Arkadiusz Florek WIAT DZIELNYCH WOJW

Wydanie drugie poprawione, PDF - 2011 (wydanie pierwsze - Namysw 2005)

Wszystkie materiay graficzne, ktre zostay wykorzystane w tym opracowaniu su wycznie popularyzacji serii komiksw Janusza Christy o Kajku i Kokoszu.

Wykorzystanie caoci lub fragmentw tekstu bez zgody autora jest zabronione.

Korekta i przygotowanie wersji PDF: KAPRAL Projekt okadki: HEGEMON na podstawie rysunkw i czcionki JANUSZA CHRISTY

www.na-plasterki.blogspot.com

SPIS TRECI
Przypadek, plagiat czy inspiracja? Czas akcji Mirmiowo i okolice Zbjcerze Wyprawy Gwni bohaterowie Kajko i Kokosz Mirmi i Lubawa Jaga i amignat Hegemon i Kapral Oferma .. Milu Niekonsekwencje .. Woj Wit .. Pasowanie .. ysa Gra w Kraju Omsw Urodziny Milusia Ciekawostki .. Tytuy, okadki, plansze .. Braki i zmiany Kolorystyka .. Detale .. Nawizania do PRL-u .. Wykorzystywanie starszych pomysw Zapoyczenia z literatury Edukacyjni pomocnicy 20 lat mino .. Bibliografia .. 2 12 17 23 30 34 34 39 43 46 50 52 55 55 57 57 58 60 60 63 69 71 75 78 80 81 83 84

Seria o przygodach Kajka i Kokosza powstaa w 1972 r. Pocztkowo drukowa j Wieczr Wybrzea (1972-1975), pniej wiat Modych (1975-1984), nastpnie trafia do magazynu Relax (1977-1978), a w kocu dziki Krajowej Agencji Wydawniczej i oficynie Rj mona j byo przeczyta w albumach (1980-1990). Niedawno Egmont zakoczy druk caej serii w jednolitej szacie graficznej. Jej autor, Janusz Christa, nie przeczuwa zapewne, e powstaa jedna z najpopularniejszych polskich serii humorystycznych. Przez lata powiedziano i napisano o niej niemal wszystko. W poniszym tekcie zajem si zagadnieniami dotychczas niezbadanymi i nieomwionymi do koca. Czy seria jest plagiatem Asteriksa? Kiedy rozgrywa si jej akcja? Gdzie dzisiaj moe lee Mirmiowo? Skd wzili si Zbjcerze? Ile razy napadli na grd Mirmia? Czym charakteryzuj si gwni bohaterowie? Czy w albumach wydrukowano wszystkie gazetowe paski? Czy komiksy z Wieczoru Wybrzea i ze wiata Modych to dwa rne cykle? Skd Christa czerpa inspiracj? Jakie wpadki przydarzyy si autorowi i wydawcom?

PRZYPADEK, PLAGIAT CZY INSPIRACJA?

Niemal od pocztku powstania serii Chricie towarzyszyy zarzuty o plagiat z Asteriksa. Zobaczmy, co mwi na ten temat sam autor przez ostatnie wier wieku. Czym jest plagiat? Jakie s fakty? W wywiadzie z Czasu nr 36/78 na pytanie autorki o zarzut naladownictwa Kajka i Kokosza w stosunku do Asteriksa Christa odpowiada: Spotkaem si z takim zarzutem, niesusznym zreszt, bowiem moi bohaterowie powstali znacznie wczeniej anieli Asteriks Gocinnego. I jest to zupenie przypadkowa sprawa, e nasze komiksy s podobne. Niemniej jednak jestem peen podziwu dla twrcy bohatera francuskich komiksw. Ogldaem wiele jego ksiek i filmw bardzo mi si podobaj. Christa zapytany o inspiracj w wywiadzie dla Komiksu-Fantastyki nr 4/89 pt. Lubi opowiadanie miesznych historyjek odpowiada: Przede wszystkim by to chyba Walt Disney. Postacie o proporcjach dzieci i historie opowiadane z przymrueniem oka. Ponadto te komiksy, ktre ukazyway si przed wojn i zaraz po wojnie. Oczywicie, genialny Kozioek Matoek, Pat i Pataszon, Agapit Krupka, Flip i Flap", Wicek i Wacek. Teraz wydaje mi si, e pod wpywem tych komiksw zaczem tworzy pary bohaterw. Z rzeczy zachodnich miaem dostp do pisma komunistycznej modziey francuskiej Vaillant. Na inne komiksy nie trafiem i do dzisiaj nie mam zbyt wielu moliwoci, by co ciekawego zobaczy. W tym samym wywiadzie rysownik mwi te o zarzucie plagiatu podczas pracy dla Relaksu: Zaproponowaem im Kajka i Kokosza i wtedy Henryk Kurta (red. nacz. magazynu) zarzuci mi plagiat z Asteriksa. Musiaem mu udowadnia, e rysowaem tych bohaterw ju w czasach, gdy Asteriks jeszcze nie istnia.
2

W 1999 r. w wywiadzie dla Kawaii wyznaje: Wzorowaem si na Disneyu. Bardzo mi si podoba. W zasadzie Disney by moim wzorem. O komiksach Vaillant mwi: Te komiksy bardzo czsto byy dla mnie rdem inspiracji. W wywiadzie To si da czyta ze wiata Modych nr 102/1990 opowiada o narodzinach Kajka i Kokosza: Najpierw by Kajtek. [] Po pewnym czasie Kajtkowi dodaem grubego przyjaciela imieniem Koko, a po wielu latach obaj zeszli na ld ju jako Kajko i Kokosz. Gdy przeanalizujemy powysze wypowiedzi Janusza Christy, to okae si, e autor wzorowa si i inspirowa Disneyem, komiksami przedwojennymi i francuskim Vaillantem. Nie widzia nigdy pisma Pilote, w ktrym drukowano Asteriksa. Plagiat zarzucili mu Polacy, a nie Francuzi. Kajtek i Koko oraz Kajko i Kokosz to te same postacie, ktrym zmieni tylko imiona. Swoich bohaterw zacz rysowa, gdy komiks o Galu jeszcze nie istnia. Zobaczmy, czy ma to potwierdzenie w faktach. Gal Asteriks narodzi si 29 padziernika 1959 r. w pierwszym wydaniu Pilote. Pierwszy album z jego przygodami ukaza si w 1961 r. Asteriks i jego kompan Obeliks nie zmienili si, podobnie jak czasy, w ktrych yli. Pierwszy seryjny bohater Christy, Kajtek-Majtek pojawi si w Wieczorze Wybrzea, co prawda we wrzeniu 1958 r., a Koko w listopadzie 1961 r., ale Kajtek-Majtek nie ma wizualnie nic wsplnego (poza imieniem) z Kajtkiem, ktry pozna Koka dwa lata pniej. Obaj zmieniali si wraz z rozwojem warsztatu Christy. Kajko i Kokosz zostali przerobieni dopiero z Kajtka i Koka w kosmosie z lat 19681972. Par wspczesnych marynarzy zamieni autor na par redniowiecznych wojw. Komiksy z Kajtkiem-Majtkiem nie maj fabularnie nic wsplnego z Kajkiem i Kokoszem, a co dopiero z Asteriksem. Nie jest wic prawd, e Christa rysowa Kajka i Kokosza, zanim powsta Asteriks. Pod koniec lat 50. zacz jedynie seri, ktra stanowia zalek pniejszych bohaterw. Kajko i Kokosz powstali dopiero w sierpniu 1972 r. - 13 lat po Asteriksie.

Niezwyke przygody Kajtka-Majtka 1958-1959

Kajtek i Koko w kosmosie 1968-1972

Zoty puchar 1972-1973

Doszo jednak do dziwnej sytuacji, moliwej chyba tylko w Polsce, gdy wszystkie albumy zachodniego Asteriksa wydano w naszym kraju wczeniej ni najduszy gazetowy polski cykl o Kajtku i Koku. wier wieku temu nie byo w Polsce wielu publikacji na temat Asteriksa. Nie bya te znana dokadna bibliografia komiksw Janusza Christy. Rysownik mg wic podcign marynarza Kajtka z 1958 r. pod woja Kajka. Kurcie mg udowodni, e rysowa swoich bohaterw wczeniej (przed 1976 r.), ale nie przed komiksem o Galach. Zdaniem badacza twrczoci Janusza Christy - Krzysztofa Janicza, pierwsze podobiestwa do Asteriksa pojawiy si ju we wspomnianym Kajtku i Koku w kosmosie, czyli w ostatnim komiksie o parze marynarzy. Podobiestwo i inspiracja to nie to samo co plagiat. Podczas kosmicznych przygd dwjka bohaterw odwiedza rne planety i trafia w kocu na tak, na ktrej czasy odpowiadaj naszemu redniowieczu. Oni jednak s par astronautw, a nie czci rzeczywistoci tej planety. Prawd jest jednak, e jest kilka podobiestw midzy tymi komiksami. W obu komiksach w kotle przyrzdza si czarodziejskie eliksiry.

Przygody gala Asteriksa

Kajtek i Koko w kosmosie

Do ukoczenia kadego brakuje jednego wanego skadnika.

Dwaj zbje przypominaj gabarytami Asteriksa i Obeliksa.

Rycerz Mantus jest podobny do Panoramiksa.

Kajtek, podobnie jak Obeliks, ma ten sam kopot z kpiel w basenie.

Wdz Krwar przypomina troch wodza Asparanoiksa.

Wszystkie postacie i wydarzenia w komiksie Christy pojawiaj si tylko w epizodach. Podobiestwa do komiksw o Asteriksie mona znale rwnie w Kajku i Kokoszu. Zacznijmy od tego, czy s znane powody, dla ktrych uwaa si naszych bohaterw za plagiat z Asterixa? Najwaniejszym wydaje si podobiestwo wizualne dwjki gwnych bohaterw Uderzo i Christy oraz ich usposobienia. Przedstawiaj si one nastpujco: Asterix - Kajko: mali i chudzi, uczciwi, mdrzy, sprytni, odwani. Obelix - Kokosz: duzi i grubi, silni, akomi, prni, gupi.

Wedug Encyklopedii PWN plagiatem nazywa si przywaszczenie cudzego utworu lub pomysu twrczego, wydania cudzego utworu pod wasnym nazwiskiem, dosowne zapoyczenia z cudzych dzie podane jako oryginalne i wasne. Na podstawie podanych podobiestw nie mona zarzuci Chricie plagiatu, ale to nie wszystkie podobiestwa midzy tymi komiksami. Kolejnymi podobiestwami s analogie midzy postaciami drugoplanowymi, ktre, mimo e s przeciwiestwami wizualnymi swoich odpowiednikw z Asteriksa, to maj identyczne cechy charakteru. Wdz Asparanoiks - Ksi (kasztelan) Mirmi: tchrzliwi, boj si on. Ich ony: Dobromina - Lubawa: wadcze i wybuchowe, trzymaj krtko mw. Druid Panoramiks - czarownica Jaga (Zielacha): pomagaj osadzie lub grodowi, znaj si na swoim fachu, zdobywaj za to nagrody.

Bard Kakofoniks - Trubadur: nie umiej piewa, torturuj tym wiosk, s za to kneblowani i zwizywani. Gdyby Trubadurowi doda wsy, byby bardzo podobny do swego francuskiego odpowiednika.

Kakofoniks

Trubadur

Gdy spojrzymy jednak na to z innej strony, moe okaza si, e podobiestwa w cechach charakterw wielu postaci to zwyke stereotypy, ktre wystpuj zapewne tak we Francji, jak i w Polsce. Troch trudniej wyjani to, e te stereotypowe charaktery posiadaj odpowiedniki tych samych postaci. Akcja obu komiksw toczy si w dawnych czasach. Asteriksa w 50. roku p.n.e. Kajka i Kokosz" w redniowieczu. Przeciwnikami Galw s Rzymianie, a Mirmiowa w pierwszym komiksie Rycerze spod znaku Czarnego Trjkta, ktrzy przybyli broni grodu, by pniej na niego napa. W kolejnych czciach gwnymi wrogami Mirmiowa zostali zbjcerze. Midzy Rzymianami i zbjcerzami jest wiele podobiestw: napadaj na teoretycznie sabszych, zawsze dostaj tgiego upnia, po czym prbuj od nowa.

Obeliks i Kokosz s bardzo silni. Gal za spraw magicznego napoju, a woj, w pierwszym komiksie, dostaje siy, gdy zobaczy wasny cie.

Magiczny napj ma swj odpowiednik take w komiksie Christy - jest nim faszywy eliksir siy ze Zotego pucharu.

Postacie podobna do Panoramiksa pojawia si take w komiksach Christy (Szranki i konkury, Cudowny lek), ale - jak udowodni Krzysztof Janicz - sam Panoramiks jest przerysowanym Lambiorixem z komiksu z 1949 r.

Po odniesionym zwycistwie Mirmi, podobnie jak Asparanoiks, jest noszony przez swoich wojw na tarczy.

Kasztelan i wdz podobnie reaguj na bl.

W obu komiksach czno dziaa na podobnych zasadach.

Kakofoniks i Jaga mieszkaj w domkach na drzewie.

Co ciekawe, Mirmiowo i osada Galw z lotu ptaka wygldaj bardzo podobnie. Prosz sprbowa znale jak najwicej szczegw pojawiajcych si na obu poniszych rysunkach.

Asteriks na Igrzyskach Olimpijskich

Na wczasach

10

Troch duo tych podobiestw jak na przypadkow zbieno pomysw, troch duo jak na inspiracj, troch za mao na plagiat, w sam raz, by nazwa je zapoyczeniami. Wydaje mi si, e Christa mg przyzna, e widzia komiksy o Asteriksie Gocinnego i Uderzo i byy one dla niego inspiracj (jeeli to oczywicie prawda) i nic by si nie stao, poniewa, przynajmniej dla Polakw, ju dawno ich przecign. Osobicie jestem zwolennikiem tezy, i mimo zapoycze pomysw z komiksu o Galach waniejszy jest oryginalny wkad Christy w tworzon przez niego histori. Znacznie przewysza on liczb zapoycze czy inspiracji. Gocinny i Uderzo po latach powielali te same pomysy sytuacyjne i scenariuszowe, a Christa przez 18 lat zadziwia bogactwem niestandardowych pomysw i rozwiza sytuacyjnych. Parafrazujc tre jednej z recenzji ksiek Roberta Ludluma, mona by napisa: W jednych tylko Szrankach i konkurach jest wicej akcji i ciekawych pomysw ni w szeciu Asteriksach razem wzitych. Kazimierz Szymeczko w artykule z Guliwera nr 4/96 r. pt.: Wpisane w kultur nie potrafi odpowiedzie sobie na pytanie: czy Christa wykorzystujc francuski model, przeszczepi go na sowiaski grunt i jak ogrodnik dokonujcy krzywek rolin wyhodowa nowy pikny kwiat? Szymeczko twierdzi, e Janusz Christa zrobi duo dobrego, ale nie wie, czy moe chodzi z podniesion gow. Myl, e w imieniu modych czytelnikw, ktrzy ju od dawna znaj Asteriksa i dziki najnowszemu wydaniu maj okazj pozna przygody Kajka i Kokosza, mog odpowiedzie, e Janusz Christa wyhodowa przepikny kwiat i jak najbardziej moe chodzi z podniesion gow. Kajkiem i Kokoszem mona bawi si na rne sposoby, co postaram si udowodni w nastpnych rozdziaach.

