MAGORZATA SZYPNICKA, BEATA SISKA

OCENA WPyWU WIEDzy PACJENtW O yWIENIU NA sKUtECzNO lECzENIA DIEtEtyCzNEGO CUKRzyCy

AssEssMENt Of thE INflUENCE Of thE PAtIENts NUtRItIONAl KNOWlEDGE ON thE EffICACy Of DIEtARy COMPlIANCE IN DIAbEtEs MEllItUs
Zakad ywienia Czowieka, Wydzia Nauki o Zdrowiu Warszawski Uniwersytet Medyczny. Kierownik: prof. dr hab. Z. Wjcik.

stREszCzENIE: Wstp. Cukrzyca naley do chorb, w ktrych efekty terapii, przeciwdziaanie negatywnym nastpstwom choroby, w duej mierze uzalenione jest od tego na ile pacjent jest przygotowany do udziau w leczeniu i samoopieki. Mimo licznych form edukacyjnych, jakie otrzymuje pacjent przy pierwszym kontakcie z lekarzem czy dietetykiem, poziom wiedzy dotyczcej samej choroby i konsekwencji zdrowotnych z ni zwizanych, jak rwnie zasad postpowania dietetycznego w tej jednostce chorobowej moe by niezadowalajcy. Celem pracy bya ocena poziomu wiedzy na temat choroby i zasad postpowania dietetycznego wrd pacjentw chorych na cukrzyc typu 2. Materia i metody. Badanie przeprowadzono w grupie 50 pacjentw w wieku od 27 do 84 lat z cukrzyc typu 2. rednia wieku wynosia 55 lat. Wrd badanych 48% stanowiy kobiety, a 52% mczyni. W celu oceny stanu odywienia dokonano pomiarw antropometrycznych oraz wyliczono wskanik BMI. Narzdziem do oceny poziomu wiedzy pacjentw na temat choroby i postpowania dietetycznego by kwestionariusz ankiety, zawierajcy 30 pyta. Wyniki. Ocena stanu odywienia grupy badanej wykazaa, i u 80% z nich wystpowaa nadwaga lub otyo (odpowiednio 48% i 32%). Znajomo prawidowych wartoci stenia glukozy we krwi tj. na czczo i 2 godziny po posiku, deklarowao 76% osb. Spord nich tylko 45% prawidowo podao obie wartoci, 17% wskazao prawidowo tylko jedn warto, a 14% podao bdnie obie wartoci. W czci ankiety sprawdzajcej wiedz ywieniow respondentw, dotyczc rde cukrw atwoprzyswajalnych jedynie 34% osb zaznaczyo prawidowo produkty bogate w te skadniki. Tylko 6% badanych spoywao zalecane w terapii dietetycznej cukrzycy 6 posikw, 36% - 5 posikw, 24% - 4 posiki, 34% tylko 3 posiki dziennie. Wnioski. Niski stan wiedzy pacjentw z cukrzyc typu 2 na temat diety oraz istoty i powika swojej choroby, moe wskazywa na konieczno prowadzenia edukacji oraz reedukacji, do ktrych naley powoa wykwalifikowany zesp terapeutyczny, skadajcy si z lekarza, dietetyka i pielgniarki. Takie dziaania w istotny sposb wpyn na popraw skutecznoci leczenia cukrzycy. Sowa kluczowe ywienie, edukacja terapeutyczna, przestrzeganie zalece dietetycznych, cukrzyca. sUMMARy: Introduction. Diabetes is a disease in which the effects of therapy, counteracting the negative consequences of the disease, to a large extent is dependent upon how much you are prepared to participate in treatment and self-care. Although many forms of education that the patient receives at first contact with a doctor or dietitian, the level of knowledge about the disease and the health consequences associated with it, as well as the dietary rules in this disease entity may be unsatisfactory. The aim of this study was to evaluate the level of knowledge about the disease and the dietary rules of patients with type 2 diabetes Materials and methods. The study was performed in 50 patients aged 27 to 84 years with type 2 diabetes Mean age was 55 years. Among the respondents, 48% were women and 52% men. In order to assess the nutritional status and anthropometric measurements were taken calculated BMI. A tool to assess patients level of knowledge about the disease and the dietary was a questionnaire containing 30 questions. Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 3
www.medycynametaboliczna.pl

