Professional Documents
Culture Documents
Niniejszy artyku jest pierwszym znowej serii, wktrej zaprezentujemy praktyczne dane katalogowe najwaniejszych podzespow elektronicznych. Kady artyku bdzie zawiera cz opisow, omawiajc podstawowe waciwoci omawianych podzespow. Wtej czci przedstawione bd punkty cikoci, czyli najwaniejsze sprawy, na ktre zawsze trzeba zwraca uwag stosujc dane elementy. Natomiast zagadnienia iparametry mniej istotne dla hobbysty bd pominite. Okazuje si bowiem, e wopasych katalogach wiele informacji powtarza si wielokrotnie, aponadto nie wszystkie dane s jednakowo potrzebne. Szczerze mwic, pene dane katalogowe potrzebne s tylko zawodowemu konstruktorowi, ktry nie tylko projektuje ukad, ale te przeprowadza szczegow analiz, aby urzdzenie niezawodnie pracowao we wszelkich moliwych do przewidzenia warunkach, wcaym zaoonym zakresie temperatur, napi zasilajcych itp. Elektronikamator takiej gruntownej analizy zwykle nie przeprowadza iwystarcz mu dane skrcone. Takie skrcone dane, czyli zwize cigawki, bd przedstawione pod koniec kadego artykuu ztej serii, wesencjonalnej formie rysunkw, tabel iniezbdnych wykresw.
Stabilizatory liniowe
cz 1
Kade urzdzenie elektroniczne musi wania stabilizatory trzykocwkowe. Stabilizatory trzykocwkowe mona by zasilane. Oprcz baterii czy transfor matora zprostownikiem ifiltrem, po podzieli na cztery podstawowe grupy: trzebny jest zazwyczaj stabilizator napi stabilizatory napi dodatnich ousta lonym napiciu cia. Na rysunku 1 1zobaczysz schematy przestarzaych ukadw stabilizatorw na stabilizatory napi ujemnych oustalo nym napiciu elementach dyskretnych. Obecnie ta kich stabilizatorw praktycznie nigdzie stabilizatory napi dodatnich onapi ciu ustalanym przez uytkownika si nie stosuje, wypary je tanie ukady scalone majce nieporwnanie lepsze stabilizatory napi ujemnych onapi ciu ustalanym przez uytkownika parametry. Obecnie coraz szerszym Struktury umieszczane s wrnych frontem do sprztu elektronicznego wkraczaj stabilizatory impulsowe iprze obudowach, zalenie od maksymalnego twornice ten temat wykracza jednak prdu wyjciowego, ale na szczcie dla poza ramy dzisiejszego artykuu. Mate nas, uytkownikw, przyjto standardo ria dotyczy bowiem popularnych stabili wy ukad wyprowadze wobrbie ka dej grupy. Kom zatorw liniowych. plet rysunkw Praktycznie wszy Dla uatwienia ycia obudw zna stkie produkowane konstruktorom, wczterech jdziesz wnaszej obecnie stabilizato grupach stabilizatorw cigawce w nas ry liniowe maj ob tpnym numerze wody zabezpiecze trzykocwkowych przyjto EdW. nia, ograniczajce standardowy ukad wyprowa Nie prbuj za prd wyjciowy dze. pamitywa uka podczas przecie du wyprowadze. nia atake przy nadmiernym wzrocie temperatury Swoj pami wykorzystaj do bardziej struktury, dziki temu kostki te s odpor wzniosych celw. Wystarczy, eby zro bi kserokopi z tych stron i, zgodnie zty ne na uszkodzenia. tuem dziau, mia j zawsze pod rk.
Obudowy
Wiodce firmy opracoway wiele ty pw stabilizatorw, przy czym ogromna wikszo znich to wygodne do stoso
Rys. 1. Dinozaury.
