Doktryny Polityczno-Prawne (Egzamin)

Doktryny polityczno-prawne (egzamin)
Rozdzia I. Przedmiot historii doktryn politycznych i prawnych 1. Zakres i podstawy metodologiczne przedmiotu
Przedmiot uksztatowany w XIX w. w nawizaniu do oglniejszego dorobku filozoficznego, majcego za przedmiot funkcjonowanie paostwa i prawa. Przyjmowanie rnych nazw (terminy niesatysfakcjonujce): historia filozofii spoecznej, historia filozofii paostwa i prawa (zbyt szerokie ujcie), historia idei spoecznych. Sama definicja terminu doktryna budzi wtpliwoci, uznaje si, e s to pogldy zawierajce schematycznie przedstawion wizj rzeczywistoci politycznej, z zasady niedajc si modyfikowad oraz wykluczajc jakiekolwiek zmiany. Silne tendencje do oddzielenia problematyki doktryn politycznych od prawnych (odrbne przedmioty), ale nie moe istnied paostwo bez prawa wic na gruncie dydaktycznym rozdzia byby sztuczny. 1) Historia doktryn politycznych analiza pogldw w dziedzinie funkcjonowania paostwa, problematyka powstania paostwa, prawidowoci jego funkcjonowania i organizacji, cele zasadnicze. 2) Historia doktryn prawnych analiza rozwoju myli w dziedzinie powstania i funkcjonowania prawa. Def. Doktryny polityczne i prawne s to historycznie uwarunkowane pogldy wyjaniajce cele, zasady powstania, organizacji oraz funkcjonowania paostwa i prawa. 2. 1) Powizania z innymi przedmiotami Przyjta przez ustawodawc np. koncepcja praw czowieka s taje si decydujc paszczyzn inspiracji w kreowaniu konkretnych instytucji prawnych. Historia doktryn politycznych i prawnych bezporednio czy si z pojawiajcym si obecnie przedmiotem zwanym filozofi prawa. o Filozofia prawa zajmuje si gwnie aksjologi prawnicz (metafizyka prawa). o Ujmuje szkoy prawa natury w trzech paszczyznach: a) Teorie dowodzce niezmiennoci praw natury istnienie staego katalogu praw wyprowadzonych z istoty czowieka, b) Teorie zakadajce zmiennod treci i niezmiennod formy praw natury relatywizacja katalogu praw natury do miejsca i czasu ich wystpowania, c) Teorie stojce na stanowisku dynamicznego rozwoju praw natury staod samej idei praw natury, zmiennie interpretowanych przez czowieka w rnych ep okach historycznych. Historia doktryn politycznych i prawnych pozostaje w bezporednich zwizkach z prawem konstytucyjnym. Ustawodawca konstytucyjny zazwyczaj wczeniej odwouje si do konkretnej doktryny politycznej, by pniej ksztatowad ju instytucje ustrojowe. Silne powizania z prawem midzynarodowym (wojna sprawiedliwa, niesprawiedliwa, filozofia pokoju etc.). Zwizki doktryn z prawem karnym (np. koncepcje praw czowieka). Powizania doktryn z prawem cywilnym (np. paszczyzna definicji prawa wasnoci). Rnorodnod opracowao przedmiotu historii doktryn politycznych i prawnych
2)
3) 4) 5) 3.
A. Szkoa idealistyczna interpretuje histori doktryn politycznych z punktu widzenia doniosoci i roli, jak odgrywa w yciu spoecznym okrelona idea. o Indywidualnod twrcy doktryny idealizm subiektywny, o Rola idei obiektywnych, istniejcych niezalenie od paostwa i spoeczeostwa idealizm obiektywny (katalog obiektywnie istniejcych idei). o Np. Platon, szkoa heglowska B. Szkoa socjologiczna przyjmuje okrelone zjawisko ycia spoecznego, nadajc mu podstawow rol w procesie formowania i interpretacji doktryn politycznych.
1
C.
Wysoka abstrakcyjnod w klasyfikacji epok historycznych, ustalaniu kryteriw oceny ycia politycznego czy wskazywaniu perspektyw rozwoju spoecznego . o Np. Ludwik Gumplowicz, Herbert Spencer Szkoa materialistyczna stawia sobie za cel przeamanie tradycyjnego dualizmu, rozpatrujcego w rnych paszczyznach badawczych materialne podstawy organizacji spoeczeostwa wzgldem polityczno-instytucjonalnej nadbudowy. o Podkrelenie klasowej organizacji spoeczeostwa i wskazanie antagonizmw zrodzonych w toku walki klasowej. o Sia motoryczna = walka przeciwieostw o Np. Fryderyk Engels, Karol Marks Funkcje doktryn politycznych
4.
1) Funkcja tumaczenia zjawisk ycia paostwowego sprowadza si do poszukiwania genezy i wyjaniania drg powstania oraz funkcjonowania paostwa i prawa. 2) Funkcja krytyki paostwa lub podejmowanych decyzji politycznych (funkcja opozycyjna). 3) Funkcja wskazywania perspektyw rozwoju spoeczeostwa i paostwa (funkcja prognostyczna). 4) Doktryny polityczne urzeczywistniaj funkcj integracji postaw spoecznych, polegajc na jednoczeniu znaczcej politycznie siy spoecznej wok programu okrelonej szkoy teoretycznej. 5. Problem negacji i kontynuacji w doktrynach politycznych Zakres krytycznej analizy przeprowadzonej przez now szko doktrynaln wzgldem dorobku szk dotychczasowych. Proponowanie nowatorskich modyfikacji negacja zawartej w treci kolejnej doktryny politycznej (negacja wartoci, ustaleo, warunkw, metod etc.). Ustalenie sfery krytycznego odniesienia wzgldem pogldw poprzednich. Problem kontynuacji, oznaczajcy obiektywn koniecznod przejmowania zaoeo i dorobku dotychczasowych szk doktrynalnych. Stanowisko uwarunkowane dotychczasowym sposobem pojmowania badanej problematyki. Przykadem wystpowania zjawiska kontynuacji i negacji okazuje si wic prawie kada doktryna polityczna. cise powizanie zasad kontynuacji i negacji. Doniosod problemu rwnoczesnoci doktryn politycznych. Klasyfikacja doktryn politycznych i prawnych Nieostrod kryteriw wystpujcych przy poszczeglnych prbach systematyzacji. Z chronologicznego punktu widzenia histori doktryn politycznych podzielid moemy na dziay odpowiadajce formacjom spoeczno-ekonomicznym. Podzia na doktryny rewolucyjne, konserwatywne i reakcyjne . Podstaw tej klasyfikacji stanowi odwoanie si do kryterium rewolucji jako zjawiska odgrywajcego donios rol w dynamizowaniu stosunkw spoecznych i politycznych. a) Doktryny rewolucyjne koniecznod zwycistwa rewolucji spoecznej jako racjonalnej przesanki przeksztacenia formacji spoeczno-ekonomicznej. b) Doktryny konserwatywne odwoanie si do idei postpu jako czynnika modyfikujcego i doskonalcego stosunki spoeczne na zasadzie stopniowych, a wic ewolucyjnych przemian. c) Doktryny reakcyjne odwouj si do formacji przedrewolucyjnej jako wzorca ksztatowania stosunkw spoeczno-politycznych i gospodarczych (mylenie kontrrewolucyjne). W odrnieniu od doktryn politycznych mwimy czasem o tzw. programach politycznych. Dotycz one problematyki paostwa i prawa, potraktowanej w perspektywie praktycznych propozycji z zamiarem doranego lub przyszego zastosowania. Nie rozwijaj gbszej strony mylenia teor etycznego. Postawy interpretacji konkretnej doktryny politycznej wybrana metoda posiada charakter dogmatyczny, a inna rewizjonistyczny. a) Stanowisko dogmatyczne konsekwentne przyjmowanie wzorcw zalecanych w doktrynie politycznej, bez krytycznego zastanawiania si, na ile mog w ogle byd zastosowane.
6.
2
7.
b) Postawa rewizjonistyczna dopuszcza moliwod odejcia nawet od podstawowych zaoeo doktryny, modyfikujc je niekiedy do postaci w ostatecznej formie niewiele przypominajcych zaoenia wyjciowe. Trudno ostatecznie przesdzid, ktra z powyszych szk jest lepsza, raczej obie w sumie posiadaj wicej wad ni zalet. Podstawowe metody poznania i badania przedmiotu: historyczna i problemowa. Pojcie rewolucji doktrynalnej Rewolucja doktrynalna radykalna zmiana wiatopogldu wzgldem doczasowych szk mylenia filozoficznego i politycznego. Dokonuje si nieco wczeniej od rewolucji spoecznej, w toku rewolucji ekonomicznej, przy dojrzewaniu zasadniczych si spoecznych. Rewolucja spoeczna zmiana w konfiguracji grup spoecznych, tzn. jeli nowa klasa w rezultacie procesw rewolucyjnych uzyska wadz. Rewolucja ekonomiczna radykalna zmiana w sposobach produkcji, co pociga za sob zmian wzorcw organizacyjnych i prawnych. Rewolucja polityczna dotyczy samego faktu przejcia wadzy przez ekip reprezentujc na przykad parti polityczn czy masowy ruch spoeczny. Wypadkom kontrrewolucji odpowiadaj doktryny reakcyjne poszukujce argumentacji przemawiajcej za wprowadzeniem porzdkw przedrewolucyjnych.
Prof. Grzegorz Leopold Seidler (UMCS) opracowa metodologiczne podstawy doktryn, przy analizie nie moemy zapomnied o sytuacji politycznej historia (np. proces Sokratesa). Analizowanie wpywu doktryny na spoeczeostwo i jednostk. Doktryny wywieraj wpyw nie tylko na polityk, ale take na zjawiska uwaane za polityczne (polityzacja). Doktryny polityczne nie mog byd analizowane w oderwaniu od kultury. Definicja: Historia doktryn politycznych historycznie uwarunkowane mniemania i pogldy na stosunki spoeczne, w tym paostwo i prawo. Systematyzacja: a) Doktryny antyczne (Grecja, Rzym, Wschd, Chiny), b) Doktryny feudalne (redniowiecze), c) Doktryny kapitalistyczne (od kooca redniowiecza do XX w. ). Podzia pomocniczy idea czowieka: a) Homo harmonicus (harmonia) staroytnod, w szczeglnoci Grecja, b) Homo hierarhicus (hierarchia spoeczna) ustrj feudalny, c) Homo naturalis (postad czowieka = zbudowad idealny system paostwowy) okres renesansu, d) Homo liberum (XVIII-XIX w.) rozwj liberalizmu, ekonomiczny i polityczny, e) Homo socialis ideologia komunizmu, socjalizmu, f) Homo aberrans et viae nestius opoka czowieka zagubionego, zdezorientowanego ideologicznie ideologie totalitarne (spoeczeostwo, paostwo przewaa nad jednostk).
Rozdzia II. Myl polityczna staroytnej Grecji okresu klasycznego

Ataraksja tzn. poczucie spokoju i bezpieczeostwa, jaki powinno wizad si z funkcjonowaniem poprawnie zorganizowanej struktury politycznej. Eunomia (gr. eunomia dobre prawo) idea dobrego ustroju Anomia (gr. anomia zy ustrj) le zorganizowane paostwo
Sofici Szko sofistw (gr. sophistikos mdrzec) datuje si na V-IV w. p.n.e. Sofici (sophia wiedza) nawizywali do problemw politycznych. Nauczali za pienidze, gosili wszechstronnod wiedzy, jej praktyczn przydatnod. Rozwijali umiejtnoci retoryczne (rethor mwca) polegajce na waciwym doborze argumentw. Dociekali praw
3
poprzez dyskusj i obalanie lub obron argumentw (nazywano ich burzycielami praw i autorytetw). Gosili, i nie ma prawd wiecznych i niepodwaalnych (konwencjonalizm), caa natomiast wiedza jest wzgldna i zalena od okolicznoci. Relatywizm poznawczy prawda jest zalena od punku widzenia. Izostenia kademu twierdzeniu mona przypisad inne twierdzenie z nim rwno silne. Sensualizm kada wiedza pochodzi od wraeo zmysowych. Zainicjowali dyskusj nad zaletami i wadami poszczeglnych form ustrojowych, gwnie monarchii i demokracji. Ustrj polis traktowali jako rezultat wiadomego dziaania. Wyeksponowali relacj midzy prawem natury a prawem pozytywnym. Katalog fundamentalnych problemw filozofii paostwa i prawa.
Protagoras z Abdery o o Czowiek jest miar wszystkich rzeczy, istniejcych, e istniej, i nieistniejcych, e nie istniej. (antropocentryzm) Indywidualistyczne rozumienie wsplnota powinna byd zorganizowana stosowanie do potrzeb jednostki. Idea jednoci, ktrej su paostwo i prawo oraz pojcie indywidualizmu jednostki dowodz dialektyki tych czynnikw. Pierwsza postad teorii umowy spoecznej uznawa, e natura ludzka jest za. Wieczna staod poznanego wiata. Prawo i sprawiedliwod wzgldne jak kryteria dobra i za. Wadca powinien konsultowad normy ze spoeczeostwem. Powcigliwe stanowisko wzgldem prawa natury tego, co szlachetne lub haniebne nie musimy bynajmniej odnosid do natury. Dobro samo polega na opinii, opinie za s bardzo rne i wielka jest rozbienod mniemao ludzkich.
o o o o o
Gorgiasz z Leontinoj o o o o o Kierunek zwany okazjonalizmem nie ma zasad wsplnie obowizujcych ca spoecznod. Zjawisko pluralizmu moralnego funkcjonowanie w spoeczeostwie kilku rnorodnych systemw moralnych. Postacie tzw. dzielnoci czyli zdolnoci zachowania si zgodnie z interesem wasnym i najbliszych. Paostwo = charakter umowny Paradoks Gorgiasza nie ma nic, gdyby nawet co byo, to byoby niepoznawalne. Gdyby nawet byo poznawalne to i tak wiedzy o tym nie udaoby si nam przekazad. Rozwj szkoy sofistw
Podjcie problematyki prawa natury wyprowadzonych w drodze racjonalnego poznania czowieka i jego potrzeb. Dystans istniejcy midzy prawem pisanym, a wymogami prawa natury.