35

Results. Assessment of nutritional status of the test group showed that in 80% of them occurred overweight or obese (48% and 32%). Only 20% of respondents in body mass index (BMI) was normal. Knowledge of normal values of blood glucose, ie fasting and 2 hours after a meal, declared that 76% of people. Of these, only 45% correctly reported both values, 17% indicated correctly only one value, and 14% reported erroneously both values. The survey examines the knowledge of the nutritional respondents on sources of easily assimilable sugars, only 34% of people correctly marked products rich in these ingredients. Only 6% of respondents consumed recommended dietary therapy of diabetes 6 meals, 36% - 5 meals, 24% - 4 meals, 34% only three meals a day. Conclusions. A low level of knowledge of patients with type 2 diabetes on diet and the nature and complications of their disease, may indicate a need for education and re-education, to which reference should be made by qualified therapeutic team consisting of a physician, dietitian and nurse. Such activities have a significant impact on improving the effectiveness of treatment of diabetes. Key words: nutrition, therapeutic education, dietary compliance, diabetes mellitus

WstP
Cukrzyca jest chorob metaboliczn o wieloczynnikowej etiologii. Naley do chorb trwajcych przez cae ycie, ingerujcych we wszystkie jego dziedziny, majcych charakter postpujcy. Wymaga staego i intensywnego leczenia farmakologicznego, dietetycznego, a take zmiany stylu ycia pacjentw. Cukrzyca naley, bowiem do chorb, w ktrych efekty terapii, przeciwdziaanie negatywnym nastpstwom choroby, w duej mierze uzalenione jest od tego na ile pacjent jest przygotowany do udziau w leczeniu i samoopieki (1, 2). Mimo licznych form edukacyjnych, jakie otrzymuje pacjent przy pierwszym kontakcie z lekarzem czy dietetykiem, poziom wiedzy dotyczcej samej choroby i konsekwencji zdrowotnych z ni zwizanych, jak rwnie zasad postpowania dietetycznego w tej jednostce chorobowej moe by niezadowalajcy. Celem pracy bya ocena poziomu wiedzy na temat choroby i zasad postpowania dietetycznego wrd pacjentw chorych na cukrzyc typu 2.

Narzdziem do oceny poziomu wiedzy pacjentw na temat choroby i postpowania dietetycznego by kwestionariusz ankiety, zawierajcy 30 pyta. Zagadnienia zawarte w ankiecie dotyczyy danych socjo-demograficznych, sposobu leczenia cukrzycy, znajomoci prawidowych wartoci stenia glukozy we krwi, powika cukrzycy oraz zasad diety stosowanej w cukrzycy, ponadto poruszono aspekt nawykw ywieniowych pacjentw. Wyniki bada opracowano i przedstawiono w formie tabel i wynikw, wykorzystujc statystyk opisow.

WyNIKI
W grupie 50 pacjentw najwikszy odsetek stanowiy osoby starsze, w wieku 66-84 lat, jedynie 12% respondentw stanowiy osoby w wieku 24-40 lat (tab. 1).
tab. 1. Charakterystyka grupy badanej. Grupa wiekowa 24-40 lat n Odsetek (%) redni wiek (lata) 6 12 32 41-65 lat 19 38 53 66-84 lat 25 50 75

MAtERIA I MEtODy
Badanie przeprowadzono w grupie 50 pacjentw w wieku od 27 do 84 lat z cukrzyc typu 2, w okresie stycze - marzec 2007 roku. rednia wieku wynosia 55 lat. Wrd badanych 48% stanowiy kobiety, a 52% mczyni. W celu oceny stanu odywienia dokonano pomiarw antropometrycznych (wzrost i masa ciaa) oraz wyliczono wskanik BMI (Body Mass Index), wedug wzoru BMI= masa ciaa (kg)/ (wzrost) 2 (m) 2 . Klasyfikacj wartoci BMI dla osb dorosych (WHO 2000) podano poniej.
Klasyfikacja Niedowaga Prawidowa masa ciaa Nadwaga Otyo I stopnia BMI 17 18,49 18,5 24,9 25 29,9 30 34,9

