MICHEL BENOIT

TAJEMNICA

13
APOSTOA
Z francuskiego przeoyy KRYSTYNA KOWALCZYK WIKTORIA MELECH
(Prawda historyczna a Tajemnica 13 apostoa)

WARSZAWA 2008

Tytu oryginau: LE SECRET DU TREIZIEME APTRE

Copyright Editions Albin Michel 2006 Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Albatros A. Kuryowicz 2008 Le secret du treizieine aptre Copyright for the Polish translation by Krystyna Kowalczyk 2008 La verite historiaue deiriere Le secret du treizieine aptre Copyright for the Polish translation by Wiktoria Melech 2008

Redakcja: Hanna Machlejd-Mocicka Konsultacja religioznawcza: prof. Zbigniew Mikoejko Ilustracja na okadce: Jacek Kopalski Projekt graficzny okadki i serii: Andrzej Kuryowicz

ISBN 978-83-7359-567-5

Dystrybucja Firma Ksigarska Jacek Olesiejuk Poznaska 91, 05-850 Oarw Maz. t./f. 022-535-0557, 022-721-3011/7007/7009 www.olesiejuk.pl

Sprzeda wysykowa - ksigarnie internetowe www.merlin.pl www.empik.com www.ksiazki.wp.pl

WYDAWNICTWO ALBATROS ANDRZEJ KURYOWICZ Wiktorii Wiedeskiej 7/24, 02-954 Warszawa Wydanie I Skad: Laguna Druk: WZDZ - Drukarnia Lega, Opole

Davidowi, synowi, ktrego pragnbym mie.

Wska cieka na zboczu gry biega nad dolin. Poniej, w duym oddaleniu, sycha byo potok, do ktrego spyway wody z innych strumieni. Zostawiem przyczep kempingow na kocu lenej drogi i postanowiem pj dalej pieszo. W obleganych przez turystw i uprzemysowionych Woszech masyw Abruzzw wydawa si tak samo dziki i opustoszay jak przed wiekami. Kiedy wydostaem si ze wierkowego zagajnika, moim oczom ukaza si wwz, ktrego zbocze dochodzio do krawdzi zasaniajcej brzeg Adriatyku. Drapiene ptaki szyboway leniwie w przestworzach, a wok panowaa niczym niezmcona cisza miejsca oddalonego o dobrych kilkadziesit kilometrw od drogi zapenionej letnikami, ktrzy nigdy nie docieraj a tutaj. Wtedy wanie go ujrzaem, odzianego w bluz, z sierpem w doni, pochylonego nad kpk piounu. Biae wosy spywajce na ramiona podkrelay krucho jego sylwetki. Kiedy si wyprostowa, zobaczyem brod i par przenikajcych mnie na wylot jasnych oczu, przejrzystych jak woda. Spojrzenie dziecka, naiwne i pene czuoci, ale jednoczenie bystre i ywe. A wic jest pan... Syszc kroki, domyliem si, e to pan nadchodzi, bo nikt inny nie zapuszcza si tak wysoko. 7

 Mwi ojciec po francusku! Wyprostowa si, wsun rkoje sierpa za pasek bluzy i przedstawi si, nie wycigajc do mnie rki. Ojciec Nil. Jestem, a raczej byem mnichem w pewnym francuskim opactwie. Przedtem. Jego twarz zmarszczya si w szelmowskim umiechu. Nie pytajc, kim jestem ani jak dostaem si na ten kraniec wiata, powiedzia: Powinien pan napi si naparu z zi, lato jest takie upalne. Zmieszam pioun z mit i rozmarynem. Napj bdzie troch gorzki, ale doda si. Prosz podej bliej. Zabrzmiao to jak rozkaz, tyle tylko, e wypowiedziany przyjaznym tonem. Poszedem wic za nim. Szczupy i wyprostowany porusza si z lekkoci. Chwilami plamy soca przewitujce przez gazie sosen rozwietlay jego srebrzyste wosy.
* * *

cieka zwaa si, a potem raptownie rozszerzaa, przechodzc w maleki taras grujcy nad stromym pionowym urwiskiem. Za tarasem pojawia si zaledwie odcinajca si od zbocza gry fasada z suchych kamieni, z niskimi drzwiami i jednym tylko oknem. Bdzie si pan musia schyli, eby wej do rodka: ta samotnia jest grot przystosowan do mieszkania. Podobn zapewne do tych w Qumran*. Czybym wyglda na kogo, kto by w Qumran? Ojciec NU niczego nie wyjania i nie zadawa pyta. Sama jego obecno ustanawiaa porzdek rzeczy zupenie oczywisty. Obecno przy nim krasnoludka lub nimfy wydaaby mi si cakiem naturalna. Spdziem z ojcem Nilem jeden dzie. Siedzc w samo poudnie na kamiennym parapecie zawieszonym nad przepaci,
* Czonkowie wsplnoty z Qumran nie mieszkali w grotach, ukryli w nich jedynie, w obliczu nadcigajcej zagady z rk rzymskich onierzy, najcenniejsze rkopisy i przedmioty kultowe.

jedlimy chleb i kozi ser posypany aromatycznymi zioami. Kiedy cie przeciwlegego wzgrza zacz nasuwa si na jego pustelni, rzek do mnie: Odprowadz pana do lenej drogi. Pynca w wwozie rzeka jest czysta i mona napi si wody. W zetkniciu z ojcem Nilem wszystko wydawao si czyste. Powiedziaem mu, e chciabym zatrzyma si w grach na par dni. Nie ma potrzeby zamykania samochodu odpar tu nikt nie zaglda, a dzikie zwierzta odnosz si do wszystkiego z szacunkiem. Prosz przyj jutro, bd mia wiey ser.
* * *

Straciem rachub dni spdzonych w jego pobliu. Nazajutrz na tarasie pojawiy si kozy, eby zjada z naszych doni okruszyny jedzenia. Wczoraj obserwoway pana z daleka. Skoro si pana nie boj, to znaczy, e mog opowiedzie panu swoj histori. Bdzie pan pierwsz osob, ktra j usyszy. I ojciec Nil zacz mwi. Mimo e to on by gwn postaci tej przygody, nie mwi o sobie, lecz o pewnym czowieku, na ktrego lady natrafi w Historii, o Judejczyku yjcym w pierwszym wieku naszej ery. Za postaci tego mczyzny dostrzegem cie jeszcze kogo, o kim nie mwi zbyt wiele, ale wszystko tumaczya jasno jego czystego spojrzenia.
* * *

Ostatniego dnia pobytu w samotni mj wiat czowieka Zachodu wychowanego w wierze chrzecijaskiej zachwia si. Odjechaem, kiedy pierwsze gwiazdy ukazay si na niebie. Ojciec NU, ktrego niewielki cie widoczny by na tarasie, nadawa sens caej dolinie. Kozy towarzyszyy mi jeszcze przez krtk chwil. Przestraszyy si, kiedy zapaliem latark, i zawrciy.

Cz pierwsza

Pocig pdzi listopadow noc. Ojciec Andriej rzuci okiem na zegarek: ekspres relacji Rzym Pary mia ju dwie godziny spnienia, jak zwykle na woskim odcinku trasy. Westchn: nie dojad do Parya przed dwudziest pierwsz... Usadowi si wygodniej i kciukiem poluzowa celuloidowy konierzyk. Nie przywyk do ksiowskiego stroju, ktry wkada tylko wtedy, gdy opuszcza opactwo, a to naleao do rzadkoci. Ach te woskie wagony pamitajce jeszcze z pewnoci czasy Mussoliniego! Siedzenia pokryte imitacj skry, twarde jak krzesa w klasztornej rozmwnicy, okno opadajce do samego dou i adnej klimatyzacji... To nic, przecie do koca podry zostaa ju tylko godzina. wiata stacji Lamotte-Beuvron przemkny jak byskawica: na dugich prostych trasach prowadzcych przez Sologne ekspres zawsze rozwija maksymaln prdko. Widzc wierccego si ksidza, przysadzisty pasaer siedzcy naprzeciwko spojrza na niego znad gazety brzowymi oczami i umiechn si, chocia ten umiech wcale nie rozjani jego smagej twarzy. Umiecha si wycznie ustami, pomyla Andriej, ale jego oczy pozostaj tak samo zimne jak kamyki nad brzegiem Loary... Duchowni tak czsto jedzili ekspresem Rzym Pary, e mg on niemal uchodzi za specjalny pocig Watykanu. Tym 13

razem jednak w przedziale by tylko on i dwch milczcych mczyzn. Inne miejsca, cho zarezerwowane, pozostay puste przez ca drog. Spojrza na drugiego pasaera wcinitego w kt od strony korytarza: troch starszego i eleganckiego, o wosach koloru dojrzaego zboa. Wydawao si, e pi, bo mia zamknite oczy, ale czasami przebiera palcami prawej rki po kolanie, a lew lec na udzie jakby dobiera akompaniament. Od pocztku podry zamienili z sob tylko kilka grzecznociowych sw po wosku, dziki czemu Andriej mg usysze silny cudzoziemski akcent, ktrego nie mg jednak rozpozna. Europa Wschodnia? Mczyzna twarz mia modziecz, pomimo blizny przecinajcej j od lewego ucha i gincej w zotych wosach na czole. Ach ten zwyczaj przygldania si najdrobniejszym szczegom!... Wzi si zapewne z dugiego lczenia nad najbardziej zawiymi rkopisami, pomyla Andriej. Opar gow o szyb i z roztargnieniem patrzy na drog biegnc wzdu torw kolejowych.
* * *

Ju dwa miesice temu powinien by odesa do Rzymu przeoony i opracowany manuskrypt koptyjski z Nag Hammadi. Z tumaczeniem upora si szybko, ale mia jeszcze doczy szczegowy raport! Nie by w stanie go zredagowa. Nie sposb powiedzie o wszystkim, a zwaszcza napisa. Byoby to zbyt niebezpieczne. A zatem wezwano go. W biurach Kongregacji do spraw Doktryny Wiary nastpczyni inkwizycji nie mg unikn pyta zadawanych przez rozmwcw. Wolaby nie mwi im o swoich hipotezach i poprzesta na technicznych problemach z tumaczeniem. Jednak kardyna, a zwaszcza straszliwy minutante* tak naciskali, e by zmuszony powiedzie wicej, ni
* Sekretarz rzymskiej kongregacji, ni szy rang, odpowiedzialny za redagowanie wydarze z dziejw pontyfikatu.

14

zamierza. Wypytywali rwnie o pyt z Germigny i wwczas ich twarze stay si jeszcze bardziej nieprzeniknione. W kocu uzyska zezwolenie na wstp do archiww Biblioteki Watykaskiej. Tam dopado go niespodziewanie bolesne wspomnienie wasnej rodziny by moe bya to cena, jak musia zapaci, eby zdoby materialny dowd na to, co od dawna podejrzewa. W zwizku z tym wanie odkryciem w popiechu opuci San Girolamo, wsiad do pocigu i teraz wraca do swojego opactwa. Znalaz si w wielkim niebezpieczestwie. Tymczasem pragn spokoju, tylko spokoju. Jego miejsce nie byo pord intryg i knowa. W Rzymie nie czu si u siebie. Ale czy gdziekolwiek czu si u siebie? Wstpujc do opactwa, po raz kolejny zmieni ojczyzn i skaza si na samotno. Teraz zagadka zostaa rozwizana. Co powie ojcu Nilowi? Tak powcigliwemu, ktry przemierzy ju cz tej samej co on drogi... Naprowadzi go na waciwy trop. To, co on teraz odkry po latach poszukiwa, Nil bdzie musia znale sam. Jeli jemu, Andriejowi, co si przytrafi, Nil bdzie najodpowiedniejszym czowiekiem, by kontynuowa jego dzieo.
* * *

Ojciec Andriej otworzy torb i zacz w niej czego szuka, nie widzc, e pasaer z naprzeciwka bacznie go obserwuje. Dziki temu, e przedzia przewidziany dla szeciu podrnych zajmoway tylko trzy osoby, Andriej zdj swoj now marynark duchownego i pooy na wolnym siedzeniu z prawej strony w taki sposb, aby si nie pogniota. Wreszcie znalaz to, czego szuka: owek i may skrawek papieru. Szybko napisa kilka sw, zamkn zwitek w lewej doni, machinalnie zacisn palce i odchyli w ty gow. Rozleniwi go haas pocigu zwielokrotniony echem odbijanym przez drzewa rosnce wzdu drogi. Czu, e zaraz zapadnie w drzemk...
* * *

15

Chwil potem wszystko potoczyo si byskawicznie. Podrny z naprzeciwka odoy spokojnie gazet i wsta. Jednoczenie, twarz siedzcego w kcie blondyna staa. On rwnie wsta i zbliy si, jakby chcia zdj co z siatki na bagae. Andriej spojrza odruchowo w gr : bya pusta. Zanim si zorientowa, zobaczy zote wosy pasaera nad swoj twarz i jego rk wycignit w stron marynarki lecej na siedzeniu. Nagle zapanowaa ciemno: zarzucono mu marynark na gow. Poczu, jak dwie muskularne rce wi go, krpuj ubraniem ciao, po czym unosz w gr. Materia zdusi jego okrzyk zdumienia. Lec twarz zwrcon do podogi, usysza pisk opuszczanego okna, a na biodrach poczu zimny dotyk porczy. Walczy, ale ciao wisiao ju do poowy za oknem, smagane bezlitonie pdem powietrza, mimo okrywajcej go marynarki, ktrej poy przytrzymywaa na jego twarzy silna do. Zacz si dusi. Kim s ci ludzie? Powinienem by mie si na bacznoci, zwaywszy na to, e podobne wypadki zdarzay si od dwch tysicy lat. Ale dlaczego teraz i dlaczego tutaj? Lewa do uwizia midzy porcz okna i brzuchem, ale nie wypucia skrawka papieru. Zorientowa si, e usiowano wyrzuci go przez okno.

Monsignore Alessandro Calfo by zadowolony. Przed opuszczeniem wielkiej dugiej sali w pobliu Watykanu Jedenastu dao mu carte blanche: nie mona byo ryzykowa. Od czterech wiekw jedynie oni czuwali nad najbardziej drogocennym skarbcem Kocioa katolickiego apostolskiego i rzymskiego. Ci, ktrzy zbyt byli dociekliwi, musieli zosta unieszkodliwieni. Bardzo uwaa, eby nie powiedzie wszystkiego kardynaowi. Ale jak dugo mona zachowa tajemnic? Gdyby jednak zostaa wyjawiona, byby to koniec Kocioa, kres caego chrzecijastwa. Take straszliwy cios dla Zachodu, ktremu zagraa islam. Olbrzymia odpowiedzialno spoczywaa zatem na barkach dwunastu mczyzn: Stowarzyszenie witego Piusa V zostao zaoone wanie po to, by strzec owej tajemnicy, a Calfo by jego przewodniczcym. Majc to na uwadze, ograniczy si do zapewnienia kardynaa, e istniej tylko rozproszone poszlaki, ktre jedynie kilku erudytw na wiecie moe powiza i zinterpretowa. Zatai przy tym to, co najistotniejsze: gdyby te poszlaki poskada w cao i przekaza do publicznej wiadomoci, mogoby to doprowadzi do znalezienia dowodu absolutnego, dowodu niepodlegajcego adnej dyskusji. Oto dlaczego tak wane 17

byo utrzymanie poszlak w stanie rozproszonym, bo jeli komu udaoby si je powiza ze sob, mgby odkry prawd. Calfo podnis si, okry st i stan przed krucyfiksem z widocznymi na nim plamami krwi.. Panie! Twoich dwunastu apostow czuwa nad Tob". Odruchowo przekrci piercie na serdecznym palcu prawej doni. Szlachetny kamie, ciemnozielony jaspis nakrapiany czerwonymi plamkami, by wyjtkowo duych rozmiarw zwraca uwag nawet w Rzymie, gdzie praaci prezentuj ostentacyjnie insygnia swoich godnoci. Ten drogocenny klejnot nieustannie mu przypomina, na czym dokadnie polega jego misja. Ktokolwiek dotrze do tajemnicy, bdzie musia znikn!

Pdzcy z zawrotn prdkoci pocig sun teraz przez nizin Sologne jak wietlisty w. Z ciaem zgitym wp i smaganym wiatrem, ojciec Andriej wygina si pod naporem powietrza i opiera naciskowi dwch zdecydowanych rk, ktre spychay go w przepa. Nagle wszystkie jego minie zwiotczay. Boe! Szukaem Ci od zarania mojego ywota; i oto nadszed jego kres. Przysadzistemu pasaerowi udao si wreszcie wypchn Andrieja na zewntrz. Jego towarzysz sta nieruchomy jak posg i przyglda si scenie. Ciao zawirowao jak zwidy li i spado ciko na pobocze torowiska. Rzymski ekspres najwidoczniej prbowa nadrobi opnienie: nie upyna nawet minuta, a bezksztatna kuka przepychana podmuchami lodowatego powietrza pozostaa daleko przy torach. Marynark porwa wiatr. Rzecz dziwna, ale lewa rka ojca Andrieja pozostaa w tej samej pozycji: pi mocno ciskajca skrawek papieru wycignita bya w gr, w stron ciemnego nieba, po ktrym cikie chmury suny na wschd. Nieco pniej z pobliskiego lasu wysza sarna i zacza obwchiwa ten dziwny tumok pachncy czowiekiem. Dobrze 19

znaa kwaskowaty zapach wydzielany przez bardzo przestraszonych ludzi. Dugo wchaa zacinit pi Andrieja groteskowo uniesion ku niebu. Nagle podniosa eb, odskoczya w bok i znika w gstwinie drzew. Olepiy j wiata samochodu, ktry gwatownie zahamowa na biegncej poniej drodze. Wysiedli z niego dwaj mczyni, wspili si po nasypie i pochylili nad znieksztaconym ciaem. Sarna znieruchomiaa; mczyni zeszli i stali teraz obok samochodu, rozmawiajc z oywieniem. Kiedy zwierz dostrzego na drodze wiata nadjedajcego z du prdkoci pojazdu andarmerii, odskoczyo ponownie i ucieko w gb ciemnego i cichego lasu.

4
Ewangelie wedug Marka i Jana Krzywic si, poprawi poduszk, ktra wylizna si spod poladkw. Tylko bogacze jadaj zazwyczaj w taki sposb, na mod rzymsk, w pozycji plecej na kanapie. Natomiast biedni ydzi spoywaj posiek przykucnici wprost na ziemi. On chcia nada wieczerzy charakter bardziej uroczysty. Ich szacowny gospodarz dobrze wszystko przygotowa, tyle tylko, e Dwunastu siedzcych wok stou w ksztacie litery U czuo si nieco zagubionych w wielkiej sali. W czwartek szstego kwietnia roku trzydziestego, syn Jzefa, przez wszystkich w Palestynie nazywany Jezusem z Nazaretu, gotowa si do ostatniej wieczerzy w gronie swoich dwunastu uczniw. Odsuwajc na bok innych, utworzyli wok niego gwardi przyboczn zoon wycznie z Dwunastu: wielce symboliczna liczba na pamitk dwunastu plemion Izraela. Kiedy przypuszcz atak na wityni a chwila ta bya bliska lud zrozumie. Dwunastu rzdzi bdzie Izraelem w imi Boga, ktry da Jakubowi dwunastu synw. Wszyscy byli co do tego zgodni. Po prawicy Jezusa kiedy obejmie on wadz pozostanie tylko jedno miejsce: a oni ju sprzeczali si gwatownie midzy sob, pragnc wiedzie, ktry spord nich bdzie pierwszym
21

z Dwunastu. Nastpi to po zamieszkach, jakie zamierzali wywoa, korzystajc z oywienia panujcego z okazji nadchodzcego wita Paschy. Za dwa dni.
* * *

Opuciwszy rodzinn Galile, by uda si do stolicy, dotarli do gospodarza dzisiejszego wieczoru, Judejczyka, waciciela piknego domu w zachodniej czci Jerozolimy. Bogatego, wyksztaconego, nawet wiatego, podczas gdy ich wiedza nie sigaa dalej ni kraniec ich rybackich sieci. Kiedy sucy wnosili pmiski z daniami, Judejczyk milcza. W otoczeniu dwunastu fanatykw Jezus naraony by na wielkie niebezpieczestwo: ich atak na wityni skoczy si oczywicie klsk... Naleao zatem chroni go przed ich ambicjami, nawet gdyby z tego powodu przyszo mu chwilowo przyczy si do Piotra. To on, Judejczyk, spotka Jezusa przed dwoma laty nad brzegiem Jordanu. Dawny esseczyk sta si nazarejczykiem czonkiem ydowskiej sekty powoujcej si na ruch chrzcielny. Jezus by nim take, cho nigdy o tym nie mwi. Wkrtce poczyo ich porozumienie zrodzone z wzajemnego szacunku. Utrzymywa, e jest jedynym, ktry naprawd zrozumia, kim jest Jezus. Ani Bogiem, jakim okrzyknli go niektrzy przedstawiciele ludu w nastpstwie cudownego uzdrowienia, ani Mesjaszem, jak chcia tego Piotr, ani te nowym krlem Dawidem, jak pragnli tego zeloci. By kim innym, ale Dwunastu zalepionych snami o wasnej potdze nie byo w stanie tego dostrzec. Judejczyk uwaa si za lepszego od nich i rozpowiada wszystkim wok, e jest ukochanym uczniem" Mistrza. Tymczasem od miesicy Jezus z coraz wikszym trudem znosi towarzystwo ciemnych i zachannych na wadz Galilejczykw. I oto nagle pojawi si konkurent, i jest tam, gdzie oni sami nigdy nie dotarli to znaczy tak blisko Nazarejczyka. Wcieko Dwunastu nie miaa granic.
22

Ten rzekomo ukochany ucze jawi si ich wrogiem. On, ktry nigdy nie opuci swojej Judei, mia twierdzi, e rozumie Jezusa lepiej ni oni wszyscy, a przecie to wanie oni cay czas podali za nim przez Galile. W ich oczach by oszustem.
* * *

Spoczywa po prawicy Jezusa na miejscu gospodarza. Piotr nie spuszcza z niego wzroku: czy wyjawi tajemnic, ktra od niedawna ich poczya, czy da do zrozumienia Jezusowi, e zosta zdradzony? Czy teraz auje, e zaprowadzi do Kajfasza Judasza, by namwi arcykapana do zastawienia puapki na Jezusa jeszcze tego wieczoru? Nagle Jezus wzi z pmiska porcj jedzenia, ktr przytrzyma przez chwil w grze, eby ociek z niej sos: zaraz poda j jednemu ze wsptowarzyszy w rytualnym gecie przyjani. Zapada gboka cisza. Piotr zblad i zacisn zby. Jeli ks dostanie ten oszust, myla, wszystko bdzie stracone, gdy bdzie to znaczyo, e nie dotrzyma umowy. Wtedy zabij go, a sam uciekn... Zdecydowanym ruchem Jezus zwrci si do Judasza, ktry znieruchomia na kocu stou jak skamieniay. No dalej, mj przyjacielu... We go! Judasz bez sowa pochyli si, wzi podany mu ks i woy do ust. Odrobina sosu spyna po jego krtkiej brodzie. Podczas gdy u powoli, nie spuszczajc oczu ze swojego Mistrza, inni podjli rozmow. Nastpnie wsta i kiedy szed do wyjcia, gospodarz zauway, e Jezus odwrci lekko gow, i rzek cicho: Mj przyjacielu... Jeli masz to zrobi, nie zwlekaj! Judasz otworzy powoli drzwi. Na zewntrz panowaa czarna noc, bo ksiyc Paschy jeszcze nie pojawi si na niebie. Teraz wok Jezusa pozostao jedenastu. Jedenastu i ukochany ucze.

Dzwonek zadwicza po raz drugi. W ciemnociach wczesnego poranka opactwo witego Marcina byo jedynym owietlonym budynkiem w miasteczku. W zimowe noce takie jak ta wiatr gwizda nad opustoszaymi brzegami rzeki, co sprawiao, e dolina Loary przypominaa nieco Syberi . Echo dzwonka rozchodzio si jeszcze w klasztornych krugankach, kiedy szed przez nie ojciec Nil. Nie mia ju na sobie obszernego ubrania chrzysty, gdy poranne naboestwo pochwalne wanie dobiego koca. Wiadomo byo, e mnisi zachowuj milczenie a do tercji*, i nikt tu nigdy nie dzwoni przed godzin sm. Trzeci dzwonek by jeszcze bardziej natarczywy. Ojciec furtian nie otworzy, bo takie otrzyma polecenie. Trudno, w takim razie ja sam pjd. Od czasu, gdy wydoby na wiato dzienne skrywane okolicznoci mierci Jezusa, ze samopoczucie Nila mino. Nie lubi, kiedy ojciec Andriej opuszcza opactwo. Na szczcie zdarzao si to rzadko. Bibliotekarz by jego jedynym powiernikiem, oczywicie po Bogu. Mnisi yj we wsplnocie, ale nie porozu* W liturgii rzymskiej: cz oficjum, odpowiadajca trzeciej godzinie dnia.

24

miewaj si midzy sob. Tymczasem Nil odczuwa potrzeb podzielenia si wtpliwociami na temat swoich bada. Syszc uporczywy dzwonek, nie powrci do celi, gdzie mia kontynuowa badania nad okolicznociami pojmania Jezusa, tylko poszed do portierni i otworzy ci kie drzwi oddzielajce klasztor od zewntrznego wiata.
* * *

W wietle latarni sta na baczno oficer andarmerii. Mj ojcze, czy mieszka tutaj ten oto czowiek? spyta, pokazujc jaki dokument. Nil bez sowa chwyci pokryty foli kawaek papieru i przeczyta nazwisko: Andriej Sokoowski. Wiek: 67 lat. Miejsce zamieszkania: opactwo witego Marcina... Ojciec Andriej! Krew uderzya mu do gowy. Tak... oczywicie, to bibliotekarz opactwa. A co... andarm przywyk do tego rodzaju nieprzyjemnych misji. Wczoraj dwaj robotnicy rolni wracaj cy pnym wieczorem do domu powiadomili nas, e znaleli zwoki na nasypie torw kolejowych, midzy Lamotte-Beuvron i La Ferte-Saint-Aubin. Przykro mi, ale kto musi uda si na miejsce i zidentyfikowa ciao... ledztwo, sam ojciec rozumie. Ojciec Andriej nie yje! Nogi ugiy si pod Nilem. Sam nie wiem... Ale... czy nie powinien tego zrobi czcigodny opat, ktry... Z tyu za nimi day si sysze kroki stumione przez gruby mnisi habit. Zblia si opat klasztoru. Czy zaalarmowa go dzwonek? Czy moe przywiodo jakie tajemnicze przeczucie? andarm skoni si. W jego brygadzie w Orleanie wiedziano, e ten, kto w opactwie nosi piercie i krzy zawieszony na piersiach, posiada rang biskupa. A republika szanuje dostojnikw kocielnych. Czcigodny ojcze, jeden z twoich mnichw, ojciec Andriej,
25

zosta znaleziony wczoraj niedaleko std na nasypie torw kolejowych. Upadek nie pozostawi mu adnych szans na przeycie: krgi szyjne zostay zmiadone, mier z ca pewnoci nastpia natychmiast. Zabierzemy ciao do Parya w celu przeprowadzenia sekcji, ale dopiero po identyfikacji zwok: czy zatem mgby ojciec pojecha ze mn, by dopeni formalnoci... przykrej, to prawda, ale koniecznej? Od czasu, gdy wybrano go na to prestiowe stanowisko, przeor opactwa witego Marcina nigdy nie pozwala sobie na okazywanie najdrobniejszych nawet uczu. Oczywicie zosta wybrany przez mnichw, zgodnie z klasztorn regu. Jednak nie baczc na regu, prowadzi czste rozmowy telefoniczne z Rzymem, a przed sam elekcj pewien wysokiej rangi praat przyby do klasztoru niby to na swj doroczny urlop, a waciwie po to, by dyskretnie przekona zgromadzenie, e Dom Gerard jest najodpowiedniejszym kandydatem na stanowisko przeora. Wadz nad opactwem, przyklasztorn szko i trzema bibliotekami mona byo powierzy tylko czowiekowi pewnemu i opanowanemu. I teraz ani jeden misie w jego twarzy nie zdradza najmniejszej emocji przed andarmem nadal stojcym na baczno. Ojciec Andriej! Mj Boe, co za nieszczcie! Mia wrci dzi rano z Rzymu. Jak mogo doj do takiego wypadku? Wypadek? Zbyt wczenie jeszcze na uycie tego sowa, czcigodny ojcze. Nieliczne dowody kieruj nas raczej na inny trop. Wagony rzymskiego ekspresu s starego typu, drzwi w nich rygluje si w chwili odjazdu i nie s otwierane przez ca drog. Wasz brat mg zatem wydosta si tylko przez okno. W czasie kontroli biletw, ostatniej przed przyjazdem do Parya, konduktor stwierdzi, e w tym przedziale nie tylko nie byo ojca Andrieja, cho jego walizka nadal leaa na swoim miejscu, ale jadcy z nim dwaj mczyni take znikli wraz z bagaami. Pozostae miejsca, mimo e zarezerwowane, nie byy zajte. Zatem nie mamy adnych wiadkw. ledztwo dopiero si 26

rozpoczo, ale nasza wstpna hipoteza wyklucza wypadek. Wszystko wskazuje raczej na morderstwo. Ojciec Andriej zosta z ca pewnoci wyrzucony przez okno pdzcego pocigu przez dwch pasaerw. Czy moe ojciec uda si ze mn, by zidentyfikowa zwoki? Ojciec Nil cofn si dyskretnie, majc wraenie, e jego przeoony za chwil nie bdzie w stanie ukry wzruszenia. Jednak opat opanowa si natychmiast. Mam jecha z panem? Teraz? To niemoliwe. Dzi rano oczekuj wizyty biskupw z centralnej diecezji i moja obecno na miejscu jest konieczna. Spojrza na ojca Nila i westchn gboko: A moe ojciec pojedzie i dopeni tej przykrej formalnoci? Nil skoni gow na znak posuszestwa: dalsze badania nad spiskiem wok Jezusa mogy poczeka. Dzisiaj to ojca Andrieja ukrzyowano. Oczywicie, wielebny ojcze. Wezm tylko nasz" paszcz, bo jest zimno, zajmie mi to najwyej chwil. Prosz zaczeka... Ubstwo klasztorne zabrania mnichom posiadania jakiekolwiek, choby najdrobniejszej wasnoci. Nasz" paszcz od lat suy wycznie ojcu Nilowi, ale nie mg o nim mwi inaczej. Wielebny opat poleci wprowadzi andarma do pustej portierni i uj go poufale pod rami. Nie przesdzam bynajmniej o ostatecznym wyniku waszego ledztwa, ale nie mog dopuci do siebie myli o morderstwie! To niemoliwe! Wyobraa pan sobie reakcj prasy, telewizji, dziennikarzy? Koci katolicki wyjdzie z tego zbrukany, a republika znajdzie si w wielkim kopocie. Jestem przekonany, e to byo samobjstwo. Ten nieszczsny ojciec Andriej... Mam nadziej, e rozumie pan, co mam na myli? andarm wyswobodzi rami. Wszystko dobrze rozumia, lecz ledztwo jest ledztwem, a tak atwo nie wypada si przez okno rozpdzonego pocigu. Poza tym dlaczego jaki cywil ma dyktowa mu, co powinien robi nawet jeli nosi na piersi krzy, a na palcu piercie biskupi.
27

 Wielebny ojcze, ledztwo potoczy si swoim torem. Ojciec Andriej nie mg tak po prostu sam wypa przez okno: orzeczenie w tej sprawie zostanie wydane w Paryu. Chciabym tylko powiedzie, e na razie wszystko wskazuje na morderstwo. Ale, samobjstwo... Mnich, ktry targa si na ycie? W jego wieku? To mao prawdopodobne. Masujc podbrdek, pomyla, e opat ma mimo wszystko racj. Caa ta sprawa najprawdopodobniej wywoa wielkie poruszenie, ktre dotrze nawet do najwyszych krgw. Prosz mi powiedzie, wielebny ojcze, czy ojciec Andriej cierpia na... na jakie zaburzenia natury psychicznej? Na twarzy opata pojawia si ulga: andarm zdawa si rozumie. Prawd mwic, by w trakcie leczenia i zapewniam pana, e jego umys znajdowa si w stanie powanego rozstroju. Tymczasem Andriej znany by swoim wspbraciom z doskonaej rwnowagi nerwowej i psychicznej. Przez czterdzieci lat klasztornego ycia ani razu nie przebywa w izbie chorych. By naukowcem i badaczem rkopisw, erudyt, ktrego serce nigdy nie przekraczao szedziesiciu uderze na minut. Praat umiechn si do andarma. Samobjstwo w przypadku mnicha jest szczeglnie ci kim grzechem, ale kady grzech zasuguje na miosierdzie. Podczas gdy zabjstwo...
* * *

Blade poranne soce owietlao scen. cignito ju ciao z nasypu, eby umoliwi normalne kursowanie pocigw, ale zesztywniae zwoki nie zmieniy swojego pooenia: lewe rami ojca Andrieja nadal sterczao ku niebu, a pi bya zacinita. Jadc na miejsce zdarzenia, Nil mia czas przygotowa si na ten szokujcy widok. Jednak trudno mu byo zbliy si, uklkn i unie pacht, ktr przykryto roztrzaskan gow.
28

 Tak wyszepta niemal bezgonie. Tak, to jest ojciec Andriej. Mj biedny przyjaciel... Nastaa cisza uszanowana przez andarma, ktry teraz dotkn ramienia Nila. Prosz przy nim zosta: ja pjd do samochodu i sporzdz protok, bdzie ojciec musia podpisa, a potem odwioz ojca do opactwa. Nil otar zy pynce po policzkach. Dopiero teraz zauway zacinit pi nieboszczyka, ktra zdawaa si przeklina niebo w ostatnim gecie rozpaczy. Nie bez trudu rozwar lodowate palce zmarego i ujrza kawaeczek zmitego papieru. Odwrci gow, andarm pochyla si nad tablic rozdzielcz samochodu. Rozwin wic karteczk wyjt z doni przyjaciela i przeczyta kilka linijek napisanych owkiem. Poniewa nikt nie patrzy w jego stron, szybko ukry kartk w kieszeni paszcza.

6
Ewangelie wedug Mateusza i Jana Kilka dni przed ostatni wieczerz Piotr czeka na niego za murami. Judejczyk przeszed przez bram pozdrawiany przez stranikw, ktrzy rozpoznali w nim waciciela jednej z willi w tej dzielnicy. Zrobi kilka krokw: z cienia wynurzya si sylwetka rybaka. Shalom! Ma shalom lek'ha. Nie wycign rki do Galilejczyka. Od tygodnia drczya go obawa: kiedy spotyka Dwunastu na wzgrzu za miastem, gdzie spdzali noc w cieniu gaju oliwnego, nie rozprawiali o niczym innym, jak o ataku na wityni. Nigdy ju okolicznoci nie bd bardziej sprzyjajce: okoo tysica pielgrzymw koczowao prawie wszdzie wok miasta. Tum podburzony przez zelotw by gotw na wszystko. Trzeba byo tylko uy popularnoci Jezusa jako iskry, ktra by wzniecia pomie. Teraz. Im si to nie uda, a Jezus moe zgin w tym zamieszaniu wywoanym w ydowskim stylu. Mistrz by wicej wart, o wiele wicej ni oni wszyscy razem wzici. Naleao wic chroni go przed fanatycznymi uczniami. W jego gowie dojrzewa pewien plan: wystarczyo przekona Piotra.
30

 Mistrz pyta, czy mgby przyj do ciebie na wieczerz do sali na grze twojego domu. Nie moe w tym roku witowa Paschy, bo zbytnio jest pilnowany. Chodzi o uroczysty posiek, zgodny z rytuaem esseskim to wszystko. Czycie oszaleli? Chcecie zasi do stou u mnie, w odlegoci zaledwie dwustu metrw od paacu arcykapana! Wasz galilejski akcent sprawi, e zostaniecie natychmiast aresztowani! Rybak znad jeziora umiechn si niewyranie. U ciebie bdziemy najbezpieczniejsi. Stra nie zacznie szuka nas w samym rodku dobrze strzeonej dzielnicy, a ju na pewno nie w domu przyjaciela arcykapana! Przyjaciel to zbyt wielkie sowo. To tylko znajomo z ssiedztwa, nie moe by mowy o przyjani midzy byym esseczykiem i najwyszym dostojnikiem kocielnym. A kiedy miaaby si odby ta wieczerza? W czwartek wieczorem po zapadniciu zmroku. Pomys by bezsensowny, ale sprytny: w jego domu Galilejczycy bd trudni do wykrycia. Zgoda. Powiedz Mistrzowi, e goszczenie go bdzie dla mnie zaszczytem i e wszystko bdzie gotowe do uroczystej wieczerzy. Jeden z moich sucych pomoe wam unikn patroli: poznacie go po stgwi z wod, ktr bdzie nis do rytualnych ablucji niezbdnych przy waszym posiku. A teraz chod tdy, chc z tob pogada.
* * *

Piotr poszed za nim, omijajc po drodze stos cegie. W fadzie jego paszcza bysn metal: sica, krtki mieczyk, ktry suy zelotom do rozpruwania brzuchw wrogom. A wic nie rozstaje si z nim! Apostoowie Jezusa byli naprawd gotowi na wszystko... W kilku sowach przedstawi Piotrowi swj plan. Akcja miaa nastpi przy okazji wita. Doskonay pomys! atwo bdzie manipulowa tumem pielgrzymw. Ale Jezus jest tylko gosicielem pokoju i przebaczenia: jak zareaguje podczas akcji? 31

Moe zosta ranny albo jeszcze gorzej. Jeli zginie od miecza legionisty, ich pomys spali na panewce. Piotr sucha nagle wyranie zainteresowany. Mamy zatem prosi go, by powrci do Galilei, gdzie nie bdzie naraony na niebezpieczestwo? Wszystko rozegra si bardzo szybko, tymczasem on znalazby si zbyt daleko od nas, o cztery dni marszu... A kto tu mwi o opuszczeniu Jerozolimy? Wprost przeciwnie, trzeba wprowadzi go w sam rodek akcji, lecz w takie miejsce, gdzie adna rzymska strzaa go nie dosignie. A wic chcecie spoy wasz wieczerz w dzielnicy, w ktrej znajduje si paac Kajfasza, poniewa mylicie, e nigdzie indziej nie skryjecie si lepiej? To oczywiste. Ale moja rada jest nastpujca: przed sam akcj sprbujcie umieci Jezusa w bezpiecznym miejscu, w samym wntrzu tego paacu. Sprawcie, by zosta zatrzymany i doprowadzony do Kajfasza w wigili Paschy. Zamkn go w podziemiach, a sam dobrze wiesz, e podczas wit nie ma adnych procesw. A po witach... wadza przejdzie przecie w inne rce! Pjdziecie po niego w triumfalnym pochodzie. Jezus stanie na balkonie paacu, a tum bdzie wiwatowa z radoci, e wreszcie zosta uwolniony od kasty kapanw. Piotr przerwa mu zdumiony. Mamy sprawi, by Mistrz zosta pojmany przez naszych zaprzysionych wrogw? Potrzebujecie Jezusa ywego i zdrowego. Do was naley przeprowadzenie akcji, a do niego skierowanie do ludu sw, ktre go porw, takich, jakie tylko on potrafi wygosi. Ukryjcie go na czas zamieszek wywoanych gwatown rewolt, a po wszystkim odnajdcie! Kiedy ponios klsk a nastpi to z ca pewnoci w starciu z rzymskimi oddziaami przynajmniej Jezus pozostanie przy yciu. Cig dalszy nie bdzie taki, o jakim marz. Izrael potrzebuje proroka, a nie przywdcy bandy. W milczeniu przeszli kilka krokw po skalistym wzgrzu wznoszcym si nad dolin Hinnom.
32

Nagle Piotr podnis gow. Masz racj: on staraby si nas powstrzyma. Nie popiera ataku. Tylko co zrobi, eby zatrzymano go w odpowiednim momencie? Sytuacja moe si w kadej chwili zmieni! Pomylaem i o tym. Wiesz, e Judasz jest mu cakowicie oddany. Podobnie jak on jeste dawnym zelot, wic wytumacz mu: musi we waciwym czasie zaprowadzi stranikw wityni tam, gdzie bd pewni, e zastan go samego, bez tumu, ktry go wci otacza. Na przykad do Ogrodu Oliwnego zaraz po waszej wieczerzy, w nocy z czwartku na pitek. Ale czy Judasz si zgodzi? I jak nawie kontakt z wadzami ydowskimi? On, prosty Galilejczyk, miaby wej do paacu arcykapana? Prowadzi z nim negocjacje, kiedy myli tylko o tym, jak by si go pozby? Dlaczego sdzisz, e przeszed na stron zelotw? Ju ja ich znam: u nich negocjuje si przy pomocy tego! Wierzchem doni klepn sic ocierajc si o udo. Powiesz mu, e to dla dobra sprawy, eby chroni Mistrza. Znajdziesz z pewnoci waciwe sowa, a Judasz ci posucha. Ja natomiast zaprowadz go do Kajfasza. Swobodnie wchodz do paacu i wychodz stamtd, zatem bez trudu wprowadz Judasza. Kajfasz pjdzie na to: kapani tak bardzo obawiaj si Jezusa! Dobrze... jeli sdzisz, e ten manewr si powiedzie i e Judasz upozoruje zdrad, eby ochroni Jezusa... Ryzyko jest due, ale co w chwili obecnej nie jest ryzykowne? Przechodzc przez bram miasta, Judejczyk pozdrowi przyjanie strae. Za kilka dni buntownicy bd martwi lub ranni, bo Rzymianie skutecznie stumi rewolt. Jeli za chodzi o band Dwunastu, Izrael zostanie wkrtce uwolniony od niej na zawsze. Wwczas misja Jezusa, jego prawdziwa misja, wreszcie si rozpocznie.

Po powrocie do opactwa Nil przez cay ranek siedzia skulony na taborecie i nawet nie zajrza do swoich bada. W celi mnicha nie ma krzesa, na ktrym mona by wygodnie usi i poduma. Tymczasem Nil zatopi si wanie we wspomnieniach z przeszoci w pogronym w cakowitej ciszy opactwie: do czasu pogrzebu ojca Andrieja zawieszono bowiem wszystkie zajcia seminarzystw, a do mszy pozostaa jeszcze godzina. Andriej... Ten jedyny, z ktrym mg rozmawia o swoich badaniach, ktry zdawa si wszystko rozumie, a czasami nawet wyprzedza jego wnioski. Nie powiniene nigdy ba si prawdy, Nil. Wstpie do tego opactwa wanie po to, eby j odkry, eby wiedzie. Prawda sprawi, e bdziesz samotnikiem, moe nawet ci zgubi. Nie zapominaj, e to ona doprowadzia do mierci Jezusa, a take wielu innych po nim. Ja odkryem t prawd w rkopisach, ktre rozszyfrowuj od czterdziestu lat. Jako e niewielu ludzi moe mi w tej umiejtnoci dorwna, a ja nigdy nie rozmawiam o wnioskach, do jakich doszedem ufaj mi. Ty natomiast w samych ewangeliach odnalaze... pewne rzeczy. Ale miej si na bacznoci: jeli zostay dawno temu pogrzebane w niepamici Kocioa, oznacza to, e niebezpiecznie jest mwi o nich otwarcie.
34

 Ewangelia wedug witego Jana jest w tym roku w programie szkoy. Czy mog przemilcze pytanie, kto jest jej autorem? Jak rol w tym spisku odegra tajemniczy ukochany ucze" i co wanego wydarzyo si po mierci Jezusa? To Andriejowi, nawrconemu na katolicyzm synowi rosyjskich emigrantw, obdarzonemu cudownymi zdolnociami do jzykw obcych, zlecono piecz nad zbiorami trzech bibliotek opactwa. Byo to wane stanowisko, powierzano je zawsze zaufanemu czowiekowi. Mj przyjacielu... To pytanie jest przemilczane od zarania dziejw. Chyba ju domylasz si dlaczego? Wic postpuj tak jak twoi poprzednicy: nie rozpowiadaj wszystkiego, o czym si dowiedziae. Twoi studenci ze szkoy nie znieliby tego... a obawiam si, e ty sam znalazby si w niebezpieczestwie! Andriej mia racj. Od trzydziestu lat Koci katolicki przeywa bezprecedensowy kryzys. Niewierzcy odeszli od Kocioa, by przyczy si do sekt lub sta si wyznawcami buddyzmu, a lud chrzecijaski ogarn gboki niepokj. Nie znajdowano ju profesorw na tyle pewnych, by mogli wykada wit doktryn w seminariach, coraz czciej wieccych pustkami. W Rzymie zdecydowano wic zgrupowa najbardziej dociekliwych seminarzystw w szkole przyklasztornej, podobnie jak miao to miejsce w redniowieczu. Dwudziestu modziecw umieszczono w opactwie, powierzajc ich ksztacenie zakonnikom. Skoro mnisi dobrowolnie wybrali ucieczk od zgnilizny tego wiata, ich zadaniem bdzie wyposay t modzie w zbroj ukut z prawd, ktre pozwol im przetrwa. Ojcu Nilowi przypado nauczanie egzegezy objanianie ewangelii. C z tego, e nie by specjalist w dziedzinie dawnych jzykw? Bdzie wsppracowa z ojcem Andriejem, czytajcym biegle w jzykach koptyjskim i aramejskim oraz w wielu innych jzykach martwych. 35

Z tej wsppracy zrodzia si przyja: to, co trudne do zrealizowania w klasztornym yciu, dokonao si za spraw lektury dawnych tekstw. I nagle, w tragicznych okolicznociach, Nil straci tego jedynego przyjaciela, a jego mier napenia go trwog.
* * *

W tym samym czasie drca nerwowo rka wybieraa midzynarodowy numer rozpoczynajcy si na 390, numer prywatnej (i cile poufnej) linii Pastwa Watykan. Na serdecznym palcu lni piercie ozdobiony bardzo prostym opalem: arcybiskup Parya musia dawa przykad skromnoci. Pronto? W cieniu kopuy Michaa Anioa suchawk podniosa do o starannie wypielgnowanych paznokciach. Jej palec zdobi piercie biskupi z dziwnym ciemnozielonym jaspisem: asymetrycznym rombem osadzonym w misternej srebrnej oprawie, ktra nadawaa mu ksztat miniaturowej trumny. Klejnot wielkiej wartoci. Dzie dobry, monsignore, arcybiskup Parya przy telefonie... Ach tak, monsignore zamierza wanie do mnie dzwoni?... To doprawdy godna poaowania historia. A wic... Monsignore ju wie o wszystkim? Jak to moliwe? Przecie wypadek wydarzy si tej nocy. Cakowita dyskrecja? To bdzie bardzo trudne. ledztwo prowadzi Quai des Orfevres*. Podobno chodzi o spraw natury kryminalnej... Kardyna? Oczywicie, rozumiem... Samobjstwo, nieprawda? Tak... trudno mi pogodzi si z tym, bo to grzech, wobec ktrego miosierdzie boskie zawsze byo bezsilne. Monsignore radzi... eby rozwizanie tej kwestii pozostawi Bogu? Arcybiskup na chwil odsun suchawk od ucha i umiechn si. W Watykanie ochoczo wydaje si rozkazy Bogu.
* Siedziba francuskiej policji kryminalnej w Paryu.

36

 Halo? Tak, sucham monsignore... najwyszy czas uruchomi moje stosunki? Oczywicie, jestemy w doskonaych relacjach z ministrem spraw wewntrznych. Dobrze... Zatem zajm si tym. Prosz zapewni kardynaa, e ta mier zostanie uznana za samobjstwo i na tym sprawa bdzie zakoczona. Arrivederci, monsignore! Zawsze dokada wszelkich stara, eby nie straci kredytu zaufania, jaki mia w sferach rzdowych. Trudno mu bdzie jednak usprawiedliwi swoj prob o zamknicie sprawy mierci jakiego mnicha, nieszkodliwego erudyty. Arcybiskup Parya westchn. Nie dyskutuje si z rozkazami wydanymi przez monsignore Calfo, zwaszcza z tymi, ktre przekazywa na polecenie kardynaa-prefekta. Zadzwoni na swoj central. Prosz poczy mnie z ministrem spraw wewntrznych. Dzikuj, zaczekam...

8
Ewangelie wedug Mateusza i Jana Noc z czwartku na pitek dobiegaa koca. Niebawem mia nasta wit. Judejczyk zbliy si do ognia i wycign donie w stron dobroczynnego ciepa. Z powodu zimna stranicy rozpalili ognisko na dziedzicu paacu Kajfasza i teraz, z nalenym mu szacunkiem, pozwolili podej bliej bogatemu wacicielowi, znajomemu arcykapana... Odwrci si: Piotr zdoa ukry si za rogiem. By przeraony, e znalaz si tu, w samym sercu wadzy, ktr za kilka godzin zamierza w brutalny sposb obali. Zachowujc si jak spiskowiec przyapany na gorcym uczynku, Galilejczyk mg wzbudzi podejrzenia. Judejczyk da mu znak, eby si zbliy. Rybak zawaha si, ale zaraz wlizn si niemiao w krg sucych, ktrzy rwnie zapragnli ogrza si przy ogniu.
* * *

Wszystko odbyo si wspaniale. Przedwczoraj wzi ze sob Judasza, ktry rozglda si zdumiony, gdy po raz pierwszy znalaz si w dzielnicy ydowskich dygnitarzy. Posuchanie u Kajfasza zaczo si dobrze arcykapan zdawa si zachwycony: oto nadarza si okazja usunicia Jezusa w cie, bez rozgosu, bez stosowania przemocy. Nagle Judasz upar si . 38

Czyby zrozumia, przed kim stoi i e za chwil wyda swojego Mistrza ydowskiej wadzy? A jak bd mia gwarancj, e nie polecie Jezusa na mier, kiedy znajdzie si w waszych rkach? Arcykapan podnis rk w uroczystym gecie. Galilejczyku, przyrzekam ci na Wiekuistego. Jezus Nazarejski zostanie osdzony sprawiedliwie zgodnie z naszym prawem, ktre nie skazuje na mier wdrownego kaznodziei. Jego ycie nie bdzie zagroone. Gwarancj jest moje sowo. Wiekuisty jest wiadkiem naszej rozmowy. Umiechajc si, wrczy Judaszowi okoo trzydziestu zotych monet. Judasz bez sowa schowa je do kieszeni. Arcykapan uroczycie obieca, e Jezus zostanie zatrzymany, ale bdzie mia proces. Zajmie to troch czasu, a za trzy dni Kajfasz nie bdzie ju najwyszym wadc kraju. Nie bdzie ju nikim.
* * *

Co si dzieje tam na grze? Dlaczego Jezus nie jest jeszcze w jakim lochu w podziemiach, w ciemnoci i z dala od niebezpieczestwa? Judejczyk widzia, jak kilku czonkw Sanhedrynu, zorzeczc, wchodzio po schodach na pierwsze pitro paacu, dokd zaprowadzono Jezusa. Od strony dziedzica nie dochodziy ju adne odgosy. Nie podoba mu si bieg wydarze. eby ukry zdenerwowanie, skierowa si w stron wyjcia i chodzi po ulicy tam i z powrotem. Nagle zobaczy jaki cie przycinity do muru. Judasz?... A co ty tu robisz? Mczyzna dra jak li figowy na wietrze. Ja... ja przyszedem zobaczy, bo boj si o Mistrza! Czy mona zaufa Kajfaszowi? Uspokj si: wszystko idzie zgodnie z planem. Nie stj tutaj, bo pierwsza warta ci zatrzyma. Chod do mnie, w sali na grze bdziesz bezpieczny.
39

Poszed w kierunku paacu. Ale Judasz nie ruszy si z miejsca. Rozlego si pianie kogutw. Nagle drzwi sali otworzyy si i wiato pochodni owietlio taras. Kajfasz zrobi krok w przd i rzuci okiem na dziedziniec. Judejczyk szybko cofn si w cie, lepiej, by go nie zauwaono. Kiedy ju bdzie po wszystkim i zamieszki zostan stumione, pjdzie do arcykapana i bdzie domaga si uwolnienia Mistrza. Po chwili pojawi si Jezus. Podtrzymywany przez dwch stranikw schodzi po schodach z mocno sptanymi rkami. Dlaczego? Czy trzeba go byo zwiza, eby zaprowadzi do lochu? Kiedy grupa znalaza si po drugiej stronie ogniska, rozleg si wysoki gos Kajfasza: Zaprowadcie go niezwocznie do Piata! Lodowaty pot zrosi czoo Judejczyka. Do Piata! Decyzj doprowadzenia Jezusa do Piata mona byo tumaczy tylko w jeden sposb: Kajfasz zama dane sowo.
* * *

Judasz nadal sta na ulicy i bacznie si rozglda. Nagle olepia go pochodnia, wszed wic do bramy i wstrzyma oddech. Czy to warta? Ale to nie bya warta. W rodku plutonu stray wityni dostrzeg mczyzn, ktry potykajc si szed ze zwizanymi na plecach rkami. Oficer idcy na czele wyda krtki rozkaz dokadnie w chwili, gdy stranicy przechodzili obok stojcego w ciemnociach Judasza. Nie zwalniajcie kroku: do paacu Piata! Ku swojemu przeraeniu rozpozna bez trudu twarz mczyzny, ktrego popdzano, okadajc piciami: to by Jezus. Bardzo blady, o cignitych rysach twarzy, przeszed przez bram na nic nie patrzc jego wzrok zdawa si zwrcony do wewntrz. Judasz spojrza na jego nadgarstki: byy bardzo
40

mocno skrpowane, sznur splamiony krwi, a donie skurczone i zsiniae. Po chwili koszmarny widok znik: zbrojna grupa skrcia w prawo, w kierunku fortecy Antonia, gdzie rezydowa Piat, kiedy przebywa w Jerozolimie. Kady yd zna Prawo: w Izraelu blunierstwo jest karane mierci przez natychmiastowe ukamienowanie. To, e nie ukamienowali Jezusa na dziedzicu oznaczao, e odmwi uznania si za rwnego Bogu, co byo uwaane za najwiksze blunierstwo. Przywdcy narodu ydowskiego starali si zatem uzyska skazanie Jezusa z powodw politycznych, co uda si z pewnoci. Przed witem Paschy Rzymianie szybko zaatwiaj takie sprawy. Chwiejnym krokiem Judasz wyszed z miasta. A wic Jezus nie bdzie sdzony. Kajfasz zama dane sowo i podj decyzj o jego mierci. A skoro nie zmuszono go do blunierstwa, poniesie mier z rk Rzymian, ktrym go wydano. Im za byo obojtne, czy stanie jeden krzy wicej.
* * *

Judasz dotar przed okaza fasad wityni. W kieszeni nadal pobrzkiway zote monety mieszny zastaw dany na znak umowy zawartej midzy nim i arcykapanem, ktr ten wanie zerwa, majc za nic sowo. Kajfasz zadrwi sobie z niego. Pjdzie zatem do wityni i przypomni mu o obietnicy. A jeli bdzie upiera si przy swojej racji, odwoa si do Wiekuistego, ktrego Kajfasz wzi na wiadka. Kapani wityni, oto nadesza dla was godzina Sdu Boego!

Nil drgn na dwik pierwszego dzwonka wzywajcego na msz. Trzeba bdzie wkrtce zej do zakrystii i przygotowa si. Ostatni raz przeczyta sowa zapisane na skrawku papieru, ktry wyj z zesztywniaej pici Andrieja:
Powiedzie Nilowi: manuskrypt koptyjski (Apok.) List Apostola. MMM Pyta z G. Porwna. Natychmiast.

Odganiajc od siebie myli o roli Judasza w mierci Jezusa, powrci nagle do rzeczywistoci. Co to wszystko znaczy? To oczywicie jaka amigwka. Andriej chcia porozmawia z nim o pewnym manuskrypcie koptyjskim czy o tym, jaki otrzyma z Rzymu, czy moe o jakim innym? Setki fotokopii leay uporzdkowane w jego biurku: ktr z nich mg mie na myli? W nawiasie napisa {Apok.): czy chodzio o manuskrypt koptyjski o apokalipsie? Marna wskazwka, bo przecie s dziesitki ydowskich i chrzecijaskich pism o apokalipsie. Nawet jeli umia odczyta pismo koptyjskie, wiedzia, e nie poradzi sobie z przetumaczeniem trudnego tekstu.
42

Kolejna linijka obudzia w nim wspomnienie rozmowy z bibliotekarzem. Chodzio o list apostolski, o ktrym Andriej wspomnia niechtnie przy jakiej okazji, jak o zwyczajnej hipotezie, na ktrej potwierdzenie nie mia adnych dowodw. Nie chcia nic wicej powiedzie na ten temat. A co znaczyy trzy litery M? Tylko przedostatnia linijka bya dla Nila jasna. Tak, musi pojecha do Germigny i sfotografowa pyt, jak obieca przyjacielowi tu przed jego wyjazdem. Sowo porwna" nie budzio wtpliwoci: dla Andrieja porwnania stanowiy podstaw pracy historyka. Ale dlaczego natychmiast" i dlaczego podkreli to sowo? Myla intensywnie. Najpierw zastanawia si nad swymi poszukiwaniami w ewangeliach, o ktre Andriej czsto go wypytywa. Nastpnie pomyla o wezwaniu bibliotekarza do Watykanu w sprawie manuskryptu koptyjskiego i wreszcie odkryciu dokonanym w Germigny, ktre tak silnie wstrz sno Andriejem i nabrao dla niego takiego znaczenia, e zapragn porozmawia o tym z Nilem natychmiast po powrocie. Czyby odkry co w Rzymie? Co, co byo tematem ich licznych rozmw w opactwie? A moe zdecydowa si wreszcie powiedzie w Watykanie o tym, co do tej pory przemilcza? andarm uy sowa zbrodnia". Ale jaki mg by jej motyw? Andriej niczego nie posiada, y w odosobnieniu w swojej bibliotece, zapomniany przez wszystkich. Owszem, przez wszystkich, ale nie przez tych z Watykanu. A jednak Nil nie mg dopuci do siebie myli o morderstwie popenionym na zamwienie Rzymu. W historii zdarzao si, e papie rozmylnie poleci zamordowa swoich ksiy, ostatni raz miao to miejsce w Paragwaju w tysic siedemset szedziesitym roku. wczesna polityka nakazaa ten zbiorowy mord niewinnych ludzi, ale takie byy wtedy czasy. Niemoliwe, eby pod koniec dwudziestego wieku papie kaza zlikwidowa nieszkodliwego erudyt! 43

Rzym ju nie przelewa krwi. Czyby Watykan kry si za t zbrodni? To niemoliwe! Przypomnia sobie czste ostrzeenia przyjaciela. Niepokj, jaki drczy go od pewnego czasu, wywoa teraz skurcz odka. Rzuci okiem na zegarek: cztery minuty pozostay do mszy. Jeli zaraz nie zejdzie do zakrystii, spni si. Otworzy szuflad biurka i wsun kartk pod stos listw. Przy okazji natrafi na zdjcie zrobione miesic wczeniej w kociele w Germigny. Ostatnia wola Andrieja... Wsta i wyszed z celi. Ciemny i lodowaty korytarz drugiego pitra korytarz ojcw" przypomnia mu, gdzie si znajduje: w opactwie, tylko e odtd jest tutaj sam. Porozumiewawczy umiech bibliotekarza ju nigdy nie rozjani tego miejsca.