54
Rys. 2. Sposoby uzyskiwania napi symetrycznych. nych? Wzasadzie wzasilaczu pojedyn czym nie ma adnej rnicy, czy jest za stosowany stabilizator dodatni, czy ujemny. Nawet napicia symetryczne wzgldem masy mona uzyska stosu jc dwa jednakowe stabilizatory wuka rysunku 2a wymaga to jednak dzie zrysunku dwch oddzielnych uzwoje transforma tora. Wydawaoby si wic, e wystar cz stabilizatory dodatnie. Jednak wpraktyce, do uzyskania napi symet rycznych wzgldem masy najczciej stosuje si transformatory zwyprowa dzonym punktem rodkowym uzwojenia lub prostowniki wukadzie podwajacza. Iwtedy dla uzyskania napi symetrycz nych wzgldem masy wrcz konieczne jest zastosowanie stabilizatora napicia ujemnego wedug rysunku 2b lub 2c 2c. Czy wiesz, e kady stabilizator ona piciu ustalonym moe by wykorzysta ny do stabilizacji napicia wyszego ni jego napicie nominalne, wukadzie we dug rysunku 3a lub 3b 3b. Rozwizanie zrysunku 3a nie jest jednak stosowane wpraktyce, poniewa znacznie pogor szaj si parametry stabilizacji. a) Produkuje si natomiast wiele stabili dynamiczne stabilizatora. zatorw onapiciu dobieranym przez Trzeba take pamita, e kady trzy uytkownika za pomoc dwch rezysto kocwkowy stabilizator to do skom rw ukad pracy jest identyczny jak po plikowany ukad scalony, ktry wpew przednio porwnaj rysunki 3a i3c. nych warunkach moe si wzbudzi. Wtakich stabilizatorach dolna ko Zzasilacza robi si wtedy generator. Zja cwka oznaczana jest ADJ(ust), anie wisko to do czsto wystpuje wkon GND. Stabilizatory takie maj zwykle pa strukcjach amatorw, ktrzy nie stosuj rametry stabilizacji lepsze, ni stabilizato waciwych rodkw zapobiegawczych. ry onapiciu ustalonym. Co prawda niektre stabilizatory s Zasada pracy takich stabilizatorw bardzo stabilne inie wymagaj adnych oparta jest na pilnowaniu napicia dodatkowych rodkw zapobiegajcych midzy wyjciem, akocwk ADJ. wzbudzeniu. Ale poniewa rne firmy Wwikszoci stabilizatorw tego typu, podaj rne zalecenia, nawet odnonie jeli nie we wszystkich, owo napicie, ukadw otakim samym oznaczeniu, dla ktre moemy traktowa jako napicie bezpieczestwa powszechnie stosuje odniesienia (wzorcowe), wynosi 1,25V si kondensatory CIN iCOUT opojemno (1,2...1,28V). Natomiast prd, ktry ci 10...100F, ktre powinny by wpywa lub wypywa zkocwki ADJ umieszczone blisko stabilizatora. Gdy ma sta warto kilkudziesiciu mikro duy kondensator filtrujcy napicie amperw. Nato zprostownika Przy wszelkich stabilizatorach miast w stabiliza umieszczony jest torach o napiciu blisko stabilizatora, trzykocwkowych powinny ustalonym prd nie trzeba stoso by stosowane kondensatory kocwki GND wa kondensatora zapobiegajce wzbudzeniu, wynosi zwykle CIN. Niektre firmy kilka mA. zalecaj stosowa umieszczone blisko kocwek Do poprawnej nie jako CIN cera ukadu scalonego. pracy takich stabi micznego lizaczka lizatorw (w odrnieniu od stabilizato opojemnoci 100nF, ajako COUT elek rw onapiciu ustalonym), wymagany trolitu opojemnoci 22...100F. jest przepyw przez stabilizator pewnego minimalnego prdu obcienia ILmin, Podstawowe parametry Parametrem nie wymagajcym ko zwykle 2...10mA. Jeli taki wstpny prd obcienia bdzie zbyt may, napi mentarza jest napicie wyjciowe (stabi cie na wyjciu bdzie nadmiernie rosn. lizatory onapiciu ustalonym) lub zakres Wpraktyce wystarczy waciwie dobra napi wyjciowych, wprzypadku stabi rezystory ustalajce napicie. Zpodane lizatorw onapiciu