Prawo W Turystyce I Rekreacji

Jerzy Gospodarek
Prawo w turystyce i rekreacji
Jerzy Gospodarek
Spis treci
Wykaz skrtw Wstp 9 11
Rozdzia Copyright by Jerzy Gospodarek Copyright by Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., Warszawa 2007 r. Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie caoci lub fragmentw niniejszej pracy bez zgody wydawcy zabronione.
1
15
Oglne wiadomoci o prawie 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9. 1.10. 1.11. 1.12. 1.13. 1.14. Pojcie prawa, jego cechy i funkcje Porzdek prawny Przestrzeganie prawa a stosowanie prawa Praworzdno Normy prawne, ich struktura i rodzaje rda prawa Ogaszanie aktw normatywnych Wykadnia prawa Stosunek prawny i jego elementy Prawo podmiotowe Zdarzenia prawne Domniemania prawne Kolizja norm prawnych System prawa
15 16 16 17 18 20 26 27 28 28 29 30 30 31
Rozdzia
2 34 34 37 38 42 46 48 52 54 56 58 59
Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji . ISBN 978-83-7251-790-6 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11. Pojcie turystyki Pojcie rekreacji Usugi turystyczne Usugi rekreacyjne Pojcie dziaalnoci gospodarczej Pojcie przedsibiorcy Organizator rekreacji Zasady dziaalnoci gospodarczej Zasady prowadzenia Krajowego Rejestru Sdowego Zasady prowadzenia ewidencji dziaalnoci gospodarczej Formy prawne reglamentacji dziaalnoci gospodarczej
Printcd in Poland Centrum Doradztwa i Informacji Difin sp. z o.o., Warszawa 2007 00-768 Warstwa, ul. R Kostrzcwskicgo 1, tel. (0-22) 851-45-61. (0-22)851-45-62. fax (0-22)841-98-91 Skad i amanie: Z. Wasilewski. Warszawa, tel. (0-22) 642-05-20 Wydrukowano w Polsce
Spis treci Rozdzia
Spis treci 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.6. 6.7. 6.8. 6.9.
Podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych
62
3.1. Organizowanie imprez turystycznych i porednictwo turystyczne jako dziaalno regulowana 62 3.2. Rejestr organizatorw turystyki i porednikw turystycznych 66 3.3. Centralna Ewidencja Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych 68 3.4. Zakres i skutki prawne kontroli dziaalnoci regulowanej w dziedzinie turystyki 71 3.5. Organizacja polowa jako usuga turystyczna 75 3.6. Uprawnienia przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek 80 Rozdzia 4 Podstawy prawne wiadczenia usug rekreacyjnych 4.1. Prowadzenie dziaalnoci w dziedzinie rekreacji 4.2. Organizacja wypoczynku dzieci i modziey szkolnej 4.3. Formy krajoznawstwa i turystyki realizowane przez szkoy 4.4. Kwalifikacje zawodowe wymagane w dziedzinie rekreacji 4.5. Kwalifikacje pedagogiczne wymagane w placwkach wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej 4.6. Szczeglne kwalifikacje kierownikw szkolnych wycieczek i imprez Rozdzia D Podstawy prawne wiadczenia usug hotelarskich 5.1. Oglne zasady dziaalnoci hotelarskiej 5.2. Podstawy prawne kategoryzacji obiektw hotelarskich 5.3. wymagania prawne dla hoteli 5.4. Wymagania prawne dla moteli 5.5. Wymagania prawne dla pensjonatw 5.6 Wymagania prawne dla domw wycieczkowych 5.7 Wymagania prawne dla schronisk modzieowych 5.8. Wymagania prawne dla schronisk 5.9. Minimalne wymagania w zakresie dostosowania obiektw hotelarskich do potrzeb osb niepenosprawnych 5.10. wiadczenie usug hotelarskich w obiektach innych ni hotelarskie 5.11. Wymagania sanitarne, przeciwpoarowe oraz inne dotyczce wiadczenia usug hote larskich, wynikajce z odrbnych przepisw 5.12 Ewidencja obiektw hotelarskich 5.13 Ewidencja obiektw innych ni hotelarskie 5.14 Formy prawne kontroli dziaalnoci hotelarskiej 5.15 Ochrona prawna nazw rodzajowych i oznacze kategorii obiektw hotelarskich 5.16. Regulaminy porzdkowe w obiektach hotelarskich Rozdzia 6 Podstawy prawne bezpieczestwa turystw i uczestnikw rekreacji 6.1. Obowizek gminy zapewnienia bezpieczestwa w miejscach oglnie dostpnych. 136 136 99 99 101 105 108 109 110 111 113 114 116 120 126 128 129 131 134 87 87 89 91 93 95 96
Bezpieczestwo w lasach 138 Bezpieczestwo w grach 141 Bezpieczestwo przy uprawianiu alpinizmu jaskiniowego 146 Bezpieczestwo nad wod 147 Bezpieczestwo przy uprawianiu eglarstwa 151 Bezpieczestwo podczas petwonurkowania 154 Bezpieczestwo zaj i imprez rekreacyjnych oraz wycieczek dla dzieci i modziey szkolnej .. 156 Bezpieczestwo uczestnikw imprez masowych 158
Rozdzia / Obowizki i ograniczenia administracyjne i finansowe zwizane z turystyk i rekreacj 7.1. Obowizek meldunkowy 7.2. Obowizki zwizane z przekraczaniem granicy pastwowej 7.3. Ograniczenia celne w turystyce 7.4. Ograniczenia dewizowe w turystyce 7.5. Zasady zwrotu podatku VAT turystom przyjedajcym do Polski 7.6. Zasady ochrony przyrody 7.7. Zasady ochrony zabytkw 7.8. Zasady udostpniania muzealiw Rozdzia 8 Podstawy prawa cywilnego 8.1. rda prawa cywilnego 8.2. Podmioty prawa cywilnego 8.3. Przedmiot stosunkw cywilnoprawnych 8.4. Czynnoci prawne 8.5. Sposoby zawierania umw 8.6. Przedstawicielstwo 8.7. Przedawnienie roszcze 8.8. Wasno i inne prawa rzeczowe 8.9. Pojcie zobowizania 8.10. rda zobowiza 8.11. Wzorce umw 8.12. Zasady wykonywania zobowiza 8.13. Zasady, rodzaje i przesanki odpowiedzialnoci cywilnej
161
161 163 170 174 177 180 188 193
i 9 ?
197 197 199 200 202 205 207 208 210 211 212 214 215
Rozdzia:? Umowy w turystyce i rekreacji 9.1. Rodzaje umw o wiadczenie usug turystycznych 9-2. Umowa o imprez turystyczn 9.2.1. Charakter prawny umowy 9.2.2. Zawarcie umowy 9.2.3. Zmiana i rozwizanie umowy 9.2.4. Wykonanie umowy 9.3. Umowa o pojedyncz usug turystyczn
2 2
221 222 222 225 230 233 236
8 9.4. 9.5. 9.6. 9.7. 9.8. 9.9. 9.10. 9.11. 9.12. 9.13. 9.14. 9.15. 9.16. 9.17. 9.18. 9.19. 9.20. 9.21. 9.22. 9.23. 9.24. 9.25. 9.26.
Spis treci Umowa przewozu osD Umowa najmu rodka transportowego bez obsugi oraz z obsug Umowa leasingu rodka transportowego Umowa hotelowa Umowa o wiadczenie usug nieuregulowanych odrbnie w zastosowaniu do dziaalnoci hotelarskiej Umowa o korzystanie z kempingu Umowa o korzystanie z pola biwakowego Umowa darowizny w dziaalnoci hotelarskiej Umowa uyczenia w turystyce i rekreacji Umowa o dzieo w turystyce i rekreacji Umowa sprzeday w dziaalnoci turystycznej Umowa time-sharingu Umowa o usugi gastronomiczne Umowa o usugi bankietowe Umowa przechowania w dziaalnoci turystycznej i rekreacyjnej Rodzaje umw o wiadczenie usug rekreacyjnych Umowa o korzystanie z placwki wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej Umowa ubezpieczenia W turystyce i rekreacji Umowa gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej w turystyce Umowa agencyjna w turystyce Umowne stosunki organizatorw turystyki z podwykonawcami Umowne stosunki organizatorw turystyki z przedsibiorcami hotelarskimi Umowa o wiadczenie usug przewodnickich lub pilotarskich 240 246 251 254 260 261 266 268 272 276 279 283 286 288 290 293 295 297 305 308 311 314 318
Wykaz skrtw
Centralna Ewidencja CIV COTIF CRZ EOG ETS EWG GOPR GUS IATA IH&RA IT k.c. k.k. k.k.s. k.m. k.p.a. k.p.c. - Centralna Ewidencja Organizatorw Turystyki i Pored nikw Turystycznych, istniejca od 2005 r. - przepisy ujednolicone o umowie midzynarodowego prze wozu osb kolejami, stanowice zacznik A do COTIF - Konwencja o midzynarodowym przewozie kolejami z 1980 r. -Centralny Rejestr Zezwole, istniejcy w latach 1999-2004 Europejski Obszar Gospodarczy Europejski Trybuna Sprawiedliwoci Europejska Wsplnota Gospodarcza Grskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
Rozdzia
10 322
Odpowiedzialno cywilna w turystyce i rekreacji
10.1. Odpowiedzialno organizatora turystyki za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy o imprez turystyczn 322 10.2. Odpowiedzialno organizatora turystyki za szkody osobowe uczestnika imprezy tury stycznej 327 10.3. Odpowiedzialno kontraktowa porednika turystycznego 330 10.4. Odpowiedzialno kontraktowa agenta turystycznego 331 10.5. Odpowiedzialno kontraktowa organizatora rekreacji 333 10.6. Odpowiedzialno deliktowa organizatora rekreacji 334 10.7. Odpowiedzialno deliktowa przewonika za mier lub uszkodzenie ciaa pasaera ... 336 10.8. Odpowiedzialno przewonika za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy przewozu osb 344 10.9. Odpowiedzialno przedsibiorcy hotelarskiego za rzeczy wniesione przez goci hote lowych 354 10.10. Odpowiedzialno przedsibiorcy hotelarskiego za szkody osobowe goci hotelowych 361 10.11. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie usugi hotelarskiej oraz innych zobowiza przedsibiorcy hotelarskiego 364 10.12. Odpowiedzialno kontraktowa gocia hotelowego 365 10.13. Odpowiedzialno deliktowa gocia hotelowego 367 10.14. Odpowiedzialno cywilna zwizana z ochron nazw rodzajowych obiektw hotelar skich , 371 Wybrana bibliografia ... 373
- Gwny Urzd Statystyczny - Midzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Lotniczego - Midzynarodowe Stowarzyszenie Hoteli i Restauracji Instytut kodeks kodeks kodeks kodeks kodeks Turystyki cywilny karny karny skarbowy morski postpowania administracyjnego
k.p.k.
KRS k.s.h. k.w. LOT MEN MENiS MSWiA NIP NSA o.w.u. PKD
kodeks postpowania cywilnego kodeks postpowania karnego Krajowy Rejestr Sdowy kodeks spek handlowych
- kodeks wykrocze - lokalna organizacja turystyczna - Minister Edukacji Narodowej - Minister Edukacji Narodowej i Sportu - Minister Spraw Wewntrznych i Administracji numer identyfikacji podatkowej Naczelny Sd Administracyjny oglne warunki ubezpieczenia Polska Klasyfikacja Dziaalnoci
10 PKWiU podatek VAT POT PTTK PZ ROT RP SA SIS TOPR ustawa o s.d.g. SDR SN TWE ubezpieczenie KLZ ubezpieczenie NNW ubezpieczenie OC UE UFTAA ULC UNWTO UOKiK USD VIS WE WOPR za.
Wyka* skrtw
- Polska Klasyfikacja Wyrobw i Usug - podatek od towarw i usug - Polska Organizacja Turystyczna - Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze - Polski Zwizek owiecki - regionalna organizacja turystyczna - Rzeczpospolita Polska - spka akcyjna - System Informacyjny Schengen -Tatrzaskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe - ustawa o swobodzie dziaalnoci gospodarczej z 2004 r. -specjalna jednostka obliczeniowa Midzynarodowego Funduszu Walutowego - Sd Najwyszy - Traktat o utworzeniu Wsplnoty Europejskiej - ubezpieczenie kosztw leczenia za granic - ubezpieczenie nastpstw nieszczliwych wypadkw - ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej - Unia Europejska - wiatowa Federacja Zrzesze Biur Podry - Urzd Lotnictwa Cywilnego - wiatowa Organizacja Turystyki - Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw - dolar amerykaski - System Informacji Wizowej - Wsplnota Europejska -Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe -zacznik
Wstp
Podrcznik jest przeznaczony dla studentw wszystkich uczelni, w ktrych jest kierunek studiw turystyka i rekreacja", ale te zarzdzanie i marke ting" bd inne kierunki studiw, w ktrych ramach jest wykadany przedmiot Prawo w turystyce i rekreacji", Prawo turystyczne" lub przedmioty o zbli onych zakresach tematycznych. Publikacja jest rwnie przydatna dla przed sibiorcw turystycznych, organizatorw rekreacji oraz innych podmiotw wiadczcych usugi turystyczne lub rekreacyjne. Jej adresatami s take dyrek torzy szk<*>! i nauczyciele organizujcy wyjazdy w celach turystycznych lub wypoczynkowych dla dzieci i modziey szkolnej. Ksika umoliwia wszyst kim uzupenienie, rozszerzenie lub zaktualizowanie wiedzy w zakresie unormo wa prawnych zwizanych z turystyk i rekreacj. Jej adresatami s wic rw nie pracownicy administracji rzdowej i samorzdowej, ktrych zakres dzia ania obejmuje sprawy turystyki i rekreacji, czonkowie organizacji spoecz nych dziaajcych w tej dziedzinie, jak np. PTTK, ale te zwykli turyci i uczestnicy rekreacji. Kady, kto zetkn si z problemami prawnymi zwiza nymi z turystyk zorganizowan lub indywidualn, bd z rnymi formami rekreacji, moe w tej publikacji szuka rozwizania tych problemw. Podstawowym celem podrcznika jest umoliwienie Czytelnikom poznania licznych i nieraz skomplikowanych norm prawa polskiego w zakresie tury styki i rekreacji. S to bardzo zrnicowane regulacje prawne, nalece gw nie do prawa cywilnego, administracyjnego, finansowego i karnego. Regula cje finansowe i karne zwizane z turystyk i rekreacj s w ksice przedstawio ne w ograniczonym zakresie. Wyniko to gwnie z ograniczonej objtoci pod rcznika. Ksika obejmuje wybrane akty prawa midzynarodowego majce znaczenie dla turystyki, w tym zwaszcza dotyczce transportu midzynarodo wego. Nale one do systemu prawa midzynarodowego, odrbnego od sys temu prawa krajowego. Oczywicie nie zostay pominite normy prawa europej skiego, majce znaczenie dla turystyki i rekreacji. Normy te wydawane przez organy Wsplnot Europejskich tworz system prawa ponadnarodowego, z kt rym Polska musiaa zharmonizowa swoje prawo wewntrzne. Ten proces har-
12
Wstp
Wstp
13
monizacji wcale nic zakoczy si z dniem 1 maja 2004 r., kiedy to Polska uzy skaa czonkostwo w UE. Jest to bowiem proces o charakterze staym, wymaga jcy cigego dostosowywania prawa polskiego do prawa wsplnotowego w dziedzinach objtych integracj europejsk. Jedn z nich jest sfera przemiesz czania si osb na terytorium UE, cile zwizana z turystyk. Podrcznik len ma zupenie inny zakres i ukad w porwnaniu zarwno z moim Prawem turystycznym", wydanym w 2001 r. przez Wydawnictwa Prawnicze PWN, jak rwnie drugim moim podrcznikiem Prawo turystyczne w zarysie", ktry ukaza si w 2003 r. nakadem Oficyny Wydawniczej BRANTA. Ksika rni si take zdecydowanie od wydanej przez Centrum Doradztwa i Informacji Difin w 2006 r. mojej publikacji Prawo w turystyce", ktra w istocie miaa charakter monograficzny, chocia zostaa nazwana pod rcznikiem. Oczywicie podrcznik ten bazuje na efektach moich dotychczaso wych prac badawczych zwizanych z prawem turystycznym, w tym zwaszcza na analizach prawnych dokonanych wanie w ksice Prawo w turystyce". Jest jednak przede wszystkim rozszerzony o zagadnienia prawne rekreacji i w tym zakresie stanowi pioniersk prb kompleksowego przedstawienia tej proble matyki. Kwestie prawne turystyki za s w nim omwione w innym ukadzie ni w poprzednich moich publikacjach. Przy tym w deniu do wikszej przejrzy stoci i przystpnoci podrcznika jest on celowo pozbawiony wszelkich przy pisw, a omwienia aktw normatywne z dziedziny turystyki i rekreacji z zasady nie odwouj si do konkretnych artykuw. Wyjtkiem jest ostatni rozdzia powicony odpowiedzialnoci cywilnej w turystyce i rekreacji, ktrego tematyka po prostu wymusza odwoywanie si do poszczeglnych przepisw prawnych. Warto zaznaczy, e w ksice tej prawie nie ma dat, ktre zwykle zniech caj Czytelnikw. Po szczegowe informacje dotyczce dat wydania oraz miejsc opublikowania omawianych aktw normatywnych z dziedziny turystyki i rekreacji odsyam zainteresowanych do wspomnianego Prawa w turystyce". Tam te jest zawarta bogata literatura przedmiotu, a ten podrcznik zawiera tyl ko ok. 90 pozycji wybranej bibliografii prawa w turystyce i rekreacji. artobli wie mona powiedzie, e jest to podrcznik w wersji LIGHT" w porwna niu z opracowaniem monograficznym sprzed roku, majcym 535 stron, w tym prawie 18 stron samej literatury z zakresu prawa w turystyce z ostatnich lat, nie liczc jeszcze ponad 200 innych publikacji powoanych tylko w przypisach, ktrych w poprzedniej ksice byo ponad 1150! Dziki dodanej do tego pod rcznika tematyce rekreacyjnej chyba mona o nim powiedzie, e jest to rekreacyjna wersja LIGHT"... Oczywicie Prawo w turystyce i rekreacji" uwzgldnia zmiany przepisw prawnych obowizujcych w dziedzinie turystyki i rekreacji oraz nowe publika cje z tego zakresu. Stan prawny podrcznika jest przedstawiony na dzie 1 wrzenia 2007 r.
Zakres tego podrcznika bierze pod uwag zarwno dotychczasowe stan dardy nauczania dla kierunku ..turystyka i rekreacja", jak te projektowane standardy ksztacenia dla tego kierunku studiw, dostpne na stronie interne towej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Spowodowao to koniecz no dodania dwch rozdziaw o charakterze oglnym, wprowadzajcych do problematyki prawa obowizujcego w turystyce i rekreacji. Jak potrzebne s to rozdziay- uzmysawiaj okrelone w standardach ksztacenia jego efekty, kt rymi maj by rzekomo umiejtnoci i kompetencje w zakresie stosowania prawa w dziaalnoci turystycznej i rekreacyjnej. Dowodzi to bowiem w sposb oczywisty, e twrcy tych standardw nie odrniaj przestrzegania prawa od jego stosowania. Tym ostatnim zajmuj si sdy i organy admini stracji publicznej, a nie absolwenci kierunku turystyka i rekreacja", co przy pominam w tym podrczniku w ramach oglnych wiadomoci o prawie, dedyku jc to owym anonimowym tfurcom"... W rezultacie ksika jest podzielona na dziesi rozdziaw. Rozdzia 1 krtko omawia podstawowe pojcia i instytucje prawne, bez ktrych znajomo ci nie jest moliwe zrozumienie zagadnie prawnych omawianych w dalszych partiach ksiki. Rozdzia 2 stanowi wprowadzenie do prawa dziaalnoci gos podarczej w turystyce i rekreacji. Przyblia on zoone pojcia turystyki i re kreacji oraz usug turystycznych i rekreacyjnych, a ponadto omawia uwarunko wania administracyjne i organizacyjne prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji. Rozdzia 3 jest powicony przedstawieniu podstaw prawnych dziaalnoci regulowanej w postaci organizowania imprez tury stycznych i porednictwa turystycznego, jak i cile z tym zwizanym kwe stiom uzyskiwania uprawnie przewodnika turystycznego i pilota wycieczek. Rozdzia 4 za ukazuje podstawy prawne wiadczenia usug rekreacyjnych. Na tomiast rozdzia 5 omawia wymagania prawne w dziedzinie wiadczenia usug hotelarskich. Wane znaczenie praktyczne ma rozdzia 6 podrcznika przybli ajcy regulacje prawne w zakresie bezpieczestwa turystw i uczestnikw rekreacji. Obowizkw i ogranicze administracyjnych i finansowych zwi zanych z turystyk i rekreacj dotyczy z kolei rozdzia 7 podrcznika, przedsta wiajcy rne aspekty prawne turystyki przyjazdowej i wyjazdowej, aktyw nej oraz poznawczej. Natomiast pozostae trzy rozdziay s powicone bardzo zoonej problematyce cywilnoprawnej turystyki i rekreacji. Rozdzia 8 przybli a podstawy prawa cywilnego, a zwaszcza pojcia i instytucje prawne jego czci oglnej oraz zasady, rodzaje i przesanki odpowiedzialnoci cywilnej. Rozdzia 9 stanowi obszern analiz prawn rnych typw umw zawieranych w turystyce i rekreacji. W sposb szczeglny zostaa przy tym potraktowana umowa o imprez turystyczn i jej obszerne omwienie wymagao w celu wikszej przejrzystoci podzielenia tego punktu rozdziau na dodatkowe pod-
14
Wstp
punkty. Natomiast rozdzia 10 ksiki omawia wyjtkowo wane i trudne kwe stie odpowiedzialnoci cywilnej w turystyce i rekreacji. Podrcznik nie zawiera adnych zacznikw, ktrych studenci najczciej przecie nie czytaj tak samo, jak przypisw. Dziki temu ksika jest ciesza i tasza. Prosz wic jej nic kserowa lecz kupowa. Nie ma takiej drugiej na rynku...
ROZDZIA -L
Jerzy Gospodarek
Oglne wiadomoci o prawie
1.1. Pojcie prawa, jego cechy i funkcje

Prawo jest systemem normatywnym, ktry - podobnie jak moralno, oby czaje czy religia - wyznacza zachowania czonkw danego spoeczestwa. Wrd wielu rnych koncepcji rozumienia prawa (prawnonaturalnych, pozytywistycz nych, realistycznych) szczeglne znaczenie maj sposoby pojmowania prawa jako zespou norm postpowania ustanowionych lub uznanych przez kom petentne organy pastwowe i popartych przymusem pastwowym. Jest to tzw. prawo pozytywne. Takie rozumienie prawa dominuje w prawoznawstwie. Prawo ma charakter sformalizowany, jest powszechnie obowizujce i w razie j e g o nieprzestrzegania odpowiednie organy pastwowe stosuj przewi dziane sankcje. Wrd wielu funkcji spenianych przez prawo do najwaniej szych nale niewtpliwie: funkcja kontroli zachowa ludzkich, wyraajca si w nakazach, zakazach lub pozwoleniach okrelonego postpowania, co wpywa stabilizujco na za chowania poszczeglnych ludzi, grup spoecznych i caego spoeczestwa; funkcja organizatorska w zakresie rozdziau dbr i ciarw, w tym uprawnie i obowizkw czonkw danego spoeczestwa; funkcja rozstrzygania konfliktw, ktrych istnienie w kadym spoecze stwie jest spraw normaln i konieczne jest wyznaczenie sposobw rozwi zywania sytuacji konfliktowych, co moe naslpowa w trybie umownym, mediacyjnym, arbitraowym lub sdowym. Tak rozumiane prawo powinno by odrnione od innych systemw norma tywnych, tj. norm moralnych, obyczajowych, czy religijnych oraz norm two rzonych przez organizacje spoeczne i gospodarcze. Wszystkie te systemy s od siebie wspzalene i nieraz normy prawne pokrywaj si z normami moralnymi czy religijnymi bd odsyaj do ustalonych zwyczajw, zasad wspycia spo-
16
Rozdzia 1
17
iecznego lub te norm statutowych takich organizacji, jak stowarzyszenia lub spdzielnie.
1.2. Porzdek prawny

Prawo wyznacza porzdek prawny w kadym pastwie, czyli zachowania podmiotw prawa oraz procedury rozstrzygania okrelonych spraw, jak te struktury organizacyjne (ukad organw pastwowych i samorzdowych oraz rnych instytucji), w ramach ktrych wymagane postpowania s realizowane. Tak rozumiany porzdek prawny jako stan faktyczny nie jest stanem wyznaczo nym raz na zawsze. Charakteryzuje go wysokie sformalizowanie. Naruszanie porzdku prawnego jest w praktyce dosy czste, chocia prawo musi by prze strzegane przez wszystkich obywateli, osoby prawne i inne jednostki organiza cyjne. Zgodnie z art. 7 Konstytucji organy wadzy publicznej powinny dziaa na podstawie i w granicach prawa. Oznacza to konieczno przestrzegania prawa w sferze jego stanowienia przez powoane do lego organy oraz w sferze stosowania prawa. Rzeczywisto zwykle odbiega w mniejszym lub wikszym stopniu od tego, jak by powinno.
1.3. Przestrzeganie prawa a stosowanie prawa

Naley odrni przestrzeganie prawa (rozumiane jako postpowanie zgodne z normami prawnymi) od stosowania prawa. Przestrzeganie prawa to tradycyjny, podstawowy obowizek obywateli w stosunku do pastwa. W ujciu Konstytucji RP ma on charakter oglny i na podstawie jej art. 83 kady ma obowizek prze strzegania prawa RP. Wszyscy cudzoziemcy przebywajcy na terytorium pa stwa polskiego s zasadniczo objci tym obowizkiem w takim samym zakresie, jak obywatele polscy. Inne artykuy Konstytucji RP rozwijaj ten obowizek, podobnie jak ustawy, ratyfikowane umowy midzynarodowe, rozporzdzenia i inne rda powszechnie obowizujcego prawa. Istnienie obowizku prze strzegania prawa uniemoliwia skuteczne powoywanie si na nieznajomo prawa przez kogokolwiek. Wci aktualna jest aciska paremia ignorantia iuris nocet" (nieznajomo prawa szkodzi). Przestrzeganie prawa w sferze jego stanowienia oznacza konieczno dzia ania przez organy tworzce prawo na podstawie formalnego upowanienia, w trybie i zakresie ustalonym przez Konstytucj RP i oparte na niej ustawy. Przy tym w tworzeniu prawa powinna by przestrzegana zasada jawnoci oraz zasada stanowienia prawa cisego (precyzyjnego), dokadnie wyznaczajcego prawa i obowizki jego adresatw.
Konstytucja RP ustala, e Rzeczpospolita Polska przestrzega wicego j prawa midzynarodowego. W tym szczeglnym znaczeniu przestrzeganie prawa oznacza nakaz, by akty prawa polskiego byy zgodne z systemem prawa midzynarodowego i naley dy do tej zgodnoci take przy wykadni prawa krajowego. Stosowaniem prawa zajmuj si organy wadzy publicznej, a zwaszcza s dy i organy administracji rzdowej oraz samorzdowej, ale czasem take inne podmioty, ktrym zostay zlecone zadania z zakresu administracji rzdowej. Oznacza ono podejmowanie przez kompetentne organy wadzy publicznej na podstawie powszechnie obowizujcych norm prawnych konkretnych rozstrzy gni, dotyczcych skutkw prawnych powodowanych przez okrelone fakty, bdce tzw. zdarzeniami prawnymi. Na podstawie przyznanych kompetencji organy te ustalaj konsekwencje wynikajce z obowizujcych norm prawnych i w wyniku tzw. kwalifikacji prawnej okrelonego stanu faktycznego wydaj wyroki i inne orzeczenia, czy decyzje administracyjne. W tych aktach stosowa nia prawa nastpuje ustalanie istnienia okrelonych stosunkw prawnych, jak te tworzenie, zmienianie i znoszenie tych stosunkw. Moe to mie miejsce za rwno w razie nieprzestrzegania prawa, jak rwnie gdy prawo jest przestrzega ne, ale zarazem przewiduje ono obowizek wadczego dziaania okrelonego organu w oznaczonej sytuacji. Stosowanie prawa jest nieraz procesem dugotrwaym i skomplikowanym. Dla celw gwnie dydaktycznych odrnia si nastpujce etapy tego procesu: ustalenie stanu faktycznego, z ktrym maj by zwizane konsekwencje prawne (co nastpuje w ramach postpowania dowodowego i przy odwoaniu si do tzw. domniema prawnych); dokonanie kwalifikacji prawnej zdarzenia prawnego, tj. ustalenie norm prawnych, ktre wi si z okrelonym stanem faktycznym i mog zosta zastosowane do jego oceny; dokonanie tzw. subsumpcji, tj- wycignicie wnioskw i stwierdzenie, e dany stan faktyczny podpada pod oznaczone normy prawne; podjcie decyzji przez organ stosujcy prawo, wyznaczajcej skutki prawne spowodowane przez dany stan faktyczny. Stosowanie prawa przez organy wadzy publicznej wymaga przestrzegania przez nic obowizujcych norm prawnych w zakresie podstaw prawnych i fak tycznych dokonywanych rozstrzygni prawnych w konkretnych sprawach. Podstawy te powinny by przytoczone w uzasadnieniach wydanych wyrokw, decyzji i innych orzecze organw stosujcych prawo.
1.4. Praworzdno
Jeli wszystkie organy wadzy publicznej dziaaj na podstawie i w granicach obowizujcego prawa, a przy tym jest to zarazem prawo gwarantujce wszyst-
18
Rozdzia 1
19
kim rwno wobec niego oraz uwzgldniajce podstawowe prawa czowieka i obywatela, lo taki stan faktyczny daje podstawy do stwierdzenia, e mamy do czynienia z pastwem praworzdnym. Mona wtedy mwi o materialnej praworzdnoci. Nie wystarcza okrelenie w konstytucji, e dane pastwo jest demokratycznym pastwem prawnym oraz uzalenianie praworzdnoci od samego tylko dziaania organw pastwowych zgodnie z prawem i speniania okrelonych warunkw formalnych, gdy wtedy jest to jedynie formalna pra worzdno. Dopiero wczenie wskazanych wartoci z zakresu powszechnie akceptowanych praw czowieka i praw obywatelskich do rde powszechnie obowizujcego prawa uzasadnia istnienie materialnej praworzdnoci. Mate rialnymi gwarancjami praworzdnoci s mechanizmy dziaania demokracji, kultura polityczna elit wadzy, jak te wysoki poziom kultury prawnej danego spoeczestwa. Natomiast tylko formalnymi gwarancjami praworzdnoci s: kontrola konstytucyjnoci prawa; odpowiedzialno konstytucyjna osb sprawujcych najwysze urzdy i sta nowiska; niezalene sdy i niezawiso sdziw w sprawowaniu swojego urzdu; gwarancje procesowe i rodki odwoawcze w postpowaniu sdowym i ad ministracyjnym; sdowa kontrola legalnoci decyzji administracyjnych; dziaanie Rzecznika Praw Obywatelskich; kontrola wykonywana przez NIK oraz rne inspekcje specjalne, jak np. Inspekcja Handlowa; odpowiedzialno Skarbu Pastwa za szkody wyrzdzone przez funkcjona riuszy pastwowych przy wykonywaniu powierzonych czynnoci oraz od powiednio jednostek samorzdu terytorialnego za ich funkcjonariuszy.
menty aktw normatywnych, stanowice samodzieln cao (artykuy, paragra fy itp.)- W jednym przepisie prawnym moe by wyraona cz lub caa norma prawna, bd nawet kilka norm prawnych. W normie prawnej wystpuj trzy zasadnicze elementy: hipoteza, czyli ta cz, ktra okrela warunki zastosowania danej normy, wskazujc jej adresatw oraz okolicznoci powodujce obowizek okrelo nego postpowania; dyspozycja, czyli ta cz, ktra wyznacza sposb postpowania w sytuacji, gdy zostay spenione warunki przewidziane w hipotezie danej normy; sankcja, czyli la cz, ktra okrela ujemne nastpstwa zachowania si w sposb niezgodny z wyznaczonym przez dyspozycj danej normy. Ustalone w normach prawnych sankcje s bardzo zrnicowane i zale od gazi prawa, do ktrej naley okrelona norma prawna. W prawie karnym moe to by np. kara pozbawienia wolnoci lub grzywny, w prawie cywilnym - np. sankcja niewanoci umowy lub egzekucja nalenoci z majtku dunika, w prawie administracyjnym - np. egzekucja z rachunku bankowego lub tzw. wykonanie zastpcze, czy przymus bezporedni np. w postaci eksmisji. Klasyczna, trjelcmcntowa struktura normy prawnej wykazuje pewne od miennoci w niektrych gaziach prawa. W szczeglnoci w prawie karnym hipoteza jest poczona z dyspozycj normy prawnej, tworzc okrelenie prze stpstwa danego typu. Mona wyrni dwa podstawowe rodzaje norm prawnych, rnice si swym charakterem, celem oraz moc obowizujc: normy imperatywne (bezwzgldnie obowizujce), ktre nie dopuszczaj moliwoci odmiennego postpowania od wyznaczonego dyspozycj takiej normy; normy dyspozytywne (wzgldnie obowizujce), ktre pozostawiaj pod miotom prawa swobod ksztatowania wasnego zachowania oraz wzajem nych stosunkw i maj zastosowanie dopiero w razie braku odmiennego ure gulowania w umowie postpowania stron. Charakter imperatywny maj w szczeglnoci normy prawa karnego. Nato miast wrd norm cywilnoprawnych tylko wyranie okrelone maj taki charak ter (np. dotyczce przeniesienia wasnoci nieruchomoci w formie aktu nota rialnego). Wikszo norm prawa cywilnego ma charakter dyspozytywny, gdy ustawodawca wychodzi z zaoenia, e czsto jest celowe wyczenie w zakresie tej gazi prawa dziaania norm prawnych, jeli taka jest wola podmiotw prawa. Znajduje to wyraz w odpowiednim sformuowaniu danego przepisu prawnego (np. w braku odmiennego zastrzeenia umownego", czy jeeli strony inaczej nic postanowiy"). Coraz czciej mona spotka rwnie normy prawne o charakterze semiimperatywnym, ktre maj na celu zapewnienie konsumentom minimalnego za-
1.5. Normy prawne, ich struktura i rodzaje

Norma prawna powinna by rozumiana jako oglna regua postpowania, ustalona lub uznana przez kompetentny organ pastwowy, skierowana do abs trakcyjnie okrelonego adresata i poparta przymusem pastwowym. Regua ta ma charakter generalny, gdy wskazuje sposb postpowania kademu, kto znajdzie si w sytuacji wyznaczonej przez dan norm. Jest to zarazem regua postpowania o charakterze abstrakcyjnym, ustanawiajca okrelony wzr postpowania. Tego rodzaju normy oglne s zawarte w aktach normatyw nych, czyli aktach tworzenia prawa. Akty te naley odrni od aktw stosowa nia prawa, ktre zawieraj normy indywidualno-konkretne. Pojcie normy prawnej jest czsto utosamiane z pojciem przepisu praw nego. Jest to dopuszczalne uproszczenie. Jednak cile rzecz biorc, normy prawne s zakodowane w przepisach prawnych, ktrymi s poszczeglne frag-
20
Rozdzia 1
kresu ochrony prawnej. Takie w czci bezwzgldnie obowizujce normy prawne dopuszczaj oczywicie korzystniejsze od ich postanowie ustalenia umowne i znajduj zastosowanie np. w odniesieniu do sytuacji prawnej klientw biur podry organizujcych imprezy turystyczne.
1.6. rda prawa

Termin rdo prawa" jest wieloznaczny. W tym podrczniku jest on uy wany na oznaczenie formy, w jakiej zostaj ustalone normy prawne. rdami prawa s wic akty normatywne. W Konstytucji powicony jest im rozdzia III. Jej art. 87 do rde powszechnie obowizujcego prawa RP zalicza: Kon stytucj, ustawy, ratyfikowane umowy midzynarodowe oraz rozporzdzenia. Ponadto takimi rdami s tzw. akty prawa miejscowego, ale tylko na obszarze dziaania organw, ktre je ustanowiy. Natomiast inne akty normatywne maj zgodnie z art. 93 Konstytucji jedynie charakter wewntrzny i obowizuj tylko jednostki organizacyjne podlegle organowi wydajcemu. Poszczeglne rda prawa pochodz od rozmaitych organw wadzy pu blicznej. S tworzone w rnym trybie i maj odmienny zakres uregulowania. rda te pozostaj w okrelonej wspzalenoci i powinny by spjne. Tworz one system rde prawa, w ktrym zasady nadrzdnoci i podrzdnoci aktw normatywnych s przesdzone przez Konstytucj RP. Obowizujca Konstytucja RP zostaa uchwalona w 1997 r. przez Zgroma dzenie Narodowe (Sejm i Senat obradujce wsplnie) i przyjta w referendum konstytucyjnym. Po ogoszeniu w Dzienniku Ustaw akt ten wszed w ycie z dniem 17 padziernika 1997 r. i by ju zmieniany. Konstytucja stanowi najwysze prawo RP. aden akt normatywny nie moe by z ni sprzeczny. Jej najwysza moc prawna jest wyraona nie tylko w szczeglnej nazwie (z jz. ac. y,constiiuere" = ustanawia, urzdza) i spe cjalnym trybie uchwalenia, ale te w wyjtkowym trybie zmiany Konstytucji i w zapewnionej kontroli zgodnoci przepisw prawa z Konstytucj, wykony wanej przez Trybuna Konstytucyjny. Obywatele maj przy tym zagwarantowa n moliwo skorzystania z tzw. skargi konstytucyjnej. Naley podkreli, e przepisy Konstytucji RP stosuje si bezporednio, bez koniecznoci rozwinicia jej ustale przez akty normatywne niszego rzdu. Jest to akt normatywny o szczeglnej treci, okrelajcy podstawowe zasady ustroju pastwowego, struktur oraz zakresy dziaania organw wadzy publicznej, jak rwnie wolno ci, prawa oraz obowizki czowieka i obywatela. Do naczelnych zasad (myli przewodnich) Konstytucji RP nale: zasada republikaskiej formy rzdu; zasada demokratycznego pastwa prawnego;
zasada suwerennoci Narodu, poczona z zasad przedstawicielstwa, gdy Nard sprawuje wadz bezporednio lub przez przedstawicieli wybranych do Sejmu i Senatu; zasada podziau wadz (na ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz); zasada spoeczestwa obywatelskiego, znajdujca wyraz w decentralizacji wadzy publicznej, wolnociach i prawach czowieka i obywatela oraz w plu ralizmie politycznym; zasada autonomii oraz wzajemnej niezalenoci i wspdziaania pastwa i kociow; zasada spoecznej gospodarki rynkowej. Po Konstytucji najwysz moc prawn ma ustawa. Jest to akt normatywny uchwalany przez Sejm przy wspudziale Senatu. Prawo inicjatywy ustawo dawczej przysuguje posom (w liczbie co najmniej 15 lub komisji sejmowej). Senatowi. Prezydentowi, Radzie Ministrw oraz grupie co najmniej 100 tys. obywateli majcych prawo wybierania do Sejmu. Ustawa jest uchwalana w trzech czytaniach w zasadzie zwyk wikszoci gosw. Senat rozpatrujc ustaw moe przyj j bez zmian, odrzuci w caoci lub uchwali poprawki. Jeli Sejm bezwzgldn wikszoci gosw nie odrzuci takiej uchway Senatu w sprawie poprawek lub odrzucenia ustawy w caoci, jest ona uwaana za przyjt. Uchwalon w ten sposb ustaw Prezydent RP moe przesa do Try bunau Konstytucyjnego celem zbadania jej zgodnoci z Konstytucj. Orzecze nie w tej sprawie wymienionego Trybunau jest ostateczne. Ustawa, ktra nie bya przesana do Trybunau Konstytucyjnego, moe by przekazana przez Pre zydenta Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Takie ponowne uchwalenie ustawy wikszoci 3/5 gosw zobowizuje Prezydenta do jej podpisania i ogoszenia w Dzienniku Ustaw. Kady kodeks jest ustaw, ale oczywicie nic kada ustawa jest kodeksem. Jedynie nieliczne ustawy z uwagi na swoj kompleksowo i usystematyzowanie tematyki s dodatkowo nazywane mianem kodeksu (np. kodeks postpowania administracyjnego z 1960 r., kodeks cywilny z 1964 r., kodeks pracy z 1974 r., kodeks karny z 1997 r., kodeks spek handlowych z 2000 r., kodeks morski /-2001r.). Umowa midzynarodowa jest porozumieniem zawartym midzy podmio tami prawa midzynarodowego (pastwami i organizacjami midzynarodowy mi). Zasady i tryb zawierania, ogaszania, wykonywania, wypowiadania oraz zmian zakresu obowizywania tego typu umw okrela ustawa z 2000 r. o umo wach midzynarodowych. Cz tych umw wymaga ratyfikacji, czyli wyrae nia w specjalnym trybie ostatecznej zgody pastwa na zwizanie si dan umo w. W Polsce to Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy midzynarodowe, ale najwaniejsze z nich wymagaj wyraonej w ustawie zgody Sejmu na ratyfika cj. Ratyfikowana i ogoszona umowa midzynarodowa stanowi cz krajowe go porzdku prawnego. Zasadniczo moe by ona bezporednio stosowana.
22
Rozdzia 1
23
Umowa midzynarodowa ratyfikowana za uprzedni zgod Sejmu ma pierw szestwo przed ustaw, jeeli danej ustawy nie da si pogodzi z tak umow. Natomiast rozporzdzenie jest aktem normatywnym o charakterze wyko nawczym. Moe by ono wydane tylko przez organ wskazany w Konstytucji (Prezydenta RP, Rad Ministrw, premiera, ministrw, przewodniczcych komi tetw powoanych w skad rzdu oraz Krajow Rad Radiofonii i Telewizji). Do wydania tego rodzaju aktu jest konieczna delegacja ustawowa, tj. zawarte w ustawie szczegowe upowanienie okrelajce organ waciwy do wydania rozporzdzenia, zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczce treci aktu. Zakazana jest przy tym tzw. subdelegacja. Wydanie roz porzdzenia wymaga uzgodnie midzyresortowych. Jeli chodzi o akty prawa miejscowego bdce rdami prawa powszechnie obowizujcego, to zmian w tym zakresie dokonay trzy ustawy z 1998 r. wpro wadzajce reform ustrojow pastwa. Ustawa o administracji rzdowej w wo jewdztwie z 1998 r. przewiduje wydawanie - na podstawie i w granicach upo wanie zawartych w ustawie - rozporzdze przez wojewodw i tzw. organy administracji niezespolonej (np. dyrektorw urzdw morskich). Ponadto wo jewodowie s upowanieni do wydawania rozporzdze porzdkowych, nie zbdnych w celu ochrony ycia, zdrowia lub mienia albo zapewnienia porzdku, spokoju i bezpieczestwa publicznego. Ustawy za o samorzdzie wojewdztwa i samorzdzie powiatowym z 1998 r. przewiduj stanowienie aktw prawa miej scowego przez sejmiki wojewdzkie oraz rady powiatw. Poza tym kada rada powiatu moe wydawa powiatowe przepisy porzdkowe, obowizujce na obszarze wicej ni jednej gminy. Takie przepisy w sprawach nie cierpicych zwoki moe te wydawa zarzd powiatu. Tak jak dotychczas akty prawa miejscowego moe wydawa rada gminy na podstawie ustawy o samorzdzie gminnym z 1990 r. Takim aktem jest w szczeglnoci statut gminy. Rwnie przepisy porzdkowe s zwykle uchwalane przez rad gminy, a wyjtkowo przez wjta (burmistrza lub prezydenta miasta). Wymienione powyej rodza je aktw prawa miejscowego obowizuj na obszarze wojewdztwa lub jego czci, bd tylko w danym powiecie albo w gminie. Natomiast aktami normatywnymi o charakterze wewntrznym, obowizu jcymi tylko jednostki organizacyjnie podlege organowi wydajcemu, s: uchway Rady Ministrw (np. w sprawie organizacji i trybu pracy rzdu); zarzdzenia Prezesa Rady Ministrw (np. w zakresie koordynacji prac mini strw); zarzdzenia ministrw (wydawane w zakresie dziaania danego ministra); zarzdzenia przewodniczcych komitetw powoanych w skad Rady Mini strw, traktowane jak zarzdzenia ministrw; zarzdzenia Prezydenta (w odrnieniu od czci innych aktw urzdowych Prezydenta nie wymagaj one dla swej wanoci podpisu Prezesa Rady Mini strw, tj. tzw. kontrasygnaty).
Naley podkreli, e zarzdzenia s wydawane tylko na podstawie ustawy i musz by zgodne z powszechnie obowizujcym prawem. Nie mog one sta nowi podstawy decyzji wobec obywateli, osb prawnych oraz innych podmio tw. Uchway Rady Ministrw za mog by podejmowane take na podstawie konstytucyjnych uprawnie kompetencyjnych, skoro Konstytucja nie przesdzia tej kwestii. Zarwno takie uchway, jak i wskazane zarzdzenia podlegaj kon troli co do ich zgodnoci z prawem powszechnie obowizujcym. Konstytucja RP nie zawiera oglnej klauzuli derogacyjnej w stosunku do do tychczasowego porzdku prawnego. Istnieje wic problem dostosowania do Konstytucji RP starych rde prawa. Naley uzna, e niektre z nich nadal zachowuj moc obowizujc. Mona powiedzie, e s to akty normatywne o charakterze szczeglnym, podobnie jak te akty, ktre s wymienione w Kon stytucji poza rozdziaem III o rdach prawa. Do tej nader zrnicowanej grupy aktw normatywnych nale: rozporzdzenia Prezydenta RP z moc ustawy (jedynie w czasie stanu wo jennego mog by wydane przy spenieniu konstytucyjnych przesanek); rozporzdzenia Prezydenta z moc ustawy wydane na podstawie Konstytucji Marcowej z 1921 r. (tak form prawn mia kodeks handlowy z 1934 r. utrzymany czciowo w mocy a do 2003 r.); dekrety (wydawane w latach 1944-1952 przez Rad Ministrw, a nastpnie do 1989 r. przez Rad Pastwa), ktrych kilka wci obowizuje; uchway Sejmu i Senatu (szczeglne znaczenie maj regulaminy Sejmu i Senatu, ktre stanowi tzw. wewntrzne prawo izb); umowy zawierane przez Rad Ministrw z innymi kocioami ni Koci katolicki; uchway Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Odrbnego wymienienia wymaga instytucja referendum, ktre jest sposo bem bezporedniego decydowania w drodze glosowania przez Nard o wanych sprawach ycia pastwowego lub przez lokaln spoeczno o sprawach doty czcych danej jednostki samorzdu terytorialnego. Oprcz referendum konsty tucyjnego w sprawie zatwierdzenia szczeglnie wanych zmian Konstytucji RP moe by przeprowadzone referendum oglnokrajowe wedug zasad ustalonych w ustawie z 2003 r. bd referendum lokalne, ktrego zasady przesdzia ustawa przyjta w 2000 r. Osobno naley wspomnie o rdach prawa Unii Europejskiej, gdy stano wi one odrbny system norm prawnych. W zwizku z przystpieniem Polski do UE zaczy one obowizywa na terytorium RP z dniem 1 maja 2004 r. Za sady tego czonkostwa okreli Traktat Akcesyjny z 2003 r., powodujc zwi zanie Polski postanowieniami traktatw zaoycielskich i aktw przyjtych przez organy Wsplnot Europejskich. W konsekwencji Polska przyja cay dorobek wsplnotowy (acuis commimautaire), obejmujcy dotychczasowe prawo UE wraz ze sposobami jego rozumienia i stosowania, tzw. polityki
24
Rozdzia 1
25
wsplnotowe, orzecznictwo sdowe, zwyczaje oraz wartoci tkwice u podstaw funkcjonowania Unii. rda prawa UE dziel si na rda prawa pierwotnego i pochodnego. Do tych pierwszych zalicza si traktaty zaoycielskie Wsplnot Europejskich i Unii Europejskiej, traktaty akcesyjne oraz tzw. oglne zasady prawa. Wrd traktatw zaoycielskich wyjtkow rol spenia Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk, zawarty w 1957 r. w Rzymie i std zwany Traktatem Rzymskim, oraz Traktat o Unii Europejskiej, podpisany w pierwotnej wersji w Maastricht w 1992 r. W traktatach zaoycielskich Wsplnot Europejskich tkwi tzw. oglne zasady prawa, ktre s formuowane w toku orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci (ETS). Zalicza si do nich prawa podstawowe jednostek (w tym wolno gospodarcz) oraz takie zasady, jak rwnoci, demokratyzmu, pewnoci prawa, proporcjonalnoci, jawnoci oraz szereg zasad o charakterze proceduralnym (np. zakaz ponownego postpowania w tej samej sprawie). Tak wan zasad jest rwnie zasada pierwszestwa prawa wspl notowego wobec prawa pastw czonkowskich. Z tej zasady nadrzdnoci pra wa UE wynikaj obowizki organw legislacyjnych pastw czonkowskich, w tym Polski, polegajce na koniecznoci usuwania z krajowych systemw pra wa norm prawnych sprzecznych z prawem wsplnotowym. Konsekwencj jest zakaz uchwalania krajowych aktw normatywnych sprzecznych z prawem UE. rda prawa pochodnego (wtrnego) UE s bardzo zrnicowane. Nale do nich wydawane przez Parlament Europejski wsplnie z Rad, Rad Unii oraz Komisj Europejsk rozporzdzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Szczeglne znaczenie maj rozporzdzenia, ktre porwnuje si do ustaw w krajowych systemach prawa. Rozporzdzenia maj abstrakcyjny charakter i mog znale zastosowanie w nieokrelonej liczbie przypadkw (oglne zasto sowanie). Obowizuj one w caoci i s stosowane bezporednio we wszystkich pastwach czonkowskich UE. Prawo wewntrzne tych pastw musi by dosto sowane do rozporzdze wsplnotowych. Niekiedy w tych rozporzdzeniach s upowanienia do wydawania aktw normatywnych przez organy Wsplnot Eu ropejskich lub organy ustawodawcze pastw czonkowskich. Trzeba stwierdzi, e rozporzdzenia wsplnotowe s rodkiem ujednolicenia prawa na teryto rium caej UE. Stanowi one wyraz daleko sigajcej ingerencji prawodawcy wsplnotowego w systemy prawa pastw czonkowskich. Zupenie inny charakter ni rozporzdzenia maj dyrektywy. S one stano wione na podstawie upowanie przez okrelone organy Wsplnot Europejskich i maj specyficzny charakter. Dyrektywy s skierowane wycznie do pastw czonkowskich UE, wymagajc od nich podjcia rodkw koniecznych do osi gnicia okrelonych w dyrektywach celw. Kada dyrektywa okrela wymagany rezultat bez przesdzania rodkw oraz sposobw jego osignicia. Organy kra jowe maj pozostawion swobod wyboru form i rodkw realizacji tych
celw. Poszczeglne pastwa same wic decyduj, jak wyznaczone cele zreali zowa. Tote wystpuje znaczne zrnicowanie rodkw sucych do wykona nia dyrektyw, co pozwala na uwzgldnienie cech specyficznych wystpujcych w danym pastwie. Dyrektywy s wic bardzo elastyczn metod harmoniza cji prawa pastw czonkowskich UE. Dyrektywy s wydawane przez Rad lub Komisj Europejsk, przy wsp udziale Parlamentu Europejskiego w wypadkach okrelonych Traktatem usta nawiajcym Wsplnot Europejsk. Najczciej dyrektywy nie s zbyt szczeg owo formuowane. Na og w tego rodzaju akcie jest oznaczony termin, do ktrego okrelony dan dyrektyw ce powinien by zrealizowany. Kontrol wykonania przez pastwa dyrektyw sprawuje Komisja Europejska, ale jej kom petencje w razie opnie w ich realizacji ograniczaj si do wszczcia post powania o uznanie, e pastwo czonkowskie UE nie wypenio okrelonych obowizkw wynikajcych z prawa wsplnotowego. W razie niewykonania dyrektyw orzecznictwo ETS uznao, e obywatele pastw czonkowskich UE maj prawo wnie powdztwo do sdu z odpowiednimi daniami odszkodo wawczymi, ktre mog wtedy odwoywa si bezporednio do ustale danej dyrektywy. Naley stwierdzi, e dyrektywy stanowi od lat skuteczny rodek realizacji polityki ochrony konsumenta we Wsplnotach Europejskich, obej mujcej take dziedzin turystyki i powizanego z ni transportu. Cakowicie rni si od dyrektyw tzw. zalecenia (nazywane te czasem re komendacjami). Zalecenia nie maj charakteru normatywnego i s pozbawione mocy wicej. Ich znaczenie polega gwnie na wyraeniu stanowiska w okre lonej sprawie wraz z postulatami co do postpowania adresatw tego rodzaju aktu. Najczciej zalecenia s wydawane przez Komisj Europejsk i kierowane do pastw czonkowskich UE, ktre powinny wzi je pod uwag, eby nie na razi si na krytyk innych czonkw Unii i jej organw. Takie akty prawne mog te by wydawane przez Rad UE. Adresatami tych aktw mog by nie tylko pastwa czonkowskie UE i organy wsplnotowe, ale rwnie osoby fi zyczne i prawne oraz inne podmioty prawa. Zalecenia s wydawane w takich sytuacjach, gdy Rada i Komisja Europejska nie mog wyda innego rodzaju aktw prawnych, a chc wpyn na postpowanie ich adresatw. Natomiast decyzje jako rda prawa UE zwykle nie maj oglnego charak teru. Ich adresatami mog by pastwa czonkowskie, przedsibiorstwa lub inne podmioty prawa. Tego rodzaju akty wystpuj np. w dziedzinach regulowanych przez prawo konkurencji. Ponadto w prawie pochodnym Unii Europejskiej wystpuj take rne inne akty, jak uchway, rezolucje, deklaracje, programy itp., majce swoisty charakter. Stanowi one tzw. mikkie prawo wsplnoto we (soft law) i zwykle nie wi adresatw. Takie akty mog by wyrazem okrelonej polityki wsplnotowej Unii. Odrbne miejsce w prawie pochodnym UE zajmuj umowy midzynarodowe zawierane przez Wsplnoty, czsto
26
Rozdzia 1
27
Z rwnoczesnym uczestnictwem pastw czonkowskich UE. Przykadem jest Ukad Europejski o stowarzyszeniu, zawarty przez Polsk w 1991 r.
nemu wstecznej mocy obowizujcej, jeeli zasady demokratycznego pastwa prawnego nie stoj temu na przeszkodzie. Mona powiedzie, e w tym ustale niu tkwi pewna sprzeczno.
1.7. Ogaszanie aktw normatywnych

Warunkiem przestrzegania aktw normatywnych jest oczywicie ich znajo mo przez adresatw, czemu suy ogaszanie (publikowanie) aktw norma tywnych- Do tego celu wykorzystuje si przede wszystkim specjalne urzdowe publikacje zwane dziennikami (organami) promulgacyjnymi. Nale., do nich: Dziennik Ustaw, Monitor Polski, dzienniki urzdowe ministrw i urzdw cen tralnych oraz wojewdzkie dzienniki urzdowe. Wraz z opublikowaniem we waciwym dzienniku urzdowym aktu normatywnego zakada si jego znajomo przez adresatw. Jest to tzw. fikcja prawna znajomoci prawa. Naley doda, e akty prawa miejscowego s ogaszane w wojewdzkim dzienniku urzdowym, a przepisy porzdkowe ogasza si w drodze obwieszcze, jak te w sposb zwyczajowo przyjty na danym terenie lub w rodkach masowego przekazu. Akty normatywne UE i niektre akty prawne niemajce normatywnego cha rakteru wydawane przez organy wsplnotowe s ogaszane w Dzienniku Urz dowym Unii Europejskiej, ktry do 1 lutego 2003 r. nosi nazw Dziennika Urzdowego Wsplnot Europejskich. Dziennik ten jest wydawany w 3 seriach, przy czym najwaniejsza seria L (legislacja) zawiera rozporzdzenia, dyrekty wy, decyzje, zalecenia i opinie. Ponadto w serii C (komunikaty) tego dziennika s ogaszane m.in. streszczenia wyrokw ETS, a w serii S (suplement) m.in. umowy midzynarodowe zawarte przez Wsplnoty Europejskie i tzw. umowy uytecznoci publicznej. Wskazany dziennik jest wydawany take w jzyku polskim. Publikowane w nim informacje o treci wsplnotowych aktw praw nych s dostpne nieodpatnie na oficjalnych stronach portalu UE pod adresem internetowym: http://europa.eu.int/eur-lex/lex/pl/index.htm Wejcie aktu normatywnego w ycie wymaga uprzedniego dania adresatom pewnego czasu na zapoznanie si z nowymi regulacjami prawnymi, a nieraz s te konieczne przygotowawcze dziaania organizacyjne organw wadzy pu blicznej. Tote wejcie danego aktu normatywnego w ycie nastpuje z reguy pniej ni jego ogoszenie. Okres oddzielajcy dat ogoszenia ustawy od dnia jej wejcia w ycie nosi nazw vacatio legis". Zasad jest, e okres ten wynosi 14 dni. ale nieraz jest to okres kilkumiesiczny lub nawet duszy. Tylko wyjt kowo dzie ogoszenia aktu normatywnego moe by dniem jego wejcia w ycie. Zagadnienia te reguluje ustawa z 2000 r. o ogaszaniu aktw norma tywnych i niektrych innych aktw prawnych, ktra uporzdkowaa zasady i tryb wydawania dziennikw urzdowych, ogaszania w nich aktw prawnych oraz zasady wchodzenia w ycie aktw normatywnych. W tej ostatniej kwestii wymieniona ustawa wyjtkowo dopucia moliwo nadania aktowi normatyw-
1.8. Wykadnia prawa

Wykadnia prawa, czyli jego interpretacja, to zesp czynnoci zmierzaj cych do ustalenia zakresu i treci norm prawnych. Potrzeba takiej interpretacji wynika zwaszcza z wieloznacznoci sw i wadliwoci sformuowa przepisw prawnych, jak rwnie z oglnego charakteru norm prawnych, ktry moe wy woywa wtpliwoci co do zastosowania danej normy prawnej do konkretnego stanu faktycznego. W zalenoci od tego. kto dokonuje wykadni, wyrnia si wykadni: autentyczn (dokonywan przez organ, ktry wyda dany akt normatywny), legaln (dokonywan przez specjalnie upowaniony organ pastwowy), praktyczn, czyli operacyjn (dokonywan przez organy pastwowe w toku stosowania prawa), doktrynaln, czyli naukow (wyraan w publikacjach naukowych), prywatn (dokonywan przez adresatw norm prawnych). Z uwagi za na metod interpretacji, wyrnia si wykadni: gramatyczn (czyli sown, literaln, jzykow). logiczn (odwoujc si do zasad logiki i wnioskowania m.in. przez analo gi, czy przez przeciwiestwo). celowociow (opierajc si na celu wydania danej normy prawnej), historyczn (uwzgldniajc okolicznoci powstania normy prawnej), systemow (odwoujc si do miejsca danej normy prawnej w systemie prawa oraz do jej stosunku do innych norm prawnych). Wynikiem dokonanej wykadni prawa moe by stwierdzenie istnienia luki w prawie. Taki stan wystpuje wwczas, gdy dany fakt nie jest prawnie obojt ny, a zarazem nie dotyczy go adna obowizujca norma prawna. Takie sytuacje zdarzaj si czasem w prawic cywilnym. Natomiast nie mona mwi o lukach w prawie karnym. Luki w prawie s wypeniane przez wydanie aktu normatyw nego lub w drodze analogii. Wystpuj dwa jej rodzaje: analogia ustawy gdy istnieje norma prawna regulujca stan faktyczny o zblionym charakterze, to moe ona posuy organowi stosujcemu prawo do wypenienia luki w prawie dotyczcej podobnej sytuacji faktycznej; analogia prawa gdy nie ma adnych norm prawnych regulujcych po dobne stany faktyczne, to niekiedy uwaa si, e organ stosujcy prawo moe wydedukowa regu postpowania na podstawie oglnych zasad danego systemu prawa, co jednak wymaga znacznej ostronoci, gdy prowadzi do przejmowania kompetencji organw wadzy ustawodawczej.
28
Rozdzia 1
29
1.9. Stosunek prawny i jego elementy

Kady pozostaje w rozmaitych stosunkach z innymi ludmi, organami wa dzy publicznej, rnymi instytucjami, przedsibiorcami i innymi jednostkami organizacyjnymi. Cz stosunkw jest krtkotrwaych, inne trwaj cale lata. Gdy okrelone stosunki spoeczne s regulowane przez normy prawne, to tym samym staj si stosunkami prawnymi. Zakres tej regulacji jest zmienny, prze sdzany przez ustawodawc i ograniczony w zasadzie do spraw istotnych oraz wanych z punktu widzenia spoecznego. Stosunek prawny to taki stosunek spo eczny, w ktrym wyznaczona przez normy prawne sytuacja prawna jakiego podmiotu jest powizana w pewien sposb z sytuacj prawn innego podmiotu. W kadym stosunku prawnym mona wyrni cztery elementy: podmioty stosunku prawnego (tj. osoby, grupy osb, organy wadzy publicz nej, jednostki organizacyjne zwane osobami prawnymi, inne jednostki orga nizacyjne), przedmiot stosunku prawnego (tj. postpowanie podmiotw tego stosunku oraz rzeczy, inne przedmioty materialne i dobra niematerialne, ktrych to za chowanie dotyczy), uprawnienie podmiotu rozumiane jako przyznana przez normy prawne moliwo okrelonego zachowania si, obowizek podmiotu rozumiany jako nakazany lub zakazany adresatowi normy prawnej sposb zachowania si. Uprawnienia i obowizki podmiotw stosunku prawnego s ze sob skorelowane. Skadaj si one na tre stosun ku prawnego.
Uprawnienie jest elementem prawa podmiotowego. Oznacza ono moliwo okrelonego postpowania skuteczn wobec wszystkich (erga omnes). Np. wa cicielowi rzeczy przysuguje uprawnienie do korzystania z niej oraz uprawnie nie do rozporzdzania t rzecz. Natomiast roszczeniem nazywamy wynikajc z prawa podmiotowego mo liwo dania od oznaczonej osoby okrelonego postpowania. Moliwo ta wystpuje tylko w stosunkach midzy konkretnymi stronami (inter partes). Roszczenie moe przy tym by wymagalne lub niewymagalne. co zaley od tego, czy upyn ju termin spenienia wiadczenia.
1.11. Zdarzenia prawne

To nie normy prawne twor?. stosunki prawne. Normy prawne bowiem tylko okrelaj sytuacje, w ktrych stosunki prawne powstaj, ulegaj zmianom lub wygasaj. Natomiast stosunki prawne s tworzone przez okrelone fakty. Przy tym wcale nie wszystkie fakty powoduj skutki prawne. Takie fakty, ktre rodz nastpstwa w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego, nazy wamy zdarzeniami prawnymi. Zdarzenia prawne s zoon i niejednolit kategori. Mona wrd nich wy rni zdarzenia niezalene bezporednio od woli ludzkiej. Maj one charakter naturalny. Zaliczamy do nich np. mier czowieka z przyczyn naturalnych, kl ski ywioowe, czy upyw czasu. Odrbn grup stanowi zdarzenia prawne zalene od woli ludzkiej. S to z reguy rozmaite dziaania, ale w okrelonych okolicznociach te zaniechania (np. nieudzielenic pomocy czowiekowi znajdu jcemu si w pooeniu grocym bezporednim niebezpieczestwem utraty ycia). Dziaania i zaniechania mona dalej podzieli na dwie grupy: czyny, czyli fakty wywoujce skutki prawne, chocia takie nastpstwa nie byy objte zamiarem dziaajcego, akty prawne o charakterze nienormatywnym, czyli fakty zmierzajce do wywoania okrelonych skutkw prawnych. Wrd czynw mona odrni czyny bezprawne, do ktrych zaliczamy za rwno przestpstwa, wykroczenia, przewinienia dyscyplinarne, jak rwnie czyny niedozwolone w rozumienia prawa cywilnego (np. wyrzdzenie komu szkody ze swej winy). Drugi rodzaj czynw to czyny dozwolone, takie jak np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, czy zaopiekowanie si rzecz niczyj. Z kolei wrd aktw prawnych nienormatywych podstawowy rodzaj stanowi czynnoci prawne. Wrd nich najwaniejsze znaczenie maj umowy, ktre z reguy s czynnociami prawnymi dwustronnymi (np. umowa sprzeday), ale czasem wielostronnymi (np. umowa spki). Wystpuj te czynnoci prawne jednostronne (np. sporzdzenie testamentu). Do aktw prawnych o charakterze nienormatywnym zaliczamy ponadto akty administracyjne konstytutywne
1.10. Prawo podmiotowe

Prawo podmiotowe naley odrni od prawa przedmiotowego rozumiane go jako zesp obowizujcych norm prawnych. To pierwsze natomiast oznacza przyznan i zagwarantowan przez normy prawne, a wynikajc ze stosun ku prawnego, sfer moliwoci postpowania w okrelony sposb. Wanie do praw podmiotowych jest zaliczane prawo wasnoci, inne prawa rzeczowe (np. zastaw), rozmaite prawa osobiste (np. prawo do wizerunku) oraz prawa wynikajce ze stosunkw zobowizaniowych i rodzinnych. Prawa podmiotowe dziel si na bezwzgldne oraz wzgldne. Tc pierwsze s skuteczne przeciwko kademu i obowizek odpowiadajcy danemu prawu pod miotowemu ciy na wszystkich. Takim prawem jest w szczeglnoci prawo wasnoci. Natomiast prawa podmiotowe wzgldne s skuteczne jedynie wobec oznaczonej osoby lub grupy osb. Odpowiadajcy takiemu prawu obowizek spoczywa nie na wszystkich, lecz wycznie na konkretnej osobie lub grupie osb. Takie prawa podmiotowe wynikaj ze stosunkw zobowizaniowych.
30
Rozdzia 1
31
(np. koncesje, zezwolenia, decyzje o zwolnieniu od podatku) oraz orzeczenia sdowe konstytutywne (np. wyrok orzekajcy rozwd). Jeeli dane orzeczenie sdowe lub akt administracyjny ma charakter deklaratoryjny i nie powoduje powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego, to nic jest zdarzeniem praw nym. Z natury rzeczy akty normatywne nie s zdarzeniami prawnymi, lecz r dami prawa.
1.12. Domniemania prawne

Ustalenie stanu faktycznego przez organ stosujcy prawo moe nieraz natra fi na due trudnoci. Rozwizaniu tych problemw suy instytucja domnie ma prawnych. Obowizujce prawo przewiduje w okrelonych przez siebie sytuacjach przyjcie wniosku o istnieniu pewnego trudnego do udowodnienia faktu na podstawie innego bezspornego lub udowodnionego faktu. Jest to wic wnioskowanie o jednych faktach na podstawie innych faktw, majce ustawowe podstawy i tym rnice si od domniema faktycznych, wysnuwanych czsto w yciu codziennym na podstawie dowiadczenia yciowego. Przykadem do mniemania prawnego moe by przewidziane przez kodeks rodzinny i opieku czy z 1964 r. domniemanie, e ojcem dziecka jest m jego matki, jeeli dziecko to urodzio si w czasie trwania maestwa albo przed upywem 300 dni od jego ustania lub uniewanienia. Domniemania tego jednak nie stosuje si w razie narodzin dziecka po upywie 300 dni od orzeczenia separacji. Naley podkreli, e domniemania prawne najczciej mog by obalone dowodem przeciwnym. S to tzw. domniemania usuwalne. Czasem jednak prawo nie dopuszcza moli woci przeprowadzenia dowodu przeciwnego i wwczas mamy do czynienia z domniemaniem nieusuwalnym (np. wynikajce z prawa przewozowego do mniemanie zaginicia przesyki, ktra nie zostaa wydana odbiorcy w cigu 30 dni od upywu terminu przewozu).
a wstecz, jak te zasada, zgodnie z ktr ustawa pniejsza uchyla ustaw wczeniejsz. Ta ostatnia zasada nie ma jednak zastosowania, gdy norma praw na pniejsza jest oglna, a wczeniejsza ma charakter szczegowy. Ponadto zasad jest, e norma prawna szczeglna uchyla norm ogln, a norma prawna hierarchicznie wysza uchyla moc normy hierarchicznie niszej. Kolizje norm prawnych w przestrzeni mog wystpi zarwno w sytuacji obowizywania tzw. przepisw dzielnicowych (co miao miejsce w Polsce w okresie midzywojennym), jak te w wypadku obowizywania prawa stano wego obok prawa federalnego (co wystpuje np. w USA), a take w razie wy kraczania stosunkw prawnych poza granice jednego pastwa, co wystpuje na skal masow. Aby rozstrzyga kolizje midzy rnymi ustawodawstwami, w kadym pastwie tworzy si normy kolizyjne. W Polsce takie normy zawiera ustawa z 1965 r. - prawo prywatne midzynarodowe. Ustawa ta wskazuje, kt rego pastwa normy prawne s waciwe do stosunkw osobistych i majtko wych z elementarni midzynarodowymi w zakresie prawa cywilnego, rodzinne go i opiekuczego oraz prawa pracy. Dla stosunkw osobowych waciwe jest prawo pastwa, ktrego dana osoba jest obywatelem lub w ktrym ma miej sce zamieszkania, dla stosunkw rzeczowych - prawo pastwa pooenia rzeczy, dla czynnoci prawnych - prawo pastwa, w ktrym dokonano danej czynnoci prawnej. Dla stosunkw z udziaem osb prawnych w celu rozstrzy gnicia kolizji norm moe znale zastosowanie teoria siedziby osoby prawrnej bd teoria powstania osoby prawnej albo teoria tzw. przewaajcych wpy ww. Ponadto normy kolizyjne mog wskazywa jako prawo waciwe prawo siedziby sdu albo odsya do prawa wybranego przez strony umowy.
1.14. System prawa

System prawa tworz wszystkie obowizujce w danym pastwie normy prawne. Taki zbir norm ma okrelony skad i struktur. Jest to zbir otwarty, podlegajcy cigym zmianom, ale zarazem hierarchicznie uporzdkowany, s ( P >Jny i w zasadzie zupeny, czyli wolny od luk. Te stanowice cao normy prawne danego pastwa daj si podzieli na gazie prawa, tj. kompleksy norm prawnych regulujce oznaczon grup stosunkw spoecznych. Rodzaj regulo wanych stosunkw spoecznych jest podstawowym kryterium podziau syste mu prawa na gazie, a uzupeniajce kryterium stanowi metoda regulacji tych stosunkw (cywilnoprawna, administracyjna, karna). Prawo konstytucyjne (pastwowe) reguluje podstawy ustroju politycznego, spoecznego oraz gospodarczego pastwa, okrela jego form, system organw wadzy publicznej, zasady wyborw organw przedstawicielskich, zasady two rzenia prawa, jak te status jednostki w pastwie oraz przysugujce jej prawa, wolnoci i obowizki. Ta ga prawa oparta na Konstytucji RP stanowi punkt wyjcia dla treci norm prawnych innych gazi prawa.
1.13. Kolizja norm prawnych

Kolizja norm prawnych ma miejsce wwczas, gdy okrelony stosunek spo eczny jest odmiennie uregulowany przez dwie lub wicej norm prawnych, a wic gdy dyspozycje lub sankcje tych norm nie pokrywaj si ze sob. Taka kolizja moe zachodzi w dwch paszczyznach: w czasie lub w przestrzeni. Aby pniej wydane normy prawne nie kolidoway z normami wczeniejszymi, nowo wydany akt normatywny powinien zawiera tzw. klauzule derogacyjne. S to przepisy ustalajce, ktre dotychczas obowizujce normy prawne, czy wrcz cae akty normatywne trac moc obowizujc z chwil wejcia w ycie nowych regulacji prawnych. W braku takich klauzul do rozstrzygnicia kolizji norm prawnych pod wzgldem czasu jest stosowana zasada, e prawo nie dzia-
32
Rozdzia 1
33
Prawo administracyjne normuje organizacj administracji publicznej oraz jej postpowanie w odniesieniu do organw i jednostek podporzdkowanych oraz obywateli i jednostek niepodporzdkowanych. Typowa jest tutaj metoda administracyjna regulacji stosunkw spoecznych, wyraajca si przysugiwa niem uprawnie wadczych organowi administracji publicznej albo innemu or ganowi lub podmiotowi wykonujcemu funkcje zlecone z zakresu administracji. Ta ga prawa skada si z trzech czci: prawa o ustroju administracji publicznej, materialnego prawa administracyjnego, proceduralnego prawa administracyjnego (oglnego oraz postpowa szcze glnych, jak np. sdowoadministracyjne, egzekucyjne, porzdkowe i dyscy plinarne). Prawo finansowe wywodzi si z prawa administracyjnego. Obejmuje ono zespl norm prawnych dotyczcych stosunkw finansowych. W jego skad wchodzi prawo sektora finansw publicznych (zwane dawniej budetowym), prawo podatkowe, prawo celne, prawo dewizowe i prawo bankowe. rda pra wa finansowego mona podzieli na ustrojowe, prawa materialnego i prawa formalnego (proceduralnego). Szczeglnie wan gazi prawa jest prawo cywilne, ktre reguluje stosun ki majtkowe i zwizane z nimi stosunki niemajtkowe, powstajce midzy rwnorzdnymi podmiotami prawa. W prawie cywilnym wyrnia si takie dziay prawa, jak: cz oglna (instytucje wsplne dla wszystkich dziaw), prawo rzeczowe (wasno oraz prawa do rzeczy cudzej), prawo zobowizaniowe (obligacyjne), prawo spadkowe, prawo na dobrach niematerialnych (prawo autorskie i prawa pokrewne, wynalazki oraz inne prawa w zakresie tzw. wasnoci przemysowej). Zgodnie z zasad jednoci prawa cywilnego w prawie tym mieci si obecnie
z przysposobienia (adopcji), opieki i kurateli. W odrnieniu jednak od stosun kw cywilnoprawnych stosunki rodzinne maj gwnie charakter niemajtkowy. Prawo karne to zesp norm prawnych okrelajcych czyny, ktre s prze stpstwami, ustalajcych zasady odpowiedzialnoci karnej oraz system kar za przestpstwa. Jest to tzw. prawo karne materialne, ktre trzeba odrni od pra wa karnego formalnego (procesowego) oraz prawa karnego wykonawczego. Szeroko rozumiane prawo karne obejmuje nie tylko prawo karne materialne tocznie z prawem karnym skarbowym, ale rwnie procedur karn, prawo kar ne wykonawcze, prawo wykrocze cznie z prawem wykrocze skarbowych oraz prawo postpowania w sprawach o wykroczenia. Prawo sdowe jest niejednolit gazi prawa. Obejmuje ona swym zakre sem prawo o ustroju sdw i prokuratury, wspomniane ju procesowe prawo karne, uregulowane przez kodeks postpowania karnego z 1997 r., oraz proce sowe prawo cywilne, zawarte w kodeksie postpowania cywilnego z 1964 r ktry okrela tryby postpowania sdowego w sprawach cywilnych oraz post powanie przed sdem polubownym (arbitraowym). Niezalenie od podziau systemu prawa na gazie wystpuje podzia prawa na publiczne i prywatne, zapocztkowany przez rzymskiego prawnika Ulpiana na podstawie kryterium interesu pastwa i interesu jednostki. Wanie interes jednostki tradycyjnie ma na celu prawo cywilne. W znacznym stopniu interes ten wystpuje obecnie rwnie w regulacjach prawa pracy i prawa rodzinnego, ale trzeba podkreli postpujc publicyzacj tych gazi prawa. Zdecydowanie interes pastwa dominuje w pozostaych gaziach prawa, cho niektre ich normy maj nieraz na celu interes jednostek. Trzeba te wspomnie o wyrnianych w nauce prawa w celach badawczych, dydaktycznych i praktycznych dyscyplinach prawniczych, takich jak prawo gospodarcze, prawo transportowe, prawo turystyczne, prawo budowlane, prawo rolne, prawo grnicze, czy prawo wyznaniowe. Z reguy maj one charakter kompleksowy. Np. prawo gospodarcze obejmuje zarwno normy prawa cywil nego, jak i prawa administracyjnego oraz finansowego dotyczce stosunkw gospodarczych. Podobnie kompleksow dyscyplin jest prawo turystyczne, regulujce stosunki spoeczne zwizane z podrami poza codziennym ro dowiskiem i wiadczeniem usug na rzecz osb podrujcych oraz zapew nianiem im bezpiecznych warunkw podry i pobytu. Natomiast prawo midzynarodowe nie jest gazi w systemie prawa kra jowego, lecz odrbnym systemem prawa, regulujcym stosunki midzy pa stwami oraz organizacjami midzynarodowymi o charakterze midzyrzdowym. Odrni te naley wspomniany wyej w tym rozdziale system prawa ponad narodowego, tworzony przez akty normatywne organw Wsplnot Europej skich,
prawo handlowe, rozumiane jako prawo spek handlowych, regulujce te stosunki zobowizaniowe zachodzce midzy nimi oraz innymi przedsibiorca mi, a take stosunki midzy przedsibiorcami a innymi podmiotami w sprawach gospodarczych. Prawo pracy wywodzi si z prawa cywilnego. Normuje ono powstawanie i rozwizywanie stosunkw pracy, uprawnienia i obowizki pracownikw i pra codawcw, jak te zasady rozstrzygania sporw powstajcych ze stosunkw pracy. Ta ga prawa wie si w sposb naturalny z problematyk prawn ubezpiecze spoecznych. Prawo rodzinne rwnie wywodzi si z prawa cywilnego, a wedug wielu nadal stanowi jego dzia. Ta ga prawa reguluje stosunki osobiste i majtkowe midzy maonkami, midzy rodzicami a dziemi oraz stosunki wynikajce
Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji
35
ROZDZIA -
2.1. Pojcie turystyki

Turystyka jest trudnym do zdefiniowania, wielopaszczyznowym zjawiskiem spoecznym, psychologicznym, kulturowym, przestrzennym i ekonomicznym. Jako zjawisko spoeczne ukazuje ona role osb odbywajcych podre, tworz ce si przy tym wizi spoeczne midzy podrujcymi, jak te z organizatorami podry, porednikami turystycznymi, przewonikami, restauratorami, przedsi biorcami hotelarskimi, innymi usugodawcami, sprzedawcami, czy mieszkaca mi odwiedzanych miejscowoci i terytoriw. Jako zjawisko psychologiczne turystyka jest powizana z przeyciami emocjonalnymi i intelektualnymi wyni kajcymi z planowania i odbywania podry oraz ich wspominania po powrocie. Z kolei jako zjawisko kulturowe turystyka jest nie tylko wyrazem kultury i jej czci, ale take jej przekazem oraz rdem przemian kulturowych. Jako za zjawisko przestrzenne turystyka wyraa oddziaywanie podrujcych na ro dowisko przyrodnicze, w tym przez wpywanie na powstawanie infrastruktury turystycznej. Tworzce t infrastruktur dobra i urzdzenia turystyczne stanowi wraz z usugami turystycznymi wiadczonymi na rzecz podrujcych kategori ekonomiczn w postaci produktu turystycznego. Produkt ten jest oferowany na rynku turystycznym, co powoduje konieczno patrzenia na turystyk jako na rosnce na znaczeniu zjawisko ekonomiczne, wymagajce badania procesw ekonomicznych zachodzcych tu w skali makro i mikro. Wskazana zoono turystyki stwarza nie do przezwycienia trudnoci zwizane z ustaleniem powszechnie akceptowanej definicji turystyki. Dla r nych celw i potrzeb s formuowane znacznie rnice si midzy sob okre lenia turystyki. Mona tutaj wyrni zwaszcza cele naukowe i dydaktyczne,
jak te potrzeby statystyki w turystyce. Potrzeby regulacji prawnych proble matyki turystycznej rwnie wpywaj na rozumienie pojcia turystyki. Jest ono uywane w rnych aktach normatywnych bez bliszego okrelenia zakresu pojciowego tego terminu. Generalnie naley zauway wystpowanie w obowizujcym prawic szer szego oraz wszego rozumienia pojcia turystyki. Wanie szerokie rozumie nie tego okrelenia jest uywane w ustawie o dziaach administracji rzdowej i |997 r., ktra traktuje turystyk jako jeden z takich dziaw. W tym znaczeniu turystyka obejmuje take hotelarstwo, stanowice dziaalno gospodarcz zmie rzajc do zaspokojenia potrzeb noclegowych osb przebywajcych poza swoim staym miejscem zamieszkania. Nadawanie podobnie szerokiego znaczenia ter minowi turystyka" wydaje si z reguy najbardziej uzasadnione. Wanie w ta kich szerokich ujciach termin ten jest z zasady uywany w tym podrczniku. Czasem jednak wyranie lub z kontekstu wynika konieczno odrnienia hote larstwa od turystyki. Takie wskie rozumienie turystyki wystpuje w niektrych aktach normatywnych, czego przykadem jest rozporzdzenie Rady Ministrw z 1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD). Zacznik do tego rozporzdzenia, zawierajcy PKD, odrnia dziaalno zwizan z turystyk od dziaalnoci hoteli i restauracji. Ta ostatnia stanowi odrbn sekcj H, podczas gdy dziaalno zwizana z turystyk jest zaliczona we wskazanej klasyfikacji do sekcji I - obejmujcej transport, gospodark magazynow i czno. Natomiast do celw statystycznych w turystyce jest stosowane szczeglne, szerokie pojcie turystyki. Zalecana przez UN WTO definicja tego pojcia obejmuje og czynnoci osb, ktre podruj i przebywaj w celach wypo czynkowych, subowych lub innych nie duej ni przez rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem. To oglnikowe okrelenie wywouje wiele wt pliwoci, ale generalnie spenia swoj rol zwizan z potrzebami w zakresie statystyki w turystyce, umoliwiajc zbieranie ujednoliconych w skali midzy narodowej danych statystycznych dotyczcych podry zwizanych z szeroko rozumianym przemieszczaniem si ludnoci. Chodzi tutaj o przemieszczanie si osb zarwno pomidzy pastwami (turystyka midzynarodowa), jak rwnie w granicach danego pastwa (turystyka krajowa). Zgodnie z tymi ustaleniami UN WTO, taka osoba podrujca jest okrelana mianem podrnego, ktre nie pokrywa si z pojciem pasaera w statystyce transportu, gdy to ostatnie za zwyczaj nie obejmuje czonkw zaogi rodka transportu, ani podrnych prze woonych nieodpatnie lub za nisk opat. Przy tym kategoria podrnych jest do celw statystyki w turystyce dzielona na odwiedzajcych (tj. takich, ktrych wyjazd wie si z turystyk) oraz innych podrnych. Odwiedzajcym jest osoba podrujca do miejscowoci znajdujcej si poza jej codziennym otocze niem na czas nie duszy ni 12 miesicy, jeeli podstawowym celem podry nie jest podjcie dziaalnoci zarobkowej wynagradzanej w odwiedzanej miej-
36
Rozdzia 2
37
scowoci. Z grona odwiedzajcych wykluczaj wic podre midzy miejscem zamieszkania danej osoby a jej miejscem pracy lub nauki, stay pobyt w odwie dzanej miejscowoci (tj. trwajcy ponad rok), jak rwnie migracje zarobkowe zwizane z prac. Dalszy podzia odwiedzajcych do celw statystyki w turystyce prowadzi do odrnienia turystw, tj. takich odwiedzajcych krajowych lub midzynarodo wych, ktrzy zatrzymuj si co najmniej na jedn noc, korzystajc w odwiedza nej miejscowoci w kraju lub w odwiedzanym pastwie z publicznych bd prywatnych miejsc zakwaterowania. Natomiast odwiedzajcy niekorzystajcy z takich miejsc zakwaterowania s okrelani mianem odwiedzajcych jedno dniowych i odrbnie ujmowani w statystykach, chocia podre jednodniowe te dotycz wyjazdu poza codzienne rodowisko i niejednokrotnie wi si z korzystaniem z usug przewozowych, gastronomicznych oraz zwiedzaniem atrakcji turystycznych. Do tej grupy odwiedzajcych s zaliczani take m.in. uczestnicy rejsw nocujcy na statkach wycieczkowych lub jachtach zacumo wanych w porcie, choby przez kilka lub nawet wicej dni. Bardzo zrnicowane definicje turystyki wystpuj w literaturze przedmiotu. Poszczeglni autorzy wskazuj przy tym na odmienne elementy skadowe tego pojcia, kierujc si nie tylko celami badawczymi dyscypliny naukowej, ktr reprezentuj, ale czasem rwnie subiektywnymi ocenami, wasnymi upodoba niami terminologicznymi, deniami do oryginalnoci ujcia, czy po prostu przy zwyczajeniami badawczymi. Na szczegln uwag zasuguje definicja K. Przecawskiego. e turystyka w szerokim znaczeniu to caoksztat zjawisk ruchliwo ci przestrzennej, zwizanych z dobrowoln, czasow zmian miejsca pobytu, rytmu i rodowiska ycia, jak te wejciem w styczno osobist ze rodowi skiem odwiedzanym - zarwno przyrodniczym, kulturowym, jak i spoecznym. W tym socjologicznym ujciu autor podkrela, e turystyka to przede wszystkim zachowanie czowieka, to wspczesny sposb jego ycia, poznawania i przey wania wiata, bycia z innymi, bdcy realizacj wolnoci, a nieraz te majcy elementy twrcze. Warto to tego doda ekonomiczne okrelenie turystyki w ujciu R. azarka jako ogu stosunkw i zjawisk wynikajcych z podry i pobytu osb podrujcych w celach wypoczynku, w interesach lub w innych celach, pozostajcych poza swoim normalnym rodowiskiem nie duej ni rok, przy czym gwny cel ich wizyty jest inny ni wykonywanie czynnoci wyna gradzanych w odwiedzanym kraju lub miejscowoci. Ta definicja czy elemen ty ujcia dla potrzeb statystyki w turystyce z klasycznymi okreleniami turystyki w literaturze przedmiotu. Wreszcie na koniec mona sformuowa zdroworoz sdkowe, potoczne rozumienie turystyki jako zbiorowych lub indywidualnych wyjazdw poza miejsce staego zamieszkania oraz wdrwki po z reguy obcym terenie w celach poznawczych, wypoczynkowych i innych.
2.2. Pojcie rekreacji

Rekreacja - podobnie jak turystyka-jest zjawiskiem wielopaszczyznowym, bardzo rnie rozumianym. Czsto jest utosamiana z wypoczynkiem i czasem wolnym. Nieraz jako okrelenia bliskoznaczne rekreacji podaje si wakacje lub wczasy, ale w istocie nie s to synonimy. Rekreacja oznacza okrelon aktyw no i powinna by rozumiana jako czynny wypoczynek podejmowany w celu regeneracji si. W tym wanie kierunku zmierza definicja rekreacji ruchowej ustalona w ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. Sowniczek ustawowy zawarty w tym akcie normatywnym okrela rekreacj ruchow jako form aktywnoci fizycznej, podejmowan dla wypoczynku i odnowy si psychofizycznych. W literaturze przedmiotu wystpuj zrnicowane i szerokie definicje rekre acji- S. Toczek-Werner zwraca uwag na pochodzenie tego terminu z jzyka aciskiego od czasownika reereo, oznaczajcego czynno odtwarzania lub przywracania czego istniejcego wczeniej, a zarazem czynno tworzenia. Autorka ta wymienia takie cechy rekreacji, jak aktywno, dobrowolno, bezin teresowno i przyjemno rozumiana jako uczucie zadowolenia ze spenienia oczekiwa zwizanych z wybran form aktywnoci. Wskazuje przy tym, e wystpuj co najmniej trzy znaczenia rekreacji: jako zespou zachowa czowieka w czasie wolnym; jako procesu wypoczynku czowieka, prowadzcego do regeneracji si oraz odnowy produkcyjnych i twrczych jego zdolnoci; jako zjawiska spoeczno-ekonomicznego zwizanego ze wzrostem wolnego czasu i dochodw ludnoci oraz rnicowaniem si form zachowa ludzi. Podobnie szeroko rozumiej rekreacj M. Kwilecka i Z. Broek, odnoszc j do zaj, ktrych celem jest odpoczynek, rozrywka lub rozwj wasny, wyko nywanych w czasie pozostajcym wycznie do dyspozycji jednostki. Przy tym autorki odrniaj rekreacj czynn od biernej, dostrzegajc umowno tego podziau. Zajmujc si gwnie rekreacj ruchow (fizyczn), wymienione au torki szeroko analizuj funkcje rekreacji, do ktrych zaliczaj:
funkcj wypoczynkow;
funkcj wypenienia czasu wolnego; funkcj zdrowotn; funkcj korekcyjno-kompensacyjn, uzalenion od wieku oraz sprawnoci psychicznej i fizycznej czowieka; funkcj socjalizacyjn; funkcj ludyczn (zabawow). Warto przytoczy krtkie, cho nie dla wszystkich zrozumiae z powodu uycia wyrazw obcych, okrelenie rekreacji przez Z. Krawczyka jako ruchli woci somatycznej podejmowanej w celach autotelicznych i instrumentalnych". To naukowe okrelenie oznacza po prostu -jak si wydaje - ruchliwo fizycz-
38
Rozdzia 2
\Vprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji
39
n podejmowan w celach samorealizacji i dla osigania praktycznych korzyci. Przywoany autor wskazuje na znaczenie rekreacji w wietle wspczesnych koncepcji tzw. zdrowia pozytywnego, rozumianego nie jedynie jako brak choro by, ale jako zdolno czowieka do rozwoju. Uwag zwraca podkrelenie przez Z. Krawczyka funkcji rekreacji, jak jest zaspokajanie potrzeb kreacyjnych lu dzi, obok tradycyjnych i nadal wanych funkcji wypoczynkowych i renowacyj nych. Ta funkcja kreacyjna rekreacji odnosi si jednoczenie i rwnorzdnie do potrzeb biologicznych, psychicznych, spoecznych i kulturowych czowieka. W podsumowaniu powyszych rozwaa na lemat pojcia i zakresu rekreacji trzeba stwierdzi, e rekreacja jest generalnie kojarzona z czynnym wypoczyn kiem, nawet gdy jest okrelana bez dodatkowego przymiotnika ruchowa" (fizyczna). Moe wystpowa w formach aktywnoci podejmowanych sponta nicznie i realizowanych we wasnym zakresie (samodzielnie) lub w formach zorganizowanych (jako usugi rekreacyjne). Jej cechy charakterystyczne to: dobrowolno, co nie wyklucza pewnych form zorganizowania, a w prakty ce nawet coraz czciej wie si z nimi i opiera si na podstawach umow nych; wynikanie z osobistych zainteresowa; zwizanie z czasem wolnym, przy jednoczesnym braku powiza z obo wizkami zawodowymi, domowymi lub spoecznymi; cel gwny w postaci wasnej satysfakcji oraz regeneracji si fizycznych i psychicznych; przynoszone efekty w postaci przede wszystkim odpoczynku (odprenia), rozrywki (zabawy) i rozwoju wasnego (samorealizacji). Naley podkreli, e indywidualna turystyka nieraz odznacza si wskaza nymi cechami rekreacji. W peni odnosi si to do takiej turystyki, ktra realizuje funkcje wypoczynkowe i zdrowotne. Niewtpliwie zwaszcza turystyka aktywna i kwalifikowana maj wiele zwizkw z rekreacj.
kowe. Przy tym saboci tej definicji jest odwoanie si do poj turysty i od wiedzajcego, majcych znaczenie tylko dla celw statystyki w turystyce i poza samym sowniczkiem ustawowym nieuywanych w tej ustawie. Blisze okrelenie zakresu usug turystycznych wynika z powoanej ju wy ej PKD. Sekcja I tej klasyfikacji, nazwana jako transport, gospodarka maga zynowa i czno, obejmuje m.in. dziaalno zwizan z zapewnieniem prze wozu osb rodkami transportu ldowego, wodnego i powietrznego, dziaalno wspierajc przewozy, wiadczon zwaszcza przez stacje, porty i dworce lot nicze w zakresie kontroli ruchu, obsugi pasaerw i bagau, jak rwnie orga nizowanie i obsug ruchu turystycznego. Przy tym dziaalno zwizana z turystyk stanowi wraz z dziaalnoci wspomagajc transport dzia 63 wy mienionej sekcji, bdc w jego ramach odrbn grup 63.3. W tej wanie gru pie jest wyrniona klasa 63.30, ktra dzieli si na cztery podklasy: 6330 A Dziaalno biur podry, obejmujca organizowanie imprez tury stycznych, w tym wycieczek turystycznych z kompleksowym programem imprez, uwzgldniajcym zarwno transport, jak i zakwaterowanie; 63.30 B Dziaalno agencji podry, obejmujca usugi porednictwa w sprzeday biletw, miejsc zakwaterowania i wycieczek z kompleksowym programem imprez, uwzgldniajcym zarwno transport, jak i zakwaterowa nie; 63.30 C Dziaalno biur turystycznych, obejmujca: - usugi informacji turystycznej, - usugi doradztwa turystycznego, - rezerwacj miejsc noclegowych, - rezerwacj i sprzeda biletw i wycieczek miejscowych; 63.30 D Pozostaa dziaalno turystyczna, obejmujca: - usugi wiadczone przez pilotw wycieczek, - usugi przewodnikw turystycznych. Rwnie w innych sekcjach PKD wystpuj usugi turystyczne. Tak jest nie tylko w odniesieniu do sekcji H, do ktrej zostaa zaliczona dziaalno hoteli i innych obiektw noclegowych turystyki oraz dziaalno gastronomiczna, ale take sekcji K - obejmujcej m.in. wynajem samochodw osobowych bez kie rowcy, autobusw i przyczep kempingowych, sekcji N - mieszczcej m.in. usu gi sanatoriw i szpitali uzdrowiskowych, a take sekcji O, do ktrej wchodz m.in. usugi wesoych miasteczek, parkw rozrywki i zabytkowych kolei, dzia alno muzew, ochrona zabytkw, dziaalno ogrodw botanicznych i zoolo gicznych, rezerwatw przyrody oraz innych obszarw i obiektw chronionej przyrody, usugi parkw rekreacyjnych i pla oraz tzw. transport rekreacyjny. Elementem przesdzajcym o zaliczeniu okrelonej usugi do usug tury stycznych jest wiadczenie tej usugi turycie lub odwiedzajcemu. Pojcia te za s zdefiniowane w ustawie o usugach turystycznych w sposb pozostajcy
2.3. Usugi turystyczne

Pojcie usug turystycznych jest zdefiniowane w sowniczku ustawowym ustalonym w ustawie o usugach turystycznych z 1997 r. Wskazana ustawa okre la usugi turystyczne jako usugi przewodnickie, usugi hotelarskie oraz wszystkie inne usugi wiadczone turystom lub odwiedzajcym. Jest to wic pojcie zbiorcze, majce szeroki i nie do koca przesdzony zakres. Wrd tych innych usug mieszcz si m.in. usugi organizatorskie biur podry, usugi przewozowe, usugi gastronomiczne, usugi rekreacyjne, ale take usugi tele komunikacyjne, edukacyjne, zdrowotne, motoryzacyjne, czy finansowe. Doda do tego mona zwaszcza usugi pocztowe i informacyjne wiadczone turystom lub odwiedzajcym, a take usugi agroturystyczne, uzdrowiskowe, czy rozryw-
40
Rozdzia 2
41
w pewnej sprzecznoci z zaleceniami UN WTO. Przez okrelenie turysta" wymieniona usiawa rozumie osob podrujc do innej miejscowoci poza swoim siaym miejscem pobylu na okres nieprzekraczajcy 12 miesicy, dla ktrej celem podry nie jesi podjcie staej pracy w odwiedzanej miejscowoci i ktra korzysta z noclegu przynajmniej przez jedn noc. Podr zatem do sezo nowej pracy nie pozbawia danej osoby charakteru turysty. Odnosi si to rwnie do odwiedzajcego, ktrego odrnia od turysty niekorzystanie z noclegu w odwiedzanej miejscowoci. Przytoczone ustawowe definicje turysty i odwie dzajcego rni si od zalece UN WTO, ktre wymagaj, aby podstawowym celem podry takich osb nic byo podjcie dziaalnoci zarobkowej wynagra dzanej ze rodkw pochodzcych z odwiedzanego miejsca. Pojcie odwiedza jcy" oznacza zgodnie z tymi zaleceniami zarwno turystw, jak i tzw. odwie dzajcych jednodniowych. Polskie definicje ustawowe turysty i odwiedzajcego s zdeformowane i w istocie zbdne wobec stosowania w ustawie o usugach turystycznych szerokiego okrelenia klient". Okrelenie to obejmuje zarwno osob, ktra zamierza zawrze lub zawara umow o wiadczenie usug tury stycznych, jak i osob, na rzecz ktrej umowa zostaa zawarta, bd ktrej prze kazano prawo do korzystania z usug turystycznych objtych uprzednio zawart umow. Przy tym zawarcie tej umowy na swoj rzecz lub na rzecz innej osoby nie moe stanowi przedmiotu dziaalnoci gospodarczej danej osoby. Wanym, ustawowo zdefiniowanym terminem jest okrelenie imprezy tury stycznej, przez ktr naley rozumie co najmniej dwie usugi turystyczne two rzce jednolity program i objte wspln cen, jeeli usugi te obejmuj nocleg lub trwaj ponad 24 godziny albo jeeli program przewiduje zmian miejsca pobytu. Jest to wic swoisty pakiet turystyczny, obejmujcy w poszczeglnych wypadkach bardzo rne usugi. Taki pakiet musi by traktowany w sposb jednolity. Szczeglnym przy tym rodzajem imprezy turystycznej jest wycieczka. Jej elementem charakterystycznym jest to, e program takiej imprezy obejmuje zmian miejsca pobytu jej uczestnikw. Wycieczki powinny by zatem odr nione od imprez turystycznych typu pobytowego, ale te ostatnie rwnie mog obejmowa swym zakresem fakultatywne wycieczki. Generalnie kada impreza turystyczna ma zoony i zindywidualizowany charakter. Przygotowywaniem, oferowaniem i realizacj imprez turystycznych zajmuj si podmioty okrelane przez ustaw o usugach turystycznych mianem organi zatorw turystyki. Przy tym kada z tych trzech faz organizacyjnych jest uwa ana za organizowanie danej imprezy turystycznej. Organizatorem turystyki jest wic nie tylko przedsibiorca, ktry zarazem przygotowuje, jak i oferuje oraz realizuje okrelon imprez turystyczn, ale rwnie taki, ktry tylko j przygo towuje albo oferuje j klientom we wasnym imieniu albo jedynie zajmuje si jej realizacj bd te dokonuje czynnoci organizacyjnych wchodzcych do dwch z wymienionych faz danej imprezy. Takie funkcje organizatorskie spenia wiele
biur podry, nazywanych z lego tytuu touroperatorami. Organizacja imprez turystycznych moe stanowi jedyny przedmiot dziaania danego biura podry, ale znacznie czciej biura podry peni zarazem funkcje porednikw w za kresie sprzeday imprez turystycznych organizowanych przez innych przedsi biorcw, sprzeday usug noclegowych, rezerwacji pokojw hotelowych, sprze day biletw na przejazd rnymi rodkami transportu, rezerwacji w nich miejsc, sprzeday usug ywieniowych, sprzeday biletw na imprezy kultural ne, rozrywkowe i sportowe, zaatwiania formalnoci paszportowo-wizowych. zawierania umw ubezpieczenia itp. Dziaanie biura podry w charakterze porednika turystycznego jest w ro zumieniu ustawy o usugach turystycznych ujte stosunkowo wsko, gdy odno si sic tylko do przedsibiorcy wykonujcego na zlecenie klienta czynnoci fak tyczne i prawne zwizane z zawieraniem umw o wiadczenie usug turystycz nych- Takie poredniczenie moe dotyczy zarwno umowy o imprez tury styczn, jak i umw o wiadczenie innych usug turystycznych. Jest to sytuacja podobna do dziaania brokera ubezpieczeniowego, ktry rwnie dziaa na zle cenie klienta, w jego interesie oraz na jego rachunek, a czsto te w imieniu ubezpieczajcego. Od tak rozumianego porednika turystycznego ustawa o usugach turystycz nych odrnia agenta turystycznego. Jest to przedsibiorca stale poredniczcy w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych na rzecz organizatorw turystyki lub na rzecz innych usugodawcw majcych siedzib w kraju. Taki agent nie dziaa wic we wasnym imieniu i powinien ujawni, na czyj rzecz dziaa oraz w czyim imieniu. Nie moe on dziaa zarazem na zlecenie klienta. Naley doda, e znowelizowana ustawa o usugach turystycznych uznaje przedsibiorc wystpujcego wobec klientw jako agent turystyczny za orga nizatora turystyki dziaajcego bez wymaganego wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej, jeeli w umowach zawieranych z klientami nie wskazuje on jedno znacznie waciwego- reprezentowanego przez siebie organizatora turystyki albo dziaa jako agent organizatora turystyki nieuprawnionego do zawierania umw z klientami na terytorium Polski bd te dziaa bez wanej umowy agencyjnej lub z przekroczeniem jej zakresu. Ma to na celu ochron klientw, ktrzy nieraz nie mieli wiadomoci, kto w rzeczywistoci jest organizatorem danej imprezy turystycznej. Wrd usug turystycznych szczeglne znaczenie maj usugi hotelarskie. Bez nich z reguy nie s moliwe dusze imprezy turystyczne. Ustawowa defi nicja takich usug rozumie przez nie krtkotrwae, oglnie dostpne wynajmo wanie domw, mieszka, pokoi, miejsc noclegowych oraz miejsc na ustawienie namiotw lub przyczep samochodowych, jak rwnie wiadczenie w obrbie obiektu usug z tym zwizanych. Gwnym celem tego typu usug jest zatem odpatne zaspokojenie okresowych potrzeb noclegowych turystw, co moe
42
Rozdzia 2
43_
nastpowa w bardzo rnych formach. Charakteru usugi hotelarskiej nie traci przy tym usuga wykonywana nie na rzecz turysty, lecz osoby zamieszkaej na stae w tej samej miejscowoci. Trzeba te podkreli, e obok usug noclego wych usugi hotelarskie mog obejmowa i zwykle obejmuj take usugi ga stronomiczne, usugi przechowania, usugi porzdkowe, rozmaite usugi rekre acyjne, rozrywkowe, czy informacyjne, wice si z wynajmowaniem domw, mieszka, pokoi, miejsc noclegowych lub miejsc na kempingach. Takie dodat kowe usugi s wiadczone w obrbie obiektu, w ktrym jest realizowana usuga noclegowa. Z zasady tylko korzystanie z noclegu na polach biwakowych nie wie si z rwnoczesnym wiadczeniem innych usug. Z powyszych usug hotelarskich nic wszystkie s zaliczone w ramach PKD do sekcji H - Hotele i restauracje. Sekcja ta obejmuje wynajem pomieszcze przeznaczonych do krtkotrwaego zamieszkania, prowadzonych bez lub cznie z wyywieniem przez hotele, motele, schroniska, pola kempingowe, pensjonaty, domy wycieczkowe, internaty, bursy, domy studenckie itp., jak rwnie dziaal no gastronomiczn prowadzon przez restauracje, bary, stowki i inne jed nostki, ktrych dziaalno polega na przygotowaniu i dostarczaniu posikw i napojw odbiorcom zewntrznym, z wyczeniem sprzeday w automatach sprzedajcych, objtej sekcj G. Z tego wynika, e nie kada dziaalno zali czona w ramach PKD do sekcji H ma zwizek z turystyk. Z ustale ustawy o usugach turystycznych wynika ponadto, e w powyszy sposb rozumiane usugi hotelarskie mog by wiadczone nie tylko w obiek tach hotelarskich, ale rwnie w innych obiektach speniajcych minimalne wymagania okrelone przez obowizujce prawo. Ustawa ta jednak nie definiuje podmiotu wiadczcego usugi hotelarskie. Taki podmiot jest nazwany w tytule XXIX ksigi trzeciej k.c. zbyt dugim i le brzmicym mianem utrzymujcego zarobkowo hotel lub podobny zakad. W tym podrczniku jest uywane zbiorcze okrelenie przedsibiorca hotelarski".
Organizator zaj rekreacyjnych i innych form aktywnego wypoczynku jwiadczy usugi, ktre mona okreli jako usugi rekreacyjne. S one bardzo rnorodne, gdy zainteresowania i potrzeby ludzkie w tym zakresie oraz mo liwoci uczestnikw s nader zrnicowane. Usugi te mog by wykonywane w formie: indywidualnej (tj. na rzecz jednego usugobiorcy); zespoowej (w parze, w grupie rodzinnej lub koleeskiej, w druynie); imprezy rekreacyjnej rozumianej jako jednorazowe lub cykliczne spotkanie uczestnikw, ktrego program obejmuje zajcia z zakresu rekreacji, zabaw ruchowych, gier sportowych lub innych konkurencji sportowych, bd te dziaania o charakterze imprezy turystycznej, jak rajdy, zloty, czy spywy. Usuga rekreacyjna w formie indywidualnej moe dotyczy np. nauki jazdy konnej lub jazdy na nartach, nauki gry w tenisa lub innych czynnoci, ktrych opanowanie wymaga indywidualnego podejcia ze strony instruktora. Taka usuga wie si z potrzeb zindywidualizowanego okrelenia praw i obowiz kw usugodawcy i usugobiorcy. Konsekwencj za zakresu tych praw i obo wizkw jest odpowiednie ustalenie odpatnoci za tego rodzaju usug rekre acyjn. Podstawow form organizacyjn usug rekreacyjnych s rozmaite zespoy wiczeniowe o charakterze staym. Taki stay zespl oznacza grup uczestni kw zajmujcych si w ramach swojego czasu wolnego regularnymi wiczenia mi o charakterze: gimnastycznym (np. aerobik, callanetics); gier ruchowych (np. krgle, bilard, kometka, tenis stoowy, tenis ziemny,
golf);
siowym (np. kulturystyka); wschodnich sztuk walki i samodoskonalenia; tanecznym (np. nauka taca, zesp taneczny); rekreacyjnych wicze w terenie (np. paintball, biegi na orientacj, surwi-
2.4. Usugi rekreacyjne

Pojcie usug rekreacyjnych nic jest zdefiniowane przez ustaw o kulturze fizycznej z 1996 r. ani przez oparte na niej rozporzdzenie MEN w sprawie szczegowych zasad i warunkw prowadzenia dziaalnoci w dziedzinie rekre acji ruchowej z 2001 r. Wskazany akt wykonawczy odrnia, e zorganizowana dziaalno w dziedzinie rekreacji ruchowej moe by prowadzona w zakresie: zaj, podczas ktrych s prowadzone rne formy rekreacji ruchowej; innych form aktywnego wypoczynku rekreacyjno-sportowego, a w szcze glnoci: biwakw, obozowisk, rajdw, zlotw, spyww, turniejw, festy nw i zawodw amatorskich.
wal); gier zespoowych (np. siatkwka, koszykwka, pika nona); sportw wodnych (np. pywanie, petwonurkowanie, eglarstwo, windsurfing); sportw motorowodnych, sportw zimowych (np. snowboard, narciarstwo biegowe i zjazdowe); sportw lotniczych (np. lotniarstwo, modelarstwo lotnicze); sportw jedzieckich (np. jazda konna); innych wicze, jak np. profilaktyczno-usprawniajcych. Coraz czciej mamy do czynienia ze zdefiniowan wyej imprez rekre acyjn jako form organizacyjn usug rekreacyjnych, co jest zwizane z proce sami upowszechniania aktywnego ruchowo wypoczynku w spoeczestwie i pro
Rozdzia 2
45
pagowaniem rekreacji jako elementu stylu ycia wspczesnego czowieka. Takie imprezy maj na celu zachcenie uczestnikw do aktywnoci i zabawy poprzez rne postacie wspzawodnictwa i okazania sprawnoci fizycznej. Dokonywana w literaturze przedmiotu klasyfikacja imprez rekreacyjnych obej muje w szczeglnoci: festyny, ktre s z zasady oglnodostpne, maj charakter interdyscyplinarny i s nastawione gwnie na rozrywk i zabaw; spartakiady, bdce postaci wspzawodnictwa osb o stosunkowo wyso kim stopniu sprawnoci fizycznej i zwykle wczeniej odpowiednio przygo towujcych si do tego rodzaju rywalizacji; turnieje, organizowane dla staych zespow wiczeniowych, stanowice form urozmaicenia tych wicze i element ich usportowienia; ligi rekreacyjne, bdce postaci rywalizacji w rnych grach zespoowych osb systematycznie w nich uczestniczcych w celach rekreacyjnych i maj ce charakter zbliony do rozgrywek sportowych, ale z moliwoci modyfi kacji zasad tych gier; konkursy, zmierzajce do wyboru w drodze eliminacyjnej najlepszych uczestnikw o okrelonej sprawnoci fizycznej, co czsto stanowi tylko jeden z elementw skadowych takich imprez rekreacyjnych, jak festyn, spartakia da, czy turniej; rajdy, zloty i spywy jako piesze, rowerowe, konne, kajakowe lub przy uy ciu innego rodka transportu wdrwki co najmniej kilku grup uczestnikw po okrelonym terenie, wice si z realizacj oznaczonych zada, a ko czce si zwykle spotkaniem w miejscu docelowym; biwaki, obozowiska i kolonie stanowice form uczestnictwa dzieci i mo dziey w czynnym wypoczynku, trwajce od kilku dni do kilku tygodni, czce si czsto ze zdobywaniem rnych sprawnoci przez uczestnikw; wycieczki jako krtkoterminowa forma rekreacyjnej imprezy terenowej, majca na celu poznanie rejonu miejsca zamieszkania lub pobytu, bd nawet oddalonych miejsc o uznanych walorach krajoznawczych lub historycznych, jak te majca posta wycieczki turystyki kwalifikowanej albo wycieczki przedmiotowej organizowanej dla dzieci i modziey szkolnej (tzw. lekcje w terenie); biegi przeajowe, biegi na orientacj, biegi patrolowe i tzw. zgadywanki terenowe, bdce krtkoterminow form rekreacyjnej imprezy terenowej, ktra nie wymaga od uczestnikw specjalistycznych umiejtnoci technicz nych; imprezy eglarskie jako forma rekreacyjnej imprezy terenowej w zakresie eglarstwa jachtowego lub deskowego, wymagajca posiadania odpowied nich umiejtnoci i uprawnie podlegajcych sformalizowanej weryfikacji;
impreza narciarska jako forma rekreacyjnej imprezy terenowej w okresie zimowym w zakresie zwaszcza narciarstwa zjazdowego i biegowego oraz snowboardingu, wymagajca posiadania specjalistycznych umiejtnoci, kt re jednak nic podlegaj formalnemu zweryfikowaniu. Pojcie usug rekreacyjnych jest cile zwizane z powoan wyej PKD i jej sekcj O nazwan pozostaa dziaalno usugowa komunalna, spoeczna i indywidualna. Sekcja ta obejmuje rne rodzaje dziaalnoci, gdzie indziej nicsklasyfikowane. w tym dziaalno zwizan z kultur, rekreacj i sportem, stanowic dzia 92. W ramach tego dziau mieci si: dziaalno domw i orodkw kultury jako podklasa 92.3l.F wyrniona w grupie 92.3 nazwanej: inna dziaalno artystyczna i rozrywkowa, co obejmuje m.in. dziaalno domw kultury, klubw i wietlic, organizujcych np. sekcje tenisa stoowego; dziaalno wesoych miasteczek i parkw rozrywki, stanowica w teje grupie klas 92.33; dziaalno ogrodw botanicznych i zoologicznych, rezerwatw przyrody oraz innych obszarw i obiektw chronionej przyrody, bdca w grupie 92.5 klas 92.53; dziaalno zwizana ze sportem, stanowica grup 92.6, w ktrej podklasa 92.61.Z obejmuje m.in. dziaalno basenw kpielowych i pywalni sporto wych, pl golfowych, kortw tenisowych, pl krykictowych, boisk basebal lowych, hal do uprawiania gier zespoowych i obiektw do uprawiania spor tw zimowych, a podklasa 92.62.Z obejmuje m.in. organizowanie i przepro wadzanie imprez sportowych na powietrzu i w halach dla amatorw, dziaal no szk jazdy konnej i innych szkek sportowych, eglarstwo i mylistwo rekreacyjne; pozostaa dziaalno rekreacyjna, bdca grup 92.7, w ktrej juko klasa 92.72 wystpuje pozostaa dziaalno rekreacyjna, gdzie indziej niesklasyfikowana, w tym dziaalno parkw rekreacyjnych i pla, cznie z wynaj mowaniem m.in. kabin plaowych, leakw i koszy plaowych, a take dzia alno zwizana z rekreacyjnym wdkowaniem oraz tzw. transport rekre acyjny w postaci np. jazdy na rowerze, czy rekreacyjnej jazdy konnej. Usugi rekreacji ruchowej w rzeczywistoci nie mieszcz si w sekcji 93 PKD, nazwanej pozostaa dziaalno usugowa", chocia jej podklasa 93.04.Z, obejmujca dziaalno zwizan z popraw kondycji fizycznej, sugeruje to swoj nazw na pierwszy rzut oka. Obowizujce wyjanienia do PKD przes dzaj, e wskazana podklasa obejmuje usugi, ktre co najwyej mona by zaliezy do rekreacji biernej. S to bowiem usugi majce na celu zapewnienie dobrego samopoczucia fizycznego oraz komfortu, wykonywane w obiektach takich jak anie tureckie, sauny i anie parowe, solaria, salony masau, uzdro wiska itp.
46
Rozdzia 2
Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacj
47
Bardziej szczegowe omwienie rnych form organizacyjnych usug rekre acyjnych mona znale w literaturze przedmiotu. Nie zawsze jest ono zgodne z ustaleniami PKD, chocia jako zacznik do rozporzdzenia Rady Ministrw 2 1997 r. ma ona charakter powszechnie obowizujcy i jest stosowana nie tylko w statystyce, ale rwnie w ewidencji i dokumentacji oraz rachunkowoci, jak te w urzdowych rejestrach i systemach informacyjnych administracji publicz nej.
2.5. Pojcie dziaalnoci gospodarczej

Zarobkowe wiadczenie usug turystycznych lub rekreacyjnych stanowi ro dzaj dziaalnoci gospodarczej i podlega regulacjom ustawy o swobodzie dzia alnoci gospodarczej z 2004 r., zwanej dalej ustaw o s.d.g. Ustawa ta reguluje podejmowanie, wykonywanie i zakoczenie dziaalnoci gospodarczej na teryto rium RP oraz zadania organw administracji publicznej w tym zakresie. Przy tym pojcie dziaalnoci gospodarczej jest w tej ustawie rozumiane szeroko. Obejmuje ono dziaalno wytwrcz, handlow, budowlan i usugow oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze z, a take dziaal no zawodow, wykonywan: zarobkowo; w sposb zorganizowany; cigle. Dziaalno usugowa mieci w sobie wiele zrnicowanych czynnoci, kt rych normatywn podstaw stanowi Polska Klasyfikacja Wyrobw i Usug (PKWiU), wprowadzona rozporzdzeniem Rady Ministrw z 2004 r. Do tych czynnoci zalicza si m.in. czynnoci zaspokajajce potrzeby fizyczne i psy chiczne czowieka w zakresie kultury, wypoczynku i sportu, jak te czynno ci z zakresu transportu, a wic wanie okrelajce istot usug turystycznych i rekreacyjnych. Warunkiem jest jednak, aby byy one podejmowane w celu zarobkowym. Zwyke wic wdkowanie nie moe by uznane za dziaalno gospodarcz, gdy jest zasadniczo ograniczone do zaspokajania wasnych po trzeb. Take dziaalno odpatna, przynoszca stae lub jednorazowe dochody nic jest dziaalnoci gospodarcz, jeli jako tzw. dziaalno non profit nie jest prowadzona w celu zarobkowym. Pozostae dwa elementy pojcia dziaalnoci gospodarczej, tj. wykonywanie jej w sposb zorganizowany i cigy, nie s ujte w powoanej ustawie w sposb jednoznaczny. Z natury rzeczy kada dziaalno gospodarcza musi obejmowa czynnoci organizatorskie takie choby, jak uzyskanie wpisu do rejestru przed sibiorcw lub ewidencji dziaalnoci gospodarczej, dokonanie wymaganego przez obowizujce prawo zgoszenia statystycznego, podatkowego, czy w za kresie ubezpiecze spoecznych. W pojciu organizacji mieci si dokonanie
wyboru formy prawnej prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, jak rwnie stworzenie struktur zarzdzania i nadzoru w tym zakresie. Jeli jednak okre lona dziaalno nastpuje w ramach pomocy ssiedzkiej lub koleeskiej albo jako tzw. grzeczno (np, przewz z grzecznoci), to nie ma ona charakteru zor ganizowanego w rozumieniu omawianej ustawy. Nie jest to wic dziaalno Gospodarcza, choby nawet przyniosa danemu podmiotowi jaki dochd. Take wszelkie przypadkowo podejmowane czynnoci nie mog oznacza podjcia dziaalnoci gospodarczej. Wymaga bowiem ona wzgldnej staoci oraz zasad niczo wicej si z tym cechy powtarzalnoci. Nie wyklucza to oczywicie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej tylko sezonowo. Mamy z tym nieraz do czynienia w dziedzinie turystyki i rekreacji. Wanie tylko w sezonie wakacyj nym niektre podmioty wiadcz usugi noclegowe, gastronomiczne, czy rekre acyjne. Wszystkie wymienione cechy dziaalnoci gospodarczej musz wystpowa cznie. wiadczenie usug turystycznych lub rekreacyjnych jest dziaalnoci gospodarcz wtedy, gdy jest to dziaalno zarobkowa, wykonywana w sposb zorganizowany i cigy. Jednak nie kada taka dziaalno podlega przepisom ustawy o s.d.g., gdy na mocy przepisu szczeglnego tej ustawy jej przepisw nie stosuje si do wynajmowania przez rolnikw pokoi, sprzeday posikw domowych i wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych usug zwiza nych z pobytem turystw. Taka dziaalno rolnikw nie wie si z koniecz noci przestrzegania ustale ustawy o s.d.g. Jeli ta tzw. dziaalno agrotury styczna jest wykonywana przez rolnika poza gospodarstwem rolnym, to nie pod lega wskazanemu wyczeniu. Bez wtpienia nie jest dziaalnoci gospodarcz organizowanie w celach niezarobkowych wycieczek i innych imprez turystycznych przez zwizki wy znaniowe, stowarzyszenia, szkoy oraz inne jednostki organizacyjne. Imprezy turystyczne organizowane przez tego typu podmioty w celach wychowawczych, dydaktycznych, religijnych lub innych celach niezarobkowych nie podlegaj ustaleniom ustawy o usugach turystycznych. Powoduje to w konsekwencji, e uczestnicy tych imprez s pozbawieni ochrony prawnej, jak zapewnia wskaza na ustawa. Rwnie organizowanie imprez rekreacyjnych i staych zaj rekre acyjnych w celach niezarobkowych pozbawia tak dziaalno charakteru dzia alnoci gospodarczej. Ustawa o s.d.g. zalicza do dziaalnoci gospodarczej dziaalno zawodow wykonywan zarobkowo, w sposb zarobkowy i cigy. Taka dziaalno usu gowa wykonywana we wasnym imieniu i na wasny rachunek jest dziaalno ci przedsibiorcy. Na mocy ustale omawianej ustawy oraz przepisw j wprowadzajcych do dziaalnoci gospodarczej s kwalifikowane tzw. wolne zawody. Cechami wolnego zawodu s m.in. regulowany charakter, osobiste wykonywanie, kwalifikowane wyksztacenie, szczeglne formy organizacyjne
48
Rozdzia 2
49
wykonywania zawodu, niezaleno i etyka zawodowa, zwizanie tajemnic zawodow, szczeglne sposoby wynagradzania oraz ponoszenia odpowiedzial noci zawodowej, jak rwnie istnienie samorzdu zawodowego. W nauce pra wa postuluje si, aby w przyszoci status wolnego zawodu uzyskali przewodni cy turystyczni. Powysza ustawowa definicja dziaalnoci gospodarczej jest poddawana kry tyce przez przedstawicieli nauki prawa. Jak wykazuje J. Grykiel. nie ma moli woci zweryfikowania faktu wystpowania przedmiotowych cech tej dziaalno ci. Brak choby jednej z ustawowych cech (np. brak zamiaru cigego prowa dzenia dziaalnoci) powoduje, e okrelonej dziaalnoci nie mona uzna za dziaalno gospodarcz. Nie ma jednolitej interpretacji zakresu znaczeniowego tych cech, zwaszcza zorganizowania i cigoci. Powoany autor uwaa te ele menty omawianej definicji za zbdne tak samo, jak ustawowe odwoanie si do ekonomicznej klasyfikacji dziaalnoci- Nie bez racji zarzuca te tej definicji, e nie ma w niej instrumentw chronicych kontrahentw przed zarzutem, e dany podmiot nie prowadzi dziaalnoci gospodarczej pomimo wpisu do rejestru przedsibiorcw lub ewidencji dziaalnoci gospodarczej. W konsekwencji J. Grykiel proponuje wasn definicj dziaalnoci gospo darczej, zgodnie z ktr oznacza ona uczestniczenie w obrocie gospodarczym w sposb uzasadniajcy przekonanie, e ma si do czynienia z samodziel nym podmiotem zarobkowo trudnicym si wiadczeniem dla innych. Ta interesujca propozycja powinna by brana pod uwag w zakresie rozumienia pojcia dziaalnoci gospodarczej na gruncie prawa cywilnego, ktre samo nie definiuje tego pojcia, a trudno bez zastrzee przyj, e kodeksowe okrelenie przedsibiorcy odwouje si do rozumienia terminu dziaalno gospodarcza" ustalonego przez akt o charakterze publicznoprawnym, jakim jest ustawa o s.d.g.
2.6. Pojcie przedsibiorcy

Podmiot podejmujcy i wykonujcy dziaalno gospodarcz jest okrelany przez ustaw o s.d.g. mianem przedsibiorcy. Moe nim by osoba fizyczna, jak te osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niebdca osob praw n, ktrej odrbna ustawa przyznaje zdolno prawn. Chodzi tutaj wycznie o zdolno prawn polegajc na moliwoci korzystania z uprawnie przedsi biorcy i wykonywania jego obowizkw. Takimi jednostkami s spki osobowe, co wynika z przepisw k.s.h., przyznajcych takim spkom moliwo naby wania we wasnym imieniu praw i zacigania zobowiza oraz pozywania i by cia pozywanymi, a take prowadzenia przedsibiorstwa pod wasn firm. Zgod nie z k.s.h. takimi spkami s spki jawne, spki partnerskie, spki ko mandytowe oraz spki komandytowo-akcyjne.
Warunkiem posiadania statusu prawnego przedsibiorcy jest, aby dany pod miot we wasnym imieniu podejmowa i wykonywa dziaalno gospodarcz w wyej podanym rozumieniu. Oznacza to podejmowanie decyzji gospodar czych na wasne ryzyko i z reguy na wasny rachunek, przy ponoszeniu odpo wiedzialnoci cywilnej oraz publicznoprawnej za wyniki finansowe okrelonej dziaalnoci gospodarczej. Zgodnie z ustaw o s.d.g. za przedsibiorcw uznaje si take wsplnikw spki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich dziaalnoci gospodarczej. Ustawowa definicja przedsibiorcy uznaje zatem nie spk cywiln, ale wspl nikw takiej spki za przedsibiorcw W wietle szczeglnych ustale k.s.h. przedsibiorcami s ponadto spki kapitaowe w organizacji. Wskazany prze pis bowiem przyznaje spkom akcyjnym w organizacji oraz spkom z ograni czon odpowiedzialnoci w organizacji moliwo nabywania we wasnym imieniu praw i zacigania zobowiza oraz pozywania i bycia pozywanymi. Trzeba zaznaczy, e znowelizowany w 2003 r. kodeks cywilny wprowadza czciowo inne pojcie przedsibiorcy. W dodanych przepisach kodeksowych o przedsibiorcach i ich oznaczaniu przedsibiorca jest zdefiniowany jako osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebdca osob prawn, ktrej ustawa przyznaje zdolno prawn, prowadzca we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz lub zawodow. Wskazana jednostka organizacyjna niebdca osob prawn, ktrej ustawa przyznaje zdolno prawn, czyli mo no bycia podmiotem praw i obowizkw z zakresu prawa cywilnego, naley do kategorii okrelanej mianem niepenych (uomnych) osb prawnych. Do tej kategorii jednostek organizacyjnych znowelizowany k.c. nakazuje odpowiednio stosowa przepisy o osobach prawnych. Nale do niej nie tylko wymienione osobowe spki handlowe, ale rwnie inne podmioty, jak np. stowarzyszenia niezarejestrowane. Natomiast pojcie to nie obejmie spek cywilnych, skoro ustawa nic przyznaje im zdolnoci prawnej. Przeciwstawienie dziaalnoci gospodarczej i dziaalnoci zawodowej doko nane w kodeksowej definicji przedsibiorcy jest nielogiczne i wprowadzajce w bd, gdy wykonywana we wasnym imieniu przez osob fizyczn dziaal no gospodarcza mieci w sobie pojcie dziaalnoci zawodowej. Nieraz wiad czenie usug przewodnickich ma wanie zarazem charakter dziaalnoci zawo dowej, jak te dziaalnoci gospodarczej. Kodeksowa definicja przedsibiorcy znajduje zastosowanie do wszelkich sto sunkw cywilnoprawnych z udziaem podmiotw profesjonalnie prowadzcych dziaalno gospodarcz. Przy tym nowelizacja kodeksu cywilnego z 2003 r. wprowadzia w odniesieniu do przedsibiorcw pojcie firmy jako ich oznacze nia, pod ktrym dziaaj. Firm osoby prawnej jest jej nazwa, okrelajca form prawn danej osoby prawnej, a take zawierajca inne okrelenia dowolne obra ne. Przedsibiorca moe posugiwa si skrtem firmy. Natomiast firm osoby
50
Rozdzia 2
51_
fizycznej prowadzcej we wasnym imieniu dziaalno gospodarcz lub zawo dow jest jej imi i nazwisko, co nie wyklucza wczenia do firmy pseudonimu lub okrele wskazujcych na przedmiot dziaalnoci przedsibiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych dowolnie obranych okrele. Generalnie w odniesieniu do firmy wana jest zasada ujawniania firmy i jej zmiany we waciwym reje strze, chyba e przepisy odrbne stanowi inaczej. Kodeks cywilny ustala te istotny warunek, e firma nie moe wprowadza w bd, w szczeglnoci co do osoby przedsibiorcy, czy przedmiotu lub miejsca dziaalnoci. Zasad jest po nadto konieczno dostatecznego odrniania si firmy przedsibiorcy od firm innych przedsibiorcw prowadzcych dziaalno na tym samym rynku. Trzeba take podkreli, e firma nie moe by zbyta, a przedsibiorca moe jedynie upowani innego przedsibiorc do korzystania ze swej firmy, jeeli nie wpro wadza to w bd. Od omwionego pojcia przedsibiorcy w rozumieniu ustawy o s.d.g. naley odrni pojcie przedsibiorcy zagranicznego, czyli tzw. osoby zagranicznej wykonujcej dziaalno gospodarcz za granic. W wietle ustale tej ustawy takimi osobami zagranicznymi s osoby fizyczne majce stae miejsce zamiesz kania za granic (ale z wyjtkiem obywateli polskich), osoby prawne z siedzib za granic oraz jednostki organizacyjne niebdce osobami prawnymi, ale po siadajce zdolno prawn z siedzib za granic. Tak rozumiani przedsibiorcy zagraniczni mog w Polsce prowadzi dziaalno gospodarcz w sposb po redni przez utworzenie powizanego (kapitaowo oraz ewentualnie take per sonalnie) z danym przedsibiorc podmiotu prawa, bdcego formalnie samo dzielnym przedsibiorc, bd w sposb bezporedni przez utworzenie w RP niesamodzielnego prawnie oddziau, podlegego organizacyjnie danemu przed sibiorcy zagranicznemu. Prawo do tworzenia oddziaw i agencji przez przedsibiorcw wsplnoto wych na terytoriach innych pastw czonkowskich UE oznacza tzw. wtrn swobod przedsibiorczoci. Prawo to wynika bezporednio z art. 43 Traktatu o ustanowieniu Wsplnoty Europejskiej i jego powtrzenie w ustawie o s.d.g. jest w istocie zbdne. Takie szczeglne potraktowanie obejmuje zarazem przed sibiorcw zagranicznych z pastw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) nienalecych do UE, tj. z Islandii, Liechtensteinu oraz Norwegii. Stosu je si to odpowiednio do przedsibiorcw zagranicznych z innych pastw, kt rzy mog korzysta ze swobody przedsibiorczoci na podstawie umw zawar tych przez te pastwa ze Wsplnot Europejsk i jej pastwami czonkowskimi. Zasady tworzenia w Polsce oddziaw i przedstawicielstw przedsibiorcw zagranicznych okrela ustawa o s.d.g., ktra generalnie powtarza uprzednio obowizujce w tych kwestiach regulacje prawa dziaalnoci gospodarczej z 1999 r. Nowe regulacje prawne ograniczyy jednak niektre wymagania for malne oraz ujednoliciy terminologi. Warto wspomnie o ustaleniu ustawy
o s.d.g., e oddzia moe wykonywa dziaalno gospodarcz wycznie w za kresie przedmiotu dziaalnoci przedsibiorcy zagranicznego. Taki oddzia ma obowizek uywa nazwy przedsibiorcy zagranicznego w jzyku pastwa jego siedziby wraz z przetumaczon na jzyk polski nazw formy prawnej przedsi biorcy, a take prowadzi oddzieln rachunkowo w jzyku polskim zgodnie z przepisami o rachunkowoci. Musi by take ustanowiona w oddziale osoba upowaniona do reprezentowania przedsibiorcy zagranicznego. Z kolei w kwe stii tworzenia przez przedsibiorcw zagranicznych przedstawicielstw z siedzib na terytorium RP omawiana ustawa ogranicza zakres dziaania takiego przedsiawicielstwa wycznie do prowadzenia dziaalnoci w zakresie reklamy i pro mocji przedsibiorcy zagranicznego. W odrnieniu od oddziaw przedsibior cw zagranicznych, dla ktrych wymagane jest uzyskanie wpisu do rejestru przedsibiorcw, utworzenie przedstawicielstwa wymaga tylko wpisu do reje stru przedstawicielstw przedsibiorcw zagranicznych, prowadzonego przez ministra waciwego do spraw gospodarki. Omwione pojcia przedsibiorcy (w domyle; krajowego) i przedsibiorcy zagranicznego maj podstawowe znaczenie dla wiadczenia usug turystycznych na terytorium RP. Do takiego bowiem rozumienia tych poj odwouje si w obecnym brzmieniu ustawa o usugach turystycznych. Ustawa ta okrela wa runki wiadczenia usug turystycznych przez przedsibiorcw na terytorium RP i za granic, jeeli umowy z klientami o wiadczenie tych usug s zawierane w Polsce. Przy tym to pojcie przedsibiorcy jest obecnie uywane w ustawie o usugach turystycznych w szerokim znaczeniu, gdy obejmuje przedsibiorc i przedsibiorc zagranicznego w rozumieniu ustawy o s.d.g. Trzeba podkreli, e art. 2 tej ustawy utraci moc w stosunku do pastw czonkowskich UE i dniem przyjcia Polski do Unii. Obecnie zatem tylko przedsibiorcy spoza UE oraz EOG musz utworzy oddzia z siedzib na terytorium RP, aby w Polsce byo dopuszczalne zawieranie w ich imieniu umw z klientami o wiadczenie usug turystycznych. Konieczne jest odwoanie si do pojcia tzw. pierwotnej swobody przed sibiorczoci, obejmujcej prawo do bezporedniego podejmowania przez oby wateli pastw czonkowskich UE tzw. samozatrudnienia oraz zakadania i pro wadzenia przedsibiorstw, jak te nabywania udziaw w przedsibiorstwach na obszarze caej Wsplnoty, a wic take na terytorium Polski. Zgodnie z art. 43 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk wymaga to spenienia warun kw okrelonych przez prawo pastwa przyjmujcego dla wasnych obywateli. Zgodnie z ustaw o s.d.g. osoby zagraniczne z pastw czonkowskich UE, pastw EOG nienalecych do UE oraz innych pastw, ktre zawary ze Wsplnot Europejsk i jej pastwami czonkowskimi umowy o korzystaniu ze swobody przedsibiorczoci, mog podejmowa i wykonywa dziaalno go spodarcz na terytorium Polski na takich samych zasadach, jak obywatele polscy.
52
Rozdzia 2
53
Z kolei cudzoziemcy bdcy obywatelami innych pastw ni wyej wy mienione mog podejmowa i wykonywa dziaalno gospodarcz na teryto rium RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy pod warunkiem, e maj kwalifikowany status prawny w jednej z poniszych postaci: zezwolenia na osiedlenie si; zezwolenia na pobyt rezydenta dugoterminowego WE; szczeglnego zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w okolicznociach okrelonych w ustawie o cudzoziemcach z 2003 r zgody na pobyt tolerowany; statusu uchodcy; korzystaj z ochrony czasowej w RP. Natomiast wszystkie inne osoby zagraniczne maj prawo do podejmowania i wykonywania w Polsce dziaalnoci gospodarczej wycznie w formie spki komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczon odpowiedzialnoci lub akcyjnej, jak te przystpowania do takich spek oraz obejmowania bd nabywania ich udziaw lub akcji. Jednake umowa midzynarodowa moe w tych sprawach stanowi inaczej. Takie umowy midzynarodowe o wzajem nym popieraniu i ochronie inwestycji Polska zawara m.in. z USA, Kanad, Ja poni, Chinami, Australi i Argentyn. Generalnie mona stwierdzi, e obecne regulacje ustawy o s.d.g. utrzymay w odniesieniu do dziaalnoci zagranicznych inwestorw w Polsce zasad trak towania narodowego, czyli ich niedyskryminacji w porwnaniu z przedsibior cami polskimi. Przy tym wskazane przepisy ustawy o s.d.g. s obecnie zharmo nizowane z ustaleniami k.s.h. oraz prawem UE.
2.7. Organizator rekreacji

Zgodnie z rozporzdzeniem MEN w sprawie szczegowych zasad i warun kw prowadzenia dziaalnoci w dziedzinie rekreacji ruchowej z 2001 r. prowa dzcymi dziaalno w dziedzinie rekreacji mog by osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadjce osobowoci prawnej. Przez te ostatnie jednostki naley rozumie wspomniane ju wyej niepene osoby prawne, jakimi s jednostki organizacyjne, ktrym odrbne przepisy ustawowe przyznay zdolno prawn. Zamiast zbyt dugiego okrelenia prowadzcy dziaalno w dziedzinie rekreacji" w tym podrczniku jest uywany termin organizator rekreacji". Obejmuje on zarwno przedsibiorcw wiadczcych usugi rekreacyjne w celach zarobkowych, jak i wszelkie inne podmioty organi zujce odpatnie lub nieodpatnie dziaalno w dziedzinie rekreacji ruchowej. Cz tych podmiotw dziaa na zasadzie non profit i pobierane przez nich opa ty za wiadczone usugi rekreacyjne pokrywaj jedynie koszty wiadczenia tych usug albo te cz tych kosztw pokrywaj rozmaite dotacje lub sponsorzy.
Tacy organizatorzy turystyki nie mog by oczywicie uwaani za przedsibior cw. Jednak wanie przedsibiorcami s czsto organizatorzy wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej, chocia rozporzdzenie MEN z 1997 r. regulujce zasady takiego wypoczynku wyranie nie odrnia takiej sytuacji od dziaania w celach niezarobkowych szk i placwek owiatowych oraz innych organiza torw wypoczynku dzieci i modziey szkolnej. Organizowanie dziaalnoci w dziedzinie rekreacji naley zgodnie z ustaw o kulturze fizycznej z 1996 r. do obowizkw organw administracji rzdowej i organw jednostek samorzdu terytorialnego oraz klubw sportowych. Dla jednostek samorzdu terytorialnego s to tzw. zadania wasne. Zadania w tym zakresie s wykonywane zwaszcza przez: popularyzacj walorw rekreacji ruchowej; organizowanie zaj, zawodw i imprez sportowo-rekreacyjnych; szkolenie kadry instruktorw i kierowanie ich do prowadzenia zaj rekre acyjnych; tworzenie, utrzymywanie i udostpnianie bazy sportowo-rekreacyjnej. Organy administracji rzdowej i samorzdowej maj za zadanie w szczegl noci tworzenie odpowiednich warunkw materialno-technicznych dla rozwoju rekreacji ruchowej. Niektre komunalne jednostki organizacyjne, jak zwaszcza tzw. orodki sportu i rekreacji, zajmuj si bezporednio organizacj dziaalnoci rekreacyjnej. Od dawna jednak organizowaniem zaj, zawodw i imprez spor towo-rekreacyjnych zajmoway si przede wszystkim jednostki organizacyjne dziaajce na zasadzie non profit. Ich liczba wzrosa w lalach dziewidziesi tych ub. wieku z ok. 4 tys. do prawic 12 tys. i obecnie utrzymuje si na tym po ziomie. S to m.in. takie podmioty, jak kluby i inne jednostki organizacyjne Zrzeszenia Ludowe Zespoy Sportowe, uczniowskie kluby sportowe, jednostki organizacyjne Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej, Akademickiego Zwizku Sportowego, Polskiego Zwizku Sportu Niepenosprawnych Start", czy parafialne kluby sportowe. Podobnie wygldaj liczby przedsibiorcw bdcych organizatorami rekre acji. Ten sektor prywatny w rekreacji obejmowa na pocztku lat dziewidzie sitych ub. wieku prawie 3 tys. podmiotw i wzrs na pocztku obecnego wie ku do ponad 10 tys. podmiotw, rozwijajc si nadal w szybkim tempie. S nimi gwnie osoby fizyczne majce status prawny przedsibiorcy, przy czym niekt re z nich dziaaj na podstawie zawartych umw spki cywilnej. Ponadto w dziedzinie rekreacji prowadz dziaalno dosy liczne spki z ograniczon odpowiedzialnoci i fundacje, a take kilkadziesit spek akcyjnych. Inne for my organizacyjne s w tym zakresie rzadziej wykorzystywane, ale usugi rekre acyjne wystpuj te w dziaalnoci takich podmiotw, jak spdzielnie, zwizki zawodowe, czy wsplnoty wyznaniowe.
54
Rozdzia 2
Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacj
55
2.8. Zasady dziaalnoci gospodarczej