Hippiasz z Elidy o o o o 4
Wizja wielkiej wsplnoty ludzkiej wszyscy jako krewni i wspobywatele wiata. Podstaw pokrewieostwa jest prawo natury. Prawo natury odkrywa i formuuje mdrzec, bdcy doradc wadcy. Prawa pisane s zmienne, czsto niesprawiedliwe prawo natury za odpowiada harmonii ludzkich powizao. wiadomod cigego napicia midzy tymi prawami. Teorie egalitarystyczne
Antyfon Sofista o o o Prawa pisane w sztuczny sposb powoane do ycia, a prawo natury obowizuje samo przez si. Czsta sprzecznod midzy zaleceniami prawa pisanego, a zachowaniem opartym na prawie natury. Prawo natury najbardziej podstawowy wzorzec postpowania czowieka. Sokrates o Rozwj filozofii greckiej zwizany by ze zdobyczami demokracji ateoskiej: a) Isegoria wolnod sowa b) Isonomia poczucie rwnoci wszystkich obywateli. Naucza modzie ateosk oraz prowadzi dyskusje z przygodnym rozmwcami. Poszukiwanie prawdy poprzez zadawanie pytao i udzielanie odpowiedzi. Denie do zastosowania tzw. sztuki pooniczej dojcia przez myliciela do ustaleo niepodwaalnych. Zasada potrjnego filtra: 1) Filtr pewnoci, 2) Filtr dobra, 3) Filtr poytecznoci. Postawa moralna oparta na patriotyzmie i szacunku dla prawa (nawet niesprawiedliwego). Oskarony o bezbonod i ksztacenie modziey w duchu omieszania autorytetw skazany zosta na kar mierci nie uciek pomimo moliwoci. Krytykowa sofistw za pobieranie opat twierdzc, e nauczanie jest obywatelskim obowizkiem. Propagowanie idei poczenia si w czowieku pikna i dobra (gr. kalokagatia, kalos pikny, kagathos dobry). Istota cnoty (arete dzielnod). Zasad postpowania jednostki, grup, spoecznoci powinna byd cnota umiarkowania (wiadectwo dojrzaoci moralnej i duchowej pniejszy zoty rodek Arystotelesa). Sprawiedliwod i praca zasady okrelajce rozwj jednostki. Postulat, aby kada jednostka wykonywaa prac uyteczn dla polis. Sprawiedliwod umiarkowanie i poszanowanie godnoci innych, praworzdnod i poczucie wspdziaania ze zbiorowoci. Trzy determinanty: 1) Wiedzied co jest sprawiedliwoci to znaczy byd sprawiedliwym, 2) Cnota to wiedza, a wiedza to mdrod, 3) Lepsza jest jednostka, ktra wiadomie czyni zo od tej, ktra niewiadomie si go dopuszcza. Wyrni cztery podstawowe formy ustrojowe: 1) Monarchia panowanie krla (basileus), przebiegajce zgodnie z prawami oraz poszanowaniem woli i godnoci poddanych. 2) Przeciwieostwem jest tyrania, gdzie wadca (thyrannos) amie obowizujce prawa, nie biorc pod uwag opinii poddanych (zasada samowola). 3) Arystokracja zmierza do zabezpieczenia interesw zbiorowoci, czyli polis. Niebezpieczeostwem jest moliwod degeneracji i powstania plutokracji (rzdy najbogatszych), opierajcej si na deniu elitarnej grupy do niepohamowanego bogacenia si (zasada egoizm). 4) Demokracja gwarantuje kademu obywatelowi prawo dostpu do wadzy. Nie by zwolennikiem tej formy rzdw, gdy daje ona szans piastowania urzdw ludziom nieposiadajcym kwalifikacji.
o o o o o o
5
Relatywizm Sokratesa prba uwiadomienia, e sprawne wykonywanie wadzy jest najwzniolejsz sztuk. Wiedza i cnoty powinny suyd wsplnemu dobru elitarne formy rzdw. Prekursor dialektyki (sztuki prowadzenia rozmw), dwie metody: a) Elenktyczna zbijanie argumentw przez doprowadzenie do sprzecznoci w porwnaniu do twierdzenia pierwotnego. b) Majeutyczna szkoa rodzenia myli. Rozdzia III. Idealizm Platona
1. Osobowod filozofa
Platon (a waciwie Arystokles) by uczniem Sokratesa, by przy nim w momencie wydania i wykonania kary mierci, co ugruntowao jego podgldy odnonie demokracji. W gaju bohatera Akademosa w Atenach zaoy szko zwan Akademi Platoosk. Dziea z dziedziny myli politycznej: Paostwo (Politeia), Prawa (Nomoi) oraz dialog Polityka.
2. Zaoenia metodologiczne o Idealizm obiektywny podstawowe zaoenie metodologiczne platooskiej teorii paostwa i prawa. Wyrni dwa wiaty: a) Idei rzeczywisty i godny poznania, b) Materialny dostrzegany przez ludzi, jest tylko odbiciem wiata idei. Mit jaskini platooskiej tumaczenie caej metodologii filozofa. Niezalenod duszy od ciaa, na obraz idei i wiata rzeczywistego. wiadomod i wiedza ludzka rozwijaj si drog wydobywania z duszy pojd ju tam immanentnie tkwicych. Trzy gwne skadniki duszy: 1) Rozum, 2) Energia (uczucie), 3) Podanie. Bg-Demiurg wielki budowniczy, stworzy wiat w oparciu o poczucie harmonii. Z czasem nastpi powolny proces degeneracji (pesymizm podobnie w spojrzeniu na sprawy polityczne). Denie do poznania Absolutu i tworzenia na podstawie wyprowadzonego t drog modelu paostwa idealnego tzw. sofokracji mogcego przeciwstawid si degeneracji (kreli wizj utopii politycznej). Skrajnod niejako dwch bytw doskonaoci wiata idei i jego odbicia w dostrzeganej przez nas rzeczywistoci.
o o o
3. Klasyfikacja ustrojw o o 1) 2) Teza o degeneracji paostwa wpyw na klasyfikacj ustrojw. Ujcie w dwch problemach: Idealnej polis w formie wizji skrajnie racjonalnych rzdw. Kilka wyszczeglnionych form politycznych, ulegajcych stopniowej degeneracji: a) Timokracja wzorowana na wczesnej Sparcie, gdzie przewaay wojskowe rygory ycia i cige denie do zdobywania zaszczytw. Wad jest kierowanie ludzi nie tyle rozsdkiem, ile ambicj. Prowadzi te do przewagi wojownikw nad filozofami. b) Oligarchia powstaa w rezultacie degeneracji timokracji. Celem stao si bogacenie, podzia na grup zamonych i mas biednych ludzi.
6
c) Demokracja wynik walki o rwnod i dostp do wadzy. Niekompetencja i przypadkowod osb sprawujcych rzdy (zanik cnt obywatelskich, niepewnod, baagan, brak zaufania). d) Tyrania przejcie wadzy przez demagoga (przewrt polityczny). Zniechcenie do zanarchizowanych rzdw ludu. Jest to koocowe stadium degeneracji ustrojowej, nastpuje cakowity zanik cnt. 4. Historiozofia i krytyka demokracji
o o o o Historiozofia oparta na nasilaniu si w kolejnej formie stopnia degeneracji moralnej. Poszukiwanie rda dynamizujcego destrukcyjny proces pogbiania si zepsucia ustrojw. Istnienie w polis dwch paostw odpowiadajcych biegunom bogactwa i ndzy. Wady ustroju demokratycznego: 1) Gra majtkowa walka ludu przeciw bogactwu. 2) Ustrj demokratyczny ustanowiony w drodze zamachu, podobnie jak oligarchia czy tyrania. Rewolucja oznacza uycie siy niebdcej argumentem na rzecz susznoci. 3) Umoliwienie ludowi popadnicia w sza wolnoci. Demoralizacja obywatela, co sprzyja destabilizacji. 4) Prowadzenie do oglnej degeneracji osobowoci czowieka. 5) Brak gwarancji jakiejkolwiek stabilnoci wyzwolenie skrajnoci w korzystaniu z wolnoci (rozpasanie ni prowadzi do tyranii).
5. Filozofia sprawiedliwoci o o Doskonaod ustroju mierzy si sprawiedliwoci stosunkw spoecznych i politycznych, bdcych jego podstaw. Klasyfikacja platooskich wypowiedzi w czterech grupach: 1) Sprawiedliwod w osobowoci czowieka opiera si na czterech cnotach kardynalnych: I. Mdroci (sophia), II. Mstwie (andreia), III. Umiarkowaniu (sofrosene), IV. Samym poczuciu sprawiedliwoci (dikaiosyne, czowiek sprawiedliwy rozwija si harmonijnie). 2) Stopieo pogwacenia sprawiedliwoci odpowiada stopniowi degeneracji ustrojw politycznych. Midzy deniami jednostki, a celami wyznaczonymi przez paostwo pogbia si dysharmonia. 3) Opracowanie wizji idealnej polis racjonalna organizacja caoci prowadzi do osignicia idei sprawiedliwoci. 4) Absolut funkcjonujcy w wiecie idei. Sprawiedliwod jako byt idealny, stanowicy najwysz i najdoskonalsz wykadni miar postpowania czowieka oraz zorganizowania zbiorowoci.
6. Wiedza i wadza o o o Pytanie: Czy jest jakie wyjcie ze stadium najniszego, jakim jest tyrania? - Platon przewidywa ujawnienie si mdrca (ma stanu), ktry mgby uratowad polis. Racjonalna wizja idealnej polis (dzieo Paostwo) naczelne zasady: Dobro i Rozum. Umoliwiajce uniknicia upadku poprzez demoralizacj. Podzia spoeczeostwa na grupy (stosowanie do skadnikw duszy, znajdujcych wyraz w postawach ludzkich): a) Filozofowie (rozum), b) Wojownicy (odwaga), c) Lud (zaspokojenie potrzeb naturalnych).
7
o o o o o o o o
Organizacja nowej polis = elitarna, hierarchiczna i sformalizowana. Najwysza wadza naleed powinna do filozofw-mdrcw (sophokratia) tworzcych arystokracj w znaczeniu elity kultury i ducha. Elita wiedzy identyfikuje si z elit wadzy. Postulat rwnouprawnienia kobiet dopuszczanie do najwyszych stanowisk. ycie w warunkach komunizmu obejmujcego wsplnot dbr, wsplnot rodzinn (np. pary kojarzone na zasadzie losowania). Dobro jednostkowe powinno byd podporzdkowane powszechnemu, a szczcie obywatela powinno wynikad z rozwoju caej polis. Model wychowawczy niezwykle surowy, do pewnego stopnia zbliony do spartaoskiego. Dochodzenie do kompromisu w poszukiwaniu kolejnej wersji ustroju polis w schykowym okresie Platon zwtpi w urzeczywistnienie ustroju idealnej polis (opracowa bardziej przystpn wizj paostwa w dziele Prawa).
Prawa przystpna wizja paostwa Spoeczeostwo przedstawione po zagadzie na czele pasterze z gr, cz si w okrelone grupy, wyksztaca si ustrj np. arystokracja.
Paostwo wizja ustroju doskonaego Powstaje jako rezultat podziau pracy paostwo rolnicze, z czasem powstaje obyczajowod, kult religijny. Pojawia si te chciwod i spoeczeostwo staje si spoeczeostwem konsumpcyjnym. Niespite wadz czy prawem. Platon raczej ceni monarchi (przy czym tutaj rzdz filozofowie), krytykuje demokracj.
Edukacja stranicy mieli przechodzid przez okrelone stopnie edukacji (astrologia, dialektyka, matematyka, itp.). Stranicy d do powstania idei dobra. Paostwo przyrwnane do duszy. Dusza ludzka przez Platona przyrwnana do rydwanu (wonica to rozum, ponadto mstwo i podanie). Paostwo podzielone na trzy klasy: 1. rzemielnicy i rolnicy podanie; 2. stranicy i wojownicy mstwo; 3. stranicy i filozofowie rozum Idealne paostwo (utopia) byt balansujcy na Paternalizm oparty m.in. na tym, e wystpuje krawdzi cigego cierania si dwch wiatw, musi prymat dobra jednostki nad dobrem paostwa. byd w cigej gotowoci do obrony przed wrogiem zewntrznym i wewntrznym). Mamy do czynienia ze spoeczeostwem zamknitym spoeczeostwo oparte na inynierii spoecznej. Jedna klasa moe narzucid reguy innej klasie (przeciwieostwem jest spoeczeostwo demokratyczne). Jedynie stranicy mog sprawowad wadz. Wadz mog sprawowad wszyscy doroli mczyni (zasada rwnoci). Eugenika wszystko opierao si na selekcji spoeczeostwa. Naley zajmowad si tylko zdrowymi obywatelami, ci ktrzy nie s zdrowi niech umieraj. 17-20 lat gimnastyka; 20-35 edukacja z filozofi; 35-50 nisze urzdy; >50 wysze urzdy Cae paostwo spajaj prawa, bdce odpowiednikiem rozumu.
Ustrj mieszany (polega na istnieniu pewnych elementw monarchii, arystokracji, demokracji). Istniej elementy trjpodziau wadzy (wadza sdownicza, chod jedynie wspomniana, Rada Nocna elementy wadzy ustawodawczej i wadzy wykonawczej). Edukacja tak samo tylko stranicy d do badania wzajemnych relacji midzy czterema cnotami kardynalnymi.
8
Rozdzia IV. Realizm Arystotelesa (Stagiryta) 1. Osobowod filozofa

Stagiryta uczestniczy w pracach Akademii Platooskiej, by uczniem Platona. Wychowywa Aleksandra, syna krla macedooskiego Filipa, twrc pierwszego imperium wiatowego. Zaoy wasn szko zwan Lykeion, opart na odmiennych zaoeniach metodologicznych ni Akademia Platooska. Podrujc po Helladzie obserwowa ustroje poszczeglnych polis opisa ustroje ponad 150 paostw greckich (Ustrj polityczny Aten).
2. Zaoenia metodologiczne o o Metodologia powizana ze zdobywaniem wiedzy wyprowadzonej z faktw. Odrzuci idealistyczn metodologi platoosk wiat idei to fikcja prowadzca do utopistycznych wizji przyszoci. Powizanie teorii z dowiadczalnie poznawan rzeczywistoci. Odrzuca wiedz aprioryczn, szczeglnie w wietle dyskusji wok platooskich zaoeo o prawdzie idealnej i obiektywnej. Poznanie wiata i prawa wynikad powinno z obserwacji praktyki. Metoda indukcji (od szczegu do ogu) i dedukcji (od ogu do szczegu) poznanie jak najwikszej iloci faktw dajcych podstawy do uoglnieo. Zasada zotego rodka wybieranie midzy skrajnociami przez formowanie umiarkowanego stanowiska. Esencjalizm: a) Cechy istotne, b) Cechy akcydentalne (dodatkowe). Teleologia (teleos cel) wszystko ma swj wewntrzy cel, ktry naley osignd.
o o o o o
3. Teoria spoeczeostwa o o Zrnicowanie struktury spoecznej stanowisko obrony systemu niewolniczego. Teoria ludzi z natury skazanych na niewolnictwo i poddanych rozkazom. Podrzdna rola kobiety. Spoecznod ludzi wolnych: a) Znakomici przywileje, bogactwa, b) Lud patrzcy z podaniem na warstwy zamone, c) Stan redni miejsce midzy skrajnociami (gwarant racjonalnych wolnoci, rzecznik postpu, cnoty obywatelskie). Czowiek z natury jest istot paostwow dc do ycia w spoeczeostwie. Podstawa organizacji spoeczeostwa = rodzina. Dwa zasadnicze elementy: wolni i niewolni. Trzy rodzaje zwizkw midzy ludmi: 1) Pana i niewolnika, 2) Ma i ony 3) Ojca i dzieci 4) (dodatkowy zwizek) tzw. gospodarstwo osoby pracujce wchodz w skad rodziny. Ojciec jako gowa rodziny powinien postpowad zgodnie z prawem, poczuciem susznoci czy naturalnie pojmowan sprawiedliwoci.
o o
4. Powstanie i cele paostwa o Teoria powstania paostwa w sposb naturalny, jako najwysza (po rodzinie, gospodarstwie) forma zorganizowania.
9
o o o o o o
Czowiek jest istot paostwow (zoon politikon) zmierza do ycia w grupie. Wsplnota jako rezultat naturalnego zachowania si jednostki. Arystoteles by przeciwnikiem teorii umowy spoecznej, paostwo to rezultat i uoglnienie cech tkwicych w naturze czowieka i zbiorowoci jednostek. Celem paostwa jest zorganizowanie ludziom dobrego ycia (poczucia bezpieczeostwa, dostatku materialnego, warunkw rozwoju duchowego). Paostwo powstaje dla umoliwienia ycia, a istnieje, aby ycie byo dobre Paostwo moe osignd samowystarczalnod (autarkia) ekonomiczn, duchow. Jednostka w normalnym rozwoju do tego celu nie dojdzie. Zarys teorii podziau wadz, trzy czynniki: 1) Obradujcy 2) Rzdzcy (wykonywanie aktw) 3) Sdzcy (wyroki w zgodzie z prawem pisanym i naturalnym) 4) * Kontrolujca (wadza neutralna)
5. Klasyfikacja Polis o o Systematyzacja ustrojw odszed od platooskiego zaoenia degeneracji paostwa. Dwa kryteria podstawowe przy ocenie ustrojw: a) Kto rzdzi: jednostka, grupa czy og, b) Jak rzdzi: dobrze czy le.
Jednostka Monarchia Tyrania Mniejsza grupa Arystokracja Oligarchia Wiksza grupa Politea Demokracja
Ustroje dobre (rozsdne) Ustroje zdegenerowane (ze)
o o
o o
Najwiksza sympatia w stosunku do politei forma powstaa z wymieszania demokracji z oligarchi (dominacja stanu redniego). Brak konsekwencji w pogldach Z natury jedni ludzie nastawieni s na rzdy krlewskie, a inni na rzdy w ramach ustroju zwanego polite, a w konsekwencji kada z tych form ustrojowych jest dla nich sprawiedliwa i korzystna. Przeciwstawienie monarchii tyranii na zasadzie rozsdnych i zdegenerowanych rzdw jednostki. Monarcha powinien gwarantowad poszanowanie prawa i godnoci poddanych. Tyrania powstaje drog degradacji i naduycia wadzy, bd jej przejcia przez demagogw. Ustrj ten przeciwny naturze czowieka, najgorszy bo sprzyja pogwaceniu praw. Arystokracja rzdy nale do grupy wybitnych obywateli, wyrniajcych si majtkiem, urodzeniem i ogln gotowoci suenia polis. Oligarchia przewaga uzyskana przez najbogatszych, nietrwaod rzdw, brak rozsdku i umiaru, stwarzanie podstaw organizowania dalszych zamachw na wadz. Wiele wad w demokracji, gdzie wadza naleca do ludu nie zawsze prowadzi do rezultatw sucych ludowi. Og niezdolny do prowadzenia dugofalowej i perspektywicznej polityki. Najbardziej waciwa forma politea. Rwnowaga bogatych i ludu przez dominacj klasy redniej. Przewaaj cnoty obywatelskie, stabilizacja rzdw oraz ich rozsdek, poszanowanie praw.