10

Prosz usi, monsignore. Calfo powstrzyma grymas i pozwoli swojemu pulchnemu ciau dopasowa si do mikkich ksztatw fotela stojcego naprzeciwko okazaego biurka. Nie lubi, kiedy Emil Catzinger, potny kardyna-prefekt Kongregacji do spraw Doktryny Wiary, wzywa go w sposb formalny. Wanych spraw, jak powszechnie wiadomo, nie omawia si przy biurku, tylko w trakcie jedzenia pizzy albo spaghetti, podczas spaceru w zacienionym ogrodzie, z dobrym cygarem trzymanym mi dzy kciukiem i palcem wskazujcym. Alessandro Calfo przyszed na wiat w quartiere spagnolo samym sercu ubogiej czci Neapolu, w rodzinie wegetujcej w ciasnocie jedynej izby wychodzcej wprost na ulic. Dorastajc pord ludzi, ktrych wulkaniczn zmysowo podsyca palce soce, wkrtce poczu nieodpart potrzeb przeywania rozkoszy. Pontnych cia nie brakowao, lecz byy one niedostpne dla biednego chopaka, ktry nauczy si w snach zaspokaja swoje pragnienia. Alessandro by na najlepszej drodze, by sta si prawdziwym neapolitaczykiem owadnitym kultem boga Erosa jedynym sposobem ucieczki od ndzy swojej rodzinnej quartiere. Jednak w patriarchalnym spoeczestwie podjcie dziaa w tym kierun45

ku jest jeszcze bardziej zudne ni cuda corocznie zapowiadane przez witego Januarego. Wanie wtedy ojciec wysa go na niegocinn Pnoc. Zbyt duo byo dzieci do wykarmienia w jednej izbie. Postanowi zatem, e ten figlio zostanie sug Kocioa, i to nie byle jakim. Zagorzay zwolennik Mussoliniego sysza, e lassu (tam na grze) prawdziwi patrioci otwieraj seminaria prowadzone w duchu faszystowskiej ideologii. Skoro Bg by dobrym Wochem, nie mogo by mowy o ksztaceniu si dla jego suby w jakim innym miejscu. W wieku dziesiciu lat, w dolinie Padu, Alessandro przywdzia sutann, ktrej ju nigdy nie mia zdj. Lecz sutanna skrywaa nieustanne frustracje syna Wezuwiusza w stanie cigej erupcji. W seminarium dokona drugiego odkrycia: przekona si, co to znaczy wygoda i dobrobyt. W cudowny sposb napyway do tego miejsca rodki przekazywane przez niezliczone siatki europejskich, skrajnie prawicowych organizacji. Biedny chopak z quartiere szybko zorientowa si, e pienidze mog wszystko. Kiedy skoczy siedemnacie lat, wysano go do Watykanu, eby uczy si prawd wiary w jzyku Boga po acinie. Tam dokona trzeciego odkrycia: pozna smak wadzy. A take to, e jej sprawowanie moe w jeszcze wikszym stopniu ni obsesyjna pogo za rozkosz wypeni jego ycie i nada mu sens. Uwaa, e kult Erosa jest jednym ze sposobw zblienia si do tajemnicy Boga: tyle tylko, e wadza czyni z tego, kto j posiada, rwnym samemu Bogu. Pewnego razu zetkn si ze Stowarzyszeniem witego Piusa V. Uwiadomi sobie wwczas, e trzy kolejne odkrycia doprowadziy go do suto zastawionego stou. Jego apetyt na wadz mia rozkwitn w ideologicznym totalitaryzmie stowarzyszenia, a lamowana fioletem sutanna przypomina o spnionych duchowych aspiracjach i jednoczenie dyskretnie ukrywa cielesne dze. Wreszcie pienidze bd przepywa przez jego rce, dziki setkom starannie przechowywanych przez stowarzyszenie dokumentw, ktre nikogo nie oszczdzay. 46

Pienidze, wadza i przyjemnoci: Alessandro Calfo by gotw. W wieku czterdziestu lat zosta praatem i przewodniczcym bardzo tajemniczego i bardzo wpywowego Stowarzyszenia witego Piusa V podlegajcego bezporednio papieowi. Wtedy zdarzyo si co nieoczekiwanego: owadno nim przekonanie, e ma speni pewn misj musi stan w obronie fundamentalnych dogmatw Kocioa, ktremu wszystko zawdzicza. Przesta tumi apetyt swoich zmysw, uznajc, e zaspokajanie cielesnych chuci prowadzi najszybciej do mistycznego zespolenia. Dwie osoby papie i kardyna Emil Catzinger wiedziay, e wszechmocny przewodniczcy jest tylko maym czowieczkiem mwicym penym namaszczenia gosem. Dla wszystkich innych, urbi et orbi, by jednym z pokornych sekretarzy kongregacji. W zasadzie.
* * *

Prosz usi. Mamy do omwienia dwie kwestie: pierwsz zewntrzn, drug wewntrzn. Takie zrnicowanie jest przyjte w urzdach Watykanu: kwestie wewntrzne" dotycz wszystkiego, co dzieje si na onie Kocioa, w wiecie przyjaznym, normalnym i kontrolowanym. Kwestie zewntrzne" natomiast tego, co dzieje si poza jego granicami, w wiecie wrogim, chorym i nie do koca kontrolowanym. Ju przedstawiem wam problem, ktry pojawi si w pewnym francuskim opactwie benedyktyskim... Tak, prosilicie mnie, ebym co z tym zrobi. Jednak interwencja nie bya konieczna, poniewa nieszczsny brat Andriej popeni samobjstwo. W ten sposb sprawa zostaa zakoczona. Jego Eminencja nie znosi, kiedy mu przerywano, ale Calfo zdawa si nie pamita, kto jest tutaj szefem. Trzeba wic bdzie niezwocznie przywoa go do porzdku.
47

Sam papie wybra tego Austriaka Catzingera, ciesz cego si reputacj wiatego teologa, ktry wkrtce okaza si nieustpliwym konserwatyst, a poniewa nowy nastpca Piotra mia podobne przekonania, rozpocza si niebawem ich zgodna wsppraca. Samobjstwo to ciki grzech, wic niech Bg ma w swojej opiece jego dusz. Ale podobno jest jeszcze jedna parszywa owieczka w tym klasztorze, gdzie reszta stada jest bez zarzutu. Spjrzcie na to rzek Catzinger, podaj c Calfo jakie akta. To raport opata i jeszcze co, by moe bez znaczenia, ale zapoznajcie si z tymi papierami i powrcimy do rozmowy pniej. To nic pilnego, przynajmniej na razie. Przeszo kardynaa bya do skomplikowana. Jego ojciec by w czasie wojny oficerem austriackiego Wehrmachtu sucym w dywizji Anschluss. Wprawdzie on sam trzyma si z dala od nazizmu, ale z tych czasw pozostao w nim przekonanie, e tylko on jeden ma patent na zjednoczenie wiata wok wiary katolickiej, ktra nie powinna podlega dyskusji. A kwestia wewntrzna" dotyczy bezporednio was, monsignore... Calfo zaoy nog na nog i czeka na cig dalszy. Znacie zapewne to przysowie: una piccola awentura non fa male: maa przygoda nie wyrzdza za. Ale tylko dopki praat utrzymuje j w dyskrecji. Tymczasem dowiaduj si, e jaka... kreatura grozi dopuszczeniem do siebie paparazzich z krgw prasy antyklerykalnej, ktrzy obiecuj jej fortun w zamian za rewelacje dotyczce pewnych... sam nie wiem, jak to nazwa... pewnych prywatnych kontaktw, jakie monsignore z ni utrzymuje. Kontaktw duchowych, Eminencjo: wsplnie czynimy postpy na drodze dowiadcze mistycznych. Nie wtpi w to. Jednak proponowane kwoty s bardzo powane, zatem co zamierzacie zrobi? Milczenie jest pierwsz z chrzecijaskich cnt. Nasz Pan rwnie odmwi udzielenia odpowiedzi Kajfaszowi, kiedy
48

ten go ly. A zatem milczenie jest bezcenne: sdz, e kilkaset dolarw... Chyba nie mwicie powanie! Tym razem trzeba dorzuci jedno zero. Skonny jestem wam pomc, ale eby to by ostatni raz: Ojciec wity z pewnoci nie przeoczy wzmianki zamieszczonej przez La Stampa", ktra bdzie dla nas ostrzeeniem. Wszystko to jest godne poaowania! Emil Catzinger wsun do do wewntrznej kieszeni purpurowej sutanny i wyj z niej may pozacany kluczyk. Schyli si, wprowadzi go do dziurki ostatniej szuflady biurka i otworzy j. Szuflada zawieraa okoo dwudziestu wypchanych kopert. Z kadej, nawet najmniejszej parafii katolickiego imperium spyway do Stolicy Apostolskiej podatki. Catzingerowi podlegaa jedna z trzech kongregacji, ktre zapewniay kolekt tej manny, rwnie regularnej i bezwonnej jak breto ska mawka. Delikatnie wzi pierwsz z kopert, otworzy j i szybko odliczy jak kwot. Nastpnie wycign kopert w stron Calfo, ktry zajrza do rodka i od razu oceni ilo zielonych banknotw. Gest Waszej Eminencji bardzo mnie wzruszy. Winien jestem wdziczno i oddanie! Nie mam co do tego adnych wtpliwoci. Papie i ja doceniamy wasz gorliwo dla najwitszej sprawy dotyczcej osoby Naszego Pana Jezusa Chrystusa. Va bene, monsignore: uciszcie zapdy medialne tej dziewczyny i odtd prowadcie j po duchowych ciekach... w sposb bardziej oszczdny. Prosz o to.
* * *

Kilka godzin pniej Catzinger znalaz si w gabinecie grujcym nad prawym skrzydem kolumnady Berniniego, z oknem wychodzcym na plac witego Piotra. Od czasu swojego wyboru papie postanowi podrowa, pozostawiajc 49

kierowanie codziennymi sprawami ludziom ze swego otoczenia stojcym w cieniu. To oni prowadzili d Piotrowa we waciwym kierunku, jakim byo przywrcenie dawnego porzdku. Jego Eminencja Emil Catzinger dyskretnie kierowa Kocioem katolickim elazn rk. Trzsca si do wycigna egzemplarz La Stampy" w stron kardynaa stojcego z szacunkiem przed fotelem starca, ktremu mwienie sprawiao wyra n trudno. Co z t histori, w ktrej pojawia si nazwisko Calfo... czy chodzi o naszego monsignore Calfo? Tak, Ojcze wity, to o niego chodzi. Widziaem si z nim dzisiaj: zrobi, co naley, by zapobiec ohydnym kalumniom szkodliwym dla Stolicy Apostolskiej. Nie moemy... dopuci... Bdzie nad tym czuwa osobicie. Za porednictwem Banku Watykaskiego kontrolujemy grup prasow, ktra wydaje gazet. Nie, nie znaem tego szczegu. Zatem dobrze, czuwajcie tylko, Eminenza, eby nie byo rozgosu. Potrzebny jest spokj. Tylko o tym myl nieustannie! Kardyna pokoni si z umiechem. Nauczy si ju kocha starego papiea, cho tak rne byy koleje ich losw. Kadego dnia wzruszaa go jego walka z chorob oraz wytrwao w cierpieniu. Podziwia take si jego wiary.

11

Opat ostatni wszed do obszernego refektarza, gdzie oczekiwali go z szacunkiem mnisi stojcy za rwno ustawionymi taboretami. Swoim cienkim gosem da sygna do rozpoczcia rytuau. Po odpiewaniu Edentpauperes czterdzieci rk chwycio taborety i wsuno je pod habity z grubej tkaniny. Palce zacisny si na brzegu stow z jasnego drewna, a czterdzieci gw pochylio si, by w milczeniu wysucha pocztku lektury Pisma. Tak zacz si poudniowy posiek. Naprzeciwko opata, w drugim kocu refektarza, sta st, przy ktrym jadali studenci przyklasztornej szkoy klerycy bez skazy, niektrzy w sutannach, z wyrazem napicia na twarzach i podkronymi oczami. Elita przyszego duchowiestwa francuskiego chwytaa teraz za metalowe miski napenione po brzegi saat zerwan tego samego ranka przez ojca Antoniego. Rok szkolny si zacz i trzeba bdzie wytrzyma do czerwca.
* * *

Ojciec Nil lubi pocztek jesieni, kiedy owoce w sadzie przypominay mu, e yje w regionie nazywanym ogrodem Francji. Jednak od paru dni nie mia apetytu. Jego wykady 51

w szkole odbyway si w atmosferze, ktra stawiaa go w niezbyt komfortowej sytuacji.

* * *

Jest zatem rzecz oczywist, e Ewangelia wedug witego Jana, bardzo zoona, jest efektem starannego opracowania literackiego. Kto jest jej autorem? Lub raczej, kim s jej autorzy? Dokonane przez nas porwnania wybranych fragmentw tego szacownego tekstu wskazuj na bardzo znaczne rnice w sownictwie i treci. Ten sam czowiek nie mg jednoczenie opisa scen uchwyconych na ywo, ktrych by naocznym wiadkiem, i w poprawnej grece napisa dugich rozpraw, przez ktre przewieca ideologia gnostykw, filozofw orientalnych. Nil pozwoli swoim studentom zabiera gos podczas wykadu, pod warunkiem e zadawane przez nich pytania bd krtkie. Jednak z chwil, gdy doszed do sedna problemu, mia przed sob dwadziecia zastygych postaci. Zdaj sobie spraw, e zbaczamy z utartych szlakw, e nie tego uczylicie si na lekcjach katechizmu, ale tak nakazuje tekst... Jeszcze niejedno was zadziwi, myla. Jego wykad by owocem wielu lat samotnych bada prowadzonych w gbokim skupieniu. Wielokrotnie, cho bez skutku, szuka w bibliotece opactwa, do ktrej mia dostp, pewnych dzie, o ktrych ukazaniu dowiedzia si ze specjalistycznego przegldu przysyanego ojcu Andriejowi. Spjrz tylko, ojcze Nilu, nareszcie wydobyto z zapomnienia nowy zbir manuskryptw znad Morza Martwego! A ju straciem nadziej... Pidziesit lat mino od chwili, gdy w grotach Qumran odkryto gliniane dzbany, tymczasem od mierci Ygaela Yadina niczego nie opublikowano. Ponad poowa znalezionych tekstw nadal pozostaje nieznana. A trudno w to uwierzy! Nil umiechn si. W zaciszu tego gabinetu odkry w ojcu Andrieju pasjonata, ktry zdawa si wiedzie wszystko. Lubi
52

ich dugie rozmowy w cztery oczy, podczas ktrych Andriej, z pochylon gow, uwanie sucha opowieci o jego badaniach. Czasem jednym sowem, a czasem milczeniem, wyraa aprobat ub prowadzi swojego ucznia po labiryncie najmielszych hipotez. Jak bardzo ten czowiek rni si od zwykego bibliotekarza, surowego stranika trzech kluczy, ktre odkd Nil siga pamici, uywano w opactwie nad brzegami Loary!
* * *

Budynek zosta po wojnie odrestaurowany oprcz dziedzica z krugankami w ksztacie litery U otwartego na dolin. Biblioteki zajmoway ostatnie pitro pod samym dachem, nad trzema skrzydami budowli: rodkowym, pnocnym i wschodnim. Cztery lata wczeniej ojciec Andriej by wiadkiem napywu znacznych kwot pienidzy na zakup cile okrelonych dzie traktujcych o dogmatach i historii Kocioa. Uszczliwiony tym faktem, odda wszystkie swoje kompetencje w sub tych nieoczekiwanych funduszy. Biblioteczne pki zapeniy si rzadkimi ksigami, trudnymi do znalezienia lub wyczerpanymi wydaniami we wszystkich jzykach, zarwno wspczesnych, jak i dawnych. Za utworzeniem tych wspaniaych zbiorw kry si oczywicie projekt zaoenia specjalnego i cile nadzorowanego przez Watykan seminarium. Nie obyo si jednak bez nadzwyczajnych ogranicze. Kady z omiu mnichw wykadajcych w szkole mia tylko jeden klucz do biblioteki zawierajcej zbiory cile zwizane z tematyk przedmiotu, jakiego naucza. Nil, ktremu powierzono wykady z Nowego Testamentu, otrzyma klucz do rodkowego skrzyda, ktrego drzwi wej ciowe opatrzone zostay drewnian tabliczk z napisem: Nauki biblijne". Drzwi bibliotek pooonych w skrzydach pnocnym i poudniowym, z odpowiednimi tabliczkami: Nauki historyczne" i Nauki teologiczne", byy przed nim zamknite. 53

Nieograniczony dostp do wszystkich trzech bibliotek mieli jedynie ojciec Andriej i opat, ktrzy nigdy nie rozstawali si ze swoim pkiem kluczy. Na samym pocztku prowadzonych bada Nil zwrci si do przyjaciela z prob, by udostpni mu bibliotek historyczn. W rodkowym skrzydle nie ma dzie, ktre s niezbdne do dalszych bada. Mwie, e takowe znajduj si w skrzydle pnocnym: dlaczego wic nie mog z nich korzysta? To po prostu mieszne! Wtedy po raz pierwszy Nil ujrza nieprzenikniony wyraz twarzy swojego przyjaciela, ktry wyra nie zakopotany, powiedzia ze zami w oczach: Ojcze Nilu... Zapomnij o tym, co ci mwiem. I nigdy wicej nie pro mnie o klucze do biblioteki, do ktrej nie masz prawa wchodzi. Zrozum, przyjacielu, to nie ode mnie zaley. Wypeniam rozkazy opata, ktre zreszt zostay wydane... wyej. Nikt nie moe mie jednoczenie dostpu do trzech bibliotek. Spdza mi to sen z powiek i nie jest bynajmniej mieszne, lecz tragiczne. Dla spokoju twojej duszy i w imi naszej przyjani prosz ci, eby zadowoli si tym, co znajduje si w rodkowym skrzydle. Potem dugo milcza, co zdarzao mu si bardzo rzadko, kiedy zostawali sami. Zdezorientowany t odpowiedzi nauczyciel egzegezy musia wic ograniczy si do zbiorw, do ktrych dosta klucz.
* * *

Jej tre wiadczy, e gwny autor Ewangelii wedug witego Jana dobrze zna Jerozolim i e mia w niej rozlege stosunki. By zamonym i wyksztaconym Judejczykiem, pod czas gdy aposto Jan y w Galilei, by biedny i niepimienny... Jak zatem mgby by autorem tekstu, ktry nosi jego imi? W miar jak mwi, twarze suchaczy Nila przybieray coraz bardziej ponury wyraz. Niektrzy z dezaprobat kiwali gowami, jednak nikt nie zareagowa. To milczce audytorium zaniepo54

koio Nila bardziej ni cokolwiek. Jego suchacze pochodzili z najbardziej konserwatywnych rodzin w kraju. Zostali starannie wyselekcjonowani po to, by w przyszoci sta si zagorzaymi obrocami tradycji Kocioa. Dlaczego wanie jemu zaproponowano to stanowisko? By taki szczliwy, kiedy w spokoju zajmowa si swoj prac! Nil wiedzia, e nie bdzie w stanie zapozna ich ze wszystkimi wnioskami. Nigdy by nie przypuszcza, e nauczanie egzegezy jest wiczeniem tak karkoomnym i niebezpiecznym. Kiedy studiowa w Rzymie razem z niejakim Rembertem Leelandem, serdecznym przyjacielem, wszystko wydawao si takie atwe... Pierwszy dzwonek na msz odezwa si z wolna. Dzikuj wam za uwag i do przyszego tygodnia. Studenci wstali i zebrali swoje notatki. W gbi sali jeden z seminarzystw w sutannie i z ogolon gow zatrzyma si na chwil, eby napisa kilka sw na niewielkiej kartce takiej, jakiej uywaj mnisi do komunikowania si midzy sob bez amania nakazu milczenia. Kiedy skada kartk na p, zaciskajc przy tym wargi, Nil zauway, e ma obgryzione paznokcie. Wreszcie wsta i przeszed przed swoim profesorem, nie podnosz c na niego wzroku.
* * *

Podczas gdy w zakrystii pachncej piknie wieym woskiem Nil wkada na siebie sakralne szaty, jaka sutanna wlizna si do wsplnej sali i zbliya do przegrdek przeznaczonych dla wykadowcw. Rzuciwszy wok okiem dla upewnienia si, e nikogo nie ma w pomieszczeniu, do z obgryzionymi paznokciami wsuna zoon na p karteczk w przegrdk czcigodnego opata.

12

Gdyby nie weneckie kinkiety rzucajce ciepe wiato, sala wydawaaby si ponura. Bardzo duga, bez okien, za cae umeblowanie miaa st z wywoskowanego drewna i trzynacie krzese zwrconych oparciami do ciany. Porodku sta fotel powleczony purpurowym aksamitem, przypominaj cy tron w stylu neapolitasko-andegaweskim. A po obu jego stronach sze foteli z podokietnikami w ksztacie lwich gw. Misterne lamperie dobrze maskoway opancerzone drzwi wejciowe. Pi metrw zaledwie dzielio st od przeciwlegej, cakowicie nagiej ciany. Czyby cakowicie? Nie! W zapraw murarsk wbudowany by panel z ciemnego drewna. Od mahoniowego ta odbija si olepiajc bladoci okrwawiony krucyfiks, wykonany najwyraniej z inspiracji jansenistw, ktry tworzy w skrzyowanym wietle dwch reflektorw umieszczonych ponad centralnie ustawionym tronem prawie obsceniczn plam. Ten tron nie by zajty i nigdy nie bdzie. Mia przypomina czonkom zgromadzenia, e obecno Mistrza Stowarzyszenia witego Piusa V jest duchowa, ale wieczna. Od czterech stuleci Jezus Chrystus, Bg zmartwychwstay, zajmowa to miejsce duchem i ciaem, otoczony dwunastoma wiernymi apostoami, szecioma po stronie prawej i szecioma po lewej. 56

Dokadnie tak samo jak podczas ostatniej wieczerzy, ktr spoy ze swoimi uczniami dwa tysice lat temu w sali na grze jednego z domw w zachodniej dzielnicy Jerozolimy. Na kadym z dwunastu foteli siedzia mczyzna odziany w obszern alb z kapturem gboko nasunitym na gow. Wszystkie twarze zasonite byy kawakiem biaego ptna przymocowanym zatrzaskami do brzegw kaptura na wysokoci koci policzkowych, co pozwalao zobaczy jedynie oczy i cz czoa. eby dojrze pozostaych mczyzn siedzcych w rzdzie twarz do ciany, trzeba byo wychyli si w przd i odwrci gow o czterdzieci pi stopni. Taka gimnastyka bya oczywicie zabroniona, podobnie jak moliwie najrzadsze pokazywanie doni. Szerokie rkawy w sposb naturalny skryway nadgarstki lecych na stole skrzyowanych doni zebranych. Kiedy czonkowie zgromadzenia zabierali gos, nie zwracali si do siebie bezporednio, lecz do zakrwawionej figury znajdujcej si na wprost ich oczu. Jeli mimo to kady mg bez odwracania gowy sysze mwicego, to dlatego, e taka bya wola Mistrza wiszcego na krzyu w odwiecznym milczeniu.
* * *

W tej wanie sali, o ktrej istnieniu nie wiedzia aden miertelnik, Stowarzyszenie witego Piusa V zebrao si po raz trzy tysice szesetny od czasu jego utworzenia.
* * *

Tylko jeden uczestnik siedzcy po prawej stronie pustego tronu pooy pasko na stole swoje obnaone, pulchne donie: na prawym serdecznym palcu bysn pomiennie ciemnozielony jaspis, kiedy jego waciciel wsta i machinalnie wygadzi alb na lekko wystajcym brzuchu. Moi bracia, nasz uwag winnimy dzi skupi na trzech kwestiach zewntrznych, nad ktrymi ju debatowalimy, a ponadto na czwartej, wewntrznej... bolesnej dla kadego z nas.
57

Sowa zostay przyjte w cakowitej ciszy: wszyscy zebrani oczekiwali dalszego cigu. Na prob kardynaa prefekta kongregacji powiadomieni zostalicie o drobnym problemie zaistniaym ostatnio we Francji w pewnym opactwie benedyktyskim o zaostrzonej regule. Do rozwi zania tego problemu dalicie mi wwczas carte blanche. Mam wic dzisiaj przyjemno oznajmi wam, e mnich, ktrego ostatnie wypowiedzi tak nas niepokoiy, nie moe ju zaszkodzi Kocioowi katolickiemu. Jeden z obecnych nieznacznie podnis rce skrzyowane w rkawach, na znak, e chce zabra gos. Czy to oznacza, e zosta... zlikwidowany? Wol, ebycie nie uywali terminu offensivum auribus nostris*. Po prostu wypad on z rzymskiego ekspresu i ponis mier na miejscu. Wadze francuskie stwierdziy samobjstwo. Zatem polecam jego dusz waszym modlitwom: samobjstwo, jak wiecie, jest straszliw zbrodni wymierzon w Stworzyciela wszelkiego ycia. Ale... bracie przewodniczcy, czy nie byo rzecz niebezpieczn zleca to zadanie obcemu agentowi, eby... mona byo orzec popenienie samobjstwa? Czy naprawd moemy by pewni jego dyskrecji? Tego Palestyczyka spotkaem wiele lat temu, gdy przebywaem w Kairze, od tego czasu nigdy nie da powodw, by mu nie ufa. Tym razem jego interesy zbiegy si z naszymi i on to doskonale zrozumia. Z pomoc przyszed mu jego stary znajomy, pewien izraelski agent. Wprawdzie ludzie z Hamasu i Mosadu zwalczaj si zaciekle, ale czasem potrafi wspiera si dla dobra wsplnej sprawy. Tak wanie byo tym razem i posuyo naszym interesom. Liczy si tylko rezultat: zastosowane rodki musz by skuteczne, szybkie i ostateczne. Wasn osob zarczam absolutn dyskrecj tych dwch agentw. S bardzo dobrze opacani.
* Obraajcego nasze uszy.

58

 No wanie, tysice dolarw, o ktrych nam mwilicie, to bardzo powana kwota. Czy ten wydatek by konieczny? Calfo odwrci si w stron pytajcego, co naleao do rzadkoci. Mj bracie, to miesznie maa suma w porwnaniu z korzyciami, jakie moe przynie. Oceniam je nie na tysice, lecz na miliony dolarw. Jeli uda si nam osign nasz cel, zdobdziemy rodki niezbdne dla wypenienia naszej misji. Przypomnijcie sobie niespodziewan i ogromn fortun templariuszy; my bdziemy czerpa z tego samego rda co oni. Z t rnic, e nam uda si to, co ich przywiodo do zguby. A co z pyt z Germigny? Miaem wanie poruszy take i t kwesti. To odkrycie pozostaoby bez echa, gdyby wiadomo nie dotara do ojca Andrieja, ktry natychmiast tam si uda i jako pierwszy odczyta umieszczon na pycie inskrypcj. Wiedzielimy o jej istnieniu z dokumentw templariuszy. Ju nam o tym mwie. Kiedy ojciec Andriej by ostatni raz w Rzymie, wymkno si mu kilka refleksji, ktre pozwoliy nam przypuszcza, e zaczyna czy ze sob wczeniej zdobyte informacje. To ogromnie niebezpieczne i nie wiadomo, dokd moe zaprowadzi, a nasze stowarzyszenie zostao zaoone przez papiea Piusa V po to, aby nie dopuci tu pokoni si najpierw w lewo przed pustym tronem, nast pnie przed krucyfiksem do zbrukania pami ci Mistrza lub wypaczenia jego obrazu. W czasie dugiej historii Kocioa wszyscy ci, ktrzy byli zbyt dociekliwi, zostali wyeliminowani. Czsto w sam por, czasami zbyt pno i zawsze wizao si to z potwornym zamieszaniem i przysparzao mnstwo cierpie. Pomylcie tylko o Orygenesie, Ariuszu czy Nestoriuszu oraz o wielu innych... Zaufana ekipa z rzymskiego ekspresu zrobi na moj prob to, co konieczne: pyta z Germigny zostanie wkrtce ukryta przed niedyskretnymi spojrzeniami, dokadnie tutaj. Zgromadzeni odetchnli z ulg.

 Ale mamy nowy problem cign przewodniczcy. Kilka gw odruchowo zwrcio si w jego stron. Zdaje si, e od pewnego czasu nieyjcy ojciec Andriej zainteresowa swoimi odkryciami jednego z mnichw, ktry jest wykadowc w przyklasztornej scuoli. Z uwagi na obecn sytuacj czcigodny opat powiadomi nas, e jeden ze studentw uczszczajcych na wykady z egzegezy, prowadzone przez niejakiego ojca Nila, sysza jakoby z jego ust wypowied podwaajc wit doktryn dotyczc Ewangelii wedug Jana. Kilku braci podnioso gowy: Ewangelia wedug witego Jana stanowia samo sedno ich bada, a wic wszystko, co jej dotyczyo, powinno by starannie analizowane. W zasadzie katolicki egzegeta podlega kongregacji, a ten mnich nie jest pierwszym, ktremu winna ona przypomnie, gdzie jest jego miejsce... Pod ptnem okrywajcym twarze zebranych mona byo domyli si umiechw. ...ale tym razem okolicznoci s szczeglne. Nieodaowany ojciec Andriej by wyjtkowym erudyt, mia bystry i peen inwencji umys. Wprawdzie nie moe ju szkodzi, ale co mg przekaza swojemu uczniowi Nilowi. Ojciec opat podkreli, e szczera przyja rzecz niedopuszczalna w opactwie czya tych dwch intelektualistw. Innymi sowy, trucizna, ktra wsczya jad do umysu ojca Andrieja by moe ju zatrua gow ojca Nila. Nie mona mie pewnoci w tym wzgldzie. Jeden z braci ponis w gr skrzyowane ramiona. Ciekaw jestem, bracie przewodniczcy... czy przypadkiem nie zdarza si temu ojcu Nilowi podrowa rzymskim ekspresem? Niewtpliwie jedzi do Rzymu. Jednak samobjstwo drugiego mnicha z tego samego opactwa nie wchodzi w rachub. Zarwno rzd francuski, jak i opinia publiczna nabraliby podejrze. Tymczasem sprawa jest pilna, bo ten mnich prowadzi regularne wykady i lada chwila poinformuje studentw o pew60

nych wnioskach, do jakich doszed w swoich badaniach. Nie wiemy co to za wnioski, ale nie moemy podj najmniejszego ryzyka: kardyna pokada wielkie nadzieje w szkole przyklasztornej w opactwie witego Marcina i pragnie, by bya wzorowa. Co zatem proponujecie? Przewodniczcy usiad i woy donie w obszerne rkawy alby. Jeszcze nie wiem, bo sprawa jest zbyt wiea. W najbliszej przyszoci naley dowiedzie si, co ten mnich odkry, albo jeli nie doszuka si jeszcze niczego gronego jak daleko moe si posun. Bd was informowa na bieco. Przerwa na moment i spojrza na krucyfiks z koci soniowej splamiony krwi jakby zakrzep od wielu wiekw. Nastpna kwestia bdzie o wiele trudniejsza i naley podej do niej ostronie. W kadym razie bracia oczekiwali, e stowarzyszenie odwoa si do swojego statutu. Nawet jeli pocignoby to za sob mier ktrego z braci.
* * *

aden z was nie wie nic lub prawie nic o bracie siedzcym w tej chwili obok niego. Mnie zatem przypada niezwykle odpowiedzialna rola ochrony samej natury naszego stowarzyszenia, kiedy zachodzi taka potrzeba. Przewodniczcy Stowarzyszenia witego Piusa V by mianowany doywotnio. Kiedy czu zbliajc si mier, wyznacza spord braci swojego nastpc, ktry z kolei (i wycznie on) bdzie zna tosamo swoich jedenastu towarzyszy, podobnie jak oni bd znali jego. Wikszo przewodniczcych mianowanych od tysic piset siedemdziesitego roku uznaa za stosowne umrze, zanim stali si niedoni. Czasami trzeba byo dopomc tym, ktrym bardziej zaleao na yciu ni na Mistrzu. Jedenastu sprawowao rygorystyczn kontrol jasnoci umysu swojego szefa. Do tego celu suy specjalny protok, i to on wanie mia by zastosowany tym razem przeciw jednemu z braci. 61

 Jeden z nas, jake trudno mi o tym mwi w tym miejscu, da ostatnio dowd, e nie jest zdolny uszanowa naszej podstawowej zasady, tej, ktra mwi o cakowitej poufnoci obrad. Podeszy wiek spowolni zapewne jego refleks. Jeden z zebranych zacz si trz, opuszczajc rkawy alby i ukazujc kociste ramiona naznaczone widocznymi yami. Zechciej si okry, bracie! O tak, dobrze. Znacie proce dur majc zastosowanie w przypadku tego, kto popeni bd. Uprzedzam was, abycie poczynajc od tego wieczoru, zaczli poci, modli si i odbywa surow pokut, ktra zawsze towarzyszy ostatecznemu zakoczeniu misji jednego z braci. Musimy pomc mu w przygotowaniach i towarzyszy w jego ostatniej drodze. Przez cisy post w przeddzie naszego najbliszego zebrania i biczowanie metalowym pejczem rano i wieczorem codziennie podczas caego Miserere lub duej, jeli kto bdzie sobie tego yczy. Nie bdziemy odmierza uczu, jakie ywimy do brata dzielcego z nami odpowiedzialno od tak dawna, i z ktrym przyjdzie nam si wkrtce rozsta. Calfo nie lubi stosowa przepisw tego paragrafu w stosunku do Dwunastu. Wpatrywa si intensywnie w krucyfiks: od kiedy przewodniczy zebraniom stowarzyszenia, Mistrz widzia i sysza wiele innych rzeczy. Dzikuj wam. Do czasu nastpnego spotkania mamy sposobno dyskretnie udowodni naszemu bratu, jak wielk darzymy go mioci. Bracia powstali i skierowali si ku opancerzonym drzwiom w gbi sali.

13
Ewangelie wedug Mateusza i Jana Soce wschodzce w paschaln sobot owietlao dachwki impluvium*. Siedzc na brzegu cembrowiny centralnej sadzawki, zmczony wydarzeniami dwch ostatnich dni, wiadkw unicestwienia tylu nadziei, Judejczyk westchn: trzeba bdzie pj na gr. Jedenastu zamkno si w tej sali jak wylknione stado. Wydanie Jezusa Piatowi i ukrzyowanie go wczoraj w poudnie... to ju nie bya poraka, ale straszliwa klska. Zdecydowa si wreszcie. Wstpowa wolno po stopniach schodw prowadzcych na pierwsze pitro i pchn drzwi, przez ktre w czwartek wieczorem przeszed Judasz. W ty ogarek tli si w obszernej sali. Dostrzeg cienie postaci siedzcych gdzie popado na pododze. Nikt si nie odzywa. Przeraeni i ukrywajcy si Galilejczycy: oto co zostao z Izraela nowych czasw. Jeden z cieni oderwa si od ciany i pado pytanie: No i co? Piotr patrzy na Judejczyka wrogo. Nigdy nie pogodzi si z porak, nigdy nie uzna, e jest mi
* Zamoni ydzi budowali czsto swoje domy na wzr rzymskich: wszystkie pomieszczenia na parterze wychodziy na zadaszon galeri, na ktrej wklsym dachu zbieraa si woda deszczowa.

63

winien wdziczno za udzielenie mu schronienia, podobnie jak nie uznawa bliskich relacji czcych mnie z Jezusem. Piat zgodzi si, eby ciao Jezusa zdjto z krzya wczoraj wieczorem. Poniewa ze wzgldu na pn por nie mona byo wykona rytualnych ablucji, zoono je tymczasowo w pobliskim grobie nalecym do Jzefa z Arymatei, a zatem ucznia. Kto przenis ciao? Nikodem trzyma je za gow, a Jzef za nogi. Oprcz nich kilka niewiast jako paczki, tych co zawsze, a wrd nich dobrze nam znana Maria z Magdali i jej przyjaciki. Piotr przygryz doln warg i pici uderzy w otwart lew do. Co za wstyd! Jaki upadek! Ostatni hod skadaj zawsze zmaremu czonkowie jego rodziny! Tymczasem nie byo przy nim ani Marii, ani jego brata Jakuba... tylko sami uczniowie! Mistrz doprawdy umar jak jaki pies. Judejczyk spojrza na niego z ironi. Czy to wina jego matki Marii, Jakuba i jego trzech braci oraz sistr, e przygotowania do waszego powstania przebiegay w najwikszej tajemnicy? Czy to ich wina, e w cigu paru zaledwie godzin wszystko nieoczekiwanie przybrao tragiczny obrt? Czy to oni ponosz win za to, e Kajfasz oszuka, a Jezus zosta wczoraj rano wydany Piatowi? A czyja to wina, e wkrtce potem ukrzyowano go bez procesu? No, czyja? Piotr spuci gow. To on dogada si ze swoimi dawnymi przyjacimi zelotami, on przekona Judasza do odegrania niechlubnej roli, w kocu to on sam by za wszystko odpowiedzialny. Wiedzia o tym, lecz nie chcia si do tego przyzna. Nie przed tym czowiekiem, nie przed tym uzurpatorem, ktry teraz stawia mu konkretne zarzuty. A gdzie ty bye, kiedy pooono Jezusa na belce i wbijano gwodzie w jego nadgarstki? Ja to widziaem, stojc wczoraj w poudnie ukryty w tumie. Syszaem guche walenie motem, widziaem, jak krew i woda wypywaj z jego boku, kiedy

jeden z odakw dobija go ciosem wczni. Ja jeden mog zawiadczy, e Jezus Nazarejski umar jak czowiek, bez jednej skargi, nie czynic wyrzutw nam, ktrzy wymylilimy ten spisek. Gdzie wtedy bylicie, wy wszyscy? Piotr nic nie odpowiedzia. Zdrada Kajfasza i wydanie Jezusa Rzymianom wniwecz obrciy przygotowania do rewolty. Podobnie jak inni, w chwili gdy Mistrz kona, on ukry si gdzie w dolnej dzielnicy miasta. Byle jak najdalej od rzymskich wojsk, byle jak najdalej od zachodniej bramy Jerozolimy i ustawionych przy niej krzyy. Tak, tylko tamten by przy tym obecny, tylko on widzia i tylko on moe zawiadczy o mierci Jezusa, jego odwadze i godnoci. Bdzie si tym szczyci przy kadej okazji i wywysza! Musi wzi sprawy w swoje rce. To on tutaj przewodzi. Pocign Judejczyka w stron okna. Chod, musimy porozmawia.
* * *

Piotr milcza dug chwil, wpatrujc si w mrok. Dookoa wszystko byo ciemne w Jerozolimie, nawet niebo. Nagle odwrci si i przerwa kopotliw cisz. S dwie pilne sprawy. Pierwsza dotyczy zwok Jezusa: nikt z nas nie zgodzi si, by wrzucono je do wsplnego dou, gdzie zazwyczaj grzebie si skazanych na mier. Nie mamy prawa skala jego pamici. Judejczyk spojrza na niewyrane sylwetki skulone pod cianami sali na grze. Oczywicie adna z tych osb nie moga zaoferowa umczonemu godnego pogrzebu. Jzef z Arymatei nie zgodzi si, by ciao Jezusa na zawsze pozostao w jego rodzinnym grobowcu. Naleao zatem znale inne rozwizanie... Moe esseczycy przyjd nam z pomoc. Oni zawsze uwaali Jezusa za swego, mimo e on nigdy nie przysta do ich sekty. Przez duszy czas naleaem do ich laickiej wsplnoty i znam ich dobrze. Na pewno nie bd mieli nic przeciw temu, 65

by pochowa jego ciao w jednej ze swoich nekropolii na pustyni. Czy moesz niezwocznie skontaktowa si z nimi? Oczywicie. Eliezer mieszka w pobliu. A druga pilna sprawa? Piotr wbi wzrok w oczy Judejczyka. Ksiyc, ktry wyjrza zza chmury owietli jego pokryt bruzdami twarz. Dawny zelota powiedzia twardo: Drugi problem to Judasz. Aleja zajm si nim osobicie. Judasz? Czy wiesz, e dzi rano wywoa skandal w wityni? e oskary arcykapana o zdrad, biorc Boga na wiadka na oczach tumu? Zgodnie z przepisami jeden z nich powinien teraz umrze z rki Boga. Kajfasz wie o tym i z pewnoci kae go aresztowa. Wtedy Judasz zacznie mwi. Ty i ja, a zwaszcza ja, zostaniemy zdemaskowani. Dla kapanw nie bdzie to miao znaczenia. Natomiast uczniowie, kiedy dowiedz si, e z naszego powodu Jezus zosta pojmany, nie bd chcieli sucha, e postanowilimy w ten sposb zapewni mu bezpieczestwo wtedy koniec z naszymi marzeniami o przyszoci! Rozumiesz? Judejczyk spojrza zdumiony na Galilejczyka. O jakiej przyszoci mwisz, ty nieszczniku cudem uratowany z nieudanej awantury? Twoja przyszo to powrt do rybackich sieci, z ktrymi nigdy nie powiniene si by rozstawa! Nic nie odpowiedzia Piotrowi stojcemu w cieniu ze spuszczon gow. Ten czowiek straci rozum i sta si niebezpieczny! Nie zaprztaj sobie tym gowy: Judasza bior na siebie. Lew rk odruchowo przesun po udzie, o ktre ocieraa si jego sica.

14
Dzieje Apostolskie Zostawiwszy zbitego z tropu Judejczyka, Piotr opuci sal, przeszed przez impluvium i wyszed na zewntrz. O wicie w paschaln sobot ulice s puste: wiedzia, gdzie znajdzie Judasza. Przedosta si do dolnej czci miasta i zagbi w labirynt coraz wszych, wyboistych uliczek, gdzie piasek skrzypia pod podeszwami jego sandaw. Zastuka do jednych drzwi. Ukazaa si w nich zawoalowana twarz przeraonej kobiety. Piotrze! Co tu robisz o tak wczesnej porze? Nie przyszedem zobaczy si z tob, kobieto, tylko z Iskariot. Czy zastaem go? Nie wpucia Piotra do domu i powiedziaa szeptem: Przyszed w nocy, by bardzo zdenerwowany. Baga, ebym go ukrya a do zakoczenia wit. Powiedzia, e publicznie oskary arcykapana Kajfasza o oszustwo i powoa Boga na wiadka: teraz jeden z nich musi zgin. Ale ty nie wierzysz w te przesdy, nieprawda? Tak jak ty jestem uczennic Jezusa: to on nas uwolni od wszystkich wymysw, ktre zniewalaj lud. Piotr umiechn si. W takim razie nie masz si czego obawia. Przyszedem 67

doda otuchy Judaszowi. Bg jest sprawiedliwy i wie, e jego serce jest prawe. Judasz niepotrzebnie wzi go na wiadka w swoich porachunkach z arcykapanem. Zawoaj go, bo chc mu co powiedzie. Kobieta zawahaa si, spojrzaa na Piotra i zamkna przed nim drzwi. Aposto przeszed kilka krokw. Na kocu ulicy stay trzy domy, wszystkie okiennice byy pozamykane. Po nocy spdzonej na recytowaniu paschalnego Seder Jerozolima jeszcze spaa. Syszc jaki haas, drgn i odwrci si: Judasz sta przed nim. Piotr! Shalom! By bardzo blady, mia podkrone oczy, zmierzwione wosy nadaway mu dziki wygld. Z niepokojem spoglda na Piotra, ktry nie odpowiedzia na jego pozdrowienie i tylko kiwa gow. W tej sytuacji pierwszy odezwa si Judasz. Gdyby tylko wiedzia... Zostalimy zdradzeni, Piotrze, zdradzeni przez samego arcykapana. Przysi g, e yciu Jezusa nic nie zagraa. A wczoraj o wicie sam widziaem, jak prowadzono Mistrza do Piata. By zwizany. A wtedy... Wtedy ty oszalae! uci krtko Piotr. Wtedy zapragnem przypomnie Kajfaszowi o naszej umowie. I dlatego wziem na wiadka Boga. A czy wiesz, co to oznacza wedug waszych absurdalnych wierze? Judasz spuci gow i nerwowo wykrca donie. Kada przysiga angauje Wiekuistego. Kajfasz przysig i da mi pienidze jako porczenie za swoje sowo. Mimo to Jezus umar jak jaki zoczyca! Tylko Wiekuisty moe by sdzi wobec takiej niegodziwoci. Czy Jezus nie powtarza nam, e nie naley przysiga przed tronem Boga, bo to tak jakby si jego obraao? Judasz kiwn gow. Bg jest sdzi, bracie, i musi osdza ludzkie wystpki... 68

Oto, co kapani z nas uczynili, myla Piotr. Jestemy niewolnikami bzdurnych wierze. Od nich trzeba najpierw uwolni Izrael: jeli nie zrobimy tego z pomoc Jezusa, zrobimy to sami. Ale Judasz jest definitywnie skoczony. A wic, Judaszu? Nie pozostaje nam nic innego, jak wrci do Galilei i do koca naszych dni baga o przebaczenie za mier Mistrza. Wszystko skoczone, Piotrze! Aposto postpi w stron Judasza, ktry patrzy na niego nieufnie. eby nie wzbudzi jego podejrze, Piotr umiechn si ten czowiek jest ofiar ydowskiej wadzy, niech wic umiera w pokoju! Nastpnie wycign swoj sic i szybkim ruchem, jak nauczyli go kiedy zeloci, wbi j w d brzucha Judasza. Z wyrazem obrzydzenia na twarzy pocign noem ku grze, a natrafi na opr mostka. Bg rozsdzi, Judaszu szepn mu prosto w twarz. Bg zawsze rozsdza: Kajfasz bdzie y nadal. Na zgub Izraela. Z oczami szeroko otwartymi z przeraenia Judasz nawet nie krzykn, tylko upad w przd z rozpatanym brzuchem, a jego wntrznoci wypady na piasek.
* * *

Piotr cofn si wolno i spojrza w zauek. Wok panowaa cisza. Nie bdzie wiadkw. Otar powoli swj krtki mieczyk o tunik i spojrza w gr. Wesoe soce wita Paschy zaczo ogrzewa promieniami ziemi Izraela, przypominajc o wyjciu z egipskiej niewoli i cudownym przejciu przez wody Morza Czerwonego. Tamtego dnia narodzi si nard nard Boga. Dwanacie plemion, ktre wkrtce stay si nomadami na pustyni, zanim osiady w Kanaanie: w dawnym Izraelu, ktry by u kresu si. Teraz powinien narodzi si Nowy Izrael, rzdzony odtd przez dwunastu apostow. C z tego, e byo ich tylko jedenastu? Bg sam wyznaczy nastpc Judasza. 69

Ale Judejczyk, ten rzekomy ukochany ucze", nigdy nie znajdzie si wrd Dwunastu. Nigdy!
* * *

Piotr przestpi przez ciao Judasza. Kiedy zwoki zostan odkryte, wszyscy pomyl, e byy to porachunki midzy zelotami. To oni rozpruwali brzuch swoim wrogom. Ostatni raz rzuci okiem na trupa. Od tej pory ja jestem ska, na niej zostanie zbudowany Koci, a mier nie bdzie miaa nad nami wadzy. Jeszcze nie wszystko skoczone, Judaszu.

15

Dwa dni upyny od mierci Andrieja. Nil spoglda na stos papierw lecych na jego stole rezultat caych lat bada. Myla o tym, e udao si mu odkry prawdziwe okolicznoci mierci Judasza: wszystko rozegrao si w cigu kilku dni poprzedzajcych ukrzyowanie. Potem Judasz wcale si nie powiesi, tylko zosta zamordowany. Szukajc w tekstach i odkrywajc w nich co wicej ni to, o czym mwi czy sugeruj, mona byo zrozumie wydarzenia, ktre potem nastpiy. Historia nie jest nauk cis; do prawdy dochodzi si przez analiz i zestawienia faktw, przekonywa go Andriej. Tak wanie metod teraz zastosuje, rozszyfrowujc kartk znalezion w doni zmarego przyjaciela. W tym celu musi za wszelk cen dosta si do biblioteki historycznej. Nowy bibliotekarz zostanie mianowany dopiero po ceremonii pogrzebowej przewidzianej w dniu jutrzejszym. Nil zamkn oczy i zaton we wspomnieniach.
* * *

Ojcze Nilu, podobno robotnicy pracujcy przy odnawianiu kocioa w Germigny natrafili na jak star inskrypcj. Chciabym j obejrze, Czy pojedziesz tam ze mn? Musz sfotografowa pewne manuskrypty w Orleanie, po drodze wstpimy do Germigny-des-Pres... 71

Zaparkowali samochd na placu w miasteczku. Nil lubi ten koci: architekt Karola Wielkiego chcia, eby by miniatur katedry w Akwizgranie zbudowanej okoo osiemsetnego roku. Misterne alabastrowe witra e tworzyy we wntrzu zachwycajc atmosfer intymnoci i skupienia. Podeszli pod sam prg sanktuarium. Wszystko okryte jest tu nadal tajemnic! Szept Andrieja by ledwo syszalny, zagusza go odgos motw walcych w cian. eby wstawi witrae, robotnicy byli zmuszeni zdj otaczajc je star zapraw. Midzy dwoma powstaymi otworami w przedueniu nawy wida byo w pmroku wielk dziur. Andriej podszed bliej. Przepraszam, chciabym rzuci okiem na pyt, ktr podobno odsonilicie w trakcie wykonywania prac. Chodzi o ten kamie, ktry by pod warstw tynku? Odupalimy go od ciany i ley teraz tam, na lewo. Moemy si temu przyjrze? Nie ma problemu. Wreszcie kto si nim zainteresowa! Dwaj mnisi przeszli kilka krokw i zobaczyli lec na ziemi kwadratow pyt, ktrej brzegi nosiy jeszcze lady zaprawy murarskiej. Andriej pochyli si , a nastpnie przyklkn. O... wida, e to oryginalna zaprawa. Kiedy pyta znajdowaa si na tamtym miejscu, bya na wprost oczu wiernych. Musiaa mie zatem szczeglne znaczenie... Nastpnie... spjrz sam, pokryto j tynkiem, ktry wyglda na nowszy. Nil podziela podniecenie swojego towarzysza. Tacy ludzie nigdy nie uznaj historii za epok zakoczon: przeszo jest ich teraniejszoci. W chwili takiej jak ta, syszeli gos docierajcy do nich przez wieki: gos cesarza, ktry kaza wygrawerowa pyt i zamocowa w godnym miejscu. Andriej wycign chusteczk i delikatnie wytar powierzchni kamienia. Identyczn zapraw stosowano w kocioach romaskich. Ta pyta zostaa wic pokryta ni po upywie dwch lub trzech

wiekw od czasu pooenia jej tutaj: pewnego dnia ukryto umieszczon na niej inskrypcj. Ciekawe, komu na tym zaleao? Po usuniciu resztek zaprawy pokazay si jakie litery. To pismo karoliskie... Przecie to jest tekst Symbolu Nicejskiego! Sowa Credo? Oczywicie. Ale dlaczego chciano go tak uwidoczni, pokaza wszystkim w tym cesarskim kociele. A zwaszcza zastanawia mnie... Andriej przygl da si inskrypcji przez dusz chwil, nastpnie wsta, strzsn z siebie py i pooy do na ramieniu Nila. Mj przyjacielu, w tym tekcie Credo jest co, czego nie rozumiem: jeszcze nigdy nie widziaem czego takiego. Szybko zrobili kilka zdj i wyszli w chwili, gdy robotnicy zamykali koci na czas przerwy obiadowej. Andriej nie odezwa si ani sowem a do samego Orleanu. A kiedy Nil przygotowywa aparat fotograficzny do czekajcej ich pracy, przerwa mu: Nie, nie na tej samej kliszy, na ktrej s zdjcia pyty. We inny film do fotografowania manuskryptw. Powrotna podr odbya si w milczeniu. Wysiadajc z samochodu, Andriej odwrci si w stron Nila. Wyraz jego twarzy by nadzwyczaj powany. Wywoamy to zdjcie z Germigny i zrobimy dwie odbitki. Ja wezm jedn i natychmiast wyl j jednemu z pracownikw Biblioteki Watykaskiej, z ktrym jestem w kontakcie. Chciabym zna jego opini na ten temat. Bardzo niewielu ludzi moe zrozumie specyfik inskrypcji aciskich z okresu redniowiecza. Drug odbitk... ty schowasz w swojej celi. Nigdy nic nie wiadomo.
* * *

Dwa tygodnie pniej Andriej zaprosi Nila do swojej pracowni. Wydawa si zatroskany. 73

 Mam odpowied z Watykanu: wzywaj mnie w sprawie tumaczenia manuskryptu koptyjskiego. Nie wiem dlaczego z tego powodu mam odby podr do Rzymu. Do listu doczono wiadomo od pracownika Biblioteki Watykaskiej, ktry poinformowa mnie tylko, e otrzyma zdjcie pyty z Germigny. Nie doczy adnego komentarza. Nil by rwnie zdumiony jak jego przyjaciel. Kiedy wyjedasz? Opat wrczy mi dzi rano bilet na jutrzejszy ekspres do Rzymu. Ojcze Nilu... prosz ci, pojed raz jeszcze do Germigny. Nasze zdjcie nie jest ostre. Zatem zrb drugie w lepszym wietle. Ojcze Andrieju, o co tu chodzi? Dzisiaj nie powiem ci nic wicej. Wymyl jaki pretekst, eby tam pojecha, i zrb to zdjcie najszybciej, jak bdziesz mg. Przyjrzymy mu si razem po moim powrocie. Nazajutrz Andriej uda si do Rzymu. I nigdy wicej nie wrci do opactwa. Nil otworzy oczy. Kiedy tylko bdzie to moliwe, pojedzie do Germigny, by wypeni ostatni wol przyjaciela. Tylko na co komu potrzebne nowe zdjcie inskrypcji, skoro jego ju nie ma? Dzwon odezwa si ponurym dwikiem, zwiastujc caej dolinie, e jutro jeden z mnichw zostanie uroczycie odprowadzony na miejsce wiecznego spoczynku. Nil wysun szuflad swojego stou i woy rk pod plik listw. Serce zabio mu bardzo mocno. Wycign ca szuflad: zdjcie zrobione w Germigny zniko, a wraz z nim karteczka ojca Andrieja.
* * *

Niemoliwe! To wprost niemoliwe! Wysypa na st ca zawarto szuflady: wszystko na nic, zdjcie i kartka ulotniy si! Mnisi lubuj ubstwo: nie posiadaj zatem absolutnie niczego, schowanie czegokolwiek jest wic niemoliwe, w ich
74

celach nie ma zamkw. Z wyjtkiem biur intendenta i opata oraz trzech bibliotek, do ktrych klucze zostay rozdzielone w wiadomy sposb. Jednak cela mnicha daje mu prawo do przebywania w samotnoci: nikt nigdy nie moe tam wej w czasie jego nieobecnoci, chyba e uzyska formalne zezwolenie. Wyjtkiem jest opat, ktry od czasu swojej elekcji za punkt honoru wzi uszanowanie wyboru ycia we wsplnocie, przy jednoczesnym prawie obcowania sam na sam z Bogiem. Kto nie tylko pogwaci sanktuarium ojca Nila, ale ten kto przeszuka je i okrad. Nil rzuci okiem na dokumenty rozrzucone bezadnie na stole. No tak, kto nie poprzesta na grzebaniu w szufladzie: najobszerniejsza dokumentacja, ta dotyczca bada nad Ewangeli wedug witego Jana, nie leaa na swoim miejscu. Nil, ktry zaglda do niej kadego dnia, od kiedy zacz wykady, od razu zauway, e jego notatki nie byy tam, gdzie je woy. Odnis ponadto wraenie, e par kartek zniko. By to niezbity dowd, e regua benedyktyskiego ycia zostaa pogwacona. Ale z jakiego powodu? Instynktownie przeczuwa jaki zwizek pomidzy ostatnimi niezwykymi wydarzeniami. Zosta mnichem wbrew woli rodziny i jeszcze pamita okres nowicjatu. Prawda... Cae ycie powici na jej poszukiwanie. Tylko dwch ludzi go rozumiao: Rembert Leeland, kolega ze studiw w Rzymie, oraz Andriej. Leeland pracowa gdzie w Watykanie, a Nil zosta sam z pytaniami, na ktre nie by w stanie znale odpowiedzi, na dodatek drczony obawami, ktre nie opuszczay go od koca lata. Musn doni obszern dokumentacj na temat Ewangelii wedug witego Jana, zawieraa wszystko. Andriej dawa mu to bez przerwy do zrozumienia, cho nie chcia wchodzi w szczegy i nadal odmawia kluczy do biblioteki w pnocnym skrzydle. Nie mg postpi inaczej, bo zamaby zasad posuszestwa. Ale Andriej zgin i stao si tak by moe dlatego,
75

e by wierny tej zasadzie. Tymczasem cela Nila zostaa bezprawnie przeszukana. Naleao co z tym zrobi. Do nieszporw pozostaa jeszcze godzina. Wsta, wyszed na korytarz i zdecydowanym krokiem skierowa si ku schodom prowadzcym do bibliotek. Dziki dobrej pamici wzrokowej dokadnie zapamita, co Andriej napisa na kartce. Manuskrypt koptyjski (Apok.)\ z pewnoci chodzi o apokalips koptyjsk, dalej byy tajemnicze litery MMM oraz Pyta z G. Ni wica wszystkie te elementy musiaa gdzie lee w ksigach zamknitych w bibliotece. Dotar do drzwi gabinetu Andriej a tu obok zbiorw Nauki biblijne". Dziesi metrw dalej byo skrzydo pnocne i wejcie do biblioteki Nauki historyczne". Gabinet bibliotekarza nie by zamykany na klucz, podobnie jak pozostae cele klasztorne. Wszed wic do rodka, zapali wiato i opad ciko na krzeso, na ktrym tyle szczliwych godzin przesiedzia, dyskutujc z przyjacielem. Nic si tu nie zmienio. Na cianach pki ze stertami ksiek opatrzonych wieymi sygnaturami ostatnie zdobycze czekay na umieszczenie w ktrej z bibliotek. Pod spodem metalowa etaerka, na ktrej Andriej przechowywa fotokopie interesuj cych go manuskryptw. Manuskrypt koptyjski musia gdzie tu by. Czy od niego ma zacz? Nagle drgn. Na pce leao kilka rulonw. Wrd negatyww rkopisw rozpozna natychmiast film, na ktrym sfotografowa pyt z Germigny. Andriej pooy go tutaj i wicej si nim nie zajmowa przed wyjazdem do Rzymu. Jego odbitk skradziono, ale nie pomylano o negatywie albo nikt nie mia jeszcze czasu dokadnie przeszuka gabinetu bibliotekarza. Bez chwili wahania Nil wsta, wzi rulon z etaerki i wsun do kieszeni. Ostatnie yczenia zmarych s wite... Na oparciu fotela zobaczy marynark i spodnie, ktre Andriej mia na sobie w chwili mierci. Jutro zostanie pochowany 76

w swoim wielkim klasztornym habicie; nigdy ju nie woy tego ubrania, bezuytecznego od chwili zakoczenia ledztwa. Mga wzruszenia przesonia oczy Nila. Nagle wpad na szalony pomys. Chwyci spodnie i wsun rk do kieszeni: palce zamkny si na jakim przedmiocie ze skry. Pk kluczy! Bez wahania odpi zatrzask. Wyj pospiesznie trzy klucze. Klucz do biblioteki w skrzydle rodkowym, najduszy i dokadnie taki sam jak jego. Dwa pozostae byy z pewnoci kluczami do skrzyde pnocnego i poudniowego. Specjalne klucze, bdce w wycznym posiadaniu bibliotekarza i opata! Przejty dramatycznymi wydarzeniami opat nie pomyla, by je wyj dla nastpcy Andrieja. Nil zawaha si przez chwil, ale gdy przed jego oczami pojawia si twarz przyjaciela siedzcego w fotelu na wprost niego i przypomnia sobie, jak mwi: Nil, wstpie do klasztoru po to, eby pozna prawd!", wsun klucze do kieszeni i przeszed korytarzem kilka metrw dziel cych go od pnocnego skrzyda i od biblioteki. Nauki historyczne". Jeli przekroczy te drzwi, odpowie za nieposuszestwo. Obejrza si: obydwa korytarze, ten w skrzydle rodkowym i ten w pnocnym, byy puste. Z rozmysem woy jeden may kluczyk do zanika. Obrci si bez adnego zgrzytu.
* * *

Ojciec Nil, spokojny nauczyciel egzegezy, przykadny mnich, ktry nigdy nie zama najmniejszego przepisu klasztornej reguy, otworzy drzwi i zrobi krok do przodu. Wchodzc do biblioteki, popenia przestpstwo.

