You are on page 1of 8

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik

Niniejszy artyku jest pierwszym znowej serii, wktrej zaprezentujemy praktyczne dane katalogowe najwaniejszych podzespow elektronicznych. Kady artyku bdzie zawiera cz opisow, omawiajc podstawowe waciwoci omawianych podzespow. Wtej czci przedstawione bd punkty cikoci, czyli najwaniejsze sprawy, na ktre zawsze trzeba zwraca uwag stosujc dane elementy. Natomiast zagadnienia iparametry mniej istotne dla hobbysty bd pominite. Okazuje si bowiem, e wopasych katalogach wiele informacji powtarza si wielokrotnie, aponadto nie wszystkie dane s jednakowo potrzebne. Szczerze mwic, pene dane katalogowe potrzebne s tylko zawodowemu konstruktorowi, ktry nie tylko projektuje ukad, ale te przeprowadza szczegow analiz, aby urzdzenie niezawodnie pracowao we wszelkich moliwych do przewidzenia warunkach, wcaym zaoonym zakresie temperatur, napi zasilajcych itp. Elektronikamator takiej gruntownej analizy zwykle nie przeprowadza iwystarcz mu dane skrcone. Takie skrcone dane, czyli zwize cigawki, bd przedstawione pod koniec kadego artykuu ztej serii, wesencjonalnej formie rysunkw, tabel iniezbdnych wykresw.

Stabilizatory liniowe
cz 1
Kade urzdzenie elektroniczne musi wania stabilizatory trzykocwkowe. Stabilizatory trzykocwkowe mona by zasilane. Oprcz baterii czy transfor matora zprostownikiem ifiltrem, po podzieli na cztery podstawowe grupy: trzebny jest zazwyczaj stabilizator napi stabilizatory napi dodatnich ousta lonym napiciu cia. Na rysunku 1 1zobaczysz schematy przestarzaych ukadw stabilizatorw na stabilizatory napi ujemnych oustalo nym napiciu elementach dyskretnych. Obecnie ta kich stabilizatorw praktycznie nigdzie stabilizatory napi dodatnich onapi ciu ustalanym przez uytkownika si nie stosuje, wypary je tanie ukady scalone majce nieporwnanie lepsze stabilizatory napi ujemnych onapi ciu ustalanym przez uytkownika parametry. Obecnie coraz szerszym Struktury umieszczane s wrnych frontem do sprztu elektronicznego wkraczaj stabilizatory impulsowe iprze obudowach, zalenie od maksymalnego twornice ten temat wykracza jednak prdu wyjciowego, ale na szczcie dla poza ramy dzisiejszego artykuu. Mate nas, uytkownikw, przyjto standardo ria dotyczy bowiem popularnych stabili wy ukad wyprowadze wobrbie ka dej grupy. Kom zatorw liniowych. plet rysunkw Praktycznie wszy Dla uatwienia ycia obudw zna stkie produkowane konstruktorom, wczterech jdziesz wnaszej obecnie stabilizato grupach stabilizatorw cigawce w nas ry liniowe maj ob tpnym numerze wody zabezpiecze trzykocwkowych przyjto EdW. nia, ograniczajce standardowy ukad wyprowa Nie prbuj za prd wyjciowy dze. pamitywa uka podczas przecie du wyprowadze. nia atake przy nadmiernym wzrocie temperatury Swoj pami wykorzystaj do bardziej struktury, dziki temu kostki te s odpor wzniosych celw. Wystarczy, eby zro bi kserokopi z tych stron i, zgodnie zty ne na uszkodzenia. tuem dziau, mia j zawsze pod rk.

Obudowy

Wiodce firmy opracoway wiele ty pw stabilizatorw, przy czym ogromna wikszo znich to wygodne do stoso

Podstawowe ukady pracy


Podstawowe ukady pracy poszcze glnych stabilizatorw rwnie zna jdziesz wcigawce. Jeli jeszcze tego nie wiesz, zapami taj raz na zawsze, e WEJCIE to po an gielskiu INPUT; wkatalogach napotkasz te skrcone oznaczenie wejcia: IN lub po prostu I. Podobnie WYJCIE to OUT PUT; wskrcie OUT lub krtko O. Ozna czenie GND to skrt od GROUND grunt, ziemia, masa. Oznaczenie ADJ to skrt od ADJUST dostraja. Czy nie zastanawiasz si, czym rni si stabilizatory dodatnie od ujem

Rys. 1. Dinozaury.

