n
+ 197 0 + Hg 79 Au + 1 e
6. platyna:
191 77 192 77 1 Ir + 0 n 192 77 Ir 0 Ir 192 78 Pt + 1 e
7.
14 7 1 1 N+ 0 n 14 6 C+ 1 H
8.
238 92 234 90 234 91
40
9. a) Literami i oznaczmy liczb przemian o tych samych nazwach. Rozpad zmniejsza liczb masow o 4, a atomow o 2. Rozpad zwiksza liczb atomow o 1 i nie zmienia liczby masowej. Mona wic zapisa: ze wzgldu na liczb masow:
241 4 = 209
93 2 + = 83
=8 =6
b) nie mona, kolejno moe by dowolna 10. n liczba przemian alfa w zadaniu liczba atomowa oowiu to 82 Liczby atomowe jder w rozpadach alfa speniaj warunek:
88 2 n = 82 n =3
czyli:
A = 226 4 n = 214
ostatecznie otrzymujemy:
214 82
Pb
19. Czas poowicznego rozpadu 1. a) okoo 71% (z wykresu) b) po okoo 1,75T = 17,5 minuty 2. czas poowicznego rozpadu T = 1600 lat
a) okoo 65% (1000 lat to 0,625T) b) po okoo 2150 lat (1,35T) 3. a) po 8 dniach (2 czasach poowicznego rozpadu) 25%
1 100 % ( ) 2 = 25 % 2
41
1 100 % ( ) 6 1,6 % 2
b) po 20 dniach (5 czasach poowicznego rozpadu)
n 1 n 0 ( )5 = 0 2 32
c) radon w mieszkaniach jest wci uzupeniany, przenika do domw gwnie z gleby 4.
m = m0 2
5.
t T
= 200 g 2
160 g
m = m0 2
t T
wiek drzwi:
9 10 13 = 0,9 10 12
mona stwierdzi, e odpowiada to 0,15 czasu poowicznego rozpadu wgla-14, czyli okoo 900 lat.
6. Tak, ale jest to trudniejsze ni w przypadku substancji organicznych. Stalowy miecz skada si z elaza i niewielkiej iloci stopionego z nim wgla. Mona prbowa wnioskowa na temat wieku miecza na podstawie promieniotwrczoci tej domieszki. 7. Czas poowicznego rozpadu potasu-40 to ponad miliard lat. W badanych prbkach archeologicznych (o wieku rzdu tysica lat) bardzo niewielka cz tego pierwiastka ulega rozpadowi i pomiar wieku metod rozpadw promieniotwrczych jest obarczony duym bdem. Do pomiaru wieku prbki naley wykorzysta pierwiastek, ktrego czas poowicznego rozpadu jest porwnywalny z wiekiem prbki. 8. Czas poowicznego rozpadu jodu-131 wynosi T = 8 dni. Z wykresw mona odczyta: aby z pocztkowej prbki pozostao 2%, potrzeba czasu okoo 5,5 razy duszego, czyli okoo 45 dni. 9. Czas poowicznego rozpadu boru-12 wynosi T = 0,02 s. Czas 0,11 s jest 5,5 razy duszy. Z oblicze podobnych do tych w zadaniu 8. wynika, e po takim czasie pozostaje okoo 2% pocztkowej liczby jder.
42
2.
239 94 1 137 1 Pu + 0 n 100 42 Mo + 52Te +3 0 n
3. Im wiksza jest liczba jader uranu (drzew), tym atwiej trafi w ktre z nich neutronem (czyli odpowiednikiem pocisku). Reakcja acuchowa moe zaj tylko wtedy, gdy jder uranu jest odpowiednio duo (las jest odpowiednio gsty i rozlegy). 4.
2 1
4 1 H+ 3 1 H 2 He + 0 n
m' =
21. Deficyt masy 1. a) na lewej szalce: 4 nukleony (2 protony i 2 neutrony), na prawej jdro helu b) na lewej szalce: jdro uranu, na prawej produkty rozbicia 2. Liczba protonw w jdrze: 88 Liczba neutronw w jdrze: 226 88 = 138 Masa pojedynczego protonu: 1,00728 u = 1,6726210-27 kg Masa pojedynczego neutronu: 1,00866 u = 1,6749310-27 kg 43
m = m m' = 1,8057 u = 3 10 27 kg
Energia wizania:
E = m c 2 10 4 kg (3 10 8
b)
m 2 ) = 9 1012 J s
t=
E = m c2 m= E 3,8 10 26 J = 4,2 10 9 kg 2 m c (3 10 8 ) 2 s
6.