16
Ewangelia wedug Mateusza Co oni robi tam na grze? Siedzieli na jednej z kamiennych aw impluvium. Zblia si wit niedzieli paschalnej i cay dom ton w ciszy. Podobnie jak jego gospodarz Piotr by zmczony. Dwie bezsenne noce od czasu wsplnej czwartkowej wieczerzy z Jezusem w sali na grze. Potem aresztowanie i mier Mistrza. I koniec Judasza. Gbokie cienie obiy jego twarz. Raz jeszcze powtrzy pytanie: Co oni robi tam na grze? Powiniene to wiedzie. Czy nie spdzie caego wczorajszego dnia zamknity tutaj, podczas gdy ja staraem si dogada z esseczykami? Judejczyk nie wspomnia o wczorajszym porannym wyjciu Piotra. Kiedy go zobaczy na ulicy z doni przycinit do lewego uda, wszystkiego si domyli. Pniej, w cigu dnia, usysza pogoski dochodzce z Jerozolimy: Galilejczyk, ktry wczoraj wezwa Boga na wiadka przeciw Kajfaszowi, zosta zamordowany przez jakiego zelot. Nikt si nie dziwi, e zgin. Bg rozsdzi i wybra Iskariot. Myl odpar Piotr, umiechajc si gorzko e wikszo esseczykw jeszcze pi. Czy sdzisz, e s skonni nam pomc?
78

 Owszem, mam dobre wiadomoci. Oni uwaaj, e Jezus by jednym ze Sprawiedliwych Izraela, i gotowi s ofiarowa mu grb na jednym ze swoich cmentarzy. Przeniesienie zwok moe jednak nastpi dopiero po tym, jak zabrzmi szofar*, oznajmiajc koniec wita Paschy: sam wiesz, jak bardzo esseczycy s skrupulatni w kwestiach czystoci rytualnej. Nie dotkn zwok, dopki oficjalnie nie zostanie ogoszony koniec wit. A wic dopiero za godzin. Piotr spojrza na niego badawczo. A gdzie go pochowaj? W Qumran? Judejczyk zwleka z odpowiedzi. Popatrzy prosto w twarz Piotra. Nie mam pojcia, nie powiedzieli mi tego. Mnie powiedz, ale ty si nie dowiesz. Nigdy.

* Szofar rg barani, liturgiczny instrument d ty.

17

Nil cicho zamkn za sob drzwi biblioteki. Dawniej mia do niej swobodny dostp. Jednak z chwil otwarcia szkoy klasztornej zmieniono zamki i od czterech lat nie mia prawa wchodzi do pnocnego skrzyda. Rozpozna znajomy zapach i na pierwszy rzut oka wszystko wydawao si takie jak przed laty. Ile razy zaglda tu w poszukiwaniu jakiej nowej ksiki! To tak, jakby zawiera znajomo z nowym przyjacielem i podejmowa z nim dialog. Ksiki s niezawodnymi kompanami: oddaj si bez reszty, bez zastrzee temu, kto potrafi zadawa im pytania, z taktem, ale take z uporem. A Nil by uparty. Zanurzony od dziecistwa w atmosferze materialistycznej, w ktrej liczy si jedynie sukces, pewnego dnia dozna wstrzsu. Ale ju nie pamita, jak si to stao. Tamtego dnia dotaro do niego, e rzeczywisto nie ogranicza si do wiata pozorw. Postanowi wwczas, e zmobilizuje wszystkie swoje siy, by pozna to, co jest ponad pozorami. I stao si to celem jego ycia. Pocztkowo sdzi, e poszukiwanie prawdy jest jedyn rzecz niepodlegajc presji z zewntrz. Wchodzc do biblioteki w skrzydle pnocnym, nie mia jednak pojcia, jak bardzo si myli. Bo przecie musia
80

si do niej wama, a jego jedyny przyjaciel w tym opactwie nie y moe wanie dlatego, e zbyt czsto tu przesiadywa.
* * *

Jego oczom ukazay si dziesitki tomw zawierajcych wiedz historyczn o wiecie. Ksiki nie daj wiedzy, mawia Andriej. One s pokarmem w stanie surowym. To ty musisz ten pokarm przetrawi , to znaczy rozebra na elementy, czytajc, a nastpnie zoy je w swojej wiadomoci. Duo studiowaem, Nilu, ale niewiele si nauczyem. Nie tra z oczu tego, czego szukasz, samej tajemnicy Boga, ktra znajduje si gdzie poza sowami. Sowa i myli zawarte w ksikach poprowadz ci w rnych kierunkach. W ksikach jest wszystko, ale czsto postrzegane s jak kamienie lece na pkach be adnego porzdku. Ty musisz zbudowa z nich spjny gmach. Uwaaj jednak, nie wszystkie konstrukcje s do przyjcia i nie kad mona zaakceptowa. Tak dugo, jak pozostaniesz w krgu tego, co jest poprawne wedug panujcych pogldw, nie bdziesz mia problemw. Powtarzaj to, co inni powiedzieli przed tob, buduj taki gmach, ktry ju zosta konsekrowany w przeszoci, a zyskasz szacunek. Jeli jednak z tych samych kamieni wzniesiesz now budowl, wwczas uwaaj... Nil rozpozna pierwsze regay: pozycje z dwudziestego wieku. Pierwszy po wojnie bibliotekarz dawno ju spoczywa na cmentarzu nie przestrzega rygorystycznie klasyfikacji uniwersalnej Deweya, lecz przyj t, ktra bya najbardziej dogodna dla mnichw, to znaczy chronologiczn. Zgodnie z tym porzdkiem, zbir interesujcy Nila powinien znajdowa si na kocu. Poszed wic w tamtym kierunku. Nie wierzy wasnym oczom, kiedy spojrza na pki. Jeszcze cztery lata temu dwa regay wystarczay do pomieszczenia zbiorw z pierwszego wieku, ustawionych wedug pooenia geograficznego: Palestyna, reszta rodkowego 81

Wschodu, Ojcowie aciscy, Ojcowie greccy... Tymczasem teraz mia przed oczami sze regaw. Skierowa si w stron dziau obejmujcego Palestyn, prawie dwa pene regay! Teksty, ktrych na prno poszukiwa w jedynej dostpnej dla niego czci biblioteki: midrasze ze rodowisk faryzejskich, psalmy i teksty mdrcw niefigurujce ani w Starym, ani w Nowym Testamencie... Idc dalej, znalaz si przed regaem opatrzonym tylko jedn tabliczk: Qumran". Przesun domi po rzdzie ksig i nagle si zatrzyma. Pomidzy wydaniami manuskryptw znad Morza Martwego natrafi palcem na jaki gruby tom. Na grzbiecie nie byo nazwiska autora ani nazwy wydawnictwa, tylko trzy litery MMM tak jak na kartce Andrieja. Z bijcym sercem Nil wycign ksig. Litery MMM napisane przez Andrieja tu przed mierci! W sabym wietle umieszczonej pod sufitem lampy otworzy to dzieo. Nie bya to ksika, lecz zbir fotokopii. Nil rozpozna od razu charakterystyczne liternictwo manuskryptw znad Morza Martwego. A wic MMM znaczyo po prostu Manuskrypty znad Morza Martwego"... Skd pochodziy te fotokopie? U dou pierwszej strony zobaczy niebiesk, wyblak piecz, na ktrej przeczyta: Huntington Library, San Marino, California". Manuskrypty znalezione przez Amerykanw! Pewnego dnia Andriej powiedzia, zniajc gos, mimo e drzwi jego biura byy zamknite: Manuskrypty znad Morza Martwego zostay odkryte tu przed powstaniem pastwa Izrael w latach czterdzieci siedemczterdzieci osiem. W panujcym wwczas zamieszaniu kady prbowa kupi wzgldnie ukra moliwie jak najwiksz liczb tych zwojw, po ktrych spodziewano si, e zrewolucjonizuj chrzecijastwo. Amerykanie zagarnli spor cz. Od tamtej pory, midzynarodowy zesp, ktremu zlecono opracowanie tych tekstw, za wszelk cen stara si opni ich wydanie. W tej sytuacji wydawnictwo Huntington
82

Library zdecydowao si opublikowa wszystko, co byo w jego posiadaniu w postaci fotokopii, i rozprowadzi w zaufanych krgach. Mam nadziej, e nadejdzie dzie mwi z szelmowskim umiechem kiedy i my zdobdziemy jeden egzemplarz. S to samizdaty, ktre trzeba rozprowadza po kryjomu, jak w najgorszych sowieckich czasach. Ale dlaczego, ojcze Andrieju? Kto blokuje wydanie tych manuskryptw? I skd taki strach przed ich ujawnieniem? Podobnie jak zdarzao si to niekiedy podczas ich rozmw, Andriej nabra wody w usta i zmieni temat. Nil zawaha si przez moment: w normalnej sytuacji nie mgby wypoyczy tego dziea. Zgodnie z zaleceniem opata mnich, ktry bra z pki ksik, musia na jej miejscu zostawi fiszk ze swym nazwiskiem i z dat wypoyczenia. Taki system zapobiega utracie ksiek, ale pozwala rwnie nadzorowa lektury zakonnikw. Nil wiedzia, e od jakiego czasu nadzr ten sta si bardzo rygorystyczny. Szybko podj decyzj. Nastpca Andrieja nie zosta jeszcze mianowany, zatem przy odrobinie szczcia nikt nie zauway zniknicia ksiki na jedn noc. Jak zodziej chowajcy swj up za pazuch, skierowa si ku wyjciu i ukradkiem wymkn si z biblioteki. Korytarz pnocnego skrzyda by na szczcie pusty. W rzdzie ksiek stojcych w bibliotece historycznej na pce z tabliczk Qumran" ziejca dziura wiadczya niezbicie, e ktry z mnichw pogwaci w tym dniu jedn z najsurowszych zasad obowizujcych w opactwie witego Marcina.

18

Kilka kilometrw dalej, kiedy pod oson nocy Nil przekada kolejne strony ksigi MMM w nikym wietle wpadajcym przez otwr w murze klasztornej celi (szybk w oknie zasoni uprzednio starannie rcznikiem), dwaj mczyni wysiedli w milczeniu z pokrytego kurzem samochodu. Chuchajc w donie zesztywniae od listopadowego chodu, kierowca patrzy na niewielki koci, ktrego alabastrowe witrae byszczay leciutko w mroku nocy. Zadra, czujc ogarniajc go fal podniecenia, a rysy jego twarzy nagle st Pasa ay.er samochodu zrobi krok w przd i rozejrza si wok: miasteczko spao. Rozpadajce si ogrodzenie placu budowy nie stanowio przeszkody. Przeniesienie przez nie pyty bdzie dziecinn zabaw! Odwrci si. Bismillah, yallah*. Jego towarzysz chwyci skrzan torb. Ken, baruch Adonai!**. Kilka minut pniej wyszli, taszczc z trudem cik kamien* W imi Boga, naprzd! (w jz. arabskim). ** Tak, i niech Bg bdzie pochwalony (w jz. hebrajskim).

84

n pyt. Podczas gdy przeciskali si midzy deskami ogrodzenia, kierowca usiowa opanowa szybkie bicie serca. Plac miasteczka by nadal pusty i cichy. Wepchnli pyt do baganika, mczyzna usiad za kierownic i odetchn z ulg: czeka nas duga droga do Rzymu... Zanim zamkn drzwiczki, arwka owietlia jego blond wosy, u ktrych nasady gina blizna biegnca od lewego ucha.
* * *

Nakrapiany czerwieni i oprawiony w srebro ciemnozielony jaspis w piercieniu monsignore Calfo rzuci krtki bysk, kiedy jego pulchna do gaskaa lnice wosy dziewczyny. Jego pragnieniem byo odtworzy pod koniec dwudziestego wieku wyrafinowane obyczaje z czasw Staroytnoci: podziemia Rzymu wiadcz, e lupanary i witynie rnych bstw tworzyy organiczn cao. Te same drzwi prowadziy do rde tej samej ekstazy. W zaciszu swojego apartamentu pooonego w pobliu Castel San Angelo, skd pochyliwszy si, mona byo zobaczy majestatyczn kopu wzniesion nad grobowcem Piotra, nie mia na sobie nic oprcz biskupiego piercienia. Zwizek tego, co boskie, z tym, co cielesne... Bg sta si czowiekiem w postaci Jezusa Chrystusa po to, by urzeczywistni ten zwizek. Zatem do dziea, moja licznotko, spraw, bym poczu si jak w niebie!

19
Ewangelie wedug Marka i ukasza Dochodzcy od strony wityni gardowy dwik szofaru powita soce i w niedzielny poranek dziewitego kwietnia oznajmi koniec wita Paschy. Czterech mczyzn weszo zdecydowanym krokiem na cmentarz przy zachodniej bramie Jerozolimy. Jeden z nich nis lewarek: trzeba bdzie odrzuci na bok jeden z kamieni nagrobnych, a te s niezwykle cikie. Oni jednak byli do tego nawykli. Wchodzc do grobowca, zobaczyli na rodkowej pycie ciao umczonego noszce gbokie lady biczowania i ukrzyowania. Z rany w boku sczyo si jeszcze troch krwi. Na ten widok jk wydoby si z ich garde: Wiekuisty Boe! Zobacz, co oni zrobili z twoim synem, prorokiem Izraela! Niech spadnie na nich przekle stwo tej krwi! Ile wycierpia ten Sprawiedliwy! Po odmwieniu kadiszu woyli dugie biae szaty, gdy zoenie ciaa do czystej ziemi byo aktem religijnym, ktry wymaga biaego ubrania. Poza tym, dziki tym szatom rozpoznaj ich ydowscy pielgrzymi, ktrzy nieraz widywali esseczykw przenoszcych zmarych, by ponownie pogrzeba ich na swoich cmentarzach. Dwaj spord czterech mczyzn byli gotowi do przeprowadzenia tej operacji. Wszystko potoczyo si szybko dwa dni wczeniej, w pit86

kowy wieczr, a zaraz z pewnoci przybd tu krewni, by dokoczy pomiertnej ablucji. Gdyby odkryli pusty grb, wpadliby w panik: naleao wic na nich zaczeka. Dwaj mczyni w biaych szatach usiedli zatem wygodnie przy nagrobnej pycie, podczas gdy ich towarzysze nioscy nieboszczyka udali si w dug drog na pustyni do jednej z nekropolii esseczykw.
* * *

Ci, ktrzy zostali w grocie, nie musieli dugo czeka: soce jeszcze wiecio nisko nad horyzontem, kiedy usyszeli ciche kroki. Byy to niewiasty z otoczenia Jezusa. Ujrzawszy ciki kamie odrzucony na bok, zdumiay si. Jedna z nich zrobia krok do przodu i krzykn a przeraona: we wntrzu ciemnej groty stay dwie na biao odziane postaci. Przestraszona kobieta wybekotaa jakie pytanie. Ale kiedy mczyni zamierzali wyj na zewntrz, eby im powiedzie, co si stao z ciaem, kobiety odwrciy si na picie i ucieky z piskiem jak stado ptakw. Dwaj esseczycy wzruszyli ramionami: dlaczego apostoowie Jezusa wysali kobiety zamiast przyj tu sami? Ich misja bya w zasadzie zakoczona. Pozostao im tylko doprowadzi to miejsce do porzdku i odej. Zdjli z siebie biae szaty i sprbowali przesun kamie nagrobny; na prno, by dla nich zbyt ciki. Zostawili wic grb otwarty, wyszli z ogrodu i usiedli w socu. Judejczyk, ktry wszystko zorganizowa, mia przyj zobaczy si z nimi. Musieli zatem zaczeka tu na niego.

20

Calfo po raz kolejny wisn biczem, ktry spad na jego opatki. Metalowa dyscyplina, ktr zaleca czonkom stowarzyszenia tylko przy rzadkich okazjach, jest splotem sznurkw z nawleczonymi maymi, aluminiowymi kulkami. Krew zaczyna si pojawia okoo siedemnastego wersetu psalmu Miserere, ktry w czasie tej pokuty jest czym w rodzaju klepsydry. Dobrze jest, kiedy przy dwudziestym pierwszym i zarazem ostatnim wersecie kilka kropli krwi rozprynie na cianie, za plecami biczujcego si. Takie umartwianie si ma przypomina trzydzieci dziewi batw, jakie spady na Jezusa przed ukrzyowaniem. Razy wymierzane przez rosego legionist biczem rzymskim zaopatrzonym w oowiane kulki wielkoci oliwek przecinay ciao do koci i czsto powodoway mier.
***

Alessandro Calfo bynajmniej nie zamierza umrze od biczowania, ktremu si poddawa; mier miaa wkrtce spotka kogo innego, a to cierpienie byo mistycznym wiadectwem solidarnoci braterskiej. Nie chcia uszkodzi delikatnej skry swoich pulchnych plecw, gdy w sobot wieczorem miaa przyj do niego dziewczyna.
88

Na trzy dni przed kocem misji" naszego brata, ktry sta si zgrzybiaym starcem, pomyla. Przedstawiajc mu Soni, jego palestyski agent zapewnia: Jest Rumunk, ale to dziewczyna pewna. Z ni nie bdziesz mia adnych problemw, tak jak z jej poprzedniczk... Ale tak, zapewniam ci, bismillah, Bg mi wiadkiem! Lata spdzone w Egipcie na stanowisku nuncjusza apostolskiego nauczyy go negocjowa w pilnych i kontrowersyjnych sprawach. Krzywic si, zamierza ponownie uderzy si dyscyplin po plecach, negocjowa nie oznacza ustpi. Pomimo wizji rozkosznego weekendu z Soni, nie zrezygnuje z biczowania, ktre miao by dowodem jego solidarnoci z jednym z czonkw stowarzyszenia. Bdzie musia jako rozstrzygn midzy mioci bratersk i zachowaniem aksamitnej skry w stanie nienaruszonym. Pokuta potrwa zatem tyle czasu, ile potrzeba na odmwienie De profundis, psalmu, ktry tak jak Miserere nadawa cierpieniu zadawanemu sobie w imi cnoty chrzecijaskiej wiksz warto. Z t rnic, e De profundis skada si tylko z omiu wersetw, w zwizku z czym, jakkolwiek by byo, trwa trzykrotnie krcej od nieskoczenie dugiego Miserere.

21

Nil zdj okulary, przetar piekce oczy i przygadzi doni siwe, krtko przystrzyone wosy. Ca noc spdzi na przegldaniu fotokopii MMM. Odsun taboret, wsta i podszed do okna, by zdj rcznik, ktrym wieczorem zasoni szyb. Niebawem zabrzmi dzwon wzywajcy na jutrzni, nikogo zatem nie zdziwi widok wiata w jego oknie. Przez moment spojrza na czarne, zimowe niebo wiszce nad dolin Loary. Na zewntrz panoway takie same ciemnoci jak w jego sercu. Powrci do stou i usiad ciko. By szczupy i niskiego wzrostu, a mimo to wydao mu si, e ciar jego ciaa niepomiernie wzrs. Przed nim leaa sterta odrcznych notatek sporzdzonych podczas tej dugiej nocy i starannie uoonych w oddzielne kupki. Westchn.
* * *

Badania nad Ewangeli wedug witego Jana doprowadziy go do odkrycia nieznanej postaci przelotnie pojawiajcego si Judejczyka, ktry odegra wan rol w cigu ostatnich dni ycia Jezusa. Niczego o nim nie wiedziano, nawet jak si nazywa. On sam mwi o sobie, e by ukochanym uczniem", i utrzymywa, e to on pierwszy spotka Jezusa nad brzegiem 90

Jordanu wczeniej ni Piotr. Oraz e by obecny wrd biesiadnikw ostatniej wieczerzy w sali na grze, ktra z ca pewnoci znajdowaa si w jego domu. Opowiada, e spoczywa u boku Mistrza, na honorowym miejscu. Opisywa krzy i pusty grb w sposb niepozostawiajcy wtpliwoci, e by naocznym wiadkiem wydarze. By postaci bardzo istotn dla poznania Jezusa i pocztkw chrzecijastwa, osob blisk, ktrej wiadectwo miao najwysz wag. Co ciekawe, istnienie tego wanego wiadka zostao starannie wymazane z wszystkich tekstw Nowego Testamentu. Wzmianki o nim nie ma take w innych ewangeliach, ani w listach Pawa, ani w Dziejach Apostolskich. Skd tyle zaciekoci w chci pominicia tej postaci? Jedynie jaki waki powd mg usprawiedliwia tak radykalne usunicie go z dziejw chrzecijastwa. Dlaczego nie wspomina si rwnie o esseczykach w pocztkowym okresie dziejw Kocioa? Wszystko to musiao mie jaki zwizek: Nil by o tym przekonany, a Andriej zachca go do pjcia tym tajemniczym ladem i powizania wydarze, ktre na zawsze naznaczyy histori Zachodu. Myl, e prowadzc badania w swojej dziedzinie, ja take natrafiem w rkopisach z trzeciego i sidmego wieku na tego, ktrego ty odkrye w swoich studiach nad ewan geliami. Siedzc naprzeciw Andrieja w jego gabinecie, Nil podskoczy z wraenia. Chcesz przez to powiedzie, e znalaze wzmianki o ukochanym uczniu" w tekstach pniejszych ni ewangelie? Andriej zmruy oczy i jego twarz wydawaa si jeszcze bardziej okrga. Znalazem tylko lady, ktre wydaway mi si bez znaczenia do momentu, kiedy Watykan przysa mi manuskrypt koptyjski odkryty w Nag Hammadi powiedzia, wskazujc gestem skoroszyt lecy na stole. W zamyleniu spojrza na swojego towarzysza. 91

 Caa rzesza egzegetw i historykw prowadzi podobne badania. I nikt nie bdzie im w tym przeszkadza, jeli nie zaczn prbowa poczy swych prac i wyciga wnioskw. Jak sdzisz, dlaczego dostp do bibliotek jest tak ograniczony? Tak dugo, jak kady z nich powica si wasnej specjalnoci, nie musi obawia si cenzury ani adnych sankcji, a wszystkie Kocioy mog z dum twierdzi, e u nich panuje cakowita wolno myli. Wszystkie Kocioy? Oprcz Kocioa katolickiego s jeszcze szerokie rzesze protestantw, a wrd nich fundamentalici, ktrzy rosn w si, zwaszcza w Stanach Zjednoczonych. Nie zapominajmy rwnie o ydach, a islam... Zgoda, jeli chodzi o ydw, chocia nie rozumiem, dlaczego egzegeza tekstu Nowego Testamentu mogaby ich interesowa. Oni uznaj tylko Stary Testament. Ale co wsplnego maj z tym muzumanie? Oj, Nilu, Nilu... yjesz w pierwszym wieku i w Palestynie, ja natomiast poeglowaem a do wieku sidmego! Mahomet pooy ostatni raz do na Koranie w roku szeset trzydziestym drugim*. Koniecznie musisz przestudiowa ten tekst, i to niezwocznie. Odkryjesz, e jest cile zwizany z przeznaczeniem czowieka, ktrego ladw szukasz jeli taki czowiek rzeczywicie istnia! < 4- 4* Zapada cisza. Nil zastanawia si, jak powrci do rozmowy. Jeli istnia.,. Zatem wtpisz w istnienie tego czowieka u boku Jezusa? * Koran zosta spisany i zredagowany dopiero po mierci Mahometa, pierwsza jego kompilacja powstaa bowiem jak utrzymuj rda islamskie za kalifa Abu Bahra (632634), pierwsza redakcja kanoniczna za kalifa Osmana (644656). Jednak egzemplarze Koranu odnalezione w 1971 r. w Sanie (Jemen) wskazuj, e w VII w. ksiga ta nie istniaa jeszcze w obecnej formie.

92

 Wtpibym, gdybym nie ledzi krok po kroku twoich bada. Sam zachcie mnie do uwanego przeledzenia w literaturze z okresu Staro ytnoci urywkw, na ktre dotd nie zwrciem uwagi. Niewiadomie pozwolie mi zrozumie znaczenie zawiego manuskryptu koptyjskiego, na ktrego temat mam dostarczy opini do Rzymu. P roku mino od czasu, gdy otrzymaem fotokopi, a dotychczas nie wiem, jak sformuowa swoje wnioski. Mam z tym wielki kopot. Ju raz Rzym innie ponagla i obawiam si, e zostan tam wezwany, jeli bd si nadal spnia. Andriej zosta wezwany do Rzymu. I nigdy ju nie wrci do swojej zacisznej pracowni.
* -* -

W ciszy listopadowej nocy rozleg si dzwon. Nil zszed i zaj swoje miejsce w klasztornym prezbiterium. Kilka metrw od niego jedna awka bya pusta: miejsce Andrie-ja... Myli Nila jako nie mogy skupi si na powolnych tonach gregoriaskiej melodii. Pozostay przy manuskryptach, nad ktrymi lcza przez ca noc. To, o czym od tak dawna by przekonany, rozpado si na czci, kawaek po kawaku. Na pierwszy rzut oka manuskrypty MMM nie zawieray adnych sensacji. Wikszo z nich pochodzia z rozproszonych bibliotek esseczykw z Qumran: byy to komentarze Biblii, szcztkowe objanienia odnonie do walki Dobra ze Zem, wojny zagadkowych Synw wiatoci z Synami Ciemnoci, wzmianki o kluczowej roli odegranej przez Mistrza Sprawiedliwoci... Obecnie wiedziano, e Jezus nie mg by tym Mistrzem Sprawiedliwoci. Szerokie rzesze na krtko ywo zainteresowane znaleziskiem znad Morza Martwego rozczaroway si prdko, nie znalazszy w nich nic nadzwyczajnego... Teksty, nad ktrymi on sam spdzi ostatni noc, rwnie nie stanowiy wyjtku. 93

Jednak dla bystrego umysu, jakim si odznacza, to, co przeczyta, potwierdzao wszystkie uwagi starannie zapisane w notatkach ukrytych w celi. Nikt o nich nie wiedzia poza Andriejem, przed ktrym nie mia adnych tajemnic. Notatki te zdecydowanie podwaay istniejc wiedz na temat pochodzenia chrzecijastwa, a zatem kultur i cywilizacj caego Zachodu. Od San Francisco po Wadywostok wszystko opiera si na jedynym postulacie, zgodnie z ktrym to Chrystus by zaoycielem nowej religii. Jego bosko bya pono objawiona apostoom przez jzyki ognia, ktre pojawiy si nad ich gowami w dzie Zielonych witek. Ten dzie mia pono swoje przed Stary Testament, i swoje po Nowy Testament. Tymczasem nie bya to prawda, lecz fasz!". Nil zda sobie nagle spraw, e stoi, podczas gdy jego wspbracia uklkli na czas odpiewania Gloria Patri. Pospiesznie podnis si, ale nie zauway, e ojciec opat bacznie go obserwuje z prezbiterium. Nil stara si skupi na naboestwie, lecz jego umys galopowa jak szalony ko. W manuskryptach znad Morza Martwego odkryem wzmianki o tym, w jaki sposb dokonaa si deifikacja Jezusa. Nieuczeni apostoowie nie byli zdolni do tego rodzaju operacji, czerpali z tego, co syszeli wok siebie, a o czym nie mielimy najmniejszego pojcia a do czasu odkry w Qumran. Teraz sta sam przed prezbiterium, podczas gdy caa wsplnota jak jeden m skierowaa si w stron otarza, by odpiewa Ojcze nasz. Opat nie patrzy na otarz. Odwrci gow w prawo i w zamyleniu spoglda na Nila.
* * *

Kiedy skoczyo si naboestwo, podszed do Nila jeden ze studentw, proszc o konsultacj. Uwolniwszy si od natrta, Nil jak wicher wpad do swojej celi, chwyci ze stou zasanego 94

papierami dokumentacj MMM i szybko ukry j na piersiach pod habitem. Nastpnie jak gdyby nigdy nic skierowa si do biblioteki w rodkowym skrzydle. Korytarz by pusty. Z bijcym sercem min drzwi z tabliczk Nauki biblijne", nastpnie gabinet Andrieja i poszed dalej, a do zaomu dwch skrzyde budynku opactwa. W dugim korytarzu skrzyda pnocnego tak e nikogo nie spotka. Nil podszed do drzwi z tabliczk Nauki historyczne", ktrych progu nie mia prawa przekracza , wyj z kieszeni pk kluczy Andrieja i wprowadzi jeden z dwch maych kluczykw do zamka. Ostatni raz rzuci okiem na korytarz: by nadal pusty. Wszed do rodka. O tak wczesnej porze nikt tu nie przychodzi. Nie chcia jednak ryzykowa, wczajc owietlenie, co mogoby zdradzi jego obecno w tym miejscu. Kilka stale palcych si maych lampek rzucao tawe wiato. Skierowa si w gb biblioteki: musia dotrze do regau ze zbiorami z pierwszego wieku i szybko odoy manuskrypt MMM tam, skd wczoraj go zabra. Potem trzeba bdzie znikn. Oby tylko nikt go nie zauway!
* * *

W chwili, gdy posuwajc si po omacku, znalaz si na wysokoci regau ze zbiorami z trzeciego wieku, usysza za sob guchy odgos otwieranych drzwi. Prawie jednoczenie ostre wiato zalao ca bibliotek. Sta w samym rodku gwnej alejki z praw rk wycignit w przd, ciskajc zakazan ksig pod pach lewej. Wydao mu si, e regay rozsuwaj si po obu stronach, eby jeszcze bardziej go wystawi na widok czyich oczu. Bezlitosne reflektory wyaziy ze cian i przytaczay oskarajcymi pytaniami: Ojcze Nilu, co ty robisz w tym miejscu? W jaki sposb zdobye klucz? Co to za ksika? I w jakim celu zabrae j 95

wczoraj wieczorem? Co chciae w niej znale, ojcze Nilu? Czy spae aby ostatniej nocy? Jaka bya przyczyna twojego roztargnienia podczas porannego nabo estwa?". Przekonany, e zaraz zostanie odkryta jego obecno w tym zakazanym miejscu, przypomnia sobie czste ostrzeenia Andrieja, a take lece na nasypie kolejowym zesztywniae zwoki i pi zuchwale uniesion w gr. Jakby wskazywa swojego morderc.

22

Ewangelia wedug Jana Wczesnym niedzielnym rankiem niewiasty powrciy do domu przeraone, e zastay grb pusty. Niedowierzajcym apostoom opowiedziay o dwch na biao ubranych postaciach, usiujc ich przekona, e byy to anioy. Piotr kaza im zamilkn: anioy?! To jakie babskie bzdurne gadanie. Judejczyk skin na niego i niepostrzeenie wyszli obaj z domu. Szli najpierw w milczeniu, potem zaczli biec. Wreszcie Piotr, ktry zosta z tyu, dotar zdyszany do ogrodu: dwaj esseczycy oddalili si ju, ale Judejczyk, ktry przyby na miejsce wczeniej, powiedzia, e zdy jeszcze z nimi porozmawia. Raz jeszcze uzyska nad nim przewag, znowu by uprzywilejowanym wiadkiem. Zirytowany Piotr samotnie wrci do sali na grze, podczas gdy Judejczyk bez sowa zboczy z drogi i skierowa si w stron okazaego domu w zachodniej dzielnicy.
* * *

Sekta esseczykw powstaa dwa wieki wczeniej. Skadaa si ze wsplnot monastycznych yjcych z dala od wiata, jak 97

w Qumran, oraz ze wsplnot laickich bdcych zazwyczaj czci spoecznoci ydowskiej. Wsplnota jerozolimska bya najliczniejsza i od niej nazwano nawet jedn z dzielnic w zachodniej czci miasta. Jej szefem by Eliezer Ben-Akkai. Serdecznie przyj swojego gocia. Przez dugi czas naleae do nas i z pewnoci byby wybrany moim nastpc, gdyby nie zosta uczniem Jezusa. Jak wiesz, ydzi ze wityni nienawidz nas i nie zgadzaj si, bymy grzebali naszych zmarych w ich nekropoliach. Nasze cmentarze s ukryte na og daleko w rodku pustyni. Nieczyste rce nigdy nie sprofanuj naszych grobw. Wiem o tym wszystkim, rabbi, i podzielam twoj trosk o ochron miejsc wiekuistego spoczynku Sprawiedliwych Izraela. Jezus Nazarejski by jednym z tych Sprawiedliwych. Zatem miejsce jego pochwku musi pozosta nieznane. Eliezerze... jeste ju sdziwym czowiekiem. Nie moe tak by, eby tylko ty jeden wiedzia, gdzie znajduje si grb Jezusa. Moi dwaj synowie, Adon i Osjasz, wanie przenosz tam jego ciao, a wic oni take wiedz. A jeli co im si stanie? Musisz i mnie powierzy ten sekret. Eliezer Ben-Akkai dugo gadzi swoj rzadk brod. Jego go mia racj. Pokj zawarty z Rzymem by bardzo niepewny, w kadej chwili mg zosta zerwany. Pooy obie donie na ramionach Judejczyka. Bracie, zawsze zasugiwae na nasze zaufanie. Wiedz jednak, e gdyby wyda wrogom ciaa naszych zmarych, Wiekuisty byby przeciwko tobie! Omit wzrokiem sal, po ktrej krcili si esseczycy. Stanwszy w obramowaniu okna, da znak swojemu rozmwcy, by do niego doczy. 98

Pochyli si i szepn mu co do ucha. Kiedy dwaj mczyni egnali si w milczeniu, patrzyli dugo na siebie. A ich twarze byy niezwykle powane. Wchodzc do domu, Judejczyk umiechn si. Grb Jezusa nie stanie si kart przetargow w deniu do wadzy.

23
Nil olepiony ostrym wiatem, ktre nagle zalao bibliotek, rzuci okiem w najblisze przejcie: rodek by pusty. Zrobi krok w przd. Na kocu alejki przy regale ze zbiorami z drugiego wieku stay wielkie puda z ksikami. Szybko schowa si za nimi, syszc charakterystyczny szelest klasztornego habitu. Habitu, a moe sutanny jakiego studenta integrysty. Jeli przyszed tu po ksik, Nil by zgubiony. Moe jednak ten kto mia cakiem inne zamiary? Nil wtuli gow w ramiona.
* * *

Nie zatrzymujc si, tajemniczy go min rega zbiorw z drugiego wieku. Ukryty za kartonami Nil wstrzymywa oddech. Usysza, jak ten czowiek podchodzi do pki, z ktrej on sam wczoraj zabra manuskrypt MMM. Nagle poaowa, e nie przyszo mu do gowy przesun lece obok ksiki tak, by przerwa bya mniej widoczna. Nastaa cisza, po ktrej usysza kroki w pobliu jego regau, potem oddalajce si w kierunku wyjcia. Uf! Co za ulga! Kim by intruz? Kroki mnicha mona bez trudu rozpozna wrd tysica innych: nigdy nie stpa po pododze, stawiajc na niej najpierw obcasy, tylko przesuwa stopy do przodu, jakby si lizga. Nie by to take aden ze studentw. 100

Gwne owietlenie nagle zgaso, Nil usysza trzaniecie drzwi, a po nim odgos klucza przekrcanego w zamku. Spocony, odczeka jeszcze chwil, po czym wsta. Dookoa byo cicho i ciemno. Kiedy wyszed, odoywszy przedtem MMM na miejsce, na korytarzu pnocnego skrzyda nie byo nikogo. Teraz naleao odoy klucze tam, skd je wzi. Drzwi gabinetu bibliotekarza w dalszym cigu nie byy zaryglowane. Nil wszed do rodka i zapali lamp pod sufitem: ubranie Andrieja nadal wisiao na oparciu fotela. Z bijcym sercem chwyci spodnie i wepchn pk kluczy do kieszeni. Wiedzia, e wicej tu nie przyjdzie. Ostatni raz obrzuci wzrokiem pki, na ktrych Andriej gromadzi otrzymane ksiki, ktre nastpnie przekazywa do biblioteki. Na szczycie jednej ze stert dostrzeg ksik nieopatrzon numerem katalogowym. Jego uwag przyku tytu:
OSTATNIE APOKRYFY KOPTYJSKIE Z NAG HAMMADI

Wydanie krytyczne w opracowaniu w.o. Andrieja Sokoowskiego, OSB Wydawnictwo Gabalda, Pary

A wic wydanie apokryfw, nad ktrymi Andriej pracowa od dziesiciu lat, wreszcie si ukazao! Nil otworzy ksik: praca wytrawnego erudyty wydana z pomoc CNRS*. Po lewej stronie znajdowa si tekst koptyjski starannie odtworzony przez Andrieja, po prawej za tumaczenie. Ostatnie dzieo przyjaciela jego testament. Zbyt dugo przebywa ju w tym pomieszczeniu, wic nagle podj decyzj. Kto ukrad z jego celi ostatni kartk Andrieja adresowan do niego jak przesanie zza grobu, w takim razie to dzieo, w ktre przyjaciel woy ca swoj wiedz i mio,
* Centre National de Recherches Scientifiques Pastwowy Orodek Bada Naukowych.

101

bdzie odtd wasnoci jego, Nila. Skoro nie miao sygnatury, to znaczy, e nie zostao jeszcze wczone do katalogu biblioteki opactwa, a zatem nikt nie dowie si, e je sobie przywaszczy. Pragn tej ksiki. Bya jak rka wycignita ponad mierci przez tego, ktry ju niczego wicej nie opublikuje nigdy wicej nie usidzie w tym fotelu, by go wysucha z opuszczon gow i szelmowskim byskiem w przymknitych oczach. Zdecydowanym ruchem wsun wydanie apokryfw z Nag Hammadi pod habit i wyszed na korytarz. Idc po schodach ze cinitym sercem, nie zauway cienia przylepionego do ciany nieopodal wysokich drzwi biblioteki z tabliczk Nauki biblijne". By to cie zakonnego habitu. Na gadkim materiale widnia krzy zawieszony na piersiach, poruszany nerwowo praw doni. Prosty piercie na palcu serdecznym tym razem nie rzuci adnego blasku.
* * *

Nil wrci do celi, zamkn za sob drzwi i stan jak wryty. Schodzc na poranne naboestwo, zostawi na stole sporzdzone w nocy i starannie posegregowane notatki uoone w oddzielne stosiki. Teraz kartki byy porozrzucane, jakby za spraw przecigu. A przecie z powodu listopadowego zimna okno byo zamknite. Nie otwiera go od wczoraj. Kto ponownie odwiedzi jego cel. Odwiedzi i przeszuka. By moe nawet zabra niektre zapiski.

24
Dzieje Apostolskie Piotrze, co stao si z ciaem Jezusa? Piotr popatrzy wok. Trzy tygodnie upyny od mierci Jezusa, a on przez cay ten czas nie opuci sali na grze. Okoo setki sympatykw zgromadzio si tutaj tego ranka i to samo pytanie padao ze wszystkich ust. W drugim kocu sali sta samotnie gospodarz domu oparty o cian. Otaczao go dwudziestu mczyzn, ktrzy to spogldali na niego, to znw patrzyli w stron okna, pod ktrym w zwartej grupie siedziao Jedenastu. By moe zwolennikw. Teraz myla Piotr albo on, albo ja. Aposto spojrza na swoich dziesiciu towarzyszy. Na brata Andrzeja, ktry przygryza doln warg, na Jana i Jakuba synw Zebedeusza, Mateusza, byego celnika... aden z nich nie nadawa si na przywdc. Kto musia zaj jakie stanowisko pord tego zdezorientowanego tumu. Zabranie gosu dokadnie w tej chwili oznaczao przejcie wadzy. Piotr odetchn gboko i wsta. Promienie soca padajce przez okno owietlay jego plecy, podczas gdy twarz pozostawaa w cieniu. Bracia... Pomimo wielu stara, jakie poczyni, nie udao si mu 103

dowiedzie, gdzie esseczycy pochowali ciao Jezusa, ktre wyjli z grobu. Czy wie to on, jedyny wiadek oprcz niego? Musz odwrci uwag tych ludzi i raz na zawsze potwierdzi mj autorytet. Postanowi zignorowa pytanie tumu i powid wzrokiem po zebranych. Zaraz im powie, e to on wypeni wol Boga. Bg posuy si nim i zrobi to ponownie. Bracia, los Judasza musia si dopeni. By jednym z Dwunastu, ale zdradzi: upad na twarz, rozpatany z dou do gry, a jego wntrznoci wypady na piasek. W sali zapada miertelna cisza. Tylko zabjca Judasza mg zna takie szczegy. Wyzna wanie publicznie, e do, ktra trzymaa sztylet, nie naleaa do jakiego tam zeloty, tylko do niego, do Piotra. Popatrzy kolejno na tych, ktrzy gono domagali si wyjanie, co stao si z ciaem Jezusa: pod jego spojrzeniem jeden po drugim pospuszczali oczy.
* * *

Ukochany ucze siedzia w gbi sali i cay czas milcza. Piotr podnis rk. Kto musi zastpi Judasza i wzi na siebie jego obowizki. Wybierzmy go spord tych, ktrzy towarzyszyli Mistrzowi od spotkania nad Jordanem a do samego koca. Przez sal przeszed szmer aprobaty, oczy zebranych zwrciy si na ukochanego ucznia. To on powinien zosta dwunastym apostoem: on pierwszy spotka Mistrza nad brzegiem Jordanu i przez cay czas by przy nim. Niech wic teraz zajmie miejsce Judasza. Piotr wyczu nastroje tumu. Jednak to nie my dokonamy wyboru! Bdziemy losowa, ale to Bg nam wskae dwunastego apostoa. Mateuszu, we swj rylec i napisz dwa imiona na kawakach kory. Chwil pniej pochyli si w stron apostoa i szepn mu kilka sw do ucha. Dawny celnik spojrza na niego zdumiony, kiwn gow, usiad i szybko wypeni polecenie. Po czym 104

dwa kawaki kory znalazy si w chucie trzymanej za cztery koce przez Piotra. Ty tam, podejd i wycignij jeden kawaek. I niech Bg teraz nami pokieruje. Mody chopiec wsta, zanurzy rk w chust i wycign jeden z dwch kawakw kory. Piotr chwyci go i poda Mateuszowi. Ja nie umiem czyta, zatem ty powiedz nam, co tam jest napisane. Mateusz odchrzkn, popatrzy na kawaek kory i oznajmi: Tu jest napisane imi Macieja!
* * *

W tumie podniosy si gosy protestu. Bracia Piotr usiowa przekrzycze haas sam Bg nam wskaza Macieja, teraz on zajmie miejsce Judasza! Znowu jest nas dwunastu, jak w czasie ostatniej wieczerzy, ktr Jezus spoy przed mierci w tej oto sali. Zgromadzeni ludzie wstali, podczas gdy Piotr przyci gn do siebie Macieja, obj go i posadzi wrd Jedenastu. Nastpnie ponad gowami tumu wbi wzrok w ukochanego ucznia. Zwarta grupa uczniw otoczya go koem. Sta z zachmurzon twarz. Wtedy Piotr krzykn: Dwanacie plemion przemawiao w imi Boga, dwunastu apostow przemawia bdzie za Jezusa lub w jego imieniu. Dwunastu i tylko dwunastu: nigdy nie bdzie trzynastego apostoa! Ukochany ucze dugo wytrzyma jego spojrzenie, potem pochyli si i szepn co na ucho chopcu o krconych wosach. Zaniepokojony nagle Piotr wsun rk pod tunik i chwyci rkoje swojej sica. Ale jego rywal da znak otaczajcym go ludziom i bez sowa skierowa si ku drzwiom. Okoo trzydziestu mczyzn podyo za nim z nieprzeniknionym wyrazem twarzy.
* * *

105

Kiedy tylko znaleli si na ulicy, odwrci si: chopiec pojawi si natychmiast u jego boku i poda mu drugi kawaek kory, ktry wypad z chusty pozostawionej przez Piotra po ogoszeniu wyboru Boga. Judejczyk spyta go: Iokhananie, czy nikt nie widzia tego kawaka kory? Nikt, panie. Poza Mateuszem, ktry napisa na nim jedno z imion, Piotrem, ktry mu je podyktowa, a teraz ty go widzisz. A zatem, mj chopcze, daj mi go i zapomnij o nim na zawsze. Rzuci okiem na drugi kawaek kory i umiechn si do Iokhanana nie jego imi na nim widniao. Tak wic, Piotrze, postanowie odsun mnie na zawsze od Nowego Izraela! Od tej pory oznacza to wojn midzy nami dwoma: oby tylko nie zniszczya tego dziecka i tych, ktrzy przyjd na wiat po nim.

25

Oderwany brutalnie od swych bada i rekonstruowania wydarze z przeszoci, stabilny i spokojny wiat ojca Nila zawali si. Po raz drugi przeszukano jego cel i znowu znikno par dokumentw. Notatki, ktre zabrano tego ranka, dowodziy, e w badaniach nad pocztkami Kocioa doszed bardzo daleko. Mia pen wiadomo, e zda w kierunku niedozwolonym dla katolikw. Teraz w klasztorze kto wiedzia, czego szuka i do czego ju dotar. Kto, kto go ledzi, wchodzi tu pod jego nieobecno i nie waha si kra. Niejasne dotd przeczucie grocego mu niebezpieczestwa stao si bardziej wyrane nie wiedzia tylko, co mu grozi ani dlaczego. Czy to moliwe, eby badania naukowe wizay si z jakim ryzykiem? Zatopiony w swych mylach machinalnie przewraca kartki ostatniego dziea i opublikowanego przez Andrieja. Nieustannie odczuwa pustk powsta po odejciu przyjaciela; ju nikt wicej nie wysucha go i mu nie doradzi... Pozostawiony sam sobie w bezmiernej samotnoci klasztoru dozna nieznanego dotychczas uczucia strachu. Ostatnia myl Andrieja bya skierowana do niego. Przekaza mu pewn wiadomo; naleao wic przeama lk i dalej prowadzi ledztwo w sprawie 107

wskazanej na kartce. Pierwsza linijka dotyczya manuskryptu koptyjskiego o apokalipsie, ktry z ca pewnoci musia znajdowa pord innych dokumentw przechowywanych w szafce jego gabinetu. Jednak tajemniczy go biblioteki w skrzydle pnocnym, ktry o may wos nie zaskoczy go tam tego ranka, zauway na pewno na pce luk powsta po wyjciu dokumentacji MMM. Nie mg jej wzi aden z mnichw, bo przecie nie maj dostpu do biblioteki, a nawet gdyby tak byo, zostawiby na miejscu fiszk opatrzon wasnym podpisem, zgodnie z obowizujc zasad. Wkrtce kto znajdzie pk kluczy w kieszeni spodni Andrieja i skojarzy fakty, po czym od razu kae wymieni zamek w drzwiach gabinetu, a Nil na zawsze straci nadziej, e wejdzie tam ponownie i odnajdzie tajemniczy rkopis.
* * *

Zniechcony zamkn ksik, przy czym niechccy woy palec midzy okadk i stron tytuow i a podskoczy z wraenia. Na wewntrznej stronie okadki wyczu jak wypuko. Czyby powstaa w introligatorni? Unis ksik i otworzy j w wietle lampy: nie bya to adna wada. Brzeg okadki zosta odklejony, a nastpnie zaklejony ponownie. Midzy dwiema warstwami byo wyrane zgrubienie. Z niezwyk ostronoci rozci papier przyklejony do tektury, rozchyli go i ustawi ksik w taki sposb, by do powstaego otworu wpado wiato. Wewntrz znajdowaa si zoona na czworo kartka. Zatem przed wyjazdem do Rzymu Andriej w swoim ostatnim dziele pieczoowicie ukry jaki papier. Nil chwyci pincet i delikatnie zacz wyciga kartk ze schowka.

26

Siedzc w swoim gabinecie, wielebny opat z trudem powstrzymywa wybuch zego humoru. Przed chwil poprosi o poczenie z kardynaem Catzingerem w Rzymie, ale kierunkowy numer 390 by cigle zajty. I kiedy w kocu usysza w suchawce przytumiony gos kardynaa, przedstawi mu powd swego telefonu: Zdecydowaem si zadzwoni do Waszej Eminencji, eby prosi o rad, a by moe take o pomoc w sprawie mnicha, o ktrym ju rozmawialimy. Chodzi o ojca Nila, wykadowc egzegezy w tutejszym seminarium. Wasza Eminencja pamita, e go uprzedzaem... tak, chodzi dokadnie o to. Ostatnio zauwayem, e dziwnie si zachowuje. Zawsze by przykadnym mnichem, bardzo skupionym podczas odprawianych liturgii, a od czasu mierci nieodaowanego ojca Andrieja jest nie tym samym czowiekiem. Poniewa teraz osobicie kontroluj wypoyczanie ksiek z naszej biblioteki, dzisiaj wczesnym rankiem miaem okazj stwierdzi, e ojciec Nil wykrad z biblioteki w skrzydle pnocnym wielce kopotliwe dzieo. Sucham? Jakie? Sawetny manuskrypt MMM wydany przez Amerykanw... Opat odsun suchawk od ucha, gdy prywatna linia Watykanu a nazbyt wiernie oddawaa teraz wybuch kardynalskiej zoci. 109

 Podzielam niepokj Waszej Eminencji i niezwocznie przel notatki sporzdzone wasnorcznie przez ojca Nila... Oczywicie, e mog je zdoby. Wasza Eminencja bdzie mg sam osdzi, czy naley podj jakie rodki, czy te pozwoli naszemu drogiemu ojcu dalej prowadzi w spokoju swoje badania. Wasza Eminencja zajmie si tym osobicie? Dzikuj, Eminencjo... Arrivederci. Opat odoy suchawk z westchnieniem ulgi. Bez entuzjazmu zgodzi si na zakup zbioru tak niebezpiecznego jak MMM, ale jak odeprze formuowane w nim zarzuty, kiedy nie zna si broni przeciwnika? Wprawdzie czu si odpowiedzialny przed Bogiem za swoich mnichw, za ich ycie duchowe i intelektualne, ale nie bardzo by dumny z faktu, e dwukrotne pogwaci nietykalne sanktuarium jednego ze swoich braci jego cel.
* * *

Emil Catzinger z wciekoci uderza w przycisk centralki telefonicznej w swoim watykaskim biurze. Prosz poczy mnie z monsignore Calfo. Tak, natychmiast. Nie, nie zapomniaem, e jest sobotni wieczr! Z pewnoci znajdziecie go w jego apartamencie w Castel San Angelo!

27

Rka Nila lekko draa, kiedy z okadki ksiki ojca Andrieja wyciga fotokopi. W wietle lampy natychmiast rozpozna wytworne litery koptyjskiego pisma. Manuskrypt koptyjski. Doskonaej jakoci zdjcie ukazywao fragment bardzo dobrze zachowanego pergaminu. Nilowi czsto zdarzao si podziwia skarby, ktre Andriej przechowywa w swojej szafie. Dziki temu mia okazj pozna pismo wielkich manuskryptw z Nag Hammadi, odkrytych w tysic dziewiset czterdziestym pitym roku na lewym brzegu rodkowego Nilu i zebranych przez egiptologa Jeana Doresse'a. Nawyky do lektury rkopisw hebrajskich oraz greckich, wiedzia, e w miar upywu czasu kaligrafia zmieniaa si z tendencj do upraszczania. Pismo na tym pergaminie byo tego samego typu co w innych synnych apokryfach, takich jak Ewangelia Tomasza z koca drugiego wieku, ktra zwrcia na siebie uwag caego wiata. Jednak z ca pewnoci pismo, ktre mia teraz przed sob , byo od niej pniejsze. Ten niewielki fragment uznano niewtpliwie za mao interesujcy lub niejasny, bo jak inaczej wytumaczy, e Doresse wypuci go z rk. W ten sposb znalaz si w Rzymie, podobnie jak wiele innych dokumentw, a znaleziony prawdopodobnie 111

przez ktrego z pracownikw Biblioteki Watykaskiej, trafi do opactwa. Andriej, ktry uznany by za eksperta w tej dziedzinie, czsto otrzymywa tego rodzaju dokumenty do analizy. Nil wiedzia, e apokryfy z Nag Hammadi pochodziy z drugiego i trzeciego wieku oraz e poczwszy od wieku czwartego niczego wicej nie odnaleziono w tej koptyjskiej wiosce. A zatem ten fragment musia pochodzi z trzeciego wieku. Manuskrypt koptyjski z trzeciego wieku! Czy to on wprawi Andriej a w takie zdumienie, e nie mia odwagi wysa do Rzymu kocowych wnioskw na jego temat? Jeli tak byo, dlaczego postanowi ukry fotokopi zamiast umieci j w szafie razem z innymi? Niestety, Andriej nie mg ju udzieli odpowiedzi na te pytania. Nil obj gow rkami i zamkn oczy.
* * *

Przypomnia sobie pierwsz linijk tekstu z kartki, ktr przyjaciel trzyma w zacinitej pici: Manuskrypt koptyjski (Apok.). Nil spontanicznie odczyta Apok. jako apokalipsa", bo takiego skrtu tradycyjnie uywano w wydaniach Biblii. Chcc si upewni, otworzy ostatnie tumaczenie Biblii ekumenicznej, ktr posugiwa si Andriej. W tej najnowszej wersji, sucej odtd za punkt odniesienia dla okrelenia Ksigi Apokalipsy, uywano skrtu Ap., a nie Apok. W takim razie pedantyczny Andriej bdcy zawsze we wszystkim na bieco, uyby stosowanego obecnie skrtu. Nagle Nil zrozumia: skrt Apok. wskazywa nie na apokalips", lecz na apokryf! Oto, co Andriej mia zapewne na myli: Musz porozmawia z Nilem o manuskrypcie koptyjskim, ktry przed wyjazdem do Rzymu ukryem w mojej ksice o apokryfach". I wanie t ksik Nil zabra tego ranka z jego gabinetu i trzyma teraz w rkach. Manuskrypt tak wany, e przyjaciel chcia o nim porozmawia natychmiast po powrocie. 112

To jest manuskrypt koptyjski, ktry przysano Andriejowi z Watykanu! Tak wic przed oczami Nila lea tekst, z ktrego powodu bibliotekarz opactwa zosta wezwany do Rzymu.
* * *

Wzi ponownie do rki karteczk, by przyjrze si jej z bliska. By na niej bardzo may fragment. Nil nie by specjalist w dziedzinie jzyka koptyjskiego, lecz ten tekst by pisany wyranie i Nil mg go przeczyta bez trudu. Tylko czy bdzie w stanie go przetumaczy? Poprawnie pod wzgldem stylistycznym z pewnoci nie, ale jeli w sowniku znajdzie znaczenie kadego sowa, a nastpnie zbierze wszystkie razem, sens powinien sam si pojawi. Wsta. Po chwili wahania umieci cenny dokument na grnej pce przeznaczonej na ubrania i wyszed na korytarz. Chyba nikt nie wejdzie do celi w czasie jego krtkiej nieobecnoci.
* * *

Szybkim krokiem skierowa si do jedynej biblioteki, do ktrej mia swobodny dostp tej z tabliczk Nauki biblijne". Na pierwszym regale z ksigozbiorem podrcznym znalaz etymologiczny sownik koptyjsko-angielski Cerny'eg. Wzi go z pki, nie zapominajc o pozostawieniu na jego miejscu fiszki ze swoim nazwiskiem, po czym z bijcym sercem wrci do celi. Cenny dokument lea tam, gdzie go zostawi. Usyszawszy pierwszy dzwon wzywajcy na nieszpory, pooy sownik na stole, ukry fotokopi w wewntrznej kieszeni habitu i zszed do kocioa. Czekaa go kolejna bezsenna noc.