6. Filozofia sprawiedliwoci o o Sprawiedliwod fundamentalna zasada mylenia Arystotelesa. Rozsdna organizacja ustroju zmierzad powinna do jej zagwarantowania. Dwie postacie: a) Oglna (formalna) zagwarantowana normami prawnymi.
10
o o
b) Szczegowa (materialna) odpowiada poczuciu obywatela w zakresie susznoci podziau praw i obowizkw. Pojcie sprawiedliwoci szczegowej dzieli dalej na dwie grupy: Sprawiedliwod wyrwnujca rwne prawa i obowizki dla wszystkich. Sprawiedliwod wymierzajca (proporcjonalna) bierze pod uwag pewne walory indywidualne jednostki. Dla prawnika doniosa wydaje si sprawiedliwod w sensie instytucjonalnym czy si z pojciem prawoci. Oznaczao ono umiejtnod interpretacji oglnych postanowieo prawa oraz cnot umoliwiajc usuwanie wszelkich luk poczynionych przez ustawodawc. () Prawod to korektura prawa, gdzie ono niedomaga na skutek zego sformuowania (Etyka nikomachejska). Idea sprawiedliwoci politycznej opartej na rzdach prawa. Wszyscy ludzie powinni byd jednakowo podporzdkowani prawu. Stanowi wykadnik idei praworzdnoci. a) Sprawiedliwod przyrodzona odpowiada pojciu praw naturalnych. b) Sprawiedliwod stanowiona opiera si na decyzjach ustawodawcy. Wizanie koncepcji praw natury z czowiekiem. Posiadaj one swe rdo w duszy jednostki. Wspzalenod prawa stanowionego z prawem natury. Sprawiedliwod i niesprawiedliwod wyznaczaj podstawowe kryteria postpowania. Koncepcja Arystotelesa wyprowadzona z obserwacji zachowao ludzkich. Idea sprawiedliwoci posiada wzgldem ustroju waciwoci potencjalne. Prawidowe formy ustrojowe odnosz si do waciwego odczytywania i stosowania miar sprawiedliwoci.
7. Prawo natury o o o o Rzecznik teorii praw naturalnych wyprowadzonych z samej natury czowieka i rozsdnego jego postpowania. Prawo natury posiada cechy zjawiska obiektywnego. Poszukiwanie rde prawa natury w osobowoci czowieka obserwacja jego wymogw w rozsdnym i umiarkowanym yciu. Prawo wasnoci zasada naturalnego zachowania si czowieka (apoteoza wasnoci). Prawo pisane nie zawsze przewiduje wszystkie sytuacje, wwczas naley skorzystad z zasad susznoci. Rozdzia VI. Myl polityczna Marka Tuliusza Cycerona (Arpinata) o y w okresie przeomu przejcia od rzdw republikaoskich do jednowadztwa. Gruntownie wyksztacony. Mwca, pisarz, filozof oraz przedstawiciel rzymskiej doktryny prawnopolitycznej. Jego dorobek okrelany jako eklektyzm nawizywa do wielu podstawowych kierunkw myli staroytnej Grecji (stoicyzm, sceptycyzm, platonizm). Dziea: O paostwie (De republica) i traktat O prawach (De legibus), O powinnociach (De officis). Ukazanie recepty na szczliwe ycie mierd nie jest czym zym, recept na bl jest panowanie umysu nad ciaem. Szuka recepty na zahamowanie upadku republikaoskiej formy rzdw w Rzymie. Zapatrzony w starorzymskie instytucje i zwyczaje. Uzasadnia trwaod i racjonalnod form republikaoskich. Wyraz gbokiego patriotyzmu, zwizek jednostki z paostwem jako podstawowy i zasadniczy. Prawo natury podstawowe pojcie, wyjania powstanie rodziny, grupy spoecznej czy paostwowej. Czowiek jest z natury istot uspoecznion. [jak u Arystotelesa] Badania nad natur czowieka dowodzi ich pochodzenia i zgodnoci z prawami boskimi. Cyceron opowiada si za niewolnictwem, teoria ludzi przeznaczonych do niewoli (acz zaleca agodne ich traktowanie). [podobnie Arystoteles]
o o o
o o
11
o o o
Organizacja paostwowa jako najwyszy wyraz wsplnoty. Paostwo spenia rwnoczenie funkcje ochrony praw jednostki i stabilnego rozwoju caoci idea sprawiedliwoci. Paostwo to take organizacja boska (mistycyzm). Republikaoskie sympatie Arpinaty: Paostwo (res publica) jest to rzecz ludu (res populi). Elementy paostwa: a) Res populi gromada dca do wsplnego celu, b) Gromada zespolona w celu przestrzegania prawa, c) Ludzie cz si w grup z powodu wrodzonego w nich instynktu spoecznego. Idea obywatelstwa wszechwiatowego (civis totius mundi) stopnie czenia si ludzi w grupy: zwizek kobiety z mczyzn wsplnota domowa paostwo-miasto (jednod narodowa) ludzkod (jako zbiorowod spoeczna) Prawo stojce na stray bezpieczeostwa wsplnego bytowania. Czynnikiem immanentnym w zjawisku paostwa i prawa jest wadza wynikajca nie tylko z logicznego porzdku, ale take z praw natury. prawa natury prawo naturalne lex humanum (ius gentium oraz ius civile). Wadza paostwowa najpeniej reprezentowana przez organy zwierzchnie. Koniecznod zagwarantowania obywatelom przez paostwo piknego i szlachetnego ycia. Idea praworzdnoci () urzdnik jest mwicym prawem, prawo za milczcym urzdnikiem. Prawo natury ma rol korygujc w stosunku do prawa pisanego Odkrycie teorii wojen: a) sprawiedliwych (np. odzyskanie zagarnitych dbr, ukaranie nieprzyjaciela za agresj) i b) niesprawiedliwych. Formy paostwa (nawizanie do Stagiryty) dzieli na ustroje dobre i ze. Zwolennik formy mieszanej (forma permixta), gwarantujcej udzia we wadzy monarsze, arystokracji i ludowi (brak konsekwencji uwaa, e dominowad powinna arystokracja). Idea zgody stanw i klas dobry ustrj powinien gwarantowad warunki pogbiania takiej zgody. W praktyce wspdziaanie dwch stanw: senatorskiego i ekwitw. Sprawiedliwod: a) Teoretyczna czowiekowi naley si to wszystko, co wynika z zasady susznoci, b) Praktyczna sprowadza si do paostwa i wadzy, oznacza zachowanie si rzdzcych by kierowali si w granicach uprawnieo, karzc zych i nagradzajc dobrych. Stworzy podstawowy zakres terminologii acioskiej w zakresie nauki o paostwie, prawie, polityce, ekonomii. Rozdzia VIII. Myl polityczna witego Augustyna
1. Osobowod filozofa i metody Aureliusz Augustyn (z Tagasty) w modoci by pod wpywem filozofii neoplatonizmu i epikureizmu, nalea do religijnej sekty manichejczykw. Przyj wiar chrzecijaosk oraz wicenia kapaoskie, doszed z czasem do stanowiska biskupa Hippony. Dzieo: O paostwie boym (De civitate Dei) zawar w nim wasn wizj dialektyki rozwoju wiata. Reprezentuje postaw teocentryczn ujmowa istot Boga personalistycznie. wiat nas otaczajcy jest dzieem boskim, std w. Augustyn nie odrnia filozofii od teologii (traktowa je w jednoci wiedzy). Creatio ex nihilo powstanie z niczego, prardo wszystkiego. Stanowisko woluntaryzmu w dziedzinie etyki goszc, e czowiek ksztatuje swe postpowanie w rezultacie wiadomych i swobodnie podejmowanych aktw woli. a) Wolnod formalna moliwod wyboru przez jednostk midzy dobrem i zem.
12
b) Wolnod moralna sprowadza si do unikania za, a czynienia dobra (prowadzi do obcowania z Bogiem ostateczny cel ycia, stopieo pierwszy to mdrod, a sidmy to bojao boa). Pesymistyczna wizja wiata czowiek z natury jest zy bo skaony grzechem pierworodnym. Zosta stworzony jako byt doskonay, ale wolna wola doprowadzia go do grzechu. Dwie drogi: a) Miosierdzie b) Podliwod Tumaczy bieg wydarzeo historycznych, jako walk midzy paostwem boym (civitas Dei), a paostwem ziemskim (civitas terrena). Paostwo boe symbol dobroci, przebaczenia i mioci. Paostwo ziemskie (szatana) to siedlisko grzechu, za i nienawici. Bieg historii to ciga i totalna wojna midzy tymi paostwami przyszod kryje ostateczne zwycistwo paostwa Chrystusa (tryumf dobra nad zem). Nie mona identyfikowad paostwa boego czy ziemskiego z jakimkolwiek konkretnym paostwem, s to tylko symbole wsplnoty ludzi. Istniej w kadej wsplnocie wiernych. Wizja paostwa boego stwarza kryterium oceny kadego paostwa realnie istniejcego.
2. Praca i cnoty kardynalne o Filozofia pracy trzy postawy czowieka wobec ycia: 1) Pasywna zwizana z lenistwem, nie jest godna czowieka, 2) Aktywna praca wzbogacona kontemplacj refleksja nad wielkoci dziea boego (rolnik kontakt z natur). 3) Kontemplacyjna Obowizek pracy, w. Pawe: Kto nie chce pracowad, niech nie je. Praca niewolnicza (opera servilia) to zajcia wykonywane w zej intencji. Praca wolna (opera salutis) oznacza dziaalnod suc kreacji nowych wartoci. Cztery cnoty kardynalne: 1) Sprawiedliwod miod suca wycznie rozstrzyganiu spraw konfliktowych, 2) Roztropnod umiejtnod rozwizywania problemw polegajcych na niesieniu pomocy, 3) Mstwo przezwycianie trudnoci pitrzcych si przed wyznaczonym celem, 4) Umiarkowanie oddawanie si celowi mioci wraz z umiejtnoci ponoszenia wyrzeczeo. Traktowa je cznie, jako pochodne mioci, ktra jest przesank rozwoju jednostkowego oraz zbiorowego.
o o o
3. Filozofia sprawiedliwoci o Sprawiedliwod jedna z cnt kardynalnych, wysuwana jest na czoo obok mioci, ontologiczny atrybut moralnego funkcjonowania jednostki. Sprawiedliwod to poczucie oddania kademu tego, co susznie mu si naley. Ujmowana w czterech znaczeniach: a) Sprawiedliwod boa jest wiedz najwysz i powszechn. Pojcie wyprowadzi z filozofii stoicko-cycerooskiej i napeni treciami chrzecijaoskimi. Bezwzgldnod sprawiedliwoci boskiej czyni pozostae stopnie sprawiedliwoci wzgldnymi. b) Sprawiedliwod aksjologiczna katalog wspominanych cnt fundamentalnych wyznaczajcych zasady i cele postpowania czowieka. Filozofia chrzecijaoska nadaje przyjtej aksjologii postad mistyczn, w najdalszych celach zbliajc j do Boga. c) Sprawiedliwod spoeczna umiejtnod harmonijnego ksztatowania zachowao zintegrowanych jednostek, zmierzajcych do urzeczywistniania wsplnych celw. Wolnod jako zasada urzeczywistniania powszechnej sprawiedliwoci.
13
d) Sprawiedliwod prawna ley u rde wsplnego porzdku, paostwo za bdc zwizkiem ludu ustanawia zasady spoecznej i wadczej organizacji. Definicja paostwa lud jest wielk rozumn gromad, zespolon przez zgodn jednod w umiowanych przez si sprawach. Gwarantowany przez paostwo porzdek okazuje si pokojem, a ten daje wyraz sprawiedliwoci w organizacji ycia jednostki i paostwa.
4. Teoria paostwa o o o Rozdzia funkcji cesarskich i kocielnych oraz powinnoci obywatelskich. Paostwo zapewnia wewntrzny porzdek i poczucie bezpieczeostwa. Chrzecijanin szanuje nakazy paostwa, chyba e s sprzeczne z prawem boym. Rzymskie pojcie Respublica odpowiadajce greckiej polis traktuje jako: 1) Zesp obywateli stanowicych organizacj polityczn, 2) Organizacj samej wsplnoty, 3) Partycypacj we wsplnocie spoeczno-politycznej (posiadanie obywatelstwa). W pojmowaniu paostwa przyj definicj Cycerona i Arystotelesa a) Paostwo to res populi zbir jednostek posiadajcych wsplny cel, zwizanie prawem, b) Cele paostwa: porzdek, jednod, karanie herezji, dziaanie na podstawie prawa boskiego, c) Wadca = opiekun (gwarantujcy wytyczne paostwa). W pracy De Trinitate pitnuje zaprzeczenie poczucia sprawiedliwoci majce destrukcyjne skutki. Paostwo nie musi legitymowad si poczuciem sprawiedliwoci. Czasami paostwo staje si tzw. biczem boym. Ustrj paostwa nie jest spraw najwaniejsz chodzi o spenianie podstawowych funkcji. Dwie postacie wadztwa: a) Opieka przebiega w granicach rozsdku i praw naturalnych, b) Tyrania (despotia) zdecydowany sprzeciw gdy narusza prawa boskie.
Jednostka Krlestwo Tyrania Mniejsza grupa Grupa optymatw Spiskujca klika Wiksza grupa Caa grupa Brak paostwa
o o
Dobre rzdy Ze rzdy
5. Paostwo a Koci o o Rozwaania nad zasad wspdziaania paostwa i Kocioa pocztkowo zakada rozdzia. Paostwo i Koci rni si w wielu podstawowych kwestiach, np.: natur, celami czy trwaoci instytucji. Paostwo odnosi si do spraw materialnych, a koci duchowych. Stabilnod kocioa opartego na nauce i prawach wiary kontrastuje z labilnoci paostwa. W nieingerencji upatrywad naley wsplne korzyci z chwil wkraczania paostwa w sprawy kocioa lub odwrotnie: koci zyskuje mczennikw, a paostwo traci honor. Koci suy pomoc przy formowaniu postaw moralnych, ksztatowaniu katalogu wartoci etycznych. Oddziauje na spoeczeostwo, na paostwo za porednio uformowanie tzw. augustynizmu politycznego. Z czasem (na tle walki z herezj) w. Augustyn uzna, e naleaoby wykorzystad wadz. Paostwo jako pomocnik kocioa w urzeczywistnianiu podstawowych zadao.
o o
6. Pokj i teoria prawa o Idea pokoju fundamentalna zasada organizacji paostwa w stosunkach wewntrznych i zewntrznych. W polityce wewntrznej urzeczywistnianie trzech celw: a) Porzdku b) Jednoci
14
o o
o o o
c) Pokoju Naley ustanowid pokj we wasnym sumieniu, a wic zabid wojn w wiecie wasnej osobowoci. Pomimo tego wybuchaj wojny podzia na sprawiedliwe i niesprawiedliwe (bella iusta et iniusta). Do pierwszych nale wojny obronne oraz gdy dochodzi si swoich praw czy wyrwnuje krzywdy. Koniecznod utrzymania armii. Teoria prawa koniecznod posiadania przez paostwo pewnych instrumentw umoliwiajcych osiganie zadao. Prawo pisane ustanowione przez wadz paostwow. Sprawiedliwod urzeczywistniania przez prawo stad si powinna ostoj jednoci i harmonii. Prawo pisane znajduje swoje rdo w prawie boskim. prawo boskie (lex aeterna) prawo naturalne (lex naturalis) prawo doczesne (lex temporalis) Prawo boskie charakteryzuje si ponadczasowoci i oznacza doskonaod. Prawo natury wpisane przez Opatrznod w dusz ludzk, wsplne wszystkim ludziom. Prawo doczesne zblia si do rzymskiego pojcia iuris civilis, nie zawierajc idealnej sprawiedliwoci, podlega cigym zmianom. Opiera si na zewntrznych ocenach postpowania czowieka. Uwiadomienie granic midzy prawem a moralnoci.