Czas trwania choroby wynosi od 6 miesicy do 34 lat, rednio 17 lat. W grupie osb do 3 lat trwania choroby byo 32% respondentw, w grupie od 3-15 lat 38%, w grupie 15-34 lat -28%. Z wywiadu rodzinnego wynikao, e cukrzyca wystpowaa w rodzinie u 53% respondentw.
tab. 2. sposb leczenia cukrzycy odsetki. Sposb leczenia Dieta i leki doustne Dieta i insulina Dieta, insulina, leki doustne Odsetek osb (%) 54 14 32

36

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 3

www.medycynametaboliczna.pl

Najczciej terapia cukrzycy bya skojarzona tj. 54% stosowao diet i leki doustne, 14% diet i insulinoterapi oraz 32% diet, insulinoterapi i leki doustne (Tab. 2). Ocena stanu odywienia grupy badanej wykazaa, i u 80% z nich wystpowaa nadwaga lub otyo (odpowiednio 48% i 32%). Jedynie u 20% ankietowanych wskanik masy ciaa (BMI) by w normie (ryc. 1). U adnej z badanych osb nie wykazano wystpowania niedoywienia.
Rys 1.

Ryc. 1. Rozkad wartoci skadnika bMI w badanej grupie - w odsetkach.

60 50 40

Rozkad wartoci wskanika BMI w badanej grupie w odsetkach.

48

32
% 30

20
20 10 0

Prawidowa masa ciaa

Nadwaga

Otyo

W ankiecie postawiono pytanie respondentom czy ich masa ciaa moe mie niekorzystny wpyw na rezultaty Rycina do pracy: Magorzata Szczypiska, Ocena wpywu wiedzy leczenia cukrzycy. PrawieBeata coSiska pita osoba z nieprawidow mas ciaa (BMI>25%), uwaaa, e masa ciaa nie ma wpywu na przebieg choroby. Ponadto 22% osb nie wiedziao, e regularna aktywno fizyczna moe przyczynia si do utrzymania prawidowego stenia glukozy we krwi. Znajomo prawidowych wartoci stenia glukozy we krwi tj. na czczo i 2 godziny po posiku, deklarowao 76% osb. Spord nich tylko 45% prawidowo podao obie wartoci, 17% wskazao prawidowo tylko jedn warto, a 14% podao bdnie obie wartoci. Wrd respondentw 72% utosamiao glikemi jako stenie cukru we krwi, natomiast 22% nie rozumiao pojcia glikemia, a 6% podao bdn definicj tego pojcia. Pojcie hipoglikemia byo znane 70% ankietowanym, co pity pacjent nie zna takiego okrelenia, z kolei pozostae 10% udzielio bdnej odpowiedzi. Ponadto, jedynie co pity chory (22%) wiedzia jakie s przyczyny tego stanu, a 12% z nich wiedziao jak naley postpowa w momencie pojawienia si objaww hipoglikemii. Kolejnym aspektem poruszanym w ankiecie bya znajomo przyczyn hiperglikemii. Niestety jedynie 26% badanych prawidowo okrelio przyczyny tego schorzenia. Podstawowe powikania cukrzycy obejmujce narzdy, takie jak: nerki, oczy, nerwy, serce i stopy, potrafio prawidowo wymieni 68% osb. Poziom wiedzy osb z cukrzyc typu 2 na temat postpowania dietetycznego w tej jednostce chorobowej by niezadowalajcy. Spord ankietowanych jedynie 40%

