You are on page 1of 6

Dorota Skwira-Rutkowska1, Anna Kamiska2, Agata Bronisz2, Magorzata Puchaa1, Monika Kakowska1, Magdalena ugiewicz3, Roman Junik2

WPyW ChOROby NA sAMOPOCzUCIE PsyChICzNE, AKtyWNO sPOECzN I yCIE OsObIstE W OCENIE PACJENtW z CUKRzyC tyPU 1
INflUENCE Of DIsEAsE ON MENtAl WEll-bEING, sOCIAl ACtIvIty, PERsONAl lIfE IN thE AssEssMENt Of PAtIENts WIth DIAbEtEs tyPE 1
1

Studenckie Koo Naukowe Diabetologiczne przy Katedrze i Klinice Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu, 2 Katedra i Klinika Endokrynologii i Diabetologii z Pracowni Medycyny Nuklearnej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu Kierownik: Roman Junik, 3 Wydzia Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu. 1 Students Research Team, 2 Chair and Department of Endocrinology and Diabetology with Nuclear Medicine Unit, L. Rydygier Medical College in Bydgoszcz, M. Copernicus University, Toru, 3 Faculty of Health Science, L. Rydygier Medical College in Bydgoszcz, M. Copernicus University, Toru.

stREszCzENIE: Celem pracy bya ocena skutkw psychicznych i spoecznych pojawiajcych si po zdiagnozowaniu cukrzycy typu 1. Badanie objo 60 chorych (wiek 30 10 lat, czas trwania cukrzycy 11,4 8,5 lat). Narzdziem badawczym bya ankieta wasnego opracowania. WyNIKI. 93% chorych bez powika i 31% osb z jednym powikaniem nie widzi przeszkd w realizacji planw yciowych (p < 0,01). Obcieniem dla bliskich czuje si 11% osb bez powika i 54% osb z jednym powikaniem (p < 0,01). 43% chorujcych mniej ni rok i 3% chorujcych ponad 10 lat obawia si zaoenia rodziny ze wzgldu na moliwo przekazania choroby dzieciom (p < 0,01). Problemy z prac spowodowane chorob wystpiy u 30% badanych majcych 16-29 lat i u 59% majcych 30-49 lat (p < 0,05). WNIOsKI. Wystpienie pierwszego powikania powoduje zmiany w yciu osobistym i spoecznym chorych z cukrzyc typu 1. Skutkuje ono poczuciem bycia ciarem dla bliskich oraz zmian dotychczasowych planw yciowych. Obawy o przekazanie choroby potomstwu towarzysz gwnie pacjentom z krtkotrwa cukrzyc. Trudnoci w znalezieniu pracy bd konieczno jej zmiany dotycz najbardziej osb po 30 roku ycia. Istnieje potrzeba prowadzenia dla pacjentw z cukrzyc specjalistycznych programw edukacyjnych i poradnictwa psychologicznego by mogli poprawi funkcjonowanie w yciu spoecznym i zawodowym. Sowa kluczowe: cukrzyca typu 1, samopoczucie psychiczne, aktywno spoeczna. sUMMARy: Assessment of the psychological and social problems occurring after diagnosis of diabetes type 1. 60 patients (mean age 30 10 years; duration of disease 11,4 8,5 years) was examined. A questionnaire survey was conducted. REsUlts. 93% of patients without complications and 31% with one complication dont find any difficulties to realize life goals (p < 0,01). 11% of patients without complications and 54% of those with one complication feel that they are a burden for their families (p < 0,01). 43% of patients being ill for less than 1 year was afraid to found a family due to possibility of transferring the illness onto the next generation (p < 0,01). Health-related problems at work occurred with 30% patients 16-29 yr old, and with 59% 30-49 yr old (p < 0,05). Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 1
www.medycynametaboliczna.pl