7. Rodzina i spoeczeostwo o o o Nauka spoeczna w. Augustyna opiera si na poszanowaniu godnoci i rwnoci czowieka. Zwolennik wsplnoty dbr na wzr organizacji pierwszych gmin chrzecijaoskich. Wasnod prywatna rozbudza indywidualne pragnienia bogactwa i tumi wartoci duszy ludzkiej. W rezultacie uomnoci natury ludzkiej wasnod indywidualna porzdkuje stosunki spoeczne. Idea rwnoci prowadzi do uznania powszechnoci pracy, potpieniem nierbstwa i wyzysku pracy cudzej (niewolniczej). Praca dowodzi godnoci i przydatnoci czowieka. Potpienie niewolnictwa zaprzeczenie godnoci, rwnoci, natura uczynia wszystkich wolnymi. Niewolnictwo zrodzio si z grzechu i naley do paostwa szatana. Rodzina podstawowa komrka, nawizania do starotestamentowego patriarchalizmu.
o o o o
8. Dynamika systemu
o o o Augustiaoska antropologia traktowanie czowieka, spoeczeostwa i paostwa jako pozostajcych w cigym ruchu. Upatrywanie ostatecznego zwycistwa paostwa boego. Goszenie zwycistwa nowego systemu wartoci. Postad w. Augustyna zamyka okres staroytnoci otwarcie nowych perspektyw rozumowania w zakresie zasad organizacji spoeczeostwa i paostwa.
Rozdzia IX. wity Tomasz z Akwinu i rozwj myli redniowiecznej Jan z Salisbury i papalizm o Teoria zwierzchnictwa papiestwa nad wadz cesarsk. Spr papiea Grzegorza VII z Henrykiem IV o inwestytur, argumenty odmawiajce wadzy cesarskiej przesanek boskich. Namiestnikiem boym na ziemi jest papie. Papalici dowodzili przewagi wadzy duchownej nad wieck. Jednym z ich przedstawicieli by Jan z Salisbury
15
o o
o o
o o
Dzieo: traktat Polycraticus gruntownie systematyzujcy i rozwijajcy argumentacj papalistyczn. Ksi tzw. princeps, ktry spenia niszy urzd kapaoski. Rycerstwo wykorzystywane tylko do obrony wiernych przed herezj. Rozwaania cile teoretyczne. Nawizanie do praw natury odpowiaday poczuciu ludzkiej sprawiedliwoci i rozsdkowi. Paostwo przypomina organizm czowieka (organiczna teoria paostwa) poprzez spenianie funkcji odpowiadajcych jego naturalnym potrzebom. Elementy pozostaj w zgodnoci oraz jednoci: - gowa ksi - oczy, uszy, jzyk urzdnicy lub zarzdcy prowincji - serce senat - boczki doradcy - brzuch, jelita poborcy skarbowi - stopy rolnicy i rzemielnicy - rce wojsko - rami krwawe rami Boga - miecz symbol wadzy - otoczka (dusza) wymiar wewntrzny, suy do okrelenia kleru Monarcha wiadomod, e sprawuje posannictwo dla celw wyszych. Suga i stranik ludu, suchanie rad duchownych, dbanie o caod republiki. Wadza panujcego powinna byd silna i sprawna. Jeeli wadca naruszy prawa natury to mona uznad go za tyrana. Ocen rzdw powinno si formowad ostronie, zwaajc na tzw. bicz boy niekiedy wadca jest tyranem z woli Boga. Dojrzewanie wiadomoci prawa oporu spoeczeostwa tylko w stosunku do tyrana z wasnej woli (nie przysuguje ludowi). Wadza pochodzia od Boga, ksi musia chronid Koci. Doktryna papalizmu rozwj w XIII stuleciu, papie jako niekwestionowany zwierzchnik duchowieostwa. Teoria dwch mieczy w. Piotra zakadaa, e Bg da dwa miecze symbolizujce wadz kocieln i wieck, a papie jeden z tych mieczy oddaje w rce panujcego (ma wic take prawo go odebrad). Hierokratyzm skrajna postawa w uzasadnieniu przewag papiea nad wadcami wieckimi. Prawo kanoniczne wzorowane w fundamentalnych zasadach na prawie rzymskim, zajmowano si nim na uniwersytetach. Normy z materiaw biblijnych, patrystyka, decyzje soborowe, dekretay (decyzje i ustawy papieskie).
Myl polityczna witego Tomasza z Akwinu 1. Wstp

Koniecznod opracowania nowej interpretacji myli Stagiryty, dostosowanej do potrzeb i wymogw wczesnego wiata chrzecijaoskiego. Koci chcia oprzed si na doktrynie w wikszym stopniu skierowanej na praktyk. w. Tomasz z Akwinu dominikanin, by przekonany o koniecznoci pogodzenia realistycznej filozofii Arystotelesa z dogmatyk chrzecijaosk. Spotka si z przychylnoci papiea. Synteza dorobku: Suma teologiczna (Summa theologiae), Suma przeciw poganom (Summa contra gentiles), traktat O wadzy monarchw, komentarz do pierwszej ksigi Polityki Arystotelesa.
2. Metodologia i nauki spoeczne Akwinaty o Wizja hierarchii i harmonii wiata w jednoci ze sferami duchowymi i Bogiem. Wszechwiat przypomina wielk piramid, u ktrej podstaw ley materia czterech ywiow, wyej wiat rolin i zwierzt, dalej czowiek, a wszystko wieoczy Bg.
16
Wewntrzna harmonia osobowoci czowieka dusza z ciaem musz pozostad w jednoci. Sprawy materialne odgrywaj rol donios materia jest jednak bierna. o Prymat nauk teologicznych logika oraz filozofia peniy tylko rol suebn. o Byt skada si z: a) Istoty (essentia) idealna zasada okrelajca jednod zjawisk, b) Istnienia (existentia) materialny i dostrzegalny czynnik bytu. o Koniecznod istnienia istoty kadego zjawiska, czyli koniecznod istnienia istoty wiata (Boga). o Pid dowodw istnienia Boga, zwizanych z: 1) Ruchem, 2) Niesamodzielnoci wiata, 3) Jego przypadkowoci, 4) Stopniami doskonaoci, 5) Celowoci przyrody. o Odrnianie wiedzy od wiary. Poszukiwanie jednej na zasadzie drugiej jest niecelowe. Akt wiedzy jest dzieem rozumu, a akt wiary funkcjonuje w paszczynie emocji psychicznej. o Pogldy spoeczne zaoenie naturalnego uczestnictwa czowieka w spoecznoci organizujcej si na zasadzie oglnego porzdku wiata. Proces uspoeczniania zawiera dwie cechy: a) Celowod (rozumna wolnod) b) Porzdek (organizacja) o Celem wewntrznym spoecznoci jest dobro kadego z jej czonkw, celem zewntrznym dobro caej ludzkoci. o Genetyczny porzdek spoecznoci: rodzina wie miasto spoecznod paostwowa o Zasada hierarchii podporzdkowanie jednostki obowizkom spoecznym. Nie ma jednak przeciwstawienia midzy dobrem jednostki i zbiorowoci. Wielostopniowa struktura spoecznoci ludzkiej od jednostki do oglnoludzkiej wsplnoty. Spoecznoci te s sobie podporzdkowane, ale przy zachowaniu autonomii. o Wadza = gwarant porzdku spoecznego (koniecznod istnienia wypywa z praw natury). o Odejcie od tradycyjnego podziau na stan duchowieostwa, szlachty i chopstwa. Grupy na zasadzie praw nabytych poprzez urodzenie i dziedziczenie (uwzgldnienie rodkw produkcji): a) Optymaci (optimes) wieccy i duchowni feudaowie, b) Ludzie honoru (populus honorabilis) posiadacze mniejszych fortun, c) Biedni ludzie (populus villis) nieposiadajcy majtku. o Okrelenie celu zbiorowego przez paostwo, do ktrego cae spoeczeostwo miao dyd. 3. Praca i teoria paostwa o o Idea pracy rozwinicie, naturalna potrzeba czowieka prowadzi do celw jakim s szczliwe i godne ycie. Mona mwid wrcz o obowizku pracy niezalenie od zawodu i miejsca w hierarchii spoecznej kada praca powinna kierowad ku Bogu. Spoeczny podzia pracy na zasadzie hierarchii kierownictwo ludzi mdrych i wytrwaod w spenianiu obowizkw pozostaych. Organizatorem pracy jest paostwo, posiadajce obowizek rozumnego i rzeczowego jej zorganizowania. Gwarantowanie powszechnoci pracy. Teoria susznej pacy (sprawiedliwej zapaty) za prac na zasadzie zawarcia umowy o wiadczenie pracy pomidzy ludmi wolnymi (zalki buruazyjnej koncepcji organizacji produkcji). Sprawiedliwa paca gwarantowad powinna: utrzymanie siebie, rodziny, poczynienia oszczdnoci.
o o
17
o o
o o
Teoria paostwa zasada i idea wadzy pochodzi od Boga. Wadza to zrozumienie podporzdkowania si jednych ludzi drugim. Ustrj ustanawiaj ludzie i ich spraw jest odwoywanie si do instytucji gwarantujcych ad, sprawiedliwod. Idee fundamentalne (podstawowe cele i denia; tzw. unitas ordinis): a) Porzdek (ordo) b) Pokj (pax) c) Sprawiedliwod (iustitia) Wyrane sympatie Akwinaty w stosunku do monarchii (przeciwstawianie tyranii). Osoba monarchy staje si instytucj symbolizujc ad i sprawiedliwod. Monarcha powinien posiadad uprawnienia, pamitajc e wadza suy dobru ogu. Wadza dwie kategorie: a) Sprawiedliwa oparta na rzdach jednolitych, b) Niesprawiedliwa rzd oparty na deniu wadcy do zaspokojenia partykularnych interesw, wadza le nabyta lub naduywana. W wypadku, gdy panujcy sprzeniewierzy si zasadom poddani mog wypowiedzied mu posuszeostwo (zalecanie powcigliwoci), po zasigniciu opinii autorytetw (duchowni). Klasyfikacja ustrojw: a) Dobre: monarchia, rzdy optymatw, politea b) Ze: tyrania, oligarchia, demokracja Rozdzia Kocioa od paostwa nie oznacza ograniczenia wadz duchownych tylko do spraw wyznaniowych. Ocenianie polityki wadcy, przewaga moralna papiea. Traktat o krlowaniu krlowi Cypru ukazania najwaniejszych cech prawdziwego krla. U osoby zostajcej krlem budz si cechy zwykego czowieka. Alegoria morza (umys monarchy), statku (monarcha) i burzy (wadza), port przeznaczenia to zakooczenie wadzy. Podejcie do wadzy od strony psychologicznej. Paradoks skupienie jak najwikszej iloci wadzy w rkach monarchy = presja. Teoria wojny sprawiedliwej przesanki: wypowiedziana przez wadc, zasada susznoci (strona, ktrej wojn wypowiedziano musiaa byd winna), uczciwy zamiar (stanie na stray dobra, z walk przeciwko zu).
4. Teoria prawa Akwinaty o o Cechy prawa (lex) rozporzdzenie rozumu, ktre posiada element woli panujcego, ustanowione przez suwerena, opatrzone sankcj i promulgowane spoeczeostwu. Opiera si na hierarchicznym usystematyzowaniu norm rangi moralnej i filozoficznej. prawo boskie (lex aeterna) prawo natury (lex naturalis) prawo ustanowione przez ludzi (lex humana) i prawo kanoniczne (lex divina) Najwyej stoi prawo boskie niezmienne i najdoskonalsze, zapis sprawiedliwoci. W kadej epoce czowiek nadaje temu prawu okrelon interpretacj. Dynamiczna interpretacja prawa zmiennod odczytywania treci praw boskich przez formuowanie praw pisanych. Dwa dodatkowe porzdki: prawo narodw lub ludw (ius gentium) oraz prawa paostwowe (ius civile). Prawo boskie charakter transcendentalny, prawo natury za opiera si na wykryciu w naturze ludzkiej zapisu rozsdnych zasad postpowania i zachowania. Koci moe dad, aby prawo ustanowione przez paostwo byo zgodne z prawem natury. Podstawowe skonnoci umoliwiajce odczytywanie prawa wiecznego: 1) Denie do podtrzymywania ycia, 2) Przeduanie gatunku, 3) Skonnod do wspdziaania ze spoeczeostwem. Czowiek = istota spoeczna i polityczna Ius gentium czd praw poszczeglnych narodw, ktra jest wsplna wszystkim.
o o
o o 18
Ius civile fakt ustanowienia konkretnych norm przy zobowizaniu podwadnych do ich przestrzegania. rdem moe byd prawo pisane lub zwyczajowe (zwierzchnictwo tego pierwszego).
5. Sprawiedliwod o Sprawiedliwy porzdek spoeczno-polityczny. Pojcie prawa i sprawiedliwoci w nierozerwalnym zwizku, ius daje wyraz zakresowi praw ludzi, a lex oznacza obowizywanie jakiej zasady prawnej. Katalog cnt: a) Cnoty intelektualne (wiedza, mdrod, roztropnod), b) Cnoty moralne (sprawiedliwod, umiarkowanie, mstwo), c) Cnoty kardynalne (3 moralne + roztropnod), d) Cnoty pokrewne (hojnod, prawod, przyjacielskod). Trzy pojcia sprawiedliwoci: a) Zmienna (commutativa) stosunek midzy poszczeglnymi jednostkami w spoeczeostwie. b) Rozdzielcza (distributiva) zesp praw i obowizkw przyznanych spoecznoci. c) Prawna (legalis) odwrotnod poprzedniej, opiera si na stosunku jednostki i jej praw do zbiorowoci. Kada czynnod sprawiedliwa posiada okrelone cechy: dobrowolnod (brak u Stagiryty), staod, niewzruszalnod. Odwoywanie si do zasady zotego rodka. Denie Akwinaty do wyrwnania zachodzcych rnic (np. na tle wasnoci). Filozofie Akwinaty i Arystotelesa maj charakter dynamiczny. Rozdzia X. Koniec redniowiecza Marsyliusz z Padwy o o o Przeciwieostwo Jana z Salisbury, zwolennik wadzy wieckiej. Podj nawczas rewolucyjn teori suwerennoci ludu. Wykadowi doktryny ludowadztwa powicone byo jego gwne dzieo Obrooca Pokoju (Defensor pacis). Sama definicja ludu posiadaa u Marsyliusza treci demokratyczne obejmowaa wszystkich ludzi zamieszkujcych paostwo z odrzuceniem rnic stanowych, przywilejw, urodzenia czy zamonoci. Suwerennod ludu podstawowa zasada organizacji nowoczesnego paostwa. Wyjcie z zaoenia spoecznej natury czowieka. Niezbdne jest paostwo bdce w stanie opanowad uomnoci ludzkiej natury, gwarantujc bezpieczeostwo i pokojowy rozwj zbiorowoci. Wadza paostwowa wspierania na woli suwerennego ludu (prawodawca legislator). Udzia wszystkich obywateli w powoywaniu organw i stanowieniu prawa. a) Suweren pierwotny lud uprawniony do przyjmowania ustaw, interpretacji prawa, a take do jego zmiany. b) Suweren wtrny zostay mu delegowane uprawnienia do stanowienia prawa. Przewaga rzdw ludowych nad elitarnymi ilod mniej wyksztaconego ludu moe byd powikszona do takich rozmiarw, i zdolny jest on sdzid sprawy na rwni, a nawet lepiej od tych, ktrzy s bardziej uczeni. Idea suwerennoci ludu jako gwarancja wolnoci obywatelskich. Kady podmiot sprzeciwiajcy si ludowadztwu wystpuje przeciw wolnoci. Organizacja paostwowa dzieo woli ludu, powstae w procesie duszej ewolucji. mae rodziny gminy paostwo (zbiorowod najdoskonalsza) Nikt nie posiada przewagi nad innymi, ani wadca, ani rzd.