deklarowao stosowanie wymiennikw wglowodanowych (WW) podczas ukadania swojej diety, pomimo tego, e tylko 26% prawidowo wyjanio to pojcie. W czci ankiety sprawdzajcej wiedz ywieniow respondentw, dotyczc rde cukrw atwoprzyswajalnych jedynie 34% osb zaznaczyo prawidowo produkty bogate w te skadniki. Na pytanie, jaki wpyw na glikemi ma spoycie alkoholu, tylko co drugi ankietowany wiedzia, e powoduje on spadek stenia glukozy we krwi. Jednak niepokojcy by fakt, e 8% uwaao, i alkohol nie ma wpywu na stenie glukozy we krwi, a 38% uwaao, e powoduje wzrost stenia tego parametru. W diecie diabetyka bardzo wana jest regularno spoywanych posikw i ich czstotliwo. Wedug deklaracji respondentw ilo posikw spoywanych w cigu dnia bya rna, jednak tylko 6% badanych spoywao zalecane w terapii dietetycznej cukrzycy 6 posikw, 36% 5 posikw, 24% - 4 posiki, 34% tylko 3 posiki dziennie. Normalizacja profilu lipidowego stanowi jedno z podstawowych kryteriw wyrwnania cukrzycy, dlatego tak wane jest ograniczenie tuszczw nasyconych w diecie diabetyka. Spord respondentw 66% uywao niewaciwego rodzaju tuszczu do przygotowywania potraw
tab. 3. stan wiedzy pacjenta na temat cukrzycy typu 2. Odpowiedzi Prawidowe Znajomo prawidowych wartoci stenia glukozy: Znajomo pojcia hipoglikemia 76% Nieprawidowe 24%

70%

Zasady postpowania w stanie hipoglikemii Znajomo przyczyn hiperglikemii Znajomo powika w cukrzycy Znajomo pojcia wymienniki wglowodanowe Znajomo produktw bogatych w cukry atwoprzyswajalne Znajomo wpywu alkoholu na stenie glukozy we krwi Znajomo zalecanej iloci spoywanych posikw (min 6/dob)

12% 26% 68% 26%

30% w tym 20% nie zna takiego pojcia 10% podao bdn odpowied 86% 74% 32% 74%

34%

66%

54%

46%

6%

94%

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 3

www.medycynametaboliczna.pl

37

misnych to jest margaryna i smalec, tylko 20% uywao oleju rzepakowego, a 14% oliwy z oliwek. Na rynku produktw spoywczych mona znale bogaty asortyment, przeznaczony dla cukrzykw. Jednak jak wynika z bada ankietowych, po tego typu ywno sigao jedynie 36% ankietowanych, a 18% nie wiedziao, e jest taka oferta na rynku. Niezbdne informacje dotyczce wiedzy o cukrzycy i postpowaniu dietetycznym badana grupa zdobywaa w rny sposb. Najczciej wymieniano, i informacje te otrzymywali od lekarza, dietetyka i pielgniarki (tab. 3). Ponad poowa respondentw (60%) korzystaa z innych rde wiedzy ywieniowej: ulotki (33%), czasopisma kobiece (24%), ksiki medyczne (17%), internet (15%), telewizja (6%), szkolenia (5%).

OMWIENIE WyNIKW
Cukrzyca to choroba przewleka, niewyrwnana prowadzi do wielu powika. Jednym ze skutecznych sposobw terapii tej choroby jest edukacja chorych. Wedug wielu towarzystw diabetologicznych edukacja suy ulepszeniu stylu ycia i jest uznanym elementem terapii leczenia cukrzycy (3). Jej celem powinno by przede wszystkim podnoszenie poziomu wiedzy na temat choroby. Dlatego te chorzy z cukrzyc wymagaj staej i systematycznej edukacji (4). Edukacja zdrowotno - ywieniowa chorych z cukrzyc powinna mie na celu popraw kontroli glikemii oraz modyfikacj sposobu ywienia. Zmiana stylu ycia, w tym sposobu ywienia cukrzykw moe mie istotne znaczenie w przebiegu jej leczenia oraz czstoci wystpowania powika. Liczne badania kliniczne wskazuj, e u pacjentw z cukrzyc podstawowym problemem jest wystpowanie nadwagi lub otyoci oraz zwizane z tymi zaburzeniami powikania metaboliczne (5, 4). Jak wykazano w badaniu wasnym problemy z nadmiern mas ciaa dotyczyy 80% chorych (48% miao nadwag, a 32% otyo). Podobne wyniki bada uzyskaa Ponikowskia (2002) (30% osb otyych) i Brodalko (2002) (1, 7). Znajomo zasad racjonalnego ywienia w cukrzycy ma istotny wpyw na stopie jej wyrwnania i tym samym zmniejsza ryzyko wystpienia powika. Do podstawowych zasad diety stosowanej w cukrzycy mona zaliczy regularne spoywanie minimum piciu posikw w cigu dnia oraz znajomoci i stosowania wymiennikw wglowodanowych i produktw z niskim indeksem glikemicznym. Prowadzone w wielu orodkach badania poziomu wiedzy ywieniowej u chorych z cukrzyc wykazuj, e jest niezadowalajcy i stanowi przeszkod w skutecznej terapii oraz samokontroli (8). Poziom wiedzy osb z cukrzyc na temat diety jest rny: wystarczajce wiadomoci posiada 20% osb we-