11

CZAS AKCJI
Ustalenie dokadnego czasu akcji w komiksie humorystycznym wydaje si bardzo trudne lub nawet niemoliwe. Janusz Christa w wywiadzie dla wiata Komiksu wspomina: Wpadem na pomys umieszczenia akcji we wczesnym redniowieczu, ale, aby unikn kopotw, wybraem okres przedchrzecijaski. Niewiele tego, ale zawsze to jaki punkt zaczepienia. Autor umieci jednak w komiksach kilka szczegw, dziki ktrym, jak mi si wydaje, mona w przyblieniu okreli czas akcji. W Szrankach i konkurach dwa razy wspomina si o redniowieczu. Na sugesti Kokosza, e zanim Kajko zje trzeci misk kaszy, przyzna mu we wszystkim racj, ten odpowiada: To s redniowieczne metody.

Po zwaleniu na gowy wojw drewnianej kody Kokosz przed uderzeniem ni Mszczuja stwierdza: Amunicja redniowieczna ma t zalet, e mona j wielokrotnie uywa. Gwni bohaterowie zdaj sobie spraw z tego, e yj w redniowieczu. Kajko i Kokosz s praprzodkami dwch polskich marynarzy: Kajka i Koka, akcja toczy si wic na terytorium Polski. Czy aby na pewno w okresie przedchrzecijaskim? W Szrankach i konkurach podczas podry do Wojmiowa Kajko i Kokosz spotykaj pielgrzyma. Moe, ale nie musi, by to chrzecijanin, ktry nawraca niewiernych na now wiar. W tym samym komiksie, gdy wojowie trafiaj do Ksistwa ksicia Oleszy, okazuje si, e zwalcza on pogaski obyczaj.

12

Rozpocza si wic chrystianizacja ziem polskich. Polska przyja chrzest w 966 roku. Akcja komiksu musi si toczy kilka lat po tej dacie. W Zotym pucharze mamy tego kolejny dowd. W Mirmiowie zamieszkuje ojciec Placyd. Pojawia si zaledwie na kilku kadrach. Najpierw w domu Mirmia, gdy jak mwi podgldacze Co mu dugo i agodnie tumaczy, piewa i dymi kadzidem, by po chwili uciec krzyczc: Wielkie nieba. Szatan go opta.

Widzimy go jeszcze w tumie obserwujcym pojedynek Szambelana i Zielachy. Nie pojawia si ju w innych albumach. Mieszkacy Mirmiowa pocztkowo wierz w Dadboga, witowita oraz diabw Borut i Belzebuba, a pniej niemal wszyscy wzywaj Trygawa i Swaroga. Misja Placyda nie zakoczya si wic sukcesem.

W Mirmile w opaach Oferma mwi w zaufaniu Nadzwyczajnemu Inspektorowi Kasztelani, e Mirmi tylko udaje uwiadomionego, a po cichu chwali Trygawa i Swaroga. Co jest akurat prawd. Wynika z tego, e chocia w kraju trwa intensywna chrystianizacja, to Mirmi i jego podwadni nie poddaj si jej i ukrywaj to przed swoimi zwierzchnikami. Jak twierdz historycy, chrzecijastwo przyjo si jedynie w wikszych grodach, w mniejszych skupiskach i wprowadzano je a do poowy XI wieku.

13

Kilka razy w komiksie wspomina si o polskich wadcach legendarnych i rzeczywistych. W Zamachu na Milusia Lubawa boi si, e por ich myszy jak jej kuzyna Popiela. Popiel, o ktrym wspomina kronikarz Gal Anonim, ju nie yje. Podczas wizyty bohaterw w stolicy w Wielkim turnieju widzimy Kolumn Wodarza Zmoisawa. Moe by to znieksztacone imi wadcy Polan - Ziemomysa, ojca Mieszka I. Wedug niektrych historykw mg on y a do ok. 960 r. Skoro stawia si mu kolumny, to prawdopodobnie te nie yje.

W albumie Na wczasach wspomina si Mieszka, w dziwnym zdaniu: Pasztet a la Mieszko. Przyjrzyjmy si teraz, jaki wadca rzdzi krajem w pierwszym albumie pt. Zoty puchar. Mirmi ze swoimi wojami udaje si w nim do stolicy ze skarg na Czarne Trjkty do Krla Dobrowada. W tamtym czasie Polska zwana bya krajem gnienieskim. Stolic musiao by wic Gniezno. Po przyjedzie okazuje si, e krl od dawna nie yje. Dobrowad to zapewne skrt od Dobrego Wadcy. Obecnie krlem jest jego syn. Ten sam krl pojawia si w kocwce Wojw Mirmia, ma ju wtedy bujne wsy. Moim zdaniem moe to by odmodzony Bolesaw Chrobry z portretu Jana Matejki. W Wielkim Turnieju krajem rzdzi ksi Bolko. Moe by to ten sam wadca, ale ju troch starszy.

Bolesaw Chrobry

Krl z Wojw Mirmia

Ksi Bolko z Wielkiego turnieju

Jeeli przyjmiemy, e Mieszko mg by nazywany - Dobrowadem, a Bolesaw Chrobry - Bolkiem, to sprawa nieco si rozjani. Akcja komiksu moe si rozgrywa po 992 r., za panowania Bolesawa Chrobrego lub jego alternatywnego odpowiednika.
14

W jednej z historyjek Kajko i Kokosz znajduj srebrny denar. Najstarsz polska monet wybi Bolesaw Chrobry okoo 995 r. W Skarbach Mirmia Hegemon za uwolnienie Milusia da od mieszkacw Mirmiowa tyle zota, ile sam way. Podobne zdarzenie miao miejsce w rzeczywistoci. W 997 r. podczas pielgrzymki na tereny pogaskich Prusw zosta zabity biskup Wojciech. Bolesaw Chrobry wykupi jego ciao za tyle zota, ile ono wayo. Jeeli przyjmiemy, e Hegemon sam by tego nie wymyli, tylko wzorowa si na starszym pomyle, to akcja komiksu rozgrywa si po 997 r.

Podczas wspomnianej ju wizyty bohaterw w stolicy bohaterowie przechodz przez komnat przewielebnego biskupa. Zasiada on pniej obok krla. Biskupstwo w Gnienie utworzono na Zjedzie w roku 1000, po wizycie Cesarza Ottona III. Akcja toczy si ju po tej dacie.

Wczeniej przyjlimy, e ksi Bolko moe by tym samym modziecem, ktry rzdzi po mierci Dobrowada (Mieszka?). Mirmi w Zotym pucharze pamita, e dziesi lat temu by w stolicy i krl jeszcze y. Mieszko zmar w roku 992, jeeli doliczymy do tej daty 10 lat, to akcja pierwszej czci komiksu moe si toczy okoo 1002 r. W albumie Na wczasach Kajko i Kokosz docieraj do Wielkiej Wody. Napisy na tabliczkach gosz: Strefa graniczna, Plemi Ranw i Urzd celny. Granica z Ranami znajdowaa si w pnocno-zachodniej czci naszego kraju.

15

Wczeniej nie mijali adnych granic, czyli cae Pomorze naley do Polski. Taka sytuacja miaa miejsce tylko do ok. 1007 r., pniej dostp do morza by tylko czciowy. Czas akcji w tych albumach mona wic umieci w latach 1002-1007. Dlaczego jednak wadca raz jest nazywany krlem, a raz ksiciem? Wbrew pozorom odpowied jest bardzo prosta. Na zjedzie w Gnienie Bolesaw Chrobry otrzyma zgod Cesarza i Papiea na koronacj. Od tej chwili kaza si nazywa KRLEM. Koronacja z rnych wzgldw odbya si dopiero w roku 1025, miesic przed jego mierci. Przez wier wieku Chrobry nazywa si krlem, chocia dla swoich poddanych oraz wadcw ociennych pastw nim nie by. W jego obecnoci na dworze nazywano go tak, jak chcia, ale im dalej w gb kraju, wcale tak nie musiao by. Dla niektrych by dalej KSICIEM. Upyw czasu w komiksie mona pozna tylko po starzejcym si wadcy i rosncym Milusiu. Wiadomo na pewno, e midzy Cudownym lekiem a wczeniejszymi Skarbami Mirmia min rok. Podsumowujc mona teoretycznie przyj, e czas akcji wszystkich albumw przypada na pierwsze dwie dekady XI w. Prosz traktowa jednak powysze rozwaania jako zabaw. Teorii na temat moe by wiele. Ja przedstawiem tylko jedn z nich.

16

MIRMIOWO I OKOLICE
Akcja wikszoci albumw rozgrywa si w Mirmiowie i jego okolicach. Przez lata grd zmienia si. Zobaczmy, jak ten proces przebiega. W Zotym pucharze jest to grd z gliny i kamienia z drewnianymi ciosanymi palami na waach. Podczas gdy mirmiowianie przebywali na zamku Czarnych Trjktw, zosta on spalony przez podstpnych rycerzy. Mieszkacy z murw obserwowali, jak ich grd ponie. Kajtek zaproponowa pozostanie na zamku i pobudowanie nowych domw na dziedzicu. Mieszkali w nim jeszcze w Szrankach i konkurach.

Mirmiowo I Zoty puchar

Mirmiowo II Zoty puchar, Szranki i konkury

Na pocztku Wojw Mirmia wida, e grd zosta odbudowany i zmodernizowany. Znw jest on zrobiony z kamienia i gliny, przybya jednak fosa ze sterczcymi ostrymi kokami, most zwodzony i wartownia nad bram. Pale na waach s ukadane na przemian pionowo i poziomo. Wewntrz wznosi si okazay dwr oraz dwie wiee. Widoczna jest take urawiowa studnia. Nie wiadomo niestety, co stao si z zamkiem - moe posuy on za budulec przy odbudowie grodu?

Mirmiowo III Woje Mirmia

Mirmiowo IV Szkoa latania

Ostatni modernizacj grd musia przej niedugo przed wydarzeniami przedstawionymi w Szkole latania. Przebudowano dwr Mirmia. Rozebrano murowan wie, a wok drugiej dorobiono balkon. Widoczne jest te balkonowe przejcie z dworu do wiey. Suy ono jako droga ewakuacyjna i miejsce przemwie. Wartowni i bram wzmocniono drewnianymi palami. Zaokrglono niemal kwadratowe dotychczas way obronne. Reszta pozostaa prawie bez zmian.
17

Dlaczego jednak mirmiowianie opucili luksusowy zamek? Wyjanie moe by kilka. - Mirmi mg nie chcie zamieszkiwa w zbudowanym w zachodnim stylu zamku, aby nie naraa si na gniew krla lub na zazdro ssiadw. - Przeprowadzenie si do mniej okazaego grodu za jednym zamachem rozwizywao kilka spraw. Spokojny lud Mirmia nie wyrnia si swoim miejscem zamieszkania. Grd wyglda z daleka biedniej i nienaraony byby na czste ataki dnych szybkiego zysku zbjw. - Jak widzielimy w ostatnim albumie pt. Mirmi w opaach - Mirmiowo czsto wizytowa przedstawiciel Najwyszej Izby Kasztelani (NIK) i musiano tuszowa wiele niedocigni. Grody bogate paciy wiksze podatki, grody biedne mniejsze. Utwierdzenie wadcy w przekonaniu, e grd jest biedny, pozwalao zachowa wicej pienidzy dla siebie. - A moe po prostu ycie na zamku nie przypado mirmiowianom do gustu? Wiemy ju, jak wygldao Mirmiowo. Zastanwmy si, czy moliwe jest ustalenie miejsca, w ktrym lea komiksowy grd? Na pierwszym kadrze Zotego pucharu czytamy: Wrd gstego boru, nieopodal jeziora, dumnie wznosi si grd ksicia Mirmia. W Wojach Mirmia opis jest podobny: Wrd gstych borw, nieopodal jeziora wznosi si warowny grd ksicia Mirmia. W Szkole latania akcja rozpoczyna si w domku Jagi, ley on: Nad jeziorem, nieopodal maego grodu. To wszystko, co wiadomo nam o topografii interesujcego nas terenu. Na szczcie jest jeszcze kilka innych wskazwek. - W albumie Na wczasach opuszczajcy Mirmiowo Referent stwierdza: To nie moja wina, e leycie na uboczu. Mirmiowo byo prawdopodobnie pooone daleko od centrum kraju.

- W Szrankach i konkurach Kajko i Kokosz do nadmorskiego grodu ksicia Wojmia wdruj pieszo. W dalsz drog np. do stolicy lub na ys Gr wybierali si konno lub wozem. Mirmiowo leao wic niedaleko Wojmiowa.
18

- O Wojmiowie wiemy natomiast, e leao: Nad urwistym brzegiem morskim.

- W tym samym komiksie szykujcy si do napaci na Mirmiowo Wikingowie mwi o 150. wyprawie przeciwko Przymorcom, czyli ludom yjcym przy morzu. - Piraci w albumie Na wczasach dopywaj z morza a do jeziora znajdujcego si obok Mirmiowa. Jezioro miao prawdopodobnie rzeczne poczenie z morzem lub jaka rzeka wpadajca do morza przepywaa obok jeziora i piraci mogli przenie do niego swoje odzie.

Zastanwmy si teraz, co wiemy o ssiadach mirmiowian? - W Szrankach i konkurach Mirmi chce wypowiedzie wojn plemieniu Gocikw zza jeziora za nieprzestrzeganie pasa wd terytorialnych. - Najwaniejsza informacja pojawia si w Wojach Mirmia, gdzie niedaleko Mirmiowa widzimy granic pastwa polskiego. Ksistwo Mirmia graniczy z krajem Omsw.