o o o
o o o 19
o o o o o o o
o o
o o o o
Cztery rodzaje paostwa: a) Terytorium zoone z civitates spite jedn wadz, b) Na czele kadego miasta stoi krl (brak jednej wadzy), c) Poczenie a i b terytorium spite jedn wadz, w kadym miecie baroni, ksita, d) Wadza suwerenna naleca do ludu. Podzia spoeczeostwa na szed grup: 1) Sprawujcych wadz, 2) Rolnikw, 3) Rzemielnikw, 4) Finansistw, 5) Wojskowych, 6) Kapanw. Kada grupa posiada twrczy udzia w funkcjonowaniu paostwa. Teoria rzdu wybieralnod przez lud. Staa kontrola nad jego poczynaniami, egzekutywa powinna byd silna i sprawa. Nie by zwolennikiem form podziau wadzy. Prekursor zasady praworzdnoci wadza zwizana prawem. Podzia wadz: ustawodawcza, wykonawcza, sdownicza. Nie by to klasyczny podzia sta na gruncie wadzy jednolitej. Wadza wykonawcza to tylko funkcja wadzy sensu largo. Kwestia formy rzdu nie bya wana, moe to byd monarchia lub jakakolwiek inna forma. Dopuszcza myl o delegacji suwerennych praw ludu na rzecz rzdu wraz z moliwoci przelania caoci lub czci zakresu uprawnieo z ustawodawstwa na egzekutyw. Teoria prawa zabarwienia pozytywistyczne, hierarchia rde: a) Prawa boe b) Prawo natury c) Prawo pisane Sprawiedliwod i prawo boe stanowi okrelon teori zaleceo i zakazw postpowania (brak mocy wicej). Prawo musi mied form pisan, ustanowion przez ustawodawc, nakaz suwerena zabezpieczony sankcj (promulgacja). *pniej J. Austin+ Wola ustawodawcy i przymus czyli sankcja nadana przez paostwa przesdza o fakcie istnienia samego prawa. Zerwanie z dualizmem prawa ludzkiego i idealistycznie pojmowanych rde prawa. cieka legislacyjna inicjatywa (zgoszenie projektu), debata publiczna w gronie obywateli, przyjcie, uchwalenie przez zgromadzenia i nadanie sankcji prawnej. Problem paostwa i Kocioa koniecznod utrzymania przewagi rzdu nad organizacj kocieln. Prawa kocielne nie posiadaj mocy wicej w stosunkach paostwowych. Koci jako czd paostwa (funkcj). Przemawiaj wzgldy praktyczne oraz obiektywnie ocenianie dobro paostwa i obywateli. *nawizania do Arystotelesa i Awerroesa+ Prymat filozofii nad teologi. Myli Marsyliusza w wielu sprawach wyprzedzaj wczesne pojcia przygotowanie pod buruazyjne doktryny polityczne (zwiastowanie doktryny T. Hobbesa). Idea suwerennoci ludu kontynuowana przez J. Bodinusa, J. J. Rousseau Koncepcja prawa stanowionego staa si zrbem mylenia pozytywistycznego.
Nominalizm Wilhelma Ockhama o o o Uformowa system mylenia uderzajcy w filozofi polityczn Kocioa oraz zasady organizacyjne duchowieostwa. Rozprawy powicone logice (Suma logiczna), komentarze. Zaoenia metodologiczne nominalizm przyjmujcy, e istniej tylko konkretne byty indywidualne (nomina), poznawane dowiadczalnie. Pojcia oglne (universalia), ni9-e posiadajc takich cech, powinny byd odrzucone.
20
o o o o o o
o o
o o
o o o
o o
W badaniach naley zmierzad do poznania konkretnego bytu indywidualnego, odrzucajc wszystko to co zaciemnia proces poznania tzw. brzytwa Ockhama. Rozrnienie aktw wiedzy (poznanie) od aktw wiary. Dwa zupenie odmienne, niemajce wsplnego cznika doznania czowieka. Indywidualizm polityczny zagwarantowanie katalogu podstawowych praw jednostce ludzkiej (wolnod, rwnod, suwerennod obywatela). Sprzeciwia si teoriom papalistycznym. Teoria paostwa boskie jest prawo ustanowienia wadzy przez spoeczeostwo. Ludzie z natury rodz si wolni i rwni. Idea suwerennoci odgrywa inn rol ni u Marsyliusza raz ustanowiony porzdek polityczny sankcjonuje stabilnod organizacji paostwowej. a) Wolnod w sensie filozoficznym moliwod czynienia wszystkiego, nawet wbrew zaleceniom rozumu czy nakazom Boga. b) Wolnod w sensie politycznym koniecznod ustanowienia instytucjonalnie zagwarantowanego katalogu praw i wolnoci obywatelskich. Forma najwaciwsza = paostwo suwerenne ostoja suwerennoci to panujcy (obrooca praw, zabezpiecza interes zbiorowoci). Koniecznod sprawiedliwych i rozsdnych rzdw panujcego, funkcje zasadnicze: 1) Karanie winnych, 2) Ustanawianie praw, 3) Gwarantowanie sprawiedliwoci. Poddani mog wypowiedzied wadz i obalid wadc si gdyby zaprzeczy reguom rozsdku. Teoria prawa wszechmoc i absolut Boga, wobec ludzi posuguje si okrelonymi prawidociami. Wyrnienie pojd: a) Prawo boe suma nakazw i zakazw z Pisma witego, b) Prawo naturalne suma wyobraeo odpowiadajcych naturalnemu rozumowi, c) Prawo ludzkie zgodne z prawem boym i naturalnym, ale w sprawach nieobjtych przez nie mona ustanawiad dowolne reguy. Teorie indywidualistyczne koniecznod zagwarantowania kadej jednostce praw niezbywalnych (prardo koncepcji praw czowieka i praw podmiotowych). Teologiczny charakter doktryny Bg jako istota transcendentna (niepoznawalna), majca wymiar zewntrzny. Bg jako istota niepodlegajca prawu, ktre sam tworzy. Stosunek paostwa do Kocioa eklektyzm pojd, rozrnienie: a) Kocioa Boga (oparcie na prawach boych objawionych, wieczny), b) Kocioa Rzymskiego (ustanowiony przez ludzi, omylny, doczesny i zmienny). Koci Boy stroni od praw paostwowych nieporozumieniem byoby ubieganie si wadz duchownych o prerogatywy w zakresie stosunkw paostwowych. Myl Ockhama wywara wpyw na ideologi koncyliaryzmu, teori goszc przewag wadzy soboru w Kociele (w Polsce rzecznikiem tego nurtu by Pawe Wodkowic). Rozdzia XI. Renesans w myli politycznej
Niccolo Machiavelli o o o Urodzi si we Florencji, studiowa literatur grecko-rzymsk, by sekretarzem Drugiej Kancelarii prowadzi sprawy wojny i administracji. Dziea: Ksi, Sztuka Wojenna, Rozmylania nad pierwszym dziesicioksigiem historii Rzymu Liwiusza. Zaoenia metodologiczne wizja penych energii stosunkw spoecznych i politycznych. Cay wszechwiat pozostaje w ruchu. Podstawowym celem czowieka jest zachowanie ycia i denie do powikszenia majtku.
21
o o o o
o o o
o o o
o o
o o
Si sprawcz dziaania jednostki jest jej interes. Dziejowe wspzawodnictwo bogatych i potnych z biednymi. Jednostki autentycznie dzielne osigaj sukces. Machiavelli jest historykiem wojen u ich podstaw ley zaborczod narodw i paostwa. Historia to najwiksza nauczycielka ycia. Interpretacja losw jednostki (narodw) oparta na dialektyce przemian w pojciu Virtu oraz fatalistycznie pomylanej fortuny. a) Virtu caoksztat cech osobowoci czowieka (nie bya to cnota). Rodzaj dzielnoci jednostki w pokonywaniu trudnoci i wykorzystywaniu czynnikw sprzyjajcych wasnym interesom. b) Fortuna pojmowana obiektywnie, zbieg historycznych wypadkw. Jednostka musi przystosowad si do fortuny, dziaa zazwyczaj na jej niekorzyd. Sukces zaley od wasnych umiejtnoci. Teoretyk nowoczenie pomylanej polityki (szkoa skutecznego dziaania). Polityka rozpatrywana z punktu etycznego i praktycznego. Dobra i skuteczna polityka to dziaalnod nastawiona na osignicie wyznaczonych celw, nie majca nic wsplnego z moralnoci. Mityczny ksi powinien dziaad skutecznie, aby zjednoczyd Wochy (uformowanie podstaw nowoczesnego patriotyzmu). Teoria paostwa rozwj cykliczny, proces wznoszenia i rozkadu. Zdefiniowanie si mogcych wyprowadzid Wochy z upadku i zjednoczyd. Klasyfikacja form politycznych (wychodzi z arystotelesowskiej systematyki). Najlepszym byby ustrj wzorowany na wymieszaniu form prawidowych (republica mixta). Republikaoska forma moe zapewnid stabilnod i praworzdnod, przewag uzyskuj interesy ludu. Gwarantowanie wolnoci, rwnoci, moliwoci bogacenia si. Jednostka dysponujc potn virtu, odwoujca si do autorytarnych form wadzy moe doprowadzid do wyznaczonych celw politycznych. Nowy ksi (principe nuovo) wzorzec osobowoci, jednostka mogca pokonad trudnoci i przeciwnoci historyczne. Koncepcja przedstawiona take w ujciu psychologicznym. Ksie moe dojd do wadzy na rne sposoby: a) W drodze przychylnoci monych albo spoeczeostwa, b) W drodze zdrady lub podstpu, c) Siowe przejcie wadzy (musi wygasid krew dawnego wadcy zdawienie przeciwnikw jednym ruchem). Sprawy tradycyjnej moralnoci schodz na dalszy plan cel okazuje si najwyszym dobrem i jemu podporzdkowujemy rodki. Armia, wojsko cztery rodzaje: wasne, najemne, posikowe i mieszane. Armia oparta na dyscyplinie, dziaanie myl i czynem. Kady nowy wadca w pierwszej kolejnoci musi zrobid rekonesans terenu. Sztuka rzdzenia urasta do rangi jednego z podstawowych problemw. Wyjcie z zaoenia zej natury czowieka ludzie s obudni, zawistni. Wadca powinien dbad o pozory szereg zasad okrelajcych sposb sprawowania wadzy. Zdecydowanie w stosowaniu przemocy i brutalnej siy. Przyjemnoci naley rozdzielad umiarkowanie, rozrzutnod prowadzi do zrujnowania. Ksi powinien cieszyd si szacunkiem, a przynajmniej wywoywad lk. Umiejtne posugiwania si natur zwierzcia i czowieka. Powinno si byd lwem i lisem bo lew nie umie unikad side, a umie bronid si przed wilkami. Trzeba byd lisem, by wiedzied, co sida, i lwem, by postrach budzid u wilkw. Zastosowanie terroru wskazanie ludzi odpowiedzialnych za zo. Odrniad naley wrogw osobistych od wrogw paostwa (dobro powszechne). Makiawellowska polityka stosowana republikaoskie sympatie, antyfeudalna postawa, dyktatorskie rzdy miay speniad dorane cele.
22
Realizm myli Florentczyka, podbudowany skrajnym racjonalizmem (odrzucenie wszelkich dogmatw). Gboki humanizm sucy dobru czowieka i spoeczeostwa walka z przywilejami oparta na indywidualistycznych ocenach paostwa.
Tomasz More (Morus) o y w dobie rozwoju Anglii, wkraczajcej w kapitalistyczn drog. Okres zaostrzenia si konkurencji i bezwzgldnoci walki, pauperyzacja szczeglnie chopw. Przekonanie Morusa o zych rzdach wadcw i arystokracji. Przedstawi idealnie zorganizowane paostwa mylenie utopistyczne. Dzieo: Zota ksieczka o najlepszym ustroju paostwa i o nowej wyspie Utopii. Opisa istniejcy na dalekiej wyspie wzorzec idealnego ustroju. Wizja utopijnego komunizmu drobnych producentw, dominacja stosunkw rzemielniczo-rolniczych. Obowizywanie powszechnoci pracy, korzystanie z wszystkich dbr z umiarem wzgldy egalitarne. Kultywowanie tradycyjnych wartoci moralnych opartych na wizach rodzinnych. Paostwo wpaja mieszkaocom nowy system wartoci (praca, godziwe ycie, wyeliminowanie pienidza). Organizacja wadz oparta na prostym wyborze i rotacji urzdnikw, podstawowe uprawnienia zgromadzenia ludowego. Prowadzenie pokojowej polityki, decydowanie si tylko na wojny obronne lub wyzwalanie obcych ludw (dopuszczenie kolonialnych podbojw lub interwencji w obronie szlakw handlowych). Hodowanie zasadzie wolnoci i tolerancji religijnej (ale z wyczeniem ateistw). Naboeostwa charakteryzuj si prostot. Nawizanie do idealistycznych konstrukcji Platona. Utopia Morusa staa si programem prawidowych stosunkw spoecznych wyraz wiary w moliwod rozsdnego zorganizowania ustroju spoecznego, gospodarczego i politycznego. Racjonalistyczna postawa Morusa (kryteria rozumu i natury), nowy humanizm.
o o
o o
Jean Bodin o o o Dzieo: Szed ksig o Rzeczypospolitej nowoczesnod myli prawno-politycznej. Okres twrczoci w czasach wychodzenia Francji z feudalnej anarchii, wybuch wojen religijnych, spory dotyczce istoty wadzy. Metodologia nawizanie do zaoeo Machiavellego, e wiedza prawnicza i polityczna suy praktyce paostwowej. Problemy powizao midzy ustrojem ekonomicznym i religijnym a ustrojem politycznym. Poszukiwania zalenoci midzy warunkami geograficznymi a konfiguracj instytucji politycznych. Teoria paostwa koniecznod istnienia naturalnych zwizkw, jakim s rodziny. Nie by pewny jak drog powstao paostwo (przez umow spoeczn czy przemoc). Paostwo gwarantuje bezpieczeostwo i sprawiedliwod oraz stabilnod moraln ycia rodzinnego. Bezwzgldna ochrona praw wasnoci postawy kontemplacyjne. Podporzdkowanie zmysw rozumowi, dziki roztropnoci czowiek naleycie ocenia stosunki midzyludzkie i przez wiedz poznaje przyrod i religi, dochodz do poznania mdroci (cnota najwysza). Definicja paostwa sprawiedliwy rzd nad rodzinami, z wadz suwerenn na czele. Sprawiedliwod w paostwie gwarantuje rzd jako wykonawca prawa boskiego i naturalnego. Idea suwerennoci centralne miejsce, zjawisko obiektywne zwizane z kadym paostwem. Niezalena od konkretnej konfiguracji instytucjonalnej, immanentnie zawarta w istocie paostwa i prawa. Wadza suwerenna cechy: a) Cigod, b) Niepodzielnod,
o o
o o
23
o o o
o o
o o
c) Niepozbywalnod, d) Nieograniczonod, e) Bezwarunkowod, f) Niezalenod. Suwerennoci ograniczyd nie mona, trwa ona tak dugo, jak dugo istnieje paostwo. Ktokolwiek jest suwerenem w spenianiu swojej funkcji, pozostaje niezaleny na zewntrz oraz w polityce wewntrznej. Formy ustrojowe (w zalenoci od trybu powoania wadcy): a) Jednostka monarchia, b) Grupa arystokracja, c) Wszyscy demokracja. Sympatie skaniay Bodinusa ku monarchii (inkorporuje suwerennod, symbol jednod historycznej, narodowej czy politycznej). Cech suwerennoci jest wadza stanowienia prawa. Z jednej strony twierdzi, e suweren w tworzeniu prawa jest nieskrpowany, z drugiej uznawa jego podlegod prawu boskiemu i natury. Teoria prawa prawo posiada form rozkazodawcz, adresowan przez monarch do poddanych. Prawo pozytywne powinno byd sprawiedliwe na zasadzie zgodnoci z prawem boskim i prawami natury. Filozofia sprawiedliwoci zmiana suwerena wie si zawsze ze zmian systemu sprawiedliwoci. a) Sprawiedliwod arytmetyczna denie do rwnego podziau dbr i korzyci, b) Geometryczna zaoenie nierwnoci, przewaga arystokracji nad ludem, c) Harmoniczna czy podane cechy, wymieszanie ustroju demokratycznego i arystokratycznego. Sprawiedliwoci nazywamy waciwy podzia nagrd i kar, i tego, co si prawnie naley komu. Suweren i poddani wyznaczaj konfiguracj problemw funkcjonowania paostwa. Obywatele pozostaj w sytuacji poddaostwa bdcego stanem naturalnym musz si podporzdkowad woli suwerena jeli jego wadza jest legalna (przestrzeganie praw). Koci i duchowieostwo oceniane s z punktu widzenia zadao wadzy paostwowej. Papie nie moe byd zwierzchnikiem suwerennych monarchw, duchowieostwo nie ma prawa do wadzy jurysdykcyjnej. Paostwo nie powinno wdawad si w spory religijne. Rzecznik silnych monarchii narodowych grunt dla polityki suwerennych monarchw. Nieograniczona wadza oznaczad moe jej wykorzystanie celem krzewienia postpu, dobrobytu i rozwoju. Rozdzia XII. Doktryny polityczno-prawne XVII wieku
Francis Bacon o o o o Dziea: Novum Organum, Zasady prawa Przedstawiciel XVII wiecznego empiryzmu. Zaoenie tkwicych w umyle idoli, czyli mylnych wyobraeo dotyczcych otaczajcej rzeczywistoci. Klasyfikacja idoli: 1) Plemienne rdo w naturze czowieka, rodu, caej ludzkoci. 2) Jaskini nawizanie do platooskiego opisu jaskini, specyficzne dla konkretnego czowieka. 3) Rynku rezultat obcowania ludzi midzy sob, uywanie pojd wieloznacznych. 4) Teatru urojenia wprowadzone do umysu poprzez zudne doktryny filozoficzne (utopistyczne obrazy rzeczywistoci). Przeciwdziaajc idolom nauka powinna byd cakowicie wolna, oparta na dowiadczeniu weryfikowanym w praktyce.