45

CONClUsIONs. Occurrence of first complication causes that the patients find themselves being a burden for the relatives, and forces them to abandon former life plans. The fear of passing the illness onto the next generation are more common for patients with short-term diabetes. Difficulties with finding an employment or necessity to change present employment are most typical for patients over 30. There is a strong need for introducing to the patients with specific education programs. Key words: diabetes type 1, wellbeing, active social life

WstP
Polsk cechuje jeden z najwyszych wspczynnikw zapadalnoci na cukrzyc typu 1, spord krajw Europy (1). Prognozuje si, e do 2025 roku wzronie on w Europie dwukrotnie w Polsce czterokrotnie, przy czym najwyszy wskanik dotyczy dzieci najmodszych w wieku 0-4 lat (2). Pacjenci z cukrzyc typu 1 zwykle zaczynaj leczy si jako dzieci. Majc na uwadze potencjalnie dugi czas przeycia chorych z cukrzyc typu 1 (3) szczeglnego znaczenia nabiera utrzymanie dobrego wyrwnania glikemii i zapobieganie przewlekym powikaniom choroby. Ju po 15 latach choroby u 98% pacjentw wystpuj pierwsze oznaki retinopatii (4, 5). Podejcie holistyczne do pacjenta z cukrzyc jest wyjtkowo wane. Skuteczna terapia cukrzycy staje si atwiejsza po rozpoznaniu istniejcego tzw. zespou deprywacji psychoemocjonalnej, edukacyjnej, socjologicznej oraz ekonomicznej (6, 7) albo zespou wypalenia terapeutycznego u pacjenta (8). Cukrzyca typu 1 jest bowiem chorob przewlek, ktra wywiera wpyw na wszystkie sfery funkcjonowania czowieka. Celem pracy bya szczegowa ocena skutkw psychicznych, spoecznych i problemw osobistych pojawiajcych si po zdiagnozowaniu cukrzycy typu 1.

Obecno 1, 2 lub 3 i wicej powika stwierdzono, odpowiednio u 22% (n = 13), 20% (n = 12) i 12% (n = 7) chorych. Najliczniejsz grup stanowili badani ze rednim wyksztaceniem 32 osoby (53,5%). Wyksztacenie wysze miao 11,6% (n = 7) badanych, zawodowe 31,6% (n = 19), a podstawowe 3,3% (n = 2) chorych. 38,3% (n = 23) badanych pracowao zawodowo (z czego 18,3% (n = 11) pobierao rwnie rent). Jedynie z renty chorobowej utrzymywao si 30% (n = 19) respondentw. Dla 6,6% (n = 4) rdem dochodw by zasiek, a na utrzymaniu rodzicw pozostawao 23,5% (n = 14) badanych.

MEtODyKA
Narzdziem badawczym bya ankieta wasnego opracowania, ktr pacjenci wypeniali anonimowo. Do analizy celw niniejszej pracy wykorzystano 10 pyta. Pytania odnosiy si do samopoczucia psychicznego: towarzyszcych reakcji na rozpoznanie cukrzycy, obecnego samopoczucia, obaw zwizanych z chorob. Kolejny cykl pyta dotyczy realizacji planw yciowych, w tym: posiadaniu potomstwa, umiejtnoci rezygnacji z przyjemnoci celem realizacji odlegych celw. W kocowych pytaniach respondenci oceniali swoj aktywno spoeczn w szczeglnoci: poczucie odmiennego traktowania przez spoeczestwo, bycie ciarem dla bliskich, informowanie otoczenia o swojej chorobie, problemy z prac zawodow. Odpowiedzi rozpatrywano w zalenoci od pci, wieku, wyksztacenia, czasu trwania choroby oraz liczby powika. Na przeprowadzenie powyszego badania uzyskano zgod Komisji Bioetycznej przy Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy nr KB/342/2002. Uzyskane dane poddano analizie statystycznej przy pomocy programu Statistica for Windows. Za rnice istotne statystycznie przyjto wartoci p < 0,05.