54

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik


a) b) c)

Rys. 2. Sposoby uzyskiwania napi symetrycznych. nych? Wzasadzie wzasilaczu pojedyn czym nie ma adnej rnicy, czy jest za stosowany stabilizator dodatni, czy ujemny. Nawet napicia symetryczne wzgldem masy mona uzyska stosu jc dwa jednakowe stabilizatory wuka rysunku 2a wymaga to jednak dzie zrysunku dwch oddzielnych uzwoje transforma tora. Wydawaoby si wic, e wystar cz stabilizatory dodatnie. Jednak wpraktyce, do uzyskania napi symet rycznych wzgldem masy najczciej stosuje si transformatory zwyprowa dzonym punktem rodkowym uzwojenia lub prostowniki wukadzie podwajacza. Iwtedy dla uzyskania napi symetrycz nych wzgldem masy wrcz konieczne jest zastosowanie stabilizatora napicia ujemnego wedug rysunku 2b lub 2c 2c. Czy wiesz, e kady stabilizator ona piciu ustalonym moe by wykorzysta ny do stabilizacji napicia wyszego ni jego napicie nominalne, wukadzie we dug rysunku 3a lub 3b 3b. Rozwizanie zrysunku 3a nie jest jednak stosowane wpraktyce, poniewa znacznie pogor szaj si parametry stabilizacji. a) Produkuje si natomiast wiele stabili dynamiczne stabilizatora. zatorw onapiciu dobieranym przez Trzeba take pamita, e kady trzy uytkownika za pomoc dwch rezysto kocwkowy stabilizator to do skom rw ukad pracy jest identyczny jak po plikowany ukad scalony, ktry wpew przednio porwnaj rysunki 3a i3c. nych warunkach moe si wzbudzi. Wtakich stabilizatorach dolna ko Zzasilacza robi si wtedy generator. Zja cwka oznaczana jest ADJ(ust), anie wisko to do czsto wystpuje wkon GND. Stabilizatory takie maj zwykle pa strukcjach amatorw, ktrzy nie stosuj rametry stabilizacji lepsze, ni stabilizato waciwych rodkw zapobiegawczych. ry onapiciu ustalonym. Co prawda niektre stabilizatory s Zasada pracy takich stabilizatorw bardzo stabilne inie wymagaj adnych oparta jest na pilnowaniu napicia dodatkowych rodkw zapobiegajcych midzy wyjciem, akocwk ADJ. wzbudzeniu. Ale poniewa rne firmy Wwikszoci stabilizatorw tego typu, podaj rne zalecenia, nawet odnonie jeli nie we wszystkich, owo napicie, ukadw otakim samym oznaczeniu, dla ktre moemy traktowa jako napicie bezpieczestwa powszechnie stosuje odniesienia (wzorcowe), wynosi 1,25V si kondensatory CIN iCOUT opojemno (1,2...1,28V). Natomiast prd, ktry ci 10...100F, ktre powinny by wpywa lub wypywa zkocwki ADJ umieszczone blisko stabilizatora. Gdy ma sta warto kilkudziesiciu mikro duy kondensator filtrujcy napicie amperw. Nato zprostownika Przy wszelkich stabilizatorach miast w stabiliza umieszczony jest torach o napiciu blisko stabilizatora, trzykocwkowych powinny ustalonym prd nie trzeba stoso by stosowane kondensatory kocwki GND wa kondensatora zapobiegajce wzbudzeniu, wynosi zwykle CIN. Niektre firmy kilka mA. zalecaj stosowa umieszczone blisko kocwek Do poprawnej nie jako CIN cera ukadu scalonego. pracy takich stabi micznego lizaczka lizatorw (w odrnieniu od stabilizato opojemnoci 100nF, ajako COUT elek rw onapiciu ustalonym), wymagany trolitu opojemnoci 22...100F. jest przepyw przez stabilizator pewnego minimalnego prdu obcienia ILmin, Podstawowe parametry Parametrem nie wymagajcym ko zwykle 2...10mA. Jeli taki wstpny prd obcienia bdzie zbyt may, napi mentarza jest napicie wyjciowe (stabi cie na wyjciu bdzie nadmiernie rosn. lizatory onapiciu ustalonym) lub zakres Wpraktyce wystarczy waciwie dobra napi wyjciowych, wprzypadku stabi rezystory ustalajce napicie. Zpodane lizatorw onapiciu dobieranym przez go wanie wzgldu rezystor R1 wczo uytkownika. Wstabilizatorach onapiciu ustalo ny midzy wyjcie akocwk Adj, zwykle ma stosunkowo ma rezystan nym, napicie wyjciowe moe rni cj rzdu 220...330W . Rezystor R2 (mi si od nominalnego najwyej o5%, ale dzy kocwk ADJ amas) powinien zwykle odchyka jest znacznie mniejsza. Dla uytkownika wanym paramet mie tak rezystancj, eby uzyska po trzebne napicie wyjciowe. Czsto jest rem jest maksymalne napicie wejcio to potencjometr wtedy napicie wy we (stabilizatory onapiciu ustalonym) jciowe mona wprosty sposb regulo imaksymalne napicie rnicowe mi wa od napicia minimalnego (wspo dzy wejciem awyjciem dla stabilizato mniane 1,2...1,28V) do pewnego napi rw onapiciu regulowanym. Warto wiedzie, e stabilizatory ona cia maksymalnego zalenego od rezys tancji R2 inapicia na wejciu stabiliza piciu dobieranym przez uytkownika mog by stosowane do stabilizacji na tora. Dodatkowy kondensator opojemno pi duo wyszych, ni ich dopuszczal ci 10...22F, wczony midzy mas ne napicie rnicowe. Przykad pokazu 4. akocwk ADJ, poprawia parametry je rysunek 4

b)

c)