28
Dzieje Apostolskie, List do Galatw, rok 48 Abbu, nie moesz na to patrze w milczeniu! Ju osiemnacie lat upyno od mierci Jezusa. Stojc u boku ukochanego ucznia", Iokhanan niecierpliwi si. Przedstawiciele chrzecijan" jak nazywano ich od niedawna zgromadzili si po raz pierwszy w Jerozolimie, eby przeci nabrzmiay wrzd: pooy kres walce pomidzy pobonymi ydami", ktrzy nie chcieli odstpi od stosowania przepisw swojego prawa zwaszcza zaprzesta obrzezania oraz grekami", ktrzy byli przeciwni temu zabiegowi. Pragnli wyznawa nowego Boga w nowej religii. Tym Bogiem mia by Jezus zwany teraz Chrystusem. Zamys taki wisia w powietrzu i coraz czciej by powtarzany, najczciej szeptem. Za t walk ideologiczn krya si zacieka bitwa o pierwszestwo midzy pobonymi ydami Jakuba, modszego brata Jezusa, wschodzcej gwiazdy opozycji, a uczniami Piotra stanowicymi wikszo, ktrych stary przywdca trzyma elazn rk. Przeciwko nim wystpowali wszyscy grecy" Pawa, nowego czowieka marzcego o przeksztaceniu domu wzniesionego przez apostow w potn budowl na skal wiatow. Wszyscy obraali si wzajemnie i obrzucali najstraszliwszymi przeklestwami z rodzaju: faszywi bracia", 114

intruzi", szpiedzy". Mao brakowao, a dochodzioby do rkoczynw. Rodzcy si Koci chrzecijaski zwoa swj pierwszy sobr w Jerozolimie, miecie, w ktrym zabija si prorokw.
* * *

Spjrz tylko na nich, Iokhananie! Bij si nad trupem i o niczym innym nie myl, tylko o tym, jak pogrzeba pami o nim! Chopiec o krconych wosach chwyci go za rami. Przecie to ty przed nimi wszystkimi spotkae Jezusa! Musisz wic przemwi, Abbu! Wsta i westchn. Pomimo e nie zosta przyjty do grona Dwunastu, nadal cieszy si znacznym powaaniem. Zgromadzeni wstali i odwrcili ku niemu gowy. Od wczoraj przysuchuj si waszym debatom i odnosz wraenie, e mwicie o innym Jezusie ni ten, ktrego ja poznaem. Kady z was tworzy go na swj sposb: jedni chc widzie w nim tylko pobonego yda, inni chcieliby uczyni go bogiem. Ja gociem go przy swoim stole podczas wieczerzy paschalnej w sali na grze mojego domu i byo nas wwczas trzynastu. Tymczasem nastpnego dnia tylko ja syszaem odgos wbijanych gwodzi, uderze wczni i byem wiadkiem jego mierci, kiedy wy wszyscy ucieklicie. Zawiadczam, e ten czowiek nie by adnym bogiem, bo Bg nie umiera, Bg nie cierpi w agonii, ktr widziaem na wasne oczy. Pierwszy byem te przy jego grobie w dniu, w ktrym znaleziono go pustym. Wiem take, co stao si z jego umczonym ciaem, ale zdradz wam tylko tyle, e ukrywa je pustynia. Grad zorzecze, jakie posypay si w odpowiedzi na te sowa, nie pozwoli mu mwi dalej. Niektrzy wahali si jeszcze z uznaniem boskoci Jezusa, ale wszyscy byli zgodni co do tego, e po mierci zmartwychwsta. Idea zmartwychwstania przycigaa tumy, ktre czerpay z niej siy do zmagania si z trudami ycia, skdind pozbawionego nadziei. Czy zatem 115

czowiek majcy tak niewielu uczniw mia zamiar odesa z niczym te rzesze nawrconych? Naprzeciw siebie ujrza wzniesione zacinite pici. Czyby chcieli wykorzysta Jezusa dla wasnych ambicji? W takim razie niech czyni to beze mnie. Wspar si na ramieniu chopca i wyszed.

Iokhanan by jeszcze dzieckiem, kiedy legionici rzymscy zburzyli Sephoris, stolic Galilei. Widzia tysice krzyy ustawionych na ulicach i powoln agoni ukrzyowanych, konajcych w palcym socu. Pewnego dnia przyszli po jego ojca: przeraony patrzy, jak biczowano go, a nastpnie rozcignito na belce. Uderzenia motem w gwodzie odbijay si echem w jego piersiach, widzia krew tryskajc z nadgarstkw i sysza jki umierajcego. Kiedy podniesiono krzy pod niebo Galilei, straci przytomno: matka otulia go szalem i zabraa na wie, gdzie ukryli si oboje. Od tego czasu chopiec zaniemwi. Jedynie w nocy, rzucajc si niespokojnie na posaniu, powtarza bez przerwy: Abba! Ojcze!". Kiedy przyszed do siebie po tych przeyciach, przenieli si do Jerozolimy. Matka powierzya go Bogu, skadajc lub nazireatu: nigdy wicej nie obetnie mu wosw. Od tego czasu sta si pobonym ydem, ale pozosta niemow. Jak wszyscy w tym miecie wkrtce dowiedzia si o ukrzyowaniu Jezusa. Przeraenie, jakie wzbudzaa w nim mka na krzyu, byo tak wielkie, e stara si nie myle o tym. Oczekiwano nadejcia Mesjasza, ktry mia si niebawem pojawi, ale nie mg by nim Jezus: Mesjasz nigdy nie daby si ukrzyowa. Mesjasz bdzie na tyle silny, e przegoni std Rzymian i odbuduje krlestwo Dawida. Niedugo potem spotka powcigliwego jak on sam Judejczyka, ktry spojrza na chopca przyjanie i bynajmniej nie zdziwi si jego milczeniem. Judejczyk mwi o Jezusie tak, 116

jakby y kiedy bardzo blisko niego i zna go bardzo dobrze. Kiedy umara matka chopca, ten czowiek, ktry tak umiowa Mistrza i uwaa si za jego ukochanego ucznia, wzi Iokhanana do siebie i odtd by dla niego duchowym ojcem. Pewnego dnia Iokhanan, eby pokaza mu, jak dalece bliski sta mu si wiat ukazany przez Jezusa, chwyci noyce i obci swoje dugie sploty. Nie spuszcza przy tym oczu z abbu, bo przecie nadal porozumiewa si wycznie za pomoc gestw. Wwczas ukochany ucze kciukiem nakreli znak krzya na jego czole, ustach i sercu. Wtedy chopiec wycign jzyk, ktry abbu take naznaczy tym samym wymownym znakiem. Tej nocy po raz pierwszy spa spokojnie. Rano jego jzyk oy i mg wyrazi rado serca uzdrowionego przez Jezusa.
* * *

Zbliajc si do domu, ukochany ucze pooy do na ramieniu chopca. Dzi wieczorem, Iokhananie, pjdziesz do Jakuba, brata Jezusa, i powiesz mu, e chc si z nim spotka. Niech do mnie przyjdzie. Chopiec kiwn gow i cisn rk swojego abbu.

29

By rodek nocy, kiedy Nil odoy sownik na zasany papierami st. Jake daleko by od dramatycznego soboru w Jerozolimie, ktrego przebieg prze ledzi przed kilkoma dniami! Tymczasem tego wanie dnia, osiemnacie lat po mierci Jezusa, jego ukochany ucze zosta definitywnie wykluczony z rodzcego si Kocioa. Nilowi udao si przetumaczy fragment znaleziony w ksice zmarego przyjaciela. Dwa krtkie zdania bez widocznego zwizku:
Wyznanie wiary dwunastu apostow zawiera w sobie ziarno wasnej destrukcji Niechaj list zostanie wszdzie zniszczony, aby przetrwaa wzniesiona budowla.

Nil potar czoo, co te to moe znaczy? Wyznanie wiary dwunastu apostow", w staroytnoci w ten sposb nazywano Symbol Nicejski Credo Kociow chrzecijaskich. Te same sowa byy wygrawerowane w Germigny i bardzo zaintrygoway Andrieja. Na czym 118

polegao ziarno destrukcji" zawarte pono w tym wyznaniu wiary? Niechaj list zostanie wszdzie zniszczony": czy koptyjski termin, ktrego znaczenie odczyta w sowniku jako list", mia takie samo znaczenie jak uywany w Nowym Testamencie w odniesieniu do Listw witego Pawa? Przecie Koci nigdy nie potpi adnego z tych listw. Czyby wic manuskrypt zosta zredagowany przez jaki chrzecijaski odam? Ostatnia linijka tekstu rwnie stanowia zagadk dla Nila: aby przetrwaa zbudowana budowla". W sowniku znalaz wiele okrele sowa budowla". Moga to by siedziba" albo zgromadzenie". Jedno byo pewne: dwukrotnie uyto koptyjskiego sowa majcego ten sam rdze. Czy bya to zamierzona gra sw? W takim razie jaka? O ile zdoa rozszyfrowa sens sw, o tyle nie mg poj znaczenia caego przesania. Czy zrozumia je Andriej? Jaki jest zwizek z pozostaymi wskazwkami zawartymi w jego wiadomoci? Bibliotekarz zgin w drodze powrotnej z Rzymu, dokd wezwano go, eby zda sprawozdanie z dokonanego przekadu. Czy te cztery linijki mogy mie co wsplnego z jego gwatown mierci? Nil stan twarz w twarz z zagadk przypominajc parti szachw, podczas ktrej kto poprzestawia pionki. Andriej ustawia je cierpliwie przed nim. W pocigu wiozcym go z Rzymu napisa i podkreli sowo: natychmiast. Musia zatem odkry na pycie z Germigny co bardzo istotnego ale co takiego? Nic ju nie bdzie tak jak dawniej. Czyby cae jego ycie stracio sens? Czy mona pozosta chrzecijaninem, podajc w wtpliwo boskie pochodzenie Jezusa? Do witu pozostao kilka godzin. Nil zgasi wiato i pooy si w ciemnociach. Nikt nigdy nie widzia Boga. Tymczasem Jezus, nawet jeli 119

Bogiem nie jest, pozostaje najbardziej fascynujcym czowiekiem, z jakim si zetknem. Nie, nie pomyliem si, powicajc mu ycie. Kilka minut pniej ojciec Nil, benedyktyski zakonnik przytoczony ciarem trudnej do zniesienia tajemnicy, pogry si w spokojnym nie.

30
Prosz usi, monsignore. Otoczona aureol biaych wosw okrga twarz kardynaa wyraaa zatroskanie. Spojrza na Calfo, ktry wzdychajc, sadowi si w obszernym fotelu. Emil Catzinger przyszed na wiat w tym samym czasie, w ktrym narodzi si nazizm. Jak wszyscy chopcy w jego wieku, nie wiedzie kiedy zosta wcielony w szeregi Hitlerjugend. Dopiero pniej odway si nabra dystansu do Fuhrera, unikajc na szczcie czystek przeprowadzanych przez gestapo. Zosta jednak gboko naznaczony pitnem, ktre dotkno go w dziecistwie. Dzikuj, e zechciae oderwa si od swoich sobotnich zaj. Calfo, ktry musia rozsta si ze swoj rumusk oblubienic w momencie wielce obiecujcych poczyna, pokiwa z powag gow. W subie Kocioa nie ma odrocze ani nieodpowiednich momentw! To prawda. Zatem przejdmy do rzeczy... Odbyem dzi po poudniu rozmow telefoniczn z przeorem opactwa witego Marcina. To doskonay praat, ze wszech miar godzien zaufania, jakim Wasza Eminencja go darzy. Powiadomi mnie, e ojciec Nil, o ktrym ju rozmawia121

limy, wykrad potajemnie z jednej z bibliotek do ktrej zreszt nie ma prawa wstpu teksty opublikowane przez dysydentw. Calfo tylko unis brwi. Faksem przesa mi rwnie jego notatki, ktre powanie mnie zaniepokoiy. Bardzo moliwe, e zbliy si do tajemnicy pilnie strzeonej przez nasz Koci, a take przez twoje Stowarzyszenie witego Piusa V. Czy Wasza Eminencja sdzi, e daleko zaszed na tej niebezpiecznej drodze? Nie mam jeszcze pewnoci. Nie naley jednak zapomina, e Nil by bliskim przyjacielem Andrieja, ktry poczyni znaczne postpy na zakazanej ciece. Przecie wiadomo, e w tym wszystkim chodzi o by albo nie by Kocioa katolickiego! Musimy zatem dowiedzie si, co wie ojciec Nil. Co zatem proponujesz? Calfo umiechn si z zadowoleniem, odchyli nieco w ty i z kieszeni sutanny wycign kopert, ktr poda kardynaowi. Prosz, by Wasza Eminencja zechcia rzuci na to okiem... Kiedy usyszaem o ojcu Nilu, nakazaem moim braciom ze stowarzyszenia, by zdwoili czujno. Oto rezultat, a by moe take odpowied na pytanie Waszej Eminencji. Catzinger wyj z koperty dwie teczki opatrzone napisem: confidenziale. Prosz zajrze do pierwszej z nich, a Wasza Eminencja dowie si, e Nil z celujcym wynikiem ukoczy studia na Uniwersytecie Benedyktyskim w Rzymie. e jest... sam nie wiem, jak to powiedzie, idealist, czyli ni mniej, ni wicej, kim pozbawionym osobistych ambicji. To przykadny mnich, ktry znajduje rado w nauce i modlitwie. Catzinger spojrza na niego znad okularw. Mj drogi Calfo, nie musz chyba przypomina, e idealici to najbardziej niebezpieczny gatunek ludzi. Idealistami 122

byli: Ariusz, Savonarola, a take Luter... Dobry syn Kocioa wierzy w dogmaty i nie kwestionuje ich. Inne ideay mog okaza si wysoce szkodliwe. Certo, Eminenza. W czasie rzymskich studiw Nil przyjani si z pewnym benedyktynem z Ameryki, niejakim Rembertem Leelandem. Czyby? Z naszym Leelandem? To dopiero nowina! Tak, z biskupem Leelandem. Jego akta pozwoliem sobie zaczy w drugiej teczce. Po pierwsze i przede wszystkim jest on muzykiem, mnichem z opactwa St. Mary w Kentucky, ktre ma wasn akademi muzyczn. Zosta przeorem swojego klasztoru, wkrtce jednak, z powodu zajcia kontrowersyjnego stanowiska... Cig dalszy znam, poniewa byem ju wwczas prefektem kongregacji. Leeland zosta mianowany biskupem in partibus*, nastpnie wysany do Rzymu, zgodnie z zasad promoveatur ut amoveatur**. Nie sdz, by by a tak niebezpieczny: przecie to muzyk! Jednak jego publiczne deklaracje na temat oenku ksiy wywoay skandal. Trzeba byo spraw zatuszowa. Zdaje si, e jest teraz jednym z sekretarzy, nieprawda? Tak, w Organizacji do spraw Stosunkw z ydami. Po pobycie w Rzymie przebywa przez dwa lata w Izraelu, gdzie o wiele pilniej studiowa muzyk ni jzyk hebrajski. Leeland jest podobno doskonaym pianist. Co to ma wsplnego ze spraw? Calfo z politowaniem spojrza na swojego rozmwc. Jak to? Wasza Eminencja nie widzi zwizku?
* * *

Z trudem opar si chci zapalenia cygara, ktre wypychao wewntrzn kiesze jego sutanny. Kardynaowi bowiem nie
* Biskup bez diecezji. ** W zwizku z utrat stanowiska niech otrzyma wysz rang.

123

przystoi pali i pi. Ale Stowarzyszenie witego Piusa V byo w posiadaniu grubych akt oznaczonych swastyk, dotyczcych jego kardynalskiej przeszoci, i te akta zapewniay mu bezpieczestwo. Dopki ojciec Nil bdzie przebywa w opactwie witego Marcina, dopty nie dowiemy si, jakie s jego zamysy. Trzeba sprowadzi go tutaj, do Rzymu. Nie bdziemy jednak wypytywa go ani w moim biurze, ani w waszym, Eminencjo. Naley pod jakim pretekstem doprowadzi do odnowienia jego przyjacielskich stosunkw z Leelandem. Niech sobie porozmawiaj od serca. Artysta i mistyk nie bd chyba mieli przed sob tajemnic. Ale jaki znale pretekst? Leeland interesuje si muzyk dawn o wiele bardziej ni sprawami ydw. Wystarczy zasugerowa, e nagle potrzebna mu jest pomoc znawcy staroytnych tekstw. I mylicie, e okae si... chtny do wsppracy? To prosz zostawi mnie. Przecie mamy go w garci, a wic bdzie musia wsppracowa. Zapada cisza. Catzinger way za i przeciw: Calfo jest neapolitaczykiem, nawykym do pokrtnych praktyk. Na dodatek wcale niegupim. Daj ci woln rk. Zaatw spraw tak, eby sprowadzi tu tego Jamesa Bonda od egzegezy. I postaraj si, eby by rozmowny.
* * *

Wychodzc z siedziby kongregacji, Calfo oczami wyobrani widzia ju grube paczki zielonych banknotw, ktre popyn do Castel San Angelo. Catzingerowi wydaje si, e wie o wszystkim, lecz nie ma pojcia o tym, co najistotniejsze. Tylko on, Alessandro Calfo, biedak, ktry zosta przewodniczcym Stowarzyszenia witego Piusa V, i wycznie on, ma wgld we wszystko. 124

Jedynie on potrafi by skuteczny. Nawet, gdy trzeba bdzie zastosowa takie same rodki, ktre w Europie czternastego wieku zaprowadziy templariuszy na stosy. Filip Pikny i Nogaret uratowali wwczas Zachd, cho moe sami o tym nie wiedzieli. Teraz jemu i Stowarzyszeniu witego Piusa V przypadnie rwnie niebezpieczna misja.

31
Jerozolima, rok 48 Dzikuj ci, Jakw, e tak szybko przyszede. Ukochany ucze zwrci si do Jakuba, uywajc hebrajskiego odpowiednika jego imienia. Chylce si ku zachodowi soce zalewao tym wiatem impluvium jego domu. Byli sami. Brat Jezusa zdj z siebie filakteri, ale zachowa szal modlitewny, ktrym by owinity. Wydawa si przeraony. Pawe wrci wczoraj do Antiochii. Mao brakowao, by pierwszy sobr Kocioa le si zakoczy: musiaem narzuci kompromis, ktry bardzo umniejszy znaczenie Piotra. On nienawidzi ci rwnie mocno jak mnie. Piotr nie jest zym czowiekiem. Kiedy spotka na swej drodze Jezusa, uwiadomi sobie, jak ndzne byo dotd jego ycie. To dlatego nie chce wraca do przeszoci i nienawidzi tych, ktrzy mogliby odebra mu funkcj przywdcy. Jestem bratem Jezusa, a zatem, jeli ktry z nas dwch powinien si usun, to chyba on. Niech uda si gdzie indziej i tam ustanowi swj prymat! Uczyni tak, Jakubie. Kiedy Pawe stworzy now religi, o jakiej marzy, wiato nie bdzie ju pada na Jerozolim, tylko na Rzym. Wycig po wadz dopiero si zaczyna. Jakub spuci gow. Od czasu, gdy na oczach wszystkich zamordowa Ana126

niasza i Safir, Piotr nie nosi ju broni, ale niektrzy jego towarzysze s nadal uzbrojeni. Wczoraj syszaem, jak mwili, e twj czas ju min, e przeciwstawiasz si tym, ktrzy chc budowa przyszo. Dobrze wiesz, e nie bdzie trzynastego apostoa. A zatem twoje ycie jest w niebezpieczestwie. Nie moesz pozosta w Jerozolimie. Zabjstwo Ananiasza i Safiry miao miejsce dawno temu i poszo wwczas o pienidze. Od tej pory datki napywaj do Jerozolimy ze wszystkich Kociow Azji. Tym razem nie chodzi o pienidze. Ty podwaasz wszystko, o co oni walcz. Ty i Judasz bylicie ulubionymi uczniami mojego brata Jezusa. Wiemy, w jaki sposb Piotr pozby si Judasza, a take, jak usuwa wszelkie przeszkody na swojej drodze. Gdyby znikn jak Iskariota, razem z tob zginie pami o nim. Musisz ucieka, i to natychmiast. By moe widzimy si po raz ostatni: zatem bagam ci, powiedz, gdzie esseczycy pochowali ciao Jezusa. Gdzie jest jego grb? Jakub nie mia w sobie ani ambicji Piotra, ani geniuszu Pawa: by tylko prostym ydem, ktry chcia wiedzie, co si stao z jego bratem. Judejczyk odpowiedzia mu wic ciepym gosem: Ja obcowaem z Jezusem o wiele krcej ni ty, Jakw. Jednak aden z was nie moe zrozumie tego, co ja w nim znalazem. Ty, bo jeste fizycznie zwizany z judaizmem, a Pawe, dlatego e od zawsze obcowa z pogaskimi bogami imperium. Teraz marzy o stworzeniu nowej religii, opartej na nauce Chrystusa, ale wedug swojej wizji. Jezus nie naley do nikogo, mj przyjacielu, ani do twoich zwolennikw, ani do zwolennikw Pawa. Spoczywa teraz na pustyni. Tylko ona moe chroni jego ciao przed ydowskimi lub greckimi spami nowego Kocioa. On by czowiekiem wolnym, najbardziej wolnym ze wszystkich, jakich znaem: chcia zastpi prawo Mojesza nowym prawem, niewypisanym na tablicach, lecz w sercach ludzi. Prawem, ktrego jedynym dogmatem jest mio. 127

Twarz Jakuba spochmurniaa. Prawo Mojesza jest nietykalne, bo ono jest tosamoci Izraela. Wola wic zmieni temat rozmowy. Musisz wyjecha i zabra ze sob moj matk Mari, przy tobie wydaje si taka szczliwa... Nawzajem darzymy si mioci, a ja prawdziwie czcz matk Jezusa i zawsze jestem rad, widzc j u mego boku. Masz racj, nie ma ju dla mnie miejsca ani w Jerozolimie, ani w Antiochii: wyjad zatem. Kiedy tylko bd wiedzia, gdzie postawi mj namiot koczownika, natychmiast sprowadz tam Mari. Do tego czasu Iokhanan bdzie naszym cznikiem. On uwaa j za swoj drug matk. A dokd zamierzasz si uda?
* * *

Ukochany ucze rozejrza si wok. Cie nasuwa si ju na dom, ale promienie zachodzcego soca wpaday jeszcze przez okno sali na grze. Tej samej, w ktrej osiemnacie lat temu Jezus uczestniczy w wieczerzy paschalnej. Teraz trzeba bdzie opuci to miejsce, ktre jest ju tylko wspomnieniem, i poszuka rzeczywistoci tam, gdzie sam Jezus j znalaz. Udam si na wschd, w kierunku pustyni: tam dokonaa si przemiana Jezusa, tam zrozumia swoje posannictwo. Czsto syszaem, jak umiechajc si, mwi, e na pustyni otaczay go dzikie bestie, ktre uszanoway jego samotno. Spojrza prosto w twarz brata Jezusa. Udam si na pustyni, Jakubie... By moe odtd ona stanie si jedyn ojczyzn uczniw Jezusa Nazarejczyka. Jedynym miejscem, w ktrym poczuj si u siebie.

32

Przebierajc si po naboestwie dzikczynnym, wielebny opat myla o cignitych rysach i bladej twarzy ojca Nila. Kiedy wchodzi do swojego gabinetu, zadzwoni telefon. Odkadajc suchawk dwadziecia minut pniej, by jednoczenie zakopotany i odczuwa ulg. Zdumia si, syszc samego kardynaa Catzingera, ktry poinformowa go o wielkim zaszczycie dla opactwa: kompetencje jednego z mnichw s pilnie potrzebne w Watykanie. Pewien specjalista w dziedzinie muzyki dawnej, pracownik kurii, potrzebuje pomocy przy badaniach pieww gregoriaskich. Bardzo wanych badaniach, z ktrymi Ojciec wity wie wielkie nadzieje na popraw stosunkw midzy judaizmem i chrystianizmem. Krtko mwic, w Rzymie oczekiwano rychego przybycia ojca Nila i liczono, e odda ca swoj wiedz w tej dziedzinie na usugi Kocioa powszechnego. Jego nieobecno w opactwie nie potrwa duej ni kilka tygodni, a zatem niech czym prdzej wyrusza do Rzymu. Zamieszka w benedyktyskim opactwie San Girolamo. Podobnie jak ojciec Andriej. Nie dyskutuje si z rozkazami kardynaa Catzingera, pomyla wielebny opat. Poza tym niepokoio go zachowanie ojca Nila. 129

Im dalej std znajd si zwizane z nim problemy, tym bdzie lepiej.

* * *

Monsignore Calfo zmuszony by przerwa na chwil lubiene igraszki, eby pj na chwil do gabinetu znajdujcego si na parterze. Jednak nie udao si mu uzyska poczenia ze swoim zaufanym czowiekiem w Kairze. wawym krokiem wchodzi teraz po schodach prowadzcych do mieszkania: atrakcje, ktre czekay na niego w sypialni, dodaway mu skrzyde i pozwalay zapomnie o wydatnym, typowo neapolitaskim brzuchu.
Nag bya najdrosza. Mej dzy powolna, Zachowaa klejnotw jeno byskawice*.

W rzeczywistoci jedynymi klejnotami na ciele picej Soni byy jej wosy. Jaki wspaniay poeta z tego Baudelaire'a! pomyla Calfo, tyle tylko, e ja nigdy nie obsypuj klejnotami; daj wycznie pienidze, i to w gotwce. Moktar mwi prawd: Sonia nie tylko okazaa si niezwykle uzdolniona w sztuce gry miosnej, ale bya take bardzo dyskretna. Korzystajc z tego, e pi, chwyci suchawk telefonu i zadzwoni ponownie do Kairu. Prosz poczy mnie z Moktarem Al-Korejszem... Za czekam, dzikuj. Tym razem zdoano go odnale. Wanie wychodzi po modlitwie z meczetu Al-Azhar. Moktar? Salam alejkum. Powiedz mi, czy twoi uczniowie pozostawiaj ci obecnie troch wolnego czasu? Tak? To wietnie. Wsiadaj w samolot do Rzymu, musimy si zobaczy. Chodzi o misj, ktr ci powierzyem w susznej sprawie... Sucham? Czy masz tym razem wsppracowa z twoim zaprzyjanionym wrogiem? Nie, jeszcze nie czas na to. Zapiesz
* Ch. Baudelaire, Kwiaty za, ze zbioru Klejnoty, prze). Bohdan Wydga.

130

go w Jerozolimie, kiedy zajdzie taka potrzeba. Och, najdalej za dwa tygodnie! Tak, w teatrze Marcellusa, jak zwykle: discrezione, mi racommando! *.
* * *

Rozczy si zadowolony. Jego rozmwca, wykadowca w szkole koranicznej synnego uniwersytetu Al-Azhar, by fanatykiem, zagorzaym obroc dogmatw islamu. Nakonienie do wsppracy Araba i yda, dwch agentw zwizanych ze subami specjalnymi najskuteczniejszymi na Bliskim Wschodzie, aby wsplnie stanli na stray najwikszej tajemnicy Kocioa katolickiego, oznaczao dobrze pojty ekumenizm. Moktara Al-Korejsz spotka w czasach swojej nuncjatury w Kairze. Dyplomata i dogmatyk odkryli jednoczenie, e kadego z nich trawi ukryty wewntrzny ogie, co nieoczekiwanie zbliyo ich do siebie. Jednak w odrnieniu od niego Palestyczyk nie uwaa, e erotyzm jest sposobem na zblienie do Boga, ale mia obsesj na tle seksualnym. Sonia jkna i otworzya oczy. Calfo odstawi telefon na podog i pochyli si nad dziewczyn.

* Pamitaj o dyskrecji!

33

Jed do Rzymu, Moktarze. Rada Braci Muzumaskich zdoaa przekona Hamas o doniosoci twojej misji. Zamachy nie wystarcz do obrony islamu, w razie gdyby zakwestionowana zostaa natura objawionego Koranu lub gdyby najmniejsza nawet wtpliwo miaa zbruka wit osob Proroka (niech bdzie pochwalone jego imi). Ale jest jeszcze co... Moktar Al-Korejsz umiechn si: spodziewa si tego. Jego ciemna skra, potna muskulatura i niski wzrost silnie kontrastoway z wysok sylwetk Mustafy Machlura, starca wielbionego przez wszystkich studentw Uniwersytetu Kairskiego Al-Azhar. Mam na myli twoje relacje z ydem. To, e si z nim przyjanisz... Uratowa mi ycie podczas wojny szeciodniowej w szedziesitym sidmym roku. Kiedy nasza armia cofaa si, stanem na pustyni oko w oko z jego czogiem. Byem cakiem sam i bez broni. Mg mnie po prostu przejecha, bo takie jest prawo wojenne. On jednak zatrzyma si, da mi pi i darowa ycie. To nie jest taki sam yd jak inni. Ale to yd! I sam dobrze wiesz, e nie jest byle kim. Przystanli w cieniu minaretu Al-Ghari. Nawet pod koniec 132

listopada przezroczysta skra starca le znosia ksanie promieni sonecznych. Nie zapominaj sw Proroka: O wy, ktrzy wierzycie! Nie bierzcie sobie za przyjaci ydw i chrzecijan; oni s przyjacimi jedni dla drugich. A kto z was bierze ich sobie za przyjaci, to sam jest spord nich. Zaprawd, Bg nie prowadzi drog prost ludu niesprawiedliwych!"*. Ty znasz wity Koran lepiej ni ktokolwiek, Murchidzie odpar Moktar, ktry dla okazania szacunku tytuowa go najwyszym przewodnikiem". Sam Prorok nie zawaha si poczy ze swoimi wrogami dla wsplnej sprawy. Nawet w przypadku dihadu jego postawa jest usprawiedliwiona. Ani ydzi, ani Arabowie nie maj interesu w tym, eby podwaliny chrystianizmu zostay naruszone. Najwyszy przewodnik popatrzy na niego z umiechem. Na dugo przed tob doszlimy do tego wniosku i dlatego pozwalamy ci dziaa. Nie zapominaj jednak, e wywodzisz si z plemienia, ktre byo wiadkiem narodzin Proroka (niech bdzie pochwalone jego imi). Zachowuj si wic, jak przystao na jednego z Korejszytw, ktrych nosisz dumne nazwisko. Niech przyja, jak darzysz tego yda, nie pozwoli ci zapomnie, kim on jest i dla kogo pracuje. Oliwa i ocet mog zetkn si z sob na chwil, ale nigdy si nie pocz. Zapewniam ci, Murchidzie, ydowski ocet nigdy nie poparzy Korejszyty. Mam tward skr. Znam tego czowieka i wiem, e gdyby wszyscy nasi wrogowie byli do niego podobni, by moe pokj zapanowaby na Bliskim Wschodzie. Pokj... Muzumanin nigdy nie zazna pokoju, dopki caa ziemia nie pochyli si piciokrotnie w cigu dnia w kierunku Mekki. Wyszli z dobroczynnego cienia minaretu i skierowali si w milczeniu ku wejciu do meczetu, ktrego kopua lnia
* Koran, 5, 51 (prze. Jzef Bielawski).

133

w socu. Zanim znaleli si w rodku, starzec pooy do na ramieniu Moktara. A czy ufasz tej dziewczynie? Lepiej powodzi si jej w Rzymie ni w burdelu w Arabii Saudyjskiej, skd j wycignem! Na razie sprawuje si jak naley. Tym bardziej e nie ma najmniejszej ochoty zobaczy si ze swoj rodzin w Rumunii. Ta misja jest prosta i stosujemy tylko stare wyprbowane sposoby. Bismillah al-Rach'im. Zblia si pora modlitwy, zatem pozwl, bym si obmy. Bo trzeba wiedzie, e najwyszy przewodnik Braci Muzumaskich, nastpca ich zaoyciela Hasana al-Banna, przed obliczem Allacha jest tylko muslim to znaczy takim samym sug jak inni. Moktar opar si o filar i zamkn oczy. By moe pod wpywem pieszczoty sonecznych promieni stana mu przed oczami scena z przeszoci: jaki mczyzna wyskakuje z czogu i zblia si do niego z uniesion praw rk, eby nie nacisn przypadkiem na spust karabinu maszynowego. Wok rozciga si pustynia Synaj, przez ktr uciekali rozgromieni Egipcjanie. Jak to si stao, e on nadal yje? I dlaczego ten yd do niego nie strzela? Izraelski oficer z kamiennym wyrazem twarzy zdaje si waha. Nagle umiecha si i wyciga w jego stron manierk z wod. Pijc, Moktar widzi blizn przecinajc jego twarz i gow pokryt krtko przyci tymi blond wosami.
* * *

Wiele lat pniej wybucha intifada, zbrojne powstanie palestyskie. Na jednej z uliczek Gazy Moktar sprawdza ndzne domostwa opuszczone przez uciekajcych Izraelczykw. Wszed na podwrze zryte wybuchajcymi granatami: jaki lecy pod cian yd jcza cicho, trzymajc si za nog. Nie mia na sobie munduru Tsahalu, wic z pewnoci by agentem Mosadu. Moktar wycelowa w niego kaasznikowa i ju mia 134

strzeli, kiedy na widok lufy skierowanej w jego pier, yd oywi si i prbowa przywoa umiech na twarz wykrzywion blem. Przecinaa j duga blizna znikajca pod czapk. Facet z pustyni! Arab opuci powoli luf karabinu, odchrzkn i splun przed siebie. Wsun lew rk za koszul i poda rannemu opatrunek. Potem odwrci si plecami i rzuci w stron swoich ludzi krtki rozkaz: naprzd, ta rudera jest pusta.
* * *

Moktar westchn. Rzym jest takim piknym miastem i peno w nim dziwek. Z ca pewnoci jest ich wicej ni na pustyni. Z przyjemnoci pojedzie do Rzymu!

34

Trzy dni pniej Nil prbowa usadowi si wygodnie na niezbyt komfortowym siedzeniu w przedziale rzymskiego ekspresu. Wezwanie do Rzymu bardzo go zdziwio. Chodzio pono o jakie manuskrypty muzyki dawnej. Opat wrczy mu bilet na pocig na nastpny dzie, a zatem nie mg pojecha do Germigny, eby ponownie sfotografowa pyt. Razem z dokumentami lepiej byo nie zostawia ich w celi schowa na dnie walizki negatyw, ktry zabra z szafy Andrieja. Ciekawe, czy uda mu si zrobi z niego odbitk. Zdumia si, widzc prawie pusty przedzia, bo podobno wszystkie miejsca zostay zarezerwowane. Tylko jeden pasaer, szczupy mczyzna w rednim wieku, drzema w kcie przedziau od strony korytarza. Jego twarz zakrywaa grzywa blond wosw, przez ktre przewitywaa duga blizna. Nil zdj swoj podrn marynark i starannie zoon pooy na siedzeniu obok z prawej strony. Po chwili zamkn oczy.
* * *

Celem zakonnego ycia jest poskramianie ludzkich namitnoci. Od razu po wstpieniu do nowicjatu Nil otrzyma dobr szko. Opactwo witego Marcina okazao si instytucj 136

wymagajc wszelkich wyrzecze, nawet siebie samego. Poniewa zaleao mu przede wszystkim na poszukiwaniu prawdy, nie bardzo cierpia z tego powodu. Przeciwnie, docenia to, e zosta uwolniony od popdw zniewalajcych ludzko i przysparzajcych cierpie. Nie pamita ju, kiedy ostatnio dozna uczucia zoci, ktre uwaa za poniajce. A teraz trudno mu byo okreli to, co odczuwa od paru dni. Andriej nie y, a jego sprawa zostaa zamknita: samobjstwo i wielka haba dla mnicha. W klasztorze ledzono, szperano i dopuszczano si kradziey. A obecnie wysano go do Rzymu jak jak paczk. Czy odczuwa zo? Raczej narastajc irytacj, rwnie kopotliw jak naga epidemia choroby, od dawna niewystpujcej dziki szczepieniom. Postanowi na pniej odoy rozwaania nad tym patologicznym zjawiskiem. Jedzie teraz do Rzymu, wiecznego miasta, ktre wszystko przetrwao. Zacz odtwarza w mylach wydarzenia, ktre towarzyszyy mierci Jezusa, zwaszcza od czasu, kiedy pojawi si ukochany ucze. Po soborze w Jerozolimie ten czowiek gdzie nadal y. Hipoteza, e uciek na pustyni, wydawaa si Nilowi najbardziej prawdopodobna: sam Jezus przebywa tam wielokrotnie. To na niej znaleli schronienie esseczycy, a nastpnie zeloci a do rewolty Bar Kochby*. lady jego krokw giny gdzie na piaskach pustyni i by je odnale, Nil musiaby wsucha si w gos zza grobu swojego zmarego przyjaciela, jednak czu, e te poszukiwania jeszcze bardziej by go rozzociy. Sprbowa wic przybra wygodn pozycj i zdrzemn si troch.
* * *

* Szymon Bar Kochba przywdca nieudanych powsta ydowskich przeciw Rzymianom w latach 132135.

137

Miarowy stukot k pocigu dziaa usypiajco. wiata stacji Lamotte-Beuvron przemkny jak byskawica. Potem wszystko potoczyo si bardzo szybko. Mczyzna siedzcy w kcie przedziau od strony korytarza podnis si i zbliy do Nila, jakby chcia zdj co z pki nad jego gow. Nil odruchowo spojrza w gr: na pce nic nie leao. Zanim zdy zorientowa si w sytuacji, zote wosy mczyzny znalazy si tu nad jego gow, a rce signy po marynark lec na siedzeniu.
* * *

Nil ju zamierza zgani dziwne maniery swojego towarzysza podry, ale w tym momencie otworzyy si drzwi przedziau. Nieznajomy wyprostowa si gwatownie, opuci rk wzdu ciaa, jego twarz oywia si i umiechn si do Nila. Przepraszam, e panom przeszkadzam odezwa si kontroler. Pasaerowie, ktrzy dokonali rezerwacji, nie zgosili si. A te dwie zakonnice nigdzie nie znalazy miejsc obok siebie, wic moe mogyby tu usi. ycz przyjemnej podry! Kiedy zakonnice weszy, pozdrawiajc ceremonialnie ojca Nila, mczyzna szybko usiad na swoje miejsce. Dziwny typ! Ciekawe, o co mu chodzio? pomyla Nil. Ca jego uwag zaprztny teraz nowe pasaerki. Trzeba byo pomc im umieci walizk na pce, wsun olbrzymi karton pod siedzenie i jako znosi ich nieustann paplanin. Starajc si zasn wraz z nastaniem nocy, zauway, e tajemniczy pasaer siedzi bez ruchu wcinity w kt przedziau. Kiedy Nil obudzi si bladym witem, stwierdzi, e miejsce naprzeciwko niego jest puste. Przechodzc przez cay pocig, eby zje niadanie, nigdzie nie zauway mczyzny. Nie byo go take, kiedy wrci do przedziau, gdzie jedna z sistr poczstowaa go obrzydliw kaw z termosu. Uzna wic, e tajemniczy pasaer znikn na dobre.

Cz druga

35
Miasto Pella w Zajordaniu, rok 58 Jak tam twoje nogi, Abbu? Ukochany ucze westchn. Jego wosy zdya przyprszy siwizna, a twarz pokryy bruzdy. Spojrza na modego mczyzn stojcego obok. Ju osiemnacie lat mino od mierci Jezusa, a dziesi, odkd opuciem Jerozolim. Skoro moje nogi przywiody mnie a tutaj, Iokhananie, bd musiay zaprowadzi mnie take gdzie indziej, jeli to, co mwisz, jest prawd... Siedzieli w cieniu kolumienek perystylu, ktrego podoga pokryta bya wspania mozaik przedstawiajca Dionizosa. Z tego miejsca rozciga si widok na wydmy pobliskiej pustyni. Pella, zaoona przez weteranw Aleksandra Wielkiego na wschodnim brzegu Jordanu, prawie cakowicie lega w gruzach podczas trzsienia ziemi. Kiedy wobec grb zwolennikw Piotra musia opuci Jerozolim, wydawao mu si, e to miasto lece poza Palestyn zapewni mu naleyty spokj. Zamieszka tu z matk Jezusa, a wkrtce potem doczyo do niego grono najwierniejszych uczniw. Iokhanan kry midzy Pell i ssiedni Palestyn, a nawet zapuszcza si do Syrii: Pawe urzdzi swoj kwater gwn w Antiochii, jednej ze stolic Azji Mniejszej. A co z Mari? 141

Uczucie, jakim Iokhanan darzy matk Jezusa, byo wzruszajce. Ten chopiec pokocha matk ukrzyowanego, a take mnie samego. Zastpiem mu ojca, ktry rwnie umar na krzyu, myla, patrzc na Iokhanana. Mari zobaczysz pniej. Teraz przeka mi nowiny. Przebywajc tutaj, jestem tak daleko od wszystkiego... S to wieci sprzed kilku tygodni: brat Jezusa, Jakub, nareszcie odnis zwycistwo. Stan na czele wsplnoty Izraela. Jakub?! A co stao si z... Piotrem? Piotr opiera si tak dugo, jak byo to moliwe. Prbowa nawet dotrze na ziemie Pawa, do Antiochii, i tam pozbawi go wadzy. Przegnano go jednak jak nieczystego! Postanowi wic uda si do Rzymu. Dwaj mczyni rozemiali si. U wrt pustyni walka o wadz w imi Jezusa wydawaa si wrcz mieszna. A wic uda si do Rzymu... Byem tego pewien. Skoro Piotr nie mg by pierwszym w Jerozolimie, Rzym by jedynym miejscem, w ktrym mg zaspokoi swoje ambicje. To w Rzymie, Iokhananie, w samym rodku imperium, Koci, o ktrym on marzy, stanie si potg. Powiniene te wiedzie, e twoi uczniowie, ktrzy pozostali w Judei, spychani s coraz czciej na margines, a nawet przeladowani. Pytaj, czy powinni uciec tak jak ty i doczy do ciebie. Starzec zamkn oczy. Tego rwnie si spodziewa. Podobnie jak Jakub nazarejczycy nie byli sympatykami judaizmu i jak Pawe dalecy od uznania boskiego pochodzenia Jezusa. Znalazszy si pomidzy dwiema tendencjami gwatownie si zwalczajcymi w powstajcym Kociele i nie zainteresowani przyczeniem si do adnej z nich, naraeni byli na rne naciski. Niechaj wic ci, ktrzy szukaj spokoju, docz do nas w Pelli. Jestemy tu bezpieczni, przynajmniej na razie. Iokhanan usiad obok niego i pokaza zwj pergaminw rozoonych na stole.
142

 Czy ju je czytae, abbu! Przez ca noc. Zwaszcza teksty, ktre, jak powiadasz, docieraj nawet do Azji. Mwic to, pokaza trzydzieci arkuszy przewizanych wenianym sznurkiem, ktre trzyma w doniach. Przez te wszystkie lata odezwa si Iokhanan apostoowie ustnie przekazywali nauk Jezusa. Aby pami o nich przetrwaa po ich mierci, zebrali je tutaj, tyle e luzem. To jest dokadnie to, czego Jezus naucza, a ja osobicie syszaem. Jednak apostoowie s sprytni. Nie wkadaj w usta Jezusa sw, ktrych nigdy nie powiedzia, tylko w jednym miejscu co zmieni, w drugim dorzuc. Wymylaj komentarze albo te sobie samym przypisuj to, co nigdy nie zostao powiedziane. Na przykad przeczytaem, jakoby pewnego dnia Piotr pad na kolana przed Jezusem i gono oznajmi: Zaprawd, to ty jeste Mesjaszem, Synem Boga!". Rzuci ksig na st. Piotr miaby powiedzie co takiego?! Jezus nigdy by si nie zgodzi, eby w ten sposb mwiono o nim samym czy o kimkolwiek innym. Zrozum, Iokhananie: przepdzajc mnie, apostoowie uzurpuj sobie prawo do goszenia prawdy. Ewangelia w ich rkach staje si narzdziem wadzy. Przeobraenie Jezusa z postaci czowieczej w duchow bdzie jeszcze bardziej podkrelane, to oczywiste. Ciekawe, jak daleko si posun? Iokhanan uklk u jego stp i pooy mu rce na kolanach. Nie moesz do tego dopuci. Skoro oni pisz swoje wspomnienia, ty napisz swoje. Spisz to, czego tutaj nauczasz, i spraw, eby twoja opowie krya tak samo jak opowieci przez nich pisane. Opowiedz, abbu, o pierwszym spotkaniu nad brzegiem Jordanu, o uzdrowieniu paralityka w sadzawce Betesda, o ostatnich dniach Jezusa... Opowiedz o Jezusie tak jak mi o nim mwie. Po to, eby nie umar po raz drugi! Wpatrywa si w twarz swojego przybranego ojca, ktry sign po zwj lecy na stole. Jeli chodzi o Pawa, on take jest bardzo przebiegy. 143

Wie dobrze, e ludzie bd dalej znosi swoje ndzne ycie tylko wtedy, gdy uwierz w zmartwychwstanie. Tumaczy im: wy take zmartwychwstaniecie. Jezus uczyni to jako pierwszy, a skoro powsta z martwych, to znaczy, e jest Bogiem, bo tylko Bg moe by sprawc wasnego zmartwychwstania. A zatem, ojcze... Skoro Pawe pisuje listy do swoich uczniw, pjd za jego przykadem. Opowiadaj i pisz do nas listy, w ktrych przywrcisz prawd o tym, e Jezus nie by Bogiem. A najlepszym tego dowodem... bdzie istnienie jego grobu. Poniewa twarz Judejczyka przybraa nieprzenikniony wyraz, Iokhanan wzi jego donie w swoje rce. Nie chciaem ci o tym mwi, ale Eliezer Ben-Akkai, przywdca esseczykw z Jerozolimy, zmar. Czy zabra z sob tajemnic grobu Jezusa? Oczy starca napeniy si zami. Wraz ze mierci esseczyka zacieray si jego wasne wspomnienia z okresu modoci. Przecie to synowie Eliezera, Adon i Osjasz, przenieli ciao Jezusa. Skoro oni wiedz, gdzie znajduje si jego grb, jest ju nas trzech, a to wystarczy. Ode mnie nauczye si, jak obcowa z nieyjcym Jezusem. Co zyskaby, znajc miejsce jego pochwku? Pustynia otacza jego grb szacunkiem, jakim nie obdarzyliby go ludzie. Iokhanan szybko wsta i oddali si na moment. Wrci, trzymajc w jednej rce zwj czystych pergaminw, a w drugiej piro z bawolego rogu i gliniany kaamarz. Pooy wszystko na stole. Pisz wic, abbu. Pisz, eby Jezus pozosta ywy.

36

Ogaszam dzisiejsze uroczyste posiedzenie za otwarte. Praat przewodniczcy Stowarzyszenia witego Piusa V zauway z satysfakcj, e niektrzy bracia siedz w swoich fotelach, nie opierajc si plecami: to byli ci, ktrzy waciwie posuyli si psalmem Miserere dla odmierzenia liczby razw metalowej dyscypliny. Pomieszczenie byo jak zwykle puste, z jednym maym wyjtkiem: naprzeciwko niego, u stp krwawego krzya, stao teraz proste krzeso, na stole za kieliszek napeniony jakim bezbarwnym pynem, ktry wydziela lekki zapach gorzkich migdaw. Mj bracie, zechciej zaj miejsce, bymy mogli wszcz postpowanie. Jeden z obecnych wsta, okry st i usiad na przeznaczonym dla siebie krzele. Pcienna chusta zasaniajca jego twarz draa, jakby oddycha z wysikiem. Przez dugie lata bez zarzutu wypeniae obowizki czonka naszego stowarzyszenia. Ostatnio jednak popenie powany bd: poczynie zwierzenia na temat toczcej si sprawy, ktra ma kapitalne znaczenie dla naszej misji. Mczyzna wznis rce w stron zebranych w bagalnym gecie. 145

 Ciao jest sabe, moi bracia, wybaczcie mi, prosz! Nie chodzi o to odpar przewodniczcy stanowczym tonem. Grzech cielesny zmazywany jest przez sakrament pokuty, podobnie jak Nasz Pan odpuci grzechy wiaroomnej kobiecie. Jednak twoje rozmowy z t dziewczyn o sprawach, ktre nas obecnie niepokoj... Ona nie moe ju nam zaszkodzi! Faktycznie, poniewa musielimy jej to uniemoliwi. Bardzo nad tym ubolewam i uwaam, e winnimy ucieka si do takich sposobw jedynie w wyjtkowych sytuacjach. A wic... skoro w swojej dobroci potrafilicie znale rozwizanie... Nic nie rozumiesz, bracie. Teraz zwrci si do zgromadzonych. Stawka tej misji jest powana. A do poowy dwudziestego wieku Koci zachowa kontrol nad interpretacj Pisma. Odkd biedny papie Pawe VI zlikwidowa w tysic dziewi set szedziesitym sidmym roku Kongregacj Indeksu, nie kontrolujemy ju niczego. Byle kto moe publikowa, co tylko zechce, a indeks, ktry dotychczas zsya szkodliwe idee w otchanie bibliotek, obumar jak palec dotknity trdem modernizmu. Prosty mnich yjcy w zaciszu swojego opactwa moe dzi powanie zagrozi Kocioowi, dostarczajc dowodw na to, e Chrystus by jedynie zwyczajnym czowiekiem. Dreszcz przebieg po plecach zebranych. Od czasu utworzenia naszego stowarzyszenia przez papiea Piusa V walczylimy nieustannie o zachowanie powszechnego przyjtego wizerunku Naszego Zbawiciela i Boga, ktry sta si czowiekiem. I jak dotychczas nie mielimy z tym problemw. Bracia skinli gowami. Zmieniajce si czasy wymagaj jednak rodkw szczeglnych. Zwaszcza pienidzy, eby oddali zo, tworzy zdrowe seminaria, kontrolowa media, gdziekolwiek znajduj si na naszej planecie, zapobiega ukazywaniu si niektrych pub146

likacji. Ogromnych kwot pienidzy potrzeba, eby wywiera nacisk na polityk rzdw w dziedzinie kultury i edukacji, a take zapobiec prbom opanowania chrzecijaskiego Zachodu przez islam bd sekty. Wiara przenosi gry, ale jej dwigni s pienidze. One mog wszystko: waciwie uyte przez czyste rce mog uratowa Koci zagroony obecnie w tym, co ma najcenniejszego dogmatach inkarnacji i Trjcy witej. Szmer aprobaty przebieg po sali. Przewodniczcy wpatrywa si teraz w krucyfiks, pod ktrym dra oskarony. Jednak pienidze te s nam skpo wydzielane. Czy pamitacie, jak niespodziewan i olbrzymi fortun zdobyli templariusze? Nikt nigdy nie dowiedzia si, skd pochodzia. Ale niewyczerpane rdo tego bogactwa moe by w zasigu naszych rk. Gdybymy je posiedli, mielibymy do dyspozycji nieograniczone rodki i moglibymy przeznaczy je na wypenienie naszej misji. Pod warunkiem... W tym momencie spojrza na nieszczsnego brata, ktry zdawa si rozpywa w jaskrawym wietle kinkietw skierowanych na krucyfiks. ...pod warunkiem, e brak rozwagi nie przeszkodzi naszemu przedsiwziciu. Ty, bracie, dae dowd swej bezmylnoci. Zdoalimy wprawdzie wyrwa kolec wbity w ciao Naszego Zbawiciela, ale niewiele brakowao. Utracie nasze zaufanie, a wic twoja misja dzisiaj si zakoczy. Prosz zatem dziesiciu apostow tu obecnych, by przez gosowanie za twierdzili moj suwerenn decyzj. Dziesi rk wycigno si w stron krzya w gecie doskonaej jednomylnoci. Bracie, nasze uczucia s z tob: znasz procedur. Skazaniec odpi pcienn chust okrywajc twarz. Przewodniczcy czsto widywa go bez niej, jednak pozostali bracia widzieli dotychczas tylko jego rce. Chusta opada, ukazujc twarz starca. Oczy mia podkrone, lecz jego wzrok nie wyraa ju bagania: ten ostatni akt by 147

czci misji, ktr zaakceptowa, zostajc czonkiem stowarzyszenia. Darzy Chrystusa bezgranicznym uwielbieniem, wic nie ugnie si teraz.
* * *

Przewodniczcy stowarzyszenia wsta, a za jego przykadem dziesiciu apostow. Powoli wycignli rce w stron krzya tak, aby ich pace si zetkny. Stojc z ramionami skrzyowanymi przed krucyfiksem, dziesiciu mczyzn wpatrywao si w brata, ktry wsta. Ju nie dra: przecie Jezus rozcignity na drewnianym krzyu rwnie nie zadra. Calfo podnis gos i rzek obojtnym tonem: Bracie, trzy osoby Trjcy witej wiedz, z jakim oddaniem suye sprawie jednej z nich. Przyjmuj ci teraz na swoje ono w tej boskiej wiatoci, ktrej nie przestae szuka przez cae swoje ycie. Powoli wzi w rk stojcy na stole kieliszek, unis go w gr jak kielich ofiarny, po czym poda starcowi. Ten zrobi krok w przd i wycign wychud do w jego stron.

37

Witamy w San Girolamo! Jestem ojciec Jan, hotelarz. Wysiadajc z rzymskiego ekspresu, Nil odnalaz lady z czasw studiw i bez wahania skierowa si na przystanek, z ktrego odjeda autobus do katakumb Priscilli. Patrzc na znajome miasto, by tak uszczliwiony, e zapomnia o trudach podry. Wysiad prawie na kocu trasy, na szczycie zbocza via Salaria. Usytuowane w otoczeniu cigle jeszcze zielonych drzew opactwo San Girolamo jest sztucznym tworem papiea Piusa XI, ktry chcia zgromadzi w nim benedyktynw z caego wiata po to, by opracowali wersj Biblii w jzyku aciskim. Stowarzyszenie witego Piusa V czuwao z bliska nad prac mnichw, a sami uznali, e w Watykanie nikt nie posuguje si acin: wspczesnemu wiatu nie byy potrzebne ich wysiki. Od tego czasu San Girolamo yo wspomnieniami. Nil zostawi walizk przy wejciu na wewntrzny dziedziniec z brudnymi tymi krugankami, porodku ktrego znajdowa si basen ze zwieszajc si smutno kici bambusw. Tylko zapach sosw i rododendronw przypomnia mu, e znajduje si w Rzymie. Kongregacja uprzedzia mnie wczoraj o waszym przybyciu. Na pocztku tego miesica ojciec Andriej mieszka tu przez kilka dni... 149

Ojciec Jan, rwnie wylewny jak kady rzymianin z Zatbrza, poprowadzi go w stron schodw wiodcych na pi tra. Prosz mi da walizk... Uf! Ale cika! Biedny ojciec Andriej! Nie wiadomo, co mu przyszo do gowy, e postanowi wyjecha pewnego ranka bez uprzedzenia. Na dodatek, chyba pakowa si w popiechu, bo zostawi kilka przedmiotw. S tam, gdzie byy. Zajmie ojciec ten sam pokj. Od nagego wyjazdu nieszczsnego brata nikt tam nie wchodzi. Pono przyjecha ojciec pracowa nad manuskryptami gregoria skimi? Nil puszcza mimo uszu ten potok sw. A wic zamieszka w pokoju Andriej a! Uwolniwszy si od ojca Jana, rozejrza si po pokoju. W przeciwiestwie do cel w jego opactwie stao tu duo mebli: wielka szafa, dwie etaerki z ksikami, ko z materacem i siennikiem, duy st z krzesem oraz fotel... Panowa tu bliej nieokrelony zapach klasztorny mieszanina suchego kurzu i pasty do podogi. Na jednej z etaerek leay przedmioty pozostawione przez Andrieja. Przybory do golenia, chusteczki, plan Rzymu, notes... Nil umiechn si: po co mnichowi notes? Tak niewiele ma do zanotowania! Z wysikiem postawi walizk na stole. Bya wypchana cennymi notatkami. Pocztkowo mia zamiar umieci je na etaerce, ale rozmyli si: lepszym miejscem bya zamykana na klucz szafa. Woy do niej dokumenty, a negatyw z Germigny wepchn gbiej. Przekrci klucz w zamku i bez przekonania schowa do kieszeni. Nagle zatrzyma si: na stole leaa koperta zaadresowana na jego nazwisko. Drogi Nilu, A wic przybywasz pomc mi w badaniach. Welcome in Rome! Nic z tego nie rozumiem: nigdy nikogo nie prosiem, by Ci tu sprowadzono! Niewane. Rad jestem, e Ci zobacz. Wstp do mojego biura, kiedy tylko bdziesz mg: Komisja do 150

spraw Kontaktw Religijnych z Judaizmem w budynku kongregacji. See You soon! Twj stary przyjaciel, Rembert Leeland.

Szeroki umiech rozjani twarz Nila: Remby! A wic on jest tym muzykiem, ktremu ma pomaga! Mg to przewidzie, ale nie widzia swojego towarzysza od czasu studiw, to znaczy od bardzo dawna, i nie przyszo mu do gowy, e wezwano go do Rzymu na jego prob. Remby, co za niespodzianka! Z tej podry przynajmniej taka bdzie korzy, e si spotkamy. Ponownie przeczyta list: Leeland wydawa si rwnie zdumiony jak on sam. Nigdy nikogo nie prosiem... A zatem nie na jego prob tu przyjecha. W takim razie na czyj?