2 Masa 1 H : 3,344510-27 kg
Masa 2 He : 6,646510-27 kg Masa jder przed reakcj: 6,68910-27 kg Masa jdra powstaego w reakcji: 6,646510-27 kg Rnica mas przed i po reakcji: 4,251310-29 kg
m = f 0 , 03 g = 1, 91 10 7 kg
E = m c 2 17 10 9 J
44
D. ycie Soca 1.
Punkt D naley zaznaczy okoo 1,3 mm, a punkt E 0,04 mm od prawego koca odcinka. 2. C
r = rz
rz 6,4 10 6 m = 6,4 10 6 m 60 km rs 7 10 8 m
3. przemiana wodoru w hel (obecne Soce) przemiana helu w wgiel (czerwony olbrzym) biay karze (brak reakcji termojdrowych, stopniowe stygnicie) czarny karze (brak reakcji termojdrowych, gwiazda przestaje wieci) 4.
t=
E m cs = = P P
J kg
5,2 10 7 s
D. ycie gwiazd kosmiczna menaeria 1. a) obok gazowy gwiazda podobna do dzisiejszego Soca biay karze gwiazda przestaje wieci b) obok gazowy gwiazda podobna do dzisiejszego Soca czerwony olbrzym biay karze gwiazda przestaje wieci c) obok gazowy gwiazda podobna do dzisiejszego Soca czerwony olbrzym tworz si kolejne pierwiastki wybuch supernowej gwiazda neutronowa lub czarna dziura gwiazda przestaje wieci 2. a)
n=
b)
4. 10 km 1 cm A (ziarenko fasoli) 700 tys. km 70 000 cm = 700 m C (najwyszy wieowiec wiata) 1,5 mld km 1,5108 cm = 1500 km E (Wisa) 5. Dzielimy promie czarnej dziury utworzonej ze Soca przez 300 000:
22. Wszechwiat 1. A, zaleno proporcjonalna na poziomej osi odlego galaktyki d, na pionowej osi prdko ucieczki v 3.
n=
0,05 V = mH
0,05 5 10 30
g 10 6 cm 3 3 cm 0,15 1,67 10 24 g
V =
M sl = 0,05
2 10 33 g 0,05 5 10 30 g cm 3
8 10 63 cm 3 = 8 10 57 m 3
Powtrzenie 1. A 2.
227 89 144 60
3. ksenon
131 53
131 0 I 54 Xe + 1 e
46
4. C Czas poowicznego rozpadu azotu-13 to okoo 10 minut. Pl godziny to czas 3 razy duszy. Liczba jder trzykrotnie zmniejszy si o poow. Pozostanie wic jedna sma ich pocztkowej liczby. 5. Czas poowicznego rozpadu jodu-131 to okoo 8 dni. Z pocztkowej prbki ma pozosta jej cz:
70 g = 0,35 200 g
Z wykresu zaniku promieniotwrczego mona odczyta, e odpowiada to 1,5 czasu poowicznego rozpadu, czyli okoo 12 dni. 6.
239 94 1 91 1 Pu + 0 n 38 Sr +146 56 Ba +3 0 n
m = m1 m2 = 0,19428 u
Jaka to cz masy jdra plutonu:
f =
m 0,00081 m Pu
m = f 0,001 kg = 8,1 10 7 kg
Wyzwolona energia:
E = m c 2 = 8,1 10 7 kg (3 10 8
8. B
m 2 ) 7,3 * 1010 J s
E = m c 2 = 0,001 kg (3 10 8
9.
m 2 ) 9 1013 J s
47
10. D Gsto gwiazdy neutronowej wynosi (rzd wielkoci) 1017 Cheopsa spakowana do objtoci tabletki. 11. Poziomo: 3. KOSMOS, 5. HEL, 6. SUPERNOWA, 8. BAR, 9. CZERWONY, 11. UCIECZKA, 12. ATOM, 13. GALAKTYKA Pionowo: 1. PULSAR, 2. WODA, 3. KARZE, 4. STO, 5. HUBBLE, 7. WYBUCHU, 9. CZARNA, 10. ORBITA, 11. URAN Haso: RADIOTERAPIA (metoda leczenia za pomoc promieniowania jonizujcego)
48