Rys. 3. a,b: stabilizacja napicia podwyszonego; c: typowy ukad pracy stabilizatora dodatniego

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

55

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik


wej, definiowany jako stosunek zmiany napicia wyjciowego do wywoujcej j zmiany napicia wejciowego. Niekiedy podaje si pokrewny parametr tumie nie ttnie (100...120Hz) wyraane wdecybelach. Poszczeglne firmy wrny sposb okrelaj te waciwo ci. Wkadym razie napicie wyjciowe wspczesnych stabilizatorw zmienia si jedynie okilkadziesit miliwoltw przy zmianie napicia wejciowego okil kanacie woltw. Innym wanym parametrem jest wspczynnik stabilizacji prdowej okrelany jako zmiana napicia wyjcio wego powstaa pod wpywem zmiany prdu obcienia. Jest to, inaczej m wic, rezystancja wyjciowa stabilizatora wyraa si j wmV/A lub poprostu wW czy mW . Rezystancja wyjciowa przed stawionych stabilizatorw dla czstotli woci poniej 1kHz wynosi zazwyczaj kil kadziesit miliomw lub jeszcze mniej. Oznacza to, e przy zmianie prdu o1A, napicie obniy si nie wicej ni okilka dziesit miliwoltw. wnapiciu tym wystpuje skadowa zmienna, czyli ttnienia (o czstotliwoci 50Hz przy prostowniku jednopowko wym, i100Hz przy prostowniku peno okresowym) owartoci zalenej od po jemnoci kondensatora filtrujcego ipr du obcienia IL. Wnajgorszych warunkach, czyli przy obnionym o10% napiciu sieci energe tycznej imaksymalnym prdzie obcie nia, chwilowe napicie na wejciu stabi lizatora UIN musi by wysze od potrzeb nego napicia wyjciowego UOUT ona picie niezbdne do poprawnej pracy stabilizatora, jak pokazano to na rysunku 6b 6b. To minimalne napicie UIO nie moe by mniejsze od podanego wkatalogu napicia UDO. Naley przy tym pamita, e chodzi onajnisze napicie wejciowe chwilo we, anie orednie napicie wskazywa ne przez woltomierz napicia staego dlatego naley napicie ttnie spraw dzi oscyloskopem. Jeli napicie wejciowe zbytnio si obniy, to stabilizator przestanie spenia sw funkcj ina jego wyjciu pojawi si due ttnienia, wpraktyce rwne ttnie niom na wejciu. Najprociej jest przyj, e minimalne napicie UIO zapewniajce poprawn prac stabilizatora wpenym zakresie prdu obcienia, wynosi 3V. To zaoe nie jest prawdziwe dla praktycznie wszystkich stabilizatorw. Istniej jed nak typy stabilizatorw (oznaczane wka talogach LDO Low Drop Out, mogce pracowa ju przy napiciu UDO rzdu 0,2...1V. Pki co, stabilizatory takie s drosze itrudniej osigalne, ale zupy wem czasu staj si coraz bardziej popu larne. Piotr Grecki

Rys. 4. Stabilizator wyszych napi. Kolejnym istotnym parametrem jest maksymalny prd wyjciowy. Kady sta bilizator zawiera obwody ograniczajce prd do pewnej ustalonej wartoci. Nale y zawsze pamita, e podany prd maksymalny to pewna umowna warto katalogowa. Wrzeczywistoci maksy malny uyteczny prd moe by inny: zdecydowanie wikszy przy niskich tem peraturach struktury, aniszy przy du ych napiciach midzy wejciem awy jciem. Rysunek 5 5pozwala okreli maksymalny prd IL, jaki mona pobra zbodaj najczciej uywanych stabiliza torw rodziny 78XX oprdzie nominal nym 1A, wzalenoci od napicia mi dzy wejciem awyjciem. Zjednej stro ny ograniczeniem jest tu minimalna war to napicia midzy wejciem awy jciem UDO, przy ktrej stabilizator jesz cze poprawnie pracuje (wynoszca zwykle okoo 2V), zdrugiej strony naj wiksze dopuszczalne napicie wejci we UIN, wynoszce zwykle 35V, aprzy kostkach na napicie wyjciowe ponad 18V 40V. Trzeba pamita, e podana na rysunku 5temperatura, to temperatu ra struktury (ktra jest zawsze wysza od temperatury otoczenia), wobec czego wpraktyce nominalny prd mona po bra tylko wtedy, gdy napicie midzy wejciem awyjciem nie przekracza 10...12V. Charakterystyki innych trzykocwko wych stabilizatorw maj podobny prze bieg, tyle, e wzalenoci od wersji iobudowy, inne s wartoci elementw wobwodzie zabezpieczenia iinny jest prd maksymalny (od 100mA...10A). Istotnym parametrem stabilizatora jest wspczynnik stabilizacji napicio