38

Odziany w bia alb starzec wzi kieliszek z rk przewodniczcego stowarzyszenia, podnis do ust i jednym haustem wychyli bezbarwny pyn. Skrzywi si i usiad na krzele. Reszta nastpia bardzo szybko. Na oczach jedenastu apostow stojcych nadal z rkami wycignitymi w stron krzya, mczyzna zakasa, jkn i zgi si wp. Jego twarz zsiniaa, wykrzywia si w potwornym grymasie, po czym run na podog. Wi si w konwulsjach okoo minuty, po czym ciao zesztywniao definitywnie. Z ust szeroko otwartych dla zapania oddechu sczya si na brod struka lepkiej liny. Wytrzeszczone oczy wpatryway si w krucyfiks wiszcy nad jego gow. Apostoowie powoli opucili rce i usiedli. Na pododze przed nimi lea nieruchomy biay ksztat. Brat najdalej siedzcy od praata po prawej stronie podnis si, trzymajc w rkach kawaek biaego ptna. Jeszcze nie czas! Nasz brat musi przekaza pochodni swojemu nastpcy. Zechciej otworzy drzwi, prosz. Ten, ktry trzyma w rkach kawaek ptna, poszed otworzy opancerzone drzwi w gbi sali. 152

Jaka biaa posta stojca bez ruchu w pmroku zdawaa si czeka na ten moment. Zbli si, mj bracie.
* * *

Nowo przybyy mia na sobie tak sam alb jak pozostali, na gowie kaptur i biae ptno przymocowane po obu stronach twarzy. Postpi trzy kroki w przd i zatrzyma si przeraony. Co za uroczy modzieniec, ten Antonio, myla Calfo. al mi go. Musi jednak przej pochodni, albowiem wymaga tego regua sukcesji apostolskiej. Na widok lecego ciaa, skurczonego wskutek brutalnej mierci, modzieniec wytrzeszczy oczy. Bardzo dziwne oczy: tczwka bya prawie cakowicie czarna, a renice rozszerzone odraz nadaway jego spojrzeniu specyficzny wyraz, podkrelony jeszcze przez blado niadego czoa. Przewodniczcy stowarzyszenia da znak, eby podszed bliej. Mj bracie, tobie przypad obowizek przykrycia twarzy tego apostoa, ktrego od dzisiaj zastpisz. Przypatrz si mu dobrze: to twarz czowieka bez reszty oddanego naszej misji. Kiedy nie by ju w stanie jej wypenia, dobrowolnie wy znaczy kres swoich obowizkw. Przyjmij od niego pochodni, aby suy tak, jak on to czyni, i umrze jak on w chwale Mistrza. Nowy brat odwrci si w stron tego, ktry otworzy mu drzwi, a teraz podawa kawaek ptna. Chwyci go, uklk przy zmarym i dugo wpatrywa si w posinia twarz. Star pian z jego ust i brody, po czym pochyli si i zoy dugi pocaunek na fioletowych wargach nieboszczyka. Wsta, przykry ptnem nabrzmiewajc powoli twarz, po czym odwrci si w stron stojcych nieruchomo braci. Doskonale rzek Calfo serdecznym tonem. Zostae 153

poddany ostatecznej prbie, ktra uczynia ci dwunastym apostoem, jednym z tych, ktrzy otaczali Jezusa podczas ostatniej wieczerzy w sali na grze, w Jerozolimie.
* * *

Antonio musia wyjecha z ojczystej Andaluzji: Opus Dei nie tak atwo zezwala swoim czonkom na opuszczenie organizacji, a zatem bezpieczniej byo znale si w pewnym oddaleniu. W Wiedniu wsppracownicy kardynaa Catzingera zwrcili uwag na tego modego, milczcego mczyzn o czarnych oczach. Po wielu latach obserwacji jego akta zostay przekazane prefektowi kongregacji, ktry zo y je bez sowa komentarza na biurku monsignore Calfo. Jeszcze dwa lata trwa cisy nadzr Stowarzyszenia witego Piusa V. Dwa lata ledzenia go krok w krok, podsuchw telefonicznych, obserwacji rodziny i przyjaci, ktrych zostawi w Andaluzji... Kiedy Calfo umwi si z nim na spotkanie w swoim apartamencie w Castel San Angelo, zna Antonia lepiej ni ten Andaluzyjczyk zna samego siebie. W takim siedlisku rozpusty jak Wiede prbowano kusi go na wszelkie sposoby, lecz jego zachowanie pozostao bez zarzutu. Przyjemnoci i pienidze nie interesoway go. Liczya si jedynie wadza i obrona Kocioa katolickiego. Przewodniczcy stowarzyszenia skin na niego. Andaluzyjczyk krwi mauretaskiej, krytykujcy metody dziaania Opus Dei. Mieszanka arabskiej melancholii, wiedeskiego nihilizmu i rozczarowania poudniowca doskonay nabytek! Zajmij teraz swoje miejsce pord Dwunastu, bracie. Naprzeciwko ciany, od ktrej odcina si jedynie skrwawiony wizerunek ukrzyowanego, Dwunastu siedziao ponownie w komplecie wok swojego Mistrza.
* * *

Skoro ju wiesz, na czym polega nasza misja, wczysz si w ni niezwocznie. Bdziesz ledzi pewnego francuskiego 154

mnicha, ktry przyjecha dzi do San Girolamo. Podobno w rzymskim ekspresie, ktrym podr owa, jaki obcy agent o may wos nie pokrzyowa nam planw zwizanych z tym zakonnikiem. Godny poaowania incydent, bo nie otrzyma adnej instrukcji w tej sprawie. Przewodniczcy westchn. Nigdy nie spotka tego czowieka, ale mia w rkach jego kompletne akta: Nieprzewidywalny. Nieodparta potrzeba dziaania. W przypadku braku podniety zwizanej z muzyk szuka jej w niebezpieczestwie. Mosad cofn mu zezwolenie na zabijanie". Oto pierwsze instrukcje rzek, podajc nowemu bratu kopert. Kolejne otrzymasz w stosownym czasie. I nie zapominaj, komu suysz. Mwic to, praw rk wskaza krucyfiks odcinajcy si wyranie na mahoniowej pycie. Przy ruchu jego doni bysn zielony jaspis w piercieniu. Panie! By moe nigdy od czasw templariuszy nie bye w wikszym niebezpieczestwie. Ale kiedy twoich Dwunastu zdobdzie tak sam bro jak oni, posu si ni, eby Ci ochrania!

39

Kardyna Emil Catzinger skin na wysokiego, szczupego mczyzn o wypukym czole nad kwadratowymi okularami. Bardzo prosz, monsignore... Oczy Remberta Leelanda bysny zza szkie. Mia podun twarz, typow dla Anglosasw, i misiste wargi artysty. Rzuci Jego Eminencji pytajce spojrzenie. Z pewnoci zastanawia si ksidz biskup, dlaczego go wezwaem... Ale najpierw prosz powiedzie mi, czy cay czas powica ksidz badaniom nad naszymi stosunkami z brami ydami? Leeland umiechn si, co nadao jego twarzy przebiegy sztubacki wyraz. Niecay, Wasza Eminencjo. Na szczcie mam jeszcze czas na muzyk. Precisamente, w ten sposb doszlimy do sedna sprawy. Sam Ojciec wity interesuje si badaniami ksidza. Gdyby mona byo dowie, e piewy gregoriaskie maj swoje korzenie w psalmach piewanych w synagogach u schyku redniowiecza, byby to wany dowd naszego zblienia z judaizmem. Majc to na uwadze, przydzielilimy ksidzu specjalist w dziedzinie rozszyfrowywania dawnych tekstw... Pewnego francuskiego mnicha, doskonaego egzeget. To ojciec Nil z opactwa witego Marcina. 156

 Dowiedziaem si o tym wczoraj. Studiowalimy razem. Kardyna umiechn si. A zatem dobrze si znacie, nieprawda? Poczymy wic przyjemne z poytecznym! Ciesz si, e w ten sposb dwaj przyjaciele spotkaj si po latach. Ojciec Nil wanie przyjecha. Widujcie si tak czsto, jak to moliwe. Nil jest kopalni wiedzy i mona si od niego duo nauczy. Wystarczy, e ksidz pozwoli mu mwi o tym, co go interesuje i sporzdzi raporty z tych rozmw. Raporty na pi mie, ktrych jedynym adresatem i czytelnikiem bd ja sam. Czy wszystko jasne? Leeland otworzy szeroko oczy ze zdumienia. Co to wszystko znaczy? Mam prowokowa Nila do rozmw, a potem sporzdza z nich raporty? Za kogo mnie uwaa?
* * *

Kardyna przyglda si badawczo wyrazistej twarzy Amerykanina. Jak w otwartej ksidze widzia wszystko, co si dzieje w jego wntrzu, wobec czego doda z dobrodusznym umiechem: Nie obawiaj si, monsignore, nie prosz, eby dopuci si denuncjacji. Pragn jedynie by informowany o badaniach ojca Nila. Sam jestem bardzo zajty i nie mam czasu go przyjmowa. Chciabym natomiast by na bieco w sprawach dotyczcych postpw w egzegezie... Dostarczajc mi tych informacji, oddasz mi wielk przysug. Widzc jednak, e nie zdoa przekona Leelanda, przybra bardziej oschy ton: Przypominam jednoczenie o sytuacji, w jakiej si ksidz biskup znajduje. Bylimy zmuszeni wydosta ci ze Stanw Zjednoczonych i mianowa tutaj biskupem, eby uci raz na zawsze skandaliczne polemiki, jakie wywoae swoimi wypowiedziami. Ojciec wity nie lubi, kiedy podwaa si jego stanowisko ostateczne i uzasadnione przeciwne maestwom kapanw. Zaraz potem pojawiby si problem kobiet ksiy. Pogldy w tej sprawie jakiego benedyktyskiego
157

zakonnika kierujcego prestiowym opactwem St. Mary nie miayby adnego znaczenia. Masz w tej chwili szans, monsignore, pokaza si papieowi w innym wietle. Licz zatem na wspprac, dyskretn, skuteczn i niezawodn. Czy wyraziem si wystarczajco jasno? Leeland spuci gow i nic nie odpowiedzia, co widzc, kardyna przyj ton gosu podobny do tego, jakiego uywa jego ojciec po powrocie ze wschodniego frontu. Nie zmuszaj mnie, bym ci przypomnia inny powd, dla ktrego musiae pospiesznie opuci swj kraj i przywdzia szaty biskupie, ktre w rwnym stopniu chroni ci, co przydaj godnoci. Czy teraz wszystko jest jasne? Tym razem Leeland podnis gow, spojrza na kardynaa oczami smutnego dziecka i kiwn gow na znak, e zrozumia. Bg odpuszcza wszystkie grzechy, za to Koci nakazuje za nie pokutowa. I to dugo.

40
Pella, koniec roku 66 Ojcze, ju mylaem, e nigdy tu nie dotrzemy! Dwaj mczyni ucaowali si wylewnie. Wyostrzone rysy twarzy Iokhanana wiadczyy o zmczeniu. XII legion rzymski zamieni wybrzee w morze krwi i ognia. Z powodu znacznych strat pod Jerozolim zarzdzono odwrt. Powiadaj, e dla wzmocnienia V legionu i legionu X, straszliwej Fretensis", cesarz Neron sprowadzi z Syrii generaa Wespazjana. Tysice zbrojnych onierzy kieruj si ku Palestynie, a to oznacza pocztek koca. A Jerozolima? Na razie uratowana. Jakub walczy tam, jak dugo mg, przeciw uznaniu bstwa swojego brata, a w kocu przyzna to publicznie: dla wadz ydowskich oznaczao to witokradztwo, wic Sanhedryn kaza go ukamienowa. Chrzecijanie s zaniepokojeni. Jakub! Wraz z nim znika ostatni hamulec dla ambicji Kociow. Czy s jakie wiadomoci o Piotrze? Nadal jest w Rzymie, skd dochodz wieci o przeladowaniach. Neron ywi tak sam nienawi do ydw i chrzecijan. Koci Piotra jest wic zagroony. By moe oznacza to koniec, take tam. 159

Pokaza torb wypenion zwojami pergaminu. Jakub, Piotr... Oni nale do przeszoci, abbu. Odtd kry wiele ewangelii, jednoczenie z listami Pawa... Otrzymaem to wszystko dziki naszym uchodcom rzek, wycigajc rk w stron stojcego w perystylu stou, na ktrym leay rne dokumenty. Mateusz przeredagowa swj tekst. Stwierdziem, e uczyni tak pod wpywem Marka, ktry jako pierwszy uoy co w rodzaju historii Jezusa od czasu spotkania nad brzegiem Jordanu a do znalezienia pustego grobu. Waciwie nie napisa tego Mateusz, bo jak widzisz tekst jest w jzyku greckim. Z pewnoci pisa w jzyku aramejskim, a nastpnie da do przetumaczenia. Masz racj. Trzecia ewangelia rwnie kry w wersji greckiej. Kopie pochodz z Antiochii, gdzie spotkaem ich autora ukasza, blisko zwizanego z Pawem. Przeczytaem te trzy ewangelie. Coraz czciej spotyka si w nich sowa nigdy niewypowiedziane przez Jezusa: e uwaa si za Mesjasza albo nawet za Boga. To byo nieuniknione, Iokhananie. A co z moim opowiadaniem? W kocu zgodzi si pisa, tyle tylko, e nie ewangelie jak Marek i inni, lecz opowie, ktr Iokhanan poleci nastpnie skopiowa i przekazywa dalej. Zawar w niej najpierw wasne wspomnienia: spotkanie nad brzegiem Jordanu, fascynacj z okresu pierwszych dni z Jezusem. On jednak nie opuci Judei, podczas gdy Jezus powrci na pnoc, do Galilei, by tam y i naucza. O tym, co tam si wydarzyo nie napisa prawie nic. Podj sw opowie od powrotu Dwunastu i ich Mistrza do Jerozolimy, na kilka tygodni przed ukrzyowaniem, a zakoczy odkryciem pustego grobu. Oczywicie nie byo w nim mowy o tym, co nastpio potem, to znaczy o zabraniu ciaa Jezusa przez Adona i Osjasza, synw Eliezera Ben-Akkai. Rola, jak odegrali esseczycy w znikniciu umczonego ciaa, pozostaa okryta absolutn tajemnic. Podobnie zreszt jak miejsce jego pochwku. 160

Pomidzy te dwa okresy pocztkowy i kocowy woy wspomnienia swoich przyjaci z Jerozolimy: Nikodema, azarza, Szymona trdowatego. Opowie napisana zostaa w jzyku greckim i opisywaa Jezusa, jakiego zna: przede wszystkim yda, zdolnego do gwatownych reakcji, gdy czu w sobie Boga Ojca. Boga, ktrego nazywa abba. Jeszcze nigdy dotd aden yd nie omieli si uy tego poufaego imienia dla nazwania swego Boga. Ponowi swoje pytanie: A co z moim opowiadaniem, Iokhananie? Twarz modzieca spochmurniaa. Kry wrd twoich uczniw, ktrzy znaj je na pami, lecz take w kocioach Pawa, pono a po sam Bityni*. Jednak tam nie jest przyjmowane w taki sam sposb, nieprawda? Nie. W Judei ydzi zarzucaj ci, e przedstawiasz Jezusa jako proroka wikszego od Mojesza. Grecy natomiast uwaaj, e twj Jezus jest za bardzo ludzki. Nikt nie omiela si zniszczy wiadectwa ukochanego ucznia, ale przed publicznym odczytaniem jest ono poprawiane i uzupeniane", a dzieje si tak coraz czciej. Skoro nie mog rozpru mi brzucha, jak uczyniono to Judaszowi, podwaaj to, co napisaem. W ten sposb moje opowiadanie stanie si czwart ewangeli odpowiadajc ich ambicjom. Iokhanan uklkn przed swoim abbu i uj jego donie w swoje rce. W takim razie, ojcze, napisz list do nas, do swoich uczniw. Ukryj go w bezpiecznym miejscu, dopki jest to jeszcze moliwe: fanatyczni ydzi z Jerozolimy nie bd si dugo opiera. Napisz prawd o Jezusie w taki sposb, eby nikt nie mg jej zmieni. Opowiedz, co wiesz o jego grobie.
* Obecnie pnocno-zachodnia cz Turcji.

161

Nie o tym w Jerozolimie, ktry pozosta pusty: o prawdziwym grobie, tym na pustyni, w ktrym spoczywaj jego szcztki.
* * *

Do Pelli zaczli zewszd napywa uchodcy. Siedzc w cieniu perystylu, stary czowiek spoglda na dolin. Na drugim brzegu Jordanu kby dymu unosiy si nad poncymi zabudowaniami. Byo to dzieo rabusiw, ktrzy zazwyczaj towarzysz wszystkim najedcom. A wic to ju koniec. Nadszed moment, by opowiedzie o tym przyszym pokoleniom. Nie namylajc si duej, usiad przy stole, chwyci pergamin i zacz pisa: Ja, ukochany ucze Jezusa, trzynasty aposto, zwracam si do wszystkich Kociow...".
* * *

Nastpnego dnia podszed do Iokhanana, ktry sioda mua. Jeli uda ci si przedosta, sprbuj przekaza ten list nazarejczykom z Jerozolimy i Syrii. A co bdzie z tob? Zostan w Pelli do ostatniej chwili. Kiedy Rzymianie tu podejd, zabior std nazarejczykw i powiod ich na poudnie. A ty udaj si potem prosto do Qumran: oni powiedz ci, gdzie mnie szuka. Uwaaj na siebie, mj synu!

41

Nil szed wzdu parku Doria Pamphili, a potem skrci w via Salaria Antica wcinit midzy murowane ogrodzenia. Lubi chodzi po nierwnym bruku staro ytnych drg imperium, na ktrych gdzieniegdzie wida byo jeszcze fragmenty rzymskiej kostki. W latach studiw z pasj przemierza to miasto, Mater Praecipuae matk wszystkich narodw. Doszedszy do via Aurelia na tyach Watykanu bez wahania skierowa si w stron budynku Kongregacji do spraw Doktryny Wiary. Komisja do spraw Kontaktw Religijnych z Judaizmem mieci si w aneksie budynku od strony Bazyliki w. Piotra. Musia pokona trzy pitra, eby dosta si do korytarza, w ktrym znajdoway si pomieszczenia pooone bezporednio pod dachem: biura sekretarzy. Ujrzawszy na drzwiach tabliczk z napisem: Mons. Rembert Leeland, O.S.B., zapuka dyskretnie. Nil! God bless, so good to see you! Biuro przyjaciela byo malekie, oddzielone od ssiednich tylko zwykym przepierzeniem. Usiad na jedynym krzele stojcym przed zaskakujco pustym stoem. Widzc jego zdziwienie, Leeland umiechn si zaenowany. Masz przed sob prostego urzdnika w sekretariacie bez 163

znaczenia... W rzeczywistoci pracuj najczciej u siebie, a tu mam tylko tyle powietrza, eby mc oddycha. Pewnie brakuje ci nizin Kentucky! Twarz Amerykanina spochmurniaa. To prawda, e jestem tu na wygnaniu... Nil spojrza na niego przyjanie. Nie zmienie si wcale, Remby. Studiujc razem w Rzymie w latach, jakie nastpiy bezporednio po soborze, uwierzyli w odnow Kocioa i spoeczestwa: ich zudzenia przeminy porwane wiatrem, ale pozostawiy w nich trwae lady. Mylisz si, Nilu, bardzo si zmieniem, nie jestem ju taki sam jak kiedy. A ty? W zeszym miesicu dowiedzielimy si o brutalnej mierci jednego z waszych mnichw w rzymskim ekspresie: podobno popeni samobjstwo, a teraz ty niespodziewanie tutaj przyjedasz. Co si stao, my friend? Dobrze znaem Andrieja. Ten czowiek nie mg popeni samobjstwa. Pasjonowa si badaniami naukowymi, ktre od lat prowadzilimy, wprawdzie nie razem, ale rwnolegle. Odkry rzeczy, o ktrych nie chcia lub nie mg rozmawia ze mn otwarcie. Odnosiem jednak wraenie, e zachca mnie, bym sam prowadzi poszukiwania. Kiedy identyfikowaem jego ciao, w zacinitej pici znalazem ma karteczk, ktr napisa przed mierci. Zanotowa na niej cztery sprawy, o ktrych chcia porozmawia po powrocie: on mia plany na przyszo i mia zamiar wczy mnie w ich realizacj. Nikomu nie pokazaem tej kartki, ale kto ukrad j z mojej celi. Nie mam pojcia, kto to mg zrobi. Jak to, ukrad? Po prostu ukrad, ale to jeszcze nie wszystko: zabrano mi te cenne notatki. A co wykazao ledztwo w sprawie mierci ojca Andrieja? W lokalnej gazecie ukazaa si wzmianka informujca o wypadku, a w La Croix" zamieszczono jedynie nekrolog. Nie dostajemy adnych innych gazet, nie suchamy radia i nie 164

ogldamy telewizji; mnisi wiedz tylko to, co zechce zakomunikowa im opat na walnym zgromadzeniu. andarm, ktry znalaz ciao mwi, e wszystko wskazuje na zabjstwo, ale zosta wyczony ze ledztwa. Zabjstwo?! Tak, Remby. Mnie rwnie trudno w to uwierzy. Chciabym jednak wiedzie, dlaczego mj przyjaciel zgin. Jego ostatnie myli byy skierowane do mnie i czuj, e mam jakie zadanie do spenienia. Ostatnia wola zmarego jest rzecz wit, zwaszcza gdy zmary by czowiekiem pokroju ojca Andrieja. Nie bez wahania Nil opowiedzia mu o swoich badaniach nad Ewangeli wedug witego Jana i odkryciu ukochanego ucznia Jezusa. Nastpnie opisa czste rozmowy z Andriejem, jego zdumienie na widok napisu na pycie w Germigny, a take powiedzia o znalezionym fragmencie manuskryptu koptyjskiego w oprawie jego ostatniego dziea. Leeland sucha, nie przerywajc, po czym powiedzia: Nil, ja nigdy nie potrafiem zaj si niczym innym poza muzyk. No, jeszcze informatyk, suc mi do pracy nad manuskryptami. Nie potrafi jednak zrozumie, w jaki sposb badania naukowe mogy doprowadzi do tak dramatycznych wydarze i wzbudzi w tobie tak trwog. Przezornie pomin polecenie kardynaa-prefekta. Andriej czsto napomyka, e nasze badania ocieraj si o co niezwykle wanego. Czuem si wtedy tak, jakbym mia przed sob przdz do tkania dywanu, ktrego motywu nie ma na kanwie. Ale teraz, Rembercie, postanowiem dotrze do sedna: chc wiedzie, dlaczego Andriej zgin, chc pozna t tajemnic, wok ktrej kr od lat. Leelanda zdumiaa determinacja malujca si na twarzy przyjaciela, ktr zachowa w pamici jako spokojn i agodn. Wsta, odsun krzeso i otworzy drzwi. Tutaj bdziesz mg do woli prowadzi swoje badania. Zaraz udamy si do archiwum Biblioteki Watykaskiej. Zoba165

czysz, nad czym pracuj. Nie zapominaj, e powodem twojej obecnoci w Rzymie s moje rkopisy pieni gregoriaskich. Leeland przypomnia sobie rozmow z Catzingerem, a moe jest jeszcze jaki inny powd? W milczeniu zagbili si w labirynt korytarzy prowadzcych do wyjcia na plac witego Piotra.
* * *

W tym samym czasie w ssiednim biurze pewien mczyzna w eleganckiej, nieskazitelnej marynarce zdj z uszu suchawki podczone do skrzyneczki przytwierdzonej do przepierzenia za pomoc przyssawek. Suchawki nadal wisiay na jego szyi, kiedy szybko segregowa karteczki pokryte drobnymi znakami stenograficznymi. Jego czarne oczy byszczay z zadowolenia: dziki niezbyt grubej ciance nagranie byo doskonaej jakoci. Ani jedno sowo nie umkno z rozmowy midzy amerykaskim monsignore i francuskim mnichem. Wystarczy zostawi ich sam na sam, a zawsze bd mieli sobie co do powiedzenia. Przewodniczcy Stowarzyszenia witego Piusa V bdzie usatysfakcjonowany: ta misja dobrze si zacza.

42

Archiwa znajduj si w podziemiach biblioteki. Musiaem wystara si dla ciebie o akredytacj, bo wstp do tej czci budynku jest cile kontrolowany. Sam zrozumiesz dlaczego, kiedy znajdziesz si w rodku. Idc wzdu muru okalajcego Citta del Vaticano, doszli do wejcia od strony via delia Porta Angelica, gdzie znajduje si gwny posterunek stray. Dwaj szwajcarzy w niebieskich uniformach przepucili ich, nie zatrzymujc. Po przejciu przez kilka wewntrznych dziedzicw dostali si na dziedziniec belwederu. Otoczony wysokim murem, chroni kamienn galeri muzew i Bibliotek Watykask. Pomimo wczesnej pory wewntrz wida byo sylwetki przesuwajce si za oknami. Leeland da mu znak, eby szed za nim, i skierowa si w przeciwlegy naronik. Na niewielkich metalowych drzwiach prowadzcych do biblioteki wisiaa maa skrzynka. Leeland wystuka na niej kod i czeka. Tylko kilka osb ma sta akredytacj. Ty jednak za kadym razem bdziesz musia okaza przepustk. Drzwi otworzy im policjant w cywilu, obrzucajc wchodzcych podejrzliwym wzrokiem. Rozpozna Leelanda i umiechn si. Buongiorno, monsignore. Czy ten zakonnik jest z ksi167

dem biskupem? Chciabym zobaczy jego dokumenty i akredytacj. Leeland poradzi Nilowi, by woy swj klasztorny habit, gdy, jak twierdzi, uatwi mu to wiele rzeczy. Weszli do czego w rodzaju komory i Nil pokaza kartk opatrzon pieczci Watykanu. Policjant wzi j bez sowa i oddali si. Tutejsze kontrole s bardzo skrupulatne szepn do Nila Amerykanin. Biblioteka Watykaska jest otwarta dla publicznoci, ale w archiwum usytuowanym w jej podziemiach zoone s dawne rkopisy udostpniane jedynie niewielu naukowcom. Poznasz ojca Breczyskiego, stranika tego miejsca. Biorc pod uwag trudn do oszacowania warto przechowywanych skarbw, papie mianowa na to stanowisko Polaka, czowieka niemiaego i niepozornego, za to cakowicie oddanego Ojcu witemu. Policjant wrci i odda Nilowi akredytacj, kiwajc przy tym gow. Trzeba bdzie okazywa ten dokument za kadym razem, kiedy ojciec bdzie tu przychodzi. Uzyska ojciec pozwolenie na przebywanie tu jedynie w towarzystwie biskupa Leelanda, ktry ma sta przepustk. Prosz i za mn. Dugi, agodnie obniajcy si korytarz schodzi skosem w podziemia, prowadzc do opancerzonych drzwi. Nil odnis wraenie, e wchodzi w gb jakiej cytadeli przygotowanej na wypadek oblenia. Nad tym miejscem ci tysice ton Bazyliki w. Piotra. Grobowiec Apostoa musi by niedaleko. Policjant wprowadzi w otwr kart magnetyczn i wystuka kod: drzwi otworzyy si z szelestem. Ksidz biskup zna ju to miejsce. Ojciec Breczyski oczekuje was.
* * *

Blado twarzy mczyzny stojcego przy drugich opancerzonych drzwiach podkrelaa czer jego prostej sutanny. Okrge okulary przesaniay oczy krtkowidza. 168

 Dzie dobry, monsignore, czy to ten Francuz, dla ktrego uzyskaem akredytacj kongregacji? We wasnej osobie, drogi ojcze. Bdzie wspomaga mnie w moich pracach: ojciec Nil jest zakonnikiem z opactwa witego Marcina. Breczyski drgn. Czy przypadkiem nie jest ksidz konfratrem ojca Andrieja? Byem nim przez trzydzieci lat. Breczyski otworzy usta, jakby chcia zada Nilowi jeszcze jakie pytanie, ale pohamowa si i ukry swoje wzburzenie za krtkim skinieniem gowy. Nastpnie zwrci si do Leelanda: Ksie biskupie, sala jest przygotowana, jeli ksidz askaw, prosz za mn... Bez sowa wyprzedzi ich i szed przez amfilad nisko sklepionych sal poczonych szerokimi ukowatymi przejciami. Na cianach wisiay oszklone gabloty jednakowo podwietlone i tylko cichy szmer sygnalizowa prac urzdzenia regulujcego wilgotno, niezbdnego do przechowywania starych manuskryptw. Nil rzuca przelotne spojrzenie na gabloty, obok ktrych przechodzili: Staroytno, redniowiecze, Renesans, Risorgimento... Po plakietach mona byo domyla si nazwisk najznamienitszych wiadkw historii wiata zachodniego, ktr, jak mu si wydao, przemierzy ca na odcinku zaledwie kilkudziesiciu metrw. Rozbawiony jego zdziwieniem Leeland szepn: W dziale muzyki poka ci partytury z autografem Vivaldiego, a take Mesjasza Haendla i osiem pierwszych akordw Lacrimosy Mozarta: ostatnich nut napisanych przez niego wasnorcznie niemale w chwili mierci. S tutaj... Dzia muzyki mieci si w ostatniej sali. Porodku, pod regulowanym owietleniem, sta pusty st przykryty szklan tafl, na ktrej na prno szuka choby najmniejszej drobiny kurzu. Zostawiam panw samych. Mhm... odezwa si Bre169

czyski, jakby wbrew sobie. Ale moe ojciec Nil pjdzie ze mn do biura. Dam mu rkawiczki w odpowiednim rozmiarze. Przydadz si do ogldania manuskryptw. Leeland zrobi zdziwion min, ale nie skomentowa tej propozycji i Nil poszed za bibliotekarzem do jego biura bezporednio przylegego do sali, w ktrej si znajdowali. Breczyski starannie zamkn za nimi drzwi, potem odwrci si w stron Nila i spyta wyranie zaenowany: Jakiego rodzaju zwizki czyy ojca z Andriejem? Bylimy sobie bliscy, a dlaczego ksidz o to pyta? No boja... korespondowaem z nim. Pyta mnie czasami o zdanie w sprawie redniowiecznych inskrypcji, nad ktrymi pracowa. A wic... To ksidz jest tym?... Nil przypomnia sobie teraz sowa Andrieja: Wysaem zdjcie pyty z Germigny do jednego z watykaskich urzdnikw. Odpowiedzia, e je otrzyma, ale wstrzyma si od komentarza". Andriej mwi mi, e koresponduje z kim z Biblioteki Watykaskiej, ale nie wiedziaem, e to ksidz nim jest. Breczyski sta ze spuszczon gow, machinalnie przebierajc rkawice w pudeku. Prosi mnie o szczegy techniczne, podobnie jak inni naukowcy. Nawizalimy do bliski kontakt. Pewnego dnia, porzdkujc zbiory koptyjskie, znalazem fragment manuskryptu, ktry zdawa si pochodzi z Nag Hammadi i ktry nigdy nie zosta przeoony. Wysaem mu go. Wydawa si bardzo wstrznity tym urywkiem, ale odesa go, nie tumaczc. Napisaem do niego w tej sprawie i wtedy on przesa mi faksem zdjcie pewnej inskrypcji karoliskiej odkrytej w Germigny. Zapytywa, co o niej sdz. Wiem o tym, bo razem zrobilimy to zdjcie. Andriej informowa mnie o swoich pracach. Prawie o wszystkich. Prawie? 170

 No tak, nie mwi mi wszystkiego i wcale tego nie ukrywa, co zawsze mnie dziwio. Nastpnie przyjecha tutaj. Zobaczylimy si wwczas po raz pierwszy i by to kontakt... bardzo wany. Potem znikn i ju nigdy wicej go nie ujrzaem. O jego mierci dowiedziaem si z gazety La Croix", w ktrej bya wzmianka o wypadku czy samobjstwie... Breczyski by wyranie zakopotany i nie patrzy Nilowi w oczy. W kocu wyj z pudeka par rkawiczek i poda mu je. Nie moe ojciec przebywa tu ze mn zbyt dugo, trzeba wrci na sal. Jeszcze porozmawiamy, ojcze Nilu... Znajd jaki sposb, pniej. Prosz strzec si tutaj wszystkich bez wyjtku, nawet biskupa Leelanda. Nil spojrza na niego oczami okrgymi ze zdumienia. Co ksidz chce przez to powiedzie? Tylko z nim bd si spotyka w Rzymie, a jemu ufam cakowicie. Razem studiowalimy i znam go dobrze od dawna. Ale on przebywa w Watykanie od jakiego czasu, a to miejsce wszystkich zmienia. Po pobycie tutaj nikt ju nie jest takim samym czowiekiem... Skoczmy ten temat i prosz zapomnie o tym, co mwiem, i uwaa na siebie! Tymczasem Leeland ju rozoy na stole jeden z manuskryptw. Dugo szuka tych rkawiczek! Czyby nie wiedzia, e w sali obok jest ich pena szuflada, i to w rnych rozmiarach... Nil nie zareagowa na niespokojne spojrzenie przyjaciela. Podszed do wielkiej lupy zawieszonej nad manuskryptem i rzuci okiem na tekst. Brak kolorowych inicjaw, a wic pochodzi niewtpliwie sprzed dziesitego wieku. No to do roboty, Remby!
* * *

W poudnie zjedli kanapki przyniesione przez Breczyskiego. Polak poprosi, by Nil wyjani mu, na czym bdzie polega jego praca. 171

 Najpierw trzeba rozszyfrowa aciski tekst pieni gregoriaskich, potem przetumaczy starohebrajskie pieni ydowskie o zblionej melodii, a nastpnie porwna... Oczywicie ja zajm si wycznie tekstem, bo reszta naley do monsignore Leelanda. Starohebrajski jest mi zupenie nieznany, podobnie jak pisma redniowieczne wyjani Amerykanin ze miechem. Kiedy wyszli z biblioteki, soce wisiao nisko nad horyzontem. Wracam prosto do San Girolamo oznajmi Nil. Od tej klimatyzacji rozbolaa mnie gowa. Leeland zatrzyma go na rodku placu witego Piotra. Zdaje si, e wyware spore wraenie na Breczyskim. Zazwyczaj nie wypowiada naraz wicej ni trzy zdania. Wobec tego, mj przyjacielu, musz ci ostrzec: nie ufaj mu. Znowu to samo! Boe, gdzie ja trafiem? Leeland nalega z powanym wyrazem twarzy: Uwaaj, na to, co mwisz. W rozmowie bdzie chcia wycign z ciebie rne informacje. Miej si na bacznoci przed wszystkimi i przed kadym z osobna. Watykan jest niebezpieczny.

43

Kiedy Nil wszed do swojego pokoju w San Girolamo, w jego gowie kbio si mnstwo myli. Najpierw upewni si, czy wszystko ley na swoim miejscu w zamknitej na klucz szafie, nastpnie podszed do okna: wanie zerwa si sirocco, straszliwy wiatr z poudnia, ktry pokrywa cae miasto cienk warstewk piasku z Sahary. Rzym, zazwyczaj taki wietlisty, teraz skpany by w mtnej, tawej powiacie. Zamkn okno, eby piach nie sypa si do pokoju. Nie uwolnio go to jednak od cierpienia wywoanego nagym spadkiem cinienia, ktry zawsze towarzyszy sirocco i ktry powoduje, e ludzie dostaj migreny tak silnej, e rzymski wymiar sprawiedliwoci uznaje t dolegliwo za okoliczno agodzc w przypadkach zbrodni popenionych w tym czasie. Podszed do etaerki, by na wszelki wypadek zay tabletk aspiryny, i zatrzyma si, patrzc na przedmioty pozostawione na niej przez Andrieja. Odtrcony przez rodzin od chwili wstpienia do klasztoru, przygnbiony z powodu mierci przyjaciela, Nil atwo ulega wzruszeniu. zy napyny mu do oczu. Zebra wszystkie cenne pamitki po Andrieju i wsun w gb walizki; znajdzie dla nich odpowiednie miejsce w swojej celi w opactwie witego Marcina. Odruchowo otworzy notes przyjaciela i przerzuca kartki. 173

Kalendarzyk zakonnika jest rwnie nieskomplikowany jak jego ycie: a do pocztku listopada kartki byy czyste. Potem Andriej zanotowa dzie oraz godzin swojego wyjazdu do Rzymu i terminy spotka w kongregacji. Nil odwrci nastpn kartk: byo na niej kilka naprdce napisanych linijek. Z bijcym sercem usiad i zapali lamp na biurku. U gry lewej strony Andriej napisa drukowanymi literami: LIST APOSTOA, a nieco niej dwa nazwiska: Orygenes, Euzebiusz z Cezarei" po nich za trzy litery i sze cyfr. Dwaj Ojcowie Kocioa greckiego. Na prawej stronicy nagryzmoli: S.C.V. templariusze". A obok ponownie trzy litery, po ktrych nast poway tym razem tylko cztery cyfry. Co wsplnego mieli templariusze z Ojcami Kocioa? Nie wiadomo, czy to pod wpywem sirocco, ale lekko zakrcio mu si w gowie. List apostoa. Podczas jednej z rozmw Andriej wspomnia o nim, cho nie do koca otwarcie. Tak si skadao, e bya to jednoczenie wskazwka figurujca na karteczce napisanej w rzymskim ekspresie. Nil czsto zastanawia si, co moe oznacza. Tymczasem teraz przyjaciel znw przypomina mu o tym licie. Zdawa si mwi, e natrafi na co w pismach obydwu Ojcw Kocioa, i zapisa swoje uwagi w kalendarzyku. Musi odnale te teksty. Tylko gdzie? Nil podszed do umywalki, napeni szklank wod i wrzuci tabletk aspiryny. Patrzc na unoszce si bbelki gazu, intensywnie myla. Trzy litery i nastpujce po nich cyfry: to byy sygnatury z klasyfikacji Deweya, wedug ktrych ustawiano ksiki w bibliotece. Ale w ktrej bibliotece? Zalet sytemu Deweya jest to, e kada biblioteka moe bez koca dostosowywa go do swoich potrzeb. Jeli dopisze mu szczcie, moe dwie ostatnie cyfry pozwol mu odnale pord setek bibliotek t waciw. Zwrci si do wszystkich bibliotekarzy. Na caym wiecie. 174

Znale jak ksik tylko na podstawie sygnatury Deweya to tak, jakby na parkingu na cztery tysice miejsc szuka samochodu, nie znajc ani jego miejsca, ani marki. Ani nazwiska waciciela. Nie wiedzc nawet, gdzie znajduje si ten parking... Rozmasowa skronie, poniewa bl postpowa szybciej ni dziaanie aspiryny. Trzy litery po nazwiskach Orygenesa i Euzebiusza, a potem sze cyfr musiay by kompletn sygnatur oznaczajc dokadne miejsce dziea na bibliotecznej pce. Jednak po trzech literach S.C.V. templariusze" nastpoway tylko cztery cyfry, oznaczay rega lub moe konkretny dzia w danej bibliotece, nie precyzujc miejsca. Czy litery S.C.V. mogy by skrtem nazwy jakiej biblioteki? W jakiej czci wiata? Rozpalona obrcz ciskaa teraz gow Nila i mcia mu myli. Przez wiele lat Andriej utrzymywa kontakty z bibliotekarzami z caej Europy, czsto przez Internet. Jeli jedna z tych sygnatur pochodzia z biblioteki w Wiedniu, nie sdzi, by mgby poprosi wielebnego opata o rezerwacj biletu w obie strony do Austrii. Zay drug tabletk aspiryny, wyszed na taras i spojrza na widniejc w oddali kopu Bazyliki w. Piotra. Grobowiec apostoa wykuty by w rufie pochodzcym ze wzgrza Watykanu, ktre w tamtych czasach znajdowao si poza Rzymem i na ktrym Neron kaza zbudowa cesarsk rezydencj oraz swj cyrk. To tam tysice chrzecijan i ydw, jednakowo znienawidzonych, ponioso mier na krzyu w szedziesitym sidmym roku. W trakcie bada odkry nieoczekiwanie inne oblicze Piotra, czowieka nawiedzanego przez gwatowne instynkty. Dzieje Apostolskie potwierdzaj, e para chrzecijan z Jerozolimy, Ananiasz i Safira, zginli z jego rk. Zabjstwo Judasza jest tylko domysem, popartym jednak wieloma mocnymi poszlakami. Tymczasem jego mier w Rzymie uznana zostaa za mczesk: Wierz tym mwi Pascal ktrzy umieraj za 175

swoj wiar". Piotr urodzi si jako czowiek ambitny, gwatowny i wyrachowany. Moe w ostatnich momentach ycia sta si rzeczywicie prawdziwym uczniem Jezusa? Skoro historia nie moe ju zaj stanowiska w tej kwestii, wtpliwoci naleao rozstrzygn na jego korzy. Piotr by z pewnoci czowiekiem podobnym do kadego z nas, zdolnym zarwno do czynienia dobra, jak i za... Ostrzeono Nila, by nikomu i niczemu nie ufa. Mylenie o tym stao si trudne do zniesienia: gdyby zastanawia si nad tym bez przerwy, wsiadby do pierwszego poci gu, podobnie jak Andriej. eby nie straci rwnowagi ducha, musi skupi si na badaniach. I bdzie wid w Rzymie samotne ycie mnicha podobnie jak we wasnym klasztorze. Bd szuka i w kocu znajd.

44
Wzgrze Watykanu, rok 67 Piotrze, skoro nic nie jesz, to przynajmniej napij si ! Starzec odsun dzban podany mu przez mczyzn odzianego w krtk tunik noszon przez niewolnikw. Pochyli si, zebra gar somy i wsun j midzy plecy i cegy uoone w opus reticulatum*. Trzs si: za kilka godzin zostanie ukrzyowany, a potem jego ciao bdzie wysmarowane smo. Po zapadniciu nocy oprawcy podpal ywe pochodnie, ktre rozjani widowisko, jakie cesarz przygotowa dla Rzymian. Skazani na mier byli od wielu dni zamknici w dugich nisko sklepionych tunelach wychodzcych bezporednio na aren. Przez kraty oddzielajce od wejcia wida byo dwa supy metas wyznaczajce jej dwa przeciwlege krace. To tutaj, wok stojcego porodku areny obelisku, kadego wieczoru przybijano do krzyy mczyzn, kobiety i dzieci ydowskie", rzekomych sprawcw ogromnego poaru, ktry kilka lat wczeniej strawi miasto. Po co mam je albo pi, Linusie? Dobrze wiesz, e to nastpi dzi wieczorem: zawsze zaczynaj od najstarszych. Ty
* Typowy w tym czasie sposb budowania cian: cegy ukadano w regularnych rzdach, tworzcych wzr podobny do siatki.

177

poyjesz jeszcze par dni, Anaklet bdzie patrzy, jak odchodzisz, a potem sam doczy do nas jako jeden z ostatnich. Pogaska po gowie siedzce obok na somie dziecko, ktre patrzyo na niego z uwielbieniem swoimi wielkimi, podkronymi oczami. Od chwili przybycia do Rzymu Piotr przewodzi wsplnocie chrzecijaskiej. Wikszo nawrconych stanowili niewolnicy, tacy jak Linus i may Anaklet. Wszyscy byli wczeniej wyznawcami tajemniczych religii rodem z Orientu, stanowicych dla ludu nieodpart atrakcj, roztaczay bowiem perspektyw lepszego ycia po mierci i pocigay spektakularnymi obrzdami. A jednak surowa i czysta religia ydw nawrconych na wiar w Chrystusa, zarazem Boga i czowieka, znajdowaa wielu wyznawcw. Piotr doszed w kocu do wniosku, e uznanie Jezusa jest warunkiem niezbdnym do spopularyzowania nowej religii. Zapomnia o swoich skrupuach w pocztkowym okresie, jeszcze pord nawrconych w Jerozolimie. Jezus umar. Chrystus-Bg jest ywy. Tylko taki moe przycign tumy do nowego ycia. Galilejczyk zosta niekwestionowanym przywdc wsplnoty chrzecijaskiej Rzymu; nikt ju nie wspomina o trzynastym apostole.
* * *

Zamkn oczy. Znalazszy si w tym miejscu, opowiada uwizionym, jak onierze schwytali go na via Appia, kiedy ucieka w tumie, by unikn przeladowa Nerona. Liczni chrzecijanie, ktrzy pozostali i swoj odwag przypacili aresztowaniem, uznali ucieczk tamtych za tchrzostwo i w wizieniu trzymali si od nich z daleka. ycie uchodzio z niego: czy dotrwa do wieczora? Musi wytrzyma. Pragn dozna tej haniebnej mierci odrzucony przez swoich, eby odkupi winy i okaza si godnym miosierdzia boego.
178

Da znak Linusowi siedzcemu obok Anakleta na spleniaych deskach. Od poudnia nie sycha ju byo ryku drapienych zwierzt: gladiatorzy zabili je wszystkie podczas walk, jakie odbyy si tego ranka. Smrd menaerii miesza si z mdlcym zapachem krwi i ekskrementw. Piotr z trudem zmusi si, by otworzy usta. By moe ty i to dziecko przeyjecie. Przed trzema laty, po poarze, najmodsi skazacy zostali uwolnieni, kiedy tum mia ju dosy okruciestwa i widoku tylu ofiar lecych na piasku areny. Ty musisz dalej y, Linusie. Niewolnik patrzy na niego ze zami w oczami. Ale kiedy ciebie ju nie bdzie, Piotrze, kto pokieruje nasz wsplnot? Kto bdzie nas naucza? Ty. Poznaem ci w chwili, gdy wanie zostae sprzedany na targu w pobliu forum. Widziaem te, jak dorasta ten chopiec. Ty i on przeyjecie. Jestecie przyszoci Kocioa. Ze mnie ju tylko stare drzewo, sprchniae w rodku... I ty to mwisz? Ty, ktry znae Naszego Pana, szede za nim, suye mu i nigdy go nie zawiode! Piotr pochyli gow. Zdradzi Jezusa, dokona licznych morderstw, prowadzi zaart walk z przeciwnikami w Jerozolimie, by przyczyn ogromnych cierpie... Posuchaj mnie uwanie, Linusie: soce chyli si ku zachodowi i nie zostao ju duo czasu. Chc, eby wiedzia, e zawiodem. Nie przypadkiem, co moe zdarzy si kademu, ale przez duszy czas i wielokrotnie. Ogo to w Kociele, kiedy to wszystko si skoczy. Jednak powiedz take, e umieram spokojny, bo wyznaem swoje liczne grzechy. Bo prosiem o przebaczenie samego Jezusa i jego Boga. Take dlatego, e nigdy chrzecijanin nie powinien zwtpi w przebaczenie Boga. To istota nauki Jezusa. Linus pooy rce na doniach Piotra: byy lodowate. Czy to oznaka uciekajcego ycia? Wielu zmaro ju w tym tunelu, nie doczekawszy mki. Starzec podnis gow. 179

 Pamitaj, Linusie. A ty, dziecko, suchaj: w wieczr ostatniej wieczerzy, ktr spoylimy z naszym Mistrzem, tu przed jego pojmaniem, byo nas wok niego dwunastu. Tylko dwunastu apostow byo przy Jezusie. Byem tam i w chwili poprzedzajcej moj mier zawiadczam o tym przed Bogiem. By moe usyszycie pewnego dnia o trzynastym apostole: i wtedy ty, Anaklet, a take ci, ktrzy przyjd po was, musz zaprzeczy najdrobniejszej informacji o istnieniu innego apos toa poza dwunastoma. Tu chodzi o przetrwanie Kocioa. Czy moecie przysic uroczycie przede mn i przed Bogiem? Modzieniec i dziecko skinli z powag gowami. Gdyby ten trzynasty aposto nagle si pojawi, mgby zniweczy wszystko to, w co wierzymy. To wszystko, co pozwoli tu wskaza na cienie postaci skulonych na zie mi tym mczyznom i tym kobietom umrze tego wieczoru w pokoju, by moe nawet z umiechem na ustach. A teraz zostawcie mnie samego. Mam wiele do powiedzenia mojemu Panu.
* * *

Piotr zosta ukrzyowany o zachodzie soca, midzy dwoma supami stojcymi na arenie Wzgrza Watykaskiego. Ogie podoony pod jego ciaem przez chwil owietli obelisk znajdujcy si zaledwie kilka metrw od krzya. Dwa dni pniej Neron ogosi koniec igrzysk: po wymierzeniu trzydziestu dziewiciu razw batem wszystkich skazanych uwolniono. Linus zosta nastpc apostoa. Ciao Piotra pogrzeba na szczycie Wzgrza Watykaskiego, w miejscu pooonym nieopodal cyrku. Po Linusie nastpi Anaklet, trzeci na licie papiey odczytywanej podczas kadej mszy katolickiej na caym wiecie. To on postawi na grobie Piotra pierwsz kaplic. Na niej wzniesiono bazylik, ktra z woli Konstantyna zyskaa majestat wityni. 180

Uroczysta przysiga zoona przez dwch papiey nastpcw Piotra bya przekazywana przez wieki.
* * *

Obelisk, przed ktrym Nil zatrzyma si na chwil tego ranka kiedy wreszcie ucich wiatr, a Rzym odzyska swj blask jest tym samym obeliskiem, u ktrego stp dziewitnacie wiekw wczeniej pewien ucze Jezusa pogodzony Bogiem dobrowolnie podda si straszliwej mce. Piotr ukry prawd przed chrzecijanami. O tym, e nie zasuguje na ich szacunek, wiedzia tylko on i dlatego chcia umrze w habie i pogardzie. Nie unikn przeladowa. Sam odda si w rce policji Nerona, eby zapaci za swoje winy. Rwnie po to, by wymc na Linusie przysig, e przekae tajemnic. Tajemnica ta nigdy nie wydostaa si poza Wzgrze Watykanu. Trzynasty aposto nie przemwi.

45

Wczesnym rankiem, kiedy na placu witego Piotra nie byo jeszcze tumu turystw, Nil lubi tu spacerowa i rozmyla. Wyszed z cienia rzucanego przez obelisk, eby ogrza si w ciepych ju promieniach soca. Podobno ten obelisk sta kiedy na samym rodku cyrku Nerona. W Rzymie czas stan w miejscu. W lewej rce ciska torb, do ktrej, wychodzc z San Girolamo, spakowa najcenniejsze notatki z obawy, e take tutaj kto moe przeszuka jego pokj, podobnie jak si to stao w opactwie. Postanowi nikomu nie ufa. Z wyjtkiem Remby'ego, oczywicie! Reszt papierw zostawi w pokoju na pce. Przed wyjciem wsun jeszcze do torby negatyw zdjcia zrobionego w Germigny jeden z czterech tropw, jakie zostawi Andriej, a ktre jak dotd nigdzie Nila nie zaprowadziy. Kiedy pod obeliskiem nadal duma o nietknitych zbem czasu pamitkach z czasw imperium, Leeland wszed do swojego gabinetu. Na biurku leao wezwanie do natychmiastowego stawienia si u jednego z sekretarzy kongregacji, niejakiego monsignore Calfo. Leeland spotyka go czasami na korytarzu, ale nawet nie wiedzia, jakie stanowisko zajmuje w strukturach Watykanu. 182

Po przejciu dwch piter i labiryntu korytarzy zasta praata w luksusowym gabinecie, ktrego okna wychodziy bezporednio na plac witego Piotra. Mczyzna by niskiego wzrostu, pulchniutki, a na jego twarzy malowaa si jednoczenie pewno siebie i obuda. Oto jeden z mieszkacw watykaskiej galaktyki, pomyla Amerykanin. Calfo nie zaproponowa mu, eby usiad. Monsignore, kardyna prosi mnie, ebym informowa go o twoich rozmowach z ojcem Nilem, ktry przyby do Rzymu, by suy ci swoj pomoc. Nic w tym dziwnego, e Jego Eminencja ywo interesuje si badaniami naszych specjalistw. Na biurku, na widocznym miejscu, leaa notatka przekazana Catzingerowi przez Leelanda poprzedniego dnia: streci w niej swoj pierwsz rozmow z Nilem, przemilczajc zwierzenia przyjaciela na temat studiw nad Ewangeli wedug witego Jana. Jego Eminencja przekaza mi twj pierwszy raport: wynika z niego, e czy ci z nim przyja nacechowana zaufaniem. Jednak to nie wystarczy, monsignore, nie wystarczy! Trudno mi uwierzy, e ojciec Nil nie powiedzia ci nic wicej na temat prac, jakie od dawna prowadzi! Nie sdziem, e szczegy rozmw o wszystkim i o niczym mog do tego stopnia interesowa kardynaa. Interesuj go wszystkie szczegy! W swoich raportach musisz by bardziej dokadny. Zaoszczdzi to cennego czasu kardynaowi, ktry pragnie z bliska ledzi kady postp w nauce. W kocu takie ma zadanie jako prefekt Kongregacji do spraw Doktryny Wiary. Zatem liczymy na to, e zaczniesz z nami wsppracowa, i sam dobrze wiesz dlaczego... nieprawda? Leeland poczu trudny do opanowania przypyw guchej nienawici. Zacisn jednak wargi i nic nie odpowiedzia. Czy widzisz ten piercie? spyta Calfo, wycigajc przed siebie praw do. Jest to godne podziwu arcydzieo wykonane w czasach, w ktrych rozumiano jeszcze wymow 183

kamieni. Ametyst, najczciej wybierany przez wikszo praatw katolickich, jest oznak pokory i mwi nam o prostocie witego Mateusza. Ten kamie natomiast to jaspis, ktry oznacza wiar kojarzon ze witym Piotrem. W kadym momencie przypomina mi o walce, jak staczam w yciu w obronie wiary katolickiej. Tej wanie wiary dotycz prace prowadzone przez ojca Nila. Nie moesz zatem ukrywa niczego, o czym ci mwi, jak to uczynie w pierwszym raporcie. Calfo poegna go w milczeniu, po czym usiad przy biurku, otworzy szuflad i wyj z niej plik kartek wyrwanych z notesu: stenogram raportu z wczorajszej rozmowy. Chyba tylko ja wiem, e Leeland wymiguje si z gry. Antonio zrobi dobr robot. Wracajc do swojego gabinetu przez labirynt korytarzy, Leeland prbowa opanowa wcieko. Ten biskup dobrze wiedzia, e Leeland przemilcza cz swojej rozmowy z Nilem. Tylko jak si o tym dowiedzia? Podsuchano nas! Zaoono u mnie podsuch, tutaj, w Watykanie! Ponownie poczu ogarniajc go fal zoci. Zbyt duo przez tych ludzi wycierpia. Oni zniszczyli mu ycie.
* * *

Wchodzc do skromnego gabinetu Leelanda, Nil przeprosi za spnienie. Wybacz mi, ale wczyem si troch po placu... Usiad, pooy torb pod krzesem i umiechn si. Mam w niej najcenniejsze notatki. Musz pokaza ci, do czego doszedem. Wnioski s prowizoryczne, ale wkrtce zrozumiesz... Leeland przerwa mu, szybko nabazgra par sw na skrawku papieru i poda go Nilowi, kadc palec na ustach. Zaskoczony Francuz wzi kartk i rzuci na ni okiem: Jestemy podsuchiwani. Nic nie mw, potem ci wytumacz. Nie tutaj. 184

Nil spojrza okrgymi ze zdziwienia oczami na Leelanda, ktry mwi dalej niefrasobliwym tonem: No i jak si urzdzie w San Girolamo? Wczoraj porzdnie wiao. Czy sirocco dao ci si we znaki? Przez cay wieczr bolaa mnie gowa. Co... Nie mamy dzisiaj po co wraca do biblioteki: chciabym pokaza ci w komputerze dotychczasowe efekty mojej pracy. Mam wszystko w domu. Moe pjdziemy tam teraz? To tylko dziesi minut drogi std, na via Aurelia. Da gow znak oszoomionemu Nilowi i nie czekajc na jego odpowied, wsta. W chwili gdy wychodzili, Leeland zobaczy, jak z ssiedniego gabinetu wychodzi nieznany mu urzdnik, ktry, zamknwszy spokojnie drzwi na klucz, skierowa si w ich stron. Mia na sobie eleganck marynark osoby duchownej. W ciemnociach panujcych w korytarzu Leeland zdy zauway jego mroczne spojrzenie, melancholijne i zarazem niepokojce. Chodmy std! Prdko! pospiesza Nila, na ktrego twarzy nadal malowa si wyraz zdumienia.