dobieranym przez go wanie wzgldu rezystor R1 wczo uytkownika. Wstabilizatorach onapiciu ustalo ny midzy wyjcie akocwk Adj, zwykle ma stosunkowo ma rezystan nym, napicie wyjciowe moe rni cj rzdu 220...330W . Rezystor R2 (mi si od nominalnego najwyej o5%, ale dzy kocwk ADJ amas) powinien zwykle odchyka jest znacznie mniejsza. Dla uytkownika wanym paramet mie tak rezystancj, eby uzyska po trzebne napicie wyjciowe. Czsto jest rem jest maksymalne napicie wejcio to potencjometr wtedy napicie wy we (stabilizatory onapiciu ustalonym) jciowe mona wprosty sposb regulo imaksymalne napicie rnicowe mi wa od napicia minimalnego (wspo dzy wejciem awyjciem dla stabilizato mniane 1,2...1,28V) do pewnego napi rw onapiciu regulowanym. Warto wiedzie, e stabilizatory ona cia maksymalnego zalenego od rezys tancji R2 inapicia na wejciu stabiliza piciu dobieranym przez uytkownika mog by stosowane do stabilizacji na tora. Dodatkowy kondensator opojemno pi duo wyszych, ni ich dopuszczal ci 10...22F, wczony midzy mas ne napicie rnicowe. Przykad pokazu 4. akocwk ADJ, poprawia parametry je rysunek 4
b)
c)
Rys. 3. a,b: stabilizacja napicia podwyszonego; c: typowy ukad pracy stabilizatora dodatniego
55
Rys. 4. Stabilizator wyszych napi. Kolejnym istotnym parametrem jest maksymalny prd wyjciowy. Kady sta bilizator zawiera obwody ograniczajce prd do pewnej ustalonej wartoci. Nale y zawsze pamita, e podany prd maksymalny to pewna umowna warto katalogowa. Wrzeczywistoci maksy malny uyteczny prd moe by inny: zdecydowanie wikszy przy niskich tem peraturach struktury, aniszy przy du ych napiciach midzy wejciem awy jciem. Rysunek 5 5pozwala okreli maksymalny prd IL, jaki mona pobra zbodaj najczciej uywanych stabiliza torw rodziny 78XX oprdzie nominal nym 1A, wzalenoci od napicia mi dzy wejciem awyjciem. Zjednej stro ny ograniczeniem jest tu minimalna war to napicia midzy wejciem awy jciem UDO, przy ktrej stabilizator jesz cze poprawnie pracuje (wynoszca zwykle okoo 2V), zdrugiej strony naj wiksze dopuszczalne napicie wejci we UIN, wynoszce zwykle 35V, aprzy kostkach na napicie wyjciowe ponad 18V 40V. Trzeba pamita, e podana na rysunku 5temperatura, to temperatu ra struktury (ktra jest zawsze wysza od temperatury otoczenia), wobec czego wpraktyce nominalny prd mona po bra tylko wtedy, gdy napicie midzy wejciem awyjciem nie przekracza 10...12V. Charakterystyki innych trzykocwko wych stabilizatorw maj podobny prze bieg, tyle, e wzalenoci od wersji iobudowy, inne s wartoci elementw wobwodzie zabezpieczenia iinny jest prd maksymalny (od 100mA...10A). Istotnym parametrem stabilizatora jest wspczynnik stabilizacji napicio
a)
b)
56
Rys. 8. Dobr powierzchni radiatora. lach wartoci Rthjc poszczeglnych kos tek. Na razie nie bdziesz znich korzys ta, problem wytumacz Ci prociej. Zauwa mianowicie, e kostki umieszczone wtakiej samej obudowie (np. TO220) maj rn maksymaln moc strat. Po prostu kryszta krzemu nie ma idealnego kontaktu termicznego zmetalow wkadk radiatorow obudo wy. Jako tego poczenia termicznego zaley gwnie od zastosowanej techno logii produkcji. Podana wkatalogach maksymalna moc strat (Pmax lub Ptot) mierzona jest przy wrcz idealnym chodzeniu, awic wiadczy ona owspomnianej rezystancji termicznej midzy zczem aobudow. Zapamitaj raz na zawsze, e wprak tyce stosujemy radiatory dalekie od idea u, wic nigdy nie mona odprowadzi do otoczenia tyle mocy (w