24
o o o
o o
o o o o o
Umys posiada tendencj do popeniania bdw: a) Konserwatyzm jako naturalna skonnod, b) Czowiek woli zajmowad si tym co twierdzce, c) Uleganie sdom gwatownym i radykalnym, d) Podleganie uczuciom oraz wasnej woli, e) ociaod, nieudolnod, zudzenia zmysw, f) Kierowanie si do nieweryfikowalnych abstrakcji. Podstawowy cel ludzkoci = uksztatowanie wiedzy empirycznej. Przeciwstawianie antycypacji (twierdzenia aprioryczne) tumaczeniu przyrody opartemu na empirycznym poznaniu. Teoria paostwa gloryfikacja centralistycznie pomylanej wadzy, sprawowanej przez monarch. Najbardziej doniose decyzje powinny byd podejmowane przez krla w parlamencie rwnowaga wadzy midzy klasami i stanami. Umiejtnod rzdzenia to umiejtnod przewidywania skutkw. Podpory rzdu: religia, sdy, administracja, skarbowod. Walka z ndz interwencjonizm paostwowy, likwidacja niedostatku. Gwarantowanie liberalizmu, moliwod wypowiadania swojego zdania oraz dziaania na rzecz utrzymania poczucia pewnej nadziei na popraw bytu. Katalog zasad dobrego rzdzenia idea umiarkowania. Powierzanie urzdw ludziom kompetentnym, doskonalenie prawa. Stopniowe reformy, chyba e dziaania rewolucyjne niezbdne. Podatki pobierane za zgod poddanych (parlamentu). Cztery wady urzdnikw: opieszaod, przekupstwo, opryskliwod i mikkod. Przedstawienie utopijnego spoeczeostwa w dziele Nowa Atlantyda. Centralnym organem jest tzw. Dom Salomona, spoeczeostwo zorganizowane na zasadach nowoczesnej produkcji i konsumpcji.
Tommaso Campanella o o o o o o o Dzieo: Paostwo Sooca Wstpem do utopii bya koncepcja uniwersalistycznej monarchii chrzecijaoskiej pod zwierzchnictwem papiea. Postulat utworzenia jednej wielkiej wsplnoty chrzecijaoskiej. Paostwo Sooca nawizuje do platooskiej politei oraz utopii Morusa. Zbudowane na ksztat paostwa miasta a architekturze obronnej. Rezygnacja z prawa wasnoci na rzecz wsplnoty dbr zapewnienie harmonii i chrzecijaoskiej mioci bliniego. Ideologia patriotyczna. Obywatele wyrzekli si wojny prowadzc tylko dziaania obronne. Powszechnod pracy wykonywanej przez kadego. Praca gwarantuje godnod i dostp do zaszczytw. Kult nauki podstawa organizacji stosunkw spoecznych. Nauczanie oparte na zasadzie powszechnoci. Badania naukowe nastawione na poznanie ycia, biecych problemw czowieka. Zagwarantowanie modziey wszechstronnego wyksztacenia nauka jako jednod poznania. ycie spoeczne poddane jest rygorom hierarchiczna struktura caoci (na wzr klasztorw). Na czele stoi Wielki Metafizyk (Sooce) wybierany z grona 25 kapanw. Stanowi on uosobienie cnt, sprawuje kierownictwo za pomoc trzech wsprzdcw (Moc, Mdrod, Miod). W paostwie Sooca nie istnieje rodzina w tradycyjnym znaczeniu, rozmnaanie si stosownie do zaleceo wadzy. Elementy demokratyczne gwarantuje Zgromadzenie Ludowe doroli obywatele. Przedstawia yczenia, skargi, wyraa sugestie dotyczce kandydatw na stanowiska, wypowiadanie si w sprawach wojny (idea wojny sprawiedliwej). Wymiar sprawiedliwoci prawo jest zwize i proste. Wizja oparta na skrajnym racjonalizmie, kreacyjnej roli wiedzy. Zhumanizowana interpretacja zasad organizacji paostwa i spoeczeostwa. Ustrj paostwa wyporodkowany midzy arystokracj (na ksztat platooskiej sofokracji) a elementami demokratycznymi.
o o
o o o
Myl polityczna Hugona Grocjusza o 25

Reprezentant XVII-wiecznej szkoy prawa natury.
o o o
o o
o o
o o
o o o
o o
Dziea: O prawie wojny i pokoju (De iure belli ac pacis), O wolnoci mrz Rewolucja w Niderlandach oddaa wadz w rce nowej klasy zwycistwo buruazji, jako pierwowzr rewolucji angielskiej. Grocjusz zmierza do racjonalnej interpretacji ideologii prawa natury niezalenej od aksjomatw wyznaniowych. Wyprowadzenie z natury czowieka zasad posiadajcych walor nieprzemijalnoci i niezaprzeczalnoci. Nawet Bg nie moe go [prawa natury] zmienid rda poznania prawa natury poznanie spoecznej natury czowieka. Z drugiej strony poznanie w sposb aposterioryczny przez ledzenie powszechnych zasad zaakceptowanych przez ludzi. Treci praw natury poznawane racjonalnie i obiektywnie katalog praw natury okazuje si konieczny do normalnego funkcjonowania czowieka i spoeczeostwa. Podstawowe i samoistne prawa natury: 1) Obowizek poszanowania cudzej wasnoci, 2) Obowizek wynagradzania szkd, 3) Obowizek dotrzymywania umw (pacta sunt servanda), 4) Obowizek ponoszenia kary za popenione przestpstwa. Przeniesienie powyszych zasad na grunt prawa midzynarodowego. Postulowa przyjcie zasady wolnoci mrz. Koncepcja wojny sprawiedliwej (w sytuacji zagroenia praw natury) i niesprawiedliwej. Wojny naley prowadzid w sposb humanitarny, oszczdzajc przeciwnika (nie brad w niewol kobiet i dzieci). Godzi si z istnieniem niewolnictwa przeciwnik rwnouprawnienia narodw. Ustrj polityczny wtpienie w moliwod wypracowania idealnych wzorcw. Kada forma niesie za sob niebezpieczeostwo wypaczeo. Lud powinien decydowad o formie rzdw (nawizanie do teorii suwerennoci ludu). Oddanie suwerennoci przez lud jednostce powoduje jego zwizanie umow. Moe dojd do powstania rzdw absolutnych (take drog podboju). Koncepcja umowy spoecznej charakter spoeczny, socjalny (societatis), subiektywny. wiadome nawizanie umowy w celu oddania swoich uprawnieo na rzecz suwerena (nie ma znaczenia kto nim bdzie obowizek poszanowania praw). Idea poszanowania umw wie te monarch gdyby ama postanowienia lud moe wypowiedzied posuszeostwo. Teoria prawa Grocjusza nawizuje do rzymskich konstrukcji prawa podmiotowego. Na tle obowizujcego prawa wyrnia szczeglny zakres uprawnieo przysugujcych konkretnej osobie. Klasyfikacja praw podmiotowych: a) Uprawnienie wadza w stosunku do siebie nazywana wolnoci, b) Prawa podmiotowe wadza w stosunku do innych (np. wadza ojcowska), c) Prawa dajce wadz nad rzeczami w sposb peny lub niepeny.
Myl polityczna Thomasa Hobbesa o o Dziea: rozprawa Elementy prawa (uzasadnienie utrzymania absolutnej wadzy), traktat O obywatelu, Lewiatan. Metoda badawcza sprowadzenie idei w sprawach spoeczno-politycznych na wzr pojd geometryczno-matematycznych. Wypracowanie zasad poprawnego rozumowania, opierajcych si na analizie i syntezie. System teoretyczny, trzy dziay: a) Filozofii przyrody b) Filozofii czowieka c) Filozofii paostwa
26
o o o o o o
Stan naturalny hipoteza oparta na analizie skadnikw osobowoci czowieka. Motoryczne siy postpowe czowieka tkwi w sprzecznoci: a) Nigdy nienasyconego pragnienia bogactw, zaszczytw i wadzy. b) Nieustannego strachu przed niebezpieczeostwem mierci. Koncepcja namitnoci, ruchy: a) Wegetatywne charakter nierozmylny, czd czynnoci yciowych, b) Zwierzce (rozmylne) mowa. Pozostawienie ludzi sobie samych w tym stanie skazuje ich na cig walk. Stan natury to postad anarchii, toczcego si nieustannie konfliktu midzy wszystkimi, trzy waciwoci: 1) Absolutna wolnod, 2) Czowiek korzysta tylko z uprawnieo nie posiadajc obowizkw, 3) Skrajny subiektywizm kady jest sdzi wasnego postpowania. Hobbes kwestionuje tez, e czowiek jest z natury istot uspoecznion. W pewnym momencie czowiek zauwaa bezsens dzikiego bytowania, uwiadamiajc sobie koniecznod zorganizowania si w zbiorowod. Umowa spoeczna (jedna) wyjcie podyktowane rozsdkiem, zawierana na zasadzie kady z kadym, powierza si wadz suwerenowi. Zrzeczenie si praw do swej naturalnej wolnoci, przekazujc je suwerenowi. Jego wadza jest niepodzielna i niezbywalna (niezalenie czy jest to jednostka czy zbiorowod). Powstaje paostwo zwane Lewiatanem (miertelnym bogiem), ktremu wszyscy s bezwzgldnie podporzdkowani. Zawarcie umowy spoecznej oznacza koniec stanu anarchii i osignicie ycia uporzdkowanego. Idea prawa wola suwerena okrelajca zasady funkcjonowania spoeczeostwa i paostwa. Zasady funkcjonowania spoeczeostwa: zachowanie spokoju, obowizek dotrzymywania umw, obowizek rezygnowania z prawa i przestrzegania zasad wspycia. rdem prawa jest wola suwerena, jednostronnie przesdzajca o sposobie zachowania si w spoeczeostwie. Wadza absolutna = suweren, obejmuje wszystkie dziedziny ycia spoecznego, bezwzgldne podporzdkowanie si jego woli. Alternatyw jest anarchia zo, oznaczajce kres paostwa. Uzasadnienie absolutyzmu wadzy z powoaniem si na legitymacj wadzy monarchy na podstawie umowy spoecznej (a nie z woli boskiej). Wystarczy by wadza bya absolutna i jednolita, inkorporujca suwerenna prawa.
Liberalizm Johna Lockea o Rzecznik liberalizmu politycznego i ekonomicznego [Dr Dbrowski nie zgadza si z tez, e Locke by prekursorem liberalizmu bo kad nacisk na og, kolektywizm, co jest zaprzeczeniem skupienia si na jednostce+. Tabula rasa niezapisana tablica (nie uy tego okrelenia jako pierwszy Arystoteles, Tomasz z Akwinu), wszelka wiedza pochodzi z dowiadczenia (empiryzm) Prace: Dwa traktaty o rzdzie, List o tolerancji Stan natury przedstawia si odmiennie ni u Hobbesa. Rozsdek podpowiadajcy zasady postpowania zgodne z prawem natury sprawia, e bytowanie jednostek i grup staje si znone. Sia rozsdku na tyle znaczna, i skania czowieka do poszanowania praw natury. Wszyscy s sobie rwni prawo naturalne. Bg wyposay wszystkich w jednakowy katalog praw naturalnych. Prawo wasnoci stanowi niepodwaalny i nienaruszony kanon organizacji ycia czowieka (wkomponowane w natur ludzk). Gwarantuje swobodne dysponowanie majtkiem, stanowi barier dziaania innych wobec osoby waciciela. a) Wasnod sensu largo wolnod, ycie, b) Wasnod sensu stricto majtek, dobytek materialny.
o o o
o o
27
o o o o
o o o o
o o o o
Uzasadnienie prawa wasnoci prac dziki niej czowiek moe przywaszczad produkty przez siebie stworzone. Pytanie: Czy istniej granice wasnoci? - Czowiek moe dysponowad owocami swej pracy. Mimo korzyci bytowania w stanie natury ludzie postanowili z niego wyjd i powierzyd sprawiedliwod wadzy publicznej. Umowa spoeczna wyraz poszukiwania przez czowieka skuteczniejszych rodkw ochrony praw wasnych. Czowiek przystpuje do umowy, gdy chroni ona podstawowe wartoci. Sensem umowy jest ochrona praw naturalnych. W przeciwieostwie do Hobbesa umowa u Lockea nie pozbawia wszystkich praw. Powstanie spoecznoci wymaga zgody kadego obywatela, staje si aktem spenienia woli poszczeglnych jednostek. Dwa rodzaje umw: a) Umowa o powstaniu spoeczeostwa, b) Umowa dotyczca powstania paostwa powouje rzd. U Hobbesa rozpad rzdu wiza si z powrotem spoecznoci do zdziczenia, u Lockea to niebezpieczeostwo nie istnieje. W przypadku zerwania umowy, powoujemy kolejn wadz. Jeeli rzd narusza postanowienia umowy, lud moe wypowiedzied wadz (w skrajnym przypadku rewolucja). Paostwo na podstawie umowy uzyskuje kompetencj represjonowania ludzi naruszajcych prawa natury. Podzia wadzy gwarancja poszanowania wolnoci. Dziedziny (w nawiasie kierunki) wadzy: a) Ustawodawstwo (legislatywa) b) Wykonanie praw (egzekutywa) c) Prawo midzynarodowe (wadza federalna) Zasadnicza linia podziau midzy legislatyw, a pozostaymi wadzami , w szczeglnoci egzekutyw (gdy np. wykonawcza moe si czyd z federacyjn). Wadza sdownicza umieszczona w egzekutywie. Idea podziau wadzy u Lockea nie wi si z rwnowaeniem wadz przewaga wadzy ustawodawczej (parlament podporzdkowany prawu natury i prawu pozytywnemu). Idea tolerancji oddzielenie kocioa od paostwa, niezalenod i autonomicznod wszystkich wyznao, swoboda do uprawiania kultw religijnych (uchylona wobec niewierzcych). Poszanowanie nietykalnoci i witoci wasnoci prywatnej. Dojrzay wykad podstawowych zasad i celw rozwoju formacji kapitalistycznej. Rozdzia XIII. Doktryny polityczno-prawne wieku Owiecenia
Liberalizm arystokratyczny Monteskiusza o o o Dziea: Listy perskie, O duchu praw Wskazywa skonnoci do modnej wczenie anglomanii (docenia poczenie wolnoci politycznej z monarchi). Metoda badao uwzgldnienie wielu czynnikw, skadajcych si na ustrj polityczny i gospodarczy kadego z paostw. Nie chodzio o stworzenie wzorcw idealnego ustroju, a o uwiadomienie wpywu wywieranego przez rodowisko geograficzne na prawa, obyczaje i moralnod danego narodu. Kade paostwo ma specyficzny ustrj, a jego reorganizacja musi przebiegad w zgodnoci z duchem narodu. Prekursor komparatystyki w prawie formy ustrojowe nie s rezultatem dziaao przypadkowych lecz wynikiem prawidowoci rozwoju narodu. Duch praw i polityka prawa pozostaj w zwizku z racjonalizmem i relatywizmem. Duch praw oznacza zrozumienie wspzalenoci midzy prawem, a rodowiskiem geograficznym, religi, obyczajowoci etc.