19

Nazwa jest trudna do wyjanienia, ale wiadomo, e rzdzi nimi Wielki Warm. Prawdopodobnie chodzi tu o lec na Pomorzu Wschodnim po prawej stronie Wisy - Warmi. Co ciekawe, w czasach Mieszka I i jego syna Bolesawa w tym wanie miejscu przebiegaa granica Polski. Postanowiem poszuka na mapie Polski Mirmiowa lub pozostaoci po nim. Zaoyem, e przez wieki Mirmiowo mogo zmieni nazw, cakowicie lub czciowo. Zaczem wic szuka miejscowoci o nazwie podobnej do Mirmiowa, pooonej na Pomorzu Wschodnim po lewej stronie Wisy, wrd lasw, nad jeziorem lecym obok rzeki, ktr mona dopyn do morza. Wyniki poszukiwa przeszy moje najmielsze oczekiwania. Na tym do dokadnie sprecyzowanym terenie znalazem miejscowo MIOWO.

Od nazwy komiksowego grodu rni j tylko trzy litery MI (RMI) OWO. Ley ono wrd lasw obok Jeziora Przywidzkiego. Czyby byo to komiksowe jezioro? Od Batyku niemal pod samo jezioro mona dopyn kolejno: Martw Wis, Motaw i Kodaw. Moliwe byo to chyba rwnie w XI w. Obok jeziora znajduje si Grodzisko Przywidz. Grodzisko - to pozostao po grodzie albo osadzie obronnej w postaci kolistego lub wielobocznego wzniesienia obwiedzionego waem lub fos.

Grodzisko

Opis pasuje jak ula do grodu Mirmia. Wedug mnie to nie moe by zbieg okolicznoci. Kilkadziesit kilometrw za jeziorem, patrzc od strony Miowa, ley GOCICINO. Moe tysic lat temu zamieszkiwao tam plemi Gocikw?
20

Podczas podry do Wojmiowa wojowie trafiali do lecej na cyplu jeziora rybackiej osady rodu Spytkw. Pomylaem, e skoro udao mi si ustali miejsce, w ktrym leao kiedy Mirmiowo, moe uda si rwnie znale pozostaoci po osadzie Spytkw i grodzie Wojmia. Po dokadnym przejrzeniu mapy Pomorza Wschodniego stwierdziem, e pierwowzorem Wojmiowa jest prawdopodobnie jedyne w tym rejonie grodzisko lece nad samym morzem. Znajduje si ono niedaleko Gdyni na Kpie Oksywskiej. Mniej wicej w poowie drogi z Grodziska Przywidz do grodziska z Kpy Oksywskiej znajduje si, lece nad maym jeziorkiem, Grodzisko Otoman. Moliwe, e wanie tu y kiedy lud Spytkw.

Dokadniejsza analiza mapy doprowadzia mnie do kolejnych odkry. Znalazem bowiem kilka ciekawych miejscowoci. Przy drodze z Przywidza do Pruszcza Gdaskiego ley JAGATOWO. Niedaleko Gdaska le KOKOSZKI, a obok Gdyni pooone jest WITOMINO. Na mapie Pojezierza Mazurskiego, obok Ostrdy, znalazem KAJKOWO. Niedaleko Iawy ley miejscowo LUBAWA. Nieco na pnoc, nieopodal Giycka ley SPYTKOWO. Widocznie krewni Kokosza w kocu przesiedlili si. Janusz Christa mieszka w Sopocie. Moliwe, e przed przystpieniem do pracy nad komiksem by w Grodzisku Przywidz (lub o nim czyta) i wraz z Miowem posuyo mu ono za pierwowzr komiksowego Mirmiowa. Przed przystpieniem do pracy nad komiksem mg take przejrze map swojego regionu i utrwali w nim niektre miejscowoci, czasami nieco zmieniajc ich nazwy. W kilku innych mg odnale bohaterw, ktrych przygody postanowi opowiedzie czytelnikom. Latem 2005 roku postanowiem zwiedzi okolice Jeziora Przywidzkiego. Nie spodziewaem si ujrze jakich znajomych plenerw z komiksu, chciaem po prostu zobaczy miejsce, na ktre wskazyway wyniki moich bada. Stwierdziem, e zaronite ju dzisiaj drzewami, niewielkie grodzisko, w komiksie zostao znacznie powikszone i przeniesione w inne miejsce.

21

Okolice Jeziora Przywidzkiego

Porwnaem uksztatowanie terenu do tego z komiksu. Wyobraziem sobie, e komiksowy grd musia lee na wzgrzu obok dzisiejszej miejscowoci Przywidz. Gdy stanem na brzegu jeziora, ku mojemu zdziwieniu, ukaza mi si znajomy widok. Po chwili uwiadomiem sobie, e jezioro przypomina jednak troch to z komiksu Janusza Christy. Przypomniaem sobie kadr z Festiwalu czarownic, na ktrym Jaga i amignat koczyli rejs dookoa jeziora. To mogo by wanie to miejsce.

Jezioro koo Mirmiowa

Jezioro Przywidzkie

Usiadem nad wod. Pomylaem, e odnalazem okolice, w ktrych 1000 lat wczeniej yli dzielni woje Kajko i Kakosz oraz kasztelan Mirmi ze swoimi poddanymi. Mogem chwil odpocz, moje poszukiwania dobiegy koca. Tak wedug mnie przedstawia si sprawa lokalizacji Mirmiowa. Kady czytelnik, a nawet autor, moe mie jednak inne zdanie na ten temat.

22

ZBJCERZE
W albumie Szkoa latania pojawili si nieodcznymi wrogowie Mirmiowa. Na drugiej planszy czytamy: Wrd gstych borw, na wzgrzu, staa zbudowana z kamienia i drewna warownia rycerzy-rozbjnikw zwanych ZBJCERZAMI.

Niektrzy czytelnicy zastanawiaj si, jak to moliwe, e najpierw nie byo nic o nich sycha, a tu nagle pojawiaj si i maj warowni niedaleko Mirmiowa? Gdyby w XIII wieku kto wyjecha z Polski na studia za granic, zasiedzia si i w wrci po kilkunastu latach, dawno po sprowadzeniu do kraju obcego Zakonu, rwnie mgby powiedzie: Skd tu tylu Krzyakw, jak wyjedaem, to ich nie byo? Czciow odpowied na to pytanie moemy jednak znale w tym samym komiksie, w ktrym autor pisze: Czas midzy poszczeglnymi wyprawami upieskimi wypeniaa im musztra oraz nauka wojennego rzemiosa. Wyjanienia mog by takie. - Zbjcerze mogli niedawno osiedli si w okolicy by, jak im si wydawao, bez problemw upi grd Mirmia. Liczba napadw na Mirmiowo, ktr opisz poniej, zdaje si przeczy tej teorii. - Mogli mieszka tam od zawsze, ale uczestniczyli w wielu wyprawach i nie stwarzali realnego zagroenia dla mirmiowian, przez co ci nawet o nich nie wspominali. - Trzecie wytumaczenie, troch kontrowersyjne, jest takie, e pojawili si oni ju w pierwszym komiksie, aby podstpnie osiedli si na ziemiach ksicia Mirmia z pomoc ksicego Szambelana, a nazywali si wtedy Czarnymi Trjktami.

23

Po nakazie opuszczenia kraju Wielki Kompan mg wyjecha tylko z czci swoich rycerzy. Pozostali mogli chowa si w borach i stopniowo zmienia si w zbjcerzy, ktrzy maj inny ksztat hemw, nie posiadaj te peleryn i tarcz z trjktami. Co akurat nie dziwi z uwagi na to, e musieli si maskowa. Umundurowanie jest identyczne: biay mundur z czarnym krzyem i okrg sprzczk.

Czarne Trjkty

Zbjcerze

S jeszcze dwie inne poszlaki wskazujce na zwizki midzy dwiema kompaniami. - W Zotym pucharze jeden z rycerzy mwi: Ten Oferma zawsze co takiego wymyli... Czyby to ten sam Oferma z pniejszego oddziau zbjcerzy?

- W tym samym komiksie jeden z rycerzy Czarnych Trjktw podczas wymachiwania mieczem przez swego wodza stwierdza: Takie PLASTERKI bd z Mirmia. wiartowanie na plasterki to rwnie przewijajca si wiele razy przez seri, ulubiona metoda walki zbjcerzy, ktr po raz pierwszy Kapral nakazuje zastosowa w Szkole latania na Mirmile, Lubawie i bronicym ich Kajku.

24

Umiejtno stawiania zamkw przez Czarne Trjkty i zamieszkiwanie zbjcerzy w kamienno-drewnianej warowni moe sugerowa, e wygnaniu przez krla nie podporzdkowaa si bardziej tpa cz rycerzy, ktra by moe dziczaa w borach do chwili zebrania ich przez Krwawego Hegemona i Kaprala. Ale kto wie, jak by naprawd? Pierwsze cztery czci, w ktrych wystpili zbjcerze, wskazuj na due rotacje w ich skadzie. Oprcz Ofermy z imienia wymieniony jest tylko Siacz, ktry w Szkole latania rozwala st, przy ktrym siedzi Kapral. Poza nimi trudno doszuka si tych samych postaci w kolejnych albumach. Przeomowa jest historyjka pt. ania, ktra wraz z Koncertem Kaprala poprzedza album Skarby Mirmia. Znajduje si ona obecnie w albumie Urodziny Milusia. Na drugim kadrze pojawio si w niej siedmiu zbjcerzy, ktrzy obok Ofermy zostali w oddziale do koca serii.

Zbjcerze mieli w swoim repertuarze kilka szlagierw o sobie samych. W Wielkim turnieju piewaj: Gdy zbjcerze maszeruj, wszyscy strach ogromny czuj! Porbiemy, posiekamy, nawet trawie r nie damy! Pie z Mirmia w opaach brzmi tak: A kiedy zbjcerz dumnie kroczy, to nawet kret wytrzeszcza oczy! Po wygnaniu z wasnej warowni spucili nieco z tonu: Nikt zbjcerza nie auje, cho on rzewnie lamentuje, Oj, Oj , Oj Uoyli rwnie dla swojego wodza pikn koysank.

Jak wida talentu im nie brakowao.

25

Gdy zmusia ich do tego sytuacja potrafili zamieni swoj warowni w pensjonat z mnstwem atrakcji dla goci.

W Dniu miechay przy okazji obchodw wita dowcipw okazao si, e maj straszne poczucie humoru.

Kadorazowe oprnienie baryki piwa koczyo si ogln bjk, w ktrej wszystkie chwyty byy dozwolone, a w ruch szy pici, kufle, stoki, awy i beczki.

26

W tym samym albumie Oferma na odprawie, przerywajc mow Hegemona, wznosi okrzyk: WIWAT SREBRNY JUBILEUSZ. Pniej dodaje: Mamy dokona pidziesitej prby zdobycia Mirmiowa. Informacja ta pozwoli nam na podliczenie wszystkich znanych prb zdobycia grodu dokonanych przez zbjcerzy. Oczywicie przy zaoeniu, e nie miay miejsca adne napady pomidzy poszczeglnymi albumami. Szkoa latania - Prba 43: Miaa miejsce po nakazie zamykania bramy przez Mirmia, po tym jak pnagi spdzi pod ni ca noc. Przebrani zbjcerze dostaj si do grodu, ale na przeszkodzie staj im pomysowy Kajko, ucztujcy Kokosz i inni mieszkacy. - Prba 44: W szykujcych si do kolejnego drabinowego szturmu zbjw uderzaj czoowo, powracajcy z ysej Gry, leccy na pniu drzewa, Kajko, Kokosz i ich kasztelan. Na wczasach - Prba 45: Dziki podkopowi zbjcerze dostaj si w nocy do wntrza grodu, akurat w chwili napadu piratw z Jomsborga. Dochodzi do bitwy obu formacji, dopingowanych z waw przez mirmiowian.

Urodziny Milusia - ania - Prba 46: Dywersant Oferma namawia mieszkacw grodu do budowy ani, w ktrej zgodnie z planem Hegemona wycignici z grodu maj by rozsiekani nadzy i bezbronni. Podstp si nie udaje i sami trafiaj w puapk.

27

Skarby Mirmia - Prba 47: Nieudana napa ma miejsce na wstpie albumu. Nic o niej bliej nie wiadomo. Kapral stwierdza tylko: Wodzu Hegemonie, ale nas sprali Cudowny lek - Prba 48: Zbjcerze, korzystajc z wyschnitej fosy, forsuj way z ustawionych w niej drabin. Atak zostaje przerwany po przylocie na smokach Kajka i Kokosza. Warunkiem nie dostania w skr jest napenienie fosy wod z jeziora.

Festiwal czarownic - Prba 49: Ma odby si wsplnie ze zbjeckim plemieniem Rarogw. Zbjcerze zostaj jednak przepdzeni ze swojej warowni, a Rarogowie rozwalaj bram taranem. Gdy stwierdzaj, e dziki podstpowi skrzatw maj przyklejone do niego rce, pozostaje im tylko odwrt i znalezienie rozpuszczalnika Dzie miechay - Prba 50: Polega na sforsowaniu waw machin oblnicz. Pomost bojowy, ucity przez Kajka i Kokosza, okazuje si za krtki. Nie mog jednak zawrci, bo Hegemon podpala drog odwrotu i atak koczy si kpiel w fosie. - Prba 51: Odbudowana pod nadzorem Ofermy machina dziki tym samym wojom miaa tym razem za dugi pomost i atakujcych czekao bardzo twarde ldowanie.

28

W krainie borostworw - Prba 52: Poprzedza j dywersyjno-sabotaowy atak Ofermy, ktry w Dniu wita Czystej Wody wskakuje do studni, co powoduje jej wyschnicie. Hegemon rozbi bram grodu w chwil po tym, jak z wyschnitej studni wystrzeli strumie wody zmieniajc grd w jezioro. Na zbjcerzy runa lawina wody i zmya ich z grodowego wzgrza. Mirmi w opaach - Prba 53: Brama ma zosta wyamana, a taranem zostaje sam pomysodawca Oferma. Grd ratuje wity napis, wywieszony nad bram, ktry brzmi: Zamknite. Remanent.

- Prba 54: Jedyna udana, ale nie do koca. Zbjcerze zajmuj grd pod nieobecno jego mieszkacw, a bram otwiera im, zmieniajcy chwilowo strony Oferma. Rozpalaj jednak ognisko, w ktrym znajduje si wynaleziony przez Wita proch, co powoduje ucieczk w popochu.