Spadek napicia na stabilizatorze


Kolejnym bardzo wanym paramet rem jest minimalny spadek napicia mi dzy wejciem awyjciem stabilizatora, przy ktrym stabilizator jeszcze popra wnie pracuje. Wliteraturze angielskoj zycznej nazywa si on Dropout Voltage ijest oznaczany UDO. Stabilizator napicia pracuje zazwy czaj wukadzie jak na rysunku 6a 6a. Przy wyborze transformatora, kon densatora filtru istabilizatora naley zwrci uwag, e napicie na wejciu stabilizatora UIN, zmienia si wzale noci od zmian napicia sieci energe tycznej iprdu obcienia IL; ponadto

a)

b)

Rys. 5. Maksymalny prd obcienia wfunkcji napicia wejciewyjcie ukadw 78XX.

Rys. 6. Napicia wpraktycznym ukadzie zasilacza.

56

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik


Prd spoczynkowy
Dla praktyka wanym parametrem stabilizatorw na napicie ustalone jest prd spoczynkowy pobierany przez sam stabilizator. Zazwyczaj prd ten wynosi 3...6mA, ale wprzypadku wspomnia nych stabilizatorw LDO (o ktrych wi cej dowiesz si zdalszej czci artykuu) przy maych napiciach UIO prd spo czynkowy moe wzrasta nawet do 100mA. Zobacz jak to wyglda na rysun ku 7a 7a, ktry pokazuje prd pobierany przez sam stabilizator typu L4940 przy rnych prdach pracy inapiciach UDO. Przyczyna jest prosta jak pokazuje rysu nek 7b 7b, szeregowym elementem regula cyjnym jest wtakim stabilizatorze tran zystor PNP, ktry dla osignicia maego napicia UCE (napicia nasycenia) wy maga znacznego prdu bazy.

Rys. 8. Dobr powierzchni radiatora. lach wartoci Rthjc poszczeglnych kos tek. Na razie nie bdziesz znich korzys ta, problem wytumacz Ci prociej. Zauwa mianowicie, e kostki umieszczone wtakiej samej obudowie (np. TO220) maj rn maksymaln moc strat. Po prostu kryszta krzemu nie ma idealnego kontaktu termicznego zmetalow wkadk radiatorow obudo wy. Jako tego poczenia termicznego zaley gwnie od zastosowanej techno logii produkcji. Podana wkatalogach maksymalna moc strat (Pmax lub Ptot) mierzona jest przy wrcz idealnym chodzeniu, awic wiadczy ona owspomnianej rezystancji termicznej midzy zczem aobudow. Zapamitaj raz na zawsze, e wprak tyce stosujemy radiatory dalekie od idea u, wic nigdy nie mona odprowadzi do otoczenia tyle mocy (w postaci ciepa) ile podano wkatalogu. Przyjmij, e przy przecitnym radiatorze moesz straci co najwyej 40...70% podanej wkatalo gu maksymalnej mocy strat. Praktyczn pomoc wdoborze radia tora wpostaci paskiego, kwadratowego kawaka zwykej blachy aluminiowej ogruboci 2...3mm, bdzie rysunek 8 8, pokazujcy orientacyjnie, jakie wymiary (dugo boku wcm) ipowierzchni (w cm2) powinien mie taki radiator. Oczy wicie dotyczy to tylko stabilizatorw wobudowach wikszej mocy, np. TO 220, czy TO3, anie wersji wminiaturo wej plastikowej obudowie TO92 czy obudowie do montau powierzchniowe go. Przy montau elementw mocy, nale y obowizkowo posmarowa miejsce styku ukadu zradiatorem przewodzc ciepo past silikonow. Rozwa przykad: WTwoim ukadzie maksymalny prd obcienia wynosi 1,2A. Przy takim pr dzie, woltomierzem napicia staego zmierzye napicie midzy wejciem awyjciem stabilizatora. Wynosi ono 10V. Wtakich warunkach wstabilizato rze wydziela si 1Ax10V = 10W mocy strat. Zastosowany stabilizator typu 7805 ma prd maksymalny, zgodnie zry sunkiem 5, ponad 1A imaksymaln moc

Rys. 7a. Prd pobierany przez stabilizator ???.