Ustawa o s.d.g. poddaje podejmowanie i wykonywanie dziaalnoci gospo darczej kilku wanym zasadom. Pierwsz z nich jest zasada wolnoci dziaal noci gospodarczej, cile zwizana z zasad rwnoci praw oraz zasad legal noci podejmowania i wykonywania dziaalnoci gospodarczej. Tym zwizkom daj wyraz przepisy ustawy o s.d.g., zgodnie z ktrymi podejmowanie, wyko nywanie i zakoczenie dziaalnoci gospodarczej jest wolne dla kadego na rwnych prawach, z zachowaniem warunkw okrelonych przepisami prawa. Wolno gospodarcza jest jednym z praw podstawowych, proklamowanym w orzecznictwie ETS. Takie prawo nic ma charakteru absolutnego i jego ograni czenia s dopuszczalne, jeli wi si z oglnym interesem Wsplnoty, a przy tym nie stanowi nieproporcjonalnego i niedopuszczalnego wkroczenia w prawa przedsibiorcw oraz nie naruszaj istoty prawa podstawowego. Daje temu wy raz Karta Praw Podstawowych UE z 2000 r., ktra zalicza do tych praw wol no gospodarcz, odsyajc przy tym do szczegowych regulacji ustawodawstw pastw czonkowskich oraz panujcych w tych pastwach zwyczajw. Taki charakter maj ustalenia Konstytucji RP z 1997 r., ktra ustanowia zasad wolnoci dziaalnoci gospodarczej, dopuszczajc jej ograniczenie jedynie w drodze ustawy i tylko ze wzgldu na wany interes publiczny. Podkrelenia wymaga doprecyzowanie w ustawie o s.d.g. pojcia wolnoci w zakresie podejmowania, wykonywania i zakoczenia dziaalnoci gospodar czej, dokonane przez przepisy zakazujce organowi administracji publicznej dania od przedsibiorcy spenienia dodatkowych warunkw, nieprzewi dzianych przepisami prawa, oraz Uzaleniania od takich warunkw swojej decyzji w sprawie podjcia, wykonywania lub zakoczenia dziaalnoci gospo darczej. W szczeglnoci nie mona da przedstawienia dokumentw lub ujawnienia danych, ktrych nie wymagaj obowizujce przepisy prawne. Zasada rwnoci praw w sferze dziaalnoci gospodarczej oznacza zgodnie z orzecznictwem Trybunau Konstytucyjnego, e wszystkie podmioty prawa charakteryzujce si dan cech istotn w rwnym stopniu powinny by trak towane rwno. Musz by zatem stosowane takie same kryteria prawne wobec wszystkich przedsibiorcw bdcych w podobnej sytuacji. Zakazane jest wprowadzanie przez prawo zarwno ustale o charakterze dyskryminacyjnym, jak te uprzywilejowujcym. T zasad rwnoci wynikajc z Konstytucji RP dodatkowo podkrelaj ustalenia ustawy o s.d.g., dotyczce udzielania przedsi biorcom przez pastwo pomocy publicznej, a take odnoszce si do stwarza nych przez pastwo korzystnych warunkw dla funkcjonowania i rozwoju mi-f kroprzedsibiorcw, maych i rednich przedsibiorcw. Z kolei zasada legalnoci wymaga spenienia warunku okrelonego w usta wie o s.d.g., e przedsibiorca moe podj dziaalno gospodarcz po uzyska-
niir wpisu do rejestru przedsibiorcw w KRS albo do ewidencji dziaalnoci gospodarczej. Kwestie te s umwione bliej w nastpnych punktach tego roz dziau podrcznika. Dalsze sprecyzowanie zasady legalnoci nastpio w przepi sach ustawy o s.d.g. zobowizujcych przedsibiorcw do spenienia okrelonvch przepisami prawa warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej, dotyczcych w szczeglnoci ochrony przed zagroeniem ycia, zdrowia ludz kiego i moralnoci publicznej, a take ochrony rodowiska. Ma to szczeglne znaczenie w dziaalnoci hotelarskiej, w ktrej musz by cile przestrzegane przepisy budowlane, przeciwpoarowe oraz sanitarne, omwione w dalszych punktach tego rozdziau podrcznika. Trzeba te wspomnie o obowizku nao onym na przedsibiorcw przez ustaw o s.d.g., nakazujcym zapewnienie, aby dziaalno gospodarcza bya wykonywana bezporednio przez osob legitymu jc si posiadaniem uprawnie zawodowych wymaganych przez przepisy szczeglne. Takich uprawnie wymaga np. ustawa o usugach turystycznych z 1997 r. w odniesieniu do wykonywania zada przewodnika turystycznego i pilota wycieczek. Uzasadnione jest te naoenie na przedsibiorcw przez ustaw o s.d.g. obowizkw w zakresie oznaczania oferowanych towarw lub usug. Znajduje to zastosowanie take do sytuacji oferowania towarw lub usug w sprzeday bezporedniej lub sprzeday na odlego za porednictwem rod kw masowego przekazu, sieci teleinformatycznych lub drukw bezadresowych. Zasada legalnoci znajduje poza tym wyraz w obowizku ustalonym przez usta w o s.d.g., aby patnoci przez przedsibiorcw od innych przedsibiorcw byy dokonywane lub przyjmowane za porednictwem rachunku bankowego, gdy jednorazowa warto transakcji przekracza rwnowarto 15 tysicy euro. Ustawa o s.d.g. przeja z prawa dziaalnoci gospodarczej z 1999 r. wyrane odwoanie si do zasady uczciwej konkurencji w dziaalnoci gospodarczej. Niestety nie ma ustawowego sprecyzowania pojcia uczciwej konkurencji jako wzorca postpowania przedsibiorcw. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej kon kurencji z 1993 r. definiuje jedynie czyny nieuczciwej konkurencji. Rwnie od strony negatywnej podchodzi do tego problemu ustawa o ochronie konkuren cji i konsumentw z 2007 r., ktra zakazuje praktyk ograniczajcych konkuren cj, poddaje kontroli koncentracj przedsibiorcw majcych czny obrt na terytorium RP powyej. 50 min euro, bd wiatowy obrt przekraczajcy rw nowarto 1 miliarda euro, jak rwnie zakazuje praktyk naruszajcych zbioro we interesy konsumentw. Take uregulowana w rnych ustawach kwestia zakazu zajmowania si interesami konkurencyjnymi nie odnosi si do zagadnie konkurencji od strony pozytywnej. W literaturze przedmiotu zostao wyraone stanowisko, e uczciwa konkurencja to zwikszone wymagania wobec przedsi biorcy w porwnaniu z wynikajcymi z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej kon kurencji z 1993 r. Uczciwo w konkurowaniu oznacza odwoanie si do prze citnego wyobraenia o porzdnym, przyzwoitym przedsibiorcy.
56
Rozdzia 2
yyprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji
57
Ustawa o s.d.g. odwouje si ponadto do zasady poszanowania dobrych obyczajw w dziaalnoci gospodarczej. To niezbyt precyzyjne sformuowanie nawizuje do zwyczajw uczciwego obrotu, do ktrych kiedy odsya kodeksu zobowiza z 1933 r., oraz do dobrych obyczajw kupieckich stanowicych wzorzec postpowania przewidziany w kodeksie handlowym z 1934 r. Obecnie do dobrych obyczajw odwouje si ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkuren cji z 1993 r. oraz przepisy k.s.h. z 2000 r. Rwnie znowelizowane przepisy kodeksu cywilnego odwouj si do dobrych obyczajw naruszonych przy roz poczciu lub prowadzeniu negocjacji, a take do sprzecznoci z dobrymi oby czajami postanowie umowy zawieranej z konsumentem. Niektre organizacje samorzdu gospodarczego podejmuj prby ustalania kodeksu etyki przedsi biorcw, np. w zakresie dziaalnoci reklamowej. Nowe podejcie do wykonywania zobowiza przez przedsibiorcw wyraa zasada poszanowania susznych interesw konsumentw, ustalona w ustawie o s.d.g. Realizacja tej zasady jest w praktyce jednak z natury rzeczy utrudniona, gdy to majcy odmienne interesy przedsibiorca ma dokonywa oceny suszno ci interesw konsumentw. Dopiero w razie sporu sdowego wskazana zasada moe realnie wpywa na postpowanie przedsibiorcy, jako e wwczas organ niezaleny w postaci sdu dokonuje oceny zachowania danego przedsibiorcy w wietle omawianej zasady. Zupenie now zasad wprowadzon przez ustaw o s.d.g. jest zasada po szanowania uzasadnionych interesw przedsibiorcy przez organy admini stracji publicznej, w szczeglnoci w zakresie kontroli i nadzoru. Odnosi si ona do wszelkich stosunkw wskazanych organw z przedsibiorcami, ale szczeglne znaczenie maj wanie stosunki zwizane z czynnociami kontrol nymi i nadzorczymi. Znalazo to wyraz w ustalonych w ustawie o s.d.g. zasa dach oglnych wykonywania kontroli przedsibiorcw przez organy admini stracji publicznej. Jednake znaczenie tych po raz pierwszy w polskim prawie ujtych zasad oglnych zmniejsza znaczna liczba ustawowych wyjtkw od zakazu rwnoczesnego prowadzenia wicej ni jednej kontroli dziaalnoci przedsibiorcy, jak rwnie wyjtkw od ograniczenia maksymalnego czasu trwania kontroli. W tej ostatniej kwestii ustawa o s.d.g. ustalia, e czas trwania wszystkich kontroli u mikroprzedsibiorcy, maego i redniego przedsibiorcy nie moe przekracza 4 tygodni w jednym roku kalendarzowym, a w odniesieniu do pozostaych przedsibiorcw - 8 tygodni.
stru przedsibiorcw, ale rwnie z rejestru stowarzysze, innych organiza cji spoecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakadw opieki zdrowotnej, jak te z rejestru dunikw niewypacalnych. Powoana ustawa ()va ju wielokrotnie nowelizowana. W obecnym brzmieniu jej ustalenia prze widuj, e omawiany rejestr prowadz w systemie informatycznym waciwe miejscowo sdy rejonowe (sdy gospodarcze). Przy tym gminy wykonuj jako zadania zlecone niektre czynnoci pomocnicze zwizane z prowadzenie reje stru, jak zwaszcza zapewnianie wgldu do PKD oraz urzdowych formularzy wnioskw rejestrowych dla spek jawnych. Wpisowi do rejestru przedsibiorcw podlega obecnie 17 rodzajw podmio tw, w tym spki osobowe i kapitaowe, spdzielnie, przedsibiorstwa pa stwowe, towarzystwa ubezpiecze wzajemnych, oddziay przedsibiorcw za granicznych dziaajce na terytorium RP, gwne oddziay zagranicznych zaka dw ubezpiecze oraz europejskie spki akcyjne, europejskie zgrupowania interesw gospodarczych i spdzielnie europejskie. Do wymienionego rejestru podlegaj dodatkowo wpisowi te stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje spoeczne, ktre podejmuj dziaalno gospodarcz. KRS jest jawny i kady ma prawo dostpu do danych zawartych w rejestrze za porednictwem Centralnej Informacji KRS, majcej swoje oddziay przy saldach rejestrowych. Zadaniem tej Centralnej Informacji jest obecnie: prowadzenie zbioru informacji KRS oraz elektronicznego katalogu dokumen tw spek; udzielanie informacji z tego rejestru oraz przechowywanie i udostpnianie kopii dokumentw ze wskazanego katalogu; utworzenie i eksploatacja pocze KRS i wskazanego katalogu w systemie informatycznym. Centralna Informacja KRS wydaje odpatnie odpisy, wycigi i zawiadczenia oraz udziela informacji z rejestru, ktre maj moc dokumentw urzdowych, jeeli zostay wydane w formie papierowej. Jednostka ta wydaje te za odpatno ci z katalogu dokumentw spek drog elektroniczn kopie oznaczonych dokumentw, ktre s powiadczane za zgodno z dokumentami znajdujcymi si w aktach rejestrowych podmiotu. Bezpatnie za s udostpniane przez Inter net podstawowe informacje o podmiotach wpisanych do rejestru przedsibior cw i do rejestru stowarzysze, innych organizacji spoecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakadw opieki zdrowotnej, co dotyczy take organi zacji i podmiotw o statusie organizacji poytku publicznego. Ma istotne znaczenie, e wpisy do rejestru przedsibiorcw generalnie pod legaj obowizkowi ogoszenia w Monitorze Sdowym i Gospodarczym. Od dnia ogoszenia w tym dzienniku urzdowym nikt nie moe zasania si niezna jomoci ogoszonych wpisw. W razie rozbienoci midzy wpisem do KRS i\ ogoszeniem we wskazanym dzienniku obowizuje wpis w rejestrze. Naley
2.9. Zasady prowadzenia Krajowego Rejestru Sdowego

Zasady wpisu do Krajowego Rejestru Sdowego okrela ustawa o Krajowym Rejestrze Sdowym z 1997 r., zgodnie z ktr KRS skada si nic tylko z reje-
58
Rozdzia 2
59
podkreli istnienie domniemania prawnego, e dane wpisane do KRS s praw dziwe.
2.10. Zasady prowadzenia ewidencji dziaalnoci gospodarczej

Dla osb fizycznych podejmujcych dziaalno gospodarcz planowane pierwotnie wpisy do KRS zostay najpierw dwukrotnie odroczone, a w kocu 2003 r. ostatecznie zdecydowano o utrzymaniu istniejcej od 1988 r. ewidencji dziaalnoci gospodarczej. S do niej wpisywani przedsibiorcy bdcy oso bami fizycznymi. Ta ewidencja miaa by do koca 2006 r. prowadzona na za sadach okrelonych przez prawo dziaalnoci gospodarczej z 1999 r., ale z po wodu niestworzenia specjalnego systemu informatycznego oraz zmiany rzdo wych koncepcji w tym zakresie odsunito w czasie a do 1 padziernika 2008 r. wejcie w ycic przepisw dotyczcych omawianej ewidencji, ustalonych przez ustaw o s.d.g. Nadal wic obowizuj wskazane regulacje prawa dziaalnoci gospodarczej z 1999 r. Rzdowe plany przewiduj zmiany ustawy o s.d.g. oraz kilku innych ustaw, prowadzce do przeniesienia ewidencji dziaalnoci gospodarczej z gmin do urzdw skarbowych. Dotychczas wymienion ewidencj prowadz gminy jako zadanie zlecone z zakresu administracji rzdowej, a organem ewidencyj nym jest wjt (burmistrz lub prezydent miasta). Jawno tej ewidencji ulegnie w przyszoci poszerzeniu dziki jej prowadzeniu w systemie informatycznym i utworzeniu Centralnej Informacji o Dziaalnoci Gospodarczej. Zadaniem tej Centralnej Informacji bdzie prowadzenie zbioru informacji o danych zawar tych w omawianej ewidencji oraz udzielanie kademu informacji o wpisach i wydawanie za odpatnoci stosownych zawiadcze. Dopiero w przyszoci ustawa o s.d.g. ma zrealizowa postulaty przedsi biorcw dotyczce uproszczenia procedur rejestracji jako warunku rozpoczcia dziaalnoci gospodarczej. Wprowadzajc wreszcie w ycic zasad penej reje stracji przedsibiorcy w pierwszym organie rejestrowym, ustawa o s.d.g. umoliwi przy skadaniu wniosku o pierwszy wpis do rejestru przedsibiorcw albo do ewidencji dziaalnoci gospodarczej jednoczesne zoenie wniosku o wpis do krajowego rejestru urzdowego podmiotw gospodarki narodowej (REGON), zgoszenia identyfikacyjnego w celu nadania przez urzd skarbowy numeru identyfikacji podatkowej (NIP), jak le zgoszenia patnika skadek (zgoszenia do ubezpiecze spoecznych). Takie dodatkowe wnioski sd rejestrowy lub or gan ewidencyjny bd z urzdu przesya do waciwych organw urzdowych rejestrw wraz z dokumentami potwierdzajcymi dokonanie wpisu do rejestru1 przedsibiorcw lub ewidencji dziaalnoci gospodarczej. Wnioski o wpis bd mogy by skadane w formie elektronicznej i opatrzone bezpiecznym podpisem
elektronicznym znakowanym czasem, odpowiednio zweryfikowanym zgodnie i ustaleniami ustawy o podpisie elektronicznym z 2001 r. Zapewni to spjno danych i szybko rejestracji oraz zmniejszy uciliwo zwizan z konieczno ci odrbnego zaatwiania spraw w poszczeglnych rejestrach. Rozwizania te powinny sprzyja liberalizacji polskiej gospodarki. Warto te wspomnie o pla nowanych zmianach ustawy o s.d.g., ktre umoliwi przedsibiorcom zawie szanie wykonywania dziaalnoci gospodarczej na oznaczony okres w danym roku kalendarzowym.
2.11. Formy prawne reglamentacji dziaalnoci gospodarczej

Ustawowym ograniczeniem zasady wolnoci dziaalnoci gospodarczej s ustalenia dotyczce koncesji, zezwole, licencji przewozowych i innych form reglamentacji dziaalnoci gospodarczej, w tym wprowadzonej przez ustaw o s.d.g. tzw. dziaalnoci regulowanej. Omawiana ustawa ograniczya zakres koncesjonowania, obejmujc nim jedynie sze dziedzin, w tym majce zna czenie dla turystyki przewozy lotnicze oraz usugi ochrony osb i mienia. Ewentualne wprowadzenie koncesji w innych dziedzinach ze wzgldu na wany interes publiczny wymagaoby zmiany ustawy o s.d.g. oraz wykazania, e dana dziaalno nie moe by wykonywana jako wolna lub po uzyskaniu wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej albo za zezwoleniem. Naley podkreli, e do istoty koncesji naley uznaniowo organu koncesyjnego. Organ ten wyraa jc w postaci koncesji zgpd na podjcie i wykonywanie oznaczonej dziaalnoci gospodarczej przez danego przedsibiorc, ustala warunki lej dziaalnoci przy zapewnieniu jej wzgldnej staoci, gdy zasad jest udzielanie koncesji na czas oznaczony, nie krtszy ni 5 lat i nic duszy ni 50 lat. Tego rodzaju reglamen tacja prawna ma miejsce jedynie w sytuacji, gdy okrelona dziedzina dziaalno ci gospodarczej ma szczeglne znaczenie dla bezpieczestwa pastwa lub oby wateli albo przemawia za tym inny wany interes publiczny. Szczegowy zakres i warunki wykonywania dziaalnoci gospodarczej pod legajcej koncesjonowaniu okrelaj przepisy odrbnych ustaw. W odniesieniu do przewozw lotniczych czyni to prawo lotnicze z 2002 r., ktre kompetencje w zakresie udzielania koncesji na przewozy lotnicze przyznaje Prezesowi Urz du Lotnictwa Cywilnego. Organ ten dziaa na podstawie ustale rozporzdze nia 2407/92/EWG w sprawie koncesjonowania przewonikw lotniczych, ktre znajduje bezporednie zastosowanie na terytorium RP jako pastwa czon kowskiego UE. Natomiast udzielanie koncesji dotyczcych ochrony osb i mie nia, majcych znaczenie zwaszcza w hotelarstwie, nastpuje na podstawie ustawy o ochronie osb i mienia z 1997 r. Ustawa la wyznaczya jako organ koncesyjny Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji.
60
Rozdzia 2
w p r o s z e n i e do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji
61
Uslawa o s.d.g. nie zawiera adnych przepisw oglnych dotyczcych ze zwole, ograniczajc si do wymienienia ustaw, ktre wymagaj uzyskania ze zwolenia, licencji lub zgody na wykonywanie dziaalnoci gospodarczej. W dzie dzinach zwizanych z turystyk takie zezwolenia s obecnie wymagane przez ustaw o transporcie drogowym z 2001 r., ustaw o systemie tachografw cy frowych z 2005 r., prawo lotnicze z 2002 r. oraz ustaw o lasach z 1991 r.t a ponadto wspomniana ustawa o transporcie drogowym oraz ustawa o transpor cie kolejowym z 2003 r. wymagaj uzyskania licencji wsplnotowej rwno wanej w istocie zezwoleniu. Tego rodzaju akty maj zasadniczo charakter zwizany i ich wydanie jest uzalenione jedynie od spenienia ustawowo okre lonych warunkw wykonywania okrelonej dziaalnoci gospodarczej. Nie ma tutaj miejsca na uznaniowo organu zezwalajcego. Chodzi bowiem o dopusz czenie przedsibiorcy do wykonywania okrelonej dziaalnoci, objtej obo wizkiem uzyskania zezwolenia, po stwierdzeniu, e spenia on ustalone usta wowo warunki takie, jak przygotowanie kapitaowe, lokalowe, technologiczne, kadrowe oraz inne. Zgodnie ze zmienion w 2004 r. ustaw o usugach turystycznych dziaalno gospodarcza polegajca na organizowaniu imprez turystycznych oraz poredni czeniu na zlecenie klientw w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycz nych nie wymaga obecnie uzyskania zezwolenia. Nadal nie wymaga te zezwo lenia dziaalno agentw turystycznych, zaliczajca si do tzw. dziaalnoci wolnej. Tak wanie dziaalnoci woln s wszelkie zarobkowo wiadczone usugi rekreacyjne. Natomiast dziaalno organizatorw turystyki i poredni kw turystycznych jest obecnie uznana przez ustaw o usugach turystycznych za tzw. dziaalno regulowan, bdc now form reglamentacji dziaalnoci gospodarczej w Polsce, wprowadzon przez ustaw o s.d.g. Miao to na celu poszerzenie zakresu wolnoci gospodarczej przez zastpienie czci zezwole warunkiem wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej. Objo to ponad 20 dzie dzin dziaalnoci gospodarczej, w tym oprcz organizowania imprez turystycz nych i porednictwa turystycznego m.in. take organizowanie polowa dla cu dzoziemcw oraz polowa za granic jako usug turystycznych, dziaalno kantorow, usugi detektywistyczne, organizowanie wycigw konnych, organi zowanie profesjonalnego wspzawodnictwa sportowego, prowadzenie stacji kontroli pojazdw oraz prowadzenie orodka szkolenia kierowcw. Dziaalno regulowana zostaa zdefiniowana w tzw. sowniczku ustawowym ustawy o s.d.g. jako dziaalno gospodarcza, ktrej wykonywanie wymaga speinienia szczeglnych warunkw, okrelonych przepisami prawa. Jest to defi nicja nieprecyzyjna, gdy dziaalno objta koncesj lub zezwoleniem take wymaga spenienia szczeglnych warunkw okrelonych przez odrbne ustawy. Dopiero w poczeniu z innymi ustaleniami ustawy o s.d.g. pojcie dziaalnoci regulowanej mona waciwie rozumie. Mianowicie przepisy tej ustawy uza-
iPtniai wykonywanie dziaalnoci regulowanej od zaliczenia danego rodzaju ^Taalnoci gospodarczej do dziaalnoci regulowanej przez przepis odrbnej 7stawv oraz od spenienia przez przedsibiorc nie tylko szczeglnych warun kw olcrelonych przepisami tej odrbnej ustawy, ale rwnie od uzyskania wpi su do rejestru dziaalnoci regulowanej. W porwnaniu z zezwoleniami dziaalno regulowana jest znacznie agod niejsz i odbiurokratyzowan form reglamentacji dziaalnoci gospodarczej. 7aodnie z przepisami ustawy o s.d.g. wystarcza pisemny wniosek przedsibior cy o wpis do rejestru dziaalnoci regulowanej oraz zoenie przez przedsibior c owiadczenia o spenieniu warunkw wymaganych do wykonywania tej dziaalnoci. Taki wniosek oraz wskazane owiadczenie skada si do organu prowadzcego rejestr okrelonej dziaalnoci regulowanej na podstawie przepi sw regulujcych dan dziaalno gospodarcz.
podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych
63^
ROZDZIA *J

3.1. Organizowanie imprez turystycznych i porednictwo turystyczne jako dziaalno regulowana
Spord omwionych w poprzednim rozdziale rodzajw usug turystycznych w tym rozdziale s bliej przedstawione tylko podstawy prawne organizowania imprez turystycznych i porednictwa turystycznego oraz uzyskiwania uprawnie przewodnika turystycznego i pilota wycieczek, co cile wie si ze sob. Na tomiast regulacje prawne dotyczce wiadczenia innych usug turystycznych s omwione w innych partiach podrcznika. W szczeglnoci odrbny rozdzia 5 dotyczy wyjtkowo wanych i rozbudowanych unormowa prawnych powi conych wiadczeniu usug hotelarskich. Ustawa o usugach turystycznych zaliczya dziaalno gospodarcz w zakre sie organizowania imprez^turystycznych i porednictwa turystycznego do dzia alnoci regulowanej w rozumieniu ustawy o s.d.g., wymagajcej uzyskania wpisu w rejestrze organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Zgodnie z t ustaw organem waciwym do prowadzenia wskazanego rejestru dziaalnoci regulowanej jest obecnie marszaek wojewdztwa waciwy ze wzgldu na siedzib przedsibiorcy lub siedzib oddziau przedsibiorcy zagra nicznego. Wyjtkowo przedsibiorca bdcy osob fizyczn moe zoy wnio sek o wpis do rejestru dziaalnoci regulowanej rwnie we waciwym organie ewidencyjnym, wskazujc organ prowadzcy rejestr danej dziaalnoci regulo wanej. Taki wniosek o wpis powinien zawiera: firm przedsibiorcy oraz jego siedzib i adres, a w przypadku osoby fizycz nej bdcej przedsibiorc-jej adres zamieszkania; numer identyfikacji podatkowej (NIP); okrelenie przedmiotu dziaalnoci; okrelenie zasigu terytorialnego wykonywanej dziaalnoci;
t wskazanie gwnego miejsca wykonywania dziaalnoci objtej wpisem do rejestru oraz oddziaw; imiona i nazwiska osb upowanionych do kierowania dziaalnoci przed sibiorcy oraz dziaalnoci jego oddziaw. Wzory tego wniosku s zamieszczane na stronach internetowych poszczeolnych samorzdw wojewdztw. Jest tam te dostpny wzr owiadczenia przedsibiorcy, ktre powinno by doczone do wniosku o wpis, stwierdzaj cego spenienie warunkw wykonywania dziaalnoci w zakresie organizowa nia imprez turystycznych i porednictwa turystycznego. Oprcz zapewnienia spenienia warunkw okrelonych przez ustaw o usugach turystycznych takie owiadczenie przedsibiorcy obejmuje te zarczenie kompletnoci i zgodnoci z prawd danych zawartych we wniosku o wpis do rejestru dziaalnoci regu lowanej. Powoana ustawa wymaga ponadto doczenia do wniosku oryginau umo wy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej bd umowy ubezpieczenia na rzecz klientw. Taka umowa ma na celu zabezpieczenie pokrycia kosztw po wrotu klientw do Polski w razie niezapewnienia przez organizatora turystyki powrotu z wycieczki zagranicznej, a take pokrycia zwrotu wpat wniesionych przez klientw w przypadku niewykonania zobowiza umownych, powstaych z zawartej umowy o wiadczenie usug turystycznych. Jest to konieczne z uwagi na pobieranie z gry opat za usugi wiadczone przez organizatorw turystyki oraz ich podwykonawcw, jak te ze wzgldu na to, e usugi te s z reguy wy konywane daleko od miejsc zamieszkania klientw, co czasem stawia tych ostatnich w trudnym pooeniu. Ustawa o1 usugach turystycznych ustala wic dwa warunki wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci gospodarczej w zakresie organizowania imprez turystycznych i porednictwa turystycznego: zawarcie umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, bd umowy ubezpieczenia na rzecz klientw, omwionych w rozdziale 9 podrcznika; zoenie marszakowi wojewdztwa oryginaw dokumentw potwierdzaj cych zawarcie kolejnych umw gwarancji lub ubezpieczenia na rzecz klien tw przed upywem terminu obowizywania umowy poprzedniej Minimaln wysoko wskazanych zabezpiecze finansowych okrelaj obec nie dwa rozporzdzenia Ministra Finansw z 2005 r. Odrniaj one cztery okresy terytorialne dziaalnoci organizatorw turystyki i porednikw tury stycznych, obejmujce terytoria: wycznie Polski, pastw ssiadujcych z Polsk, w tym z Federacji Rosyjskiej tylko Obwd Kaliningradzki; pastw europejskich wymienionych we wskazanych rozporzdzeniach z wy czeniem Wysp Kanaryjskich oraz Obwodu Kaliningradzkiego; innych pastw oraz Wysp Kanaryjskich.
64
Rozdzia 3
65
Warto zaznaczy, e przedsibiorcy z reguy obejmuj swoim zakresem dzia ania wicej ni jeden wyej okrelony zakres terytorialny. Najwicej organiza torw turystyki i porednikw turystycznych wykonuje dziaalno zarazem na terytorium Polski i pastw ssiadujcych oraz pastw pozaeuropejskich. Bardzo znaczna jest te liczba przedsibiorcw tego rodzaju wykonujcych dziaalno wycznie na obszarze Polski. W zalenoci od zasigu terytorialnego wykonywanej dziaalnoci ustalana jest minimalna wysoko sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, gdy ryzyko roszcze klientw, wynikajcych z niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania, ronie wraz z odlegoci od Polski obszarw, po ktrych przebiega trasa imprezy turystycznej. Drugi element brany pod uwag przy okreleniu minimalnej wysokoci sumy tego rodzaju gwarancji, to obecnie , 6% rocznych przychodw z tytuu wykonywanej dziaalnoci. Przy tym dla organizatorw turystyki oferujcych imprezy turystyczne wycznie w Polsce nie moe to by suma nisza ni rwnowarto 4,5 tys, euro. Dla oferujcych takie imprezy w Polsce oraz w pastwach ssiadujcych to minimum wynosi 6 tys. euro, a jeli dziaalnoci przedsibiorcy s objte terytoria innych pastw europejskich - to 7,5 tys. euro. Natomiast organizatorzy oferujcy imprezy tury styczne na caym wiecie s objci warunkiem sumy gwarancyjnej nie niszej ni rwnowarto 30 tys. euro. Podobnie s ustalone minimalne wymagania w tym zakresie dla przedsibiorcw poredniczcych na zlecenie klientw w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych za granic przez przed sibiorcw zagranicznych nieprowadzcych dziaalnoci w Polsce. Porednicy turystyczni za poredniczcy na zlecenie klientw wycznie w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych na terytorium Polski oraz umw z organizatorami turystyki wpisanymi do rejestru dziaalnoci regulowanej mu sz posiada gwarancje nic nisz ni rwnowarto 4,5 tys. euro. Z kolei minimalna wysoko sumy gwarancyjnej na rzecz jednego klienta z tytuu zawartej umowy ubezpieczenia przez organizatora turystyki lub pored nika turystycznego dla imprez organizowanych za granic przez przedsibiorc nieprowadzcego dziaalnoci w Polsce to rwnowarto ceny danej imprezy turystycznej. Nie moe jednak to by suma nisza ni rwnowarto 500 euro w przypadku imprez zagranicznych organizowanych w ramach turystyki wyjaz dowej do pastw pozaeuropejskich i na Wyspy Kanaryjskie, a 200 euro w odniesieniu do turystyki wyjazdowej do pastw europejskich, z wyjtkiem pastw ssiadujcych z Polsk. W tym bowiem ostatnim przypadku to minimum wynosi tylko 120 euro. Natomiast w przypadku imprezy turystycznej organizo wanej w Polsce ta minimalna suma gwarancyjna na rzecz jednego klienta nie moe by nisza od rwnowartoci 20 euro. Rwnowarto rwnie 20 euro wyznacza minimaln sum gwarancyjn w odniesieniu do takiego porednika turystycznego, ktry na zlecenie klienta poredniczy w zawarciu umowy o wiad-
czenie usug turystycznych wycznie w Polsce. Gdy za dziaalno danego porednika turystycznego odnosi sic do imprezy organizowanej przez przedsi biorc wpisanego do rejestru dziaalnoci organizowanej, to zawarta przez tego porednika umowa ubezpieczenia musi przewidywa na rzecz jednego klienta sum gwarancyjn stanowic rwnowarto minimum 50 euro. Wszystkie te kwoty wyraone w euro s przeliczane na zotwki wedug redniego kursu tej waluty ogoszonego przez NBP po raz pierwszy w roku, w ktfym umowa ubez pieczenia zostaa zawarta. Naley podkreli, e obowizek posiadania gwarancji bankowej lub ubez pieczeniowej bd umowy ubezpieczenia na rzecz klientw dotyczy caego okresu wykonywania dziaalnoci przez organizatora turystyki lub porednika turystycznego. Tre takiej gwarancji lub umowy ubezpieczenia na rzecz klien tw musi obejmowa upowanienie dla marszaka wojewdztwa lub wskazanej przez niego jednostki do wydawania dyspozycji wypaty zaliczki na pokrycie kosztw powrotu klienta do kraju. Oprcz dwch omwionych warunkw o charakterze gwarancyjno-finansowym wykonywanie dziaalnoci gospodarczej w zakresie organizowania imprez turystycznych i porednictwa turystycznego wymaga te spenienia trzeciego warunku o charakterze personalno-organizacyjnym. Przedsibiorca bowiem powinien zapewni kierowanie dziaalnoci przedsibiorstwa oraz dziaalno ci jego jednostek organizacyjnych samodzielnie dokonujcych czynnoci prawnych przez osoby: z odpowiednim wyksztaceniem, posiadajce odpowiedni praktyk, niekarane za przestpstwa przeciwko zdrowiu i yciu, wiarygodnoci doku mentw, mieniu oraz przeciwko obrotowi gospodarczemu. Wymaganie wyksztacenia i praktyki ma na celu zapewnienie koniecznego profesjonalizmu w kierowaniu przedsibiorstwem organizujcym imprezy tury styczne oraz jego oddziaami i innymi jednostkami organizacyjnymi, jak rw nie w zakresie porednictwa turystycznego. Gwarantuje to przede wszystkim praktyka w obsudze turystw. Za tak praktyk omawiana ustawa uznaje samodzielne prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w zakresie organizowania imprez turystycznych lub porednictwa w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych, kierowanie jednostkami organizujcymi imprezy turystyczne, prac na stanowiskach zwizanych z przygotowywaniem i zawieraniem umw 0 wiadczenie usug turystycznych, samodzielne przygotowywanie programw imprez turystycznych oraz wykonywanie zada przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek. Potwierdzeniem tej praktyki jest zawiadczenie o wpisie oso by fizycznej do ewidencji dziaalnoci gospodarczej albo zawiadczenie wydane przez jednostk organizacyjn powierzajc zainteresowanemu czynnoci przy obsudze turystw. Sze lat wskazanej praktyki uznaje obecnie ustawa o usu-
66
Rozdzia 3
67
gach turystycznych za spenienie omawianego warunku niezalenie od posiada nego przez dan osob wyksztacenia lub jego braku. Zasad jest jednak posia danie przez osob wskazan do kierowania dziaalnoci organizatora turystyki lub porednika turystycznego odpowiedniego wyksztacenia, przy czym prefe rowane jest ukoczenie studiw wyszych z zakresu turystyki i rekreacji, prawa, ekonomii, zarzdzania i marketingu. Z takim bowiem wyksztaceniem wystarcza 1 rok praktyki w obsudze turystw. Ukoczenie innych studiw wyszych lub tylko szkoy redniej z zakresu obsugi turystw wymaga 2 lat praktyki w ob sudze turystw, a ukoczenie innego typu szkoy redniej - a 4 lal takiej prak tyki. Oczywicie posiadane wyksztacenie trzeba udokumentowa odpowiednim dyplomem lub wiadectwem szkolnym. Podobnie trzeba powiadczy wskazan wyej niekaralno. Nastpuje to w postaci tzw. informacji o osobie, sporz dzonej na wniosek zainteresowanego przez Biuro Informacyjne Krajowego Re jestru Karnego w trybie ustalonym przez ustaw o Krajowym Rejestrze Karnym z 2000 r.
3.2. Rejestr organizatorw turystyki i porednikw turystycznych

Rejestr dziaalnoci regulowanej, do ktrego s wpisywani przedsibiorcy podejmujcy i wykonujcy dziaalno gospodarcz w zakresie organizowania imprez turystycznych oraz poredniczenia na zlecenie klientw w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych, jest nazwany przez ustaw o usugach turystycznych mianem rejestru organizatorw turystyki i porednikw tury stycznych. W istocie jest a 16 takich rejestrw, prowadzonych przez poszcze glnych marszakw wojewdztw. Ustawa o usugach turystycznych zawiera tylko kilka podstawowych ustale o zasadach prowadzenia omawianego rejestru. W sprawach nieuregulowanych w tej ustawie do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych stosuje si oglne przepisy o rejestrze dziaalnoci regulowanej, zawarte w ustawie o s.d.g. Organ prowadzcy rejestr dziaalnoci regulowanej nie bada przed dokona niem wpisu do tego rejestru kwestii rzeczywistego spenienia przez przedsi biorc ustawowych warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej podlega jcej wpisowi. Taki wpis powinien by dokonany w terminie 7 dni od dnia wpywu wniosku o wpis wraz z wymaganymi zacznikami. Ustawa o s.d.g. ustala, e niedokonanie w tym terminie wpisu przez organ waciwy upowania przedsibiorc do rozpoczcia dziaalnoci po uprzednim zawiadomieniu o tym na pimie tego organu, jeli upyno 14 dni od dnia wpywu wniosku. Jednak nie dotyczy to sytuacji, gdy organ ten wezwa przedsibiorc do uzupenienia wniosku. Wtedy ten 7-dniowy termin biegnie od dnia uzupenienia wniosku o wpis.
Odmowa wpisu do rejestru organizatorw turystyki i porednikw tury stycznych nastpuje w drodze decyzji. Moe ona nastpi tylko w przypadkach okrelonych w ustawie o s.d.g. Podstaw prawn moe by wydanie prawomoc nego orzeczenia zakazujcego przedsibiorcy wykonywania dziaalnoci objtej wpisem. Ponadto odmowa wpisu jest konsekwencj wykrelenia z rejestru przedsibiorcy w zwizku z wydaniem decyzji o zakazie wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci objtej wpisem. Zgodnie z ustaw o usugach turystycznych wpis do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych obejmuje dane zawarte we wniosku o wpis. Jedyny wyjtek dotyczy adresu zamieszkania przedsibiorcy bdcego osob fizyczn, gdy jeeli ten adres jest inny ni adres siedziby tego przedsi biorcy, to nie podlega wpisowi do omawianego rejestru. Rejestr ten powinien odznacza si aktualnoci danych. Tote ustawa o s.d.g. zobowizuje przed sibiorcw do zgaszania zmian danych wpisanych do tego rejestru w terminie 14 dni od dnia zajcia zdarzenia, ktre spowodowao zmian danych. Znaczenie ma rwnie uprawnienie organu prowadzcego rejestr do sprostowania z urz du wpisu do rejestru zawierajcego oczywiste bdy lub niezgodnoci ze stanem faktycznym. Jednak sam wpis do rejestru moe by wykrelony wycznie w przypadkach przewidzianych przez ustaw. Takie wykrelenie moe nastpi na wniosek przedsibiorcy lub z urzdu w razie wydania przez marszaka woje wdztwa decyzji o zakazie wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci obj tej wpisem. Analizowany rejestr moe by prowadzony w systemie informatycznym. T ustawow moliwo trzeba rozumie jako zasad, gdy w obecnych, skompute ryzowanych czasach trudno zaakceptowa tradycyjne metody prowadzenia reje strw publicznych. Rwnie oczywista jest zasada jawnoci rejestru organizato rw turystyki i porednikw turystycznych, co ustala zarwno ustawa o usugach turystycznych, jak i ustawa o s.d.g. Ta ostatnia idzie zreszt dalej, gdy gwaran tuje kademu prawo dostpu do danych zawartych w rejestrze dziaalnoci regu lowanej za porednictwem organu prowadzcego rejestr. Generalnie naley stwierdzi, e rejestr organizatorw turystyki i poredni kw turystycznych ma inne cele ni uprzednio prowadzona przez wojewodw ewidencja wydanych na terenie wojewdztwa zezwole i zwizanych z nimi umw gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej. Rejestr ten spenia obecnie kilka istotnych funkcji. Jedn z nich jest funkcja ewidencyjna zwizana z om wionym wyej obowizkiem uzyskania wpisu do rejestru dziaalnoci regulowa nej. Wyrazem tej funkcji jest wydawane z urzdu zawiadczenie o dokonaniu lakiego wpisu. Omawiany rejestr obejmuje wszystkich przedsibiorcw bd cych organizatorami turystyki i porednikami turystycznymi w poszczeglnych wojewdztwach. Z funkcj ewidencyjn cile wie si funkcja dowodowa 'ego rejestru, gdy dokonanie wpisu jest uwarunkowane zoeniem przez przed-
68
Rozdzia 3

#
69
sibiorc na pimie owiadczenia o spenieniu warunkw wymaganych przez ustaw o usugach turystycznych. To wanie akta rejestrowe prowadzone dla kadego przedsibiorcy wpisanego do omawianego rejestru obejmuj dokumen ty stanowice podstaw wpisu W aktach tych przechowywane s rwnie decy zje dotyczce wykrelenia wpisu. Z kolei funkcja kontrolna rejestru organiza torw turystyki i porednikw turystycznych jest powizana z obowizkiem organu prowadzcego rejestr poddania kontroli spenienie przez przedsibiorc warunkw wymaganych do wykonywania danej dziaalnoci regulowanej. Wreszcie funkcja informacyjna omawianego rejestru wynika ze wspomnianej wyej zasady jego jawnoci. Realizacja tej funkcji jest uatwiona w razie prowa dzenia rejestru w systemie informatycznym. Warto podkreli, e zasady udzie lania informacji o danych zawartych we wskazanym rejestrze zostay przesdzo ne w sposb poredni przez odesanie zawarte w ustawie o usugach turystyc nych do zasad ustalonych dla Centralnej Ewidencji Organizatorw Turysty i Porednikw Turystycznych.
3.3. Centralna Ewidencja Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych

Jednym z ok. 280 rejestrw publicznych w Polsce jest Centralna Ewidencj Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych przewidziana prze ustaw o usugach turystycznych. Po zmianach tej ustawy w 2004 r. omawiana ewidencja zastpia istniejcy od 1999 r. centralny rejestr zezwole na dziaal no organizatorw turystyki i porednikw turystycznych (CRZ). Jednak ewi dencja ta nie jest prost kontynuacj wskazanego centralnego rejestru, cho co innego wynika z rozporzdzenia z 2005 r., okrelajcego organizacj, sposb prowadzenia Centralnej Ewidencji oraz tryb udzielania informacji o zawartych w niej danych- Rozporzdzenie to jest wzorowane na analogicznym rozporz dzeniu z 2004 r., ktre zachowao wano wpisw do CRZ, przeksztacajc je we wpisy do ksig rejestrowych Centralnej Ewidencji. Zastpienie zezwole na dziaalno organizatorw turystyki i porednikw turystycznych wpisem do rejestru dziaalnoci regulowanej spowodowao, e Centralna Ewidencja ma czciowo inne cele ni dotychczasowy CRZ. Jej pod stawowy cel to zapewnienie moliwoci uzyskania informacji o przedsibior cach wykonujcych dziaalno gospodarcz w zakresie organizowania imprez turystycznych oraz porednictwa turystycznego, speniajcych ustawowo okre lone warunki. Dalszym celem jest stworzenie moliwoci poznania zabezpie cze finansowych w postaci zawartej przez danego przedsibiorc umowy gwa rancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umowy ubezpieczenia na rzecz klientw. Ponadto Centralna Ewidencja ma obecnie do spenienia dwa dodat kowe cele:
umoliwi zainteresowanym dowiedzenie si o przedsibiorcach wykrelo nych z rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych; poinformowa o tych przedsibiorcach, ktrzy wykonywali dziaalno go spodarcz w zakresie organizowania imprez turystycznych oraz porednictwa turystycznego bez wymaganego wpisu do rejestru dziaalnoci regulowa nej. Centralna Ewidencja zmierza do ochrony konsumentw korzystajcych z usug turystycznych wiadczonych przez organizatorw turystyki i poredni kw turystycznych. Podstaw tej ochrony jest system informacji, do ktrych mog dotrze konsumenci zainteresowani usugami organizacji imprez tury stycznych oraz zlecaniem czynnoci faktycznych i prawnych zwizanych z po rednictwem przy zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych. Funk cjonowanie tej ewidencji stanowi realizacj szeroko rozumianego programu informacji konsumenckiej. Zadania zwizane z funkcjonowaniem Centralnej Ewidencji nale obecnie do Ministra Sportu i Turystyki jako ministra waciwego do spraw turystyki. Minister ten dokonuje z urzdu odpowiednich wpisw do Centralnej Ewidencji na podstawie kopii dokumentw przesyanych przez marszakw wojewdztw, dziaajcych jako organy prowadzce rejestr organizatorw turystyki i poredni kw turystycznych. Zgodnie ze wskazanym wyej rozporzdzeniem z 2005 r. informacje te s przesyane w formie elektronicznej i dodatkowo w formie kopii dokumentw. Na tej podstawie Minister Sportu i Turystyki jako organ ewiden cyjny prowadzi Centraln Ewidencj w postaci ksig ewidencyjnych rwnie w formie elektronicznej, sporzdzanych odrbnie dla kadego przedsibiorcy. Taka ksiga skada si z czterech dziaw. Dokonane w ten sposb wpisy do Centralnej Ewidencji potwierdza si odpisem ksigi ewidencyjnej w formie wy druku komputerowego, przesyanego waciwemu marszakowi wojewdztwa jako organowi prowadzcemu rejestr dziaalnoci regulowanej, jak te zaintere sowanemu przedsibiorcy. Umoliwia to sprostowanie ewentualnych bdnych wpisw w tej ewidencji. Trzeba doda, e dokumenty stanowice podstaw wpi sw do Centralnej Ewidencji s gromadzone w aktach ewidencyjnych odrbnie dla kadego przedsibiorcy podlegajcego wpisowi i nie mog by udostpniane osobom trzecim. W ramach tej ewidencji jest ponadto prowadzony wykaz przedsibiorcw wykrelonych z rejestru, a take wykaz przedsibiorcw, ktrzy wykonywali dziaalno gospodarcz w zakresie organizacji imprez tury stycznych i porednictwa turystycznego bez wymaganego wpisu do rejestru. Na podstawie wyej wymienionych celw utworzenia Centralnej Ewidencji niona wskaza gwne funkcje przez ni speniane. Jedn z nich jest funkcja ewidencyjna realizowana w skali oglnokrajowej. Jej wyrazem jest objcie nalizowan ewidencj wszystkich organizatorw turystyki i porednikw tury stycznych wpisanych do rejestru dziaalnoci regulowanej przez waciwego
70
Rozdzia 3
71
marszaka wojewdztwa. Tak samo jak wczeniej CRZ, omawiana Centralna Ewidencja posuguje si terminem podmioty turystyczne" na oznaczenie przed sibiorcw wpisanych do tej ewidencji, chocia termin ten nie wystpuje w ustawie o usugach turystycznych. Wedug danych na dzie 1 sierpnia 2007 r. w Centralnej Ewidencji byo wpi sanych 2789 podmiotw turystycznych, chocia niecae trzy lata wczeniej byo ich o prawie 700 wicej. Mona wic mwi o tendencji spadkowej, ale zostaa ona zahamowana, gdy w cigu ostatniego 1,5 roku przybyo ok. 200 takich podmiotw. Generalnie naley oczekiwa, e liczba przedsibiorcw wpisanych do Centralnej Ewidencji bdzie nadal stopniowo male w zawizku z procesami konsolidacyjnymi na rynku turystycznym oraz z powodu zaostrzonych wymaga zakadw ubezpiecze i bankw przy udzielaniu zabezpiecze finansowych. Prawie 71% tych podmiotw turystycznych to osoby fizyczne prowadzce dzia alno gospodarcz. Z innych za form prawnych w znaczcym zakresie jest wykorzystywana tylko forma spki z o.o., gdy podmiotw dziaajcych w tej postaci byo na wskazany dzie 523, czyli prawie 19%. Z omwion funkcj Centralnej Ewidencji wie si speniana przez t ewi dencj funkcja kontrolna. Rezultatem dziaa kontrolnych ministra waciwego do spraw turystyki oraz marszakw wojewdztw s odpowiednie zmiany w Cen tralnej Ewidencji wynikajce z wykrelenia z urzdu niektrych przedsibior cw z tej ewidencji. Szczeglnie wana jest niewtpliwie funkcja informacyjna Centralnej Ewi dencji. Wynika ona z uznania danych wpisanych do tej ewidencji za wane z punktu widzenia potencjalnych klientw i kontrahentw przedsibiorcw, ktrzy uzyskali wpis do rejestru organizatorw turystyki i porednikw tury stycznych. Niestety w ustawie o usugach turystycznych nie ma ustalenia o jaw noci omawianej ewidencji i kwestie te reguluje jedynie wskazane wyej rozpo rzdzenie z 2005 r. Deklaruje ono jawno tej ewidencji, ale w istocie jest to tylko ograniczona jawno formalna. Kady moe da udzielenia informacji objtych wpisem do Centralnej Ewidencji przez zoenie zapytania w dowolnej formie w odniesieniu do konkretnych przedsibiorcw. Moe to by forma telefoniczna, pisemna lub elektroniczna. Ta ostatnia bya dotychczas realizowa na poprzez powszechny dostp do strony internetowej Departamentu Turystyki Ministerstwa Gospodarki: www.turystyka.crz.gov.pl Wanie formy zautomaty zowane, wykorzystujce dostp do Internetu, maj w tej dziedzinie najwiksz przyszo. Warto podkreli, e tylko marszakowie wojewdztw maj prawo dostpu do penych danych omawianej Centralnej Ewidencji. Nie jest wyranie okrelo ny zakres tych danych, ktre mog by udostpniane jednostkom turystycznego samorzdu gospodarczego i organizacjom konsumenckim. Wci jest utrzymy wane ograniczenie w postaci anonimowoci informacji zbiorczych z tej ewi-
dencji udzielanych do celw naukowo-badawczych, co pozostaje w sprzecz noci z ustaleniem Konstytucji RP, gwarantujcym prawo obywatela do uzyski wania informacji o dziaalnoci organw wadzy publicznej, oraz z przepisami ustawy o dostpie do informacji publicznej 2001 r., przyznajcymi kademu prawo wgldu do dokumentw urzdowych. Funkcjonowanie Centralnej Ewidencji jest jednym z najbardziej dostrzegal nych efektw dziaania ustawy o usugach turystycznych. Codziennie wpywa do tej ewidencji wiele zapyta od potencjalnych klientw i kontrahentw, doty czcych legalnoci funkcjonowania okrelonych organizatorw turystyki i po rednikw turystycznych oraz wysokoci posiadanych przez nich zabezpiecze finansowych. W konsekwencji Centralna Ewidencja - podobnie jak poprzednio CRZ - przyczynia si znaczco do budowania zaufania do przedsibiorcw dziaajcych na rynku usug turystycznych w Polsce.
3.4. Zakres i skutki prawne kontroli dziaalnoci regulowanej w dziedzinie turystyki

Przewidziany w ustawie o s.d.g. oglny obowizek kontroli speniania przez przedsibiorc warunkw wymaganych do wykonywania dziaalnoci regulo wanej jest realizowany w szczeglnoci przez organ prowadzcy rejestr danej dziaalnoci. Przy tym naley odpowiednio stosowa przepisy tej ustawy doty czce kontroli koncesjonowanej dziaalnoci gospodarczej. W konsekwencji organ prowadzcy rejestr dziaalnoci regulowanej jest uprawniony do kontroli w zakresie: zgodnoci wykonywanej dziaalnoci gospodarczej z wpisem do rejestru dzia alnoci regulowanej, co niewtpliwie obejmuje rwnie zbadanie zgodnoci ze stanem faktycznym zoonego przez przedsibiorc owiadczenia o spe nieniu wymaganych ustawowych warunkw; przestrzegania warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej; obronnoci lub bezpieczestwa pastwa oraz ochrony bezpieczestwa lub dbr osobistych obywateli. Ponadto ustawa o s.d.g. wyznacza rodzaje czynnoci kontrolnych, do kt rych s uprawnione osoby upowanione przez organ prowadzcy rejestr dziaal noci regulowanej. Uprawnienie to obejmuje w szczeglnoci: wstp na teren nieruchomoci, obiektu, lokalu lub ich czci, gdzie jest wy konywana dziaalno regulowana, w dniach i w god?,inach, w ktrych ta dziaalno jest lub powinna by wykonywana; moliwo dania ustnych lub pisemnych wyjanie, okazania dokumentw lub innych nonikw informacji oraz udostpnienia danych majcych zwi zek z przedmiotem kontroli.
72
Rozdzia 3
73
Naley doda, e uzupeniajco powinny by wwczas stosowane oglne przepisy o kontroli przedsibiorcy ustalone w ustawie o s.d,g. Trzeba te pod kreli uprawnienie organu prowadzcego rejestr dziaalnoci regulowanej do wezwania przedsibiorcy do usunicia w wyznaczonym terminie uchybie stwierdzonych w toku kontroli- Niewtpliwie organ ten ma rwnie inne moli woci oddziaywania pokontrolnego na przedsibiorc, wynikajce z odrbnych przepisw. Przepisy ustawy o usugach turystycznych dotyczce kontroli stanowi lex specialis i w konsekwencji uchylaj oglne postanowienia w tym zakresie usta wy o S-d.g. Ustalenia ustawy o usugach turystycznych okrelaj organy upo wanione do wykonywania kontroli dziaalnoci gospodarczej prowadzonej przez przedsibiorc, dotyczcej: zgodnoci ze stanem faktycznym danych zawartych w owiadczeniu o spe nieniu warunkw wykonywania dziaalnoci w zakresie organizowania im prez turystycznych oraz porednictwa turystycznego; zgodnoci wykonywanej dziaalnoci z uzyskanym wpisem do rejestru; przestrzegania warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej okrelo nych ustaw; zgodnoci wykonywanej dziaalnoci gospodarczej z zawartymi umowami agencyjnymi; przestrzegania przez przedsibiorcw, dajcych zlecenie agentom, warunkw wykonywania dziaalnoci gospodarczej okrelonych ustaw. Wyznaczone w powyszym zakresie dziaania kontrolne znajduj si obec nie w kompetencjach Ministra Sportu i Turystyki jako ministra waciwego do spraw turystyki oraz poszczeglnych marszakw wojewdztw. Omawiane prze pisy s sformuowane na tyle szeroko, e uzasadniaj wniosek o objciu przez wskazane organy dziaaniami kontrolnymi nie tylko organizatorw turystyki oraz porednikw turystycznych, ale take agentw turystycznych. W razie stwierdzenia przez ministra waciwego do spraw turystyki w wyniku kontroli uchybie w sposobie wykonywania dziaalnoci gospodarczej, wystpuje on do waciwego marszaka wojewdztwa o podjcie stosownych dziaa. Wykonywanie dziaalnoci gospodarczej w zakresie organizowania imprez turystycznych i porednictwa turystycznego bez wymaganego wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej nie wystpuje zbyt czsto w wietle statystyk. Z wykazu przedsibiorcw, ktrzy wykonywali tak dziaalno bez wpisu do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, wynika wedug danych zawartych w Centralnej Ewidencji Organizatorw Turystyki i Porednikw Tu rystycznych na dzie 1 sierpnia 2007 r., e w minionych trzech latach takich podmiotw ustalono tylko 25, gwnie w wojewdztwie lskim. Jednake ob serwacja rynku usug turystycznych dowodzi, e tzw. szara strefa w tej dziedzi nie wystpuje na szersz skal i w przeszoci stwierdzano wicej podobnych sytuacji.
Ustalenia ustawy o usugach turystycznych uznaj w oznaczonych przypad kach agenta turystycznego za organizatora turystyki wykonujcego dziaalno bez wymaganego wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej. Ustawodawca czyni tak w celu ochrony konsumentw w sytuacjach, gdy przedsibiorca wy stpuje wobec klientw jako agent turystyczny, ktry: w umowach zawieranych z klientami nie wskazuje jednoznacznie waciwe go organizatora turystyki, ktrego reprezentuje, lub dziaa jako agent organizatora turystyki, ktry nie jest uprawniony do zawie rania umw z klientami na terytorium RP, bd dziaa bez wanej umowy agencyjnej lub przekracza jej zakres. Ustawa o usugach turystycznych nakada kilka obowizkw na przedsi biorc bdcego organizatorem turystyki lub porednikiem turystycznym i dzia ajcego jednoczenie jako agent turystyczny w ramach wykonywanej dziaal noci. Taki przedsibiorca jest obowizany: wykonywa dziaalno tylko na rzecz organizatorw turystyki wpisanych do rejestru; w umowie zawieranej z klientem wskazywa jednoznacznie waciwego organizatora turystyki, ktrego reprezentuje; dziaa na podstawie wanej umowy agencyjnej. W razie stwierdzenia wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci gospo darczej w zakresie organizowania imprez turystycznych lub porednictwa tury stycznego bez wymaganego wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej marsza ek wojewdztwa wydaje decyzj o stwierdzeniu tego faktu oraz o zakazie wykonywania dziaalnoci gospodarczej objtej wpisem do rejestru przez okres trzech lat. Taka decyzja okrela w szczeglnoci firm przedsibiorcy, ktrego zakaz dotyczy, identyfikuje osoby upowanione do kierowania dziaal noci tego przedsibiorcy oraz okrela dat stwierdzenia wykonywania dziaal noci bez wymaganego wpisu do rejestru. Okrelony przez t decyzj przedsi biorca jest umieszczany w Centralnej Ewidencji w wykazie przedsibiorcw. ktrzy wykonywali dziaalno bez wymaganego wpisu do rejestru organiza torw turystyki i porednikw turystycznych. Nastpuje to dopiero na podstawie ostatecznej decyzji wskazanego organu. W wykazie tym wskazuje si termin, w ktrym upywaj trzy lata od dnia uprawomocnienia si danej decyzji i po upywie tego terminu okrelony przedsibiorca jest z urzdu wykrelany. Podj cie przeze w tym okresie dziaalnoci gospodarczej oznaczonej w decyzji sta nowi wykroczenie zagroone w k.w. kar ograniczenia wolnoci lub grzywny, dopiero po upywie trzech lat od dnia wydania decyzji o stwierdzeniu wykony wania dziaalnoci gospodarczej bez wymaganego wpisu do rejestru organizato rw turystyki i porednikw turystycznych dany przedsibiorca moe uzyska wpis do tego rejestru, jeli spenia ustawowe warunki. Kontrola dziaalnoci gospodarczej prowadzonej przez przedsibiorc w za kresie organizowania imprez turystycznych i porednictwa turystycznego moe
Rozdzia 3
75
wykaza niezgodno wykonywanej dziaalnoci gospodarczej z wpisem do rejestru dziaalnoci regulowanej, niezgodno ze stanem faktycznym danych zawartych w owiadczeniu przedsibiorcy o spenieniu warunkw wykonywania dziaalnoci w zakresie organizowania imprez turystycznych i porednictwa turystycznego, nieprzestrzeganie ustawowych warunkw wykonywania dziaal noci gospodarczej, niezgodno wykonywanej dziaalnoci gospodarczej z za wartymi umowami agencyjnymi, czy naruszanie bezpieczestwa lub dbr osobi stych klientw. W takich przypadkach waciwy marszaek wojewdztwa dziaa jcy z wasnej inicjatywy lub na wniosek ministra waciwego do spraw turysty ki wystpujcego o podjcie stosownych dziaa pokontrolnych powinien we zwa danego przedsibiorc do usunicia narusze w wyznaczonym terminie. Nie dotyczy to jednak przypadku stwierdzenia zoenia niezgodnego ze stanem faktycznym owiadczenia przedsibiorcy o spenieniu wymaganych warun kw wykonywania dziaalnoci regulowanej. Wtedy marszaek wojewdztwa od razu wydaje decyzj o zakazie wykonywania przez przedsibiorc dziaalno ci objtej wpisem. Tak decyzj organ ten wydaje lake w razie nicusunicia narusze wymaganych warunkw przez przedsibiorc w wyznaczonym ter minie. Ponadto marszaek wojewdztwa wydaje decyzj o zakazie wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci objtej wpisem do rejestru organizatorw tury styki i porednikw turystycznych w przypadku stwierdzenia racego naru szenia warunkw wymaganych do wykonywania dziaalnoci regulowanej. Pojcie racego naruszenia warunkw zosiao ustawowo sprecyzowane w usta wie o usugach turystycznych. Obejmuje ono: zawieranie umw z kliencami bez uprzedniego zawarcia umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umowy ubezpieczenia na rzecz klientw; nicprzedoenic marszakowi wojewdztwa oryginau kolejnej umowy gwa rancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umowy ubezpieczenia na rzecz klientw przed upywem terminu obowizywania umowy poprzedniej; niedopenienie obowizkw przedsibiorcy okrelonych w rozdziale 3 usta wy o usugach turystycznych, zwizanych z ochron klienta zawierajcego umow o wiadczenie usug turystycznych; powierzenie przez organizatora turystyki wykonywania zada przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek osobie nieuprawnionej lub nieznajcej jzyka powszechnie znanego w pastwie odwiedzanym lub jzyka uzgodnio nego z kontrahentem zagranicznym, bd osobie nieposiadajcej aktualnego zawiadczenia lekarskiego o braku przeciwwskaza do wykonywania zada przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, wydanego zgodnie z prze pisami o badaniach lekarskich pracownikw; uywanie i powoywanie si na aktualny wpis do rejestru dziaalnoci regu lowanej, w celu wprowadzenia w bd klientw co do rzeczywistego charak-
teru wykonywanej przez siebie dziaalnoci, przy prowadzeniu sprzeday prawa do korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w ozna czonym czasie w kadym roku; wykonywania dziaalnoci poza zakresem terytorialnym okrelonym we Nie kade naruszenie powyszych obowizkw - zwaszcza gdy s one okre lone w sposb oglny - oznacza ich race naruszenie. Tote marszaek woje wdztwa jako organ prowadzcy rejestr dziaalnoci regulowanej powinien w takich sytuacjach najpierw wystpi do przedsibiorcy z daniem wyjanie i usunicia stwierdzonych narusze w wyznaczonym terminie. Zgodnie z przepisami ustawy o s.d.g. decyzja o zakazie wykonywania dzia alnoci regulowanej wydana przez marszaka wojewdztwa we wskazanych wyej trzech sytuacjach podlega natychmiastowemu wykonaniu. Przy tym organ ten z urzdu wykrela wpis przedsibiorcy w rejestrze organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Taki przedsibiorca wykrelony z wy mienionych przyczyn moe uzyska ponowny wpis do tego rejestru nie wcze niej ni po upywie trzech lat od dnia wydania decyzji o wykreleniu. Tej treci przepis ustawy o s.d,g. stanowi dodatkow sankcj dla przedsibiorcy. Moe jednak okaza si, e decyzja o zakazie wykonywania okrelonej dziaalnoci gospodarczej zostanie uchylona i w rezultacie po takim skutecznym jej wzrusze niu dany przedsibiorca bdzie ponownie wpisany do rejestru dziaalnoci regu lowanej. Dopiero ostateczna decyzja marszaka wojewdztwa o zakazie wyko nywania dziaalnoci gospodarczej z przyczyn wyej omwionych jest podstaw umieszczenia danego przedsibiorcy w wykazie przedsibiorcw, ktrych wykrelono z rejestru. Wyranie stwierdzaj to przepisy ustawy o usugach turystycznych, wymagajce wskazania w tym wykazie terminu, w ktrym upy waj trzy lata od dnia wykrelenia wpisu do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Po upywie tego terminu wykrelenie przedsi biorcy z wymienionego wykazu nastpuje z urzdu.
wniosku.
3.5. Organizacja polowa jako usuga turystyczna

Turystyka myliwska (owiecka) jest aktywn form turystyki. Jest to tury styka specjalistyczna, gdy wymaga ona specjalnych umiejtnoci i odpowied niej wiedzy podlegajcej sprawdzeniu przed nadaniem uprawnie do polowania, specjalnego sprztu, specjalnych urzdze oraz odpowiednich terenw, jako e walory specjalistyczne tkwi te w rodowisku przyrodniczym. Ten rodzaj ak tywnoci turystycznej podlega ustawie z 1995 r. - prawo owieckie. Wskazana ustawa rozumie owiectwo jako element ochrony rodowiska przyrodniczego, majcy na celu ochron zwierzt ownych i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej,
'
Rozdzia 3
77
lenej i rybackiej. Wane znaczenie ma tradycja i kultura owiecka oraz etyka myliwska, bez ktrych uwzgldnienia zatraca si istot owiectwa. Turystyka myliwska oznacza migracje ludnoci zwizane z udziaem w po lowaniach w kraju lub za granic. Mona odrni trzy rodzaje takich migracji: udzia myliwych zamieszkaych w Polsce w polowaniach organizowanych w obwodach owieckich w rnych czciach kraju, owiecka turystyka przyjazdowa, polegajca na sprzeday cudzoziemcom usug turystycznych obejmujcych polowania w Polsce, owiecka turystyka wyjazdowa, polegajca na sprzeday polskim myli wym usug turystycznych obejmujcych polowania za granic. Tylko dwa ostatnie rodzaje turystyki myliwskiej wi si ze wiadczeniem usug turystycznych. Jeszcze kilka lat temu wiadczenie tych usug wymagao uzyskania a dwch koncesji, a potem dwch zezwole. Wejcie w ycie ustawy o s.d.g. z 2004 r. zredukowao te przesadne wymagania w zakresie reglamentacji prawnej wiadczenia wskazanych usug turystycznych. Przepisy wprowadzajce t ustaw dokonay zmiany prawa owieckiego, ktre obecnie zalicza omawiany rodzaj dziaalnoci gospodarczej do dziaalnoci regulowanej w rozumieniu ustawy o s.d.g. Podstawow konsekwencj tych zmian jest to, e wiadczenie usug tury stycznych obejmujcych polowania wykonywane przez cudzoziemcw na tery torium RP oraz polowania za granic wymaga jedynie spenienia warunkw okrelonych przez prawo owieckie oraz uzyskania wpisu do rejestru dziaal noci regulowanej. Prawo owieckie nazywa ten rejestr prowadzony przez mar szaka wojewdztwa mianem rejestru polowa. Wskazany rejestr podlega wy ej omwionym przepisom ustawy o s.d.g. Prawo owieckie stanowi lex specialis w stosunku do przepisw ustawy o s.d.g., jak te w odniesieniu do ustawy o usugach turystycznych. Jednak w porwnaniu ze stanem prawnym sprzed wejcia w ycie ustawy o s.d.g. r nica jest taka, e obecnie ustawa o usugach turystycznych nie znajduje zasto sowania do okrelenia warunkw, od ktrych spenienia zaley podjcie przez przedsibiorc dziaalnoci gospodarczej polegajcej na wiadczeniu usug tury stycznych obejmujcych polowania wykonywane przez cudzoziemcw na tery torium Rp oraz polowania za granic. W tym i tylko w tym zakresie nie ma podstaw do stosowania przepisw ustawy o usugach turystycznych do dzia alnoci przedsibiorcy bdcego organizatorem imprez obejmujcych polowa nia dla cudzoziemcw w Polsce lub polowania za granic. Jednak skoro s to usugi turystyczne- to do wiadczenia tego rodzaju usug znajduj w konse kwencji zastosowanie przepisy ustawy o usugach turystycznych, w tym zwaszcza przepisy dotyczce ochrony klienta. Przecie prawo owieckie tych kwestii w ogle nie reguluje.
Natomiast okrelone przez prawo owieckie warunki podjcia przez przed sibiorc omawianej dziaalnoci gospodarczej nie podlegaj ocenie w wietle przepisw ustawy o usugach turystycznych. Z przepisw prawa owieckiego wynika, e przedsibiorca jest wtedy obowizany speni a cztery warunki: ustanowi obowizkowe zabezpieczenie majtkowe roszcze osb trzecich z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania przez przedsibiorc, co naley odrni od wymaga stawianych przez Polski Zwizek owiecki (PZ), aby sami myliwi dewizowi byli ubezpieczeni od odpowiedzialnoci cywilnej za szkody wyrzdzone podczas polowania; zoy z wynikiem pozytywnym egzamin ze znajomoci zasad wykonywa nia polowania i zasad ochrony przyrody lub zatrudnia osob speniajc ten warunek; skada organowi rejestrowemu, ktrym obecnie jest marszaek woje wdztwa, oryginay dokumentw potwierdzajcych zawarcie kolejnych umw, albo dokonania kolejnej blokady rodkw finansowych, bdcych formami obowizkowego zabezpieczenia majtkowego; niekaralno przedsibiorcy i osb kierujcych jego dziaalnoci za prze stpstwa okrelone w prawie owieckim i przestpstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu. Niewtpliwie wiadczenie usug turystycznych obejmujcych polowania w kraju dla cudzoziemcw oraz polowania za granic wymaga szczeglnych zabezpiecze ze wzgldu na bezpieczestwo uczestnikw polowa, jak rwnie osb postronnych, ktre mog ponie szkod podczas polowania. Tote prawo owieckie przewiduje, e wspomniane wyej zabezpieczenie majtkowe rosz cze osb trzecich z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania zobo wizania przez przedsibiorc, wiadczcego omawiane usugi turystyczne, jest obowizkowe. Moe ono polega w szczeglnoci na zawarciu umowy gwa rancji bankowej lub ubezpieczeniowej. Przy tym zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Finansw z 2005 r. w sprawie minimalnej wysokoci sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej wymaganej w zwizku z wykonywan przez przedsibiorc dziaalnoci gospodarcz w zakresie owiectwa wskazana mini malna suma gwarancji wynosi 4% rocznego przychodu z tytuu wykonywanej przez przedsibiorc omawianej dziaalnoci gospodarczej, uzyskanego w po przednim roku obrotowym. Suma ta nie moe jednak by mniejsza ni rwno warto 10 tys euro w przypadku usug turystycznych obejmujcych wycznie polowania wykonywane przez cudzoziemcw na terytorium RP, a 15 tys. euro w razie polowa organizowanych wycznie za granic. Natomiast dla przedsi biorcy wiadczcego usugi turystyczne obejmujce zarwno polowania wyko nywane przez cudzoziemcw w Polsce, jak rwnie polowania za granic mini malna wysoko sumy gwarancji nie moe wynosi mniej ni rwnowarto 20 tys. euro.
78
Rozdzia 3
79
Prawo owieckie przewiduje t e - nieznan ustawie o usugach turystycznych - form zabezpieczenia majtkowego w postaci blokady rodkw finansowych na rachunku bankowym przedsibiorcy. Jest ona dokonywana na rzecz waci wego zarzdu wojewdztwa w wysokoci 4% rocznego przychodu z tytuu wykonywania przez przedsibiorc omawianej dziaalnoci gospodarczej, uzy skanego w poprzednim roku obrotowym. Przy tym zgodnie z prawem owieckim wysoko zablokowanej kwoty nie moe by nisza ni rwnowarto 20 tys. euro. i W przypadku niezawarcia umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczenio wej, ani niedokonania blokady rodkw finansowych na rachunku bankowym przedsibiorcy, do takiego przedsibiorcy znajduj zastosowanie przepisy rozpo rzdzenia Ministra Finansw z 2005 r. w sprawie ubezpieczenia odpowiedzial noci cywilnej przedsibiorcy wykonujcego dziaalno gospodarcz w zakre sie owiectwa. Wskazany przedsibiorca ma obowizek zawarcia umowy ubez pieczenia odpowiedzialnoci cywilnej (t/w. ubezpieczenie OC), powstajcy w dniu zoenia wniosku o wpis do rejestru polowa. Ubezpieczenie to obejmuje odpowiedzialno cywiln przedsibiorcy za szkody wyrzdzone w nastpstwie dziaania lub zaniechania ubezpieczonego, w okresie trwania ochrony ubezpie czeniowej, wyrzdzone w zwizku z wykonywan przez niego dziaalnoci gospodarcz. Z zakresu tego ubezpieczenia OC s jednak wyczone m.in. szko dy powstae w zwizku z uywaniem broni palnej, jak te polegajce na za pacie kar umownych. Przepisy powoanego rozporzdzenia wykluczaj przy tym moliwo umownego ograniczenia wypaty odszkodowa przez ubezpie czyciela. Z kolei co do wysokoci minimalnej sumy gwarancyjnej tego ubez pieczenia OC, to zgodnie z ustaleniami omawianego rozporzdzenia w odniesie niu do jednego zdarzenia, ktrego skutki s objte umow ubezpieczenia OC, wynosi ona rwnowarto 10 tys. euro w przypadku przedsibiorcy wiadczce go usugi turystyczne obejmujce wycznie polowania wykonywane przez cu dzoziemcw na terytorium RP, 15 tys. euro - w razie polowa organizowanych wycznie za granic, a 20 tys. euro - w odniesieniu do przedsibiorcy wiad czcego usugi turystyczne obejmujce zarwno polowania wykonywane przez cudzoziemcw w Polsce, jak i polowania za granic. Spenienie warunku zoenia z wynikiem pozytywnym egzaminu ze znajo moci zasad wykonywania polowania oraz zasad ochrony przyrody oznacza posiadanie wymaganej fachowoci w tej dziedzinie. Osoba taka jest przez my liwych nazywana mianem pilota myliwskiego. Wskazany egzamin przepro wadza komisja egzaminacyjna powoana przez ministra waciwego do spraw rodowiska. Skad tej komisji, wymagane od egzaminowanych dokumenty, spo sb przeprowadzenia egzaminu oraz wzr zawiadczenia stwierdzajcego zoe nie egzaminu z wynikiem pozytywnym okrela obecnie rozporzdzenie Ministra rodowiska z 2005 r. w sprawie egzaminu ze znajomoci wykonywania polowa-
nia oraz zasad ochrony przyrody. Wskazany egzamin skada si z czci pisem nej i ustnej, a ma on sprawdzi znajomo przepisw prawa owieckiego z 1995 r., ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. oraz ustawy o broni i amunicji z 1999 r., a take aktw wykonawczych wydanych na podstawie wymienionych ustaw. Egzamin ten trzeba odrni od egzaminu bdcego jednym z warunkw uzy skania uprawnie do wykonywania polowania, zdawanego przed komisj egzaminacyjn powoan przez PZ. Z kolei jeli chodzi o warunek niekaralnoci przedsibiorcy i osb kieruj cych jego dziaalnoci za wskazane przez prawo owieckie przestpstwa, to w szczeglnoci odnosi si to do okrelonych przez omawian ustaw typw przestpstw stanowicych tzw. kusownictwo. Jest oczywiste, e osoba skazana za takie przestpstwo nic powinna by organizatorem imprez turystycznych obejmujcych polowania, ani kierowa tego rodzaju dziaalnoci gospodarcz. Podobnie ze zrozumiaych wzgldw dyskwalifikuje w tym zakresie tak osob popenienie przestpstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu. Ta kategoria przestpstw powinna by rozumiana szeroko, obejmujc nie tylko przestpstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu okrelone w k.k., ale rwnie podobne przestpstwa przewidziane w innych ustawach, jak np. w prawie bankowym z 1997 r., ustawie o dziaalnoci ubezpieczeniowej z 2003 r., czy k.s.h. z 2000 r. Zapewnienie o spenieniu powyszych warunkw musi si znale w owiad czeniu przedsibiorcy skadanym wraz z pisemnym wnioskiem o wpis do reje stru polowa. Zgodnie z prawem owieckim wskazany wniosek powinien za wiera: firm przedsibiorcy oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP); wskazanie siedziby przedsibiorcy i jego adresu, a w przypadku osoby fi zycznej bdcej przedsibiorc- rwnie jej adresu zamieszkania; numer w rejestrze przedsibiorcw albo'w ewidencji dziaalnoci gospodar czej; okrelenie zakresu dziaalnoci, ktra ma by objta wpisem do rejestru. Zastanawiaj rnice w zakresie ustawowych wymaga co do treci powy szego wniosku w porwnaniu z analogicznym wnioskiem o wpis do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Naleao si spodziewa, e wymagania te bd w obu wypadkach takie same. Jednak tak nie jest z powo dw trudnych do zrozumienia. Do wniosku o wpis do rejestru polowa przedsibiorca powinien te do czy orygina umowy ubezpieczenia OC albo umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, bd orygina dokumentu potwierdzajcego dokonanie blokady rodkw finansowych. Dokumenty te nic podlegaj ocenie przez mar szaka wojewdztwa jako organ rejestrowy. Organ ten moe jedynie wezwa przedsibiorc do uzupenienia wniosku o wpis i jeeli ten wniosek jest kom pletny i zawiera wymagane zaczniki, to w terminie 7 dni od dnia wpywu wniosku marszaek wojewdztwa jest obowizany dokona wpisu do rejestru
Rozdzia 3 polowa. Przy tym zgodnie z prawem owieckim wpisowi do rejestru podlegaj dane podane we wniosku o wpis, z wyjtkiem adresu zamieszkania osoby fi zycznej bdcej przedsibiorc, jeeli jest on inny ni adres siedziby. Naley podkreli, e do tego rejestru dziaalnoci regulowanej znajduj zastosowanie wyej omwione przepisy ustawy o s.d.g. Warto zauway, e prawo owieckie zupenie zbdnie powtarza ustalenia ustawy o s.d.g., okrelajce podstawy prawne wydania przez organ rejestrowy decyzji o zakazie wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci objtej wpisem. Tak podstaw moe by w szcze glnoci stwierdzenie racego naruszenia warunkw wykonywania dziaal noci przez przedsibiorc objtej wpisem do rejestru polowa. Sprecyzowanie pojcia racego naruszenie warunkw nastpio w prawie owieckim. Obejmuje ono: nieprzedoenie organowi rejestrowemu oryginau umowy ubezpieczenia OC albo umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, bd oryginau do kumentu potwierdzajcego dokonanie blokady rodkw finansowych; * wykonywanie dziaalnoci poza zakresem okrelonym we wniosku. Naley wspomnie o szczeglnych przepisach prawa owieckiego przyznaj cych uprawnienia do wykonywania polowania na terytorium RP. Poza czonkami PZL takie uprawnienia s przyznane przez szczeglne przepisy oma wianej ustawy obywatelom pastw czonkowskich UE, jeeli posiadaj oni uprawnienia do wykonywania polowania w pastwie czonkowskim i zo egzamin uzupeniajcy w jzyku polskim przed komisj egzaminacyjn PZ. W razie nieposiadania uprawnienia do polowania w pastwie czonkowskim UE lub niezoenia wskazanego egzaminu taki obywatel pastwa czonkowskiego UE moe wykonywa polowanie w Polsce tylko po wykupieniu polowania u przedsibiorcy wpisanego do rejestru polowa albo na podstawie zgody ministra waciwego do spraw rodowiska. Tej treci przepis szczeglny prawa owieckiego odnosi si ponadto do wszystkich innych cudzoziemcw oraz obywateli polskich, przebywajcych z zamiarem staego pobytu za granic, niebdcych czonkami PZ. To tzw. wykupienie polowania oznacza zawarcie odpowiedniej umowy o wiadczenie usug turystycznych obejmujcych po lowanie na terytorium RP. Dodatkowym warunkiem dotyczcym wwczas tylko cudzoziemcw jest wymg obecnoci podczas polowania przedstawiciela dzier awcy lub zarzdcy obwodu owieckiego, bdcego czonkiem PZ. Ma to za pewni przestrzeganie przepisw prawa owieckiego podczas polowania
81
wania, umiejtnoci przekazania informacji i nawizania kontaktu z grup zale y w duej mierze to, co uczestnicy wycieczki zobacz w zwiedzanej miejsco woci czy obiekcie turystycznym oraz jakie ciekawe informacje uzyskaj. Rw nie pilot wycieczki, chocia zasadniczo ma spenia funkcje opiekucze w sto sunku do uczestnikw imprezy turystycznej, czsto wychodzi poza te podsta wowe swoje obowizki i jcsl wartociowym rdem wiedzy o odwiedzanych krajach, miejscowociach i obiektach. Taki stan rzeczy wynika ze stawiania kandydatom na przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek wysokich wymaga przez obowizujce prawo. Uzyskanie uprawnie w tym zakresie wie si ze spenieniem szeregu warunkw ustalonych przez ustaw o usugach turystycznych oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze. Uprawnienia te stanowi dowd posiadania odpowiednich kwalifikacji do wykonywania okrelonego zawodu lub czynnoci, czyli uzyskania tzw. licencji zawodowej. W pierwotnej wersji ustawy o usugach turystycznych nie definiowaa ona przewodnika turystycznego ani pilota wycieczek, ktre to pojcia wydaway si powszechnie zrozumiae. Dopiero nowelizacja tej ustawy w 2000 r. dodaa ustawowe okrelenia wskazanych poj. Zgodnie z obecnie obowizujcymi ustaleniami ustawowymi przewodnik turystyczny to osoba zawodowo oprowa dzajca turystw lub odwiedzajcych po wybranych obszarach, miejscowo ciach i obiektach oraz udzielajca o nich informacji. Zmiany powoanej ustawy dokonane w 2004 r. ograniczyy zadania przewodnika turystycznego do opro wadzania wycieczek oraz fachowego udzielania ich uczestnikom okrelonych informacji. Natomiast obowizek sprawowania opieki nad uczestnikami wycie czek nie ciy obecnie na przewodnikach turystycznych, co jest oczywistym nieporozumieniem zwaszcza w przypadku przewodnikw grskich. Nic tylko zreszt na obszarach grskich, ale rwnie na niektrych trasach turystycznych dbanie przez przewodnika turystycznego o bezpieczestwo uczestnikw wy cieczki jest wrcz koniecznoci. Z kolei termin pilot wycieczek" oznacza zgodnie z ustaw o usugach tury stycznych osob towarzyszc, w imieniu organizatora turystyki, uczestnikom imprezy turystycznej, sprawujc opiek nad nimi i czuwajc nad sposobem wykonania na ich rzecz usug. Pilot wycieczek dziaa zatem jako przedstawiciel organizatora turystyki i powinien posiada w tym zakresie formalne umocowa nie. Dane publikowane na temat liczby przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek dziaajcych w Polsce s bardzo rozbiene i mylce. Wynika to m.in. ze zmian stanu prawnego w tym zakresie oraz utraty tego rodzaju uprawnie z powodu ich niepotwierdzenia w ustawowym terminie. Wiele osb. ktre uzy skay uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, nigdy nie podjo si wykonywania tych czynnoci. Wiarygodne wydaj si dane. wedug ktrych w latach 1999-2004 uprawnienia przewodnika turystycznego zostay
3.6. Uprawnienia przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek

Przewodnictwo turystyczne jest niemal tak stare, jak turystyka. Od wiedzy oglnej i specjalistycznej przewodnika turystycznego, jego postawy, zaangao-
82
Rozdzia 3
83
nadane lub potwierdzone 14 640 osobom (w tym 4582 - przewodnika grskiego, 3850 - przewodnika miejskiego. 6208 - przewodnika terenowego), a upraw nienia pilota wycieczek uzyskay lub potwierdziy we wskazanym okresie 29 804 osoby. Przy tym w ostatnich latach uprawnienia przewodnika turystycz nego uzyskuje co roku kilkaset osb, a uprawnienia pilota wycieczek - ponad 2 tys. osb. Zgodnie z ustaleniami ustawy o usugach turystycznych mona otrzyma uprawnienia przewodnikw turystycznych nastpujcych rodzajw: przewodnika grskiego dla okrelonych obszarw grskich, przy czym od rnia si trzy klasy takiego przewodnictwa w zalenoci od stopnia trudno ci tras oraz wycieczek, nadawane na jeden lub wicej obszarw grskich Beskidw, Sudetw lub Tatr. co prowadzi do wyrnienia przewodnikw be skidzkich, sudeckich i tatrzaskich; przewodnika miejskiego dla poszczeglnych miast, przy czym z przepisw wykonawczych wynika, e takie uprawnienia s wymagane w wypadku Ka towic (cznic z Grnolskim Okrgiem Przemysowym) Krakowa. Lubli na. odzi, Poznania, Szczecina, Torunia, Trjmiasta (Gdaska, Gdyni i Sopotu cznie), Warszawy i Wrocawia; przewodnika terenowego dla poszczeglnych wojewdztw, regionw lub tras turystycznych, przy czym takie uprawnienia obejmuj rwnie miasta pooone w obrbie wojewdztwa lub regionu. Przy tym przewodnicy turystyczni mog oprowadza obsugiwane wycieczki po muzeach, wystawach i zabytkach znajdujcych si na obszarze ich upraw nie, jeeli zadania tego nic wykonuje uprawniony etatowy pracownik. Regula min dla zwiedzajcych ustalony przez dyrektora muzeum, organizatora wystawy lub waciciela zabytku powinien okreli sposb oprowadzania wycieczek przez przewodnikw turystycznych w tego rodzaju szczeglnych sytuacjach. Uprawnienia pilota wycieczek nie s obecnie ustawowo dzielone na rodzaje, ale dawniej odrniano pilota wycieczek zagranicznych od pilota wycieczek krajowych. W rzeczywistoci taki podzia nastpuje. Przepisy ustawy o usu gach turystycznych wyznaczaj przecie zadania pilotw wycieczek w cisym zwizku z charakterem danej imprezy turystycznej. Do ich zada naley przede wszystkim sprawowanie w imieniu organizatora turystyki opieki nad uczestnikami imprezy turystycznej w niezbdnym zakresie wynikajcym wa nie z charakteru danej imprezy. Niewtpliwie zakres tej opieki w przypadku imprez wyjazdowych musi by znacznie wikszy, co wynika m.in. z rozmaitych niebezpieczestw zagraajcych uczestnikom takiej wycieczki w rodowisku z reguy im nie znanym, jak te z czsto wystpujcej bariery jzykowej. Do bardzo istotnych zada pilota wycieczek naley te czuwanie nad sposo bem wykonywania usug wiadczonych na rzecz uczestnikw podczas imprezy turystycznej. 'Naleyte wykonanie tych usug wymaga podejmowania rnych
czynnoci przez pilota wycieczki i w to w odpowiednim czasie. Wie si z tym kolejne zadanie pilota wycieczek, jakim jest reprezentowanie przeze organi zatora turystyki wobec kontrahentw wiadczcych usugi w trakcie trwania imprezy. Wymaga to w szczeglnoci skadania w. charakterze penomocnika tego organizatora odpowiednich owiadcze woli. Ponadto nader wane w prak tyce zadanie pilota wycieczek polega na przyjmowaniu od uczestnikw impre zy turystycznej podczas jej trwania reklamacji dotyczcych wiadczonych im usug. Ustawa o usugach turystycznych w obecnym brzmieniu przyznaje marsza kom wojewdztw kompetencje zwizane z uzyskiwaniem uprawnie przewod nika turystycznego lub pilota wycieczek. Wanie marszaek wojewdztwa waciwy dla miejsca zamieszkania obywatela polskiego wystpujcego o przy znanie takich uprawnie jest organem, ktry nadaje wskazane uprawnienia, odmawia nadania, zawiesza i przywraca je oraz cofa. Natomiast osoby niebdce obywatelami RP, nieposiadajce miejsca zamieszkania w Polsce, a spenia jce warunki nadania uprawnie przewodnika turystycznego lub pilota wycie czek, wystpuj z wnioskiem o nadanie tych uprawnie do wybranego przez siebie marszaka wojewdztwa. Rwnie obywatele pastw czonkowskich UE, nieposiadajcy miejsca zamieszkania na terytorium Polski, ktrzy nabyli kwalifikacje do wykonywania zawodu przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek w tych pastwach, skadaj wniosek o nadanie omawianych upraw nie do wybranego marszaka wojewdztwa. Podstaw do nadania tych upraw nie stanowi w takiej sytuacji decyzja ministra waciwego do spraw turystyki o uznaniu kwalifikacji do wykonywania zawodu przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek na terytorium RP, wydana na podstawie odrbnych przepi sw. Przepisy rozporzdzenia w sprawie przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek z 2006 r. okreliy tre wniosku o nadanie omawianych uprawnie oraz wymagane zaczniki. Osoba wystpujca z takim wnioskiem powinna spenia nastpujce wymagania ustalone przez ustaw o usugach turystycz nych: ukoczenie 18 lat; posiadanie co najmniej wyksztacenia redniego; odpowiedni stan zdrowia potwierdzony zawiadczeniem lekarskim; niekaralno za przestpstwa umylne lub inne popenione w zwizku z wy konywaniem zada przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek; odbycie szkolenia przeprowadzonego przez jednostk organizacyjn lub oso b upowanion na podstawie decyzji administracyjnej marszaka wojewdz twa; odbycie praktyki w zakresie wymaganym dla danego rodzaju uprawnie; zdanie egzaminu przed komisj egzaminacyjn powoan przez waciwego marszaka wojewdztwa.
zZ
Rozdzia 3
85
Dokonana w 2004 r. nowelizacja ustawy o usugach turystycznych czciowo zmodyfikowaa warunek dotyczcy posiadania stanu zdrowia umoliwiajcego wykonywanie zada przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek. Obecnie nieprzedoenie waciwemu marszakowi wojewdztwa aktualnego zawiad czenia lekarskiego o braku przeciwwskaza do wykonywania tego rodzaju zada powoduje skutek w postaci niemonoci wykonywania wskazanych uprawnie. Natomiast ju nic nastpuje w takiej sytuacji automatyczna utrata tych uprawnie. Szczegowe wymagania w zakresie organizowania szkole, odbywania za j praktycznych oraz przeprowadzania egzaminw dla kandydatw na prze wodnikw turystycznych i pilotw wycieczek okrelaj przepisy rozporzdzenia w sprawie przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek z 2006 r. Zaczni ki do tego rozporzdzenia okrelaj wymagany program podstawowego szko lenia oglnego i specjalistycznego oraz szkolenia uzupeniajcego dla po szczeglnych rodzajw uprawnie przewodnickich, jak te program szkole nia dla kandydatw na pilotw wycieczek. Ten akt wykonawczy okrela te sprawy zwizane z waciwoci terytorialn marszakw wojewdztw powou jcych komisje egzaminacyjne dla przewodnikw grskich. Nowelizacja ustawy o usugach turystycznych dokonana w 2004 r. zwikszy a obowizki organizatorw szkole dla osb starajcych si o uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek. Wzrosy wymagania co do dysponowania odpowiedni kadr wykadowcw z wyszym wyksztaceniem oraz kadr instruktorw prowadzcych zajcia praktyczne, posiadajcych udo kumentowan praktyk w zakresie wykonywania zada odpowiednio przewod nika turystycznego lub pilota wycieczek. Upowanienie do prowadzenia tego rodzaju szkole - wydawane przez marszaka wojewdztwa - okrela szczeg owe warunki tych szkole, co przy tym podlega kontroli przez osoby upowa nione przez wskazany organ. W drodze decyzji administracyjnej moe nastpi cofnicie takiego upowanienia wskutek prowadzenia szkolenia niezgodnie z upowanieniem albo z powodu niespenienia wymaganych warunkw do jego uzyskania. Dalsz konsekwencj cofnicia upowanienia jest wtedy niemono uzyskania przez 3 lata upowanienia do organizowania tego rodzaju szkole. Taki sam skutek powoduje stwierdzenie w decyzji marszaka wojewdztwa prowadzenia bez upowanienia szkolenia dla przewodnikw turystycznych lub pilotw wycieczek. Przyznanie uprawnie przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek na stpuje w drodze decyzji administracyjnej waciwego marszaka wojewdz twa. Rwnie form decyzji ma odmowa wydania takich uprawnie, odmowa dopuszczenia do egzaminu, zawieszenie uprawnie, ich przywrcenie oraz cof nicie. Marszakowie wojewdztw s przy lym zobowizani do prowadzenia ewidencji nadanych uprawnie.
Osoby wykonujce zadania przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek podlegaj kontroli. Kontrola ta obejmuje posiadanie uprawnie co do ich obsza ru oraz wanoci, a take poprawno wykonywania zada przewodnika tury stycznego i pilota wycieczek. Ponadto kontroli podlega rwnie zapewnienie przez organizatora turystyki opieki przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek nad uczestnikami imprezy turystycznej. Zastanawia uyte w tym kontekcie przez przepisy ustawy o usugach turystycznych okrelenie o opiece przewodnika turystycznego", mimo e obowizek zapewnienia takiej opieki zosta wykrelony z zada przewodnika turystycznego. Wskazanej kontroli dokonuj osoby imiennie upowanione przez marsza kw wojewdztw. Osoby te maj obowizek powiadomienia o stwierdzonych uchybieniach marszaka wojewdztwa waciwego ze wzgldu na miejsce doko nanej kontroli. Z kolei ten organ jest zobowizany do przekazania otrzymanych wynikw kontroli marszakowi wojewdztwa, ktry nada uprawnienia danemu przewodnikowi turystycznemu lub pilotowi wycieczek. Rezultatem takiej kon troli moe by zawieszenie lub cofnicie posiadanych uprawnie. W razie za stwierdzenia wykonywania zada przewodnika turystycznego lub pilota wycie czek bez uprawnie jest to podstaw ukarania za wykroczenie kar ogranicze nia wolnoci lub grzywny zgodnie z przepisami k.w. W wietle przepisw przejciowych ustawy o usugach turystycznych uprzednio uzyskane uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycie czek mogy zosta zachowane pod warunkiem wystpienia przez zainteresowane osoby z wnioskiem o potwierdzenie posiadanych uprawnie. Zgoszenie takie go wniosku oraz jego udokumentowanie mogo nastpi w terminie dwch lat od wejcia w ycie wskazanej ustawy, tj. do 1 lipca 2000 r. W sprawach tych potwierdze wojewodowie wydawali decyzje administracyjne, stosujc sposb i tryb zaliczania uprawnie okrelony uprzednio przez rozporzdzenie w sprawie przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek z 1999 r. Osoby, ktre nie wystpiy o takie potwierdzenie, straciy nabyte uprawnienia. Mona to uzna za naruszenie zasady niedziaania prawa wstecz i zwizanej z ni zasady ochrony praw susznie nabytych. Sam ustawodawca w istocie przyzna si do nieprawidowoci w tym zakre sie, nowelizujc w 2004 r. ustaw o usugach turystycznych. Obecnie osoby, ktre nie potwierdziy w ustawowym terminie posiadanych uprawnie przewod nika turystycznego lub pilota wycieczek, s dopuszczane do odpowiednio egza minu na przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek bez koniecznoci odbycia szkolenia teoretycznego i praktycznego. W konsekwencji takie osoby mog teraz odzyska krtsz i nie tak kosztown drog posiadane wczeniej uprawnienia, ale zapewne nie jest to dla nich cakowicie satysfakcjonujce roz wizanie. Podobnie suszne jest nowe ustalenie ustawy o usugach turystycz nych, e osoby posiadajce uprawnienia przewodnika turystycznego s dopusz-
86
Rozdzia 3
czane do egzaminu umoliwiajcego uzyskanie uprawnie obejmujcych do datkowy zakres terytorialny bez koniecznoci odbycia szkolenia teoretycznego i praktycznego. Jest to racjonalne rozwizanie, gdy takie osoby tego rodzaju szkolenia ju wczeniej przecie odbyy. Odrbne zagadnienie sianowi dokumentowanie przez przewodnikw tury stycznych i pilotw wycieczek znajomoci jzykw obcych. Ustawa o usugach turystycznych przewiduje, e takim dokumentem moe by dyplom ukoczenia studiw filologicznych, nauczycielskiego kolegium jzykw obcych lub wia dectwo ukoczenia szkoy z obcym jzykiem wykadowym. Ponadto tego ro dzaju uznanie znajomoci jzyka obcego moe nastpi rwnie w wypadkach okrelonych przez rozporzdzenie MEN w sprawie dokumentowania znajomoci jzyka obcego przez przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek z 2000 r. Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek nielegitymujcy si wymagany mi dokumentami musz w celu wykazania si znajomoci jzyka obcego przy stpi na oglnie ustalonych zasadach do odpowiedniego egzaminu. Taki egza min jest zdawany przed komisj egzaminacyjn powoan przez waciwego marszaka wojewdztwa spord osb znajdujcych si na specjalnej licie ogo szonej przez ministra waciwego do spraw turystyki. Za sprawdzenie znajo moci jzyka obcego przez przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek s pobierane wcale nie tak niskie opaty, ktrych wysoko jest ustalona przez rozporzdzenie w sprawie przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek z 2006 r. Akt ten ustala take wysoko opat za sprawdzenie kwalifikacji osb ubiegajcych si o uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wy cieczek. Obecnie wpywy z tytuu wskazanych opat stanowi dochd budetu samorzdu wojewdztwa i s przeznaczane na pokrycie kosztw organizacji i przeprowadzenia egzaminw na przewodnikw turystycznych i pilotw wycie czek oraz egzaminw ze znajomoci jzykw obcych przewodnikw turystycz nych i pilotw wycieczek. Osoby, ktre speniy wymagania dla uzyskania uprawnie przewodnika tu rystycznego lub pilota wycieczek, otrzymuj od waciwego marszaka woje wdztwa dokumenty to potwierdzajce. Takim dokumentem ze stosownymi wpisami jest legitymacja przewodnika turystycznego, nazywana w wypadku przewodnictwa grskiego - legitymacj przewodnika grskiego, oraz legity macja pilota wycieczek, jak rwnie identyfikator noszony w widocznym miejscu podczas penienia obowizkw. Wzory tych legitymacji oraz identyfika torw okrelaj zaczniki do rozporzdzenia w sprawie przewodnikw tury stycznych i pilotw wycieczek z 2006 r.
ROZDZIA
Podstawy prawne wiadczenia usug rekreacyjnych

4.1. Prowadzenie dziaalnoci w dziedzinie rekreacji
wiadczenie usug rekreacyjnych nic doczekao si jeszcze tak rozbudowa nych unormowa prawnych, jak to jest w przypadku usug turystycznych. Zwaszcza podstawy ustawowe podejmowania i prowadzenia tego rodzaju dzia alnoci s zdecydowanie zbyt skromne- Trzeba tutaj odwoa si do bardzo oglnych i nielicznych ustale ustawy o kulturze fizycznej z 1996 r. oraz ustawy o systemie owiaty z 1991 r. Najwaniejsze znaczenie praktyczne maj regulacje prawne dotyczce rekreacji ustalone w aktach wykonawczych do wymienionych ustaw. Dziaalno w dziedzinie rekreacji powinna by prowadzona zgodnie z usta leniami powoanego ju w rozdziale 2 rozporzdzenia MEN w sprawie szczeg owych zasad i warunkw prowadzenia dziaalnoci w dziedzinie rekreacji ru chowej z 2001 r. Gdy tego rodzaju dziaalno dotyczy organizacji wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej, to musi uwzgldnia regulacje rozporzdzenia MEN w sprawie warunkw, jakie musz spenia organizatorzy wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej, a take zasad jego organizowania i nadzorowania z 1997 r.. oraz rozporzdzenia MENiS w sprawie warunkw i sposobu organi zowania przez publiczne przedszkola, szkoy i placwki krajoznawstwa i tury styki z 2001 r. Pierwszy z wymienionych aktw wykonawczych znajduje zastosowanie do prowadzenia zorganizowanej dziaalnoci w dziedzinie rekreacji zarwno w obiektach, na terenach zamknitych, jak i w rodowisku otwartym. Obej muje to zarwno dziaalno sta, jak rwnie sezonow, przy czym moe ona mie charakter odpaty lub nieodpatny. Organizator rekreacji jest uprawniony do organizowania zaj oraz organizowania i prowadzenia klubw, sekcji i staych zespow.
88
Rozdzia 4
89
Jednym z podstawowych obowizkw organizatora rekreacji jest opracowa nie regulaminu zaj rekreacyjnych oraz zapoznanie z nim uczestnikw tych zaj. Taki regulamin powinien okrela prawa i obowizki uczestnikw zaj oraz organizatora rekreacji, instruktora rekreacji ruchowej prowadzcego zajcia oraz ewentualnie innych osb zwizanych z organizacj danych zaj rekreacyj nych. Organizator rekreacji ma obowizek wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za przebieg zaj, ktra musi posiada kwalifikacje zawodowe wymagane przez obowizujce prawo. Uczestnicy zaj powinni zosta ubezpieczeni od na stpstw nieszczliwych wypadkw, co ma cisy zwizek z charakterem zaj rekreacyjnych. Organizator rekreacji jest zobowizany zapewni uczestnikom rekreacji ruchowej warunki bezpieczestwa oraz warunki sanitarnohigie niczne, okrelone w odrbnych przepisach. Ciy na nim te obowizek zapew nienia uczestnikom bazy rekreacyjno-sportowej odpowiedniej dla formy pro wadzonych zaj. Przy tym obiekty rekreacyjno-sportowe oraz sprzt i urz dzenia rekreacyjno-sportowe powinny spenia wymagania okrelone w odrb nych przepisach. Sprawno techniczna oraz kompletno tych urzdze i sprz tu podlegaj sprawdzeniu przez osob prowadzc zajcia kadorazowo przed ich udostpnieniem uczestnikom zaj rekreacyjnych. Jeli korzystanie z urz dzenia lub sprztu rekreacyjno-sportowego moe stanowi zagroenie dla ycia lub zdrowia, podmiot udostpniajcy takie urzdzenie lub sprzt powinien za pozna osoby korzystajce z nich z instrukcj prawidowego i bezpiecznego ich uywania albo zapewni korzystanie z danego urzdzenia lub sprztu pod nad zorem osb posiadajcych odpowiednie kwalifikacje. Naley doda, e do uczestnictwa w zajciach powinny by dopuszczenc wy cznie osoby posiadajce zawiadczenie lekarskie o braku przeciwskaza do udziau w zajciach lub ktre zo podpisane wasnorcznie owiadczenie o zdolnoci do udziau w zajciach rekreacyjnych. W przypadku osoby niepe noletniej takie owiadczenie powinno by podpisane przez przedstawiciela usta wowego tej osoby. Organizator rekreacji powinien dostarczy uczestnikom zaj rekreacyjnych regulamin uczestnictwa w tych zajciach oraz ich program. Powinno to nast pi jeszcze przed ich rozpoczciem. Taki program powinien w szczeglnoci: identyfikowa organizatora rekreacji; identyfikowa prowadzcego zajcia i jego kwalifikacje zawodowe; okreli termin lub terminy zaj oraz miejsce ich realizacji; oznaczy urzdzenia i sprzt rekreacyjno-sportowy udostpniany uczestni kom oraz wyposaenie uczestnikw w sprzt zabezpieczajcy i ochronny lub ratunkowy; ustali warunki zakwaterowania i wyywienia; okreli cen zaj i zakres usug ni objtych;
ustali zasady kwalifikowania osb do udziau w zajciach; oznaczy maksymaln liczb osb uczestniczcych w zajciach oraz liczb osb przypadajcych na jednego prowadzcego zajcia; okreli reguy zachowania si uczestnikw w czasie realizacji zaj. W razie organizacji imprezy rekreacyjnej jej organizator jest zobowizany do zapewnienia widzom i uczestnikom regulaminu imprezy, okrelajcego reguy zachowania si osb obecnych na imprezie. W widocznym miejscu po winien by umieszczony regulamin okrelajcy sposb korzystania z obiektu rekreacyjno-sportowego i znajdujcych si w nim urzdze. Organizator rekre acji ma obowizek zapewnienia widzom i uczestnikom zaplecza sanitarno-higienicznego, w tym osobno oznakowanych toalet dla kobiet i mczyzn w licz bie uzgodnionej z powiatowym inspektorem sanitarnym. Ponadto na organizato rze ciy obowizek udzielania wiadcze zdrowotnych w ramach pierwszej pomocy medycznej. Obowizek ten obejmuje rwnie sytuacje udzielania takiej pomocy w miejscu prowadzenia zaj rekreacyjnych. Podczas prowadzenia dziaalnoci w dziedzinie rekreacji ruchowej powinny by spenione warunki bezpieczestwa, ustalone przez odrbne przepisy dla sytuacji prowadzenia takiej dziaalnoci przez szkoy i placwki owiatowe, jak te w przypadkach jej wykonywania na drogach publicznych, w grach lub nad wod, bd w oznaczonych dyscyplinach lub dziedzinach sportu. S one przed stawione w rozdziale 6 podrcznika.
4.2. Organizacja wypoczynku dzieci i modziey szkolnej

W razie prowadzenia dziaalnoci w dziedzinie rekreacji na rzecz dzieci i modziey szkolnej wspomniane wyej rozporzdzenie MEN z 1997 r. zobo wizuje organizatorw rekreacji, zwanych przez ten akt organizatorami wypo czynku, do zapewnienia nic tylko bezpiecznych warunkw wypoczynku, ale rwnie waciwej opieki wychowawczej. Wie si to z obowizkiem tych organizatorw zatrudniania odpowiednio przygotowanej kadry pedagogicznej. Taki wypoczynek dla dzieci i modziey szkolnej moe by organizowany w formach wypoczynku wyjazdowego (np. kolonie, obozy, zimowiska) lub w miejscu zamieszkania (np. pkolonie, wczasy w miecie). S to tzw. pla cwki wypoczynku. Pod opiek jednego wychowawcy nie moe by wicej ni 20 uczestnikw wypoczynku, jeeli przepisy w sprawie oglnych warunkw bezpieczestwa i higieny nie stanowi inaczej. Jeli s to dzieci do 10 lat, to na jednego wychowawc nie moe przypada wicej ni pitnacioro. Dalszemu zmniejszeniu podlega liczba uczestnikw pozostajcych pod opiek jednego wychowawcy, jeeli dotyczy to dzieci i modziey niepenosprawnej wymaga jcej staej opieki lub pomocy. Liczba ta zaley od rodzaju i stopnia niepeno sprawnoci uczestnikw.
90
Rozdzia 4
91
Dzieci z zaburzeniami somatycznymi potwierdzonymi zawiadczeniem le karskim oraz zamieszkujce w rodowisku ekologicznie zagroonym maj pierwszestwo w korzystaniu z rnych form wypoczynku, finansowanych z budetu pastwa. Omawiane rozporzdzenie MEN z 1997 r. przyznaje to prawo rwnie dzieciom bdcym sierotami, wychowankom domw dziecka i innych placwek Opiekuczo-Wychowawczych, a take z rodzin zastpczych oraz z rodzin wielodzietnych yjcych w trudnych warunkach materialnych. Poza tymi formami wypoczynku dzieci i modziey szkolnej finansowanymi przez pastwo obowizuje zasada, e to organizator wypoczynku ustala wyso ko opat wnoszonych przez uczestnikw. Organizator wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej moe podj dzia alno w placwce wypoczynku po spenieniu szeregu obowizkw. Wi si one z koniecznoci przedstawienia kuratorowi owiaty waciwemu ze wzgl du na lokalizacj danej placwki nastpujcych dokumentw i informacji: karty kwalifikacyjnej obiektu, co nie dotyczy obozw wdrownych oraz form wypoczynku organizowanych za granic; danych dotyczcych kwalifikacji pracownikw pedagogicznych i kierow nika placwki wypoczynku oraz informacji o kwalifikacjach pracownikw medycznych, ktrzy maj by zatrudnieni; informacji na temat formy wypoczynku, liczby turnusw, czasu ich trwa nia oraz liczby uczestnikw; programu pracy z dziemi i modzie. W przypadku organizacji obozw wdrownych konieczne jest podanie kura torowi owiaty przebiegu trasy danego obozu. W razie organizacji wypoczynku poza granicami RP wskazane dokumenty i informacje powinny by zoone kuratorowi owiaty waciwemu ze wzgldu na miejsce zamieszkania lub sie dziby organizatora. Wymagane dokumenty i informacje powinny by zoone nie pniej ni na 14 dni przed terminem rozpoczcia dziaalnoci placwki wypoczynku. Gdy zostay spenione wszystkie wyej wymienione wymagania, kurator owiaty wydaje organizatorowi wypoczynku zawiadczenie o zgosze niu placwki wypoczynku. W terminie 14 dni od zgoszenia danej placwki wypoczynku kurator, ktry wyda wskazane zawiadczenie, jest zobowizany powiadomi o tym fakcie kuratora owiaty waciwego ze wzgldu na miejsce zamieszkania lub siedziby organizatora wypoczynku. Wzr karty kwalifikacyjnej obiektu, stanowicy zacznik do rozporzdzenia MEN z 1997 r., wymaga podania przez organizatora wypoczynku takich danych, jak lokalizacja obiektu (terenu), charakterystyka okolicy pod wzgldem przydat noci na cele wypoczynku, charakterystyka budynkw i poszczeglnych po mieszcze, okrelenie wyposaenia sypialni, istniejcych urzdze sanitarnohi gienicznych oraz urzdze sportowych. Jeli podane warunki funkcjonowania placwki wypoczynku zostan zaakceptowane przez kuratora owiaty, to za-
twierdza on dany obiekt do uytkowania na cele wypoczynku dzieci i modzie y szkolnej, pod warunkiem uzyskania zgody waciwego miejscowo wjta (burmistrza) oraz pozytywnej opinii pastwowego inspektora sanitarnego i wa ciwej komendy Pastwowej Stray Poarnej. Ten warunek zatwierdzenia obiektu powinien by wyranie sformuowany w treci wskazanego rozporz dzenia, a nie wynika z ustale formularza, jakim jest karta kwalifikacyjna obiektu. Obiekt przeznaczony na placwk wypoczynku musi ponadto spenia wy mogi bezpieczestwa i higieny okrelone odrbnymi przepisami. Jeli za dany obiekt ma by wykorzystywany do organizacji wypoczynku dla dzieci i mo dziey niepenosprawnej, to powinien by dostosowany do potrzeb wynikaj cych 7. rodzaju i stopnia niepenosprawnoci uczestnikw wypoczynku. Organi zator wypoczynku ma zapewni uczestnikom bezpieczne i higieniczne warunki w czasie ich pobytu w placwce. Ciy te na nim obowizek ywienia uczest nikw zgodnie z zasadami higieny i racjonalnego ywienia, okrelonymi w od rbnych przepisach. Wszystkie te warunki funkcjonowania placwki wypoczyn ku podlegaj nadzorowi kuratora owiaty waciwego ze wzgldu na lokaliza cj danej placwki. W razie stwierdzenia prowadzenia placwki wypoczynku niezgodnie z obowizujcymi przepisami prawnymi, co nieraz nastpuje w wy niku skarg zgaszanych przez rodzicw dzieci i modziey szkolnej przebywaj cej w danej placwce, organ nadzorujcy moe zawiesi funkcjonowanie takiej placwki wypoczynku lub nawet spowodowa jej zlikwidowanie. W szczegl noci moe to nastpi w przypadku stwierdzenia warunkw zagraajcych zdrowiu lub bezpieczestwu uczestnikw wypoczynku. W takim wypadku organizator wypoczynku jest obowizany przenie uczestnikw do innego obiektu speniajcego wymagane warunki, bd zapewni uczestnikom nie zwoczny powrt do miejsca zamieszkania. O takiej sytuacji organ nadzorujcy zawiadamia kuratora owiaty waciwego ze wzgldu na miejsce zamieszkania lub siedziby organizatora wypoczynku. C2sto na potrzeby placwek wypoczynku s udostpniane obiekty szkolne oraz urzdzenia i tereny podlegajce dyrektorom szk lub organom prowadz cym szkoy. Zapewnia to z reguy odpowiednie warunki wymagane dla plac wek wypoczynku. Uytkowanie takich obiektw szkolnych oraz urzdze i tere nw nastpuje na podstawie umowy zawartej midzy ich dysponentem a organi zatorem wypoczynku.
43. Formy krajoznawstwa i turystyki realizowane przez szkoy

Powoane wyej rozporzdzenie MENiS w sprawie warunkw i sposobu or ganizowania przez publiczne przedszkola, szkoy i placwki krajoznawstwa i turystyki z 2001 r. jest wyrazem speniania przez publiczne placwki owiato-
92
Rozdzia 4
ao
we oprcz funkcji dydaktyczno-wychowawczych rwnie m.in. funkcji rekrcacyno-zdrowotnych, realizowanych na rzecz uczniw i wychowankw w ra mach rnych form krajoznawstwa i turystyki. Placwki te. zwane dalej szko ami, s szczeglnymi organizatorami takich form dziaalnoci i mog w tym zakresie dziaa samodzielnie lub wspdziaa ze stowarzyszeniami i innymi podmiotami, ktrych przedmiotem dziaania jest krajoznawstwo i turystyka, jak np. PTTK, ZHP i inne organizacje harcerskie. Realizowane przez szkoy formy krajoznawstwa i turystyki sprowadzaj si do nastpujcych rodzajw: wycieczki przedmiotowe (w celu uzupenienia obowizujcego programu nauczania); wycieczki krajoznawczo-turystyczne, niewymagajce od uczestnikw przy gotowania kondycyjnego i specjalistycznych umiejtnoci; imprezy krajoznawczo-turystyczne, majce stacjonarny charakter, jak np. biwaki, turnieje, konkursy; imprezy turystyki kwalifikowanej i obozy wdrowne, w ktrych udzia wymaga od uczestnikw przygotowania kondycyjnego i umiejtnoci specja listycznych, w tym posugiwania si specjalistycznym sprztem; imprezy wyjazdowe, realizujce program nauczania, jak tzw. zielone szkoy, szkoy zimowe, czy szkoy ekologiczne. Wymienione rodzaje wycieczek i imprez mog by organizowane w ramach zaj lekcyjnych, pozalekcyjnych lub pozaszkolnych, przy czym mog to by take wycieczki i imprezy zagraniczne. Maj one na celu rne funkcje po znawcze, wychowawcze, wypoczynkowe i zdrowotne, w ty ni m.in. zmierzaj do podnoszenia sprawnoci dzieci i modziey szkolnej, upowszechniania form aktywnego wypoczynku i umiejtnoci korzystania z zasobw przyrody oraz poznawania zasad bezpiecznego zachowania si w rnych sytuacjach. Organi zacja i program takich wycieczek i imprez powinny by dostosowane do wieku, zainteresowa i potrzeb uczniw oraz ich stanu zdrowia, sprawnoci fizycznej, stopnia przygotowania i umiejtnoci specjalistycznych. Powoane rozporzdzenie MENiS 2001 r. wymaga, aby obozy wdrowne dla modziey szkolnej byy organizowane po trasach przygotowanych przez pod mioty dziaajce w zakresie turystyki kwalifikowanej. Naley to rozumie jako konieczno korzystania w tym zakresie z usug profesjonalistw: przedsibior cw dziaajcych w charakterze organizatorw turystyki lub organizatorw rekreacji, bd podmiotw prowadzcych tego rodzaju dziaalno non profit. Przy organizacji wycieczek i imprez dla dzieci i modziey szkolnej zalecane jest korzystanie z istniejcej bazy szkolnych schronisk modzieowych. W razie za wycieczek i imprez zagranicznych konieczne jest uzyskanie zgody dyrek tora szkoy po zawiadomieniu organu prowadzcego oraz organu sprawujcego nadzr pedagogiczny. Generalnie jest rwnie wymagana zgoda przedstawicie \
Ii ustawowych uczniw niepenoletnich na ich udzia w wycieczkach i impre zach, co nie odnosi si tylko do wycieczek przedmiotowych odbywajcych si w ramach zaj lekcyjnych. Zgodnie z omawianym rozporzdzeniem z 2001 r. program wycieczki lub imprezy organizowanej przez szko, lista uczestnikw, liczba opiekunw oraz kto ma by kierownikiem powinna zawiera karta wycieczki lub imprezy, wy magajca zatwierdzenia przez dyrektora szkoy. Wzr takiej karty zawiera zacznik do omawianego aktu wykonawczego. To wanie dyrektor szkoy wy znacza kierownika wycieczki lub imprezy spord pracownikw pedagogicz nych danej szkoy majcych kwalifikacje odpowiednie do realizacji okrelonych form krajoznawstwa i turystyki. Ponadto warto doda, e wskazany aki wymaga ubezpieczenia uczestnikw wycieczek i imprez od nastpstw nieszczliwych wypadkw, a w odniesieniu do wycieczek i imprez zagranicznych - dodatkowo ubezpieczenia kosztw leczenia. Omwiona powyej dziaalno szkoy w zakresie krajoznawstwa i turystyki moe by finansowana z rnych rodkw pozabudetowych. Odnosi si to take do pokrywania kosztw przejazdu, zakwaterowania i wyywienia kierow nikw i opiekunw wycieczek i imprez. Tego rodzaju rodki pochodz w szcze glnoci z: opat wnoszonych przez uczniw biorcych udzia w wycieczce lub imprezie; dziaalnoci samorzdu uczniowskiego i organizacji modzieowych dziaa jcych na terenie szkoy; dochodw wypracowanych przez uczniw; kwot przekazanych przez rad rodzicw lub rad szkoy, bd stanowicych darowizn dokonan przez osoby fizyczne lub prawne.
4.4. Kwalifikacje zawodowe wymagane w dziedzinie rekreacji
Ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r, ustala, e zorganizowane zajcia w za kresie rekreacji ruchowej mog prowadzi osoby posiadajce kwalifikacje za wodowe nauczyciela wychowania fizycznego lub uprawnienia w tym zakresie okrelone odrbnymi przepisami, jak te osoby posiadajce kwalifikacje in struktora i trenera. Ksztacenie wskazanych osb nastpuje zasadniczo przez szkoy wysze, a inne jednostki organizacyjne mog to czyni wycznie za zgod ministra waciwego do spraw kultury fizycznej i sportu. Taka zgoda jest udzielana w razie stwierdzenia, e dana jednostka posiada warunki kadrowe i organizacyjne dla prawidowego przeprowadzenia ksztacenia. Szczegowe regulacje w tym zakresie zawiera rozporzdzenie MEN z 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytuw zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegowych zasad i trybu ich uzyskiwania. Warto zaznaczy, e akt ten zosta znaczco zmieniony w 2006 r.
94
Rozdzia 4
95
Zgodnie z powoanym wyej rozporzdzeniem tytuami zawodowymi w dziedzinie kultury fizycznej s tytuy: trenera, instruktora i menedera. Przy tym jedn ze specjalizacji instruktorskich jest instruktor rekreacji ru chowej, a wspomnie te warto o instruktorze odnowy biologicznej. Aby uzy ska uprawnienia instruktora rekreacji ruchowej, konieczne jest ukoczenie stu diw wyszych na kierunku wychowanie fizyczne" lub turystyka i rekre acja" ze specjalnoci instruktorsk, w wymiarze co najmniej 80 godz. w danej dyscyplinie rekreacji ruchowej, bd trzeba posiada co najmniej red nie wyksztacenie oraz ukoczy specjalistyczny kurs instruktorw w danej dyscyplinie rekreacji ruchowej i zda egzamin kocowy. Przy tym ksztacenie takich instruktorw moe odbywa si w 36 specjalnociach okrelonych w zaczniku do omawianego rozporzdzenia. Natomiast warunkiem uzyskania uprawnie instruktora odnowy biologicznej jest ukoczenie studiw wyszych na kierunku wychowanie fizyczne" lub fizjoterapia" ze specjalnoci in struktorsk w zakresie odnowy biologicznej w wymiarze okrelonym progra mem studiw albo w przypadku innej specjalnoci ukoczenie ponadto specja listycznego kursu instruktorw odnowy biologicznej prowadzonego przez szko wysz i zdanie egzaminu kocowego. Instruktorem odnowy biologicznej moe te by absolwent redniej szkoy zawodowej ksztaccej w zakresie fizjoterapii lub fizykoterapii po ukoczeniu wskazanego kursu oraz zdaniu egzaminu kocowego. Kursy specjalistyczne wymienionych rodzajw s prowadzone w wymiarze co najmniej 150 godz. na nie mniej ni dwch sesjach szkoleniowych. Mog je prowadzi szkoy wysze i zakady ksztacenia nauczycieli- ksztacce na kierunkach: wychowanie fizyczne", fizjoterapia" lub turystyka i rekre acja". Natomiast inne jednostki mog prowadzi specjalistyczne kursy rekre acji ruchowej po uzyskaniu zgody ministra waciwego do spraw kultury fi zycznej i sportu. Organ wydajcy tak zgod jest zobowizany do zasignicia opinii waciwych polskich zwizkw sportowych lub waciwych stowarzysze o zasigu oglnokrajowym. W razie uzyskania zgody dana jednostka powinna przedstawi wskazanemu ministrowi wniosek o zatwierdzenie ramowego pro gramu kursu i wymaga, jakie powinny spenia osoby, ktre bd prowadzi zajcia. Taki wniosek powinien by przedstawiony na formularzu zgodnie z wzorem stanowicym zacznik do omawianego rozporzdzenia, nie pniej ni na trzy tygodnie przed rozpoczciem danego kursu. Wymaga to podania we wniosku m.in. lokalizacji i czasu trwania kursu, jego podziau na sesje szkole niowe, przewidywanej liczby uczestnikw, kompetencji wykadowcw, jak rwnie listy uczestnikw oraz harmonogramu zaj dydaktycznych. Legitymacje instruktora rekreacji ruchowej lub odnowy biologicznej wydaj rektorzy szk wyszych dla osb koczcych organizowane przez nie kszta cenie. W pozostaych przypadkach takie legitymacje s wydawane przez mini-
stra waciwego do spraw kultury fizycznej i sportu. Wymaga to doczenia do wniosku o wydanie legitymacji odpowiednio potwierdzonych urzdowo odpi sw dokumentw stwierdzajcych posiadane wyksztacenie oraz wiadectwa ukoczenia kursu specjalistycznego i zdania egzaminu. Wszystkie wydane legi tymacje instruktora rekreacji ruchowej lub odnowy biologicznej s objte ewi dencj prowadzon przez ministra waciwego do spraw kultur)' fizycznej i sportu. Rektorzy szk wyszych wydajcy takie legitymacje s zobowizani do przesania informacji o tym wskazanemu ministrowi w terminie 30 dni od wydania legitymacji. Aktualne wzory wskazanych legitymacji zawieraj zacz niki do omawianego rozporzdzenia w wersji zmienionej w 2006 r. Takie legi tymacje mog otrzyma rwnie osoby, ktre uzyskay kwalifikacje zawodowe w zakresie rekreacji ruchowej lub odnowy biologicznej na podstawie uprzednio obowizujcych przepisw. Naley doda, e osoby, ktre nabyy kwalifikacje zawodowe instruktora re kreacji ruchowej lub odnowy biologicznej w innym pastwie czonkowskim UE mog wystpi o uznanie tych kwalifikacji w trybie ustalonym przez roz porzdzenie MEN z 2005 r. w sprawie stau adaptacyjnego i testu umiejtnoci w toku postpowania o uznanie kwalifikacji do wykonywania zawodw regulo wanych w dziedzinie kultury fizycznej i sportu. Wymaga to odbycia stau ad aptacyjnego we wskazanych ogniskach TKKF-u dla zawodu instruktor rekreacji ruchowej, a gdy chodzi o specjalno hipoterapia", to we wskazanych orod kach Polskiego Towarzystwa Hipotcrapeutycznego. Natomiast dla zawodu in struktor odnowy biologicznej taki sta jest odbywany w akademiach wychowa nia fizycznego. Konieczno odbycia tego rodzaju stau, jego program i dugo okrela minister waciwy do spraw kultury fizycznej i sportu w drodze posta nowienia. Minister ten ustala terminy przeprowadzania testu umiejtnoci, o czym informacje s podawane w Biuletynie Informacji Publicznej na stro nach internetowych ministerstwa obsugujcego wskazanego ministra. Zasady przeprowadzania i oceny testu umiejtnoci oraz pokrywania kosztw jego zor ganizowania i kosztw odbywania stau adaptacyjnego ustala wskazane rozpo rzdzenie MEN z 2005 r.
4.5. Kwalifikacje pedagogiczne wymagane w placwkach wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej
Jeli chodzi o kwalifikacje zawodowe wymagane od osb zatrudnionych w placwkach wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej, to wyej powoane rozporzdzenie MEN z 1997 r. ustala, e kierownikiem takiej placwki moe by nauczyciel, czynny instruktor harcerski od stopnia podharcmistrza lub inna osoba, ktra ukoczya 18 lat, posiada co najmniej rednie wyksztacenie, od powiednie warunki zdrowotne potwierdzone zawiadczeniem lekarskim oraz
96
Rozdzia 4
97
predyspozycje do pracy wychowawczej z dziemi i modzie, a ponadto posia da co najmniej trzyletni sta pracy opiekuczo-wychowawczej lub dydaktycznowychowawczej. Z wyjtkiem osb zajmujcych stanowiska kierownicze w pu blicznych szkoach i placwkach wymagane jest ponadto posiadanie zawiad czenia o ukoczeniu kursu dla kierownikw placwek wypoczynku. Natomiast wychowawcami w placwkach wypoczynku mog by: nauczyciele; studenci szk wyszych kierunkw i specjalnoci, ktrych program obejmu je przygotowanie pedagogiczne, po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia; suchacze kolegiw nauczycielskich i nauczycielskich kolegiw jzykowych, po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia; osoby posiadajce zawiadczenie o odbyciu kursu dla wychowawcw kolo nijnych; instruktorzy harcerscy od stopnia przewodnika; przodownicy turystyki kwalifikowanej oraz instruktorzy PTTK; trenerzy oraz instruktorzy sportowi. Ponadto od wychowawcw generalnie take jest wymagane ukoczenie 18 lat, posiadanie co najmniej redniego wyksztacenia, odpowiednich warunkw zdrowotnych potwierdzonych zawiadczeniem lekarskim oraz predyspozycji do pracy wychowawczej z dziemi i modzie. W przypadku organizacji placwki wypoczynku za granic konieczne te jest, aby przynajmniej jeden wychowawca lub kierownik takiej placwki zna jzyk obcy w stopniu umoliwiajcym poro zumiewanie si w pastwie pobytu. Wskazane kursy dla kierownikw placwek wypoczynku oraz kursy dla wychowawcw kolonijnych s zazwyczaj organizowane przez kuratoria owia ty oraz placwki doskonalenia nauczycieli. Za zgod i pod nadzorem kuratora owiaty takie kursy mog by organizowane rwnie przez osoby fizyczne i osoby prawne.
posiada uprawnienia przewodnika turystycznego, przodownika lub instrukto ra turystyki kwalifikowanej albo pilota wycieczek. Szczeglne wymagania s stawiane wobec kierownikw obozw wdrow nych. Obowizki te moe peni tylko osoba, ktra ukoczya specjalny kurs dla kierownikw obozw wdrownych, bd posiada uprawnienia przewodnika turystycznego, przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej albo pilota wycieczek. Takie wanie uprawnienia s te wymagane od kierownika impre zy turystyki kwalifikowanej, bd posiadanie przeze stopnia trenera lub in struktora odpowiedniej dyscypliny sportu. Powysze wymagania s stawiane kierownikom wycieczek i imprez organi zowanych przez szkoy w ramach krajoznawstwa i turystyki, gdy omawiane rozporzdzenie MENiS z 2001 r. nakada na nich szereg obowizkw wanych dla sprawnego i bezpiecznego zorganizowania wycieczki lub imprezy szkolnej. Mianowicie taki kierownik ma w szczeglnoci obowizki w zakresie: przygotowania wycieczki lub imprezy (opracowanie programu i harmono gramu wycieczki lub imprezy oraz ich regulaminu i zapoznanie z nim wszystkich uczestnikw, jak te zapewnienie warunkw do penej realizacji ustalonego programu i regulaminu oraz sprawowanie nadzoru w tym zakre sie; zorganizowanie transportu, wyywienia i noclegw dla uczestnikw; do konanie podziau zada wrd uczestnikw); realizacji wycieczki lub imprezy (zapoznanie uczestnikw z zasadami bez pieczestwa i zapewnienie warunkw ich przestrzegania; okrelenie zada opiekunw w zakresie realizacji programu wycieczki lub imprezy oraz za pewnienia opieki i bezpieczestwa uczestnikom; nadzorowanie zaopatrzenia uczestnikw w sprawny sprzt i ekwipunek oraz apteczk pierwszej pomocy; dysponowanie rodkami finansowymi przeznaczonymi na organizacj wy cieczki lub imprezy);
4.6. Szczeglne kwalifikacje kierownikw szkolnych wycieczek i imprez

Jeli chodzi o kwalifikacje wymagane od kierownikw wycieczek i imprez organizowanych przez publiczne szkoy w ramach krajoznawstwa i turystyki, to wyej powoane rozporzdzenie MENiS z 2001 r. ustala, e funkcje te moe peni nie tylko pracownik pedagogiczny szkoy o kwalifikacjach odpowied nich do realizacji okrelonych form krajoznawstwa i turystyki, ale rwnie inna penoletnia osoba wyznaczona przez dyrektora szkoy, ktra spenia jeden z nastpujcych warunkw: ukoczya kurs kierownikw wycieczek szkolnych; jest instruktorem harcerskim;
zamknicia wycieczki lub imprezy (dokonanie podsumowania, oceny i roz liczenia finansowego wycieczki lub imprezy jej zakoczeniu). Warto doda, e funkcje opiekuna podczas szkolnej wycieczki lub imprezy moe peni w zasadzie tylko nauczyciel, a inna osoba penoletnia jedynie po uzyskaniu zgody dyrektora szkoy. S to funkcje nader wane dla bezpiecze stwa uczestnikw, gdy zadaniem takiej osoby jest sprawowanie opieki nad powierzonymi jej uczniami, nadzorowanie wykonywania przez nich przydzielo nych zada oraz przestrzegania regulaminu, w tym w szczeglnoci zasad bez pieczestwa, jak te wspdziaanie z kierownikiem wycieczki lub imprezy w zakresie realizacji jej programu i harmonogramu oraz wykonywanie innych zada zleconych przez kierownika. Dla bezpieczestwa uczestnikw szkolnych wycieczek i imprez organizo wanych za granic wane znaczenie ma wymaganie, e kierownikiem lub opiekunem moe by osoba znajca jzyk obcy w stopniu umoliwiajcym
98
Rozdzia 4
porozumienie si w pastwie docelowym, jak te w pastwach znajdujcych si na trasie danej wycieczki lub imprezy. Przy tym ze sformuowa omawianego rozporzdzenia MENiS z 2001 r. wynika, e wszyscy opiekunowie cznie z kierownikiem wycieczki lub imprezy zagranicznej powinni zna w odpowied nim stopniu jzyk obcy przydatny ze wzgldu na tras wycieczki lub imprezy, bd docelowe miejsce pobytu uczestnikw. W praktyce czsto nie jest to nie stety przestrzegane, co ma negatywne skutki dla bezpieczestwa uczestnikw szkolnych wycieczek i imprez organizowanych za granic.
ROZDZIA
Podstawy prawne wiadczenia usug hotelarskich

5.1. Oglne zasady dziaalnoci hotelarskiej
wiadczenie usug hotelarskich jest dziaalnoci gospodarcz i w peni podlega zasadom podejmowania i wykonywania dziaalnoci gospodarczej, omwionym w rozdziale 2 podrcznika. Jak ju tame wspomniano, przepisw ustawy o s.d.g. nie stosuje si jednak do wynajmowania przez rolnikw pokoi, sprzeday posikw domowych i wiadczenia w gospodarstwach rolnych innych usug zwizanych z pobytem turystw. Tego rodzaju dziaalno okrelana mia nem agroturystyki nie jest dziaalnoci rolnicz w cisym tego sowa znacze niu. Czasem taka dziaalno usugowa ma wrcz niewiele wsplnego z rolnic twem poza tym, e jest prowadzona na wsi i wie si np. z hodowl koni wynajmowanych turystom w gospodarstwie hodowlanym, ktrego stanowi pod stawow form dziaalnoci. Chocia wiadczenie przez rolnikw usug hotelar skich w gospodarstwach rolnych oraz innych usug z nimi zwizanych nie pod lega przepisom ustawy o s.d.g., to do tego rodzaju dziaalnoci usugowej s stosowane przepisy ustawy o usugach turystycznych. Rolnik wiadczcy usugi turystyczne poza zakresem wyczonym przez przepisy ustawy o s.d.g. staje si przedsibiorc. Aby tak nie byo, rolnik musi wiadczy tego rodzaju usugi w gospodarstwie rolnym, czyli w gospodarstwie sucym do prowadzenia dziaalnoci rolniczej. Oznacza to wykonywanie tych usug w zabudowaniach oraz na gruntach rolnych i lenych stanowicych dane gospodarstwo rolne, przy uwzgldnieniu innych jego zasobw, w lym urzdze stanowicych cz tej zorganizowanej caoci gospodarczej. Wyklucza to zmian charakteru tych skadnikw gospodarstwa rolnego, prowadzc do naru szenia podstawowej jego funkcji w postaci zdolnoci do produkcji rolnej. W konsekwencji wykracza poza wyczenia dokonane przez przepisy ustawy o s.d.g. wynajmowanie caych domkw turystycznych, prowadzenie pola biwa-
100
Rozdzia 5
1 U 1
kowego na terenie gospodarstwa rolnego, czy wynajmowanie pokoi i miejsc na ustawienie namiotw innym osobom ni turyci, jak np. uczniom, nauczycielom, pracownikom sezonowym, czy osobom przebywajcym na delegacji. Ustawa o usugach turystycznych nie wymaga dla prowadzenia dziaalnoci hotelarskiej uzyskania koncesji, zezwolenia, ani wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej. Jest to tzw. wolna dziaalno gospodarcza. Podjcie i wykony wanie tego rodzaju dziaalnoci usugowej jest wolne dla kadego na rwnych prawach, ale z zachowaniem warunkw okrelonych przepisami obowizu jcego prawa. Chocia nie ma tutaj administracyjnoprawnej reglamentacji dzia alnoci, to nie oznacza to braku ustawowych warunkw i wymaga stawianych przedsibiorcy. Ma on wszystkie te obowizki, ktre ci na kadym uczestni ku obrotu gospodarczego, w tym obowizek rejestrowy. W praktyce wiadcze niem usug hotelarskich zajmuj si gwnie spki z o.o., spki akcyjne, spki osobowe, osoby fizyczne, spdzielnie, przedsibiorstwa pastwowe i niektre stowarzyszenia. Podjcie takiej dziaalnoci przez podmioty inne ni osoby fi zyczne wymaga wic uzyskania wpisu do rejestru przedsibiorcw. Natomiast osoba fizyczna podejmujca wiadczenie usug hotelarskich powinna uzyska wpis do ewidencji dziaalnoci gospodarczej, co nie dotyczy rolnikw wiad czcych usugi agroturystyczne w gospodarstwie rolnym. Przed rozpoczciem wiadczenia usug hotelarskich w obiekcie hotelarskim konieczne jest uzyskanie zaszeregowania danego obiektu do odpowiedniego rodzaju i kategorii. W razie rozpoczcia wiadczenia tego rodzaju usug w obiekcie ju posiadajcym zaszeregowanie przedsibiorca powinien wystpi o potwierdzenie lub zmian dotychczasowego zaszeregowania. Tc obowizki nie dotycz przedsibiorcw i rolnikw zamierzajcych wiadczy usugi hote larskie w innych obiektach ni hotelarskie. Takimi wanie obiektami s kwate ry agroturystyczne, orodki wczasowe, orodki szkoleniowo-wypoczynkowe, domy pracy twrczej, zakady uzdrowiskowe, pokoje gocinne oraz wszelkie inne obiekty, ktre nie zostay zaszeregowane do okrelonego rodzaju obiektw hotelarskich. Przed rozpoczciem wiadczenia w nich usug hotelarskich jest wymagane zgoszenie danego obiektu do ewidencji prowadzonej przez wjta (burmistrza lub prezydenta miasta) waciwego ze wzgldu na miejsce pooenia obiektu. Wskazany obowizek obejmuje take rolnikw zamierzajcych wiad czy usugi hotelarskie w gospodarstwie rolnym. Wbrew pozorom wcale nie jest regu, e wiadczenie usug hotelarskich na stpuje w obiektach hotelarskich. Taka zasada nie wynika z ustawy o usugach turystycznych, ani nie potwierdza jej praktyka. W ostatnich latach przybyo wa nie tych innych obiektw kosztem zmniejszenia liczby obiektw hotelarskich. Obiekty hotelarskie to obiekty speniajce wymagania z reguy dosy wysoko okrelone. S to obiekty standardowe, ktre powinny odpowiada wymaga niom przyjtym w tym zakresie na rynku midzynarodowym. Standardy bowiem
speniaj wan rol w procesach podnoszenia jakoci usug hotelarskich i de niu do poprawy ochrony interesw goci hotelowych. Standaryzacja w hotelar stwie oznacza okrelenie, wybr i przestrzeganie norm okrelajcych parametry i elementy procesu wiadczenia usug hotelarskich. Jest to wic metoda utrzy mania okrelonego poziomu wiadcze i realizacji celw jakociowych usug hotelarskich. Dopuszczenie innych obiektw do wiadczenia w nich usug hotelarskich wie si ze spenieniem tylko minimalnych wymaga co do wyposaenia oraz sanitarnych i przeciwpoarowych. Istnienie tej kategorii obiektw jest konieczne ze wzgldu na zasad swobody dziaalnoci gospodarczej Jest to te celowe, gdy umoliwia utrzymanie istniejcej bazy noclegowej, ktra w wielu przypad kach nie byaby w stanie speni wymaga ustalonych dla obiektw hotelar skich. W 2006 r. na ogln liczb 6694 tzw. obiektw zbiorowego zakwatero wania tylko ok. 1/3 stanowiy obiekty hotelarskie w rozumieniu ustawy o usu gach turystycznych. wiadczenie usug hotelarskich w innych obiektach ni hotelarskie wcale nie oznacza wykonywania ich na niszym poziomie ni w obiektach hotelarskich. Nieraz zdarza si. e jest wrcz odwrotnie, ale tego nic gwarantuje z gry sam charakter obiektu innego ni hotelarski. Taki obiekt nie podlega szczeglnym wymaganiom co do wielkoci i wyposaenia oraz zakresu wiadczonych usug. To sam przedsibiorca lub rolnik prowadzcy dziaalno w tego rodzaju obiek cie przesdza o zakresie wiadczonych w nim usug hotelarskich, wykraczaj cym poza minimalne wymagania ustalone przez obowizujce prawo. To wa nie dany przedsibiorca lub rolnik samodzielnie ocenia, czy okrelony obiekt nie bdcy obiektem hotelarskim, spenia minimalne wymagania co do wyposa enia oraz wymagania sanitarne, przeciwpoarowe i inne okrelone odrbny mi przepisami. W razie pozytywnego wyniku tej samooceny przedsibiorca lub rolnik moe zgosi taki obiekt do wspomnianej ewidencji prowadzonej przez wjta. Maj oni rwnie obowizek poinformowania waciwego organu o zakoczeniu wiadczenia usug hotelarskich w danym obiekcie innym ni hotelarski.
5.2. Podstawy prawne kategoryzacji obiektw hotelarskich

wiadczenie usug hotelarskich w obiektach hotelarskich wymaga uzyskania zaszeregowania danego obiektu hotelarskiego do odpowiedniego rodzaju oraz nadania mu stosownej kategorii. Potocznie jest to okrelane mianem kategory zacji obiektw hotelarskich. Jej podstawy ustalia ustawa o usugach turystycz nych, ktra wyrnia osiem rodzajw obiektw hotelarskich: hotele, motele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska modzieowe, schroniska oraz pola biwakowe. Jest to katalog zamknity i bez zmiany wskazanego prze-
102
Rozdzia 5
103
pisu nie moe by wprowadzony inny rodzaj obiektw hotelarskich. Ustawowo zostao przesdzone wystpowanie piciu kategorii hoteli, moteli i pensjonatw oraz czterech kategorii kempingw. Wszystkie te kategorie s oznaczane gwiazdkami. Natomiast odrnione w tej ustawie trzy kategorie domw wy cieczkowych i schronisk modzieowych s oznaczane cyframi rzymskimi. Wymagania standaryzacyjne dla obiektw hotelarskich okrelone przez ustaw o usugach turystycznych obejmuj zarwno ustalenia co do wielkoci obiektu, jego wyposaenia oraz zakresu wiadczonych usug, jak i wymagania sanitarne, przeciwpoarowe oraz inne wynikajce z odrbnych przepisw. Te pierwsze wymagania s obecnie ujte w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Rozporzdzenie to zostao zmienione w 2005 r. w zwizku z przejciem przez marszaka wojewdztwa dotychczasowych uprawnie wojewody zwizanych z kategoryzacj obiektw hotelarskich. Wska zany akt wykonawczy okrela szczegowe wymagania standaryzacyjne dla poszczeglnych rodzajw obiektw hotelarskich, zawarte w zacznikach do tego rozporzdzenia. Odrbny zacznik ustala minimalne wymagania w zakre sie dostosowania obiektw hotelarskich do potrzeb osb niepenosprawnych. Ponadto w osobnym zaczniku s wyznaczone minimalne wymagania co do wyposaenia dla innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Omawiane rozporzdzenie z 2004 r. dopuszcza odstpstwa od wymaga co do wyposaenia i zakresu wiadczonych usug, jeli chodzi o obiekty hotelarskie o zabytkowym charakterze. Konieczne jest jednak czne spenienie a czterech warunkw. Obiekt hotelarski powinien by wpisany do rejestru zabytkw lub wykazu zabytkw architektury i budownictwa bd te charakter zabytkowy danego obiektu powinien by oczywisty. Wymagane jest przedstawienie opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw, e bez naruszenia zabytkowego cha rakteru obiektu nie jest moliwe spenienie okrelonych wymaga. Ponadto okrelone odstpstwo moe tylko w niewielkim stopniu obnia wymagania ustalone w odpowiednim zaczniku dla danego rodzaju i kategorii obiektu hote larskiego, a przy tym odstpstwo to powinno by zrekompensowane spenieniem w wyszym stopniu innych wymaga. Konieczna te jest informacja o odstp stwach od wymaga co do wyposaenia i zakresu wiadczonych usug ze wzgl du na zabytkowy charakter obiektu hotelarskiego, zamieszczona w materiaach informacyjnych dotyczcych tego obiektu. Waciwy miejscowo marszaek wojewdztwa dokonuje obecnie zaszerego wania obiektu hotelarskiego do jednego z wyej omwionych rodzajw oraz nadania odpowiedniej kategorii. Nastpuje to w formie decyzji administracyj nej wydawanej na wniosek przedsibiorcy podejmujcego wiadczenie usug hotelarskich w danym obiekcie. Taki wniosek powinien zawiera: nazw i siedzib lub nazwisko i imi oraz adres przedsibiorcy wiadczcego usugi hotelarskie w obiekcie objtym wnioskiem;
nazw wasn obiektu, jeeli ma by uywana przy wiadczeniu usug hote
larskich: okrelenie pooenia obiektu wraz z jego adresem; opis obiektu potwierdzajcy stopie spenienia przez dany obiekt wymaga dla rodzaju i kategorii, o ktre wystpuje wnioskodawca; wskazanie osoby upowanionej do reprezentowania wnioskodawcy w post powaniu o ustalenie rodzaju i nadanie kategorii; wskazanie zaszeregowania do okrelonego rodzaju i kategorii, o ktre wyst puje wnioskodawca. Do wniosku powinny by zaczone dokumenty potwierdzajce spenienie wymaga: budowlanych (tj. decyzja o pozwoleniu na budow lub uytkowanie obiektu albo decyzja pozwalajca na zmian sposobu uytkowania obiektu, jak te dokumenty potwierdzajce przeprowadzenie okresowych kontroli wymaga nych przez prawo budowlane); przeciwpoarowych (tj. opinia waciwej miejscowo komendy powiatowej lub miejskiej Pastwowej Stray Poarnej bd rwnorzdny protok okre sowej kontroli Pastwowej Stray Poarnej); sanitarnych (tj. opinia waciwego miejscowo pastwowego powiatowego inspektora sanitarnego, bd rwnorzdny protok okresowej kontroli Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej). Omawiane rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. dopuszcza uatwienia w zakresie dokumentowania spenienia wymaga budowlanych w przypadku obiektw wzniesionych przed 1 kwietnia 1995 r. W razie utraty wymienionych dokumentw jest wtedy moliwe przedstawienie opinii rzeczo znawcy budowlanego, stwierdzajcej bezpieczestwo uytkowania danego budynku. Zastrzeenia wywouje fakt, e wskazane rozporzdzenie upowania po szczeglnych marszakw wojewdztw do ustalenia wzoru ankiety doczanej do wniosku, majcej stwierdza stopie spenienia przez obiekt hotelarski wy maga dla rodzaju i kategorii, o ktre ubiega si wnioskodawca. Taka ankieta czyni zbdnym odrbny opis obiektu we wniosku o jego zaszeregowanie. Jednak wskazana delegacja dla marszakw wojewdztw pozostaje w sprzecznoci z konstytucyjnym zakazem przekazywania kompetencji innemu organowi przez organ upowaniony do wydania rozporzdzenia. Taki wzr ankiety powinien by zatem w samym rozporzdzeniu. Oprcz wyej wskazanych dokumentw potwierdzajcych spenienie wyma ga budowlanych, przeciwpoarowych i sanitarnych, wnioskodawca powinien doczy do wniosku zawiadczenie o numerze identyfikacyjnym REGON wydane przez waciwy urzd statystyczny, odpis z KRS albo zawiadczenie o wpisie do ewidencji dziaalnoci gospodarczej, a take dowd wniesienia
104
Rozdzia 5
105
opaty za dokonanie oceny spenienia wymaga przez obiekt hotelarski. Wanie poddanie danego obiektu ocenie co do spenienia ustalonych przez prawo wy maga jest konieczne przed wydaniem decyzji o zaszeregowaniu obiektu i nada niu mu odpowiedniej kategorii. Takich ocen dokonuj powoane przez marsza kw wojewdztw zespoy oceniajce. Za dokonanie oceny spenienia przez obiekt wymaga niezbdnych do zaszeregowania do okrelonego rodzaju i na danie odpowiedniej kategorii pobierana jest opata. Wysoko tej opaty zaley od rodzaju i kategorii obiektu hotelarskiego, ale nic moe by wysza ni 150% minimalnego wynagrodzenia za prac. Wpywy z tego tytuu stanowi obecnie dochd budetu samorzdu wojewdztwa i s przeznaczane na pokrycie kosztw zwizanych z dokonywaniem ocen w ramach kategoryzacji obiektw hote larskich. Wyjtek stanowi wpywy z zaszeregowania pl biwakowych, ktre stanowi dochd budetu gminy. Wydana przez marszaka wojewdztwa decyzja o zaszeregowaniu obiektu hotelarskiego i nadaniu stosownej kategorii, jak te ewentualna decyzja odmow na powinna zawiera elementy okrelone przez k.p.a. Od takiej decyzji stronie przysuguje prawo wniesienia odwoania do ministra waciwego do spraw tury styki, tj. obecnie Ministra Sportu i Turystyki. Odwoanie wnosi si w terminie 14 dni od dnia dorczenia decyzji stronie za porednictwem organu, ktry wy da decyzj, czyli waciwego marszaka wojewdztwa. Zgodnie z przepisami ustawy o usugach turystycznych zachoway wano zaszeregowania obiektw hotelarskich do poszczeglnych rodzajw i kategorii na podstawie dotychczasowych przepisw, jeli rodzaj i kategoria danego obiektu odpowiada wymaganiom ustalonym w tej ustawie. Zachoway rwnie wano zaszeregowania obiektw hotelarskich, ktre zostay dokonane na pod stawie uprzednio obowizujcych rozporzdze z 1999 r. oraz z 2001 r. Nowelizacja ustawy o usugach turystycznych dokonana w 2004 r. wprowa dzia moliwo uzyskania przyrzeczenia zaszeregowania obiektu hotelarskiego do odpowiedniego rodzaju i kategorii, czyli tzw. promesy. Takie przyrzeczenie jest obecnie wydawane przez marszaka wojewdztwa w formie decyzji admi nistracyjnej na czas okrelony, nie duszy ni 2 lata, na podstawie prawomoc nego pozwolenia na budow lub zmian sposobu uytkowania obiektu. W tym czasie przedsibiorca nie moe wiadczy usug hotelarskich w danym obiekcie, chyba e marszaek wojewdztwa w drodze postanowienia zezwoli na to po zoeniu przez przedsibiorc kompletnego wniosku o zaszeregowanie obiektu hotelarskiego do odpowiedniego rodzaju i kategorii. W okresie wanoci prome sy dopuszczalne jest uywanie nazwy rodzajowej oraz oznaczenia kategorii dla celw informacyjnych i promocyjnych obiektu hotelarskiego. To rozwizanie prawne spenia postulaty przedsibiorcw inwestujcych w nowe obiekty hote larskie, pragncych prowadzi dziaania promocyjne ju w okresie budowy obiektu hotelarskiego, jego wyposaania i przygotowywania do eksploatacji.
Jeli chodzi o wymagania kategoryzacyjne dla poszczeglnych rodzajw obiektw hotelarskich, to poniej jest przedstawiona oglna charakterystyka standardowych cech poszczeglnych rodzajw obiektw hotelarskich w wietle obowizujcych przepisw prawnych. Przy tym odrbnie w rozdziale 9 pod rcznika s omwione dwa szczeglne rodzaje tych obiektw, jakimi s kem pingi i pola biwakowe, gdy jest to uzasadnione powizaniem ze szczeglnymi typami umw, jakie s wwczas zawierane.
5.3. Wymagania prawne dla hoteli