W pozostaych albumach maj miejsce podstpy, potyczki, napady i porwania, ale nie ma bezporednich prb napadu na grd. Byy wic 54 prby zdobycia Mirmiowa, z ktrych znanych czytelnikowi jest zaledwie 13. Najczstsze z nich to podwjne szturmy za pomoc drabin, machin oblniczych i taranw. Niemal po kadej nieudanej napaci Hegemon z nadziej w gosie oznajmia swoim podwadnym: Dobierzemy im si jeszcze do skry.
29

WYPRAWY
W niektrych albumach bohaterowie podruj do odlegych krain. Kilka z odwiedzonych miejsc mona zidentyfikowa dokadnie, a inne w przyblieniu. - W Szrankach i konkurach Kajko i Kokosz, wysani przez Wojmia i Wita, w celu spenienia ycze Fochny trafili najpierw do Krainy Orusw, gdzie rosa jabo rodzca zote jabka. Napotkany starzec opowiada Kajkowi, e jego kraj jest peen piknych jezior i bogatych w zwierza borw. Pierwsze skojarzenie, jakie si nasuwa, to, e chodzi tu o Krain Wielkich Jezior znajdujc si w rodkowej czci Pojezierza Mazurskiego. - Nastpnie w poszukiwaniu jajka ar-ptaka docieraj na ziemie ksicia Oleszy, gdzie wadca zaoy Ksicy Rezerwat Przyrody. Pieszo nie oddalili si chyba zbytnio od najwikszych polskich jezior. Ze wzgldu na imi ksicia obstawiabym wic okolice Olsztyna, niedaleko ktrego znajduj si dzisiaj rezerwaty: krajobrazowy, torfowiskowy i ssakw oraz ostoja bobrw.

- Po koron i bero Zotowosego Rangara, krla piratw, para wojw dociera do grodu na skalistej wyspie morskiej. Na t zowrog wysp zamieszka przez piratw zawo ich rybacy, wic musi ona lee blisko terytorium Polski. Wysp, ktra we wczesnym redniowieczu staa si baz dla piratw normandzkich, by Bornholm. Znajduje si on na Morzu Batyckim i naley do Danii.

30

- W Szkole latania Mirmi ze swoimi wojami dociera na ys Gr, gdzie koczy tytuow uczelni. Gra ta, liczca 594 m n.p.m. ley w wojewdztwie witokrzyskim w granicach witokrzyskiego Parku Narodowego. - W poszukiwaniu zawodnika na wito Barana w Wielkim turnieju bohaterowie dochodz do szaasu pasterskiego znajdujcego si w tak wysokich grach, e musz to by Tatry. - W albumie Na wczasach Kajko i Kokosz docieraj do kraju Ranw. Ranowie, czyli inaczej Rugianie, to plemi zachodniosowiaskie zamieszkujce we wczesnym redniowieczu wysp Rugi i pobliskie ziemie na staym ldzie. W X w. pojawiaj si w rdach skandynawskich. Rugia to wyspa w poudniowozachodniej czci Morza Batyckiego. Oddzielona od staego ldu cienin Stralsund. Naley dzisiaj do Niemiec. Bohaterowie trafiaj do wityni Porewita. witynia taka obok kilku innych, m.in. witowita i Rugiewita, istniaa naprawd. Posg piciotwarzowego Porewita znajdowa si w siedzibie ksicej w miejscowoci Grodziec.

- Po niedugim czasie wojowie wraz z wojem Witem dopynli do Jomsborga straszliwej warowni pirackiej. Kiedy cz historykw skaniaa si ku teorii, e wymieniany w kronikach skandynawskich grd piracki znajdowa si na najwikszej obecnie polskiej wyspie - Wolin. W IX w. powstaa tam osada zwana Jumne, Winieta lub Jomsborg, a w X w. wybudowano port nad Dziwn. Dzisiaj niektrzy badacze twierdz, e Wolin nie mia nic wsplnego z Jomsborgiem. Teoria ta nie trafia to do przekonania organizatorw i ludzi bawicych si co roku w tym miecie na Festiwalu Wikingw pod nazw Jomsborg-Winieta.

31

- Natomiast w Cudownym leku rycerze wysani po wod ze rda Pochwista, dolatuj do wielkiego jeziora, nad brzegiem ktrego wznosia si niedostpna warownia. Skaliste gry w tle i trwajca kilka dni podr na Milusiu pozwalaj na przypuszczenie, e ley on poza terytorium Polski, prawdopodobnie na poudniu Europy. Napotkany Ramparam noszcy dugie czarne wsy zdaje si potwierdza t teori. Imiona innych bohaterw - Kaprylda, Gaeta i Marzan - te brzmi obco. Mirmi mwi, e rdo ley za siedmioma grami i za siedmioma rzekami. Moe w lecym na terytorium dzisiejszej Rumuni Siedmiogrodzie lub gdzie niedaleko?

- Ostatnia wyprawa ma miejsce w ekologicznym albumie pt. W krainie borostworw. Jak sam tytu wskazuje, Kajko i Kokosz musieli si zagbi w gste nieprzebyte bory. Wskazwk jest wielkie jezioro z du wysp poronit wszystkimi gatunkami drzew z wzgrzem porodku. Najbliszej Mirmiowa le Bory nazywane dzisiaj Tucholskimi. Jedynym jeziorem lecym na tym terenie, w centrum ktrego znajduje si wyspa tak dua, e zaznaczono j na mapie, jest Wielkie Jezioro Cypel.

Wszystkie wskazane miejsca to tylko moje przypuszczenia, wydaje mi si jednak, e lokalizacja niektrych jest wicej ni bardzo prawdopodobna.

32

Na poniszej mapie zaznaczyem wszystkie miejscowoci i krainy, o ktrych wspomniaem w poprzednich rozdziaach.

33

GWNI BOHATEROWIE
Kada seria ma swoich gwnych bohaterw. Seria Janusza Christy obok pary wojw ma ich jeszcze kilku. Niektrzy zmieniali si wraz z rozwojem serii. Poniej chciabym przedstawi tych, ktrzy pojawili si w najwikszej liczbie albumw. KAJKO I KOKOSZ Kajko i Kokosz to dwch najdzielniejszych wojw Mirmia. Na nich w gwnej mierze spoczywa ciar obrony grodu. Zawsze te jako pierwsi byli typowani do niebezpiecznych wypraw, misji inwigilacyjnych i ratunkowych oraz wczasw. Byli przyjacimi i mieszkali we wsplnym domu. Kajka mona scharakteryzowa jako inteligentnego, statecznego, uczciwego i szlachetnego. By o wiele mdrzejszy i odwaniejszy od swojego przyjaciela. Pocztkowo nie wierzy w zabobony i czary. Widzc jednak magiczne sztuczki Jagi, stopniowo si z nimi oswaja. Zacz przyjmowa od czarownicy rne podarki uatwiajce przeycie podczas dalekich wypraw. Dziki niemu wojowie wychodzili cao z opresji, w ktrych si znaleli.

Zawsze potrafi znale wyjcie z beznadziejnej nawet sytuacji. Zmienia si to tylko w albumie W krainie borostworw, gdy za spraw czarw sta si bardzo niesympatycznym psotnikiem. Ze Skarbw Mirmia wiadomo jednak, e mia braki z zoologii, gdy zabijanego komara nazwa gadem.

34

By rwnie pomysodawc pierwszego meczu pikarskiego rozegranego na ziemiach polskich.

Kokosz by o wiele barwniejsz postaci. By tchrzem i akomczuchem. W Zotym pucharze wierzy, e jego cie dodaje mu siy. Lubi sobie dobrze podje. Nie cierpia, gdy kto mu przeszkadza podczas posiku i podwieczorku, o czym dobitnie przekonali si zbjcerze w Szkole latania.

Pocztkowo przed posikiem zawsze wyrzuca za siebie yk strawy dobrym skrzatom. Pniej przesta wierzy w zdolnoci swojego cienia, a dzielenie si jedzeniem z innymi uzna za zbyteczne. Ze wszystkich bohaterw serii najwicej wiadomo o jego rodzinie. Rd Spytkw to jego krewni. Jego wujami byli amignat i znany ze Zotego pucharu karczmarz. Ten drugi akurat zbytnio si z tego nie cieszy. Czarownica Jaga, zwana wczeniej Zielach, bya jego ciotk. Dla wykonania zadania lub zdobycia jedzenia Kokosz ucieka si nawet do niecnych czynw. Dwa razy po sprzeczce powiesi Kajka za ubranie na drzewie.

35

W Szrankach i konkurach poszo o dk, natomiast w Zamachu na Milusia o konsumpcj jajka. Rozwaa nawet moliwo uycia przyjaciela w roli dziadka do orzechw. akomstwo wzio jednak gr i wysiedzia jajko, z ktrego wyklu si Milu. Ulubionym jego daniem bya konina. wiadcz o tym aluzje pod adresem konia Wita. Jedyna prba nakonienia go do zmiany profesji speza na niczym. Podczas odbywania kursu na kata (Woje Mirmia) i po poarciu caych zapasw ze spiarni, Mistrz Cechu stwierdzi, e do zawodu si nie nadaje.

Mia kopoty z wchodzeniem do dki. Dwa razy (Na wczasach, Skarby Mirmia) skoczyo si to kpiel w wodzie. Gdy w kocu raz wskoczy do dki z rozbiegu, ta pka na p.

Obaj wojowie byli cierpliwymi nauczycielami. Uczyli Wikinga Olafa, jak zosta krwawym piratem (Szranki i konkury), barana Beka - jak atakowa przeciwnika (Wielki turniej), a sztuki latania uczyli smoka Milusia (Skarby Mirmia).

36

Chocia obaj wojowie byli zatwardziaymi kawalerami, to ch posiadania oa z baldachimem, ktre przysugiwao tylko modym maestwom, omal nie doprowadzia Kokosza do lubu z majc przeterminowan urod Oseti. Na szczcie ta nie zgodzia si na jego warunek, aby usynowi Kajka. Kajko i Kokosz zazwyczaj nie stronili od walki, lecz gdy brako im pomysw, ich ulubionym manewrem taktycznym byo chowanie si na drzewo. Robili to, gdy atakowa ich wcieky karczmarz (Szranki i konkury), powd (Zamach na Milusia) czy Dziad Borowy (Dzie miechay).

W trakcie swoich przygd wojowie zostali wiele razy uwizieni: przez Mirmia i dwa razy przez Czarne Trjkty (Zoty puchar), przez Mirmia i piratw (Szranki i Konkury), przez Dajmiecha (Woje Mirmia), przez rabusiw i Jomsborskich piratw (Na wczasach), w mirmiowskich lochach (Zamach na Milusia), przez zbjcerzy (Koncert Kaprala), dwa razy przez Rarogw (Festiwal czarownic) i przez Dziada Borowego (Dzie miechay).

37

Poddawani byli rwnie wyszukanym torturom.

Wielokrotnie na swojej drodze wojowie spotykali niedwiedzie. W Zotym pucharze Kokosz spotyka niedwiedzia, ktry z rabusia staje si handlarzem. W Szrankach i konkurach spotykaj niedwiedzia, ktry jest w zmowie z dziadkiem sprzedajcym ryby. W Wojach Mirmia dwa misie atakuj znienacka Kokosza i amignata. W Szkole latania Kokosz lecc w kufrze da klapsa niedwiedziowi, ktry nie puci mu tego pazem. W albumie Na wczasach Kajko pokonuje go rkawic siy. W Zamachu na Milusia Kokosz uderza misia wdk, mylc, e to przebrany Milu. W chwili zderzenia z drzewem uwiadamia sobie swoj pomyk. W Cudownym leku w twierdzy Ramparama straszy ich mi Grol. W Dniu miechay chowaj si na drzewie przed niedwiedziem, ktry okazuje si by Dziadem Borowym. Ostatni raz spotkali niedwiedzia w historyjce z Kalendarza z 1987 r.

Kajko i Kokosz byli ulubiecami swojego kasztelana Mirmia. Jak sam twierdzi, daby im swoje crki za ony, gdyby je tylko mia.

38

MIRMI I LUBAWA Mirmi by pocztkowo zwany ksiciem, pniej nazywano go ju tylko kasztelanem. Nie wiadomo, czy zosta zdegradowany, czy biorc przykad ze swojego wadcy kaza nazywa si ksiciem na wyrost. Mia on Lubaw i brata Wojmia. Nieyjcy ojciec zostawi mu w spadku zoty puchar, aby tylko z niego pi mid. Pocztkowo stosowa si do tej proby, pniej pi jednak wino z rnych naczy od garnkw do upiny z orzecha wcznie. Jego atwowierno doprowadzia do zajcia, a nastpnie spalenia Mirmiowa przez Czarne Trjkty. W obronie swoich mieszkacw uda si nawet do krla. Potrafi by bezwzgldny, a przynajmniej takiego udawa. W Zotym pucharze wygna czarownic Zielach (pniejsz Jag). W Zamachu na Milusia przepdzi z grodu swoich najlepszych wojw, razem z ich smokiem. Natomiast w Mirmile w opaach da im do zrozumienia, e s mu niepotrzebni. Bunt wasnych mieszkacw sprawi, e w obu przypadkach musia sam sprowadzi ich z powrotem.

Dziki intrydze Kanclerza w Wojach Mirmia musia wraz z maonk uda si na wygnanie do swojego brata. Stopniowo zacz sucha si ony i mie stany depresyjne, ktre czasami koczyy si prbami samobjczymi. W Wielkim turnieju na widok barana Beka prbowa utopi si w domowej bali, na szczcie nie wytrzymay deski, z ktrych bya zrobiona.

39

W Zamachu na Milusia chcia tylko postraszy swoich mieszkacw, e skoczy z wiey. Przez poaman barierk spad z niej nawet, ale wyldowa na gowie zaskoczonego Kokosza. Marzy o orchideach na swoim grobie. Miewa rne dziwne zachcianki.

Postanowi nauczy si lata (Szkoa latania) lub by olbrzymem (Festiwal czarownic). W obu przypadkach skoczyo si kopotami dla caego Mirmiowa.

Przyczepiay si do niego rne przypadoci: bl zba (Szkoa latania), zmora senna (Wielki turniej) i katar (Cudowny lek).

40

Bardzo lubi owi ryby w jeziorze (Festiwal czarownic) i w grodowej fosie (Wielki turniej). Podczas tej drugiej moliwoci cisza musiaa by tak idealna, e konia trzeba byo nosi na plecach.

Dwa razy wpad w powane tarapaty. Zosta uwiziony przez: Rycerzy Czarnego Trjkta (Zoty puchar) i zbjcerzy (Festiwal czarownic). Gdy spieszy si do ukochanej, potrafi rozprawi si z trzema zbjami, ktrzy stanli mu na drodze. Za swoje zasugi w Szkole latania nadano mu przydomek Mirmi Waleczny. Lubawa bya kuzynk Popiela, ktrego zjady myszy. Wiadomo, e miaa mamusi, dziki ktrej moga szantaowa Mirmia na dwa sposoby. Pierwszy to taki, e si do niej wyprowadzi. Drugi, znacznie gorszy, e mamusia przeprowadzi si do Mirmiowa.

Ukoczya kurs znachorski. Czasami mogo si wydawa, e to ona rzdzi w grodzie, gdy ma trzymaa krtko i prowadzia porann zapraw dla wojw.