Moc strat
Powanym ograniczeniem wystpuj cym przy stosowaniu stabilizatorw, s straty mocy. Pamitaj, e na kadym pra cujcym stabilizatorze wydziela si wpostaci ciepa moc strat, ktr mona obliczy mnoc napicie midzy we jciem awyjciem stabilizatora przez pyncy przeze prd obcienia: IL P= UIO Zapamitaj, e kostka wmaej plasti kowej obudowie TO92 moe rozproszy okoo 500mW, aTO220 bez radiatora okoo 1W mocy strat. Mona wic wprzyblieniu przyj, e przy prdach powyej 100mA naley stosowa radia tor. Bez radiatora, lub jeli uyty radiator bdzie za may, ciepo nie bdzie naley cie odprowadzane: temperatura struktu ry wzronie do +150C. Wtedy wbudo wane zabezpieczenie ograniczy prd izmniejszy napicie wyjciowe tak, eby temperatura struktury nie przekroczya wartoci granicznej. Co gorsza, uytkow nik nie bdzie wiedzia otakim ograni czeniu napicia imoe dugo zastana wia si, dlaczego jego ukad po pew nym czasie zaczyna wariowa, apo wy czeniu zasilania iodpoczynku znw pracuje poprawnie. Waciwie dobrany radiator jest ko nieczny rwnie ze wzgldu na nieza wodno awaryjno pprzewodnikw ronie radykalnie ze wzrostem tempera tury. Ale nawet znajlepszym radiatorem ukad wobudowie TO220 nie jest wstanie rozproszy wicej ni 5...30W. Zaley to gwnie od tak zwanej rezys tancji termicznej midzy struktur, gdzie wydziela si ciepo, aobudow (Rthjc) oraz od rezystancji termicznej zastoso wanego radiatora (Rthra). Szczegy opi sz Ci kiedy wartykule oradiatorach, ale ju teraz awansem podaj Ci wtabe

Rys. 7b. Typowy ukad stabilizatora LDO.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

57

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik


a) b) lanych zakumulatorw ibaterii, gdzie pozwalaj wykorzysta praktycznie ca pojemno baterii. Zwyky stabilizator znapiciem UDO rzdu 2V wymagaby al bo zastosowania ojednego ogniwa wi cej, albo nie pozwoliby wykorzysta ca ej pojemnoci baterii. Ale nie ma ry bez kolcw. Jak Ci wspomniaem, wzastosowa niach bateryjnych istotny jest prd spo czynkowy IQ pobierany przez sam stabili zator. Trzeba pamita, e starsze stabili zatory typu LDO, ktre s wymienione wcigawce, maj wprawdzie mae na picie UDO, ale przy takim napiciu mi dzy wejciem awyjciem, pobieraj zwykle kilkadziesit lub wicej miliampe rw prdu. Zwizane to jest zbudow stabilizatora elementem regulacyjnym stabilizatorw dodatnich jest tam zwykle tranzystor PNP, ktry przy pracy wza kresie nasycenia wymaga znacznego prdu bazy, pyncego od plusa zasilania do masy (porwnaj rysunek 7). Nie ma to znaczenia wurzdzeniach samochodo wych korzystajcych zpotnego aku mulatora, ale przy wsppracy zniewiel kimi bateriami moe by powanym ograniczeniem. Ostatnio pojawiy si specjalizowane, nowoczesne stabilizatory na napicia 3...10V, przeznaczone dla techniki moto ryzacyjnej, do komputerw zasilanych napiciem 3,3V oraz do urzdze cz noci, na przykad telefonii komrkowej, wktrych elementem regulacyjnym jest tranzystor polowy MOSFET P; prd spoczynkowy takiego stabilizatora jest stay iwynosi kilka...kilkudziesit mikro amperw. S to niemal idealne stabiliza tory, maj rzeczywicie rewelacyjne pa rametry, ale dla przecitnego hobbysty s jednak na razie zbyt drogie itrudno dostpne. Nie znalazy si one wna szych wykazach, maj bowiem inny ukad wyprowadze. Na rysunku 9 9znajdziesz dwa przyka dy realizacji prostego stabilizatora typu LDO. Jest to jedyny praktyczny ukad, ja ki niekiedy warto jeszcze zbudowa zelementw dyskretnych wprzypadku, gdy wystpuj trudnoci zzakupem sca

Rys. 9. Stabilizator LDO zelementw dyskretnych.

strat rwn 20W. Moe wic miao pra cowa wpodanych warunkach. Powi niene tylko zgodnie zrysunkiem 8do bra odpowiedni radiator. Przy mocy 10W powinien on mie powierzchni okoo 100cm2. Zastosuj wic blach alu miniow ogruboci 2...3mm iwymia rach okoo 10x10cm. Ukad powinien by przykrcony mniej wicej na rodku tego radiatora, asam radiator ma by umieszczony pionowo. Podany przykad jest troch sztuczny, poniewa zastosowanie transformatora, ktry przy prdzie maksymalnym daje napicie o10V wiksze od potrzebnego napicia wyjciowego, jest ewidentnym bdem. Naley zastosowa transforma tor, ktry przy prdzie maksymalnym inapiciu sieci obnionym o10% do starczy napicia o3...4V wikszego ni potrzebne napicie wyjciowe. Ale opisana sytuacja moe mie miej sce np. wsamochodzie, gdzie wczasie jazdy napicie akumulatora jest bliskie 15V, astabilizator ma zmniejszy je do 5V.