Ustawowa definicja hoteli okrela je jako obiekty posiadajce co najmniej 10 pokoi, w tym wikszo miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych, wiadczce szeroki zakres usug zwizanych z pobytem klientw. Zakres ten obejmuje obowizkowe wiadczenie usug gastronomicznych. Takich obiektw hotelar skich w 2006 r. byo w Polsce 1295, a kolejnych 115 byo w trakcie kategoryza cji, chocia generalnie rosn trudnoci z wykorzystaniem miejsc noclegowych. W powyszej definicji pojcie usug jest rozumiane nader szeroko, obejmujc te dziaalno handlow. Usugi te w rozumieniu zacznika nr 1 do analizo wanego rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. to w szczeglno ci m.in. sprzeda gorcych napojw przez ca dob. budzenie, przechowy wanie bagau oraz pienidzy i przedmiotw wartociowych goci. Chocia powoany zacznik wymienia w ramach oferty usug podstawowych i uzupe niajcych hoteli udzielanie pierwszej pomocy w nagych wypadkach, to przecie nie jest to adna usuga lecz po prostu obowizek. Tak samo wymagana czsto tliwo zmiany pocieli i rcznikw nie oznacza w istocie speniania odrbnej usugi podstawowej ani tym bardziej uzupeniajcej lecz konieczny element realizacji usugi noclegowej. Nie jest te adn usug wymieniona w tym za czniku tzw. akceptacja kart patniczych. Trudno zrozumie, dlaczego twrcy tych ustale tak kurczowo si ich trzymaj, chocia od kilku lat s one krytyko wane w nauce prawa. Szczeglnie wane znaczenie w hotelach ma wiadczenie usug gastrono micznych. Omawiany zacznik wymaga jako absolutnego minimum w tym zakresie podawania gociom niada. W hotelach wyszych kategorii ni dwugwiazdkowe musi by restauracja oraz zapewnienie podawania posikw do pokoi (tzw. wom sernice). Ten wymg zosta w 2002 r. zagodzony w odniesie niu do hotelu trzygwiazdkowego. gdy nie musi on mie restauracji, jeli w od legoci do 200 m znajduje si jaka restauracja. Natomiast bar kawowy lub aperitif-bar jest wymagany poczynajc od hoteli z dwoma gwiazdkami. Co do innych usug trzeba wspomnie, e analizowane rozporzdzenie z 2004 r. znioso wymagania dotyczce wymiany waut albo dziaania kantoru lub bankomatu w hotelach majcych co najmniej trzy gwiazdki. Jest to uzasad-
106
Rozdzia 5
107
nione powszechnie spenianym w tego rodzaju hotelach warunkiem akceptacji kart patniczych. Trzeba wyrazi zdziwienie, e konieczno akceptacji kart patniczych nie dotyczy hoteli dwch najniszych kategorii, chocia do 2001 r. obowizek ten obejmowa hotele wszystkich kategorii. Nie jest to waciwa ten dencja zmian. Obecnie jedynie w hotelach dwch najwyszych kategorii jest wymagane istnienie zespou sal wielofunkcyjnych- ktre mog by wynajmowane na potrzeby goci hotelowych. Chodzi tutaj o sale konferencyjne, klubowe, szkole niowe i inne dostosowane do charakteru obiektu. Natomiast usugi prania, pra sowania oraz czyszczenia bielizny i odziey goci powinien zapewni ju hotel trzygwiazdkowy. Take wiadczenie usug w zakresie tzw. odnowy biologicz nej (basen, sauna, siownia, solarium, masae i inne usugi rekreacyjne) musi zagwarantowa hotel tej kategorii, jeli znajduje si w miejscowoci wypoczyn kowej. Przy tym wymaga si jako minimum dwch rodzajw wskazanych usug. W hotelach wyszych kategorii te usugi s obowizkowe. Nowoci jest rezy gnacja od 2004 r. z wymogu posiadania przez hotel z picioma gwiazdkami basenu kpielowego, co byo czsto warunkiem trudnym do spenienia z przy czyn technicznych. Spowodowao to szybki wzrost liczby hoteli piciogwiazd kowych, ktrych byo ju 21 na pocztku 2006 r. Z kolei przechowywanie sprztu rekreacyjnego jest wymagane poczynajc ju od hoteli dwugwiazdkowych, ale odnosi si to tylko do obiektw hotelarskich zlokalizowanych w miejscowociach wypoczynkowo-turystycznych i rejonach niezurbanizowanych o duych walorach przyrodniczych. W analizowanym rozporzdzeniu z 2004 r. nie wystpuje warunek zapewnienia przez hotele wypoyczalni sprztu rekreacyjnego. Trzeba te wspomnie o wymaganiach w zakresie sprzeday lub udostpniania prasy codziennej, co powinny zapewnia hotele dwch najwy szych kategorii. Dotyczy ich rwnie wymg prowadzenia kwiaciarni lub przy najmniej zapewnienia moliwoci dostarczenia kwiatw. Sprzeda za kosmety kw oraz rodkw higieny osobistej naley do obowizkw take hoteli z trzema gwiazdkami. Z tych obowizkw wyczona jest sprzeda tzw. pamitek. Omawiane rozporzdzenie z 2004 r. precyzuje w porwnaniu % regulacjami poprzednio obowizujcymi, e hotel jest obiektem, ktry stanowi nie tylko odrbny budynek lub wydzielona jego cz albo zesp budynkw, ale take infrastruktura towarzyszca. Analizowany zacznik do tego aktu okrela ponadto wiele szczegowych wymaga dotyczcych zewntrznych elementw zagospodarowania i urzdzenia hoteli (np. istnienie bezporedniego wejcia do holu recepcyjnego, ktre przy tym winno by chronione przed nadmiernym na pywem powietrza z zewntrz), instalacji i urzdze technicznych w hotelach (np. telefon i faks dostpne dla goci w recepcji musz by w hotelach wszyst kich kategorii, ale instalacja radiowo-telewizyjna przystosowana do odbioru programw lokalnych i satelitarnych oraz dostp do Internetu w pokojach lub na
odrbnych stanowiskach powinny zapewnia tylko hotele poczynajc od trzygwiazdkowych), wielkoci holu recepcyjnego (ale zrezygnowano z warunku posiadania holu przez zesp gastronomiczny w hotelach piciogwiazdkowych), wyposaenia oglnodostpnych pomieszcze higienicznosanitarnych, jak te wielkoci i wyposaenia pokoi hotelowych (telefon i telewizor w kadym po koju, poczynajc od hotelu trzygwiazdkowego, a radioodbiornik lub moliwo odbioru programu radiowego take ju w hotelu dwugwiazdkowym). Odrbnie trzeba podkreli wymaganie, e w hotelach trzy-, cztero- oraz piciogwiazdko wych wszystkie pokoje musz posiada tzw. peny wze higienicznosanitarny, a hotel dwugwiazdkowy powinien speni ten warunek przynajmniej w poowie pokoi, przy czym w hotelach nowo budowanych bez wzgldu na ich kategori wszystkie pokoje musz by z penym wzem higieniczno-sanitarnym. Istniejce wczeniej niezbyt wygrowane wymagania w zakresie kwalifika cji zawodowych personelu hotelowego zostay w 2002 r. znacznie zagodzone. Wwczas dotyczyy one personelu recepcyjnego jedynie hoteli z co najmniej trzema gwiazdkami. Oznaczao to konieczno wykazania si wyksztaceniem wyszym lub rednim hotelarskim oraz znajomoci przynajmniej jednego jzy ka obcego, przy czym za rwnowane byo uznawane wyksztacenie rednie w poczeniu z minimum 60-godz. kursem specjalistycznym. Co wicej, dwa lata praktyki w obiekcie hotelarskim mogo zastpi wymg wyksztacenia. Ju wtedy narzucao si retoryczne pytanie: czy warto uczy si w szkoach hotelar skich? W wietle rozporzdzenia z 2001 r., zmienionego w 2002 r., kierownik hotelu nie musia mie adnego wyksztacenia ani praktyki hotelarskiej, gdy wymg wyksztacenia wyszego lub redniego hotelarskiego bd uznanych za rwnowane takiemu wyksztaceniu - ukoczenia kursu specjalistycznego albo posiadania 3-letniej praktyki hotelarskiej - odnosi si wycznie do hoteli z picioma gwiazdkami. Podobnie daleko idce zagodzenie wymaga nastpio w 2002 r. rwnie w odniesieniu do kelnerw, pokojowych, portierw i bagaowych, gdy wyma gano od nich jedynie wyksztacenia zawodowego lub kursu specjalistycznego oraz znajomoci w podstawowym zakresie jednego jzyka obcego, ale dotyczyo to wycznie hoteli z czterema i picioma gwiazdkami. Rezultat byl taki. e kel nerem w restauracji nawet hotelu trzygwiazdkowego mg by czowiek wzity prosto z ulicy. Znowu stawao retoryczne pytanie: czy w tej sytuacji mona byo mwi o istnieniu wymaga zawodowych w odniesieniu do personelu hotelo wego? Analizowane rozporzdzenie z 2004 r. poszo jeszcze dalej w tej liberalizacji wymaga dotyczcych kwalifikacji zawodowych personelu hotelowego. Obec nie adne wymagania w tym zakresie nie s stawiane. Z ustawy o usugach turystycznych wykrelono upowanienie dla ministra waciwego do spraw tury styki dotyczce okrelenia w drodze rozporzdzenia zakresu wymaga dla per-
108
Rozdzia 5
109
sonclu hotelowego. W konsekwencji rozporzdzenie z 2004 r. cakowicie pomija spraw tego rodzaju wymaga. Problem jednak pozosta i w literaturze przed miotu jest dostrzegany, gdy grozi obnieniem .standardu usug hotelarskich i nisz jakoci obsugi klientw w obiektach hotelarskich, a take zmniejsze niem konkurencyjnoci na rynku pracy osb posiadajcych wyksztacenie kie runkowe w zakresie hotelarstwa. Tym samym Polska wycza si z udziau w tworzeniu jednolitego systemu ksztacenia zawodowego w pastwach UE, chocia jest jej czonkiem. O tenden cjach europejskich w tym zakresie przekonuje dziaalno Londyskiego Insty tutu City & Guilds, ktry od ponad 125 lat przeprowadza midzynarodowe egzaminy i wydaje certyfikaty dla recepcjonistw, kelnerw i kucharzy oraz dyplomy dla dysponentw recepcji, kierownikw sali, szefw kuchni i osb pracujcych na innych kierowniczych stanowiskach w obsudze recepcyjnej i gastronomicznej. Od kilku lat dziaa w Polsce Akredytowane Centrum Egza minacyjne City & Guilds oraz Consultus Sp. z o.o., ktrego certyfikaty i dyplo my s uznawane we wszystkich pastwach UE. Warto przypomnie, e ju w 1977 r. Komisja Europejska UN WTO przyja jako norm minimum w zakresie klasyfikacji hoteli niezalenie od kategorii zapewnienie w recepcji obsugi dwujzycznej. W hotelach cztero- i picio gwiazdkowych ta norma obja rwnie portierw. O tych minimalnych wyma ganiach w odniesieniu do obiektw hotelarskich w Polsce zapomniano.
Konsekwencj specyficznych cech moteli jest wymg zapewnienia strzeo nego garau lub strzeonego parkingu dla wszystkich goci motelu trzy, czte ro- i piciogwiazdkowego. W motelach niszych kategorii musz by zapewnio ne tylko parkingi niestrzeone lub miejsca postojowe przy obiekcie dla wszystkich goci. We wszystkich kategoriach moteli musz by wiadczone szeroko rozumiane usugi motoryzacyjne. Natomiast z natury rzeczy motelom nie jest stawiane wymaganie przechowywania w nich sprztu rekreacyjnego ani wynajmowania sal wielofunkcyjnych na potrzeby goci, gdy tego rodzaju po trzeby klientw zmotoryzowanych wystpuj raczej rzadko. Zastanawia przy tym, dlaczego jest ograniczony wymg akceptacji kart kredytowych, ktry obecnie nie odnosi si do moteli zjedna i dwiema gwiazdkami. Generalnie trzeba stwierdzi, e wyej omwione wymagania kategoryzacyjne dla hoteli znajduj zastosowanie take do moteli. Aktualne s wic take przedstawione powyej krytyczne uwagi w tym zakresie dotyczce rezygnacji z wymaga kwalifikacji zawodowych personelu moteli.
5.5. Wymagania prawne dla pensjonatw

Pensjonaty chocia bardziej rni si od hoteli ni motele, to rwnie wie le wymaga ich dotyczcych jest podobnie sformuowanych. Rnice s jednak na tyle istotne, e w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. wy magania standaryzacyjne dla pensjonatw s ujte w odrbnym zaczniku nr 2. Ju w 2001 r. wymagania prawne dla tego rodzaju obiektw hotelarskich zostay zliberalizowane i ta tendencja jest utrzymana w obecnie obowizujcych przepi sach. Zgodnie z ustawow definicj pensjonaty s to obiekty posiadajce co naj mniej 7 pokoi i wiadczce dla swoich klientw caodzienne wyywienie. Ta kich obiektw hotelarskich byo w Polsce w 2006 r. zaledwie 242, podczas gdy w 2000 r. byo ich jeszcze 409. Zbyt restrykcyjne wymagania kategoryzacyjne dla tego rodzaju obiektw byy gwn przyczyn zmniejszania si liczby pen sjonatw w ostatnich latach. Jednak nawet zagodzenie tych wymaga, ich uela stycznienie i dostosowanie w znacznym stopniu do potrzeb i moliwoci ycio wych wcale nie zahamowao wskazanej tendencji spadkowej. Wci przybywa rnych zajazdw, czy gocicw kosztem pensjonatw. Nie ma adnych ustawowych ogranicze co do liczby pokoi wieloosobowych w pensjonacie. Jeli ma on tylko jedn gwiazdk, to teoretycznie moe nie by ani jednego pokoju z osobn azienk i WC. W praktyce jednak w pensjonatach dy si do zrealizowania zasady wspczesnego hotelarstwa, aby kady pokj posiada peny wze higieniczno-sanitarny. Cech najbardziej charakterystycz n tego rodzaju obiektu jest specjalna organizacja jego czci gastronomicznej, ktra musi zapewnia gociom wydawanie przynajmniej dwch posikw: ni-
5.4. Wymagania prawne dla moteli

Motele maj w zakresie wymaga bardzo wiele wsplnego z hotelami. Zgodnie z ustawowym okreleniem s to hotele pooone przy drogach, zapew niajce moliwo korzystania z usug motoryzacyjnych i dysponujce par kingiem. Tego rodzaju obiektw hotelarskich byo w 2000 r. tylko 116, podczas gdy rok wczeniej byo ich jeszcze 130. T malejc tendencj liczby moteli w Polsce miay zmieni zliberalizowane w 2002 r. wymagania prawne dla mote li. Rzeczywicie tak si stao, ale na krtko, gdy w 2004 r. ich liczba znowu spada do 116, a w 2006 r. do 109. Rni to motele od hoteli, ktrych liczba stale ronie. Trudno to wytumaczy, gdy rnice dotyczce szczegowych wymaga dla hoteli i moteli s niewielkie. Wynikaj one z nastawienia tego ostatniego rodzaju obiektw hotelarskich na potrzeby goci zmotoryzowanych. Skoro od lat kilkunastu stale przybywa w Polsce samochodw, to mona by oczekiwa podobnego wzrostu liczby moteli. Nie jest tak zapewne z powodu stosunkowo krtkich odlegoci na drogach krajowych, ktre mona przejecha samochodem w cigu jednego dnia. Istotnym argumentem jest te fakt, e pol skie spoeczestwo nie jest zamone i czsto wystpuje oszczdzanie na kosz tach noclegu w motelach.
110
Rozdzia 5
111
dania, obiadu, kolacji lub obiadokolacji. Ju od 2002 r. nie ma wymogu zapew nienia trzech posikw dziennie w pensjonacie. Zasadniczo nie odnosi si do pensjonatw warunek zapewnienia sprzeday prasy, kosmetykw, czy rodkw higieny osobistej, ani istnienia sal wielofunkcyjnych przystosowanych do orga nizacji konferencji, bankietw, pokazw itp. Jedynie pensjonaty dwch najwy szych kategorii powinny zapewni dostarczanie prasy na yczenie goci. Do niedawna wymaganiem dla pensjonatw wszystkich kategorii bya akceptacja kart patniczych, ale od 2002 r. nie obejmuje to obiektw z jedn i dwiema gwiazdkami- Warto podkreli, e w tego rodzaju obiektach hotelarskich (z wy jtkiem jednogwiazdkowych) powinny by przechowalnie sprztu rekreacyj nego, jeli s to obiekty w miejscowociach wypoczynkowo-turystycznych lub rejonach niezurbanizowanych o duych walorach przyrodniczych. Chocia od 2002 r. nic ma ju wymogu zapewnienia wypoyczalni sprztu rekreacyjnego, to w praktyce pensjonaty zwykle uyczaj lub wynajmuj gociom taki sprzt. Ponadto daje si zauway tendencja do tworzenia w pensjonatach zespow odnowy biologicznej, gdy wanie takie s coraz czciej potrzeby i oczekiwa nia goci. Obecnie jest to obowizek pensjonatw piciogwiazdkowych oraz tych z czterema i trzema gwiazdkami, ktre s w miejscowociach wypoczyn kowo-turystycznych lub rejonach niezurbanizowanych o duych walorach przy rodniczych. Co najmniej dwa rodzaje usugi w ramach zespou odnowy biolo gicznej (basen, sauna, siownia, solarium, masae itp.) powinny by zapewnione we wskazanych kategoriach pensjonatw. Naley te podkreli, e drastycznie ograniczone w 2002 r. wymagania dotyczce kwalifikacji zawodowych perso nelu zatrudnionego w tego rodzaju obiektach obecnie obowizujce rozporz dzenie z 2004 r. cakowicie znioso. W rezultacie w praktyce czste s sytuacje, e osoby pracujce w recepcji pensjonatw nie znaj w podstawowym stopniu adnego jzyka obcego i trudno oczekiwa poprawy tego stanu w najbliszym czasie, skoro obowizujce prawo nie stawia adnych wymaga w tym zakresie.
5.6. Wymagania prawne dla domw wycieczkowych

Zupenie inny charakter ni hotele, motele i pensjonaty maj domy wyciecz kowe. Pod tym pojciem ustawa o usugach turystycznych rozumie obiekty po siadajce przynajmniej 30 miejsc noclegowych, dostosowane do samoobsugi klientw oraz wiadczce minimalny zakres usug zwizanych z pobytem klientw. Takich obiektw byo w Polsce w 2006 r. tylko 70. cho jeszcze w 2000 r. byo ich 179. Tendencja spadkowa jest wic tutaj zdecydowana i trud no zreszt si temu dziwi. Niski standard domw wycieczkowych i ich dekapi talizacja nie zachcaj do korzystania z nich. Tego rodzaju obiekty hotelarskie s nastawione na obsug duych grup wycieczkowych, ktre nie maj wyso kich wymaga zarwno co do usug noclegowych, jaki i gastronomicznych.
Szczegowe wymagania stawiane takim obiektom okrela zacznik nr 4 do roz porzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. Zgodnie z ustaleniami wymienionego zacznika pokoje wieloosobowe do mu wycieczkowego III kategorii mog mie nawet do 20 miejsc noclegowych, JI kategorii - do 12 miejsc, a I kategorii - nie wicej ni 8 miejsc. Oczywicie w tego rodzaju obiekcie hotelarskim bywaj te pokoje jednoosobowe, ale sta nowi one wyjtek od zasady. Przy tym standard znacznie obnia fakt. e urz dzenia higicnicznosanitarnc wystpuj tylko w pokojach 1-2-osobowych i to nie wszystkich, a zasad jest korzystanie z oglnodostpnych takich urzdze. W pokojach domu wycieczkowego nie zapewnia si telefonu i musi by tylko dostpny dla goci telefon w holu recepcyjnym. Dodatkowo taki dom I kategorii powinien te dysponowa kabin telefoniczn. Warto podkreli, e domy wycieczkowe wszystkich kategorii maj obowi zek przyjmowania na przechowanie pienidzy, rzeczy wartociowych, bagau i sprztu turystycznego. Jedynie taki obiekt I kategorii musi gwarantowa wiad czenie usug gastronomicznych w restauracji, a jeli jest to dom II kategorii, to powinien zapewnia tylko zwyk jadodajni lub bar szybkiej obsugi. Regu jest bowiem w tego rodzaju obiektach hotelarskich, e ma by w nich wydzielo na sala do przygotowywania posikw we wasnym zakresie i spoywania ich przez goci. We wszystkich te domach wycieczkowych musi by zapewniona sprzeda gorcych napojw, przy czym jest to obecnie uelastycznione przez dopuszczenie ich sprzeday take z automatw lub przez recepcj. Z innych typw usug wiadczonych obowizkowo przez domy wycieczkowe naley wy mieni budzenie, udzielanie informacji o imprezach turystycznych i kultural nych, udostpnianie rozkadw jazdy rodkw transportowych, planw miast, map regionw, ksiek telefonicznych itp. Szczeglnie wane, cho nie zawsze doceniane, wydaj si wanie te ostatnie obowizki domw wycieczkowych wszystkich kategorii, sprowadzajce si do wiadczenia usug informacji tury stycznej. Trzeba te podkreli, e z racji wspomnianego nastawienia domw wycieczkowych na samoobsug klientw wymaga si zapewnienia w tego ro dzaju obiektach 1 oraz II kategorii stanowisk do prasowania oraz do drobnych napraw sprztu sportowego i turystycznego (takie naprawy powinien gociom umoliwia nawet obiekt III kategorii), jak te istnienia wietlicy oraz punktu sprzeday drobnych artykuw, jak kosmetyki, pamitki, wydawnictwa tury styczne itp.
5.7. Wymagania prawne dla schronisk modzieowych

Jeszcze mniejsze wymagania ni w stosunku do domw wycieczkowych s stawiane schroniskom modzieowym. Ustawowa definicja takich obiektw hotelarskich odnosi to pojcie do obiektw przeznaczonych do indywidualnej
112
Rozdzia 5
113
i grupowej turystyki modzieowej, dostosowanych do samoobsugi klientw. Takich obiektw byo w Polsce w 2006 r. tylko 395, chocia jeszcze w roku 2000 r. byo ich 457 cznie ze szkolnymi schroniskami modzieowymi. Przy tym zdecydowan wikszo stanowi obiekty sezonowe. Ta tendencja malejca trwa od ponad 20 lat i warto dla porwnania poda, e w 1980 r. byo 1226 schronisk modzieowych. Organizacj i prowadzeniem schronisk modzieo wych zajmuje si Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych (PTSM), ktre naley do Midzynarodowej Federacji Schronisk Modzieowych (IYHF). Na wiecie dziaa ok. 5,5 tys. schronisk modzieowych w ponad sie demdziesiciu pastwach. W literaturze przedmiotu podkrela si. i wyodrb nienie tego rodzaju obiektw jest podyktowane dug ju tradycj funkcjonowa nia schronisk modzieowych, uksztatowaniem si midzynarodowych standar dw w tym zakresie, jak te specyficznymi potrzebami turystyki modzieowej. nastawionej na zaspokajanie podstawowych potrzeb za moliwie nisk cen. Zgodnie z regulaminem schronisk modzieowych prawo do korzystania z tego rodzaju obiektw hotelarskich przysuguje modziey szkolnej i studenc kiej, nauczycielom i wychowawcom oraz czonkom PTSM, a take cudzoziem com nalecym do macierzystych stowarzysze schronisk modzieowych. Z noclegu w schronisku modzieowym mog korzysta rwnie inne osoby w miar wolnych miejsc i pod warunkiem przestrzegania postanowie wskaza nego regulaminu. Zasady tego korzystania s szczeglne i wynikaj ze specy ficznego przeznaczenia omawianego rodzaju obiektw. Szczegowe wymagania dotyczce wyposaenia schronisk modzieowych oraz zakresu wiadczonych w nich usug ustala zacznik nr 5 do rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2(X)4 r. Trzeba podkreli, e zarazem w odnie sieniu do schronisk modzieowych obowizuje wydane na podstawie ustawy o systemie owiaty z 1991 r. rozporzdzenie MEN z 2005 r. w sprawie ramo wych statutw placwek publicznych, do ktrego zacznik nr 2 zawiera Ramo wy Statut Publicznego Szkolnego Schroniska Modzieowego. Jeli takie szkol ne schronisko modzieowe wiadczy usugi hotelarskie w rozumieniu ustawy o usugach turystycznych, to podlega jej ustaleniom oraz przepisom wykonaw czym wydanym na podstawie tej ustawy. W konsekwencji wystpuje tutaj koli zja norm prawnych, ktra powinna by rozstrzygnita zgodnie z regu, e ustawa pniejsza uchyla ustaw wczeniejsz. Nie jest to jednak najlepsze rozwizanie, gdy nie uwzgldnia ono specyficznych cech szkolnych schronisk modzieowych oraz celowoci ich podlegania nadzorowi waciwego kuratora owiaty. Trzeba raczej uzna, e skoro szkolne schroniska modzieowe stano wi rodzaj placwek publicznych w ramach systemu owiaty, to ustawa o usu gach turystycznych i jej przepisy wykonawcze nic powinny w ogle normowa problematyki schronisk modzieowych albo co najwyej uregulowa funkcjo nowanie jedynie tych obiektw, ktre s prowadzone przez przedsibiorcw
i nie podlegaj nadzorowi kuratora owiaty. To ostatnie rozwizanie wprowa dzaoby jednak dualizm regulacji prawnych o skutkach zblionych do wystpu jcych obecnie. Na szczcie wymagania stawiane szkolnym schroniskom mo dzieowym w rozporzdzeniu z 2005 r. s bardzo oglne i generalnie odsyaj do statutu danego schroniska oraz do jego regulaminu. Taki regulamin opra cowany przez dyrektora szkolnego schroniska modzieowego okrela szczeg owe zasady organizacji i korzystania ze schroniska. Generalnie zasady korzy stanie z wszystkich schronisk modzieowych s dalece zblione i w praktyce problem wskazanej kolizji norm prawnych nie jest zbyt wielki. Jeli chodzi o wymagania ustalone przez powoany zacznik nr 5, to naley podkreli, e tylko w schroniskach modzieowych I kategorii przynajmniej poowa miejsc noclegowych powinna by w pokojach mniejszych ni 8-osobowe. Generalnie jest dopuszczalne stosowanie ek pitrowych. W tego rodzaju obiektach hotelarskich urzdzenia sanitarne s oglnodostpne i dopuszcza si nawet, eby w schronisku modzieowym III kategorii nic byo prysznica. Zastrzeenia wywouje, e obowizujce przepisy akceptuj stan. aby w schro niskach modzieowych najniszej kategorii nie byo samoobsugowej kuchni ani jadalni, co powoduje, e iluzoryczna staje si definicja schroniska modzie owego jako obiektu przystosowanego do samoobsugi klientw. W obiekcie, w ktrym jadalnia jest, moe ona peni dodatkowo funkcj wietlicy. O niskich wymaganiach stawianych schroniskom modzieowym III kategorii przekonuje poza tym ustalenie, e wystarczy, jeli zapewniaj one ciep wod tylko o usta lonych porach rano i wieczorem. Omawiany zacznik nr 5 do rozporzdzenia z 2004 r. wymaga, aby wszystkie schroniska modzieowe niezalenie od kate gorii przyjmoway na przechowanie pienidze, przedmioty wartociowe, baga oraz sprzt turystyczny. Warto zauway, e wskazany zacznik nie przewiduje uprzednio wystpujcego obowizku, aby kierownik tego rodzaju obiektu hote larskiego kategorii I lub II mia kwalifikacje takie, jakie s wymagane od kie rownika placwki wypoczynku dzieci i modziey szkolnej. Zdaniem twrcw wymaga prawnych dla obiektw hotelarskich wszelkie kwalifikacje osb za trudnionych w tych obiektach s zbdne, z czym nie mona si zgodzi.
5.8. Wymagania prawne dla schronisk

Od schronisk modzieowych trzeba odrni schroniska, ktre ustawowo s zdefiniowane jako obiekty zlokalizowane poza obszarami zabudowanymi, przy szlakach turystycznych, wiadczce minimalny zakres usug zwiza nych z pobytem klientw. Takich obiektw byo w Polsce w 2006 r. zaledwie 56, chocia w 2000 r. dane statystyczne obejmoway jeszcze 83 schroniska. Cz tych schronisk naley do PTTK i trzeba zaznaczy, e dla wasnych potrzeb wskazane stowarzyszenie posuguje si szerszym okreleniem schronisko tury-
114
Rozdzia 5
115
styczne". Takie obiekty funkcjonuj wedug zasad przyjtych uchwa Zarzdu Gwnego PTTK z 1997 r. w sprawie prowadzenia schronisk PTTK. W 2004 r. byo 99 schronisk turystycznych PTTK i nie naley ich myli ze schroniskami w rozumieniu ustawy o usugach turystycznych. Wymagania dotyczce wyposaenia schronisk oraz zakresu wiadczonych w nich usug s zawarte w zaczniku nr 6 do rozporzdzenia Ministra Gospo darki i Pracy z 2004 r. Ustalenia te s takie same dla wszystkich schronisk, gdy obiekty te nie podlegaj podziaowi na kategorie. W literaturze przedmiotu wy sunito uzasadnion wtpliwo co do oznaczania schronisk cyframi rzymskimi w ramach dobrowolnej kategoryzacji prowadzonej przez PTTK. Takie dodatko we oznaczenia, nieprzewidziane przez ustaw o usugach turystycznych, nie powinny wprowadza w bd i za dopuszczalne trzeba uzna tylko stosowanie innych symboli na oznaczenie kategorii ni stosowane w tej ustawie dla odr nianych przez ni rodzajw obiektw hotelarskich. Generalnie wymagania prawne dla schronisk s wyranie wysze ni ustalo ne dla schronisk modzieowych. W kadym schronisku musz by oglnodo stpne urzdzenia higicnicznosanitame, w tym natrysk. Powinna by jado dajnia oferujca posiki typu barowego, a ponadto stanowisko do przyrzdza nia i spoywania posikw oraz do zmywania naczy. Spord innych usug, ktre musz by zapewnione w ramach wspomnianego minimum, trzeba wy mieni telefon dostpny dla goci, przechowywanie pienidzy, przedmiotw wartociowych, bagau i sprztu turystycznego, udzielanie informacji tury stycznej (poprzez tablice z opisem szlakw prowadzcych do ssiednich schro nisk i miejscowoci, informacje o rozkadzie jazdy komunikacji publicznej z najbliszej miejscowoci, stacji lub przystanku, jak te ostrzeenia o grocych niebezpieczestwach oraz wskazwki co do zasad wzywania pomocy), sprzeda podstawowych drobnych artykuw higienicznych i kosmetycznych, sodyczy oraz pamitek. Wane znaczenie praktyczne ma te obowizek zapewnienia w schronisku moliwoci suszenia i czyszczenia odziey we wskazanym miej scu oraz dokonania drobnych napraw sprztu turystycznego i jego czyszcze nia.
nw. Sytuacja tych osb - czsto niestety izolowanych od reszty spoeczestwa - jest bardzo trudna. Jedn z podstawowych przyczyn tej izolacji s bariery architektoniczne. Wystpuj one rwnie w dziaalnoci hotelarskiej. Prb przeamywania tych barier jest zacznik nr 8 do rozporzdzenia Ministra Go spodarki i Pracy z 2004 r., okrelajcy minimalne wymagania w zakresie dosto sowania obiektw hotelarskich do potrzeb osb niepenosprawnych. Ustalenia omawianego zacznika odnosz si do wszystkich obiektw hote larskich i nie ma znaczenia, kiedy zostao wydane pozwolenie na ich budow Obecnie wszystkie obiekty hotelarskie powinny spenia wymagania w zakre sie dostosowania do potrzeb osb niepenosprawnych, przy czym zakres ten jest przesdzony przez warunki techniczne ustalone dla budynkw zamieszkania zbiorowego rozporzdzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie warunkw technicznych- jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie z 2002 r., zmienione istotnie w 2004 r. Do takich budynkw wymieniony akt wykonawczy zalicza wanie m.in. hotele, motele, pensjonaty, domy wypoczynkowe, domy wycieczkowe, schroniska modzieowe i schroniska. Pojcie domw wypo czynkowych obejmuje tutaj rne rodzaje obiektw innych ni hotelarskie, b dce budynkami przeznaczonymi do okresowego pobytu ludzi poza staym miej scem zamieszkania, jak orodki wczasowe, szkoleniowo-wypoczynkowe i kolo nijne, czy domy pracy twrczej. Do tych rodzajw domw wypoczynkowych stosuje si oglne przepisy prawa budowlanego ustalajce wymagania odnosz ce si do potrzeb osb niepenosprawnych. Natomiast obiekty hotelarskie powinny ponadto spenia wymagania dodat kowe w zakresie dostosowania do potrzeb osb niepenosprawnych, ktre s okrelone w powoanym zaczniku nr 8. Odrbnie zacznik ten ustala dalsze wymagania dodatkowe w tym zakresie dla kempingw, co jest omwione w punk cie 9 rozdziau 9 podrcznika. Nie wymagaj adnego dostosowania do potrzeb osb niepenosprawnych schroniska grskie pozbawione dojazdu drog publiczn, gdy s one w zasadzie niedostpne dla tych osb. Nie wymagaj te takiego dostosowania schroniska modzieowe i domy wycieczkowe majce mniej ni 150 miejsc noclegowych. Mona to tumaczy nastawieniem tego rodzaju obiektw hotelarskich na zaspo kajanie jedynie podstawowych potrzeb turystw oraz nadmiernie wysokimi kosztami ewentualnego dostosowania takich obiektw do potrzeb osb niepe nosprawnych. Wskazane wymagania dodatkowe przewiduj, e w obiektach hotelarskich majcych powyej 50 jednostek mieszkalnych powinna by co najmniej jed na taka jednostka dostosowana do potrzeb osb niepenosprawnych, a dla kadej kolejnej setki jednostek mieszkalnych powyej stu - rwnie co najmniej jedna wymaga takiego dostosowania. Chodzi tutaj o wyposaenie wzw higienicznosanitarnych w porcze i uchwyty uatwiajce korzystanie z urzdze higie-
5.9. Minimalne wymagania w zakresie dostosowania obiektw hotelarskich do potrzeb osb niepenosprawnych
W ramach kategoryzacji obiektw hotelarskich mieci si bardzo wana pro blematyka dostosowania tych obiektw do potrzeb osb niepenosprawnych. Niepenosprawnym jest osoba, ktrej stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub czasowo utrudnia, ogranicza lub uniemoliwia wypenianie zada yciowych i rl spoecznych zgodnie z przyjtymi normami prawnymi i spoecznymi. W tym rozumieniu niepenosprawnych yje obecnie w Polsce ok. piciu milio-
116
Rozdzia 5
117
niczno-sanitarnych, umieszczenie wycznikw wiata, sygnalizacji przywo awczej i telefonu w taki sposb, eby byy dostpne z ka, zapewnienie pilota do telewizora, jak rwnie takiego umeblowania, ktre umoliwia korzy stanie z niego osobom poruszajcym si na wzkach, co obejmuje odpowiedni wysoko podjazdu pod pyt stou, biurka i umywalki. Ponadto omawiane wymagania dodatkowe przesdzaj, e oglnodostpne elementy wyposaenia obiektu hotelarskiego (np. przyciski i wyczniki) po winny by umieszczone na wysokoci 90-110 cm, eby umoliwi swobodne korzystanie z nich przez osoby poruszajce si na wzkach. Na teje wysokoci powinien te by zamontowany co najmniej jeden telefon oglnodostpny przystosowany do korzystania przez osoby niepenosprawne. Co najmniej jedno stanowisko recepcyjne powinno mie lad na wysokoci do 90 cm z podjaz dem o wysokoci min. 67 cm albo powinno by osobne stanowisko obsugi osb poruszajcych si na wzkach. Dla takich osb musz by odpowiednio przystosowane miejsca w salach gastronomicznych i wielofunkcyjnych. Poza tym przyciski wind powinny by oznaczone w taki sposb, eby byy czytelne dla niewidzcych. Windy za musz by wyposaone w sygnalizacj dwi kow. Oczywicie w wielu obiektach hotelarskich - zwaszcza hotelach wy szych kategorii - rzeczywiste dostosowanie tych obiektw do potrzeb osb nie penosprawnych znacznie przekracza omwione powyej minimalne wymaga nia w tym zakresie.
5.10. wiadczenie usug hotelarskich w obiektach innych ni hotelarskie

Dla obiektw innych ni hotelarskie, w ktrych s wiadczone usugi hotelar skie, s ustalone minimalne wymagania co do wyposaenia lego rodzaju obiektw. Okrela je zacznik nr 7 do rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. Omawiane ustalenia okrelaj jedynie minimaln wielko wynajmowanych pokojw oraz minimalne wymagania co do ich wyposaenia meblowego, owietlenia, ogrzewania oraz wyposaenia tzw. wzw higienicznosanitarnych, jak te rne minimalne wymagania dla wynajmowanych miejsc noclegowych oraz miejsc na ustawienie namiotw i przyczep samochodowych. W praktyce funkcjonowania tego rodzaju obiektw przedsibiorcy wiadczcy w nich usugi hotelarskie czsto zapewniaj warunki znacznie przewyszajce te minimalne wymagania. Powoduje to w konsekwencji dosy due zrnicowa nie warunkw wiadczenia usug hotelarskich w obiektach nie bdcych obiek tami hotelarskimi. Omawiane minimalne wymagania co do wyposaenia obiektw innych ni hotelarskie s w porwnaniu z wymaganiami ustalonymi dla niektrych rodza jw obiektw hotelarskich niekiedy mimo wszystko wysze. Dotyczy to porw-
nania z niektrymi wymaganiami ustalonymi dla staej bazy noclegowej na kempingach, dla domw wycieczkowych, schronisk i schronisk modzieowych. Moe to wiadczy o wzgldnoci wskazanych wymaga minimalnych. W celu wyeliminowania sprzecznoci midzy wymaganiami minimalnymi dla obiektw innych ni hotelarskie a wymaganiami ustalonymi dla poszczeglnych rodzajw obiektw hotelarskich, ustalenia zacznika nr 7 odrniaj pi sytuacji, kt rych dotycz omawiane wymagania minimalne. Biorc za kryterium podziau przedmiot najmu, odrbnie ustalono wymagania dla: wynajmowania miejsc na ustawienie namiotw i przyczep samochodo wych (teren obozowiska powinien by odpowiednio przygotowany, musi by m.in. punkt poboru wody, pojemnik na mieci i odpady stale oraz WC utrzymywany w czystoci); wynajmowania miejsc w namiotach, przyczepach mieszkalnych, dom kach turystycznych i obiektach prowizorycznych (stanowiska dla namio tw i przyczep oraz dojcia powinny by utwardzone, dojcia te i obiekty higienicznosanitarne musz by owietlone, powinny te by oddzielne ka lub ka polowe dla kadego gocia, ustawione w odpowiedniej odlegoci); wynajmowania miejsc w budynkach staych (budynki powinny by odpo wiednio ogrzewane od padziernika do kwietnia, z biec zimn wod, a ciep minimum przez 2 godz. rano i wieczorem o ustalonych porach, jeden wze higienicznosanitarny odpowiednio wyposaony powinien przypada na nie wicej ni 15 osb); wynajmowania miejsc noclegowych we wsplnych pomieszczeniach (po wierzchnia takich sal powinna zapewnia nie mniej ni 2,5 m2 na osob, ka mog by pitrowe, sale sypialne musz by odpowiednio wyposaone m.in. w st, oddzielne zamykane szafki i wieszaki, jeden wze higieniczno-sanitarny na nie wicej ni 15 osb powinien przypada); wynajmowania samodzielnych pokoi (pokoje powinny mie nie mniej ni 6 m", odpowiednie owietlenie i wyposaenie meblowe oraz pociel, jeden wze higienicznosanitarny moe przypada rwnie na nie wicej ni 15 osb). wiadczenie usug hotelarskich w obiektach innych ni hotelarskie wymaga - oprcz spenienia minimalnych wymaga co do wyposaenia - rwnie pod porzdkowania si wymaganiom sanitarnym, przeciwpoarowym oraz innym okrelonym przez odrbne przepisy. Ten warunek wynikajcy z ustale ustawy o usugach turystycznych jest omwiony w nastpnym punkcie tego rozdziau podrcznika. Z powodu znacznego zrnicowania obiektw innych ni hotelarskie i za pewniania przez nie trudnych do porwnania warunkw pobytu s podejmowane nieformalne prby kategoryzowania takich obiektw. W odniesieniu do kwater agroturystycznych takie dziaania podja Polska Federacja Turystyki Wiejskiej
118
Rozdzia 5
119
Gospodarstwa Gocinne", proponujc wasn ich kategoryzacj. Ma ona cha rakter dobrowolny i jest stosowana tylko wobec tych rolnikw prowadzcych gospodarstwa agroturystyczne, ktrzy wyra na to zgod, akceptujc zarazem kontrole inspektorw wymienionej federacji, oceniajcych standard wiadczo nych usug hotelarskich. PFTW GG" jest zwizkiem stowarzysze majcym charakter non profit. Skupia 53 lokalne i regionalne stowarzyszenia, majce na celu rozwj turystyki i agroturystyki na terenach swojego dziaania. Dziaa od 10 lat na podstawie statutu dostpnego na stronic internetowej PFTW GG": www.agroturystyka.pl S tam te dostpne wymagania dla dobrowolnego systemu kategoryzacji kwater wiejskich stworzonego przez t organizacj. Wymagania te s ustalone w formie Wskazwek dla kwaterodawcy". Osoby fizyczne bdce waciciela mi takich kwater, zarwno zrzeszone poprzez ktre ze stowarzysze tworz cych PFTW GG", jak i osoby niezrzeszone, mog podda swoje kwatery oce nie w ramach tego systemu. Jednak niezrzeszeni ponosz wysze o 100% koszty oceny kwater przez inspektorw PFTW GG". Omawiany system fakultatywnej kategoryzacji obejmuje cztery rodzaje kwa ter tworzcych tzw. wiejsk baz noclegow. S to: pokoje gocinne w postaci odpowiednio wyposaonych i urzdzonych po mieszcze, przeznaczonych do spania dla nie wicej ni 4 osb. z odrbnym wzem higienicznosanitarnym lub czciej tylko dostpem do azienki i WC oraz pomieszcze wsplnych; pokoje grupowe, ktrymi s pomieszczenia sypialne dla wicej ni 4 osb, z moliwoci stosowania ek pitrowych oraz z dostpem do azienki, WC i pomieszcze wsplnych; samodzielne jednostki mieszkalne w postaci domkw turystycznych, do mw caorocznych lub mieszka wakacyjnych, o odpowiedniej wielkoci, charakterze, wyposaeniu i urzdzeniu; przyzagrodowe pola namiotowe i miejsca na ustawienie przyczep miesz kalnych oraz miejsca do spania w przygotowanych przez gospodarzy namiotach, przyczepach mieszkalnych lub obiektach prowizorycznych, znajdujce si na ogrodzonym i owietlonym terenie, z punktem poboru wo dy pitnej i do celw gospodarczych, pojemnikami na mieci, WC oraz recep cj w oddzielnym pomieszczeniu. Wymienione rodzaje kwater agroturystycznych s poddawane ocenom z punk tu widzenia zarwno minimalnych wymaga ustalonych w omwionym za czniku nr 7 do rozporzdzenia z 2004 r., jak i okrelonych przez PFTW GG" wymaga oglnych oraz wymaga szczegowych dla poszczeglnych rodza jw tych obiektw. Spenienie tych wymaga w podstawowym zakresie powo duje przyznanie danemu obiektowi kategorii standard. Tylko ta kategoria jest przy tym przyznawana pokojom grupowym oraz przyzagrodowym polom na-
miolowym w szerokim, wyej przytoczonym rozumieniu tego terminu. Niewt pliwie terminologia nic jest najmocniejsz stron systemu kategoryzacji stwo rzonego przez PFTW GG". Przecie takie przyzagrodowe pole namiotowe mona obj oglnym terminem przyzagrodowe obozowisko", mogcym pomieci w sobie take miejsca na ustawienie przyczep mieszkalnych, jak i rne miejsca do spania przygotowane we wszelkich postaciach przez gospo darzy. Ponadto zamiast urzdniczego okrelenia samodzielna jednostka miesz kalna" mona uywa oglnego pojcia wiejskie mieszkanie wakacyjne", ktre dobrze oddaje samodzielno takiej kwatery w odrnieniu od pokoju gocinne go oraz pokoju grupowego. Samodzielne jednostki mieszkalne oraz pokoje gocinne mog mie przyzna n wysz kategori ni standardowa, co wyraa liczba przyznanych soneczek od 1 do 3. Trzeba zgodzi si, e jest to system oznacze wystarczajco rni cy si od oznacze kategorii ustalonych dla poszczeglnych rodzajw obiektw hotelarskich i wcale nie wprowadza w bd. Wyrazem przyznania rekomendacji przez PFTW GG" okrelonej kwaterze agroturystycznej jest certyfikat nadania rekomendacji oraz wywieszana na ze wntrz budynku tablica rekomendacyjna z logo tej federacji. Na tej podstawie s te odpowiednio znakowane pokoje gocinne. Wano tej rekomentacji PFTW GG" trwa dwa lata i po tym okresie dana kwatera powinna by poddana po nownej ocenie, gdy w przeciwnym wypadku zostanie wyczona z systemu dobrowolnej kategoryzacji. Warto zaznaczy, e chocia wymagania oglne PFTW GG" w zakresie usug podstawowych i uzupeniajcych ograniczaj si waciwie do budzenia oraz umoliwienia dostpu do telewizora i pralki, to zarazem przewiduje si moliwo zaoferowania przez kwaterodawc rozmaitych innych usug w ra mach tzw. szczeglnych programw pobytu. Proponowane przy tym specjali zacje wiadczonych usug mog dotyczy w szczeglnoci pobytu: dla goci z niemowltami i maymi dziemi, dla osb starszych, dla wdkarzy, dla myliwych, dla ekologw, dla osb niepenosprawnych, dla osb samotnych, dla mionikw przyrody, obejmujcego jazd konn, obejmujcego spyw kajakowy, stanowicego plener artystyczny, w postaci wczasw z medycyn naturaln, dla innych kategorii osb, jak niepalce, puszyste" itp.
120
Rozdzia 5
121
Warunki pobytu specjalistycznego, jak te warunki typowego pobytu tury stw na kwaterze agroturystycznej mog by okrelane postanowieniami regu laminu ustalonego przez kwaterodawc. Taki regulamin musi odpowiada wy maganiom ustalonym dla wzorcw umw przez przepisy kodeksu cywilnego. Przykadowy regulamin pobytu na kwaterze objtej systemem kategoryzacji PFTW GG" jest dostpny na stronie internetowej tej federacji. Warunkiem jego mocy wicej jest oczywicie dorczenie go turycie przy przyjciu na kwater, kiedy to nastpuje zwykle w sposb niesformalizowany zawarcie umowy o ko rzystanie z danej kwatery. Warto podkreli rozliczne korzyci, jakie przynosi omwiony system do browolnej kategoryzacji kwater agroturystycznych. Turyslom bowiem dostarcza on dokadnej i wiarygodnej informacji, daje moliwo wybrania najbardziej atrakcyjnej oferty oraz stwarza poczucie bezpieczestwa. Rolnicy za wiadcz cy usugi agroturystyczne dziki systemowi kategoryzacji PFTW GG" zyskuj moliwo umieszczania swoich ofert w materiaach promocyjnych wydawa nych i rozpowszechnianych przez federacj, a take prezentowania tych ofert w systemach informacji turystycznej przy korzystaniu ze znanej, cenionej i wia rygodnej marki PFTW GG", jak rwnie maj motywacj do podwyszania jakoci swoich usug. Ponadto omwiony system dobrowolnej kategoryzacji ma te niewtpliwie oglnie korzystne nastpstwa dla rozwoju turystyki wiejskiej wf Polsce, podno szenia jakoci wiejskiej bazy noclegowej oraz zblienia kategoryzacji tej bazy do zasad przyjtych w innych pastwach europejskich. PFTW ,.GG" jest czon kiem Europejskiej Federacji Stowarzysze ds. Urlopu w Wiejskiej Zagrodzie i Turystyki na Terenie Wiejskim EUROGITES", przygotowujcej ujednolice nie kryteriw oceny jakociowej oraz charakterystyki produktu turystycznego nazywanego urlop w gospodarstwie" oraz urlop na terenie wiejskim". Tzw. Karta jakoci EUROGITES" ma w przyszoci obejmowa wszystkie organi zacje krajowe bdce czonkami wymienionej federacji europejskiej.
5.11. Wymagania sanitarne, przeciwpoarowe oraz inne dotyczce wiadczenia usug hotelarskich, wynikajce z odrbnych przepisw
Jak wyej ju wspomniano, zarwno obiekty hotelarskie, jak rwnie inne obiekty, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, musz spenia wymagania sanitarne, przeciwpoarowe oraz inne okrelone odrbnymi przepisami. Jest to kwestia niezmiernie wana przede wszystkim dla bezpieczestwa osb korzy stajcych z usug hotelarskich. W zwizku z tym. e w przypadku innych ni hotelarskie obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, organ ewi dencyjny nie ma moliwoci dokonania oceny spenienia wskazanych warunkw
przed rozpoczciem wiadczenia tych usug przez przedsibiorc, przepisy omawianego rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. wyznaczyy drog postpowania w celu rozwiania wtpliwoci, jakie mog powsta w tym zakresie. Wskazany organ moe wezwa danego przedsibiorc lub rolnika do udokumentowania spenienia wymaga budowlanych, przeciwpoarowych i sanitarnych przez przedstawienie takich samych dokumentw, jakie s wyma cane w odniesieniu do obiektw hotelarskich. Jeli chodzi o wymagania sanitarne, to wynikaj one przede wszystkim z ustawy o chorobach zakanych i zakaeniach z 2001 r. Zgodnie z jej ustale niami uytkownicy nieruchomoci s obowizani utrzymywa je w stanie sanitarnym nienaruszajcym wymaga higienicznych i zdrowotnych, w tym zwaszcza niestwarzajcym zagroenia przeniesienia chorb zakanych i zaka e. Przy tym omawiane przepisy zawieraj delegacj ustawow do wydania przez ministra waciwego do spraw zdrowia fakultatywnego rozporzdzenia. okrelajcego szczegowe wymagania sanitarne, jakim powinny odpowiada m.in. niektre obiekty usugowe, oraz sposoby postpowania majce na celu zapobieganie zakaeniom i chorobom zakanym. Obecnie obowizuje w tym zakresie rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 2004 r. w sprawie szczegowych wymaga sanitarnych, jakim powinny odpowiada zakady fryzjerskie, kosme tyczne, tatuau i odnowy biologicznej. Dotyczy to w peni tego rodzaju zaka dw znajdujcych si w obiektach hotelarskich. Szczeglne znaczenie dla dzia alnoci hotelarskiej maj zwaszcza przepisy tego aktu wykonawczego odno szce si do zakadw odnowy biologicznej wiadczcych usugi w zakresie regeneracji ciaa poprzez wiczenia fizyczne, nawietlanie, opalanie, masa. oddziaywanie suchym ub wilgotnym, gorcym powietrzem oraz zabiegi relak sujce. Przepisy te okrelaj m.in. wymagania w zakresie wentylacji mechanicz nej lub klimatyzacji pomieszcze do wicze fizycznych, dezynfekcji narzdzi i urzdze uywanych do wiadczenia usug, zapewnienia szatni, przebieralni, pomieszcze do wypoczynku oraz sanitarnych. Powoane rozporzdzenie weszo w ycie z dniem 28 maja 2004 r.. ale zakady ju dziaajce w tym dniu otrzyma y dwa lata na dostosowanie warunkw wiadczenia usug do wymaga okrelo nych w tym akcie. Obecnie wszystkie wskazane zakady powinny wic spenia ustalone wymagania sanitarne. Omawiana ustawa o chorobach zakanych i zakaeniach z 2001 r. nakada obowizek poddania si badaniom majcym na celu wykrywanie zakae i cho rb zakanych na osoby podejmujce lub wykonujce prace, przy ktrych wy konywaniu istnieje moliwo przeniesienia zakaenia na inne osoby. Kwe stii tej dotyczy rozporzdzenie Ministra Zdrowia z 2006 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu ktrych istnieje moliwo przeniesienia zakaenia na inne osoby. Wykaz ten obejmuje prace zwizane z cigym kontaktem z lud mi, wykonywane przez osoby zatrudnione m.in. w podmiotach wiadczcych
122
Rozdzia 5
123
usugi turystyczne i hotelarskie, jak te prace na stanowiskach zwizanych z wytwarzaniem, pakowaniem, dystrybucj lub przechowywaniem nicopakowanej ywnoci, przygotowywaniem i wydawaniem posikw oraz myciem na czy, wykonywane w zakadach ywienia zbiorowego i kwaterach agrotury stycznych, a rwnie prace na stanowiskach zwizanych z kontaktem z wod ( m i n . w saunach i basenach kpielowych). Z powyszym rozporzdzeniem jest powizane wydane rwnie na podsta wie ustawy o chorobach zakanych i zakaeniach z 2001 r. rozporzdzenie Mi nistra Zdrowia z 2006 r. w sprawie bada do celw sanitarno-epidemiologicznych. Okrela ono zasady wydawania przez lekarzy orzecze lekarskich o braku przeciwwskaza, czasowym albo trwaym przeciwwskazaniu do wy konywania prac lub odbywania nauki, na podstawie badania lekarskiego oraz wynikw bada laboratoryjnych wykonywanych do celw sanitarno-epidemiologicznych. Wyniki tych bada oraz tre orzeczenia lekarskiego jest wpisywana do ksieczki zdrowia dla celw sanitarno-epidemiologicznych, ktr musi posiada kady pracownik hotelu lub innego obiektu hotelarskiego przed do puszczeniem do prac wymagajcych bezporedniego stykania si z ywnoci, a take osoby prowadzce kwatery agroturystyczne oraz osoby zatrudnione przy tego rodzaju pracach w innych obiektach, w ktrych s wiadczone usugi hote larskie obejmujce usugi gastronomiczne. Analizowane zagadnienia reguluje rwnie ustawa o bezpieczestwie ywno ci i ywienia z 2006 r. Ustawa ta okrela m.in. wymagania zdrowotne ywno ci oraz dotyczce przestrzegania zasad higieny w procesie produkcji ywnoci i obrocie artykuami ywnociowymi w zakresie nieuregulowanym przez rozpo rzdzenia wsplnotowe. Ma to istotne znaczenie dla wiadczenia usug gastro nomicznych w obiektach hotelarskich i innych obiektach, w ktrych s wiad czone usugi hotelarskie. Trzeba zaznaczy, e zmieniona w 2001 r. ustawa o subie medycyny pracy z 1997 r. przewiduje obowizek objcia badaniami lekarskimi do celw sanitarno-epidemiologicznych osb wykonujcych prace w procesie produkcji i obrocie ywnoci. Wymieniona ustawa o bezpieczestwie ywnoci i ywienia z 2006 r. w za kresie swojej regulacji wykonuje 25 rozporzdze wsplnotowych oraz doko nuje transpozycji 57 dyrektyw. Maj one na celu ochron zdrowia publicznego i ochron konsumenta w sprawach zwizanych z bezpieczestwem ywnoci. Obecnie obowizujce w Polsce prawo ywnociowe jest prawem pastwa czonkowskiego UE i obejmuje szeroki zakres problematyki ywnociowej z tym zwizanej. Przy tym coraz wicej tych zagadnie jest regulowanych rozporz dzeniami wsplnotowymi, majcymi bezporednie zastosowanie w pastwach czonkowskich UE. Naley zwaszcza wymieni rozporzdzenie nr 178/2002/WE ustalajce oglne zasady i wymagania prawa ywnociowego, ustanawiajce Europejski Urzd do Spraw Bezpieczestwa ywnoci oraz procedury w spra-
wie bezpieczestwa ywnociowego, a take rozporzdzenie nr 85272004/WE w sprawie higieny rodkw spoywczych, oraz rozporzdzenie nr 853/2004/WE w sprawie higieny w odniesieniu do produktw pochodzenia zwierzcego. Dwa ostatnie rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady weszy w ycie z dniem 1 stycznia 2006 r. W wietle przepisw analizowanej ustawy kade miejsce prowadzenia dzia alnoci w zakresie zorganizowanego ywienia konsumentw jest zakadem ywienia zbiorowego i w konsekwencji podlega kontroli wewntrznej co do waciwej jakoci zdrowotnej ywnoci oraz zasad higieny w procesie produkcji i obrotu ywnoci. Oznacza to konieczno stosowania tzw. systemu HACCP (analizy zagroe i krytycznego punktu kontroli), bdcego postpowaniem majcym na celu zapewnienie bezpieczestwa ywnoci poprzez identyfikacj i oszacowanie skali zagroe oraz oznaczenie metod ich ograniczenia i ustalenie dziaa naprawczych. W zakresie wiadczenia usug gastronomicznych odnosi si to do wszystkich obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Oznacza to konieczno przestrzegania ustale rozporzdze wsplnotowych. Stracio ju moc obowizujc rozporzdzenie Ministra Zdrowia w sprawie wymaga higieniczno-sanitarnych w zakadach produkujcych lub wprowadzajcych do obrotu rodki spoywcze z 2<X)4 r. Spenienie wymaga sanitarnych w obiektach hotelarskich i innych obiek tach, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, podlega ocenie organw Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej. Wyraa to opinia waciwego miejscowo pa stwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Protok okresowej kontroli danego obiektu dokonanej przez wskazany organ jest rwnie wyrazem zakresu spenienia wymaga sanitarnych. Z kolei podstawy wymaga przeciwpoarowych okrela ustawa o ochronie przeciwpoarowej z 1991 r. Ustawa ta zobowizuje osoby fizyczne i prawne oraz organizacje i instytucje korzystajce ze rodowiska, budynku, obiektu lub terenu do zabezpieczenia ich przed zagroeniem poarowym, klsk ywioow lub innym miejscowym zagroeniem Waciciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu jest za zobowizany do zapewnienia ich ochrony przeciwpoaro wej, a w tym do przestrzegania przeciwpoarowych wymaga technicznobudowlanych, instalacyjnych i technologicznych, wyposaenia budynku, obiektu budowlanego lub terenu w urzdzenia przeciwpoarowe i ganice oraz zapew nienia odpowiedniej ich konserwacji i naprawy, zapewnienia bezpieczestwa osobom przebywajcym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie oraz moliwoci ewakuacji, przygotowania budynku, obiektu budowlanego lub tere nu do prowadzenia akcji ratowniczej, jak rwnie ustalenia sposobw postpo wania na wypadek powstania poaru lub innego miejscowego zagroenia, a tak e do zapoznania pracownikw z przepisami przeciwpoarowymi. Wydane na podstawie powyszej ustawy rozporzdzenie MSWiA w sprawie ochrony przeciwpoarowej budynkw, innych obiektw budowlanych i terenw
124
Rozdzia 5
125
z 2006 r. odwouje si co do znaczenia takich okrele, jak budynki, kategorie zagroenia ludzi, czy strefy poarowe, do ustale rozporzdzenia Ministra Infra struktury w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budyn ki i ich usytuowanie z 2002 r. zmienionego istotnie w 2004 r. Ten ostatni akt normatywny zawiera przepisy dotyczce bezpieczestwa poarowego i dokonuje zaliczenia budynkw oraz ich czci, stanowicych odrbne strefy poarowe okrelane mianem Z L . do jednej lub wicej kategorii zagroenia ludzi. Przy tym hotele, motele, pensjonaty, domy wypoczynkowe, domy wycieczkowe, schro niska, schroniska modzieowe i inne budynki przeznaczone do okresowego pobytu ludzi, okrelane oglnie jako budynki zamieszkania zbiorowego, zali cza si zasadniczo do kategorii zagroenia ludzi ZL V- Jeli jednak takie budyn ki zawieraj pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osb (np. sale konferencyjne), to stanowi kategori zagroenia ludzi ZL I. Powoane rozporzdzenie okrela 5 klas odpornoci poarowej budynkw lub ich czci. Najwysz klas takiej odpornoci, okrelon liter A", powinny mie obiekty hotelarskie bdce budynkami wysokociowymi. Dla niskich bu dynkw zamieszkania zbiorowego jest wymagana tylko klasa C " odpornoci poarowej. Ponadto rozporzdzenie to ustala dopuszczalne powierzchnie stref poarowych i wymagane oddzielenia przeciwpoarowe, jak te zobowizuje do wyznaczenia drg ewakuacyjnych z pomieszcze przeznaczonych na pobyt ludzi. Natomiast powoane rozporzdzenie w sprawie ochrony przeciwpoarowej budynkw, innych obiektw budowlanych i terenw z 2006 r. okrela sposoby i warunki ochrony przeciwpoarowej budynkw, stanowic w tym zakresie przepisy odrbne, okrelajce wiele szczegowych zagadnie wynikajcych z ustale co do bezpieczestwa poarowego budynkw, zawartych w wyej omwionym rozporzdzeniu w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie z 2002 r. Przepisy tego specjalistycznego aktu wykonawczego z 2006 r. zobowizuj wacicieli, zarzdcw lub uytkow nikw wszelkich budynkw - z wyjtkiem jednorodzinnych budynkw miesz kalnych - do umieszczenia w widocznych miejscach instrukcji postpowania na wypadek poaru oraz wykazu telefonw alarmowych, jak te do odpo wiedniego, zgodnego z Polskimi Normami oznakowania drg ewakuacyjnych (co nie dotyczy tylko budynkw mieszkalnych), miejsc usytuowania urzdze przeciwpoarowych i ganic, elementw sterujcych takimi urzdzeniami oraz lokalizacji przeciwpoarowych wycznikw prdu i gwnych zaworw gazu. Musz te by opracowane instrukcje bezpieczestwa poarowego, zawieraj ce m.in. warunki ochrony przeciwpoarowej, sposoby postpowania na wypadek poaru i innego zagroenia, sposoby zaznajamiania uytkownikw obiektu z treci tej instrukcji oraz przepisami przeciwpoarowymi. Taka instrukcja powinna by aktualizowana co najmniej raz na dwa lata. Omawiane rozporzdzenie z 2006 r. wymaga, aby z kadego miejsca prze znaczonego na pobyt ludzi we wszelkich obiektach budowlanych, a wic take
we wszystkich obiektach, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, byy za pewnione odpowiednie warunki ewakuacji, dostosowane do liczby i stanu sprawnoci osb przebywajcych w danym obiekcie oraz jego funkcji, konstruk cji i wymiarw. Wymaga si te zastosowania technicznych rodkw zabez pieczenia przeciwpoarowego, jak odpowiednie wyjcia, przejcia i dojcia ewakuacyjne, zabezpieczenie przed zadymieniem, owietlenie awaryjne (bez pieczestwa i ewakuacyjne) oraz przeszkodowe, czy dwikowy system ostrze gawczy w budynkach, w ktrych jest on konieczny. Ponadto kady budynek powinien by wyposaony w instalacj wodocigow przeciwpoarow o od powiednich parametrach, a budynek zamieszkania zbiorowego wysokociowego oraz budynek o liczbie miejsc sucych celom gastronomicznym powyej 600 musi mie tzw. stae urzdzenia ganicze wodne. Poza tym trzeba podkreli, e omawiane przepisy wymagaj stosowania systemu instalacji sygnalizacji poarowej m.in. w budynkach zamieszkania zbiorowego, jakimi s obiekty hotelarskie, w ktrych przewidywany okres pobytu tych samych osb przekra cza 3 doby, jeli miejsc noclegowych jest powyej 200, a w innych budynkach zamieszkania zbiorowego - jeli liczba miejsc noclegowych przekracza 50. Mona zrezygnowa z takiej instalacji w wypadku, gdy obiekt jest wyposaony wanie we wspomniane stae urzdzenia ganicze. Inne wymagania okrelone odrbnymi przepisami znajdujce zastosowanie do obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, zawieraj w szczeglnoci takie akty normatywne, jak ustawa prawo budowlane z 1994 r. oraz wydane na jej podstawie rozporzdzenie Mini stra Infrastruktury w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowia da budynki i ich usytuowanie z 2002 r., ktre zostao ju wyej czciowo omwione. Te wymagania budowlane s szczeglnie wane dla hotelarstwa. Znalazo to wyraz w zmianach prawa budowlanego dokonanych w 2003 r. W dodanym do tej ustawy zaczniku budynki zakwaterowania turystycznego i rekreacyjnego (jak hotele, motele, pensjonaty, domy wypoczynkowe i szeroko rozumiane schroniska turystyczne) zostay zaliczone do kategorii XIV obiek tw budowlanych, podczas gdy budynki gastronomii ( j a ^ restauracje i bary) do kategorii XVII, a obiekty rekreacji (jak wycigi narciarskie, odkryte base ny i zjedalnie) do kategorii V. Generalnie wskazana nowelizacja prawa bu dowlanego spowodowaa uproszczenie i zagodzenie wymaga w zakresie uzy skiwania pozwolenia na budow oraz pozwolenia na uytkowanie obiektu budowlanego, przy jednoczesnym doprecyzowaniu i rozszerzeniu przepisw dotyczcych kontroli obiektw budowlanych przez organy nadzoru budowlanego. Szczeglne wymagania w odniesieniu do obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, wynikaj z ustawy o pla nowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. Ma ona istotne znaczenie dla turystyki, gdy w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zobowi-
126
Rozdzia 5
127
uje do uwzgldnienia m.in. walorw krajobrazowych, wymaga ochrony ro dowiska oraz wymaga ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej. Ustawa ta ma le bezporednio odczuwalne znaczenie dla hotelarstwa, gdy ustala zasady planowania przestrzennego w gminach, w tym zasady sporzdzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ponadto szczeglne wymagania wynikaj z obowizujcego prawa w odnie sieniu do majcych charakter zabytkw obiektw hotelarskich i innych obiek tw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Zainteresowanie odpoczyn kiem w obiektach zabytkowych wzrasta w ostatnich latach, czego konsekwencj jest rosnce znaczenie ustale ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabyt kami z 2003 r., zmierzajcych do ochrony zabytkw nieruchomych, w ktrych jest podejmowana i wykonywana dziaalno gospodarcza, w tym wiadczenie usug hotelarskich. Odrbnie trzeba te wspomnie o wymaganiach prawnych wynikajcych z ustawy - Prawo ochrony rodowiska z 2001 r. Ustawa ta okrela m.in. warunki ochrony powietrza, wd i powierzchni ziemi, przeciwdziaania zanieczysz czeniom, jak te ochrony przed haasem, co nieraz odnosi si do dziaalnoci hotelarskiej wykonywanej w obiektach hotelarskich i innych obiektach, w kt rych s wiadczone usugi hotelarskie. W kierunku zaostrzenia tych wymaga zmierza nowelizacja powoanej ustawy dokonana w 2006 r. Przykadem jest dodany przepis, ktry zobowizuje, eby hotele i inne budynki zamieszkania zbiorowego byy lokalizowane w bezpiecznej odlegoci od zakadw stwarza jcych zagroenie wystpienia powanych awarii.
prowadzona w formie kartoteki skadajcej si z kart ewidencyjnych obiektw. Naley podkreli, e dla kadego rodzaju obiektu hotelarskiego prowadzi si odrbn kartotek. Karta ewidencyjna kadego obiektu hotelarskiego zawiera nastpujce dane: okrelenie przedsibiorcy wiadczcego usugi hotelarskie; nazw i adres obiektu; okrelenie rodzaju i kategorii obiektu; informacj o staym lub sezonowym charakterze wiadczonych usug oraz o czasie trwania sezonu; opis obiektu zawierajcy informacje o liczbie miejsc noclegowych, zakresie wiadczonych usug oraz pooeniu danego obiektu; informacje o promesie, decyzjach dotyczcych rodzaju i kategorii obiektu oraz o dopuszczonych odstpstwach od wymaga co do wyposaenia i zakre su wiadczonych usug; informacje o przeprowadzonej kontroli i ponownej ocenie spenienia wyma ga dla rodzaju i kategorii obiektu. Podstaw zaoenia karty ewidencyjnej obiektu hotelarskiego jest przyrze czenie zaszeregowania obiektu do odpowiedniego rodzaju i kategorii, zwane promes, bd decyzja w sprawie zaszeregowania obiektu hotelarskiego do okrelonego rodzaju i nadania kategorii. O zaoeniu takiej karty jest wpisywana informacja do wykazu kart ewidencyjnych. Omawiana ewidencja jest jawna w czci objtej wpisem do kart ewiden cyjnych obiektw. Poszczeglne karty ewidencyjne mog by udostpniane do wgldu w obecnoci osoby uprawnionej do prowadzenia ewidencji. Z ustawy o usugach turystycznych wynika obowizek przedsibiorcw wiadczcych usugi hotelarskie zgaszania zmian danych wpisanych do takiej ewidencji, w tym poinformowania o zaprzestaniu wiadczenia usug hotelarskich. W tej ostatniej kwestii rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. przewi duje wykrelenie z ewidencji obiektu, jeeli przedsibiorca zaprzesta na duej ni rok prowadzenia dziaalnoci w tym obiekcie i nie zgosi tego do ewidencji. Oprcz informacji o zaprzestaniu wiadczenia usug hotelarskich przedsibiorca jest te zobowizany do zgoszenia zmiany liczby miejsc noclegowych i prze ksztacenia dziaalnoci sezonowej na sta lub odwrotnie. Przedsibiorca powi nien te informowa organ prowadzcy ewidencj o zdarzeniach powodujcych przejciowo wstrzymanie lub istotne ograniczenie zakresu wiadczonych usug. Organ prowadzcy omawian ewidencj dokonuje 2 urzdu wykrelenia obiektu z ewidencji nic tylko w razie zaprzestania na ponad 1 rok wiadczenia usug hotelarskich, ale rwnie w przypadku nicrozpoczcia wiadczeniu usug hotelarskich po upywie wanoci promesy, zaprzestania speniania wymaga sanitarnych, przeciwpoarowych lub innych, okrelonych odrbnymi przepisa mi, a take w razie mierci przedsibiorcy bdcego osob fizyczn, ktrej na-
5.12. Ewidencja obiektw hotelarskich

Zgodnie z ustaw o usugach turystycznych marszaek wojewdztwa wa ciwy ze wzgldu na miejsce pooenia obiektu hotelarskiego po wydaniu decy zji o zaszeregowaniu obiektu hotelarskiego i nadaniu kategorii powinien z urz du dokona wpisu danego obiektu do prowadzonej przez siebie ewidencji obiektw hotelarskich. Te zadania marszaka wojewdztwa s zadaniami z zakresu administracji rzdowej. Natomiast zaszeregowania pl biwako wych dokonuje wjt (burmistrz lub prezydent miasta) waciwy ze wzgldu na miejsce pooenia tego rodzaju obiektu hotelarskiego, jak rwnie prowadzi ich odrbn ewidencj. Przy tym zadania te s obecnie zadaniami wasnymi gmi ny. W konsekwencji nie s one ju finansowane ze rodkw bdcych w dyspo zycji waciwego wojewody, co miao miejsce uprzednio, gdy byy to zadania zlecone z zakresu administracji rzdowej. Zasady prowadzenia ewidencji obiektw hotelarskich okrelaj przepisy po woywanego ju wielokrotnie w tym rozdziale podrcznika rozporzdzenia Mi nistra Gospodarki i Pracy z 2004 r. Zgodnie z jego przepisami ewidencja ta jest
128
Rozdzia 5
129
stpcy prawni nie zgosili zamiaru kontynuowania dziaalnoci hotelarskiej w danym obiekcie, bd likwidacji przedsibiorcy bdcego osob prawn lub jednostk organizacyjn bez osobowoci prawnej ale majc zdolno prawn. Zgodnie z ustaw o usugach turystycznych organ prowadzcy ewidencje obiektw hotelarskich odmawia wpisu do tej ewidencji w formie decyzji ad ministracyjnej. Podstaw takiej odmowy jest decyzja o odmowie zaszeregowa nia lub odmowie potwierdzenia zaszeregowania obiektu hotelarskiego do okre lonego rodzaju i kategorii. Rwnie wykrelenie obiektu z ewidencji obiektw hotelarskich nastpuje w formie decyzji administracyjnej.
5.13. Ewidencja obiektw innych ni hotelarskie

Na podstawie przepisw ustawy o usugach turystycznych wjt (burmistrz lub prezydent miasta) waciwy ze wzgldu na miejsce pooenia obiektw in nych ni hotelarskie, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, prowadzi ich ewidencj. Jest to obecnie zadanie wasne gminy. Konsekwencje prawne nie zastosowania si do obowizku zgoszenia obiektu innego ni hotelarski do tej ewidencji okrelaj przepisy k.w. Traktuj one wiadczenie usug hotelarskich w obiekcie niezgoszonym do ewidencji jako wykroczenie podlegajce karze ograniczenia wolnoci lub grzywny. Odnosi si to take do rolnika wiadczce go usugi hotelarskie w gospodarstwie rolnym. Zgodnie bowiem z wyranym brzmieniem przepisw ustawy o usugach turystycznych rolnik rwnie jest obowizany przed rozpoczciem wiadczenia usug hotelarskich zgosi dan kwater agroturystyczn do ewidencji prowadzonej przez wjta- Naley pod kreli, e jest to cakowicie odrbna ewidencja prowadzona przez wskazany organ, nie majca nic wsplnego z ewidencj dziaalnoci gospodarczej. Omawiana ewidencja obiektw innych ni hotelarskie, w ktrych s wiad czone usugi hotelarskie, jest prowadzona w formie kartoteki skadajcej si z kart ewidencyjnych poszczeglnych obiektw. Podstaw zaoenia takiej karty jest zgoszenie przedsibiorcy lub rolnika zamierzajcego wiadczy usu gi hotelarskie w tego rodzaju obiekcie. Zgodnie Z przepisami rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. karta ewidencyjna innego obiektu, w ktrym s wiadczone usugi hotelarskie, powinna zawiera: okrelenie przedsibiorcy lub rolnika wiadczcego usugi hotelarskie; nazw i adres obiektu; informacj o liczbie miejsc noclegowych; informacj o staym lub sezonowym charakterze wiadczonych usug oraz o czasie trwania sezonu. Naley podkreli, e prowadzenie ewidencji innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, ma miejsce wedug tych samych zasad, ktre s
stosowane w odniesieniu do ewidencji obiektw hotelarskich. Ta ewidencja rwnie jest jawna w czci objtej wpisem do kart ewidencyjnych obiektw innych ni hotelarskie. Przedsibiorca jest zobowizany do zgoszenia do tej ewidencji informacji dotyczcej zaprzestania wiadczenia usug hotelarskich, zmiany dziaalnoci sezonowej na sta lub odwrotnie, zmiany liczby miejsc noclegowych, jak rwnie uzyskania decyzji o zaszeregowaniu obiektu innego ni hotelarski do rodzaju i kategorii podlegajcych wpisaniu do wyej omwio nej ewidencji obiektw hotelarskich. W tym ostatnim wypadku mamy do czy nienia z przeklasyfikowaniem obiektu, w ktrym s wiadczone usugi hotelar skie, w wyniku czego powinien on by wykrelony z ewidencji obiektw innych ni hotelarskie. Bezporednio z przepisw ustawy o usugach turystycznych wynika obowizek rolnika wiadczcego usugi hotelarskie w gospodarstwie rolnym poinformowania waciwego organu o zakoczeniu wiadczenia tych usug. Interpretacja celowociowa prowadzi ponadto do wniosku, e na rolniku wiadczcym wskazane usugi spoczywaj take obowizki w zakresie zgasza nia zmian co do prowadzonej dziaalnoci, podobnie jak to jest w przypadku przedsibiorcy wiadczcego usugi hotelarskie. Taka rozszerzajca wykadnia przepisw analizowanego rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. jest w peni uzasadniona ratio legis tych przepisw prawnych. Naley zaznaczy, e projektowane w 2003 r. zmiany ustawy o usugach tu rystycznych przewidyway dodanie przepisw okrelajcych, e odmowa wpisu do ewidencji obiektu innego ni hotelarski, w ktrym s wiadczone usugi hote larskie, jak rwnie wykrelenie takiego obiektu z ewidencji powinny by do konane w formie decyzji administracyjnej. Na potwierdzenie za wpisu obiek tu innego ni hotelarski do ewidencji przewidywano wydawanie przez wjta (burmistrza lub prezydenta miasta) zawiadczenia o wpisie takiego obiektu do ewidencji. Niestety tej treci przepisy nie zostay dodane do ustawy o usugach turystycznych, co wywouje liczne wtpliwoci w tym zakresie.
5.14. Formy prawne kontroli dziaalnoci hotelarskiej

Ustawa o usugach turystycznych w obecnym brzmieniu ustala, e organami uprawnionymi w zakresie swojej waciwoci miejscowej do kontrolowania przestrzegania wymaga ustalonych dla obiektw hotelarskich oraz innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, s marszakowie woje wdztw i wjtowie (oraz odpowiednio burmistrzowie i prezydenci miast). Wskazane organy mog poddawa czynnociom kontrolnym wszystkie po mieszczenia i urzdzenia wchodzce w skad kontrolowanych obiektw, da od kierownika kontrolowanego obiektu oraz od wszystkich osb, ktre s w tym obiekcie zatrudnione, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objtych kon trol, jak rwnie domaga si okazania dokumentw potwierdzajcych speni-
130
Rozdzia 5
131
nie przez dany obiekt wymaga sanitarnych, przeciwpoarowych oraz innych okrelonych odrbnymi przepisami. Te ustawowe ustalenia s rozwinite w po stanowieniach rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. Przewiduje ono, e taka kontrola obiektu hotelarskiego moe mie miejsce w kadym czasie z urzdu, jeli jest to uzasadnione informacjami o zmianie warunkw dziaania lub naruszeniach wymaga, jak te na wniosek przedsibiorcy, stowarzyszenia dziaajcego w zakresie turystyki i hotelarstwa lub stowarzyszenia reprezentuj cego interesy konsumentw. Przy tym okresowe kontrole obiektw hotelar skich dokonywane z urzdu przez marszaka wojewdztwa powinny by doko nywane nie rzadziej ni raz na trzy lata. Natomiast z obowizujcych przepisw nie wynika obowizek dokonywania okresowych kontroli obiektw innych ni hotelarskie, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Warunkiem przeprowadzenia omawianej kontroli jest wylegitymowanie si przez osob kontrolujc pisemnym upowanieniem organu uprawnionego do kontroli. Samo za wykonanie czynnoci kontrolnych powinno odbywa si w obecnoci kierownika kontrolowanego obiektu hotelarskiego lub osoby upo wanionej do zastpowania go. W razie nieobecnoci tych osb mog by wy konywane wycznie takie czynnoci kontrolne, o ktrych terminie przeprowa dzenia kierownik obiektu zosta! uprzednio powiadomiony. Z przebiegu kontroli powinien by sporzdzony protok podpisany zarwno przez osob kontrolu jc, jak i kierownika kontrolowanego obiektu lub osob zastpujc go, przy czym mona zgosi do protokou swoje uwagi. Odpis protokou powinien by przekazany przez organ kontrolujcy do organu prowadzcego ewidencj obiek tu. Wynika to z ustawowego obowizku naoonego w ustawie o usugach tury stycznych na wskazane organy kontrolne, eby w wypadku pozostawania skon trolowanego obiektu poza ewidencj organu dokonujcego kontroli zawiadomi organ prowadzcy ewidencj danego obiektu, e nie spenia on wymaga prze widzianych dla rodzaju lub kategorii, do ktrych zosta zaszeregowany, albo minimalnych wymaga ustalonych dla innych obiektw, w ktrych s wiad czone usugi hotelarskie. W razie stwierdzenia w wyniku przeprowadzonej kontroli obiektu hotelar skiego, i przesta on spenia wymagania prawne co do wielkoci obiektu, jego wyposaenia lub zakresu wiadczonych usug, waciwy organ dokonuje z urzdu zmiany rodzaju lub kategorii obiektu, bd uchyla decyzj o zaszeregowaniu obiektu do okrelonego rodzaju. Jeeli za obiekt, w ktrym s wiadczone usu gi hotelarskie, nie spenia wymaga sanitarnych, przeciwpoarowych lub innych okrelonych odrbnymi przepisami, bd minimalnych wymaga co do wyposa enia odnoszcych si do innych obiektw ni hotelarskie, w ktrych s wiad czone usugi hotelarskie, to organ ewidencyjny moe nakaza wstrzymanie wiadczenia wskazanych usug do czasu usunicia stwierdzonych uchybie. Nastpuje to w formie decyzji administracyjnej. Przepis len dotyczy wszyst-
kich obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, oraz nie narusza uprawnie innych organw, wynikajcych z odrbnych przepisw. Wanie z odrbnych przepisw k.w. wynika np. odpowiedzialno za wykroczenie, jeli usugi hotelarskie s nadal wiadczone wbrew decyzji nakazujcej wstrzymanie ich wiadczenia. Omawiane rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 2004 r. przewiduje, e nie uwaa si za spenione wymaga co do wyposaenia, jeli elementy wy posaenia danego obiektu hotelarskiego lub innego obiektu, w ktrym s wiad czone usugi hotelarskie, s niesprawne, uszkodzone, niedostpne lub nad miernie zuyte. Podobnie niemoliwo skorzystania z okrelonych usug w chwili ich oceny lub kontroli bdzie uznawana za brak dostpnoci danych usug w ocenianym lub kontrolowanym obiekcie. Tej treci przepisy maj za pobiega fikcji w zakresie uznania za spenione wymaga w sytuacji, gdy stan techniczny elementw wyposaenia obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, nie jest naleyty, a wymagana dostpno okrelonych usug pod stawowych lub uzupeniajcych jest tylko teoretyczna. Od 2001 r. w wyniku zmian ustawy o usugach turystycznych kompetencje kontrolne w zakresie speniania przez obiekty hotelarskie wymaga przewi dzianych dla rodzaju i kategorii otrzyma minister waciwy do spraw turysty ki. Kompetencje te nie obejmuj kontrolowania innych obiektw ni hotelarskie, w ktrych wiadczone s usugi hotelarskie. Wskazane przepisy stworzyy jedynie moliwo, a nie obowizek dokonywania omawianej kontroli uprzednio przez Ministra Gospodarki jako ministra waciwego do spraw turystyki, a obecnie przez Ministra Sportu i Turystyki. Jak zostao to wyjanione w uzasadnieniu rzdowego projektu tych zmian, wskazana regulacja ustawowa miaa na celu stworzenie instrumentu zapewnienia jednolitego systemu ocen i standaryzacji usug hotelarskich oraz poziomu kategoryzacji niezalenego od lokalnych uwa runkowa". Wykorzystanie tego instrumentu ma mie charakter wyjtkowy. Wwczas do kontroli wykonywanej przez wskazanego ministra znajd odpo wiednie zastosowanie wyej omwione przepisy ustawy o usugach turystycz nych. W razie stwierdzenia w wyniku takiej kontroli, e dany obiekt hotelarski nie spenia wymaga przewidzianych dla rodzaju lub kategorii, do ktrych zosta zaszeregowany, minister waciwy do spraw turystyki bdzie wystpowa do waciwego organu o dokonanie zmiany rodzaju lub kategorii tego obiektu hote larskiego.
5.15. Ochrona prawna nazw rodzajowych i oznacze kategorii obiektw hotelarskich

Ustawa o usugach turystycznych przewiduje, e nazwy rodzajw oraz oznaczenia kategorii obiektw hotelarskich podlegaj ochronie prawnej i mog
132
Rozdzia 5
133
by stosowane wycznie w odniesieniu do obiektw hotelarskich w rozumie niu tej ustawy. Nie mog wic znajdowa zastosowania w stosunku do wszel kich innych obiektw, w tym takich, w ktrych s wiadczone usugi hotelar skie. Jednak zakaz ten nie odnosi si do nazw rodzajw obiektw uywanych w takim kontekcie, z ktrego jednoznacznie wynika, e obiekty te nie s obiek tami hotelarskimi w rozumieniu wymienionej ustawy. Tote nie narusza wymie nionego zakazu np. nazwa hotel dla psw" czy schronisko dla zwierzt". Po dobnie nazwa hotel garnizonowy" odnosi si do zupenie innego rodzaju obiek tw, ktrych zasady tworzenia i prowadzenia zostay okrelone rozporzdzeniem MON w sprawie zakwaterowania tymczasowego oraz hoteli garnizonowych z 1999 r. Omawiana ochrona prawna nazw rodzajowych i oznacze obiektw hotelarskich wykazuje, jak wane znaczenie maj takie okrelenia, jak hotel czy pensjonat, skoro ustawodawca zdecydowa si na tak wyjtkow ich ochron. Przedsibiorcy hotelarscy uywaj nierzadko w swej dziaalnoci rwnie innych nazw ni wyej wymienione rodzaje obiektw hotelarskich. Dosy cz sto wystpuj np. takie okrelenia, jak zajazd, obera, karczma, gospoda, dom turysty, dom gocinny, gociniec, dom wypoczynkowy, bacwka, stacja tury styczna, stanica wodna, bungalow, rezydencja turystyczna, czy domek tury styczny. Jest to cakowicie dopuszczalne w wietle prawa postpowanie. Ustawa o usugach turystycznych wyranie stwierdza, e przedsibiorcy wiadczcy usugi hotelarskie mog do oznaczania obiektw hotelarskich stosowa inne nazwy obok nazw rodzajw okrelonych w tej ustawie. Ta dodatkowa nazwa obiektu hotelarskiego moe by uyta w jzyku obcym. Nie stoj temu na prze szkodzie wymagania ustawy o jzyku polskim z 1999 r. Przecie przepisy tej ustawy zakazuj w obrocie prawnym na terytorium RP posugiwania si wy cznie obcojzycznymi okreleniami. Dodatkowa obca wersja jzykowa jest wic nawet wskazana w sytuacji, gdy z usug wiadczonych w danym obiekcie hotelarskim korzystaj gwnie czy w znacznym stopniu gocie zagraniczni. Obecnie takie dodatkowe okrelenie camping" jest nawet uywane w ustawo wej definicji kempingu, ustalonej w sowniczku ustawy o usugach turystycz nych. Jednake jeli usugi hotelarskie s wiadczone w obiekcie innym ni hote larski w rozumieniu ustawy o usugach turystycznych, to nazwa takiego obiektu nie powinna by wyraona w jzyku obcym i stanowi odpowiednika polskiej nazwy objtej ochron prawn. Spotykane s nierzadko obiekty okrelane mia nem pension". ktre to okrelenie jest francuskim odpowiednikiem pensjonatu. Uycie tego okrelenia w odniesieniu do obiektu, ktry nie uzyska zaszerego wania do pensjonatw, trzeba uzna za naruszenie zakazu ustalonego przez ustaw o usugach turystycznych. Jeli w danej sytuacji taka wyraona w jzyku obcym nazwa obiektu i wiadczonych w nim usug to jedyne ich nazewnictwo, gdy przedsibiorca pomin polsk wersj jzykow, to mamy zarazem do czy-
nienia z naruszeniem przepisw powoanej ustawy o jzyku polskim, co jest zagroone kar grzywny. W celu wyeliminowania wskazanych sposobw ob chodzenia przepisw dotyczcych uywania nazw rodzajowych obiektw hote larskich dokonano w 2004 r. nowelizacji ustawy o usugach turystycznych. W rezultacie obecnie uywanie przy wiadczeniu usug hotelarskich zdrobnie (np. hotelik, motcik, pensjonacik), nazw obcojzycznych, nazw wasnych (np. Hotel Grski na oznaczenie schroniska), znakw towarowych, wyrnie gra ficznych i innych oznacze, jak WOTEL czy OTEL itp., ktre mog wprowa dza klientw w bd co do rodzaju lub kategorii obiektu hotelarskiego, stanowi obecnie wykroczenie. Niestety orzecznictwo sdowe w tego rodzaju sprawach nie jest jednolite. Rwnie uywanie nazwy rodzajowej obiektu hotelarskiego przez przed sibiorc wiadczcego usugi hotelarskie bez decyzji marszaka wojewdztwa o zaszeregowaniu stanowi wykroczenie. Tego typu wykroczenie wystpuje take w razie uywania okrelenia kategorii obiektu hotelarskiego bez nadania jej w drodze decyzji marszaka wojewdztwa, jak rwnie w sytuacji posugi wania si nazw rodzajow lub kategori obiektu hotelarskiego w sposb nie zgodny z decyzj o zaszeregowaniu i nadaniu kategorii. Tego rodzaju postpo wania s zagroone kar ograniczenia wolnoci lub grzywny. Omawiana ochrona nazw rodzajowych i oznacze kategorii obiektw hote larskich ma z jednej strony na celu zapewnienie klientom rzetelnej informacji o wielkoci i wyposaeniu obiektu hotelarskiego oraz zakresie wiadczonych usug. Kady bowiem klient poinformowany o rodzaju i kategorii obiektu hote larskiego tym samym w zasadzie ju wie, jakiego poziomu usug hotelarskich moe oczekiwa w danym obiekcie. Co wicej, go hotelowy moe domaga si, aby zakres oraz jako wiadczonych usug odpowiaday rodzajowi i katego rii danego obiektu hotelarskiego. Naley te zauway, e z drugiej strony ist nienie ochrony nazw rodzajowych i oznacze kategorii obiektw hotelarskich ley w najlepiej pojtym interesie przedsibiorcw wiadczcych usugi hote larskie w takich obiektach. Mog oni zawiera stypizowane umowy hotelowe, odwoujce si do standardowych warunkw wyznaczanych przez zaszerego wanie danego obiektu hotelarskiego do oznaczonego rodzaju i nadanie mu sto sownej kategorii. Ponadto s wwczas podstawy prawne zwalczania nieuczci wej konkurencji ze strony innych przedsibiorcw. Poddane omwionej ochronie prawnej nazwy rodzajw i oznaczenia kategorii obiektw hotelarskich powinny by naleycie wyeksponowane w tego typu obiektach. Ustawa o usugach turystycznych zobowizuje przedsibiorc, aby w widocznym miejscu w obiekcie hotelarskim byy podane nastpujce infor macje: nazwa oraz siedziba lub imi i nazwisko, a take adres przedsibiorcy wiad czcego usugi hotelarskie w danym obiekcie;
134
Rozdzia 5
135
tablica okrelajca rodzaj i kategori obiektu; dane o zakresie wiadczonych usug wraz z podstawowymi cenami; okrelenie o przystosowaniu obiektu do obsugi osb niepenosprawnych. Przy tym informacje wskazujce rodzaj i kategori obiektu hotelarskiego oraz jego przystosowanie do obsugi osb niepenosprawnych powinny by umieszczone rwnie na zewntrz danego obiektu. Warto przypomnie omwiony ju wczeniej obowizek podania informacji o odstpstwach od wymaga co do wyposaenia i zakresu wiadczonych usug ze wzgldu na zabytkowy charakter obiektu hotelarskiego. Taka informacja powinna by zamieszczona w materiaach informacyjnych dotyczcych okrelo nego obiektu i nic wymaga si dodatkowego jej podania w widocznym miejscu w obiekcie hotelarskim. Ponadto wszystkie inne informacje co do wykazu wy maga ustalonych dla rodzaju i kategorii, do ktrych dany obiekt hotelarski zosta zaszeregowany, a take peny cennik wiadczonych usug powinny by udostpnione na danie klienta.
Po wejciu w ycie ustawy o usugach turystycznych nie straciy racji bytu dotychczas ustalane regulaminy hotelowe, okrelajce m.in. zasady liczenia doby hotelowej, wczeniejszego zajcia pokoju hotelowego, rezerwacji pokoju, przeduenia pobytu itp. Podstaw prawn tego rodzaju regulaminw s przepisy kodeksu cywilnego dotyczce wzorcw umownych. Naley zauway, e w dotychczas wydawanych regulaminach hotelowych z reguy byy umieszczane take postanowienia porzdkowe. Obecnie jednak tego rodzaju ustalenia powin ny by przeniesione do regulaminu porzdkowego. Nie jest wskazane czenie w jednym regulaminie tych kwestii, gdy mamy tutaj do czynienia z ustaleniami regulaminowymi o rnym charakterze, zakresie obowizywania oraz mocy wicej.
5.16. Regulaminy porzdkowe w obiektach hotelarskich

Ustawa o usugach turystycznych ustala, e przedsibiorcy wiadczcy usugi hotelarskie w obiektach hotelarskich mog wydawa regulaminy porzdkowe wice wszystkie osoby przebywajce na terenie obiektu. Celem tych regula minw jest zapewnienie porzdku oraz bezpieczestwa klientw i ich mienia. Moc wica tego rodzaju nienormatywnyeh aktw prawnych wynika bezpo rednio z powoanej ustawy. Taki regulamin w sposb automatyczny oddziauje na stosunki przedsibiorcy hotelarskiego z klientami, osobami towarzyszcymi gociom hotelowym oraz odwiedzajcymi ich, jak rwnie z wszystkimi innymi osobami, ktre znajd si na terenie danego obiektu hotelarskiego. Pod tym wzgldem znaczenie hotelowego regulaminu porzdkowego jest podobne, jak przepisw porzdkowych ustalanych przez upowanione organy administracji publicznej. Powoany przepis ustawy o usugach turystycznych okrela zakres regulami nw porzdkowych w taki sposb, e w celu oceny ich charakteru prawnego nie naley odwoywa do ustale kodeksu cywilnego o wzorcach umownych. Usta lenia te bowiem odnosz si do regulaminw stanowicych wzorzec umowy i tym samym ksztatujcych tre zobowiza umownych. Natomiast regulamin porzdkowy wydany przez przedsibiorc hotelarskiego odnosi si do stosun kw pozaumownych, wynikajcych na tle potrzeby zapewnienia porzdku i bezpieczestwa na terenie obiektu hotelarskiego. Taki regulamin upowania do oznaczonych w nim wadczych dziaa przedsibiorc wiadczcego usugi hotelarskie w danym obiekcie hotelarskim oraz osoby upenomocnione przez przedsibiorc, a zwaszcza osoby zatrudnione w recepcji oraz subie ochrony.
Podstawy prawne bezpieczestwa turystw i uczestnikw rekreacji
137
ROZDZIA \>J

6.1. Obowizek gminy zapewnienia bezpieczestwa w miejscach oglnie dostpnych
Gmina ma liczne zadania zwizane z turystyk i rekreacj, ktre wynikaj z ustawy o samorzdzie gminnym z 1990 r. Zgodnie z t ustaw do zakresu dzia ania gminy nale wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie za strzeone przez ustawy na rzecz innych podmiotw. Podstawowym zadaniem wasnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wsplnoty, co obejmu je m.in. sprawy: adu przestrzennego i gospodarki nieruchomociami; ochrony rodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej; utrzymania czystoci i porzdku oraz urzdze sanitarnych; gminnych drg, ulic, mostw, placw oraz organizacji ruchu drogowego; lokalnego transportu zbiorowego; kultury fizycznej i turystyki, w tym terenw rekreacyjnych i urzdze spor towych; zieleni gminnej i zadrzewie; ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; utrzymania gminnych obiektw i urzdze uytecznoci publicznej; porzdku publicznego i bezpieczestwa obywateli oraz ochrony przeciwpo arowej. Wanie gmina jako gospodarz terenu jest obowizana zapewni bezpie czestwo pobytu w miejscach oglnie dostpnych dla publicznoci, w tym bez pieczestwo turystw i uczestnikw rekreacji. Takimi miejscami oglnie do stpnymi s ulice i inne drogi publiczne, place, parki, plae, szlaki i trasy tury styczne, gminne obiekty turystyczne i rekreacyjne itp. Mieci si w tym obowi zek nadzoru i kontroli nad innymi osobami zobowizanymi przez obowizujce
prawo do podejmowania czynnoci w zakresie bezpieczestwa, czystoci i po rzdku na terenie gminy. Zadania gminy zwizane z turystyk i rekreacj wynikaj rwnie z innych ustaw. Wymieni naley zwaszcza ustaw o drogach publicznych z 1985 r., ustaw o utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach z 1996 r., prawo ochrony rodowiska z 2001 r. oraz ustaw o kulturze fizycznej z 1996 r. Ta ostatnia ustawa nakada na jednostki samorzdu terytorialnego obowizki w zakresie m.in. rekreacji ruchowej, traktujc je jako zadania wasne tych jednostek. Wa nie na gminach ci obowizki w zakresie zapewnienia bezpieczestwa oso bom przebywajcym w grach oraz nad wod, co jest omwione w punktach 3 i 5 tego rozdziau podrcznika. Gmina bdc gospodarzem danego terenu, nie moe tolerowa zego stanu drg gminnych, w tym ulic. Ponosi ona odpowiedzialno za skutki spowodo wane przez dziury w jezdni lub chodnikach, oblodzenie chodnikw, nieczystoci lub inne niebezpieczne rzeczy pozostawione w miejscach oglnie dostpnych, jeli osoby zobowizane do ich usunicia nie wykonuj swoich obowizkw i mona zarzuci win funkcjonariuszom komunalnym. W wietle wyroku Trybunau Konstytucyjnego z 4 grudnia 2001 r. (sygn. akt SK. 18/2000), doty czcego zgodnoci z Konstytucj RP art. 417 k.c, trzeba uzna, e niezgodne z prawem dziaanie (w tym bezprawne zaniechanie) organu wadzy publicz nej, jakim jest organ gminy, powodujce szkod u turysty, rodzi odpowiedzial no gminy niezalen od winy. Oczywicie ta odpowiedzialno gminy ma swoje granice. Nie mona o niej mwi w sytuacji, gdy turysta lub uczestnik rekreacji dziaa na wasne ryzyko. Takie przypadki maj miejsce, gdy np. kto kpie si w miejscu niedozwolonym albo przy wywieszonej czarnej Hadze na play strzeonej, bd wyrusza na wdrwk w gry pomimo ostrzee o gro cych lawinach. Zakres odpowiedzialnoci gminy za szkody spowodowane brakiem zapew nienia bezpieczestwa turystom i uczestnikom rekreacji daje si bliej okreli dziki dosy licznym orzeczeniom sdowym dotyczcym tego rodzaju spraw. Niektre z tych wyrokw zostay wydane nawet kilkadziesit lat temu. ale do dzisiaj nie straciy aktualnoci. Tak jest w przypadku wyroku Sdu Najwyszego z 4 marca 1965 r. (sygn. akt III Cr 9/65). ktry uzna przybrzeny pas morski pooony w rejonie uzdrowiska morskiego za miejsce uytku publicznego, ktre musi by porzdkowane i gospodarz terenu powinien usuwa z niego nie bezpieczne przedmioty, a gdy to nie jest moliwe, to powinien odpowiednio je oznakowa. Przy tym ustawienie tablicy o treci Plaa niestrzeona. Kpiel na wasne ryzyko" nie wystarcza do zwolnienia od odpowiedzialnoci za szkod w wyniku zranienia si osoby kpicej si w morzu o znajdujcy si w dnie mor skim ostry przedmiot. Due znaczenie ma te wyrok Sdu Najwyszego z 31 stycznia 1968 r. (sygn. akt III PRN 66/67), dotyczcy odpowiedzialnoci za niezapewnicnie bezpiecz-
138
Rozdzia 6
podstawy prawne bezpieczestwa turystw i uczestnikw rekreacji
139
nych w a r u n k w poruszania si na szlaku turystycznym. Sprawa dotyczya miertelnego wypadku turysty zwiedzajcego grot przy szlaku turystycznym w wyniku zranienia przez gaz, ktry oberwa si spod ng innej osoby zwiedza jcej. Nie mona zakada, e kady wchodzcy do takiej groty czyni to na wa sne ryzyko. Bezczynno zarzdcy danego terenu w zakresie odpowiedniego zabezpieczenia groty i umieszczenia odpowiednich ostrzee przed grocymi niebezpieczestwami, powoduje jego odpowiedzialno za wypadki, ktrym mog ulec zwiedzajcy. Tak wanie odpowiedzialno z tytuu czynu niedozwolonego ponosi gmi na w razie niepodjcia koniecznych dziaa w celu usunicia z drogi gminnej zagroe bezpieczestwa przechodniw, w tym oczywicie turystw. W ujciu wyroku Sdu Najwyszego z 28 maja 1997 r. (sygn. akt III CKN 82/97) prze sank tej odpowiedzialnoci deliktowej gminy jest wykazanie winy funkcjona riusza komunalnego. Jest to tw. wina organizacyjna (anonimowa), zwizana z niewykonaniem obowizkw przez gmin, co nie wymaga ustalenia winy kon kretnego funkcjonariusza. Obecnie jednak w wietle powoanego wyroku Try bunau Konstytucyjnego z 2001 r. oraz nowych regulacji art. 417 i nast. k.c. nie ma potrzeby w przypadkach odpowiedzialnoci gminy za zaniechanie odwoy wania si do koncepcji tego rodzaju winy opracowanej w nauce prawa. Trzeba podkreli, e gmina ma obowizek wykonywania nadzoru i kontroli nad utrzymaniem bezpieczestwa, czystoci i porzdku przez uytkownikw nieruchomoci. B r a k naleytego nadzoru nad wykonaniem tego rodzaju usta wowych obowizkw, przy jednoczesnym wykazaniu zaniedba w tym zakre sie uytkownika danej nieruchomoci, rodzi w wietle wyroku Sdu Najwy szego z 2 lutego 1972 r. (sygn. akt II Cr 572/71) odpowiedzialno deliktow gminy w razie wypadku na nieodnieonym, oblodzonym chodniku. Dotyczy to moe kadego poszkodowanego, w tym oczywicie rwnie turysty.
parku narodowego, bd wpisany do rejestru zabytkw. Lasem jest te grunt zwizany z gospodark len, zajty dla jej potrzeb pod budynki i budowle, urzdzenia melioracji wodnych, linie podziau przestrzennego lasu. drogi lene, tereny pod liniami energetycznymi, szkki lene, miejsca skadowania drewna, jak rwnie wykorzystywany na parkingi lene oraz urzdzenia turystyczne. Pojcie lasu jest wic szerokie i warto pamita, e bdc na parkingu lenym lub drodze lenej-jestemy w lesie! Powoana ustawa o lasach jest stosowana do wszystkich lasw bez wzgldu na form ich wasnoci. Warto zaznaczy, e zgodnie z t ustaw prowadzi si trwale zrwnowaon gospodark len majc na celu m.in. walory krajo brazowe oraz zachowanie lasw i korzystnego ich wpywu na klimat, powietrze, wod, gleb, warunki ycia i zdrowia czowieka i na rwnowag przyrodnicz. Gospodarka ta jest oparta na zasadach: powszechnej ochrony lasw; trwaoci utrzymania lasw; cigoci i zrwnowaonego wykorzystania wszystkich funkcji lasw; powikszania zasobw lenych. Realizacja wymienionych zasad gospodarki lenej wymaga przestrzegania zasad udostpniania lasw ustalonych przez ustaw o lasach. Maj one na celu ochron i zachowanie lasw oraz zapewnienie bezpiecznego w nich pobytu. Powszechna ochrona lasw wymaga przestrzegania zasad ich zabezpieczenia przeciwpoarowego, ktre zostay okrelone w rozporzdzeniu Ministra rodo wiska z 2006 r. Rozporzdzenie to ustala trzy kategorie zagroenia poarowe go lasw (kat. I - due zagroenie, kat. II - rednie, kat. 111 - mae). Przy tym ze wzgldu na masowy ruch rekreacyjny i turystyczny las moe by zaliczony do wyszej kategorii o wikszym zagroeniu poarowym. Zarazem s ustalone cztery stopnie zagroenia poarowego lasw (0. stopie - brak zagroenia, l. stopie - mae zagroenie, 2. stopie - rednie, 3. stopie - due). Przy trze cim stopniu zagroenia poarowego wprowadza si zakaz wstpu do lasu, jee li przez kolejnych 5 dni wilgotno ciki mierzona o godz. 9 0 0 jest nisza od 10%. Ponadto omawiane rozporzdzenie okrelio zasady prowadzenia obser wacji w celu wczesnego wykrycia poaru, powiadomienia o nim i podjcia akcji ratowniczych w lasach o powierzchni powyej 300 ha zaliczonych do I lub II kategorii zagroenia. W lasach za o powierzchni powyej 10 tys. ha zaliczo nych do wskazanych kategorii zagroenia stosuje si cztery kategorie pasw przeciwpoarowych, ktre su zabezpieczeniu przeciwpoarowemu zwartych obszarw lenych pooonych przy obiektach mogcych stanowi zagroenie poarowe dla lasw (np. przy parkingach). Ustalone s te zasady organizowa nia baz sprztu do gaszenia poarw lasw i co najmniej jedna taka baza musi by w kadym parku narodowym. Wane znaczenie dla turystyki i rekreacji ma zasada ustalona przez ustaw O lasach, e lasy bdce wasnoci S k a r b u Pastwa s udostpniane dla
6.2. Bezpieczestwo w lasach

Turystyka i rekreacja bardzo czsto maj miejsce na terenie lasw, ktre zajmuj ok. 9 min ha, co stanowi 28,6% powierzchni Polski. Pod wzgldem powierzchni lasw Polska znajduje si w regionie na dobrym czwartym miejscu po Francji, Niemczech oraz Ukrainie. Przy tym zdecydowana wikszo lasw to lasy publiczne, bo a 82,5%. Same lasy pastwowe za to a 78,4% wszyst kich lasw w Polsce. Ok. 2% powierzchni lenej zajmuj parki narodowe, co ma istotne znaczenie dla turystyki i rekreacji. Zasady zachowania si w lasach i ich ochrony oraz gospodarki lenej okrela ustawa o lasach z 1991 r., ktra definiuje las jako grunt o powierzchni zwartej co najmniej 0,1 ha, pokryty rolinnoci len lub przejciowo jej pozbawiony, przeznaczony do produkcji lenej albo stanowicy rezerwat przyrody lub cz
140
Rozdzia 6
podstawy prawne bezpieczestwa turystw i uczestnikw rekreacji
141
wszystkich. Zasad wolnego wstpu do lasw pastwowych potwierdza ustawa o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobw naturalnych kraju z 2001 r., zaliczajca do wskazanych zasobw m.in. wanie lasy pastwowe. Wrd wyjtkw s stae zakazy wstpu do lasw bdcych m.in. ostojami zwierzt lub rdliskami rzek i potokw. Okresowym za zakazem wstpu s objte lasy publiczne m i n . w razie duego zagroenia poarowego albo znacz nego uszkodzenia drzewostanu lub degradacji runa lenego. Natomiast waci ciel lasu niestanowicego wasnoci Skarbu Pastwa moe zakaza wstpu do lasu przez umieszczenie tablicy z odpowiednim napisem. Dla ochrony lasu i bezpiecznego w nim przebywania ustawa o lasach wpro wadzia szereg ogranicze i zakazw. Ruch pojazdw silnikowych, zaprzgo wych i motorowerw w lesie jest dozwolony jedynie po drogach publicznych, a po drogach lenych tylko w przypadku oznakowania ich drogowskazami dopuszczajcymi taki ruch. Przy tym postj wskazanych pojazdw na drogach lenych jest dozwolony wycznie w miejscach oznakowanych. Take jazda konna w lesie dopuszczalna jest jedynie drogami lenymi wyznaczonymi przez nadleniczego. Nie ma natomiast ogranicze w poruszaniu si po lesie rowerami i wzkami inwalidzkimi- Wanym ograniczeniem w zakresie organi zowania w lesie imprez sportowych lub innych o masowym charakterze jest warunek uzyskania zgody waciciela lasu. o Dla turystyki i rekreacji w lasach znaczce s wprowadzone przez ustaw lasach zakazy, ktre zabraniaj m.in.: zamiecania lasw; rozkopywania gruntu; niszczenia grzybw i grzybni; niszczenia lub uszkadzania drzew, krzeww lub innych rolin; niszczenia urzdze i obiektw turystycznych oraz znakw i tablic; biwakowania poza miejscami wyznaczonymi przez waciciela lasu lub nad leniczego; poszenia, cigania, chwytania i zabijania dziko yjcych zwierzt; puszczania psw luzem; haasowania oraz uywania sygnaw dwikowych (co nie dotyczy sytuacji wymagajcych wszczcia alarmu);
Zwalczaniem wyej omwionych wykrocze w zakresie szkodnictwa lene go i ochrony przyrody w Lasach Pastwowych zajmuje si Suba Lena. Stranicy leni s uprawnieni do legitymowania osb podejrzanych o popenie nie wykrocze w celu ustalenia tosamoci tych osb. nakadania oraz pobiera nia grzywien w drodze mandatu karnego w sprawach i w zakresie okrelonych odrbnymi przepisami, jak rwnie do podejmowania innych czynnoci okrelo nych przez ustaw o lasach.
6.3. Bezpieczestwo w grach

Turystyka grska jest form turystyki aktywnej lub kwalifikowanej. Gry wietnie nadaj si zarwno do zwykej aktywnoci rekreacyjnej, co stanowi istot turystyki aktywnej, jak rwnie do podejmowania w sposb systema tyczny oraz ze znawstwem i zamiowaniem dziaa czcych w sobie rekreacj, denie do poprawy sprawnoci i wydolnoci organizmu, zachowania dobrego zdrowia, ale rwnie realizujcych funkcje poznawcze, co dopiero cznie wa ciwie charakteryzuje turystyk kwalifikowan. T ostatni odrniaj od sportu kwalifikowanego wanie funkcje poznawcze oraz brak denia do mak symalizacji wynikw w toku wspzawodnictwa. Sport kwalifikowany uprawia ny w grach stwarza najwiksze zagroenia dla ycia i zdrowia ludzkiego, ale take zwyke wycieczki nawet w niezbyt wysokie gry wi si z rozmaitymi niebezpieczestwami, o ktrych nie wolno zapomina. Kady, kto chocia raz by w grach, wie, e gwatowane zmiany pogody s w nich spraw cakiem normaln i zawsze trzeba liczy si z tzw. zaamaniem si pogody zwaszcza w wyszych partiach gr. adne przepisy ustalajce zasady bezpieczestwa w grach nie zapobiegn wypadkom. Konieczna jest przede wszystkim elementarna wiedza osb przeby wajcych w grach o zagroeniach wystpujcych na terenach grskich, jak te zachowanie zdrowego rozsdku. Gdy zamiast rozsdku do gosu dochodzi brawura, zdarza si najwicej wypadkw w grach. W ramach turystyki grskiej wystpuj rne formy uprawiania narciar stwa, snowboarding, skiboby, wdrwki na rakietach nienych oraz oczywicie tradycyjne piesze wdrwki po grach, odbywane niezalenie od pory roku. W celu ograniczenia negatywnych skutkw niebezpieczestw, z jakimi wie si przebywanie w grach, ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r. naoya obo wizki w zakresie zapewnienia bezpieczestwa osobom przebywajcym w grach na organy administracji rzdowej i organy jednostek samorzdu terytorialnego, dyrekcje parkw narodowych, jak rwnie na osoby prawne i fizyczne prowadzce dziaalno w grach zakresie kultury fizycznej. Szcze gowe ustalenia w zakresie warunkw bezpieczestwa przebywania w grach oraz obowizkw podmiotw prowadzcych wskazan dziaalno zawiera
rozniecania ognia i korzystania z otwartego pomienia w lasach oraz w odle goci do 100 m od granicy lasu poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez waciciela lasu lub nadleniczego. Powysze zakazy o charakterze ochronnym oraz dotyczce bezpieczestwa przeciwpoarowego nie zostay powizane w ustawie o lasach z konkretnymi sankcjami karnymi. Takie sankcje zwizane z naruszeniem zakazw obowizu jcych w lasach zawarte s jednak w niektrych przypadkach wykrocze prze widzianych w kodeksie wykrocze z 1971 r.
142
Rozdzia 6
143
rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie okrelenia warunkw bezpiecze stwa osb przebywajcych w grach, pywajcych, kpicych si i uprawiaj cych sporty wodne z 1997 r. Trwaj uzgodnienia midzyresortowe nad nowym rozporzdzeniem, ktrego projekt z marca 2007 r. jest dostpny na stronie inter netowej MSWiA. Wskazane rozporzdzenie dotyczy terenw pooonych na wysokoci powy ej 600 m n.p.m., ale take poniej tej wysokoci, gdy decydujce jest to, czy rzeba danego terenu stwarza zagroenie dla zdrowia i ycia osb na nich przebywajcych, bd jest to teren, ktrego zagospodarowanie rekreacyjnosportowe kwalifikuje do uprawiania turystyki, rekreacji ruchowej i sportu w grach. Projektowane za nowe rozporzdzenie ogranicza ten ostatni warunek do terenw pooonych poniej 600 m n.p.m.. ktrych zagospodarowanie rekre acyjno-sportowe kwalifikuje do uprawiania narciarstwa oraz ktrych rzeba kwalifikuje do uprawiania alpinizmu. Omawiane rozporzdzenie Rady Ministrw z 1997 r. przewiduje wykonywa nie zada z zakresu ratownictwa grskiego przez Grskie Ochotnicze Pogoto wie Ratunkowe (GOPR), Tatrzaskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) oraz inne upowanione organizacje ratownicze. GOPR i TOPR s spe cjalistycznymi stowarzyszeniami o zasigu oglnokrajowym, dziaajcymi w zakresie okrelonym w swych statutach na podstawie ustawy o kulturze fizycznej oraz rozporzdzenia MSWiA w sprawie szczegowego zakresu obo wizkw i uprawnie specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunkw ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokoci wiadcze przysugujcych ratownikom grskim i wodnym w zwizku z udzia em w akcji ratowniczej z 2002 r. Wymienione organizacje ratownicze wsp dziaaj w realizacji swoich zada z organami administracji publicznej oraz oso bami fizycznymi i prawnymi prowadzcymi dziaalno w zakresie kultury fi zycznej i turystyki. Projektowane rozporzdzenie z 2007 r. rozumie to szerzej jako wspprac z podmiotami uczestniczcymi w zintegrowanych systemach ratowniczych, organami jednostek samorzdu terytorialnego, administracj la sw pastwowych oraz parkw narodowych i krajobrazowych, a take osobami prawnymi i fizycznymi oraz niepenymi osobami prawnymi prowadzcymi dzia alno w zakresie kultury fizycznej i turystyki. Wymienione wyej specjalistyczne organizacje ratownicze maj prawo wy stpowania do kierownikw obiektw i urzdze wypoczynkowych, sporto wych, rekreacyjnych i turystycznych oraz do organizatorw imprez w dzie dzinie kultury fizycznej, rekreacji i sportu z pisemnym lub ustnym wnioskiem o usunicie stwierdzonych zagroe bezpieczestwa osb na swoim terenie dziaania. S one rwnie uprawnione do wystpowania do organw administra cji samorzdowej oraz do dyrektora parku narodowego o nakazanie usunicia tego rodzaju zagroe, jak rwnie o wstrzymanie eksploatacji lub zamkni-
cie okrelonych obiektw, urzdze lub obszarw. Ponadto w wyjtkowych sytuacjach stanowicych zagroenie dla zdrowia i ycia osb GOPR lub TOPR m o e zada od organizatorw wskazanych wyej imprez zaniechania danej imprezy lub zaniechania wyjcia w gry. a od kierownikw wskazanych obiektw - zamknicia tych obiektw lub oznaczonych urzdze. Projektowane nowe rozporzdzenie Rady Ministrw z 2007 r. ustala w od niesieniu do bezpieczestwa w grach zasad odpowiedzialnoci jednostek samorzdu terytorialnego za odpowiednie wyznaczenie i oznakowanie gr skich szlakw turystycznych oraz umieszczenie i konserwacj znakw. Na terenie parku narodowego t odpowiedzialno ma ponosi dyrektor parku. Ta skdind suszna zasada powinna by ustalona w ustawie o kulturze fizycz nej z 1996 r., a nie w jej akcie wykonawczym. Podobne zastrzeenia i jeszcze dalej idce wtpliwoci wywouje ustalenie tego projektu, e w zakresie nie uregulowanym jego szczeglnymi postanowieniami, dotyczcymi odpowiada nia gmin za wyznaczenie, oznakowanie i konserwacj grskich szlakw tury stycznych, oraz okrelajcymi zakres pojcia zapewnienie warunkw bezpie czestwa osb uprawiajcych turystyk grsk, rekreacj ruchow i sport w grach", odpowiada organizator imprezy. Ma to odnosi si do niezapewnienia warunkw bezpieczestwa oraz nieprzestrzegania zasad i warunkw bez pieczestwa podczas zorganizowanych imprez turystycznych, wycieczek szkolnych, zawodw sportowych i innych imprez z zakresu kultury fizycznej na terenach grskich. Niestety sformuowanie tych projektowanych przepisw jest nieprzejrzyste i niejednoznaczne. Take tzw. materii ustawowej dotyczy ustalenie wskazanego projektu z 2007 r., e osoby fizyczne uprawiaj sport, rekreacj ruchow i turystyk grsk na wasne ryzyko i wasn odpowie dzialno. Przy tym jest to sformuowanie zbyt szeroko ujte, trudne do pogo dzenia z rodzajami i zasadami odpowiedzialnoci cywilnej, w tym z wyej przy toczon zasad dotyczc grskich szlakw turystycznych. Posuono si tutaj przejtym z jzyka potocznego okreleniem na wasn odpowiedzialno", ktre w istocie wyraa brak odpowiedzialnoci cywilnej innych podmiotw prawa za poniesion szkod. Niewtpliwie powysze ustalenia projektowanego aktu wykonawczego wykraczaj poza zakres delegacji ustawowej zawartej w ustawie o kulturze fizyczne z 1996 r. Omawiany projekt rozporzdzenia z 2007 r. przewiduje, e gminy oraz pod mioty prowadzce w grach dziaalno w zakresie kultury fizycznej bd miay obowizek zapewnienia warunkw bezpieczestwa osb uprawiajcych turystyk grsk, rekreacj i sport w grach . Ma to polega w szczeglnoci na: zagospodarowaniu, uytkowaniu i utrzymaniu terenw grskich, obiektw i urzdze, zwaszcza poprzez oznakowanie tych terenw, obiektw i urz dze; zapewnieniu warunkw do organizowania pomocy oraz ratowania osb, kt re ulegy wypadkowi lub s naraone na niebezpieczestwo utraty ycia lub
144
Rozdzia 6
145
zdrowia, co naley do zada GOPR, TOPR i innych organizacji ratowni czych; okreleniu i upowszechnieniu zasad korzystania z danego terenu grskiego, obiektu i urzdzenia;
informowaniu i ostrzeganiu o warunkach pogodowych oraz zagroeniu lawi nowym, powodujcym utrudnienia i zagroenia dla zdrowia i ycia osb; prowadzeniu dziaalnoci profilaktycznej i edukacyjnej w zakresie bezpie czestwa w grach. W porwnaniu z ustaleniami rozporzdzenia z 1997 r. powysze oglne pod stawy zapewnienia bezpieczestwa przebywania w grach s szerzej ujte. W tym zakresie wskazany projekt susznie zwraca uwag na znaczenie profilak tyki, edukacji oraz rozpowszechniania informacji o niebezpieczestwach w grach. Nieliczne postanowienia projektowanego rozporzdzenia z 2007 r. odnosz si do obowizkw osb fizycznych korzystajcych z terenw, obiektw i urz dze w grach, a wic do turystw i uczestnikw rekreacji w grach. Szczeg owe bowiem obowizki tych osb maj okreli zaczniki do tego rozporz dzenia. Te oglne obowizki turystw i uczestnikw rekreacji w grach s ca kiem oczywiste take obecnie, skoro bd sprowadzay si do przestrzegania zasad korzystania z danego terenu, obiektu i urzdzenia oraz informowania GOPR, TOPR i innych organizacji ratowniczych oraz sub ustawowo powo anych do niesienia pomocy o zaistniaych wypadkach oraz nadzwyczajnych zagroeniach. Nowoci projektowanego rozporzdzenia z 2007 r. ma by zakaz korzysta nia z terenw i urzdze przeznaczonych do uprawiania narciarstwa, jak te uprawiania turystyki grskiej, rekreacji ruchowej i sportu w grach w stanie po spoyciu alkoholu lub w stanie nietrzewoci, jak te pod wpywem rodkw odurzajcych. Wydaje si, e ten na pierwszy rzut oka suszny zakaz jest jed nak zbyt szeroko ujty i nawet sprzeczny z tradycj gralsk, ktra podczas ku ligw przewiduje serwowanie na rozgrzewk tzw. herbaty gralskiej. Wyegze kwowanie tego zakazu jest w praktyce niezmiernie trudne, o ile w ogle moli we. By moe z tego powodu projektowane rozporzdzenie ogranicza si do zastanawiajcego ustalenia, e naruszanie zasad bezpieczestwa podczas ko rzystania z terenw i urzdze przeznaczonych do uprawiania narciarstwa, jak te uprawiania turystyki grskiej, rekreacji ruchowej i sportu w grach jest nie dozwolone, nie czc z tym adnych sankcji karnych. Taki przepis prawny jest po prostu zbdny. Szczegowe warunki bezpieczestwa osb uprawiajcych turystyk gr sk, rekreacj ruchow i sport w grach maj zosta okrelone w za. nr 1 do projektowanego rozporzdzenia Rady Ministrw z 2007 r. Jako podstawow form udostpnienia terenw grskich projekt wskazanego zacznika wymienia
wyznaczenie grskich szlakw turystycznych i narciarskich, uatwiajcych orientacj w terenie. Dla bezpieczestwa na tych szlakach bdzie miao szcze glne znaczenie wprowadzenie zakazu ruchu pieszego na szlakach przezna czonych wycznie dla turystyki narciarskiej oraz ustalenie zasady pierw szestwa ruchu pieszego na szlakach turystycznych, na ktrych jest dopusz czony ruch pieszy i turystyka narciarska. Przewidziano zorganizowanie suby lawinowej w regionach grskich Polski poudniowej przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w cigu dwch lat od wejcia w ycie projektowanego rozporzdzenia. Pozwoli to na ogaszanie komunikatw lawinowych o stop niach zagroenia lawinowego nie tylko w Tatrach, jak to jest obecnie. Ponadto wskazany projekt zacznika przewiduje, e imprezy sportowe i rekreacyjne o charakterze amatorskim organizowane w grach powinny by przeprowadza ne zgodnie z regulaminami zwizkw sportowych oraz sportowych organizacji midzynarodowych. Taka impreza powinna by zabezpieczona przez ratowni kw GOPR lub TOPR w zakresie i sposobami uzgodnionymi z organizatorem. Z kolei szczegowe warunki dla terenw i urzdze sucych uprawianiu narciarstwa ma okreli za. nr 2 do projektowanego rozporzdzenia Rady Ministrw z 2007 r. Ustalenia te przewiduj odpowiedzialno zarzdcw ko lei linowych i wycigw za zapewnienie warunkw bezpieczestwa na terenach i urzdzeniach sucych uprawianiu sportw i rekreacji, jak te za informowa nie i ostrzeganie o niebezpieczestwach oraz oznakowanie terenw i urzdze przeznaczonych do uprawiania narciarstwa, zwaszcza znajdujcych si przy urzdzeniach transportu grskiego, kolejach linowych lub wycigach narciar skich. Tej treci projektowany przepis prawny nie do, e jest nieprecyzyjnie sformuowany, to regulowaby tzw. materi ustawow i powinien znale si nie w zaczniku do rozporzdzenia lecz w ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. Trzeba te zgosi analogiczne zastrzeenia do ustale omawianego projektu zacznika w kwestiach odpowiedzialnoci osb korzystajcych z terenw i urzdze przeznaczonych do uprawiania narciarstwa za ewentualne nastpstwa nieodpowiedniego ubioru i sprztu, a take niewaciwego przygotowania fi zycznego oraz za nastpstwa powstae w wyniku dziaa w stanie po uyciu alkoholu, stanie nietrzewoci lub pod wpywem rodkw odurzajcych. Przy tym zupenie niepotrzebny jest projektowany przepis tego zacznika o odpo wiadaniu prawnych opiekunw za osoby niepenoletnie, gdy kwestie te regulu j przepisy k.c. Wskazany zacznik powinien zosta ograniczony do okrelenia w nim minimalnych warunkw, jakie powinny spenia tereny przeznaczone do uprawiania narciarstwa. W tych kwestiach dokonano odrnienia czterech rodzajw narciarskich tras zjazdowych i nartostrad ze wzgldu na stopie ich trudnoci, co przesdza konieczno ich oznakowania odpowiednimi kolo rami: trasy bardzo atwe - to kolor zielony, atwe - niebieski, trudne - czerwo ny, a bardzo trudne - czarny. Analogiczne ustalenia s zawarte obecnie w za.
146
Rozdzia 6
147
nr 1 do rozporzdzenia Rady Ministrw z 1997 r. W praktyce jednak nie zawsze te ustalenia s przestrzegane. Warto doda, e regulacje projektowanego zacz nika nr 2 dotyczce narciarstwa maj odnosi si take do snowboardingu i ski bobw. Wspomnie te warto o za. nr 3 do projektowanego rozporzdzenia Rady Ministrw z 2007 r., ktry ustala zasady ostrzegania o niebezpieczestwach oraz oznakowanie szlakw i tras grskich. Okrela on czciowo zmienione znaki stosowane do oznakowania grskich szlakw turystycznych w porw naniu z dotychczas obowizujcymi. Po czci nowoci maj by take wzory oznakowania narciarskich tras zjazdowych. Obejmuj one m.in. obecnie nie wystpujce znaki informacyjne o trasach narciarskich, trasach przeznaczo nych dojazdy na sankach oraz trasach przeznaczonych dla snowboardzistw.
6.4. Bezpieczestwo przy uprawianiu alpinizmu jaskiniowego

Uprawianie alpinizmu, czyli wspinaczek w wysokich grach, wymaga spe cjalistycznego przygotowania oraz przestrzegania zasad bezpieczestwa, obowizujcych w tej dyscyplinie sportu. To ustalenie ustawy o kulturze fizycz nej z 1996 r. odnosi si take do turystyki kwalifikowanej w wysokich grach. Szczegln odmian alpinizmu jest alpinizm jaskiniowy, ktrego uprawianie rwnie wie si z wieloma niebezpieczestwami. Ten rodzaj turystyki kwali fikowanej wymaga szczeglnych regulacji prawnych tym bardziej, e penetro wanie jaski jest nieraz traktowane przez ludzi modych jako fascynujca ak tywno rekreacyjna, przy czym nie zawsze dostrzega si zwizane z ni zagro enia. Zgodnie z wymienion ustaw uprawianie alpinizmu jaskiniowego wie si z koniecznoci posiadania odpowiednich kwalifikacji potwierdzonych stosownym dokumentem oraz przestrzegania zasad bezpieczestwa. Egzami ny stwierdzajce posiadanie niezbdnych kwalifikacji w tym zakresie przepro wadza za odpatnoci ustalon ustawowo waciwy polski zwizek sportowy, tj. Polski Zwizek Alpinizmu. Zwizek ten wydaje te odpowiednie dokumenty potwierdzajce posiadanie niezbdnych kwalifikacji i prowadzi ich ewidencj. Szczegowe wymagania w zakresie nabywania kwalifikacji niezbdnych do uprawiania alpinizmu jaskiniowego okrela rozporzdzenie Ministra Sportu z 2006 r., ktrego wiele ustale dotyczy kwestii wymagajcych regulacji usta wowej, a nie w drodze aktu wykonawczego. Odrnia ono dwa rodzaje upraw nie znajdujcych wyraz w nadawanych stopniach: modszego taternika jaskiniowego i taternika jaskiniowego. Warunkiem jest ukoczenie 16 lat w przypadku modszego taternika jaskiniowego, a 18 lat w odniesieniu do tater nika jaskiniowego, oraz zaliczenie szkolenia na dany stopie. Takie szkolenie odbywa si przy uwzgldnieniu zasady, e pod opiek szkolcego nie moe by wicej ni 6 osb szkolonych z podstawowych technik wspinaczkowych, a tylko
4 osoby podczas szkolenia wspinaczkowego lub 5 osb podczas szkolenia jaski niowego w terenie grskim. Tych wanych ze wzgldw bezpieczestwa ogra nicze szkoleniowych nie stosuje si w razie udziau w szkoleniu osb posiada jcych kart modszego taternika jaskiniowego. Spenienie powyszych warun kw jest podstaw wydania dokumentu zwanego odpowiednio kart modszego taternika jaskiniowego lub kart taternika jaskiniowego. Osoba nieposiadajca takiej karty moe porusza si po jaskiniach tylko w takich warunkach, edy nie wymaga to znajomoci metod pokonywania trudnoci technicznych (terenowych) wystpujcych w okrelonych jaskiniach lub uycia sprztu ja skiniowego. Wskazane rozporzdzenie z 2006 r. okrela zasady bezpieczestwa wyma gane przy uprawianiu alpinizmu jaskiniowego. Naley do nich: uywanie sprawnego technicznie sprztu wspinaczkowego; pozostawienie w miejscach do tego przeznaczonych informacji o planowanej trasie wspinaczkowej oraz przewidywanym czasie powrotu; uywanie kaskw ochronnych; stosowanie dwch rodzajw owietlenia. Doda do tego trzeba zdroworozsdkow zasad unikania brawury. Chocia telefony komrkowe z powodu braku zasigu czsto nic zapewniaj cznoci w jaskiniach, to s przydatne do szybszego wezwania pomocy lub przekazania informacji o problemach napotkanych na trasie wspinaczkowej, ktre mog opni powrt.
6.5. Bezpieczestwo nad wod