o o o
28
o o
o o
o o o
o o
Stanowione prawo ma chronid polityczn wolnod obywatela. Wolnod to prawo czynienia wszystkiego tego, na co ustawy pozwalaj. Poszanowanie prawa jest nie tylko gwarancj wolnoci, lecz w rwnym stopniu bezpieczeostwa jednostki. Program ustawodawczy zmierzajcy do racjonalnego przeksztacenia stosunkw spoecznych odpowiednia polityka sankcji. Zachowanie zotego rodka wadzy umiarkowanej. Systematyzacja ustrojw oparta na dwch kryteriach: a) Natury rzdu struktura organizacyjna paostwa, b) Zasady rzdu tryb jego dziaania. Trzy rodzaje rzdw: 1) Republikaoski wadza naley do narodu (demokracja) lub czci narodu (arystokracja), 2) Monarchiczny wadza jednostki (oceniania najwyej przez Monteskiusza), 3) Despotyczny jeden czowiek, bez zobowizao i bez prawide, poddaje wszystko swej woli i zachciance. Zasady demokracji: cnota, skromnod i poczucie rwnoci (traktowanie tej formy jako nierealnej). Zasady arystokracji: umiarkowanie, walory gdy rzdzcy stanowi szerokie ciao spoeczne. Natur monarchii s rzdy zgodne z prawem, a honor jest zasad. Gwarancja umiarkowanych rzdw, opartych na poszanowaniu wolnoci i praworzdnoci. Monarchia jest najbardziej praktyczn form sprawowania wadzy. Natur despotii jest samowola wadcy, a zasad strach i podejrzliwod poddanych. Podzia wadz zmierzajc do nadania teorii wyrazu praktycznego stwarza wraenie, e opisuje ustrj praktycznie istniejcy, to jest ustrj angielski. a) Wadza ustawodawcza dwuizbowy parlament (bikameralizm), b) Wadza wykonawcza monarcha (monocefalizm albo bicefalizm obecnie wystpuje w RP dwa elementy egzekutywy: Prezydent i Rada Ministrw), c) Wadza sdowa niezawise sdy (sdziowie tylko ustami ustaw). Podzia wadz nie powinien oznaczad ich separacji, wadze musz si uzupeniad, kontrolowad i hamowad. a) Hamulce wewntrzne: izba nisza wybierana przez wszystkich, izba wysza dziedziczna, wadza wykonawcza odsunita od tworzenia praw. b) Hamulce zewntrzne: monarcha nie odpowiedzialny politycznie (kontrasygnata ministrw), prawo zwoywania i odraczania posiedzeo parlamentu dla monarchy, ktry zosta odsunity od prawodawstwa, a wyposaony tylko w weto. Incompatibilitas zasada niepoczalnoci stanowisk: a) Formalna b) Materialna (nie bya w czasach Monteskiusza nazwana, chocia wystpowaa) dotyczy zakazu partycypowania w spkach, instytucjach skarbu paostwa. Rozwj doktryny liberalizmu denie przy zachowaniu tradycyjnych form ustrojowych do znacznej modyfikacji organizacji paostwa.
Myl polityczna Jeana Jacquesa Rousseau o o o o Prace: Umowa spoeczna, Emil, Ekonomika polityczna, Uwagi o rzdzie Polski. Przedstawiciel radykalnego skrzyda myli owieceniowej walka z despotyzmem. Oparcie zasad ustrojowych na demokracji bezporedniej skrajne teorie demokratyczne, pojcie suwerennoci ludu z idei suwerennoci jednostki. Stan natury przedpaostwowy okres bytowania, czowiek dysponowa wolnoci naturaln. By to czas spokoju, harmonii, obce byy namitnoci zwizane z wasnoci czy egoizmem. Wolnod i rwnod staj si ponadpaostwowymi i ponadczasowymi naturalnymi prawami czowieka.
29
o o o
o o o
o o o
o o
Klski ywioowe jako okolicznod zmuszajca do czenia si w grupy. Pierwszym stadium bya rodzina, stwarzajca warunki, ktre s prapocztkiem cech rozwinitych przez spoeczeostwo. Powstanie paostwa rozwj wytwrczoci. Gdy czowiek zauway, e wygodniej jest posiadad wiksz ilod dbr materialnych, pocz dyd do rozszerzenia majtku. Poczucie prawa wasnoci stao si przyczyn nierwnoci i podziau spoeczeostwa. *sytuacja zbliona do stanu natury u Hobbesa] Zasugi Rousseau: 1) Wskazanie, e rozwj wytwrczoci sta si przyczyn przeksztaceo ycia spoecznego, 2) Nawietlenie roli ksztatujcego si prawa wasnoci w formowaniu si grup spoecznych. Spoeczeostwo pragnc wyjd z powstaego chaosu zgodzio si na zawizanie wadzy politycznej. Dalszy rozwj spoeczeostwa i paostwa to pokonywanie kolejnych stadiw degeneracji moralnej i politycznej. Umowa spoeczna hipotetyczne zaoenie, tumaczce powstanie paostwa i prawa. Suwerennie dziaajce jednostki zgodziy si na przeksztacenie swej naturalnej wolnoci w wolnod spoeczn. Zachowanie i rozwinicie naturalnych praw czowieka (wolnod i rwnod). Krytykowa poprzednie teorie umowy, szczeglnie Grocjusza i Hobbesa zakadajce zrzeczenie si przez lud swoich uprawnieo na rzecz suwerena. Stanowisko skrajnie demokratycznych procedur. Klauzul umowy jest zupene oddanie si kadego czowieka ze wszystkimi jego uprawnieniami caej spoecznoci (). Rwnod wszystkich oddajcych sw moc na rzecz zbiorowoci, za co w zamian kady otrzymuje wielokrotnod takich aktw przez moc zbiorowoci. Zyskanie wolnoci spoecznej. Akt umowy spoecznej raz osignity, nie wymaga powtrzenia ani korekty. Umowa wymaga od jednostek aktywnego uczestnictwa w stanowieniu prawa i decydowaniu o wszystkich sprawach wsplnoty. Wola powszechna zasada organizacji ciaa politycznego w sensie dojrzaoci obywatela do stawiania interesu zbiorowoci ponad swym wasnym. Prowadzi do tego, e stosowanie prawa przez jednostk jest suchaniem wasnej woli (czyli zachowaniem wolnoci). Prawo bdce obiektywizacj wolnoci staje si gwarancj, a proces formowania prawa daje wyraz racjonalistycznej postawie jednostki. Idealizowana utopia paostwa-ojczyzny. Wola powszechna staje si treci dynamizujc ycie spoeczne, jednostka zmierzajca do wasnego szczcia czyni to przez denie do szczcia ogu. Suwerennod ludu oparto na suwerennoci jednostki. Tylko wolni obywatele zdolni s do ustanowienia prawodawstwa zgodnego z wol powszechn. Lud-suweren moe tworzyd prawa gwarantujce wolnod. Wszelka ustawa, ktrej lud we wasnej osobie nie uzna, jest nie wana, nie jest wcale ustaw Suweren powinien sprawowad ustawiczn kontrol nad rzdem. Forma rzdu nie jest wana chodzi o to, by rzd wykonywa ustawy. Legalizacja wolnoci suwerennod ludu jest suwerennoci prawn, odpowiadajc naturalnym potrzebom organizacji ycia spoecznego. Suwerennod jest niezbywalna i niepodzielna. Wychowanie obywatelskie dostosowane jest do wymogw ycia w zbiorowoci, przywizanie do ideau paostwa-ojczyzny. Jednostka angaujca si w zabieganie o dobro wsplne, ksztatujc wzorzec obywatelapatrioty.
30
Rozdzia XIV. Szkoa historyczna

1. Reakcja doktrynalna na wielk rewolucj francusk Nowa epoka kapitalizmu szkoy doktrynalne polemizujce z dorobkiem ideologii owieceniowej. Wyksztacenie si buruazji i proletariatu dynamizujcy rozwj spoeczny. Szkoa historyczna przywrcenie dawnej aksjologii , prawdy objawione (wiara jako rdo prawdy). Potpienie rewolucji, ideologia ewolucyjnego rozwoju. Ideologia narodowa postp oparty o pojcie ducha historii. Ustawodawca powinien poznad histori, by mc stanowid akty prawne.
Doktryna teokratw francuskich A. Louis de Bonald pojcie praw naturalnych. Bg jako twrca porzdku spoecznego tylko paostwo katolickie ma humanistyczny sens. Porzdek ycia paostwowego (teorie paternalistyczne) trzy czynniki: rodzina, paostwo i religia. Stopniowy i harmonijny rozwj. Paostwo jako: wadca, ministrowie i nard (substancja bierna). B. Joseph de Maistre spoeczeostwo i paostwo zorganizowane przez Opatrznod. Dowodzi, e spoeczeostwo jest naturalnie podzielone na stany. Atakowa teori umowy spoecznej wadza (absolutna) panujcego to przejaw woli boskiej. C. Juan Donoso-Cortes atakowa doktryn socjalistw utopijnych. Koniecznod utrzymania absolutnej wadzy panujcego jako gwaranta porzdku krytykowa zdobycze liberalne (prawo wyborcze czy uprawnienia parlamentu). Wyraz bezdusznej reakcji panujcej w Europie.
Ewolucyjny konserwatyzm Edmunda Burke o o o Walczy o rozwj parlamentaryzmu i ukrcenie absolutyzmu w Anglii. Rzecznik autonomizacji kolonii amerykaoskich. Praca: Rozwaania nad rewolucj francusk rewolucja burzy podstawowe zasady moralnoci, polityki, etyki. Konfrontowa j z pojciem narodu. Nard = caod powstaa w tyglu historii, zespolona duchem i tradycj, jednostki ze wiadomoci przynalenoci. Bez wiedzy historycznej, poznanie teraniejszoci jest niepene. Rewolucja dezorganizuje porzdek. Myl antyindywidualistyczna maa rola jednostki wobec pojcia narodu. Rewolucja = samozagada i unicestwienie tradycji, nie moe odegrad pozytywnej roli w rozwoju paostwa. Umiar przy kroczeniu drog postpu.
o o o
Romantyzm polityczny w Niemczech o o o o o o Liczne ksistwa niemieckie dce do niepodlegoci. Uczucie jako czynnik wyzwalajcy jednostk. Gloryfikacja paostwa = wyraz deo ogu. Idealizuje podzia stanowy, nawizania do redniowiecznej myli. Monarchia republikaoska = idea ustrojowy, silne akcenty narodowe. Nurty: postpowy wizja paostwa o rozbudowanej aktywnoci jednostek (F. Schleiermacher , F. Schlegel) i reakcyjny katolicka doktryna polityczna (F. von Baader, A. Muller), akcenty antysemickie, monarchia organiczno-stanowa.
2. Oglne zaoenia szkoy historycznej Skoncentrowanie si na historii, tradycji, zwyczajach narodowych oraz pojciu narodu.
31
Krytyczne stanowisko wobec Rewolucji Francuskiej. Szkoa odpowiada programowi pruskiej drogi do kapitalizmy.
1) Pojcie narodu i ducha historii. Nard to jednod zbiorowa oparta na wspdziaaniu stanw. Tradycja stanowi wytyczn dla ustawodawcy. Duch narodu wyrasta z tradycji. 2) Antyindywidualizm historycznie najpierw formowa si nard, a pniej stany czy prawa jednostki. Czowiek jest produktem rodowiska. 3) Prowadzenie gbokich badao historycznych polemika z myleniem owieceniowym. 4) Irracjonalizm szkoy odcieo fideistyczny, paostwo powizane z religi (spaja ducha i moralnod narodow). Krytyka owieceniowego racjonalizmu (odrzuca prawdy objawione). 5) Odrzucenie owieceniowych abstrakcji np. rozum, jednostka czy prawa natury. 3. Czoowi przedstawiciele szkoy historycznej Niemiecka szkoa historyczna zwana szko profesorsk. Badania nad histori prawa w szczeglnoci rzymskiego i cywilnego, oraz histori instytucji politycznych. Dyskusja wobec heidelberskiego postulatu prof. A. Thibauta, ktry wystpi z projektem unifikacji systemw prawa obowizujcego w paostwach niemieckich. Zosta skrytykowany przez szko, odwoujc si do tradycji i ducha narodu.
Gustaw von Hugo o o o o o o o Dziaa w Getyndze, praca: Ustawy nie s jedynym rdem praw jurydycznych Obok prawa stanowionego donios rol odgrywa prawo zwyczajowe (posiadajce tak sam jak nie wiksz moc wic). System prawa = duga tradycja ksztatowania przez spoeczeostwo pewnych zasad postpowania. Prawa zwyczajowe = powszechnie znane i aprobowane zasady; inkorporuj ducha narodu. Przyjcie nowego systemu ustawodawczego spowoduje oderwanie si od tradycji i naruszenie spjnoci ducha narodu. W przypadku sprzecznoci prawa pisanego ze zwyczajowym wiadczy to o nieznajomoci historii przez ustawodawc (obowizuje zwyczajowe). Nard nie moe byd poddany naciskom legislacyjnym. Ustawodawca nie moe odrywad si od tradycji. Polemika z ideologi owieceniow (gdzie prawo to instrument przeksztacania stosunkw spoecznych), porednio chodzio o obron instytucji feudalnych w Prusach.
Friedrich Carl von Savigny o o Prof. prawa w Marburgu, Berlinie, by pruskim ministrem sprawiedliwoci. Rozwj prawa = proces ywioowy. Prawo zwyczajowe jako ywy symbol tradycji. Ustawodawca powinien utrwalad przez prawo utrwalone w tradycji prawidowoci ducha narodu. Nie istnieje prawo ponadczasowe (ponadnarodowe) by przeciwny uchwaleniu jednolitego niemieckiego kodeksu cywilnego. Pojawienie si stanu prawniczego wiedza o prawie jako rodzaj rozwaao spekulatywnych. a) Element polityczny (wi prawa z yciem) i b) Element techniczny (nauka prawa jako dziedzina myli).
o o
32
Nowoczesny prawnik = posiada zmys historyczny (wskazywanie ywotnych problemw) i systematyczny (badanie powizao tradycyjno-historycznych). Niedorozwj nauki niemieckiej (niedorozwj aparatury pojciowej) na przeszkodzie opracowania kodeksu. Krytyka Savignyego przez heglistw (gloryfikowali rewolucj).
Georg Friedrich Puchta o o o Wykada w Monachium, Lipsku, praca: Prawo zwyczajowe Prawo uzyskuje si woli narodu (take za porednictwem reprezentacji). Trzy drogi powstania prawa: 1) Bezporednie przekonanie narodu, 2) Prawodawstwo, 3) Nauka prawa, w podziale na prawo zwyczajowe, pisane i interpretacje nauki prawa. Prawo zwyczajowe = prawo powstae w wiadomoci narodu. Motywy deistyczne prawo to porzdek boski, nadane jest przez Opatrznod. Wsplna wiadomod jako zasada ugruntowujca obowizywanie prawa. Prawo powstaje z ducha narodu w sposb niewidoczny, rozwija si razem z narodem (drogi rozwoju niepoznawalne). Rozdzia XV. Idealizm niemiecki 1. Ksztatowanie si zaoeo doktryny Nowy etap w racjonalistycznym pojmowaniu historii. Odcieo konserwatywny (pruska droga do kapitalizmu), idea wolnoci (pojmowana idealistycznie).
o o o o
Immanuel Kant o o Stworzy podstawy filozoficzne idealizmu niemieckiego. Nawizywa do idei umowy spoecznej Rousseau czysto hipotetyczny akt. Wadza w paostwie znajduje si na danym stopniu niedoskonaoci jej zadaniem jest doskonalenie si drog reform. Istnienie woli zakada istnienie prawa. a) Prawodawstwo wewntrzne zasady moralnoci. b) Prawodawstwo zewntrzne normy w znaczeniu jurydycznym. Normy: a) Obiektywne zasady dziaalnoci, b) Subiektywne zasady wyprowadzone z prawa obiektywnego. Wolnod: dziaaj zewntrznie w ten sposb, aeby swobodne uywanie twej woli mogo zgodzid si z wolnoci kadego czowieka podug praw powszechnych. Przymus = forma ochrony wolnoci (obrona wolnoci ogu). Czowieczeostwo jako cel sam w sobie. Idea czowieka funkcja rozumu, posiada rdo w kadej jednostce. Prawo to efekt postpowania zbiorowoci jako nosiciela idei spoeczeostwa. Zalenod midzy wolnoci jednostki, a wolnoci pozostaych czonkw spoecznoci.
o o o o o o
Johann Fichte o o Uczeo Kanta, sympatyk rewolucji francuskiej jednak pniej dyktatura jakobinw stanowia dla niego przestrog przed rewolucj. Praca organiczna wyksztacenie wiadomoci i dojcie do samowiadomoci. Zachowad naley prawo dotychczasowe, modyfikujc je tylko.