MAtERIA
Praca stanowi jedn z dwch czci badania przeprowadzonego na tej samej grupie chorych z cukrzyc typu 1. Wyniki pierwszej czci badania dotyczcej problemw adaptacji behawioralnej do insulinoterapii u badanych chorych zostay ju opublikowane (9). W badaniu wzio udzia 60 osb (30 kobiet i 30 mczyzn) chorych na cukrzyc typu 1, hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum w Bydgoszczy lub leczonych w Przyklinicznej Poradni Diabetologicznej Szpitala Uniwersyteckiego w Bydgoszczy oraz Specjalistycznej Poradni Diabetologicznej w Toruniu. redni wiek pacjentw wynosi 30 10 lat. 33 respondentw naleao do przedziau wiekowego 1629 lat, a 27 osb do przedziau 30-49 lat. Czas trwania cukrzycy 11,4 8,5 lat, z czego 7 badanych chorowao mniej ni 1 rok, 23 badanych chorowao 1-10 lat, 30 chorych chorowao 11-33 lat. U prawie poowy (47%; n = 28) badanych nie rozpoznano dotychczas powika cukrzycy.

WyNIKI
Spord ankietowanych najliczniejsz grup stanowiy osoby, ktre na wiadomo o swojej chorobie zareagoway zaniepokojeniem lub przeraeniem (po 30%). 22% (n = 13) badanych nie pamita swojej reakcji, gdy zachorowao bdc dzieckiem. Emocjonalna mobilizacja do walki z chorob bya reakcj 13% (n = 8) ankietowanych (ryc. 1, 2, 3, 4).

46

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 1


www.medycynametaboliczna.pl

Rycina 1. Podzia grupy badanej w zalenoci od stopnia akceptacji cukrzycy (n=60).

Ryc. 1 przedstawia podzia grupy badanej w zalenoci od stopnia akceptacji cukrzycy. 6,6% (n = 4) badanym nie towarzysz adne obawy dotyczce choroby. Pozostali respondenci najczciej obawiaj si m.in.: utraty wzroku (18,3%, n = 11), cikiej hipoglikemii i piczki (13,3%, n = 8), niewydolnoci nerek i dializy (8,3%, n = 5), cikiej niepenosprawnoci (6,6%, n = 4). Ryc. 2 ukazuje wpyw wystpienia pierwszego powikania cukrzycy na realizacj planw yciowych. 11% (n = 3) osb bez powika oraz 54% (n = 7) osb z jednym powikaniem czuje si obcieniem dla bliskich (p < 0,01) (ryc. 3).

Mczyni czciej ni kobiety czuj si, w zwizku z chorob, obcieniem dla bliskich (47% vs 23%, p < 0,05). Analiza samopoczucia psychicznego w zalenoci od czasu trwania choroby wykazaa, e 43% (n = 3) chorujcych mniej ni rok najbardziej obawia si zaoenia rodziny ze wzgldu na moliwo przekazania choroby dzieciom. Wrd osb chorujcych ponad 10 lat, takie obawy towarzysz 3,3% (n = 1) badanych (p < 0,01). Wrd badanych 34% (n = 11) osb ze rednim wyksztaceniem i 72% (n = 15) z podstawowym i zawodowym nie widzi przeszkd powizanych z cukrzyc dotyczcych planowania potomstwa (p < 0,01). 57% (n = 7) kobiet jest skonnych do rezygnacji z doranych przyjemnoci w celu poprawy skutecznoci leczenia, wrd mczyzn odsetek ten wynosi 30% (n = 9) (p < 0,05). Na ryc. 4 przedstawiono podzia grupy badanej w zalenoci od poczucia innego traktowania przez spoeczestwo. 47% (n = 28) ankietowanych mwi o swojej chorobie osobom z otoczenia, aby w razie potrzeby otrzyma odpowiedni pomoc, 48% badanych (n = 29) robi to tylko wtedy, gdy kogo zna. Nieznaczny odsetek respondentw (5%; n = 3) wstydzi si mwi o swojej chorobie innym. Problemy z prac spowodowane chorob wystpiy u 30% (n = 10) badanych w wieku 16-29 lat i u 59,3% (n = 16) chorych w wieku 30-49 lat (p < 0,05).