46

Kiedy mijali kolumnad Berniniego, Leeland rozejrza si wok, po czym poufale wzi Nila pod rk. Przyjacielu, dzi rano zorientowaem si, e nasza wczorajsza rozmowa bya nagrywana. Jak w jakiej ambasadzie w sowieckich czasach! Imperium sowieckie ju nie istnieje, ale tutaj znajdujesz si w newralgicznym punkcie innego imperium. Wiem, co mwi, i o nic wicej mnie nie pytaj. My poor friend, wdepne w prawdziwe gniazdo os. Szli dalej w milczeniu. Wyjtkowo duy ruch na via Aurelia zagusza ich rozmow. Na rogu pobliskiej ulicy Leeland zatrzyma si przed skromnie wygldajcym budynkiem. Jestemy na miejscu. To tutaj, na trzecim pitrze mam kawalerk. Czynsz opaca Watykan, bo moja pensja zwykego sekretarza byaby niewystarczaj ca. Przestpujc prg mieszkania Leelanda, Nil cicho gwizdn przez zby: Monsignore, co za luksus! Duy pokj dzienny podzielony by na dwie czci. W jednej sta krtki fortepian, a obok niego sprzt elektroakustyczny. Otwarta meblocianka zapeniona ksikami wyznaczaa granice drugiej czci pokoju. Byy tu dwa komputery podczone 186

do aparatury wysokiej klasy: drukarki, skanera i innych skrzynek, ktrych przeznaczenia trudno byo si Nilowi domyli. Z pewnym zaenowaniem Leeland poprosi go, by si rozgoci. Wszystko to zawdziczam amerykaskiemu opactwu. Sprzt wart jest fortun! Wciekli si, gdy z jakich powodw zwizanych z polityk Kocioa zdjto mnie z funkcji opata, na ktr zostaem wybrany. Watykan wymaga, bym meldowa si w biurze rano i wieczorem. W cigu dnia pracuj w archiwum, albo u siebie. Breczyski zezwoli mi na fotografowanie pewnych dokumentw, ktre mam zeskanowane w komputerze. Dlaczego przestrzege mnie przed nim? Leeland zdawa si waha z udzieleniem odpowiedzi. W naszych studenckich czasach patrzye na Watykan ze Wzgrza Awentyskiego, z odlegoci jednego kilometra: to dua odlego, Nilu, bardzo dua. Patrzye zafascynowany na korowd praatw otaczajcy papiea, a przynaleno do tej wielce szacownej machiny napeniaa ci dum. Teraz nie jeste ju obserwatorem, tylko owadem tkwicym w rodku pajczej siatki, unieruchomionym w niej jak bezbronna mucha ledzona przez czyhajce pajki. Nil sucha w milczeniu. Od mierci Andrieja wyczuwa, e jego ycie zmienia si, e dosta si do cakowicie obcego mu wiata. Leeland mwi dalej: Jzef Breczyski jest Polakiem, czowiekiem papiea". Cakowicie oddany osobie Ojca witego, jest jednoczenie rozdarty midzy prdami panujcymi w Watykanie, tym bardziej gwatownymi, e niejawnymi. Od czterech lat pracuj w ssiedztwie jego gabinetu, lecz nic o nim nie wiem. Podejrzewam, e dwiga na sobie ciar jakiego wielkiego cierpienia. To wida na jego twarzy. Zdaje si, e wysoko ci ceni, ale uwaaj na to, co do niego mwisz. Nil przezwyciy w sobie ch chwycenia Leelanda za rk. A ty, Remby? Czy ty take jeste... owadem zapltanym w pajcz sie? 187

Oczy Amerykanina napeniy si zami. Moje ycie jest skoczone, Nilu. Oni zniszczyli mnie dlatego, e uwierzyem w mio. Podobnie mog zniszczy ciebie, bo uwierzye w prawd. Nil czu, e nie powinien dry tego tematu. Nie dzisiaj. Nie w chwili, gdy w spojrzeniu przyjaciela jest tyle rozpaczy! Amerykanin zdoa si opanowa. Nie jestem w stanie uczestniczy w twoich uczonych badaniach, ale zrobi wszystko, co bd mg, eby ci pomc: katolicy od zawsze odrzucali myl, e Jezus by ydem! Dobrze wykorzystaj swj pobyt w Rzymie. Rkopisy gregoriaskie mog poczeka. Bdziemy codziennie chodzi do archiwum, eby nie wzbudza podejrze. Jestem jednak zdecydowany kontynuowa badania Andrieja. W kartce wyjtej z jego zacinitej doni byy trzy tropy, ktre musz wyjani. Jeden z nich dotyczy niedawno odkrytej w Germigny pyty z inskrypcj z czasw Karola Wielkiego. Zrobilimy zdjcie i ta inskrypcja bardzo zdziwia Andrieja. Mam negatyw. Czy sdzisz, e na twoich urzdzeniach udaoby si zrobi odbitk? Leeland wyranie si odpry. Rozmowa na tematy techniczne pozwalaa mu uwolni si od upiorw, ktre przed chwil sam wywoa. Nie masz pojcia, co moe taki komputer! Jeli jest to alfabet jzyka, ktry znajduje si w jego pamici, potrafi w tekcie uszkodzonym przez czas odtworzy litery i cae sowa. Poka mi ten negatyw. Nil wyj go z torby i poda przyjacielowi. Przeszli do drugiej czci pokoju, gdzie Leeland wczy aparatur, ktra zacza mruga. To laserowy skaner najnowszej generacji. Kilkanacie sekund pniej pyta ukazaa si na ekranie. Leeland poruszy myszk, wystuka co na klawiaturze, przesun kursor i powierzchnia obrazu stawaa si coraz bardziej czysta i regularna. 188

 Zajmie to dwadziecia minut. Tymczasem chodmy do fortepianu, zagram ci Children s Corner. Podczas gdy Leeland z zamknitymi oczami wydobywa spod palcw subteln melodi Debussy'ego, kursor lizga si nieprzerwanie po reprodukcji tajemniczej inskrypcji z epoki karoliskiej. Sfotografowanej w dwudziestym wieku przez pewnego mnicha, ktra zaprowadzia go na tamten wiat.
* * *

W tym samym czasie zadzwoni telefon komrkowy monsignore Calfo. Mwisz, e wyszli z biura kongregacji i udali si prosto do mieszkania Americano? W takim razie pokr si po okolicy i dyskretnie ich obserwuj, a wieczorem zdasz mi relacj . Palcem gaska machinalnie mistern opraw zielonego jaspisu.

47

Na ekranie komputera pyta z Germigny ukazywaa si teraz z wielk ostroci. Popatrz, Nilu, jest doskonale czytelna. To odtworzony przez komputer alfabet aciski. A tu, na pocztku i na kocu tekstu, s dwie litery greckie alfa i omega rwnie nieomylnie zidentyfikowane. Czy moesz mi to wydrukowa? Podczas gdy Nil wpatrywa si w inskrypcj ukazujc si na papierze, Leeland czeka, a przyjaciel co na ten temat powie. Jest to bezsprzecznie tekst Symbolu Nicejskiego Credo. Tyle tylko e przedstawiony zosta w ukadzie cakowicie dla mnie niezrozumiaym... Przysunli do siebie krzesa. Jak niegdy, kiedy przychodziem do jego pokoju i uczylimy si razem, siedzc blisko siebie pod jedn lamp, przypomnia sobie Nil. Dlaczego dodano liter alfa przed pierwszym sowem tekstu, a liter omega po ostatnim? Po co te dwie litery, pierwsz i ostatni alfabetu greckiego, w sposb sztuczny umieszczono na tekcie napisanym po acinie i uznawanym za nietykalny? Dlaczego pocito sowa, nie biorc pod uwag ich znaczenia? Tylko jedno wyjanienie jest moliwe: nie naley przejmowa 190

si sensem, skoro go nie ma, tylko sposobem rozmieszczenia tekstu. Andriej powiedzia mi, e nigdy czego takiego nie widzia: domyla si z pewnoci, e taki ukad ma jakie szczeglne znaczenie i chyba dopiero w Rzymie zorientowa si, e tak zmodyfikowane Credo ma co wsplnego z trzema pozostaymi wskazwkami, ktre zanotowa na karteczce. Jak na razie udao mi si rozszyfrowa tylko jedn: manuskrypt koptyjski. Nie mwie mi jeszcze o nim... Bo nie rozumiem sensu caego przesania, cho odkryem znaczenie sw. By moe ukryty jest w niezrozumiaym ukadzie, w jakim ten tekst wygrawerowano w smym wieku. Nil zamyli si, po czym mwi dalej: Wiesz, e dla Grekw alfa i omega znaczyy pocztek i koniec czasw... Podobnie jak w Apokalipsie witego Jana? Dokadnie tak. Kiedy autor Apokalipsy pisze: I ujrzaem niebo nowe i ziemi now", wkada w usta Chrystusa, ktry ukaza mu si w chwale, sowa:
Stao si Jam Alfa i Omega, Pocztek i Koniec*.

Litera alfa oznacza pocztek nowego wiata, a omega, e wiat ten bdzie trwa wiecznie. Zamknity midzy tymi dwiema literami dziwny ukad tekstu moe by aluzj do nowego porzdku wiata, ktry w aden sposb nie powinien zosta zmieniony: niebo nowe i ziemia nowa" co, co musi trwa po wieczne czasy. Czy alfa i omega s znakami czsto uywanymi w Biblii? Bynajmniej. Znajdujemy je wycznie w Apokalipsie, ktrej autorem jak gosi tradycja jest Jan. Mona zatem
* Apokalipsa w. Jana, 21, 1 i 6.

191

pomyle, e skoro ten tekst zosta w taki sposb ujty w ramy alfy i omegi, jego ukad ma co wsplnego z Ewangeli wedug witego Jana. Nil wsta i podszed do zamknitego okna. Ukad tekstu niezaleny od sensu sw, majcy zwizek z Ewangeli przypisywan Janowi. Nic innego nie mog po wiedzie, dopki nie sid do stou i nie obejrz tej inskrypcji ze wszystkich stron, jak z pewnoci postpi Andriej. W ka dym razie wszystko zdaje si krci wok czwartej ewangelii i wanie dlatego te badania tak interesoway mojego przyjaciela. Nil da znak Leelandowi, eby podszed do okna. Jutro mnie nie zobaczysz. Zamkn si w swoim pokoju w San Girolamo i wyjd stamtd dopiero, gdy odnajd sens tej inskrypcji. Zobaczymy si pojutrze. Mam nadziej, e wszystko si w kocu wyjani. Potem bdziesz musia dopuci mnie do Internetu, bo chciabym poszuka czego w bibliotekach caego wiata. Ruchem gowy wskaza widoczny ponad dachami wierzchoek kopuy Bazyliki w. Piotra. By moe Andriej umar, bo odkry co, co zagraao temu... Gdyby zamiast patrze na kopu Watykanu, spojrzeli na ulic, zobaczyliby w jednej z bram wjazdowych modego mczyzn spokojnie palcego papierosa. Jego ubir, na ktry skaday si jasne spodnie i gruba kurtka, niczym nie rni si od ubra innych przechodniw. Jego czarne oczy wpatryway si bacznie w trzecie pitro domu przy via Aurelia.

48

Pnym wieczorem tego samego dnia w budynku kongregacji wiato palio si tylko w oknach biura Catzingera, ktry wpuci Calfo i zwrci si do niego rozkazujcym tonem. - Monsignore kardyna potrzsa pojedyncz kartk oto drugi raport Leelanda, jaki otrzymaem p nym popoudniem. On sobie z nas kpi! Pisze, e rozmawiali wycznie o piewach gregoriaskich. Tymczasem wedug ciebie cae przedpoudnie spdzili w mieszkaniu przy via Aurelia? A do godziny czwartej, Eminencjo, potem Francuz wyszed i uda si do San Girolamo, gdzie zamkn si w swoim pokoju. Moje informacje s absolutnie pewne. Nie interesuje mnie, z jakiego rda pochodz. Postaraj si dowiedzie, o czym rozmawiali w mieszkaniu Leelanda: musimy wiedzie, co chodzi po gowie temu Francuzowi. Czy wyraziem si dostatecznie jasno?
* * *

Wczesnym rankiem nastpnego dnia pewien turysta zdawa si ywo zainteresowany rzebami na kapitelu budynku teatru Marcellusa zamykajcego obszar targowiska wow w staroytnym Rzymie Foro Boario. Nieco dalej wznosz si proste kolumny wityni Fortuna Virile, zwieczone korynckimi o193

dziami, przypominajcymi znawcom, jakiemu kultowi bya powicona. Tu obok jest maa, okrga witynia westalek, ktre ofiaroway swoj nieskalan czysto bstwom miasta i podtrzymyway wity ogie. Przechodzc obok tych przylegajcych do siebie budowli, turysta umiecha si: Mskie bogactwo, a tu obok nieskalana czysto. Bg Eros w ssiedztwie boskiej czystoci: Rzymianie ju wtedy rozumieli to, co wspczeni mistycy tylko wzbogacili". Jego spodnie nie byy w stanie ukry wydatnych poladkw, a prawa rka wcinita w kiesze zamszowej marynarki skrywaa bardzo pikny piercie tkwicy na serdecznym palcu. Nigdy nie rozstawa si z tym cennym klejnotem. Po chwili podszed do niego mczyzna, ktry ostentacyjnie trzyma w rce gruby przewodnik po Rzymie. Salam alejkum, monsignore! We alejkum salam, Moktarze. Pyta z Germigny przetransportowana. Dobra robota! Wycign z kieszeni kopert, ktra zmienia waciciela. Moktar Al-Korejsz pomaca j szybko, nie otwierajc, po czym umiechn si szeroko do swojego rozmwcy. Poszedem obejrze budynek przy via Aurelia. Nie ma w nim adnego mieszkania do wynajcia. Ale na drugim pitrze, tu pod mieszkaniem Americano, jest wolna kawalerka. Za ile? Syszc cen, Calfo skrzywi si: by moe wkrtce Stowarzyszenie witego Piusa V nie bdzie ju musiao liczy si z kadym groszem. Rozpi marynark i z wewntrznej kieszeni wyj drug kopert, tyle e wiksz i grubsz. Id zaraz obejrze t kawalerk, dobij targu w sprawie kupna i ka sobie przekaza klucz. Leeland zostanie duej w kongregacji, bdziesz wic mia trzy godziny, by zrobi, co trzeba. Monsignore! Mog zainstalowa podsuch w cigu jednej godziny. Czy twj zaprzyjaniony wrg wyjecha do Izraela? 194

 Zaraz po naszej maej eskapadzie. Przygotowuje si do midzynarodowego tournee, ktre rozpocznie seri koncertw w Rzymie z okazji wit Boego Narodzenia. To wietnie. Bardzo dobra przykrywka, bo moe si zdarzy, e bdziesz musia poprosi go o wsparcie. Moktar rzuci mu porozumiewawcze spojrzenie. A Sonia? Jeste z niej zadowolony? Calfo ukry irytacj i odpowiedzia oschym tonem: Jestem z niej bardzo zadowolony, dzikuj. Ale nie tramy czasu, mah salam. Dwaj mczyni skinli gowami na poegnanie. Moktar przeszed przez most Isola na drugi brzeg Tybru, a Calfo na skrt przez piazza Navona. Chrzecijastwo mogo narodzi si tylko w Rzymie, myla, przygldajc si po drodze rzebom Berniniego i Brunelleschiego, ustawionych dramatycznie naprzeciw siebie. Pustynia niczego nie wyjanij. Jednak, by ukaza si we wcieleniu, Bg potrzebuje dozna cielesnych.

49
Qumran, rok 68 Ciemne chmury zbieray si nad Morzem Martwym. W tym miejscu nigdy nie pada z nich deszcz; one zapowiadaj katastrof. Iokhanan da znak swojemu towarzyszowi, by i naprzd. Bezszelestnie podeszli pod mur obronny. Zatrzyma ich gardowy gos: Kto idzie? Bene Izrael! ydzi. Mczyzna, ktry ich zatrzyma, spojrza podejrzliwie. Jak przedostalicie si a tutaj? Najpierw przez gry, potem przedzieraj c si przez plantacje Ein Feshka. Bya to jedyna droga: legiony rzymskie otaczaj Qumran. Mczyzna splun na ziemi. Synu ciemnoci! Po co tu przybylicie? Szukacie mierci? Przybywam z Jerozolimy, musimy zobaczy si z Szymonem Ben-Yairem. Zna mnie, wic od razu prowad nas do niego. Przeszli przez mur i zatrzymali si zdumieni. Miejsce spokojnej modlitwy i skupienia zamienio si teraz w ogromny karawanseraj. Mczyni czycili miechu wart bro, dzieciaki biegay i wrzeszczay, ranni jczeli, lec na goej ziemi. 196

Iokhanan by tu ju dawniej, kiedy towarzyszy swojemu przybranemu ojcu, gdy ten chcia spotka si ze swoimi przyjacimi esseczykami. Teraz, w zapadajcym zmroku, zatrzyma si niezdecydowany przed grup starszych mczyzn siedzcych pod murem skryptorium, gdzie kiedy spdza dugie godziny, przygldajc si skrybom krelcym na pergaminie hebrajskie litery. Stranik zbliy si do jednego ze starcw i szepn mu co na ucho. Ten podnis si wawo i rozpostar ramiona. Iokhanan! Nie poznajesz mnie? To prawda, e w cigu miesica postarzaem si o cay wiek. Kto jest z tob? Mam chore oczy i prawie nic nie widz. Wprost przeciwnie, poznaj ci Szymonie! Jest tu ze mn Adon, syn Eliezera Ben-Akkai. Podejd tu, Adonie, niech ci uciskam... A gdzie Osjasz? Towarzysz Iokhanana spuci gow. Mj brat zgin na nizinie Ashkelon, trafiony strza rzymskiego legionisty. Ja sam cudem uniknem spotkania z onierzami V legionu. Oni s niezwycieni. Ci synowie ciemnoci zostan pokonani, Adonie. My jednak umrzemy przed nimi, bo Qumran jest jak owoc dojrzay do zerwania. Wespazjan przej dowdztwo nad X legionem Fretensis", ktry nas otacza i chce zaatakowa Jerozolim od poudnia. Przez cay dzie moglimy przyglda si ich przygotowaniom. Brakuje nam ucznikw, a tamci szkol si na naszych oczach. Wszystko rozegra si tej nocy. Iokhanan przyglda si w milczeniu tym niezwykym ludziom, ktrych historia nie oszczdzia. Odezwa si ponownie: Szymonie, czy widziae moe mojego abbu? Przemierzaem ten kraj przez ponad trzy miesice i niczego nie dowiedziaem si ani o nim, ani o jego uczniach. W Pelli nikogo nie zastaem. Zaropiaymi oczami Szymon spojrza w niebo: zachodzce soce owietlao chmury od spodu. Najpikniejszy spektakl na 197

wiecie, jak o poranku w dniu stworzenia wiata. Ale tego wieczoru skoczy si nasz wiat. Przeszed tdy, uciekajc. Towarzyszyo mu co najmniej piciuset nazarejczykw, mczyzn, kobiet i dzieci. Chcia ich wysa do Arabii, a na brzeg morza. Ma racj: jeli uda im si uciec przed Rzymianami, bd ich przeladowa chrzecijanie, ktrzy ich nienawidz. Nasi ludzie odprowadzili ich do granic pustyni Edom. Czy mj ojciec wyruszy z nimi? Nie, rozsta si z nimi w Beer-Sheba, podczas gdy oni podyli na poudnie. Na pustyni Idumejskiej yje nadal niewielka wsplnota esseczykw. To tam bdzie na ciebie czeka. Ale czy ty zajdziesz tak daleko? Wpade w sie, ktrej oczka zacieniaj si wok synw wiatoci. Czy pragniesz przey z nami Dzie i wej tej nocy w jego wiato Iokhanan ? oddali si i zamieni kilka sw z Adonem: Szymonie, musz doczy do mojego ojca, potem sprbujemy uciec razem. Przedtem jednak chc w bezpiecznym miejscu ukry pewien wity depozyt. Pom mi, prosz. Podszed do starca i szepta mu do ucha. Szymon wysucha go uwanie i pokiwa gow. Wszystkie nasze wite zwoje zostay zoone w grotach niedostpnych dla tych, ktrzy nie znaj gr. Jeden z naszych ludzi zaprowadzi ci tam, lecz nie bdzie mg wspi si z tob na gr. O, posuchaj... Od strony rzymskiego obozu dochodziy nawoywania trbek. Wzywaj do ataku!". Szymon wyda krtki rozkaz wartownikowi. Mczyzna bez sowa kiwn na Iokhanana i Adona, by poszli za nim. W tym samym czasie zwali si na esseczykw deszcz pierwszych strza, zaguszany okrzykami przera onych dzieci i kobiet. Minli tum bladych mczyzn pdzcych w stron wschodniej czci muru i przebiegli przez bram wychodzc na gry. Zagada Qumran wanie si zacza. 198

Iokhanan odruchowo wsun rk za pasek: wydrony kawaek bambusa przekazany mu przez ojca w Pelli by na swoim miejscu.
* * *

Osada Khirbet Qumran przylega do stromej skay, a jej zabudowania zostay wzniesione na paskowyu lecym nad Morzem Martwym. Skomplikowany system kanaw doprowadza wod do centralnego basenu, w ktrym esseczycy dokonuj obrzdku chrztu. Prowadzeni przez przewodnika, Iokhanan i Adon szli najpierw wzdu kanaw. Zgici wp przeskakiwali od drzewa do drzewa. Do ich uszu dochodziy odgosy toczonej niedaleko okrutnej bitwy. Zdyszany Iokhanan poprosi, eby zatrzymali si na chwil. Nie by ju mody... Spojrza w gr. Wznoszca si przed nimi wysoka skaa opadajca bardzo stromo w d z pocztku wydawaa si naga. Przyjrzawszy si jednak dokadnie, zauway, e jest utworzona z ogromnych zwaw skalnych porysowanych skomplikowanymi splotami cieek i poprzecinanych parowami wiszcymi nad przepaci. Tu i wdzie widoczne byy ciemne plamy jaski. To do nich esseczycy przenieli ca swoj bibliotek. Jak tego dokonali? Gra wydawaa si niedostpna! Na samym szczycie dojrza ruchome dwignie rzymskich katapult wycelowanych w stron obozu i gotowych do morderczego ataku. Rozstawieni w stumetrowym szeregu ucznicy wypuszczali strzay z przeraajc czstotliwoci. Iokhanan nie mia odwagi spojrze za siebie. Przewodnik wskaza im drog prowadzc do jednej z grot. S w niej nasze najwaniejsze zwoje. Sam umieciem tam Regu zrzeszenia naszej wsplnoty. W dugiej cianie po stronie lewej, w trzecim glinianym dzbanie, liczc od wejcia. Jest bardzo dua, wic bdziesz mg woy do niej swj pergamin. Niech Bg ma was w swojej opiece! Moje miejsce jest na dole. Shalom! 199

Oddali si w przeciwnym kierunku, zbiegajc w d prawie na czworakach. Chcia przey dzie ze swoimi brami. Tymczasem Iokhanan i Adon podjli dalsz wspinaczk. Idc po otwartym terenie na przestrzeni o miuset metrw, nadal trzymali si linii drzew i przeskakiwali od jednego do drugiego. Podrne sakwy obijay si o biodra i utrudniay ruchy. Nagle blisko nich spad grad strza. Spjrz, Adonie! Dostrzegli nas! Biegnijmy do podna gry! Ale dwie nieuzbrojone postacie oddalajce si w kierunku przeciwnym do toczcej si bitwy prdko przestay interesowa rzymskich ucznikw. Bez tchu dotarli w kocu na paszczyzn, gdzie poczuli si jako tako bezpieczni. Teraz trzeba byo pi si w gr. W rumowisku skalnym zobaczyli cieki wydeptane przez kozy. Do groty dotarli dopiero pod wieczr. Pospiesz si, Adonie, zaraz zrobi si ciemno! Wejcie do groty okazao si tak wskie, e aby dosta si do wntrza, wsuwali najpierw nogi. O dziwo, w rodku byo wicej wiata ni na zewntrz. Nie odzywajc si do siebie, dwaj mczyni obmacali podoe po lewej stronie i natrafili na wiele stokw wystajcych z piasku. Byy to gliniane, do poowy zakopane dzbany, zamknite pokrywkami w ksztacie miski. Przy pomocy Adona Iokhanan ostronie otworzy trzeci dzban po lewej stronie od wejcia. Poow miejsca zajmowa rulon zawinity w ptno nasczone smo. Z nalenym szacunkiem otworzy bambusowy schowek, ktry wyj zza paska, i wycign arkusik pergaminu przewizany lnianym sznurkiem. Wsun go do wntrza dzbana tak, aby nie przylepi si do rulonu pokrytego smo. Nastpnie pooy na dzbanie pokrywk i przysypa piaskiem po sam szyjk. Gotowe, abbu, teraz moemy umrze: twj list jest tu bezpieczny. Jeli chrzecijanom uda si zniszczy wszystkie kopie, ktre poleciem zrobi, orygina przetrwa tutaj.
200

Stojc przed grot patrzyli na ponce zabudowania w Qumran i wyobraali sobie potworne sceny. Legionici przechodzili przez mur i czwrkami przeszukiwali wszystkie domostwa, zostawiali za sob trupy mczyzn, kobiet i dzieci z podernitymi gardami. Esseczycy ju si nie bronili. Przy gwnym basenie Iokhanan dojrza zbit mas klczcych ludzi. Porodku sta mczyzna w biaych szatach, ktry wznosi ramiona ku niebu. To Szymon! Baga Wiekuistego, by w tej wanie chwili przyj do siebie synw wiatoci! Odwrci si w stron Adona. To ty i twj brat przenielicie zwoki Jezusa do miejsca, w ktrym teraz spoczywa. Odkd Osjasz nie yje, tylko ty oraz mj abbu wiecie, gdzie znajduje si grb. Jego list jest tu bezpieczny. Zanim Bg wezwie nas do siebie, uczynilimy to, co do nas naleao. Ciemnoci zapady nad Morzem Martwym. Wszystkie tereny wok Qumran otoczyy strae. Jedynym miejscem, ktrdy mogli wydosta si z okrenia, bya oaza leca w pobliu Ein Feshka. T sam drog przybyli. W chwili gdy tam docierali, ujrzeli uzbrojon grup idc z pochodniami w ich kierunku. Kto krzykn, kaleczc jzyk hebrajski: Sta! Kim jestecie? Kiedy rzucili si do ucieczki, polecia za nimi grad strza. Chcc znale schronienie pod pierwszymi drzewami oliwnymi, Iokhanan pdzi co si w nogach z sakw obijajc si po bokach. Nagle usysza za sob zduszony krzyk. Adonie! Jeste ranny? Zawrci i pochyli si nad towarzyszem; midzy jego opatkami tkwia rzymska strzaa. Ranny zdoa jedynie wyszepta: Uciekaj, bracie! Uciekaj, i niech Jezus ci prowadzi! Przyczajony w gaju oliwnym Iokhanan zobaczy, jak legionici dobijaj ciosami mieczy drugiego syna Eliezera Ben-Akkai. Od tej pory jeden tylko czowiek zna miejsce grobu Jezusa.

50

Nil szed wawym krokiem: ostre soce wlizgiwao si midzy wysokie mury via Salaria. Cay poprzedni dzie spdzi zamknity w swoim pokoju, chodzi na posiki razem z innymi mnichami, lecz nie uczestniczy czynnie w ich rzadkich i krtkich naboestwach liturgicznych. Nieprzerwanego potoku sw ojca Jana wysucha tylko w porze kawy, ktr wypili w krugankach klasztornego dziedzica. My wszyscy tutaj pamitamy dobre czasy San Girolamo, kiedy to mielimy nadziej podarowa wiatu now wersj Biblii w jzyku aciskim. Od kiedy pokonaa nas nowoczesno, nasza praca przestaa mie sens, a do biblioteki nikt nie zaglda. Nie tylko nowoczesno: by moe pokonaa was take prawda, pomyla Nil, ykajc brunatn ciecz bdc obraz dla Rzymu, miasta syncego z wymienitej kawy. Tego ranka czu si lekko i prawie zapomnia o przygnbiajcej atmosferze, w jakiej ton od dnia przyjazdu, o nieufnoci wszystkich wobec wszystkich i o wyznaniu Leelanda: Moje ycie jest skoczone. To oni je zniszczyli". Gdzie podzia si ten wysoki student, powany i zarazem dziecinny patrzcy na wszystko dokoa z niezmiennym optymizmem, ktry wydawa si rwnie niezniszczalny jak jego wiara w Ameryk ?
202

Nil zmaga si z inskrypcj na pycie, ogldajc j ze wszystkich stron. Bliski rezygnacji wpad nagle na pomys, by porwna tajemniczy tekst z manuskryptem koptyjskim, co rzucio na spraw nowe wiato. Jedno z dwch zda wystarczyo, by bardzo pnym wieczorem dotar do sedna. Andriej mia racj: naleao wszystko porwna z sob. Zebra rozproszone elementy napisane w rnych epokach w ewangelii z pierwszego wieku, w manuskrypcie z trzeciego wieku oraz na pycie z Germigny z wieku smego. Wreszcie zaczyna dostrzega czc je ni przewodni. Teraz naleao si jej trzyma. Przypomnia sobie sowa przyjaciela: Szukaj prawdy, Nil, bo to dla niej wstpie do klasztoru". Ta prawda pomci Andrieja.
* * *

Kiedy wszed do mieszkania na via Aurelia, pokj by jasno owietlony, a Leeland gra etiud Chopina. Powita go umiechem. Nil nie mg uwierzy, e dwa dni wczeniej ten sam czowiek ukaza mu wiat w czarnych barwach. Podczas pobytu w Jerozolimie spdziem duo czasu u boku Artura Rubinsteina, ktrego ycie dobiegao wwczas koca. Zbieralimy si u niego. Byo nas okoo dziesiciu studentw, Izraelczykw i cudzoziemcw. Miaem szczcie widzie, jak pracowa nad t etiud. A co u ciebie? Udao ci si rozwiza ten rebus? Nil da znak, eby Leeland usiad obok niego. Wszystko stao si jasne, kiedy wpadem na pomys, eby ponumerowa jedn po drugiej linijki inskrypcji. A oto rezultat:
1 2 3 4 5 credo in deum patrem om nipotentem creatorem cel i et terrae et in iesum c ristum filium ejus unicu m dominum nostrum qui co

203

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

nceptus est de spiritu s ancto natus ex maria vir gine passus sub pontio p ilato crucifixus mortuus et sepultus descendit a d inferos tertia die res urrexit a mortuis ascend it in coelos sedet ad dex teram dei patris omnipot entis inde venturus est iudicare vivos et mortuo s credo in spiritum sanc tum sanctam ecclesiam ca tholicam sanctorum commu nionem remissionem pecca torum carnis resurrectio nem vitam eternam amen.

Dwadziecia dwie linijki... szepn Leeland. Dokadnie dwadziecia dwie. Wtedy zadaem sobie pierwsze pytanie: dlaczego dodano litery alfa i omega na pocztku i na kocu tekstu? Ju to mwie. Po to, eby wyry w marmurze nowy porzdek wiata, niezmienny, na wieczno. Tak, ale udao mi si pj o wiele dalej. Kada linijka z osobna nie ma adnego znaczenia, ale liczc znaki to znaczy litery i spacje zorientowaem si, e w kadej jest ich tyle samo, dokadnie dwadziecia cztery. Doszedem wic do wniosku, e jest to kod numeryczny oparty na symbolice liczb amigwka bardzo rozpowszechniona w Staroytnoci i w pocztkach redniowiecza. Kod numeryczny? A co to takiego? Czy wiesz, e dwanacie doda dwanacie rwna si dwadziecia cztery? Leeland gwizdn przez zby.
204

 Chyl czoo przed twoim geniuszem: cay dzie powici, eby doj do takiego wniosku! Nie kpij sobie, tylko suchaj uwanie. Podstaw numeryczn tego kodu jest liczba dwanacie, ktra w Biblii symbolizuje doskonao narodu wybranego: dwunastu synw Abrahama, dwanacie plemion Izraela, dwunastu apostow. Jeli liczba dwanacie oznacza doskonao, to dwa razy dwanacie szczyt doskonaoci. Dla przykadu: w Apokalipsie Bg w majestacie ukazuje si w otoczeniu dwudziestu czterech starcw, czyli dwakro dwunastu. Kada linijka inskrypcji zawiera dwa razy dwanacie znakw: zatem kada jest absolutnie doskonaa. Brakuje jednak dwch liter, eby otrzyma regularne linijki zoone z dwudziestu czterech znakw: dlatego wanie na pocztku pierwszego wiersza dodano liter alfa, a na kocu ostatniego liter omega. W ten sposb zaatwiono dwie sprawy, poniewa jednoczenie wprowadzono przejrzyst aluzj do Apokalipsy witego Jana: Jam Alfa i Omega, Pocztek i Koniec". Dziki temu kodowi tekst wprowadza nowy wiat, niezmienny. Czy to dla ciebie jasne? Jak dotd, owszem. Jeeli dwa razy dwanacie przedstawia doskonao absolutn, to kwadrat tej doskonaoci, czyli dwadziecia cztery razy dwadziecia cztery, jest doskonaoci wieczn: w Apokalipsie mur obronny boskiej Jerozolimy wiecznego miasta mierzy sto czterdzieci cztery okcie", czyli liczb dwanacie podniesion do kwadratu. eby Credo przedstawiao doskonao absolutn, zgodn z tym szczeglnym kodem, musiaoby zosta rozmieszczone w dwudziestu czterech linijkach liczcych kada po dwadziecia cztery znaki: kwadrat doskonay. Zgadzasz si? Liczy jednak tylko dwadziecia dwie linijki. No wanie. Do doskonaego kwadratu brakuje dwch wierszy. Tak si skada, e tekst zatwierdzony na soborze nicejskim zawiera dwanacie wyzna wiary. Bardzo stara
205

legenda gosi, jakoby podczas ostatniej wieczerzy spoywanej w sali na grze kady z dwunastu apostow zoy na pimie jedno z wyzna wiary. Std twierdzenie, nieco naiwne, o apostolskim pochodzeniu Credo. Dwunastu apostow, dwanacie wyzna wiary, w dwunastu zdaniach, kadym podzielonym na dwa wiersze skadajce si z dwudziestu czterech znakw: zgodnie z rygorystycznym jzykiem kodu numerycznego naleao dy do uzyskania doskonaego kwadratu, to jest dwudziestu czterech wierszy zawieraj cych dwadziecia cztery znaki. Tymczasem, jak susznie zauwaye, s tylko dwadziecia dwie linijki: zatem kwadrat nie jest doskonay, brakuje jednego apostoa! Do czego ty waciwie zmierzasz?
* * *

W czwartkowy wieczr ostatniej wieczerzy do sali na grze wraz z Jezusem wchodzi dwunastu mczyzn oraz ich szanowny gospodarz, ukochany ucze: razem trzynastu wiadkw. Podczas wieczerzy Judasz wychodzi, eby uzgodni spraw zatrzymania Mistrza: na miejscu pozostaje dwunastu mczyzn. Ale jeden spord dwunastu jest tym, ktry nastpnie zostanie usunity ze wszystkich tekstw, a take wymazany z pamici. Nie mona go zaliczy do dwunastu apostow, czyli tych, ktrzy na podstawie wasnych wiadectw zao wkrtce Koci. Tamtego naley odsun za wszelk cen, aeby nigdy nie mg by uwaany za jednego z Dwunastu. Podzia tekstu na dwadziecia cztery wiersze mgby oznacza, e w tamten wieczr take ten czowiek zoy jedno z dwunastu wyzna wiary skadajcych si na Credo. Byoby to jednoznaczne z uznaniem autentycznoci jego wiadectwa na rwni ze zoonymi przez pozostaych apostow. Brakujca podwjna linijka, Rembercie, jest to puste miejsce po tym, ktry w czwartek szstego kwietnia roku trzydziestego spoczywa u boku Mistrza i ktry zosta wykluczony z grona Dwunastu w czasie, gdy powstawa 206

Koci. Jest to niezbity dowd, e u boku Jezusa by trzynasty aposto! Nil otworzy teczk ze swoj dokumentacj. Wyj z niej fotokopi manuskryptu koptyjskiego i poda Leelandowi. Oto moje tumaczenie pierwszego zdania: Wyznanie wiary dwunastu apostow zawiera ziarno wasnej destrukcji. Oznacza to, e gdyby ukochany ucze doda swoje wiadectwo do przedstawionych przez jedenastu apostow - gdyby byy dwadziecia cztery wiersze zamiast dwudziestu dwch Credo zostaoby zniszczone, a oparty na nim Koci unicestwiony. Ta inskrypcja wyryta w marmurze w smym wieku dobitnie wiadczy o wykluczeniu pewnego czowieka: trzynastego apostoa. Na przestrzeni wiekw wielu ludzi sprzeciwiao si uznaniu boskoci Jezusa, ale nikogo nie cigaa nienawi rwnie zajada. Zatem musi by w nim co szczeglnie niebezpiecznego i zastanawiam si, czy Andriej nie zgin dlatego, e odkry to co.
* * *

Leeland wsta, podszed do fortepianu i wzi kilka akordw. Czy sdzisz, e tekst Credo zosta zakodowany w chwili jego powstania? Oczywicie, e nie. Sobr nicejski zebra si w trzysta dwudziestym pitym roku, pod nadzorem cesarza Konstantyna, ktry domaga si, eby wiara w bosko Jezusa zostaa narzucona caemu Kocioowi. Naleao pokona arianizm, ktry odmawia uznania tej boskoci, naraajc na niebezpieczestwo jedno imperium. Jestemy w posiadaniu wielu sprawozda z dyskusji: nic nie wskazuje, e przy opracowaniu Symbolu Nicejskiego, ktry zreszt opiera si na starszym tekcie, kierowano si innymi wzgldami ni czysto politycznymi. Nie, dopiero znacznie pniej, w pocztkach zauroczonego ezoteryzmem redniowiecza, pojawia si potrzeba zakodowania tego tekstu i wygrawerowania go na pycie umieszczonej na najbardziej wi207

docznym miejscu w cesarskim kociele. Po to, by potwierdzi wprawdzie duo pniej, lecz po raz kolejny usunicie wiadectwa uznanego za niezwykle niebezpieczne. Czy naprawd sdzisz, e prosty wieniak mieszkajcy w dolinie Loary i uczszczajcy do kocioa w Germigny by w stanie zrozumie znaczenie inskrypcji, ktr mia przed oczami? Z ca pewnoci nie. Kody numeryczne s zazwyczaj bardzo skomplikowane i zrozumiae jedynie dla garstki wtajemniczonych, ktrzy i tak wiedz, co zawiera kod. Nie zostay stworzone jak kapitele naszych romaskich kociow dla prostaczkw, lecz dla wybranych. T pyt wygrawerowano dla wadcw cesarstwa po to, eby przypomina elicie dziercej wadz w szczeglnoci biskupom jaka jest jej misja: utrzyma po wieczne czasy Alf i Omeg, wiar w bosko Jezusa potwierdzon przez Credo, fundament Kocioa, najwaniejszy mur obronny cesarskiego autorytetu. To zdumiewajce! Zdumiewajce jest to, e poczwszy od koca pierwszego wieku zawizuje si sprzysienie majce za zadanie strzec tajemnicy trzynastego apostoa. Jedno wiadectwo jego istnienia znajdujemy w manuskrypcie koptyjskim z wieku trzeciego, drugie w smym wieku w inskrypcji na pycie z Germigny, a by moe sjeszcze inne. Nie skoczyem nad tym pracowa. To strzeona przez wadze kocielne tajemnica przewijajca si przez histori Zachodu, ktrej odkrycia jestem bliski, podobnie jak przede mn Andriej. Jednego jestem pewien: ta tajemnica moe podway to, co najistotniejsze w wierze goszonej przez hierarchi Kocioa. Leeland zamilk nagle jak zwierz, ktre czym prdzej chce ukry si w swojej norze. Ta wanie hierarchia podwaya sens jego ycia. Wsta i woy paszcz. Chodmy do Watykanu, jestemy ju spnieni... Co zamierzasz teraz zrobi ? Od jutra siadam przed twoim komputerem i szperam
208

w Internecie. Bd szuka dwch dzie Ojcw Kocioa, ktre mona znale wycznie dziki systemowi Deweya, a ktre znajduj si zapewne w jakich bibliotecznych zbiorach w zapadym zaktku wiata.
* * *

W mieszkaniu pitro niej Moktar sysza ca rozmow. Wywieszka na drzwiach z napisem Na sprzeda" zostaa zdjta poprzedniego dnia, mia wic wystarczajco duo czasu na zaoenie podsuchu. Na stole z surowego drewna ustawi aparatur elektroniczn, z ktrej zwisao mnstwo przewodw. Jeden z nich przechodzi przez sufit, a jego starannie ukryta kocwka tkwia teraz w nodze fortepianu Leelanda. Maleki mikrofon wielkoci ziarna soczewicy umieci w zawiasie pokrywy. eby go wykry, trzeba by rozebra cay instrument. Magnetofony podczone do przewodu nagryway wszystko od momentu wejcia Nila do mieszkania Leelanda. Siedzc ze suchawkami na uszach, Moktar nie straci ani sowa z rozmowy, cho niewiele z niej zrozumia. W kadym razie nic, co wizaoby si z jego misj. Zdj tam z drugiego magnetofonu: dostarczy j do Watykanu, a Calfo dobrze mu za ni zapaci. Pierwsza przeznaczona bya dla uniwersytetu AlAzhar w Kairze.

51

Moi bracia... Zaczynao si zebranie Stowarzyszenia witego Piusa V, pierwsze od czasu przyjcia nowego brata. Na kocu stou siedzia skromnie dwunasty aposto, Antonio. Moi bracia, chc przedstawi wam jeden z dowodw na istnienie tajemnicy, ktrej mamy obowizek strzec: dopiero co odnaleziony jest od niedawna w naszym posiadaniu. Mam na myli inskrypcj umieszczon przez Karola Wielkiego w ko ciele w Germigny, ktrej ukryty sens moe by zrozumiay jedynie dla kilku wybitnych badaczy. Ciesz si, e mog j wam dzisiaj pokaza. Drugi i trzeci apostole, prosz ... Dwaj bracia wstali i stanli przed krucyfiksem po lewej i prawej stronie praata, przewodnicz cego Stowarzyszenia, ktry chwyci gwd tkwicy w stopach Mistrza. Dwaj jego podwadni wyjli gwodzie wbite w jego praw i lew do. Na dany znak kady z nich obrci je zgodnie ze znanym szyfrem. Da si sysze trzask i mahoniowa pyta przesuna si, odsaniajc trzy pki. Na dolnej, lecej na poziomie podogi, ukazaa si kamienna pyta ustawiona pod ktem. Bracia moi, moecie podej i odda jej cze.
* * *

210

Apostoowie wstali, podchodzili kolejno i klkali przed pyt. Zaprawa murarska zostaa z niej starannie usuni ta: aciski tekst Credo z soboru nicejskiego by doskonale widoczny, rozmieszczony w dwudziestu dwch wierszach jednakowej dugoci, ujtych w dwie litery alfabetu greckiego. Kady z braci pochyla si nisko, unosi ptno okrywajce doln cz twarzy i przykada usta do alfy i omegi, po czym podnosili si i caowali piercie biskupi podstawiany przez przewodniczcego stojcego pod krzyem. Antonio by bardzo wzruszony, kiedy nadesza jego kolej. Po raz pierwszy widzia otwart szaf: wewntrz znajdoway si dwa materialne dowody istnienia tajemnicy, ktrych sama obecno uzasadniaa dziaalno Stowarzyszenia Dwunastu. Powyej pyty, na rodkowej pce, byszczaa leciutko skrzynka ze szlachetnego drewna. Skarb templariuszy! W przyszy pi tek, trzynastego dnia miesica, take ona zostanie wystawiona do adoracji przez braci. Najwysza pka bya pusta. Podnoszc si z klczek, Antonio rwnie przyoy usta do piercienia przewodniczcego. Usiany czerwonymi plamkami ciemnozielony jaspis, oszlifowany w ksztat asymetrycznego rombu, by osadzony w srebrnej, misternie cyzelowanej oprawie nadajcej mu wygld miniaturowej trumny. Piercie papiea Ghislieri! *. Z bijcym sercem wrci na swoje miejsce na dwunastym krzele, podczas gdy Calfo zasuwa mahoniowy panel, ktry zamkn si z trzaskiem. Moi bracia, na najwyszej pce tego schowka pewnego dnia powinien znale si najcenniejszy ze wszystkich skarbw, przy ktrym zbledn wszystkie bdce obecnie w naszym posiadaniu. To skarb, o ktrego istnieniu jestemy przekonani, cho nie wiemy jeszcze, gdzie si znajduje. Prowadzone poszukiwania by moe pozwol nam go odzyska i umieci w bezpiecznym miejscu pod nasz stra. Wwczas bdziemy
* Giovanni Michele Ghislieri, od 1566 r. papie Pius V, wity.

211

mie pewno, e wypenilimy do koca nasz misj: ochron osoby Chrystusa zmartwychwstaego. Amen! Kiedy Calfo wrci na swoje miejsce po prawej stronie tronu pokrytego czerwonym aksamitem, rado rozwietlia twarze Jedenastu. Zwolniem dwunastego apostoa z obowizku podsuchiwania dwch mnichw. Nadzr taki wymaga czasu, co absorbowaoby go niepotrzebnie. Zadanie to zleciem mojemu palestyskiemu agentowi i wkrtce bd mg poinformowa was o treci rozmw zarejestrowanych na tamach magnetofonowych, ktre zaczem analizowa. Dwunasty aposto bdzie dyskretnie nadzorowa archiwa Biblioteki Watykaskiej. Ojciec Breczyski jeszcze go nie zna, co bardzo uatwi mu wykonywanie tego zadania. Na razie ja sam mam piecz nad informacjami przekazywanymi kardynaowi. Jeli chodzi o Ojca witego, w dalszym cigu trzymamy go w cakowitym oddaleniu od tej sprawy, zbyt dla niego cikiej. Jedenastu zgromadzonych pokiwao gowami na znak aprobaty. Ta misja musi by prowadzona niezwykle ostronie: przewodniczcy stowarzyszenia bdzie mia okazj udowodni swj profesjonalizm.

52
Pustynia Idumejska, rok 70 Spae, abbu? Od czasu, gdy znalazem si na tej pustyni i czekaem na twoje przybycie, ycie tlio si jeszcze we mnie. Teraz, kiedy ju tu jeste, mog spokojnie pogry si w innym nie... Lewe rami Iokhanana zwisao bezwadnie, a gbokie blizny znaczyy jego nagi tors. Z niepokojem patrzy na starca, ktrego twarz obiy bruzdy wywoane chorob. Bez sowa usiad ciko u jego boku. Po tym, jak wykoczyli Adona, legionici dopadli mnie w oazie Ein Feshka, ale uznawszy za martwego, odeszli. Uciekajcy esseczycy, ktrzy zdoali wymkn si z Qumran i unikn masakry, jaka nastpia po jego zdobyciu, zabrali mnie nieprzytomnego. Przez wiele miesicy pielgnowali w swojej wsplnocie na Pustyni Judzka, gdzie znaleli schronienie. Kiedy tylko doszedem do siebie, bagaem, eby pomogli mi ci odnale. Nie masz pojcia, co przeyem, wdrujc przez pustyni. Trzynasty aposto spoczywa na prostej macie przy wejciu do groty. Spoglda na szeroko otwart przed nimi gbok rozpadlin wyobion przez erozj w skaach o barwach czerwieni i ochry. Daleko na horyzoncie rysowa si acuch 213

grski sigajcy a do gry Horeb, gdzie niegdy Bg przekaza Mojeszowi swoje prawo. Esseczycy... Gdyby nie oni, Jezus nie przeyby w samotnoci czterdziestu dni na pustyni, dziki ktrym dokonaa si w nim przemiana. Gdyby nie oni, ja nie spotkabym go u boku Jana Chrzciciela, on za nie poznaby Nikodema i azarza, moich przyjaci z Jerozolimy. To w jednym z dzbanw ukrytych w ich grotach schowae mj list, w Qumran... Tak wiele im zawdziczamy! Wicej ni sdzisz. Na Pustyni Judzkiej oni nadal kopiuj rne manuskrypty. Zanim si z nimi rozstaem, przekazali mi to rzek, kadc na brzegu maty zwj pergaminw. To twoja ewangelia, ojcze, ktra kry teraz po caym imperium rzymskim. Przyniosem ci j , eby przeczyta. Starzec unis rk: mogo si zdawa, e oszczdza kady gest. Lektura bardzo mnie wyczerpuje, ty czytaj! Tekst jest o wiele duszy ni twoje opowiadanie. Oni ju nie poprawiaj, ale sami tworz. Ten Jezus, o ktrym mi opowiadae, mwi jak yd do ydw... Policzki trzynastego apostoa zarowiy si lekko. Zamkn oczy, jakby przeywa na nowo sceny, ktre wryy si gboko w jego pami. Sucha Jezusa to jakby sysze wiatr wiejcy na wzgrzach Galilei, widzie dojrzae kosy pochylajce si w porze niw, patrze na oboki pynce po niebie nad nasz ziemi Izraela... Kiedy Jezus przemawia, by jak flecista grajcy na placu targowym, jak zarzdca nawoujcy robotnikw do pracy, jak go przybywajcy na weselne przyjcie, jak widok narzeczonej przystrojonej dla swojego oblubieca... By w tym cay Izrael, z krwi i koci, wszystkie jego radoci i smutki, sodycz wieczorw nad brzegami jeziora. Bya to muzyka zrodzona z naszej rodzimej gliny, ktra wynosia nas ku jego i naszemu Bogowi. Sucha Jezusa oznaczao dostawa czyst jak rdlana 214

woda czuo prorokw przenikni t tajemnicz melodi psalmw. O tak! To naprawd by yd przemawiajcy do ydw. Temu Jezusowi, ktrego ty poznae, oni przypisuj teraz dugie przemowy w stylu gnostykw. Obwouj go Logosem Sowem wiekuistym. Powiadaj, e wszystko stao si przez niego, a bez niego nie staoby si nic". Przesta!
* * *

Spod jego zamknitych powiek wypyny dwie zy, ktre powoli cieky po policzkach pokrytych zarostem. Logos! Bezimienny bg jarmarcznych filozofw, ktrzy utrzymuj, e czytali Platona i mami rozleniwione tumy, by tym atwiej nad nimi zapanowa, a przy okazji zgarn troch grosza! Ju Grecy zmienili w boga kowala Hefajstosa, w bogini ladacznic Wenus, ponadto w innych bogw zazdrosnego ma, a take przewonika. No c, to takie atwe: bg z twarz czowieka, to podoba si gawiedzi! Czynic bogiem Jezusa, spychaj nas w mroki pogastwa, z ktrych wydosta nas Mojesz. Paka teraz bezgonie. Po chwili ciszy odezwa si Iokhanan: Niektrzy z twoich uczniw przyczyli si do nowego Kocioa, lecz inni pozostali wierni Jezusowi Nazarejczykowi. Przegania si ich ze wsplnot chrzecijaskich, przeladuje, a kilkoro nawet zabito. Jezus przestrzega nas: Przegoni was ze zgromadze, poddadz cierpieniom i bd was zabija"... Czy masz wiadomoci o nazarejczykach, ktrych musiaem opuci, by schroni si na pustyni? Przewodnicy karawan mwili mi, e po opuszczeniu Pelli wraz z tob powdrowali dalej a do oazy na Pwyspie Arabskim, zwanej jak mi si zdaje Bakka, bdcej przystankiem na handlowej drodze do Jemenu. Zamieszkuj j Beduini, ktrzy adoruj wite kamienie, ale gosz si synami 215

Abrahama, podobnie jak my. Nazarejskie ziarno kiekuje take w ziemi arabskiej! To dobrze, bd tam bezpieczni. A co sycha w Jerozolimie? Rzdzi w niej Tytus, syn Wespazjana. Miasto jeszcze si broni, ale nie wiadomo, jak dugo to potrwa... Twoje miejsce jest tam, mj synu: moja droga koczy si tutaj. Wracaj do Jerozolimy, id broni naszego domu w zachodniej dzielnicy. Masz kopi mojego listu, spraw wic, by kry. Moe ci wysuchaj. W kadym razie nie bd mogli go zmieni, jak uczynili z moj ewangeli.
* * *

Starzec zmar dwa dni pniej. Kiedy doczeka witu, promienie soca wziy go w swoje objcia, wymwi imi Jezusa i przesta oddycha.
* * *

Sarkofag z kamieni uoonych wprost na piachu w gbi doliny na Pustyni Idumejskiej by odtd grobem tego, ktry nazywa siebie ukochanym uczniem Jezusa Nazarejczyka, trzynastym apostoem, ktry by mu najbliszy i ktry by najbardziej wiarygodnym jego wiadkiem. Wraz z nim na zawsze zagina pami o grobie ukrytym gdzie daleko na pustyni, w ktrym do dnia dzisiejszego spoczywaj szcztki Sprawiedliwego, niesusznie ukrzyowanego za spraw ludzkich ambicji. Iokhanan siedzia przez ca noc u wejcia do doliny. Kiedy na przejrzystym niebie byszczao ju tylko wiato gwiazdy zarannej, wsta i ruszy na Pnoc w towarzystwie dwch esseczykw.

53

Po raz pierwszy tak wyranie sysz bezporedni wpyw melodyki rabinicznej na pie redniowieczn! Pochyleni od dwch godzin nad szklanym stoem w archiwum, porwnywali sowo po sowie manuskrypt pieni gregoriaskiej z rkopisem religijnej muzyki ydowskiej. Obydwa pochodziy sprzed jedenastego wieku i byy skomponowane na podstawie tego samego tekstu biblijnego. Leeland spojrza na Nila. Czyby pieni kocielne pochodziy naprawd od pieni piewanych w synagodze? Poszukam kolejnego tekstu w sali manuskryptw ydowskich. Tymczasem ty odpocznij sobie troch. Breczyski przyj ich tego ranka z typow dla siebie dyskrecj. Jednak po wyjciu Leelanda wykorzysta moment, e zosta sam na sam z Nilem i szepn do niego: Chciabym zamieni z tob kilka sw... Drzwi gabinetu Breczyskiego znajdoway si par metrw dalej. Nil zawaha si, ale zdj rkawiczki i ruszy za Polakiem.
* * *

Usid, prosz. Surowe i smutne pomieszczenie pasowao do osobowoci 217

jego waciciela. Pki zastawione byy rzdami ksiek, a na biurku sta komputer. Kady z naszych cennych manuskryptw figuruje w katalogu przegldanym przez uczonych z caego wiata. Aktualnie jestem w trakcie tworzenia wideoteki, dziki ktrej bdzie mona zapoznawa si z nimi za porednictwem Internetu: pewnie zdye zauway, e niewielu ludzi tu przychodzi. Odbywanie dalekich podry w celu zapoznania si z jakim tekstem przestanie by wkrtce koniecznoci. A ty bdziesz coraz bardziej osamotniony, pomyla Nil. Zapanowaa cisza, ktrej Breczyski najwidoczniej nie potrafi przerwa . Wreszcie odezwa si z wahaniem w gosie: Czy mog spyta, co ci czyo z ojcem Andriejem? Jak ju mwiem, bardzo dugo wsppracowalimy. Tak, ale... czy bye wtajemniczony w jego badania? Tylko czciowo, cho bylimy bliskimi przyjacimi. Znacznie bliszymi, ni ma to zazwyczaj miejsce we wsplnocie zakonnej. A zatem bye... blisko niego? Nil nie mia pojcia, do czego Breczyski zmierza. Bardzo lubiem Andrieja. Przyjanilimy si. Z nikim nie miaem tak bliskiego kontaktu. No tak wyszepta Breczyski tak mi si wanie wydawao. To wszystko zmienia, poniewa kiedy tylko przyjechae, pomylaem, e... e jeste jednym ze wsppracownikw kardynaa Catzingera! A co to zmienia, mj ojcze?
* * *

Polak zamkn oczy, jakby chcia znale w sobie si, by mwi dalej. Kiedy ojciec Andriej przyby do Rzymu, chcia si ze mn spotka. Korespondowalimy ze sob od dawna, ale nie znalimy si osobicie. Usyszawszy mj akcent, zacz zwraca si do mnie po polsku, ktrym znakomicie wada. 218

 Andriej by Sowianinem i zna okoo dziesiciu jzykw. Byem zdumiony, kiedy dowiedziaem si, e jego rosyjska rodzina pochodzia z Brzecia Litewskiego, lecego na ziemiach polskich zaanektowanych w dwudziestym roku przez ZSRR, na granicy terenw administrowanych przez Niemcw w trzydziestym dziewitym roku. Ten odwiecznie polski, nieszczsny skrawek ziemi by przedmiotem podania zarwno Rosjan, jak i Niemcw. Kiedy moi rodzice pobrali si, Brze by jeszcze pod butem Sowietw, ktrzy zasiedlali go rosyjskimi obywatelami przemieszczanymi wbrew ich woli. A gdzie ksidz si urodzi? W miasteczku w pobliu Brzecia. Ludno rdzennie polska bya tam traktowana niebywale twardo przez administracj sowieck, ktra gardzia narodem podbitym na dodatek katolickim. Nastpnie, po inwazji Hitlera na Zwizek Radziecki, zjawili si tam nazici. Rodzina ojca Andrieja mieszkaa niedaleko nas. Waciwie tylko ywopot oddziela ich dom od naszego. Ochraniali moich biednych rodzicw przed terrorem sianym jeszcze przed wojn na tym przygranicznym obszarze. Kiedy weszli nazici, najpierw nas ywili, a nastpnie ukryli. Gdyby nie ich pomoc, moi rodzice nie przeyliby, a ja nie przyszedbym na ten wiat. Przed mierci matka kazaa mi przysic, e nigdy nie zapomn o rodzinie Andrieja i jego bliskich. Bye najbliszym przyjacielem Andrieja, wiedz zatem, e moesz na mnie liczy.
* * *

Nil nie mg opanowa zdumienia, e Polak posun si tak daleko w swoich zwierzeniach. Tu w podziemiach Biblioteki Watykaskiej wielkie wichry historii i wojny niespodziewanie poczyy ich ze sob. Zanim Andriej zgin, sporzdzi krtk notatk o pewnych sprawach, na ktrych temat chcia ze mn po powrocie porozmawia. Usiuj zrozumie jego przesanie i krok po kroku id drog, ktr utorowa przede mn. Trudno mi uwie219

rzy, e jego mier bya dzieem przypadku. Nigdy nie dowiem si, czy rzeczywicie go zamordowano, jednak czuj, e zza grobu zleci mi kontynuowanie swoich bada. Jest to jakby pomiertny rozkaz. Czy ksidz jest w stanie to zrozumie? Rozumiem, tym bardziej e mnie powierzy sprawy, o ktrych, nawet tobie nie powiedzia. Odkrylimy nasz wspln przeszo, blisko zrodzon w okolicznociach szczeglnie bolesnych. W tym pomieszczeniu oyy duchy drogich nam istot, okryte krwi i botem. By to szok, tak dla mnie, jak dla niego. To wanie spowodowao, e kilka dni pniej zdecydowaem si zrobi dla Andrieja co, czego nie powinie nem by zrobi. Nigdy. Nil, mj chopcze, nie spiesz si, postpuj z nim ostronie. A ja musz teraz odnale pozostawione przez Andrieja numery katalogowe Deweya mniej lub bardziej kompletnych dzie Ojcw Kocioa. Jeli moje poszukiwania w Internecie nie przynios rezultatw, bd musia prosi o pomoc ksidza. Jak dotd nie odwayem si zwrci si z tym do kompetentnej osoby: im dalej si posuwam, tym wiksze mam przekonanie, e to, czego szukam, jest niebezpieczne. I to nawet bardzo Breczyski wsta na znak, e ich rozmowa dobiega koca. Powtarzam ci, moesz na mnie liczy. Musisz jednak zachowa nadzwyczajn ostrono. To, co zostao powiedziane w tych cianach, niech pozostanie midzy nami. Nil pokiwa gow i wrci do sali. Leeland sta przed stoem i w wietle lampy rozkada jaki nowy manuskrypt. Spojrza na swojego towarzysza, potem spuci gow i bez sowa, z ponur twarz zabra si do pracy.