postaci ciepa) ile podano wkatalogu. Przyjmij, e przy przecitnym radiatorze moesz straci co najwyej 40...70% podanej wkatalo gu maksymalnej mocy strat. Praktyczn pomoc wdoborze radia tora wpostaci paskiego, kwadratowego kawaka zwykej blachy aluminiowej ogruboci 2...3mm, bdzie rysunek 8 8, pokazujcy orientacyjnie, jakie wymiary (dugo boku wcm) ipowierzchni (w cm2) powinien mie taki radiator. Oczy wicie dotyczy to tylko stabilizatorw wobudowach wikszej mocy, np. TO 220, czy TO3, anie wersji wminiaturo wej plastikowej obudowie TO92 czy obudowie do montau powierzchniowe go. Przy montau elementw mocy, nale y obowizkowo posmarowa miejsce styku ukadu zradiatorem przewodzc ciepo past silikonow. Rozwa przykad: WTwoim ukadzie maksymalny prd obcienia wynosi 1,2A. Przy takim pr dzie, woltomierzem napicia staego zmierzye napicie midzy wejciem awyjciem stabilizatora. Wynosi ono 10V. Wtakich warunkach wstabilizato rze wydziela si 1Ax10V = 10W mocy strat. Zastosowany stabilizator typu 7805 ma prd maksymalny, zgodnie zry sunkiem 5, ponad 1A imaksymaln moc
Moc strat
Powanym ograniczeniem wystpuj cym przy stosowaniu stabilizatorw, s straty mocy. Pamitaj, e na kadym pra cujcym stabilizatorze wydziela si wpostaci ciepa moc strat, ktr mona obliczy mnoc napicie midzy we jciem awyjciem stabilizatora przez pyncy przeze prd obcienia: IL P= UIO Zapamitaj, e kostka wmaej plasti kowej obudowie TO92 moe rozproszy okoo 500mW, aTO220 bez radiatora okoo 1W mocy strat. Mona wic wprzyblieniu przyj, e przy prdach powyej 100mA naley stosowa radia tor. Bez radiatora, lub jeli uyty radiator bdzie za may, ciepo nie bdzie naley cie odprowadzane: temperatura struktu ry wzronie do +150C. Wtedy wbudo wane zabezpieczenie ograniczy prd izmniejszy napicie wyjciowe tak, eby temperatura struktury nie przekroczya wartoci granicznej. Co gorsza, uytkow nik nie bdzie wiedzia otakim ograni czeniu napicia imoe dugo zastana wia si, dlaczego jego ukad po pew nym czasie zaczyna wariowa, apo wy czeniu zasilania iodpoczynku znw pracuje poprawnie. Waciwie dobrany radiator jest ko nieczny rwnie ze wzgldu na nieza wodno awaryjno pprzewodnikw ronie radykalnie ze wzrostem tempera tury. Ale nawet znajlepszym radiatorem ukad wobudowie TO220 nie jest wstanie rozproszy wicej ni 5...30W. Zaley to gwnie od tak zwanej rezys tancji termicznej midzy struktur, gdzie wydziela si ciepo, aobudow (Rthjc) oraz od rezystancji termicznej zastoso wanego radiatora (Rthra). Szczegy opi sz Ci kiedy wartykule oradiatorach, ale ju teraz awansem podaj Ci wtabe
57
strat rwn 20W. Moe wic miao pra cowa wpodanych warunkach. Powi niene tylko zgodnie zrysunkiem 8do bra odpowiedni radiator. Przy mocy 10W powinien on mie powierzchni okoo 100cm2. Zastosuj wic blach alu miniow ogruboci 2...3mm iwymia rach okoo 10x10cm. Ukad powinien by przykrcony mniej wicej na rodku tego radiatora, asam radiator ma by umieszczony pionowo. Podany przykad jest troch sztuczny, poniewa zastosowanie transformatora, ktry przy prdzie maksymalnym daje napicie o10V wiksze od potrzebnego napicia wyjciowego, jest ewidentnym bdem. Naley zastosowa transforma tor, ktry przy prdzie maksymalnym inapiciu sieci obnionym o10% do starczy napicia o3...4V wikszego ni potrzebne napicie wyjciowe. Ale opisana sytuacja moe mie miej sce np. wsamochodzie, gdzie wczasie jazdy napicie akumulatora jest bliskie 15V, astabilizator ma zmniejszy je do 5V.