dug bada Tatonia (2000) i a 70% w odniesieniu do Pienika (2002). Natomiast Pirg i wsp. (2001) na podstawie swoich bada wskazuj na bardzo niski poziom wiedzy o sposobie ywienia w cukrzycy typu 2 (9, 10,11). Kluczowym aspektem postpowania dietetycznego w cukrzycy jest ukadanie diety, w ktrej stosuje si indeks glikemiczny lub wymienniki wglowodanowe. W badaniach wasnych wiedz z zakresu znajomoci wymiennikw wglowodanowych posiadao 26%. W badaniu Krysto Serafin i wsp. (2005) znajomoci pojcia wymiennik wglowodanowy wykazao si 12% osb, natomiast 85% ankietowanych nie potrafio poprawnie wskaza jaka liczba wymiennikw wglowodanowych znajduje si w danym produkcie (12). Naley wic zwrci szczegln uwag na edukacj pacjentw w tym zakresie, gdy wedug Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego wedug zalece z 2012 roku podstaw do uoenia prawidowej diety w cukrzycy jest wskanik ilociowy spoycia wglowodanw, taki jak wymiennik wglowodanowy (13). Prawidowy zestaw produktw zawierajcych przewaajc ilo cukrw prostych wskazao zaledwie 34% badanych. Wynika to moe z nieznajomoci wrd pacjentw pojcia cukier prosty lub te nie zwracania uwagi na skad spoywanych produktw. Edukator powinien wytumaczy pacjentom, e tak zwana, bdnie okrelana przez wielu lekarzy dieta cukrzycowa, to dieta o obnionej poday cukrw prostych (11). Dlatego te szczeglnie wane jest zwrcenie uwagi na zrozumienie przez pacjenta, czym jest cukier prosty i jak due piki krzywej glikemicznej moe on spowodowa. Istotn rol w ywieniu cukrzycy jest przestrzeganie liczby posikw. Zaleca si spoywanie co najmniej 5 posikw dziennie w odstpach czasowych nie duszych ni 3 godziny, w celu zapobiegania wystpowania hipoglikemii (13). W przeprowadzonych badaniach wykazano, e na 42% badanych spoywao 5-6 posikw, w tym jedynie 6% - 6 posikw. Troch odmienne wyniki uzyskaa w swoich badaniach Pirg i wsp. (2001), w ktrych wykazaa, e a 40% osb spoywao 3 posiki dziennie, 14% - 4 posiki, 23% - 5 posikw, a 16% - 6 posikw (10). Wyniki zarwno badania wasnego jak i wykonanego przez Pirg i wsp., wskazuj na problem jakim jest bagatelizowanie znaczenia iloci posikw w cigu dnia w celu prawidowej kontroli glikemii. Ilo ale rwnie jako spoywanych posikw ma istotny wpywa na skuteczno farmakoterapii stosowanej u osb z cukrzyc. Dlatego te naley spoywa produkty z rnych grup ywnoci, dba o urozmaicenie posikw. W skad produktw spoywczych wchodz niezbdne skadniki odywcze zawarte w rnych ilociach i proporcjach.