Turystyka wodna jest form turystyki aktywnej lub kwalifikowanej. Mo rze, rzeki, jeziora i inne zbiorniki wodne nadaj si zarwno do zwykej aktyw noci rekreacyjnej, jak i do rnych odmian turystyki kwalifikowanej, w tym eglarskiej, kajakowej i podwodnej. Wzgldy bezpieczestwa osb kpicych si, pywajcych i uprawiajcych sporty wodne wymagaj reglamentacji prawnej zachowania si tych osb. Reguluje to ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r., ktra obowizek zapewnienia bezpieczestwa tym osobom nakada na organy administracji rzdowej i organy waciwych terytorialnie gmin oraz na osoby prawne i fizyczne prowadzce nad wod dziaalno w tym zakresie. Akt ten ustala, e organizowanie pomocy oraz ratowanie osb, ktre ulegy wypadkowi lub s naraone na niebezpieczestwo utraty ycia lub zdrowia na wodach, nale y do Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (WOPR) i innych organizacji ratowniczych. Tak organizacj jest Mazurska Suba Ratownicza (MSR) prowadzca dziaalno ratownicz na terenie Wielkich Jezior Mazur skich. WOPR jako specjalistyczne stowarzyszenie o zasigu oglnokrajowym dziaa na podstawie ustawy o kulturze fizycznej oraz powoanego w punkcie 3
148
Rozdzia 6
149
lego rozdziau rozporzdzenia dotyczcego obowizkw i uprawnie specjali stycznych organizacji ratowniczych z 2002 r a take statutu tej organizacji. WOPR wspdziaa w realizacji swoich zada z organami administracji publicz nej oraz osobami fizycznymi i prawnymi prowadzcymi dziaalno w zakresie kultury fizycznej i turystyki. WOPR jest obowizane i uprawnione nie tylko do organizowania pomocy i ratowania osb na wodach, ale take do prowadzenia profilaktycznej dziaal noci w zakresie bezpieczestwa osb oraz stwierdzania zagroe bezpiecze stwa osb na swoim terenie. Ma ono prawo wystpowania do kierownikw pooonych nad wod obiektw i urzdze wypoczynkowych, sportowych, rekreacyjnych i turystycznych oraz do organizatorw imprez w dziedzinie kultury fizycznej, rekreacji i sportu, odbywajcych si na wodzie lub nad wod, z pisemnym lub ustnym wnioskiem o usunicie stwierdzonych zagroe bez pieczestwa osb. WOPR jest te uprawnione do wystpowania do organw administracji samorzdowej oraz dyrektora parku narodowego o nakazanie usunicia tego rodzaju zagroe, jak rwnie o wstrzymanie eksploatacji lub zamknicie okrelonych obiektw, urzdze lub obszarw. Trzeba podkreli, e nadal obowizuje - wspomniane ju w punkcie 3 tego rozdziau podrcznika - rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie okrelenia warunkw bezpieczestwa osb przebywajcych w grach, pywajcych, kpi cych si i uprawiajcych sporty wodne z 1997 r. Wkrtce jednak ma by ono zastpione przez nowe rozporzdzenie, ktrego projekt z marca 2007 r. jest wci w uzgodnieniach midzyresortowych. W odniesieniu do bezpieczestwa nad wod projekt ten ustala zasad odpowiedzialnoci jednostek samorzdu terytorialnego za odpowiednie wyznaczenie i oznakowanie wodnych szlakw turystycznych oraz umieszczenie i konserwacj znakw. Na terenie parku na rodowego t odpowiedzialno ma ponosi dyrektor parku. Niewtpliwie za sada ta powinna by ustalona w ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r., a nie w jej akcie wykonawczym. Podobne zastrzeenia i wtpliwoci wywouje te ustalenie projektowanego rozporzdzenia, e w zakresie nieuregulowanym jego szczeglnymi postanowieniami, dotyczcymi odpowiadania gmin za wy znaczenie, oznakowanie i konserwacj wodnych szlakw turystycznych, oraz okrelajcymi zakres pojcia zapewnienie warunkw bezpieczestwa osb pywajcych, kpicych si i uprawiajcych sporty wodne", odpowiada organi zator imprezy. Ma si to odnosi do niezapewnienia warunkw bezpieczestwa oraz nieprzestrzegania zasad i warunkw bezpieczestwa podczas zorganizo wanych imprez turystycznych, wycieczek szkolnych, zawodw sportowych i innych imprez z zakresu kultury fizycznej na wodach. Trudno powiedzie, eby miay to by jasne przepisy prawne. Rwnie tzw. materii ustawowej dotyczy ustalenie projektowanego rozporzdzenia Rady Ministrw z 2007 r., e osoby fizyczne uprawiaj sport, rekreacj ruchow i turystyk na wodach na
wasne ryzyko i wasn odpowiedzialno. Jest to sformuowanie zbyt szeroko ujte, trudne do pogodzenia z rodzajami i zasadami odpowiedzialnoci cywilnej, w tym z wyej przytoczon zasad dotyczc wodnych szlakw turystycznych. Okrelenie na wasn odpowiedzialno" wyraa brak odpowiedzialnoci cy wilnej innych podmiotw prawa za poniesion szkod, jak to ju w punkcie 3 tego rozdziau podrcznika zostao stwierdzone w odniesieniu do analogicznej, projektowanej regulacji dotyczcej bezpieczestwa w grach. Powysze ustale nia projektowanego aktu wykonawczego z 2007 r. wykraczaj poza zakres delegacji ustawowej, zawartej w ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. Projektowane rozporzdzenie Rady Ministrw z 2007 r. ma odnosi si do bardzo szeroko rozumianych obszarw wodnych, obejmujcych w szczeglno ci kpieliska, pywalnie, parki wodne oraz tereny przylege, przeznaczone do kpieli, pywania oraz uprawiania turystyki wodnej, rekreacji ruchowej i spor tw wodnych. Na tych obszarach gminy oraz podmioty prowadzce nad wod dziaalno w zakresie kultury fizycznej bd miay obowizek zapewnienia warunkw bezpieczestwa osb pywajcych, kpicych si i uprawiajcych sporty wodne. Polega to bdzie zwaszcza na: zagospodarowaniu, uytkowaniu i utrzymaniu obszarw wodnych, urzdze i obiektw nad wodami w sposb zgodny z warunkami bezpieczestwa; zapewnieniu warunkw do organizowania pomocy oraz ratowania osb, kt re ulegy wypadkowi lub s naraone na niebezpieczestwo utraty ycia lub zdrowia, co naley do zada WOPR i innych organizacji ratowniczych; okreleniu i upowszechnieniu zasad korzystania z kpieliska, pywalni i par ku wodnego oraz terenw przylegych; trwaym i widocznym oznakowaniu kpieliska, pywalni i parku wodnego oraz terenw przylegych (zwaszcza wytyczeniu stref gbokoci wody, okreleniu rodzaju linii brzegowej i uksztatowania dna oraz moliwych za groe dla ycia i zdrowia osb); informowaniu o warunkach pogodowych i ostrzeganiu o niebezpiecze stwach (zwaszcza o temperaturze wody i powietrza oraz wysokoci fali i sile wiatru);
dziaalnoci profilaktycznej i edukacyjnej w zakresie bezpieczestwa nad wodami. Podobnie jak w odniesieniu do bezpieczestwa w grach, projektowane roz porzdzenie z 2007 r. w porwnaniu z rozporzdzeniem z 1997 r. ujmuje wyra nie szerzej powysze oglne podstawy zapewnienia bezpieczestwa podczas przebywania nad wod. W tym zakresie wskazany projekt niewtpliwie susznie zwraca uwag na znaczenie profilaktyki, edukacji oraz rozpowszechniania informacji o niebezpieczestwach grocych nad wod. Niezbyt liczne postanowienia projektowanego rozporzdzenia Rady Mini strw z 2007 r. maj dotyczy obowizkw osb fizycznych korzystajcych
150
Rozdzia 6
151
z obszarw wodnych, obiektw i urzdze nad wodami, czyli w szczeglnoci turystw i uczestnikw rekreacji. Bd oni zobowizani do: przestrzegania zasad korzystania z danego terenu, obiektu i urzdzenia; przestrzegania znakw zakazu, ostrzegawczych i informacyjnych obowi zujcych na danym obszarze wodnym i terenie przylegym, ktrych wzory s okrelone w za. nr 7 do projektowanego rozporzdzenia; przestrzegania nakazw i sygnaw ratownikw WOPR i innych organiza cji ratowniczych; informowania WOPR i innych organizacji ratowniczych oraz sub usta wowo powoanych do niesienia pomocy o wystpujcych zagroeniach i miejscach niebezpiecznych oraz o wypadkach i innych zdarzeniach mo gcych mie wpyw na bezpieczestwo innych osb. Powysze oglne obowizki cice na wszystkich osobach przebywajcych na obszarach wodnych s tak oczywiste, e trudno tu mwi o nowociach, cho cia takich wyranych ustale nic zawiera obowizujce rozporzdzenie Rady Ministrw z 1997 r. Rzeczywist nowoci ma by zakaz korzystania z obsza rw wodnych w stanie po spoyciu alkoholu lub w stanie nietrzewoci oraz pod wpywem rodkw odurzajcych. Niestety ycie dowodzi, e wielu uczestnikw rekreacji czy wypoczynek nad wod z konsumpcj alkoholu. Korzystanie po wypiciu alkoholu z terenw, obiektw i urzdze nad wod sta nowi naruszenie zasad bezpieczestwa w tym zakresie. Wyegzekwowanie tego zakazu bdzie w praktyce bardzo trudne, a czsto wrcz niemoliwe. By moe z tego powodu projektowane rozporzdzenie ogranicza si do zastanawiajcego ustalenia, e naruszanie zasad bezpieczestwa podczas korzystania z obszarw wodnych jest niedozwolone, nie czc z tym adnych sankcji karnych. Szczegowe warunki bezpieczestwa osb korzystajcych z kpieliska, pywalni i parku wodnego maj by okrelone w za. nr 4 do projektowanego rozporzdzenia Rady Ministrw z 2007 r. Podobnie jak to czyni obowizujce rozporzdzenie z 1997 r. wymagaj one ustalenia regulaminu bezpieczestwa danego obiektu przez jego zarzdc. Taki regulamin oparty na ustaleniach wska zanego zacznika powinien m.in. zakazywa wstpu osobom, ktrych stan wskazuje na spoycie alkoholu lub podobnie dziaajcych rodkw, a take sprzeday, podawania, wnoszenia i spoywania napojw alkoholowych. Istot nym nowym wymaganiem ma by ponadto ustalenie, aby postanowienia regu laminowe zobowizyway do przebywania dzieci do lat 12 na terenie kpieliska, pywalni lub parku wodnego wycznie pod opiek osb penoletnich. Nastpi wic tutaj podniesienie granicy wieku dzieci samodzielnie kpicych si lub pywajcych z dotychczasowych 7 lat do 12 lat, gdy statystyki dowodz, e wanie najmodsze dzieci ulegaj w takich sytuacjach najczciej wypadkom. Ponadto ustalenia wskazanego projektu zacznika nr 4 okrelaj szczego we wymagania dla zlokalizowania i wyposaenia kpieliska, a dla pywalni
i parku wodnego przewiduj wymg posiadania opinii o warunkach bezpie czestwa, wydawanej corocznie przez WOPR. Konieczne bdzie wyposaenie wszystkich tego rodzaju obiektw w odpowiedni sprzt ratunkowy i pomocni czy, podobnie zreszt jak to przewiduje obowizujce rozporzdzenie z 1997 r. Nalee to bdzie do obowizkw zarzdcy kpieliska, pywalni lub parku wod nego, tak samo jak zapewnienie dyurw odpowiedniej liczby ratownikw. Ponadto na zarzdcach tego rodzaju obiektw bd ciy liczne inne szczeg owe obowizki okrelone projektowanym zacznikiem. Trzeba te zaznaczy, e za. nr 5 do projektowanego rozporzdzenia Rady Ministrw z 2007 r. ma odrbnie ustali szczegowe warunki bezpieczestwa osb uprawiajcych sporty wodne lub rekreacj na wodach. Te projektowane ustalenia s generalnie omwione w nastpnym punkcie tego rozdziau podrcz nika. W tym miejscu podkrelenia wymagaj przewidziane tame obowizki wacicieli wypoyczalni sprztu pywajcego, wodnych przystani i marin, dotyczce sprawnoci technicznej oraz kompletnoci urzdze i sprztu pywa jcego. Wskazany projekt zobowizuje wszystkich korzystajcych ze sprztu pywajcego do korzystania z kamizelki ratunkowej, co niestety obecnie jest nagminnie lekcewaone. Nieatwo le bdzie wyegzekwowa niewtpliwie suszne ustalenie, aby dzieci do lat 12 mogy korzysta ze sprztu pywajce go wycznie pod opiek i nadzorem osb penoletnich.
6.6. Bezpieczestwo przy uprawianiu eglarstwa

eglarstwo jest szczegln form turystyki wodnej i jego uprawianie wie si ze spenieniem specyficznych warunkw i ogranicze wynikajcych z ko niecznoci zapewnienia bezpieczestwa osb uprawiajcych eglarstwo. Znowe lizowana ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r. przewiduje, e uprawianie e glarstwa wymaga posiadania odpowiednich kwalifikacji potwierdzonych sto sownym dokumentem oraz przestrzegania zasad bezpieczestwa. Egzaminy Stwierdzajce posiadanie tych kwalifikacji przeprowadza waciwy polski zwi zek sportowy, czyli jeden z Okrgowych Zwizkw eglarskich, ktry na tej podstawie wydaje stosowny dokument. Egzaminy te i wydanie wskazanego dokumentu nastpuje za odpatnoci. Wskazane opaty nie mog by wysze ni granice ustalone w omawianej ustawie, a przy tym uczniom i studentom w wieku do 28 lat przysuguje ulga 50%. Tego rodzaju dokument nie jest jednak wymagany do prowadzenia przeznaczonych do uprawiania sportu lub rekreacji statkw bez napdu mechanicznego o dugoci kaduba do 5 m, ani statkw posiadajcych napd mechaniczny o mocy nieprzekraczajcej 5 kW. Szczegowe ustalenia co do kwalifikacji niezbdnych do uprawiania eglar stwa, sposobu przeprowadzania wskazanych egzaminw, opaty za nie oraz za wydanie dokumentu potwierdzajcego posiadanie odpowiednich kwalifikacji do
152
Rozdzia 6
153
uprawiania eglarstwa, a take zasady bezpieczestwa przy uprawianiu eglar stwa okrela rozporzdzenie Ministra Sportu w sprawie uprawiania eglarstwa z 2006 r. Wiele ustale tego rozporzdzenia dotyczy kwestii wymagajcych regulacji ustawowej, a nie w drodze aktu wykonawczego. Zgodnie z tymi usta leniami posiadanie kwalifikacji niezbdnych do uprawiania eglarstwa oraz wynikajce z nich uprawnienia potwierdza dokument zwany patentem. Odr nia si cztery rodzaje patentw w eglarstwie: eglarza jachtowego, sternika jachtowego, jachtowego sternika morskiego oraz kapitana jachtowego. W e glarstwie motorowym za jest a sze rodzajw patentw: sternika motoro wodnego, starszego sternika motorowodnego, morskiego sternika motorowod nego, kapitana motorowodnego, motorzysty motorowodnego i mechanika moto rowodnego. Odrbnie jest potraktowane uprawianie eglarstwa motorowego przy holowaniu narciarza wodnego lub statkw powietrznych i kwalifikacje w tym zakresie potwierdza dokument zwany licencj. Jego uzyskanie jest uza lenione od posiadania patentu potwierdzajcego kwalifikacje co najmniej w stopniu sternika motorowodnego. Wzory patentw eglarskich i licencji okrelaj zaczniki do omawianego rozporzdzenia. Wydanie patentu eglarskiego lub licencji nastpuje zasadniczo osobie pe noletniej, ktra ukoczya stosowne szkolenie i zdaa egzamin oraz odbya wymagan liczb rejsw o okrelonej minimalnej liczbie godzin eglugi. Tylko stopie eglarza jachtowego oraz sternika motorowodnego moe uzyska osoba niepenoletnia, ktra ukoczya 12 lat. Trzeba podkreli, e wydane pa tenty i licencje s ewidencjonowane przez waciwy polski zwizek sportowy. Uprawianie eglarstwa wie si z wieloma niebezpieczestwami, co po twierdzaj wystpujce w tej dziedzinie wypadki. Tote tak wane znaczenie ma zachowanie zasad bezpieczestwa w tym zakresie, w tym w szczeglnoci uywanie sprawnego technicznie sprztu pywajcego. Omawiane rozporz dzenie z 2006 r. wymaga, aby kady statek by wyposaony w rodki bezpie czestwa, zgodnie z wpisem w dokumencie rejestracyjnym lub w karcie bezpie czestwa statku. Podczas podry musi by prowadzona ciga obserwacja akwenu, w tym innych jednostek pywajcych. Kapitan (kierownik) statku jest odpowiedzialny za bezpieczestwo eglugi. Od tej odpowiedzialnoci nie zwalnia go powierzenie czonkowi zaogi wykona nia okrelonej czynnoci lub funkcji zwizanej z eglug. Kapitan jest zobowi zany przed wyjciem statku z portu zapozna czonkw zaogi z zasadami uytkowania rodkw bezpieczestwa bdcych na wyposaeniu jachtu oraz procedurami alarmowymi. Dla zapewnienia bezpieczestwa przy uprawianiu eglarstwa kapitan statku ma obowizek przedsiwzi wszelkie rodki wynika jce z zasad dobrej praktyki eglarskiej. Wzgldy bezpieczestwa wymagaj, aby przebywajca na pokadzie statku osoba nieumiejca pywa miaa zaoon kamizelk ratunkow. Wyranie
zobowizuje do tego omawiane rozporzdzenie z 2006 r. Nakada ono te na osob przebywajc podczas rejsu na pokadzie statku w nocy lub pracujc na maszcie do zaoenia szelek bezpieczestwa. eglowanie za na morzu w trudnych warunkach pogodowych pociga za sob obowizek kadej osoby przebywajcej na pokadzie statku zaoenia szelek bezpieczestwa i kamizel ki ratunkowej. To kapitan statku decyduje o zaoeniu rodkw asekuracyj nych, kamizelek ratunkowych lub szelek bezpieczestwa przez czonkw zaogi umiejcych pywa. Rwnie osoba holowana na innym obiekcie pywajcym lub statku powietrznym powinna mie zaoony rodek asekuracyjny lub kami zelk ratunkow. W takiej sytuacji na statku holujcym inny obiekt musi by obserwator siedzcy tyem do kierunku pynicia statku. Dodatkowe niebezpieczestwa przy uprawianiu eglarstwa wynikaj z mo dego wieku osb je uprawiajcych. Omawiane rozporzdzenie z 2006 r. po zwala na realizowanie uprawnie eglarskich przez osoby, ktre nie ukoczyy 16 lat, jedynie pod nadzorem. Za prowadzenie jachtw pod nadzorem uwaa si eglug w porze dziennej na akwenie, na ktrym jest prowadzona ciga obserwacja oraz jest zapewniona moliwo podjcia natychmiastowej akcji ratowniczej z wykorzystaniem odzi ratunkowej i odpowiedniego sprztu ratun kowego oraz wyposaenia technicznego. Trzeba te podkreli, e podczas zorganizowanych form szkolenia eglar skiego i motorowodnego za bezpieczestwo jest odpowiedzialny kierownik wyszkolenia. W przypadku eglarskiego treningu sportowego odpowiedzial no w tym zakresie spoczywa na osobie posiadajcej uprawnienia instruktora sportu lub trenera eglarstwa. Za bezpieczestwo za podczas motorowodnego treningu sportowego odpowiada instruktor sportu w dziedzinie motorowodnej lub trener motorowodny. Odrbnie naley wspomnie o szczegowych warunkach bezpieczestwa uczestnikw imprez eglarskich, co obecnie reguluje za. nr 7 do rozporzdze nia Rady Ministrw w sprawie okrelenia warunkw bezpieczestwa osb prze bywajcych w grach, pywajcych, kpicych si i uprawiajcych sporty wodne z 1997 r. Projektowane nowe rozporzdzenie z 2007 r. ma zawiera za. nr 5, ktrego ramy obejm szersz problematyk warunkw bezpieczestwa osb uprawiajcych sporty lub rekreacj na wodach, mieszczc w sobie oprcz eglarstwa take sporty motorowodne, narciarstwo wodne, wiolarstwo, kajakar stwo, lotniarstwo i paralotniarstwo holowane za statkami motorowymi. Wskaza ne przepisy wykonawcze bd zobowizyway do przestrzegania zasad bez pieczestwa (w tym prawide i przepisw dotyczcych pierwszestwa na wo dzie oraz znakw nawigacyjnych i innych znakw obowizujcych na danym obszarze wodnym i terenie przylegym) oraz uywania sprztu sprawnego technicznie i dostosowanego do rodzaju podejmowanej aktywnoci. Projektowane ustalenia za. nr 5 do rozporzdzenia Rady Ministrw z 2007 r. formuuj zasad, e za zapewnienie bezpieczestwa uczestnikw imprez.
154
Rozdzia 6
155
w tym imprez turystycznych organizowanych na wodzie, odpowiada organi zator imprezy oraz jej kierownik powoany przez organizatora w celu bezpo redniego nadzoru nad bezpieczestwem danej imprezy. Jest lo ustalenie nale ce do Izw. materii ustawowej i powinno znale si w ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. Ponadto wskazany projekt zacznika okrela, e zakres i sposb zabezpieczenia takiej imprezy na wodzie ustala WOPR w uzgodnieniu z organizatorem. W odniesieniu do imprez eglarskich wymagany bdzie zabez pieczajcy zesp medyczny i ratowniczy skadajcy si na kade 10 jachtw z co najmniej dwuosobowej zaogi z lekarzem lub ratownikiem medycznym, pyncy na odzi motorowej, wiosowej lub jachcie. Warto doda, e jeli impreza eglarska jest organizowana na wodach gra nicznych, to podlega ograniczeniom przewidzianym przez rozporzdzenie MSWiA w sprawie warunkw uprawiania turystyki, sportu, polowa i poowu ryb w strefie nadgranicznej z 2006 r. Taka impreza moe odbywa si tylko w porze dziennej do granicy pastwowej. Organizator imprezy jest wtedy zo bowizany do powiadomienia o niej waciwego komendanta placwki Stray Granicznej, nie pniej ni na 24 godziny przed rozpoczciem imprezy.
6.7. Bezpieczestwo podczas petwonurkowania

Nurkowanie jest coraz czciej form turystyki aktywnej lub kwalifikowanej, ale zalicza si je rwnie do czynnoci rekreacyjnych w rodowisku podwod nym. Najoglniej odrnia si nurkowanie ze wstrzymanym oddechem (bezdechowe) oraz nurkowanie z aparatem oddechowym. Wymaga ono odpo wiednich warunkw zdrowotnych, umiejtnoci pywania i w zasadzie ukocze nia 15 lat, ale mona otrzyma stosowny certyfikat o ograniczonym zakresie ju w wieku 10 lat. Prawie kady moe wic nurkowa, ale eby byy to czynnoci bezpieczne, konieczna jest ich regulacja prawna. Ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r. wymaga dla uprawiania petwonurkowania posiadania odpowiednich kwalifikacji potwierdzonych stosownym dokumentem, wydawanym przez krajowe i zagraniczne szkoleniowe organizacje nurkowe, a take przestrzegania zasad bezpieczestwa. Taki dokument jest wystawiany po ukoczeniu szkole nia na terytorium RP wedug systemu danej organizacji, zatwierdzonego przez ministra waciwego do spraw kultury fizycznej i sportu. Tego rodzaju doku ment wydany poza granicami Polski jest honorowany i uprawnia do petwo nurkowania na terytorium RP w zakresie posiadanych kwalifikacji. Warunek posiadania stosownych kwalifikacji jest bardzo wany dla bez piecznego uprawiania nurkowania, ktre z natury rzeczy stwarza wiele zagroe dla ycia i zdrowia ludzkiego. Daje temu wyraz rozporzdzenie Ministra Sportu okrelajce zasady bezpieczestwa przy uprawianiu petwonurkowania z 2006 r., ktre przewiduje, e uprawianie petwonurkowania powinno odbywa si zgod-
nie z posiadanymi kwalifikacjami i praktyk nurkow. Wanie z tej praktyki wynikaj ustalenia omawianego aktu wykonawczego nakazujce przed rozpo czciem petwonurkowania: dokonanie oceny warunkw wpywajcych na bezpieczestwo nurkowania (zwaszcza takich, jak ruchy i gboko wody, jej zanieczyszczenie oraz wi doczno pod wod); przygotowanie planu nurkowania (obejmujcego w szczeglnoci okrele nie miejsca nurkowania); ustalenie sposobu porozumiewania si uczestnikw petwonurkowania oraz procedury ratunkowo-ewakuacyjnej w przypadku wystpienia zagroenia dla ich bezpieczestwa; sprawdzenie sprztu, ktry ma by uywany do nurkowania. Warunkiem bezpiecznego petwonurkowania jest posiadanie odpowiedniego stanu zdrowia. W lej kwestii rozporzdzenie z 2006 r. wymaga, aby stan zdro wia osoby zamierzajcej uprawia petwonurkowanie pozwala na realizacj planu nurkowania. W zalenoci od potrzeb udokumentowanie tego moe nast pi przez przedstawienie zawiadczenia zawierajcego orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskaza do uprawiania petwonurkowania bd owiadczenia zainteresowanego, e jego stan zdrowia pozwala na uprawianie petwonurko wania. Takie owiadczenie wie si z ryzykiem, ktre osoba zamierzajca uprawia petwonurkowanie bierze na siebie. Petwonurkowanie przeprowadza si zgodnie z przygotowanym planem nur kowania. Zmiana tego planu w trakcie petwonurkowania stwarza zagroenie wystpienia nieprzewidzianych niebezpieczestw. Omawiane rozporzdzenie z 2006 r. zakazuje ponadto zachowa, ktre ze swej istoty stwarzaj niebezpie czestwo, to jest: przekraczania maksymalnej gbokoci nurkowania wynikajcej z posia danych kwalifikacji i ogranicze ustalonych tym rozporzdzeniem, zgodnie z ktrymi przy wykorzystaniu powietrza jako czynnika oddechowego do zwolone jest nurkowanie maksymalnie do 50 m, a przy zastosowaniu innych ni powietrze mieszanin oddechowych ta gboko nurkowania jest uzale niona od skadu danej mieszaniny, przy czym cinienie czstkowe tlenu nie moe przekroczy 0,16 MPa, azotu za 0.4 MPa; uprawiania petwonurkowania po uyciu alkoholu, substancji psychotro powych lub rodkw odurzajcych. Dla bezpieczestwa petwonurkowania bardzo wane znaczenie ma te sprzt, ktry ma by uywany do nurkowania. W tych kwestiach omawiane rozporzdzenie z 2006 r. wymaga, aby taki sprzt: zapewnia bezpieczne nurkowanie i by odpowiednio dobrany do zaplano wanego nurkowania i umiejtnoci posiadanych przez uczestnikw nurkowa nia;
156
Rozdzia 6
157
byt sprawny technicznie; spenia! wymagania Polskich Norm dotyczcych sprztu do nurkowania. Jest spraw oczywist, e wszyscy uprawiajcy petwonurkowanie s obo wizani do przestrzegania zasad bezpieczestwa. Tej treci ustalenie rozpo rzdzenia z 2006 r. jest po prostu zbdne. Natomiast niewtpliwie potrzebne i majce due znaczenie praktyczne s obowizki naoone przez lo rozporz dzenie na osob prowadzc zorganizowane nurkowanie. Jest ona zobowi zana do: nadzoru nad przestrzeganiem zasad bezpieczestwa przez uczestnikw nur kowania; zapewnienia niezbdnego sprztu medycznego (odpowiedniego zestawu pierwszej pomocy oraz tlenowego zestawu ratunkowego); posiadania rodkw cznoci umoliwiajcych wezwanie sub ratunko wych; zapewnienia uczestnikom nurkowania dostpu do wszelkich posiadanych informacji dotyczcych nurkowania (a zwaszcza planu nurkowania, sposo bw porozumiewania si, procedur ratunkowo-ewakuacyjnych, informacji o sprzcie, ktry ma by uywany do nurkowania); nieudzielenia zgody na udzia w petwonurkowaniu osoby, ktra moe spo wodowa naruszenie zasad bezpieczestwa przy petwonurkowaniu. Trzeba doda, e uprawianie petwonurkowania na wodach otwartych ma cechy specyficzne, ktre zwikszaj niebezpieczestwo zwizane z tego rodza ju dziaalnoci. W tym zakresie omawiane rozporzdzenie odsya do odrb nych przepisw obowizujcych dla danego rodzaju wd. Takie przepisy s zawarte w ustawie o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administra cji morskiej z 1991 r.. ktra dla turystyki podwodnej na polskich obszarach mor skich, obejmujcych morskie wody wewntrzne, morze terytorialne i wyczn stref ekonomiczna, wymaga uzyskania pozwolenia dyrektora waciwego urz du morskiego na przeszukiwanie wrakw statkw lub ich pozostaoci. Szcze gowe ustalenia w tym zakresie zawiera rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 2004 r.
oraz ustawy o lasach z 1991 r. Ponadto znajduj w takich sytuacjach zastosowa nie przepisy aktw wykonawczych wydanych na podstawie ustawy o systemie owiaty z 1991 r.. tj. rozporzdzenia MEN w sprawie warunkw, jakie musz spenia organizatorzy wypoczynku dla dzieci i modzie)' szkolnej, a take zasad jego organizowania i nadzorowania z 1997 r., a take rozporzdzenia MENiS w sprawie warunkw i sposobu organizowania przez publiczne przed szkola, szkoy i placwki krajoznawstwa i turystyki z 2001 r.. omwione w punktach 2 i 3 oraz 5 i 6 rozdziau 4 podrcznika. Dla kwestii bezpieczestwa podczas zaj i imprez rekreacyjnych oraz wy cieczek dla dzieci i modziey szkolnej szczeglne znaczenie ma rwnie roz porzdzenie MENiS w sprawie bezpieczestwa i higieny w publicznych i nie publicznych szkoach i placwkach z 2002 r. Rozporzdzenie to zobowizuje dyrektora szkoy lub placwki do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunkw uczestnictwa w zajciach organizowanych przez dan szko lub placwk poza obiektami nalecymi do tych jednostek. Przy tym szczeglne ustalenia tego aktu wykonawczego do ustawy o systemie owiaty z 1991 r. od nosz si do dziaa szk lub placwek w zakresie wychowania fizycznego, sportu i turystyki. Omawiane rozporzdzenie nakazuje, e podczas zawodw sportowych orga nizowanych przez szko lub placwk uczniowie nie mog pozostawa bez opieki osb do tego upowanionych. Wszelkie zajcia, imprezy i wycieczki organizowane poza terenem szkoy lub placwki wymagaj zapewnienia od powiedniej liczby opiekunw i sposobu zorganizowania opieki w zalenoci od wieku dzieci i modziey szkolnej, stopnia ich rozwoju psychofizycznego, stanu zdrowia i ewentualnej niepenosprawnoci. Musi by wzita pod uwag w tych kwestiach rwnie specyfika danej imprezy lub wycieczki oraz warun ki, w jakich ma si ona odbywa. Wymienione kryteria oceny powinny by uwzgldniane take przy ustalaniu programu danej imprezy lub wycieczki. Opiekun kadej wycieczki ma obowizek sprawdzania stanu liczbowego jej uczestnikw przed wyruszeniem z kadego miejsca pobytu, w czasie zwie dzania, przejazdu oraz po przybyciu do miejsca docelowego. Trzeba podkre li wyjtkowo wany dla bezpieczestwa uczestnikw wszelkich wycieczek, a zwaszcza organizowanych w grach, zakaz realizowania wycieczki podczas burzy, nieycy i gooledzi. Ponadto rozporzdzenie MENiS z 2002 r. okrela wymagane sposoby post powania zwizane z przebywaniem dzieci i modziey nad wod. Jeeli specyfi ka wycieczki tego wymaga, jej uczestnicy powinni by zaznajomieni z zasa dami bezpiecznego przebywania nad wod. Wszelkie osoby pozostajce pod opiek szkoy lub placwki mog pywa oraz kpa si wycznie na kpieli skach i pywalniach w rozumieniu rozporzdzenia Rady Ministrw z 1997 r., omwionego w punkcie 5 tego rozdziau podrcznika. Nauka pywania uczniw
6.8. Bezpieczestwo zaj i imprez rekreacyjnych oraz wycieczek dla dzieci i modziey szkolnej
Zajcia i imprezy rekreacyjne oraz wycieczki dla dzieci i modziey szkolnej wymagaj przestrzegania zaostrzonych rygorw bezpieczestwa ze wzgldu na miody wiek uczestnikw. W zalenoci od charakteru i rodzaju tych zaj i imprez oraz rodowiska, w ktrym si odbywaj, musz by wwczas prze strzegane nie tylko omwione w tym rozdziale podrcznika oglnie obowizuj ce przepisy ustawy o kulturze fizycznej z 1996 r. i jej aktw wykonawczych
158
Rozdzia 6
159
moe odbywa si tylko w miejscach specjalnie do lego celu wyznaczonych i przystosowanych. Uczcym si pywa i kpicym si musi by zapewniony stay nadzr ratownikw i opiekunw wyznaczonych przez szkoy i placwki. W razie korzystania przez uczestnikw szkolnej wycieczki z kajakw lub odzi powinny by one wyposaone w sprzt ratunkowy. Przy tym korzystanie z wszelkiego sprztu pywajcego moe nastpowa jedynie przez osoby prze szkolone w zakresie jego obsugi oraz posugiwania si wyposaeniem ratun kowym. Naley rwnie podkreli wyjtkowo wane ustalenie dla bezpiecze stwa uczestnikw wszelkich imprez i wycieczek szkolnych zwizanych z prze bywaniem nad wod, e niedopuszczalne jest uywanie odzi i kajakw pod czas silnych wiatrw. Podobnie z oczywistych wzgldw zakazane jest urz dzanie lizgawek i lodowisk na rzekach, stawach, jeziorach i innych zbiorni kach wodnych. Dla bezpieczestwa dzieci i modziey szkolnej podczas zaj i imprez re kreacyjnych oraz wycieczek wane znaczenie ma generalne ustalenie omawia nego rozporzdzenia zakazujce wydawania uczniom i innym osobom pozosta jcym pod opiek szkoy lub placwki sprztu, ktrego uycie moe stwarza zagroenie dla zdrowia lub ycia, jeli nie ma moliwoci zapewnienia warun kw bezpiecznego korzystania z tego sprztu. Odnosi si to m.in. do uywania dysku, kuli, mota, oszczepu, uku, szpady, czy sportowej broni strzeleckiej. Jeli podczas zaj lub imprezy rekreacyjnej bd wycieczki dla dzieci lub modziey szkolnej zdarzy si wypadek, to znajduj wwczas zastosowanie przepisy wskazanego rozporzdzenia MENiS z 2002 r., okrelajce tryb post powania w razie wypadku osb pozostajcych pod opiek szkoy lub placwki. Musi by w takiej sytuacji sporzdzony protok powypadkowy. Wszelkie takie wypadki musz by rejestrowane. Dyrektor danej szkoy lub placwki powinien omwi z pracownikami okolicznoci i przyczyny okrelonego wy padku oraz ustali rodki niezbdne do zapobieenia podobnym wypadkom w przyszoci.
szkolnictwa wyszego oraz ministra do spraw kultury fizycznej i sportu, jeeli jednostki te s organizatorami imprezy masowej. Jednak ustaw t w zakresie gromadzenia i przetwarzania informacji dotyczcych bezpieczestwa ma sowych imprez sportowych stosuje si do m.in. do organizatorw podry i pobytu w zakresie realizowanych zada zwizanych z organizowaniem takich imprez. Ustawowa definicja imprezy masowej rozumie przez to okrelenie imprez sportow, artystyczn lub rozrywkow, na ktrej liczba miejsc dla osb na stadionie, w innym obiekcie niebdcym budynkiem lub na terenie umoliwia jcym przeprowadzenie imprezy masowej wynosi nie mniej ni 1000, a w przy padku hali sportowej lub podobnego budynku - nie mniej ni 300. Szczeglnie czsto s to masowe imprezy sportowe, czyli majce na celu wspzawodnic two sportowe lub popularyzowanie kultury fizycznej. Takie imprezy s nieraz imprezami masowymi o podwyszonym ryzyku, gdy na podstawie posiadanych informacji lub dotychczasowych dowiadcze dotyczcych zachowania osb uczestniczcych istnieje obawa wystpienia aktw przemocy lub agresji. Wte dy wskazana wyej liczba miejsc przesdzajca o masowym charakterze impre zy wynosi odpowiednio 300 oraz 200. W obecnym brzmieniu ustawa ta uznaje, e nic s imprezami masowymi w jej rozumieniu imprezy odbywajce si w teatrach, operach, operetkach, filharmoniach, kinach, muzeach, bibliotekach, domach kultury i galeriach sztuki. Nie uwaa si za takie imprezy rwnie imprez organizowanych w pla cwkach owiatowych, imprez sportowych organizowanych wycznie dla sportowcw niepenosprawnych, imprez organizowanych w ramach wspza wodnictwa sportowego dzieci i modziey oraz imprez rekreacyjnych. Zgodnie z omawian ustaw bezpieczestwo imprezy masowej polega na spenieniu przez organizatora imprezy wymogw w zakresie bezpieczestwa osb obecnych na imprezie w czasie jej trwania, ochrony porzdku publicznego, zabezpieczenia pod wzgldem medycznym, a take stanu technicznego obiektw budowlanych wraz ze sucymi tym obiektom instalacjami i urzdzeniami technicznymi, w szczeglnoci przeciwpoarowymi i sanitarnymi. Organizator takiej imprezy jest zobowizany do zapewnienia bezpieczestwa osobom obecnym na imprezie oraz porzdku podczas jej trwania. Do jego obowizkw naley: udostpnienie uczestnikom regulaminu obiektu lub regulaminu danej im prezy; spenienie wymaga okrelonych w przepisach prawa budowlanego, prze pisach sanitarnych i przepisach przeciwpoarowych; zapewnienie suby porzdkowej i informacyjnej odpowiednio wyszkolo nej i wyposaonej, wyranie wyrniajcej si elementami ubioru, kierowa nej przez specjalnie powoanego kierownika do spraw bezpieczestwa (co
6.9. Bezpieczestwo uczestnikw imprez masowych

Imprezy masowe w turystyce i rekreacji pocigaj za sob szczeglne wyma gania w zakresie bezpieczestwa. Znaczna bowiem liczba uczestnikw tego rodzaju imprez powoduje wzrost niebezpieczestw wicych si z ich organi zacj. Problematyka ta zostaa uregulowana przez ustaw o bezpieczestwie imprez masowych z 1997 r wielokrotnie nowelizowan. Trzeba podkreli, e ustawy tej nie stosuje si do imprez masowych nieodpatnych organizowanych na terenach zamknitych, bdcych w trwaym zarzdzie jednostek organiza cyjnych podlegych, podporzdkowanych lub nadzorowanych m.in. przez ministra waciwego do spraw owiaty i wychowania, ministra do spraw
160
Rozdzia 6
najmniej 10 porzdkowych na 300 osb, ktre mog by na imprezie, oraz co najmniej jeden porzdkowy na kade nastpne 100 osb); zorganizowanie pomocy medycznej oraz zaplecza higieniczno-sanitarnego; zapewnienie drg ewakuacyjnych oraz drg umoliwiajcych dojazd po jazdom sub ratowniczych i policji; stworzenie warunkw zorganizowania cznoci pomidzy podmiotami bio rcymi udzia w zabezpieczeniu imprezy; posiadanie sprztu ratowniczego i ganiczego oraz rodkw ganiczych niezbdnych przy zabezpieczeniu dziaa ratowniczo-ganiczych; zapewnienie w razie potrzeby pomieszczenia dla sub kierujcych zabez pieczeniem imprezy. Ponadto jeli dana impreza masowa jest ze wstpem za odpatnoci, to jej organizator ma obowizek ubezpieczenia si od odpowiedzialnoci cywilnej za szkody wyrzdzone uczestnikom. Jeeli za taka impreza jest przeprowadza na na terenie lasw pastwowych, parku narodowego lub krajobrazowego, to konieczne jest uzyskanie pisemnej zgody kierownika waciwej jednostki organizacyjnej na zorganizowanie tam imprezy. Spenienie powyszych wymo gw umoliwia wystpienie przez organizatora imprezy masowej do waciwe go miejscowo wjta, burmistrza lub prezydenta miasta o wydanie zezwolenia na przeprowadzenie imprezy masowej. Taki wniosek powinien by zoony nie pniej ni na 14 dni przed planowanym terminem rozpoczcia danej imprezy. W terminie 7 dni od zoenia wniosku wskazany organ powinien wyda zezwo lenie lub odmwi jego wydania. W zwizku z bezpieczestwem imprez masowych warto doda, e organiza torzy masowych imprez sportowych s podmiotami uprawnionymi do otrzy mywania od Komendanta Gwnego Policji informacji dotyczcych bezpie czestwa wskazanych imprez. Organizatorzy ci s te podmiotami zobowiza nymi do przekazywania wskazanemu organowi tego rodzaju informacji, podobnie jak np. organizatorzy turystyki, krajowi przewonicy realizujcy publiczny transport zbiorowy, kluby sportowe, zwizki sportowe, czy waciciele obiek tw, na ktrych odbywaj si tego rodzaju imprezy. Trzeba te zaznaczy, e dokonane w 2007 r. zmiany omawianej ustawy zobowizuj organizatorw ma sowych imprez sportowych do zapewnienia identyfikacji uczestnikw takich imprez o podwyszonym ryzyku, organizowanych na stadionie lub w hali spor towej. Wraz z podwyszonymi karami za wykroczenia popeniane podczas imprez masowych powinno to doprowadzi do zwikszenia bezpieczestwa masowych imprez sportowych.
ROZDZIA
Obowizki i ograniczenia administracyjne i finansowe zwizane z turystyk i rekreacj

7.1. Obowizek meldunkowy
Obowizek meldunkowy osb podrujcych stanowi ograniczenie zasady wolnoci wyboru miejsca zamieszkania i pobytu oraz poruszania si po teryto rium RP. Zasada ta jest zawarta w Konstytucji RP z 1997 r., ktra proklamuje zasad wolnoci czowieka, podlegajc ochronie prawnej i stwarzajc kade mu moliwo czynienia tego, co chce, ale z poszanowaniem wolnoci i praw innych. Ta konstytucyjna wolno moe by wykorzystana take do rozmaitych sposobw postpowania w dziedzinie turystyki i rekreacji. W ramach zasady wolnoci czowieka mieci si wolno wyboru miejsca zamieszkania i poby tu oraz poruszania si po terytorium RP, jak rwnie prawo swobodnego opuszczenia tego terytorium. Ograniczenia w tym zakresie mog by ustana wiane jedynie w ustawie i tylko wtedy, gdy s konieczne w demokratycznym pastwie dla jego bezpieczestwa lub porzdku publicznego, bd dla ochrony rodowiska, zdrowia i moralnoci publicznej albo wolnoci i praw innych osb. Zarazem takie ograniczenia nie mog narusza istoty wolnoci i praw. Istnienie obowizku meldunkowego przewiduje ustawa o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych z 1974 r. Obowizek ten obejmuje m.in. zameldowanie si w miejscu pobytu czasowego, co ma znaczenie dla osb podrujcych. Przy tym pobyt w tej samej miejscowoci trwajcy duej ni dwa miesice zwizany z wypoczynkiem uzasadnia zameldowanie na pobyt czasowy, a nie pobyt stay. Powoana ustawa przewiduje szczeglne ustalenia w zakresie obowizku meldunkowego w odniesieniu do dwch kategorii osb podrujcych, ktrych okrela jako wczasowiczw i turystw. Osoby te przybywajc do domu wcza sowego lub wypoczynkowego, pensjonatu, hotelu, motelu, domu wycieczko wego, pokoju gocinnego, schroniska, campingu lub na strzeone pole biwa-
l o
Rozdziaj7
kowe albo do innego podobnego zakadu, s obowizane zameldowa si na pobyt czasowy przed upywem 24 godzin od chwili przybycia. To ustalenie ustawy o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych nie jest spjne z wyrnio nymi przez ustaw o usugach turystycznych z 1997 r. rodzajami obiektw hote larskich. W szczeglnoci trzeba zauway, e pola biwakowe s obiektami niestrzeonymi. Pomijajc ten oczywisty i zastanawiajcy bd ustawodawcy, trwajcy zreszt od lat, trzeba stwierdzi, e zameldowanie wczasowicza lub turysty we wskazanych obiektach, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie nastpuje u kierownika danego obiektu lub upowanionej przez niego osoby. Przy tym zameldowanie na pobyt czasowy w obiekcie hotelarskim uczestnikw wycieczki, organizowanej przez instytucj pastwow lub spoeczn, zwizek zawodowy albo inn organizacj spoeczn, nastpuje w sposb uproszczony za porednictwem kierownika wycieczki. Z chwil przybycia do tego rodzaju obiektu ma on obowizek zgosi pobyt wycieczki kierownikowi obiektu lub pracownikowi upowanionemu do przyjmowania zgosze. Wymaga to przed stawienia listy uczestnikw oraz dowodu upowaniajcego do kierowania dan wycieczk. Generalnie warto zaznaczy, e jeeli okres pobytu czasowego trwa jcego do 2 miesicy odpowiada okresowi zgoszonemu przy zameldowaniu, to osoba opuszczajca miejsce tego pobytu nie ma obowizku wymeldowania si. Jednak wczeniejsze ni zgoszone przy zameldowaniu opuszczenie miejsca pobytu czasowego formalnie wymaga wymeldowania si w dniu opuszczenia tego miejsca. W praktyce nie jest to rygorystycznie przestrzegane w razie wcze niejszego opuszczenia obiektu hotelarskiego, chocia ustawa o ewidencji lud noci i dowodach osobistych przewiduje wtedy odpowiednie stosowanie przepi sw o obowizku wymeldowania si. Natomiast osoba przebywajca w okrelonej miejscowoci w celach tury styczno-wypoczynkowych poza obiektami, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, jest zwolniona z obowizku zameldowania si, jeeli jej pobyt w danej miejscowoci nie przekracza 30 dni. Takie zwolnienie od obowizku meldunkowego obejmuje te uczestnikw kolonii i obozu turystyczno-wypoczynkowego, organizowanego przez instytucj pastwow lub spoeczn, zwi zek zawodowy albo inn organizacj spoeczn dla modziey szkolnej lub stu dentw. Kierownik takiego obozu lub kolonii ma obowizek prowadzi list uczestnikw. Obowizek meldunkowy obejmuje oczywicie rwnie cudzoziemcw. Zgod nie z ustaleniami ustawy o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych cudzozie miec przybywajcy do obiektu hotelarskiego ma obowizek zameldowa si na pobyt czasowy przed upywem 24 godzin od chwili przybycia. Uczestnicy za granicznych wycieczek dokonuj zameldowania w tego rodzaju obiekcie za porednictwem kierownika wycieczki. Ma on obowizek zgosi pobyt wyciecz ki kierownikowi obiektu lub upowanionemu pracownikowi, przedstawiajc
list uczestnikw wycieczki oraz dokumenty uprawniajce ich do pobytu na terytorium RP. Natomiast cudzoziemiec przebywajcy poza obiektem hotelar skim lub zakadem udzielajcym pomieszczenia w zwizku z wypoczynkiem jest obowizany zameldowa si na pobyt czasowy przed upywem 48 godzin d chwili przybycia do okrelonej miejscowoci. Zarazem powinno to naslapi 0 nie pniej ni przed upywem 48 godzin od chwili przekroczenia granicy RP. Jeli koniec terminu do wykonania obowizku meldunkowego przypada na dzie ustawowo wolny od pracy, to termin ten upywa dopiero w najbliszy dzie powszedni. Zgodnie z ustaw o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych kontrol nad wykonywaniem obowizkw przez osoby podlegajce zameldowaniu i wymel dowaniu si sprawuje policja. Minister waciwy do spraw administracji pu blicznej za sprawuje w tym zakresie zwierzchni nadzr.
7.2. Obowizki zwizane z przekraczaniem granicy pastwowej

Turystyka przyjazdowa i wyjazdowa wie si z koniecznoci przekraczania granic pastwowych. W sposb naturalny pociga to za sob rne ograniczenia prawne. Podstaw prawn czci z nich jest ustawa o ochronie granicy pa stwowej z 1990 r. Przystpienie Polski do UE spowodowao przyjcie przez Polsk caego wsplnotowego dorobku prawnego wraz z tzw. dorobkiem Schengen, ustalajcym stopniowe znoszenie kontroli na wsplnych przejciach granicznych. Ten tzw. Schengen I stworzyy w szczeglnoci ustalenia Ukadu z Schengen z 1985 r. i Konwencji Wykonawczej z 1990 r., dla ktrych realiza cji zosta stworzony System Informacyjny Schengen (zwany SIS). Infrastruk tura techniczna tego systemu wymagaa rozbudowy w celu objcia ni nowych pastw czonkowskich. Wydane rozporzdzenie nr 2424/2001 w sprawie roz woju Systemu Informacyjnego Schengen drugiej generacji z 2001 r. jest podsta w prawn tworzenia SIS II, co obecnie jest kontynuowane na mocy rozporz dzenia nr 1988/2006 zmieniajcego ten wczeniejszy akt normatywny. Rwno czenie jest te tworzony System Informacji Wizowej (VIS). Wskazane systemy informatyczne, przetwarzajce dane tekstowe i biome tryczne wykorzystywane do kontroli przekraczania zewntrznych granic Wspl noty, s cile powizane z ustaleniami rozporzdzenia nr 562/2006 ustanawia jcego wsplnotowy kodeks zasad regulujcych przepyw osb przez granice Z 2006 r. Ten tzw. Kodeks graniczny Schengen przewiduje brak kontroli gra nicznej osb przekraczajcych granice wewntrzne pomidzy pastwami czonkowskimi UE oraz ustanawia zasady regulujce kontrol graniczn osb przekraczajcych granice zewntrzne pastw czonkowskich UE. Odstpstwa od tych zasad w odniesieniu do tzw. maego ruchu granicznego zawiera roz-
164
Rozdzia 7
porzdzenie nr 1931/2006 usianawiajce przepisy dotyczce maego ruchu granicznego na zewntrznych granicach ldowych pastw czonkowskich i zmie niajce postanowienia Konwencji Schengen, wydane w 2006 r. Utworzenie w Polsce krajowego systemu informatycznego, ktry ma by podczony do centralnego systemu SIS (co miao nastpi do koca sierpnia 2007 r.), a w przyszoci do SIS II i VIS, oraz odpowiednie dostosowanie pol skiego prawa do wymaga dorobku Schengen jest podstaw uzyskania pozy tywnej decyzji Rady UE w kwestii zniesienia kontroli granicznej z innymi pastwami bdcymi stronami Ukadu z Schengen. Spord pastw czonkow skich UE nie dotyczy to Wielkiej Brytanii i Irlandii, ktre nie s objte ustale niami dorobku Schengen. Natomiast na podstawie odrbnych postanowie umownych ustalenia te stosuje si w odniesieniu do Islandii i Norwegii oraz Szwajcarii- Nale one do pastw obszaru Schengen. W celu zapewnienia zgodnoci polskiego prawa z wymaganiami dorobku Schengen jest konieczne pilne uchwalenie ustawy o udziale Rzeczypospolitej Polskiej w Systemie Informacyjnym Schengen oraz Systemie Informacji Wizowej, ktrej rzdowy projekt znajduje si w Sejmie od lipca 2007 r., a take znowelizowanie kilku ustaw, w tym ustawy o cudzoziemcach z 2003 r. W 2007 r. ju zostaa odpowiednio zmieniona ustawa o ochronie granicy pastwowej z 1990 r. oraz ustawa o Stray Granicznej z 1990 r. Ustawa o ochronie granicy pastwowej z 1990 r. zezwala na przekraczanie granicy pastwowej w zasadzie tylko przez przeznaczone do tego przejcia graniczne otwarte dla ruchu granicznego. Wedug danych GUS na koniec 2006 r. funkcjonowao 256 przej granicznych, wrd ktrych byo 187 przej drogo wych, 29 kolejowych, 18 lotniczych, 16 morskich i 6 rzecznych. Prawie 20% stanowiy tzw. turystyczne przejcia graniczne, otwarte na szlakach turystycz nych przecinajcych granic pastwow, czynne tylko w sezonie turystycznym w okrelonych godzinach. Wojewodowie s zobowizani do utrzymywania przej granicznych znajdujcych si na obszarze danego wojewdztwa w stanic umoliwiajcym przeprowadzanie sprawnej i skutecznej kontroli bezpieczestwa, granicznej, celnej, sanitarnej, weterynaryjnej, fitosanitarnej, chemicznej i radio metrycznej oraz jakoci handlowej artykuw rolno-spoywczych. cznie na przejciach granicznych w 2006 r. dokonano 217 min odpraw osb wjedajcych do Polski lub wyjedajcych, co oznacza wzrost o 4,1% w porwnaniu z 2005 r. Powoane dane Stray Granicznej rejestruj przekrocze nia granicy pastwowej i w konsekwencji ta sama osoba wielokrotnie przekra czajca granic jest liczona jako wiele osb. W tej grupie byo 65,1 min cudzo ziemcw odwiedzajcych Polsk, tj. o 0,8% wicej ni w roku poprzednim, ale wedug szacunkw Instytutu Turystyki tylko ok. 20% stanowili turyci. Rok 2006 by czwartym z kolei rokiem wzrostu liczby przyjazdw cudzoziemcw do Polski, po trzyletnim okresie spadkw od 2000 r. Take liczba wyjazdw
Polakw za granic miaa w 2006 r. po 4 latach spadkw tendencj wzrostow w drugim kolejnym roku i wyniosa 44,7 min, czyli o 9,4% wicej ni w roku poprzednim. Przy tym Polacy przekraczali gwnie granic poudniow. Na uwag zasuguje, e w 2006 r. nastpi dalszy wyrany, bo o 51,1% wzrost wyjazdw drog lotnicz. Z bada Instytutu Turystyki wynika, e wrd odbywanych ka dego roku podry zagranicznych Polakw jedynie ok. 16% stanowi wyjazdy z przynajmniej jednym noclegiem za granic. Przy przekraczaniu granicy pastwowej jest wymagane posiadanie odpo wiednich dokumentw i poddanie si kontroli wykonywanej przez funkcjonariu szy Stray Granicznej. Stra ta stanowi jednolit, umundurowan i uzbrojon formacj, dziaajc na podstawie ustawy o Stray Granicznej z 1990 r. Do za da tej formacji naley m.in.: ochrona granicy pastwowej; organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego; wydawanie zezwole na przekraczanie granicy pastwowej, w tym wiz; zapewnianie bezpieczestwa w komunikacji midzynarodowej, w tym na pokadzie statkw powietrznych wykonujcych przewz lotniczy pasaerw; osadzanie, utrzymywanie i ochrona znakw granicznych; wykrywanie i ciganie przestpstw i wykrocze dotyczcych zgodnoci prze kraczania granicy pastwowej z przepisami prawnymi, zwizanych z jej oznakowaniem oraz wiarygodnoci dokumentw uprawniajcych do prze kroczenia tej granicy, a take przestpstw skarbowych i wykrocze skarbo wych. Wykonujc powysze zadania, funkcjonariusze Stray Granicznej maj pra wo m.in. do dokonywania kontroli granicznej, przegldania zawartoci baga y, dokonywania kontroli osobistej, legitymowania lub w inny sposb ustala nia tosamoci osb. zatrzymywania osb oraz pojazdw, jak te nakadania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia. Na pokadzie statku powietrznego funkcjonariusze Stray Granicznej wchodzcy w skad wart ochronnych w celu zapewnienia bezpieczestwa s uprawnieni do podejmowa nia interwencji, w tym uycia przymusu bezporedniego lub broni palnej. Do wdcy jednostek pywajcych Stray Granicznej maj prawo m.in. zatrzyma statek na morskich wodach wewntrznych i morzu terytorialnym i sprawdzi dokumenty dotyczce statku oraz wylegitymowa zaog statku i znajdujcych si na nim pasaerw. Przy tym wszyscy funkcjonariusze Stray Granicznej podlegaj Komendantowi Gwnemu Stray Granicznej, bdcemu centralnym organem administracji rzdowej, podlegym ministrowi waciwemu do spraw wewntrznych. W terenie za organami Stray Granicznej s komendanci od dziaw, placwek i dywizjonw Stray Granicznej. W zwizku z przekraczaniem granicy pastwowej moe by dokonane legi tymowanie i przeszukanie osb, kontrola osobista lub przegldanie zawartoci
1^?
Rozdzia 7
Obowizki i ograniczenia administracyjne i finansowe zwizane z turystyk i rekreacj Wiza oznacza zezwolenie waciwego organu pastwa polskiego lub organu pastw obszaru Schengen wydane cudzoziemcowi, uprawniajce go do wjazdu na terytorium Polski lub innych pastw obszaru Schengen, przejazdu i pobytu na nim oraz wyjazdu w czasie, w celu i na warunkach okrelonych przez dane ze zwolenie. Ustawa o cudzoziemcach z 2003 r. ustala, e wiza moe uprawnia do jednego, dwch lub nieograniczonej liczby wjazdw. Dla turystyki maj znacze nie takie rodzaje wiz, jak lotniskowa (na pobyt w strefie tranzytowej lotniska midzynarodowego), tranzytowa (uprawniajca do przejazdu przez terytorium RP w okresie nie duszym ni 5 dni lub innych pastw obszaru Schengen) oraz pobytowa, ktra uprawnia do wjazdu i nieprzerwanego pobytu w Polsce lub kilku pobytw trwajcych cznie do 3 miesicy w okresie 6 miesicy liczonych od dnia wjazdu. Taka wiza pobytowa jest wiz krtkoterminow, wydawan m.in. w celu turystycznym, ale dla turystyki ma rwnie znaczenie tego rodzaju wiza wydana w celu odwiedzin, udziau w imprezach sportowych lub konferen cjach naukowych, czy celu naukowym, szkoleniowym lub dydaktycznym, gdy wwczas s czsto realizowane dodatkowo rne formy turystyki poznawczej lub rekreacji. Obecnie wiza pobytowa moe by krajowa bd jednolita, uprawniajca do wjazdu i pobytu lub kilku pobytw na terytorium pastw obsza ru Schengen. Poszczeglne rodzaje wiz s oznaczane specjalnymi symbolami, co reguluje rozporzdzenie MSWiA w sprawie wiz dla cudzoziemcw z 2003 r. Akt ten okrela m.in. wzory wnioskw formularzy o wydanie wizy, jak te wzo ry wizy i blankietu wizowego. Naley podkreli, e na podstawie umw mi dzynarodowych stosuje si coraz czciej czciowe lub cakowite zniesienie obowizku wizowego. Jeli chodzi o obowizek posiadania przez cudzoziemca rodkw niezbd nych do pokrycia kosztw pobytu na terytorium Polski, to kwestie te zostay okrelone przez rozporzdzenie MSWiA z 2003 r. Wielko tych wymaganych rodkw na wjazd i pobyt jest zrnicowana w zalenoci od wieku cudzoziem ca, celu jego przyjazdu oraz dugoci pobytu w Polsce. Potwierdzeniem posia dania rodkw finansowych niezbdnych do pokrycia kosztw leczenia na tery torium RP jest odpowiedni dokument wystawiony przez ubezpieczyciela. Rw noznaczne w skutkach z posiadaniem niezbdnych rodkw patniczych jest posiadanie czeku podrnego, karty kredytowej, zawiadczenia o posiadaniu rodkw patniczych w banku z siedzib w Polsce, jak te oryginau odpowied niego zaproszenia, ktre musi by wpisane do ewidencji zaprosze i jest wa ne przez rok od chwili dokonania takiego wpisu. Wany bilet na przejazd uprawniajcy do podry do pastwa pochodzenia lub innego pastwa, jak te okazanie rodka transportu i dokumentw uprawniajcych do jego uywania rwnie wystarcza do wykazania, e posiada si niezbdne rodki do pokrycia kosztw wyjazdu z Polski. Take tzw. vouchery, tj. dokumenty potwierdzajce opacenie kosztw usugi turystycznej wiadczonej na terytorium Polski, w tym
bagay w rodkach transportu ldowego, powietrznego i wodnego przez funk cjonariuszy Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Jest to dopuszczalne w przypadkach okrelonych w przepi sach k.p.k. w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popenienia czynu za bronionego pod grob kary. Szczeglne ograniczenia przy przekraczaniu granicy pastwowej oraz pod czas pobytu na terytorium Polski odnosz si do cudzoziemcw. Zagadnienia te reguluje ustawa o cudzoziemcach z 2003 r., ktra przez cudzoziemca rozumie kadego, kto nie posiada obywatelstwa polskiego. Przy tym cudzoziemca bd cego obywatelem dwch lub wicej pastw traktuje si jako obywatela tego pastwa, ktrego dokument paszportowy stanowi podstaw wjazdu na teryto rium Polski. Omawianej ustawy nie stosuje si w tym zakresie do obywateli pastw obszaru Schengen. To wyczenie odnosi si take do czonkw ro dzin obywateli tych pastw. Wymagaj tego ustalenia dyrektywy 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i czonkw ich rodzin do swobodnego prze mieszczania si i pobytu na terytorium pastw czonkowskich z 2004 r. Obowi zuje w omawianym zakresie ustawa o wjedzie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjedzie z tego terytorium obywateli pastw czonkow skich Unii Europejskiej i czonkw ich rodzin z 2006 r. Obywatele UE i inne osoby majce szczeglny status prawny jako cudzo ziemcy mog wjeda na terytorium RP na podstawie wanego dokumentu podry albo innego wanego dokumentu potwierdzajcego ich tosamo i oby watelstwo. Wynika to z prawa kadego obywatela Unii do swobodnego przemieszczania si i przebywania na terytoriach pastw czonkowskich UE, zagwarantowanego przez art. 18 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europej sk. Wszyscy inni cudzoziemcy - poza posiadajcymi obywatelstwo UE lub majcymi zrwnany z nimi status prawny - s poddani ustaleniom ustawy o cudzoziemcach, ktre do przekroczenia granicy RP wymagaj posiadania wa nego dokumentu podry i wizy, o ile przepisy tej ustawy nie stanowi inaczej. Dodatkowo od takiej osoby wjedajcej do Polski moe by wymagane uisz czenie opaty zwizanej z wjazdem, jeeli tego wymagaj wzgldy zachowania wzajemnoci w stosunkach z innymi pastwami. Od niektrych cudzoziemcw moe by te wymagane posiadanie i okazanie rodkw finansowych nie zbdnych do pokrycia kosztw pobytu na terytorium RP. Dokumentami podry uprawniajcymi cudzoziemcw do przekroczenia granicy s rnego rodzaju dokumenty paszportowe, wydawane przez organ pastwa obcego lub organizacj midzynarodow albo podmiot upowaniony przez organ pastwa obcego lub obc wadz o charakterze pastwowym. Pasz port stanowi podstawowy dokument paszportowy. Na konferencji midzynaro dowej pod egid ONZ, ktra odbya si w Rzymie w 1993 r., paszport zosta uznany za najbardziej odpowiedni dokument stosowany w podrach midzyna rodowych.
Rozdzia 7
169
zakwaterowania i wyywienia, s w tym zakresie cakowicie wystarczajce. Ponadto zawarte przez Polsk umowy midzynarodowe mog przewidywa zwolnienie cudzoziemca z obowizku posiadania wskazanych rodkw na wjazd i pobyt w Polsce. Tak ustalaj umowy o maym ruchu granicznym, umo wy o uproszczonym trybie przekraczania granicy oraz umowy o warunkach przekraczania granicy pastwowej na szlakach turystycznych. Obywatel polski przekraczajcy granic pastwow oczywicie musi rw nie posiada wany paszport. Kwestie wydawania paszportw reguluje obec nie ustawa o dokumentach paszportowych z 2006 r. Zgodnie z rozporzdzeniem Rady nr 2252/2004 w sprawie norm dotyczcych zabezpiecze i danych biome trycznych w paszportach i dokumentach podry wydawanych przez pastwa czonkowskie z 2004 r. wskazana ustawa przewiduje zamieszczanie w dokumen tach paszportowych danych biometrycznych w postaci wizerunku twarzy, a w przyszoci rwnie odciskw palcw w formie elektronicznej. Ustawa ta gwarantuje kademu obywatelowi polskiemu prawo do otrzymania paszportu, ktry wany jest przez 10 lat od daty jego wydania, ale paszport wydany mao letniemu midzy 5. a 13. rokiem ycia jest wany przez 5 lat, a paszport tymcza sowy nie duej ni przez 12 miesicy od wydania. Odmowa wydania paszportu przez organ paszportowy, ktrym jest wojewoda waciwy ze wzgldu na miej sce staego pobytu osoby ubiegajcej si o paszport, a za granic - konsul, moe nastpi jedynie w sytuacjach okrelonych przez wskazan ustaw. Przy tym od decyzji odmownej lub uniewaniajcej paszport przysuguje odwoanie do mini stra waciwego do spraw wewntrznych. Konsul wydaje tzw. paszport tym czasowy w celu umoliwienia powrotu do kraju obywatelom polskim przebywa^ jcym czasowo za granic i nie posiadajcym paszportu polskiego, jak rwnie obywatelom przebywajcym na stae za granic i oczekujcym na dorczenie paszportu wykonanego w kraju. Taki dokument paszportowy jest te wydawany przez wojewod maoletniemu do ukoczenia 5. roku ycia. Zarwno paszporty, jak i paszporty tymczasowe s wydawane na wniosek osoby penoletniej po przedstawieniu wymaganych dokumentw, pobraniu danych biometrycznych i uiszczeniu nalenych opat. Wysoko tych ostatnich okrela rozporzdzenie Rady Ministrw w sprawie opat za wydanie dokumentu paszportowego oraz ich zwrotu z 2006 r. Omawiana ustawa przewiduje, e ob nione o 50% opaty paszportowe s uiszczane m.in. przez uczniw, studen tw, emerytw, rencistw, osoby niepenosprawne i kombatantw. W ogle za nie pobiera si tej opaty za wydanie paszportu osobom, ktre ukoczyy 70 lat, a take w tych przypadkach, gdy chodzi o wymian paszportu z powodu jego wady technicznej. Z kolei w razie wydania nowego paszportu przed upy wem terminu wanoci dotychczas posiadanego omawiana opata podlega od powiedniemu zmniejszeniu, jeli przyczyn wymiany bya zmiana nazwiska, imienia lub innych danych podlegajcych wpisowi do paszportu, zmiany wygl-
du posiadacza paszportu mogce utrudni ustalenie jego tosamoci, bd brak miejsca w dotychczas posiadanym paszporcie na umieszczanie w nim stempli, wiz lub pieczci powiadczajcych przekroczenie granicy. Natomiast w przy padku wydania nowego paszportu w miejsce utraconego z przyczyn zawinio nych przez jego posiadacza oplata paszportowa jest podwyszona o 200%. Dokumenty niezbdne do otrzymania paszportu zostay okrelone przez roz porzdzenie MSWiA w sprawie dokumentw paszportowych oraz trybu post powania w przypadku ujawnienia faszerstw lub wad w tych dokumentach oraz w sytuacji ich zniszczenia z 2006 r. Rozporzdzenie to ustalio wzr wniosku o wydanie dokumentu paszportowego oraz wzory paszportw. Taki wype niony wniosek moe by zoony tylko osobicie. Do wniosku musz by za czone dwie aktualne fotografie, odpowiadajce szczegowym wymaganiom w tym zakresie, a take dowd uiszczenia opaty paszportowej. Ponadto nie ktrych osb dotycz dodatkowe wymagania, jak przedstawienie odpisu skr conego lub zupenego aktu urodzenia (przez osob ubiegajc si o wydanie paszportu po raz pierwszy, jeeli nie mona ustali jej tosamoci na podstawie innych dokumentw), odpisu skrconego aktu maestwa (zawartego za grani c), zaczenie pisemnego wniosku przedstawiciela ustawowego (w razie ubie gania si o paszport przez osob nieposiadajc zdolnoci do czynnoci praw nych) oraz pisemnej zgody obojga rodzicw lub opiekunw ustanowionych przez sd, bd zastpujcego j orzeczenia sdu opiekuczego (w razie braku zgodnoci stanowisk rodzicw lub niemonoci uzyskania ich zgody). Osoba ubiegajca si o wydanie paszportu ma te obowizek przedstawienia do wgl du dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzajcego tosamo i obywatelstwo polskie. Naley podkreli, e obecnie odbir paszportu musi nastpi osobicie w organie paszportowym lub w innym miejscu wskazanym przez ten organ i wymaga potwierdzenia odbioru wasnorcznym podpisem na wniosku o wy danie dokumentu paszportowego. Zamiast osoby nieposiadajcej zdolnoci do czynnoci prawnych jej przedstawiciel ustawowy odbiera paszport wystawiony tej osobie. Z nieprecyzyjnych ustale omawianej ustawy trzeba wycign wniosek, e osoby majce ograniczon zdolno do czynnoci prawnych odbie raj dokument paszportowy osobicie w obecnoci jednego lub obojga rodzicw albo opiekuna. Tylko paszport wydany za granic osobie przebywajcej za gra nic moe by np. wysany listem poleconym za zwrotnym powiadczeniem odbioru, gdy w uzasadnionych przypadkach konsul moe odstpi od wymogu osobistego odbioru dokumentu paszportowego. W razie przedstawienia do kontroli granicznej dokumentu paszportowego zniszczonego w stopniu uniemoliwiajcym jednoznaczne ustalenie tosamoci danej osoby lub zawierajcego wady niebdce faszerstwem funkcjonariusz Stray Granicznej ma obowizek niedopuszczenia do przekroczenia granicy
170
Rozdzia 7
171
pastwowej przez osob legitymujc si takim dokumentem oraz zatrzymania go i wydania zawiadczenia potwierdzajcego to. W razie za okazania przy przekraczaniu granicy dokumentu paszportowego rodzcego uzasadnione po dejrzenie, e jest sfaszowany, taki funkcjonariusz nie dopuszcza okrelonej osoby do przekroczenia granicy pastwowej, zatrzymuje dany dokument i po dejmuje dziaania przewidziane przez przepisy k.p.k. Nie tylko przekraczanie granicy pastwowej jest poddane ograniczeniom prawnym. Samo poruszanie si w strefie nadgranicznej, obejmujcej co naj mniej 15-kilometrowy pas od granicy pastwowej, podlega rwnie szczegl nym ograniczeniom. Granica ta na morzu przebiega w odlegoci 12 mil mor skich od linii brzegowej. Wykaz gmin pooonych w tej strefie oznaczanej spe cjalnymi tablicami z napisem Strefa nadgraniczna" zawiera zacznik do roz porzdzenia MSWiA z 2005 r. Jak ju wspomniano w poprzednim rozdziale w punkcie dotyczcym bezpieczestwa nad wod, o kadej imprezie turystycz nej organizowanej na wodach granicznych powinien by wczeniej zawiado miony waciwy organ Stray Granicznej. Takiego powiadomienia wymaga si te w razie organizowania w strefie nadgranicznej obozw lub biwakw, wyko nywania polowania, poowu ryb, czy innych, take indywidualnych form upra wiania turystyki lub sportu. Ograniczenia obejmuj poruszanie si po parkach narodowych i krajobrazowych oraz rezerwatach przyrody pooonych w strefie nadgranicznej. Mona tam uprawia turystyk jedynie po szlakach turystycz nych. Naruszenie wskazanych zakazw stanowi z reguy tylko wykroczenie, podobnie jak przekroczenie granicy pastwowej wbrew przepisom. Natomiast jej przekroczenie przy uyciu przemocy, groby, podstpu lub we wspdziaa niu z innymi osobami jest przestpstwem. Niszczenie, uszkadzanie, usuwanie, przesuwanie, uczynienie niewidocznymi albo wystawienie faszywych znakw granicznych take oznacza popenienie przestpstwa.
(TO 7. 1973 r. wraz z zacznikiem F-3 o uatwieniach celnych dla podrnych, czy Konwencj dotyczc odprawy czasowej, podpisan w 1990 r. w Stambule. W zwizku z czonkostwem Polski w UE szczeglne znaczenie ma unia cel na przewidziana Traktatem ustanawiajcym Wsplnot Europejsk. Unia ta znajduje wyraz w wymiarze wewntrznym w postaci zniesienia barier cel nych w przepywie towarw midzy pastwami czonkowskimi UE, a w wy miarze zewntrznym przez ustanowienie wsplnej taryfy celnej oraz ujednoli cenie polityki handlowej wobec innych pastw. W rezultacie na terytorium Wsplnoty obowizuje Wsplnotowy Kodeks Celny, wprowadzony rozporz dzeniem nr 2913/92 z 1992 r., zmieniony Traktatem Akcesyjnym z 2003 r. Wa nym aktem w tym zakresie jest te rozporzdzenie nr 918/83 dotyczce ustano wienia wsplnotowego systemu zwolnie celnych z 1983 r., zmienione Trakta tem Akcesyjnym z 2003 r. Do tych przepisw prawa wsplnotowego musiao by dostosowane polskie prawo celne, czego dokonaa ustawa z 2004 r. Ustawa ta reguluje tylko niektre kwestie obrotu towarowego z zagranic w zakresie uzupeniajcym przepisy prawa wsplnotowego, ustalajce zasady przywozu towarw na obszar celny Wsplnoty Europejskiej i wywozu towarw z tego obszaru. Jest to ustawa napisana specyficznym jzykiem, trudnym do zrozumie nia nawet dla prawnikw. Trudnoci pogbia fakt, e przestrzeganie i stosowa nie tej ustawy wymaga uwzgldnienia ustale przepisw prawa wsplnotowego, wobec ktrych przepisy polskiego prawa celnego stanowi tylko uzupenienie. Zgodnie z ustaleniami prawa celnego towary mog by wprowadzane na obszar celny Wsplnoty lub wyprowadzane z tego obszaru przez otwarte dla ruchu przejcia graniczne. W peni odnosi si to do ruchu turystycznego. Zniesienie ce w obrocie midzy pastwami czonkowskimi UE nic oznacza jednak, e obywatela pastwa czonkowskiego podrujcego w celach tury stycznych do innego pastwa czonkowskiego nie dotycz adne ograniczenia w przewozie bagau osobistego przez granice wewntrzne Wsplnoty. Ograni czenia przywozowe towarw w bagau osobistym podrnego s zwizane z przepisami prawnymi dotyczcymi podatku akcyzowego. Kwestie te s ure gulowane przez rozporzdzenie Ministra Finansw z 2004 r., wydane na pod stawie ustawy o podatku akcyzowym z 2004 r. Zgodnie z t ustaw warunkiem nicpodlegania akcyzie jest przywz wyrobw przez osob fizyczn osobicie na r wasny uytek. Podrny przyjedajcy do Polski z innego pastw a czon kowskiego UE moe na podstawie ustale powoanego rozporzdzenia - opar tego na przepisach prawa UE - przywie bez opacenia podatku akcyzowego wyroby akcyzowe w ilociach nieprzekraczajcych: 800 sztuk papierosw, 400 sztuk cygaretek, 200 sztuk cygar, 1 kg tytoniu do palenia, 10 litrw alkoholu etylowego^
7.3. Ograniczenia celne w turystyce

Turyci przyjedajcy do Polski oraz wyjedajcy maj ze sob rozmaite rzeczy potrzebne na czas podry, przeznaczone na upominki dla rodziny i zna jomych, bd przywoone lub wywoone w innych celach. Tote due znacze nie w zagranicznej turystyce przyjazdowej i wyjazdowej maj przepisy prawa celnego, przewidujce szereg ogranicze prawnych i zakazw odnoszcych si take do turystw. Od dawna powodowao to wiele utrudnie, gdy poszczegl ne pastwa wprowadzay zrnicowane rygory celne. W deniu do unifikacji obowizujcych ustale w zakresie zwolnie celnych oraz stosowanych proce dur odprawy celnej zawarto liczne umowy midzynarodowe, z ktrych Polska ratyfikowaa m.in. Konwencj dotyczc uatwie celnych dla turystyki z 1954 r., Konwencj z Kyoto dotyczc uproszczenia i harmonizacji postpowania celne-
172
Rozdzia 7
173
90 litrw wina i napojw fermentowanych (w tym 60 litrw wina musuj cego), 110 litrw piwa. 20 litrw napojw alkoholowych bdcych tzw. produktami porednimi. Dla typowych turystw s to iloci znacznie przekraczajce ich potrzeby wa sne. Wskazane iloci wyrobw tytoniowych i napojw alkoholowych obywatele polscy mog te wwozi bez akcyzy przy podrach do innych pastw czon kowskich UE. Natomiast podrni przyjedajcy do Polski z terytorium pastwa nienaIccego do Wsplnoty, czyli z tzw. pastwa trzeciego, s objci ogranicze niami co do zawartoci bagau osobistego, ustalonymi przez rozporzdzenie nr 918/83 dotyczce wsplnotowego systemu zwolnie celnych z 1983 r. Przepi sy te zwalniaj z nalenoci celnych towary przywoone z pastw trzecich przez podrnych, ktrzy ukoczyli 17 lat. jeli wwoone w bagau osobistym towary nie maj charakteru handlowego. To ostatnie okrelenie jest przy tym rozumiane jako przywz okazjonalny wycznie towarw przeznaczonych do wasnego uytku podrnych lub ich rodzin bd przeznaczonych na prezenty. Rodzaj i ilo tych towarw powinna by taka, aby nie wskazywaa na przywz W celu handlowym. Omawiane rozporzdzenie z 1983 r. obejmuje zwolnieniem nastpujce ilo ci towarw wwoonych na obszar celny Wsplnoty, nalecych do czterech podstawowych grup towarowych, jakimi s wyroby tytoniowe, alkohol i napoje alkoholowe, perfumy i wody toaletowe oraz produkty lecznicze: 200 papierosw lublOO cygaretek lub 50 cygar lub 250 g tytoniu do palenia lub proporcjonalna ilo tych rnych produktw w zestawie; napoje destylowane i spirytusowe o mocy alkoholu przekraczajcej 22%, alkohol etylowy o mocy 80% lub wicej w iloci 1 litra, bd napoje o mocy alkoholu nieprzekraczajcej 22%, wina musujce lub likierowe w iloci 2 li trw, lub proporcjonalna ilo tych produktw w zestawie; wina niemusujce w iloci 2 litrw; 50 g perfum oraz 0,25 litra wody toaletowej; produkty lecznicze w iloci przeznaczonej na wasny uytek podrnych. Powysze zwolnienia z nalenoci celnych w odniesieniu do wyrobw tyto niowych i alkoholowych nie s udzielane podrnym, ktrzy nie ukoczyli 17. roku ycia. Ponadto w odniesieniu do innych towarw ni wyej wymie nione zwolnienie jest przyznawane do cakowitej wartoci 175 euro. W przy padku podrnego, ktry nie ukoczy 15 lat, pastwa czonkowskie UE mog zmniejszy t kwot do 90 euro. Pastwa te s uprawnione do zmniejszenia wartoci lub iloci towarw przywoonych przez osoby zamieszkae lub zatrud nione w strefie nadgranicznej oraz zaogi rodkw transportu wykorzysty wanych w ruchu midzy pastwami trzecimi a Wsplnot.
Na podstawie wskazanych upowanie dla pastw czonkowskich i delegacji ustawowej zawartej w prawie celnym zostao wydane rozporzdzenie Ministra Finansw w sprawie ograniczenia wartoci i iloci zwolnionych od nalenoci przywozowych towarw, przywoonych w bagau osobistym podrnego z 2004 r. W odniesieniu do podrnego, ktry nie ukoczy 15 lat. rozporz dzenie to ograniczyo warto zwolnionych od nalenoci przywozowych towa rw do rwnowartoci 90 euro. Natomiast towary przywoone w bagau osobi stym przez osoby zamieszkae lub pracujce w strefie nadgranicznej lub czonkw zag rodkw transportu kursujcych midzy Wsplnot Europej sk a pastwami trzecimi podlegaj zwolnieniom od nalenoci przywozowych, jeli nie przekraczaj nastpujcych iloci: 0,5 litra napojw destylowanych i spirytusowych o mocy powyej 22%, alkoholu etylowego o mocy 8 0 % i wicej albo 0,5 litra napojw o mocy do 22%, win musujcych i wzmocnionych; 0,5 litra win niemusujcych; 20 sztuk papierosw albo 15 sztuk cygaretek albo 5 sztuk cygar albo 20 g tytoniu lub tabaki; 25 g perfum i 0,1 litra wody toaletowej; produkty lecznicze w iloci przeznaczonej na potrzeby osobiste podrnego. Ponadto warto innych towarw przywoonych przez wskazane, szczegl ne kategorie podrnych nie moe przekracza rwnowartoci 80 euro, aby byy one zwolnione od nalenoci przywozowych na obszar celny Wsplnoty. Te znacznie wiksze ograniczenia w zakresie zwolnie od nalenoci celnych przywozowych s uzasadnione potrzeb przeciwdziaania czstemu przywozowi duych iloci towarw przez osoby z pastw trzecich czsto przekraczajce gra nic zewntrzn Wsplnoty. W sytuacjach nic objtych zwolnieniami od nalenoci przywozowych wwz towarw na obszar celny Wsplnoty podlega zgoszeniu do procedury celnej. Znajduj, wtedy zastosowanie ustalenia Wsplnotowego Kodeksu Celnego zwasz cza w takich kwestiach, jak zgoszenie celne, odprawa czasowa, czy przedsta wicielstwo dotyczce reprezentowania przed organami celnymi. Warto zauwa y, e instytucja przedstawicielstwa we Wsplnotowym Kodeksie Celnym oraz w uzupeniajcej go ustawie - Prawo celne z 2004 r. jest unormowana inaczej ni przedstawicielstwo w kodeksie cywilnym. Regulacje wsplnotowe odrnia j przedstawicielstwo bezporednie, gdy przedstawiciel dziaa w imieniu i na rzecz innej osoby, od przedstawicielstwa poredniego, gdy przedstawiciel dziaa we wasnym imieniu lecz na rzecz innej osoby. Takim przedstawicielem porednim jest agent celny. W konsekwencji w stosunkach celnych wystpuje niespjno z unormowaniem przedstawicielstwa w polskim k.c, ktry rozumie przedstawicielstwo jako umocowanie do dziaania w cudzym imieniu. Zawsze jednak - w wietle zarwno regulacji wsplnotowych, jak i polskiego k.c. oraz
174
Rozdzia 7
175
prawa celnego z 2004 r. - czynnoci dokonane przez przedstawiciela w grani cach upowanienia powoduj skutki bezporednio dla reprezentowanego. Powoane rozporzdzenie nr 918/83 z 1983 r. przewiduje zwolnienie z na lenoci celnych przywozowych tzw. turystycznych materiaw informacyj nych, przywoonych z pastw trzecich na obszar celny Wsplnoty. Do tego rodzaju materiaw zalicza si w szczeglnoci: ulotki, broszury, ksiki, czasopisma, przewodniki, plakaty, nieoprawione fotografie i powikszenia fotograficzne, mapy geograficzne, przezrocza oraz ilustrowane kalendarze, przeznaczone do bezpatnej dystrybucji w celu za chcania obywateli do odwiedzania innych pastw, o ile maj oczywisty cha rakter promocyjny; wykazy i roczniki hoteli zagranicznych publikowane przez urzdowe insty tucje zagraniczne lub pod ich patronatem, jak te rozkady jazdy zagranicz nych rodkw transportowych, jeli s przestrzegane wyej wskazane ograniczenia; materiay informacyjne dostarczane akredytowanym przedstawicielom lub korespondentom wyznaczonym przez narodowe organizacje turystyczne, nieprzeznaczone do rozdawania, w tym m.in. katalogi targowe, publikacje dotyczce muzew, uzdrowisk lub podobne. Kontrol przestrzegania przepisw prawa celnego oraz innych przepisw zwizanych z przywozem towarw na obszar celny Wsplnoty i wywozem to warw z tego obszaru przez przejcia graniczne na terytorium RP zajmuje si jednolita, umundurowana formacja w postaci Suby Celnej, dziaajca na pod stawie ustawy o Subie Celnej z 1999 r. Ustawa ta okrelia zadania organw celnych i zasady ich wykonywania przez funkcjonariuszy celnych. Jednym z tych zada jest kontrola celna w postaci rewizji celnej bagau oraz przeszu kania podrnego wprowadzajcego towary na obszar celny Wsplnoty lub wyprowadzajcego je z tego obszaru. Przy tym szczegowo s okrelone wa runki przeprowadzania kontroli celnej bagau nadanego i bagau kabinowego zabranego przez pasaera ze sob na pokad samolotu oraz bagau przewoo nego drog morsk, co reguluje rozporzdzenie Ministra Finansw z 2004 r. Te zadania kontrolne organw celnych w morskich przejciach granicznych wyko nuj organy Stray Granicznej.
dewizowe z 2002 r. Ustawa ta zostaa istotnie zmieniona w 2007 r. w celu dosto sowania do wymaga prawa wsplnotowego. Jest to akt normatywny napisany podobnie trudnym do zrozumienia jzykiem, jak prawo celne. W tzw. sownicz ku ustawowym omawiana ustawa zawiera ponad dwadziecia definicji. Jedn z nich jest okrelenie rezydent", ktre nie ma nic wsplnego ze sownikowymi znaczeniami tego pojcia, bdc w uproszczeniu odpowiednikiem dawniej uy wanego okrelenia osoba krajowa". Termin za nierezydent" odpowiada w przyblieniu dawnemu, potocznie bardziej zrozumiaemu okreleniu osoba zagraniczna". W wietle obowizujcego prawa dewizowego kady obywatel polski majcy miejsce zamieszkania w kraju jest wanie rezydentem. Jeli jed nak wykonuje dziaalno gospodarcz za granic, to w zakresie czynnoci zwizanych z t dziaalnoci jest traktowany jak nierezydent. Warto te zazna czy, e okrelenie waluty wymienialne" oznacza waluty obce pastw spenia jcych wymagania statutu Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Wykaz takich walut ustala obecnie obwieszczenie Prezesa NBP w sprawie ogoszenia wykazu walut wymienialnych z 2006 r. Wykaz ten opublikowany w Monitorze Polskim obejmuje 132 waluty wymienialne. Ola turystyki przyjazdowej i wyjazdowej istotne znaczenie ma swoboda ob rotu dewizowego z zagranic zadeklarowana przez prawo dewizowe. Noweli zacja prawa dewizowego dokonana w 2007 r. poszerzya zakres tej swobody. Dotychczasowe uprawnienia Ministra Finansw w zakresie udzielania oglnych zezwro!e dewizowych w drodze rozporzdzenia zostay obecnie przeniesione do omawianej ustawy. Spowodowao to uchylenie czci ogranicze w przepy wie kapitau do i z krajw trzecich oraz zmniejszenie zakresu tych ogranicze. Prawo dewizowe utrzymao udzielanie indywidualnych zezwole dewizowych przez Prezesa NBP, umoliwiajcych odstpowanie od ustawowych ogranicze dewizowych oraz obowizkw w zakresie zgaszania organom celnym lub Stray Granicznej przywozu lub wywozu krajowych lub zagranicznych rod kw patniczych, jeeli ich warto przekracza cznie rwnowarto 10 tys. euro. Takie odstpstwo moe te dotyczy obowizku dokonywania przeka zw pieninych za granic oraz rozlicze w kraju zwizanych z obrotem dewizowym za porednictwem bankw, jeeli kwota przekazu lub rozliczenia przekracza rwnowarto 15 tys. euro. Zasada swobodnego wywozu za granic i przywozu do Polski wartoci de wizowych oraz krajowych rodkw patniczych przez rezydentw i nicrezydentw przekraczajcych granic pastwa jest w prawie dewizowym z 2002 r. oganiczona do kwoty o rwnowartoci 10 tys. euro. W tych granicach nie ma obowizku zgoszenia w formie pisemnej - organom celnym lub organom Stra y Granicznej wykonujcym kontrol celn - przywozu wartoci dewizowych i krajowych rodkw patniczych. Take wywz wartoci dewizowych i krajo wych rodkw patniczych, ktrych rwnowarto nie przekracza wskazanej kwoty, nie wymaga okazania bez wezwania wskazanym organom dokumentw
7.4. Ograniczenia dewizowe w turystyce

Turystyka przyjazdowa i wyjazdowa wie si w sposb naturalny z przywo zem i wywozem krajowych rodkw patniczych, zagranicznych rodkw pat niczych oraz innych tzw. wartoci dewizowych, a take z dokonywaniem czyn noci prawnych stanowicych obrt dewizowy. Zasady takiego obrotu, obowi zujce ograniczenia dewizowe oraz zasady kontroli dewizowej okrela prawo
176
Rozdzia 7
177
potwierdzajcych uprawnienie do wywozu lub zezwolenia dewizowego upraw niajcego do wywozu. Sposb dokonywania potwierdzenia przywozu do kraju oraz wywozu za granic wartoci dewizowych lub krajowych rodkw patniczych, przekracza jcych cznie rwnowarto 10 tys. euro, okrela obecnie rozporzdzenie Mini stra Finansw z 2007 r. Zawiera ono rwnie wzr zgoszenia przywozu do kraju oraz wywozu za granic tych wartoci lub rodkw. W tym zakresie straci o moc rozporzdzenie wymienionego ministra z 2002 r. Trzeba take wspomnie o obowizku wprowadzonym przez prawo dewizo we z 2002 r.t zgodnie z ktrym rezydenci dokonujcy obrotu dewizowego z zagranic oraz przedsibiorcy wykonujcy dziaalno kantorow s obowi zani przekazywa NBP dane w zakresie niezbdnym do sporzdzenia bilansu patniczego oraz tzw. midzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Kontrol spe nienia tego obowizku wykonuj pracownicy NBP. Dla turystyki przyjazdowej i wyjazdowej maj znaczenie zmienione w 2004 r. przepisy prawa dewizowego dotyczce dziaalnoci kantorowej. Uprzednio tego rodzaju dziaalno wymagaa uzyskania zezwolenia. Na podstawie ustale przepisw wprowadzajcych ustaw o swobodzie dziaalnoci gospodarczej z 2004 r. obecnie kupno i sprzeda wartoci dewizowych oraz porednictwo w ich kupnie i sprzeday stanowi dziaalno regulowan w rozumieniu ustawy o s.d.g. Dziaalno ta wymaga wpisu do rejestru dziaalnoci kantorowej prowadzonego przez Prezesa NBP. Szczeglne warunki prowadzenia dziaalnoci kantorowej ustalone przez prawo dewizowe wymagaj, aby osoba fizyczna podejmujca t dziaalno gospodarcz nic bya prawomocnie skazana za przestpstwo skarbowe albo za przestpstwo popenione w celu osignicia korzyci majtkowej lub osobi stej. Za takie przestpstwa nie moe te by prawomocnie skazany aden czo nek wadz lub wsplnik osoby prawnej lub spki osobowej, aby mogy one wykonywa dziaalno kantorow. Czynnoci bezporednio zwizane z wy konywaniem dziaalnoci kantorowej mog by wykonywane tylko przez osoby niekaranc za wskazane przestpstwa, posiadajce fachowe przygotowanie do wykonywania tych czynnoci. Ta fachowo musi by udokumentowana wia dectwem ukoczenia odpowiedniego kursu lub wiadectwem pracy potwierdza jcym co najmniej roczn prac w banku na stanowisku bezporednio zwiza nym z obsug transakcji walutowych. Ponadto przedsibiorca wykonujcy dzia alno kantorow jest obowizany zapewni odpowiedni lokal speniajcy warunki techniczne i organizacyjne niezbdne do bezpiecznego i prawidowego wykonywania czynnoci bezporednio zwizanych z dziaalnoci kantorow. Spenienie tych wszystkich warunkw przedsibiorca musi potwierdzi swoim pisemnym owiadczeniem doczanym do wniosku o wpis do rejestru dziaal noci kantorowej.
Warto podkreli, e znowelizowane w 2007 r. prawo dewizowe umoliwia zawieszenie wykonywania dziaalnoci kantorowej na okres do 2 lat. Wymaga to zawiadomienia przez przedsibiorc na pimie organu prowadzcego rejestr dziaalnoci kantorowej.
7.5. Zasady zwrotu podatku VAT turystom przyjedajcym do Polski

Od chwili uzyskania czonkostwa w UE przez Polsk tylko osoby fizyczne nicmajce staego miejsca zamieszkania na terytorium Wsplnoty maj prawo do otrzymania zwrotu podatku VAT zapaconego przy nabyciu towarw w Polsce, jeli speniy ustawowo okrelone warunki. Obecnie reguluj lo przepisy ustawy o podatku od towarw i usug z 2004 r., oparte na VI Dyrektywie w sprawie VAT. W konsekwencji turyci z innych pastw czonkowskich UE nic otrzymu j ju zwrotu podatku VAT zapaconego w Polsce przy zakupie towarw i oma wiane przepisy przestay oddziaywa na turystyk przyjazdow z tych pastw. Wskazane przepisy ustawowe s obecnie skierowane wycznie do turystw zagranicznych z pastw trzecich i umoliwiaj im otrzymanie zwrotu podatku zapaconego przy nabyciu towarw, ktre w stanie nienaruszonym zostay przez nich Wywiezione w bagau podrnym poza obszar Wsplnoty. Osoby te zostay w powoanej ustawie nazwane mianem podrnych, ale to szerokie pojcie naley w tym wypadku rozumie wsko w sposb wyej wskazany. Miejsce staego zamieszkania ustala si przy tym na podstawie paszportu lub innego dokumentu stwierdzajcego tosamo. Warto zaznaczy, e ju w dro dze ustawowej zosta wykluczony zwrot podatku w przypadku nabycia paliw silnikowych. W przyszoci to wyczenie moe by rozszerzone na inne towary w drodze rozporzdzenia Ministra Finansw. W odniesieniu do towarw obcionych podatkiem VAT omawiany zwrot podatku jest moliwy tylko w razie spenienia wszystkich ustawowo okrelo nych przesanek. Oprcz ju przedstawionej kwestii osb uprawnionych do otrzymania zwrotu - do takich warunkw zostay w szczeglnoci zaliczone nastpujce wymagania: zakup towarw od sprzedawcw bdcych zarejestrowanymi podatnikami VAT, stosujcymi kasy rejestrujce obrt, ktrzy zawarli odpowiednie umowy w sprawie zwrotu podatku z podmiotami zajmujcymi si tego ro dzaju zwrotami zawodowo, przy czym ten ostatni warunek nic dotyczy przy padku, gdy sam sprzedawca dokonuje zwrotu podatku podrnemu; 200 z jako minimalna czna warto zakupw wraz z podatkiem VAT, wynikajca z imiennego dokumentu wystawionego przez jednego sprzedaw c, upowaniajca do dania zwrotu podatku VAT, okrelona przez rozpo rzdzenie Ministra Finansw z 2004 r.;
178
Rozdzia 7
179
wywiezienie zakupionego towaru za granic nie pniej ni w ostatnim dniu trzeciego miesica nastpujcego po tym. w ktrym dokonano zakupu; potwierdzenie przez graniczny urzd celny wywozu towaru za granic, dokonane specjalnym stemplem z numcratorem na imiennym dokumencie wystawionym przez sprzedawc towaru, do ktrego to dokumentu powinien by zacznik w postaci paragonu z kasy rejestrujcej sprzedawcy. Obecnie ponad 1500 sklepw w Polsce jest sprzedawcami speniajcymi ustawowe wymagania, aby towar od nich zakupiony umoliwia zagranicznym podrnym z pastw trzecich wystpienie o zwrot podatku VAT. Takie placw ki handlowe s oznaczone specjalnymi plakietkami informujcymi, ktrych wzr okrela zacznik do rozporzdzenia Ministra Finansw z 2004 r. Pozostae zaczniki do tego rozporzdzenia okrelaj wzr imiennego dokumentu stano wicego podstaw do dokonania zwrotu podatku VAT oraz obowizujcy wzr stempla granicznego urzdu celnego, potwierdzajcego na wyej wymienionym imiennym dokumencie wywz danego towaru poza terytorium Wsplnoty. Sam sprzedawca moe dokonywa zwrotu podatku VAT tylko wtedy, jeli jego obroty w poprzednim roku podatkowym wyniosy powyej 400 tys. z. Przy tym moe on dokonywa zwrotu wycznie w odniesieniu do towarw nabytych u niego. Te ograniczenia powoduj, e tylko cz sprzedawcw sama dokonuje zwrotu podatku VAT zagranicznym podrnym z pastw trzecich. W takiej sytuacji pozostali sprzedawcy s zobowizani do zawarcia odpowied niej umowy z wyspecjalizowanym podmiotem, ktrego przedmiot dziaalnoci stanowi dokonywanie takiego wanie zwrotu podatku zapaconego przy nabyciu towarw. Omawiana ustawa stawia szereg warunkw przedsibiorcom zamie rzajcym podj tego rodzaju dziaalno gospodarcz. Aby otrzyma od mini stra waciwego do spraw finansw publicznych zawiadczenie stwierdzajce spenienie wszystkich tych warunkw, dany podmiot powinien: by spk z o.o. lub spk akcyjn, ktrej czonkowie wadz nie byli ka rani za przestpstwa karne skarbowe lub za przestpstwa popenione w celu osignicia korzyci majtkowej; co najmniej od 12 miesicy by zarejestrowanym podatnikiem podatku VAT; powiadomi w formie pisemnej waciwy urzd skarbowy o zamiarze roz poczcia dziaalnoci w zakresie zwrotu podatku VAT zagranicznym po drnym; nie mie zalegoci podatkowych wobec budetu pastwa ani zalegoci z tytuu skadek na rzecz ZUS co najmniej od 12 miesicy poprzedzajcych zoenie wniosku o wydanie zawiadczenia; zawrze umowy ze sprzedawcami towarw, od ktrych przysuguje zwrot podatku VAT, w sprawie dokonywania zwrotu tego podatku; zoy we waciwym urzdzie skarbowym kaucj gwarancyjn w wys. 5 min z w formie depozytu pieninego, gwarancji bankowych lub obligacji
Skarbu Pastwa o co najmniej trzyletnim terminie wykupu, co nastpuje w trybie okrelonym przez rozporzdzenie Ministra Finansw z 2004 r. Spenienie wszystkich wyej wymienionych warunkw nie byo i nie jest prost spraw. Obecnie dziaa tylko jeden taki porednik prowadzcy dziaal no w zakresie zwrotu podatku VAT podrnym z pastw trzecich. Spenienie wymaganych warunkw przez podmiot zamierzajcy prowadzi omawian dzia alno gospodarcz znajduje wyraz w odpowiednim zawiadczeniu wystawia nym przez Ministra Finansw. Takie zawiadczenie jest wydawane na okres nie duszy ni rok. Sprzedawcy towarw oraz podmioty prowadzce dziaalno gospodarcz w postaci zwrotu podatku VAT zagranicznym podrnym, s uprawnieni do pobrania prowizji od zwracanej kwoty podatku. W praktyce prowizja ta wynosi od 15% do 2 5 % i maleje wraz ze wzrostem wartoci zakupionych towarw. Ustawa o podatku od towarw i usug przewiduje moliwo ustalenia w drodze rozporzdzenia ministra waciwego do spraw finansw publicznych maksy malnej wysokoci wskazanej prowizji, uwzgldniajc sytuacj gospodarcz Polski, stan obrotu towarowego z zagranic poszczeglnymi grupami towarw, jak te sytuacj rynkow w obrocie towarami podlegajcymi opodatkowaniu podatkiem VAT oraz przepisy UE. Dotychczas nic byo jednak potrzeby wyda nia takiego fakultatywnego rozporzdzenia. Dokonywanie zwrotu podatku VAT podrnym z pastw trzecich wywouje W praktyce wiele wtpliwoci, dotyczcych zwaszcza wypeniania zwizanej z tym dokumentacji, poprawiania stwierdzonych w niej bdw, jak te zakresu, wartoci i stanu towarw, ktrych taki zwrot moe dotyczy. Pomocne w roz strzyganiu tych wtpliwoci s interpretacje podatkowe izb skarbowych i urz dw skarbowych, ktrych podstawowe tezy s publikowane na stronach interne towych: www.vat.pl. Np. Izba Skarbowa w Gdasku zaja stanowisko, e zwrot podatku VAT podrnym nie obejmuje nabytego samochodu, gdy nie jest mo liwe potraktowanie go jako bagau osobistego, w odrnieniu od niektrych czci samochodowych, ktre mog by wywoone w bagau osobistym po drnego poza terytorium Wsplnoty. Warto zaznaczy, e turyci polscy wyjedajcy do pastw czonkowskich UE mieli uprzednio moliwo skorzystania z prawa do zwrotu podatku VAT zapaconego przy zakupie rnych towarw w odwiedzanych pastwach. Obec nie jednak po przyjciu Polski do UE obywatele polscy oczywicie nie maj ju prawa do zwrotu podatku VAT przy zakupach dokonywanych w innych pa stwach czonkowskich, skoro przysuguje ono jedynie osobom fizycznym niemajcym staego miejsca zamieszkania na terytorium Wsplnoty. Unormowania prawne poszczeglnych pastw czonkowskich UE rni si w sprawach zwrotu podatku VAT podrnym pod niektrymi wzgldami. Np. we Francji nie zwraca si podatku VAT zapaconego od nabytego alkoholu. Generalnie minimalna czna warto zakupionych towarw powinna wynosi
180
Rozdzia 7
181
rwnowarto 175 euro, aby mona byo wystpi o zwrot podatku VAT od towarw nabytych w danym pastwie czonkowskim UE i wywiezionych poza obszar celny Wsplnoty.
7.6. Zasady ochrony przyrody

cise zwizki przyrody z turystyk i rekreacj s dla kadego oczywiste. Rne cechy i elementy rodowiska naturalnego stanowi przedmiot zaintere sowania zarwno turystw, jak i uczestnikw rekreacji. Wanie te tzw. walory przyrodnicze s wykorzystywane do przycignicia turystw, a take w celu zachcenia do uprawiania rekreacji. Czynniki przyrodnicze speniaj wtedy bar dzo rne funkcje: poznawcze, ksztacce, wychowawcze, estetyczne, zabawo we, sportowe, zdrowotne, wypoczynkowe, prestiowe, czy uytkowe. Wanie przyroda jest zwornikiem turystyki z rekreacj. Przy tym rozwj turystyki i rekreacji przyczyni si do koniecznoci wprowadzenia administracyjnych ogranicze w korzystaniu z przyrody w celach turystycznych i rekreacyjnych. Doprowadzio to do ustalenia zasad ochrony przyrody w skali nie tylko krajo wej, ale take midzynarodowej. Podjte w Polsce dziaania prawne i organizacyjne zmierzajce do ochrony przyrody znalazy wyraz w ustawie o zachowaniu narodowego charakteru stra tegicznych zasobw naturalnych kraju z 2001 r. Zaliczya ona do strategicznych zasobw naturalnych Polski m.in. lasy pastwowe, zasoby przyrodnicze par kw narodowych, wody podziemne i powierzchniowe w ciekach naturalnych i w rdach, w ktrych bior one pocztek, w kanaach, w jeziorach i zbiorni kach wodnych o cigym dopywie wody, jak te wody polskich obszarw mor skich wraz z pasmem nadbrzenym. Stanowi one wasno Skarbu Pastwa i w zasadzie nie podlegaj przeksztaceniom wasnociowym. Powoana ustawa gwarantuje wolny wstp do lasw pastwowych oraz ciekw i zbiornikw wodnych stanowicych wasno Skarbu Pastwa. Zasad jest nieodpatno wszelkich form korzystania ze strategicznych zasobw naturalnych kraju w celach niekomercyjnych. Dotyczy to zwaszcza rekreacji. Szczegowe zasa dy korzystania przez obywateli z tych zasobw okrelaj odrbne przepisy. Ta kie przepisy zawiera w szczeglnoci ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. oraz ustawa o lasach z 1991 r. omwiona w punkcie 2 rozdziau 6 podrcznika. Zgodnie z powoan ustaw z 2004 r. ochrona przyrody polega na zacho waniu, zrwnowaonym uytkowaniu oraz odnawianiu zasobw, tworw i skad nikw przyrody. Odnosi si to do: dziko wystpujcych rolin, zwierzt i grzybw; rolin, zwierzt i grzybw objtych ochron gatunkow; zwierzt prowadzcych wdrowny tryb ycia; siedlisk przyrodniczych;
siedlisk zagroonych wyginiciem, rzadkich i chronionych gatunkw rolin, zwierzt i grzybw; tworw przyrody ywej i nieoywionej oraz kopalnych szcztkw rolin i zwierzt; krajobrazu; zieleni w miastach i wsiach; zadrzewie. Ochrona przyrody oznacza ochron szczeglnie cennych przyrodniczo obsza rw i obiektw oraz ochron gatunkow rolin i zwierzt, stanowic istotn cz szerszego pojcia ochrony rodowiska. Tote prawo ochrony przyrody stanowi dzia prawa ochrony rodowiska. W wietle ustale ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. mona wskaza trzy zasady prawa ochrony przyrody: zasad powszechnoci ochrony przyrody, zasad planowoci ochrony przyrody, zasad priorytetu interesu publicznego w ochronie przyrody. Zgodnie z omawian ustaw dbao o przyrod, bdc dziedzictwem i bo gactwem narodowym, jest obowizkiem organw administracji publicznej, osb prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osb fizycznych. Nakada to rozmaite obowizki nie tylko na organy administracji rzdowej i organy jedno stek samorzdu terytorialnego, ale take na osoby prawne, inne jednostki orga nizacyjne i osoby fizyczne prowadzce dziaalno wpywajc na przyrod. W konsekwencji ochrona przyrody jest obowizkiem kadego, a wic take osb uprawiajcych turystyk lub rekreacj w rodowisku przyrodniczym oraz organizatorw turystyki i organizatorw rekreacji. Realizacja celw ochrony przyrody wymaga wprowadzenia wielu zakazw i ogranicze zachowania si na obszarach chronionych oraz w odniesieniu do obiektw chronionych. Formy ochrony przyrody ustalone w omawianej ustawie dzieli si zwykle na trzy grupy: formy ochrony obszarowej: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu i obszary Natura 2000; formy ochrony obiektowej: pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, uytki ekologiczne i zespoy przyrodniczo-krajobrazowe; formy ochrony gatunkowrej: rolin, zwierzt lub grzybw. W najpeniejszym zakresie ochrona przyrody jest realizowana na obszarach chronionych. Zgodnie z definicj wiatowego Zwizku Ochrony Przyrody jest to obszar ldu i/lub morza wyznaczony celowo do ochrony i zachowania rno rodnoci biologicznej i zasobw naturalnych, a take zwizanych z nimi dbr kulturowych, zarzdzany prawnie lub innymi skutecznymi rodkami. Tak wa nie najcenniejsz form ochrony obszarowej s parki narodowe. S one two rzone w drodze rozporzdzenia Rady Ministrw. Obecnie s w Polsce 23 parki narodowe. Utworzenie nowych parkw narodowych, zmiana granic ju istniej-
182
Rozdzia 7
183
cych, bd likwidacja parku narodowego w razie bezpowrotnej utraty wartoci przyrodniczych i kulturowych jego obszaru wymaga uzgodnie z waciwymi miejscowo organami uchwaodawczymi jednostek samorzdu terytorialnego oraz zaopiniowania przez zainteresowane organizacje pozarzdowe. Park narodowy obejmuje obszar chroniony wyrniajcy si szczeglnymi wartociami przyrodniczymi, naukowymi, spoecznymi, kulturowymi i eduka cyjnymi liczcy nie mniej ni 1000 ha, na ktrym ochronie podlega caa przy roda oraz walory krajobrazowe. Na obszarach graniczcych z parkiem naro dowym jest wyznaczana otulina parku narodowego, czyli dodatkowa strefa ochronna okrelona w celu zabezpieczenia przed zagroeniami zewntrznymi wynikajcymi z dziaalnoci czowieka. Ustawa o ochronie przyrody przewiduje obowizek sporzdzenia i realizacji dla kadego parku narodowego planu jego ochrony na okres 20 lat. Taki plan m.in. identyfikuje zagroenia dla przyrody parku narodowego, okrela sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagroe, wskazuje obszary ochrony cisej, czynnej i krajobrazowej, a take ustala miej sca i obszary udostpniane dla celw turystycznych i rekreacyjnych. Plan ochro ny jest wyrazem funkcji spenianych przez parki narodowe: ochronnej, na ukowej, dydaktycznej, gospodarczej oraz turystycznej. Ta ostatnia nie moe pozostawa w sprzecznoci z funkcjami podstawowymi, jakimi s funkcja przy rodnicza i naukowa, co ogranicza masow turystyk i rekreacj na obszarach parkw narodowych. Dla turysty oznacza to w szczeglnoci obowizek poruszania si wycz nie po szlakach wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, zakaz bi wakowania, palenia ognisk i wyrobw tytoniowych oraz rde wiata o otwartym pomieniu poza miejscami wyznaczonymi, jak te zakaz niszczenia lub umylnego uszkadzania rolin i grzybw, zakcania ciszy, czy organiza cji imprez rekreacyjno-sportowych bez zgody dyrektora parku narodowego. Turysta musi przy tym liczy si z koniecznoci uiszczenia opaty za wstp do parku narodowego lub na niektre jego obszary oraz za udostpnienie parku narodowego lub niektrych jego obszarw. Rozporzdzenie Ministra rodowi ska z 2005 r. okrelio 8 parkw narodowych, do ktrych za wstp obligatoryjnie s pobierane opaty, oraz wymienio 13 dalszych parkw narodowych, w kt rych takie opaty pobiera si za wstp na niektre ich obszary. W rezultacie za wstp na inne obszary w tych 13 parkach narodowych oraz do niewymienionych w powoanym rozporzdzeniu 2 parkw: Kampinoskiego i Ojcowskiego nie pobiera si opat. Ustawa o ochronie przyrody ograniczya wysoko opaty za jednorazowy wstp do parku narodowego do kwoty 6 z, ktra moe by waloryzowana. Wobec jednak niskiej inflacji w Polsce turyci nie musz si obawia wzrostu tej maksymalnej opaty, zwaszcza e w praktyce pobierane opaty za wstp s znacznie nisze. Przy tym z punktu widzenia turystw ma znaczenie ustawowe zwolnienie od tej opaty dzieci do lat 7 oraz znika 5 0 % przyznana przez oma-
wiana ustaw uczniom, studentom, emerytom, rencistom i osobom niepeno sprawnym. Pobrane oplaiy za wstp s przeznaczone na tworzenie i utrzymanie infrastruktury turystycznej i edukacyjnej parku narodowego oraz ochron przy rody. Ustawowo zostao przesdzone, e cz wpyww z tego tytuu w wyso koci 15% przeznacza si na dofinansowanie dziaalnoci GOPR oraz TOPR, dziaajcych na terenie danego parku narodowego. Dyrektor parku narodowego zarzdza pastwow jednostk budetow, jak w wietle prawa jest taki park. Jest on te upowaniony do wydawania za rzdze okrelajcych sposoby korzystania z obszarw parku narodowego w celach m.in. turystycznych i rekreacyjnych. Ponadto dyrektorowi parku naro dowego przysuguj uprawnienia w zakresie cigania narusze prawa w spra wach z zakresu ochrony przyrody, a do wykonywania czynnoci tego rodzaju moe on upowani funkcjonariuszy Stray Parku, zaliczanych do Suby Parku Narodowego. Do zada tej suby ustawa o ochronie przyrody zalicza m.in. udostpnianie parku narodowego do celw rekreacyjnych, turystycznych i sportowych. Na mocy ustale omawianej ustawy dyrektor parku narodowego reprezentuje Skarb Pastwa w stosunkach cywilnoprawnych w zakresie za rzdzanego mienia danego parku. Park narodowy dziaa na podstawie statutu nadanego w drodze zarzdzenia przez ministra waciwego do spraw rodowi ska. Wskazany minister sprawuje nadzr nad parkami narodowymi. Drug co do znaczenia form ochrony obszarowej s rezerwaty przyrody. Taki obs2ar chroniony obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mao zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a take siedliska rolin, grzybw i zwierzt oraz twory i skadniki przyrody nieoywionej, wyr niajce si szczeglnymi wartociami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowy mi lub walorami krajobrazowymi. W odrnieniu od parku narodowego przepi sy prawne nic stawiaj dla rezerwatu przyrody adnych wymaga co do wielko ci tego rodzaju obszaru chronionego. W praktyce rezerwaty s tworzone na stosunkowo niewielkich obszarach. Utworzenie tego rodzaju formy ochrony przyrody nastpuje w drodze rozporzdzenia wojewody wydanego bez ko niecznoci uzgodnie lub opinii. Jednak w razie zmiany granic rezerwatu przy rody lub celw jego ochrony bd zamierzonej likwidacji odpowiednie rozpo rzdzenie wojewody moe by wydane tylko za zgod ministra waciwego do spraw ochrony rodowiska i po zasigniciu opinii wojewdzkiej rady ochrony przyrody. Na podstawie rozporzdzenia Ministra rodowiska z 2005 r. odrnia si 9 rodzajw rezerwatw przyrody: leny, wodny, stepowy, sonorolowy (halofilny), faunistyczny, florystyczny, torfowiskowy, przyrody nieoywionej i krajobrazowy. Rozporzdzenie to odrnia typy i podtypy rezerwatw ze wzgldu na dominujcy przedmiot ochrony (np. grzybw lub krajobrazw) oraz ze wzgldu na gwny typ ekosystemu (np. wydmowy lub skalny). Kady rezerwat przyrody powinien mie obecnie plan ochrony sporzdzony na 20 lat. Taki plan ustanawia wojewoda w drodze rozporzdzenia. Wi si
184
Rozdzia 7
185
z tym skutki prawne analogiczne do wyej omwionych w odniesieniu do planu ochrony parku narodowego, w tym dotyczce przestrzegania zakazanych za chowa w rezerwacie przyrody, okrelonych w ustawie o ochronie przyrody. Wojewoda jest upowaniony do wprowadzenia w drodze rozporzdzenia opat za wstp na obszar rezerwatu przyrody, kierujc si potrzeb ochrony przyrody. Organ ten ustala stawki tego rodzaju opat, ale z ustawowym ich ograniczeniem do kwoty 6 z za jednorazowy wstp do rezerwatu. Omawiana ustawa przesdzi a przeznaczenie tych opat na cele ochrony przyrody. Trzeci co do znaczenia form ochrony obszarowej s parki krajobrazowe. Taki park obejmuje obszar chroniony ze wzgldu na wartoci przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popula ryzacji tych wartoci w warunkach zrwnowaonego rozwoju. Zgodnie z defini cj parku krajobrazowego na jego terenie przewiduje si rozwj form turystyki poznawczej. Takie parki s w Polsce tworzone od drugiej poowy lat siedem dziesitych XX w. W odrnieniu od parku narodowego dziaania w nich po dejmowane nie s bezwzgldnie podporzdkowane ochronie przyrody. Speniaj one obok funkcji ochronnej bardzo istotn funkcj edukacyjn. Obecnie utworzenie tego rodzaju formy ochrony przyrody nastpuje w drodze rozpo rzdzenia waciwego wojewody, po uzgodnieniu z waciw miejscowo rad gminy. Akt ten powinien okrela m.in. zakazy waciwe dla danego parku kra jobrazowego lub jego czci, wybrane spord zakazw ustalonych przez ustaw o ochronie przyrody. Dla turystyki moe mie w szczeglnoci znaczenie zakaz organizowania rajdw motorowych i samochodowych oraz zakaz uywania odzi motorowych i innego rodzaju sprztu motorowego na otwartych zbiorni kach wodnych. Obowizujce prawo wymaga dla parku krajobrazowego sporzdzenia i re alizacji planu ochrony na okres 20 lat. Taki plan ustanowiony przez wojewod w drodze rozporzdzenia m.in. identyfikuje zagroenia dla przyrody parku krajobrazowego, okrela sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagroe oraz wyznacza obszary udostpniane do celw edukacyjnych, turystycznych i rekre acyjnych. Do zada dyrektora parku krajobrazowego omawiana ustawa zalicza w szczeglnoci organizowanie dziaalnoci edukacyjnej, turystycznej i rekre acyjnej. Czwart co do znaczenia form ochrony obszarowej s obszary chronionego krajobrazu. Dotyczy to terenw chronionych ze wzgldu na wyrniajcy si krajobraz o zrnicowanych ekosystemach, wartociowych ze wzgldu na mo liwo zaspokajania potrzeb zwizanych z turystyk i wypoczynkiem lub pe nion funkcj korytarzy ekologicznych. Tego rodzaju obszary s wyznaczane w drodze rozporzdzenia wojewody, a jeli organ ten nie wyznaczy obszaru chronionego krajobrazu, to taki obszar moe by wyznaczony przez rad gminy w drodze uchway. Takie rozporzdzenie okrela m.in. zakazy obowizujce na
danym obszarze chronionego krajobrazu lub jego czci, wynikajce z potrzeb ochrony tego obszaru. Zakres tych zakazw nie moe wykracza poza ustalenia w tym zakresie dokonane w ustawie o ochronie przyrody. Generalnie reim prawny tej formy ochrony przyrody jest zbliony do parku krajobrazowego, ale ma charakter agodniejszy, co wynika z funkcji turystyczno-rekreaeyjnej, ktra jest wyranie zaznaczona w ustawowej definicji obszaru chronionego kra jobrazu. Bezpowrotna utrata moliwoci zaspokajania potrzeb zwizanych z turystyk i wypoczynkiem moe by powodem likwidacji tej formy ochrony przyrody. Kolejn form ochrony obszarowej stanowi tzw. obszary Natura 2000. Jest to nowa forma ochrony przyrody wprowadzona przez omawian ustaw w zwizku z czonkostwem Polski w UE i koniecznoci wdroenia tzw. dyrek tywy ptasiej z 1979 r. oraz tzw. dyrektywy siedliskowej z 1992 r. W rezultacie sie obszarw Natura 2000 obejmuje obszary szczeglnej ochrony ptakw oraz specjalne obszary ochrony siedliskowej, ktre najczciej s obszarami ju chronionymi w innych formach ochrony przyrody. Takim wanie obszarem jest np. dolina Rospudy. Jest to problematyka niezmiernie wana i zoona. Dla tury styki i rekreacji ma znaczenie, e zgodnie z ustaleniami ustawy o ochronie przy rody zabronione jest podejmowanie dziaa mogcych w znaczcy sposb po gorszy stan siedlisk przyrodniczych oraz, siedlisk gatunkw rolin i zwie rzt, czy znaczco wpyn negatywnie na gatunki, dla ktrych ochrony zo sta wyznaczony obszar Natura 2000, Z kolei dziaalno w dziedzinie turystyki i rekreacji powinna uwzgldnia swoje oddziaywanie na obszary Natura 2000. Spord innych form ochrony przyrody dla turystyki poznawczej znaczenie ma ochrona gatunkowa rolin, zwierzt i grzybw. Ochrona ta jest realizowa na przede wszystkim w miejscach wystpowania gatunkw rolin, zwierzt i grzybw zagroonych wyginiciem i ma na celu zapewnienie przetrwania i waciwego stanu ochrony dziko wystpujcych rolin, zwierzt i grzybw oraz ich siedlisk, a take zachowanie rnorodnoci gatunkowej i genetycznej. Szczegln form ochrony quasi-obszarowej s w takich sytuacjach strefy ochrony ustalane w celu ochrony ostoi i stanowisk rolin lub grzybw objtych ochron gatunkow, bd ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwie rzt objtych ochron gatunkow. W drodze rozporzdze ministra waciwego do spraw rodowiska zostay okrelone gatunki rolin, zwierzt i grzybw objte lego rodzaju ochron. Wprowadzenie takiej ochrony musi pociga za sob licz ne ograniczenia i zakazy (np. zakaz zrywania i niszczenia siedlisk i ostoi rolin oraz grzybw, zakaz wybierania jaj, niszczenia siedlisk i ostoi zwierzt, umyl nego poszenia ich i niepokojenia) dotyczce wszystkich, w tym oczywicie rwnie turystw i uczestnikw rekreacji. Turystw dotyczy w szczeglnoci zakaz wwoenia z zagranicy i wywoenia poza granic RP rolin, grzybw i zwierzt objtych ochron gatunkow, czy zakaz fotografowania, filmowa-
186
Rozdzia 7
187
nia. a nawet obserwacji takich zwierzt, jeli moe to powodowa ich posze nie lub niepokojenie. Dla rozwoju turystyki poznawczej istotne znaczenie maj rwnie formy ochrony obiektowej w postaci wprowadzenia tzw. ochrony indywidualnej w drodze rozporzdzenia wojewody lub uchway rady gminy, gdy wojewoda nie ustanowi danej formy ochrony przyrody. Moe to prowadzi do uznania za pomniki przyrody starych i wyjtkowo wielkich drzew, rde, wodospadw, wywierzysk, skaek- jarw, gazw narzutowych, jaski i innych pojedynczych tworw przyrody ywej i nieoywionej lub ich skupisk o szczeglnej wartoci przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej, bd ma jcych indywidualne cechy wyrniajce. Przy tym pomnik przyrody w postaci tzw. drzewa pomnikowego podlega ochronie na podstawie omawianej ustawy a do samoistnego, cakowitego rozpadu. Wane za ze wzgldw naukowych i dydaktycznych miejsca wystpowania formacji geologicznych, nagromadze skamieniaoci lub tworw mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksplo atowanych i nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych mog by uznane za stanowiska dokumentacyjne. Ta forma ochrony przyrody odnosi si do przyrody nieoywionej w postaci miejsc niewyodrbniajcych si na po wierzchni lub moliwych do wyodrbnienia o wskazanych cechach. Stanowi skiem dokumentacyjnym moe te by miejsce wystpowania kopalnych szczt kw rolin lub zwierzt. Naturalne zbiorniki wodne. tzw. oczka wodne, bagna, torfowiska, wydmy, starorzecza, skarpy, kamiece, stanowiska rzadkich lub chronionych gatunkw rolin i zwierzt, w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu, a take inne pozostaoci ekosystemw majcych znaczenie dla zachowania rnorodnoci biologicznej, mog by uznane za tzw. uytki ekologiczne. Od rbna forma ochrony przyrody wystpuje w razie uznania za zesp przyrodni czo-krajobrazowy fragmentw krajobrazu naturalnego i kulturowego, zasugu jcych na ochron ze wzgldu na ich walory widokowe lub estetyczne. Taki fragment krajobrazu moe by jednoczenie parkiem kulturowym w rozumieniu ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 2003 r. i podlega ochro nie ze wzgldw kulturowych. W celu zachowania i waciwego wykorzystania oraz odnawiania zasobw przyrody i jej skadnikw ustawa o ochronie przyrody przewiduje wprowadzanie licznych ogranicze i zakazw na obszarach poddanych ochronie. Powoduje to ograniczenia w dziaalnoci gospodarczej podejmowanej na tych terenach, ale uciliwoci z tym zwizane dla przedsibiorcw dziaajcych w dziedzinie turystyki lub rekreacji ocenia si jako mniej dotkliwe ni w przypadku innych przedsibiorcw. Z punktu widzenia moliwoci rozwoju rnych form turystyki poznawczej oraz aktywnej na obszarach chronionych szczeglne znaczenie maj
lakie zakazy i ograniczenia, jak zwaszcza dotyczce polowania, wdkowania i rybowstwa, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych rolin, palenia ognisk, ruchu pojazdw, zakcania ciszy, uywania odzi motorowych, pywania, e glowania, uprawiania sportw wodnych i motorowych, prowadzenia eglugi pasaerskiej, czy uywania motolotni i lotni. Omawiana ustawa wprowadzia przepisy karne dotyczce naruszenia wymie nionych zakazw lub ogranicze zachowa, co znajduje zastosowanie rwnie do turystw i uczestnikw rekreacji. Przewiduje ona odpowiedzialno za wy kroczenie w postaci takich zachowa w parku narodowym lub rezerwacie przy rody, jak np. palenie ognisk lub wyrobw tytoniowych, ruch pieszy, rowerowy, narciarski lub jazda konna wierzchem poza wyznaczonymi do tego szlakami, wspinaczka, eksploracja jaski lub zbiornikw wodnych poza miejscami do tego wyznaczonymi, biwakowanie poza miejscami wyznaczonymi, czy samo zak canie ciszy. Z kolei w parku krajobrazowym wykroczeniem jest zamanie zakazu organizowania rajdw motorowych i samochodowych, jak te uywania odzi motorowych na otwartych zbiornikach wodnych. Wykroczeniami s take umylne naruszenia zakazw wprowadzonych w odniesieniu do innych form ochrony przyrody. Tego rodzaju czyny s zagroone kar aresztu lub grzywny. Natomiast przewoenie przez granic bez zezwolenia lub wbrew jego warun kom albo bez wiadectwa fitosanitarnego rolin lub zwierzt z gatunkw podle gajcych ograniczeniom na podstawie prawa UE, jest przestpstwem i podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 5. Powinni o tym pamita turyci polscy wyjedajcy za granic i cudzoziemcy przyjedajcy do Polski. Specjalne tablice informujce o obowizujcych ograniczeniach i zakazach z zakresu ochrony przyrody s umieszczane na obrzeach obszarw poddanych ochronie, przy drogach i miejscach wyznaczonych do zwiedzania lub na obiek tach sucych ochronie przyrody. Takie tablice przyczyniaj si do wzrostu wiadomoci ekologicznej turystw i uczestnikw rekreacji, co sprzyja ograni czeniu negatywnych skutkw dziaalnoci czowieka dla przyrody. Zgodnie z ustaleniami ustawy o ochronie przyrody egzekwowaniem wskaza nych zakazw i ogranicze w parkach narodowych zajmuje Suba Parkw Narodowych. Pracownicy tej suby przy wykonywaniu czynnoci subowych korzystaj z ochrony prawnej przewidzianej w przepisach prawa karnego dla funkcjonariuszy publicznych. Przy tym pracownicy bdcy funkcjonariu szami Stray Parku s uprawnieni m.in. do nakadania i cigania grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia przeciwko przepisom z zakresu ochrony przyrody. Natomiast pracownicy Suby Parkw Krajobrazowych s uprawnieni tylko do legitymowania osb naruszajcych przepisy o ochronie przyrody, a w razie odmowy okazania dokumentu pozwalajcego na ustalenie tosamoci musz zwraca si do policji lub innych waciwych organw o usta lenie tosamoci danej osoby.
188
Rozdzia 7
Obowizki i ograniczenia administracyjne i finansowe zwizane z turystyk i rekreacj zabytkw nieruchomych, liczcej ponad 64 tys. obiektw w postaci nieruchomo ci, ich czci lub zespow nieruchomoci o cechach wyej wskazanych, mieszcz si rozmaite budowle, parki, ogrody, cmentarze, grodziska, obiekty techniki, jak np. stare kopalnie itp. Wyjtkowe miejsce wrd tych zabytkw maj tzw. pomniki historii. Zgodnie z ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami Prezydent RP moe uzna za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru zabytkw lub park kulturowy o szczeglnej wartoci dla kultury, okrelajc jego granice. Nastpuje to w drodze rozporzdzenia Prezy denta RP wydanego na wniosek ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Taki charakter ma np. odbudowany Zamek Krlewski w Warszawie, a w 2007 r. za pomnik historii zosta uznany Kana Augustowski, zesp paacowo-parkowy w Kozwce oraz historyczny zesp architektonicz no-urbanistyczny w Lublinie, obejmujcy Wzgrze Zamkowe, Wzgrze Staro miejskie, zespoy klasztorne bernardynw i brygidek oraz okoliczne ulice. Minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego moe przedstawi Komitetowi Dziedzictwa wiatowego wniosek o wpis pomnika historii na List dziedzictwa wiatowego" w celu objcia danego pomnika ochron na podstawie Konwencji w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 1972 r. Na licie tej znajduje si m.in. Krakw jako zesp budowlany o wyjtkowej wartoci architektonicznej, jak te kopalnia soli w Wieliczce. Podobne znaczenie ma prowadzona przez UNESCO lista Pami wiata", na ktr s wpisywane ruchome zabytki o charakterze archiwalnym i bibliotecznym, majce znaczenie oglnowiatowe. W 1999 r. zostay na tej licie umieszczone rkopisy dzie i listw Chopina znajdujce si w Bibliotece Narodowej oraz w muzeum przy Towarzystwie im. Fryderyka Chopina w War szawie, autograf dziea Mikoaja Kopernika O obrotach cia niebieskich" prze chowywany w Bibliotece Jagielloskiej oraz archiwum getta warszawskiego. Natomiast nie ma znaczenia z punktu widzenia ochrony prawnej odrnianie tzw. zabytkw yjcych od ruin. Zakres bowiem tej ochrony jest taki sam nieza lenie od tego. czy mamy do czynienia z zabytkami w caoci zachowanymi, obiektami zaniedbanymi z powodu upywu czasu lub zdarze ywioowych, obiektami odnowionymi choby nawet w zupenie innym stylu ni pierwotny czy te cakowitymi ruinami. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami definiuje pojcie za bytku archeologicznego, przez ktry rozumie si zabytek nieruchomy bdcy powierzchniow, podziemn lub podwodn pozostaoci egzystencji i dziaal noci czowieka, zoon z nawarstwie kulturowych i znajdujcych si w nich wytworw bd ich ladw albo zabytek ruchomy, bdcy tym wytworem. Ta ustawowa definicja obejmuje np. lady osadnictwa w Biskupinie, cmentarzyska, kurhany, czy relikty dziaalnoci gospodarczej, religijnej lub artystycznej.
7.7. Zasady ochrony zabytkw

Zaspokajanie intelektualnych i emocjonalnych potrzeb poznawczych jest jednym z gwnych celw podry. Od wiekw denie do poznania kultury wasnego narodu oraz kultur innych nacji stanowi rdo motywacji dziaa wielu ludzi. Naturalna jest wic konieczno ochrony dbr kultury rozumia nych szeroko zarwno jako materialne przedmioty majce znaczenie dla dzie dzictwa i rozwoju kulturalnego, jak rwnie jako niematerialne formy kultury (np. tradycyjne tace, muzyka, podania ludowe, obrzdy i obyczaje przodkw). Wymaga to wprowadzenia ogranicze administracyjnych w zakresie dostpu do zabytkw oraz moliwoci ich ogldania i zwiedzania. Pojcie dobro kultury nie wystpuje w ustawie o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 2003 r ktra posuguje si wszym terminem zabytek". W rozumieniu tej ustawy zabytkiem jest nieruchomo lub rzecz ruchoma, ich czci lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, arty styczn ub naukow. Pojcie to jest ograniczone przedmiotowo do rzeczy czyli przedmiotw materialnych. Nie wyklucza to objcia ustawow ochron take dbr niematerialnych. Omawiana ustawa bowiem dopuszcza poddanie ochronie prawnej rwnie nazw geograficznych, jak i historycznych lub tradycyjnych nazw obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 2003 r. odwouje si do rozumienia zabytkw jako wiadectw minionej epoki lub zdarzenia, ale mog to by take obiekty wspczesne, co trudno pogodzi z powszechnie ro zumianym sensem zabytkw jako dbr powstaych w przeszoci, przedstawia jcych warto muzealn, historyczn lub kulturaln i z tego powodu wymagaj cych ochrony prawnej. Dyskusyjne jest uznanie za zabytek okrgego stou, przy ktrym podpisano tzw. Porozumienie Okrgego Stou w 1989 r., czy nadanie takiego charakteru otarzom papieskim, budowanym przy okazji kolejnych wizyt Jana Pawa II w Polsce. Te niewtpliwie znaczce pamitki, dokumentujce wane zdarzenia z najnowszej historii Polski, stanowi obecnie raczej dobra kuitury wspczesnej, wchodzce w skad dziedzictwa kulturowego obywateli RP. Z czasem mog by one wpisane do rejestru zabytkw. Zabytki s na rne sposoby klasyfikowane. Z punktu widzenia prawnego znaczenie ma odrnienie zabytkw ruchomych i nieruchomych. Do tej pierwszej grupy obejmujcej rzeczy ruchome, ich czci lub zespoy rzeczy ru chomych o cechach wyej wskazanych (np. obrazy, monety, instrumenty mu zyczne, stare rowery czy samochody, wytwory sztuki ludowej itp.), odnosi si te pojcie kolekcji, tj. zbiorw przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowa nych wedug koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje. Natomiast w grupie
190
Rozdzia 7
191
Omawiana ustawa przewiduje cztery formy ochrony zabytkw: wpis do rejestru zabytkw, prowadzonego przez wojewdzkiego konserwa tora zabytkw, ktrego decyzja jest podstaw wpisu i podlega ogoszeniu w wojewdzkim dzienniku urzdowym; uznanie za pomnik historii, co nastpuje w trybie wyej omwionym; utworzenie parku kulturowego na podstawie uchway rady gminy po za signiciu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw, co ma na celu ochron krajobrazu kulturowego i zachowanie wyrniajcych si krajobra zowo terenw z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla lokalnej tradycji budowlanej i osadniczej; ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzen nego, co jest now form ochrony zabytkw, rozszerzajc zadania gminy w tym zakresie. Ewidencja zabytkw jest podstaw do sporzdzania programw opieki nad zabytkami przez gminy, powiaty i wojewdztwa. Jeli gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, to jego ustalenia s uwzgldniane we wspo mnianym studium uwarunkowa oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Przy tym projekty i zmiany takiego planu, podobnie jak planu zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa, podlegaj uzgodnieniu z wo jewdzkim konserwatorem zabytkw. Wanie ten organ prowadzi wojewdzk ewidencje zabytkw w formie kart ewidencyjnych zabytkw znajdujcych si na terenie wojewdztwa. Zbir tych kart znajdujcych si w wojewdzkich ewi dencjach zabytkw tworzy na szczeblu centralnym krajow ewidencj zabytkw, prowadzon przez Generalnego Konserwatora Zabytkw. Natomiast wjt (bur mistrz, prezydent miasta) prowadzi gminn ewidencj zabytkw w formie kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu gminu, objtych wojewdzk ewi dencj zabytkw. Wszystkie wymienione ewidencje zabytkw s wic ze sob po wizane, a zasady ich prowadzenia okrela rozpoi^dzenie Ministra Kultury z 2(XM r. W celu stworzenia na szczeblu centralnym warunkw niezbdnych do reali zacji ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego opracowuje krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Na wniosek wskazanego ministra taki krajowy program uchwala Rada Ministrw na okres 4 lat. Analogiczne pro gramy wojewdzkie, powiatowe i gminne uchwalaj odpowiednio sejmiki wojewdztw, rady powiatw oraz rady gmin. Realizacja tych programw ma na celu m.in. wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego, zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, jak te podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb turystycznych. Dla rozwoju turystyki poznawczej jest to niezmiernie istotne, gdy moliwo ogldania zabytkw sianowi klasyczny punkt programu wikszoci imprez turystycznych. Indywidu-
alne wyjazdy turystyczne rwnie maj czsto na celu wanie obejrzenie zabyt kw znajdujcych si na [rasie przejazdu lub w miejscowoci docelowej. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 2003 r. kadzie nacisk na ich ochron realizowan przez organy administracji publicznej oraz na zindywidualizowan opiek nad kadym zabytkiem sprawowan przez jego waciciela lub posiadacza. Jedynie to tych regulacji stanowi problematyka udostpniania zabytkw w celach poznawczych i turystycznych. Czciowo da si to wytumaczy zagroeniami, jakie turystyka poznawcza stanowi dla zabyt kw. Wanie te zagroenia ze strony turystw przemawiaj za koniecznoci wczenia samych turystw oraz organizatorw turystyki do stworzonego systemu ochrony i opieki nad zabytkami. Omawiana ustawa powinna za wzo rem poprzednio obowizujcej ustawy uzna zabytki za bogactwo narodowe oraz zobowizywa wszystkich obywateli do dziaa ochronnych i opieku czych w stosunku do zabytkw, zwaszcza nieruchomych. Szczeglne obo wizki w tym zakresie powinny by w drodze ustawowej naoone na organiza torw turystyki oraz przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek. Nie stety tak nie jest. Zabytki nieruchome s nagminnie niszczone w szczeglnoci przez rozmaite napisy dokonywane przez modocianych uczestnikw wycieczek, nad ktrymi czsto nawet nie prbuj zapanowa ich opiekunowie. Przepisy karne nie wystarcz w tym zakresie, gdy z reguy trudno je wyegzekwowa. Naley wprowadzi nowe regulacje prawne dotyczce odpowiedzialnoci po rzdkowej organizatorw turystyki oraz organizatorw wycieczek szkol nych. Zryczatowane kary pienine wymierzane w trybie administracyjnym mog ograniczy niszczenie i niewaciwe korzystanie z zabytkw. Dla ochrony zabytkw maj znaczenie przepisy omawianej ustawy upowa niajce starost do umieszczania na zabytkach nieruchomych wpisanych do reje stru odpowiednich znakw informujcych o tym. e dany zabytek podlega ochronie. Takie dziaanie wskazanego organu wymaga uzgodnienia z woje wdzkim konserwatorem zabytkw. Wzr tego rodzaju znaku okrela rozporz dzenie Ministra Kultury z 2004 r. Ochrona zabytkw nieruchomych wymaga, aby zagospodarowanie na cele uytkowe tego rodzaju zabytku wpisanego do rejestru (np. w celu wiadczenia usug hotelarskich) nastpowao w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwato rem zabytkw. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami ustala zakres takich uzgodnie dokonywanych przez waciciela lub posiadacza danego zabytku oraz wymagan dokumentacj konserwatorsk. Naley wskaza, e ustawa ta zobowizuje waciciela lub posiadacza zabytku m.in. do zapewnienia warunkw prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budow lanych przy zabytku. Ponadto omawiana ustawa okrela dziaania wymagajce pozwolenia wojewdzkiego konserwatora zabytkw, co obejmuje w szcze glnoci prowadzenie prac konserwatorskich i restauratorskich oraz robt bu dowlanych przy zabytku, jak rwnie takich robt w otoczeniu zabytku.
192
Rozdzia 7
Obowizki i ogranoenia administracyjne i finansowe zwizane z turystyk i rekreacj
193
Trzeba podkreli, e na mocy uslalc omawianej ustawy wszelkie przedmio ty bdce zabytkami archeologicznymi odkrytymi, przypadkowo znalezio nymi albo pozyskanymi stanowi wasno Skarbu Pastwa. Na znalazcy przedmiotu o cechach zabytku archeologicznego, ktrym niekiedy moe by turysta, ciy obowizek zabezpieczenia tego przedmiotu, oznakowania miejsca jego znalezienia oraz niezwocznego powiadomienia o tym fakcie wojewdzkie go konserwatora zabytkw albo wjta (burmistrza, prezydenta miasta). Tylko w razie spenienia wymienionych ustawowych obowizkw takiej osobie przy suguje prawo do nagrody od Skarbu Pastwa. Jeli znaleziony zabytek arche ologiczny posiada znaczn warto historyczn, artystyczn lub naukow i zara zem znaczn warto materialn, to zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Kultury z 2004 r. znalazca moe wwczas otrzyma nagrod pienin do 30-krotnoci przecitnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Mog (ym by zaintere sowani turyci bdcy archeologami-amatorami. Dla turystyki przyjazdowej i wyjazdowej szczeglne znaczenie maj przepisy ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami dotyczce wywozu zabyt kw za granic. Generalnie taki wywz nie jest ju ustawowo zakazany. Obo wizujca ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 2003 r. jest dowodem liberalizacji w tym zakresie, co wynika z dostosowania prawa pol skiego do standardw UE. Zgodnie z t ustaw warunkiem wywozu zabytku na stale za granic jest to. aby wywiezienie nie spowodowao uszczerbku dla dzie dzictwa kulturowego. Wywz czasowy za jest uwarunkowany stanem zachowa nia zabytku oraz daniem rkojmi, e nie ulegnie on zniszczeniu lub uszko dzeniu i zostanie przywieziony do Polski przed upywem wanoci pozwolenia. Pozwolenie na stay wywz zabytku za granic wydaje minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, dziaajcy przez Generalnego Konserwatora Zabytkw. Odpowiedni wniosek w tej sprawie jest skadany za porednictwem wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Ten ostatni organ jest waciwy w sprawach o wydanie czasowego pozwolenia na wywz zabytku za granic, jak te wydaje zawiadczenia stwierdzajce, e okrelone przedmioty nie wymagaj pozwolenia na wywz za granic. Zgodnie z ustaleniami oma wianej ustawy takiego pozwolenia nie wymagaj m.in. zabytki niewpisanc do rejestru zabytkw majce nie wicej ni 55 lat, materiay biblioteczne powstae po 31 grudnia 1948 r., jak rwnie dziea twrcw yjcych. Obecnie jest zasa d obowizek uzyskania stosownego zawiadczenia w stosunku do wszystkich zabytkowych przedmiotw wywoonych za granic bez pozwolenia na wywz. Tylko materiay biblioteczne powstae bez wtpliwoci po wskazanej wyej dacie nie wymagaj do wywozu za granic takiego zawiadczenia. Jednak w razie istnienia wtpliwoci w tym zakresie odpowiednie zawiadczenie wyda je w tej sytuacji Dyrektor Biblioteki Narodowej. Przepisy wykonawcze w oma wianych sprawach s zawarte w rozporzdzeniu Ministra Kultury z 2004 r.
Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 2003 r. ustala zasady finansowania opieki nad zabytkami. Przepisy tej ustawy zmienione w 2006 r. okrelaj warunki przyznawania przez ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw dotacji celowych na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robt budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. O tego ro dzaju dotacj z budetu pastwa moe ubiega si osoba fizyczna, jednostka samorzdu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna, bdca wacicielem lub posiadaczem takiego zabytku bd posiadajca go w trwaym zarzdzie. Moe to dotyczy wpisanego do rejestru zabytkw obiektu hotelarskiego lub innego obiektu, w ktrym s wiadczone usugi hotelarskie. Dla ochrony zabytkw i opieki nad nimi ma znaczenie funkcja spoecznych opiekunw zabytkw, podejmujcych dziaania zwizane z zachowaniem war toci zabytkw i utrzymaniem ich w jak najlepszym stanie oraz upowszechniaj cych wiedz o zabytkach. Spoeczny opiekun zabytkw jest uprawniony do pouczania osb naruszajcych przepisy o ochronie zabytkw i opiece nad za bytkami. Taki opiekun jest ustanawiany na wniosek wojewdzkiego konserwa tora zabytkw przez starost, ktry prowadzi list spoecznych opiekunw za bytkw i wydaje im legitymacje. W zakresie swoich zada spoeczni opieku nowie zabytkw wspdziaaj z wymienionymi organami administracji pu blicznej. Przy tym wskazane zadania mog wykonywa nie tylko osoby fizycz ne, ale rwnie osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadajce osobo woci prawnej. Osobom zasuonym w sprawowaniu ochrony zabytkw i opieki nad nimi jest przyznawana odznaka Za opiek nad zabytkami" w trybie okrelonym przez rozporzdzenie Ministra Kultury z 2004 r.
7.8. Zasady udostpniania muzealiw

Turystyka poznawcza czsto oznacza zwiedzanie rnych muzew w po szczeglnych miejscowociach. Zwykle s to due miasta, ale muzea s nieraz rwnie w maych miastach, a nawet na wsi. Wielu turystw jako jeden z celw pobytu w jakim miecie stawia zobaczenie jego najwaniejszych zbiorw mu zealnych. Tote regulacje prawne dziaalnoci muzew to dla turystyki sprawy o zasadniczym znaczeniu. Do dni i godzin otwarcia muzew musz by dosto sowywane programy wycieczek. Zasady organizacji muzew oraz udostpniania ich zbiorw zwiedzajcym okrela ustawa o muzeach z 1996 r., zmieniona w 2007 r. W rozumieniu tej ustawy muzeum to jednostka organizacyjna nienastawiona na osiganie zysku, ktrej celem jest gromadzenie i trwaa ochrona dbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkoci o charakterze materialnym i niematerialnym, informowa nie o wartociach i treciach gromadzonych zbiorw, upowszechnianie podsta-
194
Rozdzia 7
Obowizki i ograniczenia administracyjne i finansowe zwizane z turystyk i rekreacj dziaalno polegajc na oferowaniu do sprzeday zabytkw. Muzea pastwo we i rejestrowane muzea samorzdowe maj od 2007 r. prawo uywania okr gej pieczci z wizerunkiem ora i nazw muzeum w otoku, co ma podkrela ich znaczenie dla kultury narodowej. Przy muzeach pastwowych i samorzdowych omawiana ustawa przewiduje dziaanie rady muzeum jako organu opiniodawczo-doradczego. ktry sprawu je nadzr nad wypenianiem przez muzeum jego powinnoci wobec zbiorw i spoeczestwa, ocenia dziaalno muzeum oraz opiniuje przedoony przez dyrektora roczny plan dziaalnoci. Oglny za nadzr nad wszystkimi muze ami sprawuje minister waciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa naro dowego. Nadzr ten w odniesieniu do muzew rejestrowanych bezporednio podlegych temu ministrowi moe on powierzy radzie powierniczej. Takiej radzie mog rwnie by powierzone uprawnienia przysugujce w muzeach rejestrowanych innym organom administracji rzdowej lub organom jednostek samorzdu terytorialnego. Przy tym jeli w danym muzeum dziaa rada powier nicza, to nie powouje si ju rady muzeum. Przy ministrze waciwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego dziaa Rada do Spraw Muzew jako organ opiniodawczo-doradczy tego ministra. Kade muzeum dziaa na podstawie statutu nadanego przez organ lub pod miot bdcy zaoycielem danego muzeum. Statut moe przewidywa prowa dzenie przez muzeum dziaalnoci gospodarczej w celu finansowania dziaalno ci statutowej, zwizanej z realizacj celw muzeum. Po zmianach w 2007 r. ustawy o muzeach przewiduje ona nadawanie nowo tworzonym muzeom statu tu muzeum w organizacji, co ma uatwia ich funkcjonowanie do czasu zako czenia organizowania. Nowoci jest nadawanie muzeom nicposiadajcym osobowoci prawnej (np. uniwersyteckim, czy teatralnym) regulaminu przez podmiot, ktry takie muzeum utworzy. Zgodnie z analizowan ustaw wstp do muzew jest zasadniczo odpatny, ale organ lub podmiot bdcy zaoycielem danego muzeum moe wprowadzi brak odpatnoci za wstp. Ustawowo bezpatny jest tylko wstp do pastwo wych muzew martyrologicznych, objtych wykazem ustalonym w drodze rozporzdzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 2001 r. Wykaz ten obejmuje Pastwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Owicimiu, Pa stwowe Muzeum na Majdanku oraz Muzeum Stutthof W Sztutowie. W kadym muzeum ze wstpem patnym musi by ustalony jeden dzie w tygodniu z wej ciem nieodpatnym, co obecnie odnosi si tylko do wystaw staych. Zarwno wysoko opat za wstp, jak te dzie bez opat i ewentualne zwolnienie z opat ustala dyrektor danego muzeum. Wprowadzona zasada odpatnoci za wstp na wystawy czasowe, nieraz bardzo atrakcyjne, w dni wolne od opat ma przyczy ni si do zwikszenia wpyww z biletw wstpu do muzew pastwowych i samorzdowych. Kwestia ta ma bezporednie znaczenie dla turystyki poznaw-
wowych wartoci historii, nauki i kultury polskiej oraz wiatowej, ksztatowanie wraliwoci poznawczej i estetycznej oraz umoliwianie korzystania ze zgroma dzonych zbiorw. Wymienione cele muzea realizuj zwaszcza przez gromadze nie zabytkw, katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbio rw, odpowiednie ich przechowywanie, zabezpieczanie i konserwacj, urzdza nie wystaw staych i czasowych, dziaalno wydawnicz i edukacyjn, udostp nianie zbiorw do celw edukacyjnych i naukowych, zapewnianie waciwych warunkw zwiedzania oraz korzystania ze zbiorw i zgromadzonych informacji. Rzeczy ruchome i nieruchomoci bdce wasnoci muzeum i wpisane do inwentarza muzealiw tworz zbir okrelany mianem muzealia", ktry sta nowi dobro narodowe. Muzealia musz by zinwentaryzowane. Tylko rzeczy bdce wasnoci danego muzeum wpisuje si do inwentarza muzealiw, pro wadzonego w formie ksigi inwentarzowej. Nie podlegaj temu wpisowi tzw. depozyty, ktre s ewidencjonowane w odrbnej ksidze depozytw. Szersze pojcie zbiory" obejmuje zarwno muzealia, jak i depozyty. Ewidencjonowa nie moe by prowadzone w formie elektronicznej. Wizerunki muzealiw rw nie mog by utrwalone i przechowywane na informatycznych nonikach da nych. Muzeum pobiera opaty za udostpnianie wizerunkw muzealiw w tej postaci, ale bezporedni dostp do nich drog elektroniczn jest bezpatny. Zgodnie z ustaw o muzeach z 1996 r. muzea mog by tworzone przez mi nistrw i kierownikw urzdw centralnych, jednostki samorzdu terytorialne go, osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadajce osobowoci prawnej. W konsekwencji muzea mona podzieli na: pastwowe (utworzone przez organy administracji rzdowej np. Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Paac w Wilanowie, Muzeum Zamkowe w Malborku, Pastwowe Muzeum na Majdanku w Lublinie);
samorzdowe (utworzone przez jednostki samorzdu terytorialnego lub przez nie przejte, np. Muzeum Wsi Lubelskiej, Muzeum Tatrzaskie w Za kopanem, czy Muzeum - Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich; prywatne (wszystkie pozostae). Inny podzia muzew moe by dokonany z punktu widzenia wpisania ich do Pastwowego Rejestru Muzew lub nieobjcia tym rejestrem prowadzonym przez ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wskazany minister w drodze administracyjnej wyraa zgod na wpis muzeum do wymienionego rejestru dla potwierdzenia wysokiego poziomu merytorycznej dziaalnoci danego muzeum i znaczenia jego zbiorw. Takie muzeum reje strowane jest objte specjalnym wykazem muzew rejestrowanych, ma prawo uywania tej nazwy oraz korzysta ze szczeglnej ochrony i pomocy finansowej pastwa. Przysuguje mu te prawo pierwokupu zabytkw na aukcjach po cenie wylicytowanej oraz prawo pierwszestwa zakupu od podmiotw prowadzcych
196
Rozdzia 7
czej. ale trudno okreli, czy zauwaalnie wpynie na zainteresowanie turystw wystawami czasowymi muzew. W muzeach pastwowych oznaczonym kategoriom osb przysuguje opata ulgowa (m.in. uczniom, studentom, uczestnikom studiw doktoranckich, na uczycielom, emerytom i rencistom oraz osobom niepenosprawnym wraz z opiekunami) lub zwolnienie z niej (np. dzieciom do lat siedmiu). Wynika to z rozporzdzenia Rady Ministrw z 1997 r. okrelajcego grupy osb. ktrym przysuguje ulga w opacie lub zwolnienie z opaty za wstp do muzew pa stwowych. Po zmianie tego rozporzdzenia w 2006 r. wskazane ulgi i zwolnie nia przysuguj te obywatelom pastw czonkowskich UE oraz Szwajcarii, Isiandii. Liechtensteinu i Norwegii. Powysze ustalenia dotyczce ulg i zwolnie w opatach za wstp do muzew pastwowych, podobnie jak ustawowy obowizek ustanowienia w kadym muzeum jednego dnia w tygodniu wolnego od opat za wstp na wystawy stae, maj due znaczenie dla rozwoju turystyki poznawczej. Odrbnej regulacji ustawowej podlegaj te muzea, ktre s pooone na tere nach byych hitlerowskich obozw zagady. Tereny te, zwane Pomnikami Za gady, podlegaj regulacjom ustawy o ochronie terenw byych hitlerowskich obozw zagady z 1999 r. Zgodnie z ustaleniami tej ustawy Pomnikami Zagady s tereny, na ktrych s pooone: Pomnik Mczestwa w Owicimiu, Pomnik Mczestwa na Majdanku, Muzeum Stutthof' w Sztutowie, Muzeum Gross-Rosen w Rogonicy, Mauzoleum Walki i Mczestwa w Treblince, Muzeum Martyrologiczne - Obz w Chemnie nad Nerem, Muzeum Byego Obozu Zagady w Sobiborze, Byy Obz Zagady w Becu. Powoana ustawa wprowadzia ochron wymienionych Pomnikw Zagady jako cel publiczny, realizowany w postaci zadania z zakresu administracji pu blicznej. Ta ochrona polega na tworzeniu stref ochronnych Pomnikw Zagady oraz wprowadzeniu na obszarze Pomnikw Zagady i ich stref ochronnych szczeglnych zasad odbywania zgromadze, prowadzenia dziaalnoci gospo darczej, budowy obiektw budowlanych, tymczasowych takich obiektw i urz dze budowlanych, jak te wywaszczania nieruchomoci. Taka strefa ochronna to pas gruntu o szerokoci nie wikszej ni 100 m od granic Pomnika Zagady. Wspomniane ograniczenia oznaczaj m.in. zakaz wykonywania dziaalnoci gastronomicznej i hotelarskiej take w strefach ochronnych. Ten uzasadniony w peni zakaz wynika z wyjtkowego charakteru tych miejsc. Odwiedzajcy mog wtedy korzysta z infrastruktury gastronomicznej i hotelarskiej znajduj cej si poza stref ochronn Pomnikw Zagady.
ROZDZIA
Podstawy prawa cywilnego