33
o o o
Wizja mieszczaoskiego ustroju likwidacja absolutyzmu, zniesienie partykularyzmw. Obowizek pracy i zatrudnienia. Nard niemiecki = nosiciel podstawowych wartoci cywilizacji europejskiej. Stworzy zarzewie ideologii nacjonalizmu niemieckiego.
2. Dialektyka i filozofia dziejw Georga Wilhelma Friedricha Hegla o o o o Prace: Fenomenologia ducha, Nauka logiki, Zasady filozofii prawa. Oficjalny filozof paostwowoci pruskiej. Idealistyczna heglowska dialektyka wpyna na wiatopogld Marksa. Idea absolutna, duch absolutny, wiadomod boa podstawy dialektycznego rozwoju przyrody. Przeciwieostwa skrajne (byt i niebyt) przenikaj si w procesie stawania si. Teza + antyteza = synteza (triada dialektyczna) synteza daje podstaw jako teza do kolejnego stadium rozwoju. Proces sumuje elementy kontynuacji i negacji. o Przemiany ilociowo-jakociowe wyznaczaj podstawow dynamik przemian wiata. Stawanie si tego procesu = przechodzenie od jednego bytu egzystencjonalnego do drugiego czyli do nowej jakoci (racjonalnod procesw rewolucyjnych). o Badanie historii dialektyka przemian. Trzy stanowiska w poszukiwaniach historycznych: 1) Dziejopisarstwo pierwotne (literalny opis zdarzeo), 2) Historiografia refleksyjna (historyk pewne uoglnienia), 3) Historiografia filozoficzna (rozum w biegu wypadkw). o Idea absolutna tred poznania rozwoju czowieka (przyrody), ciga dynamika. Zaoenie nie tyle co istnienie Boga, ale jego poznanie. Podstawowa prawidowod denie do uzyskania i urzeczywistniania wolnoci przez jednostk i og. o Jednostka ludzka pozornie urzeczywistnia swoje indywidualne cele dziaanie skada si na cele oglne, wcielenie ducha absolutnego w historii. o Wybitne postacie historyczne dziaay w cakowitej zgodzie z duchem swej epoki. 3. Heglowska idea paostwa o o o Idea wolnoci paostwo symbolizuje rozwj ducha obiektywnego. Historia ludzkoci = kombinacja idei wolnoci i koniecznoci. Wolnod to uwiadomiona koniecznod podporzdkowanie si jednostki paostwu i prawu. Paostwo uzewntrznia wolnod (wewntrzn). Dzieje ludzkie rozwj ducha wolnoci, formy ustroju paostwowego: despotyzm, demokracja, arystokracja i monarchia.
1) Teza pierwsza: dzieje powszechne to postp w uwiadamianiu wolnoci; postp, ktry mamy poznad w jego koniecznoci. 2) Teza druga: istnieje ustawicznie rnica pomidzy zasad wolnoci jako tak a jej zastosowaniem, wprowadzeniem jej w ycie, wcieleniem w rzeczywistod.
o o o
Wartod etyczna = paostwo (podporzdkowanie si ustawom to tak naprawd przyczenie si do celw powszechnych). Rodzina i stany = fundament organizacji nowoczesnego paostwa. Trzy podstawowe klasy: 1) pracownicy rolnictwa, 2) robotnicy i klasa przemysowcw, 3) klasa rzdzca. Trzy dziedziny dziaalnoci paostwa: a) stosunek do obywateli, b) do innych paostw, c) przejcie do historii.
34
o o o
o o
Kwestionowanie monteskiuszowskiego trjpodziau wadzy wadza powinna naleed do elity. Odrzucenie umowy spoecznej wg Rousseau wizja zobiektywizowanej wolnoci. Filozofia prawa nauka badajca ide prawa, prardo poznania prawa. Wola jako rdo powstania prawa i jego poszanowania. Prawo jest obiektywnoci ducha i wol w jej prawdzie (i tylko wola posuszna prawu jest wolna, gdy jest posuszna sobie samej, jest wolna i u siebie samej). Prawo i moralnod = dialektyczny zwizek. a) prawo pozytywne (abstrakcja) , b) moralne (motywacje subiektywne), c) moralnod spoeczna. Prawo wasnoci okrela spoeczn aktywnod jednostek, daje wyraz normalnym rnicom talentw. Teoria kary (zaprzeczenie zaprzeczeniu przestpcy, ktrego dokona amic prawo) naprawienie powstaej szkody, dokonanie przestpstwa wi si ze sprzeciwem woli ogu. Paostwo oparte na dziaalnoci sdownictwa. Rozdzia XVI. Liberalizm (XIX w.)
1. Oglna charakterystyka
Rezultat zwycistwa rewolucji buruazyjnej w Anglii, USA i Francji. Wyraz deniom do wolnoci gospodarczej i politycznej. Racjonalnod kapitalistycznego sposobu produkcji i wolnego rynku. Idea wolnoci Nawizanie do XVIII w. szk mylenia (Locke, Monteskiusz, Wolter, Smith). Teoria paostwa stra nocnego Ideologia leseferyzmu (pozwlcie dziaad) wstrzymanie si od ingerencji w ycie spoeczne, gospodarcze.
Podziay: 1) Liberalizm arystokratyczny nawizuje do najwczeniejszych wzorcw z XVIII w. (Monteskiusz) . 2) Liberalizm buruazyjny reprezentowa ludzki kapita, podstawy wolnorynkowej gospodarki. 3) Demoliberalizm teoria koniecznoci wybrania parlamentu. 4) Liberalizm socjalny teoria socjalnych funkcji paostwa. A. Liberalizm optymistyczny teoria postpu w oparciu o wolnod czowieka B. Liberalizm pesymistyczny teoria ograniczonego postpu (destrukcja = wojny) Szkoa liberalistyczna: 1) Liberalizm ekonomiczny wolnoci gospodarcze, 2) Liberalizm polityczny wolnociowe zasady organizacji ustroju paostwa, 3) Liberalizm moralny teorie wolnoci wyboru systemw moralnych, 4) Liberalizm wyznaniowy zasady autentycznej tolerancji. Punkt widzenia podziau paostwowego/narodowego : liberalizm angielski, amerykaoski, francuski i niemiecki. Szkoy liberalistyczne przekonania w zakresie: a) poszanowania wolnoci spoeczeostwa, b) goszenia programw indywidualistycznych, c) poszanowania prawa wasnoci, d) opowiadania si za tanim rzdem, e) urzeczywistniania idei postpu, f) goszenia szeroko pojtej tolerancji.
35
2. Angielska szkoa liberalistyczna Adam Smith o o Praca: Badania nad natur i przyczynami bogacenia si narodw Paostwo powstao przy podziale spoeczeostwa na bogatych i biednych. Sankcjonuje bezpieczeostwo posiadania, porzdek i subordynacj obywateli przyczyny: a) Cechy indywidualne, b) Przewaga wieku, c) Bogactwo, d) Wyszod urodzenia. Aspekty antyarystokratyczne Zadanie paostwa = obrona spoeczeostwa przed gwatami i bezprawiem. Oddzielenie wadzy sdowej od wykonawczej. Utrzymywanie instytucji uytecznoci publicznej (owiata, zabezpieczania drg). Idea taniego rzdu wydatki relatywne do zamonoci spoeczeostwa. Moliwie najnisze podatki. Liberalna teoria prawa reglamentacja praw tumi aktywnod jednostek. Przywizanie do wolnoci, postulat wolnoci umw o prac. Optymistyczna wizja rozwoju kapitalizmu (paostwo i prawo gwarant porzdku i bezpieczeostwa powszechny dobrobyt i szczcie).
o o o o o o
Jeremy Bentham o o o o o o o o Prace: Fragment o rzdzie, Obrona lichwy, Wprowadzenie do zasad moralnoci prawodawstwa Znany reformator w dziedzinie wiziennictwa. Zasada uytecznoci denie do szczcia. Utylitaryzm odnoszcy si do spoeczeostwa funkcjonujcego w celu uszczliwienia moliwie najwikszej liczby ludzi. Moralnod, prawo i paostwo rozwijad powinny zasady uytecznoci. Ochrona wasnoci prywatnej zaniechanie interwencjonizmu bo grozi on pauperyzacj. Prawem s wszystkie powinnoci obowizujce z woli osoby uprawnionej do stanowienia prawa. Uprawnienia daj wyraz przyjemnociom, a obowizki stanowi o dolegliwociach. Naturalna egoistyczna postawa jednostki. Paostwo musi bezwzgldnie szanowad praworzdnod wolnod sowa i prasy.
John Stuart Mill o o Prace: Utylitaryzm, O rzdzie reprezentacyjnym, Zasady ekonomii politycznej Ustalenie granicy midzy prawami jednostki i paostwa zasady konstytucyjne. Odwoanie si do woli wikszoci nie zabezpiecza praw jednostki. 1) Zasada wolnoci sumienia, myli wraz ze swobod wyraania opinii. 2) Zasada gustw i zajd, 3) Zasada wolnod zrzeszania si. Najwysza swoboda czowieka wolnod postpowania w deniu do szczcia i dobrobytu, jeeli nie przynosi to szkody innym. Wolnod moe byd konsumowana przez jednostk odpowiednio wyksztacon i dojrza. Wolnod myli, sowa i druku aden rzd nie moe naruszyd tych wolnoci. Spoeczeostwo nie posiada prawa narzucania jakichkolwiek przekonao jednostce. Przeciwnik rzdw absolutnych rzdy parlamentarne z szerok reprezentacj interesw spoecznych. Decyzje przedstawicielskie = kompromis. Parlament powinien kontrolowad rzd, pocigad ministrw do odpowiedzialnoci.
o o o o
36
Przewidywa przejcie wadzy przez klas robotnicz (trzeci etap jej rozwoju) naley uznad w niej partnera i wpywad na ni poprzez owiat. 3. Liberalizm francuski
Reprezentowa postulaty buruazyjne, z programem przeksztacenia pozostaoci ukadw feudalnych na drog kapitalistyczn.
Beniamin Constant o o o Zaangaowa si przeciwko terrorowi za rzdw Dyrektoriatu, wrci do kraju dopiero po restauracji Burbonw. Prace: O monarchii konstytucyjnej i rkojmi wadz publicznych Wolnod jednostki prawo powinno okrelad granice dziaania paostwa. Legalne okrelenie zakresu dziaania paostwa. Moliwod czynienia wszystkiego tego, co nie jest zabronione (wolnod od i wolnod do). Wolnod sowa, wolnod pracy. Prawa osobiste wyznaczaj wolnod, a prawa polityczne staj si rkojmi wolnoci. a) Prawa polityczne ustanawia paostwo, zakres: wolnod osobista, prawo do sdw przysigych, wolnod przemysowa, nienaruszalnod wasnoci, b) Prawa indywidualne to pozostae wolnoci jednostki, niezalene od ustawodawcy. Wolnod kolektywna odczuwana przez jednostk w grupie, wolnod indywidualna odczucie wolnoci przez sam jednostk (w yciu prywatnym). Idea suwerennoci prawa sankcjonujce sam wolnod. Jednostka powinna mied wolnod i obron nawet przed samym suwerennym ludem. Nie mona w prosty sposb identyfikowad suwerennoci ludu z wolnoci. Og w adnym wypadku nie posiada prawa naruszania wolnoci jednostki. Nawizanie do Monteskiusza. Podzia wadz: 1) monarsza, 2) wykonawcza, 3) reprezentacyjna staa, 4) reprezentacyjna opinii , 5) niezawise sdy i 6) municypalna (na wzr angielskiego samorzdu). Opowiada si za monarchi konstytucyjn (monarcha to gwarant mediacji).
o o
Alexis de Tocqueville o o o o o o o Praca: Demokracja w Ameryce (analiza praktyczna funkcjonowania wzorcowej demokracji buruazyjnej). Opowiada si za zdobyczami rewolucji 1789 r., ale przeciwko lutowej z 1848 r. Reprezentowa tzw. liberalizm sceptyczny. Duch demokracji amerykaoskiej to kombinacja wolnoci z rwnoci, co daje spoeczeostwo masowe, a majtek utrzymuje wewntrzny porzdek i dyscyplin. Demokracja (forma rzdw) musi byd zakorzeniona w wiadomoci spoeczeostwa. Rozwj demokracji nie kooczy si na etapie wzorcowym, ale trwa dalej. Centralistyczny system w paostwie buruazyjnym (rozwija si rwnolegle z demokracj). Wadza oparta na interwencjonizmie paostwowym staje si nieunikniona. Motywacje moralne = wpyw na rzdzonych i rzdzcych. Okolicznoci majce wpyw na obron praw obywatelskich: a) decentralizacja aparatu paostwowego, b) elita rzdowa i intelektualna, c) wartoci moralne ponad polityk. Zwrcenie uwagi na badania prawne w aspekcie socjologicznym.
o 37
4.
Liberalizm niemiecki
Wilhelm von Humboldt o Obrona jednostki przed interwencjonizmem zakrelenie granic moliwoci paostwa. Paostwo nie jest w stanie zagwarantowad spoeczeostwu dobrobytu bo m.in.: a) Instytucje paostwowe dziaaj na zasadzie schematu, b) Opieka paostwa wywouje postawy bierne, c) Praca nie rozwija gdy jednostka ma nakazane wykonanie pewnych zadao, d) Paostwo stanowi normy prowadzc do unifikacji osobowoci, e) Rozbudowanie aparatu paostwowego, f) W najlepszym przypadku paostwo zapewnia bezpieczeostwo i ywnod. Podstawowe zadania paostwa zapewnienie bezpieczeostwa i praworzdnoci. Poszanowanie praworzdnoci wymaga skutecznej polityki karnej (tzw. kara skuteczna dostosowana do indywidualnoci sprawcy, wydana w celu resocjalizacji przestpcy). Wolnod sowa, wolnod prasy Wyraz pruskiej drogi do kapitalizmu
o o o o
RODZIA XVIII DOKTRYNA ANARCHIZMU 1. Oglna charakterystyka Postulat wyzwolenia spoeczeostwa oraz jednostki ludzkiej. Likwidacja w drodze rewolucji (ale nie masowej) paostwa. Odrzucenie ideologii paostwa dyktatury proletariatu terror indywidualny. Pojcie absolutnej wolnoci czowieka.
2. Anarchizm Michaa Bakunina i Piotra Kropotkina Micha Bakunin o o o o o o o o Anarchokolektywizm Dziao: Paostwo i anarchia Idea wolnoci spoeczeostwo stanowi naturalne rodowisko bytowania jednostki (wolnod tumiona przez paostwo). W paostwie rzdzi prawo, w spoeczeostwie tradycja i obyczaj. Forma paostwa nie odgrywa szczeglniejszej roli. adne paostwo nie da moliwoci swobodnego organizowania si od dou ku grze w imi wasnych interesw. Likwidacja paostwa poprzez dziaania rewolucji anarchistycznej. Wizja przyszego spoeczeostwa = ycie kolektywne i bezpaostwowe.
Piotr Kropotkin o o o o o Anarchokomunizm Biologiczno-przyrodniczy punkt widzenia na paostwo i spoeczeostwo. Przyszod = zwizki wolnych i samorzutnie powstaych stowarzyszeo produkcyjnych. Wi spoeczna rezultat stosunkw midzyludzkich. Wi paostwowa droga zewntrznego przymusu.
38
39

Doktryny Polityczno-Prawne (Egzamin)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doktryny Polityczno-Prawne (Egzamin)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Doktryny polityczno-prawne (egzamin)

Rozdzia II. Myl polityczna staroytnej Grecji okresu klasycznego

Rozdzia IV. Realizm Arystotelesa (Stagiryta) 1. Osobowod filozofa

Ustroje dobre (rozsdne) Ustroje zdegenerowane (ze)

Dobre rzdy Ze rzdy

Myl polityczna witego Tomasza z Akwinu 1. Wstp