38

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 3

www.medycynametaboliczna.pl

Opublikowana w latach dziewidziesitych przez The Diabetes Control and Complications Trial (DCCT) wyniki bada udowadniay jednoznacznie, e poprawa kontroli glikemii powoduje redukcj ryzyka rozwoju przewlekych powika cukrzycy (14). Jednake istotnym elementem w kontroli glikemii jest czstotliwo uywania glukometru i znajomoci prawidowych ste glukozy we krwi. W przeprowadzonym badaniu 24% ankietowanych nie posiadao wiedzy na temat znajomoci prawidowych wartoci stenia cukru we krwi to jest glukozy we krwi na czczo i 2 godziny po posiku. Pozostae 76% osb deklarowao znajomo obu tych wartoci. Spord nich tylko 45% prawidowo podao obie wartoci poziomu cukru we krwi, 17% podao prawidowo tylko 1 warto, a 14% podao bdnie obie wartoci. Wyczerpujce i prawidowe wiadomoci dotyczce wiedzy na temat cukrzycy, jej przyczyn i skutkw dla organizmu posiadao zaledwie 16% osb. Pozostali respondenci podawali tylko czciowo prawidowe lub niekompletne odpowiedzi. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, dziki badaniom Toczkowskiego (1996), ktry take wykaza olbrzymie zaniedbania w edukacji chorych na cukrzyc, zauwayo potrzeb podjcia intensywnych dziaa wanie w tej dziedzinie, aby osign cele zawarte w deklaracji St. Vincent (15, 16). Dotycz one przede wszystkim poprawy jakoci i dugoci ycia pacjentw z cukrzyc oraz koniecznoci intensywnych bada naukowych, skierowanych na profilaktyk i leczenie cukrzycy oraz jej powika. W badaniach wasnych wykazano, e a 30% chorych nie rozumiao pojcia hipoglikemii, z czego wnioskowa mona, e nie byli wiadomi moliwoci wystpienia ostrych powika cukrzycy. Dane te s niepokojce, gdy wedug Pienika (2002), hipoglikemia stanowi okoo 20% przyczyn hospitalizowanych na cukrzyc (10). Ponadto zaledwie 22% pacjentw prawidowo wymienio przyczyny hipoglikemii, natomiast w badaniu Gawor i wsp. (2003), tylko 7,1% ankietowanych udzielio poprawnej odpowiedzi na podobnie zadane pytanie (17). Wedug bada United Kingdom Prospective Diabetes Study (UKPDS), dotyczcych cukrzycy typu 2, hiperglikemia bya gwnym czynnikiem patofizjologicznym, ktry rozpoczyna rozwj powika cukrzycowych. Ponadto Cyganek (2002) zwraca uwag, i hiperglikemia poposikowa zwiksza umieralno z przyczyn sercowo-naczyniowych (18, 19). W przeprowadzonych badaniach zaledwie 26% badanych wskazao przyczyny hiperglikemii. Przewleke powikania cukrzycy potrafio prawidowo wymieni 68% osb. Wedug Araszkiewicz i wsp. (2012) wiedza pacjentw na temat przewlekych powika bya zaledwie dostateczna. Rwnie Marcinkowska i wsp. (1999) w swoich badaniach, wskazywali na niski poziom wiedzy o chorobie i powikaniach. Sobierajski i Czupryniak (2010) w raporcie (Spoeczny Obraz Cukrzycy)