Najpopularniejsze ukady scalone


Obecnie najczciej uywane s sta bilizatory napi dodatnich serii 78XX iujemnych 79XX, gdzie dwie ostatnie cyfry XX okrelaj napicie wyjciowe. Dodatkowa litera wrodku oznaczenia informuje omaksymalnym prdzie pra cy: L 0,1A, M 0,5A, bez litery 1A lub 1,5A, S 2A, T 3A. Przykadowo a) b)

KIA78M12 ma napicie wyjciowe 12V iprd do 0,5A, L7805 ma napicie wy jciowe 5V iprd 1A, LM79L15 15V, 0,1A (ale 7852 ma napicie 5,2V, a7885 8,5V). Litery na pocztku oznaczenia wskazuj producenta, imog by pomi nite. Niektrzy wytwrcy stosuj te dalsze litery na kocu oznaczenia wska zujce na zakres temperatur pracy ido kadno, jednak dla hobbysty nie ma to wikszego znaczenia. Warto wiedzie, e prd spoczynko wy takich stabilizatorw jest prawie jed nakowy dla wszystkich wersji, nawet wersji L, iwynosi okoo 4...5mA. Moe to by krytycznym parametrem wuka dach bateryjnych iwtedy jedynym dob rym wyjciem jest rozejrzenie si za no woczesnym stabilizatorem zprdem spoczynkowym rzdu mikroamperw. Spord stabilizatorw onapiciu do bieranym przez uytkownika najczciej uywane s stabilizatory LM317 (napi cia dodatnie) iLM337 (napicia ujemne). Przy wikszych prdach take LM350. Dzi praktycznie nie uywa si ju wpopularnym sprzcie stabilizatorw wdrogich, metalowych obudowach TO 3, atylko plastikowych TO220 iTO92. Coraz czciej spotyka si te elementy do montau powierzchniowego.

Stabilizatory LDO
Jak Ci wspomniaem, coraz wiksz popularnoci ciesz si stabilizatory ty pu Low Drop Out (LDO). Stosowane s przede wszystkim wurzdzeniach zasi

d)

c)

Rys. 10. rda prdowe.

58

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik


lonego stabilizatora LDO. Ukad ma oczy wicie parametry stabilizacji gorsze ni scalona kostka, ale moe pracowa przy napiciu UDO nawet rzdu 0,2...0,5V. Re zystor R1 naley dobra wzalenoci od napicia stabilizacji, tak eby maksymal ny prd pyncy przez niego by ookoo 20...50 razy mniejszy ni maksymalny prd obcienia. Jeszcze lepszym roz wizaniem byoby nieznaczne przerobie nie ukadu iuycie MOSFETa Pzamiast tranzystora PNP. Objanienia do cigawki Przy stabilizatorach na napicie ustalone podano najwysze dopuszczalne napi cie wejciowe, czyli napicie midzy kocwk masy awejciem. Wniektrych ukadach LDO (zwaszcza przeznaczonych do ukadw samochodowych) do tego na picia stabilizator pracuje normalnie, aprzy wikszym napiciu wycza si, ale nie ulega uszkodzeniu. Szczegw trzeba szuka wkatalogach firmowych. Natomiast przy stabilizatorach onapiciu dobieranym przez uytkownika podano maksymalne napicie rnicowe UIOmax (czyli napicie midzy wejciem awy jciem). Podane wtabelach wartoci prdu Imin dotycz najgorszych warunkw, przy maksymalnym napiciu midzy wejciem awyjciem UIO. Wpraktyce przy mniejszych napiciach UIO minimalny prd obcienia Imin moe by 2..3 krotnie mniejszy. Jeli wktrej rubryce brakuje wartoci danego parametru, to znaczy, e wdo stpnych katalogach nie by on podany. Wtabelach podano wartoci rednie, czyli spodziewane dla wikszoci egzemp larzy. Jeli obok wnawiasie podano drug warto, jest to warto maksymalna, czyli gwarantowana dla wszystkich egzemplarzy. Podane informacje zaczerpnite s zkatalogw rnych producentw, przy czym zazwyczaj podano wartoci najgorszego producenta. Poniewa poszczeglne firmy nieco odmiennie definiuj parametry (zakres temperatur, napicia pracy, prdy), nie mona bezkrytycznie porwnywa ich wartoci. Szczeglnie dotyczy to stabilizato rw typu LDO, azwaszcza ich napi drop out UDO oraz prdu pobieranego przez sam stabilizator IQ. Podane zatrwaajco due wartoci prdw IQ (rzdu dziesitkw miliamperw) dotycz sytuacji, gdy rnica napi midzy wejciem awyjciem UIO jest rzdu 1V, czyli bliska napiciu UDO; gdy napicie UIO jest wiksze, stabilizator LDO pobiera je dynie kilka miliamperw prdu IQ. Przy niektrych stabilizatorach LDO podano minimaln pojemno COUT. Oglnie biorc, stabilizatory typu LDO s mniej stabilne iwymagaj wikszych pojemnoci imniejszych rezystancji ESR kondensatora COUT. Naley wic stosowa kondensato ry opojemnoci 100F lub jeszcze wikszej. Na rynku mona spotka ukady zrodziny LM29XX (np. LM2931) wobudowie pi cionkowej. Jest to wersja znapiciem wyjciowym dobieranym przez uytkowni ka. Zuwagi na inny ukad wyprowadze, kostki te nie zostay wyszczeglnione wta belach. Wtabelach mona znale parametry ukadw LM zoznaczeniem trzycyfrowym, zaczynajcym si od cyfry 3 np. LM317. Takie same parametry maj ukady zozna czeniami zaczynajcymi si od cyfr 2i1(LM217 iLM117). Takie ukady przeznaczo ne s do zastosowa przemysowych ispecjalnych, maj w zasadzie takie same parametry, tylko szerszy zakres temperatur pracy s wic troch lepsze, ale te znacznie drosze irzadziej spotykane.