Rycina 2. Wpyw wystpienia powika cukrzycy na realizacj planw yciowych.

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 1


www.medycynametaboliczna.pl

47

Rycina 3. Wpyw wystpienia ppierwszego powikania na poczucie bycia ciaremdla bliskich.

Rycina 4. Podzia grupy badanej w zalenoci od poczucia innego traktowania przez spoeczestwo z powodu choroby (n=60).

OMWIENIE WyNIKW
W badanej grupie pacjentw najczstszymi reakcjami na wiadomo o rozpoznaniu cukrzycy typu 1 byy zaniepokojenie i przeraenie. Podobne reakcje chorych po zdiagnozowaniu cukrzycy obserwowa J. L. Day (10). W naszym badaniu pacjenci, ktrzy zachorowali bdc dziemi, nie pamitali swojej reakcji. U maego dziecka, jeszcze nie rozumiejcego istoty choroby i jej przebiegu, rozpoznanie nie wywouje szczeglnych reakcji, natomiast sytuacja ta stanowi silny kryzys dla rodzicw (11). Wraz z czasem trwania cukrzycy przewaajca wikszo chorych zaakceptowaa swoj chorob cakowicie (60%) lub czciowo (35%), a tylko 5% respondentw

nie potrafio pogodzi si z chorob. Wyniki te s podobne do wnioskw Korzon-Burakowskiej i wsp., ktrzy podaj, e chory z aktualnie rozpoznan cukrzyc to czowiek gboko zaniepokojony, a reakcje pacjenta przebiegaj etapami. Na pocztku pacjent doznaje wstrzsu a kocow faz jest najczciej dostosowanie (12). Obawy zwizane z ryzykiem pojawienia si lub progresji powika towarzysz wikszoci chorym. Najczciej pojawiaj si obawy o utrat wzroku, cik hipoglikemi, piczk, niewydolno nerek i wynikajc z powika cik niepenosprawno. Badania wielu dziedzin ycia pacjentw z cukrzyc typu 1, przeprowadzone przez Jakubiak wykazay, e krtko trwajca, niepowikana cukrzyca w niewielkim stopniu obnia jako ycia, w przeciwiestwie do cukrzycy z powikaniami (13). W naszym badaniu 93% chorych bez powika nie widzi przeszkd w realizacji dotychczasowych planw yciowych. Odsetek ten drastycznie zmniejsza si do 31% w momencie pojawienia si pierwszego powikania spowodowanego przez chorob. Wskazuje to, e wystpienie pierwszego powikania wyranie zmienia sytuacj chorego, kieruje bowiem jego uwag na przeszkody, ktre moe powodowa cukrzyca, a ktre mog utrudni realizacj wczeniejszych planw. Rzeczywicie choroba moe czasem utrudnia osiganie celw yciowych, co wie si z koniecznoci ich zmiany i czciowej rezygnacji z planw wasnych, rodzinnych, zawodowych czy