54
Jerozolima, 10 wrzenia 10 roku Iokhanan przeszed przez poudniow bram, ktra ocalaa, i z wraenia zaparo mu dech w piersiach: Jerozolima bya jednym wielkim rumowiskiem. Oddziay Tytusa wkroczyy tu na pocztku sierpnia, potem przez cay miesic trway zaarte walki o kad ulic, kady dom. Ogarnici wciekoci onierze X legionu Fretensis" burzyli systematycznie kady kawaek muru. Zgodnie z rozkazem Tytusa cae miasto miao znikn z powierzchni ziemi, poza wityni, bo ciekaw by wizerunku Boga zdolnego obudzi tak fanatyczn wiar i poprowadzi cay nard na mier. W dwudziestym smym dniu sierpnia wkroczy wreszcie na dziedziniec prowadzcy do przenajwitszego miejsca. To tutaj jak mwiono znajduje si Jahwe, Bg ydw. Jego osoba, czyli posg albo co w tym rodzaju. Mieczem rozerwa zason sanktuarium, postpi kilka krokw i zatrzyma si zdumiony. Przed nim na zoconym stole leay dwa skrzydlate cherubiny, takie same, jakich setki widzia w Mezopotamii. Ale midzy ich rozpostartymi skrzydami nie byo niczego. Pustka. Tak wic Bg Mojesza, Bg tych wszystkich przepenionych egzaltacj ludzi, nie istnia, skoro nie byo tu adnej podobizny, ktra wiadczyaby o jego obecnoci. Tytus wybuchn mie221

chem i rozweselony wyszed ze wityni. To najwiksze oszustwo na wiecie! Nie ma boga w Izraelu! Caa ta krew zostaa przelana na prno. Widzc wesoo swojego dowdcy, jeden z legionistw cisn do wntrza zapalon pochodni. Dwa dni pniej witynia Jerozolimy dopalaa si powoli. Ze wspaniaej budowli niedawno ukoczonej przez Heroda nie pozosta kamie na kamieniu. smego wrzenia roku siedemdziesitego Tytus opuci zrwnan z ziemi Jerozolim, by uda si do Cezarei. Iokhanan zaczeka, a ostatni legionista wyjdzie z miasta: zachodnia dzielnica przestaa istnie. Poruszajc si z trudem pord rumowisk, rozpozna luksusowy paac Kajfasza po otaczajcym go murze. Dom ukochanego ucznia Jezusa, miejsce jego wasnego szczliwego dziecistwa, sta chyba dwiecie metrw dalej. Zastanawia si przez chwil, potem ruszy do przodu. Nie byo ladu po impluvium. Wszystko spono, a dach zapad si. To tutaj, pod tym zwaliskiem zwglonych dachwek, ujrza resztki sali na grze. Tej samej, w ktrej czterdzieci lat wczeniej Jezus spoy ostatni wieczerz w otoczeniu najpierw trzynastu, potem dwunastu mczyzn. Dugo sta, patrzc na ruiny. Wreszcie jeden z towarzyszcych mu esseczykw dotkn jego ramienia. Opumy to miejsce, Iokhananie. Pami nie pozostaa w tych gruzach. Ona mieszka w tobie. Dokd teraz pjdziemy? Pami o Jezusie Nazarejczyku. Jake krucha, cho podana przez wszystkich. Masz racj. Chodmy na pnoc, do Galilei: midzy jej wzgrzami nadal rozbrzmiewa echo sw Jezusa. Nios z sob co, co musz tam przekaza. Wyj z sakwy rulon pergaminu i podnis go do ust. Kopia listu abbu, trzynastego apostoa.
* * *

Trzy wieki pniej pewna bogata Hiszpanka o imieniu Egeria, ktra zafundowaa sobie podr do Ziemi witej, by przey

Wielki Dzie w Jerozolimie, jadc wzdu rzeki Jordan, ujrzaa wygrawerowany, aonie pochylony kamienny supek. Zaciekawiona, kazaa zatrzyma lektyk: moe to jeszcze jeden zabytek z epoki Chrystusa? Napis by czytelny. Gosi, e podczas zburzenia Jerozolimy pewien nazarejczyk o imieniu Iokhanan zosta w tym miejscu zasztyletowany, kiedy ucieka ze spalonego miasta. Legionici Tytusa musieli go schwyta, pomylaa, podern mu gardo i wrzuci do pobliskiej rzeki. Krzykna: Nazarejczyk! Przecie od dawna ich nie ma! Zapewne jako ostatniemu nazarejczykowi ustawiono supek w miejscu jego mierci. Pobona chrzecijanka nie miaa pojcia, e Iokhanan nie by wcale ostatnim z nazarejczykw.
* * *

Od tej pory pozostay ju tylko dwa egzemplarze listu trzynastego apostoa Jezusa. Pierwszy lea w jednym z dzbanw w niedostpnej grocie zawieszonej w wysokiej skale ponad ruinami Qumran nad Morzem Martwym. Drugi natomiast by w posiadaniu nazarejczykw, ktrzy wydostali si z Pelli i znaleli schronienie w Bakka, oazie na Pustyni Arabskiej.

55

Monsignore Calfo woy sutann lamowan fioletem. Przyjmujc Antonia, musia mie na sobie wszystkie atrybuty biskupiej wadzy. Modzi adepci nie powinni zapomina, z kim maj do czynienia. Po zakoczeniu rozmw wstpnych rzadko przyjmowa u siebie czonkw stowarzyszenia. Wprawdzie wszyscy wiedzieli, gdzie mieszka, jednak lepiej, eby adres jednej z najbardziej tajnych trattorii Rzymu nie by powszechnie znany. Poza tym zapach perfum Soni unosi si w jego mieszkaniu jeszcze dugo po jej wyjciu. Z prawdziw przyjemnoci otworzy teraz drzwi dwunastemu apostoowi. Twoja misja polega bdzie na cisym ledzeniu ojca Breczyskiego. To looser, czowiek z gry przegrany. Ale ludzie jego pokroju s nieprzewidywalni i mog rnie reagowa. Co mam z niego wydoby? Sprbuj najpierw skoni go, by informowa ci o wszystkim, o czym podczas pracy w archiwum biblioteki bd rozmawia ci dwaj mnisi. Nastpnie przypomnij mu, skd pochodzi, kim jest, i kim jest kardyna. To proste memento powinno obudzi w nim poczucie obowizku wiernoci dla penionej
224

misji. Jeste teraz jednym z nielicznych, ktrzy wiedz, jak wane dokumenty powierzone zostay jego pieczy. Nie zapominaj, e nosi w sobie straszliw ran: wystarczy jej dotkn, eby uzyska od niego to, o co nam chodzi. Pozbd si wszelkich skrupuw: w naszej misji liczy si tylko sukces. Po wysuchaniu tych instrukcji Antonio wyszed z budynku i ostentacyjnie skrci w prawo, w kierunku Tybru, jakby zamierza wrci do centrum miasta. Nie podnoszc gowy, czu cice na swoim karku spojrzenie przewodniczcego stowarzyszenia, ktry patrzy na niego z okna swojego mieszkania. Kiedy doszed do rogu Castel San Angelo, skrci ponownie w prawo, kluczy przez chwil, nastpnie ruszy w kierunku przeciwnym, w stron placu witego Piotra.
* * *

Nawet w bladym grudniowym socu Rzym zachowa soneczn barw swoich murw. Od wiekw to miasto jest wiadkiem nieustannych intryg i spiskw swoich katolickich praatw. Jest jak matka drzemica z przymknitymi oczami w pikny zimowy dzie, niezwracajca uwagi na rozgrywki o wadz i chwa toczce si wok grobowca Apostoa. Wejd, drogi przyjacielu wykrzykn z umiechem na ustach Catzinger oczekiwaem ci. Modzieniec schyli si, eby ucaowa kardynalski piercie. Ocalony z dwch kolejnych czystek, przeprowadzonych najpierw przez gestapo, a nastpnie po wyzwoleniu. Chwaa i szacunek nale si bojownikowi o spraw Zachodu". Usiad naprzeciwko biurka i wlepi spojrzenie swoich niesamowicie czarnych oczu w Jego Eminencj.

56

Nil poprosi Leelanda, eby tego dnia sam poszed do biblioteki. Chc popracowa nad jednym zdaniem, ktre znalazem w notesie pozostawionym przez Andrieja w San Girolamo. Potrzebny mi jest do tego Internet, ale zajmie mi to nie wicej ni dwie godziny. Gdyby ojciec Breczyski o mnie pyta, wytumacz jako moj nieobecno. Zostawszy sam na sam z komputerem, poczu si zagubiony w sieci cieek rozbiegajcych si w rne strony i opucia go odwaga. Fotokopie tekstw wykonane w Huntington Library potwierdzay jedynie to, co przeczuwa od czasu, gdy zacz analizowa manuskrypty znad Morza Martwego. Manuskrypt koptyjski? Jego pierwsze zdanie pozwolio mu zrozumie kod wprowadzony do Symbolu Nicejskiego. Pozostao drugie zdanie oraz tajemniczy list apostoa. Postanowi skupi si na drugiej wskazwce znalezionej w notesie Andrieja. Przecie wszystkie musiay si gdzie spotka. Pamita ostatnie polecenie przyjaciela: Porwna ze sob". Rembert Leeland... Co stao si z przyjacielskim i ufnym koleg z przeszoci? Wesoym modziecem, ktry bawi si swoim yciem podobnie jak muzyk? Skd u niego ten nagy 226

przypyw rozpaczy? Nil dostrzeg w nim rys tak gbok, e nie potrafi do koca otworzy si przed starym druhem. Jeli chodzi o Breczyskiego, wydawa si cakowicie osamotniony w lodowatych i pustych podziemiach Biblioteki Watykaskiej. Dlaczego bibliotekarz mu si zwierzy? Co zaszo midzy nim i Andriejem? Postanowi skupi uwag na licie apostoa. Gdzie na wiecie musi odnale pewn ksik wedug jej sygnatury w systemie Deweya. Poczy si z Internetem, wywoa wyszukiwark Google i wystuka haso: biblioteki uniwersyteckie. Wywietlia si strona pokazujca jedenacie witryn. U dou ekranu Google informowa, e wyselekcjonowano dwanacie podobnych stron. Razem sto trzydzieci witryn do odwiedzenia. Westchn i klikn na pierwsz z nich.
* * *

Kiedy wczesnym popoudniem Leeland wszed do mieszkania, czekaa na niego przy komputerze karteczka od Nila, e uda si pospiesznie do San Girolamo, ale przyjdzie na via Aurelia wieczorem. Czy co znalaz? Amerykanin nie by biegy w Biblii. Jednak badania prowadzone przez Nila zaczy go interesowa w najwyszym stopniu. Starajc si odkry przyczyn mierci Andrieja, przyjaciel chcia pomci jego pami. On natomiast pragn zemci si za swoje zmarnowane ycie. Czu, e ci, ktrzy przyczynili si do tego, byli odpowiedzialni za miertelny wypadek bibliotekarza z opactwa witego Marcina.
* * *

Zachodzce soce zabarwio na ciemnoczerwony kolor chmur smogu wiszc nad Rzymem.
227

Leeland postanowi wrci do biblioteki. Nagle Palestyczyk usysza, e kto wszed do mieszkania pitro wyej i usiad przed komputerem: to mg by tylko Nil. Ale magnetofon nagrywa jedynie stukot klawiatury. Niespodziewanie krajobraz dwikw oywi si: teraz do mieszkania wszed Leeland. Moktar by pewien, e zaraz zaczn rozmawia.

57
Egipt, od II do VII wieku Nazarejczycy zmuszeni do opuszczenia ogarnitej wojn Pelli zostali przyjci przez Arabw w oazie Bakka i tam zamieszkali. Jednak mode pokolenie, ktre le znosio surowy klimat pustyni, postanowio pj dalej, do Egiptu. Osiedlili si na pnoc od Luksoru, w Nag Hammadi, miejscowoci lecej w pobliu gry El-Tarif. Stworzyli wsplnot zjednoczon pamici o trzynastym apostole i jego nauczaniu. Kopia jego listu bya w posiadaniu kadej rodziny. Niebawem natknli si na chrzecijaskich misjonarzy przybyych z Aleksandrii, gdzie Koci przeywa okres ekspansji. Chrystianizm szerzy si w imperium z gwatownoci poaru lasu: nazarejczycy nieuznajcy boskoci Jezusa musieli podporzdkowa si albo znikn. Zmieni Jezusa w Chrystusa-Boga? Sprzeniewierzy si listowi? Nigdy! W zwizku z tym narazili si na przeladowania ze strony chrzecijan. Z Aleksandrii nadchodziy rozkazy pisane w jzyku koptyjskim: naley zniszczy ten list, zarwno w Egipcie, jak i w caym imperium. Za kadym razem, kiedy rodzina nazarejczykw bya wyganiana na pustyni, gdzie czekaa j niechybna mier, jej dom by przeszukiwany, a znaleziony list niszczony. Bya w nim mowa o grobie znajdujcym si gdzie na Pustyni Idumejskiej, w ktrym zoono ciao Jezusa. Jego grb w Jerozolimie musia pozosta pusty, eby y Chrystus. 229

Jeden egzemplarz listu unikn losu pozostaych i trafi do Biblioteki Aleksandryjskiej, gdzie ukryto go pord piciuset tysicy woluminw zgromadzonych w tym smym cudzie wiata.
* * *

W niedugim czasie po roku dwusetnym pewien mody obywatel Aleksandrii o imieniu Orygenes zacz czsto odwiedza bibliotek. By niestrudzonym badaczem zafascynowanym osob Jezusa i obdarzonym cudownie doskona pamici.
* * *

Kiedy Orygenes zosta nauczycielem, narazi si swojemu biskupowi Demetriuszowi. Zazdrosny o charyzm, ktra przycigaa do niego elity Aleksandrii, a take z powodu nieufnoci do niego podczas wykadw Orygenes nie waha si korzysta z tekstw zakazanych przez Koci Demetriusz wygoni go z Egiptu. Orygenes znalaz schronienie w Cezarei Palestyskiej, dokd zabra to, co zachowa w pamici. List trzynastego apostoa pozosta ukryty w bibliotece i nikt nie mia pojcia o jego istnieniu. Kiedy w roku szeset dziewidziesitym pierwszym Aleksandria wpada w rce muzumanw, genera Al-As Amru rozkaza spali wszystkie ksigi, jedn po drugiej: Jeli s zgodne z Koranem oznajmi s zbyteczne. A jeli nie s z nim zgodne s niebezpieczne"*. Przez sze miesicy pami o Staroytnoci pona w piecach, ogrzewajc wod w publicznych aniach. Palc zbiory Biblioteki Aleksandryjskiej, muzumanie osignli to, czego nie zdoali dokoczy chrzecijanie: od tej pory nigdzie ju nie byo adnego egzemplarza listu. Poza jego oryginaem ukrytym w jednym z dzbanw zakopanych w piasku, po stronie lewej od wejcia do groty zawieszonej nad ruinami Qumran.
* To nieprawdziwa, cho od wiekw powtarzana historia; Biblioteka Aleksandryjska spona wczeniej w zupenie innych okolicznociach.

58

No i jak, znalaze co? Z wyrazem napicia na twarzy Leeland wszed wanie do mieszkania. Obok komputera leay rozrzucone kartki. Nil wydawa si zmczony, w milczeniu sta przy oknie. Postanowi zlekceway ostrzeenia Breczyskiego i opowiedzie o wszystkim przyjacielowi. Po twoim wyjciu zaczem szpera w najwikszych bibliotekach na wiecie. Po paru godzinach trafiem na bibliotekarza z Heidelbergu, ktry mieszka kiedy w Rzymie. Przeszlimy do opcji rozmowa", i wtedy powiedzia mi, e ta sygnatura Deweya wskazuje bez wtpienia na... nie uwierzysz! Na bibliotek San Girolamo? To dlatego udae si tam czym prdzej! Powinienem by od razu si domyli, bo to ostatnia biblioteka, w ktrej przebywa Andriej przed mierci: wpad na t ksik, naprdce zapisa jej sygnatur w swoim notesie zapewne z zamiarem powtrnego przeczytania tego dziea. Nastpnie w popiechu opuci Rzym, zostawiajc notes. Leeland usiad obok Nila. Jego oczy byszczay. A ty znalaze t ksik? Biblioteka San Girolamo bya zapeniana rnymi ksikami, w zalenoci od kolejnych bibliotekarzy, ktrzy zmieniali 231

si bardzo czsto. Wszystko tu mona znale, jednak ksiki s tylko jako tako uporzdkowane. Rzeczywicie znalazem t, ktra tak bardzo zainteresowaa Andrieja to catena Euzebiusza z Cezarei, rzadkie wydanie z siedemnastego wieku, o ktrym nigdy nie syszaem. Leeland spyta z lekkim zaenowaniem: Wybacz mi, ale zapomniaem wszystko, co nie wie si z moj muzyk. Co to takiego ta catena! W trzecim wieku rozgorza zacity spr wok kwestii boskoci Jezusa, ktr chcia narzuci Koci: wszdzie niszczono teksty niezgodne z tym dogmatem. Potpiajc Orygenesa, Koci rozkaza pali systematycznie wszystkie jego pisma. Euzebiusz z Cezarei, wielki admirator Aleksandryjczyka zmarego w jego miecie, postanowi uratowa to, co si dao z jego dzie, nie naraajc si samemu na potpienie. Puci wic w obieg wybrane wyjtki, zespolone jak ogniwa acucha, czyli caten. Ten sposb znalaz naladowcw i wiele dawnych, dzi ju nieistniejcych dzie moemy pozna dziki tak poczonym fragmentom. Andriej domyli si, e ta catena, ktrej nigdy przedtem nie widzia, moe zawiera mao znane fragmenty pism Orygenesa. Szuka jej wic i znalaz. Co waciwie znalaz? Pewne zdanie Euzebiusza, na ktre nie zwrcono uwagi. W jednym z nie zachowanych do dzisiaj dzie Orygenes napisa, e w Bibliotece Aleksandryjskiej widzia tajemnicz epistola abscondita apostoli tredicesimi: tajny albo ukryty list trzynastego apostoa, ktry mia stanowi dowd, e Jezus nie by bogiem. Andriej musia podejrzewa istnienie tego listu, bo wspomina mi o tym niejasno. Teraz widz, e szuka go, o czym wiadczy zanotowana w notesie sygnatura ksiki. Jak dalece mona zaufa jednemu zdaniu wyrwanemu z podrzdnego, zapomnianego tekstu? Nil podrapa si po policzku. Masz racj, to pojedyncze ogniwo nie jest wystarczajce. Ale przypomnij sobie: Andriej sugerowa, eby poczy ze
232

sob wszystkie cztery cieki, ktre znalaz. Od wielu tygodni nie przestaj myle o drugim zdaniu z koptyjskiego manuskryptu, jaki wpad mi do rki w opactwie: Niechaj list wszdzie zostanie zniszczony, by przetrwaa zbudowana budowla". Dziki Orygenesowi sdz, e wreszcie zrozumiaem. To jaki nowy kod? Wcale nie. Na pocztku trzeciego wieku Koci tworzy dogmat Wcielenia, ktry zostanie ogoszony na soborze nicejskim. I stara si wyeliminowa wszystko, co moe temu przeszkodzi. Ten fragment manuskryptu koptyjskiego, ktry tak zaintrygowa Andrieja, jest niewtpliwie kawakiem tekstu, ktry uratowa si w Aleksandrii, kiedy wydano rozkaz bezwzgldnego zniszczenia tego listu. Nastpnie potknem si o pewien termin koptyjski. W jzyku greckim, urz dowym w Aleksandrii, ekklesia znaczy Koci, a nie zgromadzenie", jak pocztkowo tumaczyem. W tym wietle sens zdania staje si jasny: trzeba wszdzie zniszczy ten list, aeby przetrwa Koci. Wybr by jeden: albo list trzynastego apostoa albo trwanie Kocioa. Leeland gwizdn cichutko: / see... Wreszcie wszystkie cieki zaczynaj si czy: inskrypcja na pycie z Germigny potwierdza, e w smym wieku uznano trzynastego apostoa za tak niebezpiecznego, e postanowiono zatrze wszelki lad po nim. Alfa i omega stanowi dla nas dowd, e ukochany ucze, autor czwartej ewangelii jest trzynastym apostoem. Orygenes twierdzi, e widzia w Aleksandrii list napisany przez tego czowieka, a manuskrypt koptyjski, zawierajcy nakaz jego zniszczenia, potwierdza istnienie jednego lub wicej egzemplarzy w Nag Hammadi. Ale w jaki sposb list mg dotrze do Nag Hammadi? Jak wiadomo nazarejczycy schronili si w Pelli, miecie pooonym na terenie dzisiejszej Jordanii, by moe razem z trzynastym apostoem. Nastpnie lad po nich ginie. Jednak Andriej poprosi mnie, ebym uwanie przeczyta Koran, ktry
233

on sam zna bardzo dobrze. Zrobiem to, porwnuj c wiele naukowych przekadw, do ktrych miaem dostp w opactwie. Ze zdziwieniem odkryem, e autor Koranu bardzo czsto wymienia w nim sowo nasara. Tym arabskim terminem okrela nazarejczykw, ktrzy byli dla niego gwnym rdem informacji na temat Jezusa. Po opuszczeniu Pelli uczniowie trzynastego apostoa schronili si z pewnoci w Arabii, gdzie pozna ich Mahomet. A dlaczego nie mieliby dotrze a do Egiptu? A do Nag Hammadi, dokd zabrali kopie synnego listu? Koran... Naprawd sdzisz, e uciekajcy nazarejczycy mogli wywrze jaki wpyw na jego autora? To oczywiste. Wystarczajcym tego wiadectwem jest sam tekst. Na razie nie powiem ci nic wicej, musz jeszcze przeledzi ostatni ciek znale dzieo albo seri dzie dotyczcych templariuszy, tylko nie mam dokadnej sygnatury. O Koranie porozmawiamy innym razem. Jest ju pno i musz wraca do San Girolamo. Nil wsta i wyjrza na ulic tonc w ciemnociach. Potem doda, jakby mwi sam do siebie: Tak wic trzynasty aposto napisa list apostolski, wsz dzie niszczony, cigany nienawici Kocioa. Co tak bardzo niebezpiecznego znalazo si w tym licie?
* * *

Pitro niej Moktar uwanie sucha. Kiedy Nil wspomnia o Koranie, Mahomecie i nazarejczykach, zakl siarczycie: A to sukinsyn!

59

Pustynia Arabska, wrzesie roku 622 Jaki mczyzna gna galopem pord czarnej nocy. Ucieka w kierunku Medyny, poganiajc spienionego wielbda. Ta noc nazwana zostanie pniej hidr i wyznaczy pocztek ery muzumaskiej. Ucieka z oazy Bakka, gdzie przyszed na wiat w szanowanym klanie Korejszytw podajcych si za synw Abrahama, mimo i nadal otaczali czci wite kamienie. Na tym skrawku pustyni, przystanku karawan, od niepamitnych czasw yje jedna diaspora ydowska. Stojcy na jej czele uczony rabin marzy o nawrceniu caej Arabii na judaizm przez szerzenie tradycji rabinackiej. Mody Arab atwo daje si omami temu egzaltowanemu czowiekowi: zostaje jego uczniem i w tajemnicy nawraca si. Jednak rabin da od niego, by uczyni co wicej. Dumni Korejszyci nie chc sucha kaza yda, wic moe posuchaj Araba wywodzcego si z ich klanu? Czy w gbi duszy nie sta si ydem? Pragnie wic, by gosi w oazach to, czego on naucza go dzie po dniu. Powiedz im", powtarza nieustannie. Aby nie uroni ani sowa z zasyszanych nauk, Mahomet wszystko notuje i zbiera spor ilo
235

tych zapiskw. Notuje po arabsku i rabin dobrze wie, e do tych ludzi naley przemawia w ich jzyku, nie za po hebrajsku*. Tego byo ju Korejszytom za wiele: jeden z nich, Mahomet, usiuje zburzy kult witych kamieni, rdo ich bogactwa! Gotowi s tolerowa fakt, e sta si nazarejczykiem: ci dysydenci chrzecijastwa przybyli tu przed wiekami, a ich prorok Jezus nie by niebezpieczny. Mody Arab sucha ich rwnie chtnie jak nauk swojego rabina: zafascynowany Jezusem, pragn zbliy si do nich. Jednak Korejszyci nie dali mu na to czasu i niebawem przegonili z oazy. Teraz ucieka w kierunku Medyny, majc za cay baga swoje cenne notatki: zapisywane dzie po dniu sowa rabina. Zapamita, co mu powtarza: powiedz im... W Medynie zosta wojownikiem, prawdziwym wilkiem wojny. W miar odnoszonych sukcesw rozszerza swoj wadz na cay region i sta si szanowanym przywdc politycznym. Tym, ktrzy gromadzili si wok niego, potrzebne byy prawa: on je ogosi, nastpnie spisa, stopniowo dodawa dawniej sporzdzone notatki oraz kilka opowieci o wasnych wyczynach wojennych. Powsta z tego obszerny przewodnik. Ponadto zapragn zwerbowa pod swoje sztandary ydw, ci jednak odmwili. Ogarnity wciekoci wygna ich z miasta i zwrci si ku chrzecijanom z Pnocy. Oni byli chtni wspomc go w jego podbojach, wszelako pod jednym warunkiem: eby nawrci si na chrzecijastwo i uzna bosko Jezusa. Mahomet przekl ich i zapaa do nich, podobnie jak do ydw, dzik nienawici.
* Mahomet by osob niepimienn; nie on te spisa i zebra swoje wizje, skadajce si na Koran; uczyni to dopiero, jeli wierzy tradycji islamskiej, jego skryba, Zajd ibn Thabit, za panowania pierwszego kalifa, Abu Bakra (632634).

236

askawym okiem spoglda jedynie na nazarejczykw i wiele sw pochwalnych napisa na ich temat, a take ich proroka Jezusa.
* * *

Kiedy Mahomet powrci do Bakki jako zwycizca, mieczem roztrzaska wszystkie wite kamienie czczone przez czonkw swojego rodu. Zatrzyma si jednak przed obrazem przedstawiajcym Jezusa i jego matk, ktrych od zawsze wielbili nazarejczycy. Schowa miecz do pochwy i pokoni si nisko. Nastpnie, jak to si czsto zdarza, nazwa Bakka ulega niewielkiej zmianie i oaza staa si powszechnie znana jako Mekka. Tak, Mekka. Dwa pokolenia pniej kalif Osman poskada po swojemu przewodnik Mahometa i nazwa go Koranem. Gosi przy tym, e napisany zosta przez Mahometa pod bezporednie dyktando Boga. Od tego czasu kady, komu ycie byo mie, nie omieli si podwaa boskiego pochodzenia Koranu. Islam nie mia nigdy swojego trzynastego apostoa.

60

Plac witego Piotra ttni yciem z okazji nadejcia wielkich dni. Olbrzymi portret nowego szczliwca zajmowa ca fasad bazyliki. Soneczna i niezbyt zimna pogoda umoliwia organizacj uroczystoci beatyfikacyjnych pod goym niebem. Dwa ramiona kolumnady Berniniego zamykay przestrze, w ktrej gromadzi si rnobarwny tum zachwycony widokiem Ojca witego i uczestnictwem w tym chrzecijaskim wicie. Jako prefekt kongregacji kardyna Catzinger sta z prawej strony papiea. By inspiratorem tej beatyfikacji, bohaterem nastpnej bdzie zaoyciel Opus Dei. List nadprzyrodzonych cnt beatyfikowanego ustalono bez trudu, biedzono si jednak nad znalezieniem trzech cudw niezbdnych, w myl reguy, do jego kanonizacji. Catzinger poprawi odruchowo po ornatu papiea, ktra podwina si z powodu drenia rk, na ktre cierpia najwyszy dostojnik Kocioa. Podczas gdy papie wypowiada wite sowa, kardyna umiechn si. Cuda da si znale. Pierwszy z nich to cud trwania przez wieki Kocioa katolickiego, apostolskiego i rzymskiego. Catzinger mia okazj osobicie pozna przyszego witego. Zanim zaoy Opus Dei, Escriva de Balaguer popiera generaa Franco, a nastpnie zaprzyjani si z modym oficerem armii chilijskiej, niejakim Augusto Pinochetem. Jego ojciec pod238

pisaby si pod t kanonizacj: on take opowiedzia si po waciwej stronie, walczc przeciw komunistom na froncie wschodnim. Szybkie wyniesienie Balaguera na otarze odda sprawiedliwo ojcu, ktry zgin za spraw Zachodu. Wtopiony w tum praatw stojcych w rzdzie na awkach przed papieskim podium, monsignore Calfo zajmowa pokornie skromne miejsce nalene mu z racji funkcji przewodniczcego stowarzyszenia, radujc si pieszczot promieni sonecznych i urod widowiska. Tylko Koci katolicki jest w stanie zaaranowa spotkanie spraw boskich z ludzkimi w tak pikny sposb i dla tak wielkich tumw. Pod koniec ceremonii, kiedy procesja dygnitarzy ustawia si za papieem, napotka rozkazujcy wzrok kardynaa.
* * *

Godzin pniej dwaj mczyni siedzieli naprzeciw siebie w biurze Catzingera, ktry nie ukrywa zego humoru. A wic, monsignore, jak maj si nasze sprawy? W przeciwiestwie do swojego prefekta Calfo wydawa si odprony. Miaa w tym swj udzia Sonia: znalaz w niej wyrafinowan kapank kultu Erosa i zarazem osob dyskretn i uleg. Eminencjo, posuwamy si szybko do przodu. Ojciec Nil okaza si bardzo dociekliwym badaczem. Twarz kardynaa staa. Nijakie raporty Leelanda dostawa rzadko, a nie chcia jeszcze wywiera nacisku na Breczyskiego. Jego wadza nad Polakiem oparta bya na ciemnych meandrach ludzkiej duszy i mg jej uy jednorazowo, w odpowiedniej chwili. Do tego czasu gwnym rozgrywajcym by Calfo. Co chcesz przez to powiedzie? To mianowicie... Calfo zacisn misiste wargi e Nil natrafi na lad zaginionego listu apostolskiego, ktry potwierdza jego wnioski wynikajce ze studiw nad Ewangeli wedug witego Jana. Kardyna wsta, dajc znak Calfo, eby podszed do okna 239

i spojrza na plac witego Piotra. Papieskie podium nie byo jeszcze uprztnite, a tysice pielgrzymw nadal krcio si wok tego newralgicznego miejsca jak woda tworzca wirujcy lej w otworze odpywowym. Tum by jak jedna wielka i szczliwa rodzina, odkrywajca czce j wizy i dumna ze swojej liczebnoci. Spjrz na nich. Odpowiadamy, za miliony wiernych takich jak ci tutaj, yjcych nadziej na zmartwychwstanie zapewnione im przez Mk Pask. Czy jeden czowiek ma to wszystko zniweczy? Nie moemy do tego dopuci. Przy pomnij sobie Giordana Bruna, mnicha rwnie dociekliwego w pracy badawczej. Zosta spalony kilometr st d, na Campo dei Fiori, mimo e zyska saw w caej Europie. W tej grze chodzi o porzdek wiata, po raz kolejny jaki mnich jest w stanie go zaburzy. Obecnie nie mamy ju moliwoci uzdrowienia Kocioa za pomoc ognia. Moemy jednak po oy kres badaniom ojca Nila. Calfo nie od razu odpowiedzia. Jedenastu zgromadzonych wyrazio aprobat dla jego planu dziaania. Musi powiedzie kardynaowi wystarczajco duo, by go przestraszy, nie ujawniajc jednoczenie ostatecznego celu stowarzyszenia. Nie jest to dobry pomys, Eminencjo. Nil jest intelektualist niezdajcym sobie sprawy z tego, co robi. Powinnimy pozwoli mu dziaa i jednoczenie trzyma rk na pulsie. Tylko kto mu zabroni rozpowszechnia wnioski, do jakich doszed, kiedy wrci do swojego klasztoru? Pazienza, Eminencjo. Oprcz wypadku w pocigu s jeszcze inne sposoby na zamknicie ust tym, ktrzy wtrcaj si w doktryny Kocioa. Poprzedniego dnia z trudem udao mu si uspokoi Moktara, ktry wpad w furi, syszc Nila podwaajcego boskie pochodzenie Koranu i sam osob zaoyciela islamu. Palestyczyk chcia natychmiast przystpi do dziaania. Przez par ostatnich dni nad Nilem wisiaa groba zemsty muzumanina. Calfo uwaa, e naley zostawi go w spokoju,
240

bo moe okaza si prawdziwie przydatny Kocioowi katolickiemu. Odruchowo przekrci na palcu swj biskupi piercie, po czym dokoczy z umiechem typowym dla kogo pewnego swojej racji: Ojciec Nil zachowuje si w Rzymie tak, jakby nie opuci swojego klasztoru. Wychodzi z San Girolamo tylko po to, by uda si do archiwum biblioteki, komunikuje si tylko z Leelandem, nie ma adnych kontaktw z pras ani ze rodowiskiem opozycyjnym, o ktrego istnieniu nie ma poj Calfo cia. wskaza brod plac witego Piotra. On nie stanowi adnego zagroenia dla tych tumw, ktre nigdy o nim nie usysz, a ktre on dobrowolnie zignorowa, zamykajc si w klasztorze. Pozwlmy mu spokojnie kontynuowa badania. Ufam, e zosta waciwie uformowany podczas nowicjatu w opactwie witego Marcina. Odlewy uksztatowane w tej formie s niebywale trwae. Powrci do szeregu, a gdyby zachciao mu si odzyska wolno wewntrzn, wwczas my zareagujemy. Jestem jednak pewien, e to nie bdzie konieczne. Rozstajc si, obaj praaci byli w jednakowym stopniu usatysfakcjonowani: pierwszy dlatego, e wystarczajco zaniepokoi Jego Eminencj, zachowujc dla siebie pole manewru; drugi za dlatego, e tego samego wieczoru mia spotka si z Antoniem, dziki ktremu bdzie wiedzia tyle samo co przewodniczcy Stowarzyszenia witego Piusa V.

61
Dzi rano odbywa si uroczysto beatyfikacji, nie bdziemy wic mogli przej przez plac witego Piotra i musimy go okry. Obaj zaabsorbowani wasnymi mylami, przeszli przez Borgo Santo Spirito, po czym skierowali si w stron Citta del Vaticano od strony Castel San Angelo, ktry by najpierw mauzoleum cesarza Hadriana, a nastpnie sta si fortec i papieskim wizieniem. Nil le znosi chwile milczenia pojawiajce si teraz czsto midzy nim i przyjacielem. Leeland odezwa si pierwszy: Nie rozumiem ci. Przez wiele lat nie opuszczae swoje go klasztoru, a tutaj take yjesz jak wizie. Tak bardzo lubie Rzym w naszych studenckich czasach, wic wykorzystaj ten pobyt. Odwied kilka muzew, zobacz si z dawnymi znajomymi... Zachowujesz si tak, jakby przenis swj klasztor i postawi go w rodku tego miasta. Nil podnis gow i spojrza na przyjaciela. Wstpujc do klasztoru, wybraem samotno w onie powszechnej wsplnoty Kocioa katolickiego. Popatrz na ten tum, ktry raduje si z nowej kanonizacji! Przez dugi czas sdziem, e zastpi mi rodzin, ktra si mnie wyrzeka. Teraz wiem, e moje badania nad osob Jezusa wykluczaj mnie z tej wsplnoty. Nie mona bezkarnie podwaa fundamentw religii, na ktrej opiera si cala cywilizacja! Wyobraam sobie, e
242

kiedy trzynasty aposto przeciwstawi si Dwunastu, musia czu si tak samo samotny. Mam teraz tylko jednego przyjaciela Jezusa, ktrego tajemnic usiuj zgbi. Po chwili wyrzuci z siebie jednym tchem: 1 ciebie, oczywicie. Szli wzdu wysokich murw okalajcych Watykan. Amerykanin woy rk do kieszeni i wyj z niej dwa rowe kartoniki. Mam dla ciebie niespodziank. Otrzymaem dwa zaproszenia na koncert Lva Barjony w Akademii witej Cecylii. Odbdzie si przed witami Boego Narodzenia. Nie masz wyboru, musisz mi towarzyszy. Kto to taki, Lev Barjona? Sawny izraelski pianista, ktrego poznaem, kiedy by uczniem Artura Rubinsteina. Bardzo si zaprzyjanilimy. To zadziwiajcy czowiek o niezwykej przeszoci. Na zaproszeniu dla mnie dopisa wasnorcznie, e drugie jest dla ciebie. Zagra Trzeci Koncert Rachmaninowa, ktrego jest obecnie najlepszym wykonawc. Wchodzili teraz na teren Watykanu. Bd zachwycony odpar Nil. Lubi Rachmaninowa i od dawna nie byem na adnym koncercie, wic sprawi mi to du przyjemno. Nagle zatrzyma si i zmarszczy brwi. Ale... jak to si stao, e twj przyjaciel przysa ci drugie zaproszenie dla mnie? Leeland wydawa si zaskoczony pytaniem i ju mia odpowiedzie, kiedy nagle musieli si rozstpi, by przepuci luksusow limuzyn. W rodku auta dostrzegli purpurow szat kardynalsk. Samochd zwolni, eby przejecha przez bram belwederu i wtedy Nil gwatownie zapa przyjaciela za rk. Rembercie, spojrzyj tylko na tablic rejestracyjn tego samochodu! Patrz, no i co z tego? SCV to Sacra Civitas Vaticani, rejestracja Watykanu. Tutaj widuje si j codziennie.
243

Nil sta jak wryty porodku dziedzica Belwederu. SCV! Ale to s trzy litery zapisane przez Andrieja, tu przed sowem templariusze"! Od tylu dni amaem sobie gow, nie wiedzc, co oznaczaj. Skoro po nich zapisa sygnatur Deweya, byem przekonany, e s to inicjay jakiej biblioteki. Rembercie, doznaem olnienia: SCV, a po nich cztery cyfry oznaczaj usytuowanie serii dzie w jednej z bibliotek Sacra Civitas Vaticani! Jak mogem si nie domyli: Andriej by niestrudzonym szperaczem. W bibliotece San Girolamo znalaz nieznany tekst Orygenesa, ale to tutaj trzeba szuka drugiego dziea, ktrego sygnatur zapisa w swoim notesie. Nil spojrza w gr na olbrzymi budowl. Tam w rodku, starannie gdzie ukryta, znajduje si ksika, ktra by moe pozwoli mi wpa na trop listu trzynastego apostoa! Nie rozumiem tylko, co templariusze mog mie wsplnego z t histori? Leeland nie sucha go. Zastanawia si, dlaczego Lev Barjona przysa mu dwa zaproszenia. Machinalnie wystuka kod wejciowy do magazynu Biblioteki Watykaskiej.
* * *

W chwili gdy zadwicza dzwonek, Breczyski nerwowo chwyci swojego rozmwc za okie. To na pewno oni, nikogo wicej nie oczekuj tego ranka. Jeli wyjdziesz przez te drzwi, wpadniesz prosto na nich. Archiwum ma jeszcze inne schody, prowadzce bezporednio do biblioteki. Wska ci drog, pospiesz si, bo ju tu id. Ubrany w prost sutann Antonio spojrza na Polaka, ktrego blada twarz zdradzaa popoch. To byo takie atwe: po paru minutach rozmowy Breczyski jakby topnia w oczach. Antonio musia przyzna, e kardyna jest wietnym znawc duszy ludzkiej. Wystarczyo wiedzie, gdzie ukryta jest rana, i na ni nacisn.

62

Sonia zakrya piersi wosami i spojrzaa na ubieraj cego si mczyzn. Nie by w kocu taki zy. Tylko troch dziwny z t swoj mani mwienia bez przerwy, podczas gdy ona robia to, czego od niej oczekiwa. Kiedy przybya do Arabii Saudyjskiej zachcona ncc ofert pracy, zamknito j w haremie jakiego miejscowego dygnitarza. Podczas aktu miosnego Arab nie odzywa si do niej ani sowem, a potem szybko chcia si jej pozby. Tymczasem Calfo cay czas mamrota jakie niezrozumiae sowa, w ktrych zawsze chodzio o religi. Bdc wyznania prawosawnego, Sonia podzielaa szacunek, jakim Rumuni darzyli dygnitarzy kocielnych. Ten jednak by chyba jaki pokrcony: da, eby celebrowaa kady gest, i czasami baa si spojrzenia jego oczu wpatrujcych si w ni intensywnie. Penym namaszczenia gosem nakania j do rzeczy, ktre wywoyway w niej prawdziw odraz, zwaszcza e polecenia pochodziy z ust biskupa. Nie moga zwierzy si Moktarowi, ktry sprowadzi j do Rzymu. Zobaczysz, mwi jej, ten klient bardzo dobrze paci". To prawda, e biskup by hojny. Teraz jednak Sonia uwaaa, e pienidze te s zbyt drogo okupione. Zapinajc konierz sutanny, Calfo odwrci si w jej stron.
245

 Musisz ju i, bo jutro wieczorem mam zebranie. Bardzo wane zebranie. Rozumiesz? Kiwna tylko gow. Biskup wytumaczy jej, e aby wznie si po stopniach Drabiny do Nieba*, naleao utrzyma napicie dialektyczne pomidzy dwiema przeciwnociami: cielesn i duchow. Nic z tego bredzenia nie zrozumiaa oprcz tego, e ma przyj za dwa dni. Byo tak za kadym razem, kiedy nastpnego dnia miao si odby wane zebranie". A nazajutrz by pitek, trzynasty dzie miesica.
* * *

Dwunastu apostow miao wyjtkowo uroczyste miny. Ubrany w bia alb Antonio wlizn si bezszelestnie za dugi st i zaj swoje miejsce. Ponad ptnem okrywajcym doln cz twarzy wida byo tylko jego dziwne czarne oczy. Jak w kady pitek trzynastego dnia miesica, zgromadzilimy si na zebraniu statutowym. Zanim jednak uczcimy relikwi bdc w naszym posiadaniu, musz przekaza wam informacje o postpach naszej misji. Przewodniczcy stowarzyszenia wpatrywa si przez chwil w wiszcy przed nim krucyfiks, a potem mwi dalej w cakowitej ciszy. Dziki mojemu palestyskiemu agentowi dysponujemy nagraniami wszystkich rozmw prowadzonych w mieszkaniu na via Aurelia. Francuz okaza si godnym nastpc ojca Andrieja. Udao mu si zama kod inskrypcji z Germigny i zrozumie jej znaczenie. Pomogo mu w tym pierwsze zdanie manuskryptu koptyjskiego. Znalaz take cytat z Orygenesa i z pomoc drugiego zdania tego manuskryptu trafi na lad listu trzynastego apostoa, ktrego istnienia Andriej tylko si domyla przed swoim przyjazdem do Rzymu.
* Synne dzieo w. Jana Klimaka, Ojca Kocioa.

246

Dreszcz przebieg po plecach zebranych i jeden z apostow podnis rk. Czy my przypadkiem nie igramy z ogniem? Od czasu templariuszy nikt nie znalaz si rwnie blisko tajemnicy, ktr mamy obowizek strzec, tak jak nam nakazuje nasza misja. Stowarzyszenie rozwayo ju wszystkie za i przeciw i podjo decyzj. Pozwalajc ojcu Nilowi na dalsze prowadzenie bada, wiele ryzykujemy, ale wzilimy to pod uwag. Pomimo wysikw naszych poprzednikw lad po tym licie nie znikn cakowicie. Wiemy, e jego tre moe zniszczy Koci katolicki, a wraz z nim cywilizacj, dla ktrej jest dusz i inspiracj. By moe istnieje jeszcze jaki egzemplarz, ktry nam si wymkn. Unikajmy bdu, jaki popenilimy z ojcem Andriejem: pozwolilimy uciec asicy, wic teraz pozwlmy jej dalej biec za swoj zdobycz. Jeli uda si mu zlokalizowa j, wwczas szybko przejdziemy do dziaania. Ojciec Nil pracuje dla nas... Przerwa mu jeden z apostow, ktrego biaa alba le ukrywaa tusz. Przecie oni wikszo czasu spdzaj w archiwum Biblioteki Watykaskiej, wic jak moemy kontrolowa ich rozmowy w tym strategicznym miejscu? Tylko przewodniczcy stowarzyszenia wiedzia, e ten aposto by czonkiem zajmujcym wysokie stanowisko w Kongregacji do spraw Doktryny Wiary w jednym z wydziaw informacyjnych zaliczanych do najskuteczniejszych na wiecie. Odpowiedzia mu z caym szacunkiem, majc wiadomo, e tamten wie o wszystkim, co dzieje si na piciu kontynentach, nawet w najmniejszej parafii. Jeden z nas zoy wczoraj wizyt ojcu Breczyskiemu, eby przypomnie mu o pewnych sprawach. Podobno zrozumia. Myl, e bardzo prdko uzyskamy jasno co do moliwoci ojca Nila w znalezieniu listu. Przejdmy zatem do spraw statutowych.
247

Przy pomocy dwch apostow odsun drewniany panel i z szacunkiem zdj szkatuk lec na rodkowej pce. Na oczach nieruchomo siedzcych Jedenastu postawi j na stole i pokoni si nisko. W pitek trzynastego padziernika roku tysic trzysta sidmego kanclerz Wilhelm de Nogaret aresztowa wielkiego mistrza wityni, Jakuba de Molay, wraz z jego stu trzydziesto ma omioma brami z domu witynnego w Paryu. Zostali zamknici w lochach i odtd byli nieustannie przesuchiwani pod tortur. Tego samego dnia w caej Francji schwytano i uwiziono prawie wszystkich czonkw zakonu: chrzecijastwo zostao uratowane. To ten pitek trzynastego, proroczy na caym wiecie, wspominamy dzisiaj zgodnie z naszym statutem. Wypowiedziawszy te sowa, pochyli si i otworzy szkatuk. Nil odnalaz prawie wszystkie lady pozostawione w historii przez list trzynastego apostoa, ale przeoczy ten jeden. Przewodniczcy cofn si o krok. Moi bracia, prosz, bymy uczcili teraz t relikwi. Apostoowie wstali i podchodzili kolejno, caujc najpierw piercie przewodniczcego, potem zawarto szkatuki. Kiedy przysz jego kolej, Antonio przez chwil sta bez ruchu: na poduszeczce z czerwonego aksamitu byszczaa maa bryka zota. Bardzo gadka, podobna do zy. Oto co zostao ze skarbu templariuszy! Schyli si i dotkn ustami zotej ezki. Wydao mu si, e nadal jest gorca, i w tej samej chwili pod przymknitymi powiekami ujrza straszliw scen z odlegej przeszoci.

63

Ojciec Breczyski powita ich bladym umiechem i bez sowa zaprowadzi do stou, przy ktrym zasiedli do pracy. Skinwszy gow, poszed do swojego gabinetu, ale drzwi zostawi otwarte. Nil, podekscytowany ostatnim odkryciem, nie zwrci uwagi na jego pene rezerwy zachowanie. SCV sygnatura Watykanu. To to najwiksza biblioteka na wiecie! Znalezienie tu jakiej ksiki to jak szukanie igy w stogu siana. Przez kilka minut pracowa w milczeniu, nie mogc si skupi, po chwili wzi gboki wdech i odwrci si w stron Leelanda. Rembercie, musz na chwil wyj. Tylko Breczyski moe mi pomc w odnalezieniu ksiki oznaczonej sygnatur SCV. Pjd do niego. Cie przebieg po twarzy Amerykanina, ktry wyszepta: Prosz ci, pamitaj, co ci mwiem: w tym miejscu nie moesz nikomu ufa. Nil nic nie odpowiedzia. Ja wiem co, o czym ty nie masz pojcia. Zdj rkawiczki i zapuka do drzwi bibliotekarza.
* * *

Breczyski siedzia bez ruchu przed zgaszonym ekranem komputera, z domi lecymi pasko na biurku.
249

 Ojcze, obiecywae mi pomoc. Czy mog ci teraz o co prosi? Polak patrzy na niego w milczeniu przeraonym wzrokiem. Potem spojrza na swoje rce i zacz mwi prawie bezdwicznym gosem, jakby do samego siebie, jakby Nil nie sta tu obok: Mj ojciec zosta zabity w czterdziestym roku. Nie zdyem go nawet pozna. Matka opowiedziaa mi, e pewnego ranka wyszy rang oficer Wehrmachtu przyby do wioski po mczyzn, ktrzy mieli rzekomo wykona jakie roboty w lesie. Ojciec nigdy nie wrci, a matka umara, kiedy miaem sze lat. Kuzyn z Krakowa przyj mnie do siebie. Byem zagubionym dzieckiem wojny i straciem zdolno mwienia. Mody ksidz z ssiedniej parafii zlitowa si nad niemow: wzi mnie do siebie, przywrci mi ch do ycia. Potem, pewnego dnia nakreli znak krzya na moim czole, ustach i sercu. Nastpnego dnia po raz pierwszy od wielu lat przemwiem. Pniej umoliwi mi wstpienie do seminarium diecezjalnego w Krakowie, gdzie tymczasem on zosta mianowany biskupem. Zawdziczam mu wszystko, jest moim ojcem duchowym. Kto to taki? Karol Wojtya. Obecny papie. Ojciec wity, ktremu su ze wszystkich si. Breczyski podnis gow i wbi spojrzenie w oczy Nila. Jeste prawdziwym zakonnikiem, ojcze Nilu, takim jak ojciec Andriej; yjesz w innym wiecie. Tu w Watykanie ludzie utkali wok papiea sie dla zakamuflowania wasnych po czyna. W Polsce Karol Wojtya nigdy si z czym takim nie spotka. Tam kler by w peni solidarny, zjednoczony w walce przeciw wsplnemu sowieckiemu wrogowi. Ludzie mieli do siebie zaufanie, polski Koci nie przetrwaby, gdyby dryy go wewntrzne intrygi. W tym wanie duchu papie przekaza cz obowizkw ludziom takim jak kardyna Catzinger. Ja jestem tutaj tylko niemym wiadkiem wielu spraw. Podnis si z widocznym wysikiem. 250

 Pomog ci, jak wczeniej pomogem ojcu Andriejowi. Ale podejmuj wielkie ryzyko, przysignij, e nie zechcesz zaszkodzi papieowi. Nil odpowiedzia cichym gosem: Jestem skromnym mnichem, mj ojcze, i interesuje mnie tylko osoba Jezusa. Polityka i obyczaje panujce w Watykanie s mi obce i nic mnie nie czy z kardynaem Catzingerem, ktry pojcia nie ma, nad czym pracuj. Podobnie jak Andriej, jestem czowiekiem miujcym prawd. Mam do ciebie zaufanie. Papie take ukocha prawd. Co mog dla ciebie zrobi? Nil wycign notes zmarego przyjaciela. Podczas bytnoci w Rzymie ojciec Andriej zainteresowa si ksig, ktrej sygnatur zapisa w notesie, czy co ci ona mwi? Breczyski uwanie spojrza na kalendarzyk, potem podnis gow. Oczywicie, to sygnatura tutejszego archiwum. Wskazuje rega, na ktrym s przechowywane protokoy z inkwizycyjnego procesu templariuszy. Ojciec Andriej chcia do nich zajrze, ale nie mia zezwolenia. Chod za mn. W milczeniu minli st, przy ktrym Leeland sta pochylony nad jakim manuskryptem. Nie podnis gowy. Kiedy dotarli do trzeciej sali, Breczyski skrci w lewo i zaprowadzi Nila pod rega stojcy w niszy. S tu oryginalne akta inkwizycji dotyczce templariuszy rzek, pokazujc pki stojce pod cian. Ojciec Andriej dugo przeglda sprawozdania z przesuchania Esquieu de Floyrana przez Wilhelma de Nogareta oraz korespondencj Filipa Piknego. Po jego wyjedzie osobicie odoyem wszystko na miejsce. Mam nadziej, e bdziesz pracowa rwnie szybko jak on, daj ci dwie godziny. I pamitaj, nigdy nie wszede do tej czci archiwum. Nil nie zdy nawet zauway, kiedy Breczyski ulotni si jak cie. W tym pustym miejscu sycha byo tylko szmer 251

klimatyzacji. Okoo dziesiciu ponumerowanych kartonw stao w rzdzie. W ktrym z nich znajdowa si by moe jaki lad trzynastego apostoa odnaleziony przez Andrieja. Zdecydowanym ruchem sign po pierwsze pudo, na ktrym przeczyta: Wyznania braci templariuszy, spisane w obecnoci Biskupa Witaelma de Nogaretlh przeze mnie, Wilhelma de Paris, reprezentujcego krla Filipa Piknego i Wielkiego Inkwizytora Francji.

64
Wybrzee Morza Martwego, marzec 1149 Wytrzymaj, Piotrze, oni ju depcz nam po pitach. Esquieu de Floyran chwyci wp swojego towarzysza. Znajdowali si u stp pionowych urwistych ska, rumowiska porysowanego ciekami wydeptanymi przez kozy. Gdzieniegdzie wida byo w skaach czarne dziury: wejcia do grot wiszcych nad przepaci. Od czasu gdy spotkali si w Vezelay przed trzema laty, dwaj mczyni nie rozstawali si. Rozpaleni przepowiedni witego Bernarda, przywdziali biae tuniki z czerwonym krzyem i doczyli do drugiej wyprawy krzyowej w Palestynie. Tam wpadli w puapk zastawion w Gazie przez Turkw Selduckich. Chcc odwrci ich uwag od otoczonego murem placu, Esquieu na czele pitnastu rycerzy podj w biay dzie prb ucieczki. Cz oblegajcych ruszya za nimi w pogo. Podczas ucieczki w kierunku wschodnim jego towarzysze padali jeden po drugim. Przy nim pozosta tylko Pierre de Montbrison, jego wierny druh. Kiedy dotarli do Morza Martwego, ich wierzchowce pady z wyczerpania. Dwaj rycerze przeszli przez zawalony mur i znaleli si w ruinach noszcych lady gwatownego poaru. Biegnc nieprzerwanie, minli obszerny zbiornik wydrony w skale, potem podyli wzdu kanaw nawadniajcych, ktre 253

dochodziy do podna skay. Tam spodziewali si znale schronienie. W chwili, gdy wydostali si na otwart przestrze, Pierre krzykn i upad. Jego towarzysz pochyli si nad nim i wtedy ujrza strza, ktra przebia brzuch i utkwia w l dwiach. Zostaw mnie, Esquieu, nie widzisz, e jestem ranny? Mam zostawi ci w ich rkach? Nigdy! Ukryjemy si w tych skaach, a po zapadniciu nocy wymkniemy si. W pobliu jest oaza Ein Feshka: kierujmy si na zachd, tam bdziemy bezpieczni. Wesprzyj si na mnie, przecie nie pierwszy raz zostae trafiony strza: wyjmiemy j, kiedy dotrzemy tam na gr. Jeszcze zobaczysz Francj i swoj komandori arliwe sowa . witego Bernarda brzmiay nadal w jego uszach: Rycerz Chrystusa zadajcy mier jest bezpieczny. Jeli zginie, to dla wasnego dobra, a jeli zabije, to dla Chrystusa"*. Teraz jednak naleao przede wszystkim umkn przed band rozwcieczonych Turkw. Okrzyki Allahu Akbar byy coraz bliej. Pierre nie moe ju i dalej. Panie, przybd nam na ratunek! Podtrzymujc si wzajemnie, dotarli pod cian urwiska. Kiedy zatrzymali si przy wejciu do jednej z grot, Esquieu szybko zajrza do rodka: wydawao si, e przeladowcy zgubili ich lad i zatrzymali si w dolinie na narad. Z miejsca, w ktrym si znaleli, wida byo nie tylko wapienne rumowisko, przez ktre si tu dostali, lecz take lnice w porannym socu zakole wybrzea Morza Martwego. Montbrison siedzia oparty o skaln cian. By miertelnie blady. Musisz si pooy, ebym mg wycign strza. Chod, wejdziemy gbiej w t dziur i przeczekamy w niej noc. Otwr by tak wski, e byli zmuszeni wsun najpierw
* Fragment zasady przekazanej przez w. Bernarda templariuszom, De lande novae militiae.