8.1. rda prawa cywilnego
Podstawowym rdem prawa cywilnego jest kodeks cywilny z 1964 r., kt ry by ju wielokrotnie zmieniany, ostatnio kilka razy w 2007 r. Rozpoczte zostay pracy nad nowym kodeksem cywilnym, ktry ma szanse na uchwalenie w perspektywie kilku lat. Normy prawa cywilnego s te zawarte w wielu in nych ustawach, ratyfikowanych umowach midzynarodowych oraz aktach pra wa wsplnotowego. Takimi ustawami szczeglnymi s np. prawo przewozowe z 1984 r., prawo bankowe z 1997 r., ustawa o usugach turystycznych z 1997 r., ustawa o ochronie niektrych praw konsumentw z 2000 r., kodeks spek han dlowych z 2000 r., kodeks morski z 2001 r.. ustawa o podpisie elektronicznym z 2001 r.. ustawa o kredycie konsumenckim z 2001 r., ustawa o szczeglnych warunkach sprzeday konsumenckiej z 2002 r., prawo lotnicze z 2002 r., ustawa o elektronicznych instrumentach patniczych z 2002 r.. prawo zamwie pu blicznych z 2004 r.. czy prawo telekomunikacyjne z 2004 r. Wymienione ustawy maj wikszy lub mniejszy zwizek z turystyk i rekreacj. Wikszo z nich jest bliej omwiona w dalszych partiach podrcznika. Polskie prawo cywilne jest oparte na czterech podstawowych zasadach: za sadzie rwnoci i ochrony podmiotw prawa, zasadzie ochrony wasnoci oraz innych praw majtkowych i niemajtkowych, zasadzie autonomii woli (ozna czajcej w szczeglnoci swobod kontraktow) oraz zasadzie odpowiedzialno ci odszkodowawczej za skutki podejmowanych dziaa i zaniecha (opartej na dwch obowizkach o charakterze oglnym: dotrzymywania umw oraz napra wienia wyrzdzonej szkody).
8.2. Podmioty prawa cywilnego

Podmiotami prawa cywilnego s ludzie oraz jednostki organizacyjne uznane przez prawo za majce osobowo prawn. Kodeks cywilny nazywa te podmioty
198
Rozdzia 8
199
odpowiednio osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Do tej ostatniej kate gorii naley Skarb Pastwa, przedsibiorstwa pastwowe, banki pastwowe, szkoy wysze. PAN. gminy i inne jednostki samorzdu terytorialnego, sp dzielnie, spki akcyjne, spki z o.o., stowarzyszenia, fundacje oraz szereg in nych jednostek organizacyjnych, ktrym przepisy szczeglne przyznaj osobo wo prawn. W zasadzie osobowo prawna jest uzyskiwana z chwil wpisu do waciwego rejestru. Tym rejestrem jest z reguy Krajowy Rejestr Sdowy, funkcjonujcy od 1 stycznia 2001 r. Po zmianie w 2003 r. k.c. przewiduje, e do jednostek organizacyjnych niebdcych osobami prawnymi, ktrym ustawa przyznaje zdolno prawn, stosuje si odpowiednio przepisy o osobach praw nych. Tym samym ustawowo zosta pozytywnie rozstrzygnity problem istnienia tzw. niepenych (uomnych) osb prawnych. Takimi podmiotami s w szcze glnoci spki osobowe (jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowoakcyjne), jako e zgodnie z kodeksem spek handlowych z 2000 r. taka spka moe we wasnym imieniu nabywa prawa i zaciga zobowizania, pozywa i by pozywana oraz prowadzi przedsibiorstwo pod wasn firm. S to samo dzielne podmioty stosunkw cywilnoprawnych. Zarwno osoby fizyczne, jak i osoby prawne oraz niepene osoby prawne maj tzw. zdolno prawn, gdy mog by podmiotami praw i obowizkw z zakresu prawa cywilnego. Kady czowiek ma t zdolno od chwili urodze nia. Oczywicie omawiana zdolno w wypadku osb prawnych i niepenych osb prawnych nie obejmuje praw i obowizkw rodzinnych oraz innych doty czcych jedynie ludzi. Czym innym jest zdolno do czynnoci prawnych, tj. zdolno do nabywa nia praw i obowizkw cywilnoprawnych przez wasne dziaania. W wypadku ludzi zdolno ta zaley od wieku oraz ewentualnego cakowitego lub czcio wego ubezwasnowolnienia na podstawie orzeczenia sdu. Osoby do lat 13 oraz osoby cakowicie ubezwasnowolnione nie maj zdolnoci do czynnoci praw nych. T zdolno ograniczon maj maoletni, ktrzy ukoczyli 13 lat, oraz osoby penoletnie ubezwasnowolnione czciowo. Pen zdolno do czynnoci prawnych uzyskuje si z chwil uzyskania penoletnoci. Natomiast zdolno do czynnoci prawnych osb prawnych nie podlega takim uwarunkowaniom. Kada osoba prawna dziaa przez swoje organy (dyrektora, zarzd itp.) w sposb prze widziany w ustawie i opartym na niej statucie. Znajduje to odpowiednie zasto sowanie do niepenych osb prawnych. W razie ich niewypacalnoci odpowie dzialno subsydiarn ponosz ich czonkowie (wsplnicy). Trzeba doda, e przepisy k.c. uwaaj obecnie za konsumenta osob fizycz n dokonujc czynnoci prawnej niezwizancj bezporednio z jej dziaalnoci gospodarcz lub zawodow. Ta kodeksowa definicja konsumenta jest w istocie bliska okreleniu klient" stosowanemu przez ustaw w usugach turystycznych z 1997 r.
8.3. Przedmiot stosunkw cywilnoprawnych

Przedmiotem stosunkw cywilnoprawnych s w szczeglnoci rzeczy. Pod tym pojciem kodeks cywilny rozumie tylko przedmioty materialne. Musz by one wyodrbnione z przyrody. Ich warto majtkowa lub jej brak nie ma zna czenia. Mog to by przedmioty w stanie pierwotnym lub przetworzonym. Zgodnie z ustaw o ochronie zwierzt z 1997 r. zwierz nic jest rzecz. Ustawa ta w sposb szczeglny traktuje zwierzta jako istoty yjce, zdolne do odczu wania cierpienia i wymaga dla nich ze strony ludzi zapewnienia poszanowania, ochrony i opieki. Podstawowy podzia rzeczy jest dokonywany na rzeczy ruchome (tzw. ru chomoci) i nieruchome (tzw. nieruchomoci). Do tych ostatnich kodeks cywil ny zalicza grunty oraz budynki trwale z gruntem zwizane i czci takich bu dynkw, jeeli wedug prawa stanowi odrbny od gruntu przedmiot wasnoci. Wszystkie inne rzeczy to ruchomoci. Spord innych podziaw rzeczy istotne znaczenie ma zwaszcza odrnienie rzeczy podziclnych i niepodzielnych oraz rzeczy oznaczonych co do gatunku i oznaczonych co do tosamoci. Czci skadow rzeczy jest to wszystko, co nie moe by od niej odczo ne bez uszkodzenia lub istotnej zmiany caoci bd przedmiotu odczonego. To poczenie musi mie charakter trway. Tak jest np. co do k samochodu. Warunkiem jest, by cz skadowa nie bya wasnoci innej osoby. Od tak rozumianej czci skadowej trzeba odrni przynaleno, ktr jest rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem. Rzecz gwna i jej przynaleno (np. zapasowe kolo samochodu) musz przy tym pozostawa w faktycznym zwizku i stanowi wasno jednej osoby. Poytkami rzeczy s przynoszone przez ni dochody. Odrnia si poytki naturalne oraz cywilne. Te pierwsze to pody rzeczy oraz inne odczone od niej czci skadowe, stanowice normalny dochd z rzeczy zgodnie z zasadami prawidowego gospodarowania (np. owoce). Natomiast poytki cywilne to docho dy, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu). Inny ni rzeczy przedmiot stosunkw cywilnoprawnych stanowi takie przedmioty materialne, ktre w wietle prawa nie s rzeczami (kopaliny, cie cze i gazy inne ni kopaliny, zwierzta domowe i hodowlane, jak rwnie yjce w stanie wolnym), oraz rozmaite dobra niematerialne. Do tych ostatnich nale rne postacie energii, dobra osobiste (np. wizerunek, nazwisko, firma czyli nazwa, pod ktr dziaa przedsibiorca, tajemnica korespondencji), dobra inte lektualne (np. literackie, naukowe, wynalazki), papiery wartociowe (np. obliga cje i akcje) oraz pienidz jako miernik wartoci (a nie w postaci okrelonych znakw pieninych). Szczeglnym przedmiotem stosunku cywilnoprawnego moe by przedsi biorstwo w znaczeniu przedmiotowym. Kodeks cywilny rozumie przez takie
200
Rozdzia 8
201
przedsibiorstwo /organizowany zesp skadnikw niematerialnych i mate rialnych przeznaczony do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Pojcie lo obejmuje m.in. nazw przedsibiorstwa, wasno nieruchomoci lub ruchomo ci, wierzytelnoci, rodki pienine, koncesje, licencje i zezwolenia, majtkowe prawa autorskie, tajemnice przedsibiorstwa, jego ksigi i dokumenty dotyczce prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Naley zwrci uwag na dwa znaczenia pojcia majtek". W wskim zna czeniu to og aktyww nalecych do danego podmiotu. Natomiast w szerokim znaczeniu majtek obejmuje nic tylko og aktyww, ale i og pasyww (obo wizkw) okrelonego podmiotu. Czym innym jest pojcie mienia. Zgodnie z definicj kodeksow mieniem jest wasno i inne prawa majtkowe. W odrnieniu od majtku, ktry zawsze jest zwizany z okrelonym podmio tem, wskazane rozumienie mienia moe odnosi si do oznaczonej kategorii podmiotw, np. mienie pastwowe, mienie komunalne, mienie spdzielcze czy te prywatne.
8.4. Czynnoci prawne

Czynnoci prawn jest takie zdarzenie prawne, ktre skada si z co naj mniej jednego owiadczenia woli, zmierzajcego do wywoania skutkw praw nych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Zgodnie z kodeksem cywilnym owiadczeniem woli jest kade zachowanie si, ktre dostatecznie ujawnia wol danego podmiotu dokonania czynnoci prawnej. Mo g to by okrelone sowa, gesty i inne zachowania wyraajce zamiar spowo dowania okrelonych skutkw prawnych. Przy tym owiadczenia woli naley odrni od owiadcze wiedzy (np. zawiadomienie o wadach fizycznych rze czy) oraz od przejaww uczu (np. tzw. przebaczenie). Niekiedy oprcz owiad czenia woli czynno prawna musi zawiera jeszcze inne elementy, jak np. wy danie rzeczy czy wpis do ksigi wieczystej. Spord wielu podziaw czynnoci prawnych szczeglne znaczenie ma od rnienie czynnoci prawnych: jednostronnych (np. testament, przyrzeczenie publiczne) i dwustronnych (umw), konsensualnych (prawie wszystkie umowy) i realnych (np. umowa prze chowania), zobowizujcych (do okrelonego wiadczenia) i rozporzdzajcych (tj. przenoszcych, obciajcych, ograniczajcych lub znoszcych prawo pod miotowe). Tre czynnoci prawnej moe by w zasadzie dowolnie uksztatowana- Wy rnia si w niej skadniki przedmiotowo istotne (decydujce o typie danej czynnoci), podmiotowo istotne (powodujce z woli stron okrelone skutki
prawne, jak np. zadatek, odstpne, kara umowna, warunek czy termin) oraz nie istotne (ich pominicie powoduje zastosowanie odpowiednich norm prawnych lub zwyczajw). Zgodnie z k.c. kada czynno prawna wywouje nie tylko skutki w niej wyraone lecz take wynikajce z obowizujcych przepisw prawnych, zasad wspycia spoecznego i ustalonych zwyczajw. Przy tym umowa o wiadczenie niemoliwe jest niewana z mocy prawa. Niewana jest le czynno prawna sprzeczna z normami imperatywnymi lub zasadami wspycia spoecznego bd dokonana z zamiarem obejcia prawa. Rwnie forma czynnoci prawnej moe by w zasadzie dowolna (pisem na, ustna, w postaci elektronicznej, czy odpowiednich zachowa wyraajcych w sposb dorozumiany wol okrelonej osoby). Jednak w oznaczonych sytu acjach jest wymagana jedna z form szczeglnych: zwyka forma pisemna (wymagana np. do udzielenia penomocnictwa oglnego), forma pisemna z urz dowym powiadczeniem daty (po powiadczeniu przez notariusza jest to tzw. data pewna), forma pisemna z urzdowym powiadczeniem podpisu (przez notariusza albo przez organ gminy lub bank w miejscowociach, w ktrych nic ma notariusza), akt notarialny (np. w razie sprzeday nieruchomoci). Do za chowania zwykej formy pisemnej czynnoci prawnej wystarcza zoenie wa snorcznego podpisu na dokumencie obejmujcym tre owiadczenia woli. Kodeks cywilny obecnie przewiduje, e owiadczenie woli zoone w postaci elektronicznej moe by rwnowane z owiadczeniem woli w formie pisem nej. Warunkiem jest jednak, aby taka posta elektroniczna owiadczenia woli bya opatrzona tzw. bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy wanego kwalifikowanego certyfikatu. Znaczenie tych bardzo specyficznych, techniczno-prawnych terminw okrela ustawa o podpisie elek tronicznym z 2001 r. Niedochowanie wymaganej formy szczeglnej powoduje rne konsekwen cje, poczynajc od niewystpienia okrelonych skutkw czynnoci prawnej, poprzez oznaczone utrudnienia dowodowe w procesie (niedopuszczalno dowodu ze wiadkw ani dowodu z przesuchania stron na fakt dokonania czyn noci), a do rygoru niewanoci czynnoci prawnej. Ten ostatni skutek wyst puje w razie niezachowania wymaganej przez prawo formy aktu notarialnego, a w odniesieniu do zwykej formy pisemnej - tylko w sytuacji zastrzeenia tej formy przez ustaw pod rygorem niewanoci, a nie dla celw dowodowych. Wano czynnoci prawnej jest uzaleniona od sianu ludzkiej psychiki oraz wiedzy. Takie wady owiadczenia woli, jak brak wiadomoci lub swobody oraz pozorno powoduj bezwzgldn niewano danego owiadczenie woli. Natomiast wady w postaci bdu, podstpu lub groby stwarzaj moliwo uchylenia si od skutkw prawnych okrelonego owiadczenia woli (tzw. nie wano wzgldna).
202
Rozdzia 8
203
8.5. Sposoby zawierania umw

Umowy mog by zawierane rnymi sposobami. Przepisy k.c. regulujce te zagadnienia po licznych zmianach przewiduj cztery takie tryby zawierania umw: ofertowy, w drodze negocjacji, aukcji albo przetargu. Przez ofert naley rozumie owiadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, okrelajce istotne postanowienia tej umowy. Taka stanowcza propozycja zawarcia umowy musi okrela przynajmniej jej przedmiotowo istotne postanowienia. Jest to propo zycja wica oferenta do upywu oznaczonego w niej terminu. Jeeli taki ter min nie by oznaczony przez oferenta, to oferta zoona w obecnoci drugiej strony albo za pomoc rodka bezporedniego porozumiewania si na odlego (np. telefonu) przestaje wiza, gdy nie zostanie przyjta niezwocznie. W in nych przypadkach oferta przestaje wiza z upywem czasu potrzebnego w zwy kym toku czynnoci do otrzymania odpowiedzi wysanej bez nieuzasadnionego opnienia. Naley te podkreli, e wszelkie ogoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogu lub do poszczeglnych osb, uwaa si w razie wtpliwoci nie za ofert, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy. Oferta zoona w postaci elektronicznej wie skadajcego tylko wtedy, je eli druga strona niezwocznie potwierdzi jej otrzymanie. Od przedsibiorcy skadajcego ofert w takiej postaci k.c. wymaga, aby przed zawarciem umo wy poinformowa drug stron w sposb jednoznaczny i zrozumiay o: czynnociach technicznych skadajcych si na procedur zawarcia umowy; skutkach prawnych potwierdzenia przez drug stron otrzymania oferty; zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostpniania przez przed sibiorc drugiej stronie treci zawieranej umowy; metodach i rodkach technicznych sucych wykrywaniu i korygowaniu bdw we wprowadzanych danych, ktre jest obowizany udostpni dru giej stronie; jzykach, w ktrych umowa moe by zawarta; kodeksach etycznych, ktre stosuje oraz o ich dostpnoci w postaci elektro nicznej. Powysze obowizki informacyjne dotycz ofeil w postaci elektronicznej, ktre nie s skierowane do indywidualnych osb. Nie odnosz si one do za wierania umw w drodze poczty elektronicznej i podobnych rodkw indywidu alnego porozumiewania si na odlego. Przy tym w stosunkach midzy przed sibiorcami omawiane wymagania kodeksowe mog nie by stosowane, jeli strony tak postanowi. Tylko w stosunkach midzy przedsibiorcami oferta moe by odwoana przed zawarciem umowy. Warunkiem jest, aby owiadczenie o odwoaniu zosta o zoone drugiej stronie przed wysaniem przez ni owiadczenia o przyjciu
oferty. Jednake w takich stosunkach oferta nic moe by odwoana, jeli okre lono w niej termin przyjcia lub nieodwoywalny charakter danej oferty. Jeli owiadczona przez oferenta w postaci oferty wola zawarcia umowy nie zostanie w peni zaakceptowana przez adresata oferty, to nie doprowadzi do zawarcia umowy. Zgodnie bowiem z ustaleniem kodeksowym przyjcie oferty dokonane z zastrzeeniem zmiany lub uzupenienia jej treci poczytuje si za now ofert. Inaczej jest tylko w stosunkach midzy przedsibiorcami, gdy dodane w 2003 r. przepisy k.c. przewiduj, e w takiej sytuacji odpowied na ofert z zastrzeeniem zmian lub uzupenie niezmicniajcych istotnie treci oferty poczytuje si za jej przyjcie. W tej szczeglnej sytuacji strony wie umowa o treci okrelonej w ofercie, ale z uwzgldnieniem zastrzee zawar tych w odpowiedzi na ni. Nie dotyczy to jednak oferty z wyranym wskaza niem niemonoci jej przyjcia z zastrzeeniami, jak te przypadku, gdy oferent - przedsibiorca niezwocznie sprzeciwi si wczeniu zastrzee do umowy. Ponadto zmienione uregulowania kodeksowe przewiduj, e brak niezwocznej odpowiedzi przedsibiorcy na ofert zawarcia umowy w ramach jego dziaal noci, pochodzc od oferenta, z ktrym pozostaje w staych stosunkach go spodarczych, poczytuje si za przyjcie oferty. Trzeba jednak podkreli, e zasad jest. i brak odpowiedzi na zoon ofert nie prowadzi do zawarcia umowy. Szczeglnym wyjtkiem od tej zasady jest zmodyfikowany przepis kodeksowy odwoujcy si do ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub treci oferty, e dojcie do skadajcego ofert owiadczenia drugiej strony ojej przyjciu nic jest wymagane. Wwczas umowa dochodzi do skutku, jeli druga strona w czasie waciwym przystpi do wykonania danej umowy. Negocjacje (zwane dawniej rokowaniami) s procesem stopniowego uzgad niania treci umowy. Ten sposb zawierania umw jest wykorzystywany w od niesieniu do umw o skomplikowanej lub nietypowej treci, jak te w wypadku, gdy wiadczenia maj mie du warto. Jeli strony prowadzce negocjacje nie uzgodni innych ustale, to uwaa si. e umowa zostanie w tym trybie za warta dopiero w razie dojcia przez strony do porozumienia co do wszystkich jej postanowie, ktre byy przedmiotem negocjacji. W ostatnich latach mo na zauway ksztatowanie si w Polsce na wzr amerykaski praktyki podpi sywania tzw. listw intencyjnych przy rozpoczynaniu negocjacji. Dotyczy to umw gospodarczych o znacznej wartoci i zoonym charakterze. Tego rodzaju list wyraa denie stron do zawarcia okrelonej umowy. Przepisy kodeksowe do niedawna nie reguloway skutkw prawnych podpisania listu intencyjnego. Take orzecznictwo sdw polskich nie wypowiedziao si jednoznacznie w tych kwestiach. Dopiero nowelizacja k.c. z 2003 r. okrelia kryteria umoli wiajce ocen postpowania negocjujcych partnerw w sytuacji, gdy nic doszo do zawarcia umowy. Obecnie przepisy kodeksowe przewiduj, e strona, ktra rozpocza lub prowadzia negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajw,
204
Rozdzia 8
205
a zwaszcza bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowizana do naprawienia szkody, jak druga slrona poniosa przez to. e liczya na zawarcie umowy. Po nadto w razie udostpnienia w loku negocjacji poufnych informacji drugiej stronie jest ona zobowizana do nieujawniania i nicprzekazywania ich innym osobom oraz niewykorzystywania tych informacji dla wasnych celw, gdy w przeciwnym wypadku uprawniony podmiot moe da naprawienia szkody albo wydania uzyskanych przez drug stron korzyci. Trzecim sposobem zawierania umw jest aukcja, nazywana dawniej w k.c. mianem przetargu ustnego, a nieraz wystpujca w postaci licytacji. Ogoszenie aukcji powinno okreli czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo wskaza sposb udostpnienia tych warunkw. Warunki le mog zastrzega obowizek wpacenia tzw. wadium, czyli okrelonej sumy pieninej zabezpie czajcej roszczenia organizatora na wypadek uchybienia ze strony oferenta obowizkowi zawarcia umowy. Organizator aukcji jest zwizany jej warunkami od chwili ich udostpnienia. Mog by one zmienione lub odwoane tylko wte dy, gdy zastrzeono to w ich treci. Rwnie uczestnik aukcji jest zwizany zoon przez siebie ofert. Jego oferta przestaje wiza, gdy inny uczestnik aukcji (licytant) zoy ofert korzystniejsz. Otrzymana najkorzystniejsza oferta w toku aukcji prowadzi do zawarcia umowy z chwil tzw. udzielenia przybicia. Z kolei przetarg jako tryb zawierania umw zosta uregulowany w kodeksie cywilnym dopiero w 1996 r. i okrelony wwczas mianem przetargu pisemnego. Jest to sposb zawarcia umowy przy udziale wielu podmiotw jako uczestni kw postpowania przetargowego, ktre ma charakter eliminacyjny. Celem tego trybu postpowania jest stworzenie organizatorowi przetargu moliwoci porwnania rnych ofert i wyboru najkorzystniejszej oraz zawarcie umowy z uczestnikiem, ktry zgosi t ofert. Kodeks cywilny wymaga, aby ogoszenie przetargu obejmowao czas, miejsce, przedmiot i warunki przetargu albo wska zywao sposb udostpnienia tych warunkw Mog one obejmowa obowizek wpacenia wadium. Organizator przetargu jest zwizany jego warunkami od chwili ich ogoszenia. Take oferent od chwili zoenia oferty jest obowizany postpowa zgodnie z postanowieniami ogoszenia o przetargu oraz warunkami danego przetargu. Takie oferty s skadane w formie pisemnej i podlegaj bada niu oraz ocenie przez ogaszajcego przetarg lub powoan przez niego komisje przetargow. Jeeli w warunkach takiego przetargu nie zastrzeono inaczej, zoona oferta przestaje wiza, gdy zostaa wybrana inna oferta albo przetarg zosta zamknity bez wybrania adnej oferty. Organizator przetargu jest obowi zany niezwocznie powiadomi na pimie jego uczestnikw o wyniku przetar gu albo o jego zamkniciu bez dokonania wyboru. Naley podkreli, e organizator oraz uczestnik zarwno przetargu, jak i wyej omwionej aukcji, moe da uniewanienia umowy zawartej w wy niku danego przetargu lub aukcji, jeeli strona tej umowy, inny uczestnik lub
osoba dziaajca w porozumieniu z nimi wpyna na wynik przetargu lub aukcji w sposb sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Uprawnienie takie wygasa z upywem miesica od dowiedzenia si przez osob uprawnion o ist nieniu przyczyny uniewanienia, ale nie pniej ni z upywem roku od dnia zawarcia danej umowy. Oprcz kodeksowego uregulowania przetargu obowizuj rwnie przepisy szczeglne o przetargach ustalone w kilku innych ustawach, jak np. w prawie zamwie publicznych z 2004 r. Powoana ustawa okrela tryby udzielania zamwie publicznych i przewiduje dwa rodzaje przetargw (nieograniczony i ograniczony) jako podstawowe takie tryby, dopuszczajc w oznaczonych w tej ustawie przypadkach sze innych sposobw zawarcia umowy o zamwienie publiczne. S lo: negocjacje z ogoszeniem, tzw. dialog konkurencyjny, negocja cje bez ogoszenia, zamwienie z wolnej rki. zapytanie o cen oraz licytacja elektroniczna. Ponadto odrbnie s uregulowane przez ustaw o ochronie niektrych praw konsumentw z 2000 r. zagadnienia zawierania umw poza lokalem przedsi biorstwa oraz na odlego, gdy wie si to z zagroeniem interesw konsu mentw. Ustawa ta przewiduje w szczeglnoci prawo konsumenta do odstpie nia od zawartej w takich warunkach umowy, przy czym moe lo nastpi w terminie 10 dni od zawarcia danej umowy i nie wymaga podania przyczyn odstpienia ani zapaty odstpnego. Wystarcza zoenie stosownego owiadcze nia na pimie. Poza tym warto osobno wspomnie, e niekiedy zdarza si rwnie zawarcie umowy w drodze sporzdzenia odpowiedniego projektu umowy przez osob trzeci (np. notariusza) i podpisania umowy przez strony.
8.6. Przedstawicielstwo
W zasadzie kady sam dokonuje czynnoci prawnych, ale wcale nie jest to konieczne, gdy z reguy mona dziaa przez osob trzeci. Wyjtki wynikaj z przepisw ustawowych lub z waciwoci czynnoci prawnej. Przedstawiciel stwo polega na tym, e jedna osoba (zwana przedstawicielem) dokonuje w imieniu drugiej osoby (zwanej reprezentowanym) czynnoci prawnej, ktra wywouje skutki prawne bezporednio dla reprezentowanego. Jeli to umocowanie do dziaania w cudzym imieniu opiera si na ustawie, to jest lo przedstawicielstwo ustawowe (np. rodzice dziaajcy w stosunku do dzieci pozostajcych pod ich wadz rodzicielsk, opiekun, kurator). Jeli takie upowanienie wynika z owiad czenia woli reprezentowanego, to mamy do czynienia z penomocnictwem. Penomocnictwa moe udzieli w zasadzie tylko osoba majca pen zdol no do czynnoci prawnych. Natomiast nie jesl wymagana pena zdolno do czynnoci prawnych od penomocnika, ktry moe j mie ograniczon. Jeli
206
Rozdzia 8
207
mocodawca ustanowi kilku penomocnikw, to kady z nich moe dziaa sa modzielnie, chyba e z treci penomocnictwa wynika obowizek reprezentacji cznej. Penomocnikiem moe by nie tylko osoba fizyczna, ale take osoba prawna. Penomocnictwa mona udzieli zasadniczo w dowolnej formie, z wy jtkiem sytuacji, gdy do wanoci czynnoci prawnej jest potrzebna szczeglna forma, gdy wtedy i umocowanie dla penomocnika powinno by udzielone w tej samej formie. Ponadto jak ju wspomniano, forma pisemna pod rygorem niewanoci jest wymagana dla penomocnictwa oglnego, ktre dotyczy tzw. czynnoci zwykego zarzdu (tj. czynnoci prawnych oraz faktycznych obej mujcych normalny, codzienny zarzd okrelonym majtkiem). Innym rodzajem penomocnictwa jest penomocnictwo rodzajowe, ktre obejmuje okrelon kate gori czynnoci prawnych. Natomiast penomocnictwo do poszczeglnej czyn noci odnosi si do indywidualnie oznaczonej czynnoci prawnej. Kade peno mocnictwo moe by w kadym czasie odwoane. W zasadzie umocowanie wygasa ze mierci mocodawcy lub penomocnika. Po wyganiciu umocowa nia penomocnik jest obowizany zwrci mocodawcy dokument penomoc nictwa. Penomocnik moe ustanowi dla mocodawcy tzw. dalszych penomocni' kw (substytutw), gdy takie umocowanie wynika z treci penomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego bdcego podstaw penomocnictwa. Taki stosunek wewntrzny midzy penomocnikiem a jego mocodawc moe wyni ka np. z umowy o prac czy z umowy agencyjnej i zobowizywa penomocnika do dziaania w imieniu osoby reprezentowanej. Samo bowiem penomocnic two do tego nie zobowizuje, a jedynie upowania do dokonywania czynnoci prawnych w imieniu i na rzecz mocodawcy. Niekiedy wystpuje tzw. peno mocnictwo domniemane, gdy w lokalu przedsibiorstwa przeznaczonym do obsugiwania publicznoci czynnoci obsugi wykonuje jaka osoba, to uwaa si j w razie wtpliwoci za umocowan do dokonywania zazwyczaj dokony wanych tam czynnoci prawnych z osobami korzystajcymi z usug tego przed sibiorstwa. Czym innym jest tzw. penomocnictwo rzekome, gdy kto dokonu je czynnoci prawnej w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu. Wano takiej umowy zaley od potwierdzenia przez osob, w ktrej imieniu dana umowa zostaa zawarta. Generalnie penomocnik nie mo e by drug stron czynnoci prawnej, ktrej dokonuje w imieniu mocodawcy (tzw, czynno z samym sob), ani jednoczenie reprezentowa obu stron czyn noci prawnej. Co innego jednak moe wynika z treci penomocnictwa lub z treci czynnoci prawnej wykluczajcej moliwo naruszenia interesw mo codawcy. Szczeglna odmiana penomocnictwa wystpuje w prawic pocztowym. Pe nomocnictwo pocztowe polega na upowanieniu do odbioru w imieniu adresata przesyek i kwot przekazw pocztowych bd tylko oznaczonego rodzaju prze-
syek lub kwot przekazw pocztowych albo konkretnej przesyki lub kwoty ta kiego przekazu. Naley rwnie odrni tzw. prokur czyli penomocnictwo handlowe udzielane dawniej tylko przez spki handlowe na zasadach ustalonych w ko deksie handlowym z 1934 r. Nowelizacja k.c. w 2003 r. wprowadzia prokur do tego kodeksu, ktry rozumie przez ni penomocnictwo udzielone przez przed sibiorc, podlegajcego obowizkowi wpisu do rejestru przedsibiorcw, ktre obejmuje umocowanie do czynnoci sdowych i pozasdowych- zwizanych z prowadzeniem przedsibiorstwa. Prokura jest pod rygorem niewanoci udzie lana na pimie i podlega obowizkowemu wpisowi do rejestru przedsibiorcw. Nie moe by ona ograniczona ze skutkiem wobec osb trzecich, co nie dotyczy tylko prokury oddziaowej, ktra jest ograniczona do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziau przedsibiorstwa. Z zakresu prokury wyczone jest tylko zbycie przedsibiorstwa, jego oddanie do czasowego korzystania oraz zbycie lub obcienie nieruchomoci, co wymaga penomocnictwa do poszczeglnej czyn noci. Prokura moe by udzielona kilku osobom cznie (prokura czna) lub oddzielnie i w kadym czasie moe by odwoana. Prokurentem moe by je dynie osoba fizyczna majca pen zdolno do czynnoci prawnych. Dokonujc czynnoci prawnej w charakterze prokurenta taka osoba skada wasnorczny podpis z dopiskiem wskazujcym na prokur. Prokura nie moe by przeniesio na. Prokurent moe jednak ustanowi penomocnika do poszczeglnej czynnoci lub do pewnego rodzaju czynnoci. Prokura wygasa ze mierci prokurenta, ale mier przedsibiorcy ani utrata przez niego zdolnoci do czynnoci prawnych nie powoduje wyganicia prokury.
8.7. Przedawnienie roszcze

Prawo wie rne skutki z upywem czasu. Instytucja przedawnienia rosz cze jest jednym z nich. Zgodnie z kodeksem cywilnym przedawniaj si tylko roszczenia majtkowe. Natomiast nic przedawniaj si prawa podmiotowe bezwzgldne, roszczenia niemajtkowe, ani roszczenia procesowe czy administracyjnoprawne. W wypadku przedawnienia roszczenia majtkowego dunik ma moliwo uchylenia si od zaspokojenia tego roszczenia. Wtedy zobo wizanie nabiera charakteru zobowizania naturalnego i wierzyciel moe li czy jedynie na dobrowolne jego wykonanie przez dunika. Sd obecnie nie moe uwzgldni z urzdu upywu terminu przedawnienia lecz dokonuje tego dopiero po zgoszeniu zarzutu przedawnienia przez dunika. Terminy przedawnienia s ustalone normami o charakterze imperatywnym i wszelkie umowne postanowienia skracajce lub wyduajce te terminy s z mocy prawa niewane. Przewidziany przez kodeks cywilny oglny termin przedawnienia wynosi 10 lat, ale dla roszcze o wiadczenia okresowe (np.
208
Rozdzia 8
209
o zapat odsetek) oraz roszcze zwizanych z prowadzeniem dziaalnoci go spodarczej - tylko 3 lata. Natomiast przepisy szczeglne ustalaj krtsze ter miny przedawnienia (np. roszczenia z umowy przewozu osb przedawniaj si z upywem roku). Wyjtkiem jest dodany w 2007 r. przepis kodeksowy przewi dujcy w okrelonych okolicznociach dusze terminy przedawnienia roszcze o naprawienie szkody wyrzdzonej czynem niedozwolonym, o czym zob. bliej punki 7 rozdziau 10 podrcznika. Bieg przedawnienia rozpoczyna si od dnia, w ktrym dane roszczenie stao si wymagalne, tzn. powstaa prawna moliwo dania zaspokojenia roszcze nia. W oznaczonych przez prawo sytuacjach bieg przedawnienia przerywa si (np. w razie wniesienia pozwu do sdu) i wwczas termin przedawnienia jest liczony od pocztku. W innych okrelonych prawem wypadkach bieg przedaw nienia ulega zawieszeniu (np. przy obowizkowej reklamacji w transporcie lub na poczcie) i oznaczony czas nie jest wliczany do terminu przedawnienia. Wte dy sumuje si okresy przed i po zawieszeniu biegu przedawnienia.
wej maeskiej), albo z wspwasnoci w czciach uamkowych, ktra ma charakter samoistny. W tym ostatnim przypadku kady ze wspwacicieli ma okrelony uamkiem udzia, ktrym moe rozporzdza, wyraajcy zakres uprawnie wzgldem rzeczy wsplnej. Taka wspwasno rodzi wiele proble mw w zarzdzaniu rzecz wspln i k.c. przyznaje kademu ze wspwacicie li prawo dania zniesienia danej wspwasnoci. Moe to nastpi w drodze umownej lub przez sd. Podczas gdy wasno rzeczy jest stanem prawnym, to jej posiadanie jest stanem faktycznym. Polega ono na fizycznym wadztwie nad rzecz (element fizyczny), poczonym z wol wadania dan rzecz (element psychiczny). Przy tym posiadaczem samoistnym jest ten, kto faktycznie wada rzecz jak waci ciel, a posiadaczem zalenym ten, kto ni faktycznie wada jak uytkownik, zastawnik, najemca, dzierawca lub majcy inne prawo, z ktrym czy si okre lone wadztwo nad cudz rzecz. Od posiadacza naley odrni dzieryciela, ktrym jest tzw. zastpca w posiadaniu, wadajcy rzecz za kogo innego (np. pracownik placwki handlowej). Przepisy k.c. umoliwiaj ochron wasnoci poprzez system roszcze zwa nych petytoryjnymi. Obejmuje on roszczenie o zwrot rzeczy (roszczenie windykacyjne) oraz roszczenie o przywrcenie stanu zgodnego z prawem i o zanie chanie naruszania wasnoci w inny sposb ni przez pozbawienie waciciela faktycznego wadztwa nad rzecz (roszczenie negatoryjne). Dopeniaj je rne roszczenia uzupeniajce przysugujce wacicielowi, np. roszczenie odszko dowawcze, o zwrot poytkw, czy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Natomiast dla ochrony posiadania przysuguje roszczenie o przywrcenie naru szonego posiadania i o zaniechanie narusze. To tzw. roszczenie posesoryjne przysuguje posiadaczowi przeciwko kademu, kto samowolnie naruszy posia danie oraz na czyj korzy to nastpio. Wynika ono z domniemania prawnego zgodnoci posiadania ze stanem prawnym i kodeksowego zakazu samowolnego naruszania posiadania. To roszczenie jest skuteczne take przeciwko wacicie lowi rzeczy. Ponadto dla ochrony posiadania k.c. przyznaje posiadaczowi mo liwo zastosowania obrony koniecznej lub tzw. samopomocy. Dla ochrony dzierenia adne roszczenia nie przysuguj, a dzieryciel moe tylko zastoso wa obron konieczn lub samopomoc. Oprcz wasnoci do praw rzeczowych zalicza si uytkowanie wieczyste oraz tzw. ograniczone prawa rzeczowe, wrd ktrych k.c. wymienia uytko wanie, suebno, zastaw, hipotek i spdzielcze wasnociowe prawo do lokalu. Mamy tutaj do czynienia z zasad zamknitej listy praw rzeczowych, gdy ustawodawca nie dopuszcza do umownego tworzenia innych praw tego rodzaju. Tylko w drodze ewentualnej zmiany k.c. mogoby nastpi rozszerzenie tej listy i projektuje si dodanie tzw. dugu gruntowego. Tak samo jak wasno, pozostae wymienione prawa rzeczowe maj charakter bezwzgldny i s sku-
8.8. Wasno i inne prawa rzeczowe

Wasno to najszersze prawo do rzeczy. Jest to prawo podmiotowe bez wzgldne, ktre obejmuje mono korzystania z rzeczy (posiadania jej, uy wania, pobierania poytkw i podejmowania dyspozycji faktycznych dotycz cych danej rzeczy, np. co do przetworzenia jej lub zuycia) oraz rozporzdza nia rzecz (wyzbycia si wasnoci lub obcienia rzeczy przez ustanowienie na niej praw przysugujcych innym podmiotom prawa cywilnego). Wykonywanie tego prawa jest ograniczone przez jego spoeczno-gospodarcze przeznaczenie oraz przez przepisy prawne i zasady wspycia spoecznego. Nabycie i utrata prawa wasnoci nastpuje w sytuacjach okrelonych nie tylko przez przepisy prawa cywilnego, ale rwnie w przypadkach unormowa nych przez prawo konstytucyjne (w razie tzw. nacjonalizacji), prawo administra cyjne (w razie Izw. wywaszczenia) i prawo karne (w razie orzeczenia przepadku rzeczy bdcych narzdziem lub przedmiotem przestpstwa). Najwaniejszym cywilnoprawnym sposobem nabycia wasnoci jest jej przeniesienie na podsta wie tego typu umw, jak umowa sprzeday, zamiany, czy darowizny. Inne uregulowane przez k.c. sposoby nabycia wasnoci to w szczeglnoci zasiedze nie, zawaszczenie rzeczy niczyjej i znalezienie, jeli znalazca uczyni zado swoim obowizkom. Waciciel moe wyzby si wasnoci rzeczy ruchomej przez to, e w tym zamiarze j porzuci. W odniesieniu do nieruchomoci moe to nastpi przez zrzeczenie si wasnoci w formie aktu notarialnego. Niekiedy wasno przysuguje niepodzielnie kilku osobom. Mamy wwczas do czynienia z wspwasnoci czn, jeli jest ona powizana ze stosunkiem prawnym, wobec ktrego peni rol suebn (np. w razie wsplnoci mjtko-
210
Rozdzia 8
podstawy prawa cywilnego
211
teczne wobec wszystkich podmiotw prawa cywilnego. S to prawa majtko we suce z reguy celom gospodarczym, ale niekiedy celom osobistym (np. suebno mieszkania, czy spdzielcze wasnociowe prawo do lokalu miesz kalnego). Wikszo wymienionych praw rzeczowych ma charakter samodziel ny, ale zastaw i hipoteka to prawa akcesoryjne, ktre su zabezpieczeniu wie rzytelnoci i s z nimi funkcjonalnie zwizane. Prawem zwizanym z kolei z wasnoci nieruchomoci jest suebno gruntowa. Prawie wszystkie prawa rzeczowe maj charakter zbywalny i tylko uytkowanie oraz suebno osobi sta s prawami niezbywalnymi. Dla uniknicia nieporozumie naley ponadto podkreli, e wymienione podmiotowe prawa rzeczowe s uregulowane przez zesp przepisw prawnych nazywanych prawem rzeczowym w znaczeniu przedmiotowym. Tc przepisy prawa rzeczowego s zawarte w ksidze drugiej k.c.. ustawie o ksigach wieczystych i hipotece z 1982 r. oraz kilkunastu innych ustawach.
Odrnianie poszczeglnych elementw zobowizania nie zmienia faktu, e zobowizanie stanowi jedn cao. Moe by ona cakiem prosta, ale czsto jest zoona i kada ze stron stosunku zobowizaniowego jest zarazem wierzycielem i dunikiem. Szczeglnie skomplikowane jest tzw. zobowizanie solidarne. Moe to by solidarno dunikw, gdy wierzyciel moe da caoci lub czci wiadczenia od wszystkich dunikw cznie, od kilku z nich lub kade go z osobna, przy czym zaspokojenie wierzyciela przez ktregokolwiek dunika zwalnia pozostaych z obowizku spenienia wiadczenia. Z kolei solidarno wierzycieli oznacza, e dunik moe speni cae wiadczenie do rk jednego z nich i zaspokojenie ktregokolwiek z wierzycieli powoduje wyganicie dugu wobec pozostaych.
8.10. rda zobowiza

Zobowizania powstaj z rnych zdarze prawnych. Najczciej rdami zobowiza s umowy zarwno nazwane (regulowane w k.c. lub ustawie szcze glnej), jak i nienazwane (wyksztacone empirycznie na gruncie zasady swobo dy kontraktowej i nie majce ustawowej regulacji). Kada umowa jako stan faktyczny, obejmujcy zgodne owiadczenia woli stron, zmierza do ustanowie nia, zmiany ub zniesienia stosunku cywilnoprawnego. Umowy zobowizanio we tworz, zmieniaj lub likwiduj stosunki zobowizaniowe. Umowy te mog by jednostronnie zobowizujce oraz dwustronnie zobowizujce. Wrd tych ostatnich mieszcz si umowy wzajemne, ktre charakteryzuje traktowanie przez strony wzajemnych wiadcze jako ekwiwalentnych. Istotny jest le po dzia umw w dziedzinie zobowiza na odpatne i nieodpatne, gdy w tych ostatnich dunik ma mniejsze obowizki z powodu braku odpatnoci. Wrd umw zobowizaniowych wyjtkowe miejsce zajmuje umowa przedwstpna. Polega ona na tym. e jedna ze stron lub obie zobowizuj si do zawarcia innej umowy. Zgodnie z obecnymi ustaleniami kodeksowymi wymaga to okrelenia co najmniej postanowie przedmiotowo istotnych umowy przyrzeczonej, a nie jest konieczne ustalenie terminu jej zawarcia. Szczeglnym rdem stosunku zobowizaniowego jest te umowa na rzecz osoby trzeciej, gdy wtedy taka osoba moe bezporednio od dunika da spenienia wiadczenia. Warto po nadto doda, e rdem dodatkowych praw i obowizkw stron zobowizania mog by tzw. dodatkowe zastrzeenia umowne, do ktrych k.c. zalicza waru nek, termin, zadatek, umowne prawo odstpienia, odstpne i kar umown. Nieporwnanie mniejsze znaczenie maj takie rda zobowiza, jak jedno stronne czynnoci prawne (np. przyrzeczenie publiczne) oraz tzw. bezpod stawne wzbogacenie, kiedy to podmiot prawa uzyskuje bez uzasadnienia praw nego korzy majtkow. Szczegln lego postaci jest nienalene wiadczenie.
8.9. Pojcie zobowizania

Prawo zobowiza jest szczeglnie wanym dziaem prawa cywilnego. Two rz go przepisy ksigi trzeciej k.c. oraz bardzo liczne przepisy pozakodeksowe zawarte w ustawach szczeglnych i ich aktach wykonawczych, ratyfikowanych umowach midzynarodowych oraz rozporzdzeniach wsplnotowych. Zgodnie z definicj kodeksow przez zobowizanie naley rozumie stosunek cywilno prawny, w ktrym jeden podmiot, zwany wierzycielem, moe da od drugie go podmiotu, zwanego dunikiem, okrelonego wiadczenia, a dunik powi nien to wiadczenie speni. Wierzyciel jest podmiotem uprawnionym, a dunik podmiotem zobowizanym. Przedmiotem takiego stosunku jest okrelone za chowanie si dunika zgodne z treci zobowizania, ktre moe polega na dziaaniu lub zaniechaniu, czynicym zado godnym ochrony interesom wie rzyciela. Tre za zobowizania stanowi uprawnienia wierzyciela i odpowia dajce im obowizki dunika. Przy tym zobowizanie z punktu widzenia wie rzyciela jest okrelane mianem wierzytelnoci, a ze stanowiska dunika - du giem. Przedmiotem zobowizania moe by wicej ni jedno wiadczenie i nieraz odrnia si wiadczenie gwne oraz wiadczenia uboczne. W zalenoci od charakteru zobowizania moe to by wiadczenie jednorazowe, cigle lub okresowe (np. czynsz najmu). Odrnia si te wiadczenia pienine i niepie nine. Tc pierwsze s wiadczenia podzielnymi, gdy mog by spenione czciowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartoci. Natomiast wiadczenia niepienine s czsto niepodzielne, o czym decyduje cel danego zobowizania. Szczeglnie wane znaczenie ma wiadczenie odszkodowawcze, tj. takie, ktre zmierza do naprawienia wyrzdzonej szkody.
Rozdzia 8 Najzupeniej wyjtkowo stosunki zobowizaniowe powstaj obecnie z aktw administracyjnych, ale w gospodarce planowej byo to bardzo czste. Nato miast zawsze wanym rdem zobowiza byy. s i bez wtpienia bd czyny niedozwolone (tzw. delikty). Wystpuj one w razie wyrzdzenia poza stosun kiem umownym szkody, za ktr ustawa czyni kogo odpowiedzialnym. Ponad to trzeba zasygnalizowa wystpowanie jeszcze innych zdarze prawnych, z ktrymi szczeglne przepisy ustawowe wi skutki w postaci powstania zo bowizania (np. tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, czy utrata lub uszkodzenie rzeczy wniesionej przez gocia do hotelu)
213
8.11. Wzorce umw

Wzorcem umowy s wszelkie jednostronnie przygotowane klauzule umow ne stosowane przy zawieraniu umw. Obecnie kodeks cywilny ju nie dzieli wzorcw umw na normatywne, kwalifikowane i niekwalifikowane, lecz upo wania kady podmiot prawa do ustalenia wzorca umowy. W praktyce takie wzorce ustalaj przedsibiorcy wiadczcy usugi w skali masowej, tworzc oglne warunki umw, wzory (formularze) umw, czy regulaminy. Szczegl ne regulacje o charakterze restrykcyjnym zostay wprowadzone dla wzorcw stosowanych w obrocie konsumenckim. Zgodnie z obecnymi ustaleniami kodeksowymi warunkiem mocy wicej wzorca umowy jest jego dorczenie drugiej stronie przed zawarciem umowy. Do niedawna wystarczao dorczenie takiego wzorca przy zawarciu, co prak tycznie uniemoliwiao zapoznanie si z nim drugiej strony przed zawarciem umowy. Dodane w 2003 r. przepisy kodeksowe zobowizay stron posugujc si wzorcem umowy w postaci elektronicznej do udostpnienia go drugiej stro nie przed zawarciem umowy. Powinno to nastpi w taki sposb, aby moga ona wzorzec ten przechowywa i odtwarza w zwykym toku czynnoci. Warto zauway, e ustalenie to odnosi si nie tylko do przedsibiorcy skadajcego ofert w postaci elektronicznej, ale do kadego, kto stosuje wzorzec umowy w postaci elektronicznej. Zamiast dorczenia wzorca umowy niekiedy jest moliwe uproszczone poin formowanie kontrahenta o stosowanym wzorcu. Ustalenia kodeksowe dopusz czaj to w sytuacji, gdy posugiwanie si wzorcem w stosunkach danego rodzaju jest zwyczajowo przyjte, a przy tym druga strona moga si z atwoci do wiedzie o jego treci (np. dziki wywieszkom w rodku transportowym). Jed nake nie dotyczy to umw zawieranych z udziaem konsumentw. Wtedy bowiem zasad jest warunek dorczenia wzorca konsumentowi, co nie dotyczy jedynie umw powszechnie zawieranych w drobnych, biecych sprawach ycia codziennego.
Zgodnie z ustaleniami kodeksowymi w razie sprzecznoci treci umowy z wzorcem umowy strony s zwizane umow. Ustalenia umowne maj wic wtedy pierwszestwo i w okrelonym zakresie postanowienia danego wzorca umowy s bezskuteczne. W razie za konfliktu midzy rnymi wzorcami usta lonymi przez przedsibiorcw, ktrzy zawarli umow, to w takiej sytuacji stro ny wi jedynie te postanowienia wzorcw, ktre nie s ze sob sprzeczne. Do zawarcia umowy wtedy w ogle nie dojdzie, jeli przedsibiorca niezwocz nie po otrzymaniu oferty odwoujcej si do takiego rnicego si wzorca, od mwi zawarcia umowy nie obejmujcej sprzecznych postanowie wzorcw. Kodeks cywilny wymaga, aby kady wzorzec umowy by sformuowany jed noznacznie i w sposb zrozumiay. Ten warunek transparentoci (przejrzysto ci) wzorca dotyczy wszystkich wzorcw umw. Jednak tylko w stosunkach z konsumentami ustalenie kodeksowe wprowadza dyrektyw wykadni, naka zujc tumaczenie postanowie niejednoznacznych wzorca na korzy konsu menta. W innych wypadkach niezrozumiae ustalenia wzorca nie wywouj adnego skutku prawnego i nie wi drugiej strony umowy. Trzeba podkreli, e wzorzec umowy nic moe obejmowa niedozwolo nych postanowie umownych, nazywanych czsto klauzulami abuzywnymi. S to takie ustalenia, ktre ksztatuj prawa i obowizki konsumenta w sposb sprzeczny z dobrymi obyczajami, raco naruszajc jego interesy, na co konsument nie ma rzeczywistego wpywu. K.c. przewiduje, e wskazane nie dozwolone klauzule nie uzgodnione indywidualnie z konsumentem s bezsku teczne i nie wi go. Przykadowy katalog tego rodzaju postanowie jest za warty w przepisach kodeksowych. Jest to lista tzw. klauzul szarych, co do kt rych istnieje swoiste domniemanie abuzywnoci, wynikajce z dowiadcze praktyki, ktra wskazuje typowe postanowienia umowne rozkadajce w niepro porcjonalny, niesymetryczny sposb ryzyko na strony obrotu cywilnoprawnego. Powoany przepis zawiera regu interpretacyjn, ktra pomaga rozwia wt pliwoci co do kwalifikacji okrelonej klauzuli jako niedozwolonej. Omawiana lista postanowie niedozwolonych obejmuje a 23 punkty. W razie wtpliwoci powstaych przy analizie konkretnego postanowienia umo wy lub ustalenia wzorca umowy, dokonanej na podstawie kodeksowej klauzuli generalnej definiujcej pojcie niedozwolonych postanowie umownych, po winno si uzna za niedozwolone postanowienia umowne m.in. takie, ktre w szczeglnoci: wyczaj lub ograniczaj odpowiedzialno wzgldem konsumenta za szko dy na osobie; wyczaj lub istotnie ograniczaj odpowiedzialno wzgldem konsumenta za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania; przewiduj postanowienia, z ktrymi konsument nic mia moliwoci si zapozna przed zawarciem umowy;
214
Rozdzia 8
215
uzaleniaj zawarcie, tre lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie majcej bezporedniego zwizku z umow zawierajc oceniane posta nowienie;
uzaleniaj spenienie wiadczenia od okolicznoci zalenych tylko od woli kontrahenta konsumenta; przyznaj kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wicej interpretacji umowy; wyczaj obowizek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapaty za wiadcze nie nic spenione w caoci lub czci, jeeli konsument zrezygnuje z zawar cia umowy lub jej wykonania; nakadaj wycznie na konsumenta obowizek zapaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy. Ustalenia stosunkw umownych z udziaem konsumentw podlegaj ocenie sdw z punktu widzenia przestrzegania kodeksowych wymaga w zakresie postanowie umowy przejtych z wzorca umowy zaproponowanego konsumen towi przez kontrahenta. Sdowa kontrola wzorcw umw moe by kontrol incydentaln (indywidualn), dotyczc treci konkretnego stosunku zobowi zaniowego powstaego z uyciem danego wzorca, bd kontrol abstrakcyjn treci postanowie zawartych we wzorcu, przewidzian w k.p.c. jako jeden z rodzajw spraw gospodarczych. Materialnoprawn podstaw powyszej kon troli s przepisy kodeksowe powicone wzorcom umw. Przepisy te wprowa dzone dla ochrony interesw sabszej strony, jak jest konsument, s obecnie generalnie zharmonizowane z ustaleniami dyrektywy 93/13/EWG o niedozwo lonych klauzulach w umowach konsumenckich z 1993 r.
wizania. Trzeba rwnie przywoa kodeksow zasad, e zobowizanie moe by wykonane przez podwykonawcw. Wyjtki od tej reguy mog wynika z treci czynnoci prawnej, z ustawy lub z waciwoci wiadczenia. Jeli za chodzi o wiadczenie rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, to dunik po winien wiadczy rzeczy redniej jakoci, o ile nic innego w kwestii jakoci rzeczy nie wynika z obowizujcego prawa, umowy lub okolicznoci. Wykonanie kadego zobowizania podlega kodeksowym przepisom o wy konywaniu zobowiza. Przepisy te zobowizuj wierzyciela do przyjcia wiadczenia czciowego, chyba e to naruszaoby jego uzasadniony interes. Miejsce i termin spenienia wiadczenia mog by oznaczone w umowie lub wynika z waciwoci zobowizania. Jeli tak nie jest, to zgodnie z k.c. wiad czenie powinno by spenione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowi zania dunik mia zamieszkanie lub siedzib, ale wiadczenie pienine po winno by spenione w miejscu zamieszkania lub siedziby wierzyciela w chwili spenienia wiadczenia. Jeli za waciwy czas wykonania zobowizania nie zosta okrelony, to wiadczenie powinno by spenione niezwocznie po we zwaniu dunika do wykonania. Dunik speniajc wiadczenie moe da od wierzyciela pokwitowania. W okrelonych w k.c. okolicznociach dunik moe zoy wiadczenie do depozytu sdowego. W przypadku zobowiza z umw wzajemnych do ich wykonywania znaj duj zastosowanie szczeglne ustalenia kodeksowe w tym zakresie, uchylajce stosowanie oglnych przepisw o wykonywaniu zobowiza. Najwaniejszym takim ustaleniem jest zasada jednoczesnoci wiadcze. Umoliwia ona po wstrzymanie si od spenienia wiadczenia, dopki druga strona nie zaoferuje wiadczenia wzajemnego. Wane znaczenie ma ustalenie kodeksowe dotyczce sytuacji, gdy jedna ze stron dopuszcza si zwoki w wykonaniu zobowizania z umowy wzajemnej. Wwczas powstaje uprawnienie do odstpienia od umo wy, jak te moliwo dania wykonania zobowizania i naprawienia szkody wynikej ze zwoki. Oprcz ustale kodeksowych dotyczcych generalnie wykonywania zobo wiza rne ustawy odrbne zawieraj ustalenia szczeglne w zakresie wy konywania zobowiza powstaych z umw uregulowanych w tych ustawach. Takie szczeglne ustalenia znajduj si m.in. w prawie przewozowym z 1984 r., czy ustawie o usugach turystycznych z 1997 r. Dotycz one np. wykonywania wiadcze zastpczych.
8.12. Zasady wykonywania zobowiza

Wykonanie zobowizania oznacza spenienie wiadczenia prowadzce do penego zaspokojenia interesu wierzyciela, okrelonego w treci stosunku zobo wizaniowego. Przy wykonywaniu zobowiza zastosowanie znajduj w pierw szej kolejnoci przepisy oglne o zobowizaniach ustalone w k.c. Dunik powinien wykona zobowizanie zgodnie z jego treci i w sposb odpowiada jcy jego celowi spoteczno-gospodarczemu oraz zasadom wspycia spo ecznego. Powinny by przy tym przestrzegane rwnie ustalone zwyczaje. Zarazem przepis kodeksowy wymaga, aby w taki sam sposb wierzyciel wsp dziaa przy wykonaniu zobowizania. Naley podkreli, e ustalenia kodek sowe zobowizuj dunika do naleytej starannoci, czyli starannoci oglnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju. W wypadku przedsibiorcy t staran no okrela si przy uwzgldnieniu zawodowego c h a r a k t e r u prowadzonej przez niego dziaalnoci gospodarczej. Oznacza to konieczno posiadania odpowiedniej wiedzy, umiejtnoci oraz rodkw wykonania danego zobo-
8.13. Zasady, rodzaje i przesanki odpowiedzialnoci cywilnej

Problematyka odpowiedzialnoci cywilnej naley bez wtpienia do szczegl nie skomplikowanych zagadnie prawa cywilnego. Zakres pojciowy odpowie dzialnoci odszkodowawczej jest wszy od pojcia odpowiedzialnoci cywil-
216
Rozdzia 8
podstawy prawa cywilnego
217
nej, gdy nie obejmuje np. sankcji cywilnoprawnych w postaci niewanoci lub bezskutecznoci czynnoci prawnej. Najczciej jednak mwic o odpowie dzialnoci cywilnej, mamy na myli odpowiedzialno odszkodowawcz, tj. tak, gdy obowizujce prawo cywilne przewiduje odpowiedzialno jednego pod miotu za szkod poniesion przez inny podmiot. Istota omawianej odpowie dzialnoci sprowadza si wic do obowizku dania odszkodowania, czyli spe nienia wiadczenia odszkodowawczego. Jeli w okrelonej sytuacji aden pod miot prawa cywilnego nie jest obciony odpowiedzialnoci za doznan przez kogo szkod, to konsekwencje tego ponosi sam poszkodowany. Odpowiedzialno odszkodowawcza moe by oparta na rnych zasadach. Najwaniejsz z nich jest zasada winy, odwoujca si do zaoenia, e za skut ki zawinionego dziaania lub zaniechania wyrzdzajcego szkod sprawca po winien ponie konsekwencje prawne. Jest to naczelna zasada w dziedzinie odpowiedzialnoci z tytuu czynw niedozwolonych. Wyraa to zwaszcza art. 415 k.c., zgodnie z ktrym kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia. Pojcie winy jest tutaj rozumiane jako bez prawne i zarazem naganne (wadliwe) postpowanie, przy czym wystpuje konieczno cznego wystpienia wymienionych dwch elementw skado wych: obiektywnego i subiektywnego. Bezprawno w prawie cywilnym po winna by w zasadzie rozumiana jako niezgodno (sprzeczno) okrelonego zachowania z przepisami ustawy. Stopnie wadliwoci za czynnika subiektyw nego prowadz do odrnienia winy umylnej od niedbalstwa, rozumianego jako niedooenie wymaganej starannoci, a wystpuj przy tym rne stopnie porednie winy. Generalnie jednak kada posta winy powoduje odpowiedzial no odszkodowawcz przewidzian we wskazanym przepisie kodeksowym. Warto podkreli, e za szkod wyrzdzon umylnie odpowiedzialno spraw cy jest bezwzgldna. W ostatnich latach wzrasta na znaczeniu odpowiedzialno odszkodowawcza oparta na zasadzie ryzyka, ktra jest rnie rozumiana w poszczeglnych regu lacjach ustawowych, odwoujcych si do ryzyka waciciela, ryzyka posiadacza rzeczy, ryzyka przedsibiorcy, czy ryzyka zwierzchnika. Wie si to ze zwik szonymi zagroeniami dla ycia, zdrowia oraz majtku kadego czowieka w wyniku rozwoju mechanicznych rodkw komunikacji poruszanych za pomo c si przyrody, uywania rnych niebezpiecznych dla otoczenia urzdze, posugiwania si innymi osobami przy prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej itp. W tego rodzaju sytuacjach jest spoecznie uzasadnione odstpienie od winy jako miernika oceny zachowa powodujcych powstanie szkody i odwoanie si do koniecznoci ponoszenia odpowiedzialnoci za sam skutek. Nie jest to jed nak odpowiedzialno absolutna, gdy zwalniaj od niej okrelone ustawowo, zobiektywizowane okolicznoci. Naley do nich w szczeglnoci tzw. sia wy sza (vis maior), ktre to pojcie nie jest zdefiniowane w prawie polskim. Domi-
nujce w nauce prawa obiektywistyczne teorie siy wyszej rozumiej przez ni /darzenie zewntrzne o charakterze nadzwyczajnym, ktrego skutkom nie sposb zapobiec. Czsto jest do tego dodawana cecha niemoliwoci przewi dzenia okrelonego zdarzenia, ale nie w sensie absolutnym, a jedynie w ozna czonej sytuacji. Stosunkowo niewielkie znaczenie ma w praktyce odpowiedzialno odszko dowawcza oparta na zasadzie susznoci. Zasada ta pomija win i odwouje si do zasad wspycia spoecznego jako uzasadnienia omawianej odpowiedzialno ci w sytuacjach wyjtkowych, wyranie oznaczonych w kodeksie cywilnym. Ronie natomiast rola zasady gwarancyjno-rcpartycyjncj. ktra jest zwizana z dziaalnoci ubezpieczeniow. Na tej wanie zasadzie jest oparta odpowie dzialno ubezpieczycieli, ktrzy ze skadek ubezpieczajcych si tworz spe cjalny fundusz przeznaczony na wypat odszkodowa i innych wiadcze oso bom ubezpieczonym. Jest to odpowiedzialno gwarancyjna, ktra mieci si w ramach odpowiedzialnoci odszkodowawczej, ale nie ma wci tak duego znaczenia, jak odpowiedzialno typu sprawczego. Wymienione powyej zasady, na ktrych moe by oparta odpowiedzialno odszkodowawcza, znajduj zastosowanie do dwch przeciwstawianych sobie rodzajw tej odpowiedzialnoci. Jednym z nich jest odpowiedzialno z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania powstaego z zawartej umowy (kontraktu). Jest to tzw. odpowiedzialno kontraktowa, uregulowana w art. 471 i nast. k.c. Powoane przepisy kodeksowe wi tego rodzaju odpo wiedzialno z niezachowaniem naleytej starannoci przez dunika, ale zara zem dopuszczaj, e zakres tej odpowiedzialnoci moe by zarwno rozsze rzony, jak te zawony przez przepisy ustawowe lub czynno prawn. Nie wane jest tylko zastrzeenie umowne, e dunik nie bdzie odpowiedzialny za szkod, ktr moe wyrzdzi wierzycielowi umylnie. Omawiana odpowie dzialno jest z reguy oparta na zasadzie winy. Wskazany art. 471 k.c. zawiera domniemanie prawne, e niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowi zania umownego stanowi nastpstwo okolicznoci, za ktre dunik odpowia da. Mog to by okolicznoci przez dunika zawinione, ale jego odpowiedzial no moe te by oparta w danej sytuacji na innej zasadzie, w tym zwaszcza na zasadzie ryzyka. Do tej wanie zasady odwouje si art. 474 k.c, zgodnie z ktrym dunik jest odpowiedzialny jak za wasne dziaanie lub zaniechanie za postpowanie osb, z ktrych pomoc zobowizanie wykonywa bd kt rym wykonanie zobowizania powierza. Dotyczy to take wykonania zobowi zania przez przedstawiciela ustawowego dunika. W tych wszystkich sytu acjach to na duniku spoczywa ciar wykazania, i niewykonanie lub niena leyte wykonanie danego zobowizania umownego nastpio wskutek takich okolicznoci, za ktre odpowiedzialnoci nie ponosi. Jeeli tego nie wykae, to poniesie odpowiedzialno odszkodowawcz.
218
Rozdzia 8
219
Drugim rodzajem odpowiedzialnoci odszkodowawczej jest tzw. odpowie dzialno deliktowa, czyli z lytulu czynw niedozwolonych. Wystpuje ona wwczas, gdy obowizujce prawo czy czyj obowizek odszkodowawczy z innym zdarzeniem prawnym ni umowa. W konsekwencji jest to obowizek o charakterze pierwotnym, a nie nastpczym. Chodzi tutaj o sytuacje, gdy szko da zostaje wyrzdzona niezalenie od istnienia uprzednio midzy okrelonymi podmiotami stosunku cywilnoprawnego. Jak ju wyej wspomniano, omawia na odpowiedzialno jest z reguy oparta na zasadzie winy. Tak jest zwykle w wypadku odpowiedzialnoci za wasne czyny, w tym za win w nadzorze nad zwierzciem, jak i niektre cudze czyny: za osoby niepoczytalne oraz za czyny osb. ktrymi si posuono. Jednak odpowiedzialno za czyn pod wadnego jest oparta na zasadzie ryzyka. Na tej ostatniej zasadzie jest ponadto oparta odpowiedzialno za wyrzucenie, wylanie lub spadnicie przedmiotu z pomieszczenia, zawalenie si budowli, szkod wyrzdzon przez ruch przed sibiorstwa lub zakadu poruszanego sitami przyrody, jak te przez ruch me chanicznego rodka komunikacji poruszanego za pomoc si przyrody, a tak e przez produkt niebezpieczny. Odpowiedzialno kontraktowa lub deliktowa podmiotu wymaga wystpienia jej przesanek, czyli warunkw, od ktrych jest uzalenione powstanie obo wizku odszkodowawczego. Konieczne s trzy przesanki odpowiedzialnoci odszkodowawczej: zdarzenie, z ktrym obowizujce prawo wie czyj obowizek odszko dowawczy; powstanie szkody; istnienie zwizku przyczynowego midzy zdarzeniem powodujcym po wstanie obowizku odszkodowawczego a szkod.
uszczerbek niemajtkowy. Ten ostatni k.c. okrela mianem krzywdy, z ktrej wyrzdzeniem zwizany jest w oznaczonych wypadkach obowizek zapaty zadouczynienia pieninego. Szerokie rozumienie pojcia szkody, obejmuj ce rwnie szkod niemajtkow, zyskao dodatkowe uzasadnienie w wietle orzecznictwa wsplnotowego, ktre Polska przyja wraz z caym wsplnoto wym dorobkiem prawnym, stajc si czonkiem UE. Znamienny jest w tej kwestii wyrok ETS z 12 marca 2002 r.. dotyczcy odpowiedzialnoci za zmarnowany urlop podczas imprezy turystycznej, omwiony w punkcie 2 rozdziau 10 pod rcznika. Orzeczenie to musi by obecnie uwzgldniane przez polskie sdy. Szkoda moe wystpi w dwch postaciach: jako tzw. szkoda na osobie oraz szkoda na mieniu - w zalenoci od tego. jakie dobro zostao naruszone. Jeli za chodzi o konsekwencje wyrzdzonej szkody, to w wypadku szkody na oso bie mog one mie charakter zarwno niemajtkowy (tzw. krzywda), jak i ma jtkowy, obejmujc koszty leczenia, zabiegw rehabilitacyjnych i specjalnego odywiania, jak te utracone zarobki, utrat zdolnoci do pracy itp. Natomiast szkoda na mieniu zawsze ma posta majtkow. Naley podkreli, e k.c. odrnia dwa rodzaje szkody majtkowej: zwykle chodzi o strat poniesion przez poszkodowanego, czyli tzw. szkod rzeczywist (damnttm emergens), ale szkoda moe te obejmowa utracone korzyci, jakich poszkodowany mg si spodziewa, gdyby nie wyrzdzono mu szkody, czyli tzw. utracone wzbogacenie {hterum cessans). Zasadniczo obydwa te rodzaje szkody podlegaj obowizkowi odszkodowawczemu Jednake przepisy ustawowe lub postanowienia umowne mog w tej kwestii stanowi inaczej. Wskazany wyrok ETS z 12 marca 2002 r. uzna, e nienaleyte wykonanie umowy o imprez turystyczn, powodujce uszczerbek w postaci niemonoci penego skorzystania z danej imprezy wskutek utraty przyjemnoci z pobytu na niej oznacza szkod inn ni na osobie, mieszczc w sobie te szkod nie majtkow. Przewanie uwaa si, i roszczenie o zadouczynienie za tego rodzaju uszczerbek ma charakter niemajtkowy. Jednak w gospodarce rynko wej takie trudne do oszacowania szkody maj swoj cen i mog by dochodzo ne w obecnym stanie prawa polskiego w szczeglnoci na podstawie przepisw arl. 322 k.p.c. W nauce prawa mona spotka pogld, e utracon przyjemno z pobytu na urlopie mona zakwalifikowa jako szczegln tzw. warto z upodobania {praeum affectionis), ktra tradycyjnie jest jednak uwaana za nie podlegajc odszkodowaniu. Na szczegln uwag zasuguje stanowisko, e utrata przyjemnoci z podry moe by czsto zakwalifikowana jako szkoda majtkowa, jak rwnie oznacza w okrelonych sytuacjach naruszenie dbr osobistych takich, jak zdrowie, prawo do ciszy i spokoju psychicznego, czy prawo do korzystania z nieskaonego rodowiska naturalnego. Za szersz ochron dbr osobistych w ramach reimu kontraktowego opowiada si M. Safjan, wskazujc, e uszczerbek w postaci naruszenia takich wartoci, jak utrata
Tylko pierwsza z wymienionych przesanek jest inna w reimie odpowie dzialnoci kontraktowej w porwnaniu z odpowiedzialnoci deliktowa. W wy padku odpowiedzialnoci kontraktowej zdarzeniem powodujcym powstanie obowizku odszkodowawczego jest niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania umownego. Natomiast w reimie odpowiedzialnoci deliktowej takim zdarzeniem rodzcym obowizek odszkodowawczy jest innego rodzaju fakt okrelony przez obowizujce prawo i nie majcy zwizku ze stosunkiem umownym. Wyej zostay wskazane takie stany faktyczne okrelone przez prze pisy kodeksowe. Pozostae przesanki odpowiedzialnoci odszkodowawczej s tak samo ujte w odniesieniu do odpowiedzialnoci kontraktowej, jak i deliktowej. Jedn z nich jest szkoda rozumiana w nauce prawa i orzecznictwie jako uszczerbek w dob rach lub interesach prawnie chronionych, poniesiony przez poszkodowanego wbrew jego woli. Pojcie to nic jest zdefiniowane ustawowo i wystpuj rnice zda w kwestii, czy obejmuje ono nic tylko uszczerbek majtkowy, ale take
220
Rozdzia 8
oczekiwanych dozna estetycznych lub poznawczych, utrata przyjemnoci, czy naruszenie spokoju psychicznego, nie powinien by wtaczany na si w pojcie dobra osobistego. Generalnie trzeba podkreli ksztatowanie si sze rokiego, wsplnotowego pojcia szkody oraz odchodzenie od tradycyjnych pogldw w tym zakresie. Trzeci przesank odpowiedzialnoci odszkodowawczej jest istnienie zwizku przyczynowego midzy zdarzeniem, z ktrym obowizujce prawo czy czyj obowizek odszkodowawczy, a szkod doznan przez poszkodowa nego. K.c. uznaje, e laki zwizek istnieje tylko w zakresie normalnych na stpstw dziaania lub zaniechania, z ktrego szkoda wynika. Jest to wyrazem koncepcji tzw. przyczynowoci adekwatnej, ktra obowizek odszkodowaw czy wie jedynie z typowym przebiegiem zjawisk. Nie stoi to na przeszkodzie, e czasem sama ustawa lub strony umowy mog inaczej okreli zakres skut kw, za ktre bd ponosi odpowiedzialno cywiln. ROZDZIA /
Umowy w turystyce i rekreacji

9.1. Rodzaje umw o wiadczenie usug turystycznych
Szeroko rozumiane umowy o wiadczenie usug turystycznych mog od nosi si do wszystkich tego rodzaju usug. W konsekwencji takie umowy s zawierane przez bardzo rne podmioty, w szczeglnoci przez przedsibior cw turystycznych: organizatorw turystyki, porednikw turystycznych, przed sibiorcw hotelarskich, prowadzcych kempingi i pola biwakowe, podmioty wiadczce usugi przewodnickie, pilotarskie, gastronomiczne lub bankietowe, przewonikw i inne podmioty wiadczce usugi transportowe, ale rwnie przez podmioty wiadczce usugi rekreacyjne, rozrywkowe lub inne usugi wykonywane na rzecz turystw lub odwiedzajcych. Szczeglne znaczenie maj umowy o wiadczenie usug turystycznych za wierane przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Generalnie mona odrni dwa podstawowe rodzaje tych umw. Jeden stanowi umowy o pakiet usug turystycznych, w odrnieniu od umw o pojedyncze usugi turystyczne. Taki zestaw usug jest objty jednym zobowizaniem organizato ra turystyki, co zgodne jest z ich jednolitym charakterem ekonomicznym oraz odpowiada takiemu wanie caociowemu traktowaniu przez klientw wiad czonych na ich rzecz usug. Tego typu umowa najczciej jest okrelana mianem umowy o podr, umowy o wycieczk lub umowy o imprez turystyczn. W tym podrczniku jest preferowany ten ostatni termin. Natomiast w ustawie o usugach turystycznych jest uywane bardzo dugie okrelenie umowa o wiadczenie usug turystycznych polegajcych na organizowaniu imprez turystycznych". Zarazem w tej ustawie jest niezbyt konsekwentnie stosowany oglny termin umowa o wiadczenie usug turystycznych", ktry z reguy odnosi si do umw o organizowaniu imprez turystycznych, ale w przepisach oglnych powoanej ustawy ma wyranie szerszy zakres, obejmujc nim take umowy o pojedyncze usugi turystyczne. Te ostatnie maj obecnie mniejsze znaczenie praktyczne.
222
Rozdzia 9
223
Szczeglnie wan umow o wiadczenie usug turystycznych jest umowa hotelowa, ktra nie znalaza dotychczas ustawowego uregulowania. W praktyce turystycznej wyksztaciy si w ostatnich lalach takie umowy, jak umowa o korzystanie z kempingu, umowa o korzystanie z pola biwakowego, umowa o wiadczenie usug przewodnickich, czy umowa pilotau wycieczki. Prakty ka te uksztatowaa pod wpywem potrzeb wystpujcych w turystyce specy ficzne ustalenia umw o usugi gastronomiczne i umw o usugi bankietowe, wykonywanych na rzecz turystw. Wanie potrzeby praktyczne doprowadziy take do uksztatowania si szczeglnych podstaw umownych stosunkw or ganizatorw turystyki z podwykonawcami, a zwaszcza z przedsibiorcami hotelarskimi. Odrbne miejsce w ramach szeroko rozumianych umw o wiadczenie usug turystycznych zajmuj umowy o usugi transportowe. Poszczeglne typy umw o usugi transportowe funkcjonuj przy tym w istocie niezalenie od tury styki, ale jej cise zwizki z transportem wymuszaj nieraz wprowadzanie szczeglnych unormowa prawnych w tym zakresie. Specyficzne jest te miej sce i rola usug turystycznych nazywanych tradycyjnie mianem time-sharingu. Zawierane s wwczas umowy rnych typw, co wymagao przyblienia w osobnym punkcie 15 tego rozdziau podrcznika. Ponadto rozmaite typy umw nazwanych, jak zwaszcza umowa darowizny i umowa uyczenia, spe niaj szczeglne funkcje gospodarcze w turystyce i wymagao to omwienia w tym rozdziale podrcznika. Rozdzia ten przyblia te w punkcie 19 cechy specyficzne umw o wiadczenie usug rekreacyjnych, majcych daleko siga jce zwizki z turystyk. Odnosi si to w szczeglnoci do odrbnie przedsta wionej w punkcie 20 umowy o korzystanie z placwki wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej.
o dzieo lub umowa nienazwana. Obecnie w nauce prawa najczciej przyjmuje si za M. Nesterowiczem, e jest to umowa mieszana, skadajca si z elemen tw rnych typw umw, w tym zwaszcza umowy o dzieo, przewozu, najmu pomieszczenia- przechowania, sprzeday, zlecenia i umw podobnych do zlece nia, ale majca take specyficzne cechy wasne, wskazujce na tworzenie si nowego typu umowy. Wymieniony autor dokonuje takiej wanie kwalifikacji prawnej umowy o wycieczk (o podr) rwnie na gruncie obowizywania ustawy o usugach turystycznych z 1997 r., wskazujc- e do analizowanej umowy naley stosowa przepisy prawa cywilnego o umowach w oglnoci. przepisy czci oglnej zobowiza oraz przepisy o umowach nazwanych. Te ostatnie naleaoby stosowa wprost lub w drodze analogii w zalenoci od stopnia podobiestwa okrelonych wiadcze. Ponadto do tej umowy trzeba oczywicie stosowa rwnie przepisy ustawy o usugach turystycznych. Jednak sab stron stanowiska traktujcego umow o imprez turystyczn (o podr) jako umow mieszan jest to, e w nauce prawa czsto kwestionuje si celo wo wyrnienia umw mieszanych, gdy mieszcz si one w istocie w obrbie umw nienazwanych. Z kolei J. Raciborski w komentarzu do ustawy o usugach turystycznych uchyla si od zajcia stanowiska w kwestii charakteru prawnego umowy o po dr i wyranie nie opowiada si za traktowaniem umowy o imprez turystyczn ani jako umowy mieszanej, ani jako szczeglnego rodzaju umowy o dzieo. Zdaniem tego autora stan regulacji prawnej jeszcze nie uzasadnia stwierdze nia o nabraniu przez umow o zorganizowanie imprezy turystycznej charakteru umowy nazwanej. Pogld o wystpujcych lukach w dotychczasowej regulacji ustawowej umowy o wycieczk zdecydowanie przedstawia take E. towska. wskazujc na konieczno penej implementacji dyrektywy 90/314/EWG do polskiego prawa. Zastrzeenia co do niepenej implementacji tej dyrektywy najwyraniej powstrzymay t autork od stwierdzenia, e w wietle regulacji prawa polskiego jest to ju umowa nazwana. Naley podkreli, e nowelizacja ustawy o usugach turystycznych przez tzw. ustaw horyzontaln z 2000 r. dokonaa oczekiwanego wypenienia wik szoci luk w zakresie unormowania przez polskie prawo umowy o imprez tury styczn w sposb zbliony do wymaganego przez powoan dyrektyw. Pniej sze zmiany ustawy o usugach turystycznych spowodoway, e chocia nadal s zgaszane suszne postulaty w zakresie niepenej implementacji dyrektywy 90/314/EWG, to jednak obecnie ju nie wystpuj przeszkody natury prawnej, by uzna analizowany typ umowy za w peni wyodrbnion ustawowo umow nazwan. Ten goszony przeze mnie od kilku lat pogld zyskuje stale nowych zwolennikw. W zakresie nieuregulowanym ustaw o usugach turystycznych zgodnie z jej ustaleniami naley do tego typu umw stosowa przepisy kodeksu
9.2. Umowa o imprez turystyczn

9.2.1. Charakter prawny umowy
Wspczesne podejcie ustawodawcy, sdownictwa oraz przedstawicieli na uki prawa traktuje wiadczenia przewozowe, noclegowe, ywieniowe, przewod nickie oraz inne wykonywane na rzecz turystw w sposb czny jako pewnej caoci, ktr zobowizuje si zapewni organizator turystyki. Przy tym ten pakiet usug turystycznych ma zmienn tre. Powoduje to, e konkretna umowa o pakietowe usugi turystyczne ma tre umoliwiajc zaspokojenie zindywidualizowanych potrzeb. Ten pakietowy charakter usug turystycznych znajduje wyraz w dyrektywie 90/3I4/EWG. Charakter prawny umowy tego typu wcale nie jest oczywisty. Dawniej umo wa o imprez turystyczn bya zwykle kwalifikowana jako odmiana umowy
224
Rozdzia 9
Umowy w turystyce i rekreacja
225
cywilnego oraz inne przepisy dotyczce ochrony konsumenta. Takie przepisy s zawarte w ustawie o ochronie niektrych praw konsumentw z 2000 r. W sto sunku do tej ustawy, jak i kodeksu cywilnego unormowania cywilistyczne usta wy o usugach turystycznych stanowi lex specialis. Za cechy charakteryzujce typ umowy o imprez turystyczn, czyli jej po stanowienia przedmiotowo istotne (essentialia negotii), naley uzna: okrelenie miejsca pobytu lub trasy wycieczki w zalenoci od tego, czy mamy do czynienia z imprez turystyczn w postaci pobytu wypoczynkowe go, czy te program danej imprezy obejmuje zmian miejsca pobytu uczest nikw; ustalenie programu imprezy turystycznej, tj, rodzaju, jakoci i terminw usug turystycznych stanowicych zintegrowany pakiet; okrelenie ceny imprezy turystycznej, bdcej zryczatowan opat za dany pakiet usug turystycznych. Wymienione postanowienia wyznaczaj cechy swoiste omawianej umowy. Wystpienie wszystkich tych znamion cznic jest niezbdne, aby w procesie kwalifikacji danej czynnoci prawnej mona byo zaliczy j do typu umowy o imprez turystyczn. Inne postanowienia takiej umowy, chocia s uznane za konieczne przez ustaw o usugach turystycznych lub te mog by przez same strony danej umowy uznane za niezbdne, to jednak w procesie kwalifikowania konkretnej umowy do typu umowy o imprez turystyczn nie maj znaczenia. Jak prawie wszystkie umowy, umowa o imprez turystyczn ma charakter konsensualny. Dochodzi ona do skutku przez same zgodne owiadczenia woli stron. Przy tym trzeba podkreli, e jest to umowa adhezyjna, czyli zawierana przez przystpienie. Ze wzgldu na jej masowo wymaga ona posugiwania si w procesie zawierania wzorcami umownymi ustalanymi przez organizatorw turystyki. Takie wzorce w postaci katalogw, folderw, broszur, oglnych wa runkw uczestnictwa, wzorw umw itp. ustalone z gry przez jedn stron umowy musz by z reguy zaakceptowane przez klienta. Jako bowiem sabsza ekonomicznie strona umowy o imprez turystyczn klient stoi przed alternatyw zaakceptowania proponowanej treci umowy albo zrezygnowania z jej zawarcia. Moliwoci negocjowania zmiany proponowanych ustale umownych s tutaj ograniczone do kwestii drugorzdnych albo o jeszcze mniejszym znaczeniu. W celu przeciwdziaania naduywaniu przez organizatorw turystyki stoso wanych przez nich wzorcw umw ustawodawca wprowadzi do ustawy o usu gach turystycznych zabezpieczenia w postaci norm o charakterze semiimperatywnym. Wyrazem tego jest ustalenie powoanej ustawy, e postanowienia umw mniej korzystne dla klientw ni postanowienia tej ustawy s z mocy prawa niewane. W miejsce tych niewanych postanowie umowy maj obo wizywa przepisy ustawy, co jednak w praktyce nie jest proste do zrealizowa nia.
Analizowana umowa jest zazwyczaj zawierana przez samych przyszych uczestnikw danej imprezy turystycznej. Nierzadkie jednak s sytuacje, gdy stronami umw zawieranych z organizatorami turystyki s podmioty takie, jak zakady pracy, szkoy, stowarzyszenia itp., dziaajce na rzecz osb trzecich, ktre maj by uczestnikami korzystajcymi ze wiadcze przewidzianych umow. W takim wypadku mamy do czynienia z umow o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej. Jak wynika z wyej wskazanych postanowie przedmiotowo istotnych, umowa o imprez turystyczn ma z natury rzeczy charakter odpatny. wiad czenie pienine uczestnika imprezy turystycznej lub dziaajcego na jego rzecz innego podmiotu bdcego stron tej umowy, stanowi tutaj ekwiwalent pakietu usug turystycznych, do ktrych spenienia zobowizuje si organizator turysty ki. Strony analizowanej umowy traktuj wiadczenia wzajemne jako rwnowa ne, co powoduje, e i sama umowa ma charakter wzajemny. Naley przy tym doda, e umowa o imprez turystyczn naley do grupy umw rezultatu, a nie umw starannego dziaania. Organizator turystyki bowiem zobowizuje si do zrealizowania ustalonego programu imprezy turystycznej i od odpowiedzialnoci w tym zakresie zasadniczo nie zwalnia go zachowanie naleytej starannoci. Niektre elementy pakietu usug wiadczonych w ramach danej imprezy tury stycznej zobowizuj organizatora turystyki tylko do starannego dziaania. Tak jest w odniesieniu do kwestii zapewnienia bezpieczestwa uczestnikowi imprezy turystycznej. Z ustawy o usugach turystycznych wynika, e umowa o wiadczenie usug turystycznych polegajcych na organizowaniu imprez turystycznych wymaga formy pisemnej. Jest to forma szczeglna zastrzeona dla celw dowodowych. Po zmianach omawianej ustawy nakada ona na osob, ktra zawara z klientem lak umow, obowizek niezwocznego dostarczenia temu klientowi jednego egzemplarza umowy.
9.2.2. Zawarcie umowy

Chocia umowa o imprez turystyczn jest zwykle zawierana przez przyst pienie klienta do warunkw umownych ustalanych jednostronnie przez organi zatora turystyki, to taki adhezyjny sposb zawarcia umowy wcale nie oznacza odstpstwa od oglnych zasad zawierania umw. Formalnie tryb dojcia umowy do skutku pozostaje taki sam, jak w wypadku zawarcia umowy bez uycia ad nego wzorca umownego. Mamy w zasadzie tutaj take do czynienia z ofert i jej przyjciem przez drug stron. Ustawa o usugach turystycznych ustala w a dziesiciu punktach szczeg owe informacje, ktre powinny by zawarte w materiaach pisemnych udo stpnianych klientom przez organizatora turystyki lub porednika turystyczne go, ktry proponuje klientom imprezy turystyczne. S wrd nich wyej wska-
226
Rozdzia 9
227
zane posianowienia przedmiotowo istotne umowy O imprez turystyczn. Oma wiane przepisy zobowizuj, aby te informacje pisemne byy sformuowane w sposb dokadny i zrozumiay. Dodany w 2000 r. przepis wprowadzi przy tym oczywisty warunek, e takie informacje pisemne nic mog wprowadza klienta w bd. Moe to by wskazwk interpretacyjn dla sdu w razie ewen tualnego sporu midzy stronami co do treci zawartej umowy. Wskazane materiay pisemne to w szczeglnoci broszury, foldery i katalo gi danego organizatora turystyki lub porednika turystycznego. Jeli wyranie nie wynika z nich, e stanowi tylko zaproszenie do zawarcia umowy, to w wietle wymaga ustawowych co do treci takie broszury, foldery i katalogi naley traktowa jako ofert danego organizatora turystyki. Wymagania ustawy o usugach turystycznych powoduj, e takie materiay pisemne organizatora turystyki w zasadzie nic rodz wtpliwoci co do ich charakteru prawnego. Jako zrozumia konsekwencj takiego wanie typowego znaczenia broszur, folde rw i katalogw jako oferty danego organizatora turystyki przepisy ustawy o usugach turystycznych przewiduj, e wskazania zawarte w tego rodzaju in formacjach pisemnych staj si elementem umowy, chyba e zawarta z okre lonym klientem umowa zawiera odmienne postanowienia. Odmienny charakter broszur, folderw i katalogw oraz innych materiaw pisemnych danego organizatora turystyki moe by nadany przez zamieszczenie w nich jednoznacznego ustalenia, e nie stanowi one oferty w rozumieniu kodeksowym, czy dodanie klauzuli, e z chwil zgoszenia rezerwacji (podpi sania zgoszenia) klient skada organizatorowi ofert zawarcia umowy o impre z turystyczn. Zdaniem P. Cybuli w przewaajcej liczbie przypadkw jest wanie tak, e to klient skada organizatorowi ofert zawarcia umowy w postaci zgoszenia rezerwacji. Generalnie bardziej naturalna wydaje si oferta ze stro ny organizatora turystyki, ustalajcego warunki uczestnictwa w imprezie tury stycznej, ni ze strony klienta, ktry te warunki musi co do zasady zaakcepto wa, jeli chce wzi udzia w danej imprezie. Coraz czciej organizatorzy imprez turystycznych skadaj swoje oferty w postaci specjalnych komputerowych baz danych dostpnych za porednic twem Internetu. Zawieranie umw za porednictwem Internetu moe mie miejsce przy korzystaniu ze stron www, kiedy to wystpuje moliwo bezpo redniego porozumiewania si midzy stronami umowy, bd za porednictwem poczty elektronicznej, ktra przez wysyane tzw. e-maile nie tworzy bezpo redniej komunikacji midzy stronami. Zawierane taw drog umowy maj liczne cechy specyficzne i ustalenie, czy okrelone postpowanie podmiotu stanowi ofert w rozumieniu kodeksu cywilnego, czy jest tylko zaproszeniem do zawar cia umowy, moe nastpi tylko w konkretnym przypadku. W takich sytuacjach mamy do czynienia z zawieraniem umw na odlego, co obecnie reguluje ustawa o ochronie niektrych praw konsumentw z 2000 r. Z porwnania
zakresu podmiotowego tej ustawy z zakresem ustawy o usugach turystycznych wynika, e nic wszystkie umowy o wiadczenie usug turystycznych zawierane na odlego podlegaj przepisom o umowach zawieranych na odlego. Szere gu przepisw tej ustawy nie stosuje si przy tym do umw o wiadczenie usug turystycznych w cile oznaczonym okresie. To wyczenie odnosi si do obowizku podania konsumentowi okrelonych informacji wstpnych, do prawa odstpienia konsumenta od umowy w terminie 10 dni od jej zawarcia oraz do 30-dniowego terminu wykonania umowy. Generalnie mona powiedzie, e oferta zoona przez organizatora turystyki przy wykorzystaniu rodkw porozumiewania si na odlego powinna do starcza klientom nie mniej informacji ni ustawa o usugach turystycznych wymaga od oferty zoonej w postaci katalogw i innych lego rodzaju informa cji pisemnych. Niewtpliwie odnosz si do takiej oferty ustalenia kodeksu cy wilnego, dotyczce skadania owiadcze woli w drodze elektronicznej. Oczywicie konkretna umowa zawarta z klientem moe obejmowa odmien ne ustalenia ni okrelone w katalogu, folderze lub innym wzorcu umowy. Wy nika to zreszt z przepisu kodeksowego, ktry przewiduje, e w razie sprzeczno ci treci umowy z wzorcem umowy strony s zwizane umow. Zazwyczaj jednak zawarta umowa o imprez turystyczn jest w peni zgodna z ustaleniami warunkw uczestnictwa w imprezach turystycznych organizowanych przez okrelone biuro podry. Takie warunki uczestnictwa czsto narzucaj konsu mentom niekorzystne dla nich ustalenia i w zwizku z tym wymagaj one kon troli, tak samo jak inne wzorce umw. Omawiane warunki okazuj si nieraz niedozwolonymi postanowieniami umownymi. Powiadczaj to kontrole dzia alnoci organizatorw turystyki dokonywane corocznie od 2003 r. przez Preze sa UOKiK. Wykazuj one, e wiele umw o imprezy turystyczne zawiera klau zule niedozwolone, postanowienia tych umw s czsto niejednoznaczne, mtne i niezrozumiae dla przecitnego konsumenta, a warunki uczestnictwa s nieraz tak sformuowane przez organizatorw turystyki, e utrudniaj konsumentom skuteczne dochodzenie roszcze. W tym zakresie mona wskaza pozytywne wzory klauzul umownych, ktre mog by stosowane przez organizatorw turystyki, opracowane przez P. Cybul (zob. Umowa o imprez turystyczn" powoana w bibliografii). Oprcz tego, e wzorce umw nie powinny zawiera niedozwolonych posta nowie umownych, trzeba te doda, e wzorzec umowy nie moe oczywicie zawiera ustale sprzecznych z normami prawnymi o charakterze bezwzgldnie obowizujcym. Takie postanowienia umowne s tak samo niewane z mocy prawa, jak w wypadku sprzecznoci ze wspomnianymi ju w tym rozdziale normami semi imperatywnymi ustawy o usugach turystycznych. Z powyszymi zastrzeeniami mona stwierdzi, e jeeli umowa zawarta z klientem nie za wiera odmiennych postanowie, to ustalenia ujte w katalogach i innych in-
228
Rozdzia 9
229
formacjach pisemnych stanowicych ofert organizatora turystyki lub jego za proszenie do zawarcia umowy staj si elementem tej umowy. Zgodnie z omawian ustaw jeszcze przed zawarciem umowy o imprez tu rystyczn organizator turystyki i porednik turystyczny maj do spenienia kilka wanych obowizkw informacyjnych, ktre s nawet szerzej ujte ni w dy rektywie 90/314/EWG. Przepisy tej ustawy zobowizuj do podania klientowi oglnych informacji o obowizujcych przepisach paszportowych, wizowych i sanitarnych, w tym o terminach oczekiwania na wydanie paszportu i wizy, o wymaganiach zdrowotnych dotyczcych udziau w danej imprezie turystycz nej, o moliwoci zawarcia umowy ubezpieczenia od kosztw rezygnacji z udziau w imprezie turystycznej oraz o zakresie ubezpieczenia nastpstw nieszczliwych wypadkw i kosztw leczenia. Jest te obowizek poinfor mowania klienta o szczeglnych zagroeniach ycia i zdrowia na odwiedza nych obszarach oraz o moliwoci ubezpieczenia z tym zwizanego. Ten obo wizek obejmuje take zagroenia powstae ju po zawarciu umowy, O wszyst kich tych sprawach turyci czsto nie maj nawet elementarnej wiedzy. To gwnie w interesie klientw ley, eby organizatorzy turystyki oraz porednicy turystyczni jako profesjonalici nie tylko chcieli, ale rwnie musieli podzieli si z klientami swoj wiedz oraz dowiadczeniem. Mogoby to ograniczy licz b sporw na tle niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy o imprez turystyczn. Jednak praktyka dowodzi, e przedsibiorcy turystyczni w przygo towywanych przez siebie wzorcach umownych czsto manipuluj informacj o przysugujcych klientom uprawnieniach, udzielajc informacji nieprawdziwej lub czciowej, bd pomijajc rne istotne informacje. Umowa o wiadczenie usug turystycznych polegajcych na organizowaniu imprez turystycznych powinna zgodnie z ustaleniami analizowanej ustawy okre la a 12 rodzajw szczegowo ujtych ustale. Ustalenia te maj rny cha rakter, czego ustawowe wyliczenie zupenie nie uwzgldnia. Jest ono te niepe ne, chocia zostao uzupenione podczas nowelizacji ustawy o usugach tury stycznych w 2000 r. i 2004 r. Jak j u zostao podkrelone, najwaniejszy element wymaganej treci oma wianej umowy stanowi okrelenie jej postanowie przedmiotowo istotnych. Wane znaczenie ma take oznaczenie stron tej umowy. Przy tym ustawa wy maga, aby indywidualizacja organizatora turystyki obejmowaa zarazem okre lenie numeru jego wpisu do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych oraz numeru identyfikacji podatkowej (NIP), a take imienia i nazwiska oraz penionej funkcji osoby, ktra w jego imieniu umow podpisaa, czyli po prostu penomocnika. Natomiast cakiem zostaa pominita w analizo wanej ustawie kwestia zindywidualizowania drugiej strony umowy, czyli z reguy klienta. Konieczno oznaczenia kontrahenta organizatora turystyki jest tak oczywista, e zapewne z powodu tej oczywistoci nie zostaa wymieniona
w ustawie wrd koniecznych elementw umowy, podobnie zreszt jak kwestia podpisu klienta lub innego podmiotu zawierajcego umow na jego rzecz. Odrbny rodzaj koniecznych ustale umowy o imprez turystyczn stanowi jej postanowienia podmiotowo istotne. Zamieszczenie w umowie takich posta nowie zaley od woli stron i tak naprawd wcale nie jest niezbdne. W oma wianej ustawie do takich postanowie zaliczaj si wymagania specjalne, na ktre strony wyraziy zgod. Mog one dotyczy np. specjalnego traktowania uczestnika wycieczki, ktry jest osob niepenosprawn. Wszelkie ustalenia dotyczce nalenoci, podatkw i opat, ktre nie s zawarte w cenie imprezy turystycznej (np. o opatach lotniskowych i portowych, czy tzw. opacie klima tycznej), maj taki wanie podmiotowo istotny charakter. Ponadto wanie do ustale podmiotowo istotnych naley ewentualne sfor muowanie w umowie okolicznoci, ktre mog spowodowa podwyszenie ceny danej imprezy turystycznej. Zgodnie z omawianymi przepisami takie usta lenie powinno by wyranie sformuowane. Jego zamieszczenie w umowie jest z natury rzeczy istotne dla organizatora turystyki, ktry moe jednak nie dy do ujcia w umowie takiego ustalenia i nawet wykorzystywa w celach marke tingowych gwarancj, e cena okrelonej imprezy turystycznej nie bdzie pod wyszona. Do grupy postanowie podmiotowo istotnych umowy o imprez tu rystyczn naley rwnie zaliczy ustalenia co do terminu powiadomienia klienta na pimie o ewentualnym odwoaniu imprezy turystycznej z powodu niewystarczajcej liczby zgosze oraz co do terminu zawiadomienia przez klienta o przeniesieniu uprawnie i obowizkw na inn osob speniajc warunki udziau w danej imprezie turystycznej. Pozostae elementy umowy o imprez turystyczn uznane w ustawie o usu gach turystycznych za dodatkowo konieczne postanowienia maj bardzo rny charakter oraz znaczenie. Ustalenie czasu trwania imprezy turystycznej w istocie mieci si w pojciu programu danej imprezy i wyodrbnianie takiego postanowienia umownego trudno uzna za waciwe i niezbdne. Z kolei okre lenie w tej umowie rodzaju i zakresu ubezpieczenia turystw wraz z poda niem nazwy ubezpieczyciela i jego adresu stanowi rzeczywicie wan z punktu widzenia klienta informacj co do moliwoci otrzymania oznaczonych wiad cze w razie wystpienia zdarzenia losowego w trakcie trwania imprezy tury stycznej. Trzeba podkreli, e ustawa o usugach turystycznych zobowizuje organizatorw turystyki organizujcych wycieczki zagraniczne do zawarcia na rzecz ich uczestnikw umw ubezpieczenia NNW i KLZ. Pod tym wzgldem wymagania tej ustawy id nawet dalej ni dyrektywa 90/314/EWG. Pozostae konieczne postanowienia umowy o imprez turystyczn maj zna czenie jedynie organizacyjne lub informacyjne. Dotyczy to warunku okrele nia w umowie sposobu zapaty, co oczywicie ley przede wszystkim w intere sie organizatora turystyki. Brak lub fragmentaryczno ustale umownych co do
230
Rozdzia 9
Umowy w turystyce rekreacji
231
terminw i sposobu zapaty spowoduje z natury rzeczy zastosowanie odpowied nich ustale kodeksu cywilnego, dotyczcych speniania wiadcze pieninych. Z kolei wymagany przez ustaw o usugach turystycznych warunek okrele nia w umowie sposobu zgaszania reklamacji zwizanych z wykonywaniem usug oraz oznaczenia terminu zgaszania takich reklamacji jest ujty w sposb niezgodny z dyrektyw 90/3I4/EWG, ktra przewiduje obowizek zawarcia w umowie terminu, w jakim konsument powinien zgosi wszystkie roszczenia dotyczce niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy. W istocie chodzi wic tutaj o podanie w umowie terminu przedawnienia roszcze wynikajcego z obowizujcego prawa, ktry to termin nie moe by skracany ani przeduany przez czynno prawn. Takiego terminu nie przewiduje aden przepis szcze glny ustawy o usugach turystycznych i w konsekwencji w odniesieniu do rosz cze klienta w stosunku do organizatora turystyki wynikajcych z niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy o imprez turystyczn zastosowanie znaj duje oglny termin kodeksowy przedawnienia roszcze wynoszcy a dziesi lal. Umownie oznaczony termin zgaszania przez klienta reklamacji zwizanych z wykonywaniem usug przez organizatora turystyki jest wic po prostu ustale niem wprowadzajcym klienta w bd. Taka reklamacja nie ma charakteru obowizkowego i jej niezgoszenie przez klienta w podanym w umowie terminie nie pozbawia moliwoci dochodzenia wskazanych roszcze. Niedochowanie przewidzianej w umowie procedury reklamacyjnej stawia przed klientem dodat kowe problemy natury dowodowej, ktre mog okaza si przesdzajce dla rozstrzygnicia sprawy, ale nie pozbawia to moliwoci dochodzenia roszcze odszkodowawczych na drodze sdowej. Wtpliwoci wywouje te warunek okrelenia w umowie o imprez tury styczn podstaw prawnych umowy oraz konsekwencji prawnych z niej wyni kajcych. Tak oglnikowe wymagania ustawowe s ujte zbyt szeroko i mao jednoznacznie i mog by rdem informacji wprowadzajcych klientw w bd. Nie bez powodu aneks do dyrektywy 90/314/EWG wrd koniecznych elementw umowy o podr nie wymienia podstaw prawnych tej umowy ani konsekwencji prawnych z niej wynikajcych.
Przede wszystkim moliwa jest zmiana stron umowy o imprez turystyczn. Zmiana organizatora turystyki jako dunika zobowizanego do wykonania pa kietu usug turystycznych jest sytuacj nader rzadk. W tym zakresie wystarcza odesanie do oglnych ustale k . c ktre uzaleniaj tzw. przejcie dugu przez osob trzeci od zgody wierzyciela. Z reguy jednak nie ma potrzeby odwoy wania si do tej instytucji prawnej, gdy organizator turystyki moe wykonywa swoje obowizki posugujc si podwykonawcami, za ktrych dziaania ponosi oczywicie pen odpowiedzialno. Znacznie wiksze znaczenie praktyczne ma moliwo zmiany klienta jako strony umowy o imprez turystyczn. Po nowelizacji ustawy o usugach tury stycznych w 2000 r. gwarantuje ona klientowi i to bez zgody organizatora tu rystyki moliwo przeniesienia na osob trzeci wszystkich uprawnie przy sugujcych z tytuu zawartej umowy. Warunkiem jest jednak jednoczesne prze jcie przez te osob wszystkich obowizkw wynikajcych z danej umowy. Skuteczno wobec organizatora turystyki takiego wstpienia osoby trzeciej w prawa i obowizki uczestnika imprezy turystycznej jest przy tym uzaleniona od zawiadomienia o tym fakcie organizatora przed rozpoczciem danej impre zy w terminie okrelonym w umowie. W omawianej sytuacji dotychczasowy klient i osoba przejmujca jego uprawnienia i obowizki odpowiadaj solidar nie za nieuiszczon cz ceny imprezy turystycznej oraz dodatkowe koszty poniesione przez organizatora w wyniku zmiany uczestnika danej imprezy. Or ganizator moe poda w warunkach uczestnictwa orientacyjn wysoko tych kosztw. Niedozwolon klauzul stanowi jednak zobowizanie w tej sytuacji klienta odstpujcego od umowy do zapaty tzw. opaty manipulacyjnej. Zmiana umowy o imprez turystyczn dosy czsto dotyczy podwyszenia ustalonej ceny imprezy turystycznej. Jest to sytuacja, ktra stawia klientw w trudnym pooeniu. Tote polski ustawodawca za wzorem ustale dyrektywy 90/314/EWG wprowadzi do ustawy o usugach turystycznych szereg ograni cze co do moliwoci podwyszenia ceny ustalonej w umowie, ale nie zakaza moliwoci jej obnienia, co nic godzi w interesy klientw i jest sytuacj raczej tylko teoretyczn. Zgodnie z ustaleniem powoanej ustawy podstawowym wa runkiem jest zastrzeenie w umowie o imprez turystyczn moliwoci pod wyszenia ceny. Brak tego rodzaju ustalenia umownego definitywnie pozbawia organizatora turystyki moliwoci podwyszenia ceny danej imprezy turystycz nej. Ponadto podwyszenie ceny jest uzalenione od wykazania na wpywu jednej z nastpujcych okolicznoci: wzrostu kosztw transportu. wzrostu opat urzdowych, podatkw lub opat za usugi lotniskowe, zaa dunkowe lub przeadunkowe w portach morskich i lotniczych, wzrostu kursw walut.
9.2.3. Zmiana i rozwizanie umowy

Korzystajc ze swobody kontraktowej, strony umowy o imprez turystyczn za obopln zgod mog oczywicie zmieni zawart umow. Taka sytuacja nie powoduje w zasadzie problemw prawnych i nie wymaga interwencji ustawo dawcy. Natomiast przypadki jednostronnej zmiany tej umowy wi si z reguy z naruszeniem interesw drugiej strony. Tote uregulowanie ustawowe tej kwe stii ma na celu okrelenie zakresu i warunkw dopuszczalnoci zmiany analizo wanej umowy.
232
Rozdzia 9
233
Nie jest to niestety cise sformuowanie ustawowe. W konkretnej sytuacji nie tylko jedna, ale nawet wszystkie wymienione okolicznoci mog uzasadnia podwyszenie ceny danej imprezy turystycznej. Jednak nawet najbardziej uza sadniona podwyka ceny ustalonej w umowie nie moe nastpi w okresie 20 dni przed dat wyjazdu. W praktyce jednak zdarza si, e organizator tury styki wymusza czasem w ostatniej chwili dopaty od uczestnikw imprezy tury stycznej pod grobjej odwoania. Ustawa o usugach turystycznych przewiduje wyjtkow sytuacj, w ktrej moe nastpi zmiana umowy o imprez turystyczn. Mianowicie chodzi tutaj o przyczyny niezalene od organizatora turystyki, zmuszajce go do zmiany istotnych warunkw umowy z klientem, ale nie moe to dotyczy podwysze nia ceny imprezy turystycznej. W tej ostatniej kwestii powoana ustawa jest bardziej rygorystyczna od ustale dyrektywy 90/314/EWG, ktra takiego wy czenia nie przewiduje. Naley podkreli, e w razie koniecznoci zmiany istot nych warunkw umowy z przyczyn niezalenych od organizatora turystyki (np. zmiany trasy imprezy turystycznej z powodu wybuchu konfliktu zbrojnego, epidemii lub powodzi) powinien on niezwocznie zawiadomi o tym klienta. W takiej sytuacji klient rwnie bez nieuzasadnionej zwoki, co nic znaczy, e natychmiast, powinien udzieli odpowiedzi, czy przyjmuje proponowan zmia n umowy, czy odstpuje od umowy za natychmiastowym zwrotem wszystkich wniesionych wiadcze i bez obowizku zapaty kary umownej. Jeli zatem taka wymuszona zmiana umowy o imprez turystyczn zostaje zaakceptowana przez klienta, to tym samym nie jest to zmiana jednostronna. Zgodnie z zasad swobody kontraktowej strony umowy mog porozumie si co do jej rozwizania. Tego rodzaju zgodna wola stron prowadzi do wygani cia zobowizania. Nie jest to jednak czste zjawisko, gdy z reguy rozwizanie umowy ley w interesie tylko jednej strony. Obowizujce prawo okrela konse kwencje prawne takiego jednostronnego zerwania umowy, ale przewiduje te, e w oznaczonych okolicznociach jednej lub obu stronom moe przysugiwa prawo odstpienia od umowy. W celu ochrony klienta ustawa o usugach turystycznych gwarantuje wspo mnian ju wyej moliwo odstpienia klienta od umowy o imprez tury styczn w razie dokonania istotnych zmian warunkw tej umowy z przyczyn niezalenych od organizatora turystyki. W takiej sytuacji klientowi przysugu je prawo wyboru dania natychmiastowego zwrotu wszystkich wniesionych wiadcze albo uczestnictwa w imprezie zastpczej o tym samym lub wyszym standardzie. Klient moe si te zgodzi na imprez zastpcz o niszym stan dardzie za zwrotem rnicy w cenie. Przysuguje mu te prawo dochodzenia odszkodowania z tytuy niewykonania umowy, chyba e byo ono spowodowane si wysz lub zgoszeniem si mniejszej liczby uczestnikw ni okrelona w umowie liczba minimalna, o czym organizator turystyki powiadomi klienta
na pimie w uzgodnionym terminie. To prawo klienta do odszkodowania zostao sformuowane w omawianej ustawie w sposb wywoujcy istotne wtpliwoci. Generalnie analizowana ustawa za wzorem dyrektywy 90/314/EWG umoli wia organizatorom turystyki odwoanie kadej imprezy turystycznej z powodu niezgoszenia si wymaganej liczby uczestnikw. Warunkiem jest tylko wspomniane wyej poinformowanie o tym klientw na pimie w uzgodnionym terminie. Rozwizanie umowy nastpuje wwczas z przyczyn niezalenych od klienta. Powodem odwoania imprezy turystycznej mog by jednak rwnie okolicznoci zalene od organizatora turystyki (np. niezaatwienie na czas dla uczestnikw wycieczki biletw wstpu na mecz, ktry jest najwaniejszym punktem jej programu) albo okolicznoci niezalene (np. wystpienie klski ywioowej). Jak z tych uwag wynika, przyczyny rozwizania umowy niezale ne od klienta to w czci inne okolicznoci ni wyej wspomniane przyczyny niezalene od organizatora turystyki. Niestety ustawa o usugach turystycz nych nie odrnia wyranie tych sytuacji i reguluje je cznie, co czyni te usta lenia mao przejrzystymi. Trzeba wic podkreli, e odwoanie imprezy tury stycznej przez organizatora turystyki z jakiejkolwiek przyczyny niezalenej od klienta daje temu ostatniemu przede wszystkim prawo dania natychmiasto wego zwrotu uiszczonych opat bd zamiast lego prawo skorzystania z udzia u w imprezie zastpczej bez adnych dopat lub nawet z jednoczesnym zwro tem czci pienidzy w razie rnicy w cenie imprez. W razie za wykazania przez klienta poniesienia szkody z powodu rozwizania umowy moe on ponad to dochodzi roszcze odszkodowawczych na oglnych zasadach k.c. Roszcze nia te nie przysuguj jedynie wwczas, gdy odwoanie imprezy turystycznej przez organizatora turystyki nastpio z powodu siy wyszej lub niezgoszenia si wymaganej liczby uczestnikw oraz powiadomienia o tym klientw na pimie w uzgodnionym terminie. Ponadto ustawa o usugach turystycznych po zmianach z 2000 r. przyznaje klientom prawo odstpienia od umowy w trakcie jej wykonywania, gdy orga nizator turystyki nie spenia usug stanowicych istotn cz programu danej imprezy turystycznej (np. nie zapewnia noclegw). Klientowi przysuguje takie prawo odstpienia, jeeli niemoliwe jest wykonanie wiadcze zastpczych albo klient z uzasadnionych powodw (np. ze wzgldu na wiek lub stan zdro wia) nie wyrazi na nie zgody. W razie powyszego odstpienia od umowy klient moe dochodzi naprawienia szkody wynikej z niewykonania umowy. Natomiast organizator turystyki nie moe da od klienta adnych dodatko wych wiadcze w zwizku z odstpieniem od umowy, a zwaszcza nie moe domaga si zapacenia przez klienta kary umownej.
9.2.4. Wykonanie umowy

Wykonanie kadej umowy oznacza, cile mwic, wykonanie powstaego z niej zobowizania. W wyniku zawarcia umowy o imprez turystyczn powsta-
234
Rozdzia 9
235
je zobowizanie charakteryzujce si szczeglnymi cechami, ktre maj wpyw na jego wykonanie. Takie znaczenie ma jego wyjtkowo zoony c h a r a k t e r wynikajcy ze stanowicego cao pakietu rnych usug turystycznych, do ktrych wiadczenia zobowizuje si organizator turystyki. Wykonanie tych usug musi nastpi w cile oznaczonych terminach, gdy potem staje si bezprzedmiotowe i przestaje mie znaczenie dla klienta. Co wicej, tre po szczeglnych umw o imprez turystyczn jest znacznie zrnicowana w zwiz ku z koniecznoci zaspokajania rozmaitych potrzeb osb. na rzecz ktrych usugi turystyczne s wiadczone. Przy tym w celu ochrony klientw nastpuje ingerencja ustawodawcy nie tylko co do kwestii zawierania umw o imprez turystyczn, ale rwnie w zakresie ich wykonywania przez organizatorw tury styki oraz ich podwykonawcw. Ta ingerencja jest uzasadniona wieloma czyn nikami, w tym m.in. kosztownoci usug turystycznych, pobieraniem z gry za nie opat, wykonywaniem tych usug najczciej z dala od miejsca zamieszkania klienta, co powoduje uzalenienie klienta od organizatora turystyki i jego pod wykonawcw. Wykonanie umowy o imprez turystyczn podlega kodeksowym przepisom o wykonywaniu zobowiza umownych oraz przepisom o wykonywaniu zobowiza i skutkach ich niewykonania. Dla organizatorw turystyki ma szczeglne znaczenie przepis dopuszczajcy zwolnienie si przez dunika z zobowizania przez spenienie w tym celu za zgod wierzyciela innego wiad czenia. Przepis ten jest ogln podstaw prawn wykonywania tzw. wiadcze zastpczych. Dla klienta za szczeglnie istotny jest przepis kodeksowy przewi dujcy, e dunik speniajc wiadczenie moe da od wierzyciela pokwito wania. W wypadku wic uiszczania nalenoci za imprez turystyczn klient ma prawo domaga si wydania stosownego pokwitowania. Do wykonania umowy o imprez turystyczn znajduj poza tym zastosowa nie kodeksowe przepisy o wykonaniu i skutkach niewykonania zobowiza z umw wzajemnych. Umowa tego typu jest przecie umow wzajemn. Jed nak w odrnieniu od kodeksowej zasady jednoczesnoci spenienia wiadcze wzajemnych w przypadku umowy o imprez turystyczn mamy do czynienia z umownie ustalanym obowizkiem klienta wczeniejszego spenienia wiad czenia pieninego. Jest to oczywicie dopuszczalny wyjtek od wskazanej zasady. Wane znaczenie dla omawianej umowy ma ustalenie kodeksowe doty czce sytuacji, gdy jedna ze stron dopuszcza si zwoki w wykonaniu zobowi zania z umowy wzajemnej. Wwczas powstaje uprawnienie do odstpienia od umowy, jak te moliwo dania wykonania zobowizania i naprawienia szkody wynikej ze zwoki. Oprcz kodeksowych przepisw o wykonywaniu zobowiza umownych do wykonania umowy o imprez turystyczn naley oczywicie stosowa te prze pisy szczeglne ustawy o usugach turystycznych dotyczce tych kwestii. Taki
szczeglny przepis tej ustawy zobowizuje organizatora turystyki do wydania klientowi pisemnego potwierdzenia posiadania wymaganej gwarancji ban kowej lub ubezpieczeniowej albo pisemnego potwierdzenia zawarcia umowy ubezpieczenia na rzecz klientw. Tego rodzaju potwierdzenie powinno by wydane kademu klientowi, ktry uici zaliczk przekraczajc 10% naleno ci za dan imprez turystyczn. Tym bardziej musi by ono wydane klientowi wpacajcemu ca naleno za imprez turystyczn. Dodatkowo w wydawa nym potwierdzeniu powinien by wskazany sposb ubiegania si przez klienta o wypat rodkw z danej gwarancji lub umowy ubezpieczenia w sytuacjach okrelonych przez t ustaw. Ochronie klienta suy rwnie - naoony na organizatora turystyki przez omawian ustaw - obowizek informowania klienta o okolicznociach istot nych dla wykonania umowy. Jeszcze przed rozpoczciem imprezy turystycz nej jej organizator powinien we waciwym czasie poda klientom: kto jest jego lokalnym przedstawicielem, aby w razie trudnoci klient mg si do niego zgosi pod podany adres lub numer telefonu; planowany czas przejazdu, jak te miejsca i czas trwania postojw; szczegowe informacje dotyczce pocze komunikacyjnych oraz miej sca, jakie klient bdzie zajmowa w rodku transportowym (okrelenie zwaszcza kabiny na statku lub przedziau sypialnego w pocigu); informacj o moliwoci bezporedniego kontaktu z dzieckiem lub osob odpowiedzialn w miejscu pobytu dziecka, jeli chodzi o imprezy turystycz ne dla dzieci. Powysze informacje powinny by podane klientowi na pimie. Ich udziele nie wcale nie zwalnia organizatora turystyki od obowizku sprawowania opieki nad turystami. Ustalenia ustawy o usugach turystycznych podkrelaj, e udzie lane klientom przez organizatora turystyki wyjanienia i wiadomoci zwizane z imprez turystyczn nie mog powodowa zmniejszenia zakresu obowizku pieczy nad uczestnikami danej imprezy turystycznej. Oczywicie organizator turystyki ponosi odpowiedzialno za tre informacji udzielanych w jego imie niu przez agentw turystycznych. Do czasu nowelizacji ustawy o usugach turystycznych w 2000 r. akt ten w ogle nie regulowa tak istotnych zagadnie, jak wiadczenia zastpcze. Po zostawao to w sprzecznoci z wymaganiami dyrektywy 90/314/EWG. Obecnie powoana ustawa nakada na organizatora turystyki obowizek wykonania od powiednich wiadcze zastpczych w sytuacji, gdy podczas imprezy turystycz nej nie wykonuje usug przewidzianych w umowie, stanowicych istotn cz programu danej imprezy. Przy tym klient nie moe by obciony z lego tytuu dodatkowymi kosztami. Wrcz przeciwnie, moe on da odpowiedniego ob nienia ceny imprezy turystycznej, jeli jako wiadczenia zastpczego jest nisza od jakoci usugi okrelonej w programie imprezy. Jeeli za wiadczenie zastpcze okae si niemoliwe do wykonania albo klient z uzasadnionych po-
236
Rozdzia 9
or
wodw nie wyrazi na nie zgody, to organizator turystyki jest zobowizany za pewni klientowi powrt do miejsca rozpoczcia imprezy turystycznej lub do innego uzgodnionego miejsca w warunkach nie gorszych ni okrelone w umo wie i to bez obciania klienta dodatkowymi kosztami z tego tytuu. Naley te podkreli, e w razie wspomnianej wyej niemonoci wykonania wiadczenia zastpczego klient moe da naprawienia szkody wynikej z niewykonania umowy. Takie roszczenie odszkodowawcze nic przysuguje klientowi w sytu acji, gdy niemono wykonania wiadczenia zastpczego jest spowodowana wycznie si wysz albo dziaaniami lub zaniechaniami osb trzecich, nieuczestniczcych w wykonywaniu wiadczenia zastpczego, jeeli takich zacho wa nie mona byo przewidzie ani unikn. Kwestie wiadcze zastpczych wywouj wiele problemw w praktyce. Nie raz wiadczenia te s przedstawiane mylco jako specjalna gwarancja danego organizatora turystyki, co oznacza wykorzystywanie w celach promocyjnych dziaa, do ktrych organizator jest ustawowo zobowizany- Zdarza si, e wa runki uczestnictwa w imprezach turystycznych zawieraj sformuowania przy znajce organizatorowi zupen swobod w zakresie zmiany poszczeglnych wiadcze- co musi by traktowane jako niedozwolone postanowienie umowne. Dla kwestii wykonania umowy o imprez turystyczn niezmiernie istotne znaczenie ma dodany w 2000 r. przepis ustawy o usugach turystycznych, ktry zobowizuje klienta stwierdzajcego wadliwe wykonywanie umowy do nie zwocznego zawiadomienia o tym zarwno wykonawcy danej usugi, jak te organizatora turystyki. Sposb tego zawiadomienia powinien by odpowiedni dla rodzaju usugi. Ustawa przy tym wymaga, aby umowa o imprez turystycz n jednoznacznie okrelaa omawiany obowizek klienta. Trzeba podkreli, e niezalenie od brzmienia postanowie umownych w tej kwestii klient powinien pamita o celowoci zapewnienia sobie odpowiednich dowodw na pimie spenienia przeze tego obowizku. Wyranie wskazuj to ustalenia dyrektywy 90/314/EWG, nakadajce na konsumenta obowizek zawiadomienia usugo dawcy i organizatora turystyki o zauwaonym na miejscu jakimkolwiek zanie dbaniu w wykonaniu umowy, co powinno by dokonane przy najbliszej spo sobnoci na pimie lub w innej waciwej formie. Warto doda, e brak zastrze e do usug turystycznych wiadczonych w trakcie imprezy turystycznej oraz niezgoszenie adnego zaalenia lub reklamacji w czasie trwania danej imprezy ani bezporednio po powrocie wcale nie pozbawia klienta moliwoci docho dzenia roszcze na drodze sdowej.
nie pojedynczych usug turystycznych. Umowa o wiadczenie pojedynczej usugi turystycznej moe przy tym pozostawa w faktycznym zwizku z jak umow o imprez turystyczn, ale nie ma to istotnego znaczenia prawnego. Naj czciej zreszt taka pojedyncza usuga turystyczna dotyczy turystyki indywi dualnej. Usuga tego rodzaju moe polega na rezerwacji pokoju hotelowego albo miejsca w samolocie, autobusie lub pocigu, nabyciu biletw wstpu na imprezy sportowe, na wystawy, czy do teatru, najmie samochodu osobowego lub autokaru, miejsca parkingowego, czy sprztu turystycznego, rnych dziaaniach zwizanych z uzyskaniem paszportu lub wizy. rozmaitych czynnociach infor macyjnych zwizanych z korzystaniem z usug turystycznych, jak te na zawie raniu na rzecz klienta, cho nie zawsze bezporednio w jego imieniu, rnych umw o usugi turystyczne, w tym o usugi przewozowe, przewodnickie lub gastronomiczne. Taka pojedyncza usuga turystyczna moe te dotyczy pobytu na kempingu zagranicznym lub krajowym. Jako pojedyncz usug turystyczn trzeba take zakwalifikowa zorganizowanie przez biuro podry wyjazdu na kurs jzykowy. Powszechnie uwaa si, e w przypadku pojedynczych usug turystycznych biuro podry najczciej wystpuje w roli zleceniobiorcy podejmujcego si zawarcia umowy w imieniu i na rzecz klienta z danym usugodawc. W praktyce biuro podry wystpuje w takich sytuacjach w bardzo rnym charakterze. Nieraz jest agentem lub penomocnikiem innego przedsibiorcy, jak te moe dziaa jako zleceniobiorca klienta w charakterze porednika turystycznego. Nierzadko w ramach umw o pojedyncze usugi turystyczne biuro podry samo podejmuje si rwnie wykonania okrelonej usugi turystycznej. Gdy jest to usuga przewozowa, to wwczas biuro podry zawiera z klientem umow przewozu osb, dziaajc w charakterze przewonika, czego dotyczy nastpny punkt tego rozdziau podrcznika. Jeli za biuro podry zarazem utrzymuje hotel lub inny obiekt hotelarski, to pojedyncze usugi hotelarskie s przeze wiadczone na podstawie umowy hotelowej. wiadczone za przez biura podr y usugi informacyjne w zakresie tras turystycznych, dostpnych imprez tury stycznych, walorw turystycznych okrelonej miejscowoci, regionu, czy kraju. moliwoci zakwaterowania, taryf lotniczych, cen biletw kolejowych lub auto busowych, czy rozkadw jazdy, rejsw lub lotw, zazwyczaj s nieodpatne i nie maj adnych podstaw umownych. Nie ma wtedy midzy stronami woli kontraktowania i na og aden stosunek prawny wwczas nie powstaje. Nie wyklucza to jednak ewentualnej odpowiedzialnoci z tytuu czynw niedozwo lonych okrelonego biura podry, ktrego niekompetentny pracownik spowo dowa szkod przez udzielone klientowi bdne informacje turystyczne. Wyka zanie jednak przez poszkodowanego klienta przesanek odpowiedzialnoci deliktowej jest w tego rodzaju sytuacjach spraw nader trudn. Konsekwencje tych trudnoci dowodowych obciajz natury rzeczy klientw zgodnie z kodeksow
9.3. Umowa o pojedyncz usug turystyczn

Organizatorzy turystyki oraz porednicy turystyczni podejmuj si wiadcze nia na rzecz swoich klientw nie tylko pakietw usug turystycznych, ale rw-
238
Rozdzia 9
239
zasad, e ciar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, ktra z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przepisy ustawy o usugach turystycznych zawieraj nieliczne ustalenia wy ranie odnoszce si do umw o pojedyncze usugi turystyczne. Przepisy te zo bowizuj organizatorw turystyki i porednikw turystycznych proponujcych klientom pojedyncze usugi turystyczne - przez udostpnianie odpowiednich informacji pisemnych, a w szczeglnoci broszur, folderw i katalogw - do wskazywania w tych materiaach w sposb dokadny i zrozumiay ceny danej usugi turystycznej albo przynajmniej sposobu ustalenia tej ceny. wysokoci zaliczki i terminu zapaty caej ceny, jak te terminu powiadomienia klienta o ewentualnym odwoaniu usugi turystycznej z powodu niewystarczajcej licz by zgosze. To ostatnie ustalenie moe odnosi si do sytuacji, gdy biuro po dry dziaa w charakterze przewonika i uzalenia realizacj oznaczonego przewozu od okrelonej minimalnej liczby zgosze. Co do proponowanej usugi przewozowej wane jest ustawowe wymaganie okrelenia w udostpnianych klientom materiaach pisemnych rodzaju, klasy, kategorii lub charakterystyki rodka transportu. W odniesieniu do poszczeglnych usug turystycznych oferowanych przez organizatorw turystyki lub porednikw turystycznych trzeba podkreli, e udostpniane przez nich informacje o pojedynczych usugach turystycznych nie mog oczywicie wprowadza klientw w bd. Naley zauway, e zgodnie z omawian ustaw wskazania zawarte w tego rodzaju informacjach pisem nych staj si z mocy prawa elementem umowy o pojedyncz usug turystycz n, jeeli dana umowa nie zawiera odmiennych postanowie. Warto zaznaczy, e z przepisw ustawy o usugach turystycznych nie wynika obowizek zawar cia umowy o pojedyncz usug turystyczn w formie pisemnej. W praktyce jednak umowy o pojedyncze usugi turystyczne s czsto zawierane na pimie. co zaley od c h a r a k t e r u i przedmiotu tego rodzaju umowy oraz ma na celu wzgldy dowodowe. Oprcz wskazanych przepisw ustawy o usugach turystycznych do umw o pojedyncze usugi turystyczne zawieranych z klientami przez biura podry w zakresie nieuregulowanym t ustaw stosowa oczywicie naley przepisy kodeksu cywilnego. Cakiem wyranie wynika to ze zmienionych w 2000 r. ustale powoanej ustawy. Obecnie te ustalenia odnosz si do wszelkich umw zawieranych z klientami zarwno przez organizatorw turystyki, jak i poredni kw turystycznych. Tylko zreszt na podstawie przepisw kodeksu cywilnego mona dokona kwalifikacji prawnej konkretnych umw o pojedyncze usugi turystyczne. Omawiane umowy maj z reguy za przedmiot dokonanie okrelonej czynno ci prawnej ub czynnoci faktycznej na zlecenie klienta biura podry. Do ta kich zlecanych czynnoci prawnych naley zwaszcza zawarcie na rzecz klienta
umowy przewozu osb (przez nabycie biletu na przejazd poczone nieraz z nabyciem biletu na miejsce siedzce, do leenia lub do spania), umowy najmu pokoju gocinnego, umowy najmu sprztu turystycznego lub sportowego (np. aglwki), umowy o korzystanie z kempingu (gwnie w turystyce zagranicz nej), umowy o usugi przewodnickie, umowy ubezpieczenia, czy dokonanie re zerwacji pokoju hotelowego. Skoro biuro podry zobowizuje si wwczas do dokonania okrelonej czynnoci prawnej dla dajcego zlecenie, to tak umow trzeba zakwalifikowa jako zlecenie w rozumieniu kodeksowym. W lego typu umowie biuro podry dziaa jako przyjmujcy zlecenie, a klient jako dajcy zlecenie. W braku odmiennych ustale umownych takie zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynnoci w imieniu dajcego zlecenie. Uregulowanie zlecenia w kodeksie cywilnym powoduje, e mamy wwczas do czynienia z umow nazwan. Jest to z natury rzeczy umowa konsensualna, gdy do jej zawarcia wystarcza samo porozumienie si stron. Musi by ona zali czona do umw s t a r a n n e g o dziaania, gdy przyjmujcy zlecenie podejmuje si tylko dooenia naleytej starannoci, nie gwarantujc osignicia oznaczo nego rezultatu, tj. zwaszcza zawarcia okrelonej umowy o usug turystyczn. Oczywicie ta staranno biura podry jako przyjmujcego zlecenie musi by oceniana z uwzgldnieniem zawodowego charakteru wykonywanej przeze dziaalnoci, co oznacza podwyszon staranno. Jego pracownicy powinni by odpowiednio wykwalifikowani i dysponowa pogbion wiedz oraz od powiednimi umiejtnociami w zakresie posugiwania si dostpnymi rodkami technicznymi oraz komputerowymi systemami informacji, majcymi bezpored nie lub choby tylko porednie znaczenie dla zakresu dziaania danego biura podry. Chocia z reguy biuro podry otrzymuje wynagrodzenie od klienta za wy konan na jego zlecenie czynno prawn, to do cech charakterystycznych omawianego typu umowy nie naley odpatno. Z umowy bowiem lub z oko licznoci moe wynika, e przyjmujcy zlecenie zobowiza si wykona je bez wynagrodzenia. Odpatno moe zreszt wynika z faktu, e biuro podr y dziaa zarazem jako agent przewonika lub innego przedsibiorcy, od ktrego otrzymuje odpowiedni prowizj. Tak jest w przypadku sprzeday biletw kole jowych lub lotniczych przez biura podry. Warto doda, e zgodnie z ustale niami kodeksowymi dajcy zlecenie powinien zwrci przyjmujcemu zlecenie wydatki poniesione w zwizku z wykonaniem zlecenia (np. koszty rozmw tele fonicznych, ale w praktyce nie ma takiej reguy). Umowa zlecenia jest oparta na zaufaniu dajcego zlecenie do zleceniobior cy. Tote przyjmujcy zlecenie moe powierzy wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy to wynika z umowy lub ze zwyczaju albo z konieczno ci wymuszonej przez okolicznoci. Tej treci ustalenie kodeksowe zobowizuje przy tym zleceniobiorc do niezwocznego powiadomienia dajcego zlecenie
r
240
Rozdzia 9
241
o osobie i miejscu zamieszkania zastpcy, ktry ponosi odpowiedzialno za wykonanie zlecenia wzgldem zleceniodawcy. Konsekwencj istnienia niezbd nego zaufania dajcego zlecenie do przyjmujcego zlecenie jest uprawnienie tego pierwszego do wypowiedzenia umowy w kadym czasie. W ujciu kodeksowym zlecenie jest ograniczone do wykonywania wycznie czynnoci prawnych. W zwizku z tym w wypadkach wykonywania przez biuro podry na zlecenie klientw czynnoci faktycznych zawarta umowa nie moe by zakwalifikowana jako umowa zlecenia. Z tak sytuacj mamy do czynienia, gdy przyjmujcy zlecenie np. wiadczy usugi paszportowe, podejmuje si zaa twienia wizy, czy rezerwacji miejsca w samolocie. S to usugi, ktre nie s uregulowane odrbnymi przepisami i do tego typu umw o wiadczenie usug, niemajcych unormowania prawnego innymi przepisami, znajduje zastosowanie art. 750 k.c. Nakazuje on odpowiednie stosowanie kodeksowych przepisw o zleceniu. Jest to tzw. zlecenie w szerokim znaczeniu tego pojcia, potocznie niecile utosamiane z kodeksowym zleceniem. cilej naley mwi o umo wie o usugi podobne (zblione) do zlecenia. Zob. w tej kwestii rwnie punkt 8 tego rozdziau podrcznika.
9.4. Umowa przewozu osb

Turystyka wie si z reguy z transportem, ktry jest jednak od niej zdecy dowanie starszy. Te cise zwizki dziaalnoci transportowej i turystycznej znajduj obecnie wyraz w regulacjach prawnych tych dziedzin dziaalnoci. Usugi przewozowe stanowi jeden z rodzajw usug turystycznych. Organizator turystyki zazwyczaj posuguje si podwykonawcami wiadczcymi usugi prze wozowe, ale moe tez osobicie podejmowa si realizacji tych usug. Gdy sam dokonuje przewiezienia podrnego lub grupy osb, to jego dziaania w charak terze przewonika trzeba ocenia w wietle kodeksowych przepisw o umowie przewozu. Zgodnie z kodeksow definicj przez tego typu umow przewonik zobowizuje si w zakresie dziaalnoci swego przedsibiorstwa do przewie zienia za wynagrodzeniem osb lub rzeczy. Jest to oczywicie umowa nazwa na. Mona j zaliczy do zoonej grupy umw o usugi transportowe (prze wozowe), zwanych te po prostu umowami transportowymi (przewozowymi). Grup t tworzy kilkanacie rodzajw umw, przy czym charakter podstawowy ma umowa przewozu oraz umowa najmu (czarteru) rodka transportowego z obsug, omwiona w punkcie 5 tego rozdziau podrcznika. Unormowanie umowy przewozu w kodeksie cywilnym ma charakter ramo wy, gdy do przewozu w zakresie poszczeglnych rodzajw transportu stosuje si tylko o tyle, o ile przewz ten nie jest uregulowany odrbnymi przepisami. Przepisy kodeksowe o umowie przewozu maj wic jedynie posikowe zasto sowanie, gdy dla podstawowych rodzajw transportu zostay ustalone przepisy
przewozowe szczeglne. Takie wanie przepisy szczeglne zawiera przede wszystkim ustawa - Prawo przewozowe z 1984 r., ktra reguluje przewz osb i rzeczy wykonywany odpatnie na podstawie umowy przez uprawnionych do tego przewonikw. Ustawa ta znajduje zastosowanie do przewozw kolejo wych, drogowych (wraz z komunikacj miejsk, ale bez przewozu konnego) oraz w egludze rdldowej. Natomiast wyczony jest przewz morski podle gajcy w zakresie przewozu pasaerw unormowaniom kodeksu morskiego z 2001 r. Zgodnie z ustaleniami tego kodeksu przez umow przewozu pasaera przewonik podejmuje si za opat przewie drog morsk pasaera i jego baga. Wyczony jest take przewz lotniczy podlegajcy prawu lotniczemu z 2002 r., ktre przewiduje stosowanie przepisw prawa cywilnego do umowy przewozu lotniczego w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa lotnicze go i umowami midzynarodowymi. Ponadto z zakresu prawa przewozowego z 1984 r. jest wyczony wspomniany przewz konny, ktry ze wzgldu na swj zanikajcy charakter nie wymaga odrbnych unormowa prawnych i w peni podlega regulacjom kodeksu cywilnego. Trzeba podkreli, e przepisy prawa przewozowego z 1984 r. stosuje si do przewozw midzynarodowych, jeeli umowa midzynarodowa nie stanowi inaczej. Takie za umowy midzynarodo we ratyfikowane przez Polsk, regulujce w sposb szczeglny przewozy pasa erskie, mona wskaza dla podstawowych rodzajw przewozw pasaerskich w transporcie midzynarodowym. Jest to Konwencja Warszawska z 1929 r. oraz Konwencj Montrealsk z 1999 r. w odniesieniu do transportu lotniczego, tzw. przepisy ujednolicone o umowie midzynarodowego przewozu osb kolejami (CIV) z 1980 r., zmienione protokoem z 1999 r., oraz Konwencja Ateska z 1974 r. dotyczc przewozu morzem pasaerw i ich bagau. Kada z tych konwencji midzynarodowych reguluje w sposb szczeglny zawieranie i wy konywanie umw przewozu pasaerskiego we wskazanych gaziach transportu midzynarodowego. W wietle ustale zarwno kodeksu cywilnego, jak i przepisw przewozo wych szczeglnych umowa przewozu ma charakter kwalifikowany. Oznacza to, e zarobkowego wiadczenia usug przewozowych moe podejmowa si jedy nie podmiot majcy status prawny przewonika, tj. speniajcy warunki okre lone przez normy prawa administracyjnego. Takie wymagania w odniesieniu do poszczeglnych gazi transportu ustalaj ustawy: o transporcie drogowym z 2001 r., o transporcie kolejowym z 2003 r., o egludze rdldowej z 2000 r., kodeks morski z 2001 r. i prawo lotnicze z 2002 r., jak te rozporzdzenia wy dane na podstawie wymienionych ustaw. Przy tym przewonicy lotniczy maj szczeglny status prawny przesdzony przez prawo UE. Naley powoa zwaszcza rozporzdzenie nr 2407/92/EWG o koncesjonowaniu przewonikw lotniczych z 1992 r. Jeli przewiezienia podejmuje si osoba fizyczna lub prawna niemajca sta tusu prawnego przewonika, to nie mamy wwczas do czynienia z umow
242
Rozdzia 9
243
przewozu, jeli nawet przemieszczenie osb lub rzeczy nastpuje za odpatno ci. Podobnie w wypadku przewozu nieodpatnego wykonywanego przez przewonika to nie umowa przewozu jest zawierana, lecz umowa o zblionym charakterze, ktra musi by zaliczona do umw nienazwanych. Do takiego przewozu prawo przewozowe z 1984 r. znajduje tylko odpowiednie zastosowa nie. Osoby przewoone nieodpatnie przez przewonika powinny by traktowa ne jak inni podrni, a nie jak osoby przewoone z grzecznoci". Natomiast druga strona umowy przewozu osb w ogle nie jest wymieniona w kodeksowej definicji tej umowy. Stron t jest z reguy podrny, nazywany w niektrych rodzajach transportu pasaerem. Coraz czciej jednak kontrahen tem przewonika jest organizator przewozu grupowego, ktrym moe by np. szkoa, uczelnia, zakad pracy, stowarzyszenie, inna jednostka organizacyjna, czy osoba fizyczna. Wwczas jest zawierana umowa grupowego przewozu osb, do ktrej przepisy prawa przewozowego z 1984 r. stosuje si z odpowied nimi zmianami. Powoane przepisy nakadaj na takiego organizatora szczeglne obowizki, zobowizujc go m.in. do nadzoru nad przestrzeganiem przepisw porzdkowych przez uczestnikw przewozu grupowego. Mamy tutaj do czynie nia z umow o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej. Jedn z cech charakterystycznych umowy przewozu osb jest odpatno. Jest ona traktowana przez strony jako ekwiwalent wiadczenia przewozowego. Omawiana umowa ma wic charakter wzajemny. Jest to umowa tradycyjnie zaliczana do umw adhezyjnych, gdy jest zawierana w trybie przystpienia podrnego lub organizatora przewozu grupowego do warunkw ustalanych jednonostronnie przez przewonika. Takie narzucane drugiej stronie klauzule o cha rakterze nienormatywnym s w szczeglnoci wprowadzane w postaci regula minw okrelajcych warunki obsugi i przewozu podrnych, jak te poprzez rozkady jazdy rodkw transportowych. Zgodnie z ustaleniami prawa przewo zowego z 1984 r. przewonik moe wydawa wskazane regulaminy. Jest on ponadto zobowizany do podania do wiadomoci publicznej rozkadw jazdy dotyczcych regularnej komunikacji publicznej. W nauce prawa M. Stec wyrazi pogld, e umow przewozu naley trakto wa jako zawieran w drobnych, biecych sprawach ycia codziennego i w konsekwencji tego stanowiska wzorce umowne w postaci regulaminw prze wonikw zwykle bd oddziayway na jej tre bez koniecznoci dorczenia przy zawarciu umowy. Wtedy wystarczy powoanie si na przepis kodeksowy wymagajcy tylko atwoci dowiedzenia si o ich treci ze wzgldu na zwycza jowe posugiwanie si tego rodzaju wzorcami. Mona zgodzi si z tym sta nowiskiem, ktre czciowo rozwizuje problem kwalifikowanych wzorcw umownych, regulowanych przez przepisy pozakodeksowe w oderwaniu od usta le k.c. w sprawie wzorcw umw. Jednak umow o przewz lotniczy trudno jest zakwalifikowa do umw zawieranych powszechnie w drobnych, biecych
sprawach ycia codziennego. Mamy tutaj do czynienia z odrbnym unormowa niem prawa lotniczego z 2002 r ktre przewiduje wydawanie przez przewoni kw lotniczych regulaminw zawierajcych typowe warunki przewozu lotni czego pasaerw, bagau oraz adunkw. Taki regulamin musi by przedstawio ny do wiadomoci Prezesa ULC, ktry w drodze decyzji administracyjnej moe nakaza dostosowanie danego wzorca do wymaga obowizujcego prawa. Przy tym w zakresie sprzecznym z prawem regulamin nie obowizuje kontra hentw przewonika lotniczego. Wskazane regulacje prawa lotniczego wydaj si lepiej chroni interesy pasaerw jako konsumentw ni unormowania ko deksowe w sprawie wzorcw umw. Ponadto przepisy prawa lotniczego zobo wizuj przewonikw lotniczych do podawania do publicznej wiadomoci w sposb zwyczajowo przyjty rozkadw lotw regularnych. Adhezyjny charakter umowy przewozu osb znajduje wyraz w ustaleniach ustawy - Prawo przewozowe z 1984 r. Przewiduj one, e umowa ta jest zawie rana przez nabycie biletu na przejazd lub spenienie innych okrelonych przez przewonika warunkw dostpu do rodka transportowego, a w razie ich nieustalenia - przez samo zajcie miejsca w rodku transportowym. Mona zatem stwierdzi, e w dziedzinie przewozw pasaerskich znajduje zastosowanie uproszczony tryb ofertowy zawierania umw. Negocjacje wystpuj jedynie w odniesieniu do komunikacji nieregularnej. Istotne jest to, e w zakresie poda nym do wiadomoci publicznej przewonik jest obowizany do przewozu osb. Ten tzw. obowizek przewozu moe by ograniczony jedynie w cile ozna czonych ustawowo okolicznociach (zwaszcza w razie klski ywioowej). Po dobnie sformuowany obowizek ciy na przewoniku lotniczym oferujcym publicznie swoje usugi, co ustala prawo lotnicze z 2002 r. Umowa przewozu osb ma z natury rzeczy charakter konsensualny. Docho dzi ona do skutku w razie ustalenia przez strony w sposb wyrany lub dorozu miany przynajmniej postanowie przedmiotowo istotnych. Do takich posta nowie zalicza si: okrelenie przedmiotu przewozu, oznaczenie trasy przewozu, ustalenie wynagrodzenia przewonika lub przynajmniej wskazanie podstaw jego wyliczenia (np. przez odwoanie si do wskaza taksometru). W tej ostatniej kwestii postanowienia omawianej umowy odwouj si za zwyczaj do taryf lub cennikw ustalonych lub stosowanych przez danego przewonika. Prawo przewozowe z 1984 r. zobowizuje przewonikw do po dawania do publicznej wiadomoci tych taryf i cennikw w sposb zwyczajowo przyjty. W konsekwencji s one traktowane jako znane osobom zainteresowa nym, a ich ustalenia znajduj wyraz w treci biletw na przejazd. Z kolei zgod nie z ustaleniami prawa lotniczego z 2002 r. taryfy przewozu lotniczego powin ny by ustalane przez przewonikw lotniczych wedug zasad rynkowych oraz
244
Rozdzia 9
245
podawane do publicznej wiadomoci w sposb zwyczajowy przyjty. Takie taryfy dotyczce przewozu wykonywanego midzy portami lotniczymi pooo nymi na terytorium UE musz by ustalane zgodnie z rozporzdzeniem Rady nr 2409/92/EWG w sprawie taryf i stawek za usugi lotnicze z 1992 r. Taryfy te podlegaj nadzorowi Prezesa ULC. W odniesieniu do okrelenia przedmiotu przewozu trzeba doda, e jest nim nie tylko dany podrny lub przewoona grupa osb, ale rwnie rzeczy zabra ne przez nich ze sob do rodka transportowego. W tym zakresie wystpuj daleko idce ograniczenia w transporcie lotniczym ze wzgldu na bezpiecze stwo lotw i oznaczonych rzeczy nie mona przewozi jako baga kabinowy, a z powodu zagroenia terrorystycznego w ostatnim czasie wprowadzono nowe zasady ochrony w portach lotniczych. Ponadto oznaczone rzeczy mog by nadane do przewozu przez podrnego lub organizatora przewozu grupowego jako przesyka bagaowa. Nastpuje to na podstawie odrbnie zawartej umowy przewozu przesyki bagaowej, ktra jest umow zwizan z umow przewozu osb. W odrnieniu od tej ostatniej jest to umowa realna. Zgodnie bowiem z ustaleniami prawa przewozowego z 1984 r. umowa przewozu przesyki bagaowej jest uwaana za zawart dopie ro z chwil przekazania przesyki przewonikowi i przyjcia przez podrnego kwitu bagaowego. Oprcz zgodnych owiadcze woli stron konieczne jest wic objcie faktycznego wadztwa nad dan przesyk bagaow przez prze wonika oraz wydanie przeze kwitu bagaowego i przyjcie tego kwitu przez podrnego. Moliwo zabrania ze sob bagau podrcznego oraz nadania przesyki ba gaowej to dodatkowe uprawnienia podrnego lub grupy podrnych prze woonych na podstawie umowy przewozu grupowego. Gwnym uprawnie niem kadego podrnego jest prawo domagania si przewiezienia okrelon tras do miejsca docelowego, przy czym zgodnie z ustaleniami k.c. powinno to nastpi w warunkach bezpieczestwa i higieny odpowiadajcych rodzajowi transportu oraz z zapewnieniem niezbdnych wygd. W tych zasadniczych kwestiach ucilenia wprowadzaj przepisy prawa przewozowego z 1984 r., ktre zobowizuj przewonika do zapewnienia podrnym odpowiednich wa runkw bezpieczestwa i higieny oraz wygody i naleytej obsugi, a take do podejmowania dziaa uatwiajcych korzystanie z przewozu osobom niepe nosprawnym. Regulacje te maj fundamentalne znaczenie dla problematyki odpowiedzialnoci odszkodowawczej przewonikw, omwionej w punkcie 7 rozdziau 10 podrcznika. Wi si one z obowizkami podrnych w zakresie przestrzegania ustalonych regulaminw przewozu oraz obowizujcych przepisw porzdkowych, jak rwnie zarzdze porzdkowych wydawa nych przez zaog rodka transportowego. W tych kwestiach prawo przewozowe z 1984 r. ustala, e osoby zagraajce bezpieczestwu lub porzdkowi w trans-
porcie mog by nie dopuszczone do przewozu lub usunite ze rodka transpor towego. Podobne w skutkach unormowania s zawarte w przepisach kodeksu morskiego z 2001 r. oraz prawa lotniczego z 2002 r. Znaczcym uprawnieniem podrnego jest moliwo zmiany zawartej umowy przewozu- Prawo przewozowe z 1984 r. przewiduje, e zmiana tej umowy moe dotyczy terminu odjazdu, miejscowoci przeznaczenia oraz klasy rodka transportowego. Ponadto podrny moe rwnie odstpi od umowy przewozu osb przed rozpoczciem podry lub w miejscu zatrzymania rodka transportowego na drodze przewozu. Szczegln form odstpienia przez przewonika od omawianej umowy s wspomniane wyej przypadki niedo puszczenia do przewozu lub usunicia ze rodka transportowego osb zagraaj cych bezpieczestwu lub porzdkowi w transporcie. Ponadto zgodnie z ustale niami prawa przewozowego z 1984 r. take osoby uciliwe dla podrnych lub odmawiajce zapacenia nalenoci za przejazd mog by usunite ze rodka transportowego, chyba e naruszaoby to zasady wspycia spoecznego. Usta wa ta przyznaje podrnemu w wyej wymienionych sytuacjach prawo do da nia zwrotu nalenoci stosownie do niewykorzystanego wiadczenia przewozo wego po potrceniu czci nalenoci. Jednak tego odstpnego nie pobiera si, jeeli podrny odstpi od umowy z przyczyn lecych po stronie przewonika. Szczeglnym uprawnieniem podrnego jest moliwo domagania si przewozu zastpczego w razie wystpienia okolicznoci uniemoliwiajcych wykonanie przewozu zgodnie z treci umowy. Takie uprawnienie przewiduj ustalenia prawa przewozowego z 1984 r. oraz kodeksu morskiego z 2001 r. W transporcie lotniczym za jest wprowadzony cay system ochrony praw pa saerw w przypadku odmowy przyjcia na pokad albo odwoania lub due go opnienia lotw, co reguluje rozporzdzenie nr 261/2004/WE ustanawiaj ce wsplne zasady odszkodowania i pomocy dla pasaerw w przypadku od mowy przyjcia na pokad albo odwoania lub duego opnienia lotw, om wione bliej w punkcie 8 rozdziau 10 podrcznika. Kontrol przestrzegania w Polsce przepisw tego rozporzdzenia zajmuje si Prezes ULC. Zadania w tym zakresie wykonuje wyodrbniona komrka organizacyjna tego urzdu, jak jest Komisja Ochrony Praw Pasaerw, do ktrej wpywaj skargi na naruszenia praw pasaerw przez przewonikw lotniczych. Rosnca liczba tych skarg wiadczy nie tylko o rosncej skali nieprawidowoci w omawianej dzie dzinie, ale i o wzrocie wiadomoci swoich praw wrd pasaerw linii lotni czych. Podrnemu przysuguj ponadto liczne inne uprawnienia wynikajce z za wartej umowy przewozu, majce zrnicowan tre w zalenoci od gazi transportu, ktrym odpowiadaj okrelone obowizki przewonika. Mona wy mieni zwaszcza uprawnienie do zabrania ze sob bez dodatkowej opaty dziecka, ktre nie ukoczyo okrelonego wieku i nic zajmuje oddzielnego miej-
246
Rozdzia 9
247
sca, czy zawarcia umowy dodatkowej o korzystanie z miejsca sypialnego lub do leeuia. Najwaniejszym obowizkiem podrnego jest uiszczenie nalenoci za przejazd w wysokoci okrelonej w taryfie przewozowej lub uzgodnionej z przewonikiem- Zasad jest zapata tej nalenoci z gry, co nie jest stosowa ne waciwie tylko przy przewozie takswk. Dokonywanie bowiem zapaty dopiero z chwil wykonania usugi przewozowej byoby rozwizaniem nieprak tycznym ze wzgldu na masowo przewozw pasaerskich i bdc regu anonimowo kontrahenta przewonika.
9.5. Umowa najmu rodka transportowego bez obsugi oraz z obsug