Inne stabilizatory
Przed laty najpopularniejszym stabili zatorem scalonym by ukad 723, ktry wkraju produkowano jako UL7523. Obecnie jest to ju dinozaur inie znajdu je adnego zastosowania wnowych konstrukcjach zasilaczy. Dla amatorw jest jednak nadal przydatny, ale ju nie ja ko stabilizator, tylko jako kostka zawiera jca wzmacniacz idobre rdo napicia odniesienia. Ukad ten moe by wyko rzystywany do wielu konstrukcji, na przy kad regulatorw temperatury. Dla takich celw trzeba zna jego schemat we wntrzny, ktry rwnie pokazano wcigawce. Numery kocwek poda no dla okrgej metalowej obudowy TO 100, awnawiasach numeracj dla wers ji wtypowej plastikowej obudowie DIP 14. Wswojej praktyce na pewno nie raz bdziesz potrzebowa rda napicia wzorcowego (odniesienia), odobrej sta oci parametrw. Wwielu zastosowa niach, gdy napicie zasilajce wynosi przynajmniej 9V, moesz wykorzysta kostk 723, wktrej rdo napicia od niesienia, czyli nka 4(6) oferuje napi cie 7,15V0,35V owspczynniku zmian cieplnych poniej 150ppm/K (0,015%/K) imoe dostarczy do 15mA prdu. Obecnie powszechnie wykorzys tuje si specjalne scalone rda na picia odniesienia, zktrych kilka przedstawiem Ci wcigawce na stronie ?. Specyficzn odmian stabilizato rw s stabilizatory prdu, zwane inaczej rdami prdowymi. Utrzy muj one stay prd obcienia, nie zalenie od zmian napicia wejcio wego irezystancji obcienia. Wiedz, e do realizacji takich rde prdowych moesz wykorzysta sta bilizatory napicia. Dwa przykady pokazane s na rysunku 10 10. Produkowany jest te specjalny ukad rda prdowego LM334, kt rego opis te znajdziesz na stronie ? Piotr Grecki