41

W razie potrzeby uywaa nawet swojej siy, co przy znacznej rnicy wag, na niekorzy ma, nie byo dla niego przyjemne. Na przykad w Szrankach i konkurach, dowiedziawszy si o podstpie Mirmia i jego wojw, przyoya mu z otwartej doni, a nastpnie zamkna ca trjk do rana w lochu.

Gdy jej m sobie co ubzdura, umiaa szybko przekona go do zmiany zdania.

Miaa czarne wosy, ale w ostatnim albumie pt. Mirmi w opaach, gdy leaa z mem w ku, okazao si nagle, e albo bya blondynk, albo nosia peruk.

42

JAGA I AMIGNAT Czarownica Jaga by wczeniej brzydka i nazywano j Zielach. Gdy zakochaa si w amignacie, zmienia imi i wygld, aby go zdoby. Pocztkowo Mirmi podchodzi do niej nieufnie. Oskary j nawet o plag kur i wygna z grodu (Zoty puchar). Zmienio si to, gdy od Krla dostaa zgod na uprawianie czarw. Pomagaa jej sowa Mruk, a pniej kruk Gda. Od zawsze drzemay w niej czarodziejskie zdolnoci. W Zotym pucharze w naczyniu z magiczn wod pokazywaa maszerujce Czarne Trjkty.

Potrafia te wprowadzi Kajka i Kokosza w stan transu, w ktrym ogldali wydarzenia z przeszoci. Niedostatki w swoim fachu nadrabiaa sprytem i podstpem. To dziki niej zdemaskowano kolejno intrygi: Kanclerza, Czarnych Trjktw i Dajmiecha.

Stopniowo wida postp w jej praktykach. Oto jej osignicia: potrafia zrobi z yki samobija (Szkoa latania), rozprawi si ze zmor senn, zrobi woreczki z zioami speniajce yczenia (Wielki turniej),

43

zrobi rkawic siy, zamieni konie w winie (Na wczasach), lata na miotle (Skarby Mirmia), sporzdzi eliksir prawdy, wzrostu i zmniejszania (Festiwal czarownic),

sprawi, by wojom wyrosy kopyta (Dzie miechay), zmieni dobrego zbja w nosiwod (W krainie borostworw), chodzi po wodzie (Mirmi w opaach). Nie potrafia jedynie oywi wyschnitego rda w Mirmiowie. Za wynalezienie wspomnianego eliksiru wzrostu zdobya pierwsz nagrod na festiwalu czarownic. amignat to zbj o gobim sercu. Oprcz amania gnatw zajmowa si rwnie odbieraniem bogatym i dawaniem biednym. Najlepiej charakteryzuje go wierszyk, ktry sam o sobie uoy: Zbj amignat wraca sobie z pracy, znw z ubogich uczyni bogaczy. Lecz im szybko wszystko pozabiera, bo amignat tylko biednych wspiera. Co kwarta skada Mirmiowi sprawozdanie ze swojej dziaalnoci dobroczynnej. Potrafi puci w samych spodenkach Kanclerza (Woje Mirmia), Hegemona (Szkoa latania),

wysannikw ksicia (Wielki turniej) i przedstawiciela NIK-u (Mirmi w opaach).

44

Skonfiskowa nawet srebrny denar znaleziony przez Kajka i Kokosza. Dzika powala jednym lewym prostym. Jego atrybutami byy fujarka, ktra pono dodawaa mu siy i wielka maczuga. Fujark podstpem zabrali mu zbjcerze w Szkole latania, maczug W krainie borostworw. W obu przypadkach nie wyszo im to na dobre.

Ulubionym jego powiedzonkiem byo Lelum Polelum. Czasami miewa kopoty z waciw ocen sytuacji jak np. podczas zorganizowanej przez Dajmiecha egzekucji Kajka i Kokosza.

W razie potrzeby stawa z mieszkacami grodu na waach, aby go broni, i pomaga w posprztaniu go po najedcach. Honor nie pozwala mu jednak na branie udziau w planie Kajka z podpisywaniem sprawozda z nieodbytych bitew. By naiwny i atwowierny, co w Wojach Mirmia doprowadzio go za kratki. Polecenie przebywania za kratkami wydane przez Kanclerza przestrzega bardzo rzetelnie. Chodzi z krat nawet na spacery i randki.

Pniej idc na spotkanie kata wierzy, e to tylko prba jego mstwa. Od utraty gowy uratowaa go Jaga, ktra pradawnym zwyczajem zasonia mu j chustk i poja za ma.
45

HEGEMON I KAPRAL Hegemon (gr. hegemon) to inaczej wdz, przywdca, zarzdca, mocarz. By wodzem zbjcerzy. Nazywano go nawet Krwawym. Chcia za wszelk cen zdoby Mirmiowo. Nienawidzi Mirmia i smoka Milusia. Uwielbia okrzyki na swoj cze. Jego ulubionym przeklestwem byo Do kroset, ale zna ich o wiele wicej.

W celu podniesienia sprawnoci swoich podkomendnych czsto zarzdza manewry. W Szkole latania kocz si one puszczeniem napotkanego Mirmia z wojami w samych spodenkach. Natomiast po manewrach w Festiwalu czarownic, na skutek nieporadnoci Ofermy, Hegemon zostaje uwiziony przez Mirmia.

Zwolniono go po obietnicy pomocy w obchodach 100-lecia Mirmiowa. Skrupulatnie przygotowany podstp czsto obraca si na jego niekorzy. Po sprezentowaniu Mirmiowi zmory sennej (Wielki turniej) przez przypadek sam zostaje przez ni zaatakowany. Po pojmaniu wsplnie z Kapralem wojw Kajka i Kokosza (Dzie miechay) z powodu chodu obaj ubierali si w ich stroje, przez co zostali pobici przez wasnych zbjcerzy.

46

Hegemon zna szyfr chorgiewkowy, ktrego nauczy swoich podwadnych.

Sprawowa rzdy twardej rki. Jedyna prba buntu miaa miejsce podczas wygnania w Festiwalu czarownic, nie trwaa jednak dugo.

Dziwne jest podobiestwo stroju Hegemona do rzdzcego krtko w Mirmiowie Dajmiecha: szara zbroja, czerwona peleryna i hem ze skrzydami. Czyby go obrabowa albo pochodzili z tego samego rodu?

Nawet podczas odwrotu w popochu twierdzi, e ucieka naley z godnoci.

47

Kapral (w. caporale - dowdca). By postaci Numer 2 wrd zbjcerzy. Czsto udawa, e podlizuje si Hegemonowi, a tak naprawd czyha na jego posad. Znane s trzy takie prby. W Festiwalu czarownic, korzystajc z uwizienia swojego zwierzchnika przez Mirmia, mianuje si Hegemonem zbjcerzy. Po powrocie prawdziwego Hegemona Kapral wylecia przez okno, trzymajc je razem z futryn, po czym wyldowa w lochu.

W Dniu miechay wmwi Hegemonowi, e ten jest dzikiem. Po odzyskaniu przez niego pamici Kapral na krtko sta si Nieznanym Obiektem Latajcym.

W albumie W krainie borostworw prbowa przej wadz walczc z Hegemonem o maczug amignata. W tumanie kurzu omykowo zamiast niej cisn nog swojego wodza.

48

Czasem wyznaczany by do bardzo niebezpiecznych zada. W Cudownym leku zosta wysany do Mirmiowa jako bro bakteriologiczna, a w Festiwalu czarownic jako pose do Rarogw. Bardzo niemio wspomina zapewne maczug amignata, poniewa za jej spraw zosta wbity po pas w ziemi

oraz wrci do swojej warowni drog powietrzn.

Swj wielki dzie przeywa w Koncercie Kaprala. Udao mu si wtedy schwyta dwch najlepszych wojw Mirmia. Uwolni ich jednak amignat i przygoda skoczya si tytuowym koncertem polegajcym na uderzaniu wiszcej na acuch tarczy o jego gow.

Jego ulubionym powiedzonkiem bitewnym byo Na plasterki. Na skutek nieporadnoci swojej i kompanw nigdy nie udao si go wprowadzi w ycie.
49

OFERMA Pocztkowo by chudy, pniej troch przyty, co nie poszo w parze z rozumem.

Jego nieporadno bywaa zgubna dla reszty zbjcerzy. By leniem, zamiast rozkoszowa si manewrami, wola spdzi na ochotnika cay dzie w lochu. Trzy razy wysano go do Mirmiowa z misjami sabotaowymi. W ani mia wcign mieszkacw w puapk. W albumie W krainie borostworw zatru w wod w studni, przez co wyscho jej rdo.

W Mirmile w opaach przemyci do grodu ducha lenistwa. Do zasug trzeba mu rwnie zaliczy wcignicie Milusia w puapk.

50

Za swoje zasugi bywa zazwyczaj niedoceniany, w nagrod mg si jedynie troch spoufala z Hegemonem, siadajc mu na kolanach. Jako najgupszy w caej warowni zawsze by krzywdzony przez kamratw. Nigdy nie wiedzia, dlaczego zawsze on musia sprawdza humor wodza, wystpujc jako pierwszy z szeregu oraz jak to si dziao, e pierwszy atakowa z drabiny way Mirmiowa, chocia nogi mu si nie ruszay.

Pod wpywem miodu przyprawionego przez Jag czarodziejskim eliksirem prawdy wyzna, e za wykorzystywanie go plu wszystkim do kaszy. W przebysku geniuszu wymyli, skd zbjcerze maj wzi drzewo na budow nowej machiny, nie wchodzc do lasu, gdzie byo peno puapek. Kady z jego kompanw musia przeprosi go za wszystkie zniewagi oraz pocaowa w rk. Po trzech dniach Hegemon i Kapral obudzili si w strugach deszczu. Machina bya gotowa. W warowni nie byo ani dachu, ani sufitu.

W Festiwalu czarownic zosta mianowa Kapralem. Gdy Oferma przypadkowo zrzuci swojemu wodzowi na gow myliwskie trofeum, wyldowa w lochu, ale i tak twierdzi, e bdzie mia co wspomina przez cae ycie.

51

MILU Milu by smokiem wyklutym ze znalezionego jajka, wysiedzianego osobicie przez Kokosza. W pierwszym dniu budzi strach wrd mieszkacw grodu, ale gdy okazao si, e jest rolinoerny, szybko sta si maskotk Mirmiowa. Uwielbia si bawi. Odwiedza w tym celu kurnik, obor i chlew. Lubi take gania za kotami i dzikami. Zwierzta uciekay jednak przed nim w popochu.

Jego ulubion zabaw byo siadanie za gomi i popychanie ich ogonem przez swoje plecy. Drug wersj tej zabawy byo popychanie gocia przez plecy na twarz.

Ba si jedynie pajkw, myszy i wasnego odbicia, na ich widok zia ogniem.

52

Uwielbia zaywa kpieli botnych ze winiami, ale nie lubi si my.

Z radoci merda ogonem.

Pocztkowo by nielubiany przez Mirmia. By wystawiony na sprzeda, prowadzany na acuchu, a nawet wygnany. Po uratowaniu Mirmia i Lubawy powrci do ask kasztelana. Gdy wyrosy mu skrzyda, jego opiekunowie po wielu bolesnych perypetiach nauczyli go lata. Odtd sta si rodkiem lotniczym i bojowym wsparciem powietrznym.

53

Nienawidzcy go Zbjcerze przeprowadzili kilka zamachw na jego ycie. W Zamachu na Milusia zrobili to za pomoc mocarza Rodrusa, ktrego po krtkiej walce dopado zniechcenie.

W Skarbach Mirmia wykopali puapk, do ktrej wcign go Oferma. Z opresji wybawili go Kajko i Kokosz. W Cudownym leku na wezwanie zbjcerzy do zabicia smoka stawio si kilku rycerzy. Gdy zostali przez niego pokonani, odbili to sobie na swoich zleceniodawcach. Podczas podry do zamku Ramparama Milu zakocha si w uwolnionej przez siebie smoczycy Miasi, z ktr odlecia do kraju, gdzie smoki zakadaj rodziny i gdzie nikt nie pragnie z nimi walczy.

Opisani powyej bohaterowie wystpili w najwikszej liczbie albumw. Zdarzao si jednak, e w niektrych albumach gwnymi bohaterami byy zupenie inne postacie. Postanowiem sprawdzi, w ilu albumach pojawili si poszczeglni bohaterowie. Do podlicze wykorzystaem najnowsze wydanie Egmontu. Kajko i Kokosz wystpili w 20 albumach, Mirmi i Lubawa w 17, Jaga (Zielacha) w 16, amignat w 13, Hegemon i Kapral w 11, Wit w 10 (ale w 5 tylko jako statysta), Oferma w 9, Wojmi w 5, Milu w 4, Wielki Kompan, Szambelan, Mszczuj, Fochna, Semko (zdrajca z grodu Mszczuja) w 3, a Krl, Kanclerz, Dajmiech, Niesaw, Rangar, Olaf, Karczmarz (wuj Kokosza), Semko (woj Mirmia) w 2.
54

NIEKONSEKWENCJE
Gdy Christa rysowa Kajka i Kokosza dla lokalnego Wieczoru Wybrzea, komiks nie podlega adnym ograniczeniom. Mg rysowa po kilkaset odcinkw jednej opowieci, a przygody miay rozmach twrczy. Gdy autor przenis si do oglnopolskiego wiata Modych, jego twrczo zostaa ograniczona 35-40 planszami. Przeomowymi czciami dla serii stay si Woje Mirmia i Szkoa latania, w ktrych wida zmiany nazewnictwa, zmiany wygldu gwnych bohaterw oraz wprowadzenie nowych. Na dodatek pomidzy tymi komiksami powsta dwustronicowy komiks, ktry nie pasuje do caoci serii. Zdaniem niektrych brak jest stopniowej ewolucji, a zbyt wiele rzeczy zmieniao si w stosunkowo krtkim czasie. Niekonsekwencje daj podstawy do stwierdze, e komiksy z obu gazet to jakby dwa odrbne cykle. Jednym z powodw kilku rnic jest z pewnoci fakt, e Christa nie przeczuwa przyszej popularnoci swoich komiksw oraz tego, e spowoduje ona wydanie komiksw z obu gazet w albumach KAW-u. Moim zdaniem nie moe by mowy o dwch cyklach, poniewa niekonsekwencje da si logicznie wytumaczy. W poprzednich rozdziaach prbowaem udowodni, e: - Mirmiowo nigdy nie byo murowane, a w zmianach jego wygldu mona doszuka si stopniowej ewolucji, - nazywanie tego samego wadcy krlem i ksiciem nie jest niczym nadzwyczajnym i ma swj odpowiednik w przeszoci, - Mirmi mg by zdegradowany z ksicia na kasztelana, lub od samego pocztku nazywano go ksiciem na wyrost, - s podstawy, aby sdzi, e zbjcerze nie pojawili si znikd, tylko mogli by pozostaociami po Rycerzach Czarnego Trjkta, - zmiana wygldu i imienia zakochanej czarownicy Zielachy w Jag rwnie nie powinna dziwi, bo czego nie robi si dla mioci. Pozostay mi jeszcze, jakby si mogo zdawa, najtrudniejsze do wyjanienia niekonsekwencje. WOJ WIT Posta ta kojarzona jest z najwiksz wpadk autora w ramach serii. Czy tak byo naprawd? Wit pojawi si pierwszy raz w Szrankach i konkurach, gdzie przez duszy czas mwi wierszem. Po twardym ldowaniu na gow jego talent poetycki gdzie prys. Rywalizowa wtedy z Wojmiem o wzgldy Fochny. Gdy ta zostawia ich obu dla wikinga Olafa, zakocha si w jej siostrze Kochnie. Po duszej przerwie pojawi si ponownie w albumie Na wczasach, gdzie spotka si znowu z Kajkiem i Kokoszem. Wydawa by si mogo, e si nie znaj. A moe tak wcale nie byo? Przyjrzyjmy si dokadnie ich ponownemu spotkaniu.
55

Na pierwszym kadrze, na 5 planszy widzimy najpierw woja Wita i daleko w cieniu niewidocznych Kajka i Kokosza. Na kolejnym kadrze wida tyem par wojw i nacierajcego na nich niewidocznego w cieniu Wita.