48

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 1


www.medycynametaboliczna.pl

spoecznych. Nie oznacza to jednak, e te ograniczenia musz by bardzo due, a zmiany niekorzystne (14). Pojawienie si pierwszego powikania cukrzycy powoduje rwnie zmian odczu pacjentw w relacjach z najbliszymi. Odsetek osb deklarujcych, e nie czuj si obcieniem dla bliskich maleje z 89% w przypadku braku powika, do 46% gdy wystpuje jedno powikanie. Wiele dostpnych bada wskazuje na znaczco nisz jako ycia chorych, u ktrych wystpio powikanie w porwnaniu do pacjentw bez powika (15). Biorc pod uwag pe respondentw, wykazalimy, e mczyni czciej ni kobiety czuj si obcieniem dla bliskich. Natomiast w cytowanym powyej badaniu (15) zwrcono uwag na znaczco gorsz jako ycia kobiet ni mczyzn z cukrzyc typu 1. Rwnie wyniki innych prac opisujcych wpyw chorb przewlekych na ycie spoeczne osb rnej pci s niejednoznaczne. Kiviruusu (16) opisuje istotnie czstsz zapadalno na depresj wrd mczyzn z chorobami przewlekymi, z kolei Barenjee (17) podaje, e przewlekle chorujce kobiety maj wicej trudnoci w yciu spoecznym ni mczyni w takiej sytuacji. Cukrzyca nie powinna by przeszkod w zaoeniu rodziny i posiadaniu potomstwa. W sytuacji planowania ciy i przy uzyskaniu dobrego wyrwnania metabolicznego, donoszenie ciy bez powika dla matki i urodzenie zdrowego dziecka jest moliwe (10). Z naszego badania wynika, e zachorowanie na cukrzyc moe jednak wpywa na plany zwizane z zaoeniem rodziny. Obawy o przekazanie choroby potomstwu dotyczyy w wikszym stopniu pacjentw z krtkotrwa cukrzyc w porwnaniu do osb chorujcych dugo. Z kolei osoby z wyksztaceniem rednim, bardziej ni ankietowani z wyksztaceniem podstawowym i zawodowym, dostrzegaj wpyw choroby na plany dotyczce zaoenia rodziny i posiadania potomstwa. Uwzgldnianie w swoich planach prokreacyjnych faktu chorowania na cukrzyc moe wynika z wikszej wiedzy osb lepiej wyksztaconych na temat wpywu choroby na przebieg ciy i rozwj podu. Z naszej pracy wynika, e kobiety s bardziej skonne ni mczyni do rezygnacji z doranych przyjemnoci w celu poprawy skutecznoci leczenia. Naley odpowiednio motywowa chorych, e istot leczenia jest odpowiednia dieta, regularny wysiek fizyczny i samokontrola (18), o ktre mog zadba tylko sami pacjenci. Przestrzeganie zalece prowadzi do poprawy oglnego funkcjonowania (wellbeing), ktre moe z kolei w istotny sposb zwikszy skuteczno leczenia cukrzycy (14, 19). Zdecydowana wikszo ankietowanych informuje ludzi z otoczenia o swojej chorobie, by w razie potrzeby uzyska odpowiedni pomoc. Rwnie wikszo badanych przez nas pacjentw nie czuje si odmiennie traktowana przez spoeczestwo z powodu choroby. 32%

badanych podao, e tylko w pewnych sytuacjach odczuwa inne traktowanie. Cukrzyca koliduje z potrzebami psychicznymi modego czowieka i moe powodowa frustrujce poczucie innoci, mniejszej wartoci, czsto osamotnienia (20). W badanej przez nas grupie osb modych i w rednim wieku (16-49 lat) zwraca uwag dua liczba osb nieaktywnych zawodowo utrzymujcych si jedynie z renty lub zasiku. Problemy z prac spowodowane chorob (trudnoci w znalezieniu pracy lub konieczno zmiany pracy) wystpiy u wikszej liczby osb z przedziau wiekowego 30-49 lat w porwnaniu do osb w wieku 16-29 lat. Moe to by spowodowane pojawianiem si powika, bd te trudnociami w dostosowaniu si do rynku pracy u osb nieco starszych i duej chorujcych. Von Korff i wsp. podaje, e pacjenci z cukrzyc typu 1 maj problemy ze znalezieniem i utrzymaniem pracy i s dyskryminowani przez pracodawcw (21). Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) stoi na stanowisku, e dyskryminowanie lub nierwne traktowanie chorych na cukrzyc jest niedopuszczalne. Chorzy na cukrzyc mog podejmowa dowoln prac, do ktrej posiadaj kwalifikacje. Pewne ograniczenia zawodowe wynikaj z moliwoci wystpienia hipoglikemii, a w konsekwencji zaburze wiadomoci, oraz z moliwoci rozwoju przewlekych powika upoledzajcych zdolno do wykonywania okrelonej pracy. Jakiekolwiek ograniczenia zawodowe powinny by nakadane na pacjenta po starannym przeanalizowaniu jego indywidualnej sytuacji i stanu zdrowia (22). PTD zaleca rwnie systematyczn wspprac diabetologa z psychologiem w celu oceny stanu psychicznego chorego przynajmniej raz na rok (22). Umoliwia to zindywidualizowane podejcie do chorego, ustalenie realistycznej strategii terapii, rozwijanie motywacji do odpowiedniego postpowania (23).