zwracali uwag, e 1/3 Polakw nie potrafia wskaza ani jednego przewlekego powikania cukrzycy. Podobna liczba Polakw nie zdawaa sobie sprawy, jakie zagroenia nios ze sob przewleke powikania teje choroby. Natomiast z bada przeprowadzonych w Klinice Chorb Wewntrznych i Diabetologii w Katowicach, wynika, e tylko 19% pacjentw posiadao wiedz na temat powika naczyniowych, a 25% na temat stopy cukrzycowej. Podobne wyniki, wskazujce na brak edukacji pacjentw, otrzymano w badaniach zrealizowanych w Stanach Zjednoczonych, gdzie tylko 1 na 10 chorych przechodzi szkolenie w zakresie powika cukrzycy oraz z Francji, gdzie a u 50% osb w cigu ostatnich 5 lat nie przeprowadzono bada w kierunku retinopatii (23, 24, 25) W Polsce najczstsz form edukacji pacjentw z cukrzyc typu 2 w szpitalach byy rozmowy indywidualne oraz rozdawanie broszur przez personel medyczny. Rozmowa w formie wykadu, w ktrym pacjent bierze bierny udzia jest najmniej efektywna. Dlatego te powinno si wprowadzi dyskusj i wiczenia, ktre rozwijaj praktyczne umiejtnoci pacjenta. Takie dziaanie powinno wyeliminowa bdn interpretacj przekazywanych treci. Obecnie uwaa si, e a 50 % pacjentw nie rozumie informacji przekazywanych przez edukatora (26, 27, 28). Wedug Tatonia (2000) 5 minut po wizycie, pacjent pamita poow przekazywanych informacji (29). Efektywna edukacja pacjentw z cukrzyc musi motywowa ich do zmiany stylu ycia, na prozdrowotny, powinna by powtarzalna, a take prowadzona przez wykwalifikowany personel medyczny tj. edukatorw, dietetykw, pielgniarki i lekarzy. Powinna ona dotyczy wiedzy na temat roli diety, kontroli glikemii oraz wysiku fizycznego. Cytujc profesora J.P. Joslin pacjenci, ktrzy wiedz wicej, yj najduej, maksyma ta, cho ma ju ponad sto lat, nadal jest aktualnym i niezmiernie wanym mottem waciwego sposobu leczenia pacjentw chorych na cukrzyc.

WNIOsEK
Niski stan wiedzy pacjentw z cukrzyc typu 2 na temat diety oraz istoty i powika swojej choroby, moe wskazywa na konieczno prowadzenia edukacji oraz reedukacji, do ktrych naley powoa wykwalifikowany zesp terapeutyczny, skadajcy si z lekarza, dietetyka i pielgniarki. Takie dziaania w istotny sposb wpyn na popraw skutecznoci leczenia cukrzycy.

PIMIENNICtWO
1. Ponikowska J.: Wyniki leczenia zachowawczego w cukrzycy typu 2, Diabetologia Polska, 2002; 1: 45-49. 2. American Diabetes Association, Standards of Medical Care in Diabetes, Diabetes Care, 20012, 31:S12-S54.

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 3

www.medycynametaboliczna.pl

39

3. Tato J., Czech A.: Edukacja terapeutyczna jako metoda leczenia i ulepszania stylu ycia osb z cukrzyc, Diabetologia Polska, 2000, 7:55-62 4. Buawska K., Tawaga ST.: Oczekiwania chorego na cukrzyc typu 2 i jego rodziny w zakresie edukacji zdrowotnej, Pielgniarstwo XXI wieku, 2004, 2:53-58). 5. Misra A., Singhal N., Khurana L.: Obesity, the metabolic syndrome, and type 2 diabetes in developing countries, J.Am.Coll.Nutr., 2010;29 (supl3):289-301 6. Suliburska J., Kunierek J.: Czynniki ywieniowe i pozaywieniowe w rozwoju insulinoopornoci, Forum Zaburze Metabolicznych, 2010, 1, 177-83 7. Brodalko B.: Otyo i nadwaga w grupie podopiecznych kolejowej suby zdrowia miasta Lublina, chorych na cukrzyc, na podstawie dokumentacji leczenia szpitalnego, Medycyna Metaboliczna, 2002; 2: 29-32. 8. Bujko J., Trzeciak K.: Ocena wiedzy ywieniowej u kobiet z cukrzyca typu 2, w wietle zalece dietetycznych, yw. Cz. Metab., 2004, 31, 233-246 9. Tato J., Czech A., Bernas M.: Diabetologia kliniczna, Wydawnictwo lekarskie PZWL, 2008. 10. Pirg I.: Poziom wiedzy ywieniowej u pacjentw z rozpoznan cukrzyc typu 2, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dietetyki, 2001; 24/25: 19-24. 11. Pieniek M.: Wpyw edukacji zdrowotnej na poziom wiedzy pacjentw z cukrzyc, Ann. Acad. Med. Siles., 2002; 30: 337-342 12. Krysto-Serafin M., Jankowiak B., Krajewska-Kuak E., Sierakowska M., Popawska E.: Ocena wiedzy pacjentw na temat cukrzycy typu 2 jako niezbdny element terapii, Diabetologia Praktyczna, 2005; 6; 1: 714. 13. PTD: Zalecenia kliniczne dotyczce postpowania u chorych na cukrzyc, 2012 14. The Diabetes Control and Complications Trial Research Group, The effect of intensive treatment of diabetes on the development and progression of long-term complications in insulin dependent diabetes mellitus, N.Engl. J.Med., 1993, 997-986 15. Toczkowski M.: Organizacja opieki diabetologicznej przez lekarzy opieki podstawowej, Przegld Lekarski, 1996; 9: 672675. 16. Krl E., Krejpcio Z., Troszczuk U.: Ocena poziomu wiedzy u pacjentw chorych na cukrzyc typu 2, yw. Cz. Metab., 2007;76: 281-285 17. Gawor A., Bekowska-Kosycarz B., Lewandowska J.: Przygotowanie chorych na cukrzyc do samoopieki w opinii wasnej i pielgniarek. Annales UMSC, Sectio D 2003; t. LVIIII (supl.XIII): 400405. 18. Assal I.P.: Zesp do spraw Nauczania Cukrzycy Europejskiego Towarzystwa Bada nad Cukrzyc, Medicographia, 1996; 4: 15