Faktem jest wic, e podczas tego spotkania bohaterowie nie widzieli si dokadnie z bliska, bo ko Wita wycofa si nagle, chcc chroni swojego pana. Drugi raz spotykaj si w lochu rozbjnikw. Najwaniejsze z tego spotkania jest stwierdzenie Kajka, ktry przedstawiajcemu si Witowi odpowiada: MY SI JU ZNAMY.

Jeeli zaoymy, e nie widzieli si bezporednio przed uwizieniem, to moe Kajkowi chodzio o to, e znaj si ju od dawna. Roztargniony Wit mg mie bardzo sab pami do twarzy i imion, a Kajko i Kokosz, ktrzy mogli go pozna, przez grzeczno nie przypominali mu, e si ju znaj, aby nie pogarsza jego stanu. Nie jest rwnie prawd, i nie wiadomo co si dziao z wojem Witem, pomidzy wyej wymienionym albumami. Wit cay czas mieszka w Mirmiowie, poniewa wida go np. w tumie w Skarbach Mirmia, Urodzinach Milusia i w Festiwalu czarownic.

W znaczcej roli pojawia si dopiero w ostatnim albumie pt. Mirmi w opaach, gdzie wynaleziony przez niego proch ratuje Mirmiowo. Niewiadomie dokona bohaterskiego czynu, o ktrym marzy od zawsze.
56

PASOWANIE Ta dwustronicowa opowie powstaa w 1975 r., gdy Christa po rozstaniu z Wieczorem Wybrzea chcia znale nowego pracodawc. Niekonsekwencja tej opowieci polega na tym, e Kajko i Kokosz s wiernymi wojami ksicia Wado, a nie Mirmia.

Z powodu tej niekompatybilnoci komiks ten doczeka si publikacji dopiero po 17 latach. Zupenie niepotrzebnie. Znawca komiksw Christy - Krzysztof Janicz, przed ktrym chyl czoa, obiecuje: konia z rzdem temu, kto wymyli, jak pogodzi t fabu z chronologi caego cyklu. Moim zdaniem Christa ju dawno mg doczy t historyjk do ktrego z albumw. Wyjanie pogodzenia jej z reszt serii jest kilka. 1. Caa ta opowie moga przyni si ktremu z bohaterw i mg j opowiedzie swojemu kompanowi. 2. Kajko i Kokosz nie musieli cae ycie by wojami w grodzie Mirmia, opowie ta moe mie charakter wspomnie i moga si im przydarzy w poprzedniej pracy u ksicia Wado, na krtko przed przeniesieniem si do Mirmiowa. 3. Kasztelan Mirmi mg by zobowizany do czasowego wypoyczania swoich najlepszych wojw, o ktrych byo gono w okolicznych grodach, w charakterze np. instruktorw sztuki wojennej. Jak wida jako to mona wyjani, ale po co mi ko z rzdem? YSA GRA W KRAJU OMSW W Szkole latania Mirmi zapragn si nauczy lata na miotle. Uda si w tym celu ze swoimi wiernymi wojami do kraju Omsw na ys Gr, gdzie czarownice prowadziy Wysz Szko Latania. Podr trwaa kilka dni zaprzgiem konnym. Drog powrotn bohaterowie odbyli w latajcym kufrze, przemierzajc znaczn cz kraju. Z wczeniejszych Wojw Mirmia wynika jednak, e Mirmiowo graniczyo z krajem Omsw i nie potrzebne byy dugie podre. Autor rysujc komiks dla wiata Modych wykorzysta nazw z komiksu z Wieczoru Wybrzea, nie wiedzc, e zostanie on kiedy opublikowany w albumie.

57

Co ciekawe, w Festiwalu czarownic czytamy: O zmierzchu na szczycie lecej nieopodal Mirmiowa ysej Grze zapono ognisko. Mieszkacy grodu przyszli na ni pieszo.

W scenariuszu nie byo miejsca na dug podr i autor postanowi przenie ys Gr w okolice Mirmiowa. Zastanawiaem si, jak mona logicznie wytumaczy te kcce si ze sob informacje. Moim zdaniem Krajem Omsw mirmiowianie mogli nazywa wszystkie ludy mieszkajce na wschd od naszego pastwa, zarwno te blisze, jak i dalsze. A ys Gr, na ktrej znajdowaa si Szkoa latania, z t, na ktrej odby si festiwal czarownic, czy tylko wsplna nazwa. Tak naprawd musiay to by dwie rne gry. Prawdopodobnie wzniesienie koo Mirmiowa zostao nazwane ys Gr na cze synnej gry z Kraju Omsw. URODZINY MILUSIA Na okadce Urodzin Milusia wykorzystano fragment puzzli wyprodukowanych w 1987 r. Wida na niej Kajka i Kokosza leccego na Milusiu, a w dole mirmiowian, zbjcerzy i zwierzta stosujce si do znakw i przepisw ruchu drogowego.

58

Spotkaem si z zarzutem, e okadka nie pasuje do reszty serii, poniewa w redniowieczu nie byo znakw, a na dodatek Milusiowi zniky dwie przednie nogi. Co do pierwszego zarzutu, to nic bardziej mylnego. W Szkole latania podczas polowania Mirmi ze swoimi wojami spotyka w lesie dwa znaki drogowe (plansza 4). Pierwszy ostrzega, e trzeba zsi z konia, a drugi ostrzega przed maczug amignata. W albumie Na wczasach Kokosz spada z wozu, bo nie zauway znaku na drzewie mwicego o zakazie ruchu pojazdw wyszych ni 2,5 metra. Znaki drogowe spotykaj rwnie wojowie w opowieci z kalendarza z 1987 r.

Gdy widzielimy ostatnio smoka Milusia w Cudownym leku, to mia co prawda cztery koczyny. Ale skd wiadomo, e na tym rysunku nie przedstawiono Milusia podczas jednej z pniejszych wizyt w grodzie? Podobno narzdy nieuywane zanikaj. Kiedy ju nauczy si lata, potrzebne mu byy tylko dwie koczyny do ldowania. Pozostaych dwch nie uywa, bo nie chodzi. Mogy mu one zanikn, gdy stay si zbdnym balastem. Dlatego smok moe mie na tym rysunku tylko dwie nogi. Ot i caa zagadka.

59

CIEKAWOSTKI
Z kad seri komiksow zwizane s jakie ciekawostki. Wydawnictwa w rnych wydaniach czasami zmieniay tytuy i okadki, w albumach brakowao gazetowych kadrw lub przydarzay si bdy edytorskie. Rysownikom w popiechu zdarzay si bdy w rysowaniu detali. Zazwyczaj s to mao istotne szczegy, z istnienia ktrych wikszo czytelnikw nie zdaje sobie sprawy. Nie ustrzeono si ich rwnie przy pracy nad seri o Kajku i Kokoszu. Znale w niej mona rwnie zmienione tytuy i okadki, nawizania do literatury i czasw PRL-u oraz rozwinicia starych pomysw. Ciekawostki s gratk dla badaczy i fanw serii. Przyjrzyjmy si im dokadniej. TYTUY, OKADKI I PLANSZE Komiksy o Kajku i Kokoszu byy drukowane w kilku gazetach i wydawnictwach. Zdarzao si wic, e ten sam komiks mia rne tytuy. W Wieczorze Wybrzea w latach 1972-75 ukazay si trzy opowieci o Kajku i Kokoszu. Byy to Zote prosi, Szranki i konkury i Woje Mirmia. W pierwszym wydaniu albumowym KAW-u wyszo z tego 6 albumw. W latach 1973-74 pierwszy komiks przedrukowano w Expresie Ilustrowanym pt. Zoto Mirmia. Natomiast w albumie zmieniono go na Zoty puchar. Czyby w dotknitym kryzysem kraju prosi le si kojarzyo? W latach 1984-85 WW wydrukowa powtrnie trzeci z komiksw pt. Kajko i Kokosz. Drugi album gazetowych Wojw Mirmia zatytuowano Rozprawa z Dajmiechem. eby byo ciekawiej, wydano go rok przed czci pierwsz. Trzy pierwsze komiksy ze wiata Modych z lat 1975-77, podobnie jak jedyny komiks z Relaksu z lat 1977-78, nosiy w oryginale tytu Kajko i Kokosz. W albumach zatytuowano je kolejno: Szkoa latania, Wielki turniej (wydanie czne 1981), Na wczasach (1983) i Zamach na Milusia (1983). Po powrocie na amy wiata Modych, z uwagi na pojawienie si nowego bohatera, komiksy z lat 1980-81 zatytuowane byy ju Kajko, Kokosz i Milu. W albumach nosz one tytuy Skarby Mirmia (1985) i Cudowny lek (1984). Jak wida albumw nie wydano chronologicznie. Komiksy ze M z lat 1982-1983 to Festiwal czarownic i Dzie miechay. W albumach ukazay si one pod tymi samymi tytuami w 1984 r. Ostatnie dwa komiksy o Kajku i Kokoszu wydano tylko w albumach. Byy to W krainie borostworw (1987) i Mirmi w opaach (Rj 1990). Oprcz duszych komiksw Christa stworzy te kilka krtszych opowieci o Kajku i Kokoszu. Byy to: Pasowanie (Tygodnik Batycki 1975), Urodziny Milusia, ania, Koncert Kaprala, Profesor Stokrotek (wszystkie nie zdyy si ukaza w Relaksie i wydano je w trzech rnych albumach z lat 1986-88), Srebrny denar (M 1984) oraz kalendarze z 1987 i 1988 r. Wszystkie te opowieci zostay
60

zebrane dopiero przez Egmont w 2004 r., w albumie Urodziny Milusia. Tytuowy komiks ukaza si te w czerni i bieli w Treflu 1/1996 pt. Urodziny smoka Milusia. Jeeli wemiemy pod uwag tylko tytuy albumowe, to z gwnych bohaterw, najwicej, bo a 3 razy, pojawi si w nich Mirmi, smok Milu - 2 razy i raz czarownice. W pierwszych wydaniach ukazao si 16 albumw. W najnowszej Penej edycji Egmontu po zebraniu krtkich opowieci w jeden album i innym ustawieniu kadrw w trzech pierwszych komiksach gazetowych, z ktrych wyszo 9 pokolorowanych albumw, jest ich 20. Okadek jest jednak 21, gdy do drugiego wydania Zamachu na Milusia (Rj 1989) autor namalowa zupenie now. W najnowszym wydaniu Egmontu wykorzystano wanie t przerysowan okadk.

wyd. I KAW

wyd. Rj i Egmont

Janusz Christa nie rysuje ju od kilkunastu lat. W czterech albumach wykorzystano wic jego wczeniejsze prace. W trzeciej czci Zotego pucharu umieszczono rysunek z puzzli firmy Sibui z 1988 r. Na rodku okadki dodano tylko puchar.

61

W pierwszej czci Szrankw i konkurw wykorzystano plansz tytuow komiksu z Wieczoru Wybrzea z 1973 r.

W trzeciej czci Wojw Mirmia skorzystano z rysunku ze strony tytuowej Rozprawy z Dajmiechem. W tle dorysowano bram i way Mirmiowa. Na wszystkich trzech okadkach tego komiksu pojawia si te kruk Gda, ktrego nie byo tam wczeniej. Nie narysowano go na nowo, tylko skopiowano z kadrw wewntrz albumu.

Wreszcie w Urodzinach Milusia wykorzystano wspomniany ju fragment puzzli z 1987 r. Postanowiem sprawdzi, ile razy na okadkach pojawiaj si poszczeglni bohaterowie serii. Do podlicze wziem pod uwag wszystkich 21 okadek. Jak przystao na gwnych bohaterw, Kajko i Kokosz pojawili si na wszystkich. Na 7 okadkach pojawili si Mirmi i Hegemon, razem tylko w Festiwalu czarownic. Na 4 okadkach pojawili si: Lubawa, Milu i Zbjcerze, na 3: Wit, Kapral i Gda, na 2: Mszczuj, Dajmiech, Niesaw i Skrzat, a tylko na 1: Wielki Kompan, Omsowie, barany Bek i Taran, piraci, Rodrus, Jaga, Walwuch, Oferma, Dziad Borowy, borostwory i wysannik NIK. Zdumiewajce jest tylko to, e jednego z gwnych bohaterw - amignata, nie ma na adnej okadce. Jak wida dziaalno charytatywna nie zawsze popaca.
62

W Wieczorze Wybrzea komiksy o Kajku i Kokoszu ukazyway si jako czterokadrowe paski. Byo ich razem 821. W pierwszym wydaniu KAW-u na skutek ustawienia po trzy paski na jednej planszy wyszo z nich 270 plansz. W wydaniu Egmontu uoono po dwa paski na jednej planszy i zebrao si z tego 401 standardowych plansz. Od roku 1975 Christa rysowa ju typowe plansze komiksowe. Byo ich razem 452. W sumie caa seria liczy 853 komiksowe plansze. BRAKI I ZMIANY Podczas przygotowywania komiksw gazetowych do wydania w albumie zrezygnowano z niektrych paskw lub pojedynczych kadrw. Przyczyny tego byy rne. Chciano zmieci komiks na 32 lub 48 stronach, niektre paski byy zej jakoci, inne za rozwlekay akcj. Czasami autor przerysowywa cae paski i dokonywa zmian w dymkach. Zobaczmy, z jakich paskw zrezygnowano, a jakie przerysowano. W premierowym komiksie o Kajku i Kokoszu z Wieczoru Wybrzea na pierwszych trzech paskach autor poegna si Kajtkiem i Kokiem.