WNIOsKI
1. Rozpoznanie cukrzycy typu 1 wizao si z wystpieniem reakcji lkowej u wikszoci chorych. Wraz z upywem czasu pojawia si akceptacja choroby, ktra nie uwolnia jednak chorych od obaw przed wystpieniem bd progresj powika. 2. Wystpienie pierwszego powikania spowodowao zmiany w yciu osobistym i spoecznym chorych z cukrzyc typu 1. Skutkowao ono poczuciem bycia ciarem dla bliskich oraz zmian dotychczasowych planw yciowych. 3. Obawy o przekazanie choroby potomstwu towarzyszyy gwnie pacjentom z krtkotrwa cukrzyc. Wpyw choroby na decyzj na o posiadaniu potomstwa by bardziej widoczny w przypadku osb lepiej wyksztaconych. W badaniu nie wykazano znaczcej rnicy w planowaniu potomstwa w zalenoci od pci.

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 1


www.medycynametaboliczna.pl

49

4. Wikszo chorych nie miaa poczucia odmiennego traktowania przez spoeczestwo i informowaa osoby ze swojego otoczenia o chorobie. 5. Ponad 1/3 badanych osb w wieku produkcyjnym bya nieaktywna zawodowo, a trudnoci w znalezieniu pracy bd konieczno jej zmiany dotyczyy najbardziej osb po 30 roku ycia. 6. Istnieje potrzeba prowadzenia specjalistycznych programw edukacyjnych i poradnictwa psychologicznego dla chorych z cukrzyc typu 1, majcych na celu rozwijanie skutecznych umiejtnoci radzenia sobie z chorob i popraw funkcjonowania w yciu spoecznym i zawodowym.

PIMIENNICtWO
1. Patterson CC, Dahlquist GG, Gyrs E i wsp.: Incidence trends for childhood type 1 diabetes in Europe during 19892003 and predicted new cases 2005-20: a multicentre prospective registration study. Lancet 2009; 373 (9680); 2027-33. 2. Jarosz-Chobot P, Otto-Buczkowska E: Epidemiology of type 1 diabetes mellitus. Przegld Pediatryczny 2009, 39(4); 229-234. 3. Ioacara S, Lichiardopol R, Ionescu-Tirgoviste C i wsp.: Improvements in life expectancy in type 1 diabetes patients in the last six decades. Diabetes Res Clin Pract 2009, 86(2); 146-151. 4. Fong DS, Aiello L, Gardner TW i wsp.: Diabetic retinopathy. Diabetes Care 2003, 26 (supl. 1); 99-102. 5. Grauslund J, Green A, Sjolie AK: Prevalence and 25 year incidence of proliferative retinopathy among Danish type 1 diabetic patients. Diabetologia 2009, 52 (9); 182935. 6. Kokoszka A: Diagnoza i postpowanie psychoterapeutyczne w cukrzycy: Zestaw Psychodiabetologiczny. Psychiatria w Praktyce Oglnolekarskiej 2005, 4 (5);146152. 7. Bernas M, Tato J, Czech A: Testy do diagnostyki psychoemocjonalnych, edukacyjnych i spoeczno-ekonomicznych uwarunkowa stosowalnoci zalece lekarskich w leczeniu cukrzycy. Medycyna Metaboliczna 2010, 14(4); 30-33. 8. Tato J, Bernas M: Zesp wypalenia terapeutycznego u osb z cukrzyc jako przyczyna patogennych zachowa i zaburze psychoemocjonalnych u osb z cukrzyc opis przypadku. Medycyna Metaboliczna 2011, 15(1); 73-74. 9. Skwira D, Kamiska A, Puchaa M i wsp: Problemy behawioralnej adaptacji do insulinoterapii w ocenie chorych z cukrzyc typu 1. Medycyna Metaboliczna 2011, 15 (2); 23-26. 10. Day JL: Jak y z cukrzyc ? Poradnik Brytyjskiego Towarzystwa Diabetologicznego dla chorych na cukrzyc typu 2. Via Medica, Gdask 2003.