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

59

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik

Stabilizatory napi dodatnich oustalonym napiciu wyjciowym


Typ ukadu 78XX 78MXX 78LXX 78SXX 78TXX L26XX L48XX L4940 L4941 L4945 L4950 L4951 LM309 LM323(LT323) LM340 LM330 LM341 LM342 LM2930 LM2931 LM2936 LM2940 LP2950 LP2954 LM3940 LT1003 TEA7605 TL780 Napicie wyj. 5...24 5...24 5...24 5...24 5;8;12;15 5;8,5;10 5;8,5;9,2;10;12 5;8,5;10;12 5 5 8,5 10 5 5 5,12,15 5 5,12,15 5,12,15 5;8 5 5 5;8;9;10;12;15 5 5 3,3 5 5 5;12;15 Uin 35 35 35 35 35 26 26 17 16 26 26 26 35 20 35 26 35 30 26 26 40 26 30 30 6 20 28 35 IL 1 0,5 0,1 2 3 0,5 0,4 1,5 1 0,5 0,5 0,5 1 3 1,5 0,15 0,5 0,25 0,15 0,1 0,05 1 0,1 0,25 1 5 0,5 1,5 UDO 2,2 2,5 2 2,2 2,3 1,9 0,4 0,5 0,45 0,4 0,4 0,4 2 2,2 2,2 0,4 2,2 2,3 0,4 0,4 0,25 0,7 0,5 470 0,5 2,5 0,4 2 IL 1 0,5 0,1 2 3 0,5 0,4 1,5 1 0,5 0,5 0,5 1 3 1,5 0,15 0,5 0,25 0,15 0,1 0,05 1 0,1 0,25 1 5 0,5 1,5 IQ 4(8) 4(8) 3(5) (8) 4(6) 20(45) 65(90) 30(50) 20(40) 110(180) 110(180) 110(180) 5,2(10) 12(20) (6,5) 18(40) 4(10) (6) 18(40) 15(30) 1,5 30(60) 8(14) 21(33) 110(250) 12(20) 75(100) 3,5(8) Pmax 20 7,5 0,5 25 Rthja 4 5 230 3 2,5 4 4 3 3 3 3 3 3 2 4 4 5 15 3 5 195 3 180 3 1,5 3 5 Uwagi TO220 TO220 TO92 T0220 TO220 TO220 LDO COUT=100F TO220 LDO COUT=100F TO220 LDO COUT=22F TO220 LDO COUT=22F TO220 LDO COUT=47F TO220 LDO COUT=47F TO220 LDO COUT=47F TO3 TO3 TO220 TO220 LDO TO220 TO202 TO220 LDO TO220 LDO COUT=100F TO92 LDO T0220,TO3 LDO TO92 TO220 LDO TO220(5V>3,3V) TO3 TO220 LDO COUT=10F TO220

20 20

20 30 15

20 20 0,5 20 3 40 15

60

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

Podr czny por adnik elektronika odrczny poradnik

Stabilizatory napi ujemnych oustalonym napiciu wyjciowym


Typ ukadu 79XX 79MXX 79LXX LM320 LM345 LM2990 Napicie wyj. 5...24 5...15 5...24 5,12,15 5 5...15 UIOd 25 35 30 25 20 26 IL 1 0,5 0,1 1,5 3 1 UDO 2,5 1,8 2,5 2 0,6 IL 1 0,1 1,5 3 1 IQ 4(8) 4(8) 2(6) 1(2) 1(3) 9(50) Pmax 15 0,6 15 25 20 Rthja 5 5 180 4 2 2,5 Uwagi TO220 TO220 TO92 TO220 T03 TO220 LDO

Stabilizatory napi dodatnich onapiciu dobieranym przez uytkownika


Typ ukadu Napicie wyj. V 1,237 1,257 1,237 1,237 1,232 1,333 1,215 1,232 1,232 1,232 1,232 1,224 1,2125 UIOMAX V 40 60 40 40 35 35 20 35 35 35 35 25 125 IL A 1,5 1,5 0,1 0,5 5 3 10 10 7,5 5 3 1,5 0,7 Imin mA 3,5(10) 3,5(12) 3,5(5) 3,5(10) 3,5(5) 3,5(10) 10 7(20) 5(10) 5(10) 5(10) 5(10) (15) UDO V 2,5 2,2 1,8 2,1 2,8 2,3 2,5 2,7 1,4 1,4 1,4 1,4 10 IL A 1,5 1,5 0,1 0,5 5 3 10 10 7,5 5 3 1,5 0,5 IAdj A 50(100) 50(100) 50(100) 50(100) 45(100) 50(100) 50(100) 50(100) 55(120) 55(120) 55(120) 55(120) 83(110) Pmax W 20 20 0,6 7,5 25(50) 25 70 75 45 30 30 15 20 Rthjc K/W 3 170 7 4(1) 3(4) 1(1,2) 1 1 1 1 (4) 4 TO92 TO220 TO220(TO3) TO220 TO3 TO3 TO220,TOP3 LDO TO220,TOP3 LDO TO220,TOP3 LDO TO220,TOP3 LDO TO220 wysokonapiciowy Uwagi

LM317(LT317) LM317HV LM317L LM317M LM338(LT338) LM350 LM396 LT1038 LT1083 LT1084 LT1085 LT1086 TL783

Stabilizatory napi ujemnych onapiciu dobieranym przez uytkownika


Typ ukadu Napicie wyj. V 1,237 1,247 1,237 1,237 1,232 1,232 UIOd V 40 59 40 40 35 35 IL A 1,5 1,5 0,5 0,1 3 3 Imin mA 2,5(10) 2,5(10) 2,5(10) 3,5(5) 2,5(5) 2,5(5) UDO V 2,5 2,5 2 IL A 1,5 1,5 0,5 IAdj A 65(100) 65(100) 65(100) 50(100) 70(100) 65(100) Pmax W 15 7,5 0,6 30 30 Rthja K/W 4 3 7 160 4 4 Uwagi

LM337(LT337) LM337HV LM337M LM337L LM333 LT1033

2,8

TO220 TO3 TO220 TO92 TO220 TO220

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/96

61

You might also like