W przedruku z Expresu Ilustrowanego pojawi si zamiast nich zupenie nowy pasek zwiastunowy. W wydaniu albumowym Zotego pucharu (KAW 1985) z wszystkich tych paskw zrezygnowano. Zrezygnowano te z dwch paskw o numerach 235 i 237. Na pierwszym z nich Mirmi informuje wojw, e diabe przyszed po niewinn dusz Lubawy, a na drugim we trjk schodz do podziemi.

63

Jak ju wspomniaem, komiks gazetowy pierwotnie nosi tytu Zote prosi. W albumie musiano wic wymaza t nazw z dymkw i zastpi j Zotym pucharem. Dwa razy tego nie zrobiono. Gdy zahipnotyzowani wojowie widz uciekajcego Szambelana, Kokosz stwierdza: Tak Kajko widz w jego rku ZOTE PROSI.

wyd. I KAW

wyd. III Egmont

Nastpnie, gdy Mirmi i Kokosz zagldaj do lochu z pucharami, ten drugi mwi: Wielkie nieba cae STADO PROSIAKW.

wyd. I KAW

wyd. III Egmont

W wydaniu Egmontu poprawiono niedopatrzenia zaprezentowano adnego z brakujcych kadrw.

dymkach,

ale

nie

W Szrankach i Konkurach zrezygnowano z paska 12, na ktrym wojowie graj przy stole w apanie much, oraz z paska 35, na ktrym Kajko wyprowadza zwizanego Kokosza z karczmy, a pniej miej si z atwowiernoci jej waciciela.

Natomiast midzy paskami 239 a 251 pojawio si 6 nienumerowanych paskw.

64

W tym miejscu, aby skrci akcj, autor z 12 paskw wybra tylko sze, przerysowa je i zmieni tre niektrych dymkw. W oryginale jeden z piratw wpada do wody i wyciga go z niej Kajko.

Pniej na pokadzie dochodzi do buntu, a po dopyniciu do ldu piraci obrabiaj wdrownego trubadura.

Ostatni powany brak to 6 paskw o numerach 283-288, na ktrych dochodzi do 163rundowego pojedynku Wojmia z Rangarem. W wydaniu Egmontu rwnie zrezygnowano ze wspomnianych kadrw.

65

W albumowych Wojach Mirmia nie ma adnych brakw, ale jest jedna powana zmiana. Najprawdopodobniej na skutek zej jakoci oryginaw autor przerysowa 25 paskw od numeru 163 do 175. W pierwszym wydaniu pt. Rozprawa z Dajmiechem znalazy si one na planszach 17-21, a w wydaniu Egmontu w czci 2, na planszach od 4 do 10. Od roku 1975 do 1987, w ktrym wydano album, kreska rysownika ulega stopniowej ewolucji. Staa si grubsza i pewniejsza. Rnice midzy starszymi i przerysowanymi paskami widoczne s goym okiem.

Kadr oryginalny

Kadr przerysowany

Braki mona znale rwnie w komiksach przedrukowanych ze wiata Modych. Prawdopodobnie z powodw ekonomicznych w albumach KAW-u nie byo stron tytuowych, a tytuy umieszczono na pierwszych planszach komiksu kosztem niektrych kadrw. Ze Skarbw Mirmia i Dnia miechay usunito po jednym kadrze, z Festiwalu czarownic - dwa kadry, a z Cudownego leku a trzy. W Penej edycji Egmontu dodano siedem brakujcych kadrw. BRAKI W WYDANIU KAW

Skarby Mirmia

Cudowny lek

66

Festiwal czarownic

Dzie miechay

Egmont stara si uzupenia niektre braki z poprzednich wyda. Jest jednak przypadek braku w stosunku do poprzednich wyda. Na ostatnim kadrze Profesora Stokrotka, ktry wchodzi obecnie w skad albumu pt. Urodziny Milusia (plansza 31), jednemu z wojw Mirmia czarny pasek zasania ca twarz. Trudno powiedzie, dlaczego tak si stao. Zobaczy go mona tylko w pierwszym wydaniu tej opowieci z Wygnaca z 1988 r.

Wygnaniec KAW 1988

Urodziny Milusia Egmont 2004

Jak wida, braki i zmiany byy rzecz normaln w komiksach o Kajku i Kokoszu. W 1989 ukazao si wydanie rozszerzone Zamachu na Milusia i co dziwne, w porwnaniu do pierwszego wydania przybyo w nim a 5 plansz. Autor wyjani m.in., skd wzia si rowa wstga na szyi Milusia. By to jedyny przypadek w komiksach o przygodach Kajka i Kokosza, w ktrym nie do, e nie brakowao kadrw, to wrcz ich przybyo.
67

W tym te albumie znajduje si kadr, ktry posiada trzy rne wersje napisw. Chodzi o pierwszy kadr z planszy 13 z Relaksu i pierwszego wydania KAW-u, gdzie Lubawa niesie kasz Mirmiowi. W wersji pierwszej z Relaksu nie byo adnej ramki informacyjnej. W pierwszym wydaniu KAW-u w ramce u dou kadru czytamy: W tym czasie kasztelan Mirmi zasiada do posiku. W drugim wydaniu Roju, na ktrym wzorowa si Egmont, kadr ten na skutek dodania piciu innych znalaz si na planszy 18. Znika w nim wyej opisana ramka, a jej miejsce zaja inna z napisem: Mino par dni.

Wyd. I - KAW

Wyd. II - Rj i Egmont

Na ostatnim kadrze albumu Mirmi w opaach, obok napisu Koniec, pojawi si may brodaty ludzik machajcy do czytelnikw. Najbardziej prawdopodobna wersja mwi, e to sam Christa poegna si z czytelnikami serii o ,,Kajku i Kokoszu.

68

KOLORYSTYKA Pierwsze trzy komiksy o Kajku o Kokoszu powstay dla Wieczoru Wybrzea w czerni i bieli. Po przeniesieniu do wiata Modych Christa musia wykonywa plansze w kolorze. Jak na profesjonalist przystao, autor i w tym elemencie doszed do perfekcji. Jedynym niedocigniciem, jakie znalazem, jest lecy w Wielkim turnieju na swoim ou chory Mirmi (plansza 15, kadr 8). Rysownik nie pomalowa mu twarzy, wosw i wsw, przez co blady kasztelan wyglda jak trup.

W latach 1977-1978 komiks o wojach, nazwany pniej Zamachem na Milusia, ukazywa si w Relaksie. Nawa pracy sprawi, e do nakadaniu koloru autor zatrudni pomocnika. W 1980 r. Kajko i Kokosz wrcili na amy wiata Modych. Christa rysowa w tym czasie jeszcze komiks o Gucku i Rochu i kolorem znw zaj si kto inny. Nie wiadomo, czy bya to ta sama osoba co poprzednio. Podczas nakadania koloru jego pomocnicy (lub pomocnik) nie ustrzegli si wielu bdw. W komiksie z Relaksu, zatytuowanym pniej Zamach na Milusia, pomocnik wykona swoj prac na wielkim luzie twrczym. Kolorystyka wielu postaci zmienia si z odcinka na odcinek.

Wyd. I - KAW

Wyd. II - Rj i Egmont

69

Najciekawsze bdy to: - smok Milu, ktry najpierw by czerwony, a dopiero pniej zielony, - czerwona bluza Kajka, chwilami robi si biaa lub zielona, - jego czerwona czapka jest czasem zielona lub niebieska, - czerwony pas Kokosza chwilami by niebieski lub biay, - szata Mirmia bya najpierw biaa, dopiero po poowie komiksu staa si znw brzowa, - podobnie jest ze strojem Lubawy - pocztkowo czerwony, w tym samym czasie wrci do niebieskiej barwy. Praca nad komiksem trwaa kilkanacie miesicy. Moliwe, e kolorysta musia korzysta z kolorw, ktre byy aktualnie dostpne, lub niekonsekwencje w nakadaniu kolorw nie robiy na nim wikszego wraenia. Od poowy komiksu nie spotyka si ju wczeniejszych bdw. Autor zwrci wiksz uwag na prac swojego pomocnika lub, co bardziej prawdopodobne, od tego momentu Christa sam zacz nakada kolory. W 1983 r. KAW zebra wszystkie odcinki Zamachu na Milusia w jednym albumie. Nie poprawiono w nim adnej pomyki kolorystycznej. Stao si to dopiero w wydaniu Roju z 1988 r. Christa poprawi w nim wszystkie bdy z pierwszej czci komiksu, dorysowa pi nowych plansz i narysowa zupenie now okadk. Dziki tym zabiegom komiks umocni si na licie najlepszych w caej serii. W komiksie ze wiata Modych z roku 1980, zatytuowanym w albumie Skarby Mirmia, rwnie mona znale bdy kolorystyczne: - smok Milu zmienia kolor na ciemnozielony (plansza 3) lub granatowy (plansza 5 i 38),

Wyd. I - KAW

wyd. II - Egmont

- bluza Kokosza chwilami staje si ta (plansza 5, 28 i 38), - na poowie planszy 34 Kajko, Kokosz i Zbjcerze robi si fioletowi, a zbroje Zbjcerzy i skrzynia ze skarbem - te. Album ten pokolorowa na nowo Tomasz Piorunowski dopiero w wydaniu Egmontu z 2003 r.

70

DETALE Rysowanie komiksw, ktrych akcja przez wiele lat rozgrywa si w tych samych plenerach i pomieszczeniach, wymaga od autora nie lada precyzji w odtwarzaniu szczegw. Opatrzony z nimi czytelnik moe wyowi wszelkie niedocignicia. Niepopenienie adnego bdu jest prawie niemoliwe. Oto co uszo uwagi Janusza Christy podczas pracy nad komiksami o Kajku i Kokoszu. Oszczepy Od Skarbw Mirmia ozdob warowni zbjcerzy byy dwa skrzyowane ze sob nad bram wejciow oszczepy. Wida je dokadnie na planszy 25 Jednak w Dniu miechay, gdy Hegemon dobija si do bramy (plansza 11), nie ma nad ni oszczepw. Gdzie nagle zniky. Nie na dugo jednak, bo ju gdy Oferma dwukrotnie wylatuje z warowni (plansze 24 i 26), oszczepy znowu s na swoim miejscu.

acuchy Ozdob Mirmiowa by zwodzony most. Ogromne acuchy byy napite, by w razie niebezpieczestwa podnie go do gry. Wida je, gdy akcja toczy si przed grodem. Nie zawsze jednak byy na swoim miejscu. Zniky w albumie Na wczasach (plansza 33, kadr 8), gdy piraci z Jomsborga skradaj si w nocy do grodu. W Dniu miechay nie ma ich na adnym z piciu kadrw, na ktrych widoczny jest most. Nie ma ich take W krainie borostworw, gdy Zbjcerze atakuj Mirmiowo maczug amignata i gdy zmywa ich z mostu woda (plansze 47 i 48). Jak wida, one rwnie chwilami gdzie znikay.

71

Re W Dniu miechay, ktry jest odpowiednikiem dzisiejszego Prima Aprilis, mieszkacy Mirmiowa i zbjcerze robili sobie arty. Kokosz chcia si zrewanowa Kajkowi za pobudk na dachu. Zerwa re z ogrodu Lubawy i wrczy przyjacielowi, ktry oberwa za to kilka razy grabiami. Ciekawostka polega na tym, e widzimy jak Kokosz zrywa pi r, a wrcza Kajkowi - sze.

Wsy Dum Kaprala byy jego wsy, ktre dodaway mu urody i powagi. Obci je tylko raz zgodnie ze swoj obietnic po wielkim turnieju, gdy baran zbjcerzy Taran zosta pokonany przez Beka. By z tego powodu bardzo zy. W Skarbach Mirmia, gdy Kapral siedzi na krzele i trzyma nogi na stole, przedstawiajc warunki uwolnienia Milusia (plansza 23, kadr 6), dochodzi do zastanawiajcego zjawiska - znikaj mu nagle wsy, chocia ma je na wczeniejszych i pniejszych kadrach.

Dom wojw Nieodczna para przyjaci - Kajko i Kokosz - mieszka we wsplnym domu. Widzimy go po raz pierwszy w Zamachu na Milusia (plansza 3), podczas gdy Kokosz gdakajc wysiaduje jajko. Jest to drewniany domek z murowanym kominem, kryty som, z balkonem nad drzwiami wejciowymi. Z niego wyszed Milu, ktry wyklu si z jajka. Jednak, gdy mieszkacy grodu zbudzeni rykami i wrzaskami stanli przy nim w nocy, okazao si nagle, e znikn balkon nad drzwiami, a w jego miejscu wisi gowa tura (plansza 8).

72

eby byo ciekawiej, gdy wybiega z niego Kajko z misk kaszy (plansza 21) oraz wojowie z Lubaw (plansza 27) nad drzwiami znowu jest balkon. Na planszy 3 kadr 2, gdy jeden z mieszkacw grodu puka do drzwi domu wojw, wida te, e skadaj si one z trzech desek, ale na planszy 21 kadr 6, gdy Kajko stoi przy nich z misk kaszy, wida, e zbite s z czterech desek. W Skarbach Mirmia widzimy ju domek z balkonem, ale drzwi nadal maj rn liczb desek.

Oczywicie znikajce rzeczy mona jako wytumaczy, np. ekspresow konserwacj oszczepw i acuchw lub zasoniciem szstej ry przez inne. Tylko znikajcych na kilka sekund wsw Kaprala, balkonu wojw i desek w drzwiach nijak wytumaczy si nie da. Zabawa kadrami Obok pomyek w rysowaniu detali w dwch komiksach mona rwnie znale ciekawostki innego rodzaju. W komiksie humorystycznym, w przeciwiestwie do realistycznego, dopuszczalna jest zabawa form i wyjcia bohaterw z komiksowych kadrw. W polskich komiksach midzy kadrami przechodzili m.in. Koko, Tytus i Nerwosolek. W serii o Kajku i Kokoszu nie ma wychodzenia z kadrw, ale mona znale ich naruszenia.

73

W albumie Na wczasach (plansza 25 kadr 1) uciekajcy przed niedwiedziem woj Wit niemal wyskakuje z kadru.

W Cudownym leku (plansza 9, kadr 6) podczas egzekucji Kaprala Hegemon palcem przebija si prawie do nastpnego kadru, gdzie stoi Kapral z tarcz strzelnicz przyczepion do tylnej czci ciaa, poniej plecw.