11. Goldbeck L: The impact of newly diagnosed chronic pediatric conditions on parental quality of life. Qual Life Res. 2006, 15 (7); 1121-31. 12. Korzon-Burakowska A, Adamska K: Psychologiczne aspekty leczenia cukrzycy. Diabetol. Pol. 1997, 4 (3/4); 238-242. 13. Jakubiak A: Badanie jakoci ycia w wybranych chorobach somatycznych. Med. Psychosom. 1996, 1; 304-307. 14. Drd Z, Pawlaczyk B, Grolewska D, Jako ycia pacjentw chorujcych na cukrzyc, Diabetol. Pol. 2000, 7, 66. 15. Lloyd CE, Trevor JO: Physical and psychological well-being in adults with type 1 diabetes. Diabetes Res Clin Pract 1999, 44 (1); 919. 16. Kiviruusu O, Huurre T, Aro H: Psychosocial resources and depression among chronically ill young adults: Are males more vulnerable? Soc Sci Med 2007, 65(2); 173186. 17. Banerjee D, Perry M, Tran D i wsp: Self-reported health, functional status and chronic disease in community dwelling older adults: untangling the role of demographics. J Community Health 2010, 35(2); 135141. 18. Zarzycki W, Popawska E: Edukacja terapeutyczna chorych na cukrzyc. Diabetologia Praktyczna 2002, 3 (supl. B); 21-25. 19. Basiska M, Zalewska-Rydzkowska D, Junik R i wsp: Przewidywanie stosowania si do zalece dietetycznych przez chorych na cukrzyc typu 1 zwizek z umiejscowieniem kontroli zdrowia. Diabetologia Praktyczna 2007, 8 (11); 419-424. 20. Symonides-awecka A: Problemy modziey chorej na cukrzyc. Diabetol. Pol. 1998, 5 (supl. 1); 88-89. 21. Von Korff M, Katon W, Lin EHB i wsp.: Work disability among individuals with diabetes. Diabetes Care 2005, 28(6); 1326-32. 22. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczce postpowania u chorych na cukrzyc 2011; Diabetologia Praktyczna 2011, 12 (supl. A); A10-11. 23. Czech A, Bernas M: Kliniczna pedagogika i jej podstawowa rola w polepszaniu jakoci leczenia i ycia osb z cukrzyc. Med. Metaboliczna 2007, 11(4); 28-37.
Adres do korespondencji: Dorota Skwira-Rutkowska Studenckie Koo Naukowe Diabetologiczne przy Katedrze i Klinice Endokrynologii i Diabetologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy UMK w Toruniu ul. Skodowskiej-Curie 9 85-094 Bydgoszcz tel. 52585-40-20 fax. 52585-40-41 e-mail: dorota.skwira@gmail.com Nadesano: 15.03.2012 Zakwalifikowano do druku: 16.09.2012

50

Medycyna Metaboliczna, 2013, tom XVII, nr 1


www.medycynametaboliczna.pl

You might also like