19. Cyganek K.: Znaczenie hiperglikemii poposikowej w rozwoju powika cukrzycy, Diabetologia Praktyczna, 2002; 3: 167171 20. Araszkiewicz A., Piasecka D., Wierusz-Wysocka B.: Ocena wiedzy pacjentw z typem 2 cukrzycy, na temat przewlekych powika choroby, Nowiny Lekarskie 2012, 81, 2, 158-163 21. Marcinkowska M., Pobocka-Moliska M., Wierusz-Wysocka B.: Poziom edukacji zdrowotnej w opinii chorych na cukrzyc z terenu wojewdztwa poznaskiego, Diabetologia Polska, 1999, 6, 96-101 22. Sobierajski T., Czupryniak L.: Raport z badania Spoeczny Obraz Cukrzycy, http://www.medonet.pl/zdrowie-na-co-dzien,14.11.2010 23. Tracz M.: Znaczenie edukacji zdrowotnej w terapii cukrzycy, Komisja Zespou ds. Narodowego Programu Zwalczania Cukrzycy, Putusk, 1995 24. Polaszewska-Muszyska M., Kaamaja S., Bdowska-Gontarz W., Sikorska Z.: Edukacja chorych niewidomych i sabowidzcych z cukrzyc. VII Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Diabetologia Polska, 2001; 1: 148. 25. Krysiak I., Bie E., Demczuk-Wodarczyk E., LubczyskaKowalska W.: Ocena zmian o charakterze makroangiopatii u chorych na cukrzyc typu 2 i osb w wieku podeszym, Wrocaw 2002. 26. Bandurska Stankiewicz E.: Jak poprawi opiek diabetologiczn na poziomie lekarza rodzinnego?, Praktyka Medyczna, 2007; 98-102. 27. Gacek M.: Stan zdrowia i samokontrola osb z cukrzyc typu 2, Zdr. Publ., 2007; 117; 319-323 28. Pitras A.G., Roberts S.B., Das S.K.: The effects of the dietary glycemic load on type II diabetes risk factors during weight loss, Obesity, 2006; 14:2200-2209 29. Tato J., Czech A., Bernas M.: Otyo, Zespl metaboliczny, Wyd. PZWL, 2006,
Adres do korespondencji: Magorzata Szypnicka Zakad ywienia Czowieka Warszawski Uniwersytet Medyczny 01-444 Warszawa, ul. E. Cioka 27 tel. (022) 836 09 72 fax (022) 836 09 71 e-mail: m.szypnicka@gmail.com Nadesano 04.07.2013 Zakwalifikowano do druku 07.08.2013

40

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 3

www.medycynametaboliczna.pl