W Festiwalu czarownic (plansza 12, kadr 4) zbjcerze podrzucaj przebranego Kokosza tak wysoko, e ten nagina rk grn cz kadru.

74

NAWIZANIA DO PRL-U Autor tworzy seri o Kajku i Kokoszu przez dwie kocowe dekady PRL-u. Czsto w komiksach nawizywa do otaczajcej go rzeczywistoci. Oto kilka przykadw. W Zotym pucharze pojawia si Taxi, grand karczma - kategorii S i machina biurokratyczna. W Szrankach i konkurach mowa jest o czajniku z gwizdkiem, rezerwacie przyrody, instrumentach meteorologicznych, zacztku suchowiska w odcinkach, okresie wypowiedzenia i zwolnieniu dyscyplinarnym. Pojawiaj si take wczasowicze wycinajcy swoje inicjay na drzewach, tajny inspektor przyrody i zagraniczny szpieg.

W Wojach Mirmia po raz pierwszy pojawia si zbj amignat. Jak mwi o nim sam Christa: Dziaa jak komuna. Wszystkim po rwno. Zabra bogatym i da biednym, ale wtedy ograbieni bogaci s biedni. I nie ma koca. Zainteresowaa si tym nawet cenzura. W tym samym albumie jest rwnie mowa o kosmetykach, planie kwartalnym i przepisach BHP. W Szkole latania pojawia si gara i Klubo-Gospoda, z ktrej Kokosz wyrzuca zbjcerzy. Byy one popularne zwaszcza na wsiach. Odbyway si w nich zabawy taneczne, na ktrych bjki byy na porzdku dziennym.

75

W tym samym albumie bohaterowie korzystaj z Usug kowalsko-dentystycznych. Miejsce to oddaje dobitnie stan naszej stomatologii w tamtym czasie.

W Wielkim turnieju na kadrze przedstawiajcym stolic widzimy Veritas, Komis, patrol porzdkowy i stragan warzywno-owocowy. Pojawi si take komentator sportowy, stronniczy sdzia i rodki dopingujce.

W tym samym albumie ksi Bolko spnia si na uroczysto, gdy bada raport astrologa na temat latajcych misek. W Dniu miechay Hegemon powiadamia Kaprala, e wnet stanie si Nieznanym Obiektem Latajcym. S to nawizania do UFO czyli latajcych talerzy, ktre byy modnym tematem do dyskusji w latach 70. Jak mona wywnioskowa z wywiadw, Christa by tym problemem bardzo zainteresowany.

76

W albumie Na wczasach mona znale wiele nawiza do PRL-u. W Mirmiowie pojawia si referent do spraw turystyki i wypoczynku, ktry da pieczci na delegacji, bo inaczej ksi nie wypaci mu diet. Pniej okazuje si, e w rozdzielniku wczasw pominito grd Mirmia. Po drodze nad morze wojowie najpierw spotykaj brygad, ktra boi si zrujnowania ich budetu i kryzysu ekonomicznego, a pniej zostaj wykorzystani przez nierzetelnych przewonikw. W kocu trafiaj do sanatorium Rapacholin, w ktrym panuje moda na diety, picie piounu i rodkw przeczyszczajcych. Na jednej z ulic szyldy informuj o robieniu i usuwaniu tatuay. Jak wida, autor czerpa z wczesnej rzeczywistoci penymi garciami. W Skarbach Mirmia jest mowa o chusteczkach higienicznych. Widzimy rwnie smo drugiego gatunku. W albumie W krainie borostworw Strach ma sen, w ktrym robotnicy piami motorowymi i siekierami wycinaj las. Busianna mwi mu, e zblia si do nich cywilizacja. Komiks powsta w latach 80., gdy duo mwio si o ekologii.

Mirmi w opaach powsta w tym samym roku, w ktrym upad w Polsce komunizm, czyli w 1989. Christa ju nie musia si obawia cenzury i dlatego nawiza do wspczesnoci jest w nim najwicej. Pojawiaj si w nim: naturystki (?), zachodnia moda, punkowe zespoy rockowe, karatecy, myliwi dewizowi, przedstawiciel NIK-u, straacy, hufiec adu i harmonii (pierwowzr ZOMO), napisy: Zamknite Remanent, Zamknite Przyjcie Towaru, haso propagandowe: Gry wietlicowe drog do dalszej fazy przemian. Mowa jest take o kolektywie, wrogim elemencie, podatku od darowizny, dotacjach, rezerwach paszowych, modych maestwach, amaniu praw czowieka, wiadomoci klasowej, burujach i reimie. W porwnaniu do wczeniejszych albumw, gdzie wiele nawiza do rzeczywistoci podanych jest prawie niezauwaalnie, w Mirmile w opaach ich natok nie wyszed temu komiksowi na dobre, poniewa znikn gdzie redniowieczny sielankowy klimat. A przecie nie otake komyksy walczylimy.

77

WYKORZYSTYWANIE STRASZYCH POMYSW Podczas pracy nad poszczeglnymi czciami serii Chricie czasami przychodzi do gowy ciekawy pomys, ale rezygnowa z niego i akcja toczya si w innym kierunku. Po latach wraca do starych pomysw. Oto kilka przykadw. W Zotym pucharze Kokosz przed posikiem wyrzuca za siebie yk strawy dobrym skrzatom. Skrzaty nigdy jednak si nie pojawiy i mona by uzna, e wierzy on w zabobony. Autor wykorzysta skrzaty dopiero w Festiwalu czarownic, gdzie okazao si, e s one dobrymi znajomymi Kajka i Kokosza i pomagaj im uratowa Mirmiowo przed Rarogami.

W Szrankach i Konkurach wdrujcy do Wojmiowa wojowie boj si spotka Dziadka Lenego. Rysownik skorzysta z tego pomysu w Dniu miechay, gdzie Kajko i Kokosz spotykaj go naprawd, a nazywa si Dziadem Borowym.

W Wojach Mirmia mieszkacy grodu zrobili zrzutk kosztownoci dla Dajmiecha, aby ten wynis si z grodu. Uzbiera si z nich cay kufer. Pomys ten wykorzysta autor w Skarbach Mirmia, gdy mirmiowianie zrzucili si na uwolnienie Milusia z rk zbjcerzy.

78

Eliksir czystego sumienia wynalaza Jaga ju w Wojach Mirmia, gdzie przez pomyk wypija go Niesaw. Natomiast czarodziejska ma wzrostu pojawia si ju w Skarbach Mirmia, gdzie jej ofiar padli dzielni wojowie, ktrym urosy donie. Obie mikstury wykorzysta Christa w Festiwalu czarownic, zmieni im tylko nazwy. Czarodziejski eliksir prawdy wojowie stosuj na zbjcerzach, a za cudowny eliksir wzrostu Jaga otrzymuje nagrod.

W Szkole latania Lubawa bierze przebranych zbjcerzy za wysannikw Najwyszej Komnaty Kontroli. Autor wykorzysta ten pomys w Mirmile w opaach, gdzie grd odwiedza przedstawiciel Najwyszej Izby Kasztelani.

W komiksie Kajtek i Koko w kosmosie Burble wpadaj w zastawiane na nich puapki. Trzy z nich wykorzysta Christa w Dniu miechay. Wpadaj w nie zbjcerze niszczcy przyrod.

79

ZAPOYCZENIA Z LITERATURY W kilku albumach Janusz Christa wykorzysta wtki z utworw literackich, znanych pisarzy i nie tylko. Oto kilka z nich. W Wojach Mirmia Jaga zasania gow chust klczcemu przed katem amignatowi i bierze go sobie za ma. Podobnie zrobia Danuka w Krzyakach Henryka Sienkiewicza.

W Szkole latania pojawia si, znany z bani Hansa Chrystiana Andersena, latajcy kufer, ktrym Mirmi i para wojw wracaj z tytuowej uczelni.

W Wielkim turnieju Kajko i Kokosz podczas podry w gry spotkaj pasc gsi sierotk Nawojk. Podczas rozmowy przyglda im si lis. Skojarzenie z ksik Marii Konopnickiej pt. O krasnoludkach i sierotce Marysi jest jak najbardziej na miejscu.

80

W Mirmile w opaach jeden z modych mieszkacw grodu wypowiada zdanie: Zapuci czy zgoli na pa? Drugi: Gono czy jeszcze goniej? Trzeci stwierdza: Oto jest pytanie. Jest to oczywicie zmieniona kwestia z Hamleta Williama Szekspira.

W czterech albumach mona te znale podobiestwa do historii biblijnych. W Szrankach i konkurach pada stwierdzenie oko za oko, zb za zb. W Wielkim turnieju pojawiy si trzy plagi, ktrymi s osy, raki i mrwki. Mona je chyba porwna do siedmiu plag egipskich. W Cudownym leku na rodku pewnej polany ronie grusza, z ktrej nie wolno rwa owocw. Wreszcie w Mirmile w opaach Jaga chodzi po wodzie.

EDUKACYJNI POMOCNICY
Kilkanacie lat temu, gdy komiks by w Polsce czym niegodnym polecenia modym czytelnikom, o spotkaniu bohaterw komiksowych w podrcznikach szkolnych mona byo tylko pomarzy. Sytuacja zacza si zmienia kilka lat temu. Najpierw sowo komiks zaczto wprowadza na podstawie planszy z Asteriksa, pniej na egzaminie szstoklasistw pojawiy si pytania nawizujce do przygd Tytusa. Od niedawna do grona edukacyjnych pomocnikw doczyli Kajko i Kokosz.
81

W podrczniku do Jzyka polskiego IV klasy szkoy podstawowej pt. ,,Midzy nami" na stronach 172-174 umieszczono fragmenty Dnia miechay. S to plansze od 16 do 18, gdzie mieszkacy grodu robi sobie arty. Polecenie po komiksie brzmi: Wypisz do tabelki wszystkie figle, ktre z okazji Dnia miechay spatali sobie mieszkacy Mirmiowa. Z kolei w zeszycie wicze z jzyka polskiego do klasy VI mona znale plansze z albumu Na wczasach. Na stronie 35 wykorzystano pierwsz plansz z tego komiksu. Usunito tekst z wikszoci dymkw, a ponumerowane poszczeglne zdania wypisano powyej. Polecenie brzmi: Wpisz odpowiednie numery do dymkw w komiksie. Na stronie 36 znajduj si fragmenty planszy 2 Uczniowie maj zaznaczy odpowiedni cyfr dialogi bohaterw, wyrazy dwikonaladowcze i komentarze narratora. Na stronie 36 przedstawiono pierwsze cztery kadry z planszy 33, gdy zbjcerze wchodz do podkopu pod Mirmiowo. Uczniowie musz dorysowa swoj wersj zakoczenia ukazanej historii. Wreszcie na stronie 109. umieszczono fragment planszy 23, gdy bohaterowie dopywaj do Jomsborga. Uczniowie w celu przewiczenia liczebnikw musz odpowiedzie na trzy pytania. Zadania ucz, przybliaj uczniom komiks i zachcaj do przeczytania innych albumw o Kajku i Kokoszu. Tak trzyma.

82

20 LAT MINO
W 1989 r. Janusz Christa narysowa ostatni plansz z przygodami Kajka i Kokosza. Rok pniej ukaza si ostatni premierowy album z ich przygodami. Autor postanowi zakoczy seri po 18 latach. W 2010 r. mino 35 lat od debiutu serii w gazecie oglnopolskiej (1975), 30 lat od ukazania si pierwszego albumu (1980) i 20 lat od wydania ostatniego (1990). Jednak w wiecie dzielnych wojw za spraw puzzli, gier komputerowych, stron internetowych, podrcznikw szkolnych, parodii, wznowie, kolorowanek i albumw z zagadkami cigle co si dziao. W latach 2009-2010 dziki wydawnictwu Egmont ukazay si dwie gry planszowe z bohaterami serii o ,,Kajku i Kokoszu: ,,Wielki wycig i ,,Wyprawa miakw. W lipcu 2010 r. powstao wirtualne muzeum Janusza Christy ,,Na plasterki !!!. 18 grudnia 2010 r. w Teatrze Jaracza w Olsztynie odbya si premiera spektaklu ,,Kajko i Kokosz. Co pewien czas podnoszona jest sprawa kontynuacji serii. Komiksy o Kajku i Kokoszu przez lata nie straciy nic na swojej atrakcyjnoci. Dziki najnowszemu wydaniu Egmontu poznaj je nowe pokolenia. Starsi czytelnicy nadal dobrze si przy nich bawi. wiadczy to moim zdaniem o tym, e to komiks ponadczasowy, dla kadego i na kad okazj. Gdy podczas pierwszej lub kolejnej lektury caej serii skoczymy czyta ostatni album, plansz i kadr, moe si pojawi niedosyt, e to ju koniec. Jest jednak jeden plus tej sytuacji. Zawsze mona zacz od pocztku. *** Janusz Christa zmar 15 listopada 2008 r. By jednym z najwikszych polskich twrcw komiksowych. Pozostawi po sobie dziea, ktre czyta bd kolejne pokolenia. Co do tego ja, jak i reszta fanw, nie mam najmniejszych wtpliwoci. Dziki tym komiksom, Janusz Christa, pozostanie niemiertelny. ARKADIUSZ FLOREK Namysw 2004-2005, 2011 PODZIKOWANIA: Mojej onie Ewie, crce Magdalenie, synowi Piotrowi, mojej siostrze Renacie Pilniak i koledze Janowi Sofiskiemu za cierpliwo, pomoc i cenne uwagi, Januszowi Dugokckiemu za udostpnienie literatury historycznej, Tomaszowi Koodziejczakowi za zgod na wykorzystanie rysunkw Janusza Christy.

83

BIBLIOGRAFIA
- Dbrowska-ocho Teresa, Z komiksem na ty, wywiad z J. Christ, Czas 36/1978 - Janicz Krzysztof, Bibliografie polskich mistrzw komiksu: Janusz Christa, Gieda komiksu 2/1998 9/2003 - Kurc Bartosz, Trzask Prask, wywiady z Mistrzami polskiego (i nie tylko) komiksu, Bajka 2004 - Styra Darek, Musiaowski Pawe, Kajko i Kokosz w kinie?, wywiad z J. Christ, Kawaii 4/1999 5/1999 - Szyak Jerzy, Lubi opowiadanie miesznych historyjek, wywiad z J. Christ, Komiks-Fantastyka 4/1989 - Szymeczko Kazimierz, Wpisane w kultur, Guliwer 4/1996 - Szroeder Grayna, To si da czyta!, wywiad z J. Christ, wiat Modych 102/1990

Okadka pierwszego wydania

84

DO ZOBACZENIA NA BLOGU www.na-plasterki.blogspot.com

W przygotowaniu:

NAMYSW 2011