Potrzeby przewozowe mog by zaspokojone w rny sposb, niekoniecznie przez zawarcie umowy przewozu osb, omwionej w powyej. Rwnie dobrze moe to nastpi w drodze najmu rodka transportowego. Przy tym moe to by zarwno najem rodka transportowego bez obsugi (tzw. najem czysty), jak te wynajcie danego rodka transportowego moe czy si z zapewnieniem jego obsugi. W wypadku indywidualnej turystyki przyjazdowej - zwaszcza bizne sowej - coraz czciej to mamy do czynienia z wynajciem samochodu osobo wego wykorzystywanego do podrowania po Polsce. Ten rodzaj najmu jest okrelany angielskim terminem rent a car". Wskazan dziaalnoci zajmuj si wyspecjalizowani przedsibiorcy, majcy swoje placwki lub agentw zwaszcza na lotniskach oraz dziaajcy za porednictwem recepcji hotelowych. Zawierana w takiej sytuacji umowa najmu samochodu podlega przepisom ko deksu cywilnego o najmie. Przez umow najmu wynajmujcy zobowizuje si odda najemcy rzecz do uywania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowizuje si paci wynajmujcemu umwiony czynsz. Jest to umowa konscnsualna, wza jemna i odpatna. Wynajmujcy powinien wyda rzecz najemcy w stanie przy datnym do umwionego uytku i utrzymywa j w takim stanie przez cay czas trwania najmu. Drobne nakady poczone ze zwykym uywaniem przedmiotu najmu obciaj najemc (np. umycie samochodu). Przez cay czas trwania naj mu najemca powinien uywa rzeczy najtej w sposb w umowie okrelony. Uiszczana za najem samochodu opata zaley od klasy wynajtego pojazdu, okresu trwania najmu oraz przejechanych kilometrw. Do opaty tej jest wlicza ne ubezpieczenie wynajtego samochodu. Oczywicie przedmiotem umowy najmu moe by te np. rower lub aglw ka wynajmowane nieraz od przedsibiorcw hotelarskich lub innych przedsi biorcw. Niewtpliwie taka umowa najmu ma mniej zoon tre i nie wymaga
ustalania specjalnych zabezpiecze, ktre s stosowane w wypadku najmu sa mochodu. Inny charakter ma umowa najmu pojazdu samochodowego wraz z kie rowc. Organizatorzy turystyki bardzo czsto wynajmuj autokary wraz z kie rowc. W takiej sytuacji dysponowanie danym pojazdem przechodzi na najem c, ktry staje si wwczas organizatorem przewozu. Wynajmujcy jednak nie przestaje sprawowa wadztwa fizycznego nad wynajtym pojazdem i nadal jest jego posiadaczem, realizujcym to wadztwo przez dziaania kierowcy. Nie do chodzi wtedy do przeniesienia posiadania na najemc i nie mona tu mwi o oddaniu najemcy przedmiotu najmu do uywania. Przepisy kodeksowe o umo wie najmu nie znajduj zastosowania do tego typu umowy. Take ustawa - Pra wo przewozowe z 1984 r. obecnie nie zawiera adnych ustale odnoszcych si o najmu pojazdw samochodowych z obsug. W konsekwencji trzeba stwier dzi, e jest to umowa nienazwana, majca mieszany charakter i cechy pored nie midzy najmem a przewozem. Zakres odpowiedzialnoci wynajmujcego jest w tej sytuacji ograniczony do przypadkw zego stanu technicznego wynaj tego pojazdu oraz ewentualnego zawinionego postpowania kierowcy, ktre spowodowao szkod. Odrbny typ umowy najmu rodka transportowego wystpuje w transporcie lotniczym. Jest to tzw. czarter lotniczy, podlegajcy unormowaniom prawa lotniczego z 2002 r. W tzw. sowniczku tej ustawy przewz czarterowy jest okrelony jako przewz lotniczy dokonywany na podstawie umowy czarteru lotniczego, w ktrej przewonik lotniczy oddaje do dyspozycji czarterujcego okrelon liczb miejsc lub pojemno statku powietrznego w celu wykonania okrelonego przewozu pasaerw, bagau lub poczty, wskazanych przez czarte rujcego. Przy tym prawo lotnicze z 2002 r. nakazuje do tej umowy stosowa w zakresie nieuregulowanym przez t ustaw oraz umowy midzynarodowe przepisy prawa cywilnego. Warto przypomnie, e w transporcie lotniczym nastpi po II wojnie wia towej gwatowny wzrost liczby czarterw, co wizao si z rozwojem turystyki midzynarodowej. Wyksztaciy si liczne odmiany tego typu umowy. Do naj bardziej rozpowszechnionych naley czarter w ramach wycieczki o penym zakresie usug turystycznych (Jnclusive tour charter" - ITC), polegajcy na wyczarterowaniu przez organizatora turystyki samolotu w celu organizacji wy cieczki trwajcej co najmniej 7 dni, majcej w programie zwiedzanie nie mniej ni 3 miejscowoci i gwarantujcej uczestnikom za ustalon opat oprcz prze lotu czarterowego take noclegi, wyywienie, zwiedzanie i inne ustalone usugi. Uproszczon odmian tego rodzaju czarteru jest czarter w ramach wycieczki pobytowej {one stop iuclusive tour charter" - OTC), w ktrym nie ma warun ku trzykrotnego przemieszczania si. Taki czarter lotniczy jest wykorzystywany w celu organizacji podry do jednego tylko miejsca pobytu wypoczynkowego.
248
Rozdzia 9
249
Z kolei czarter na specjalne okazje {chat ter for special events" - SEC) ma na celu zapewnienie uczestnikom udziau w takich specjalnych wydarzeniach, jak impreza sportowa, festiwal, wystawa, koncert, targi itp., charakteryzujcych si specjalnym charakterem, pewnego rodzaju niepowtarzalnoci oraz krtkotrwaoci. Natomiast pod rnymi wzgldami odrbny jest tzw. czarter o wspl nym celu (common purpose charter" - CPC), ktry nie jest nastawiony na przynoszenie zysku organizatorowi, gdy zmierza do realizacji pewnych szcze glnych celw, jak wyjazd do kraju rodzinnego lub pielgrzymka do miejsc kultu wyznawcw okrelonej religii. Na podstawie tego rodzaju czarteru organizacje polonijne od koca lat siedemdziesitych organizoway przyloty amerykaskiej Polonii do kraju. Taki czarter ma pewne cechy wsplne z dawniej czsto wyst pujcym czarterem dla grup stowarzyszonych (charter for affinity group"), majcym niehandlowy charakter i wykorzystywanym zwaszcza dla przewozu grup studenckich w celu odbycia podry poznawczych lub rekreacyjnych. Ge neralnie w nauce prawa wskazuje si, e czartery pasaerskie mona podzieli na oglnie dostpne oraz z ograniczon dostpnoci. S to czartery typu przewozowego, a ich szczegln odmian jest umowa o lotniczy przewz takswkowy, stosowana zwykle do przewozw wykonywanych maymi samolota mi na zamwienie zgaszane z niewielkim wyprzedzeniem. Naley je odrni od czarterw typu najmu. We wszystkich rodzajach lotniczych czarterw pasaerskich mamy do czy nienia z zawarciem umowy midzy przewonikiem lotniczym a czarterujcym, ktrym najczciej jest organizator turystyki. W tego typu umowie przewonik lotniczy, bdcy oddajcym w czarter, zobowizuje si do uzyskania nie zbdnych zezwole wymaganych w lotach czarterowych, udostpnienia czarte rujcemu z reguy caej przestrzeni uytkowej samolotu, a niekiedy tylko jej czci, jak rwnie do wydania uczestnikom czarteru - za porednictwem czar terujcego - standardowych dokumentw przewozowych ze wzmiank czar ter*' oraz do podstawienia samolotu w uzgodnionym porcie lotniczym. Z kolei czarterujcy zobowizuje si do dostarczenia oddajcemu w czarter wymaga nych dokumentw' i informacji koniecznych do wypenienia dokumentw prze wozowych, zapewnienia gotowoci wszystkich pasaerw do odprawy w porcie lotniczym w uzgodnionym czasie oraz do uiszczenia opaty czarterowej. Umowa czarteru lotniczego ponadto z reguy zawiera ustalenia dotyczce kar umownych (demurage rat"), nalenych w przypadkach zmian rozkadu lotu spowodowanych przez czarterujcego, oraz okrelajce opaty za dodatkowe usugi oddajcego w czarter. Naley podkreli, e stron umowy czarteru lotniczego nie s pasaerowie bdcy uczestnikami danego czarteru. Uczestnikw nie wie aden stosunek umowny z oddajcym samolot w czarter. S oni zwizani wzem prawnym tylko z czarterujcym. Gdy jest nim organizator turystyki, to jego stosunki
umowne z uczestnikami czarteru okrela zawarta umowa o imprez turystyczn, obejmujca czarterowy przewz lotniczy. Jednake taki organizator turystyki nie moe by uznany za przewonika umownego w rozumieniu konwencji z Guadalajara z 1961 r., uzupeniajcej Konwencj Warszawsk w zakresie regulacji dotyczcych midzynarodowego przewozu lotniczego wykonywanego przez osob inn ni przewonik umowny. Konwencja ta bowiem dotyczy sytuacji, gdy przewonik lotniczy zawierajcy umow przewozu (tzw. przewonik umow ny) korzysta przy wykonaniu przewozu z samolotw, personelu oraz usug in nych przewonikw lotniczych, bdcych przewonikami faktycznymi na czci lub nawet caej trasie przewozu. Tylko gdyby organizator turystyki sprzedawa bilety lotnicze oraz zawiera umow przewozu lotniczego we wasnym imieniu, miaby on status prawny przewonika umownego. Taka wyjtkowa sytuacja nie wystpuje w wypadku pasaerskiego czarteru lotniczego. Pewne podobiestwa, ale i znaczne rnice, w porwnaniu z czarterem lotni czym posiada czarter na czas zawierany w egludze morskiej. Jest to umowa unormowana w kodeksie morskim z 2001 r. Mamy zatem do czynienia z umow nazwan. Przez t umow armator zobowizuje si za wynagrodzeniem odda czarterujcemu do dysponowania statek obsadzony zaog na oznaczony czas albo na okres jednej lub kilku nastpujcych po sobie podry w celu okrelonym umow. Celem tym moe by w szczeglnoci przewz pasaerw morzem. Kodeks morski nie wymaga zachowania formy pisemnej dla zawarcia omawianej umowy. Kada strona moe da potwierdzenia na pimie umowy czarteru na czas. W praktyce stosuje si wzorcowe formularze tej umowy. Czarter na czas zobowizuje armatora do oddania do dysponowania czarte rujcemu w umwionym terminie statku w stanie zdatnym do eglugi, naley cie wyposaonego, obsadzonego odpowiedni zaog oraz przystosowanego do celw przewidzianych umow. W zakresie eksploatacji statku kapitan jest z mocy prawa przedstawicielem czarterujcego i powinien stosowa si do jego polece. Jednake to prawo dysponowania statkiem przez czarterujcego nie oznacza, e staje si on posiadaczem wyczarterowanego statku. Armator za chowuje w tym zakresie swoje uprawnienia wadcze. Kapitan wraz z zaog pozostaj podwadnymi armatora i maj obowizek stosowania si do jego wskazwek. W sprawach nautycznych kapitan statku nie podlega czarteruj cemu. W razie wic wyrzdzenia szkody przez ruch statku morskiego odpowie dzialno ponosi armator czyli ten, kto we wasnym imieniu uprawia eglug statkiem morskim wasnym lub cudzym. Naley podkreli, e od umowy czarteru na czas w egludze morskiej naley odrni umow o wycieczk morsk. Tego typu umow organizator turystyki zawiera z poszczeglnymi uczestnikami wycieczki morskiej i mog wtedy wy stpi dwie odmienne sytuacje. Pierwsza ma miejsce wtedy, gdy klient organi zatora turystyki dodatkowo staje si stron umowy przewozu zawartej odrbnie
250
Rozdzia 9
Umowy w turystyce i rekreacjj
251
z przewonikiem morskim, ktry wystawia bilety uprawniajce do wejcia na statek i uczestnictwa w danym rejsie. W zakresie przewozu morskiego taki or ganizator jest tutaj tylko zleceniobiorc klienta poredniczcym co do zawarcia umowy przewozu pasaera. Wtedy klienta biura podry cz dwa stosunki prawne: jeden powstay w wyniku zawarcia umowy o wycieczk z biurem po dry bdcym jej organizatorem, a drugi w rezultacie zawarcia umowy prze wozu z przewonikiem morskim. Taka wanie sytuacja wystpia zdaniem cz ci przedstawicieli nauki i niektrych sdw orzekajcych w gonej przed laty sprawie wyczarterowania w 1955 r. statku s/s Batory" na wycieczk morsk przez francusk agencj podry Transtours", rozpatrywanej w sdach przez kilka lat. Wikszo jednak sdw orzekajcych w tej sprawie oraz cz przed stawicieli nauki prawa stana na stanowisku, e biuro podry jako czarterujcy byo tutaj przewonikiem i mogo dysponowa wymienionym statkiem, pono szc w konsekwencji pen odpowiedzialno wobec uczestnikw wycieczki. Trzeba podkreli, e czarterujcy na czas statek morski w celu organizacji przewozw pasaerskich sam staje si tzw. przewonikiem umownym w ro zumieniu Konwencji Ateskiej z 1974 r. W praktyce niestety nie jest atwo od rni te dwie sytuacje, a skoro nawet sdy maj z tym due problemy, to co dopiero mona powiedzie o uczestnikach wycieczek morskich. Naley doda, e zgodnie z ustaleniami ustawy - Prawo przewozowe z 1984 r. omwiona regulacja czarteru na czas w egludze morskiej znajduje odpowied nie zastosowanie do przewozw midzynarodowych w egludze rdldowej. Natomiast najem statku eglugi rdldowej wraz z zaog w celu dokonania przewozw pasaerskich po krajowych rdldowych drogach wodnych nie jest obecnie uregulowany w drodze ustawowej. Kwestie te pomina ustawa o eglu dze rdldowej z 2000 r., ktra dotyczy wycznie zagadnie administracyj nych. Powysze rozwaania uwiadamiaj trudnoci w sformuowaniu postano wie przedmiotowo istotnych umowy czarteru rodka transportowego, ro zumianej szeroko jako najem rodka transportowego wraz z kierowc lub zaog, niezalenie od rodzaju transportu, w ktrym to nastpuje. Naley przy chyli si do przekonujcych wywodw znawcy tej problematyki M Steca, e tego rodzaju ustalenia obejmuj: okrelenie przedmiotu czarteru; okrelenie wynagrodzenia nalenego oddajcemu w czarter; oznaczenie czasu trwania czarteru. Przedmiotem czarteru jest nie sam rodek transportowy, ani jego powierzch nia uytkowa, ale funkcjonalne poczenie powierzchni uytkowej (przewozo wej) rodka transportowego udostpnianej na potrzeby czarterujcego oraz zdolnoci przemieszczania si danego rodka transportowego, ktra zaley od stanu technicznego pojazdu i zaopatrzenia go w paliwo, fachowej zaogi, przy-
gotowanej do wykonywania oznaczonych zada, a take od moliwoci korzy stania z niezbdnych usug naziemnych (np. radiolokacyjnych), a w transporcie lotniczym i morskim take od moliwoci odpowiednio ldowania w portach lotniczych lub wpynicia do portw morskich. Pierwszy z tych elementw ma charakter statyczny, a drugi dynamiczny i dopiero cznie wyznaczaj one przedmiot czarteru. Jeli chodzi o wynagrodzenie nalene za oddanie w czarter rodka transportowego, to regu jest jego kadorazowe uzgadnianie przez stro ny, chyba e oddajcy w czarter posuguje si w tym zakresie odpowiedni tary f. Co do wyznaczenia za czasu trwania czarteru, to nastpuje to przez wskaza nie okrelonego terminu, bd oznaczenie jednej lub wicej podry, ktre maj by zrealizowane wyczarterowanym rodkiem transportowym.
9.6. Umowa leasingu rodka transportowego

Przedsibiorcy wiadczcy usugi przewozowe lub wynajmujcy rodki transportowe z obsug lub bez niej czsto nie maj rodkw finansowych na zakup autokarw, innych pojazdw samochodowych, statkw powietrznych, czy morskich. Nieraz za wol przeznaczy posiadane rodki finansowe na inne cele. Wanie leasing jest w takich sytuacjach instytucj prawn, ktra stwarza mo liwoci uywania rnych rzeczy, w tym rodkw transportowych, jak te pobie rania przynoszonych przez nie poytkw i to bez koniecznoci wydatkowania od razu znacznych rodkw finansowych. Jest to forma zewntrznego finansowa nia, umoliwiajca eksploatowanie przedmiotu leasingu i uzyskiwanie dziki temu dochodw, bdcych rdem spaty rat kredytu. Umowa tego typu wystpuje w polskiej praktyce gospodarczej od pocztku lat dziewidziesitych ubiegego wieku i szybko rozwina si na znaczn ska , stajc si jedn z najczciej zawieranych umw nienazwanych. Nic wic dziwnego, e za wzorem innych ustawodawstw, w ktrych umowa leasingu zostaa ustawowo uregulowana, rwnie polski ustawodawca zdecydowa si na wprowadzenie tego typu umowy do kodeksu cywilnego. Nie byo to proste, gdy w praktyce wyksztacio si wiele rodzajw leasingu. Polska regulacja umowy leasingu odwouje si do standardw midzynarodowych, jakie stanowi ustalenia Konwencji UNIDROIT o midzynarodowym leasingu finansowym z 1988 r. Prawo UE nie zawiera w odniesieniu do leasingu specjalnych rozwiza, wyma gajcych uwzgldnienia w procesie harmonizacji prawa polskiego z prawem wsplnotowym. Uregulowanie umowy leasingu nastpio w wyniku zmiany kodeksu cywil nego w 2000 r. przez dodanie w ksidze trzeciej nowego tytuu bezporednio po przepisach dotyczcych najmu i dzierawy, gdy we wszystkich tych przypad kach chodzi o umowy o korzystanie z cudzych rzeczy. Zostaa przy tym za chowana utrwalona przez lata angielska nazwa tej umowy, gdy brak jest dobre-
252
Rozdzia 9
253
go odpowiednika polskiego. Ta kodeksowa regulacja umowy leasingu ma gene ralnie charakter dyspozytywny, co umoliwia dalsz ewolucj leasingu zgodnie z potrzebami praktyki gospodarczej. Zgodnie z kodeksow definicj przez umow leasingu finansujcy zobo wizuje si, w zakresie dziaalnoci swego przedsibiorstwa, naby rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach okrelonych w tej umowie i odda t rzecz korzystajcemu do uywania albo uywania i pobierania poytkw przez czas oznaczony, a korzystajcy zobowizuje si zapaci finansujcemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pienine, rwne co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytuu nabycia rzeczy przez finansujcego. Jedn stron tej umowy jest finansujcy, zwany powszechnie leasingodawc, a drug stron jest korzystajcy, nazywany w praktyce leasingobiorc. Po postanowie przed miotowo istotnych tego typu umowy nale: okrelenie rzeczy, ktr finansujcy zobowizuje si naby od oznaczonego zbywcy; oznaczenie czasu, na jaki rzecz zostanie wydana korzystajcemu w celu uywania; okrelenie rat wynagrodzenia pieninego, ktre korzystajcy ma zapaci w wysokoci cznej nie niszej od ceny nabycia rzeczy przez finansujcego od zbywcy. Jest to umowa nazwana, konsensuana, dwustronnie zobowizujca, wza jemna i odpatna. Powinna by zawarta w formie pisemnej i to pod rygorem niewanoci. Wydanie rzeczy korzystajcemu powinno nastpi w ustalonym terminie. Finansujcy ma przy tym obowizek wydania wraz z rzecz odpisu umowy ze zbywc, co jest istotne, gdy z chwil zawarcia umowy ze zbywc z mocy prawa przechodz na korzystajcego uprawnienia z tytuu wad rzeczy przysugujce finansujcemu w stosunku do zbywcy. Korzystajcy nie moe sam odstpi od umowy ze zbywc z powodu wad rzeczy, lecz moe tylko da takiego odst pienia od finansujcego. Ten ostatni nie odpowiada wobec korzystajcego za wady rzeczy, chyba e powstay one wskutek okolicznoci, za ktre wanie finansujcy ponosi odpowiedzialno. W tej kwestii postanowienia umowne mniej korzystne dla korzystajcego s niewane z mocy prawa. Do obowizkw korzystajcego naley utrzymywanie rzeczy w naleytym stanie, co obejmuje dokonywanie konserwacji i niezbdnych napraw. Musi on ponosi ciary zwizane z wasnoci lub posiadaniem danej rzeczy (np. uici podatek). Umowa leasingu moe zobowizywa korzystajcego do pokrywania kosztw ubezpieczenia rzeczy od jej utraty w czasie trwania leasingu. Uywa nie rzeczy wzitej w leasing i pobieranie jej poytkw powinno nastpowa w sposb okrelony w umowie leasingu, a gdy umownie tego nie okrelono - w sposb odpowiadajcy waciwociom i przeznaczeniu rzeczy. Bez zgody
finansujcego korzystajcy nie moe dokonywa zmian w rzeczy, chyba e wy nikaj one z przeznaczenia rzeczy. Podobnie zakazane jest oddanie bez uzgod nienia rzeczy do uywania osobie trzeciej. Naruszenie przez korzystajcego obowizkw co do utrzymywania rzeczy w naleytym stanie, sposobu jej uy wania i pobierania poytkw oraz niedokonywania bez uzgodnienia zmian i oddania osobie trzeciej do uywania danej rzeczy upowania finansujcego po uprzednim upomnieniu na pimie - do wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym. Umowa moe jednak przewidywa w takich sytuacjach ter min wypowiedzenia. Szczeglnie wanym obowizkiem korzystajcego jest pacenie rat w termi nach umwionych. W razie zwoki z zapat co najmniej jednej raty i nieuiszczenia zalegoci w odpowiednim terminie dodatkowym wyznaczonym na pi mie finansujcy moe wypowiedzie umow leasingu ze skutkiem natychmia stowym. Strony mog jednak w umowie uzgodni termin wypowiedzenia. Ewentualne postanowienia umowne w tych kwestiach mniej korzystne dla ko rzystajcego s z mocy prawa niewane. Naley podkreli, e we wszystkich wypadkach wypowiedzenia przez finansujcego umowy leasingu wskutek oko licznoci, za ktre korzystajcy ponosi odpowiedzialno, finansujcy moe da natychmiastowego zapacenia wszystkich niezapaconych rat przewi dzianych umow. Uiszczana wwczas kwota podlega jednak pomniejszeniu o korzyci uzyskane przez finansujcego dziki wczeniejszemu zapaceniu nalenoci z powodu rozwizania umowy leasingu. Generalnie kodeksowa regu lacja umowy leasingu przewiduje, e do zapaty rat przed terminem patnoci stosuje si odpowiednio przepisy o sprzeday na raty. W kwestiach za zwi zanych z dochodzeniem wzajemnych roszcze przez strony lej umowy stosuje si odpowiednio przepisy o najmie. W umowie leasingu moe by zamieszczone dodatkowe zastrzeenie zobo wizujce finansujcego do przeniesienia na korzystajcego wasnoci rzeczy po upywie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu i spaceniu wszyst kich rat, bez dodatkowego wiadczenia. Wtedy finansujcy nie jest z reguy zainteresowany w odzyskaniu rzeczy, ktra stracia ju warto rynkow, a mo e si jeszcze przyda korzystajcemu. Z takim daniem przeniesienia wasno ci rzeczy korzystajcy moe wystpi w terminie miesica od zakoczenia le asingu, ale strony mog w umowie uzgodni inny termin. To ustawowe okrele nie terminu sprzyja pewnoci obrotu. Trzeba te zaznaczy, e kodeksowa regulacja umowy leasingu znajduje od powiednie zastosowanie do umowy podobnej, polegajcej na zobowizaniu strony do oddania rzeczy stanowicej jej wasno do uywania drugiej stronie albo do uywania i pobierania poytkw, z jednoczesnym zobowizaniem si tej drugiej strony do zapaty wacicielowi rzeczy wynagrodzenia pieninego rw nego co najmniej wartoci tej rzeczy w chwili zawarcia danej umowy, patnego
254
Rozdzia 9
255
w umwionych ratach. Taka umowa nic jest odmian leasingu, ale wykazuje wiele cech podobnych do tego typu umowy. Sytuacje tego rodzaju mog doty czy w szczeglnoci oddawania do uywania na wskazanych zasadach wa snych rodkw transportowych, np. samolotw.
9.7. Umowa hotelowa

Podmioty wiadczce za odpatnoci usugi hotelarskie czyni to zwykle na podstawie umowy, ktr okrela si mianem umowy hotelowej. Tego typu umowa zmierza do zaspokojenia zarwno potrzeb noclegowych (a waciwie w zakresie czasowego zamieszkania) goci hotelowych, jak te potrzeb w za kresie bezpieczestwa, wyywienia, odpoczynku, rekreacji, rozrywki, a nie kiedy take potrzeb zwizanych z prac, nauk, opiek nad dziemi i szczegl nych wymaga ze wzgldu na stan zdrowia osb niepenosprawnych- wiadczo ne usugi hotelarskie musz charakteryzowa si zoonym i rnorodnym charakterem, przy jednoczesnym wzajemnym uzupenianiu si poszczeglnych skadnikw tych usug. W konsekwencji zawierana wwczas umowa ma kom pleksowy charakter i nie da si zakwalifikowa jako jeden z typw umw unormowanych w kodeksie cywilnym. Obowizujce obecnie w Polsce regula cje ustawowe usug hotelarskich nie wprowadzaj definicji umowy hotelowej jako odrbnego typu umowy. W nauce prawa z reguy stwierdza si za M. Nesterowiczem, e jest to umowa o mieszanym charakterze, zawierajca elementy rnych umw nazwanych, a w szczeglnoci: najmu, sprzeday, przechowania, umowy o dzieo, jak rwnie umw nienazwanych, w tym umowy o usugi po dobne do zlecenia. Wskazany autor podkrela, e s to umowy stopione w jedn cao, do ktrej wchodzi take obowizek zapewnienia bezpieczestwa go ciowi hotelowemu. Zgadzajc si co do zasady z tym stanowiskiem, naley wic stwierdzi, e skoro mamy tutaj do czynienia z typem umowy nic miesz czcym si w adnym z ustawowych typw umw nazwanych, to jest to umowa nienazwana o wyjtkowo zoonym charakterze. Do umowy hotelowej znajduj zastosowanie zarwno przepisy czci oglnej kodeksu cywilnego i czci oglnej zobowiza, zawarte w ksidze trzeciej tego kodeksu, jak rwnie przepisy dotyczce niektrych umw nazwanych uregulo wanych w tej ksidze. Powszechnie uwaa si, e te ostatnie przepisy naley stosowa wprost lub w pewnych wypadkach w drodze analogii. Ustawa o usu gach turystycznych z 1997 r. w zasadzie nie zawiera takich przepisw, ktre bezporednio znajdowayby zastosowanie do umowy hotelowej. Jednake prze pisy tej ustawy odnoszce si do usug hotelarskich wpywaj na zakres praw i obowizkw stron umowy hotelowej i porednie znaczenie tych przepisw jest niemae. To wanie z ustawy o usugach turystycznych wynika, e umowa hotelowa jest umow kwalifikowan. Wszak zarobkowego wiadczenia usug hotelar-
skich moe podejmowa si jedynie podmiot, ktry speni warunki ustalone w powoanej ustawie. Podmiotem tym jest przedsibiorca prowadzcy hotel lub inny obiekt hotelarski bd przedsibiorca lub rolnik wiadczcy usugi hotelarskie w innym obiekcie speniajcym ustalone wymagania. Podmioty te s coraz czciej okrelane mianem hotelarzy zwaszcza przez samo rodowisko hotelarskie. Spotka te mona okrelenie przedsibiorstwa hotelowe" lub ..przedsibiorcy hotelarscy". Podmiotem wiadczcym usugi hotelarskie na podstawie umowy hotelowej nie jest podmiot prowadzcy kemping lub pole biwakowe, gdy korzystanie ze wskazanych rodzajw obiektw hotelarskich ma miejsce na podstawie innego typu umowy, omwionej w punktach 9 i 10 tego rozdziau podrcznika. W zasa dzie nie jest nim take prowadzcy dom wczasowy, gdy wwczas jest z reguy zawierana umowa o wczasy, bdca swoist odmian umowy o wiadczenie usug turystycznych. Coraz czciej jednak w takim domu mona zamieszka jak w hotelu choby na jeden dzie na podstawie umowy hotelowej. Z kolei podmioty prowadzce zakady opieki zdrowotnej (poczynajc od szpitali, przez szpitale uzdrowiskowe, sanatoria a po prewentoria wcznie) maj za cel do starczanie wiadcze zdrowotnych, w stosunku do ktrych zapewnienie za mieszkania i wyywienia stanowi tylko konieczne uzupenienie. Takie podmioty nic wiadcz usug hotelarskich, ale trzeba zauway tendencj zbliania si sanatoriw do domw wczasowych. Ponadto nie wiadcz usug hotelarskich podmioty prowadzce domy studenckie, internaty, hotele pracownicze i tym podobne obiekty nastawione nie na krtkotrway lecz wielomiesiczny, a nawet wieloletni pobyt w nich mieszkacw. Wwczas jest zawierana nie umowa hote lowa lecz umowa najmu pomieszczenia. Rwnie umowa najmu jest podstaw korzystania z pokoju gocinnego. Take szkoy nie s podmiotami wiadcz cymi usugi hotelarskie, jeli udostpniaj cz swych pomieszcze w celu organizacji kolonii albo obozu sportowego lub wypoczynkowego dla modziey szkolnej. W takiej sytuacji jest zawierana umowa najmu lub umowa uyczenia. Nie sposb rwnie dostrzec istnienia umowy hotelowej w razie korzystania z noclegowni, przytukw lub schronisk charytatywnych. Miejsca w tego typu obiektach s udostpniane na podstawie umowy uyczenia, umowy najmu lub nawet bez jakiejkolwiek umowy. Nie mona te w ogle mwi o umowie w wypadkach umieszczenia okrelonych osb w koszarach lub izbach wytrze wie, gdy z reguy nastpuje to wbrew woli zainteresowanych i ma podstawy administracyjne. Naley podkreli, e nie kada umowa zawierana przez przedsibiorc hote larskiego i majca za przedmiot korzystanie z pokojw hotelowych jest w kon sekwencji umow hotelow. Wci zdarzaj si bowiem takie sytuacje, e przedsibiorcy hotelarscy udostpniaj cz pomieszcze, ktrymi dysponuj w obiektach hotelarskich, do wykorzystania ich w celach biurowych. Takie
256
Rozdzia 9
257
pomieszczenia s oddawane w najem na okres z reguy nic krtszy od roku i z zastrzeeniem, e nie mog by one wykorzystywane w innych celach. Pod staw stosunku prawnego jest wwczas umowa najmu pomieszcze uytko wych zawarta zasadniczo na czas oznaczony i podlegajca przepisom kodeksu cywilnego dotyczcym najmu. Ze wzgldu na konieczno podporzdkowania si najemcy pokojw hotelowych do celw biurowych zasadom obowizujcym w hotelach i innych obiektach hotelarskich taka umowa zawiera najczciej sze reg ogranicze dotyczcych godzin przebywania pracownikw najemcy w wy najtych pomieszczeniach, maksymalnej liczby interesantw odwiedzajcych te lokale, zachowania ciszy, porzdku i bezpieczestwa na terenie caego obiektu, jak te organizowania spotka przez najemc dla wicej ni kilkunastu osb. Jest to uzasadnione gwnymi funkcjami hoteli i podobnych obiektw, ktre s nastawione na zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych osb fizycznych podczas krtkotrwaego pobytu w okrelonej miejscowoci. Drug stron umowy hotelowej jest z reguy go hotelowy. Moe nim by kada osoba fizyczna, w tym take niemajca zdolnoci do czynnoci prawnych lub majca tylko ograniczon zdolno do czynnoci prawnych. W takich wy padkach umowa jest zawierana przez przedstawicieli ustawowych danej osoby, w tym w szczeglnoci rodzicw, pod ktrych wadz rodzicielsk dana osoba pozostaje. Umowa tego typu moe by rwnie zawarta przez osoby trzecie na rzecz okrelonej osoby fizycznej lub grupy osb. W takim charakterze umowa hotelowa jest zawierana przez osoby fizyczne dziaajce na rzecz swoich bli skich, podopiecznych, czy wychowankw, jak rwnie w wypadkach dziaania osb prawnych, jakimi s organizatorzy turystyki, zakady pracy, organizatorzy konferencji oraz inne jednostki organizacyjne dziaajce na rzecz osb fizycz nych, ktre maj korzysta z okrelonych usug hotelarskich. Jak z tego wynika, omawiana umowa moe mie charakter umowy o wiadczenie na rzecz osoby trzeciej. Naley podkreli, e nie s jednak gomi hotelowymi osoby, ktre korzystaj z noclegw w danym obiekcie hotelarskim w zwizku z zatrudnie niem w nim, ani te nocujce w takim obiekcie osoby nalece do rodziny hote larza lub bdce jego gomi prywatnymi. Nie jest take stron umowy hotelo wej z wszystkimi tego konsekwencjami osoba przebywajca w obiekcie hotelar skim lub innym obiekcie, w ktrym s wiadczone usugi hotelarskie, bez wie dzy podmiotu wiadczcego takie usugi lub reprezentujcych go osb z obsugi hotelowej. Takiej osoby nie czy z hotelarzem aden stosunek prawny. Do postanowie przedmiotowo istotnych umowy hotelowej naley zaliczy: okrelenie osoby fizycznej lub grupy osb, na rzecz ktrych usugi hotelar skie maj by wiadczone; okrelenie pokoju hotelowego (pomieszczenia hotelowego) lub miejsca (ka hotelowego) w takim pokoju, ktre ma by udostpnione danemu go ciowi;
oznaczenie wynagrodzenia za wiadczone usugi hotelarskie lub przynajm niej wskazanie podstaw jego wyliczenia. Tak podstaw jest przede wszystkim cennik usug ustalony przez podmiot wiadczcy usugi hotelarskie w danym obiekcie. Dodatkowe podstawy stano wi ustalenia midzy stronami dotyczce udzielonych zniek opat za wiad czone usugi. Z powyszego wynika, e umowa hotelowa jest umow odpatn, czego nie zmienia fakt, i nieraz to nie go hotelowy lecz podmiot dziaajcy na jego rzecz dokonuje zapaty nalenoci. Odpatno ta jest traktowana przez strony jako ekwiwalent usug hotelarskich wiadczonych na rzecz danego gocia hote lowego lub grupy osb. Tote omawiana umowa ma zawsze charakter umowy wzajemnej niezalenie od zasad patnoci za wiadczone usugi hotelarskie. Nie sposb zgodzi si ze stanowiskiem, ktre do postanowie przedmioto wo istotnych umowy hotelowej zalicza ponadto ustalenie czasu wykonania usug hotelarskich oraz cech charakterystycznych tych usug w postaci okrele nia typu pokoju lub apartamentu. Czas ten moe by oznaczony lub nieoznaczo ny, ale w zaoeniu zawsze krtkotrway, co wynika z ustawowej definicji usug hotelarskich. Okres korzystania z tych usug jest czsto cile oznaczany tylko co do daty pocztkowej, podczas gdy tzw. zwolnienie pokoju moe nastpi wczeniej lub pniej w zalenoci od potrzeb gocia hotelowego. Oznaczenie wic czasu wykonywania usug hotelarskich stanowi postanowienie podmio towo istotne. Taki wanie charakter ma rwnie okrelenie w umowie hotelo wej cech charakterystycznych wynajmowanego pokoju hotelowego. Umowa hotelowa ma z natury rzeczy charakter konsensualny. Moe by zawarta w dowolnej formie i czsto jest to forma ustna. Do jej zawarcia coraz czciej dochodzi w drodze uprzedniego zarezerwowania miejsca w danym obiekcie hotelarskim lub innym obiekcie wiadczcym usugi hotelarskie, co zwaszcza jest konieczne w wypadku turystyki grupowej i kongresowej. Taka potwierdzona rezerwacja nie zawsze ma miejsce w formie pisemnej i zwaszcza w staych stosunkach z okrelonym gociem czsto wystarcza telefoniczne zare zerwowanie pokoju hotelowego. Wydaje si, e w przypadku potwierdzonej rezerwacji mamy do czynienia z umow przedwstpn w rozumieniu k.c, gdy s wtedy uzgodnione istotne postanowienia umowy hotelowej, ktra ma by zawarta. W tej sytuacji jest z reguy oznaczany termin ewentualnego anulowania zoonego zamwienia. W razie nieodwoania rezerwacji w ustalonych termi nach, wynikajcych z regulaminu hotelowego dorczonego skadajcemu za mwienie, bd uzgodnionych przez strony, trzeba uzna umow hotelow za zawart na jedn dob hotelow. Inne ustalenia mog w tej kwestii by uzgod nione przez strony przy skadaniu zamwienia lub wynika z regulaminu hote lowego, o ile oczywicie zosta on wczeniej dorczony skadajcemu zam wienie. W praktyce hotelarskiej formalizacja w postaci dorczenia regulaminu
258
Rozdzia 9
259
klientowi przed lub przy zawarciu umowy prawie nie wystpuje. Regulaminy hotelowe s wywieszane w obiektach hotelarskich oraz czsto wykadane w po kojach hotelowych, ale to nie to samo, co dorczenie. Oprcz wyej ju wskazanych postanowie podmiotowo istotnych mona wymieni wiele innych tego wanie rodzaju ustale umowy hotelowej, bez kt rych uwzgldnienia go hotelowy lub podmiot dziaajcy na jego rzecz moe nie by zainteresowany zawarciem okrelonej umowy. Do tego typu ustale naley w szczeglnoci rwnie okrelenie, czy pokj hotelowy jest ze niada niem, na ktrym pitrze jest pooony, jaki jest widok z okna. Niekiedy go hotelowy jest zainteresowany jedynie moliwoci zamieszkania w konkretnym apartamencie czy pokoju. Take ewentualne specjalne wyposaenie pokoju, w tym zwaszcza uwzgldniajce potrzeby osoby niepenosprawnej, moe sta nowi tego rodzaju istotne postanowienie umowy. Ponadto rozmaite dodatkowe wiadczenia, do ktrych spenienia moe zobowiza si w umowie podmiot wiadczcy usugi hotelarskie, mog mie wanie charakter podmiotowo istotny i to czsto dla obydwu stron umowy hotelowej. W wypadku jednak zawierania umowy dotyczcej zamieszkania w hotelu lub innym obiekcie hotelarskim nie zawsze wystpuje potrzeba wprowadzenia do treci umowy tego rodzaju ustale, gdy konieczno zapewnienia okrelonych wiadcze dodatkowych wynika ju z samego zaszeregowania danego obiektu hotelarskiego do okrelonego rodzaju i nadania mu odpowiedniej kategorii. Powszechnie uwaa si, e podmiot wiadczcy usugi hotelarskie nie moe bez wanego powodu odmwi zawarcia umowy hotelowej. Obowizek w tym zakresie jest wywodzony z zawodowego charakteru prowadzonej dziaalnoci hotelarskiej. Jednak trzeba zauway, e z jednej z naczelnych zasad prawa cywilnego, jak jest zasada swobody kontraktowej, wynika m.in. wanie swo boda decydowania przez podmioty prawa cywilnego o tym, czy i z kim za wrze umow. Wyjtki od tej zasady wprowadzaj niekiedy przepisy ustawowe, jak jest w przypadku prawa przewozowego z 1984 r. Jednak obowizku zawar cia umowy hotelowej nie wprowadzia ustawa o usugach turystycznych z 1997 r. Tote co do umw hotelowych nie mona mwi o wynikajcym z obowizuj cego prawa obowizku ich zawierania przez podmioty wiadczce usugi hote larskie. Jednak z drugiej strony wobec naturalnego w gospodarce rynkowej d enia do maksymalizacji zysku trudno sobie wyobrazi sytuacje wystpowania odmowy zawarcia tego typu umowy bez naprawd istotnego powodu. Naley podkreli, e prawa i obowizki stron umowy hotelowej s przes dzone nie tylko przez jej postanowienia. Wynikaj one take z dorczonego kontrahentowi przy zawarciu umowy regulaminu hotelowego, ktrego skutecz no w tym zakresie zaley - jak ju zasygnalizowano - od spenienia warun kw ustalonych w k.c. dla wzorcw umw. Ponadto te prawa i obowizki s w czci przesdzone przez obowizujce prawo, w tym przede wszystkim prze-
pisy kodeksu cywilnego, ustawy o usugach turystycznych z 1997 r. oraz wyda nego na jej podstawie rozporzdzenia z 2004 r. w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Uoglniajc te wszystkie ustalenia, mona stwierdzi, e podmiot zobowizujcy si na pod stawie umowy hotelowej do wiadczenia usug hotelarskich ma nastpujce podstawowe obowizki: udostpnienie gociowi hotelowemu odpowiednio wyposaonego wynajtego przeze pokoju hotelowego lub miejsca noclegowego, a niekiedy apartamen tu lub caego domu; utrzymywanie w naleytym stanic przedmiotu najmu i wszystkich urzdze niezbdnych do normalnego ze korzystania przez cay okres obowizywania umowy; umoliwienie korzystania przez gocia hotelowego z oglnodostpnych po mieszcze i urzdze danego obiektu hotelarskiego lub innego obiektu, w ktrym s wiadczone usugi hotelarskie; zapewnienie gociowi hotelowemu ochrony jego prywatnoci oraz bezpiecz nych warunkw pobytu w obiekcie hotelarskim lub innym obiekcie, w kt rym s wiadczone usugi hotelarskie; umoliwienie gociowi hotelowemu korzystania ze wiadcze w ramach tzw. usug podstawowych oraz uzupeniajcych, ktrych gama zaley od rodzaju obiektu hotelarskiego i jego kategorii, a w przypadku wiadczenia usug ho telarskich w innym obiekcie - ktrych zakres wynika z postanowie umow nych; dostarczenie gociowi hotelowemu niezbdnych informacji o wiadczonych usugach hotelarskich i usugach towarzyszcych oraz informacji turystycz nej, a na danie rwnie penego cennika usug oraz wykazu wymaga dla obiektw hotelarskich odpowiadajcego rodzajowi i kategorii danego obiektu. Powysze obowizki hotelarza stanowi zarazem uprawnienia, ktrych reali zacji moe domaga si go hotelowy. Z kolei obowizki gocia hotelowego z natury rzeczy rodz uprawnienia po stronie podmiotu wiadczcego usugi hotelarskie. Do podstawowych obowizkw gocia hotelowego naley zaliczy przede wszystkim: spenienie obowizku meldunkowego; przestrzeganie ustale regulaminu porzdkowego; dostosowanie si do ustale regulaminu hotelowego dorczonego przy za warciu umowy hotelowej; korzystanie z przedmiotu najmu oraz z oglnodostpnych pomieszcze i urz dze obiektu hotelarskiego lub innego obiektu, w ktrym s wiadczone usugi hotelarskie, w sposb odpowiadajcy waciwociom i przeznaczeniu tych pomieszcze i urzdze oraz przestrzegajc zakazu dokonywania w nich zmian bez zgody podmiotu wiadczcego usugi hotelarskie;
260
Rozdzia 9
261
uiszczenie nalenoci za usugi hotelarskie oraz usugi uzupeniajce, chyba e opaty z tych tytuw jest zobowizany pokry podmiot, ktry zawar umow hotelow na rzecz danego gocia hotelowego; niezwoczne zawiadomienie utrzymujcego hotel lub podobny zakad o szko dzie w postaci utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do tego rodzaju obiektu przez gocia hotelowego.
9.8. Umowa o wiadczenie usug nieuregulowanych odrbnie w zastosowaniu do dziaalnoci hotelarskiej

W dziaalnoci hotelarskiej wystpuj, nieraz takie sytuacje, gdy na rzecz go ci hotelowych s wiadczone usugi polegajcych na dokonaniu czynnoci fak tycznych, co nie podlega bezporednio pod przepisy kodeksowe o zleceniu ani przepisy dotyczce innych okrelonych ustawowo typw umw o wiadczenie usug. Jako przykady tego rodzaju usug mona poda zorganizowanie opieki nad dziemi goci hotelowych, budzenie, zamwienie takswki, udzielanie in formacji turystycznych, czy zorganizowanie rozgrywek sportowych lub imprez rekreacyjnych dla goci hotelowych. Wydaje si, e do omawianej grupy usug naley te zaliczy usugi hotelo wej centrali telefonicznej, umoliwiajce gociom hotelowym korzystanie z zamiejscowych i miejscowych rozmw telefonicznych, pocze faksowych, czy internetowych. Takie porednictwo wie si zazwyczaj z doliczaniem zwaszcza przez hotele wyszych kategorii mary przekraczajcej czsto nawet o J00 lub 200% wysoko opat pobieranych przez operatorw telekomunika cyjnych. Charakter dziaania przedsibiorcy hotelarskiego jako takiego pored nika, a tym bardziej wysoko i samo stosowanie tego rodzaju mar to sprawy dyskusyjne. Problemy te s pomijane w specjalistycznych opracowaniach z tej dziedziny. Straciy one na znaczeniu w wyniku rozwoju telefonii komrkowej oraz coraz czstszego udostpniania gociom hotelowym nieodpatnego dostpu do Internetu, co ma znaczenie marketingowe. Wskazane wyej usugi polegajce na okrelonych czynnociach faktycznych mog by wiadczone w ramach umowy hotelowej albo na podstawie odrb nie zawartych umw. Zgodnie z art. 750 k.c. znajduj wwczas odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksowe o zleceniu. Oznacza to konieczno uwzgld nienia cech specyficznych sytuacji, w ktrych takie czynnoci faktyczne s wy konywane. Zawierane wwczas umowy s okrelane jako umowy o usugi po dobne (zblione) do zlecenia i mog mie charakter zarwno odpatny, jak te nieodpatny. Stosowanie do nich przepisw o zleceniu wywouje nieraz wtpli woci, gdy czasem taka umowa o usugi ma wicej cech analogicznych do okrelonej umowy nazwanej innej ni zlecenie.
Do omawianych umw o wiadczenie usug nieuregulowanych odrbnie znajduje odpowiednie zastosowanie przepis kodeksowy przewidujcy, e zlece nie obejmuje umocowanie do wykonania czynnoci w imieniu dajcego zlece nie. Umowa moe w tej kwestii stanowi inaczej. Wanie z umowy lub z oko licznoci wynika najczciej, e takie umowy zawierane przez przedsibiorcw hotelarskich s nieodpatne, chocia kodeksowe zlecenie jest z reguy odpatne. Skoro forma umowy zlecenia moe by dowolna i w praktyce czsto dochodzi do jej zawarcia w sposb dorozumiany, to ten brak szczeglnych wymaga w tym zakresie odnosi si rwnie do formy umw o wiadczenie usug nieure gulowanych odrbnie. Rwnie analogicznie przy tego typu umowach wystpuje element koniecz nego zaufania do rzetelnoci i racjonalnoci dziaania zleceniobiorcy. Zasad jest. e przyjmujcy zlecenie tylko wyjtkowo moe powierzy jego wykonanie osobie trzeciej. Odstpstwa od tej reguy moe przewidywa umowa albo te mog one by skutkiem istniejcego zwyczaju lub koniecznoci spowodowanej przez okolicznoci. Wie si z tym obowizek przyjmujcego zlecenie infor mowania zleceniodawcy o przebiegu sprawy i zoenia sprawozdania po wyko naniu zlecenia. Warto te wspomnie o przepisie kodeksowym, ktry moe posuy przyj mujcemu zlecenie do domagania si zwrotu wydatkw poczynionych w celu naleytego wykonania zlecenia. Jednak w praktyce hotelarskiej raczej nie ma takiego zwyczaju domagania si zwrotu wskazanych wydatkw i np. z reguy nie da si zwrotu kosztw rozmw telefonicznych zwizanych z zamwieniem takswki na yczenie gocia hotelowego. Ponadto trzeba zaznaczy, e dajcy zlecenie moe je wypowiedzie w kadym czasie. Odwoanie przez gocia ho telowego budzenia, czy zamwionej przeze takswki moe posuy za dobry przykad takiego wypowiedzenia omawianej umowy o usugi zblione do zlece nia.
9.9. Umowa o korzystanie z kempingu

Kemping to jeden z rodzajw obiektw hotelarskich. Nowelizacja ustawy o usugach turystycznych dodaa w 2004 r. angielsk nazw camping" do usta wowej definicji takiego obiektu. Byo to cakiem zbdne, gdy termin kem ping" jest od dawna przyjty w Polsce. Niezbyt wielu cudzoziemcw korzysta z polskich kempingw, ktre zreszt i bez zmiany ustawy mogy by oznaczane dodatkowo nazw camping". Kemping jest szczeglnym obiektem hotelarskim. Definicja ustawowa zawie ra ustalenie, e jest to obiekt strzeony, umoliwiajcy nocleg w namiotach i przyczepach samochodowych, domkach turystycznych lub innych obiektach staych, oraz przyrzdzanie posikw i parkowanie samochodw. Oparte na
262
Rozdzia 9
263
tych ustaleniach ustawowych jest okrelenie kempingu jako jednego z rodzajw obiektw noclegowych turystyki, stosowane przez GUS do celw statystycz nych. W tym ujciu kemping to teren zwykle zadrzewiony, strzeony, owietlo ny, majcy stal obsug recepcyjn i wyposaony w urzdzenia sanitarne, ga stronomiczne i rekreacyjne umoliwiajce turystom nocleg w namiotach, miesz kalnych przyczepach samochodowych, a take przyrzdzanie posikw oraz parkowanie pojazdw samochodowych. Ta ostatnia definicja uwzgldnia tylko cz wymaga co do wyposaenia kempingu oraz zakresu wiadczonych w nim usug, ustalonych w zaczniku nr 3 do rozporzdzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiad czone usugi hotelarskie z 2004 r. Kempingi s nastawione na zaspokajanie przede wszystkim potrzeb turystw indywidualnych i to w zakresie zdecydowanie ograniczonym. Wedug danych GUS w 2006 r. byo w Polsce tylko 128 kempingw, z ktrych skorzystao po nad 220 tys. osb. w tym a ponad 77,6 tys. stanowili turyci zagraniczni, pod czas gdy w 2000 r. byo jeszcze 171 kempingw, z ktrych skorzystao ponad 182,5 tys. osb, w tym ponad 34,7 tys. turystw zagranicznych. Liczba turystw, w tym zagranicznych, korzystajcych z kempingw wzrosa wic i to mimo mniejszej liczby kempingw. Jednak generalnie wystpuje zauwaalny spadek zainteresowania kempingami, gdy obecnie turyci rzadziej zadowalaj si mo liwoci zaspokojenia tylko podstawowych potrzeb wystpujcych podczas po dry. Tak jest wanie w przypadku czci kempingw, cho trzeba przyzna, e w ostatnich latach standard wielu z nich zosta podniesiony. Mamy tutaj do czynienia z dosy znacznie zrnicowanymi obiektami. Ustawa o usugach tury stycznych z 1997 r. wyrnia cztery kategorie kempingw oznaczane gwiazd kami. We wszystkich kempingach teren musi by ogrodzony i owietlony, powi nien by zapewniony caodobowy dozr, recepcja powinna znajdowa si w odrbnym pomieszczeniu, a parking przy recepcji powinien mie minimaln 2 2 powierzchni zalen od kategorii danego kempingu (od 50 m do 150 m ). Mu sz by osobne umywalnie oraz toalety dla kobiet i mczyzn, przy czym wy maga si, aby urzdzenia sanitarne byy zlokalizowane nie dalej ni 100 m od stanowisk obozowania. Wymagane s take punkty poboru wody do picia, sta nowiska do zmywania naczy i punkt pomocy medycznej czynny ca dob, prowadzony przez przeszkolonego pracownika i zapewniajcy czno z pogo towiem. Ze wzgldw bezpieczestwa wszystkie kempingi powinny by wypo saone w sprzt przeciwpoarowy oraz instrukcje bezpieczestwa przeciwpoa rowego, okrelajce konieczne tryby postpowania w razie poaru, jak rwnie dziaania zapobiegajce jego powstawaniu. Wszystkie te kategorie kempingw objte s obowizkiem posiadania przechowalni bagau, pienidzy i rzeczy wartociowych.
Poczynajc od obiektw z dwoma gwiazdkami, wymaga si utwardzonych cieek pieszych oraz wewntrznych drg gwnych o nawierzchni utwardzonej, stanowiska za obozowania powinny by pooone na paskim, trawiastym tere nie i by wydzielone. Ju wanie w obiekcie dwugwiazdkowym powinny by take wydzielone stanowiska do spoywania posikw. Z kolei w kempingach dwch najwyszych kategorii musi by zadrzewienie, ziele powinna odgra dza stanowiska obozowania lub ich grupy, musz by rwnie urzdzenia do prania i prasowania oraz pomieszczenie do suszenia bielizny. Tylko za w kem pingu czterogwiazdkowym wymaga si, aby by w nim zakad gastronomiczny. Natomiast wymg, aby na terenie kempingu trzy i czterogwiazdkowego by sklepik spoywczy i z artykuami higieniczno-sanitarnymi, nie obowizuje, jeeli tego rodzaju sklep znajduje si bliej ni 500 m. Od 2002 r. kempingi zostay objte dodatkowymi wymaganiami w zakresie potrzeb osb niepenosprawnych. Obecnie reguluje to zacznik nr 8 do powo anego rozporzdzenia z 2004 r. Przewiduje on, e niezalenie od wymaga dla budynkw usytuowanych na terenie kempingw, musz by w tego rodzaju obiektach hotelarskich zapewnione utwardzone cigi komunikacyjne o szeroko ci co najmniej 180 cm, umoliwiajce dostp ze stanowisk dla osb niepeno sprawnych do wszystkich urzdze oglnodostpnych. Stanowiska obozowania dla osb niepenosprawnych powinny dysponowa dojazdem dla samochodw, przy czym naley zapewni co najmniej dwa takie stanowiska pooone w naj bliszej odlegoci od urzdze oglnodostpnych. Musi by rwnie co naj mniej jeden ustp dostpny dla osoby na wzku. Z powyszych cech charakterystycznych kempingw oraz istoty ich funkcjo nowania wynika, e w tym wypadku nie moe by mowy o zawieraniu umowy hotelowej midzy prowadzcym kemping a osobami korzystajcymi z kempin gu. Prowadzcym kemping moe by kady przedsibiorca, w tym oczywicie rwnie bdcy osob fizyczn. Korzystajcym za z kempingu jest z reguy osoba podrujca samochodem oraz inne osoby razem z ni odbywajce po dr. Przez przyjcie turystw na teren kempingu poczone zasadniczo ze spe nieniem obowizku meldunkowego w recepcji zostaje zawarta umowa o korzy stanie z kempingu, upowaniajca za okrelon odpatnoci do przebywania na terenie danego kempingu, zajcia oznaczonego stanowiska obozowania oraz korzystania z urzdze, instalacji i oglnie dostpnych pomieszcze oraz usug wiadczonych na terenie kempingu. Zasady tego korzystania okrelaj postano wienia regulaminu danego kempingu, ktry powinien by dorczony przy za warciu umowy. Tak jak w innych obiektach hotelarskich moe by poza tym ustalony przez prowadzcego kemping regulamin porzdkowy, przewidziany przez ustaw o usugach turystycznych w celu stworzenia moliwoci zapewnie nia porzdku oraz bezpieczestwa klientw i ich mienia. Omawiana umowa nie jest uregulowana ani w kodeksie cywilnym, ani w ustawie o usugach turystycznych, ani w adnej innej ustawie. Jest to wic
264
Rozdzia 9
umowa nienazwana, naleca do grupy umw o wiadczenie usug, do ktrej naley stosowa odpowiednio przepisy o zleceniu na podstawie art. 750 k.c. Jako wanie umow nienazwan kwalifikuje umow o kemping rwnie M. Nesterowicz, ale zalicza j przy tym do umw o pojedyncze wiadczenie turystycz ne, zawieranych w indywidualnej turystyce zagranicznej przez biura podry, zobowizujce si do umoliwienia turycie pobytu na kempingu zagranicznym lub krajowym w okrelonym miejscu i czasie. Autor ten dowodzi, e jedynym wiadczeniem biura podry jest wtedy udostpnienie turycie pola kempingo wego (namiotowego), ktre biuro podry otrzymuje do dyspozycji zgodnie z umow zawart z prowadzcym kemping". Nie sposb zgodzi si z tym sta nowiskiem, bo stron umowy o korzystanie z kempingu jest zawsze prowadzcy dany kemping i biuro podry wystpuje jako jego agent w stosunkach z tury stami zainteresowanymi pobytem na okrelonym kempingu. Mimo powyszych rozbienoci ocen w sprawach wrcz zasadniczych, warto pokusi si o sformuowanie postanowie przedmiotowo istotnych umowy o korzystanie z kempingu. Postanowienia te s zblione treciowo do analogicz nych postanowie umowy hotelowej i naley do nich zaliczy: okrelenie osoby fizycznej lub grupy osb, ktrym pole kempingowe ma by udostpnione, zapewnienie stanowiska obozowania na polu kempingowym, ktre ma by oddane do dyspozycji; oznaczenie wynagrodzenia za pobyt na polu kempingowym, skadajcego z opaty pobytowej, opaty za ustawienie samochodu, przyczepy kempingo wej lub namiotu oraz opaty za podczenie elektryczne przyczepy, albo przy najmniej wskazanie podstaw wyliczenia tego wynagrodzenia. Tak podsta w jest cennik usug ustalony przez prowadzcego kemping.
czas jest zawierana umowa najmu uregulowana w kodeksie cywilnym. Na jej podstawie prowadzcy kemping zobowizuje si wyda okrelonym turystom jako najemcom oznaczone pomieszczenie do czasowego korzystania za ustalon opat, co upodabnia t umow do najmu pokoju gocinnego. Korzystanie z takiej staej bazy noclegowej okrela z reguy regulamin ustalony przez pro wadzcego kemping. Wymagania co do wyposaenia pokojw lub domkw tworzcych tak sta baz okrela wyej wskazany zacznik nr 3 do obowizu jcego rozporzdzenia z 2004 r. W 2001 r. zostay wprowadzone istotne zmiany wymaga prawnych doty czcych staej bazy noclegowej na kempingach. Obecnie w tego rodzaju obiek tach z czterema gwiazdkami w kadym pokoju mog by zakwaterowane mak symalnie dwie osoby, w obiektach trzy- i dwugwiazdkowych - cztery osoby, a w odniesieniu do kempingu z jedn gwiazdk ta najwiksza dopuszczalna licz ba osb w jednym pokoju wynosi teraz osiem. Obowizuje te warunek, aby ka w pokojach staej bazy noclegowej miay wymiary nic mniejsze ni 90 x 200 cm. Zwikszone s wymagania dotyczce kempingw z jedn gwiazdk w zakresie wyposaenia ek. Obecnie musi by zapewniona pociel na kade ko lub co najmniej zdejmowany pokrowiec na materac, nadajcy si do pra nia. Naley zauway elastyczne podejcie co do wyposaenia pokojw stano wicych sta baz noclegow na kempingach. Zamiast krzese dopuszcza si rne inne meble do siedzenia, byle ich byo po jednym na osob i nie mniej ni dwa na pokj. Telewizor jest wymagany tylko w pokoju staej bazy na kempingu czterogwiazdkowym, a moliwo odbioru programw radiowych powinna by zapewniona take w pokoju kempingu z trzema gwiazdkami. azienki Z WC oraz natryskiem z ciep i zimn wod mona oczekiwa tylko w staej bazie noclegowej kempingw dwch najwyszych kategorii. W pokoju na kempingu dwugwiazdkowym trzeba zadowoli si umywalk z ciep i zimn wod, a obiekt jednogwiazdkowy i tego nie musi zapewnia. W razie pozostawienia samochodu na parkingu przy recepcji kempingu dochodzi do zawarcia umowy przechowania i przejcia przez prowadzcego kemping pieczy nad danym pojazdem oraz rzeczami zazwyczaj przewoonymi przez turystw, jak zwaszcza rzeczy osobiste, ywno, sprzt turystyczny, czy sportowy. Rzeczy wartociowe i pienidze powinny by odrbnie oddane na przechowanie i obowizek przyjmowania tego rodzaju tzw. depozytw dotyczy obecnie wszystkich kempingw. Skorzystanie z przechowalni bagau na kem pingu rwnie prowadzi do zawarcia umowy przechowania, bliej omwionej w punkcie 18 tego rozdziau podrcznika. Poza powyszymi szczeglnymi sytuacjami oddania rzeczy na przechowanie prowadzcemu kemping jest on zobowizany jedynie do sprawowania oglnego nadzoru nad bezpieczestwem rzeczy nalecych do osb korzystajcych z kempingu. Niewykonanie tego obowizku moe wystpi np. w razie braku
Inne postanowienia umowy o korzystanie z kempingu maj charakter posta nowie podmiotowo istotnych. Naley do nich okrelenie terminu pobytu na kempingu. Tego rodzaju postanowieniem jest te wskazanie konkretnego stano wiska obozowania na kempingu, co niekiedy moe by istotne dla turysty. Obo wizujce przepisy przewiduj, e tylko na kempingach czterogwiazdkowych stanowiska obozowania musz by numerowane. Trzeba ponadto zaznaczy, e turysta przebywajcy na kempingu moe te zawiera innego typu umowy, jak umowa o usugi gastronomiczne, umowa sprzeday rnych drobnych rzeczy w sklepiku dziaajcym na kempingu z trzema lub czterema gwiazdkami, czy umowa o wypoyczenie sprztu turystycznego lub sportowego, ktra najczciej jest umow najmu. Szczeglna sytuacja wystpuje wtedy, gdy na terenie kempingu znajduj si domki turystyczne, pawilony lub inne obiekty stae przystosowane do zamiesz kania, ktre mog by udostpnione grupom turystycznym lub indywidualnym turystom nie dysponujcym namiotami lub przyczepami kempingowymi. Ww-
266
Rozdzia 9
267
naleytego owietlenia terenu kempingu, nienaprawienia uszkodzonego ogro dzenia kempingu, czy nieprawidowej pracy osb zatrudnionych w recepcji, ktre nie reagoway na przebywanie osb postronnych na terenie kempingu lub nie zamkny na noc bramy prowadzcej do kempingu. Jeli tego rodzaju sytu acje doprowadziyby do kradziey lub uszkodzenia rzeczy nalecych do osb korzystajcych z kempingu, to prowadzcy kemping moe by pocignity do odpowiedzialnoci kontraktowej z powodu nienaleytego wykonania zobo wizania. Nie jest te wykluczona jego odpowiedzialno deliktowa na oglnej podstawie winy. Jednak pomijajc te szczeglne sytuacje, trzeba stwierdzi, e odpowiedzialno cywilna prowadzcego kemping za szkody, ktre moe po nie osoba korzystajca z kempingu, jest zdecydowanie ograniczona w porw naniu z kodeksow odpowiedzialnoci za rzeczy wniesione, ponoszon przez utrzymujcych hotele i podobne zakady. Kemping bowiem nie jest takim zaka dem. Prowadzcy kemping moe w regulaminie lub umowie wyczy swoj odpowiedzialno za rzeczy osb korzystajcych z kempingu. W szczeglnoci moe to dotyczy pienidzy, kosztownoci oraz innych cennych rzeczy.
9.10. Umowa o korzystanie z pola biwakowego

Pole biwakowe w porwnaniu z kempingiem jest jeszcze bardziej specyficz nym rodzajem obiektw hotelarskich. Te cechy s na tyle szczeglne, e przygo towana w 2002 r. jedna z wersji nowelizacji ustawy o usugach turystycznych przewidywaa skrelenie pl biwakowych z listy obiektw hotelarskich, do cze go jednak nie doszo. Ustawa o usugach turystycznych z 1997 r. definiuje pole biwakowe jako obiekt niestrzeony, umoliwiajcy nocleg w namiotach. Oparte na tej defini cji ustawowej okrelenie stosowane przez GUS do celw statystycznych nazy wa polem biwakowym wydzielone miejsce w terenie zadrzewionym, nie strze one, oznakowane i ogrodzone prowizorycznie, umoliwiajce turystom nocleg w namiotach. Przy tym dodaje si, e na polu biwakowym znajduj si punkty poboru wody pitnej, podstawowe urzdzenia sanitarne i tereny rekreacyjne. To okrelenie rozmija si z obowizujcym prawem i rzeczywistoci, gdy wyma gania co do wyposaenia pola biwakowego, zawarte w wyej wspomnianym zaczniku nr 3 do rozporzdzenia z 2004 r., nic nie mwi o koniecznoci za drzewienia takiego obiektu, ani o jego walorach rekreacyjnych. W praktyce pola biwakowe s zwykle niezadrzewione oraz pozbawione urzdze rekreacyjnych. Wedug danych GUS w 2006 r. byo w Polsce tylko 247 pl biwakowych, skorzystao z nich 112 tys. osb, w tym prawie 9,5 tys. stanowili turyci zagra niczni, podczas gdy w 2000 r. tego rodzaju obiektw hotelarskich byo w Polsce 339, skorzystao z nich ok. 170 tys. osb, w tym niewiele ponad 7 tys. stanowili turyci zagraniczni. Nie moe dziwi wyrany spadek zainteresowania polami
biwakowymi, cho zastanawia zdecydowany wzrost liczby turystw zagranicz nych korzystajcych z takich obiektw. Przecie zapewniaj one jedynie mini malny poziom zaspokojenia podstawowych potrzeb ludzkich zwaszcza w dzie dzinie higieny. Zamiast osobnych umywalni dla kobiet i mczyzn mog by na polach biwakowych zbiorowe, niezadaszone umywalnie typu rynnowego. Jest postp w zakresie wymaga co do osobnych toalet dla kobiet i mczyzn w tego rodzaju obiektach hotelarskich, gdy warunkiem s bioloalety na terenach nieskanalizowanych. Ponadto minimalne wymagania dla pl biwakowych przewi duj konieczno istnienia na terenie obozowiska punktw poboru wody do picia oraz pojemnikw na mieci. Sam teren takiego pola moe by tylko prowi zorycznie ogrodzony i nieowietlony, a przecie z definicji jest on pozbawiony dozoru. Trzeba by modym czowiekiem ciekawym wiata, eby w takich wa runkach chcie poznawa Polsk. Zapewne wejcie Polski do UE spowodowao, e wicej modych ludzi przyjeda teraz do naszego kraju i zatrzymuje si wa nie na polach biwakowych. Naley podkreli, e powoane rozporzdzenie z 2004 r. dopuszcza moli wo zaszeregowania jako pola biwakowego obiektu zlokalizowanego w obr bie gospodarstwa rolnego pomimo niespenienia czci wymaga, jeli dane gospodarstwo zapewnia moliwo korzystania z wody do picia i urzdze sanitarnych. Jest to dobrym rozwizaniem, gdy takie przyzagrodowe pole biwakowe jest w stanie zapewni w sumie lepsze, bardziej higieniczne i bez pieczne warunki pobytu turystw. Z przedstawionych charakterystycznych cech pl biwakowych wynika pod stawowy wniosek, e korzystanie z nich odbywa si na nader uproszczonych zasadach. Przez zajcie miejsca na takim polu, czyli przez tzw. czynnoci do rozumiane, dochodzi najczciej do zawarcia umowy o korzystanie z pola biwakowego. Oczywicie jest to umowa nienazwana, nie majca adnej regu lacji ustawowej. Moe mie ona charakter odpatny lub nieodpatny. Brak od patnoci za korzystanie z pola biwakowego wynika zazwyczaj z faktu, e wa cicielami i utrzymujcymi pola biwakowe s czsto gminy zainteresowane rozwojem turystyki na swoim terenie. Takimi podmiotami prowadzcymi pola biwakowe bywaj te przedsibiorcy turystyczni, niektre organizacje spoeczne i osoby fizyczne, w tym rolnicy. Regulaminy korzystania z pl biwakowych ustalane przez podmioty je prowadzce jest trudno wyegzekwowa w praktyce z powodu braku caodobowego nadzoru nad tego rodzaju obiektami hotelarskimi. Oczywicie ochrona rzeczy nalecych do osb korzystajcych z pl biwa kowych naley do samych zainteresowanych. Pozostawienie wic bez dozoru namiotu postawionego na polu biwakowym koczy si czsto szkod, za ktr prowadzcy pole biwakowe nie ponosi odpowiedzialnoci. Jego obowizki sprowadzaj si przede wszystkim do zapewnienia czystoci na terenie danego pola biwakowego i utrzymania jego urzdze w bezpiecznym stanie. Kwestie te reguluje ustawa o utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach z 1996 r. Do-
268
Rozdzia 9
269
chodzenie roszcze przez turyst korzystajcego z pola biwakowego, ktry po nis w zwizku z tym jakie szkody osobowe czy majtkowe, moe mie ogl n podstaw deliktow opart na winie. W wypadku gminy jej odpowiedzialno moe by oparta na przepisie kodeksowym ustalajcym odpowiedzialno jed nostki samorzdu terytorialnego za szkod wyrzdzon przez funkcjonariusza danej jednostki przy wykonywaniu powierzonej mu czynnoci.
9.11. Umowa darowizny w dziaalnoci hotelarskiej

Chocia z omwionej powyej umowy hotelowej wynikaj zobowizania podmiotw wiadczcych usugi hotelarskie do spenienia rnych wiadcze uzupeniajcych, to oczywicie nie stoi to na przeszkodzie podejmowaniu przez te podmioty rozmaitych dziaa wykraczajcych poza standardowe obowizki w celu pozyskania dobrej opinii klientw oraz uczynienia z nich staych goci danego hotelu lub innego obiektu hotelarskiego, czy te innego obiektu, w kt rym s wiadczone usugi hotelarskie. Tego rodzaju dziaania podejmuj w szcze glnoci przedsibiorcy prowadzcy hotele wyszych kategorii, zwaszcza na stawione na turystyk biznesow i kongresow, realizujce specjalne programy lojalnociowe dla staych goci, takie jak np. program Starwood Preferred Guest" obejmujcy ponad 550 hoteli w kilkudziesiciu pastwach. Programy te stwarzaj przywileje dla okrelonych klientw w celu zwizania ich z danym hotelem, czy z okrelon sieci hotelow. W tym celu wykorzystywane s rne typy umw znanych prawu cywilnemu. Jedn z umw speniajcych wskazane funkcje jest umowa darowizny uregulowana w kodeksie cywilnym. Niestety tego gospodarczego znaczenia darowizny nic dostrzega si zarwno w pod rcznikach prawa cywilnego i gospodarczego, jaki i w specjalistycznych opra cowaniach z zakresu hotelarstwa. Regulacja darowizny w kodeksie cywilnym nie traktuje jej jako jednostron nego owiadczenia woli darczycy i w konsekwencji nikt nie moe by obdaro wany wbrew swej woli. Zgodnie z ustaleniami kodeksowymi przez umow da rowizny darczyca zobowizuje si do bezpatnego wiadczenia na rzecz ob darowanego kosztem swego majtku. Jedn ze stron tej umowy nazwanej jest darczyca, ktrym moe by kada osoba fizyczna lub prawna, jak te jednost ka organizacyjna niebdca osob prawn, ale posiadajca zdolno prawn przyznan przez ustaw. T stron umowy darowizny moe wic by kady podmiot wiadczcy usugi hotelarskie. Drug stron tej umowy, zwan obda rowanym, rwnie moe by kady podmiot prawa cywilnego. W przypadku darowizny zwizanej z umow hotelow obdarowanym jest go hotelowy, ktrego podmiot wiadczcy usugi hotelarskie pragnie uhonorowa w sposb wyjtkowy, bd u ktrego chce spowodowa wraenie szczeglnego trakto wania, czy te ktrego potrzeby zwizane z czasowym zamieszkaniem poza
domem zamierza zaspokoi w wikszym stopniu ni mona standardowo ocze kiwa. Prowadzi to do rnicowania goci hotelowych na cztery grupy, przy czym granice midzy nimi s pynne. Pierwsz grup stanowi standardowi gocie hotelowi, czyli wszyscy inni poza zaliczonymi do pozostaych grup. Jest to grupa najwiksza, ktr tworz gocie przyjedajcy do hotelu w celach wypoczynkowych, biznesowych lub jakichkolwiek innych. W ramach tej grupy odrnia si czasem turystw indy widualnych oraz goci zakwaterowanych w ramach turystyki grupowej- Jeli niekiedy wie si to odrnienie z gorszym traktowaniem tych ostatnich w zakresie obdarowywania drobnymi upominkami umieszczanymi w pokojach hotelowych, to z punktu widzenia marketingowego trudno uzna takie postpo wanie za uzasadnione i waciwe. Drug grup tworz stali gocie hotelowi i nie sposb kwestionowa potrze by ich szczeglnego traktowania pod kadym wzgldem. Grupa ta skada si gwnie z goci czsto korzystajcych z usug danego hotelu lub innego obiektu hotelarskiego i przez to wpywajcych na jego renom. Wewntrzne ustalenia typu regulaminowego okrelaj warunki uznania gocia hotelowego za nale cego do lej kategorii goci (Izw. regular guests) przez okrelenie minimalnej liczby zwykle od 30 do 50 gwarantowanych rezerwacji lub noclegw przypada jcych na danego gocia w cigu roku. Takie tzw. czste pobyty maj miejsce np. w przypadku pracownikw duych koncernw przyjedajcych w celu tworzenia oddziaw, wykonywania zada nadzorczych, szkoleniowych, marke tingowych, czy wdraania nowych technologii. Wanie takie dosy krtkie, ale powtarzajce si pobyy goci hotelowych s rdem znacznych dochodw hoteli take poza sezonem i uatwiaj im racjonalne planowanie dziaalnoci. Wskazane wewntrzne ustalenia mog te zalicza do staych goci tzw. rezy dentw (dong staying guests"), o ile ta kategoria goci wystpuje w okrelo nym hotelu. Przyjte jest przy tym traktowanie jako rezydenta gocia przebywa jcego nieprzerwanie w danym hotelu nie krcej ni przez trzy tygodnie lub jeden miesic. Podobnie uzasadnione jest, cho gwnie z innych wzgldw, wyjtkowe traktowanie trzeciej grupy goci hotelowych, ktr tworz tzw. bardzo wane osoby (VL?s - Very Important Persons). Zalicza si do nich znanych politykw, biznesmenw, dziennikarzy, wybitnych twrcw nauki, gwiazdy filmowe, zna nych piosenkarzy, piewakw, czonkw grup muzycznych i innych artystw oraz wybitnych, bd tylko znanych sportowcw, trenerw lub dziaaczy spor towych. Jest to bardzo umownie okrelona kategoria goci hotelowych, do ktrej bywaj zaliczani rwnie gocie przebywajcy na zaproszenie waciciela lub zarzdcy hotelu, przedstawiciele wsppracujcych z hotelem biur podry, a nawet gocie bdcy w podry polubnej, czy po prostu obchodzcy imieniny lub urodziny podczas pobytu w hotelu. Tego rodzaju gocie wcale nie musz
270
Rozdzia 9
271
przysparza znaczcych wpyww przedsibiorcy hotelarskiemu. Wystarcza, e mog oni mie jako z reguy tzw. osoby publiczne duy wpyw na reklam da nego obiektu hotelarskiego, powodujc zainteresowanie nim przedstawicieli prasy, radia i telewizji, co w konsekwencji wpywa na mark obiektu. W niektrych hotelach wyrniana jest ponadto czwarta grupa goci hotelo wych, ktrych cech szczegln jest posiadanie tzw. karty lojalnociowej. Warunki danego programu lojalnociowego okrelaj, kto moe otrzyma tego rodzaju kart oraz jakie przywileje si z tym wi. Moe to by karta wrczana jako upominek staemu gociowi hotelu lub nabywana przez osoby zaintereso wane korzyciami z niej wynikajcymi. Najczciej mamy wtedy do czynienia z kart rabatow, uprawniajc posiadacza do oznaczonych zniek w opatach za usugi hotelarskie, jak rwnie do okrelonych dalszych przywilejw po ze braniu wskazanej liczby punktw, przyznawanych za wydatki poczynione w danym hotelu lub sieci hotelowej. Nieraz takie karty maj dodatkowo znacze nie prestiowe dla ich posiadaczy, co podkrelane jest w ich nazwach: srebrna, zota i platynowa. Wymienione kategorie goci hotelowych zawieraj umow darowizny w spo sb nie zawsze do koca uwiadomiony, gdy nieraz poszczeglni gocie traktu j upominki otrzymane od hotelu jako spenienie wiadczenia wynikajcego z zawartej umowy hotelowej. Warto wic zauway, e zobowizanie powstae z umowy hotelowej nie obejmuje obowizku dokonania adnego bezpatnego przysporzenia na rzecz gocia hotelowego. Analizowane przypadki bezpatnych wiadcze dokonywanych przez przedsibiorcw hotelarskich na rzecz goci hotelowych nie wynikaj z zawartej umowy hotelowej, chocia niewtpliwie cile si z ni wi. Nie znajduje tutaj zastosowania przepis kodeksowy, ktry nie uznaje za darowizn takiego bezpatnego przysporzenia, gdy zobowizanie do bezpatnego wiadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu. Przecie nie z obowizku przedsibiorca hotelarski obdarowuje swoich goci, lecz z chci przypodobania si im, lepszego zaspokojenia ich potrzeb, zatrzymania u siebie i uczynienia swoimi klientami take w przyszoci. Umowa darowizny naley do grupy umw rozporzdzajcych, gdy daro wizna prowadzi do przeniesienia prawa podmiotowego, jakim jest prawo wa snoci. Jest to zarazem umowa przysparzajca, jako e rozporzdzenie w po staci darowizny okrelonej rzeczy powoduje jednoczenie osignicie korzyci majtkowej po stronie obdarowanego. Takie przysporzenie kosztem majtku darczycy ma z natury rzeczy charakter nieodpatny. Tote umow darowizny zalicza si do tzw. umw pod tytuem darmym. Przedmiotem darowizny mog by rne prawa majtkowe. Jednak w wie tle regulacji kodeksowych nie jest darowizn bezpatne przysporzenie wynikaj ce z zawartej umowy uyczenia, jak te w razie bezpatnego przechowania. Tego rodzaju sytuacje wystpuj nieraz w stosunkach hotelarzy z gomi hotelowymi, co jest omwione odpowiednio w punktach 12 i 18 tego rozdziau podrcznika.
Przedmiotem darowizny na rzecz goci hotelowych s rozmaite drobne rze czy specjalnie umieszczane w pokojach hotelowych - z przeznaczeniem do zu ycia lub zabrania przez gocia hotelowego - wanie w celu dokonania sto sunkowo niewielkiego przysporzenia kosztem majtku podmiotu wiadczcego usugi hotelarskie. W odniesieniu do goci standardowych s to zwykle zesta wy podstawowych kosmetykw, obejmujce dodatkowe mydeko toaletowe. szampon, pyn do kpieli, balsam do ciaa, a niekiedy take jeszcze inne rzeczy suce do utrzymania higieny osobistej. Dla goci staych oraz bardzo wa nych osobistoci zestawy kosmetykw bywaj zazwyczaj wzbogacone o inne przedmioty, jak zwaszcza flakoniki perfum, dezodoranty, przybory do golenia itp. Ponadto regu jest w obiektach hotelarskich wyszych kategorii obdaro wywanie wszystkich goci hotelowych rnymi przedmiotami reklamowymi, jak np. dugopisami, notesami i papeteri z firmowymi nadrukami, planami miast, mapami okolicznych terenw, rnymi informatorami itp. Dla goci sta ych i bardzo wanych osobistoci wrd tego rodzaju darowanych przedmiotw znajduj si wizytowniki, portfele, wieczne pira, notesy elektroniczne, zegary, kubki i podobne, nieraz do kosztowne rzeczy, opatrzone najczciej logo hotelu. Ponadto w hotelach najwyszych kategorii dla wskazanych dwch grup go ci, majcych szczeglne znaczenie dla marki danego hotelu, zwaszcza nasta wionego na goci biznesowych i kongresowych, praktykuje si specjalne pro gramy promocyjne. Obejmuj one bezpatny transport z lotniska lub innego dworca do hotelu, prezenty na powitanie w hotelu (zwaszcza kwiaty dla pa, a butelka markowego wina dla panw), wyroby kulinarne i alkohole umieszcza ne promocyjnie w pokojach hotelowych, obok kawy i herbaty ze specjalnie uy czonymi przyborami do ich przyrzdzania, a ponadto czsto praktykuje si za praszanie do udziau w specjalnie organizowanych koktajlach i degustacjach. Ponadto przedmiotem darowizny w hotelach jest czsto prasa codzienna, ktra zwykle jest wykadana przy recepcji, a dla VlP-w nawet dostarczana do pokoju hotelowego. W hotelach najwyszych kategorii bardzo wane osobistoci zatrzymujce si w apartamentach zazwyczaj maj do swojej dyspozycji barek z wysokoga tunkowymi alkoholami. Butelki z takimi alkoholami rwnie stanowi wtedy przedmiot darowizny, z ktrej zreszt nie wszyscy tacy gocie korzystaj. Nie mona tego powiedzie o analogicznych mini-barkach z alkoholami i rnymi napojami, znajdujcych si czsto w typowych pokojach hoteli wyszych kate gorii. Wyrane wskazwki zawarte w materiaach informacyjnych umieszcza nych w tych pokojach nie pozostawiaj wwczas wtpliwoci, e korzystanie z takiego barku nastpuje za odpatnoci. Nie mamy w tej sytuacji do czynienia z darowizn, ale ze sprzeda. Umowa darowizny jest najczciej zawierana w bardzo uproszczony sposb. Wynika to std, e obowizujce prawo umoliwia przyjcie darowizny w za-
272
Rozdzia 9
273
sadzie w dowolnej formie, w tym przez milczce zaakceptowanie dokonanego przysporzenia majtkowego. Wanie darowizna dokonywana na rzecz gocia hotelowego przez podmiot wiadczcy usugi hotelarskie ma miejsce na podsta wie umowy zawieranej w sposb dorozumiany przez tzw. czynnoci konkludentne, prowadzce do spenienia wiadczenia, tj. przez zuycie lub zabranie danej rzeczy. Powoduje to, e dana umowa staje si wana. W konsekwencji nie ma w tej sytuacji znaczenia, e owiadczenie darczycy nic zostao zoone w formie aktu notarialnego, czego generalnie wymaga k.c. Darowizny dokonane na rzecz goci hotelowych przez podmioty wiadczce usugi hotelarskie nie podlegaj odwoaniu. Chocia trudno tu si powoa na zasady wspycia spoecznego, ale niewielka warto materialna tego rodzaju darowizn oraz ewidentne korzyci materialne, jakie przedsibiorcy hotelarscy czerpi z dokonywania tych darowizn w celach promocyjnych na rzecz goci hotelowych, przemawiaj za takim stanowiskiem. Nie bez znaczenia s te po prostu dobre obyczaje i stare porzekado, e kto daje i odbiera, ten si w piekle poniewiera...
czonej rzeczy, ani nie musi mu przysugiwa inne prawo rzeczowe do uyczonej rzeczy. W praktyce zazwyczaj ma on prawo wasnoci rzeczy oddawanej innej osobie do bezpatnego uywania, ale wystarcza, e moe t rzecz dysponowa w zakresie stosunkw zobowizaniowych. Przedmiotem uyczenia moe by kada rzecz, o ile nadaje si do uywania przez kogo innego. Mog to by rzeczy ruchome i nieruchomoci, rzeczy ozna czone rodzajowo oraz co do tosamoci. W praktyce hotelarskiej s to zwykle rzeczy ruchome oznaczone co do gatunku, ktre s potem udostpniane do uy wania innym gociom hotelowym. Z tego typu umow mamy do czynienia w sytuacjach dodatkowego udostpniania nieodpatnie gociom hotelowym rnych rzeczy, z ktrych korzystanie wykracza poza ramy wyznaczone przez umow hotelow. Takie sytuacje wystpuj coraz czciej i uyczanie rzeczy przydatnych do zaspokojenia rnych potrzeb goci hotelowych stao si ju form konkurowania na rynku hotelarskim o klienta. Wanie na podstawie umowy uyczenia podmiot wiadczcy usugi hotelar skie dodatkowo umoliwia gociom hotelowym bezpatne uywanie rzeczy, ktre zapomnieli wzi z domu lub zgubili, czy celowo nie zabrali, wiedzc, e bd mogli korzysta z danego rodzaju rzeczy w hotelu lub innym obiekcie, wiadczcym usugi hotelarskie. Tak rzecz jest bardzo czsto suszarka do wosw, elazko oraz deska do prasowania. Trzeba zaznaczy, e suszarki do wosw s ze wzgldu na powszechne uywanie instalowane na stae w azien kach pokojw hotelowych i gocie odnosz wraenie, e stanowi one cz podstawowego wyposaenia pokoju. Z rozporzdzenia w sprawie obiektw ho telarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie z 2004 r. wynika, e jedynie w hotelach i motelach cztero- i piciogwiazdkowych suszarki do wosw musz by w kadym pokoju. Wtedy oczywicie nie ma mowy o zawieraniu odrbnej umowy uyczenia. Dla goci mieszkajcych duszy czas w danym obiekcie, czyli tzw. rezyden tw nie korzystajcych z usug gastronomicznych, moe by uyczona kuchenka mikrofalowa, czajnik do gotowania wody, naczynia, sztuce i kieliszki. Hotele wyszych kategorii s zazwyczaj przygotowane na spenienie nawet nietypo wych ycze o dodatkowe wyposaenie pokoju, obejmujce np. nawilacz po wietrza, pociel antyalergiczn, czy wzek inwalidzki. Wrcz norm staje si w wielu hotelach uyczanie gociom hotelowym na ich yczenie kabli do kom putera umoliwiajcych bezpatne korzystanie z Internetu, cznikw do prdu elektrycznego (tzw. adapterw), faksw, odtwarzaczy CD, materiaw biuro wych, jak zszywacze, dziurkacze, czy linijki. Wikszo hoteli i niektre inne rodzaje obiektw hotelarskich, a coraz cz ciej rwnie inne obiekty, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, s w stanie speni yczenie gocia hotelowego o udostpnienie mu do uywania takich rzeczy, jak ksiki, mapy, plany, rne informatory, adowarki do telefo-
9.12. Umowa uyczenia w turystyce i rekreacji

Znaczenie gospodarcze uyczenia nie jest doceniane, podobnie jak darowi zny. Uregulowana w kodeksie cywilnym umowa uyczenia jest czynnoci prawn wykorzystywan w celach marketingowych zwaszcza przez podmioty wiadczce usugi hotelarskie, ale rwnie coraz czciej przez podmioty wiad czce usugi rekreacyjne. Podmioty te podejmuj rne ponadstandardowe dzia ania zmierzajce do zaspokojenia potrzeb i oczekiwa goci hotelowych, czy uczestnikw rekreacji. Dotyczy to w szczeglnoci uprzyjemnienia i uatrakcyj nienia pobytu w obiekcie hotelarskim lub innym obiekcie, w ktrym s wiad czone usugi hotelarskie, bd usugi rekreacyjne. Dobrze to oddaje uywana czasem w praktyce na okrelenie uyczenia nazwa wygodzenie", majca swoje uzasadnienie etymologiczne i historyczne. Nastpuje rozszerzenie tradycyjnych funkcji spenianych przez t umow, ktre ograniczay si do rnych form pomocy, czy przysugi ssiedzkiej, rodzinnej lub koleeskiej w codziennym yciu, o niewielkiej wartoci materialnej, nazywanych czsto niecile poycz k", bd wystpoway w sytuacjach nieodpatnego udostpniania lokali miesz kalnych osobom bliskim, zaprzyjanionym, czy wymagajcym takiego wsparcia w yciu. Trzeba zaznaczy, e sam pokj hotelowy tylko wyjtkowo moe by przedmiotem uyczenia. Uyczenie jest umow nazwan, przez ktr uyczajcy zobowizuje si zezwoli biorcemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpatne uywanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Biorcym moe by oczywicie ka dy. Uyczajcy za jako strona umowy wcale nie musi by wacicielem ozna-
274
Rozdzia 9
275
nw komrkowych, parasole, dodatkowe ko dla maego dziecka. W miej* scowociach turystycznych gociom hotelowym przyjedajcym w celach wypoczynkowych hotelarze staraj si udostpnia do uywania rowery, sprzt do tenisa ziemnego i stoowego, inny sprzt sportowy i rekreacyjny, leaki i parawany na pla (wiatroapy). W obiektach pooonych nad jeziorami przed miotem uyczenia s odzie, kajaki i rowery wodne. Natomiast w grach specy ficzny przedmiot uyczenia moe stanowi suszarka do butw narciarskich, czy szafka do przechowywania nart lub desek snowboardowych. Trzeba podkreli, e istnienie umowy uyczenia naley dostrzec rwnie w razie udostpniania rcznikw kpielowych, czy szafek na ubranie gociom korzystajcym z basenu hotelowego lub sauny, gdy takie wiadczenie wykra cza poza obowizki hotelarza wynikajce z umowy hotelowej. W ten take sposb powinno zakwalifikowa si udostpnianie w sali klubowej prasy co dziennej i czasopism nie tylko gociom hotelowym, ale waciwie wszystkim osobom oczekujcym tam na co lub na kogo. Ponadto do samej umowy hote lowej trzeba nieraz odpowiednio stosowa wanie kodeksowe przepisy o uy czeniu, gdy mianowicie go hotelowy bezpatnie uywa rnych rzeczy ogl nodostpnych na terenie danego obiektu, znajdujcych si poza wynajtym przeze pokojem hotelowym, jak np. telewizora w sali klubowej, czy oglnodo stpnego prysznica. Podobnie w wypadku umowy o organizacj konferencji w hotelu, przewidujcej wywieszanie ogosze organizatora konferencji, czy reklam jej sponsorw, naley odpowiednio stosowa przepisy kodeksowe o uy czeniu do sytuacji udostpniania cian budynku hotelowego lub gruntu, na ktrym jest postawiony, na wywieszenie lub postawienie okrelonych ogosze lub reklam. W dziaalnoci rekreacyjnej umowa uyczenia rwnie zaczyna wystpo wa coraz czciej zarwno podczas rnych imprez rekreacyjnych, w ramach ktrych uczestnikom jest udostpniany nieodpatnie rozmaity sprzt sportowy lub urzdzenia do zaj rekreacyjnych, jak rwnie podczas zaj zespoowych, czy indywidualnego korzystania z rnych form rekreacji. Rne rzeczy mog by wwczas przedmiotem uyczenia, poczynajc od szafek sucych do prze chowania odziey, poprzez udostpniane specjalistyczne obuwie lub inne czci garderoby, sprzt ochronny, leaki, pras codzienn i czasopisma, bd np. urzdzenia do grillowania. Umowa uyczenia jest zawierana w dowolnej formie i zwykle jest to forma ustna. W dziaalnoci hotelarskiej i rekreacyjnej czasem umowa ta dochodzi do skutku przez czynnoci konkludentne. Ze wzgldu na charakter lub warto przedmiotu uyczenia oraz lokalne zwyczaje potwierdzenie zawarcia umowy uyczenia nastpuje nieraz w prowadzonej przez hotelarza kartotece, jak powin no by zwaszcza w przypadku kadego w zasadzie zbioru bibliotecznego. Cza sem pod zastaw jest pobierany dowd osobisty gocia hotelowego lub uczestni-
ka rekreacji, eby zagwarantowa zwrot uyczonej rzeczy o wikszej wartoci. Takie postpowanie jest naganne, gdy zatrzymanie cudzego dowodu osobistego stanowi wykroczenie okrelone w ustawie o ewidencji ludnoci i dowodach osobistych z 1974 r. W nauce prawa podkrelano dotychczas, e w razie uyczenia jakiej rzeczy mamy zazwyczaj do czynienia z chci pomocy lub inn bezinteresown pobud k po stronie uyczajcego. Jednak ta pobudka wcale nie musi by i z reguy nie jest cakiem bezinteresowna. Podane wyej liczne przykady uyczania przez hotelarzy rnych rzeczy gociom hotelowym w celach zdecydowanie marke tingowych niewtpliwie mog by dowodem na to, e w obecnych czasach cz sto trudno mwi o bezinteresownoci uyczajcego. Dziaajcy w tym charak terze hotelarz ma wyranie materialne pobudki i trzeba to jasno stwierdzi. Podobnie jest coraz czciej w dziaalnoci rekreacyjnej, zwaszcza prowadzonej przez przedsibiorcw, do ktrej rne postacie uyczenia maj zachca, czy te j umoliwia. Jest to po prostu wyrazem funkcji gospodarczych, ktre uyczenie zaczo spenia obok swych tradycyjnych funkcji zwizanych z bez interesownym niesieniem pomocy innym. Z definicji omawianej umowy wynika, e jest to umowa jednostronnie zo bowizujca. Z braku odpatnoci nie moe by ona zaliczona do umw wza jemnych. Cech charakterystyczn tej umowy jest jej realny charakter i dopiero owiadczenia woli poczone z wydaniem rzeczy powoduj zawarcie umowy uyczenia. Natomiast nie ma istotnego znaczenia to, czy omawiana umowa zo staa zawarta na czas oznaczony, czy nieoznaczony. W tym ostatnim wypadku uyczenie koczy si, gdy biorcy uczyni z rzeczy uytek odpowiadajcy umowie albo upyn czas, w ktrym mg ten uytek uczyni. W praktyce hote larskiej oznacza to zakoczenie uyczenia danej rzeczy wraz z wyganiciem umowy hotelowej. W dziaalnoci rekreacyjnej wie si to z zakoczeniem okrelonych zaj lub imprezy rekreacyjnej. Obowizkiem uyczajcego jest znoszenie uywania rzeczy przez biorcego oraz powstrzymywanie si od dziaa to uniemoliwiajcych lub utrudniajcych. Zawarta umowa uyczenia nie moe by dowolnie odwoana. Warunkiem jest jednak, e biorcy uywa rzeczy w sposb zgodny z umow, a w braku takich ustale umownych - w sposb odpowiadajcy waciwociom i przeznaczeniu danej rzeczy. Biorcy nic moe te odda rzeczy mu uyczonej osobie trzeciej do uywania bez zgodny uyczajcego. W razie naruszenia wymaganych sposo bw uywania rzeczy biorcy jest odpowiedzialny za przypadkow utrat lub uszkodzenie uyczonej rzeczy. W takich sytuacjach uyczajcy moe da zwrotu rzeczy, chociaby umowa bya zawarta na czas oznaczony. Rzecz uyczona powinna by zwrcona uyczajcemu w stanic nie pogor szonym. Jednak biorcy nie ponosi odpowiedzialnoci za zuycie rzeczy bdce nastpstwem prawidowego uywania. Warto podkreli, e rzecz uyczona
276
Rozdzia 9
277
moe by zwrcona wczeniej ni to wynika z umowy. Ponadto naley podkre li isinienie obowizku odszkodowawczego w odniesieniu do sytuacji wyrz dzenia biorcemu szkody z powodu wad rzeczy uyczonej. Od tej odpowie dzialnoci odszkodowawczej zwalnia uyczajcego tylko wykazanie faktu, e biorcy mg okrelon wad z atwoci zauway (np. uszkodzone koo rowe ru). Powysze roszczenia mog by dochodzone przez strony umowy uyczenia w terminie roku od dnia zwrotu danej rzeczy.
9.13. Umowa o dzieo w turystyce i rekreacji

Umowa o dzieo uregulowana w kodeksie cywilnym znajduje odpowiednie zastosowanie do okrelenia niektrych uprawnie i obowizkw stron umowy hotelowej, jak te umowa tego typu jest nieraz dodatkowo zawierana w odnie sieniu do wiadczenia niektrych usug uzupeniajcych przez podmiot wiad czcy usugi hotelarskie. Wanie na podstawie umowy o dzieo pracownicy hotelu lub innego obiektu hotelarskiego podejmuj si w szczeglnoci odpat nego czyszczenia, prania i prasowania bielizny i odziey gocia hotelowego bd naprawy lub mycia jego samochodu. Omawiana urnowa jest zaliczana do szeroko rozumianej grupy umw o wiadczenie usug. Niekiedy usugi rekre acyjne rwnie mog by w taki sposb okrelone, e chodzi w nich o osigni cie oznaczonego rezultatu, co umoliwia traktowanie umowy o takie usugi jako swoistej umowy o dzieo. Tak mogoby by np. w razie ustalenia w umowie, e w wyniku regularnego uczszczania na zajcia z aerobiku uczestniczka schudnie o okrelon liczb kilogramw, czy w rezultacie wicze kulturystycznych uczestnik zwikszy swoje bicepsy lub inne minie w oznaczonym zakresie. W tej dyskusyjnej kwestii zob. te uwagi w punkcie 19 tego rozdziau podrcz nika. Zgodnie z kodeksow definicj przez umow o dzieo przyjmujcy zam wienie zobowizuje si do wykonania oznaczonego dziea, a zamawiajcy do zapaty wynagrodzenia. W tego typu umowie nazwanej chodzi o doprowadze nie do oznaczonego rezultatu. W nauce prawa podkrela si, e ten kocowy wynik dziaa wykonawcy dziea powinien by z gry jasno okrelony wedug zobiektywizowanych, sprawdzalnych cech. Przy tym osignicie umwionej r postaci dziea musi by subiektywnie uwaane przez strony jako pew ne, a nie tylko moliwe. Takim dzieem moe by oczyszczenie oznaczonej rzeczy z bru du i plam, co ju dawno stwierdzi SN np. w wyroku z 20 maja 1986 r.. uznajc umow z pralni chemiczn za umow o dzieo. Stosunkowo atwy do okre lenia jest rezultat w postaci uprania lub oczyszczenia okrelonej rzeczy gocia hotelowego, czy uprasowania jego spodni lub innej czci garderoby, co stanowi usug uzupeniajc w hotelach i motelach poczynajc od trzygwiazdkowych oraz w pensjonatach piciogwiazdkowych, jak ustala w zacznikach nr 1 i 2
rozporzdzenie z 2004 r. w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Rne usugi motoryzacyjne, w tym zwaszcza naprawcze i w zakresie mycia samochodw, przewidziane powyszym rozporzdzeniem jako usugi uzupeniajce w motelach, rwnie maj za przedmiot oznaczony przez strony rezultat, ktry ma by osignity w ramach zawartej umowy o napraw lub inaczej nazwanej umowy, bdcej odmian umowy o dzieo. Warto doda, e ten typ umowy zawieranej przez konsumenta z przyjmujcym zamwienie, ktry jest przedsibiorc, dotyczcy dziea bdcego rzecz ruchom, jest obecnie nazywany konsumenck umow o dzieo. Stosuje si wtedy odpowiednio przepisy o sprzeday konsumenckiej, omwione w punkcie 14 tego rozdziau. Do postanowie przedmiotowo istotnych omawianej umowy naley: oznaczenie dziea, ktrego wykonania podejmuje si przyjmujcy zamwie nie; okrelenie wynagrodzenia za wykonanie danego dziea. Na tej postawie trzeba stwierdzi, e jest to oczywicie umowa odpatna i w konsekwencji te wzajemna, przy czym wysoko wynagrodzenia przysu gujcego przyjmujcemu zamwienie moe by okrelona przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Tak podstaw moe stanowi cennik stosowany przez przyjmujcego. W razie nieokrelenia wysokoci wynagrodzenia przez strony ani niewskazania podstaw do jego ustalenia przepisy kodeksowe nakazuj w razie wtpliwoci domniemywa, e strony miay na myli zwyke wynagro dzenie za dzieo danego rodzaju. Jeli i ta metoda postpowania nie umoliwia ustalenia wynagrodzenia, to naley si wynagrodzenie odpowiadajce uzasad nionemu nakadowi pracy oraz innym nakadom poniesionym przez przyjmuj cego zamwienie. Omawiana umowa ma charakter konscnsualny i jest zawierana w dowolnej formie. Forma pisemna jest na oglnych zasadach wymagana tylko dla celw dowodowych. Zakres jej zastosowania uleg zmniejszeniu w wyniku uchylenia przez nowelizacj z 2003 r. przepisu kodeksowego wymagajcego takiej formy czynnoci prawnej, gdy warto wiadczenia strony przekraczaa dwa tysice zotych. Jednake stosowanie obecnie odpowiednio przepisw o sprzeday kon sumenckiej do umowy konsumenckiej o dzieo powoduje, e wykonanie dziea przewyszajcego warto 2 tys. z lub realizowanego wedug precyzyjnie oznaczonych kryteriw wymaga pisemnego potwierdzenia przyjmujcego zamwienie. Zawarcie umowy o napraw samochodu moe wic wymaga po twierdzenia na pimie, ale poza tym umowy o dzieo zawierane z gomi hote lowymi w zakresie prania, czyszczenia, prasowania lub naprawy ich rzeczy s zawierane ustnie. Dzieo moe mie charakter zarwno materialny, jak i niematerialny. W za stosowaniu do usug zwizanych ze wiadczeniem usug hotelarskich chodzi w zasadzie o dziea w znaczeniu materialnych rezultatw, jakimi s wszelkie
278
Rozdzia 9
279
naprawy, konserwacje, czyszczenie lub pranie rzeczy itp. Niekiedy do wykona nia dziea jest potrzebne wspdziaanie zamawiajcego np. przez wydanie kluczykw do samochodu, ktry ma by poddany naprawie. W razie braku ta kiego wspdziaania przyjmujcy zamwienie moe wyznaczy zamawiajce mu odpowiedni termin z zagroeniem odstpienia od umowy po bezskutecznym upywie tego terminu. Jeeli wykonawca opnia si z rozpoczciem lub skoczeniem dziea tak bardzo, e nie jest prawdopodobne, eby zdoa je ukoczy w czasie umwio nym, to przepisy kodeksowe przyznaj zamawiajcemu prawo odstpienia od umowy jeszcze przed upywem terminu do wykonania dziea i bez wyznaczania terminu dodatkowego. W razie zwoki przyjmujcego zamwienie, ktra spo woduje powstanie szkody wynikej z niewykonania zobowizania (np. niewyko nana na czas naprawa samochodu, czy nieoczyszczony garnitur moe spowodo wa szkod wynikajc z niezaatwienia przez gocia hotelowego okrelonej, terminowej sprawy), istnieje obowizek naprawienia tej szkody. Rwnie w przy padku wadliwego lub sprzecznego z umow wykonywania dziea zamawiajcy moe od umowy odstpi po wczeniejszym wezwaniu przyjmujcego zam wienie do zmiany sposobu wykonania i bezskutecznym upywie wyznaczonego w tym celu terminu. W takiej sytuacji zamawiajcy ma prawo powierzenia na prawy dziea lub dalszego jego wykonania innej osobie na koszt i niebezpie czestwo pierwotnego wykonawcy. Z kolei jeeli wykonane dzieo ma wady (np. wyprana odzie gocia hotelowego jest poplamiona) zamawiajcy moe da ich usunicia w wyznaczonym odpowiednim terminie i z zagroeniem, e nie przyjmie naprawy po tym terminie. Jeeli wady nie dadz si usun albo gdy z okolicznoci wynika, e przyjmujcy zamwienie nie zdoa ich usun w odpowiednim czasie, przepisy kodeksowe przyznaj zamawiajcemu prawo odstpienia od umowy tylko w sytuacji, gdy wady s istotne. Jeeli wady nie s istotne, zamawiajcy moe jedynie da obnienia wynagrodzenia w odpo wiednim stosunku. To samo dotyczy te wypadku nieusunicia wad przez przyjmujcego zamwienie w wyznaczonym terminie. Stosowane odpowiednio do konsumenckiej umowy o dzieo przepisy o sprze day konsumenckiej wyczaj kodeksowe przepisy o rkojmii przy sprzeday, do ktrych generalnie odsya k.c. w kwestiach rkojmi za wady dziea. Wtedy przyjmujcy zamwienie odpowiada wobec zamawiajcego dzieo konsumenta z tytuu niezgodnoci dziea z umow. Zamawiajcy jest obowizany odebra dzieo, ktre przyjmujcy zamwienie wydaje mu zgodnie ze swym zobowizaniem. Wanie dopiero w chwili odda nia dziea wykonawcy naley si wynagrodzenie, chyba e w drodze umownej ustalono inaczej. Warto podkreli, e przed ukoczeniem dziea zamawiajcy moe w kadej chwili od umowy odstpi, pacc umwione wynagrodzenie. W takiej sytuacji przepisy kodeksowe pozwalaj zamawiajcemu na odliczenie
lego, co przyjmujcy zamwienie oszczdzi z powodu niewykonania dziea. Chodzi tutaj o oszczdno materiaw, prdu itp.. a nie o zaoszczdzenie wy siku i czasu przez wykonawc. Moe to rodzi rnic zda midzy zamawiaj cym a przyjmujcym zamwienie. Trzeba wic podkreli, e roszczenia wyni kajce z umowy o dzieo przedawniaj si z upywem dwch lat od dnia odda nia dziea. Jeeli za dzieo nie zostao oddane, termin ten jest liczony od dnia, w ktrym zgodnie z treci umowy miao by oddane.
9.14. Umowa sprzeday w dziaalnoci turystycznej

Umowa sprzeday ma niebagatelne znaczenie dla dziaalnoci turystycznej, a zwaszcza hotelarskiej, zarwno z powodu odpowiedniego stosowania kodek sowych przepisw o sprzeday do okrelenia niektrych uprawnie i obowiz kw stron umowy hotelowej, jak rwnie ze wzgldu na czste zawieranie umw tego typu przez goci hotelowych w zwizku z potrzebami zakupu r nych rzeczy na terenie obiektu hotelarskiego. Rwnie w zwizku z umow o imprez turystyczn lub umow o pojedyncz usug turystyczn nieraz jest zawierana wanie umowa sprzeday. Trzeba pamita, e prowadzenie kwiaciarni, kiosku z pamitkami lub in nej placwki handlowej na terenie hotelu lub innego obiektu hotelarskiego czsto naley do innego podmiotu ni ten, ktry wiadczy w tym obiekcie usu gi hotelarskie. Generalnie mona powiedzie, e w mniejszych obiektach hote larskich i innych obiektach, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, sprze da jest nieodcznie zwizana ze wiadczeniem tych usug. W duych hotelach powierzchnia handlowa jest czsto wynajmowana innym podmiotom do prowa dzenia dziaalnoci handlowej. To przedsibiorca hotelarski jest stron umowy sprzeday, gdy go hotelowy korzysta i zuywa zawarto mini-barku w pokoju hotelowym, nabywa widokwki, czy napoje w recepcji hotelowej, bd np. pa pierosy, kaw lub inne napoje w automacie ustawionym w holu hotelowym Jed nak tego rodzaju automat moe rwnic dobrze nalee do innego przedsibiorcy. Taki automat zgodnie z przepisami kodeksowymi jest uwaany za ofert sprze day, gdy wystpuje tutaj wystawienie rzeczy w miejscu sprzeday na widok publiczny z oznaczeniem ceny. Warto zaznaczy, e umowa sprzeday ma te czsto zwizki z dziaalnoci rekreacyjn. Rne przedmioty potrzebne do korzystania z okrelonych usug rekreacyjnych, jak np. strj sportowy, czy czepek kpielowy, s nieraz sprzeda wane w obiektach, w ktrych jest prowadzona dziaalno w dziedzinie rekre acji. W talach obiektach s rwnie czsto ustawiane automaty do sprzeday napojw, sodyczy, kosmetykw oraz innych drobnych rzeczy. Zgodnie z definicj kodeksow przez umow sprzeday sprzedawca zobo wizuje si przenie na kupujcego wasno rzeczy i wyda mu rzecz, a ku-
280
Rozdzia 9
281
PuJ*|cy zobowizuje si rzecz odebra i zapaci sprzedawcy cen. Naley Stwierdzi, e jest to oczywicie umowa nazwana, z natury rzeczy odpatna i konsekwencji wzajemna. Do postanowie przedmiotowo istotnych tej umo wy naley okrelenie przedmiotu sprzeday oraz ceny. Ten ostatni element moe by przy tym okrelony przez wskazanie podstaw do ustalenia ceny. Takie podstawy stanowi zwaszcza cennik stosowany przez danego sprzedawc. Omawiana umowa ma charakter umowy konsensualnej. Zasadniczo moe by zawarta w dowolnej formie, w tym przez czynnoci konkludentne, jak we wspomnianym przykadzie zuycia przez gocia hotelowego zawartoci pozo stawionego do jego dyspozycji mini-barku w pokoju hotelowym. Z innych przepisw rozbudowanej kodeksowej regulacji umowy sprzeday warto wspomnie o przepisie, ktry zobowizuje sprzedawc do udzielenia kupujcemu potrzebnych wyjanie o stosunkach prawnych i faktycznych doty czcych rzeczy sprzedanej oraz do wydania posiadanych dokumentw dotycz cych tej rzeczy. Ten wany, szeroko rozumiany obowizek informacji, obejmu jcy m.in. przekazanie kupujcemu koniecznych wyjanie dotyczcych instruk cji montau i konserwacji rzeczy, jej obsugi lub uywania, ostrzee przed niebezpieczestwem zwizanym z uywaniem rzeczy itp., nie ma jednak zna czenia w przypadku drobnych rzeczy codziennego uytku, ktre najczciej s przedmiotem sprzeday w obiektach hotelarskich. Do niedawna dla ochrony praw goci hotelowych, bdcych nabywcami r nych drobnych rzeczy, znaczce byy przepisy kodeksowe dotyczce rkojmi i gwarancji, ktre ustanawiaj odpowiedzialno za jako wiadczenia. Jednak od 2(X)3 r. obowizuj w tym zakresie przepisy ustawy o szczeglnych warun kach sprzeday konsumenckiej z 2002 r. Ustawa ta dostosowaa ustawodawstwo polskie do ustale dyrektywy 1999/44/WE w sprawie niektrych aspektw sprzeday towarw konsumpcyjnych i zwizanych z ni gwarancji z 1999 r. W zakresie uregulowanym przez ten akt normatywny nie s stosowane kodek sowe przepisy o sprzeday. Przedmiotem sprzeday konsumenckiej jest tzw. towar konsumpcyjny, tj. rzecz ruchoma sprzedawana w zakresie dziaalnoci przedsibiorstwa osobie fizycznej, ktra nabywa t rzecz w celu niezwizanym z dziaalnoci zawo dow lub gospodarcz. Tak wanie z reguy jest w wypadku nabywania r nych rzeczy przez goci hotelowych w obiektach hotelarskich i innych obiek tach, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Nie jest jednak sprzeda kon sumenck nabywanie rzeczy ruchomych od rolnika prowadzcego gospodar stwo agroturystyczne i wtedy s stosowane przepisy kodeksowe o sprzeday. Rolnik bowiem dokonuje sprzeday w ramach gospodarstwa rolnego, a nie w zakresie dziaalnoci przedsibiorstwa rozumianego przedmiotowo zgodnie z kodeksow definicj tego pojcia. Powoana ustawa nakada na sprzedawcw towarw konsumpcyjnych liczne obowizki informacyjne. S oni zobowizani poda do wiadomoci kupujcych
cen oferowanego towaru konsumpcyjnego oraz jego cen jednostkow. Przy sprzeday za cen powyej 2 tys. z sprzedawca jest obowizany potwierdzi na pimie wszystkie istotne postanowienia zawartej umowy. Wymaganie to ma znaczenie praktyczne tylko w hotelach najwyszych kategorii, w ktrych mona naby np. drogi obraz czy biuteri. W pozostaych wypadkach na danie ku pujcego sprzedawca wydaje pisemne potwierdzenie zawarcia umowy. Ponad to w ramach sprzeday konsumenckiej na sprzedawcy ciy obowizek udziele nia kupujcemu jasnych, zrozumiaych i niewprowadzajcych w bd informacji w jzyku polskim, wystarczajcych do prawidowego i penego korzystania ze sprzedanego towaru. Takie informacje powinny by na towarze konsumpcyjnym lub by z nim trwale poczone, jeli towar jest sprzedawany w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie. W pozostaych wypadkach wystarcza umiesz czenie w miejscu sprzeday informacji ograniczonej do nazwy lowaru i jego gwnej cechy uytkowej oraz wskazania producenta lub importera i kraju po chodzenia towaru. Sprzedawca towaru konsumpcyjnego ma rwnie obowizki o charakterze techniczno-organizacyjnym. Powinien on zapewni w miejscu sprzeday od powiednie warunki techniczno-organizacyjne umoliwiajce dokonanie wyboru towaru i sprawdzenie jego jakoci, kompletnoci oraz funkcjonowania gwnych mechanizmw i podstawowych podzespow. Sprzedawca jest te zobowizany wyda kupujcemu wraz z towarem wszystkie elementy jego wyposaenia oraz sporzdzone w jzyku polskim instrukcje obsugi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrbne przepisy. Ponadto na danie kupujcego sprzedawca ma obowizek wyjani znaczenie poszczeglnych postanowie umowy. Najwaniejsz nowoci w stosunkach profesjonalnych sprzedawcw z kon sumentami, wprowadzon przez omawian ustaw z 2002 r., jest wyczenie stosowania rkojmi za wady fizyczne i prawne rzeczy sprzedanych oraz gwaran cji jakoci, przewidzianych w kodeksie cywilnym. Zamiast tradycyjnego termi nu wady rzeczy" powoana ustawa wprowadzia pojcie niezgodnoci towaru konsumpcyjnego z umow". Obecnie w ramach sprzeday konsumenckiej sprzedawca odpowiada wobec kupujcego, jeeli towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umow. W razie stwierdzenia niezgodnoci przed upywem 6 miesicy od wydania lowaru domniemywa si. e istniaa ona w chwili wydania. Istotne jest te domniemanie zgodnoci z umow, jeeli towar nadaje si do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle uywany, oraz gdy jego waciwoci odpowiadaj waciwociom cechujcym towar tego rodzaju. Takie samo domniemanie przyjmuje si wtedy, gdy towar konsump cyjny odpowiada oczekiwaniom wynikajcym z publicznie skadanych zapew nie sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela, a nawet osoby podajcej si za producenta. Sprzedawca jest obciony ryzykiem odpowiedzialnoci za rzetelno w dziaalnoci reklamowej i to nie tylko wasnej. Natomiast nie pono-
282
Rozdzia 9
283
si on odpowiedzialnoci za niezgodno towaru konsumpcyjnego z umow, gdy kupujcy o tej niezgodnoci wiedzia lub powinien wiedzie, oceniajc spraw rozsdnie. Omawiana ustawa o szczeglnych warunkach sprzeday konsumenckiej zmienia kolejno uprawnie konsumenta jako kupujcego towar niezgodny Z umow w porwnaniu ustaleniami kodeksowymi o odpowiedzialnoci z tytuu rkojmi. Kupujcy towar konsumpcyjny moe da doprowadzenia go do stanu zgodnego z umow przez nieodpatn napraw lub wymian na nowy. Brak ustosunkowania si do tego dania przez sprzedawc w terminie 14 dni powo duje, e uwaa si, i uzna je za uzasadnione. Jednak kupujcy nie moe doma ga si naprawy lub wymiany towaru na nowy, jeeli zastosowanie tych rod kw postpowania jest niemoliwe lub wymaga nadmiernych kosztw. Wtedy kupujcy ma prawo domaga si stosownego obnienia ceny lub odstpi od umowy. Z tych uprawnie moe te skorzysta w sytuacji, gdy sprzedawca to waru konsumpcyjnego nie dokona naprawy lub wymiany w odpowiednim czasie lub gdy naprawa lub wymiana naraaaby kupujcego na znaczne niedogodno ci. Jednak od umowy nie mona odstpi, gdy niezgodno towaru z umow jest nieistotna. Warunkiem skorzystania z powyszych uprawnie przez kupujcego jest za wiadomienie sprzedawcy o niezgodnoci towaru konsumpcyjnego z umow przed upywem dwch miesicy od stwierdzenia takiej niezgodnoci. Niedo chowanie tego terminu powoduje utrat wskazanych uprawnie. Dla towarw ywnociowych s ustalone w drodze rozporzdzenia ministra waciwego do spraw gospodarki krtsze terminy zawiadomienia. Rwnie znaczce s inne terminy ustalone przez ustaw o szczeglnych wa runkach sprzeday konsumenckiej. Ogranicza ona odpowiedzialno sprzedaw cy za niezgodno towaru konsumpcyjnego z umow do sytuacji stwierdzenia jej przed upywem 2 lat od wydania towaru kupujcemu i termin ten nie moe by zmodyfikowany przez porozumienie stron, ani przez narzucone przez jedn ze stron postanowienie umowy. Termin przedawnienia roszcze kupujcego o napraw, wymian, obnienie ceny lub odstpienie od umowy wynosi jeden rok liczony od stwierdzenia przez kupujcego niezgodnoci towaru konsump cyjnego z umow. Przedawnienie nie moe jednak skoczy si przed upywem wyej wskazanego 2-letniego terminu. Zawiadomienie sprzedawcy o niezgodno ci towaru konsumpcyjnego z umow przerywa bieg przedawnienia. Przedaw nienie nie biegnie w czasie wykonywania naprawy lub wymiany oraz prowa dzenia przez strony negocjacji w celu ugodowego zaatwienia sprawy. Takie zawieszenie biegu przedawnienia na czas rokowa nie trwa duej ni 3 miesice. Uprawnie unormowanych w ustawie o sprzeday konsumenckiej nie mona wyczy ani ograniczy w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodnoci towaru konsumpcyjnego z umow. Nie mona tego
dokona zwaszcza przez owiadczenie kupujcego, e wie o niezgodnoci to waru z umow, lub przez wybr prawa obcego. To ustalenie ustawy ma zapo biega wymuszaniu przez sprzedawcw na kupujcych towary konsumpcyjne niekorzystnych dla nich owiadcze. Nowoci ustawy o szczeglnych warunkach sprzeday konsumenckiej jest ponadto wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa tzw. gwarancji europej skiej, zwanej te komercjaln lub umown. Chodzi tutaj o nieodpatn gwa rancj udzielan przez owiadczenie gwaranta zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie, odnoszcych si do towaru konsumpcyjnego. Generalnie zakres ochrony konsumenta w omawianej ustawie jest nawet wik szy ni minimalny poziom wymagany przez dyrektyw 1999/44/WE.
9.15. Umowa time-sharingu

Time-sharing to swoista usuga turystyczna, ktrej nazwa w jzyku polskim dotychczas nic uksztatowaa si i w powszechnym uyciu znajduje si wskaza ny termin angielski, brzmicy troch tajemniczo. Usuga ta od lat cieszy si du popularnoci w USA i Kanadzie, czsto wystpuje w pastwach Europy pou dniowej, w Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Skandynawii. Amerykask ustaw modelow przyjt w 1979 r. (zwan skrtem URETSA) uwaa si za najstarsz regulacj time-sharingu na wiecie. W latach dziewidziesitych omawiana usuga pojawia si rwnie na polskim rynku turystycznym. Polega ona na udo stpnieniu prawa do korzystania z budynku lub jego czci w cile oznaczo nym czasie w kadym roku. Chodzi o bungalowy i inne nieruchomoci budyn kowe oraz o rne pomieszczenia mieszkalne, w tym zwaszcza apartamenty hotelowe pooone w atrakcyjnych turystycznie miejscowociach. Niekiedy zakresem omawianej usugi obejmuje si te umoliwianie czasowego korzysta nia z niektrych rzeczy ruchomych, ale taki przedmiot time-sharingu jeszcze nie ma odpowiednich regulacji prawnych. Jak wskazuje znawca tej problematyki L. Stecki, time-sharing moe dotyczy rwnie np. odzi, jachtw, rowerw wodnych, samochodw, skuterw, moto cykli, koni, jak te korzystania z takich urzdze technicznych, jak baseny k pielowe, sauny, siownie, sale gimnastyczne, a nawet z pl golfowych, kortw tenisowych, boisk do gry w pik non lub siatkwk. Moe wic mie due znaczenie dla turystyki i rekreacji. Praktyka pokae, w jakim kierunku pjd przysze regulacje prawne time-sharingu w poszczeglnych pastwach. Potrzeby praktyczne mog wymusi objcie tymi unormowaniami prawnymi take innych ni nieruchomoci przedmiotw time-sharingu. Funkcjonowanie time-sharingu w przeszoci wykazao istnienie bardzo wie lu zagroe dla interesw osb korzystajcych z tej usugi. Osobom tym bo wiem byy narzucane przez organizatorw time-sharingu niekorzystne postano-
284
Rozdzia 9
285
wienia umowne. Ograniczay one moliwo odstpienia od zawartej umowy poprzez wprowadzany warunek zapaty nader wysokiego odstpnego. Umowy takie byy czsto formuowane w obcym jzyku oraz w sposb niejasny i niejed noznaczny okrelay uprawnienia i obowizki usugobiorcw. W razie za po wizania time-sharingu z kredytem bankowym powstaway dodatkowe proble my prawne zwizane z konsekwencjami odstpienia od zawartych umw. W sumie jednak po zbilansowaniu negatywnych i pozytywnych aspektw timesharingu L. Stecki doszed do wniosku, e przewag maj te ostatnie. Naley podkreli, e usuga time-sharingu nie wie si z jednym tylko ty pem umowy, bo moe dochodzi do skutku na podstawie zarwno umw powo dujcych powstanie praw rzeczowych, jak i rnych umw obligacyjnych. Daje temu wyraz dyrektywa 94/47/EWG o ochronie nabywcw prawa do korzysta nia z nieruchomoci na podstawie czasowego udziau z 1994 r. Dyrektywa ta miaa na celu ustanowienie minimalnych podstaw dla wsplnych regu ochrony nabywcw usugi time-sharingu we wszystkich pastwach czonkowskich UE, przy jednoczesnym pozostawieniu poszczeglnym ustawodawcom krajowym moliwoci rnego okrelenia podstaw prawnych umw ustanawiajcych pra wo czasowego korzystania z nieruchomoci lub lokali mieszkalnych. Ta mini malna ochrona nabywcw oznacza zakaz umownego ograniczenia lub wy czenia praw nabywcw, ktre zapewnia ta dyrektywa i oparte na niej ustawo dawstwo krajowe, jak te nakaz wprowadzenia takich regulacji ustawowych, ktre wyeliminuj moliwo pozbawienia nabywcw ochrony w drodze wyboru prawa nie gwarantujcego jej w zakresie ustalonym w dyrektywie. W deniu do harmonizacji prawa polskiego z prawem UE zostaa w 2000 r. uchwalona ustawa o ochronie nabywcw prawa korzystania z budynku lub po mieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w kadym roku. Ustawa ta ustala zasady ochrony nabywcy, ktry na podstawie umowy, zawartej na co najmniej trzy lata, uzyskuje od przedsibiorcy prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w kadym roku, zo bowizujc si przy tym do zapaty przedsibiorcy ryczatowego wynagrodze nia. Nie ma przy tym znaczenia, jakiego typu jest to umowa, bo time-sharing nie ma sobie waciwej istoty prawnej. Taka umowa moe powodowa powstanie po stronic nabywcy zarwno prawa osobistego (wr tym wierzytelnoci), jak te prawa rzeczowego (zwaszcza uytkowania). W konsekwencji tej rnorodnoci typw umw wchodzcych w gr zbywca omawianego prawa jest okrelany w tej ustawie oglnym mianem przedsibiorcy. Moe nim by organizator tury styki, czy przedsibiorca hotelarski, ale najczciej chodzi o spk wyspecjali zowan w zakresie organizowania usug na zasadzie time-sharingu. Drug za stron analizowanej umowy moe by tylko osoba fizyczna, zawierajca t umow poza zakresem prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Tak okrelony nabywca jest pojciem o nieco innym zakresie ni pojcie konsumenta zdefi niowane w kodeksie cywilnym.
Celem zapewnienia moliwie penej i realnej ochrony nabywcy prawa korzy stania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w ka dym roku ustawa o time-sharingu naoya na zbywc obowizek dorczenia osobie zainteresowanej zawarciem umowy pisemnego prospektu, ktry' powi nien obejmowa a 13 szczegowo sformuowanych danych i informacji doty czcych przedsibiorcy i oferowanej przeze usugi time-sharingu. Te ustalenia prospektu powinny by nastpnie wprowadzone do treci danej umowy, chyba e wczeniej ulegy zmianie wskutek okolicznoci niezalenych od zbywcy. O tego rodzaju zmianach prospektu zbywca powinien poinformowa drug stron jeszcze przed zawarciem umowy. Oprcz danych oraz informacji przej tych z prospektu omawiana umowa powinna indywidualizowa nabywc i szczegowo oznacza przedmiot i zakres nabytego przeze prawa. Generalnie prospekt stanowi cz tej umowy i w razie sprzecznoci treci umowy z pro spektem, strony s zwizane wanie prospektem. Nie dotyczy to jednak wspo mnianych wyej zmian prospektu oraz sytuacji, w ktrej doszo do indywidual nego uzgodnienia okrelonych ustale. Gdyby jednak prospekt w ogle nie zo sta dorczony nabywcy przed zawarciem umowy, albo nie by sporzdzony w jzyku waciwym zgodnie z wol osoby zainteresowanej, to wwczas strony s zwizane wycznie umow. Bardzo wane znaczenie ma niewtpliwie forma analizowanej umowy. Ustawa o time-sharingu wymaga zawarcia tej umowy na pimie i to pod rygo rem niewanoci. Z przepisw odrbnych moe jednak wynika obowizek zachowania innej formy szczeglnej. Konieczne jest przy tym spenienie warun ku, e jeli nabywca ma miejsce zamieszkania w Polsce, to umowa powinna by sporzdzona co najmniej w jzyku polskim. W innych wypadkach ustawa wy maga sporzdzenia umowy zgodnie z wol nabywcy w jzyku urzdowym pa stwa, w ktrym ma on miejsce zamieszkania lub ktrego jest obywatelem. Na przedsibiorcy ciy obowizek dorczenia nabywcy dokumentu umowy bezporednio po jej zawarciu. Wymaga si te dorczenia uwierzytelnionego przez tumacza przysigego tumaczenia umowy na jzyk urzdowy pastwa, w ktrym pooony jest budynek lub pomieszczenie mieszkalne oddawane do czasowego korzystania, jeli dana umowa zostaa sporzdzona w innym jzyku. W wypadku omawianej umowy ingerencja ustawodawcy co do treci oraz formy umowy idzie wic wyjtkowo daleko, co jest niewtpliwie uzasadnione potrzeb ochrony praw nabywcy. Cel ten przywieca te zagwarantowanej ustawowo moliwoci odstpienia od umowy przez nabywc bez podania przyczyny w terminie 10 dni od dor czenia dokumentu umowy. W razie naruszenia przez zbywc obowizku poda nia wymaganych ustawowo danych i informacji wskazany termin ulega nawet przedueniu o 3 miesice. Odstpienie powoduje, e umowa jest uwaana za niezawart. Jest ono skuteczne rwnie wobec zawartej rwnolegle umowy kre-
286
Rozdzia 9
287
dylowej lub umowy poyczki. Nabywca nie ponosi wwczas odpowiedzialnoci wobec zbywcy. Co najwyej umowa moe zobowizywa nabywc do zwrotu przedsibiorcy kosztw niezbdnych do zawarcia umowy. Przed upywem wskazanego terminu do odstpienia od umowy zbywca nic moe przyjmowa od nabywcy adnych wiadcze okrelonych w umowie. Zgodnie z wymaganiami dyrektywy 94/47/EWG omawiana regulacja usta~ wowa ochrony nabywcy prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w kadym roku jest stosowana w tych wszystkich przypadkach, gdy dana umowa podlega prawu polskiemu. W razie podlegania umowy prawu obcemu rwnie bd stosowane ustalenia analizo wanej ustawy, jeli prawo to nie zapewnia nabywcy takiego poziomu ochrony, jak ta ustawa, a przy tym budynek lub pomieszczenie mieszkalne s pooone w Polsce lub nabywca ma miejsce zamieszkania w Polsce, bd te wanie w naszym kraju doszo do zawarcia umowy. adne z omwionych powyej praw nabywcy nie moe by w drodze umownej ograniczone ani wyczone. Oznacza to, e mamy lutaj do czynienia z normami prawnymi o charakterze imperatywnym.
9.16. Umowa o usugi gastronomiczne

wiadczenie usug turystycznych nieodcznie wie si z dziaalnoci tzw. gastronomii otwartej, czyli majcej oglnodostpny charakter. Zakady gastro nomiczne s z reguy nastawione na wiadczenie usug wszystkim zainteresowa nym, w tym turystom indywidualnym i grupom wycieczkowym. Niektre rodza je tych zakadw s powizane organizacyjnie z podmiotami wiadczcymi usugi turystyczne. Tak jest w przypadku restauracji, kawiarni, czy nocnych barw w hotelach i innych obiektach hotelarskich. Podobnie wielu przewoni kw wiadczy usugi gastronomiczne, jak jest zwaszcza w .egludze morskiej i rdldowej oraz w transporcie kolejowym. Niekiedy przekski s wrcz wli czone w cen biletu, co do niedawna byo regu w transporcie lotniczym, a w postaci skromnego poczstunku wystpuje w niektrych pocigach daleko bienych. Najczciej jednak turyci, zwaszcza indywidualni, korzystaj z usug gastronomicznych wiadczonych przez rnego typu zakady wyspecjalizowane w tym zakresie. Wystpuj przy tym w ostatnich latach dwie przeciwstawne tendencje: jedna w postaci gwatownego wzrostu popularnoci, zwaszcza wrd ludzi modych, korzystania z zakadw szybkiego ywienia, a druga zmierzajca do zaspokojenia rnych, mniej lub bardziej wyrafinowanych, zin dywidualizowanych potrzeb ywieniowych przez mae restauracyjki i kawia renki, w ktrych przebywanie jest zarazem mi form spdzania wolnego czasu. Mona rwnie zauway rozprzestrzenianie si formy zastpczej usug gastro nomicznych, jak s automaty sprzedajce napoje lub sodycze.
Z punktu widzenia prawnego korzystanie z usug zakadw gastronomicz nych czsto nie wykazuje istotnej rnicy w porwnaniu z nabywaniem ywno ci w automatach. Tak jest zwaszcza w sytuacjach, gdy nabywane jedzenie i napoje nic s na miejscu w danym zakadzie konsumowane, lecz zabierane na wynos. Wtedy wiadczenie zakadu gastronomicznego nie obejmuje adnej for my obsugi klienta ani usug towarzyszcych i jest to po prostu zwyka sprzeda. Zawierana wwczas umowa sprzeday podlega w peni unormowaniom tego typu umowy ustalonym w kodeksie cywilnym i ustawie o szczeglnych warun kach sprzeday konsumenckiej z 2002 r., omwionym w punkcie 14 tego roz dziau podrcznika. Niewiele rni si od tego korzystanie z zakadw gastro nomicznych typu samoobsugowego. Z reguy mona powiedzie, e podstaw prawn stosunkw klienta z takim zakadem jest zawarta umowa sprzeday. Konsumpcja na miejscu nabytych produktw i napojw nic?.ego tutaj w ocenie prawnej nie zmienia. Zdaniem M. Nesterowicza wanie umowa sprzeday jest zawierana take we wszystkich innych wypadkach korzystania przez klientw z zakadw gastronomicznych. Z tym stanowiskiem trudno jednak si zgodzi. Sytuacja bowiem inaczej przedstawia si w tych wszystkich wypadkach, gdy klient zakadu gastronomicznego jest obsugiwany przy stoliku przez kelnera lub przy barze przez barmana. Mamy wwczas do czynienia z tzw. kelnersk lub barmask metod obsugi klientw, bd z jak postaci czonych metod obsugi. Wtedy spoywane potrawy i wypijane napoje s dostarczane klientowi na podstawie umowy, ktrej tre nie ogranicza si do sprzeday. Istotn cz takiej umowy stanowi obowizki osb obsugujcych danego gocia. Nieraz dochodz do tego rne usugi towarzyszce w postaci wystpw artystycz nych, jak gra pianisty, czy zespou muzycznego, popisy taneczne lub cyrkowe, wystp kabaretowy, czy majcych niewiele wsplnego ze sztuk wystpw striptizerek itp. W takiej sytuacji konsumpcja potraw i napojw stanowi cz wikszej caoci. Mamy wtedy do czynienia z umow o usugi gastronomiczne, rozumian jako zestaw usug, za ktre jest wystawiany cznie rachunek, cho formalnie nie obejmuje on usug towarzyszcych. Wystpuje tutaj okrelony pakiet usug na podobiestwo pakietu objtego umow o imprez turystyczn. Tradycyjnie jest do tego dodawany napiwek (tzw. tip) w wysokoci ok. 10% ceny rachunku, niekiedy od razu doliczany do rachunku. Problem dawania na piwkw kelnerom ma podstawy jedynie zwyczajowe, ktre nie s zreszt ugrun towane do koca w spoeczestwie polskim. W konsekwencji kelner nie ma prawa domaga si napiwku, jeli go nie jest zadowolony z obsugi lub po prostu nie chce da napiwku, bo nie uznaje zasady ich dawania. Trzeba jednak zaznaczy w odniesieniu do turystyki wyjazdowej, e za granic zwyczaj dawa nia napiwku - i to nieraz przekraczajcego 10% ceny rachunku zwaszcza w lokalach gastronomicznych wyszych kategorii - jest powszechnie akcepto wany. Jest standardem w restauracjach amerykaskich dawanie napiwku wyno szcego od 15% do 20% wartoci zamwienia.
288
Rozdzia 9
289
Umowa o usugi gastronomiczne jest umow nienazwan. Ze wzgldu na jej mieszany charakter, w ktrym wyranie dominuj kwestie zwizane z zam wieniem przez klienta okrelonych da i napojw, do tej umowy znajduj od powiednie zastosowanie przede wszystkim przepisy kodeksu cywilnego o umo wie sprzeday oraz ustawy o szczeglnych warunkach sprzeday konsumenckiej z 2002 r. Wanie te przepisy, a nie kodeksowe przepisy o umowie o dzieo, powinny by odpowiednio stosowane take w razie przygotowania jakiego nietypowego dania na specjalne zamwienie gocia. W zwizku ze wiadczeniem usug gastronomicznych moe okaza si, e skonsumowane potrawy lub napoje byy niewiee i spowodoway zatrucie gocia albo zawieray jakie ciaa obce (np. kawaki szka lub metalu), ktre spowodoway zranienie konsumenta. W takiej sytuacji mamy do czynienia z odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przez produkt niebezpieczny, co obecnie reguluj przepisy kodeksowe ksigi trzeciej w dodanym w 2000 r. tytule VI1.
9.17. Umowa o usugi bankietowe