KIA78M12 ma napicie wyjciowe 12V iprd do 0,5A, L7805 ma napicie wy jciowe 5V iprd 1A, LM79L15 15V, 0,1A (ale 7852 ma napicie 5,2V, a7885 8,5V). Litery na pocztku oznaczenia wskazuj producenta, imog by pomi nite. Niektrzy wytwrcy stosuj te dalsze litery na kocu oznaczenia wska zujce na zakres temperatur pracy ido kadno, jednak dla hobbysty nie ma to wikszego znaczenia. Warto wiedzie, e prd spoczynko wy takich stabilizatorw jest prawie jed nakowy dla wszystkich wersji, nawet wersji L, iwynosi okoo 4...5mA. Moe to by krytycznym parametrem wuka dach bateryjnych iwtedy jedynym dob rym wyjciem jest rozejrzenie si za no woczesnym stabilizatorem zprdem spoczynkowym rzdu mikroamperw. Spord stabilizatorw onapiciu do bieranym przez uytkownika najczciej uywane s stabilizatory LM317 (napi cia dodatnie) iLM337 (napicia ujemne). Przy wikszych prdach take LM350. Dzi praktycznie nie uywa si ju wpopularnym sprzcie stabilizatorw wdrogich, metalowych obudowach TO 3, atylko plastikowych TO220 iTO92. Coraz czciej spotyka si te elementy do montau powierzchniowego.
Stabilizatory LDO
Jak Ci wspomniaem, coraz wiksz popularnoci ciesz si stabilizatory ty pu Low Drop Out (LDO). Stosowane s przede wszystkim wurzdzeniach zasi
d)
c)
58
Inne stabilizatory
Przed laty najpopularniejszym stabili zatorem scalonym by ukad 723, ktry wkraju produkowano jako UL7523. Obecnie jest to ju dinozaur inie znajdu je adnego zastosowania wnowych konstrukcjach zasilaczy. Dla amatorw jest jednak nadal przydatny, ale ju nie ja ko stabilizator, tylko jako kostka zawiera jca wzmacniacz idobre rdo napicia odniesienia. Ukad ten moe by wyko rzystywany do wielu konstrukcji, na przy kad regulatorw temperatury. Dla takich celw trzeba zna jego schemat we wntrzny, ktry rwnie pokazano wcigawce. Numery kocwek poda no dla okrgej metalowej obudowy TO 100, awnawiasach numeracj dla wers ji wtypowej plastikowej obudowie DIP 14. Wswojej praktyce na pewno nie raz bdziesz potrzebowa rda napicia wzorcowego (odniesienia), odobrej sta oci parametrw. Wwielu zastosowa niach, gdy napicie zasilajce wynosi przynajmniej 9V, moesz wykorzysta kostk 723, wktrej rdo napicia od niesienia, czyli nka 4(6) oferuje napi cie 7,15V0,35V owspczynniku zmian cieplnych poniej 150ppm/K (0,015%/K) imoe dostarczy do 15mA prdu. Obecnie powszechnie wykorzys tuje si specjalne scalone rda na picia odniesienia, zktrych kilka przedstawiem Ci wcigawce na stronie ?. Specyficzn odmian stabilizato rw s stabilizatory prdu, zwane inaczej rdami prdowymi. Utrzy muj one stay prd obcienia, nie zalenie od zmian napicia wejcio wego irezystancji obcienia. Wiedz, e do realizacji takich rde prdowych moesz wykorzysta sta bilizatory napicia. Dwa przykady pokazane s na rysunku 10 10. Produkowany jest te specjalny ukad rda prdowego LM334, kt rego opis te znajdziesz na stronie ? Piotr Grecki
59
20 20
20 30 15
20 20 0,5 20 3 40 15
60
LM317(LT317) LM317HV LM317L LM317M LM338(LT338) LM350 LM396 LT1038 LT1083 LT1084 LT1085 LT1086 TL783
2,8
61