Urzdzanie bankietw w restauracjach oraz innych pomieszczeniach hotelo wych, w lokalach gastronomicznych, jak rwnie w innych odpowiednich miej scach (np. dworkach lub paacykach) stanowi czsto istotny skadnik rnych imprez turystycznych lub rekreacyjnych. Organizowanie rozmaitych bankietw w szerokim znaczeniu tego okrelenia wystpuje le w zakadach gastronomicz nych i poza nimi bez adnych zwizkw z imprezami turystycznymi lub rekre acyjnymi. W jednym i drugim wypadku podstaw prawn organizacji tego ro dzaju mniej lub bardziej uroczystego przyjcia jest umowa nienazwana, ktr mona okreli mianem umowy o usugi bankietowe. Zwaszcza restauracje hotelowe s w tym wyspecjalizowane i stosuj w tym zakresie wzory umw oraz oglne warunki umw, zawierajce postanowienia niezbyt korzystnie ujte dla kontrahentw. Takie wzorce umowne proponowane s rwnie w lite raturze przedmiotu. Znajduje w nich wyraz praktyka, e usugi bankietowe s czasem rozliczane czciowo lub nawet cakowicie tzw. barterem. W transak cjach barterowych nie wystpuj przepywy pienine, gdy ma miejsce wymia na towaru na towar. Moe wic by zawarta umowa o usugi bankietowe rozli czane czciowo barterem, bd taka umowa barterowa, ktra ma za przed miot organizacj przez hotel bankietu w zamian za usugi reklamowe na rzecz tego hotelu. Przedmiotem klasycznej umowy o usugi bankietowe jest organizacja im prezy bankietowej w oznaczonym miejscu i czasie dla z gry okrelonej liczby uczestnikw, wymagajca dostarczenia wyywienia i napojw zgodnie ze specyfikacj, stanowic z reguy zacznik do umowy. Ponadto umowa tego
typu moe obejmowa takie usugi, jak zapewnienie tzw. oprawy muzycznoartystycznej bankietu, odpowiedniego nagonienia lub owietlenia, czy rnego rodzaju specjalnych atrakcji, jak organizacja loterii, konkursu itp. Wanie okre lonego pakietu usug dotyczy najczciej umowa o usugi bankietowe. Tote uzasadnione wydaje si mwienie w takiej sytuacji o imprezie bankietowej i to niezalenie od tego, czy polega ona na wynajciu sali dla kilku osb z serwowa nymi jedynie napojami i kanapkami, czy jest to uroczysty obiad lub kolacja dla kilkudziesiciu lub kilkuset osb, poczony z gam usug towarzyszcych, czy te mamy do czynienia z tzw. cateringiem, czyli usugami gastronomicznymi wiadczonymi poza zakadem gastronomicznym w miejscu wskazanym przez zamawiajcego, ktrym mog by nawet okrelone tereny zielone (tzw. garden party). 2JI postanowienia przedmiotowo istotne omawianego typu umowy trzeba uzna: okrelenie imprezy bankietowej, ktra ma by zorganizowana; * ustalenie podstaw wynagrodzenia za wiadczone usugi, jako e z reguy przy zawarciu tej umowy mona tylko szacunkowo okreli jego wysoko. Wszystkie inne klauzule umowy o usugi bankietowe maj charakter posta nowie podmiotowo istotnych. Naley do nich zaliczy zarwno ustalenie miejsca i czasu danej imprezy bankietowej, jak i liczby jej uczestnikw. Zmiany w tym zakresie s spraw naturaln, prawie wrcz nie do uniknicia w odniesie niu do liczby uczestnikw, a ich dokonanie (np. przeniesienie bankietu do innej sali, zmiana godziny jego rozpoczcia, czy nawet dnia, w ktrym impreza ma si odby, jak rwnie zmniejszenie, czy rzadziej zwikszenie liczby uczestnikw) nie zmieniaj istoty zobowizania polegajcego na organizacji imprezy bankie towej. Ponadto podmiotowo istotnym postanowieniem jest sprecyzowanie w oma wianej umowie warunkw patnoci nalenoci za organizacj imprezy bankie towej, w tym ewentualne okrelenie wysokoci zadatku lub zaliczki. Jak wspomniano, umowa o wiadczenie usug bankietowych dosy czsto wymaga zmiany przed terminem jej wykonania. Liczba uczestnikw bankietu jest nieraz dosy trudna do sprecyzowania i podlega zmianom. Z zasady umowa dopuszcza moliwo zmiany liczby uczestnikw najpniej 48 godzin przed rozpoczciem bankietu. Powoduje to odpowiedni modyfikacj zamwionej iloci wyywienia i napojw oraz zmian wysokoci nalenoci organizatora bankietu. Czsto w umowie przewiduje si moliwo przeduenia bankietu poza ustalone godziny jego trwania z obowizkiem zapaty zryczatowanej kwoty za dodatkow obsug. Organizatorzy zwykle narzucaj niekorzystne dla kontra hentw ustalenie o zapacie 10 % dodatku obliczonego od ceny brutto bankietu. Niekorzystnie dla zamawiajcego organizacj bankietu s z reguy ujte w umowie postanowienia o skutkach prawnych odstpienia od umowy. Skutki te s rnicowane w zalenoci od terminu rezygnacji z imprezy bankietowej.
290
Rozdzia 9
^"'
W praktyce nieraz przewiduje si w umowie odstpne w wysokoci a polowy nalenoci za organizacj bankietu i stosunkowo dugie terminy odstpienia. Jest to tzw. wykupienie si z umowy, ktre ma zrekompensowa ju poniesione koszty przez organizatora oraz ewentualn strat wynikajc z lego, e w tym czasie nie zawar umowy z innym kontrahentem. Jednake tego rodzaju wzmoc nienie wizi umownej czcej strony nie powinno nadmiernie faworyzowa organizatora imprezy bankietowej i abstrahowa od rzeczywistych jego strat spowodowanych odstpieniem kontrahenta od umowy. Odstpne w wysokoci 30% planowanych kosztw organizacji bankietu, wynoszcych czsto kilkadzie sit tysicy zotych, w przypadku rezygnacji w terminie krtszym ni 14 dni przed dat zamwionej imprezy, a 5 0 % tych kosztw w razie odstpienia w terminie krtszym ni 10 dni - trzeba ju uzna za zbyt wygrowane odstpne. Niekorzystnie sformuowane ustalenia umowne spotka mona rwnie w zakresie odpowiedzialnoci zamawiajcego organizacj imprezy bankietowej za szkody spowodowane przez jej uczestnikw. Zasad jest przy tym doliczanie do kosztw bankietu wszelkich strat, jakie przy tej okazji zostan stwierdzone, bez wykazywania, e rzeczywicie zostay one wyrzdzone przez uczestnikw danej imprezy bankietowej, a nie przez osoby obsugujce lub osoby trzecie. Zlecajcy czsto nie przywizuj naleytej wagi do tego rodzaju postanowie umieszczanych we wzorze umowy lub oglnych warunkach umowy, stosowa nych przez danego organizatora imprezy bankietowej. Z podobnych przyczyn w omawianym typie umw w praktyce waciwie nie wystpuj kary umowne, ktre musiaby zapaci organizator bankietu w razie nienaleytej jego organizacji lub niewykonania zobowizania. Nie przewiduj takich umownych odszkodowa wzorce umowne stosowane przez organizato rw imprez bankietowych, ale przecie zasada swobody umw w stosunkach zobowizaniowych jak najbardziej umoliwia wprowadzenie kar umownych do umowy o usugi bankietowe.
Omawiany typ umowy jest uregulowany w kodeksie cywilnym. Zgodnie z definicj kodeksow przez umow przechowania przechowawca zobowizuje si zachowa w stanie niepogorszonym rzecz ruchom oddan mu na prze chowanie. Istota analizowanej umowy sprowadza si do obowizku pieczy nad rzecz, tj. czuwania i strzeenia jej w celu uchronienia przed utrat, ubytkiem, uszkodzeniem lub zniszczeniem. Chodzi tutaj o zachowanie przez przechowaw c stanu rzeczy, w jakim zostaa oddana, oraz o wydanie jej w tym stanie w ka dej chwili na danie drugiej strony, ktra w k.c. zostaa nazwana mianem ska dajcego. Umowa ta dotyczy wycznie rzeczy ruchomych oznaczonych co do tosamoci. W razie pozostawienia samochodu na parkingu strzeonym przed miotem przechowania jest nie tylko sam pojazd, ale rwnie rzeczy stanowice jego wyposaenie, czy potrzebne lub przydatne w podry, jak i zwyczajowo przewoone w samochodzie. Umowa przechowania zostaje zawarta nie z chwil porozumienia si stron, ale dopiero wraz z wydaniem rzeczy przechowawcy i przyjcia jej przeze. Jest to wic umowa realna. Nie mona mwi o jej zawarciu w sytuacji, gdy np. wychodzcy na chwil z przedziau kolejowego podrny prosi innych podr nych o opiek nad jego bagaem. Wtedy bowiem nie dochodzi do wydania rze czy prowadzcego do zawarcia umowy, a tylko do grzecznociowej opieki nad okrelonymi rzeczami. Umowa przechowania moe by zawarta w dowolnej formie, niekiedy w sposb dorozumiany. Orzecznictwo susznie uznao, e tak wanie dochodzi do jej zawarcia w zakadzie gastronomicznym, w ktrym nie ma odrbnej szatni, a z charakteru lokalu wymagajcego zdjcia wierzchniej odziey oraz podawa nia posikw przez personel zakadu wynika, e z reguy konsumenci pozosta wiaj odzie wierzchni na znajdujcych si w zakadzie wieszakach. W nauce prawa podkrela si, e w tej sytuacji umowa przechowania peni rol umowy ubocznej, cile powizanej z umow gwn, jak jest umowa o usugi gastro nomiczne. Poprze te trzeba rozstrzygnicie sdowe, e za szkod w postaci zaginicia odziey oddanej do szatni przez konsumenta korzystajcego z usug zakadu gastronomicznego ponosi odpowiedzialno prowadzcy ten zakad i to nawet wtedy, gdy szatni prowadzi i obsuguje pracownik wyspecjalizowanego przedsibiorstwa ochrony mienia. W praktyce przechowalni bagau stosuje si wydawanie pisemnych pokwi towa, okrelajcych liczb sztuk i rodzaj przyjmowanego do przechowania bagau, a na danie skadajcego i za dodatkow opat - take deklarowan przeze ich warto. Natomiast w rnego rodzaju szatniach zazwyczaj s wy dawane znaki legitymacyjne w postaci numerkw. Su one uprawnionemu jako uproszczony dowd uprawnienia do uzyskania wiadczenia, ale moe on te wykaza swoje uprawnienie innymi dowodami, np. w razie utraty takiego znaku. Szczeglnie wane znaczenie ma identyfikacja pozostawiajcego samo-
9.18. Umowa przechowania w dziaalnoci turystycznej i rekreacyjnej

Umowa przechowania naley do najczciej zawieranych umw przez tury stw i uczestnikw rekreacji. Wszak z tym typem umowy spotykamy si zarw no w przechowalni bagau na dworcu kolejowym, autobusowym czy w porcie lotniczym, w szatni restauracji, kawiarni, teatru, muzeum, obiektu rekreacyjne go, zakadu fryzjerskiego lub kosmetycznego, w wypadku oddania cennych rze czy do depozytu hotelowego, w razie pozostawienia samochodu na strzeonym parkingu samochodowym, jak rwnie w tych wszystkich innych sytuacjach, gdy kto zobowizuje si do sprawowania pieczy nad nalecymi do innych rzeczami ruchomymi, np. w razie oddania na przechowanie ssiadowi cennych rzeczy w zwizku z wyjazdem na wycieczk.
Rozdzia 9
293
chd na strzeonym parkingu ze wzgldu na znaczn z reguy warto takiego przedmiotu przechowania. W orzecznictwie sdowym susznie uznano, e nie jest znakiem legitymacyjnym kwit parkingowy wkadany za wycieraczk samo chodu i sucy do obliczenia wysokoci opaty za przechowanie. Trzeba pod kreli, e tylko pozostawienie samochodu na parkingu strzeonym prowadzi do zawarcia umowy przechowania. Natomiast zaparkowanie samochodu na parkingu niestrzeonym, nawet jeli jest on patny, nie wie si z umow przechowania i nastpuje na ryzyko posiadacza danego pojazdu. Wydany w tej sytuacji bilet stwierdzajcy uiszczenie opaty za parking jest jedynie dowodem najmu miejsca postojowego. Umowa przechowania jest z reguy umow odpatn, ale odpatno nie na ley do jej cech charakterystycznych. Z umowy bowiem moe wynika, e prze chowawca zobowiza si przechowa rzecz bez wynagrodzenia. W szatniach muzew lub teatrw wyranie informuj o tym wywieszki szatnia bezpatna". Rwnie z okolicznoci zawarcia danej umowy przechowania moe wynika jej nieodpatny charakter. Przechowawca powinien przechowywa rzecz zgodnie z treci umowy, a w razie braku takich ustale - w sposb wynikajcy z waciwoci przecho wywanej rzeczy oraz z okolicznoci. Tak wanie jest w wypadku szatni, prze chowalni bagau i strzeonych parkingw samochodowych, kiedy to charakter rzeczy oddawanych tam na przechowanie przesdza o sposobie ich przechowa nia. Naley podkreli, e w razie wiadczenia usugi przechowania przez pod miot prowadzcy tego rodzaju dziaalno gospodarcz jest wymagana od dane go przedsibiorcy naleyta staranno okrelana z uwzgldnieniem zawodo wego charakteru tej dziaalnoci. Zmiana omawianej umowy poprzez zmian miejsca lub sposobu przecho wania danej rzeczy wymaga zasadniczo wczeniejszego uzyskania zgody ska dajcego. Wyjtkowo i bez tej zgody moe nastpi taka jednostronna zmiana warunkw umowy przechowania, jeli jest konieczna dla ochrony rzeczy odda nej na przechowanie przed jej utrat lub uszkodzeniem. Naley podkreli, e przechowawcy nie wolno uywa rzeczy przyjtej na przechowanie, a kodek sowe wyjtki od tej zasady raczej nie znajduj zastosowania do sytuacji turysty oddajcego jakie swoje rzeczy na przechowanie. Przechowawca nie moe te odda rzeczy na przechowanie innej osobie, chyba e jest zmuszony do tego przez okolicznoci. Wwczas musi niezwocznie zawiadomi skadajcego o zas tpcy oraz o miejscu przechowywania przeze danej rzeczy. Niedochowanie dwch ostatnich obowizkw przez przechowawc pociga za sob jego odpo wiedzialno take za przypadkow utrat lub uszkodzenie rzeczy, ktre by w przeciwnym razie nie nastpiy. Jest oczywiste, e skadajcy moe w kadym czasie da zwrotu rzeczy oddanej na przechowanie. Zwrot powinien przy tym nastpi w miejscu, w kt-
rym rzecz miaa by przechowywana. Jeli czas przechowania nie by oznaczo ny, to przechowawca moe rwnie w kadym czasie domaga si odebrania rzeczy, ale zwrot nie moe nastpi w chwili nieodpowiedniej dla skadajcego. Zasada ta dotyczy te przechowania nieodpatnego. Od omwionych sytuacji przechowania rzeczy naley odrni przypadki na pozr tylko podobne. Nie mamy do czynienia z przechowaniem lecz z najmem wwczas, gdy go hotelowy wynajmuje sejf, do ktrego ma wyczny dostp. Wtedy jest zawierana umowa najmu, a nie umowa przechowania. Podobnie w razie korzystania ze skrytek bagaowych na dworcach kolejowych lub auto busowych s one przedmiotem najmu. Przedsibiorca oddajcy je w najem nie ponosi odpowiedzialnoci za przechowywane w nich bagae i inne rzeczy, chy ba e mona mu wykaza win (np. le dziaajce zamki skrytek bagaowych). Ponadto w wypadku przechowywania samochodw trzeba odrni sytuacje, gdy posiadacz samochodu pragnie zagwarantowa sobie moliwo korzystania ze staego miejsca parkingowego i zawiera odpowiedni umow najmu danego stanowiska do parkowania. Taka umowa gwarantuje wyczno korzystania z oznaczonego miejsca parkingowego, ale niekorzystanie ze nic zwalnia od obo wizku zapaty umwionego wynagrodzenia. Mamy tutaj do czynienia z umow nienazwan o charakterze mieszanym, majc elementy najmu i przechowania. Bywa ona zawierana z hotelem i jest nazywana mianem umowy najmu stano wisk garaowych oraz przechowywania samochodw. W nauce prawa zosta wyraony pogld, e przechowanie peni wtedy rol uboczn, ale raczej w tego typu umowie jest wiadczeniem rwnorzdnym z najmem.
9.19. Rodzaje umw o wiadczenie usug rekreacyjnych

Wiele form rekreacji ruchowej jest uprawianych we wasnym zakresie. Wwczas adna umowa nie jest zawierana albo co najwyej dochodzi do zawar cia umowy przewozu umoliwiajcej dotarcie do miejsca, w ktrym okrelona forma aktywnoci fizycznej ma by realizowana dla wypoczynku i odnowy sil psychofizycznych. Rwnie udzia w rnych imprezach rekreacyjnych typu festynw nie wymaga najczciej zawarcia adnej umowy, a jedynie dotarcia do miejsca danej imprezy, co moe wiza si z potrzeb zawarcia umowy przewo zu. Jednak uczestnictwo w takich imprezach rekreacyjnych, jak rajdy, zloty, spywy, spartakiady, ligi rekreacyjne, czy biwaki, obozowiska i kolonie, wyma ga okrelonej formalizacji dziaa. Nastpuje to w formie zgoszenia odwouj cego si do regulaminu danej imprezy rekreacyjnej, bd przez wyrane zawar cie odpowiedniej umowy, jak jest zwaszcza w wypadku umowy o korzystanie z placwki wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej, omwionej w nastp nym punkcie tego rozdziau podrcznika. Takie zgoszenie rwnie prowadzi zazwyczaj do zawarcia umowy o wiadczenie usug rekreacyjnych.
294
Rozdzia 9
295
Tak jak nie jest zdefiniowane przez obowizujce prawo pojcie usug rekre acyjnych, tak samo brak definicji umowy o wiadczenie usug rekreacyjnych w kodeksie cywilnym, ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. i innych aktach normatywnych odnoszcych si do dziedziny rekreacji. Trudno zreszt, eby byo inaczej, skoro w wymienionej dziedzinie jeszcze nie uksztatowa si w praktyce taki typ umowy. Raczej naley mwi o wielu rnych umowach o wiadczenie usug rekreacyjnych, ktre maj na celu wiadczenie takich czy innych usug rekreacyjnych. Termin umowy o wiadczenie usug rekreacyj nych" jest obecnie po prostu okreleniem zbiorczym, obejmujcym rne umowy zawierane przez organizatorw rekreacji. W szczeglnoci takie umowy zawieraj przedsibiorcy prowadzcy dziaalno w dziedzinie rekreacji. Zawie ranie tego rodzaju umw wynika z zasady swobody kontraktowej, na ktrej jest oparty kodeks cywilny. Umowy o wiadczenie usug rekreacyjnych maj z reguy mieszany charak ter, wynikajcy z wykorzystywania w nich elementw rnych umw nazwa nych. S to oczywicie umowy konsensualne, dochodzce do skutku w wyniku wyraenia zgodnej woli stron: organizatora rekreacji oraz uczestnika rekreacji bd jego przedstawiciela ustawowego lub penomocnika. Mona powiedzie, e najczciej mamy wtedy do czynienia z umowami dwustronnie zobowizu jcymi. W tych wszystkich przypadkach, gdy organizatorem rekreacji jest przedsibiorca, zawierana umowa o wiadczenie usug rekreacyjnych jest wa ciwie bez wyjtku umow odpatn. W konsekwencji taka umowa ma ww czas charakter umowy wzajemnej. Trzeba jednak podkreli, e rne organiza cje spoeczne, gminy i inne jednostki samorzdu terytorialnego s takimi organi zatorami rekreacji, ktrzy prowadz d?,iaalno w tej dziedzinie bez pobierania adnych opat od uczestnikw rekreacji, bd wiadczc usugi rekreacyjne tyl ko za zwrotem kosztw. Umowa o wiadczenie usug rekreacyjnych moe wic mie nieraz charakter nieodpatny. W praktyce wiadczenia usug rekreacyjnych mona dostrzec, e zawierane umowy o wiadczenie tego rodzaju usug w zalenoci od konkretnych ustale dadz si nieraz zakwalifikowa do okrelonych typw umw nazwanych. Moe to by w szczeglnoci umowa najmu. Przedmiotem najmu moe by bowiem np. kort tenisowy, st pingpongowy, jacht, rower lub inny sprzt wykorzysty wany w dziaalnoci rekreacyjnej. Nieraz taki sprzt lub rodek transportowy jest udostpniany uczestnikom rekreacji bez adnej odpatnoci. Wtedy moe by zawierana po prostu umowa uyczenia. Nie mona te wykluczy, e wiadczenie usug rekreacyjnych moe czasem nastpowa na podstawie umo wy o dzieo, bd umowy nienazwanej o charakterze mieszanym z elementami umowy o dzieo. Materialny rezultat pracy ludzkiej na podstawie umowy o dzie o musi by jednak obiektywnie osigalny, a przy tym istniejcy niezalenie od twrcy dziea. W przypadku usug rekreacyjnych za takiego twrc trzeba uzna
nie tyle organizatora rekreacji, co prowadzcego z jego upowanienia zajcia instruktora rekreacji ruchowej. Z takim kontrowersyjnym zakwalifikowaniem materialnego rezultatu usug rekreacyjnych (w postaci np. okrelonego w kilo gramach schudnicia lub oznaczonego wzrostu masy miniowej uczestnika rekreacji) jako swoistego dziea mona ostatecznie si zgodzi. Jednak raczej nie do przyjcia jest np. traktowanie jako dziea o charakterze niematerialnym do brego samopoczucia, zwikszenia sprawnoci fizycznej czy dobrego stanu zdrowia w wyniku uczestniczenia w zajciach rekreacyjnych. W tych wszystkich sytuacjach, w ktrych umowa o wiadczenie usug rekre acyjnych nie dotyczy usug uregulowanych odrbnymi przepisami, zastosowanie znajduje wyej ju kilkakrotnie wspomniane odesanie z art. 750 k.c. do odpo wiednio stosowanych przepisw o zleceniu. Mamy wtedy do czynienia z umo wami o usugi podobne (zblione) do zlecenia. Zob. te punkt 8 tego rozdziau podrcznika.
9.20. Umowa o korzystanie z placwki wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej

Omawiana umowa jest zwizana z turystyk oraz rekreacj dzieci i modzie y szkolnej, speniajcymi bardzo wane funkcje, a w szczeglnoci funkcj ksztacc, wychowawcz, rozrywkow, wypoczynkow i zdrowotn. Walo ry krajoznawczej turystyki maj szczeglne znaczenie dla ksztatowania oso bowoci, si psychofizycznych i umiejtnoci modych ludzi. Przy tym powiza na z rekreacj turystyka poznawcza i wypoczynkowa zorganizowanych grup dzieci i modziey szkolnej powinna by poddana szczeglnej reglamentacji prawnej ze wzgldu na realizowane cele dydaktyczne i wychowawcze oraz konieczno zapewnienia bezpieczestwa niepenoletnim uczestnikom rnych form wypoczynku. Podstaw ustawow stanowi w tej dziedzinie ustawa o sys temie owiaty z 1991 r. Przewiduje ona moliwo organizowania dla uczniw w czasie wolnym od zaj szkolnych kolonii, obozw i innych form wypo czynku. Minister waciwy do spraw owiaty i wychowania jest upowaniony do wydania rozporzdzenia okrelajcego warunki i zasady organizowania i nadzo rowania tego rodzaju form wypoczynku. Obecnie obowizuje w tym zakresie rozporzdzenie MEN z 1997 r., czciowo ju omwione w rozdziale 4 pod rcznika w odniesieniu do zagadnie organizacyjno-administracyjnych. Jeli chodzi o problematyk cywilnoprawn powoanego rozporzdzenia, to trzeba stwierdzi, e wywouje ona zasadnicze zastrzeenia i wtpliwoci. Wskazane rozporzdzenie MEN zostao wydane przed uchwaleniem i wej ciem w ycie ustawy o usugach turystycznych z 1997 r. W konsekwencji zu penie nie uwzgldnia ono, e kady organizator wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej dziaajcy w celu zarobkowym musi speni wymagania
296
Rozdzia 9
297
ustawy o usugach turystycznych oraz prowadzi dziaalno zgodnie z usta leniami tej ustawy. Nie sposb przecie zaprzeczy, e dzieci i modzie szkol na uczestniczca w lakich formach wypoczynku wyjazdowego, jak kolonie, obozy, zimowiska itp., to s turyci w rozumieniu ustawy o usugach turystycz nych. Jedynie szkoy i inne placwki owiatowe dziaajce w celach niezarobkowych oraz inni organizatorzy wypoczynku organizujcy nie dla zysku kolo nie, obozy, zimowiska i inne tzw. placwki wypoczynku nie podlegaj ustale niom ustawy o usugach turystycznych. Jednak nie zwalnia to od profesjonali zmu w organizacji wycieczek szkolnych oraz przestrzegania wymaga zwiza nych z bezpieczestwem ich uczestnikw. Praktyka wykazuje, e brak wyra nych barier dla dziaalnoci w tym zakresie nieprofesjonalnych organizatorw turystyki szkolnej i od lat dziaa tzw. szara strefa w tej dziedzinie i co wicej powiksza si. Wskazany akt wykonawczy wymaga wrcz zasadniczych zmian, a przede wszystkim naley ustawowo uregulowa zagadnienia zawierania i wykonywa nia umowy o korzystanie z placwki wypoczynku dla dzieci i modziey szkol nej. Jest to tzw. materia ustawowa i tylko akt normatywny rangi ustawy moe ustala szczeglne rozwizania prawne w tym zakresie, ograniczajce zakres zastosowania ustawy o usugach turystycznych z 1997 r. Jeli wskazana umowa ma by odrbnym typem umowy, to wymaga to wyranego ustawowego unor mowania i w szczeglnoci okrelenia postanowie przedmiotowo istotnych tej umowy. Obecnie umowa o korzystanie z placwki wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej jest zawierana na podstawie formularza ustalonego w za czniku nr 2 do rozporzdzenia MEN z 1997 r. Ten wzr nazwany kart kwali fikacyjni) uczestnika wypoczynku to wyjtkowo nieudany produkt urzdniczej wyobrani, wykazujcy brak elementarnej wiedzy z zakresu prawa cywilnego. Wany element wskazanej karty stanowi wniosek rodzicw lub opiekunw o skierowanie dziecka na placwk wypoczynku, bdcy w istocie swoist po staci oferty. Inny za punkt tej karty kwalifikacyjnej to tzw. decyzja o kwalifi kacji uczestnika, prowadzca do zakwalifikowania i skierowania dziecka do udziau w okrelonej placwce wypoczynku, a zarazem oznaczajca brak prze ciwwskaza zdrowotnych. Taka decyzja oznacza przyjcie oferty przez orga nizatora wypoczynku i zawarcie omawianej umowy. W razie odmowy skiero wania danego dziecka na placwk wypoczynku omawiany formularz przewidu je podanie na pimie powodu takiej decyzji. W takiej sytuacji do zawarcia umo wy oczywicie nie dochodzi. Umowa o korzystanie z placwki wypoczynku dla dzieci i modziey szkol nej jest umow odpatn. Rozporzdzeie MEN z 1997 r. przewiduje, e wyso ko opat wnoszonych przez uczestnikw ustala organizator wypoczynku. Na organizatorze ciy obowizek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych wa runkw wypoczynku oraz szereg innych obowizkw organizacyjnych i admini-
stracyjnych, ktre s omwione w punkcie 2 i 5 rozdziau 4 podrcznika. Nad zr nad przestrzeganiem tych wymaga przez organizatorw wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej sprawuje waciwy miejscowo kurator owiaty. W razie stwierdzenia prowadzenia placwki wypoczynku w sposb niezgodny z obowizujcym prawem organ ten podejmuje decyzj o zawieszeniu funkcjo nowania danej placwki lub jej zlikwidowaniu, co w konsekwencji wywiera bezporedni wpyw na wykonanie zobowiza powstaych z zawartych umw o korzystanie z tej placwki wypoczynku. Stwarza to podstaw prawn do zga szania wobec organizatora wypoczynku roszcze o zwrot caoci lub czci uiszczonych opat oraz roszcze odszkodowawczych. Znajduj wtedy zasto sowanie przepisy kodeksu cywilnego, dotyczce niewykonania lub nienaley tego wykonania zobowizania.
9.21. Umowa ubezpieczenia w turystyce i rekreacji

Umowa ubezpieczenia ma wyjtkowo due znaczenie dla rozwoju turystyki i rekreacji, co wci nie jest naleycie doceniane zarwno przez organizatorw turystyki, porednikw turystycznych, organizatorw rekreacji, uczestnikw imprez turystycznych, uczestnikw rekreacji, indywidualnych turystw, jak i samych ubezpieczycieli. Ci ostatni dopiero pod koniec lat dziewidziesitych XX w. zaczli rozwija swoje oferty ubezpiecze turystycznych, proponujc szereg nowych rodzajw takich ubezpiecze, wystpujcych samodzielnie lub w specjalnych pakietach, jak np. Assistance Tourist, Wojaer, czy Warta TraveL Umowa ubezpieczenia jest uregulowana w kodeksie cywilnym, a dopeniaj ce regulacje ubezpieczeniowe znajduj si w uchwalonym w 2003 r. pakiecie, ktry tworz cile powizane ze sob nastpujce ustawy: o dziaalnoci ubezpieczeniowej; o ubezpieczeniach obowizkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwaran cyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych; o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczo nych; o porednictwie ubezpieczeniowym. Wymienione ustawy weszy w ycie w zasadzie z dniem 1 stycznia 2004 r., powodujc zmiany w wielu ustawach, w tym w kodeksowej regulacji umowy ubezpieczenia oraz w ustawie o usugach turystycznych z 1997 r. W tej ostatniej ustawie zosta dodany przepis, ktry wyranie zaliczy umow ubezpieczenia na rzecz klientw zawieran przez organizatora turystyki lub porednika turystycz nego do umw ubezpieczenia obowizkowego. Sama regulacja tej kwestii w ustawie o usugach turystycznych nie jest cakiem jasna, ale jednak intencje ustawodawcy w tej sprawie byy jednoznaczne i znalazy wyraz w uzasadnieniu rzdowego projektu ustawy o ubezpieczeniach obowizkowych. Trzeba podkre-
298
Rozdzia 9
299
li, e w 2007 r. zarwno kodeksowa regulacja umowy ubezpieczenia, jak i ustalenia pakietu ustaw ubezpieczeniowych z 2003 r. ulegy istotnym zmianom. Zawieranie umw ubezpieczenia naley do tzw. czynnoci ubezpiecze niowych, podobnie jak zawieranie umw reasekuracji i umw gwarancji ubez pieczeniowych, zlecanie zawierania tego typu umw uprawnionym poredni kom ubezpieczeniowym (agentom ubezpieczeniowym i brokerom ubezpiecze niowym), wykonywanie tych umw, wypacanie ustalonych odszkodowa i innych wiadcze z tytuu wymienionych umw. Tego rodzaju dziaalno wymaga zezwolenia organu nadzoru, ktrym obecnie jest Komisja Nadzoru Finansowego. Ustawa o dziaalnoci ubezpieczeniowej wyranie przesdza, e udzielanie ochrony ubezpieczeniowej nastpuje na podstawie umowy. Umowa ta ma cha rakter dobrowolny. W przypadkach okrelonych przez przepisy ustawy o ubez pieczeniach obowizkowych wystpuje obowizek zawarcia umowy ubezpie czenia. Trzeba jednak podkreli, e umowy ubezpieczenia zawarte pod przy musem s takimi samymi umowami ubezpieczenia, jak wszystkie inne tego typu umowy. Na podstawie umowy zawartej z ubezpieczajcym ubezpieczyciel (do nie dawna nazywany zakadem ubezpiecze) udziela ochrony ubezpieczeniowej. Jednak ustawa o dziaalnoci ubezpieczeniowej, ani ustawa o ubezpieczeniach obowizkowych z 2003 r., nie zawieraj definicji umowy ubezpieczenia, gdy problematyka cywilnoprawna ubezpiecze jest caociowo unormowana w ko deksie cywilnym. Ustawa o dziaalnoci ubezpieczeniowej ogranicza si w kwe stiach o charakterze cywilnoprawnym do ustalenia, e umowa ubezpieczenia i oglne warunki ubezpieczenia powinny by formuowane jednoznacznie i w sposb zrozumiay, nakazujc interpretowanie niejednoznacznych postano wie na korzy ubezpieczajcego lub ubezpieczonego. Ustawa ta ucila tak e, co powinny w szczeglnoci okrela o.w.u. Uregulowanie umowy ubezpieczenia w tytule XXVII ksigi trzeciej k.c. sta nowi podstaw do stwierdzenia, e jest to umowa nazwana. Te kodeksowe przepisy o umowie ubezpieczenia zostay gruntownie znowelizowane w 2007 r. w celu zwikszenia ochrony interesw ubezpieczajcego (ubezpieczonego) zgodnie z deniami do zachowania zgodnoci z dorobkiem prawnym UE. Zmiany te spowodoway wiksz przejrzysto umownego stosunku ubezpie czenia, co ma sprzyja realizacji prawa konsumenta do informacji. Zgodnie z ustaleniami kodeksowymi przez umow ubezpieczenia ubezpie czyciel zobowizuje si, w zakresie dziaalnoci swego przedsibiorstwa, speni okrelone wiadczenie w razie zajcia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczajcy zobowizuje si zapaci skadk. Jest to umowa kwalifiko wana, gdy stron podejmujc si wiadczenia usug ubezpieczeniowych moe by wycznie przedsibiorca majcy status prawny ubezpieczyciela. Drug
stron omawianej umowy jest ubezpieczajcy, ktrym moe by osoba fizyczna lub prawna. Ubezpieczajcego naley przy tym odrni od ubezpieczonego, tj. osoby trzeciej, na rzecz ktrej urnowa zostaa zawarta. Umowa ubezpieczenia bowiem moe mie charakter umowy na rzecz osoby trzeciej. Wtedy zawarcie umowy ubezpieczenia nastpuje na cudzy rachunek i ubezpieczony nie musi by wskazany imiennie. Tak jest wanie w wypadku zawarcia przez organizato ra turystyki lub porednika turystycznego umowy ubezpieczenia na rzecz klien tw. Umowa ubezpieczenia zawsze ma charakter umowy odpatnej. Znajduje to wyraz w obowizku ubezpieczajcego zapaty skadki, bdcym warunkiem powstania odpowiedzialnoci ubezpieczyciela. Jeeli nie umwiono si inaczej, odpowiedzialno ta rozpoczyna si od dnia nastpujcego po dniu zawarcia umowy, ale nie wczeniej ni dnia nastpnego po zapaceniu skadki lub jej pierwszej raty. W nauce prawa sporne jest, czy umowa ubezpieczenia jest umow wzajem n. S podstawy do uznania, e ekwiwalentem skadki paconej przez ubezpie czajcego jest po stronie zakadu ubezpiecze przyjcie na siebie ryzyka wyst pienia przewidzianego w umowie wypadku i zwizanych z tym konsekwencji w postaci obowizku wypaty okrelonego wiadczenia. W tym sensie mona mwi o wymianie wiadcze, z ktrych jedno stanowi odpowiednik drugiego. wiadczenie ubezpieczyciela zaley od zdarzenia losowego, jakim jest przewi dziany w umowie wypadek ubezpieczeniowy. Tego rodzaju zdarzenie moe wystpi, ale wcale nie musi i pod tym wzgldem jest podobne do warunku ro zumianego jako zdarzenie przysze i niepewne. Od warunku odrnia jednak wypadek ubezpieczeniowy to, e jego nastpienie nic ma wpywu na samo po wstanie lub zmian stosunku ubezpieczenia, a tylko powoduje powstanie obo wizku wypaty wiadczenia przez ubezpieczyciela. Sporne jest te, czy oma wiana umowa jest umow losow rozumian jako umowa, w ktrej samo istnie nie wiadczenia oraz jego rozmiar zale od przypadku. Ta losowo jest cech kadego konkretnego stosunku ubezpieczenia, ale dziaalno ubezpieczycieli jest wolna od losowoci, gdy opiera si na naukowych podstawach statystyczno-matematycznych. wiadczenie ubezpieczyciela tylko w przypadku ubezpieczenia majtkowego polega na wypacie okrelonego odszkodowania za szkod powsta wskutek oznaczonego w umowie wypadku. Natomiast przy ubezpieczeniu osobowym wiadczenie sprowadza si do zapaty umwionej sumy pieninej, renty iub innego wiadczenia nie majcego charakteru odszkodowania. Umowa ubezpieczenia jest okrelana jako umowa adhezyjna, gdy zasadni czo jest zawierana w drodze przystpienia ubezpieczajcego do warunkw po dyktowanych przez kontrahenta w postaci oglnych warunkw ubezpieczenia. Obecnie tego rodzaju wzorzec umowy ustalony przez ubezpieczyciela jest
^22
Rozdzia 9
301
wicy dla ubezpieczajcego tylko w razie dorczenia go przed zawarciem umowy. Umowa ubezpieczenia moe regulowa prawa i obowizki stron w sposb odbiegajcy od o.w.u. W takiej sytuacji ubezpieczyciel jest obowiza ny w formie pisemnej przedstawi ubezpieczajcemu przed zawarciem umowy rnice midzy postanowieniami umowy a o.w.u. Niedopenienie tego obowizku uniemoliwia ubezpieczycielowi powoywanie si na rnic niekorzystn dla ubezpieczajcego. Nie dotyczy to jednak umw ubezpieczenia zawieranych w drodze negocjacji. Ponadto ubezpieczyciel ma obowizek udzielenia ubezpie czajcemu, bdcemu osob fizyczn, informacji o prawie waciwym dla umo wy, sposobie i trybie rozpatrywania skarg i zaale oraz o organie waciwym do ich rozpatrzenia. Tej treci ustalenie znajduje si obecnie w ustawie o dzia alnoci ubezpieczeniowej z 2003 r., a nie w kodeksie cywilnym. Zawarcie umowy ubezpieczenia powinno by potwierdzone przez ubezpie czyciela dokumentem ubezpieczenia. Przy tym z zastrzeeniem wyjtkw usta wowo przewidzianych omawiana umowa jest uwaana za zawart z chwil do rczenia ubezpieczajcemu takiego dokumentu. Jest to zatem umowa zawierana w formie pisemnej zastrzeonej dla celw dowodowych. W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na okres duszy ni sze miesicy ubezpieczajcy ma prawo odstpienia od umowy w terminie 30 dni, a gdy jest przedsibiorc - w terminie 7 dni od daty zawarcia umowy. Takie odstpienie nie zwalnia ubezpieczajcego z obowizku zapacenia skadki za okres, w jakim ubezpieczyciel udziela ochrony ubezpieczeniowej. Obecnie jest ograniczona moliwo wypowiedzenia przez ubezpieczyciela umowy ubezpieczenia zawar tej na czas okrelony, gdy moe to nastpi jedynie w przypadkach wskazanych ustawowo oraz z wanych powodw okrelonych w umowie ubezpieczenia lub o.w.u. Chodzi tutaj o wyeliminowanie niedobrej praktyki stosowanej przez nie ktrych ubezpieczycieli, wypowiadajcych umow po wystpieniu szkody cz ciowej. Zgodnie z ustaleniami kodeksowymi ubezpieczyciel ma obowizek speni wiadczenie w terminie 30 dni od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Dotychczas bya to norma prawna o charakterze dyspozytywnym i strony mo gy umwi si inaczej. Obecnie za jest to norma semiimperatywna, co umo liwia wprowadzanie do umowy ubezpieczenia lub o.w.u. postanowie korzyst niejszych dla uprawnionego. Dotyczy to take ustawowego ustalenia, e gdyby wyjanienie w powyszym terminie okolicznoci koniecznych do ustalenia od powiedzialnoci ubezpieczyciela albo wysokoci wiadczenia okazao si nie moliwe, to wiadczenie powinno by spenione w cigu 14 dni liczonych od dnia, w ktrym przy zachowaniu naleytej starannoci wyjanienie tych okolicz noci byo moliwe. Zawsze jednak bezsporna cz wiadczenia powinna by speniona nie pniej ni we wskazanym terminie 30 dni. Natomiast ustalony przez przepisy kodeksowe 3-letni termin przedawnienia roszcze z umowy
ubezpieczenia nie moe by zmieniony w drodze umownej przez strony. Ta bowiem norma prawna ma oczywicie charakter imperatywny. Omwione powyej przepisy kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia nie znajduj zastosowania do ubezpiecze morskich oraz do ubezpiecze po rednich czyli tzw. reasekuracji. Umowa ubezpieczenia morskiego jest odrb nie uregulowana w kodeksie morskim z 2001 r. Natomiast nie jest ustawowo uregulowana umowa reasekuracji zawierana midzy ubezpieczycielem, ktry zawar umow ubezpieczenia z ubezpieczajcym, a reasekuratorem przejmuj cym wraz z odpowiedni czci skadki cz ryzyka wystpienia oznaczonego wypadku ubezpieczeniowego. Celem tego typu umowy jest rozoenie ryzyka ubezpieczeniowego na dwch lub wicej ubezpieczycieli. Przedstawione zasady zawierania umowy ubezpieczenia i wykonywania zo bowizania powstaego z tej umowy znajduj w peni zastosowanie do ubezpie cze turystycznych. To zbiorcze pojcie obejmuje rozmaite rodzaje ubezpie cze, ktre maj bezporedni lub choby tylko poredni zwizek z turystyk lub rekreacj. Obok takiego szerokiego znaczenia terminu ubezpieczenia tury styczne" spotka mona te jego wsze rozumienie, ograniczone do ubezpie cze osobowych zwizanych z podrami oraz do niektrych ubezpiecze ma jtkowych majcych zwizek z turyst, jego podr i wypoczynkiem. W tym znaczeniu zamiennie bywa stosowany termin ubezpieczenia podrne". Nie kiedy bywaj te uywane okrelenia ubezpieczenia urlopowe" czy ubezpie czenia wakacyjne" ze wzgldu na ich zwizki ze spdzaniem urlopu lub waka cji. Czasem za zamiast wymienionych okrele jest mowa o turystycznych umowach ubezpieczenia", obejmujc nimi przede wszystkim umowy ubezpie czenia uregulowane lub choby wspomniane w ustawie o usugach turystycz nych, ale take ubezpieczenia zawierane dla ochrony przed ryzykami, na ktre naraeni s turyci. Trudno jest dokona wyranych podziaw ubezpiecze turystycznych. Trze ba bowiem zastosowa rne kryteria tych podziaw i nie s one klarowne ani jednoznaczne. Ze wzgldu na znaczenie praktyczne dla imprez turystycznych organizowanych za granic oraz uregulowanie w ustawie o usugach turystycz nych naley wyrni w pierwszej kolejnoci: ubezpieczenie NNW powstaych w czasie podry zagranicznej; ubezpieczenie KLZ. Obowizek zawarcia umw ubezpieczenia NNW i KLZ na rzecz osb uczestniczcych w imprezach turystycznych za granic ustawa o usugach tury stycznych nakada na organizatorw turystyki organizujcych takie imprezy. Ubezpieczenie NNW jest ubezpieczeniem osobowym, obejmujcym nastpstwa uszkodzenia ciaa, rozstroju zdrowia lub mierci wskutek nieszczliwego wy padku. Natomiast ubezpieczenie KLZ jest ubezpieczeniem majtkowym, maj cym na celu pokrycie kosztw wiadcze medycznych za granic udzielonych
302
Rozdzia 9
303
poszkodowanemu ubezpieczonemu. Ustalenia ustawowe nie nakadaj na orga nizatorw turystyki jako ubezpieczajcych jakichkolwiek ogranicze co do wy sokoci minimalnych sum ubezpieczenia oraz minimalnych zakresw tego ubezpieczenia. Suszny jest postulat, e tego rodzaju umowy ubezpieczenia powinny by zawierane na co najmniej przecitne sumy ubezpieczenia w po rwnaniu z podobnymi umowami zawieranymi indywidualnie, a przy tym bez ponadprzecitnych wycze odpowiedzialnoci ubezpieczyciela. Trzeba pod kreli, e ubezpieczenie KLZ obejmuje rwnie koszty poniesione przez ubez pieczonego po zakoczeniu okrelonego umow okresu ubezpieczenia, jeeli wynikaj one z leczenia nastpstw nagego zachorowania lub nieszczliwego wypadku, powstaych w okresie ubezpieczenia. Ustawa o usugach turystycznych zobowizuje ponadto organizatorw tury styki do podawania klientom informacji o zakresie ubezpieczenia NNW i KLZ, a take informacji o moliwoci zawarcia umowy ubezpieczenia od kosztw rezygnacji z udziau w imprezie turystycznej. Informacja ta powinna by podana klientowi przed zawarciem umowy o wiadczenie usug turystycznych. Tego rodzaju ubezpieczenie zapewnia zwrot kosztw poniesionych przez uczest nika imprezy turystycznej w sytuacji, gdy jest on zmuszony do rezygnacji z wy jazdu z powodu takich okolicznoci, jak nieszczliwy wypadek lub nage za chorowanie uczestnika, mier lub cika choroba najbliszego czonka jego rodziny, kradzie lub utrata dokumentw podry itp. Gwarantuje to np. zwrot wpaconej zaliczki czy kosztw wczeniejszego powrotu z wycieczki. Dla turystw ma istotne znaczenie moliwo ubezpieczenia bagau zarwno zabieranego na imprezy turystyczne organizowane przez biura podry, jak rwnie na czas indywidualnych podry. Takie ubezpieczenie bagau po drnego naley do ubezpiecze majtkowych. Wane jest okrelenie w umo wie sumy ubezpieczenia w sposb adekwatny do wartoci bagau, jak te odpo wiednie oznaczenie przesanek odpowiedzialnoci ubezpieczyciela za utracony, zniszczony lub uszkodzony baga. Zwaszcza w przypadku kradziey bagau standardowe o.w.u. czsto nie gwarantuj turystom oczekiwanej przez nich ochrony ubezpieczeniowej i przewiduj wyczenia odpowiedzialnoci dotycz ce aparatw fotograficznych, kamer filmowych, laptopw i innego sprztu kom puterowego, sprztu RTV, gier video i telefonw komrkowych. Indywidualni turyci oczywicie take korzystaj z omwionych wyej ubezpiecze NNW i KLZ. Wanie ubezpieczenie NNW jest najpopularniej szym ubezpieczeniem, z ktrego korzysta wiele osb aktywnie spdzajcych czas podczas wyjazdw urlopowych lub wakacyjnych w kraju lub za granic. Niestety w Polsce tego rodzaju ubezpieczenie zwykle wie si z ustaleniem sumy ubezpieczenia na niskim poziomie w granicach od 5 tys. z do 20 tys- z, co w rezultacie czsto prowadzi do rozczarowa wysokoci przyznanych wiadcze w razie powstania trwaego uszczerbku na zdrowiu. Natomiast ubez-
pieczenie KLZ w ruchu turystycznym w ramach UE nabrao po czci zmie nionego znaczenia po uzyskaniu czonkostwa przez Polsk. Polacy bowiem po drujcy po pastwach czonkowskich UE mog bezpatnie uzyska pomoc medyczn w publicznych placwkach suby zdrowia na tych samych zasa dach, jak obywatele danego pastwa. Warunkiem jest jednak posiadanie euro pejskiej karty ubezpieczenia zdrowotnego (EKUZ), ktra od I stycznia 2<X)6 r. zastpia dotychczas stosowany papierowy formularz E 111. Jednak nie wszyst kie usugi medyczne s objte t dostpnoci i wyczony jest przewz po szkodowanego do miejsca zamieszkania lub dalszego leczenia. Taki przewz moe by oferowany jako dodatkowe wiadczenie ubezpieczeniowe za odrbn skadk. Dodatkowym ubezpieczeniem moe by te objte pokrycie kosztw przyjazdu i pobytu osoby bliskiej dla poszkodowanego. Koszty leczenia w niektrych pastwach spoza UE s w przypadkach na gych zachorowa lub nieszczliwych wypadkw rwnie wzajemnie uznawa ne na podstawie dwustronnych umw w zakresie wzajemnego udzielania bezpatnych wiadcze medycznych na rzecz wasnych obywateli. Wyjazdy turystyczne do wszystkich innych pastw powinny wiza si z zawarciem ubezpieczenia KLZ w penym zakresie, gdy ewentualne koszty leczenia za granic s bardzo wysokie. Praktyka dowodzi, e suma ubezpieczenia nie po winna by wtedy nisza ni rwnowarto 10 tys. euro. W podry - zwaszcza zagranicznej - turyci znajduj si nieraz w trudnych sytuacjach. Pojawiajce si wwczas problemy s nieatwe do przewidzenia, a tym bardziej rozwizania. Czsto dochodz do tego problemy jzykowe wyni kajce z nieznajomoci miejscowego jzyka i generalnie sabej znajomoci jzy kw obcych przez polskich turystw. Ma temu przeciwdziaa ubezpieczenie assistancc tourist" (pomoc w podry). Zrnicowany zakres ochrony ubez pieczeniowej obejmuje wtedy okrelone usugi realizowane na rzecz ubezpie czonego za porednictwem telefonicznego centrum alarmowego. Czsto s to usugi lub informacje oferowane w ramach oznaczonego pakietu ubezpiecze niowego. Standardowo tego rodzaju ubezpieczenie obejmuje ochron ryzyk zwizanych z uprawianiem sportw. Jednake ryzyka zwizane z narciarstwem, eglarstwem, pywaniem na nar tach wodnych lub desce windsurfingowej, czy uprawianiem innych sportw o charakterze ekstremalnym lub wyczynowym, wymagaj zawarcia odrbnej umowy ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej. Moe to by te ubezpie czenie OC paralotniarzy lub rowerzystw, gdy tego rodzaju dziaalno spor towa lub rekreacyjna take stwarza zwikszone zagroenie dla otoczenia i mo liwo wyrzdzenia szkd osobom trzecim. Omawiane ubezpieczenie czsto wie si z ubezpieczeniami typu casco", ktrych przedmiotem s ryzyka zwizane zwaszcza z kradzie, zniszczeniem lub uszkodzeniem rodkw transportu. Zbliony charakter ma ubezpieczenie sprztu sportowego lub tury stycznego.
304
Rozdzia 9
305
W przypadkach wyjazdw turystycznych na obszary niezamieszkae, jak w wysokie gry, na obszary podbiegunowe, lodowce, na pustyni, stepy, do tropikalnych lasw, czy na rejsy morskie, znacznie zwiksza si ryzyko zagini cia lub nieszczliwego wypadku turysty. W takich sytuacjach wystpuje mo liwo zawarcia umowy ubezpieczenia kosztw akcji poszukiwawczej i ra towniczej. Obejmuje ona koszty zorganizowania i przeprowadzenia takiej akcji, w tym w szczeglnoci wykorzystania migowca sanitarnego, statku lub odzi ratowniczej, czy choby skutera nienego. Brak tego rodzaju ubezpieczenia powoduje konieczno zapaty przez turyst lub jego rodzin bardzo wysokich kosztw podjtych dziaa ratowniczych. Wrd ubezpiecze turystycznych osobne miejsce zajmuj ubezpieczenia osobowe nalece do grupy ubezpiecze NNW, zwizane z ryzykami, na jakie naraone s osoby korzystajce z wyjazdu na wczasy lub do sanatorium, na ko lonie lub obozy, do kwater agroturystycznych, czy przebywajce w obiektach hotelarskich. W zwizku z tym mona wyrni: ubezpieczenie NNW uczestnikw wczasw i wycieczek, kuracjuszy w sana toriach;
ubezpieczenie NNW uczestnikw kolonii i obozw; ubezpieczenie NNW osb korzystajcych z wiejskiej bazy noclegowej; ubezpieczenie NNW goci hotelowych. Do omawianej grupy ubezpiecze naley take ubezpieczenie NNW kierow cy i pasaera pojazdu mechanicznego. Ten rodzaj ubezpieczenia, majcy po redni zwizek z turystyk i rekreacj, jest zwykle oferowany zainteresowanym w pakietach ubezpieczeniowych, obejmujcych zarazem: ubezpieczenie autocasco (AC); ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdw mechanicznych za szkody powsta e w zwizku z ruchem tych pojazdw, ktre ma nadany charakter obo wizkowy przez ustaw o ubezpieczeniach obowizkowych z 2003 r.; ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdw mechanicznych w ruchu zagra nicznym (tzw. Zielona Karta); ubezpieczenie assistance samochodowe. Wymienione ubezpieczenia samochodowe (komunikacyjne) s powszechnie znane wszystkim wacicielom i posiadaczom pojazdw samochodowych. Odrbnie trzeba wymieni ubezpieczenia dotyczce ryzyk, na ktre naraeni s przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek, przedsibiorcy turystyczni inni ni organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni, a take rolnicy prowadzcy dziaalno agroturystyczn. W szczeglnoci s to ubezpieczenia OC takie, jak: ubezpieczenie OC pilotw wycieczek i przewodnikw turystycznych; ubezpieczenie OC agentw turystycznych; ubezpieczenie OC przewonikw;
ubezpieczenie OC restauratorw i innych przedsibiorcw prowadzcych zakady gastronomiczne lub placwki handlowe sprzedajce produkty ywnociowe ubezpieczenie OC prowadzcych parkingi samochodowe; ubezpieczenie OC przedsibiorcw hotelarskich; ubezpieczenie OC rolnikw wiadczcych usugi agroturytyczne. Ponadto przedsibiorcy i rolnicy wiadczcy usugi hotelarskie s zaintere sowani zawarciem umw ubezpieczenia, ktrych przedmiot obejmuje: ubezpieczenie obiektw hotelarskich od ognia i innych zdarze losowych; ubezpieczenie obiektw hotelarskich od kradziey z wamaniem i rabunku; ubezpieczenie kwater agroturystycznych oraz innych obiektw, nie bd cych obiektami hotelarskimi, od kradziey z wamaniem i rabunku. W ramach ubezpiecze turystycznych mieci si ubezpieczenie OC uczest nikw imprez turystycznych obejmujcych polowania za szkody wyrzdzone osobom trzecim przy okazji polowania. Warto te wiedzie, e pakiety ubez pieczeniowe mog obejmowa ubezpieczenie OC za szkody wyrzdzone przez ubezpieczonego w nastpstwie czynu niedozwolonego wyrzdzonego w trakcie podry zagranicznej, w tym za szkody spowodowane przez osoby, za ktre ubezpieczony jest odpowiedzialny.
9.22. Umowa gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej w turystyce

Zawarcie umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umowy ubezpieczenia na rzecz klientw jest jednym z warunkw wykonywania przez przedsibiorc dziaalnoci gospodarczej w zakresie organizowania imprez tury stycznych oraz porednictwa turystycznego. W ostatnich latach liczba tego ro dzaju gwarancji wyranie wzrosa, a zmniejszya si liczba umw ubezpieczenia na rzecz klientw. O ile na pocztku 2003 r. gwarancje bankowe posiadao zale dwie 0,71% wszystkich podmiotw turystycznych, ktre uzyskay obowizujce wwczas zezwolenia na lego rodzaju dziaalno gospodarcz, a gwarancje ubezpieczeniowe - 6,65% takich podmiotw, to w poowie 2006 r. proporcje te wzrosy odpowiednio do 9,18% i 13,05%. Mona wic stwierdzi, e rola gwa rancji bankowych przestaa by w tym zakresie tylko symboliczna i wyranie wzroso znaczenie gwarancji ubezpieczeniowych. Te ostatnie stay si z 2007 r. dominujc form zabezpiecze finansowych organizatorw turystyki i na dzie 1 sierpnia 2007 r. stanowiy one ju 44,5% wszystkich takich zabezpiecze, z tendencj dalszego wzrostu. Gwarancja bankowa podlega fragmentarycznym regulacjom prawa banko wego z 1997 r., ktre udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych zaliczaj do czynnoci bankowych. Ustawowa definicja gwarancji bankowej okrela j
306
Rozdzia 9
307
jako jednostronne zobowizanie banku-gwaranta, e po spenieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) okrelonych warunkw zapaty. ktre mog by stwierdzone okrelonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent zaczy do sporzdzonego we wskazanej formie dania zapa ty, bank wykona wiadczenie pienine na rzecz beneficjenta gwarancji bezporednio albo za porednictwem innego banku. Wystpuj tutaj trzy stosunki prawne. Punkt wyjcia stanowi stosunek pod stawowy czcy wierzyciela z dunikiem, powodujcy konieczno zabezpie czenia interesw majtkowych wierzyciela. W odniesieniu do dziaalnoci orga nizatorw turystyki i porednikw turystycznych stosunek ten wynika z zawar tych przez nich umw o wiadczenie usug turystycznych i oznacza konieczno zabezpieczenia interesw majtkowych ich klientw na wypadek niewykonania zobowiza umownych, a w odniesieniu do organizatorw turystyki - take konieczno zapewnienia pokrycia kosztw powrotu klientw do kraju w razie niewywizania si danego organizatora turystyki z tego obowizku. Klienci s w tej sytuacji wierzycielami majcymi roszczenia wobec organizatora turystyki lub porednika turystycznego jako dunikw. Drugi stosunek prawny jest mi dzy bankiem - gwarantem a dunikiem, ktry zleca udzielenie gwarancji na rzecz swojego wierzyciela. Ten stosunek prawny jest okrelany jako stosunek zlecenia udzielenia gwarancji albo stosunek pokrycia. Powstaje on zwykle w wyniku zawarcia umowy zlecenia. Ustawa o usugach turystycznych wyranie okrela, e jego rdem jest umowa gwarancji bankowej zawarta z bankiem przez organizatora turystyki lub porednika turystycznego. Trzeci za stosunek prawny jest stosunkiem gwarancji i powstaje midzy bankiem-gwarantem a beneficjentem gwarancji jako rezultat udzielonej gwarancji. Wystpuj rnice zda w kwestii, czy gwarancja stanowi jednostronn czynno prawn, czy umow. Dominuje stanowisko, e mamy tutaj do czy nienia z umow gwarancji zawieran midzy gwarantem a beneficjentem gwa rancji, przy czym przewaa pogld, e jest to umowa nienazwana. Trudno to zaakceptowa w odniesieniu do gwarancji, o ktrych mowa w ustawie o usu gach turystycznych. Jak bowiem wtedy wskaza beneficjenta gwarancji, ktrym s wszyscy przyszli klienci danego organizatora turystyki lub porednika tury stycznego. Za takiego beneficjenta uwaano take organ zezwalajcy, ktrym uprzednio by wojewoda uprawniony do wystpowania na rzecz klientw w sprawach wypaty rodkw pieninych z tytuu udzielonej gwarancji, a obec nie uprawnienia w tym zakresie posiada waciwy miejscowo marszaek woje wdztwa. Ani jednak przyszli klienci organizatora turystyki lub porednika tury stycznego, ani dawniej wojewodowie, a obecnie marszakowie wojewdztw adnej umowy gwarancji nie zawieraj z bankiem-gwarantem. Ustawa o usu gach turystycznych nakadajc na organizatorw turystyki i porednikw tury stycznych obowizek posiadania gwarancji lub umowy ubezpieczenia przez cay
okres prowadzonej dziaalnoci, przewiduje, e to ci przedsibiorcy maj przed stawi dowd w formie umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umowy ubezpieczenia na rzecz klientw. Taka umowa jest wic zawierana przez organizatora turystyki lub porednika turystycznego z bankiem i z tej wanie umowy klienci jako beneficjenci wyprowadzaj swoje uprawnienia. Ta umowa o charakterze nienazwanym jest wic rdem jednostronnego zobowizania banku-gwaranta w stosunku do podmiotw uprawnionych, ktrymi s klienci danego organizatora turystyki lub porednika turystycznego oraz waciwy miej scowo marszaek wojewdztwa. Warto podkreli, e prawo bankowe w ogle nie uywa okrelenia umowa" w odniesieniu do gwarancji bankowej oraz nie normuje wyranie ani treci tego typu umowy, ani sposobu jej zawarcia. Powysze ustalenia odnosz si take do udzielania gwarancji ubezpiecze niowej, ktrej uregulowanie ustawowe jest jeszcze bardziej fragmentaryczne. Ustawa o dziaalnoci ubezpieczeniowej z 2003 r. zalicza zawieranie umw gwarancji ubezpieczeniowych do czynnoci ubezpieczeniowych. W zaczniku do tej ustawy s wyrnione dwa rodzaje takiej gwarancji: bezporednia i po rednia, zaliczone do dziau II ubezpiecze, obejmujcego ubezpieczenia ma jtkowe oraz inne ubezpieczenia osobowe ni na ycie. Na podstawie tych frag mentarycznych regulacji mona wysnu wniosek, e umowa gwarancji ubez pieczeniowej powinna by zaliczona do umw nienazwanych, podobnie jak to generalnie uwaa si w odniesieniu do umowy gwarancji bankowej. Umowy dotyczce tych dwch rodzajw gwarancji s zazwyczaj wymieniane wrd tzw. gwarancji koncesyjnych, gdy maj one na celu zabezpieczenie okrelonego interesu organu zezwalajcego lub koncesyjnego bd podmiotw reprezen towanych przez ten organ. W przypadku omawianych umw zawieranych przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych chodzi o interesy ich klientw. Umowa gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej charakteryzuje si tym, e istnienie oraz rozmiar wiadczenia gwaranta zaley od przypadku. Wystpuje wwczas niepewno co do zakresu obowizkw gwaranta, uzalenionych w wikszym lub mniejszym stopniu od rnych zdarze niepewnych. Takim zdarzeniem niepewnym jest w dziedzinie turystyki moliwo niewykonania zobowiza umownych przez organizatora turystyki lub porednika turystyczne go, jak te niewykonanie przez organizatora turystyki obowizku zapewnienia uczestnikom wycieczki zagranicznej moliwoci powrotu do kraju. Tote oma wiana umowa moe by zaliczona do umw losowych. Istotn cech umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej jest spowo dowanie w oznaczonych okolicznociach przysporzenia na rzecz innych osb bdcych beneficjentami gwarancji. Osobom tym przysuguj wwczas rosz czenia o zapat, ktrych wysoko nic moe przekroczy wskazanej w umowie sumy gwarancyjnej. Taka zapata stanowi przysporzenie po stronie beneficjenta gwarancji. Omawiana umowa jest wic czynnoci prawn przysparzajc.
308
Rozdzia 9
309
Odpowiednikiem wiadczenia gwaranta jest po stronie zlecajcego udzielenie gwarancji obowizek zapaty prowizji za t gwarancj. Zawart umow cha rakteryzuje zatem cecha odpatnoci. Sam beneficjent bezporednio nie odczu wa tego, e udzielona gwarancja wie si z koniecznoci uiszczenia prowizji na rzecz gwaranta. Jednak w stosunkach zwizanych z dziaalnoci organizato rw turystyki i porednikw turystycznych koszty udzielenia gwarancji banko wej lub ubezpieczeniowej s wliczane w koszty imprez turystycznych. Pozostae zagadnienia zwizane z umowami gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej s omwione w punkcie 1 rozdziau 3 podrcznika, dotyczcym warunkw wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej.
9.23. Umowa agencyjna w turystyce

Istota dziaania kadego agenta sprowadza si do staego, odpatnego po redniczenia - w zakresie dziaalnoci swego przedsibiorstwa - przy zawiera niu umw na rzecz okrelonego przedsibiorcy, albo do zawierania umw w imieniu tego przedsibiorcy. Do zawierania umw w imieniu dajcego zlece nie oraz do odbierania dla niego owiadcze agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie. Pierwsza sytuacja polega na stwarzaniu sposob noci do zawarcia umw, podczas gdy druga wymaga udzielenia penomocnic twa. Te dwie sytuacje dziaania agenta wyranie odrnia kodeksowa definicja umowy agencyjnej. Natomiast definicja agenta turystycznego ustalona przez ustaw o usugach turystycznych zawa dziaalno takiego agenta tylko do staego porednictwa w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych oraz nic nie mwi o jego wynagrodzeniu. Pominicie tej ostatniej kwestii w ustawowej definicji agenta turystycznego jest niewtpliwie niedopatrzeniem ustawodawcy, skoro zgodnie z ustaw o swobodzie dziaalnoci gospodarczej z 2004 r. dziaalno gospodarcza zawsze ma charakter zarobkowy, a do istot nych cech umowy agencyjnej w ujciu kodeksu cywilnego naley odpatno. Podobnie pominicie w ustawie o usugach turystycznych kwestii, e agent tury styczny moe zosta umocowany do zawierania umw w imieniu dajcego zle cenie, nie daje podstaw do takiej interpretacji, e jest to zakazane dziaanie. Przecie zgodnie z zasad ustalon w kodeksie cywilnym czynnoci prawnej mona dokona przez przedstawiciela, z wyjtkami przewidzianymi przez obo wizujce prawo albo wynikajcymi z waciwoci czynnoci prawnej. O takich wyjtkach nie mona mwi w odniesieniu do dziaalnoci agenta turystyczne go. Co wicej cech charakterystyczn jego dziaalnoci jest to, e z reguy dzia a wanie jako penomocnik dajcego zlecenie, zawierajc w jego imieniu umowy o wiadczenie usug turystycznych. Podstaw dziaania agenta turystycznego jest umowa agencyjna zawarta przez niego z organizatorem turystyki wpisanym do rejestru organizatorw tury-
styki i porednikw turystycznych lub z innym podmiotem wiadczcym usugi turystyczne, w tym zwaszcza usugi hotelarskie lub przewozowe. Unormowanie tej umowy w kodeksie cywilnym ulego w 2000 r. zasadniczym zmianom, maj cym na celu dostosowanie prawa polskiego do prawa UE. Wzorcem w tym za kresie bya dyrektywa 86/653/EWG w sprawie harmonizacji praw czonkow skich dotyczcych niezalenych agentw handlowych z 1986 r. W obecnym kodeksowym ujciu umowy agencyjnej zwraca uwag, e stronami tej umowy mog by tylko przedsibiorcy. Poprzednio za dajcym zlecenie moga by take osoba fizyczna lub prawna nic prowadzca dziaalnoci gospodarczej. Obecnie podkrelony jest samodzielny status prawny agenta, co wyraa sformu owanie, e dziaa on w zakresie swego przedsibiorstwa. Jest to wic umowa kwalifikowana pod wzgldem podmiotowym. Zawarcie umowy agencyjnej moe nastpi w dowolnej formie. Jednak ka da ze stron tej umowy moe da od drugiej pisemnego potwierdzenia treci umowy oraz postanowie j zmieniajcych. Zrzeczenie si lego uprawnienia jest przy tym niewane. W praktyce z reguy umowy agencyjne s od razu zawiera ne w formie pisemnej. Odnosi si to w peni do umw zawieranych przez orga nizatorw turystyki z agentami turystycznymi. Dla celw dowodowych forma ta jest zalecana. Nowoci obecnej regulacji kodeksowej umowy agencyjnej jest obowizek naoony na kad ze stron zachowania lojalnoci wobec drugiej. Z tym ogl nym obowizkiem cile wie si obowizek informacyjny cicy na oby dwu stronach omawianej umowy. Nie tylko agent jest obowizany przekazywa dajcemu zlecenie wszelkie informacje majce dla niego znaczenie oraz prze strzega jego wskazwek. Obecnie dajcy zlecenie ma analogiczny obowizek przekazywania agentowi dokumentw i informacji potrzebnych do prawidowe go wykonania umowy. W przypadku organizatora turystyki oznacza to zobowi zanie przekazywania swojemu agentowi folderw i innych dokumentw oraz informacji koniecznych do penego poinformowania klienta o programie danej imprezy turystycznej oraz warunkach uczestnictwa w niej. Ewentualne postano wienia umowy agencyjnej sprzeczne z tym obowizkiem lojalnoci stron s z mocy prawa niewane. Wane znaczenie maj kodeksowe regulacje odnoszce si do wynagrodze nia agenta. Pozostawiaj one stronom moliwo umownego okrelenia tego wynagrodzenia. Jeeli kwestia ta zostanie pominita w umowie agencyjnej, to agentowi naley si prowizja, czyli wynagrodzenie zalene od liczby lub warto ci zawartych umw. Agent moe da prowizji od umw zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, jeeli do ich zawarcia doszo w wyniku jego dzia alnoci lub jeeli zostay one zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umw tego samego rodzaju. Naley te podkreli, e agent mo e mie przyznane prawo wycznoci w odniesieniu do oznaczonej grupy
310
Rozdzia 9
311
klientw lub obszaru geograficznego. Jeeli wic w czasie trwania umowy agen cyjnej zostaa bez udziau danego agenta zawarta umowa z klientem z tej grupy ub obszaru, to agent ten moe da prowizji rwnie od tej umowy. W braku odmiennych postanowie umownych agent moe domaga si zwrotu wydat kw zwizanych z wykonaniem zlecenia, jeli byy one konieczne i nie przekra czaj zwykej wielkoci przyjtej w danych stosunkach. Dla zabezpieczenia roszcze o wynagrodzenie oraz o zwrot tych wydatkw agentowi przysuguje ustawowe prawo zastawu na rzeczach i papierach wartociowych dajcego zlecenie, otrzymanych w zwizku z umow agencyjn. Umowa agencyjna moe by zawarta zarwno na czas oznaczony, jak i na czas nieoznaczony. W tym pierwszym wypadku jeli jest nadal wykonywana przez strony po upywie terminu, na jaki zostaa zawarta, to poczytuje si j za zawart na czas nieoznaczony. Umowa za zawarta na czas nieoznaczony moe by wypowiedziana w ustawowych terminach, ktre nie mog by skracane w drodze umownej. Ponadto omawiana umowa w nadzwyczajnych okoliczno ciach moe by wypowiedziana bez zachowania ustawowych terminw wypo wiedzenia. Odnosi si to te do sytuacji niewykonania przez jedn ze stron jej obowizkw w caoci lub w znacznej czci. Niezmiernie wane s dodane do ustawy o usugach turystycznych ustalenia dotyczce dziaania agenta turystycznego w szczeglnych okolicznociach, wprowadzajcych w bd klientw. Ustalenia te nakazuj uwaa za organiza tora turystyki takiego przedsibiorc, ktry wystpuje wobec klientw jako agent turystyczny, jeeli: w umowach zawieranych z klientami nic wskazuje jednoznacznie waciwe go organizatora turystyki, ktrego reprezentuje, lub dziaa jako agent organizatora turystyki, ktry nie jest uprawniony do zawierania umw z klientami na terytorium Polski, lub dziaa bez wanej umowy agencyjnej lub z przekroczeniem jej zakresu. W kadej z wymienionych sytuacji wystpi dwie podstawowe konsekwen cje takiego postpowania przedsibiorcy. Mianowicie bd do niego miay od powiednie zastosowanie przepisy ustawy o usugach turystycznych dotyczce ochrony klienta, co jest szerzej omwione w punkcie 2 tego rozdziau podrcz nika. Ponadto taki pseudoagent bdzie ponosi tak jak organizator turystyki odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie danej umowy o wiadczenie usug turystycznych. Te z kolei kwestie s przedstawione w punk tach I i 2 rozdziau 10 podrcznika. Warto zaznaczy, e ustalone w ustawie o podatku od towarw i usug z 2004 r. zasady opodatkowania tym podatkiem s w peni zgodne z rozwiza niami przyjtymi w VI dyrektywie podatkowej, ustalajcej specjalny system podatkowy dla biur podry. Te szczeglne zasady opodatkowania usug tury stycznych dotycz wszystkich prowadzcych tego rodzaju dziaalno, w tym agentw turystycznych. Podstaw opodatkowania jest obecnie nie obrt, lecz
mara pomniejszona o kwot nalenego podatku. Jest to uzalenione od spe nienia warunkw stosowania tego szczeglnego mechanizmu opodatkowania.
9.24. Umowne stosunki organizatorw turystyki z podwykonawcami

Organizatorzy imprez turystycznych musz?, natury rzeczy korzysta z usug rozmaitych podwykonawcw. Liczba i rodzaj tych podwykonawcw zaley od charakteru danego pakietu usug turystycznych. Im pakiet ten jest bardziej zo ony, tym wicej rnych podwykonawcw bierze udzia w wykonaniu zobo wizania, ktre wie danego organizatora turystyki z jego klientem. W przy padku zagranicznych wycieczek organizowanych przez polskie biura podry wchodz one w stosunki prawne z zagranicznymi biurami podry, polskimi lub obcymi przewonikami, przedsibiorcami wynajmujcymi autokary lub inne rodki transportowe wraz z obsug, przedsibiorcami hotelarskimi na trasie wycieczki lub w miejscowoci docelowej, przedsibiorcami prowadzcymi re stauracje lub inne zakady gastronomiczne, organizatorami imprez sportowych, kulturalnych, rozrywkowych lub innego rodzaju, lokalnymi przewodnikami turystycznymi, jak te ewentualnie z innymi przedsibiorcami, bdcymi reali zatorami szczeglnych usug, wchodzcych w skad pakietu usug turystycznych uzgodnionego z klientem (np. podmiotami wiadczcymi usugi edukacyjne lub lecznicze). Organizator turystyki wyjazdowej najczciej stara si o nawizanie kontak tw umownych z zagranicznymi biurami podry, ktre przyjmuj na siebie odpowiedzialno za dziaania bezporednich wykonawcw konkretnych usug. Praktyka dowodzi, e w takich umowach czsto nie s naleycie chronione inte resy polskich biur podry i brak w nich klauzul dotyczcych tzw. podziau ryzyka, czy postanowie co do wyboru prawa waciwego w razie sporu mi dzy stronami. W umowach tych nieraz brak te ustale co do odpowiedzialnoci za szkody wyrzdzone turystom, co umoliwia uchylanie si od odpowiedzial noci zagranicznych biur podry. Czsto wykazuj one, e byy tylko poredni kami w stosunkach z miejscowymi hotelarzami, przewonikami czy restaurato rami. W takiej sytuacji trudno dochodzi roszcze regresowych. Niektre polskie biura podry organizujce wycieczki zagraniczne decyduj si na zawieranie umw bezporednio z poszczeglnymi zagranicznymi podwy konawcami, co nie zawsze okazuje si w ostatecznym rachunku tasz metod dziaania i nieraz prowadzi do obnienia standardu usug wiadczonych klien tom. Jednak co do niektrych usug turystycznych takie bezporednie kontakty organizatora turystyki wyjazdowej i samych uczestnikw wycieczki z podmio tami wiadczcymi dane usugi s wrcz konieczne. Tak jest w szczeglnoci
Rozdzia 9 w zakresie stosunkw organizatorw turystyki z przewonikami lotniczymi i morskimi. Przy tym w razie przelotu uczestnikw wycieczki zagranicznej sa molotem rejsowym to dany przewonik lotniczy staje si kontrahentem pa saera uczestniczcego w wycieczce. Podobnie w przypadku^ wycieczek mor skich klient organizatora turystyki wchodzi w dwa stosunki zobowizaniowe: jeden wicy go z biurem podry organizujcym tak wycieczk, a drugi bdcy stosunkiem prawnym z udziaem oznaczonego przewonika morskiego. Jednak zasad jest, e organizator turystyki ponosi odpowiedzialno za dziaania wszystkich bezporednich realizatorw usug, skadajcych si na pakiet usug turystycznych uzgodnionych z danym klientem. Z tymi wykonaw cami usug klient z reguy nie wchodzi w adne stosunki prawne. Wyjtkiem s wspomniane stosunki z przewonikami lotniczymi i morskimi, jak rwnie sytuacje, gdy wyranie zostao w drodze umownej ustalone, e okrelone usugi dodatkowe wymagaj odrbnego uiszczenia nalenoci na rzecz wykonawcw (np. jest czst praktyk, e uczestnicy wycieczki sami opacaj bilety wstpu do muzew, zwiedzanych zamkw, paacw lub innych zabytkowych miejsc). Rwnie w przypadku krajowych imprez turystycznych organizator tury styki najczciej posuguje si licznymi podwykonawcami, za dziaalno kt rych musi przyj na siebie w zasadzie pen odpowiedzialno. Takimi pod wykonawcami s przede wszystkim przedsibiorcy hotelarscy, przedsibiorcy wynajmujcy autokary wraz z kierowcami, prowadzcy restauracje lub inne zakady gastronomiczne, organizatorzy imprez sportowych, kulturalnych, roz rywkowych itp., przewodnicy turystyczni, podmioty dziaajce w innych celach ni zarobkowe (np. parki narodowe lub skanseny), rni przedsibiorcy bdcy realizatorami szczeglnych usug wchodzcych w skad pakietu usug turystycz nych uzgodnionego z klientem (np. wiadczcy usugi w tzw. parku wodnym, parku rozrywki lub wesoym miasteczku). Powtarzajce si stosunki prawne powstajce midzy organizatorami imprez turystycznych a ich podwykonawcami zwykle s oparte na zawartych umowach o wsppracy. Takie umowy mog ustala szczeglne sposoby zawierania kon kretnych umw z poszczeglnymi podwykonawcami, zasady zmiany oraz wy konywania tych umw, jak te szczeglne formy rozlicze midzy stronami. Zgodnie z zasad swobody kontraktowej ustalenia zarwno umw o wsp pracy, jak i konkretnych umw zawieranych przez organizatorw turystyki z podwykonawcami, mog by zasadniczo dowolnie ksztatowane- Jednak w wietle przepisw k c . okrelona umowa moe okaza si niewana, jeli bdzie sprzeczna z normami prawnymi o charakterze imperatywnym, bd z zasadami wspycia spoecznego, albo mie na celu obejcie ustawy. Szczeglne przepisy prawne mog przy tym przewidywa inne skutki prawne tego rodzaju sprzecznoci.
313
Omawiane typy umw zawieranych przez organizatorw turystyki nale do umw nienazwanych. Niektre umowy zawierane przez organizatorw turysty ki z podwykonawcami s odrbnie przedstawione w tym podrczniku. Wynika to z ich szczeglnego znaczenia praktycznego i z reguy posiadania specyficz nych cech, na ktre warto zwrci uwag. Szczeglne miejsce wrd tych umw zajmuje umowa alotmentu, zawierana przez organizatorw turystyki z przed sibiorcami hotelarskimi, co jest omwione w nastpnym punkcie tego rozdzia u. Wyjtkowymi cechami odznacza si umowa najmu rodka transportowego z, obsug, bliej przedstawiona w punkcie 5 tego rozdziau podrcznika. Ode sania do innych partii podrcznika wymagaj rwnie specyficzne stosunki organizatorw turystyki z rnymi zakadami gastronomicznymi, wiadczcymi usugi ywieniowe na rzecz uczestnikw imprez turystycznych, czemu powi cone s rozwaania zawarte w punktach 16 i 17 tego rozdziau. Natomiast innego typu stosunki prawne istniej midzy organizatorami tury styki a ubezpieczycielami. Ci ostatni bowiem nie s podwykonawcami organi zatorw turystyki lecz podejmuj si wiadczenia kwalifikowanych usug finan sowych zwizanych z ryzykiem, jakie nieuchronnie czy si z organizacj imprez turystycznych i udziaem w nich turystw. wiadczone na rzecz organi zatorw turystyki usugi ubezpieczeniowe maj przy tym - w wypadkach okre lonych przez ustaw o usugach turystycznych - charakter obligatoryjny, o czym jest mowa w punkcie 21 tego rozdziau podrcznika. Warto podkreli, e organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni czsto dziaaj jako agenci ubezpieczycieli. Zawarta umowa agencyjna jest wtedy rdem motywacji organizatorw turystyki i porednikw turystycznych do stara, aby klienci decydowali si na zawarcie rnych umw ubezpieczenia zwizanych z ryzykami, na ktre naraeni s turyci. Korzyci z tego s zasadni czo dla wszystkich: organizatorw turystyki i porednikw turystycznych oraz ich klientw, jak te przede wszystkim dla samych ubezpieczycieli. Znalazo to wyraz w dokonanej w 2005 r. nowelizacji ustawy o porednictwie ubezpie czeniowym z 2003 r. Dziki tym zmianom przepisw tej ostatniej ustawy nie stosuje si do wykonywania takiego porednictwa przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych w razie zrealizowania ustawowych warunkw. Oznacza to stosowanie znacznych uatwie, o ile cznie s spenione cztery warunki: zawierana umowa ubezpieczenia wymaga wiedzy jedynie w zakresie ofero wanej ochrony ubezpieczeniowej, a wic informacji stosunkowo ograniczo nych; porednictwo ubezpieczeniowe nie jest podstawow dziaalnoci przedsi biorcy, jakim jest organizator turystyki lub porednik turystyczny, a jedynie dziaalnoci uzupeniajc; umowa ubezpieczenia jest zawierana jako uzupenienie usug wiadczonych przez organizatora turystki lub porednika turystycznego i dotyczy ryzyka
314
Rozdzia 9
315
uszkodzenia lub utraty bagau oraz innych ryzyk zwizanych z usugami w zakresie podry, w tym objtych ubezpieczeniem na ycie lub ubezpie czeniem OC: wysoko rocznej skadki z tytuu umowy ubezpieczenia nie przekracza rwnowartoci 500 euro. a czas trwania tej umowy nie przekracza 5 lat. Trzeba te zaznaczy, e nie s podwykonawcami organizatorw turystyki przedsibiorcy dziaajcy w charakterze agentw turystycznych- Tacy bowiem przedsibiorcy uczestnicz jedynie w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych (zob. punkt 23 tego rozdziau podrcznika), a nie w wykonywaniu takich umw.
9.25. Umowne stosunki organizatorw turystyki z przedsibiorcami hotelarskimi

Wsppraca organizatorw turystyki z przedsibiorcami hotelarskimi jest dla obydwu stron po prostu koniecznoci. Wikszo organizatorw turystyki nic mogaby przecie normalnie funkcjonowa bez cisego wspdziaania z pod miotami wiadczcymi usugi hotelarskie, gdy organizowane imprezy tury styczne wymagaj zapewnienia ich uczestnikom odpowiednich miejsc noclego wych. Podobnie przedsibiorcy hotelarscy z reguy te nie mog ogranicza swojej dziaalnoci tylko do wiadczenia usug hotelarskich na rzecz goci in dywidualnych, ale musz zabiega o przyjazdy zorganizowanych grup w ramach turystyki grupowej lub kongresowej. Tote wystpuj rne formy prawne wsppracy midzy przedsibiorcami hotelarskimi a organizatorami turystyki. Duy wpyw na ksztatowanie si tych form wsppracy maj od dawna dwie organizacje midzynarodowe III&RA oraz UFTAA, ktre pierwotnie opraco way dla swoich czonkw midzynarodow konwencj dotyczc umw mi dzy hotelarzami a biurami podry. Gdy konwencja ta przestaa obowizywa w poowie I9S7 r., wymienione organizacje opracoway praktyczny kodeks postpowania dotyczcy stosunkw midzy hotelarzami a biurami podry. Od poowy 1991 r. wanie ten kodeks wyznacza zasady wsppracy midzy hotela rzami i biurami podry w obrocie midzynarodowym, dotyczce zawierania umw midzy wskazanymi przedsibiorcami majcymi siedziby w rnych pastwach. Jednak ustalenia te s zalecane do stosowania rwnie w obrocie krajowym. Naley podkreli, e postanowienia omawianego kodeksu nic maj mocy bezwzgldnie obowizujcej i konkretne umowy hotelowe oraz umowy o wsppracy midzy hotelarzami a biurami podry mog zawiera odmienne postanowienia. Na bazie powyszego kodeksu zosta w 1997 r. opracowany w Polsce projekt kodeksu postpowania okrelajcy zasady wsppracy hote larzy z biurami podry. Akt len take nie ma mocy wicej, ale jego posta nowienia mog stanowi punkt odniesienia przy formuowaniu ustale konkret'
nej umowy o wsppracy midzy organizatorem turystyki a przedsibiorc hote larskim, jak te przy skadaniu przez organizatora turystyki zamwienia w spra wie rezerwacji miejsc noclegowych w okrelonym hotelu lub innym obiekcie hotelarskim. Trzeba te zaznaczy, e obecnie stosowana jest nieco zmieniona wersja praktycznego kodeksu postpowania dotyczcego stosunkw pomidzy hotelarzami i biurami podry, podpisana przez IH&RA i UFTAA w 1999 r., ale najczciej powoywana w publikacjach jest nadal jego wersja z 1991 r. Wskazany kodeks w wietle prawa polskiego nic stanowi wzorca umowy w rozumieniu przepisw kodeksu cywilnego. Tego rodzaju wzorcowe ustalenia umowne opracowane przez krajowe, zagraniczne lub midzynarodowe organi zacje i zrzeszenia gospodarcze, zawodowe Up. jako wynik dowiadcze w za kresie zawierania i wykonywania umw okrelonego rodzaju, s tylko zbiorem zalecanych klauzul o charakterze z reguy neutralnym. Dopiero w razie wcze nia ich do negocjacji nad zawieranym kontraktem i zaakceptowania przez obie strony umowy dochodzi do wczenia takiego wzorca lub niektrych jego usta le do treci konkretnej umowy. Moe to te nastpi przez wczenie tego ro dzaju zalecanych klauzul do oferty jednej ze stron i przyjcie tej treci oferty przez drug stron umowy. Wanie sposb korzystania z wzorca przez jedn ze stron przy zawieraniu umowy umoliwia zakwalifikowanie go do kategorii wzorcw kodeksowych, a samo autorstwo wzorca nie ma doniosoci prawnej. Powoany praktyczny kodeks postpowania dotyczcy stosunkw pomidzy hotelarzami a biurami podry z 1999 r. definiuje umow hotelow jako umo w, przez ktr hotelarz uzgadnia z biurem podry, e zapewni usugi hote lowe za okrelon opat na rzecz podrnego lub grupy podrnych, ktrzy s klientami biura podry. To pojcie umowy jest ujte szeroko i obejmuje rne rodzaje umw o wiadczenie usug hotelarskich, ktrych wzory s za czone do omawianego kodeksu. S to: umowa na rzecz indywidualnego klienta (individual dient contract), ktre to okrelenie odnosi si do rezerwacji hotelowej dla grupy poniej 15 po drnych; umowa na rzecz grupy igroup contrad), przy czym grup stanowi mini mum 15 osb. dla ktrych zostaa dokonana rezerwacja, traktowanych jako zorganizowana cao, przy czym pniejsze zmniejszenie liczebnoci grupy poniej 15 osb wymaga akceptacji hotelarza dla zachowania korzyci, jakie zostay przyznane grupie; umowa alotmentu (allotment contract); umowa o organizacji spotka, imprez motywacyjnych, kongresw i wy staw (contract for meetings, incentive, conventions & exhibitions), ktra wymaga okrelenia na pimie szczeglnych warunkw, okrelajcych wyma gania dotyczce zakwaterowania nie tylko uczestnikw, ale te organizato rw oraz VIP-w. rodzajw i godzin serwowania uczestnikom wyywienia i napojw, jak rwnie ustalenia potrzeb w zakresie udostpnienia sal obrad
316
Rozdzia 9
Umowy w turystyce j rekreacji
317
i sal wielofunkcyjnych, sprztu audiowizualnego, drukarek i kserokopiarek, rodkw transportu, dziaalnoci rozrywkowej, organizacyjnej, innych usug i zapewnienia obsugi przez personel hotelowy. Wspomniana umowa alotmentu jest bardzo swoist odmian umowy hote lowej w tej jej postaci, ktra jest zawierana midzy hotelarzem a biurem podr y bdcym organizatorem turystyki. Moe ona mie charakter sezonowy, rocz ny, czy wieloletni i w tym ostatnim przypadku jej ustalenia mog wymaga corocznego ucilenia warunkw wsppracy midzy stronami. Analizowana umowa jest nieraz okrelana jako umowa kontyngentu lub przydziau, czy po prostu umowa o rezerwacj miejsc hotelowych. Spotka te mona termin umowa o zapewnienie bazy noclegowej i innych wiadcze", ktre to okre lenie jest jednak stosowane nie tylko w stosunkach midzy hotelarzami i orga nizatorami turystyki, ale te innymi dysponentami bazy noclegowej oraz innymi podmiotami ni biura podry. Szeroko rozumiana umowa alotmentu to umowa, na mocy ktrej organiza tor turystyki rezerwuje okrelon liczb miejsc w obiekcie hotelarskim, otrzy mujc wynegocjowane zniki cenowe i podejmuje starania, aby zdoby cht nych i skierowa ich do danego obiektu. W okrelonych w umowie terminach organizator turystyki moe przy tym zawiadomi przedsibiorc hotelarskiego o rezygnacji z czci zakontraktowanych miejsc. Wtedy paci tylko za miejsca faktycznie wykorzystane. Tego rodzaju umowa jest zawierana z reguy na rok lub sezon turystyczny. Niekiedy przewiduje ona moliwo cakowitej rezy gnacji z rezerwacji miejsc hotelowych i to bez konsekwencji finansowych, jeli nastpuje to z odpowiednim, ustalonym w umowie wyprzedzeniem. Znacznie wiksze ryzyko bierze na siebie organizator turystyki przy zawiera niu z przedsibiorc hotelarskim umowy o wsppracy ujtej w taki sposb, e nie moe zrezygnowa z zarezerwowanych miejsc hotelowych. To zwikszone ryzyko wie si z niszymi cenami paconymi przez organizatora turystyki ni w wypadku umowy poprzedniego rodzaju. W praktyce tego rodzaju umow okrela si czsto mianem czarteru, co nawizuje do czarterw w transporcie i z tego powodu jest niezbyt fortunn nazw. Ten tzw. czarter jest z powodw praktycznych zwykle odrniany od alotmentu, ale szeroko rozumiana umowa alotmentu obejmuje take sytuacj braku moliwoci rezygnacji z rezerwacji przez organizatora turystyki. Naley podkreli, e nawet gdy wszystkie miej sca w danym obiekcie hotelarskim przejmie na wasne ryzyko organizator tury styki (tzw. wykupienie miejsc na pniu"), to nie mamy wwczas do czynienia z umow dzierawy. Nadal prowadzeniem obiektu hotelarskiego i wiadczeniem usug hotelarskich zajmuje si wtedy przedsibiorca, do ktrego naley dany obiekt. Wwczas jednak nie moe on wiadczy usug innym gociom hotelo wym ni skierowani przez danego organizatora turystyki, choby miejsca hote lowe pozostaway wolne.
Omawiane umowy o zasadach wsppracy midzy przedsibiorcami hote larskimi a organizatorami turystyki maj rne odmiany i s rozmaicie nazywa ne. Zawsze jednak s to umowy okrelajce zakres i formy wsppracy oraz konsekwencje prawne dostosowane do potrzeb i oczekiwa oraz moliwoci stron tego rodzaju umw. Takie umowy ustalaj sposoby skadania zamwie dla grup wycieczkowych (liczcych nie mniej ni 15 osb) oraz w ramach tury styki indywidualnej, terminy zmniejszania liczby zarezerwowanych miejsc noc legowych oraz ich anulowania, kary umowne lub inne skutki prawne zwizane ze zmniejszeniem zakresu lub anulowaniem po terminie zarezerwowanych wiadcze, ceny zamwionych usug noclegowych i usug zwizanych oraz zasady udzielania rabatu i wypacania prowizji od zamwionych wiadcze, sposoby patnoci nalenoci, tryb reklamacyjny w przypadku nienaleytego wykonywania usug, a nieraz rwnie sposoby rozstrzygania sporw midzy stronami. Niewtpliwie w wietle prawa polskiego s to umowy nienazwane (chocia w niektrych pastwach s ju uregulowane przez prawo), majce z natury rzeczy charakter konsensualny. Trzeba je zaliczy do umw wzajem nych, gdy ich strony traktuj swoje wiadczenia jako ekwiwalentne. Kwestia odpatnoci tego typu umowy jest specyficzna, skoro sprowadza si do uzyska nia okrelonego upustu cenowego lub prowizji przez jedn ze stron. Wbrew pozorom taka umowa o wsppracy nie jest umow o wiadczenie na rzecz oso by trzeciej. Dopiero bowiem w wykonaniu umowy o wsppracy s skadane przez danego organizatora turystyki zamwienia dotyczce konkretnych grup turystycznych lub turystw indywidualnych. Bez takiego konkretnego zamwie nia osobom trzecim nie przysuguje prawo dania od danego przedsibiorcy hotelarskiego spenienia na ich rzecz wiadczenia w postaci usugi noclegowej. Tzw. potwierdzone zamwienie jest stosowan w praktyce form zawiera nia umowy hotelowej przez organizatora turystyki, ktry z danym przedsibior c hotelarskim nie ma zawartej umowy o wsppracy w ktrej z wyej om wionych postaci. Ta forma obejmuje zapylanie o moliwo rezerwacji miejsc hotelowych w oznaczonym terminie z raczej niezbyt du szans na negocjowa nie ceny. W wietle ustale praktycznego kodeksu postpowania dotyczcego stosunkw pomidzy hotelarzami i biurami podry z 1999 r. umowa hotelowa jest wtedy zawierana na podstawie proby o rezerwacj, ktra w razie zgosze nia w formie ustnej wymaga niezwocznego potwierdzenia na pimie (listem, telegramem, teleksem, faksem, e-mailem itp.). Rwnie potwierdzenie dokona nia rezerwacji powinno by dokonane przez hotelarza na pimie. Ustalenia powoanego kodeksu wymagaj przy tym okrelenia ceny zamwionych usug w tym potwierdzeniu, a take akceptacji na pimie przez organizatora turystyki warunkw rezerwacji. Ma to na celu uniknicie sporw midzy stronami na tym tle i posiadanie odpowiednich dowodw na pimie co do treci zawartej umowy hotelowej.
318
Rozdzia 9
Umowy w turystyce* rekreacji
319
Oprcz organizatorw turystyki podobne umowy o wsppracy z przedsi biorcami hotelarskimi zawieraj rwnie inne podmioty. S tym czsto zainte resowane zakady pracy, ktrych pracownicy korzystaj przez dugie okresy z usug noclegowych w danym obiekcie hotelarskim. Sytuacja ta pozwaa na wynegocjowanie od hotelarza zniek cenowych. Zawarta wwczas umowa okrelajca warunki zastosowania obnionych cen jest korzystna take dla przedsibiorcy hotelarskiego, ktremu gwarantuje zwikszon liczb goci hote lowych rwnie w okresie tzw. martwego sezonu. Naley zaznaczy, e zaspokojenie potrzeb w zakresie korzystania z bazy noclegowej przez biuro podry dziaajce w charakterze organizatora turystyki moe nastpi rwnie przez wydzierawienie okrelonego obiektu hotelarskie go. Umowa dzierawy przedsibiorstwa jest w wietle prawa dopuszczalna, co wynika z zasady swobody kontraktowej ustalonej w kodeksie cywilnym. Wobec jednak braku szczeglnych przepisw prawnych dotyczcych dzierawy przed sibiorstwa wystpuje wwczas konieczno oparcia tej umowy na kodeksowym uregulowaniu dzierawy. Trzeba odrni dzieraw przedsibiorstwa od dzierawy jego majtku bd tylko niektrych skadnikw majtkowych. W praktyce jednak wszystkie te postacie dzierawy nie maj znaczenia w sto sunkach organizatorw turystyki z przedsibiorcami hotelarskimi. Porednie znaczenie dla stosunkw midzy organizatorami turystyki a hote larzami zaczyna mie fakt, e coraz wiksza liczba hoteli funkcjonuje w ramach midzynarodowych systemw hotelowych, przy wykorzystaniu umw franchisingowych. Ten kierunek rozwoju wspczesnego hotelarstwa powoduje daleko idce ujednolicenie dziaania hoteli nalecych do danej sieci, w tym ich systemw informacji i rezerwacji. Organizatorzy turystyki powinni to bra pod uwag w stosunkach z przedsibiorcami hotelarskimi. Tote trzeba wspomnie o istocie umowy franchisingu, bdcej umow nienazwan, na podstawie kt rej okrelony podmiot (waciciel), zwany franchisingodawc, jako organizator sieci udziela innemu podmiotowi, zwanemu franchisingobiorc, licencji na wytwarzanie, sprzeda dbr lub wiadczenie usug na wyznaczonym obszarze i w danym czasie. Moe to by m.in. franchising usugowy i handlowy, doty czcy usug hotelowych lub gastronomicznych. Wtedy korzystajcy z danej sieci wiadczy usugi o okrelonym standardzie, posugujc si oznaczeniem firmo wym oraz znakami towarowymi organizatora sieci.
turystycznych na rzecz uczestnikw wycieczek przez osoby posiadajce odpo wiednie uprawnienia zawodowe. Powoana ustawa nakada takie zobowizanie na organizatorw turystyki podlegajcych obowizkowi uzyskania wpisu w reje strze organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, jeli organizuj wy cieczk w kraju lub za granic dla co najmniej 10 osb realizujcych wsplny program. Jest to jednak norma prawna o charakterze dyspozytywnym, gdy umowa o imprez turystyczn moe stanowi inaczej. Ustawa o usugach tury stycznych zobowizuje organizatorw turystyki do zapewnienia usug prze wodnika turystycznego tylko dla wycieczek w kraju, w braku odmiennego ustalenia umownego. Takie umowne wyczenie omawianego obowizku nie zawsze jest dopuszczalne. Z odrbnych ustaw i wydanych na ich podstawie roz porzdze moe wynika bezwzgldny obowizek zapewnienia udziau prze wodnika turystycznego. Tak wanie jest w przypadku wycieczek na terenach grskich lecych na obszarach parkw narodowych i nzcrwatw: przyrody, a take na innych terenach powyej 1000 m n.p.m. Takie wycieczki musz by prowadzone przez grskich przewodnikw turystycznych, co wynika ze wzgldw bezpieczestwa. Dokonana w 2004 r. nowelizacja ustawy o usugach turystycznych rozszerzy a obowizek zapewnienia uczestnikom wycieczek opieki pilota wycieczek przez odniesienie tego obowizku do wszelkich tego rodzaju imprez turystycz nych w kraju i za granic. Tym samym rwnie tzw. imprezy pobytowe zosta y objte tym obowizkiem, o ile umowa o wiadczenie usug turystycznych nie ustali inaczej. Nadal nie jest rozwizany pominity w ustawie o usugach tury stycznych problem sytuacji prawnej tzw. rezydentw, ktrych zadaniem jest opieka nad uczestnikami wycieczek pobytowych za granic. Susznym postula tem rodowiska pilotw wycieczek jest powierzanie funkcji rezydenta biura podry osobom przygotowanym do obsugi turystw, jakimi s piloci wycie czek, a nie osobom przypadkowym. Jeli chodzi o wycieczki zagraniczne, to w praktyce jest regu, e ich orga nizator zapewnia uczestnikom opiek pilota wycieczek. Ustawa o usugach turystycznych nakada na organizatora takiej wycieczki obowizek zapewnienia opieki pilota wycieczek znajcego jzyk powszechnie uywany w kraju od wiedzanym lub jzyk uzgodniony z kontrahentem zagranicznym. Dokonana w 2004 r. nowelizacja omawianej ustawy ucilia ten obowizek i posza jesz cze dalej w odniesieniu do obowizkw organizatora wycieczki dla turystw z zagranicy. Organizator tego rodzaju wycieczki jest obowizany zapewni usugi przewodnika turystycznego i opiek pilota wycieczek, znajcych j zyk umoliwiajcy swobodny kontakt z uczestnikami lub jzyk uzgodniony z kontrahentem zagranicznym. Stosunki midzy organizatorami turystyki a przewodnikami turystycznymi i pilotami wycieczek mog mie rne podstawy prawne. Ustawa o usugach
9.26. Umowa o wiadczenie usug przewodnickich lub pilotarskich

Ustawa o usugach turystycznych zobowizuje organizatorw imprez tury stycznych do zapewnienia ich uczestnikom opieki pilota wycieczek oraz usug przewodnika turystycznego. Chodzi o zlecenie wykonania wskazanych usug
320
Rozdzia 9
321
turystycznych ogranicza si do stwierdzenia, e przedsibiorcy bdcy organiza torami turystyki podlegajcymi obowizkowi uzyskania wpisu w rejestrze orga nizatorw turystyki i porednikw turystycznych s obowizani wystawi prze wodnikowi turystycznemu i pilotowi wycieczek pisemne zlecenie, okrelajc w nim miejsce (obszar) i czas usugi przewodnickiej lub pilotarskiej, oraz upo wanienie do dziaania w imieniu organizatora w zakresie niezbdnym do prowadzenia danej imprezy turystycznej. Ustalenia te s mao precyzyjne i nie uwzgldniaj zrnicowanych stosunkw prawnych midzy organizatorami turystyki a przewodnikami turystycznymi i pilotami wycieczek. Takie pisemne zlecenia w praktyce czsto nie s w ogle wystawiane. Upowanienie za do dziaania w imieniu organizatora turystyki jest z reguy udzielane przeze w ramach zawieranych umw z przewodnikami turystycznymi i pilotami wycie czek, a nie w postaci odrbnego owiadczenia woli. Dziaajc w zakresie umo cowania dany przewodnik turystyczny lub pilot wycieczki jest penomocnikiem organizatora turystyki. Zakres tego umocowania jest z natury rzeczy znacznie szerszy w przypadku pilotw wycieczek. Obejmuje on upowanienie do podej mowania rnych decyzji zwizanych z zakwaterowaniem i wyywieniem uczestnikw wycieczki, jak te do dokonywania oznaczonych patnoci rodka mi pieninymi powierzonymi przez organizatora turystyki. Przewodnicy turystyczni s stosunkowo rzadko zatrudniani na podstawie umowy o prac. Taka sytuacja wystpuje niekiedy w duych miastach, w kt rych znajduje si wiele interesujcych zabytkw i wystpuje due zapotrzebo wanie na usugi przewodnickie. Powstaj wic biura podry zatrudniajce przewodnikw turystycznych, specjalizujce si wanie w zakresie wiadczenia usug przewodnickich. Czciej piloci wycieczek s zatrudniani w biurach po dry na podstawie umowy o prac. Jednake ze wzgldu na sezonowo w organizacji wycieczek wielu biurom podry nie opaca si zatrudnia na stae pilotw wycieczek. Dc do obnienia kosztw wasnych, organizatorzy tury styki najczciej zawieraj z pilotami wycieczek umowy o wiadczenie usug pilotarskich. zwane te umowami pilotau wycieczki. Pilot wycieczki moe przy tym wystpowa w tej umowie jako przedsibiorca, jeli wiadczenie usug pilotarskich zgosi do ewidencji dziaalnoci gospodarczej. Praktyka wy kazuje, e jest to rozwizanie preferowane przez organizatorw turystyki. Jed nak pilot wycieczek moe te zawiera tego typu umow jako osoba fizyczna nieprowadzca dziaalnoci gospodarczej, zwaszcza w przypadkach okazjonal nego wiadczenia usug pilotarskich. Wskazana umowa o wiadczenie usug pilotarskich nie jest uregulowana w kodeksie cywilnym, ani w ustawie o usugach turystycznych, ani w adnej innej ustawie. Skoro jest to umowa o wiadczenie usug, ktre nie s uregulowa ne odrbnymi przepisami, to znajduje do niej zastosowanie ustalenie art. 750 k.c, zgodnie z ktrym do tego typu umowy stosuje si odpowiednio przepisy o zleceniu. Omawiana umowa zobowizuje pilota do wykonywania okrelonych
czynnoci faktycznych i prawnych, nie rodzc wizi o charakterze staym z or ganizatorem turystyki, ani nie stwarzajc podporzdkowania zleceniodawcy. Czasem zdarza si, e jest to umowa nieodpatna. Rwnie umowa o wiadczenie usug przewodnickich nie jest uregulowana adnymi przepisami. Do niej take stosuje si art. 750 k.c. nakazujcy odpo wiednie stosowanie przepisw o zleceniu. Umowa tego typu jest zaw.erana przez organizatorw turystyki bezporednio 2 przewodnikami turystycznymi albo % biurami podry zatrudniajcymi przewodnikw turystycznych, czy ze stowarzyszeniami ich zrzeszajcymi. Wanie jednostkami organizacyjnymi zrzeszajcymi przewodnikw turystycznych s w szczeglnoci Biura Obsugi Ruchu'Turystycznego PTTK. Midzy takim biurem a przewodnikami tury stycznymi jest zawierana w sposb wyrany lub nawet dorozumiany umowa o charakterze cigym, zobowizujca tych ostatnich do staego przyjmowania zlece prowadzenia okrelonych wycieczek. Obowizujce prawo nie chroni naleycie interesw przewodnikw tury stycznych i pilotw wycieczek w ich stosunkach z organizatorami turystyki. Ponosz oni rnego rodzaju odpowiedzialno: karn, administracyjn, cywil n dyscyplinarn i organizacyjn. Jest tak w sytuacji braku ustawowego uregu lowania umw o wiadczenie usug przewodnickich lub pilotarskich, co umo liwia organizatorom turystyki narzucanie zwaszcza pilotom wycieczek nieko rzystnych ustale umownych, powodujcych obcienie pilotw dodatkowymi obowizkami. Podczas wycieczek zagranicznych piloci czsto musz oprowa dza uczestnikw po odwiedzanych miejscowociach, muzeach i obiektach za bytkowych oraz udziela o nich informacji, co narusza obowizujce prawo, chronice uprawnienia miejscowych przewodnikw turystycznych.
oo
ROZDZIA

10.1. Odpowiedzialno organizatora turystyki za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy o imprez turystyczn
Pierwotna regulacja zasad oraz zakresu odpowiedzialnoci kontraktowej or ganizatora turystyki w ustawie o usugach turystycznych z 1997 r. bya niepena i w znacznej sprzecznoci z ustaleniami dyrektywy 90/314/EWG w sprawie zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek. Ten stan rzeczy byl krytyko wany w nauce prawa i te uwagi krytyczne zostay w czci wykorzystane przy nowelizacji omawianej ustawy w 2000 r. Obecnie podstawy prawne tej odpo wiedzialnoci s oparte na zasadzie ryzyka. Jest to rozwizanie prawne oczywi cie korzystne dla klientw biur podry organizujcych imprezy turystyczne. To na organizatorze turystyki spoczywa ciar wykazania okolicznoci zwalnia jcych go od odpowiedzialnoci za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania, powstaego z umowy o wiadczenie usug turystycznych. Wy czenie omawianej odpowiedzialnoci moe nastpi tylko przez wykazanie przynajmniej jednej z okrelonych w ustawie okolicznoci zwalniajcych, ktre s ujte w sposb zobiektywizowany. Jedn z nich jest dziaanie lub zaniecha nie klienta jako wyczna przyczyna niewykonania lub nienaleytego wykona nia umowy przez organizatora turystyki. Przy tym wcale nie musi to by zacho wanie zawinione przez klienta. Wystarcza wykazanie np. braku koniecznej wsppracy ze strony klienta przy wykonywaniu zobowizania i niezgoszenie si na czas do odprawy na lotnisku. Drug okolicznoci zwalniajc organizatora turystyki od omawianej odpo wiedzialnoci jest dziaanie lub zaniechanie osb trzecich. Chodzi tutaj jedynie o osoby nieuczestniczce w wykonywaniu usug przewidzianych w umowie. Dziaania i zaniechania podwykonawcw oraz ich pracownikw i osb dziaaj cych na ich zlecenie nic mog wic w adnym wypadku by podstaw zwolnie-
nia organizatora od odpowiedzialnoci. Za uczestnictwo tych osb przy realiza cji imprezy turystycznej jej organizator odpowiada na zasadzie ryzyka i nie moe si zwolni dowodem braku winy wasnej w wyborze tych osb lub nad zorze nad nimi. Trzeba podkreli, e postpowanie osb trzecich jedynie ww czas moe by uznane za okoliczno zwalniajc, jeli ich dziaa lub zaniecha nie mona byo przewidzie ani unikn. Wykazanie tych dodatkowych uwarunkowa take obcia organizatora turystyki. Przykadem tego rodzaju okolicznoci moe by atak terrorystyczny. Trzeci okolicznoci zwalniajc organizatora turystyki od analizowanej odpowiedzialnoci jest sia wysza. Jej przykadem moe by w szczeglnoci sztorm, lawina, czy uderzenie pioruna lub inne dziaania przyrody o charakterze katastrofalnym, ale take zdarzenia nadzwyczajne w postaci zaburze ycia zbiorowego, jak np. zamieszki lub dziaania wojenne. Rozumienie tego pojcia w prawic polskim jest bardziej rygorystyczne ni okrelone w dyrektywie 90/314/EWG, ktra ujmuje je szerzej. Powoduje to w konsekwencji poszerzenie zakresu odpowiedzialnoci organizatora turystyki w porwnaniu z ustalonym w tej dyrektywie, co jednak jest dopuszczalne. Powoana dyrektywa wyranie zezwala na to, aby prawo wewntrzne w celu ochrony konsumenta zawierao ustalenia bardziej rygorystyczne ni w dyrektywie. Dla ochrony uczestnikw imprez turystycznych omawiane przepisy ustawy o usugach turystycznych naoyy na organizatorw turystyki obowizek udzie lania pomocy poszkodowanym klientom w czasie trwania okrelonej imprezy take w sytuacji, gdy wyczona jest odpowiedzialno danego organizatora za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy o wiadczenie usug tury stycznych. Taki te cel ma zakaz wprowadzony w 2000 r. do omawianej usta wy, zgodnie z ktrym nie mona w drodze umowy wyczy lub ograniczy wyej omwionej odpowiedzialnoci w drodze wyboru obcego prawa. Nie stoi to jednak na przeszkodzie, aby wica Polsk umowa midzynarodowa prze widywaa ograniczenia odpowiedzialnoci kontraktowej organizatora turystyki. Oczywicie powinna to by ratyfikowana umowa midzynarodowa, jak np. Konwencja Warszawska z 1929 r.. Konwencja Montrealska z 1999 r., COTIF z 1980 r.. Konwencja Ateska z 1974 r., czy Konwencja Europejska z 1962 r. o odpowiedzialnoci osb utrzymujcych hotele za rzeczy wniesione przez goci hotelowych. Nowym rozwizaniem prawnym wprowadzonym do ustawy o usugach tury stycznych podczas jej nowelizacji w 2000 r. jest moliwo ograniczenia od powiedzialnoci organizatora turystyki za niewykonanie lub nienaleyte wyko nanie usug w czasie imprezy turystycznej do dwukrotnoci ceny danej impre zy turystycznej wzgldem kadego klienta. W istocie chodzi tutaj o ogranicze nie wysokoci odszkodowania, a nie ograniczenie odpowiedzialnoci. Zgodnie z przepisami omawianej ustawy nastpuje to w razie umieszczenia w treci urno-
Rozdzia 10
325
wy o wiadczenie usug turystycznych wskazanego ustalenia, ktre jednak nic moe dotyczy szkd na osobie. Naley podkreli, e analizowane unormowa nie pozostaje w zgodnoci z ustaleniami dyrektywy 90/314/EWG, ktre co do szkd innych ni na osobie pozwalaj na wprowadzenie w prawie wewntrznym moliwoci umownego ograniczenia wysokoci odszkodowania. Warunkiem jest, aby ograniczenie takie nie byo nierozsdne. Granica w postaci dwukrotnoci ceny imprezy turystycznej musi by uznana za rozsdne ograniczenie i trudno j kwestionowa. Tym bardziej moe to by trzykrotno ceny imprezy turystycznej. Trzeba zaznaczy, e szkoda wyrzdzona klientowi w razie niewykonania lubnienaleytego wykonania zobowizania, moe by nastpstwem bardzo r nych dziaa biura podry bdcego organizatorem imprezy turystycznej. Moe to by w szczeglnoci tylko czciowa realizacja programu danej imprezy, czy rne uciliwoci wystpujce w trakcie jego realizacji. Wykazanie tej szkody oraz jej wysokoci jest z reguy bardzo trudne i poszkodowany klient, na ktrym wszak ciy obowizek udowodnienia tej przesanki odpowiedzialnoci organizatora turystyki, znajduje si w pooeniu nie do pozazdroszczenia. W nauce prawa podkrela si, e nie mona ocenia wysokoci szkody, biorc pod uwag jedynie cen poszczeglnych utraconych lub nienaleycie wykona nych usug turystycznych. Wany jest take utracony wypoczynek, czy brak zadowolenia z udziau w wycieczce, ktrych nie da si jednoznacznie wyrazi w kategoriach uszczerbku majtkowego. Trafna jest sugestia E. Ltowskiej o potrzebie szerszego stosowania przez sdy art. 322 k.p.c. Powoany artyku w sprawach o naprawienie szkody umoliwia sdowi, ktry uzna, e cise udo wodnienie wysokoci dania jest niemoliwe lub utrudnione, zasdzi odpo wiedni sum wedug swej oceny opartej na rozwaeniu wszystkich okoliczno ci sprawy. Takie swoicie zryczatowane odszkodowanie lepiej odpowiada specyficznym cechom usug turystycznych. W kwestii ustalenia wysokoci szkody poniesionej przez uczestnika imprezy turystycznej przydatne s bogate dowiadczenia w tym zakresie orzecznictwa niemieckiego. Liczne rozbienoci w orzekaniu przez sdy niemieckie w spra wach zwizanych z organizacj imprez turystycznych doprowadziy do przyjcia tzw. Tabeli Frankfurckiej. Tabela ta okrela rodzaje wad mogcych powsta podczas imprezy turystycznej oraz ustala procentowe obniki ceny danej im prezy w razie wystpienia poszczeglnych wad. Dotyczy to usug w zakresie zakwaterowania, wyywienia i transportu oraz innych wiadcze przewi dzianych w katalogu lub ofercie biura podry bdcego organizatorem turysty ki, ktrych klient zosta pozbawiony. Oczywicie te ustalenia Tabeli Frankfurc kiej w ogle nic s wice dla polskich sdw rozstrzygajcych spory zwiza ne z nienaleytym wykonaniem usug turystycznych w ramach pakietu usug stanowicych imprez turystyczn. Jednake omawiane ustalenia mog by cen-
n wskazwk dla organizatorw turystyki w Polsce przy rozpatrywaniu re klamacji klientw dotyczcych nienaleytej realizacji imprez turystycznych. Take polskie sdy w tego typu sprawach niezmiernie trudnych dowodowo maj dziki Tabeli Frankfurckiej punkt odniesienia, jak sobie w analogicznych sytu acjach radz sdy niemieckie. Tote warto odesa do polskich tumacze Tabeli Frankfurckiej, chocia jest ona w Niemczech krytykowana w wielu punktach m.in. z powodu pominicia cech specyficznych turystyki kwalifikowanej i cz sdw niemieckich nie stosuje jej. Szczeglnie trzeba podkreli wrcz przeomow rol w zakresie orzekania przez sdy w sprawach o zmarnowany urlop podczas imprezy turystycznej, jak speni powoany ju wyej wyrok ETS z 12 marca 2002 r. Trybuna ten uzna, e skoro celem dyrektywy 90/314/EWG jest ochrona interesw konsumentw w zwizku z urlopem, to musz oni mie zapewnion moliwo domagania si odszkodowania za szkod niemajtkow, jak jest utrata przyjemnoci z pobytu na wczasach i niemono odpowiedniego wykorzystania urlopu. W konse kwencji w omawianej sprawie odpowiedzialno za tak szkod ponis organi zator dwutygodniowych wczasw w Turcji, podczas ktrych dziecko uczestni kw tej imprezy turystycznej o charakterze pobytowym zatruo si salmonell z powodu bezspornych niedopatrze organizatora i do koca pobytu powanie chorowao, majc ponad 40 temperatury i wymagajc staej opieki rodzicw. Rodzice ci mieli wic zmarnowany urlop, co niewtpliwie susznie wskazany Trybuna uzna za szkod niemajtkow, za ktr powinien ponie odpowie dzialno organizator wczasw. Kada inna interpretacja pojcia szkoda" pro wadziaby do postawienia pod znakiem zapytania celu powoanej dyrektywy. Trzeba niewtpliwie zgodzi si z tym stanowiskiem ETS, wymagajcym jedno litej interpretacji dyrektywy 90/314/EWG we wszystkich pastwach czonkow skich UE, niezalenie od lego, czy dane prawo krajowe przewiduje odszkodo wanie za szkod niemajtkow, czy nie. Jak susznie wskaza M. Nesterowicz, gdy Polska jeszcze nie bya czonkiem UE, ale miaa zobowizania wynikajce z Ukadu Europejskiego o stowarzysze niu z 1991 r., oznaczao to ju wtedy nie tylko konieczno implementacji dy rektyw do prawa krajowego przez uchwalenie odpowiednich ustaw, ale take obowizek interpretacji ustaw zgodnie z treci dyrektyw oraz orzecznic twem ETS. W przypadku analizowanego wyroku ETS nie jest to proste do za stosowania na gruncie prawa polskiego. Przepisy bowiem kodeksu cywilnego oraz ustaw odrbnych przewiduj moliwo zadouczynienia za doznan krzywd tylko w ramach odpowiedzialnoci deliklowej i to wycznie w przy padkach wskazanych ustawowo. Na podkrelenie zasuguje stanowisko wymie nionego autora, e polski sd rozpatrujc spraw o roszczenia odszkodowawcze za zmarnowany urlop, powinien przyzna zadouczynienie pienine w ramach odpowiedzialnoci kontraktowej, interpretujc art. 471 k.c. zgodnie z wykad ni dyrektywy 90/314/EWG, dokonan przez ETS w powoanej sprawie.
326
Rozdzia 10
327
Omawiajc problematyk odpowiedzialnoci kontraktowej organizatora tury styki, trzeba rwnie zwrci uwag na trudnoci dowodowe z wykazaniem wysokoci poniesionej przez klienta szkody w razie skorzystania przeze ze wiadcze zastpczych o innych cechach ni ustalone w umowie o wiadczenie usug turystycznych. Przyjcie tych wiadcze przez uczestnika imprezy tury stycznej powoduje znaczne skomplikowanie jego stosunku do organizatora i zakresu ewentualnych roszcze odszkodowawczych. Nawet w konkretnej sytu acji mona je okreli tylko w przyblieniu. Jeszcze trudniej jest skonkretyzo wa roszczenia odszkodowawcze klienta w wypadku nienaleytej organizacji wycieczki (np. w razie baaganu organizacyjnego przy podstawianiu autokaru, zajmowaniu miejsc w hotelach, czy podczas synchronizacji zwiedzania rnych zabytkw). Znane s korzystne dla klientw orzeczenia sdowe zapade w tego rodzaju sprawach, zasdzajce zwrot czci uiszczonej ceny wycieczki. Odpowiedzialno kontraktowa organizatora imprezy turystycznej swoim za kresem obejmuje take szkody poniesione przez uczestnikw w razie utraty lub uszkodzenia ich bagau. Wystpujce nieraz w umowach o imprez turystycz n klauzule zmierzajce do uchylenia odpowiedzialnoci organizatorw za tego rodzaju szkody w mieniu uczestnikw trzeba uzna za niewane z mocy prawa. Przecie organizator jako dunik jest odpowiedzialny za dziaania i zaniechania osb, Z ktrych pomoc zobowizanie wykonuje, jak rwnie osb, ktrym wy konanie zobowizania powierza. Przez cay czas trwania wycieczki jej organiza tor nic moe uchyli si od odpowiedzialnoci za baga uczestnikw. Dotyczy lo zwaszcza sytuacji przenoszenia i przewoenia bagau oraz jego przechowywa nia w miejscach pobytu uczestnikw wycieczki. Trzeba odrni sytuacje, gdy baga pozostaje pod nadzorem uczestnika imprezy turystycznej, oraz takie, gdy zosta umieszczony w miejscu wskazanym (np. w luku bagaowym autokaru) lub powierzony osobom dziaajcym w imie niu organizatora lub jako jego podwykonawcy. W pierwszym wypadku ze wzgl du na bezporednie sprawowanie opieki nad swoim bagaem podrcznym przez kadego z uczestnikw imprezy organizator turystyki tylko wyjtkowo ponosi odpowiedzialno w tym zakresie. Zaley to od wykazania przez poszko dowanego uczestnika winy wasnej organizatora lub osb, ktrymi si posuguje (np. pilota wycieczki), albo ktrym powierza wykonanie usugi. Natomiast jeeli baga zosta umieszczony w miejscu wskazanym przez organizatora imprezy turystycznej lub osob dziaajc w jego imieniu, bd powierzony takiej osobie albo podwykonawcy, to odpowiedzialno organizatora za utrat lub uszkodze nie takiego tzw. bagau powierzonego jest oparta na zasadzie winy domnie manej. Do tego rodzaju sytuacji znajduj odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksowe o umowie przechowania (zob. punkt 18 rozdziau 9 podrcznika). Szczeglna sytuacja jest w razie wniesienia bagau uczestnika imprezy tury stycznej do hotelu lub podobnego zakadu. Niezalenie od odpowiedzialnoci
przedsibiorcy hotelarskiego (zob. pkt 9 tego rozdziau podrcznika) rwnie organizator imprezy moe by w pewnych sytuacjach pocignity do odpowie dzialnoci za utrat lub uszkodzenie rzeczy wniesionych przez uczestnika wy cieczki. Dotyczy to zwaszcza wypadkw, gdy organizatorowi lub osobom dzia ajcym w jego imieniu mona postawi zarzut winy w wyborze przedsibiorcy hotelarskiego albo co do braku poinformowania uczestnikw o moliwoci od dania pienidzy i wartociowych rzeczy do depozytu hotelowego. Orzecznictwo w tych sprawach nie jest jednolite, ale dominuje tendencja rozszerzajca zakres odpowiedzialnoci organizatora turystyki za utracony lub uszkodzony baga uczestnikw wycieczki, wniesiony do hotelu lub podobnego zakadu. Odrbnie naley wspomnie o sytuacji, gdy biuro podry dziaa w charakte rze przewonika samochodowego. Wwczas jego odpowiedzialno za przewo ony baga jest oparta na przepisach prawa przewozowego (zob. pkt 8 tego roz dziau podrcznika).
10.2. Odpowiedzialno organizatora turystyki za szkody osobowe uczestnika imprezy turystycznej

Organizator turystyki jest zobowizany nie tylko do realizacji programu im prezy turystycznej, ale take do zapewnienia bezpieczestwa jej uczestnikom. Wymaga to wysokiego stopnia starannoci organizatora i uzasadnia wprowadze nie do ustawy o usugach turystycznych obowizku zawarcia umw ubezpiecze nia NNW i KLZ na rzecz osb uczestniczcych w imprezach turystycznych za granic. Znajduj wtedy zastosowanie przepisy kodeksowe ustalajce zasad odpowiedzialnoci dunika za niezachowanie naleytej starannoci. Przy tym do omawianego obowizku zapewnienia bezpieczestwa uczestnikom imprezy turystycznej naley doda cicy zarazem na organizatorze turystyki obowi zek pieczy nad uczestnikami. Wymaga to szybkich reakcji ad hoc, podejmo wanych w miar potrzeby przez pilota wycieczki oraz inne osoby dziaajce w imieniu organizatora, a take podawania uczestnikom informacji o prewen cyjnym charakterze. Chodzi zwaszcza o wane dla bezpieczestwa uczestnikw informacje o wymaganiach zdrowotnych oraz o szczeglnych zagroeniach dla ycia i zdrowia na odwiedzanych obszarach. Starannie wykonywany obowizek pieczy nad uczestnikami imprezy turystycznej jest w stanie zapewni uczestni kom uniknicie wielu zagroe dla ich bezpieczestwa. W razie mierci, uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia uczestnika im prezy turystycznej oznacza to moe niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania umownego przez organizatora turystyki i rodzi jego odpowie dzialno kontraktow. Jednak rwnie dobrze wskazane rodzaje szkody na oso bie mog by spowodowane czynem niedozwolonym przedsibiorcy organizuj cego dan imprez turystyczn, osb dziaajcych w jego imieniu, jak te osb.
328
Rozdzia 10
329
ktrym powierzy on wykonanie zobowizania. Prawo polskie generalnie do puszcza taki zbieg podstaw odpowiedzialnoci, pozostawiajc poszkodowane mu moliwo wyboru reimu kontraktowego lub deliktowego, w ramach ktre go bd dochodzone roszczenia odszkodowawcze. Taki zbieg roszcze jest przewidziany w k.c. z zastrzeeniem, e z istniejcego uprzednio zobowizania moe wynika co innego. Niekiedy za to przepisy o odpowiedzialnoci deliktowej wyznaczaj prymat odpowiedzialnoci z tytuu czynu niedozwolonego. W wypadku szkody na osobie dochodzenie roszcze deliktowych w stosun ku do organizatora turystyki jest z reguy mniej korzystne dla poszkodowanego ni oparcie roszcze na reimie kontraktowym- Inaczej jest waciwie tylko wte dy, gdy przedsibiorca organizujcy imprez turystyczn wystpuje zarazem jako przewonik samochodowy. Jego bowiem odpowiedzialno deliktowa za mier lub uszkodzenie ciaa osb przewoonych autokarem jest oparta na zasa dzie ryzyka, co chroni naleycie interesy poszkodowanych (zob. punkt 7 tego rozdziau podrcznika). W razie jednak oparcia roszcze deliktowych w stosun ku do organizatora turystyki na zasadzie winy wykazanie tej winy obcia po szkodowanego klienta, a organizator turystyki moe stosunkowo atwo wykaza, e nie ponosi winy w wyborze osb, ktrym powierzy wykonanie okrelonych czynnoci. Tote orzecznictwo sdowe skania si do uznania, e przepisy ko deksowe dotyczce odpowiedzialnoci deliktowej za cudze czyny, nie znajduj zastosowania do sytuacji, gdy przedsibiorca bdcy organizatorem imprezy turystycznej powierza podwykonawcom wykonanie poszczeglnych usug tury stycznych. W szczeglnoci tak uzna SN w uchwale z 25 lutego 1986 r., stwier dzajc, e odpowiedzialno biura podry za zatrucie pokarmowe uczestnikw wycieczki podczas korzystania z posiku w restauracji ma charakter kontrakto wy i za dziaania podwykonawcw odpowiada ono jak za wasne dziaanie lub zaniechanie na podstawie art. 474 k.c. W ramach obowizkw wynikajcych z zawartej umowy o wiadczenie usug turystycznych organizator turystyki ma obowizek zapewnienia uczestni kom imprezy turystycznej szeroko rozumianego bezpieczestwa, ktre obej muje zagwarantowanie bezpiecznych warunkw przewozu nie tylko na trasie danej imprezy, ale rwnie podczas korzystania przez uczestnikw z usug do datkowych przewidzianych jej programem, jak te bezpiecznego pobytu w hotelu oraz bezpiecznego korzystania z restauracji w trakcie trwania im prezy. Ju w przeszoci na podstawie oglnych regulacji kodeksowych doty czcych wykonywania zobowiza i skutkw ich niewykonania sdy polskie wydaway korzystne dla klientw biur podry wyroki w sprawach dotyczcych roszcze z tytuu szkd osobowych poniesionych przez uczestnikw wycieczek. Wyrokiem Sdu Wojewdzkiego w Katowicach z 28 kwietnia 1970 r. zostaa uznana odpowiedzialno kontraktowa biura podry za uszkodzenie ciaa i rozstrj zdrowia uczestnika imprezy turystycznej, spowodowane wypadkiem
nieostronie prowadzonego autokaru wynajtego wraz z kierowc w celu realizacji jednego z dodatkowych punktw programu imprezy turystycznej. Po dobnie korzystne dla poszkodowanych turystw byo orzeczenie SN z 6 kwiet nia 1977 r., w ktrym zosta podkrelony obowizek biura podry zakwatero wania klientw w takich pomieszczeniach, aby ich stan techniczny nic zagra a yciu i zdrowiu ludzi. W komentarzu do tego orzeczenia dotyczcego szkd doznanych przez turystw w wyniku oberwania si balkonu pokoju gocinnego, w ktrym zostali zakwaterowani, M. Nesterowicz zaj niewtpliwie suszne stanowisko, e podobna odpowiedzialno organizatora turystyki za szkody osobowe poniesione przez klientw ma miejsce w razie ich zakwaterowania w hotelu, co trzeba te odnie do innych rodzajw obiektw hotelarskich. Warto powoa orzeczenie SN z 28 marca 1968 r., na mocy ktrego biuro podry zostao pocignite do odpowiedzialnoci kontraktowej za niezapewnienie koniecznej pomocy lekarskiej uczestnikowi wycieczki zagranicznej, co doprowadzio do jego mierci. W sprawie tej zostaa zarazem na podstawie przepisw o odpowiedzialnoci deliktowej zasdzona renta oraz odszkodowanie na rzecz maoletnich dzieci z tytuu znacznego pogorszenia ich sytuacji ycio wej. Jednoczesne oparcie odpowiedzialnoci biura podry za szkody osobowe na podstawie kontraktowej i deliktowej musi wywoywa wtpliwoci. Na po parcie tych zastrzee mona odwoa si do wyroku SN z 15 stycznia 1998 r., zgodnie z ktrym w razie zbiegu podstaw odpowiedzialnoci to sd orzekajcy powinien zdecydowa, ktra z podstaw odpowiedzialnoci jest korzystniejsza dla poszkodowanego i na niej wanie oprze rozstrzygnicie danej sprawy. Skoro w przeszoci roszczenia klientw w stosunku do organizatorw im prez turystycznych z tytuu poniesionych szkd osobowych byy najczciej uwzgldniane przez sdy w ramach reimu odpowiedzialnoci kontraktowej opartej na oglnych przepisach kodeksu cywilnego, to mona oczekiwa, e obecnie w szerszym zakresie takie roszczenia bd dochodzone przez klientw na podstawie omwionej wyej zasady ryzyka wprowadzonej do ustawy o usugach turystycznych (zob. punkt 1 tego rozdziau podrcznika). Obecnie odpowiedzialno organizatora turystyki za niewykonanie lub nienaleyte wy konanie umowy o wiadczenie usug turystycznych w stosunku do szkd na osobie nie moe by ograniczona kwotowo w drodze umownej. W konse kwencji zwikszone jest ryzyko ponoszone przez organizatorw imprez tury stycznych i wzrasta te rola ubezpiecze NNW i KLZ uczestnikw imprez turystycznych, jak rwnie ubezpiecze OC organizatorw turystyki. Naley w zwizku z tym pamita, e sumy gwarancyjne okrelone w umowach ubez pieczenia NNW lub OC wyznaczaj jedynie granice odpowiedzialnoci gwa rancyjnej ubezpieczyciela i nie zamykaj moliwoci dochodzenia w stosunku do organizatorw turystyki roszcze odszkodowawczych z tytuu poniesionych
330
Rozdzia 10
331
szkd osobowych przez uczestnikw imprez turystycznych powyej wskaza nych granic.
10.3. Odpowiedzialno kontraktowa porednika turystycznego

Dyrektywa 90/314/EWG przewiduje, e za wykonanie zobowiza wynika jcych z umowy o imprez turystyczn ponosi odpowiedzialno nie tylko orga nizator, ale i tzw. sprzedawca podry turystycznej przygotowanej przez or ganizatora. Natomiast ustawa o usugach turystycznych odnosi swoje ustalenia do organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Jak susznie wyjania M. Nesterowicz, wynika to z braku precyzji powoanej dyrektywy, ktra nie okrela roli. w jakiej wystpuje taki sprzedawca. Moe on by organizatorem zawierajcym umow o imprez turystyczn, bd tylko porednikiem klienta przy zawarciu tej umowy z organizatorem. Bardzo czsto taki sprzedawca jest agentem organizatora, dziaajcym na podstawie umowy agencyjnej. Warto przy pomnie, e w ujciu ustawy o usugach turystycznych porednik turystyczny jest rozumiany stosunkowo wsko jako przedsibiorca wykonujcy na zlecenie klienta czynnoci faktyczne i prawne zwizane z zawieraniem umw o wiad czenie usug turystycznych. Moe on poredniczy w zawieraniu umw o wiad czenie wszelkich usug turystycznych, a nie tylko umw o imprez turystyczn. Wane jest. aby taki porednik by wiadomy, e przyjmujc zlecenie na doko nanie czynnoci zwizanych z zawarciem umowy o pojedyncz usug tury styczn, dziaa na rzecz usugi, ktra ma by wiadczona w zwizku z wyjaz dem turystycznym. W razie poredniczenia przy zawieraniu umw o usugi przewozowe niekiedy mog w praktyce wystpowa wtpliwoci co do charak teru dziaania podmiotu poredniczcego. Konsekwencj szczeglnego pooenia prawnego porednika turystycznego jest to, e zasada i zakres jego odpowiedzialnoci cywilnej s generalnie inne ni w przypadku organizatora turystyki. Ten ostatni dziaa we wasnym imieniu, natomiast porednik turystyczny dziaa z reguy w imieniu klienta. Oczywicie dziaajc na zlecenie klienta, porednik turystyczny musi dziaa w jego intere sie. W konsekwencji nie moe on w zasadzie wystpowa jednoczenie jako agent drugiej strony i dziaa zarazem w interesie organizatora turystyki lub innego usugodawcy. Wwczas bowiem istnieje moliwo naruszenia intere sw mocodawcy. Dopuszczalny jest jednak w tej mierze wyjtek i umocowanie do dziaania porednika turystycznego moe wyranie akceptowa reprezento wanie przeze obydwu stron. S to sytuacje raczej rzadkie i w praktyce nic maj one wikszego znaczenia. Skoro porednik turystyczny jedynie poredniczy - poprzez rne czynnoci faktyczne i prawne - na zlecenie klienta w zawarciu umowy o wiadczenie usug turystycznych, to z natury rzeczy podmiot ten zasadniczo nie ponosi odpowie-
dzialnoci za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania powstae go z tej umowy, gdy taka odpowiedzialno spoczywa na organizatorze tury styki. Odpowiedzialno porednika turystycznego jest ograniczona do naley tego wykonania przyjtego zlecenia klienta. Oznacza to zgodnie z ustaleniami ustawy o usugach turystycznych obowizek udostpnienia klientom odpo wiednich informacji pisemnych o proponowanych imprezach turystycznych i poszczeglnych usugach turystycznych. Tc obowizki informacyjne s ujte identycznie jak w wypadku organizatora turystyki. Ich niedopenienie przez porednika turystycznego moe prowadzi do dochodzenia przez klienta od szkodowania. Wskazania zawarte w informacjach pisemnych podanych klien towi przez porednika turystycznego staj si elementem umowy zawartej z danym klientem, jeli brak w niej odmiennych postanowie. Niedotrzymanie tych ustale w postaci przekazanych informacji pisemnych moe by podstaw roszcze odszkodowawczych klienta. W zakresie nieuregulowanym ustaw o usugach turystycznych do umw z klientami zawieranych przez porednikw turystycznych stosuje si przepisy kodeksu cywilnego oraz inne przepisy dotyczce ochrony konsumenta. To odesanie ustawy o usugach turystycznych ma bardzo szeroki zakres. Obejmuje ono zarwno oglne przepisy kodeksowe o zobowizaniach, przepisy o wyko nywaniu zobowiza i skutkach ich niewykonania, przepisy o wykonaniu i skut kach niewykonania zobowiza z umw wzajemnych, jeli okrelone zlecenie klienta ma charakter odpatny, co jest regu, jak rwnie przepisy o zleceniu. Naley przy tym doda, e sytuacja prawna znacznie komplikuje si, gdy na zlecenie klienta porednik turystyczny zawiera umow z organizatorem turystyki za granic o organizacj imprezy turystycznej lub o wiadczenie pojedynczej usugi turystycznej. Wtedy bowiem do wiadczonych usug turystycznych znaj duj zastosowanie przepisy prawa obcego, ktre mog nie zapewnia klientowi odpowiedniej ochrony jego praw. O tego rodzaju sytuacji porednik turystyczny powinien poinformowa klienta jeszcze przed zawarciem umowy o wiadczenie usug turystycznych, gdy tego wymaga staranno zawodowa, jakiej od niego mona oczekiwa. Brak takiego ostrzeenia daje klientowi moliwo docho dzenia roszcze odszkodowawczych w stosunku do porednika o naprawienie poniesionej szkody w takim zakresie, w jakim zagraniczny organizator turystyki jej nie pokry.
10.4. Odpowiedzialno kontraktowa agenta turystycznego

Agent turystyczny ze wzgldu na stale poredniczenie przy zawieraniu z klientami umw o wiadczenie usug turystycznych oraz zawieranie tego typu umw w imieniu organizatora turystyki lub innego usugodawcy ponosi odpo wiedzialno odszkodowawcz w znacznie wszym zakresie ni organizatorzy
332
Rozdzia 10
333
turystyki oraz podmioty wiadczce poszczeglne usugi turystyczne. Odpowia da on jedynie w stosunkach z przedsibiorcami, na rzecz ktrych dziaa, za niedooeilic naleytej starannoci przy poredniczeniu lub zawieraniu wskaza nych umw. T wymagan staranno okrela si przy uwzgldnieniu zawodo wego charakteru prowadzonej dziaalnoci agencyjnej. Trzeba podkreli, e agenta turystycznego nie wie z klientem aden sto sunek umowny. Przecie dziaa on na rzecz innych przedsibiorcw bdcych usugodawcami i to oni wchodz w stosunki zobowizaniowe z klientami w wyniku zawartych umw o wiadczenie usug turystycznych. To organizator turystyki i inni usugodawcy, na ktrych rzecz dziaa agent turystyczny, ponosz odpowiedzialno odszkodowawcz wobec klienta. W szczeglnoci to prze wonik lub przedsibiorca hotelarski, na ktrych rzecz lub w ktrych imieniu umowa zostaa zawarta przez agenta, odpowiadaj z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania danej umowy. Potwierdzaj to przykady orzecze sdowych. Aby biuro podry dziaajce jako agent turystyczny nic ponosio odpowie dzialnoci za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy zawartej za jego porednictwem z organizatorem turystyki lub innym usugodawc, konieczne jest wyrane poinformowanie klienta o tym, e dziaa ono w charakterze agenta, a nie we wasnym imieniu. Niespenienie tego warunku jest od dawna uznawane w orzecznictwie sdowym za powodujce zawarcie danej umowy przez samego agenta turystycznego i rodzce jego odpowiedzialno kontrakto w wobec klienta w razie niewykonania lub nienaleytego wykonania tej umo wy. Znana jest w szczeglnoci sprawa odpowiedzialnoci PLL LOT" jako przewonika, a nie agenta zagranicznych linii lotniczych, w ktrych imieniu w rzeczywistoci polski przewonik dziaa, nie ujawniajc jednak tego wyra nie wobec klientw nabywajcych bilety lotnicze. Jak ju wyej zostao wspomniane w punkcie 23 rozdziau 9 podrcznika, te go rodzaju wprowadzajce klientw w bd dziaania agenta turystycznego pod legaj znowelizowanym ustaleniom ustawy o usugach turystycznych. Przepisy te nakazuj uwaa za organizatora turystyki przedsibiorc wystpujcego wobec klientw jako agent turystyczny, jeeli w umowach zawieranych z klien tami nie wskazuje on jednoznacznie waciwego, reprezentowanego przez sie bie organizatora turystyki, albo ten ostatni reprezentowany przez agenta nie jest uprawniony do zawierania umw z klientami na terytorium Polski, bd te mamy do czynienia z dziaaniem bez wanej umowy agencyjnej lub z prze kroczeniem jej zakresu. Trzeba uzna, e stron zawartej z klientem umowy o wiadczenie usug tu rystycznych jest wtedy przedsibiorca dziaajcy formalnie jako agent tury styczny bd te podajcy si za takiego agenta. W takiej sytuacji to wanie ten przedsibiorca bdzie ponosi odpowiedzialno z tytuu niewykonania lub
nienaleytego wykonania umowy o wiadczenie usug turystycznych, zawartej we wskazanych, szczeglnych okolicznociach. W takim przypadku znajduj zastosowanie wyej omwione przepisy dotyczce odpowiedzialnoci kontrak towej organizatora turystyki (zob. pkt 1 tego rozdziau podrcznika).
10.5. Odpowiedzialno kontraktowa organizatora rekreacji

adna ustawa szczeglna nie reguluje problematyki odpowiedzialnoci orga nizatora rekreacji z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy o wiadczenie usug rekreacyjnych. Takich ustale szczeglnych nie zawiera ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r., ktra unormowaa problematyk dziaal noci w dziedzinie rekreacji jedynie od strony administracyjnej. W konsekwen cji do odpowiedzialnoci kontraktowej organizatora rekreacji zastosowanie znajduj przepisy k.c. okrelajce skutki niewykonania lub nienaleytego wyko nania zobowizania. Zob. w tych kwestiach punkt 13 rozdziau 8 podrcznika. Niewykonanie zobowizania przez organizatora rekreacji ma miejsce w ra zie odwoania obozu, rajdu, zlotu, czy spywu lub innej imprezy rekreacyjnej. bd zaj rekreacyjnych z przyczyn lecych po stronie organizatora. Za takie okolicznoci, za ktre organizator rekreacji ponosi odpowiedzialno, trzeba uzna wszelkie decyzje zakazujce prowadzenia dziaalnoci w dziedzinie re kreacji w okrelonym obiekcie rekreacyjnym lub na oznaczonym terenie ze wzgldw higienicznych lub naruszenia zasad bezpieczestwa w dziedzinie kultury fizycznej. Zob- w tych kwestiach rozdzia 6 podrcznika. Rwnie niezapewnienie prowadzenia zaj rekreacyjnych lub imprez rekreacyjnych przez osoby majce wymagane kwalifikacje zawodowe stanowi okoliczno lec po stronie organizatora, jeli jest to powodem odwoania danych zaj lub im prezy. Tak te naley oceni brak kwalifikacji pedagogicznych wymaganych w placwkach wypoczynku dla dzieci i modziey szkolnej. Podobny wniosek nasuwa si w odniesieniu do kwalifikacji kierowniczych wymaganych w przy padku imprez organizowanych przez publiczne szkoy w ramach krajoznawstwa i turystyki. Zob. bliej w tych kwestiach punkt 5 i 6 rozdziau 4 podrcznika. Natomiast odwoanie zaj rekreacyjnych lub imprezy rekreacyjnej z powodu niezgoszenia si minimalnej liczby uczestnikw nic daje podstaw do docho dzenia roszcze kontraktowych od organizatora rekreacji, jeli taki warunek prowadzenia zaj lub imprezy by sformuowany w regulaminie danych zaj lub imprezy, bd ustalony w zawartej umowie o wiadczenie usug rekreacyj nych. Z kolei nienaleyte wykonanie zobowizania przez organizatora rekreacji ma miejsce w tych wszystkich sytuacjach, gdy cz zaplanowanych zaj re kreacyjnych nie odbya si, brakowao odpowiedniego sprztu sportowego lub urzdze niezbdnych do prowadzenia zaj rekreacyjnych lub realizacji pro-
334
Rozdzia 10
335
grarnu imprezy rekreacyjnej, bd taki sprzt lub urzdzenia byty niesprawne, zajcia byy prowadzone przez osob bez wymaganych uprawnie albo bdc pod wpywem alkoholu lub rodkw odurzajcych. Take naruszenie innych obowizkw organizatora rekreacji wynikajcych z regulaminu zaj lub im prezy rekreacyjnej moe w okrelonej sytuacji oznacza nienaleyte wykonanie zobowizania. Moe to polega np. na zmianie miejsca oznaczonych zaj lub imprezy, czy zbyt licznej grupie uczestnikw danych zaj. Trzeba podkreli, e zgodnie z ustaleniami kodeksowymi o skutkach niewy konania zobowiza organizator turystyki moe przez umow rozszerzy za kres swojej odpowiedzialnoci kontraktowej. Nie moe za zastrzec, e nie po niesie odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon uczestnikom umylnie. Ponosi on omawian odpowiedzialno za zawinione dziaania i zaniechania wasne, jak te za dziaania i zaniechania osb. ktrym wykonanie zobowizania powie rza, np. instruktora rekreacji ruchowej. Przypomnie naley kodeksow zasad, e domniemywa si, i niewykonanie lub nienaleyte wykonanie zobowizania nastpio wskutek okolicznoci, za ktre dunik ponosi odpowiedzialno. Dla uchylenia si wic od omawianej odpowiedzialnoci organizator rekreacji musi obali to domniemanie prawne i wykaza przyczyn nienaleytego wykonania zobowizania, za ktr nie odpowiada (np. za przypadek). Uczestnik rekreacji dochodzc roszczenia wynikajcego z nienaleytego wy konania zobowizania, musi na oglnych zasadach wykaza przesanki swego roszczenia odszkodowawczego. Wymaga to wykazania istnienia i rozmiarw szkody oraz naruszenia obowizkw organizatora rekreacji, wynikajcych z wanego zobowizania umownego. Szkoda ta zwykle ma posta majtkow. Cechy specyficzne usug rekreacyjnych powoduj, e jej naprawienie nastpuje najczciej w drodze zwrotu czci lub nawet caej opaty uiszczonej za wiad czone tego rodzaju usugi.
naruszenie umoliwia postawienie zarzutu zawinionego postpowania podmio tom oraz organom administracji rzdowej i samorzdowej odpowiedzialnym za zapewnienie bezpieczestwa uczestnikom rekreacji. Warto zaznaczy, e naru szenie przepisw dotyczcych bezpieczestwa w dziedzinie kultury fizycznej stanowi zarazem wykroczenie podlegajce karze grzywny, ale te przepisy karne ustawy o kulturze fizycznej pozostaj poza zakresem niniejszych rozwaa. Chocia ustawa o kulturze fizycznej nie zawiera szczeglnych ustale o czy nach niedozwolonych, to moliwe jest wprowadzenie takich unormowa w przyszej ustawie o szlakach turystycznych. Wydaje si to uzasadnione, gdy wanie na szlakach turystycznych ma miejsce coraz wicej czynw niedozwo lonych, ktrych sprawcy lub osoby bdce za nich odpowiedzialne w praktyce najczciej nie ponosz odpowiedzialnoci cywilnej, gdy przepisy kodeksowe o czynach niedozwolonych okazuj si czsto zupenie niewystarczajce. Doty czy to w szczeglnoci szkd wyrzdzanych czynami niedozwolonymi przez turystw rowerowych uczestnikom rekreacji pieszej. Zwaszcza rowerzyci grscy s na szlakach turystycznych znacznym zagroeniem dla bezpieczestwa innych uczestnikw rekreacji i wszystkich osb poruszajcych si pieszo. Cho cia rower nie jest rodkiem transportu poruszanym za pomoc si przyrody, to jednak rwnie stanowi zwikszone zagroenie dla otoczenia i w konsekwencji odpowiedzialno rowerzysty jako samoistnego posiadacza roweru powinna by w przyszoci oparta na zasadzie ryzyka za szkod na osobie lub mieniu wyrzdzon komukolwiek przez ruch takiego pojazdu. Tak odpowiedzialno na zasadzie ryzyka powinien te ponosi organizator rekreacji za szkody pozo stajce w zwizku z takimi imprezami rekreacyjnymi, jak rajdy rowerowe, czy spartakiady, w ktrych ramach s przeprowadzane wycigi rowerowe. Obecnie odpowiedzialno organizatorw rekreacji jest w takich sytuacjach oparta na oglnych przepisach kodeksowych odwoujcych si do zasady winy. Powoduje to czsto w praktyce, e ta odpowiedzialno jest iluzoryczna. Take na zasadzie winy mona dochodzi roszcze dcliktowych w sytuacjach, gdy przyczyn szkody poniesionej przez uczestnika rekreacji byl brak lub niespraw no okrelonych urzdze na zajciach lub imprezie rekreacyjnej, brak ratow nika na strzeonej play lub basenie bd przy okrelonych urzdzeniach parku wodnego, czy brak odpowiednich ostrzee o niebezpieczestwach grocych na terenach rekreacyjnych Jednak nie na zasadzie winy lecz ryzyka opiera si odpowiedzialno organizatora rekreacji prowadzcego przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc sil przyrody. Dotyczy to np. podmiotw prowadzcych wycigi narciarskie. Jeli jednak siy przyrody s wykorzystywa ne w danym przedsibiorstwie lub zakadzie jedynie dla dziaa uzupeniaj cych, to ewentualna deliktowa odpowiedzialno przedsibiorcy bdzie miaa miejsce na zasadzie winy. Rwnie wina ale domniemana bdzie podstaw odpowiedzialnoci organizatora rekreacji posugujcego si zwierztami w toku
10.6. Odpowiedzialno deliktowa organizatora rekreacji

Odpowiedzialno organizatora rekreacji za szkod wyrzdzon czynem nie dozwolonym podlega kodeksowym regulacjom okrelajcym przesanki i zasa dy odpowiedzialnoci deliktowej. Zob- bliej w tych kwestiach punkt 13 roz dziau 8 podrcznika. Odpowiedzialno ta obejmuje rne stany faktyczne wy stpujce zarwno w turystyce indywidualnej, jak i zorganizowanej. Mamy wwczas do czynienia nie tylko z odpowiedzialnoci za wasne czyny i czyny cudze, ale take z odpowiedzialnoci organw wadzy publicznej, odpowie dzialnoci za zwierzta i rzeczy oraz odpowiedzialnoci zwizan z uyciem sil przyrody. Ustawa o kulturze fizycznej z 1996 r. i jej akty wykonawcze ustala j w tym zakresie wymagania dotyczce bezpieczestwa w dziedzinie kultury fizycznej. Regulacje te okrelaj obowizki organizatorw rekreacji, ktrych
336
Rozdzia 10
337
zaj lub imprezy rekreacyjnej. Odnosi si to w szczeglnoci do turystyki kon nej i rnych form rekreacji wykorzystujcych konie lub inne zwierzta. Kodek sowe przepisy nakazuj w takich przypadkach domniemywa win W nadzorze. Omwiona odpowiedzialno deliktowa organizatora rekreacji moe wyst pi w zbiegu z jego odpowiedzialnoci kontraktow. Poza stosunkiem umow nym wystpuje tego rodzaju odpowiedzialno w razie wyrzdzenia szkody uczestnikom festynu lub podobnej imprezy rekreacyjnej, a take we wszystkich przypadkach uprawianej w celach rekreacyjnych turystyki pieszej, ktrej bez pieczne warunki uprawiania powinna zapewni waciwa miejscowo gmina. W razie zawalenia si karuzeli lub innych urzdze wesoego miasteczka pod miot prowadzcy tego rodzaju dziaalno rekreacyjn ponosi odpowiedzialno na zasadzie ryzyka za szkody wyrzdzone zarwno osobom korzystajcym za odpatnoci z tego rodzaju urzdze, jak i osobom trzecim. Takie wesoe mia steczko trzeba uzna za przedsibiorstwo wprawiane w ruch za pomoc si przy rody.
10.7. Odpowiedzialno deliktowa przewonika za mier lub uszkodzenie ciaa pasaera

Problematyka odpowiedzialnoci cywilnej przewonikw za szkody osobowe poniesione przez pasaerw wymaga odrbnego przedstawienia ze wzgldu swoje znaczenie oraz liczne i skomplikowane unormowania prawne. S to za gadnienia wane dla dziaalnoci organizatorw turystyki, gdy cz z nich ma status prawny przewonika i ponosi wskazan odpowiedzialno, a ponadto przewonicy wystpuj jako podwykonawcy organizatorw turystyki. Czsto te przewonikw czy odrbny stosunek zobowizaniowy z uczestnikami imprez turystycznych lub indywidualnymi turystami. Ponadto porednio usugi przewozowe wiadczone przez przewonikw maj znaczenie take dla dziedzi ny rekreacji, umoliwiajc uczestnikom rekreacji dotarcie na zajcia lub imprez rekreacyjn, bd czasem stanowic cz takiej imprezy. Kada z tych sytuacji moe wiza si z wyrzdzeniem przewoonym osobom szkd w postaci uszkodzenia ciaa, rozstroju zdrowia, a nawet mierci. S to niestety niemo liwe do wyeliminowania konsekwencje korzystania ze rodkw transporto wych, ktrych ju samo uywanie stwarza zwikszone niebezpieczestwo dla caego otoczenia. Wanie to charakterystyczne ryzyko zwizane z uywaniem rodkw transportowych powoduje konieczno wystpowania szczeglnych unormowa prawnych w zakresie odpowiedzialnoci przewonikw za mier lub uszczerbek na zdrowiu przewoonych osb. Naley podkreli, e kodeks cywilny w przepisach powiconych umowie przewozu w ogle nie reguluje kwestii odpowiedzialnoci przewonika z tytuu szkd osobowych. Prawo przewozowe z 19S4 r. take pomija to wane zagad-
nicnie i odsya do przepisw kodeksu cywilnego. Powszechnie jest to rozumiane jako odesanie do przepisw normujcych odpowiedzialno zwizan z uy ciem si przyrody. Do tych przepisw generalnie odsya rwnie prawo lotnicze z 2002 r., ale zarazem czyni wyjtek w odniesieniu do odpowiedzialnoci prze wonika lotniczego za szkody powstae przy przewozie lotniczym. W tym za kresie nastpuje odesanie do zasad okrelonych w umowach midzynarodo wych ratyfikowanych przez RP, czyli Konwencji Warszawskiej z 1929 r. oraz Konwencji Montrealskiej z 1999 r. W konsekwencji do odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za szkody spowodowane w przewozie krajowym znajduj bezporednie zastosowanie postanowienia konwencji midzynaro dowych. Przepisy art. 435 k.c. wprowadziy odpowiedzialno prowadzcych na wa sny rachunek przedsibiorstwo lub zakad wprawiany wr ruch za pomoc si przyrody (pary, gazu, elektrycznoci, paliw pynnych itp.) za szkod na osobie lub mieniu wyrzdzon komukolwiek przez ruch tego przedsibiorstwa lub zakadu. Jest to odpowiedzialno deliktowa bardzo szeroko ujta, obejmujca dziaalno m.in. spek PKP, przedsibiorstw transportu samochodowego, prze wonikw komunikacji miejskiej, przedsibiorstw eglugi rdldowej, przed sibiorstw komunikacji lotniczej. Funkcjonowanie tego typu przedsibiorstw wykorzystujcych mechaniczne rodki transportowe i inne urzdzenia mecha niczne do organizowania i wykonywania dziaalnoci przewozowej stanowi zwikszone niebezpieczestwo, na ktre s naraeni nie tylko pasaerowie, ale rwnie osoby przewoone nieodpatnie, gapowicze, przechodnie, uytkownicy innych rodkw transportowych oraz wszelkie inne osoby stykajce si z takimi przedsibiorstwami. Odpowiedzialno prowadzcych wskazane przedsibior stwa wystpuje te wtedy, gdy wyrzdzona szkoda pozostaje w zwizku z ru chem takiego przedsibiorstwa jako pewnej caoci, a niekoniecznie jest na stpstwem wykorzystania si przyrody. Od omawianej odpowiedzialnoci opartej na zasadzie ryzyka zwalniaj je dynie trzy okolicznoci o charakterze zobiektywizowanym. Tymi przyczynami egzoneracyjnymi s: sia wysza, wyczna wina poszkodowanego, wyczna wina osoby trzeciej, za ktr prowadzcy przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch siami przyrody nie ponosi odpowiedzialnoci. Oprcz siy wyszej tylko taka wina poszkodowanego lub osoby trzeciej, ktra jest wyczn przyczyn powstania szkody, moe zwalnia od tej odpo wiedzialnoci. Wykazanie jednej z wymienionych okolicznoci zwalniajcych spoczywa na prowadzcym przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody. W tym celu prowadzcy moe udowodni, e okrelona szkoda powstaa np. z powodu wyskoczenia pasaera z jadcego autobusu albo wskutek wypchnicia pasaera z pocigu przez innego podrnego. Jeeli po-
338
Rozdzia 10
339
szkodowany pasaer tylko przyczyni si swoim zachowaniem do powslania szkody (np. stojc podczas jazdy autobusu obok niedomknitych drzwi i nie trzymajc si porczy), to nie stanowi to okolicznoci zwalniajcej przedsibior stwo od odpowiedzialnoci. Takie postpowanie poszkodowanego moe by jedynie podstaw zmniejszenia nalenego odszkodowania. Tak sam odpowiedzialno deliktow, jak prowadzcy przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody, ponosi kady samoistny posiadacz mechanicznego rodka komunikacji poruszanego za pomoc si przyrody. Tej treci przepis art. 436 k.c. odnosi si w szczeglnoci do wszyst kich wacicieli pojazdw samochodowych oraz innych osb faktycznie wada jcych tego rodzaju pojazdami. Takim samoistnym posiadaczem autokaru od powiedzialnym za wszelkie szkody na osobie i na mieniu spowodowane przez ruch danego pojazdu jest czsto organizator turystyki. Jeli jednak jest on na jemc autokaru wraz z kierowc, to nie mona wwczas mwi o przejciu odpowiedzialnoci za ruch takiego pojazdu na przedsibiorc organizujcego imprez turystyczn, gdy nie staje si on samoistnym posiadaczem danego pojazdu ze wzgldu na zachowanie przez wynajmujcego moliwoci bezpo redniego kierowania tym pojazdem. Jest to wyjtek od zasady, e w razie odda nia rodka komunikacji w posiadanie zalene, jakie wystpuje np. w razie najmu samochodu bez kierowcy, odpowiedzialno za ruch tego samochodu ponosi jego najemca jako posiadacz zaleny. Przedstawione wyej zasady odpowiedzialnoci ustalone w art. 435 i 436 k.c. nie mog by wyczone ani ograniczone w drodze umownej. Przepisy te bo wiem zawieraj normy prawne o charakterze bezwzgldnie obowizujcym. Natomiast jest moliwe rozszerzenie omawianej odpowiedzialnoci poprzez odpowiednie ustalenia umowne. Jak ju wyej zasygnalizowano, w odniesieniu do transportu lotniczego od powiedzialno za szkody spowodowane przez ruch statkw powietrznych jest obecnie unormowana przez przepisy prawa lotniczego z 2002 r. z jednoczesnym odesaniem w czci do przepisw kodeksowych o odpowiedzialnoci za szkod wyrzdzon przy posugiwaniu si mechanicznymi rodkami komunikacji poru szanymi za pomoc si przyrody. Oznacza to, e omawiana odpowiedzialno nic powstaje, jeeli szkoda wynika z samego faktu przelotu statku powietrz nego odbywajcego si zgodnie z obowizujcymi przepisami. Do odpowie dzialnoci za przewonika lotniczego za szkody powstae przy przewozie lotni czym stosuje si przepisy rozdziau 2 prawa lotniczego z 2002 r. Przy tym ta ostatnia ustawa precyzuje, e wskazan odpowiedzialno za szkody spowodo wane ruchem statkw powietrznych ponosi osoba eksploatujca statek po wietrzny. Za lak osob uwaa si tego, kto uywa danego statku w czasie spowodowania szkody. Przy tym nie przestaje ni by osoba, ktra przekazaa prawo uywania statku powietrznego innej osobie, jeeli zachowaa prawo de-
cydowania w sprawach wykonywania lotu. W praktyce tak osob jest z reguy osoba wpisana do rejestru statkw powietrznych, chyba e udowodni, e w da nym czasie eksploatujc bya inna osoba. Tak inn osob moe by te kto, kto bezprawnie uywa statku powietrznego. Solidarnie z tak osob ponosi odpowiedzialno rwnie osoba eksploatujca statek powietrzny, jeeli nie udowodni, e uycie statku nastpio bez jej zgody. Jeli przewonik ponosi odpowiedzialno deliktow za mier, uszkodzenie ciaa lub rozstrj zdrowia przewoonych pasaerw na podstawie art. 435 lub 436 k.c, to znajduj zastosowanie przepisy kodeksowe okrelajce zasady usta lania odszkodowania w przypadku szkody na osobie. Zgodnie z art. 444 k.c. w razie uszkodzenia ciaa lub rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynike z tego powodu koszty. Ta zasada penego odszkodowania umoliwia poszkodowanemu domaganie si zwrotu kosztw leczenia, przejaz dw do szpitali lub na zabiegi, specjalnego odywiania si, nabycia protezy, aparatu suchowego, okularw, wzka inwalidzkiego i innych niezbdnych urzdze, jak rwnie pokrycia wydatkw na specjaln opiek i pielgnacj, zabiegi rehabilitacyjne oraz przygotowanie do innego zawodu. Mona nawet da zwrotu kosztw przejazdu osb bliskich w celu odwiedzenia poszkodo wanego w szpitalu, jeli s to wydatki konieczne i celowe. Jeeli poszkodowany sta si inwalid, to moe domaga si odpowiedniej renty lub jednorazowego odszkodowania zamiast renty lub jej czci. Ponadto poszkodowany moe do chodzi zadouczynienia pieninego za doznan krzywd, co zaley od uzna nia sdu. W razie mierci pasaera, za ktr przewonik ponosi odpowiedzialno na podstawie art. 435 lub 436 k.c, ma on zgodnie z art. 446 k.c obowizek zwrotu kosztw pogrzebu osobie, ktra je poniosa. Jeeli mier nastpia wskutek zranienia, ktre wizao si z leczeniem poszkodowanego, to koszty tego lecze nia rwnie podlegaj zwrotowi osobie, ktra je poniosa. Osoby, wobec ktrych zmary pasaer mia obowizek dostarczania rodkw utrzymania, mog doma ga si odpowiedniej renty. Sd moe przyzna czonkom najbliszej rodziny zmarego pasaera odpowiednie odszkodowanie, jeeli wskutek jego mierci nastpio znaczne pogorszenie ich sytuacji yciowej. Z powyszymi roszczeniami odszkodowawczymi mona wystpowa zasad niczo w terminie trzech lat od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia. Wskazany termin przedawnienia jest zatem liczony od dnia uwiadomienia sobie przez poszko dowanego doznanej szkody oraz jej sprawcy lub innej osoby ponoszcej odpo wiedzialno. Jednake zgodnie z dodanym w 2007 r. art. 442' k.c roszczenie o naprawienie szkody wyrzdzonej czynem niedozwolonym przedawnia si najpniej z upywem dziesiciu lat od dnia, w ktrym nastpio zdarzenie wy rzdzajce szkod. Przy tym jeeli szkoda wynika ze zbrodni lub wystpku.
340
Rozdzia 10
341
roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upywem lat dwudzie^ stu od dnia popenienia przestpstwa i wtedy nie ma znaczenia, kiedy poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia. Co wicej, powoane nowe przepisy kodeksowe w razie wyrzdzenia czynem nie* dozwolonym szkody na osobie ustalaj, e przedawnienie nie moe wwczas skoczy si wczeniej ni z upywem lat trzech od dnia. w ktrym poszkodo wany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia. To nowe ustalenie kodeksowe korzystne dla poszkodowanych moe znale zastosowanie w wypadku szkd osobowych doznanych przez podrnych. Jeszcze bardziej korzystne jest ustalenie powoanego artykuu, e przedawnienie rosz cze osoby maoletniej o naprawienie szkd na osobie nie moe skoczy si wczeniej ni z upywem lat dwch od uzyskania przez ni penoletnoci. Takie bowiem szkody ujawniaj si nieraz w peni dopiero po wielu latach. Odrbnie trzeba wspomnie o zasadach odpowiedzialnoci przewonika morskiego za szkody na osobie pasaera, gdy zagadnienia te tradycyjnie maj swoiste regulacje prawne, chronice bardziej interesy przewonikw morskich ni pasaerw. Znajduje wwczas zastosowanie przepis k.m. z 2001 r., ktry nakazuje stosowa postanowienia Konwencji Ateskiej w sprawie przewozu morzem pasaerw i ich bagau z 1974 r.. zmienionej protokoem londyskim z 1976 r. Konwencja ta uzalenia istnienie omawianej odpowiedzialnoci prze wonika morskiego od tego, czy wypadek, ktry spowodowa szkody na osobie pasaera, nastpi w czasie przewozu i by wynikiem winy lub niedbalstwa przewonika, jego pracownikw albo agentw. Przy tym ta wina lub niedbal stwo jest domniemana, jeli mier, uszkodzenie ciaa lub rozstrj zdrowia nastpiy wskutek albo w zwizku z rozbiciem statku, zderzeniem, wejciem na mielizn, wybuchem lub poarem albo wadliwoci statku. Jeli jednak poszko dowany pasaer nie zawiadomi niezwocznie przewonika o zaistniaym wy padku i nie zgosi roszczenia odszkodowawczego w cigu 15 dni od zejcia ze statku, to domniemywa si, e pasaer ukoczy podr zdrw i cay. To do mniemanie podlega moliwoci obalenia dowodem przeciwnym. W sumie w obydwu powyszych przypadkach odpowiedzialno przewonika morskiego jest oparta na zasadzie winy. co nie jest korzystnym rozwizaniem dla poszko dowanych pasaerw. Cech szczegln omawianej regulacji konwencyjnej jest ponadto ustano wienie granicy odpowiedzialnoci przewonika morskiego z tego tytuu, czego nie przewiduje ani kodeks cywilny, ani ustawa - Prawo przewozowe z 1984 r. Wynikao to z dominujcego wpywu przewonikw morskich na ostateczne ustalenia Konwencji Ateskiej z 1974 r. W wersji tej konwencji zmienionej przez protok londyski z 1976 r. granica ta jest okrelona jako rwnowarto 46 666 specjalnych jednostek obliczeniowych, zwanych SDR, co obecnie ozna cza kwot o rwnowartoci ok. 70 tys. USD. W prawie wewntrznym moe by
ustalona wysza granica odpowiedzialnoci przewonika morskiego za mier, uszkodzenie ciaa lub rozstrj zdrowia pasaera, ale polski kodeks morski nie zawiera w tej kwestii odmiennych postanowie. Przepisy tego kodeksu zobo wizuj przewonikw podejmujcych si przewozu pasaerw statkami o pol skiej przynalenoci do posiadania ubezpieczenia odpowiedzialnoci za szkody na osobie pasaera do wysokoci sum okrelonych przy zastosowaniu ustale Konwencji Ateskiej. Przewonikw przewocych statkami o obcej przynale noci wskazany obowizek dotyczy jedynie w razie przewozu wykonywanego na obszarze RP lub midzy portami polskimi. Dowodem spenienia tego obo wizku jest polisa lub certyfikat ubezpieczeniowy stwierdzajcy zawarcie umo wy ubezpieczenia, ktry to dokument powinien znajdowa si na statku. Bez takiego ubezpieczenia przewz osb przez przewonikw morskich jest zabro niony. Wprowadzenie tych wymaga w zakresie ubezpieczenia odpowiedzial noci byo podyktowane trosk o interesy potencjalnych poszkodowanych pasa erw, korzystajcych z usug armatorw statkw rybackich lub sportowych. ktrzy nie majc takiego ubezpieczenia, podejmowali si w przeszoci przewo zu osb w celach turystycznych lub rekreacyjnych zwaszcza w sezonie letnim. Przedstawione ustalenia Konwencji Ateskiej s krytycznie oceniane w na uce prawa ze wzgldu na wprowadzenie zbyt korzystnych dla przewonikw morskich regu ich odpowiedzialnoci za ycie i zdrowie pasaerw, czsto sta wiajcych tych ostatnich w bardzo trudnej sytuacji dowodowej. Nacisk opinii publicznej domagajcej si zapewnienia odpowiedniej ochrony prawnej ycia i zdrowia pasaerw statkw morskich spowodowa przyjcie protokou z 2002 r. do Konwencji Ateskiej. Przewiduje on korzystniejsz dla pasaerw, bo opart na zasadzie ryzyka, odpowiedzialno przewonika morskiego mier, uszko dzenie ciaa lub rozstrj zdrowia pasaerw przewoonych morzem, a take podwysza kwotowe granice jego odpowiedzialnoci i wymaga jej obowiz kowego ubezpieczenia. Ratyfikacja (ego protokou potrwa jeszcze dugo. Przy tym warto pokreli, e tylko pastwa wysoko rozwinite s zainteresowane tego rodzaju zwikszeniem ochrony prawnej pasaerw statkw morskich. Omwiona kwotowa granica odpowiedzialnoci za szkody osobowe pasae rw przewoonych morzem ma swoj genez w rozwizaniach przyjtych przed laty dla transportu lotniczego. Ju Konwencja Warszawska z 1929 r. wprowadzi a w zakresie midzynarodowego przewozu lotniczego kwotowe ograniczenie odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za szkod na osobie pasaera do wysokoci 125 tys. frankw Poincarego, czyli kwoty o rwnowartoci ok. 8 300 USD. Po zmianach dokonanych przez Protok Haski z 1955 r. omawia na granica zostaa podniesiona do 250 tys. frankw zotych, czyli kwoty o rw nowartoci ok. 16 600 USD. Wskazane granice odpowiedzialnoci oznaczaj daleko posunit ochron interesw przewonikw lotniczych, co od dawna jest poddawane krytyce, a przy tym wywouje zasadnicz rozbieno stanowisk. Ta
342
Rozdzia 10
343
krytyka i spory sdowe na tym tle doprowadziy do podpisania Porozumienia Montrealskiego z 1966 r. midzy amerykaskimi liniami lotniczymi a prze wonikami z innych pastw latajcymi na liniach do Stanw Zjednoczonych. Dziki temu w drodze specjalnych ustale umownych z pasaerami korzystaj cymi z przewozu na tych liniach odpowiedzialno przewonikw lotniczych zostaa wwczas podniesiona do kwoty 75 tys. USD (cznie z opatami i kosz tami sdowymi) lub 58 tys. USD (jeli opaty i koszty sdowe byy odrbnie zasdzane). Dalsze zmiany w zakresie kwotowych ogranicze odpowiedzialnoci prze wonika lotniczego za szkody na osobie pasaera wprowadzi Protok Gwa temalski z 1971 r. zmieniajcy Konwencj Warszawsk, ale nie wszed on w ycie gwnie z powodu braku ratyfikacji przez USA. Niepowodzenie spotka o take ustalenia czterech Protokow Montrealskich z 1975 r., ktrych Polska nie podpisaa. Tylko trzy z nich weszy w ycie. W konsekwencji przedstawionych zmian w systemie norm midzynarodowe go prawa lotniczego opartego na Konwencji Warszawskiej istnieje daleko posu nite zrnicowanie granic odpowiedzialnoci przewonikw lotniczych za szkody na osobie pasaera. Zaley ono od tego, jaka jest trasa przewozu ustalona w umowie przewozu, czy dany midzynarodowy przewz lotniczy ma zwizek z terytorium USA, czy przewonik lotniczy jest zwizany ktrym z dobrowol nych porozumie zawartych przez przewonikw lotniczych pod auspicjami 1ATA, oraz ktr wersj aktw systemu warszawskiego jest zwizane dane pa stwo. Ten stan rzeczy doprowadzi do przyjcia Konwencji Montrealskiej z 1999 r., ktra zostaa w znacznej mierze oparta na Konwencji Warszawskiej, ale wprowadzia istotne zmiany w zasadach odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za szkody osobowe pasaera. Konwencja ta przewiduje wprowadze nie reimu obiektywnej odpowiedzialnoci przewonika lotniczego dla docho dzenia roszcze odszkodowawczych z tytuu mierci, uszkodzenia ciaa lub roz stroju zdrowia pasaera, jeli nie przewyszaj one kwoty 100 tys. SDR, czyli kwoty o rwnowartoci ok. 150 tys. USD. Przy tym szkody osobowe mog tutaj obj take urazy psychiczne, jeli zostay one spowodowane przez stan zdro wia poszkodowanego pasaera. Trzeba podkreli, e przewonik lotniczy nic moe wyczy ani ograniczy swojej odpowiedzialnoci w tym zakresie. Jego uwolnienie od tej odpowiedzialnoci opartej na zasadzie ryzyka moe nastpi tylko w razie udowodnienia, e szkod spowodowao lub przyczynio si do niej niedbalstwo albo inne niewaciwe dziaanie poszkodowanego albo innej osoby dochodzcej roszcze z tytuu szkody w razie mieci pasaera. Nato miast w przypadku szkd przewyszajcych 100 tys. SDR znajduje zastosowa nie reim odpowiedzialnoci oparty na zasadzie winy, dopuszczajcy nieogra niczon odpowiedzialno przewonika lotniczego za szkody osobowe pasae ra w czci przewyszajcej wymienion kwot. W tym zakresie przewonik
lotniczy moe uwolni si od odpowiedzialnoci przez udowodnienie braku swojej winy albo osb za niego dziaajcych, bd przez wykazanie, e szkoda zostaa spowodowana wycznie z winy osoby trzeciej. Przepisy prawa lotniczego z 2002 r. odsyajce do zasad okrelonych w umowach midzynarodowych ratyfikowanych przez Polsk w kwestii odpo wiedzialnoci przewonika lotniczego za szkody w przewozie pasaerw, prze widuj moliwo wydania fakultatywnego rozporzdzenia dotyczcego szkd na osobie pasaera. Rozporzdzenie to moe uzna jako obowizujcy system umoliwiajcy zapewnienie odszkodowa powyej kwot nalenych od prze wonika lotniczego za odpowiedni dopat do opaty przewozowej, pobieran przez przewonika lotniczego na rzecz takiego systemu. S to zagadnienia bd ce tzw. materi ustawow i powinny by unormowane bezporednio w ustawie, a nie w opartym na niej rozporzdzeniu. Taki akt* wykonawczy nie zosta do tychczas wydany. W kwestii odpowiedzialnoci przewonikw lotniczych za szkody osobowe naley podkreli, e we wszystkich pastwach czonkowskich UE znajduje bezporednie zastosowanie rozporzdzenie nr 889/2002/WE z 2002 r. zmienia jce rozporzdzenie nr 2027/97/WE w sprawie odpowiedzialnoci przewonika lotniczego z tytuu wypadkw lotniczych. Rozporzdzenie to wprowadzio na terytorium Wsplnoty niektre ustalenia Konwencji Montrealskiej, majc na celu zapewnienie waciwego poziomu odszkodowa w razie wypadkw lotni czych oraz ujednolicenie postpowa umacniajcych ochron pasaerw i ich rodzin. Obecnie wic kady przewonik lotniczy Wsplnoty powinien by ubezpieczony w wysokoci zapewniajcej, e wszystkie osoby upowanione do odszkodowania bd mogy je otrzyma w penej wysokoci. Przewonicy ci s te zobowizani do wypaty zaliczki na poczet odszkodowania w wysokoci nie niszej ni rwnowarto 16 tys. SDR, tj. ok. 24 tys. USD w przypadku mierci pasaera, a w razie innych szkd osobowych - w wysokoci koniecznej na pokrycie najpilniejszych wydatkw, proporcjonalnie do doznanych trudno ci. Wypata zaliczki powinna nastpi niezwocznie, ale nie pniej ni w cigu 15 dni od zidentyfikowania osoby fizycznej uprawnionej do odszkodowania. Omawiany akt prawa pochodnego UE zobowizuje wszystkich przewonikw lotniczych sprzedajcych przewozy lotnicze we Wsplnocie do odpowiedniego udostpniania pasaerom informacji dotyczcych odpowiedzialnoci z tytuu przewozu pasaerw i ich bagau. W tym celu wykorzystywany jest zacznik do powoanego rozporzdzenia, bdcy wycigiem z zasad odpowiedzialnoci stosowanych przez przewonikw lotniczych Wsplnoty, zgodnie z prawem wsplnotowym i Konwencj Montrealsk. Trzeba wspomnie, e obecnie rwnie w midzynarodowym transporcie kolejowym wystpuje kwotowe ograniczenie odpowiedzialnoci za mier, zranienie lub wszelkie inne naruszenie fizycznego lub psychicznego zdrowia
344
Rozdzia 10
345
podrnych. Reguluje to zacznik A do konwencji o midzynarodowym prze wozie kolejami (COTIF) z 1980 r., zmienionej Protokoem z 1999 r. Zacznik ten, zwany skrtem CIV, zawiera przepisy ujednolicone o umowie midzynaro dowego przewozu osb kolejami. Wskazane przepisy ustalaj odpowiedzialno przewonika kolejowego za szkody powstae w razie mierci, zranienia lub in nego naruszenia stanu zdrowia podrnego, spowodowane w wyniku wypadku zwizanego z ruchem kolejowym, powstaego podczas przebywania podrne' go w wagonie albo przy wsiadaniu lub wysiadaniu z wagonu. Jest to odpowie dzialno na zasadzie ryzyka, od ktrej zwalniaj okolicznoci ujte w sposb zbliony do wyej omwionych przyczyn egzoneracyjnych ustalonych w art, 435 k.c. W razie mierci podrnego CIV przewiduje przysugiwanie odszko^ dowania obejmujcego koszty przewozu zwok i pogrzebu oraz inne niezbdne wydatki. W razie za zranienia podrnego oraz wszelkiego innego naruszenia stanu jego zdrowia przepisy CIV s podstaw domagania si odszkodowania obejmujcego koszty leczenia i przewozu oraz inne niezbdne koszty, a take zadouczynienie za utrat zdolnoci do pracy oraz straty spowodowane potrze bami zwikszonymi w wyniku wypadku. Jednoczenie jednak CIV ustali pier wotnie grn granic omawianego odszkodowania w wysokoci 70 tys. SDR, co oznaczao kwot o rwnowartoci ok. 105 tys. USD. Jednak protok z 1999 r. podnis t granic do 175 tys. SDR, czyli kwoty ok. 262 tys- USD jako kwoty jednorazowej lub renty rocznej odpowiadajc tej sumie. Prawo krajowe moe okrela wysoko nalenego w takiej sytuacji odszkodowania, ale jego granica nie moe by nisza ni ustalenie konwencyjne. Natomiast adnych ogranicze wysokoci odszkodowania nie ma w przy padku szkd osobowych pasaerw przewoonych transportem konnym. Ma to pewne znaczenie w turystyce w zwizku ze sporym zainteresowaniem prze wozami rckreacyjno-poznawczymi dorokami lub wozami konnymi, czy saniami zwaszcza w miejscowociach turystycznych i uzdrowiskowych. Znajduje wtedy zastosowanie art. 415 k.c. jako najbardziej oglna podstawa odpowiedzialnoci deliktowej, gdy aden inny przepis tytuu VI ksigi trzeciej kx. o czynach nie dozwolonych nie wchodzi tutaj w rachub. rodki transportowe typu zaprzgo wego nie s z natury rzeczy mechanicznymi rodkami komunikacji poruszanymi za pomoc si przyrody.
przewozw pasaerskich to od lat bardzo powany problem spoeczny w Polsce, ktry powoduje negatywne skutki w wielu dziedzinach ycia. Dla kwestii odpowiedzialnoci kontraktowej przewonika z tytuu umowy przewozu osb w zakresie podstawowych rodzajw transportu znaczenie ma prawo przewozowe z 1984 r. Poza odrbnie unormowanym przewozem mor skim i lotniczym oraz pozbawionym szczeglnej regulacji ustawowej przewo zem konnym, to wanie prawo przewozowe z 1984 r. wyznacza zakres rosz cze kontraktowych, z jakimi poszkodowany podrny moe wystpi do przewonika kolejowego, samochodowego oraz dziaajcego w komunikacji miejskiej lub egludze rdldowej. Jednym z takich roszcze kontraktowych jest roszczenie odszkodowawcze z tytuu przedwczesnego odjazdu rodka transportowego. Omawiana regulacja prawa przewozowego dotyczy z natury rzeczy tylko komunikacji regularnej, czyli prowadzonej wedug rozkadu jazdy podanego do wiadomoci publicznej. Tego rodzaju sytuacje naruszenia rozkadu jazdy nie zdarzaj si czsto i wystpuj gwnie w midzymiastowej komuni kacji autobusowej oraz komunikacji miejskiej. Trudnoci dowodowe powoduj, e poszkodowani niedoszli podrni z reguy rezygnuj z dochodzenia omawia nego roszczenia. Realne jest tylko dochodzenie tego rodzaju roszczenia przez organizatora przewozu grupowego. Tylko nieco wiksze znaczenie praktyczne maj roszczenia odszkodowawcze wynikajce z opnionego przyjazdu lub odwoania regularnie kursujcego rodka transportowego. Przepisy prawa przewozowego z 1984 r. uzaleniaj przysugiwanie tego rodzaju roszczenia od powstania szkody z winy umylnej lub racego niedbalstwa przewonika. Wykazanie tej przesanki odpowie dzialnoci przewonika jest bardzo trudne, gdy poszkodowany podrny nie ma wgldu w skomplikowan z reguy dziaalno jednostek organizacyjnych poszczeglnych przewonikw. Zatrzymanie pijanego kierowcy autobusu, ma szynisty pocigu, czy kapitana statku eglugi rdldowej, jeli spowoduje opniony przyjazd lub odwoanie kursu danego rodka transportowego, jest takim ewidentnym, ale na szczcie rzadko zdarzajcym si przykadem sytu acji, w ktrej jest realne dochodzenie analizowanego roszczenia. W innych za przypadkach udowodnienie, e opniony przyjazd lub odwoanie rodka trans portowego byy zawinione przez przewonika, jest bardzo utrudnione, co czyni odpowiedzialno za szkod wyrzdzon podrnym tymi dziaaniami po prostu iluzoryczn. Nawet dochodzenie omawianego roszczenia odszkodowawczego przez organizatora przewozu grupowego nie stwarza wielkich szans na wygranie sprawy. W przewozach pasaerw morzeni brak jest szczeglnych regulacji praw nych dotyczcych odpowiedzialnoci przewonika za punktualno przewozu. Tego zagadnienia nie reguluje ani kodeks morski, ani Konwencja Ateska. W konsekwencji znajduj wtedy zastosowanie oglne zasady odpowiedzialno-
10.8. Odpowiedzialno przewonika za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy przewozu osb
Majca jedynie posikowe znaczenie regulacja umowy przewozu w kodeksie cywilnym zawiera tylko dwa artykuy dotyczce odpowiedzialnoci kontrakto wej przewonika w zakresie przewozu osb. Pomijaj one zagadnienia odpo wiedzialnoci za opnienie w przewozie podrnego, chocia nieterminowo
346
Rozdzia 10
347
ci kontraktowej ustalone w kodeksie cywilnym. Stwarza to moliwo umownego wyczenia tej odpowiedzialnoci przez zamieszczenie odpowied niej klauzuli na bilecie lub w oglnych warunkach przewozu ustalonych przez danego przewonika morskiego. Nie dotyczy to winy umylnej przewonika morskiego. Z omawianym zagadnieniem wi sic ustalenia k.m., umoliwiajce pasaerowi odstpienie od umowy przewozu morzem w sytuacji, gdy statek pasaerski nie wyruszy w drog najpniej w cigu 3 dni, a inny statek w cigu 7 dni od zapowiedzianego terminu rozpoczcia podry. Ze specyficz nych cech eglugi morskiej wynika te regulacja zobowizujca w razie nie monoci kontynuowania rejsu lub osignicia miejsca przeznaczenia z po wodu przeszkd lokalnych, aby przewonik morski na danie pasaera zwr ci odpowiedni cz opaty za przewz albo na swj koszt przewiz pasae ra do portu przeznaczenia pierwszym stosownym statkiem lub innym rodkiem transportu. Natomiast w przewozach lotniczych kwestii opnienia w przewozie pasae rw dotycz przepisy Konwencji Warszawskiej, ustalajce zasad domnie mania winy w zakresie odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za szkod wynik z opnienia w przewozie powietrznym. Przepisy te byy rnie inter pretowane, ale zawsze to na poszkodowanym pasaerze ciy udowodnienie, e okrelone opnienie doprowadzio do szkody i byo bezporednim jej powo dem. W praktyce zdarzaj si roszczenia z tego tytuu nie tylko o zwrot rzeczy wistych wydatkw, ale wyjtkowo rwnie o wyrwnanie utraconych korzy ci, gdy np. opnienie samolotu jest powodem niezdenia artysty na koncert i w konsekwencji prowadzi do utraty umwionej gay za wystp. Przewonik lotniczy moe zwolni si od tej odpowiedzialnoci, jeli wykae podjcie wszelkich niezbdnych rodkw dla uniknicia szkody. W znacznym stopniu inaczej zagadnienia te s unormowane w Konwencji Montrealskiej, ktra umoliwia przewonikowi lotniczemu uniknicie omawia nej odpowiedzialnoci, jeeli udowodni, e w celu uniknicia szkody podj wszelkie rodki, jakich mona byo rozsdnie oczekiwa. To bardziej ela styczne i realistyczne ustalenie ni w Konwencji Warszawskiej jest zdecydowa nie korzystniejsze dla przewonikw lotniczych. W ich te interesie ley prze widziane w Konwencji Montrealskiej ograniczenie odpowiedzialnoci za szkody spowodowane wskutek opnienia w przewozie pasaerw do kwoty 4150 SDR w stosunku do kadego pasaera, czyli ok. 6225 USD. Omawiana konwencja nie reguluje sytuacji, w ktrej pasaer z potwierdzo n rezerwacj stawiajcy si na czas do odprawy nie zostaje zabrany na po kad samolotu z powodu braku miejsc w wyniku tzw. overbookingu. Mona to traktowa jako szczeglny rodzaj opnienia w przewozie pasaerw lub jako niewywizanie si przewonika z umowy i w konsekwencji wystpuje wtedy zbieg norm, umoliwiajcy pasaerowi domaganie si odszkodowania z dwch
rnych tytuw. Problematyka ta jest objta rozporzdzeniem nr 261/2004/WE ustanawiajcym wsplne zasady odszkodowania i pomocy dla pasaerw w przy padku odmowy przyjcia na pokad albo odwoania lub duego opnienia lotw, omwionym ju czciowo w punkcie 4 rozdziau 9 podrcznika. Powoane rozporzdzenie zobowizuje przewonikw lotniczych w przypad ku odmowy przyjcia pasaerw na pokad wbrew ich woli do niezwoczne go wypacenia im odszkodowania oraz udzielenia odpowiedniej pomocy. Pomoc ta obejmuje bezpatne posiki i napoje, zakwaterowanie w hotelu i transport midzy lotniskiem a hotelem lub innym miejscem zakwaterowania oraz dwie rozmowy telefoniczne, dwa dalekopisy, dwa faksy lub c-maile. W ramach tej pomocy mieci si te przyznane pasaerowi prawo wyboru midzy zwrotem penego kosztu biletu. lotem powrotnym do pierwszego miejsca odlotu albo zmian planu podry do miejsca docelowego. Natomiast prawo do odszko dowania zaley w omawianej sytuacji od dugoci lotu i obejmuje odszkodowa nie w wysokoci: 250 euro dla wszystkich lotw o dugoci do 1500 km; 400 euro dla wszystkich lotw wewntrzwsplnotowych duszych ni 1500 km oraz wszystkich innych lotw o dugoci od 1500 km do 3500 km; 600 euro dla wszystkich lotw na trasach powyej 3500 km poza UE. Odszkodowania te mog by zmniejszone o 50% w razie zaoferowania przez przewonika lotniczego pasaerom zmiany planu podry do miejsca do celowego na alternatywny lot. Pasaerom przysuguj te odpowiednie formy pomocy w razie znacznego opnienia lotu w stosunku do planowanego startu. Dalsze roszczenia odszkodowawcze z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania umowy przewozu osb mog wiza si z rzeczami zabieranymi ze sob przez podrnych do rodkw transportowych. Generalnie rzeczy te dziel si na baga podrczny, zwany te bagaem rcznym, oraz przesyki bagaowe, czyli rzeczy powierzane przewonikowi do przewozu w zwizku z przewozem pasaerskim na podstawie odrbnej umowy przewozu. Baga podrczny powinien by w istocie rozumiany szeroko, obejmujc: walizki, torby, plecaki itp. opakowania rzeczy zabieranych ze sob w po dr; rzeczy przewoone przez podrnego na sobie (zwaszcza ubranie, rzeczy osobiste, okulary, aparat suchowy, peruka, proteza); rzeczy przewoone przez podrnego ze sob (jak parasol, laska, kule do chodzenia, kijki narciarskie, czy turystyczne), o ile dana kategoria przed miotw jest dopuszczona do okrelonego rodzaju przewozu; mae zwierzta domowe zabrane przez podrnego, jeli ich przewz nie jest zakazany. W sprawach przewozu bagau k.c. odrnia baga przewoony przez po drnego ze sob od bagau powierzonego przewonikowi. Zasad jest przy
348
Rozdzia 10
tym, e za baga przewoony przez podrnego ze sob przewonik ponosi odpowiedzialno tylko wtedy, gdy szkoda wynika z winy umylnej lub ra cego niedbalstwa przewonika. Co do bagau powierzonego przewonikowi za przepisy kodeksowe odsyaj do zasad odpowiedzialnoci przewidzianych dla przewozu rzeczy. Ponadto przepisy te ustalaj roczny termin przedawnie nia roszcze z umowy przewozu osb, liczony od dnia wykonania przewozu, a gdy przewz nie zosta wykonany - od dnia, kiedy mia by wykonany. Wobec obowizywania w tych kwestiach licznych przepisw przewozowych szczegl nych wskazane regulacje kodeksowe nie maj znaczenia praktycznego. W kwestiach przewozu bagau prawo przewozowe z 1984 r. ustala, e za rzeczy przewoone ze sob pod nadzorem podrnego przewonik ponosi odpowiedzialno tylko wtedy, gdy szkoda powstaa z jego winy. Wystarcza najmniejszy stopie winy przewonika, ale udowodnienie tego nie jest spraw prost. Tylko w razie zniszczenia lub uszkodzenia bagau w wypadku, ktremu uleg dany rodek transportowy, kwestie dowodowe nie stwarzaj wikszego problemu. Wtedy bowiem wina przewonika jest z reguy oczywista, a przy tym roszczenie odszkodowawcze moe by dochodzone w ramach reimu odpowie dzialnoci deliktowej. Inna sytuacja wystpuje, gdy podrny umieci przewoone ze sob rzeczy w miejscu wskazanym przez przewonika lub na ten cel przeznaczonym, nie majc moliwoci sprawowania nad nimi nadzoru. Tak jest w razie umieszcze nia bagau w zamykanym schowku w autobusie komunikacji midzymiastowej albo w specjalnym baganiku na narty znajdujcym si z tyu autobusu. Zgodnie z ustaleniami prawa przewozowego przewonik odpowiada za takie rzeczy podrnego jak za przesyk. Oznacza to istnienie odpowiedzialnoci kontrak towej opartej na zasadzie ryzyka. Od tej odpowiedzialnoci zwalniaj przewo nika trzy oglne przyczyny egzoneracyjne: sia wysza, waciwoci rzeczy stanowicych przesyk oraz okolicznoci lece po stronie podrnego, nie wywoane win przewonika. Ponadto jednak powoane przepisy przewiduj zwolnienie przewonika od odpowiedzialnoci take wtedy, jeli utrata, ubytek lub uszkodzenie przesyki powstay z jednej ze szczeglnych okolicznoci zwalniajcych, do jakich zaliczono m.in. brak, niedostateczno lub wadliwo opakowania, jak te oddanie do przewozu rzeczy wyczonych z przewozu lub przyjmowanych na warunkach szczeglnych. Powoduje to znaczne ograniczenie zakresu odpowiedzialnoci przewonika i to tym bardziej, e wykazanie przeze samej tyiko moliwoci powstania szkody wskutek tego rodzaju szczeglnej przyczyny powoduje istnienie domniemania prawnego, i szkoda z takiej przy czyny wynika. W rezultacie nastpuje wic przerzucenie ciaru dowodu na poszkodowanego, ktry musi prbowa obali wskazane domniemanie. Powysze zasady odpowiedzialnoci kontraktowej przewonika jak za prze syk znajduj zastosowanie do sytuacji, gdy podrny korzysta z pomieszczc-
nia przeznaczonego do spania w rodku transportowym nalecym do od rbnego przedsibiorstwa eksploatujcego przystosowane w ten sposb rodki transportowe. Przepisy omawianej ustawy ograniczaj wskazan odpowie dzialno prowadzcego takie przedsibiorstwo jedynie do rzeczy zazwyczaj wnoszonych do takich pomieszcze. Naley uzna, e obejmuje to nie tylko wagony sypialne, ale rwnie wagony z miejscami do leenia, gdy te tzw. kuszetki su przecie take do spania, cho w gorszych warunkach. Prawo przewozowe nic definiuje pojcia rzeczy zazwyczaj wnoszonych do pomiesz cze przeznaczonych do spania w rodkach transportowych, a w nauce prawa wyraono pogld, e kryteria ocen w tym zakresie mog zmienia si z upy wem czasu. W rozumieniu omawianych przepisw zdaniem A. Kolarskiego nie s takimi rzeczami pienidze, papiery wartociowe i cenne przedmioty, chocia w praktyce zwaszcza pienidze z reguy s wnoszone przez osoby korzystajce z pomieszcze przeznaczonych do spania w rodkach transportowych. Bardziej przekonujce jest stanowisko M. Nesterowicza, e rzeczy zazwyczaj wnoszone to rzeczy osobistego uytku, w tym rwnie cenny zegarek, czy zote kolczyki, piercionek lub obrczka suce do codziennego uytku, a take sprzt tury styczny lub sportowy, aparat fotograficzny, kamera filmowa, radio itp. Trzeba podkreli, e za inne rzeczy ni zazwyczaj wnoszone do tego rodzaju pomiesz cze w rodkach transportowych prowadzcy przedsibiorstwo eksploatujce takie rodki ponosi odpowiedzialno jedynie w razie przyjcia rzeczy na prze chowanie, co w praktyce nie wystpuje, albo gdy szkoda wynika z winy umylnej lub racego niedbalstwa prowadzcego takie przedsibiorstwo lub osoby przeze zatrudnionej. Zgodnie z ustaleniami prawa przewozowego z 1984 r. wysoko odszkodo wania za utracony lub uszkodzony baga podrnego, nalenego od przewoni ka lub prowadzcego przedsibiorstwo eksploatujce rodki transportowe z po mieszczeniami do spania, nie moe przewysza zwykej wartoci rzeczy. Przy tym przedsibiorcy ci zasadniczo nie ponosz odpowiedzialnoci za utrat lub uszkodzenie pienidzy, papierw wartociowych, kosztownoci, przedmiotw majcych warto naukow lub artystyczn oraz innych cennych przedmiotw. Tylko w razie przyjcia tego rodzaju rzeczy na przechowanie, co przecie si nie zdarza, oraz w wypadku wyrzdzenia szkody z winy umylnej lub racego niedbalstwa takich przedsibiorcw lub osb u nich zatrudnionych podrni mog dochodzi omawianych roszcze odszkodowawczych. Nie sposb uzna tych ustale za korzystne dla poszkodowanych podrnych. Trzeba jeszcze do da, e w grupowych przewozach osb dochodzenie wyej omwionych rosz cze odszkodowawczych dotyczcych utraty, ubytku lub uszkodzenia bagau naley do poszczeglnych uczestnikw tego rodzaju przewozu. Odrbnie s uregulowane roszczenia kontraktowe dochodzone w razie przewozu drog morsk pasaera i jego bagau. W tych kwestiach k.m. prze-
350
Rozdzia 10
351
widuje, e przewonik morski ponosi odpowiedzialno za szkody w bagau pasaera na podstawie ustale Konwencji Ateskiej. Zasady tej odpowiedzial noci s przy tym ujte we wskazanej konwencji w sposb analogiczny, jak w odniesieniu do odpowiedzialnoci przewonika morskiego za mier, uszko dzenie ciaa lub rozstrj zdrowia pasaera, co zostao przedstawione powyej. Naley tylko doda, e przewonik morski odpowiada za utrat lub uszkodzenie pienidzy, papierw wartociowych lub kosztownoci jedynie w razie przyj cia ich do depozytu w celu przechowania. Nawet jednak wtedy wystpuje granica odpowiedzialnoci, ktra zostaa okrelona na 1200 SDR, czyli ok. 1800 USD. Tylko w razie przewozu statkiem morskim pojazdu w charakterze bagau ta granica odpowiedzialnoci jest wysza i wynosi 3333 SDR. tj. ok. 5 tys. USD. Natomiast w wypadku utraty lub uszkodzenia bagau kabinowego omawiana granica jest znacznie nisza, gdy odszkodowanie z tego tytuu nie moe w adnym wypadku przekroczy 853 SDR, tj- ok. 1280 USD. W sposb szczeglny jest te unormowana kwestia odpowiedzialnoci kon traktowej przewonika lotniczego za szkody w przewozie pasaerw i ich ba gau. Prawo lotnicze z 2002 r. odsya do zasad okrelonych w umowach mi dzynarodowych ratyfikowanych przez Polsk take w kwestiach odpowie dzialnoci za szkody w przewozie bagau. Przy tym przewiduje si stosowanie postanowie tych umw rwnie do odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za szkody w przewozie midzynarodowym niepodlegajcym tym umowom, jeli dany przewz rozpoczyna si lub koczy na terytorium Polski lub odbywa si z wykonywaniem tzw. ldowania handlowego na tym terytorium. Ponadto przepis ten nakazuje stosowanie wskazanych ustale midzynarodowych take do odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za szkody w przewozie krajo wym pasaerw i bagau. Trzeba te wspomnie, e minister waciwy do spraw transportu zosta upowaniony do wydania fakultatywnego rozporz dzenia, ktre moe okreli tryb reklamacji i zgaszania roszcze wobec prze wonikw lotniczych w przypadkach powstania szkd w przewozie lotniczym. Konwencja Warszawska odrnia baga zarejestrowany, zwany w jzyku angielskim checked baggage lub registered luggage, od bagau niezarejestrowanego, pozostajcego pod opiek pasaera, nazywanego czsto bagaem kabinowym (cabin baggage")- W przyblieniu odpowiada to podziaowi na przesyki bagaowe i rzeczy zabrane ze sob przez podrnego do rodka trans portowego, dokonanemu przez prawo przewozowe z 1984 r. Spraw nieco kom plikuje fakt, e regulaminy niektrych przewonikw lotniczych przewiduj waenie oraz wpisywanie do dokumentw przewozowych take bagau kabinow-ego. co jest cech specyficzn przewozu bagau transportem lotniczym, po dobnie jak daleko idce ograniczenia co do zawartoci bagau niezarejestrowanego, wprowadzane ze wzgldu na bezpieczestwo lotw. W terminologii IATA pojcie bagau generalnie obejmuje zarwno baga zarejestrowany, jak i kabi-
nowy. Niezalenie od tego podziau bagau regulaminy i taryfy przewonikw lotniczych przewiduj istotne odrnienie bagau przewoonego jako bezpat ny (Jree baggage allowance) oraz tzw, nadwyki bagaowej (excess baggage), za ktrej przewz pobierana jest dodatkowa opata, uzaleniona od przekro czenia okrelonej masy bagau zarejestrowanego lub liczby jego pakunkw. Konwencja Warszawska w odniesieniu do midzynarodowego przewozu lotniczego ustalia zasad odpowiedzialnoci przewonika za szkod w razie zniszczenia, zagubienia lub uszkodzenia bagau przyjtego do przewozu, tj. bagau zarejestrowanego, jeli zdarzenie powodujce szkod miao miejsce pod czas przewozu powietrznego. Omawiana umowa midzynarodowa wprowadzia te zasad odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za szkod wynik z opnienia w przewozie powietrznym bagau. Szkoda ta polega na koniecz nych wydatkach na zakup niezbdnych rzeczy podczas pozostawania pasaera bez bagau. Rodzaj i warto zakupionych w tej sytuacji przedmiotw zaley od sytuacji poszkodowanego pasaera i podlega weryfikacji przez przewonika lotniczego, ktry oczywicie inaczej traktuje turyst pozbawionego niezbdnej odziey lub specjalistycznego sprztu ni pasaera powracajcego do miejsca staego zamieszkania. Wskazane ustalenia naley ocenia w wietle postanowie nia omawianej konwencji, umoliwiajcego przewonikowi lotniczemu zwol nienie si od odpowiedzialnoci przez wykazanie, e zostay przedsiwzite wszelkie niezbdne rodki dla uniknicia szkody lub e niemoliwe byo takie rodki zastosowa. Zastosowana tutaj zasada domniemania winy jest ograni czona przez wskazanie szeroko ujtych okolicznoci, ktrych wykazanie przez przewonika lotniczego powoduje zwolnienie go z odpowiedzialnoci kontrak towej w zakresie przewozu bagau zarejestrowanego. Natomiast w przypadku szkd w bagau kabinowym niejasne ustalenia Konwencji Warszawskiej s rozumiane jako konieczno udowodnienia winy przewonika. Konwencja Warszawska przewiduje kwotowe ograniczenia zakresu odpo wiedzialnoci przewonika lotniczego za baga. W odniesieniu do bagau zare jestrowanego ustalona granica odszkodowania to 250 frankw, tj. ok. 20 USD za kilogram, a co do bagau kabinowego bdcego pod nadzorem pasaera ta granica wynosi 5 tys. frankw, tj. ok. 400 USD w stosunku do jednego pasae ra. Dodatkowo pasaer moe zoy za specjaln dopat deklaracj interesu w dostarczeniu bagau zarejestrowanego i wwczas odpowiedzialno przewo nika lotniczego siga do wysokoci zadeklarowanej kwoty. Niektrzy prze wonicy lotniczy stosuj wysze limity odszkodowa za baga pasaerw ni wyej omwione. Konwencja Montrealska w znacznej czci zmodyfikowaa powysze usta lenia dotyczce odpowiedzialnoci przewonika lotniczego za baga. Konwen cja ta posuguje si oglnym terminem baga" na czne okrelenie bagau zarejestrowanego oraz bagau niezarejestrowanego. W kwestiach odpowiedzia-
352
Rozdzia 10
353
noci przewonika za baga niezarejcstrowany konwencja przesdza t odpo wiedzialno w razie zniszczenia, zaginicia lub uszkodzenia tego bagau na pokadzie statku powietrznego lub podczas pozostawania pod opiek prze wonika. Tylko wykazanie powstania szkody z naturalnych waciwoci, jako ci lub wad bagau uwalnia od tej odpowiedzialnoci. Odpowiedzialno ta jest zobiektywizowana i wystpuje nawet w przypadku braku winy przewonika. Z kolei potwierdzajc zasad domniemania winy jako podstaw odpowiedzial noci przewonika lotniczego w zakresie opnienia w przewozie bagau, omawiana umowa midzynarodowa umoliwia przewonikowi uwolnienie si od tej odpowiedzialnoci w razie wykazania podjcia przeze wszelkich rod kw, jakich mona byo rozsdnie oczekiwa. Natomiast w przypadku bagau kabinowego odpowiedzialno przewonika lotniczego jest oparta na zasadzie winy, przy czym obejmuje to win osb dziaajcych w jego imieniu, jak np. personelu pokadowego w sytuacji, gdy podczas pomagania pasaerowi w ulo kowaniu si w samolocie zostanie uszkodzony jego baga podrczny. Ponadto powoana konwencja wprowadza ograniczenie odpowiedzialnoci do 1 tys. SDR, tj. 1,5 tys. USD na kadego pasaera w razie zniszczenia, zagubienia, uszko dzenia lub opnienia w przewozie jego bagau. Na wysoko odszkodowania nie ma wtedy wpywu warto bagau, ani wina przewonika lotniczego, czy jej brak. Pasaer moe jednak w czasie oddawania bagau przewonikowi zoy specjaln deklaracje interesu w dostawie i z reguy uici dodatkow opat. Tego rodzaju fakultatywne rozszerzenie odpowiedzialnoci przewonika lotni czego za baga zarejestrowany stwarza pasaerowi moliwo dochodzenia od szkodowania do wysokoci zadeklarowanej kwoty, chyba e przewonik wykae nisz warto danego bagau ni zadeklarowana. Ustalenia Konwencji Montrealskiej dotyczce odpowiedzialnoci za baga zostay wczone do omwionego wyej rozporzdzenia nr 889/2002/WE zmieniajcego rozporzdzenie nr 2027/97/WE w sprawie odpowiedzialnoci prze wonika lotniczego z tytuu wypadkw lotniczych. Miao to na celu wzmocnie nie ochrony pasaerw i ujednolicenie zasad dziaania wszystkich przewoni kw lotniczych Wsplnoty take w zakresie ich odpowiedzialnoci za baga. Powoane rozporzdzenie odwouje si w tym zakresie do zasad i limitw od powiedzialnoci przewonika lotniczego ustalonych w Konwencji Montrealskiej, co znajduje wyraz w zaczniku do tego rozporzdzenia. Naley ponadto wskaza szczeglne regulacje prawne dotyczce dochodze nia roszcze kontraktowych w zakresie midzynarodowego przewozu osb i bagau kolejami. W tych kwestiach ustalenia CIV przewiduj, e w razie od woania pocigu lub utraty poczenia przez podrnego przewonik kolejowy jest zobowizany do powiadczenia tego faktu na bilecie. Ma to znaczenie dla odpowiedzialnoci przewonika kolejowego za szkody poniesione przez po drnego wskutek odwoania pocigu, jego opnienia lub utraty poczenia.
jeli w takiej sytuacji podr nie moga by kontynuowana tego samego dnia. Takie szkody obejmuj rozsdnie poniesione koszty noclegu oraz powiadomie nia osb oczekujcych na podrnego w miejscu przeznaczenia. Jest to odpo wiedzialno na zasadzie ryzyka i przewonik jest od niej zwolniony w razie wystpienia przyczyn egzoneracyjnych ustalonych przez CIV (m.in. w przypad ku winy podrnego). Istotne znaczenie maj przepisy CIV okrelajce zasady i zakres odpowie dzialnoci przewonika kolejowego za baga. Odrniaj one baga podrczny, przewoone zwierzta, przesyki bagaowe oraz pojazdy samochodowe i przy czepy przewoone przy okazji przewozu podrnych. Baga podrczny mog stanowi atwo przenone przedmioty zabrane przez podrnego do wagonu osobowego, umieszczone nad i pod miejscem, ktre dany podrny zajmuje, a niekiedy take w specjalnych przedziaach bagaowych, co bliej okrelaj oglne warunki przewozu ustalone przez danego przewonika kolejowego. Takie oglne warunki przewozu okrelaj te wymagania w zakresie zabrania przez podrnego ze sob ywych zwierzt oraz nadania przesyki bagaowej, jak rwnie przewozu kolej pojazdu samochodowego i przyczepy przy okazji przewozu podrnych. Zgodnie z ustaleniami CIV w razie mierci lub zranienia podrnego za szkod wynik wskutek uszkodzenia bd cakowitej lub czciowej utraty rzeczy, ktre podrny bdcy ofiar wypadku mia przy sobie lub wiz ze sob jako baga podrczny, przewonik kolejowy ponosi odpowiedzialno na zasadzie ryzyka. Odnosi si to take do przewozu zwierzt przez podrnego. Odszkodowanie jest wtedy ograniczone na mocy zmienionych w 1999 r. posta nowie CIV do 1400 SDR na kadego podrnego, tj. ok. 2100 USD. W innych za wypadkach uszkodzenia bd cakowitej lub czciowej utraty bagau pod rcznego lub zwierzt, ktre podrny przewozi kolejami pod swoim nadzorem, przewonik kolejowy odpowiada tylko za szkod wynik z jego winy. Przesyka bagaowa zostaje przyjta do midzynarodowego przewozu kole jami w zasadzie tylko za okazaniem biletu na przejazd wanego co najmniej do stacji przeznaczenia takiej przesyki. Wydawany wwczas podrnemu kwit bagaowy stanowi dowd nadania przesyki bagaowej oraz warunkw jej przewozu. Wszyscy przewonicy kolejowi uczestniczcy w przewozie danej przesyki bagaowej na podstawie jednej umowy przewozu odpowiadaj za wy konanie przewozu na caej trasie przewozu a do wydania tej przesyki- Jest to odpowiedzialno na zasadzie ryzyka za szkod spowodowan wskutek cako witego lub czciowego zaginicia lub uszkodzenia przesyki bagaowej bd opnionego jej wydania. Od omawianej odpowiedzialnoci przewonik kole jowy jest zwolniony, jeeli szkoda nastpia z winy podrnego, z powodu jego zlecenia nie wywoanego win przewonika, z powodu wady wasnej przesyki bagaowej albo wskutek okolicznoci, ktrych kolej nie moga unikn i ktrych
354
Rozdzia 10
355
skutkom nie moga zapobiec, czyli w istocie wskutek tzw. siy wyszej. Sytuacj prawn poszkodowanego podrnego pogarsza to, e omawiane przepisy CIV przewiduj ponadto szczeglne okolicznoci zwalniajce przewonika kolejo wego od omawianej odpowiedzialnoci. Przy tym wykazanie moliwoci wyst pienia tych okolicznoci powoduje powstanie domniemania prawnego, e dana szkoda rzeczywicie wynika z tego powodu. Naley podkreli, e przepisy CIV zmienione w 1999 r, przewiduj rne kwotowe i wartociowe ograniczenia wysokoci odszkodowania za cakowite lub czciowe zaginicie bd uszkodzenie przesyki bagaowej oraz za op nienie w jej wydaniu. S to bardzo szczegowe ustalenia, okrelajce maksy malne odszkodowanie za sztuk przesyki bagaowej lub za kady brakujcy kilogram jej masy brutto. Odrbnie przy tym jest ustalone kwotowe ogranicze nie odszkodowania w razie cakowitego lub czciowego zaginicia pojazdu samochodowego przewoonego kolej przy okazji przewozu podrnego. Nie moe ono przekroczy 8 tys. SDR, czyli ok. 12 tys. USD. Za rzeczy za pozo stawione w takim pojedzie lub znajdujce si w baganiku przymocowanym do niego (np. w baganiku na narty) odpowiedzialno przewonika kolejowego zaley od wykazania jego winy. czne odszkodowanie za utrat lub uszkodze nie tych rzeczy jest ograniczone do kwoty 1400 SDR, tj. ok. 2100 USD.
10.9. Odpowiedzialno przedsibiorcy hotelarskiego za rzeczy wniesione przez goci hotelowych

wiadczenie usug hotelarskich zawsze wie si z wnoszeniem rnych rze czy do hoteli i innych obiektw hotelarskich przez goci hotelowych. Rzeczy te wymagaj szczeglnej ochrony prawnej, gdy gocie korzystajcy z usug hotelarskich sami nie maj moliwoci sprawowania staej pieczy nad rzeczami potrzebnymi im do codziennego uytku podczas czasowego pobytu w takich obiektach. Jest za uzasadnione, aby odpowiedzialno za utrat lub uszkodzenie rzeczy wniesionych przez goci hotelowych spoczywaa na przedsibiorcach wiadczcych usugi hotelarskie. Skoro jest to dziaalno zarobkowa przedsi biorcw hotelarskich, to niewtpliwie wanie oni powinni ponosi ryzyko zwizane z moliwoci powstania szkd w rzeczach wniesionych przez goci hotelowych. Dodatkowo przemawia za tym fakt, e personel hotelowy ma co dzienny kontakt z tymi rzeczami. Unormowanie w kodeksie cywilnym kwestii odpowiedzialnoci przedsi biorcw hotelarskich za rzeczy wniesione przez goci hotelowych jest pod wie loma wzgldami szczeglne. Mieci si ono w tytule XXIX ksigi trzeciej tego kodeksu w ramach szerszej problematyki odpowiedzialnoci, prawa zastawu i przedawnienia roszcze utrzymujcych zarobkowo hotele i podobne zakady. To szczeglne uregulowanie zaostrza odpowiedzialno odszkodowawcz
wskazanych przedsibiorcw w porwnaniu z oglnymi zasadami odpowie dzialnoci ustalonymi w tym kodeksie. Podobne rozwizania s zreszt przyjte rwnie w ustawodawstwach innych pastw. Wynika to z masowoci usug hotelarskich, ich znaczenia spoecznego dla rozwoju rnych form turystyki, a take z tradycji specjalnych regulacji prawnych tych zagadnie, wywodzcej si z prawa rzymskiego. Minimalny zakres odpowiedzialnoci hotelarzy za rzeczy goci hotelowych okrela Konwencja Europejska o odpowiedzialnoci osb utrzymujcych hote le za rzeczy wniesione przez goci hotelowych z 1962 r. Polska ratyfikowaa t konwencj dopiero w 1997 r. i w nastpnym roku zostay do niej dostosowane unormowania kodeksu cywilnego w tym zakresie. Obecne uregulowanie kodek sowe odpowiedzialnoci hotelarzy jest mniej korzystne dla goci hotelowych w porwnaniu z dotychczasow regulacj, przewidujc w zasadzie nieograni czon odpowiedzialno przedsibiorcw hotelarskich za rzeczy wniesione przez goci hotelowych. W wietle ustale konwencyjnych jest dopuszczalne wprowadzenie w usta wodawstwie wewntrznym szerszego zakresu odpowiedzialnoci utrzymuj cych hotele ni przewidziany w Konwencji Europejskiej z 1962 r. Jest te mo liwe ustalenie innej granicy odpowiedzialnoci ni okrelona w zaczniku do tej konwencji w wysokoci rwnowartoci 3(K)0 frankw w zocie. Zamiast tego moe to by granica ustalona na poziomie co najmniej stokrotnej ceny wynajcia pokoju na jedn dob w danym obiekcie hotelarskim. Dopuszczalne jest rwnie wprowadzenie do prawa wewntrznego ograniczenia odpowiedzialnoci utrzy mujcych hotele za kad rzecz wniesion przez gocia hotelowego do kwoty nie niszej ni rwnowarto 1500 frankw w zocie lub kwota nie nisza ni pidziesiciokrotno ceny wynajcia pokoju hotelowego na jedn osob. Oma wiana konwencja zezwala na wprowadzenie do ustawodawstwa wewntrznego kilku innych odmiennych regulacji, w tym na niewyczanie pojazdw samo chodowych i pozostawionych w nich rzeczy oraz ywych zwierzt z zakresu pojcia rzeczy wniesionych do hotelu, ale polski ustawodawca nie zdecydowa si na takie rozwizanie. Uyte w art. 846 k.c. pojcie hotelu ma szeroki zakres i obejmuje rnego rodzaju obiekty, w ktrych za odpatnoci s wiadczone usugi hotelarskie. Takim obiektem jest niewtpliwie oprcz hotelu take motel oraz pensjonat. Ju jednak dom wycieczkowy, czy schronisko modzieowe lub grskie jest na tyle specyficznym obiektem hotelarskim, e powstaj wtpliwoci w tym zakre sie, ktre moe rozstrzygn orzecznictwo sdowe. W tego rodzaju obiektach gocie z reguy sami pilnuj swoich rzeczy, a nieliczny personel nie jest nawet w stanie sprawowa nad nimi pieczy. Natomiast domy wczasowe, sanatoria lub prewentoria i inne profilaktyczne zakady suby zdrowia s dosy powszechnie kwalifikowane przez nauk prawa i orzecznictwo jako zakady podobne do hoteli. S to zakady dziaajce na
356
Rozdzia 10
357
zblionych zasadach do hoteli, speniajce za odpatnoci funkcje wypoczynkowo-kuracyjne. Jednake sanatoria i prewentoria dla dzieci maj raczej cechy zblione do placwek leczniczych i zarazem opiekuczo-wychowawczych. Dyskusyjna jest sprawa szpitali uzdrowiskowych, ktre przecie nie s zaka dami o charakterze profilaktycznym, a ich cele lecznicze s w znacznym stopniu zblione do innych szpitali. Ponadto trzeba wskaza, e chocia zakady kpie lowe nie s uznane za zakady podobne do hoteli, to na mocy ustale art. 852 k.c. znajduj do nich odpowiednie zastosowanie kodeksowe przepisy o odpowie dzialnoci utrzymujcych zarobkowo hotele i podobne zakady. Z kolei pole biwakowe jako obiekt niestrzeony, z ktrego korzystanie jest czsto nieodpatne, zdecydowanie nie moe by zaliczone do zakadw, ktrych zarobkowe prowadzenie powoduje omawian zaostrzon odpowiedzialno odszkodowawcz. W wypadku kempingw sytuacja te jest z reguy odmienna ni w hotelach. W zalenoci od charakteru danego kempingu prowadzcy je ponosz odpowiedzialno za rzeczy osb korzystajcych z takiego obiektu ho telarskiego z reguy tylko na zasadach oglnych. Kempingi nawet ze sta baz lokalow nie s hotelami w rozumieniu wskazanego przepisu kodeksowego. Dyskusyjna jest kwestia zakwalifikowania pokoi gocinnych. Ze wzgldu na zawieran wwczas umow najmu oraz odmienny ni w hotelach system ich udostpniania i obsugi goci naley przychyli si do stanowiska M. Nesterowicza, e pokojw gocinnych nie mona zaliczy do hoteli w rozumieniu kodek sowym. Z kolei umowa najmu lub uyczenia jest podstaw stosunkw midzy szko a organizatorem obozu lub kolonii w pomieszczeniach szkolnych w okre sie ferii letnich lub zimowych. Szkoa nie moe by wic uznana za zakad po dobny do hotelu. Nie mona te zaliczy kwater agroturystycznych do zakadw podobnych do hoteli. Przepisy ustawy o usugach turystycznych traktuj takie kwatery w sposb szczeglny, uwaajc za inne ni hotelarskie obiekty take wynaj mowane przez rolnikw pokoje i miejsca na ustawianie namiotw w prowadzo nych przez nich gospodarstwach rolnych". Takie pokoje w gospodarstwie agro turystycznym trzeba traktowa j a k pokoje gocinne, a wynajte w nim miejsca na ustawienie namiotw oznaczaj obiekt podobny do pola biwakowego, czyli take nie bdcy zakadem podobnym do hotelu. Natomiast niewtpliwie s zakadami podobnymi do hoteli inne obiekty niebdce obiektami hotelarski mi, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie, jak gocice, zajazdy, gospody, karczmy, obere, hostclc. boicie, czy inne obiekty wiadczce takie usugi pod jeszcze inn nazw przejt w celach komercyjnych z jzykw obcych. Nie ma tutaj znaczenia forma prawna takiego zakadu, ani jego nazwa, gdy od tego nie zaley zaliczenie danego obiektu do kategorii hoteli i podobnych zakadw w rozumieniu kodeksowym. Omawiana zaostrzona odpowiedzialno odszkodowawcza przedsibiorcw hotelarskich nie wchodzi rwnie w gr w odniesieniu do prowadzcych domy
studenckie, asystenckie, internaty, bursy, stancje, pensje, koszary, zakady po prawcze, zakady karne, areszty, hotele pracownicze, noclegownie, schroniska charytatywne, przytuki, hospicja, szpitale, izby wytrzewie, czy tzw. agencje towarzyskie lub salony masau. Nie ulega wtpliwoci, e zupenie inne ni hoteli s ich cele i zasady dziaania. Takie zakady nie mog by w adnym wy padku uznane nawet za zakady podobne do hoteli w rozumieniu kodeksowym ze wzgldu na cakowicie inne speniane funkcje. Chocia przedsibiorcy hotelarscy zawieraj z gomi umow hotelow, to jednak nie umowa stanowi podstaw odpowiedzialnoci odszkodowawczej za rzeczy wniesione przez goci hotelowych do hotelu lub podobnego zakadu. Jest to bowiem odpowiedzialno ustawowa. Dla powstania omawianej odpowie dzialnoci nie jest istotny fakt zawarcia umowy hotelowej oraz jej wanoci. Umowa ta moe by dopiero pniej zawarta lub nawet rozwizana. Strony mo e te wiza inna umowa ni hotelowa, co ma miejsce zwaszcza w zakadach podobnych do hoteli. Ta bowiem odpowiedzialno ustawowa wynika z faktu wniesienia rzeczy do hotelu lub podobnego zakadu. To wanie zdarzenie prawne jest rdem odpowiedzialnoci ustawowej utrzymujcego zarobkowo hotel lub podobny zakad. Powstaje ona nawet wwczas, gdy nastpi przymu sowe zakwaterowanie jakiej osoby w hotelu na mocy decyzji administracyjnej, co moe mie miejsce w razie klski ywioowej lub wypadku. Pojcie rzeczy wniesionej do hotelu lub podobnego zakadu jest zdefiniowa ne w k.c. Zgodnie z tym okreleniem wskazany termin oznacza rzecz: znajdujc si w hotelu lub podobnym zakadzie w czasie korzystania przez gocia z usug tego hotelu lub podobnego zakadu (zwaszcza w poko ju hotelowym, ale te w holu hotelowym i innych pomieszczeniach hotelo wych), znajdujc si w tym czasie poza hotelem lub podobnym zakadem, jeli zostaa powierzona utrzymujcemu zarobkowo hotel lub podobny zakad bd osobie u niego zatrudnionej (np. baga wrczony kierowcy busa hote lowego) albo umieszczona w miejscu wskazanym przez nich (np. walizka w luku bagaowym autokaru hotelowego) albo w miejscu na ten cel prze znaczonym (np. w magazynie hotelowym).
Ustalenia kodeksowe rozszerzaj pojcie rzeczy wniesionej na rzeczy po wierzone zakadowi hotelarskiemu lub osobie przeze zatrudnionej, przy czym nie ma znaczenia stay lub tylko dorywczy charakter tego zatrudnienia oraz jaka jest jego podstawa prawna. Taka osoba staje si dzierycielem rzeczy, wadaj cym ni w imieniu gocia hotelowego. Nie jest istotne, czy dana osoba (portier, bagaowy, boy, czy pokojowa) bya upowaniona do przyjcia rzeczy, bo wy starcza stwierdzenie, e w danej sytuacji go hotelowy mg tak sdzi. Dalsze rozszerzenie pojcia rzeczy wniesionej w analizowanych przepisach kodekso wych nastpio przez objcie nim rzeczy umieszczonych w miejscu wskazanym
358
Rozdzia 10
359
lub na ten cel przeznaczonym, ktre moe znajdowa si poza terenem obiektu hotelarskiego, np. w wynajtej przez hotelarza w szczycie sezonu turystycznego pobliskiej willi. Takim miejscem jest te szatnia kawiarni lub restauracji hotelo wej, z ktrej korzysta go hotelowy. Ponadto przepisy kodeksowe uznaj za rzecz wniesion rwnie rzecz, ktra w krtkim, zwyczajowo przyjtym okresie poprzedzajcym lub nastpuj cym po tym, kiedy go korzysta z usug hotelu lub podobnego zakadu, zostaa powierzona utrzymujcemu zarobkowo hotel lub podobny zakad lub osobie u niego zatrudnionej albo umieszczona w miejscu przez nich wskazanym lub na ten cel przeznaczonym. Okres ten zaley od konkretnych okolicznoci i trwa od kilku do kilkunastu godzin, ale nie duej ni dob. Taka rzecz nie podlega wic przepisom dotyczcym umowy przechowania. Jeli jednak dany baga nic zostanie odebrany w stosownym czasie, to hotel ma wobec niego tylko obowi zek pieczy wynikajcy z zawartej w sposb dorozumiany umowy przechowa nia. Odnosi si to rwnie do rzeczy zapomnianych przez gocia hotelowego. Podobnie rzeczy przesane poczt przez gocia hotelowego wicej ni dob przed jego przyjazdem musz by traktowane tylko jako oddane hotelowi lub podobnemu zakadowi na przechowanie. W wietle unormowa kodeksowych trzeba stwierdzi, e pojazdw me chanicznych i rzeczy w nich pozostawionych oraz ywych zwierzt nie uwaa si obecnie za rzeczy wniesione. To wyczenie pojazdw mechanicznych z pojcia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakadu zostao susznie skrytykowane przez M. Steca, gdy doprowadzio do wyranego zagodzenia odpowiedzialnoci za rzeczy wniesione przez goci hotelowych, faworyzujc interesy hotelarzy, chocia nie byo koniecznoci dostosowania w tym zakre sie regulacji kodeksowych do ustale Konwencji Europejskiej z 1962 r. Obecnie zatem odpowiedzialno hotelarza za samochd pozostawiony na parkingu hote lowym lub w garau hotelowym zaley od zawarcia umowy przechowania w sposb wyrany lub co najmniej dorozumiany i jest oparta na zasadzie winy. Omawiana odpowiedzialno przedsibiorcy hotelarskiego odnosi si do utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych przez osoby korzystajce z usug hotelu lub podobnego zakadu. Tak osob, nazywan w omawianych przepisach ko deksowych po prostu mianem gocia, jest zarwno osoba, ktra ju zawara umow hotelow, jak rwnie dopiero zamierzajca j zawrze. Take go, na rzecz ktrego taka umowa zostaa lub ma by zawarta, jest osob korzystajc z hotelu (np. uczestnik konferencji lub dziecko pod opiek rodzicw lub innych osb). Natomiast nie jest gociem hotelowym osoba, ktra nie korzysta z noc legu w hotelu lub podobnym zakadzie, a tylko jest klientem hotelowego baru, kawiarni, restauracji, czy kasyna, albo jest tzw. rezydentem holu hotelowego lub innych oglnodostpnych czci hotelu, bd zamieszkuje w hotelu bez wiedzy hotelarza (tzw. walet) albo mieszka w zwizku z wykonywan tam
prac albo jest prywatnie przyjta przez hotelarza. Niekiedy uwaa si, e w razie dugotrwaego pobytu w hotelu dana osoba przestaje by gociem hote lowym i jako najemca pokoju hotelowego nie korzysta z ochrony przewidzianej w art. 846 k.c, ale jest to dyskusyjne. Odpowiedzialno odszkodowawcza utrzymujcych zarobkowo hotele i po dobne zakady za rzeczy wniesione przez goci jest odpowiedzialnoci nieza len od winy, gdy opart na zasadzie ryzyka. Jest to odpowiedzialno take za przypadek- ale nie absolutna. Obejmuje ona szkody wyrzdzone przez pra cownikw hotelu, innych goci hotelowych, czy przypadkowe osoby z ulicy". Zwalniaj od niej okolicznoci ustalone w k.c, ktrych ciar udowodnienia spoczywa na utrzymujcym zarobkowo hotel lub podobny zakad. Jeli poszko dowany go hotelowy wykae, e ponis szkod w rzeczach wniesionych do zakadu hotelarskiego, to hotelarz chcc zwolni si od odpowiedzialnoci, musi wykaza cho jedn z poniszych przesanek egzoneracyjnych. Mianowicie musi udowodni, e szkoda wynika: z waciwoci rzeczy wniesionej (np. zepsucie si ywnoci przechowywa nej poza lodwk), wskutek siy wyszej, wycznie z winy poszkodowanego lub osoby, ktra mu towarzyszya, bya u niego zatrudniona albo go odwiedzaa. Jednake jeeli nastpia awaria urzdze doprowadzajcych wod lub wia to w hotelu i to byo przyczyn szkody, a nie przyczyny tkwice w samej rzeczy wniesionej przez gocia hotelowego, to hotelarz nie jest zwolniony od omawia nej odpowiedzialnoci. Awaria hotelowych urzdze technicznych, choby naj wiksza, nie moe te by uznana za si wysz, podobnie jak poar w hotelu. Trzeba podkreli, e wina poszkodowanego gocia hotelowego lub osoby towa rzyszcej, odwiedzajcej go albo przeze zatrudnionej musi by wyczn przyczyn szkody, aby moga by uznana za okoliczno zwalniajc hotel od odpowiedzialnoci. Za tak przyczyn uznaje si w szczeglnoci niezamknicie drzwi pokoju hotelowego na klucz przy wychodzeniu z niego, czy pozostawienie na noc otwartego okna w pokoju na parterze. Warunkiem koniecznym zachowania roszczenia odszkodowawczego przez gocia hotelowego jest zawiadomienie o szkodzie utrzymujcego hotel i to niezwocznie po otrzymaniu wiadomoci o niej. To ustalenie kodeksowe wpro wadza termin zawity podlegajcy ocenie sdu w kwestii, czy w danej sytuacji zosta dotrzymany. Chodzi tutaj o dziaanie tak szybkie, jak to byo w okrelo nych okolicznociach moliwe, bez nieuzasadnionej opieszaoci, bez odkada nia na pniej, co czasem moe oznacza natychmiast. Takie zawiadomienie powinno by zoone osobie upowanionej i domniemania faktyczne o istnieniu upowanienia mona wysnuwa ze struktury organizacyjnej danego hotelu lub podobnego zakadu. Aby nie byo wtpliwoci w tej mierze, jest celowe posia danie dowodu na pimie albo w postaci wiadkw obecnych przy zoeniu za-
360
Rozdzia 10
361
wiadomienia. Niedochowanie warunku niezwocznego zawiadomienia o szko dzie powoduje wyganicie roszczenia bez moliwoci jego przywrcenia. Sku tek (en nie nastpi tylko w sytuacji, gdy szkod wyrzdzi swoim dziaaniem lub zaniechaniem przedsibiorca hotelarski albo gdy przyj rzecz na przechowanie. Przed nowelizacj omawianej regulacji kodeksowej w 1998 r. w celu dosto sowania do ustale Konwencji Europejskiej z 1962 r. obowizywaa zasada nie ograniczonej odpowiedzialnoci hotelarza za rzeczy wniesione przez gocia hotelowego. Obecnie za jest zasada odpowiedzialnoci ograniczonej kwotowo i ustalenia kodeksowe przewiduj, e zakres obowizku naprawienia szkody wzgldem jednego gocia ogranicza si do wysokoci stokrotnej nalenoci za dostarczone mu mieszkanie, liczonej za jedn dob. To kodeksowe sformuo wanie jest bardzo niefortunne i zostao skrytykowane przez M. Steca, jako e bardziej poprawne jest okrelenie naleno za pokj hotelowy za jedn dob", czy naleno za zakwaterowanie za jedn dob". Przy tym odszkodowanie za kad rzecz nie moe przekracza pidziesiciokrotnej wysokoci wskazanej nalenoci. Takie unormowanie mona uzna za bardziej sprawiedliwe, gdy obecnie wysoko odszkodowania jest proporcjonalna do ceny pokoju hotelo wego i w konsekwencji w hotelach wyszych kategorii odszkodowanie za rze czy wniesione przez goci hotelowych jest odpowiednio wysze. Wymienione ograniczenia nie dotycz wypadku, gdy utrzymujcy zarobko wo hotel lub podobny zakad przyj rzeczy na przechowanie albo odmwi ich przyjcia wbrew obowizkowi w tym zakresie, bd gdy szkoda wynika z winy umylnej lub racego niedbalstwa utrzymujcego zarobkowo hotel lub podobny zakad albo osoby u niego zatrudnionej. Wskazany obowizek przyj cia na przechowanie obejmuje pienidze, papiery wartociowe i cenne przed mioty, a w szczeglnoci kosztownoci i przedmioty majce warto naukow lub artystyczn. W pojciu cennych przedmiotw mieszcz si np. kamery i aparaty fotograficzne, laptopy, inne urzdzenia elektroniczne, markowe zegar ki, futra. Przyjcia tych rzeczy na przechowanie prowadzcy hotel moe odm wi tylko wwczas, jeeli zagraaj one bezpieczestwu albo jeeli w stosunku do wielkoci lub standardu hotelu albo podobnego zakadu maj zbyt du war to lub zajmuj zbyt duo miejsca. Nic s to oczywicie ustalenia precyzyjne i mog one wywoywa spory goci hotelowych z hotelarzami. W praktyce jed nak takie sytuacje zdarzaj si stosunkowo rzadko. Generalnie trzeba stwierdzi, e od rodzaju i kategorii obiektu hotelarskiego zaley zakres moliwoci i zara zem obowizku przyjmowania do depozytu rzeczy goci hotelowych. Naley odrni sytuacj, gdy go hotelowy wynajmuje sejf, do ktrego ma wyczny dostp w pokoju hotelowym. Wtedy hotel nie jest przechowawc, lecz wynajmujcym i nie ponosi odpowiedzialnoci za rzeczy gocia hotelowego woone do sejfu, chyba e hotelowi mona udowodni win w zakresie niepra widowego dziaania sejfu. Jednake w przypadku sejfu znajdujcego si obok
recepcji hotelowej, do ktrego dostp maj te pracownicy hotelowi na zasadzie systemu dwch kluczy", jest zawierana umowa sejfowa o charakterze mie szanym, ktra powoduje odpowiedzialno hotelarza jako przechowawcy, np. w razie kradziey rzeczy zoonych w takim sejfie z powodu braku naleytego nadzoru. Omawiane przepisy kodeksowe wykluczaj moliwo wyczenia lub ograniczenia przez umow lub ogoszenie ustawowej odpowiedzialnoci hoteli i podobnych zakadw za rzeczy wniesione przez goci. Takie wyczenie lub ograniczenie odpowiedzialnoci nie ma skutku prawnego. Wszelkie wic wy wieszki, informacje w folderach hotelowych, czy ustalenia regulaminw hote lowych w tych kwestiach nie powoduj konsekwencji prawnych. Wskazany zakaz tego rodzaju klauzul umownych zosta wprowadzony w tym celu, aby nie dopuci do obchodzenia przepisw kodeksowych, opierajcych na zasadzie ryzyka odpowiedzialno przedsibiorcw hotelarskich za utrat lub uszkodze nie rzeczy wniesionych przez goci hotelowych. Naley stwierdzi, e omawia ne przepisy kodeksowe zawieraj normy prawne o charakterze imperatywnym. cile biorc, s to normy o charakterze semiimperatywnym, gdy nie stoj one na przeszkodzie umownemu zaostrzeniu omawianej odpowiedzialnoci. Przepisy kodeksowe przewiduj bardzo krtki, zaledwie 6-miesiczny termin przedawnienia roszcze odszkodowawczych z tytuu utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakadu. Termin ten jest liczony od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie. Zarazem biegnie te drugi, roczny termin przedawnienia tych roszcze liczony od dnia, w ktrym poszkodowany przesta korzysta z usug hotelu lub podobnego zakadu, czyli dnia opuszczenia hotelu i zabrania swoich rzeczy. Jeli ten roczny termin upy nie wczeniej, to ju wtedy nastpi przedawnienie omawianych roszcze. Bdzie to jednak rzadki przypadek, gdy z reguy poszkodowany dowiaduje si o szko dzie ju podczas pobytu w hotelu lub podobnym zakadzie. Wskazane krtkie terminy przedawnienia s wprowadzone przez przepisy szczeglne w rozu mieniu art. 118 k.c. Potrzeba ich wprowadzenia wynika z dynamiki dziaalnoci hotelarskiej, polegajcej na wiadczeniu rnych usug wielu gociom hotelo wym, co wymaga zmobilizowania ewentualnych poszkodowanych do stosun kowo szybkiego dochodzenia roszcze odszkodowawczych zwizanych z rze czami wniesionymi do hoteli i podobnych zakadw.
10.10. Odpowiedzialno przedsibiorcy hotelarskiego za szkody osobowe goci hotelowych

Przedsibiorca hotelarski ma obowizek zapewni bezpieczestwo gociom hotelowym zarwno podczas ich pobytu w budynku hotelowym (w pokoju hote lowym, na korytarzu, na schodach, w windzie, w restauracji hotelowej, w saunie.
362
Rozdzia 10
363
w innych pomieszczeniach hotelowych), jak rwnie na caym terenie nale cym do danego obiektu hotelarskiego (w parku, na basenie odkrytym, kortach tenisowych itp.). Jest to obowizek starannego dziaania wchodzcy w zakres zawartej umowy hotelowej i o ewentualnej odpowiedzialnoci przedsibiorcy hotelarskiego za szkody osobowe goci hotelowych mona mwi tylko w razie wykazania winy tego przedsibiorcy lub osb, ktrymi si posuguje przy wyko naniu umowy. Taka wina moe by wykazana w razie np. nienaleytego zabez pieczenia obiektu hotelarskiego przed poarem, zaniedba co do stanu wind, schodw, okien, dachw itp., nienaleytego sprztania pokoi, korytarzy i innych pomieszcze, nieodpowiedniego stanu urzdze sanitarnych i braku naleytego dbania o nic, a take w wypadku dopuszczenia do poruszania si po terenie hote lowym niebezpiecznych zwierzt albo osb zagraajcych yciu lub zdrowiu goci hotelowych. Jeli w tego rodzaju sytuacjach zostanie wyrzdzona szkoda na osobie gocia hotelowego, to moe on dochodzi stosownego odszkodowania od przedsibior cy hotelarskiego zarwno z tytuu odpowiedzialnoci kontraktowej, jak i odpo wiedzialnoci deliktowej. Moliwy jest tutaj zbieg roszcze kontraktowych i deliktowych, co przewiduje art. 443 k.c. W zalenoci od konkretnej sytuacji roszczenia deliktowe mog by wtedy dochodzone na rnych podstawach prawnych. Tak ogln podstaw moe stanowi art. 415 k.c, przesdzajcy o obowizku naprawienia szkody wyrzdzonej drugiemu ze swej winy. Trzeba zauway, e szkoda osobowa wyrzdzona gociowi hotelowemu z winy umylnej przedsibiorcy hotelarskiego stanowi niewtpliwie rzadki przypadek. Jeli mamy do czynienia z wyrzdzeniem takiej szkody gociowi hotelowemu, to dostrzec w tym mona istnienie winy nieumylnej majcej posta niedbal stwa. W reimie odpowiedzialnoci deliktowej kada forma niedbalstwa uzasad nia istnienie tej odpowiedzialnoci. Wystpi wic ona np. w razie wykazania zranienia ciaa ostrym przedmiotem lecym na dnie basenu hotelowego, czy spowodowania rozstroju zdrowia pywajcego gocia przez nadmiernie chloro wan wod w takim basenie. Jednak na ogl za wypadki na basenie hotelowym hotel nie ponosi odpowiedzialnoci poza przypadkami naruszenia obowizkw przez zatrudnionych tam ratownikw. Szczegln podstaw odpowiedzialnoci deliktowej przedsibiorcy hotelar skiego moe stanowi art. 431 k.c. Taka sytuacja bdzie miaa miejsce w razie pogryzienia gocia hotelowego przez psa lub inne zwierz chowane w hotelu lub innym obiekcie hotelarskim. Przy tym wskazany przepis znajduje zastoso wanie tylko wwczas, jeli okrelone zwierz wyrzdzio szkod z wasnego popdu, nie bdc narzdziem w rku czowieka. Wystpuje tutaj domniemanie winy w nadzorze nad takim zwierzciem, ktrego zachowanie samoistnie spo wodowao szkod. Jednake w razie wykazania braku winy przedsibiorcy hote larskiego oraz zatrudnionych przeze pracownikw to domniemanie prawne moe by obalone.
Z kolei w wypadku szkody osobowej spowodowanej przez zawalenie si obiektu hotelarskiego lub oderwanie si czci budynku hotelowego podstaw omawianych roszcze deliktowych gocia hotelowego jest art. 434 k.c. Odnosi si to m.in. do sytuacji oberwania si windy hotelowej. Wystpuje wtedy odpo wiedzialno oparta na zasadzie ryzyka, ponoszona przez kadego samoistnego posiadacza budowli. Od tego rodzaju odpowiedzialnoci nie zwalnia wykazanie braku winy. Wskazany przepis kodeksowy jako okolicznoci zwalniajce samo istnego posiadacza nieruchomoci od tej odpowiedzialnoci uznaje wykazanie, e zawalenie si budowli lub oderwanie si jej czci nie wyniko z braku utrzymania budowli w naleytym stanie ani z wad w budowie. Zakres tego ryzyka jest wic stosunkowo wsko ujty. Szczegln podstaw odpowiedzialnoci deliktowej przedsibiorcy hotelar skiego za szkod osobow wyrzdzon gociowi hotelowemu moe by te art. 436 k.c. Przepis ten odnoszcy si do sytuacji spowodowania szkody przez mechaniczny rodek komunikacji poruszany za pomoc si przyrody moe znale zastosowanie w razie np. potrcenia gocia hotelowego przez autokar lub inny rodek komunikacji bdcy we wadaniu przedsibiorcy hotelarskiego. Jest to odpowiedzialno na zasadzie ryzyka ustalonej w art. 435 k.c, do ktrego to przepisu odsya powoany art. 436 k.c. (zob. w tej kwestii punkt 6 tego roz dziau podrcznika). Natomiast tylko na zasadach oglnych go hotelowy moe dochodzi naprawienia poniesionych szkd osobowych powstaych w razie zderzenia si jego samochodu z pojazdem mechanicznym, ktrego samoistnym posiadaczem jest przedsibiorca hotelarski. Wtedy bowiem znajduje zastosowa nie ustalenie kodeksowe, e w takiej sytuacji kady samoistny posiadacz sam ponosi skutki zderzenia, chyba e zostao ono spowodowane z winy jednego z nich. W szczeglnych sytuacjach jest moliwe oparcie odpowiedzialnoci delikto wej przedsibiorcy hotelarskiego za spowodowanie mierci, uszkodze ciaa lub rozstroju zdrowia goci hotelowych rwnie na innych przepisach kodeksu cy wilnego. Moe to by zwaszcza art. 430 k.c. odnoszcy si do odpowiedzialno ci za szkod wyrzdzon przez podwadnego z jego winy przy wykonywaniu powierzonej czynnoci. O takiej odpowiedzialnoci przedsibiorcy hotelarskie go mona mwi np. w razie poparzenia gocia hotelowego gorc potraw przez nietrzewego kelnera w restauracji hotelowej. Ta odpowiedzialno zwierzchnika oparta na zasadzie ryzyka jest w istocie odpowiedzialnoci za skutek. Warunkiem jej wystpienia jest istnienie winy podwadnego, do ktrej udowodnienia wystarczy wykazanie zaniechania zasad ostronoci i bezpie czestwa wynikajcych z dowiadczenia yciowego i okolicznoci danego wy padku.
364
Rozdzia 10
365
10.11. Odpowiedzialno za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie usugi hotelarskiej oraz innych zobowiza przedsibiorcy hotelarskiego
Usuga hotelarska wiadczona na rzecz danego gocia hotelowego powinna odznacza si odpowiedni jakoci. Jednym ze skutkw braku naleytej jakoci usugi hotelarskiej jest moliwo dochodzenia roszcze odszkodowawczych z tytuu niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania, opartych na art. 471 k.c. O takiej odpowiedzialnoci mona mwi w razie braku zarezer wowanego pokoju hotelowego w sytuacji, gdy zakad hotelarski nic jest w sta nie zaproponowa pokoju rwnorzdnego lub o wyszym standardzie za t sam cen i go jest zmuszony skorzysta z noclegu w pokoju kilkuosobowym albo w ogle zrezygnowa z zamieszkania w danym obiekcie hotelarskim. Zda rza si to nieraz w sezonie wakacyjnym z powodu przyjcia nadmiernej liczby rezerwacji, przekraczajcej liczb miejsc noclegowych, co okrela si jako tzw. overbooking. Dochodzenie roszcze odszkodowawczych z tytuu nienaleytego wykonania umowy hotelowej jest moliwe rwnie w wypadku niespenienia przez obiekt hotelarski wymaga co do wyposaenia (np. brak ogrzewania lub ciepej wo dy), kwalifikacji personelu (np. brak znajomoci chocia jednego jzyka obce go przez osob zatrudnion w recepcji i trudnoci w porozumieniu si co do zaspokojenia potrzeb zgaszanych przez zagranicznego gocia hotelowego) oraz zakresu wiadczonych usug (np. brak obsugi bagaowej, czy brak moliwoci skorzystania z przechowalni bagau), ustalonych przez rozporzdzenie z 2004 r. w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie. Warunkiem dochodzenia omawianych roszcze kontrakto wych jest wykazanie przez gocia hotelowego poniesienia szkody z powodu niewykonanie lub nienaleytego wykonania usugi hotelarskiej (np. spnienie si na pocig z powodu niezrealizowania zamwionej usugi budzenia). Take w razie stwierdzonych wad pokoju hotelowego (np. dugotrwaych haasw za cian spowodowanych remontem ssiedniego pokoju) go hotelowy moe dochodzi roszcze kontraktowych i domaga si obnienia ceny za taki pokj. Delikatny i wbrew pozorom nieatwy problem stanowi ocena z punktu wi dzenia prawnego stwierdzenia przez gocia hotelowego wystpowania w wyna jtym przeze pokoju karaluchw, mrwek, myszy lub innych zwierzt. Zwierzta bowiem w wietle ustale ustawy o ochronie zwierzt z 1997 r. s istotami yjcymi, zdolnymi do odczuwania cierpienia i wskazana ustawa gene ralnie nakazuje zapewnienie zwierztom poszanowania, ochrony i opieki. Z reguy zwierzta spotykane w pokojach hotelowych nie stanowi zagroenia dla ycia ludzkiego. Zdrowie goci hotelowych jest wtedy naraone na szwank jedynie w minimalnym stopniu. Jednak pobyt w takim pokoju hotelowym z dodatko-
wymi, nieproszonymi wspmieszkacami, ktrych kto sobie nie yczy, czy ktrych wrcz boi si, stwarza co najmniej dyskomfort psychiczny, a w pew nych okolicznociach moe powodowa nawet duy stres. Dla osoby bojcej si panicznie np. myszy moe to by sytuacja wrcz nie do wytrzymania. W takiej sytuacji denie do naleytego wykonania zobowizania powstaego z zawartej umowy hotelowej powinno wiza si w pierwszej kolejnoci z za mian pokoju hotelowego na inny, pozbawiony tego rodzaju nieproszonych goci". Jeli to nic byoby moliwe, przedsibiorca hotelarski powinien podj natychmiastowe dziaania zmierzajce do ich usunicia z jednoczesnym zapro ponowaniem stosownego obnienia ceny pokoju hotelowego. Tylko takie po stpowanie moe uchroni przedsibiorc hotelarskiego od utraty niezbdnego zaufania w oczach klienta, natychmiastowego odstawienia przeze od zawartej umowy hotelowej i ewentualnego zgoszenia roszcze odszkodowawczych przez gocia hotelowego. Tego rodzaju roszczenia wydaj si dosy oczywiste, ale nieatwe w dochodzeniu z racji trudnoci dowodowych z wykazaniem wysoko ci poniesionej szkody, jak rwnie samego faktu wystpowania w pokoju hote lowym okrelonych, niepodanych zwierzt. Przedsibiorca hotelarski ponosi odpowiedzialno kontraktow take za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie dodatkowych usug, ktre zobowiza si speni na podstawie takich umw, jak zwaszcza umowa przechowania, umowa najmu, umowa uyczenia, umowa o dzieo, umowa zlecenia i umowa o wiadczenie usug nieuregulowanych odrbnymi przepisami. Zakres tej odpo wiedzialnoci odszkodowawczej jest przedstawiony w odpowiednich punktach rozdziau 9 podrcznika.
10.12. Odpowiedzialno kontraktowa gocia hotelowego

Odpowiedzialno kontraktowa gocia hotelowego wystpuje w sytuacji, gdy nie wywizuje si on ze swoich obowizkw wobec przedsibiorcy hotelarskie go i nie uiszcza nalenoci za dostarczone mieszkanie, utrzymanie i usugi do datkowe lub odmawia zwrotu wydatkw, ktre przedsibiorca ten ponis na rzecz danego gocia. Chodzi tutaj o roszczenia przedsibiorcy hotelarskiego wynikajce z tytuu zawarcia umowy hotelowej oraz innych umw zwizanych z pobytem gocia w hotelu lub innym obiekcie hotelarskim. S to nalenoci za pokj, posiki, korzystanie z mini-barku w pokoju hotelowym, rozmowy telefo niczne, poczenia faksowe, pranie lub czyszczenie odziey, najem samochodu lub dki itp. Nalenoci te obejmuj take opaty za patne programy telewizyj ne. Zgodnie z art. 850 k.c. dla zabezpieczenia tych nalenoci przysuguje utrzymujcemu hotel lub podobny zakad ustawowe prawo zastawu na rze czach wniesionych przez gocia hotelowego. Oznacza to odpowiednie stosowa nie przepisw kodeksowych o zastawie na rzeczach ruchomych. Przepisy te
366
Rozdzia 10
367
traktuj zastaw jako jedno z ograniczonych praw rzeczowych, umoliwiajce wierzycielowi zaspokojenie oznaczonej jego wierzytelnoci z rzeczy ruchomej obcionej tym prawem i to bez wzgldu na to. czyj wasnoci staa si dana rzecz, oraz z pierwszestwem przed wierzycielami osobistymi waciciela rzeczy. Jednak wyjtki w zakresie pierwszestwa przewiduj przepisy odrbne, nadajce oznaczonym wierzycielom pierwszestwo szczeglne. Omawiane ustawowe prawo zastawu powstaje niezalenie od tego, czy rze czy wniesione przez gocia hotelowego stanowi jego wasno, czy te wa sno innych osb, byle tylko byy to rzeczy wyczone spod zajcia i egzeku cji. Skoro samochd na parkingu lub w garau hotelowym nie stanowi obecnie rzeczy wniesionej do hotelu lub podobnego zakadu, to nie moe by przedmio tem omawianego zastawu, chyba e w odniesieniu do nalenoci wynikajcych z umowy najmu miejsca garaowego. Prawo to podlega zarazem kodeksowym przepisom o ustawowym prawie zastawu wynajmujcego. W konsekwencji wy gasa ono z chwil wyniesienia rzeczy gocia hotelowego z hotelu lub podobne go zakadu i to niezalenie od tego, w jaki sposb oraz z jakich przyczyn to na stpio. To ustawowe prawo zastawu nic obejmuje innych nalenoci, ktre mo g przysugiwa przedsibiorcy hotelarskiemu lub przedsibiorcom wiadcz cym usugi uzupeniajce i towarzyszce. W szczeglnoci nie dotyczy ono ewentualnych roszcze odszkodowawczych podmiotu wiadczcego usugi ho telarskie z tytuu szkd wyrzdzonych przez gocia hotelowego w zajmowanym przeze pokoju hotelowym lub innych elementach obiektu hotelarskiego. Przedawnienie roszcze powstaych w zakresie dziaalnoci przedsi biorstw hotelowych z tytuu nalenoci za dostarczone mieszkania, utrzymanie i usugi oraz z tytuu wydatkw poniesionych na rzecz osb korzystajcych z usug takich przedsibiorstw nastpuje z upywem dwch lat. Przewidujcy to art. 851 k.c. jest przepisem szczeglnym, ustalajcym krtszy termin przedaw nienia ni oglny 3-letni termin przedawnienia przewidziany w art. 118 k.c. dla roszcze zwizanych z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej. Ten oglny termin przedawnienia nie znajduje zastosowania do omawianych roszcze przedsibiorstw hotelowych wobec goci hotelowych. Dotyczy to odpowiednio przedawnienia roszcze przedsibiorstw gastronomicznych. Natomiast wska zany stosunkowo krtki termin przedawnienia ustalony w art. 851 k.c. nic doty czy oczywicie roszcze z tytuu szkd wyrzdzonych czynem niedozwolonym gocia hotelowego (zob. w tej kwestii punkt 13 tego rozdziau podrcznika). Wyjanienia wymaga uyty w powoanym art. 851 k.c. termin przedsi biorstwo hotelowe". Zastosowanie tego okrelenia wiadczy o pewnej niekon sekwencji ustawodawcy, skoro w pozostaych artykuach omawianej regulacji kodeksowej jest uywane okrelenie utrzymujcy zarobkowo hotel lub po dobny zakad". W nauce prawa zostao zajte stanowisko, e ten pierwszy ter min jest wszy, gdy odpowiada pojciu utrzymujcy zarobkowo hotel"
i oznacza kady podmiot hotelarski bez wzgldu na jego form organizacyjnoprawn, a wic take osob fizyczn bdc przedsibiorc wiadczcym usugi hotelarskie. Natomiast w pojciu przedsibiorstwa hotelowego nie mieszcz si zakady podobne do hotelu. W konsekwencji roszczenia podmiotw prowa dzcych tego rodzaju zakady, dotyczce nalenoci za mieszkanie, utrzymanie i usugi dodatkowe dostarczone osobie korzystajcej z takiego zakadu podobnego do hotelu, przedawniaj si na zasadach oglnych ustalonych w art. 118 k.c. W przypadku przedawnienia roszczenia przysugujcego przedsibiorstwu hotelowemu lub gastronomicznemu, wynikajcego z wierzytelnoci zabezpie czonej zastawem, nie stoi to na przeszkodzie w uzyskaniu przez to przedsibior stwo jako zastawnika zaspokojenia danej wierzytelnoci na rzeczach wniesio nych przez gocia hotelowego. Nie moe to jednak dotyczy roszcze o odsetki oraz inne wiadczenia uboczne, co wynika ze stosowanych odpowiednio przepi sw kodeksowych o zastawie. Na koniec omawiania problematyki odpowiedzialnoci kontraktowej gocia hotelowego trzeba podkreli, e roszczenia przedsibiorcw hotelarskich do chodzone z tego tytuu dotycz z reguy stosunkowo niewielkich kwot. Ich dochodzenie w zwykym trybie procesowym jest niewspmiernie kopotliwe i dugotrwae wobec maej wartoci przedmiotu sporu. Tote jest uzasadnione skorzystanie w takiej sytuacji z jednego z tzw. postpowa odrbnych. Moe to by postpowanie nakazowe lub upominawcze. Ponadto od 2000 r. jest mo liwo dochodzenia roszcze wynikajcych z umw w postpowaniu uprosz czonym, uregulowanym w dodanym dziale VI k.p.c. Po zmianach k.p.c. doko nanych w 2004 r. dotyczy to roszcze z umw, w ktrych warto przedmiotu sporu nic przekracza 10 tys. z.
10.13. Odpowiedzialno deliktowa gocia hotelowego

Obok omwionej powyej odpowiedzialnoci kontraktowej gocie hotelowi ponosz wobec przedsibiorcy hotelarskiego rwnie odpowiedzialno za szkody spowodowane czynami niedozwolonymi. Nie s to wcale rzadkie sytu acje, przy czym podstawy prawne tej odpowiedzialnoci mog by bardzo rne. Najwaniejsze znaczenie ma niewtpliwie odpowiedzialno deliktowa gocia hotelowego za wasne czyny. S to przede wszystkim zdarzajce si coraz cz ciej przypadki uszkodzenia lub zniszczenia wyposaenia pokoju hotelowego, zabrudzenia lub zniszczenia drzwi, okien lub cian wynajmowanego pokoju albo innych pomieszcze hotelowych. Niekiedy wystpuje uszkodzenie lub zniszcze nie przez gocia jakiego oglnodostpnego urzdzenia lub sprztu hotelowego. We wskazanych sytuacjach go hotelowy bdcy sprawc szkody odpowiada na oglnej zasadzie winy, ustalonej w art. 415 k.c. Jednak pomimo moliwoci wykazania winy gocia hotelowego, ktra nieraz jest wrcz ewidentna, rzadko
368
Rozdzia 10
369
dochodzi do sporw sdowych na tym tle z gomi hotelowymi, bdcymi sprawcami szkd w mieniu hotelowym. Gdy szkoda jest stosunkowo niewielka i ujawniona dopiero po opuszczeniu hotelu lub innego obiektu przez gocia hote lowego, to przedsibiorcy hotelarscy najczciej rezygnuj z sdowej drogi dochodzenia tego rodzaju roszcze deiiktowych. Wpywaj na to trudnoci do wodowe oraz celowo zachowania renomy, ktra mogaby zosta nadszarpnita przez dugotrwae sprawy sdowe o stosunkowo niewielkie odszkodowania. Znaczenie ma te kwestia kosztw sdowych, ktre mog przekracza warto wyrzdzonej szkody. Tak polityk w sprawach szkd wyrzdzonych przez goci hotelowych stosuj zwaszcza renomowane hotele najwyszych kategorii. Rwnie na zasadzie winy go hotelowy moe ponosi odpowiedzialno deliktow za szkod wyrzdzon przez zwierz, ktre wprowadzi na teren da nego obiektu hotelarskiego. Nie we wszystkich hotelach i innych obiektach hote larskich jest akceptowany pobyt zwierzt na ich terenie, gdy moe to prowadzi do uszkodzenia lub zniszczenia wyposaenia pokoju hotelowego lub innego mienia hotelowego. W razie takiej szkody odpowiedzialno gocia hotelowego jest z reguy oparta na art. 431 k.c., ktry nakazuje domniemywa istnienie winy w nadzorze osoby chowajcej zwierz lub posugujcej si nim i zobo wizuje do naprawienia szkody wyrzdzonej przez dane zwierz. Od tej odpo wiedzialnoci nie zwalnia fakt, e zwierz zabkao si lub ucieko. Jedynie wykazanie braku winy w nadzorze nad zwierzciem jest podstaw zwolnienia gocia hotelowego od odpowiedzialnoci za szkod, jak ono spowodowao. Na zupenie innej podstawie prawnej jest oparta odpowiedzialno gocia ho telowego w wypadku wyrzdzenia szkody wyrzuceniem, wylaniem lub spad niciem przedmiotu z pokoju hotelowego. W wietle ustale art. 433 k.c. tego rodzaju odpowiedzialno deliktow ponosi osoba zajmujca dany pokj. Przy tym w razie zajmowania pokoju hotelowego przez kilka osb ich odpowiedzial no za szkod wyrzdzon we wskazany sposb jest solidarna. Jest to odpo wiedzialno z tytuu czynu niedozwolonego oparta na zasadzie ryzyka, co uzasadnia si wzgldami bezpieczestwa i koniecznoci ochrony osb trzecich. Chodzi tutaj o wszelkie osoby i ich mienie znajdujce si w pobliu pomiesz czenia, z ktrego jaki przedmiot zosta wyrzucony lub spad albo zosta wylany jaki pyn. Znaczna szkoda majtkowa moe by w tej sytuacji wyrzdzona w szczeglnoci w zaparkowanych w pobliu samochodach, na ktre co spad nie lub zostanie wylane. Od tej odpowiedzialnoci zwalnia jedynie sia wysza, wyczna wina poszkodowanego oraz wyczna wina osoby trzeciej, o ile zajmujcy pomieszczenie nie ponosi za ni odpowiedzialnoci i jej dziaaniu nie mg zapobiec. Odpowiedzialnoci gocia hotelowego zajmujcego dany pokj nie uchyla fakt, e znany jest sprawca szkody spowodowanej wyrzuceniem rze czy z tego pokoju. Sprawc szkody moe by w szczeglnoci osoba odwiedza jca i jej odpowiedzialno jest wwczas solidarna z gociem zajmujcym oznaczony pokj.
W znanych z praktyki hotelarskiej tego rodzaju przypadkach wyrzdzenia szkody przedsibiorcy hotelarscy kierujc si potrzeb zachowania renomy, dyli do polubownego zaatwienia sprawy z osobami poszkodowanymi i sami pokrywali wyrzdzone przez goci szkody. Dochodzenie roszcze regreso wych od sprawcy szkody byo tutaj traktowane jako sprawa drugorzdna. W nauce prawa A. Szpunar zaj stanowisko z jednoczesnym jednak zgosze niem wtpliwoci w tym zakresie, e to przedsibiorstwo hotelowe ponosi odpowiedzialno za szkod wynik wskutek wyrzucenia rzeczy przez okno pokoju hotelowego lub z restauracji hotelowej, gdy nie traci ono wadztwa nad wasnym pomieszczeniem udostpnianym gociowi hotelowemu. Trudno jednak uzna za przekonujcy argument, e inne rozwizanie byoby krzyw dzce dla poszkodowanego. Generalnie naley zauway, e problem solidarnej odpowiedzialnoci goci hotelowych i innych osb wsplnie odpowiedzialnych za wyrzdzon szkod ma szerszy wymiar i obejmuje zwaszcza osoby towarzyszce danemu gociowi hotelowemu, zatrudnione u niego lub go odwiedzajce. Zgodnie z art. 441 1 k.c. w kadym przypadku wyrzdzenia szkody czynem niedozwolonym przez kilka osb ich odpowiedzialno jest solidarna. W takiej sytuacji poszkodowany moe dochodzi spenienia caego wiadczenia odszkodowawczego od kadej z osb odpowiedzialnych. To wane, gdy ustalenie tosamoci osb odwiedza jcych danego gocia hotelowego jest czsto niemoliwe i realne jest wyegze kwowanie odszkodowania jedynie od gocia hotelowego. Moe on dochodzi od pozostaych osb solidarnie odpowiedzialnych za dan szkod zwrotu caoci lub odpowiedniej czci wypaconego odszkodowania. Na zasadzie ryzyka jest rwnie oparta odpowiedzialno gocia hotelowe go za szkod spowodowan na terenie hotelowym przez ruch samochodu lub innego mechanicznego rodka komunikacji poruszanego za pomoc si przyrody, ktrego samoistnym posiadaczem jest dany go. Takim rodkiem komunikacji jest te np. motocykl, skuter nieny, motorwka lub helikopter. Ta odpowiedzialno deliktow oparta na art. 436 k.c. zostaa omwiona w punkcie 7 tego rozdziau podrcznika. Trzeba te wskaza, e gocie hotelowi ponosz odpowiedzialno deliktow nie tylko za szkod spowodowan przez siebie, ale rwnie za wyrzdzon przez osob niepenoletni lub niepoczytaln, pozostajc pod nadzorem danego gocia. Jest to odpowiedzialno za cudze czyny oparta na art. 427 k.c. W razie wic uszkodzenia lub zniszczenia pokoju hotelowego lub jego wyposaenia, czy oglnodostpnych urzdze lub sprztu hotelowego przez osob niepenoletni lub niepoczytaln, znajdzie zastosowanie powoany przepis kodeksowy. Zgodnie z art. 426 k.c. maoletni, ktry nie ukoczy 13 lat, nie ponosi od powiedzialnoci za szkod. Ten przepis kodeksowy moe by rozumiany jako wprowadzenie ustawowego domniemania braku winy takiego maoletniego.
370
Rozdzia 10
371
ktre jest domniemaniem prawnym niewzruszalnym. Natomiast maoletni, kt ry ukoczy 13 lat, ponosi odpowiedzialno za wyrzdzon szkod wtedy, gdy zostanie wykazana jego dojrzao umysowa, pozwalajca na przypisanie mu winy, co ciy na poszkodowanym. Jeli bezporedniemu sprawcy szkody nie mona przypisa winy z powodu wieku lub stanu psychicznego, to nic oznacza to braku osoby odpowiedzialnej za dan szkod, jeli mia miejsce brak nadzo ru nad osob niepenoletni lub niepoczytaln. Do takiego nadzoru s zobo wizani ustawowo rodzice w stosunku do dzieci pozostajcych pod ich wadz rodzicielsk. Podobnie opiekun ustanowiony przez sd sprawuje piecz nad osob maoletni lub cakowicie ubezwasnowolnion i jest zobowizany do nadzoru. Obowizek nadzoru moe te wynika z umowy i obejmowa zwaszcza wychowawcw, ale take inne osoby podejmujce si w drodze umowy sprawowania nadzoru. Take faktyczne sprawowanie staej pieczy nad maoletnim lub osob niepoczytaln powoduje istnienie obowizku nadzoru nad tak osob. Tak jest dosy czsto w razie staej opieki wykonywanej przez dziadkw, starsze rodzestwo, innych czonkw rodziny, ojczyma lub macoch. W tych sytuacjach domniemywa si win osoby sprawujcej nadzr nad bezpo rednim sprawc szkody. Domniemanie to moe by obalone przez wykazanie braku winy w nadzorze, co powoduje zwolnienie od omawianej odpowiedzial noci. Podobnie udowodnienie, e szkoda powstaaby take przy starannym wykonywaniu nadzoru, zwalnia od tej odpowiedzialnoci osob zobowizan do nadzoru. W sytuacji, gdy przewidziana przepisami kodeksowymi odpowiedzialno za cudzy czyn osoby zobowizanej do nadzoru nie zapewni poszkodowanemu na prawienia szkody, moe on dochodzi roszcze odszkodowawczych na zasadzie susznoci od bezporedniego sprawcy, ktremu z powodu wieku lub stanu psy chicznego nie mona przypisa winy. Warunkiem jest to, aby czyn sprawcy odznacza si cech bezprawnoci. Tak wanie odpowiedzialno przewiduje art. 428 k.c.. odwoujcy si do zasad wspycia spoecznego oraz nakazujcy porwnanie stanu majtkowego poszkodowanego i sprawcy szkody, ktremu nic mona przypisa winy. Termin przedawnienia roszcze przedsibiorcy hotelarskiego o naprawienie szkody wyrzdzonej czynem niedozwolonym gocia hotelowego wynosi zasad niczo trzy lata. Znajduje wwczas zastosowanie art. 442 1 k.c, ktry wskaza ny termin nakazuje liczy od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia. Jednak tego rodzaju rosz czenie przedawnia si z upywem lat dziesiciu od dnia, w ktrym nastpio zdarzenie wyrzdzajce szkod. Wyej ju wspomniano w punkcie 7 tego roz dziau podrcznika, e nowelizacja kodeksu cywilnego z 2007 r. wyduya wskazany termin przedawnienia w wypadku szkody wynikej z uszkodzenia ciaa lub wywoania rozstroju zdrowia.
10.14. Odpowiedzialno cywilna zwizana z ochron nazw rodzajowych obiektw hotelarskich

Odpowiedzialno cywilna wystpuje rwnie w przypadku uywania przez przedsibiorc nazwy rodzajowej obiektu hotelarskiego w sposb sprzeczny z prawem, gdy moe to stanowi czyn nieuczciwej konkurencji. Takie post powanie podlega ocenie w wietle ustale dotyczcych ochrony uywanych oznacze usug, zawartych w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1993 r. Ustawa ta przez czyn nieuczciwej konkurencji rozumie dziaanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeeli zagraa ono lub narusza interes innego przedsibiorcy lub klienta. Chodzi tutaj o takie zachowania. bdce naruszeniem obowizujcego prawa lub norm pozaprawnych w postaci powszechnie akceptowanych przez przedsibiorcw regu uczciwego postpo wania, ktre daj naruszajcemu przewag konkurencyjn nad innymi przedsibiorcami. Tego rodzaju zachowania naruszaj lub osabiaj konku rencj, czynic j nieprzejrzyst i kady uczestnik obrotu gospodarczego powi nien si od nich powstrzymywa. Ta klauzula generalna ma znaczenie dla przepisw szczeglnych powoanej ustawy, okrelajcych rodzaje czynw nie uczciwej konkurencji. Takim postpowaniem jest m.in. wprowadzajce w bd oznaczenie przedsibiorstwa lub wiadczonych usug. Zgodnie z ustaleniami ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczanie przedsibiorstwa, ktre moe wprowadzi klientw w bd co do jego tosamoci, przez uywanie firmy, nazwy, goda, skrtu literowego lub innego charakterystycznego symbolu wczeniej uywanego, zgodnie z prawem, do oznaczenia innego przedsibior stwa. W hotelarstwie zdarza si czasem uywanie zwaszcza skrtw lub innych symboli podobnych do uywanych wczeniej przez innych hotelarzy. Aby dane oznaczenie podlegao ochronie prawnej, powinno si odpowiednio odrnia od innych, by rzeczywicie uywane przez przedsibiorc na rynku i to z pierw szestwem uycia przed innymi przedsibiorcami, a jego ochrona ma zapewni uniknicie ryzyka pomyki. W wietle uregulowa omawianej ustawy czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczanie towarw lub usug albo jego brak, ktre moe wprowa dzi klientw w bd co do pochodzenia, iloci, jakoci, skadnikw, sposobu wykonania, przydatnoci, moliwoci zastosowania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarw albo usug, a take zatajenie ryzyka wicego si z korzystaniem z nich. Przykadem takiego wprowadzajcego w bd ozna czania usug jest uywanie przez prowadzcego schronisko grskie dodatkowe go okrelenia hotelik" lub nazwy Hotel Grski", czy stosowanie odpowiedni kw w jzykach obcych nazwy pensjonat" bez decyzji o zaszeregowaniu do tego rodzaju obiektu hotelarskiego. Takie oznaczenia informuj o zakresie
372
Rozdzia 10
wiadczonych usug hotelarskich oraz s pewn gwarancj minimum ich ja koci i jeli nie odpowiadaj prawdzie, to naraaj korzystajcych z tych usug na ryzyko pomyki. Wanie podobiestwo oznacze usug oferowanych przez nieuczciwych konkurentw jest w praktyce najczstszym sposobem wywoywa nia u klienteli bdu co do pochodzenia usug, co do ich rodzaju i jakoci. Takie mylce oznaczenia zatajaj ryzyko, jakie nieraz wie si z korzystaniem z usug hotelarskich wiadczonych w obiektach, ktre nic speniaj wymaga w zakresie wyposaenia i zakresu wiadczonych usug oraz wymaga sanitar nych i przeciwpoarowych. W hotelarstwie mona te spotka si z czynem nieuczciwej konkurencji w postaci reklamy wprowadzajcej klienta w bd i przez to mogcej wpyn na jego decyzj co do nabycia usugi. Ta posta nieuczciwej reklamy jest zdefi niowana w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Tak reklam zawie rajc faszywe informacje dotyczce towaru lub usugi, trzeba odrni od re klamy przesadnej, ktra w dziaalnoci reklamowej jest zjawiskiem typowym. W wietle ustale omawianej ustawy dokonanie czynu nieuczciwej konku rencji powoduje konsekwencje w postaci przede wszystkim odpowiedzialnoci cywilnej, ale czasem take odpowiedzialnoci karnej. Przedsibiorca, ktrego interes zosta zagroony lub naruszony tego rodzaju czynem, moe dochodzi wwczas zarwno roszcze niemajtkowych, jak i majtkowych. Moe on domaga si: zaniechania niedozwolonych dziaa, usunicia skutkw niedozwolonych dziaa, zoenia jednokrotnego lub nawet wielokrotnego owiadczenia odpowiedniej treci oraz w odpowiedniej formie, naprawienia wyrzdzonej szkody, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyci, zasdzenia odpowiedniej sumy pieninej na okrelony cel spoeczny zwi zany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochron dziedzictwa narodowego, o ile dany czyn nieuczciwej konkurencji by zawiniony. Z wymienionymi roszczeniami mog wystpowa nie tylko przedsibiorcy, ale rwnie krajowe i regionalne organizacje, ktrych statutowym celem jest ochrona konsumentw. Nie dotyczy to jednak roszcze dotyczcych naprawie nia szkody oraz wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyci. Jeli dany czyn nieuczciwej konkurencji zagraa lub narusza interesy konsumentw, to take Prezes UOKiK moe wystpi z takimi roszczeniami. Przy tym na mocy usta le ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji organizacje konsumenckie i Prezes UOKiK maj te uprawnienia w zakresie tylko niektrych czynw i wyczone jest w szczeglnoci takie oznaczanie przedsibiorstwa, ktre moe wprowadzi klientw w bd co do jego tosamoci.
Wybrana bibliografia
Alejziak W., Marciniec T-, Midzynarodowe organizacje turystyczne, Krakw 2003. Bk S., Dziaania Unii Europejskiej na rzecz kultury i turystyki kulturowej. Warszawa 2007. Burzyski T. (red.), Konsument na rynku turystycznym w warunkach spoeczestwa opartego na wiedzy i informacji, Katowice 2005. Butowski L., Organizacja turystyki w Polsce, Warszawa-Lublin 2004. Ciemiski M.. Naprawienie uszczerbku polegajcego na utraconej przyjemnoci z po dry. Kwartalnik Prawa Prywatnego nr 2/2005. Cybula P. (red.). Prawo w praktyce biur podry. Warszawa 2006. Cybula P., Umowa o imprez turystyczn, Warszawa 2005. Cybula P., Ubezpieczenie finansowe organizatorw turystyki w wietle orzecznictwa Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci, [w:] Ochrona konsumenta usug finan sowych, pod red. B. Gneli, Krakw 2007. Czyowicz W. (red.), Prawo celne. Warszawa 2004. Daszewski A.. Dbrowska A., Wrblewski T., Turystyczny poradnik ubezpieczeniowy, Bydgoszcz-Warszawa 2005. Dbrowski A. (red.). Zarys teorii rekreacji ruchowej. Warszawa 2006. Duriek M., Obodyski K, Syntetyczne podstawy rekreacji i turystyki, Rzeszw 2006. Golat R., Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Komentarz, Krakw 2004. Gordon A. (red.). Turystyka i krajoznawstwo w szkole. Poradnik, wyd. Zarzdu Gwne go PTTK. Warszawa 2003. Gospodarek I, Dostp do danych centralnej ewidencji organizatorw turystyki i pored nikw turystycznych w wietle midzynarodowych standardw prawa do informacji, [w:] Informacja turystyczna, pod red. A. Panasiuka, Zeszyty Naukowe Uniwersyte tu Szczeciskiego nr 429, Ekonomiczne Problemy Turystyki nr 7/2006. Gospodarek J.. Ochrona prawna marki turystycznej w wietle ustawy o usugach tury stycznych z 1997 roku, [w:] Markowe produkty turystyczne, pod red. A. Panasiuka, Szczecin-Niechorze 2004. Gospodarek J.. Prawne aspekty ruchu turystycznego, [w:] Obsuga ruchu turystycviego, pod red. 0. Meyer, Warszawa 2006.
374
375
Gospodarek 1., Prawo jako wyraz bdw w polityce turystycznej pastwa, [w:] Polityka turystyczna, pod red. A. Panasiuka, Szczecin-Kopenhaga 2005. Gospodarek J.. Prawo turystyczne. Warszawa 2001. Gospodarek J., Prawo turystyczne w zarysie, Bydgoszcz-Warszawa 2003, suplement Bydgoszcz-Warszawa 2004. Gospodarek J.. Prawo w turystyce i hotelarstwie. Zbir aktw normatywnych z obja nieniami. Warszawa 2000. Gospodarek J.. Prawo w turystyce, Warszawa 2006. Gospodarek J., Rola Centralnej Ewidencji Organizatorw Turystyki i Porednikw Tu rystycznych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego nr 402, Ekonomiczne Problemy Turystyki nr 5/2005. Gospodarek J., Rola zabezpiecze finansowych roszcze klientw w stosunku do organi zatorw turystyki i porednikw turystycznych. Studia i Prace Kolegium Zarzdza nia i Finansw, Zeszyt Naukowy 56, Warszawa 2005. Gospodarek J., Uwarunkowania prawne drg publicznych jako skadnika zagospodaro wania turystycznego, [w:] Elementy zagospodarowania turystycznego, pod red. A. Panasiuka. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego nr 466, Ekonomiczne Problemy Turystyki nr 9/2007. Gospodarek J., Zawarcie umowy przewozu osb. Warszawa 1979. Grski W., Prawo transportowe, Szczecin-Zielona Gra 1998. Grski W., Mendyk E., Prawo transportu drogowego. Warszawa 2005. Grski W., Wesoowski K., Komentarz do przepisw o umowie przewozu i spedycji, Gdask 2006. Gruszecki K., Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz. Krakw 2005. Jarmul J., Wrona ) . , Zawistowska H., Wpyw procesu harmonizacji prawa polskiego z prawem Unii Europejskiej na prawo turystyczne. Warszawa 2003. Kolarski A., Prawo przewozowe. Komentarz, Warszawa 2002. Krawczyk Z., O turystyce i rekreacji. Studia i Szkice, Warszawa 2007. Kruczek Z. (red.). Kompendium pilota wycieczek, Krakw 2006. Kruczek Z. (red.), Pilota i przewodnictwo - nowe wyzwania. Materiay z II Forum Pilo tau i Przewodnictwa, Krakw 2005. Kruczek Z. (red.). Pilota i przewodnictwo w krajach Unii Europejskiej. Materiay z III Forum Pilotau i Przewodnictwa, Krakw 2007. Kuciski J., Trzciski Z., Zaborowski J.: Podstawy prawne wiadczenia usug turystycz nych. Warszawa 2002. Kwilccka M. (red.). Bezporednie funkcje rekreacji. Warszawa 2006. Luzak J., Osajda K., Odpowiedzialno za zmarnowany urlop w prawie polskim. Kwar talnik Prawa Prywatnego nr 2/2005. Lctowska E., Europejskie prawo umw konsumenckich. Warszawa 2004. towska E., Prawo umw konsumenckich, wyd. II, Warszawa 2002. towska E Osajda K. (red.). Nieuczciwe klauzule w prawie umw konsumenckich. Warszawa 2004. Maksimczuk A., Sidorowicz L., Ochrona granic i obsuga ruchu turystycznego. War szawa 2007.
Mazurski K.R., Geneza i przemiany turystyki, Wrocaw 2006. Nesterowicz M-. Odpowiedzialno cywilna biur podry. Warszawa 1974. Nesterowicz M.. Prawo turystyczne, Bydgoszcz 1999. Nesterowicz M., Prawo turystyczne, wyd. 2, Krakw 2006. Nesterowicz M., Prawo turystyczne. Warszawa 1993 Nesterowicz M.. Umowa o podr, [w:J System Prawa Prywatnego, t. 7, Prawo zobo wiza - cz szczegowa, pod red. J. Rajskiego, Warszawa 2003. Nesterowicz M.. Usugi turystyczne, [w:| Obywatel - Przedsibiorstwo. Zagadnienia prawne wiadcze na rzecz konsumenta, pod red. E. towskiej, Wrocaw-Warszawa-Krakw-Gdask-d 1982. Nesterowicz M., Zadouczynienie pienine za zmarnowany urlop " podczas wycieczki turystycznej. Pastwo i Prawo nr 10/2002. Nesterowicz M., Rembieliski A.. Odpowiedzialno cywilna zakadu hotelarskiego, Toru 1995. Nowiska E., Cybula P. (red.). Europejskie prawo konsumenckie a prawo polskie, Kra kw 2005. Polkowska M., Umowa przewozu i odpowiedzialno przewonika w midzynarodowym transporcie lotniczym. Warszawa 2003. Polkowska M., Szymajda I.. Konwencja montrealska. Komentarz. Odpowiedzialno przewonika w midzynarodowym transporcie lotniczym. Warszawa 2004. Prawo turystyczne (publikacja wymiennokartkowa Wydawnictw Prawniczych PWN), 1.1 i II, Warszawa 2001-2005. Raciborski J., Ochrona konsumenta usug turystycznych w zakresie ubezpiecze obo wizkowych i dobrowolnych, [w:J Ochrona konsumenta usug finansowych, pod red. B. Gnelt, Krakw 2007. Raciborski J., Prawo w turystyce, [w:] Nauki o turystyce, pod red. R. Winiarskiego, cz. II, Krakw 2004. Raciborski I, Umowa o podr. Nowe Prawo nr 5-6/1989. Raciborski J., Usugi turystyczne. Przepisy i komentarz. Warszawa 1999. Radecki W., Prawo owieckie. Komentarz, Warszawa 2005. Radecki W. (red.). Teoretyczne podstawy prawa ochrony przyrody, Wrocaw 2006. Radecki W., Ustawa o lasach. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2006. Radecki W., Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Warszawa 2006. Rymaszewski B., Polska ochrona zabytkw. Warszawa 2005. Siwiski W., Tauber R., Rekreacja ruchowa. Zagadnienia teoretyczno-metodologiczne, Pozna 2004. Skoczylas J.J.. Prawo dewizowe. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2005. Stec M., Lotnicze umowy czarterowe, Krakw 1988. Stec M.. Umowa przewozu, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 7, Prawo zobowiza - cz szczegowa, pod red. J.Rajskicgo, Warszawa 2003. Stec M., Umowa przewozu w transporcie towarowym, Krakw 2005. Stec M., Umowy transportowe, [w:] Prawo umw w obrocie gospodarczym, pod red. S. Wodyki, Warszawa 2006. Stecki L., Timesharing, Toru 2002.
376
Strugarek J., Organizacja i prowadzenie imprez sportowych, rekreacyjnych i turystycz nych, Pozna 2006. Toczek-Werner S. (red.). Podstawy rekreacji i turystyki, Wrocaw 2005. Wajdzik M., Kruczek Z., Metodyka i technika pracy pilota - rezydenta, Krakw 2006. Wieszczycka M., Prawo konsumenckie w turystyce. Warszawa 2003. Wojtycza J., Organizacja turystyki modziey szkolnej, Krakw 2000. Zawistowska H., Nowe zasady wiadczenia usug turystycznych. Warszawa 2005. Zawistowska H.. Podstawy prawa w turystyce, Warszawa-d 1999. Zawistowska H.. Polityka Unii Europejskiej wobec sektora turystycznego, [w;] Unia Europejska a przyszo polskiej turystyki. Warszawa 2003. Zawistowska H,. Znaczenie ochrony prawnej konsumentw usug turystycznych dla rozwoju turystyki w Polsce, Warszawa 1999. Zeidler K.. Prawo ochrony dziedzictwa kultury, Krakw 2007. Zieliski L., Bezpieczestwo zdrowia i tycia uczestnikw imprez sportowych, turystycz nych i rekreacyjnych. Warszawa 2000. Zikowski J., Ubezpieczenia w turystyce i hotelarstwie, Gdask 2004. ylicz M, Prawo lotnicze midzynarodowe, europejskie i krajowe. Warszawa 2002.
cena 55 zt
k -doktor nauk prawnych, wykadowca Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie. Specjalizuje si m.in. wprawie turystycznym, ktre wykada w niepublicznych szkoach wyszych. Autor kilkuset publikacji zakresu prawa przewozowego, pocztowego, telekomunikacyjnego, kosmicznego i turystycznego, wrd ktrych znajduj si: Prawo w turystyce i hotelarstwie. Zbir aktw normatywnych z objanieniami, Warszawa 2000; Prawo turystyczne, Warszawa 2001; Prawo turystyczne w zarysie, Bydgoszcz - Warszawa 2003, Prawo w turystyce, Warszawa 2006. Ksika zawiera kompleksowe omwienie problematyki prawnej turystyki i rekreacji w wietle prawa polskiego, rozporzdze i dyrektyw Unii Europejskiej oraz ratyfikowanych umw midzynarodowych. Umoliwia Czytelnikowi poznanie podstawowych noj i instytucji prawnych oraz podstaw prawa gospodarczego, niezbdnych do zrozumienia szczegowych regulacji prawnych obowizujcych w dziedzinie turystyki i rekreacji. Zostay w niej przedstawione warunki prawne wiadczenia ustug turystycznych, rekreacyjnych i hotelarskich. Podrcznik nowatorsko przedstawia podstawy prawne bezpieczestwa turystw i uczestnikw rekreacji, w tym dzieci i modziey szkolnej. Omawia obowizki i ograniczenia administracyjne i finansowe zwizane przekraczaniem granic pastwowych, uwzgldniajc Ukad z Schengen i inne regulacje wsplnotowe. Ukazuje znaczenie dla turystyki i rekreacji zasad ochrony przyrody i zabytkw, a take zasad udostpniania muzealiw. Ksika obejmuje - na tle podstawowych poj i instytucji prawa cywilnego -omwienie licznych umw o wiadczenie ustug turystycznych i rekreacyjnych oraz umw o wsppracy midzy przedsibiorcami w dziedzinie turystyki. Przedstawia rwnie zakres i zasady odpowiedzialnoci cywilnej w turystyce i rekreacji. Prawo w turystyce i rekreacji jest przeznaczone dla studentw kierunku turystyka i rekreacja oraz innych kierunkw studiw, na ktrych jest wykadany przedmiot prawo w turystyce i rekreacji", prawo turystyczne" lub przedmioty o zblionych zakresach tematycznych. Ksik mona poleci wykadowcom innych przedmiotw z dziedziny turystyki i rekreacji, w ktrych ramach wystpuj elementy prawa, jak te sdziom, adwokatom, radcom prawnym, pracownikw administracji rzdowej i samorzdowej, ktrych zakres dziaania obejmuje sprawy turystyki i rekreacji, czonkom organizacji spoecznych dziaajcych w tej dziedzinie, jak np. PTTK. Publikacja jest rwnie przydatna dla organizatorw turystyki, porednikw turystycznych, agentw turystycznych, przewonikw, przedsibiorcw hotelarskich, jak te pracownikw biur podry, hoteli i centrw informacji turystycznej, rolnikw prowadzcych gospodarstwa agroturystyczne, organizatorw rekreacji, wczasw lub konferencji, a take dyrektorw szk i nauczycieli organizujcym wyjazdy w celach turystycznych lub rekreacyjnych dla dzieci i modziey szkolnej. Kady, kto styka si z problemami prawnymi turystyki masowej lub indywidualnej bd rekreacji ruchowej, jest adresatem tej ksiki.
ISBN el?fl-a3~7551-?tiD-b ul. Kostrzewskiego 1,00-768 Warszawa Id. 0 22 851 45 61,0 22 851 45 62 fex0 22841 98 91
9'788372$17906

Prawo W Turystyce I Rekreacji - J. Gospodarek

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prawo W Turystyce I Rekreacji - J. Gospodarek

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jerzy Gospodarek

Spis treci Rozdzia

Podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych

161 163 170 174 177 180 188 193

221 222 222 225 230 233 236

Odpowiedzialno cywilna w turystyce i rekreacji

Oglne wiadomoci o prawie

1.1. Pojcie prawa, jego cechy i funkcje

Oglne wiadomoci o prawie

1.2. Porzdek prawny

1.3. Przestrzeganie prawa a stosowanie prawa

Oglne wiadomoci o prawie

1.5. Normy prawne, ich struktura i rodzaje

Oglne wiadomoci o prawie

1.6. rda prawa

Oglne wiadomoci o prawie

Oglne wiadomoci o prawie

Oglne wiadomoci o prawie

1.7. Ogaszanie aktw normatywnych

1.8. Wykadnia prawa

Oglne wiadomoci o prawie

1.9. Stosunek prawny i jego elementy

1.11. Zdarzenia prawne

1.10. Prawo podmiotowe

Oglne wiadomoci o prawie

1.12. Domniemania prawne

1.14. System prawa

1.13. Kolizja norm prawnych

Oglne wiadomoci o prawie

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

2.1. Pojcie turystyki

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

2.2. Pojcie rekreacji

\Vprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

2.3. Usugi turystyczne

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

2.4. Usugi rekreacyjne

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacj

2.5. Pojcie dziaalnoci gospodarczej

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

2.6. Pojcie przedsibiorcy

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

2.7. Organizator rekreacji

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacj

2.8. Zasady dziaalnoci gospodarczej

yyprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

2.9. Zasady prowadzenia Krajowego Rejestru Sdowego

Wprowadzenie do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

podkreli istnienie domniemania prawnego, e dane wpisane do KRS s praw dziwe.

2.10. Zasady prowadzenia ewidencji dziaalnoci gospodarczej

2.11. Formy prawne reglamentacji dziaalnoci gospodarczej

w p r o s z e n i e do prawa dziaalnoci gospodarczej w turystyce i rekreacji

podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych

Podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych

Podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych

podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych

3.2. Rejestr organizatorw turystyki i porednikw turystycznych

podstawy prawne wiadczenia usug turystycznych