254

nogi. Esquieu pomg przyjacielowi, ktry jcza i krwawi. O dziwo, we wntrzu jaskini byo do duo wiata. Uoy rannego z lewej strony przy wejciu, a jego gow opar o jaki gliniany dzban wystajcy z piasku. Nastpnie zdecydowanym ruchem wyrwa strza ranny jkn i straci przytomno. Strzaa przebia brzuch na wylot, a z rany wypywa mnstwo krwi. Nie zdoam go uratowa. Wla ostatnie krople wody z manierki w usta konajcego, po czym wyjrza na zewntrz, eby popatrze na lec poniej dolin: Turcy wci si tam krcili, naleao zatem zaczeka, a odejd. W tym czasie Pierre z pewnoci umrze. Bdc czowiekiem wyksztaconym, nawet erudyt, Esquieu przyj na swoje ziemie klasztor biaych braci nowego zakonu zaoonego przez witego Bernarda. Spdza duo czasu na czytaniu zgromadzonych przez nich rkopisw i studiowa napisane w jzyku greckim ksigi medyczne Galliena. Pierre wykrwawia si i lea teraz w ciemnej kauy, jaka zebraa si pod jego ciaem. Najwicej wytrzyma jeszcze godzin. Bezradnie przyglda si podou groty. Wzdu ciany po lewej stronie, z piasku wystaway jakie gliniane miski. Zwrci uwag na trzeci, liczc od wejcia doskonale zachowany gliniany dzban. Zajrza do rodka i zobaczy gruby rulon owinity szmatami nasczonymi jakim tuszczem, a przy samej ciance cieszy zwj. Wyj go bez trudu. By to rulonik pergaminu dobrej jakoci, przewizany lnianym sznurkiem, ktry z atwoci da si rozwiza. Spojrza na Pierre'a; lea bez ruchu, oddycha ciko, a jego twarz przybraa typowy dla nieboszczykw odcie szaroci. Mj biedny przyjacielu... jakie to straszne musie umiera w obcej ziemi! Rozwin rulon pergaminu. Tekst w jzyku greckim skada si ze sw, ktre z atwoci rozpozna: byy typowe dla apostow. Przybliy pergamin do wiata i zacz czyta. W miar jak czyta, otwiera szeroko zdumione oczy, a rce zaczy mu dre. 255

Ja, ukochany ucze Jezusa, trzynasty aposto, zwracam si do wszystkich Kociow...". Autor listu pisa, e w dzie ostatniej wieczerzy w sali na grze nie byo dwunastu, lecz trzynastu apostow, a tym trzynastym by on sam. W uroczystych sowach protestowa przeciwko uznaniu Nazarejczyka za Boga. Twierdzi, e Jezus wcale nie zmartwychwsta, ale zosta po mierci przeniesiony do grobu znajduj cego si na... Pierre, spjrz tylko! To list apostolski z czasw Jezusa, list jednego z jego apostow... Pierre! Gowa przyjaciela opada agodnie w stron glinianej miski zamykajcej dzban stojcy jako pierwszy od strony wejcia do groty. Nie y.
* * *

Godzin pniej Esquieu podj decyzj; ciao Pierre'a zaczeka w tym miejscu na ostateczne zmartwychwstanie. Ale on, Esquieu, musi ujawni przed wiatem chrzecijaskim ten list jednego z apostow Jezusa. Zabranie std pergaminowego rulonu byo zbyt ryzykowne: zwietrza z upywem czasu i w drodze mgby rozpa si w py. Rwnie on sam mg tej nocy wpa w rce muzumanw. Czy uda si mu cao i zdrowo dotrze do Gazy? Orygina musi zatem pozosta w grocie, ale on tekst przepisze. Natychmiast. Z nalenym szacunkiem odwrci ciao przyjaciela, rozpi tunik i oderwa szeroki pas ptna z jego koszuli. Nastpnie zaostrzy cieniutko kawaek patyka i rozoy ptno na paskim kamieniu. Umoczy prowizoryczne piro w kauy krwi rozlanej na ziemi i zacz przepisywa list apostolski w sposb, jaki czsto mia okazj podpatrywa w klasztornym skryptorium. Soce zachodzio za skalnym urwiskiem Qumran. Esquieu wsta: list trzynastego apostoa zosta zapisany krwi na kawaku koszuli Pierre'a. Zwin pergamin, obwiza na powrt lnianym sznurkiem i umieci w dzbanie tak, eby nie styka si ze zwojem powleczonym tuszczem. Przykry dzban misk, starannie zoy dopiero co przepisany list i wsun go za pas. 256

Wyjrza z groty i spojrza w d. Turkw byo dwukrotnie mniej. Bdc sam, zdoa im uciec. Trzeba byo tylko doczeka zmroku, a potem przedosta si przez plantacj Ein Feshka. Musi mu si uda.
* * *

Dwa miesice pniej aglowiec oznakowany czerwonym krzyem przepywa przez przesmyk Saint-Jean-d'Acre, kierujc si na zachd. Rycerz z zakonu templariuszy stojcy na dziobie w obszernym biaym habicie ostatni raz spoglda w stron ziemi Chrystusa. Daleko za sob pozostawi ciao najlepszego przyjaciela. Leao w jednej z grot wiszcych nad Qumran, skrywajcej dzbany wypenione dziwnymi rulonami. Trzeba bdzie powrci tu, kiedy tylko bdzie to moliwe. Odzyska pergamin ukryty w trzecim dzbanie z lewej strony, licz c od wejcia, i przywie go do Francji, zachowujc wszelkie rodki ostronoci nalene tak szacownemu dokumentowi. mier Pierre'a niczego nie zmieni, bo on przekae kopi listu apostolskiego, o ktrym nikt nigdy nie sysza, wielkiemu mistrzowi templariuszy, Robertowi de Craon. Dowiedzie w ten sposb, e rycerze zakonu mieli racj , nie uznajc Chrystusa, a namitnie wielbic Jezusa. Przybywszy do Parya, Esquieu de Floyran poprosi o spotkanie w cztery oczy z Robertem de Craon. Kiedy stan przed nim, wycign zza pazuchy kawaek ptna pokryty ciemnobrzowym pismem i poda go wielkiemu mistrzowi zakonu. Ten rozwin go w milczeniu i zapozna si z jego doskonale zachowan treci. Surowym tonem kaza przysi c na krew brata i przyjaciela, e Esquieu zachowa wszystko w tajemnicy, po czym poegna go lekkim skinieniem gowy. Robert de Craon spdzi cay wieczr i ca noc, siedzc samotnie przed stoem, na ktrym rozoy skrawek ptna zapisany krwi jednego ze swoich braci. Czyta najbardziej
257

niewiarygodny i najbardziej wstrzsajcy tekst, jaki kiedykolwiek widzia. Nazajutrz z wielk powag kaza rozesa po caej Europie wezwanie na nadzwyczajne zebranie najwyszej kapituy zakonu templariuszy. Kady z braci czonkw, seneszali czy przeorw, zarwno zarz dzajcych wielkimi fortecami, jak i najmniejszymi komandoriami, mia obowizek stawi si na to zebranie. Kady.

65
Kiedy Nil wrci do sali archiwum, przyjaciel nadal pracowa pochylony nad stoem. Nil mia niewyran min. No i co? spyta Leeland, podnoszc gow znad manuskryptu. Nie tutaj. Porozmawiamy na via Aurelia! Rzym przygotowywa si do wit Boego Narodzenia. Zgodnie z tradycj pielgnowan w Wiecznym Miecie, wszystkie kocioy wystawiaj w tym okresie swoje presepi szopki udekorowane rozmaitymi ozdobami, typowymi dla barokowej wyobrani. W grudniowe popoudnia rzymianie wdruj od jednego kocioa do drugiego, porwnuj sposb wykonania kadej z nich i komentuj, ywo przy tym gestykulujc. To niemoliwe, myla Nil, widzc cae rodziny odwiedzajce kocioy i wyraz szczcia malujcy si na dziecicych twarzyczkach. Nie mona powiedzie im, e to wszystko opiera si na odwiecznym kamstwie. Oni potrzebuj boga na swoje podobiestwo, boego dziecitka. Koci powinien zatem strzec swojej tajemnicy: Nogaret mia racj .
* * *

Szli w milczeniu. Po przybyciu do mieszkania usiedli obok fortepianu i Leeland wyj butelk burbona. Nala sporo do szklanki Nila, nie zwaajc na jego protesty. 259

 Pij, Nilu, nasz narodowy trunek nosi imi krlw Francji! Dziki tym paru ykom odprysz si i opowiesz mi, co robie przez cay ranek w tej czci archiwum, do ktrej w zasadzie nie masz prawa wstpu... Nil pomin t aluzj milczeniem: po raz pierwszy ukryje co przed przyjacielem. Zwierzenia Breczyskiego, jego przeraona twarz, nie miay nic wsplnego z badaniami Nila, ktry czu, e ksidz powierzy mu sekret i e on nie moe nikomu o tym powiedzie. Pocign yk burbona, skrzywi si i zakasa. Nie wiem, od czego zacz: nie jeste historykiem i nie czytae zapiskw z przesucha inkwizycji, z ktrymi wanie si zapoznaem. Znalazem teksty, ktre przejrza Andriej w czasie swoich wizyt w archiwach, i natychmiast do mnie przemwiy: wszystko jest zarazem jasne i zagmatwane. Czy natrafie na co zwizanego z trzynastym apostoem? Terminy takie jak trzynasty aposto" albo list apostolski" nie pojawiy si w adnym z przesucha. Teraz jednak, kiedy ju wiem, czego szukam, zwrciem uwag na dwa szczegy, ktrych nie rozumiem. Filip Pikny osobicie sformuowa akt oskarenia templariuszy w licie adresowanym do komisarzy krlewskich czternastego wrze nia tysic trzysta sidmego roku, to znaczy na miesic przed generaln obaw na wszystkich czonkw zakonu. Ten list jest w archiwach i skopiowaem go dzi rano. Schyli si i wyj z torby kartk. Przeczytam ci tekst pierwszego oskarenia: Oto rzecz gorzka, rzecz godna poaowania, zdecydowanie straszliwa, godna potpienia zbrodnia...". Jaka zbrodnia? To, e templariusze wstpujcy do zakonu trzykrotnie wyrzekaj si Chrystusa i tylekro pluj mu w twarz"*.
* List Filipa Piknego do kawalerw Hugona de la Celle i Oudarda de Molendinis, komisarzy Jego Krlewskiej Moci.

260

 No, no! Nastpnie, zarwno w protokole z pierwszego przesuchania Esquieu de Floyrana, od pitku trzynastego padziernika tysic trzysta sidmego roku a do ostatniego przesuchania Jakuba de Molay powraca bez przerwy jedno pytanie: Czy prawdjest, e odrzucacie Chrystusa?". Wszyscy templariusze, bez wzgldu na to, jak okrutnym torturom zostali poddani, wyznali, e owszem, odrzucaj Chrystusa. Ale nie odrzucaj Jezusa, i to na chwa jego imienia wstpili do suby. I co w zwizku z tym? A to, e dokadnie tak samo mwili nazarejczycy, ktrych teksty Orygenes widzia w Aleksandrii. Wiemy, e gosi to samo ich mistrz, trzynasty aposto. Jeli zatem jego list moe sam w sobie spowodowa zagad Kocioa, jeli ma by wszdzie zniszczony", jak wynika z manuskryptu koptyjskiego, to nie dlatego, e zaprzecza boskoci Jezusa co wielokrotnie miao miejsce po jego mierci ale e, jak twierdzi Orygenes, dostarcza dowodu", e Jezus nie by Bogiem. Czy templariusze mogli zna tre zaginionego listu trzynastego apostoa? Nie mam pojcia, ale nie uszo mojej uwagi, e w czternastym wieku templariusze byli torturowani i zabijani, poniewa gosili t sam doktryn co nazarejczycy i potwierdzali swj wybr rytualnym opluwaniem Chrystusa. By moe istnieje jeszcze jedna hipoteza cign Nil, masujc czoo majca zwizek z tym, e przez duszy czas ludzie ci mieli bliski kontakt z muzumanami. Koran nie dopuszcza istnienia innego boga ni Allach, a nie zapominaj, e sam Mahomet zna i wielokrotnie cytowa nazarejczykw... Co to wszystko znaczy? Ty chyba wszystko mieszasz! Wcale nie, ja jedynie zestawiam z sob rozproszone elementy. Czsto mwiono, e templariusze ulegli wpywom islamu: by moe, lecz odrzucenie przez nich boskoci Jezusa nie wzio si z Koranu. To kwestia znacznie powaniejsza: nieoficjalnie niektrzy z nich wyznali, e autorytet Piotra 261

i dwunastu apostow przeszed, ich zdaniem, na osob wielkiego mistrza zakonu. Zatem wielki mistrz byby nastpc trzynastego apostoa? Nie mwi tego tak dosownie, jednak twierdz, e odrzucenie przez nich Chrystusa wi e si z osob ich wielkiego mistrza, ktry ma dla nich wikszy autorytet ni dwunastu apostow i Koci. Jakby w cigu wiekw miao miejsce przekazanie jakiej tajnej sukcesji apostolskiej, jednoczesnej z sukcesj Piotra, majcej swoje rdo w trzynastym apostole, nastpnie w nazarejczykach, a po ich wyganiciu w tym tajemniczym licie. Nil pocign ponownie yk burbona. Filip Pikny rzuca pod adresem templariuszy jeszcze drugie powane oskarenie: Wstpujc do swojego zakonu, cauj tego, ktry ich tam przyjmuje wielkiego mistrza najpierw poniej plecw, potem w brzuch"*. Leeland wybuchn gonym miechem: Gosh! Templar queers! Nie, templariusze nie byli homoseksualistami, skadali luby czystoci i dotrzymywali ich. By to rytualny gest podczas ceremonii religijnej, uroczystej i publicznej. Ten gest, majcy znaczenie wysoce symboliczne, umoliwi Filipowi Piknemu, ktry go nie rozumia, oskarenie ich o sodomi Caowa . wielkiego mistrza w podstaw", po czym obej go i ucaowa w brzuch? I to mia by symboliczny rytua w kociele? Uroczysty rytua, do ktrego przywi zywali wielk wag. Ale co dla nich oznacza? Najpierw mylaem, e czcili w ten sposb czakram wielkiego mistrza, ten punkt zbiorczy energii duchowej, ktry Hindusi umiejscawiaj wanie w brzuchu oraz w... podstawie", jak ty to okrelie. Ale przecie templariusze nie znali filozofii hinduskiej. Nie znalazem wic innego wyjanienia poza tym, e by to gest wyraajcy szacunek dla * Idem. 262

osoby wielkiego mistrza, apostoa, ktry cieszy si autorytetem wyszym ni Piotr i jego nastpcy. W ten sposb zdawali si powoywa na inn sukcesj, t po trzynastym apostole. Nadal jednak nie mam pojcia, dlaczego skadali pocaunek dokadnie w takim miejscu.
* * *

Tego wieczoru ojciec Nil nie mg zasn. W jego gowie kbio si mnstwo pyta. Co oznacza ten witokradczy gest, ktry na zawsze zbruka pami o rycerzach zakonu? A zwaszcza, jaki mia zwizek z listem trzynastego apostoa? Po raz kolejny przewrci si na skrzypicym sprynowym materacu. Nazajutrz pjdzie na koncert. Taka odskocznia dobrze mu zrobi.

66
Pary, 18 marca 1314 roku Po raz ostatni wzywamy, by si przyzna: czy wyrzeke si Chrystusa? Czy powiesz nam, co oznacza bezbony rytua praktykowany podczas przyj cia do waszego zakonu? Na cyplu wysepki La Cite wielki mistrz templariuszy Jakub de Molay sta na szczycie stosu uoonego z chrustu, z rkami skrpowanymi pod biaym paszczem z czerwonym krzyem, naprzeciwko Wilhelma de Nogareta, kanclerza zaprzedanego krlowi Filipowi IV Piknemu. Lud Parya zgromadzi si na obu brzegach Sekwany. Czy wielki mistrz ukorzy si w ostatniej chwili i pozbawi gawied wybornego przedstawienia? Kat sta na rozstawionych nogach, trzymajc w prawej doni zapalon pochodni, i tylko czeka na znak. Jakub de Molay zamkn na moment oczy i przywoa z pamici ca przeszo zakonu. Byo to prawie dwa wieki wczeniej, w tysic sto czterdziestym dziewitym roku. Nieopodal tego stosu, na ktrym mia za chwil umrze.
* * *

Nastpnego dnia po przybyciu do Parya kawalera Esquieu de Floyrana, wielki mistrz Robert de Craon zwoa w trybie pilnym nadzwyczajne zebranie kapituy zakonu templariuszy. Przed zgromadzonymi brami przeczyta na gos odpis listu 264

trzynastego apostoa, ktry dotar do niego niemal cudem. List dostarcza niepodwaalnego dowodu, e Jezus nie by Bogiem. Jego ciao nie zmartwychwstao, ale zostao pogrzebane przez esseczykw gdzie na kracach Pustyni Idumejskiej. Autor listu pisa, e odrzuca wiadectwo Dwunastu i autorytet Piotra, oskaronego o to, e zgodzi si na goszenie boskoci Jezusa, eby zdoby wadz. Skamieniali ze zdumienia templariusze suchali go w miertelnej ciszy. Jeden z nich wsta i rzek grobowym gosem: Bracia, przez wiele lat wszyscy ylimy w pobliu naszych wrogw muzumanw. Kady z nas wie, e ich Koran odrzuca boskie pochodzenie Jezusa i wyraa to w sposb niemal identyczny z tym listem apostolskim oraz e jest to gwna przyczyna ich zawzitoci wobec chrzecijan. Trzeba poda ten list do wiadomoci wiata chrzecijaskiego, eby wreszcie poznano prawdziw istot Jezusa: ta prawda pooy na zawsze kres bezlitosnym wojnom pomidzy nastpcami Mahometa i sukcesorami Piotra. Tylko wwczas bd mogli y w pokoju ci, ktrzy zaczn jednomylnie gosi, e Jezus syn Jzefa, nie by adnym bogiem, lecz wyjtkowym czowiekiem i charyzmatycznym przewodnikiem. Robert de Craon starannie rozway sowa swojej odpowiedzi i zwrci si do zebranych braci: Koci nigdy nie zrezygnuje ze swojego podstawowego dogmatu, rda wadzy uniwersalnej. Mia inny plan, ktry po dugich dyskusjach zosta zaakceptowany.
* * *

W cigu kolejnych dziesicioleci bogactwo templariuszy roso niesychanie szybko. Gdy tylko wielki mistrz spotka jakiego ksicia albo biskupa, natychmiast napyway darowizny w postaci ziemi czy te drogocennych kruszcw. A wszystko dlatego, e nastpcy Roberta de Craon nie wahali si posun do szantau. 265

 Zapewnijcie nam rodki niezbdne do wypenienia naszej misji, bo jeli tego nie zrobicie, opublikujemy pewien list apostolski, ktry was zniszczy, pograjc jednoczenie cale chrzecijastwo, rdo waszej wadzy i bogactwa. Pacili wic krlowie, ba, nawet papiee, a zamone komandorie templariuszy wyrastay wszdzie jak grzyby po deszczu. Sto lat pniej templariusze byli bankierami caej Europy: list trzynastego apostoa sta si luz dla rzeki zota spywajcej do skarbcw rycerzy. Tymczasem rdo tak wielkiego bogactwa, na ktre wszyscy spogldali podliwie, naraone byo na kradzie: naleao wic ten skrawek materiau umieci w bezpiecznym miejscu. Osoba wielkiego mistrza, kontynuatora trzynastego apostoa, ktry przeciwstawia si caemu chrzecijastwu zbudowanemu przez Piotra, staa si nietykalna. Jeden z rycerzy przypomnia sobie sposb, w jaki winiowie ukrywali swoje pienidze: umieszczali je w metalowej tulejce i wsuwali do wntrza ciaa przez odbyt. Dziki temu mieli je zawsze przy sobie i nie kusili nim byle rzezimieszkw. Mistrz kaza wic wykona zot tulej, woy do rodka starannie zwinity list, wprowadzi w gb wasnego ciaa i odtd nosi go tam, stajc si jakby podwjnie uwicony. Aby nikt nie pozna miejsca ukrycia listu, naleao zatrze wszelkie, najmniejsze nawet lady. Seneszal komandorii Patay dowiedzia si o inskrypcji wygrawerowanej w kociele w Germigny, lecym podwczas w obrbie jego posiadoci. Pewien uczony zakonnik utrzymywa, e ta inskrypcja zawiera w sobie ukryte przesanie, wplecione w niezwykle umiejtnie uoony tekst Symbolu Nicejskiego. Twierdzi, e potrafi rozszyfrowa ten kod. Seneszal wezwa mnicha i zamkn si z nim w kociele w Germigny. Wyszed stamtd z bardzo powan min i rozkaza niezwocznie mnicha doprowadzi pod eskort do swojej komandorii w Patay.
266

Zakonnik zmar tam nastpnego dnia. Pyt natychmiast powleczono warstw zaprawy, a wyryta na niej tajemnicza inskrypcja znika zarwno z oczu, jak i z pamici ludzi.
* * *

Od tej pory w rytuale przyjcia do zakonu templariuszy obowizywa pewien dziwny gest z namaszczeniem wykonywany przez nowicjuszy: w czasie mszy, przed otrzymaniem obszernego biaego paszcza, kady musia przyklkn przed wielkim mistrzem i ucaowa go najpierw poniej jego plecw, potem w brzuch. Niewiadomy niczego nowo przyjty brat oddawa w ten sposb cze listowi trzynastego apostoa, wykltemu przez Koci, ktremu zagraa. List ukryty by teraz we wntrznociach wielkiego mistrza, ktry wydobywa go jedynie po to, by pod grob jego ujawnienia zdoby jeszcze wicej ziem oraz zota. Skarby templariuszy spoczyway w podziemiach wielu komandorii. Ale rdo tych skarbw, rdo nieprzerwane, przekazywane byo przez kadego wielkiego mistrza swojemu nastpcy, ktry strzeg go w obrbie murw obronnych wasnego ciaa.
* * *

Stojcy na stosie Jakub de Molay podnis gow. Poddany zosta torturze wody, ognia i rozcigania, ale nie przeszukano jego wntrznoci. Wystarczy niewielki skurcz, eby poczu w sobie obecno zotej tulejki: list zaraz zginie wraz z nim, przestanie istnie bro templariuszy w ich wojnie przeciw krlom i praatom Kocioa, ktry sta si niegodny Jezusa. Nieoczekiwanie mocnym gosem odpowiedzia na pytania Wilhelma de Nogareta: Niektrzy nasi bracia w torturach wyznali okropie stwa, o ktre mnie oskarasz. Biorc na wiadkw ziemi i niebo, przysigam teraz, e wszystko, co powiedziae o zbrodniach 267

i bezbonoci templariuszy, jest kalumni. Zasuylimy na mier tylko tym, e nie potrafilimy znie cierpie zadawanych nam przez inkwizytorw. Z triumfalnym umiechem na ustach Nogaret odwrci si w stron krla. Stojc w swojej loy grujcej nad Sekwan, Filip podnis rk; w tej samej chwili kat opuci ponc agiew i wcisn j w stos chrustu.
* * *

Pomienie strzeliy w gr na wysoko wie katedry Notre-Dame. Jakub de Molay mia jeszcze si krzykn: Papieu Klemensie, krlu Filipie! Nim rok minie, wezw was przed trybuna Boga, bycie ponieli sprawiedliw kar! Bdcie przeklci wy i ci, ktrzy po was nastpi! Stos zawali si pod nim, wybuchajc snopem iskier, a ar by tak wielki, e dotar a do brzegw Sekwany. Pod koniec dnia proboszcz katedry Notre-Dame przyszed pomodli si nad dymicym nadal stosem. By sam, bo wszyscy opucili ju plac. Uklkn i nagle drgn: przed jego oczami, w gorcym jeszcze popiele, byszcza w promieniach zachodzcego soca jaki przedmiot. Za pomoc gazki przycign go do siebie: bya to maa bryka zota stopionego w arze ogniska, lnicy patek w ksztacie ezki. Tylko tyle pozostao po zotej tulejce, w ktrej ukryty by list trzynastego apostoa, tyle po ostatnim Wielkim Mistrzu wityni: may lad prawdziwego skarbu templariuszy. Podobnie jak wielu ludzi, proboszcz wiedzia, e templariusze byli niewinni, e dosiga ich okrutna mczeska mier. Z naboestwem ucaowa zot z, ktra wydaa si mu gorca, podczas gdy bya jedynie letnia. To bya relikwia witego, rwnego z tymi, ktrzy oddali ycie za pami o Jezusie. Przekaza j papieowi Klemensowi, ktry zmar w tym samym roku. 268

Po wielu perypetiach zota za wpada w rce przewodniczcego Stowarzyszenia witego Piusa V. On potrafi doceni jej znaczenie wobec faktu, e nie wszyscy templariusze zginli w pocztkach czternastego wieku: pami jest jedn z niewielu rzeczy, ktre da si wymaza. Pieczoowicie przechowa pord innych skarbw stowarzyszenia to porednie wiadectwo rebelii trzynastego apostoa przeciwko dominujcemu Kocioowi.

67

Hol wejciowy by w zasadzie salonem wielkiego patrycjuszowskiego domu. Via Giulia, pooona zaledwie dwa kroki od ttnicego yciem centrum miasta, dodawaa Rzymowi uroku swoimi podcieniami oplecionymi girlandami glicynii oraz paroma starymi paacami zamienionymi na hotele, zarazem przystpne, luksusowe i przytulne. Czy zechciaby pan powiadomi pana Barjone, e pragn si z nim zobaczy? Recepcjonista ubrany w eleganck czer spojrza przenikliwie na porannego gocia, mczyzn w podeszym wieku, z siwymi wosami i niedbale ubranego: jaki wielbiciel czy zagraniczny dziennikarz? Zacisn usta. Maestro wrci pno w nocy. Nie zwyklimy niepokoi go przed... Najzwyczajniej w wiecie go wyj z kieszeni banknot dwudziestodolarowy i poda go recepcjonicie. Z pewnoci bdzie zachwycony moim widokiem, a gdy by tak nie byo, wynagrodz to panu z nawizk. Prosz powiedzie, e stary przyjaciel czeka na niego w klubie. Bdzie wiedzia, o kogo chodzi.
* * *

270

 Co ci napado, Ari, eby wyciga mnie z ka o tej porze, zwaszcza przed koncertem? Najpierw jednak powiedz, co robisz w Rzymie? Czy nie powiniene y sobie wygodnie na emeryturze w Jaffie, a mnie zostawi w spokoju? Przecie ja ju nie podlegam twoim rozkazom! Nigdy nie opuszcza si Mosadu naprawd, wic nadal podlegasz jego rozkazom. No dalej, uspokj si! Byem przejazdem w Europie i korzystam z tego, eby si z tob zobaczy, to wszystko. Jak przebiega twj rzymski sezon? Dobrze, ale dzi wieczorem gram Trzeci Rachmaninowa, straszliwy monument, wic przedtem musz si skupi. A wic masz jeszcze krewnych w Europie? yd zawsze ma gdzie jak rodzin. A twoja rodzina to suba, do ktrej ci wdroyem, gdy bye jeszcze dorastajcym chopakiem. W Jerozolimie niepokoj si o ciebie. Co ci strzelio do gowy, eby ledzi tego francuskiego mnicha w rzymskim ekspresie, w ktrym zarezerwowae cay przedzia? Kto da ci taki rozkaz? Czy zamierzae powtrzy poprzedni operacj, tym razem w pojedynk? Czy to ja uczyem ci, jak zgrywa samotnego bohatera podczas akcji? Lev nadsa si i spuci gow. Nie miaem czasu uprzedzi Jerozolimy, wszystko potoczyo si bardzo szybko... Ari zacisn pici i przerwa mu w p sowa: Nie kam, przynajmniej mnie. Wiesz dobrze, e od czasu twojego wypadku nie jeste tym samym czowiekiem i e przez wiele lat nazbyt czsto ocierae si o mier. S takie chwile, w ktrych ponosi ci ryzyko, a jego zapach podnieca ci jak narkotyk. Czyby postrada zmysy? Wyobraasz sobie, co by si stao, gdyby z kolei ojciec Nil mia wypadek? Watykan miaby kopoty. Nienawidz tych ludzi z caego serca, Ari. To oni dopucili do eksterminacji mojej rodziny przez nazistw, ktrym nastpnie umoliwili ucieczk do Argentyny. Ari popatrzy na niego ze wspczuciem. 271

 Teraz nie czas na nienawi, tylko na sprawiedliwo. Jest rzecz nie do pomylenia i nie do przyjcia, eby to ty podejmowa, na dodatek bez niczyjej wiedzy, decyzje polityczne na tym szczeblu. Ju pokazae, e nie potrafisz si kontrolowa, musimy strzec ci przed tob samym. Od tej pory masz kategoryczny zakaz przeprowadzania jakichkolwiek akcji w terenie. May lew, ktry gra swoim yciem, jakby chodzio o jak partytur, zdy dorosn. Jeste teraz sawny, a zatem wykonuj dalej misj, ktr ci powierzono, led Moktara AlKorejsz i skup si na francuskim mnichu. Bezporednie dziaanie to ju nie twoja domena.

68

Nil wchodzi do Akademii witej Cecylii bardzo podekscytowany. Ostatnim razem by na koncercie w Paryu w przeddzie wstpienia do klasztoru. Bardzo dawno temu. W maej, niemale rodzinnej sali koncertowej sycha byo wiatowe rozmowy. Pord galowych strojw Nil dostrzeg purpurowe sutanny paru kardynaw. Leeland poda dwa zaproszenia bileterowi, ktry wskaza im fotele w dwudziestym rzdzie, z lewej strony. Z tego miejsca, monsignore, skrzydo fortepianu nie bdzie zasaniao pianisty. Usiedli i nie odzywali si do siebie. Od czasu przyjazdu do Rzymu Nil czu, e midzy nim i Leelandem co pko: cakowite, absolutne zaufanie, dziki ktremu byli sobie tak bliscy pomimo dzielcej ich odlegoci i mimo upywu lat. Mia wraenie, e utraci ostatniego i jedynego przyjaciela. Czonkowie orkiestry zajli ju swoje miejsca. Nagle wiata przygasy i na estrad wszed dyrygent w towarzystwie pianisty. Zerwaa si burza oklaskw i wtedy Amerykanin pochyli si w stron Nila. Lev Barjona da sporo recitali w tej sali, wic publiczno zna go dobrze i wysoko ceni. Dyrygent ukoni si, tymczasem Lev Barjona od razu usiad
273

przy fortepianie, nie odwracaj c nawet gowy w stron sali. Ze swojego miejsca Nil widzia jedynie jego prawy profil okolony grzyw blond wosw. Kiedy dyrygent wszed na podium, pianista podnis na niego wzrok i umiechn si. Nastpnie potrzsn gow i wtedy rozlegy si drce dwiki skrzypiec, zapowiadajce nadejcie gbokich, pulsujcych uderze w klawisze fortepianu. Z chwil osignicia powtarzajcego si, obsesyjnego rytmu, twarz pianisty zastyga, jakby by jakim grajcym automatem. Nil dozna nagle olnienia: ju gdzie kiedy widzia ten wyraz twarzy. Tymczasem donie Lva opady ponownie na klawisze i rozlega si melodia pierwszych taktw, szybujca jak nostalgiczne wspomnienie zapomnianego wiata, szczcia utraconego wraz z wybuchem rewolucji padziernikowej. Nil zamkn oczy. Muzyka Rachmaninowa unosia go w saniach pdzcych po zamarznitym niegu, potem drogami wygnania, ku bramom mierci i opuszczenia. Pierwsza cz dobiega koca, sala suchaa urzeczona. Leeland ponownie nachyli si w stron Nila. Trzecia cz jest jedn z najtrudniejszych w caym utworze. Lev Barjona by olniewajcy, ale kiedy skoczy, raczy zaledwie skin gow w stron publicznoci, ktra spontanicznie wstaa. Szybko znikn za kulisami. Zarowiony z emocji Leeland dalej bi brawo. Nagle przesta. Dobrze znam Lva, nie wrci na scen, nigdy nie bisuje. Chod, postaramy si z nim zobaczy. Przecisnli si jako przez rozentuzjazmowany tum, krzyczcy: Brawo! Brawo! Bis!". W loy przy proscenium zarezerwowanej dla Watykanu kardyna Catzinger take klaska w donie, cho wyglda na roztargnionego. Otrzyma z Sekretariatu Stanu * notatk molto
* Watykaskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

274

confidenziale, przestrzegajc przed izraelskim pianist. To wspaniay wirtuoz, ale osoba podejrzana". Nagle znieruchomia: poniej zauway eleganck sylwetk Leelanda i siw gow Nila. Przeciskali si lew stron sceny w kierunku kulis, gdzie byy loe artystw.
* * *

Rembert! Shalom, jak to mio ci widzie! Otoczony piknymi kobietami Lev Barjona poklepa Leelanda po plecach i odwrci si w stron Nila. A to, jak si domylam, twj towarzysz... Ciesz si, e mog ksidza pozna. Czy lubi ksidz Rachmaninowa? Skamieniay z wraenia Nil nie odpowiedzia na jego powitanie. Izraelczyk sta teraz w penym wietle, wic po raz pierwszy zobaczy jego twarz en face: od lewego ucha biega blizna ginca we wosach. Mczyzna z pocigu! Bdc na penym luzie, Lev uda, e nie zauway jego zdumienia. Pochyli si w stron Leeianda i szepn mu do ucha z umiechem: Wpadlicie we waciwym momencie, bo ju nie mogem si opdzi od tych wielbicielek. Po kadym koncercie potrzebuj dobrych paru chwil, eby zej na ziemi. Zaczynam tskni za spokojem i cisz. Zwrci si do Nila: Czy sprawi mi ksidz przyjemno i przyjmie moje zaproszenie na kolacj? Moglibymy pj do jakiej za cisznej trattorii, a w towarzystwie dwch mnichw mj spokj bdzie z pewnoci zagwarantowany. Pomoecie mi opuci wiat Rachmaninowa. Zaczekajcie przy wyjciu dla artystw. Uwolni si tylko od tych bab, przebior si i ju jestem. Umiech i urok Lva Barjony byy nie do odparcia, o czym on sam dobrze wiedzia. Nie czekajc na odpowied, skierowa si 275

w gb kulis, pozostawiajc Nila zastygego w niezmiernym zdumieniu. Mczyzna z pocigu! Co robi w tym przedziale przepenionego ekspresu i co zamierza zrobi tu przed pojawieniem si kontrolera? Postanowi pj z nim na kolacj i spojrze mu prosto w oczy.

Cz trzecia

69

Pnym wieczorem w apartamencie w Castel San Angelo rozleg si dzwonek telefonu: Alessandro Calfo podskoczy. Zdoa wreszcie przekona Soni, ktra ostatnio mniej chtnie zgadzaa si spenia jego zachcianki, i teraz dokada ostatnich stara, by wymylona przez niego scenografia bya absolutnie doskonaa. O tej porze nie mg to by nikt inny, jak tylko kardyna. Rzeczywicie, to on zadzwoni wkrtce po powrocie z Akademii witej Cecylii znajdujcej si w pobliu Watykanu. Po tonie jego gosu Calfo od razu wiedzia, e co si musiao wydarzy. Czy wiedziae o tym, monsignore? O czym, Eminencjo? Przed chwil wrciem z .koncertu Lva Barjony. Przed paroma dniami nasze suby przestrzegy mnie przed tym czowiekiem, po czym dowiedziaem si, e podobno Stowarzyszenie witego Piusa V... Nie bardzo wiem jak to powiedzie, korzystao ju kiedy z innych jego talentw. Kto was upowani do posugiwania si obcymi agentami w imieniu Watykanu? Eminencjo, Lev Barjona nigdy nie by agentem Watykanu! Przede wszystkim jest sawnym pianist, a ja zgodziem si na wspprac z nim jedynie dlatego, e podobnie jak my jest synem Abrahama i rozumie wiele spraw. Osobicie nigdy go nie widziaem. 279

 Za to ja wanie widziaem go w Akademii witej Cecylii. Zgadniesz kogo jeszcze zobaczyem na widowni? Calfo westchn. Twoich dwch mnichw cign dalej Catzinger Amerykanina i Francuza. A co w tym zego, e poszli posucha piknej muzyki? To mianowicie, e sala koncertowa nie jest miejscem odpowiednim dla mnicha. Zwaszcza e po wystpie obaj udali si za kulisy. Z ca pewnoci po to, by spotka si z Lvem Barjon. Mam nadziej, pomyla Calfo, e si z nim spotkali. Eminencjo, Leeland pozna Barjon dawno temu w Jerozolimie, kiedy ten by jeszcze uczniem Artura Rubinsteina. Obaj tak samo pasjonuj si muzyk. Myl, e nie ma w tym nic dziwnego... Catzinger przerwa mu: Dobrze wiesz, e Leeland pracuje w Watykanie i e to ja pozwoliem ci uy go jako przynty na ojca Nila? Ale jest rzecz bardzo niebezpieczn pozwala mu na kontakty z osobnikiem z pieka rodem, takim jak Lev Barjona, ktry o czym wiesz rwnie dobrze jak ja jest nie tylko utalentowanym muzykiem. Moja cierpliwo jest na wyczerpaniu: w tygodniu poprzedzajcym Boe Narodzenie kadego ranka bd odprawia msz w moim titulum* Santa Maria in Cosmedin, a jutro uczyni to po raz pierwszy. Postaraj si , eby Leeland by do mojej dyspozycji jutro wczesnym popoudniem. Wezw go do swojego biura i przypomn o jego obowizkach. Jeli za chodzi o ciebie, nie zapominaj, e suysz Kocioowi i nie masz prawa podejmowa pewnych... inicjatyw. Odwieszajc suchawk, Calfo umiechn si. Nie chciaby znale si w skrze Amerykanina przyn ta zostanie pok* Z chwil nominacji kady kardyna zostaje przypisany do jednego ze staroytnych kociow rzymskich, ktry od tej pory staje si jego titulum, na pamitk czasw, kiedy kardynaowie uczestniczyli z papieem w administrowaniu miastem.

280

nita przez Jego Eminencj. Nie miao to adnego znaczenia. Leeland dobrze wywiza si ze swojej roli, najpierw wycigajc Nila na zwierzenia, a potem poznajc go z Izraelczykiem. Przynta bya dla kardynaa. Jemu natomiast zaleao na tym, by zowi ryb. Wrci do pokoju i zaama rce w gecie rozdranienia, Sonia zdja z siebie dziwaczny strj i siedziaa teraz naga na brzegu ka. Miaa zacity wyraz twarzy, a po policzkach spyway zy. No nie pacz, moja liczna, przecie to nie bdzie takie straszne! Podnis j i zmusi do woenia na gow zakonnego czepka, pod ktrym zniky jej pikne wosy. Koce wykrochmalonego welonu spyway na jej krge ramiona. Przebranej w ten sposb za zakonnic dawnego obrzdku dziewczynie tylko od gry, d jest dla mnie" kaza uklkn na klczniku z czerwonego aksamitu przed bizantysk ikon. W trosce o szczegy uzna, e to pomoe Rumunce lepiej odegra rol, ktr jej przeznaczy. Cofn si: scenografia bya doskonaa. Obnaona, z twarz obramowan welonem, oczami uniesionymi ku ikonie i zoonymi domi Sonia wygldaa, jakby si modlia. Dziewicza postawa przed obrazem Dziewicy. Bardzo sugestywna. Rzym ton w ciszy nocnej. Monsignore Calfo uklk za Soni ciasno przywar do jej ldwi i rozpocz celebrowanie boskiego kultu. Opiera si nogami o klcznik, chwalc sobie delikatno jego obicia. Donie splt ciasno na piersiach modej kobiety i przez uamek sekundy poczu si skrpowany spojrzeniem bizantyskiej madonny, ktra zdawaa si patrze na niego z niemym wyrzutem. Zamkn oczy: na drodze do mistycznego poczenia nic nie mogo stan midzy tym, co ludzkie, a tym, co boskie, pomidzy cielesnoci i uduchowieniem. Podczas gdy mamrota niezrozumiae dla niej sowa, wpatrzona w ikon Sonia rozplota donie i otara zy.

70

W tym samym czasie Lev podnis kieliszek w stron wspbiesiadnikw. Za nasze spotkanie! Przyprowadzi dwch mnichw do jednej z trattorii na Zatybrzu, gsto zaludnionej dzielnicy Rzymu. Jej klientel stanowili gwnie Wosi pochaniajcy gigantyczne porcje spaghetti. Polecam wam tutejsze penne arrabiate. To restauracja rodzinna, w ktrej czsto bywam po koncercie. Zamykaj bardzo pno, wic bdziemy mieli sposobno pozna wacicieli. Od kiedy weszli do restauracji, Nil nie odezwa si ani sowem. Czy to moliwe, eby Izraelczyk nie rozpozna go? Jednak Lev, rozweselony i odprony, zdawa si nie zauwaa milczenia swojego ssiada z naprzeciwka. Wspominali z Leelandem stare dobre czasy, spotkanie w Izraelu i wsplne przeycia muzyczne. Wtedy, w Jerozolimie, odylimy jako po wojnie szeciodniowej. Pukownik Ygael Yadin chcia mnie przy sobie zatrzyma w Tsahalu... Nil po raz pierwszy wczy si do rozmowy. Ten sawny archeolog? Zna go pan?
282

Lev odczeka, a postawiono przed nimi trzy talerze z dymicym makaronem, spojrza na Nila, krzywi c si nieco, i zaraz si umiechn. Nie tylko dobrze go znam, ale dziki niemu przeyem niebanaln przygod. Powinna zainteresowa ojca jako specjalist od staroytnych tekstw i naukowca... Nil odnis nieprzyjemne wraenie, e wpad w zastawion puapk. Skd on wie, czym si zajmuj? Dlaczego nas tutaj przyprowadzi? Nie chcc udzieli odpowiedzi, postanowi pozwoli mu dalej mwi i tylko skin gow.
* * *

W roku czterdziestym sidmym mieszkalimy w Jerozolimie. Miaem wwczas osiem lat. Mj ojciec przyjani si z pewnym modym archeologiem z Uniwersytetu Hebrajskiego, Ygaelem Yadinem. Dorastaem u jego boku. Mia dwadziecia lat i jak wszyscy ydzi mieszkajcy w Palestynie prowadzi podwjne ycie: studenta i bojownika Hagany*, ktrej zosta dowdc. Wiedziaem o tym, podziwiaem go szczerze i marzyem tylko o jednym, o walce dla mojego kraju. W wieku omiu lat? Rembercie, najbardziej zaarci bojownicy Palmakhu** i Hagany byli wyrostkami oszoomionymi niebezpieczestwem jak narkotykiem! Wobec braku innych rodkw cznoci nie wahano si angaowa dzieci do przenoszenia wiadomoci. Rankiem trzydziestego listopada ONZ wydaa zgod na utworzenie pastwa ydowskiego. Wiedzielimy, e wkrtce wybuchnie wojna. Jerozolim ogrodzono zasiekami z drutu kolczastego, wic od tej pory tylko dzieci mogy przelizn si przez nie bez przepustek. I ty wanie to robie?
* Tajna ydowska armia istniejc do czasu utworzenia Tsahalu regularnej armii izraelskiej. ** Elitarne tajne komando wykonujce specjalne misje obronne.

283

 Oczywicie. Yadin codziennie korzysta z moich usug, a ja podsuchiwaem, co wok niego mwiono. Pewnego wieczoru opowiedzia mi o dziwnym odkryciu: gonic swoj koz po skaach wiszcych nad Morzem Martwym, pewien Beduin natrafi na jak grot. W rodku znalaz dzbany wypenione lepkimi zwojami, ktre zabra i sprzeda za pi funtw pewnemu chrzecijaskiemu szewcowi z Betlejem. Ten za powierzy je w kocu metropolicie Samuelowi, przeorowi klasztoru witego Marka w jednej z dzielnic Jerozolimy, ktra dopiero co przesza w r ce Arabw. Nil nadstawi uszu, sysza o zawiej historii manuskryptw znad Morza Martwego. Dotychczasowa nieufno opucia go. Mia przed sob naocznego wiadka i bya to dla niego zaskakujca wiadomo. Zajadajc z apetytem swoje penne, Lev spoglda ukradkiem na Nila i najwyraniej zdawa si bawi jego nagym zainteresowaniem. Mwi wic dalej: Metropolita Samuel poprosi Yadina o zidentyfikowanie tych manuskryptw. eby dosta si do klasztoru witego Marka, trzeba byo przej przez cae miasto, a tymczasem kada ulica bya zasadzk. W tej sytuacji Yadin da mi fartuszek i tornister uczniowski, po czym wskaza drog do klasztoru. Przeliznem si przez angielskie zasieki, arabskie czogi i oddziay Hagany. Na widok dziecka spieszcego do szkoy wszyscy przestawali strzela. W tornistrze przeniosem z klasztoru dwa zwoje. Yadin od razu stwierdzi, e to s najstarsze manuskrypty, ktrych nigdy nie odnaleziono na terytorium Izraela, i e jest to prawdziwy skarb nalecy prawnie do nowo powstaego pa stwa ydowskiego. 1 co z nimi zrobi? Nie mg ich zatrzyma, bo uznano by to za kradzie. Zwrci je wic metropolicie, ktry by gotw kupi wszystkie manuskrypty, jakie Beduini znajd w grotach Qumran. Pomimo wojny sprawa nabraa rozgosu. Amerykanie z American Oriental School i francuscy dominikanie ze Szkoy Biblijnej w Jero284

zolimie zorganizowali licytacj. Od dowodzenia operacjami wojskowymi Yadin przeszed bezporednio do tajnych pertraktacji z handlarzami staroci z Betlejem i Jerozolimy. Ale wszystko zgarnli Amerykanie... Wiem o tym przerwa mu Nil w moim klasztorze miaem okazj zobaczy fotokopie z Hungtington Library. Ach tak! Wic dostalicie jeden egzemplarz? Niewielu ludzi miao to szczcie. Pozostaje jedynie nadzieja, e pewnego dnia zostan opublikowane. W tamtych czasach ja sam staem si przypadkowym aktorem pewnego wydarzenia, ktre powinno ojca zainteresowa... Odsun od siebie talerz i napeni kieliszek winem. Nil zauway, e jego twarz nagle staa, jak wwczas w pocigu, a take kiedy gra Rachmaninowa dzi wieczorem! Po chwili ciszy Lev zdoby si na wysiek i kontynuowa: Pewnego dnia metropolita Samuel powiadomi Yadina, e jest w posiadaniu dwch dokumentw wyjtkowo dobrze zachowanych. Podczas swojej drugiej bytnoci w grocie ten sam Beduin znalaz je w trzecim dzbanie po lewej stronie od wejcia, obok szkieletu kogo, kto sdzc po biaym paszczu z czerwonym krzyem, jakim by owinity musia chyba by templariuszem. Ponownie musiaem przedosta si przez cae miasto i przynie Yadinowi znalezisko odkryte w dzbanie: gruby zwj zawinity w nasczone tuszczem ptno, poza tym niewielki arkusz pergaminu pojedyncz kartk przewizan zwykym lnianym sznurkiem. W pomieszczeniu sucym za kwater gwn, przy huku wybuchajcych bomb, Yadin rozwin rulon pokryty hebrajskim pismem: bya to Regua zrzeszenia esseczykw. Nastpnie rozwin arkusik pergaminu zapisany pismem greckim i w mojej obecnoci na gos przetumaczy pierwsz linijk: Ja, ukochany ucze Jezusa, trzynasty aposto, zwracam si do wszystkich Kociow...". Nil zblad i zacisn palce na sztucach, eby ukry poruszenie. Jest pan pewien? Na pewno usysza pan sowa ukochany ucze Jezusa, trzynasty aposto"?
285

 Absolutnie pewien. Yadin by wyranie zbulwersowany. Powiedzia mi, e interesuj go wycznie manuskrypty hebrajskie, poniewa stanowi historyczn spucizn Izraela: tymczasem ten list napisany w takim samym jzyku greckim, w jakim napisano ewangelie, dotyczy chrzecijan, a wic naleao zwrci go metropolicie. Zatrzyma sobie Regu zrzeszenia, a w zamian za ni woy mi do tornistra zwitek banknotw dolarowych, doczajc arkusik pergaminu w jzyku greckim. Nastpnie, pod bombami, wysa mnie raz jeszcze Nil osupia. do klasztoru Ten wi czowiek tego Marka. trzyma w doniach list trzynastego apostoa, jedyny egzemplarz, ktrego Koci nie zdoa przechwyci. Moe by to nawet jego orygina! Z tym samym wyrazem twarzy Lev mwi dalej: Kiedy od klasztoru dzielio mnie zaledwie niecae sto metrw, na ulic spad pocisk. Zostaem wyrzucony w powietrze i straciem przytomno . Otworzywszy oczy, zobaczyem jakiego mnicha pochylonego nade mn. Byem w klasztorze, z ran przecinajc gow od dou do gry mwic to, skrzywi si i pogadzi palcami blizn mj tornister gdzie znikn. Znikn? A tak, znikn. Przez dwadziecia cztery godziny byem na granicy ycia i mierci. Metropolita, ktry odwiedzi mnie nazajutrz, powiedzia mi, e mnisi znaleli mnie na ulicy i oddali mu mj tornister. Otworzy go i wtedy wszystko zrozumia: Yadin zapaci mu gotwk za zwj z Qumran, ale nie chcia zatrzyma listu w jzyku greckim. On za sprzeda list pewnemu dominikaninowi wraz z innymi manuskryptami hebrajskimi przyniesionymi przez Beduinw. Doda nawet, artujc, e wpakowa wszystko razem, list i manuskrypty, do pustej skrzyni po napoleonie, swoim ulubionym trunku. Powiedzia te, e ten dominikanin nie zdawa sobie nawet sprawy, jak warto przedstawiao to, co Mnstwo kupi. pyta kbio si w gowie Nila. 286

 Czy sdzi pan, e metropolita przeczyta list, zanim odprzeda go dominikaninowi? Nie mam bladego pojcia, ale bardzo by mnie to zdziwio. Metropolita Samuel by wszystkim, tylko nie erudyt. Prosz nie zapomina, e trwaa wojna: on potrzebowa pienidzy, eby mc wyywi swoich mnichw i leczy rannych, ktrych dziesitki przynoszono do klasztoru. To nie by odpowiedni czas na studiowanie manuskryptw! Z ca pewnoci nie przeczyta tego listu. A... ten dominikanin? Lev spojrza na Nila: wiedzia, e to opowiadanie w najwyszym stopniu zainteresuje tego skromnego francuskiego mnicha. A jak sdzisz, mj ojcze, dlaczego zaprosiem ci na kolacj dzisiaj wieczorem? eby w twoim towarzystwie degustowa makaron w pikantnym sosie? Jak ju mwiem, wspomnienia te wryy si gboko w moj pami. Wiele lat pniej, przed swoj mierci, Yadin powrci do sprawy listu i poprosi mnie, ebym postara si go odszuka. Dziki Mosadowi, ktrego staem si... powiedzmy, okresowym korespondentem, mogem przeprowadzi mae ledztwo. Podobno jest to najlepszy na wiecie wywiad, oczy wicie po watykaskim! Wyranie odprony, Lev przybra na powrt radosny wyraz twarzy, na ktrej nie pozosta lad wczeniejszego napicia. Ten dominikanin by w rzeczywistoci zwykym klasztornym braciszkiem, wprawdzie dzielnym, ale nieco t pym. Tu przed ogoszeniem niepodlegoci Izraela sytuacja w Jerozolimie bya tak napita, e wielu mnichw postanowio wyjecha do Europy. Podobno ten dominikanin zapakowa swj dobytek do skrzyni po napoleonie nie znajc nadal wartoci tego, co w niej byo, i zabra wszystko do Rzymu, gdzie dokoczy ywota w Kurii Generalnej dominikanw na Awentynie. Dowiedzielimy si, e skrzyni tam nie ma i e po mierci w jego celi nie znaleziono niczego oprcz r aca z drewna oliwnego.
287

 W takim razie... gdzie moga si podzia? Kuria Generalna jest instytucj administracyjn, ktra nie zaprzta sobie gowy niepotrzebnymi jej dokumentami. Podobno cay ten kram, pochodzcy z Jerozolimy, zosta przekazany Watykanowi. Pewnie teraz drzemie w jakim kcie biblioteki, albo w jakim magazynie witego Miasta: bo gdyby go otwarto, chyba byoby o tym gono. A niby dlaczego, Lvie? Rozbrojony swobodnym stylem bycia Izraelczyka, Nil zwrci si do niego po imieniu. Tamten zauway to i ponownie napeni winem jego kieliszek. Dlatego, e Ygael Yadin przeczyta list, zanim przekaza go metropolicie. A to, co mi o nim powiedzia na ou mierci, pozwala sdzi, e istotnie zawiera jaki straszliwy sekret, z rodzaju tych, ktrych aden Koci, adne pastwo nawet tak nieprzeniknione i monarchiczne jak Watykan nie utrzyma dugo w tajemnicy. Jeli ktokolwiek widzia kiedy ten list, ojcze Nilu, albo dzi ju nie yje, albo Watykan i Koci katolicki unieszkodliwiy go w inny sposb a to narobioby wicej haasu ni wojna izraelsko-arabska w czterdziestym sidmym roku, ni wyprawy krzyowcw czy jakiekolwiek inne wydarzenie w historii Zachodu. Nil pociera nerwowo twarz. Albo dzi ju nie yje... Andriej!

71

Lekkie wino castelli troch zaszumiao Nilowi w gowie. Zdziwi si, e kelner ju stawia przed nim filiank kawy: cakowicie pochonity opowiadaniem Lva, nawet nie zauway, kiedy zjad penne arrabiate, a po nich sznycel cielcy po mediolasku. Leeland zamyli si i miesza yeczk w filiance. Zdecydowa si zada pianicie to samo pytanie, jakie zada mu Nil na dziedzicu Belwederu: Musz ci o co spyta... Dlaczego przysae mi dwa zaproszenia na swj koncert z dopiskiem, e moe to zainteresowa mojego przyjaciela? Skd wiedziae, e jest w Rzymie i e taki kto w ogle istnieje? Lev unis brwi, zaskoczony. Przecie to ty sam mnie o tym powiadomie! Nazajutrz po moim przyjedzie w hotelu na via Giulia przekazano mi list opatrzony pieczci Watykanu. W rodku byo kilka linijek napisanych na maszynie o ile dobrze pamitam, co w rodzaju Monsignore Leeland i jego przyjaciel, ojciec Nil, byliby zachwyceni, jeli mogliby wysucha, itp...". Pomylaem sobie, e polecie sekretarce, eby mnie uprzedzia. Przyznaj, e w pierwszej chwili uznaem, e nieco si z tym pospieszye, ale potem pomylaem, e najwyraniej w Watykanie panuj takie obyczaje. 289

Leeland odpar cichym gosem: Nie mam sekretarki i nigdy nie wysaem do ciebie adnego listu. Nie miaem nawet pojcia, w jakim hotelu zatrzymae si na czas koncertw w Rzymie. Powiedz mi tylko... czy ten list by przeze mnie podpisany? Lev podrapa si w gow. Czy ja wiem? Zaraz, nie, to nie by twj podpis. Pod tekstem by tylko dua litera C z kropk, to wszystko. W kadym razie, Rembercie, i tak miaem zamiar zobaczy si z tob w Rzymie, a wic tak czy owak poznabym ojca Nila. Na twarzy Leelanda malowao si zdumienie: to Catzinger czy Calfo? Poczu nowy przypyw zoci. Zatopiony w mylach Nil z roztargnieniem przysuchiwa si tej wymianie zda. Nagle wtrci si do rozmowy: W kocu nie ma to znaczenia, skoro dziki temu listowi mogem tego wieczoru usysze wirtuozowskie wykonanie koncertu Rachmaninowa. Teraz jednak zastanawia mnie co innego, a mianowicie, dlaczego pan nam to wszystko opowie dzia? Domyla si pan z pewnoci, jak wane dla Remberta i dla mnie jest odkrycie nowego listu apostoa, ktry nagle w cudowny sposb ujrza wiato dzienne pod koniec dwudziestego wieku, zwaszcza e mgby on podway fundament naszej wiary. Po co nam pan o tym powiedzia? Teraz na twarzy Lva pojawi si jeden z najbardziej czarujcych umiechw. Przecie nie mg powiedzie Nilowi prawdy: Bo takie instrukcje otrzymaem od Mosadu". A kogo innego mogoby to bardziej zainteresowa? Sprawia wraenie, jakby nie przywizywa adnego znaczenia do pytania zadanego przez Nila, i patrzy na niego przyjanie. Ojcze Nilu... Czy jaki staroytny dokument rzekomo kwestionujcy boskie pochodzenie Jezusa mgby wnie co istotnego w kwesti paskiej wiary? Ostatni klienci wanie opuszczali trattori i teraz tylko oni siedzieli w sali, ktr waciciel zacz powoli doprowadza do 290

porzdku. Nil dugo zastanawia si nad odpowiedzi, jakby zapomnia, z kim ma do czynienia. Z paskich ust dowiedziaem si dzisiaj, e pewien list apostolski zosta znaleziony w Qumran jednoczenie z innymi manuskryptami znad Morza Martwego, podczas gdy ja od wielu tygodni szukam dowodw na jego istnienie: w manuskrypcie koptyjskim z trzeciego wieku, we fragmentach tekstu Orygenesa z czwartego wieku, wzmiankach z sidmego wieku w Koranie, w zakodowanym tekcie Symbolu Nicejskiego w Germigny i wreszcie w protokoach z procesu templariuszy w wieku czternastym. A wszystko to po latach spdzonych na rozszyfrowywaniu tekstu z pierwszego wieku, od ktrego wszystko si zaczo." Ewangelii wedug witego Jana. Zdoaem przeledzi losy listu trzynastego apostoa, poniewa rzuca on cie na histori wiata zachodniego. Tu spojrza prosto w oczy Lva. Tymczasem pan mwi mi, e przenosi w list w swoim szkolnym tornistrze pod wybuchajcymi bombami, starajc si wypeni polecenie dowdcy Hagany. Nastpnie sugeruje pan, e list moe znajdowa si gdzie w Watykanie. Sysza pan, jak Ygael Yadin mwi, e zawiera on jak straszliw tajemnic. Nawet gdybym zapozna si z jego treci ktra faktycznie musi by przeraajca, skoro na przestrzeni wiekw starano si go za wszelk cen zniszczy, dochodzio nawet do zbrodni i spiskw niczego to nie zmieni w moich relacjach z Jezusem. Ja spotkaem go osobicie. Czy jest pan w stanie to zrozumie? Jego osoba nie naley do adnego Kocioa. On nie potrzebuje go, eby istnie! Lev zdawa si by pod wraeniem. Lekko dotkn rk ramienia Nila. Nigdy nie naleaem do osb praktykujcych, ojcze Nilu, jednak kady yd zrozumiaby twoje sowa, bo kady yd wywodzi si z linii prorokw, czy tego chce, czy te nie. Zapewniam, e mam dla ojca nieskoczenie duo sympatii i jeli w yciu czsto kamaem, to teraz jestem cakowicie szczery. 291

Wsta, bo waciciel trattorii zacz krzta si przy ich stole. Z gbi duszy ycz, eby ojciec dotar do celu swoich bada. I prosz nie myle, e to dotyczy wycznie ojca. Nic poza tym nie powiem. Niech ojciec uwaa: wszyscy prorocy i im podobni zginli gwatown mierci. O tym take wie instynktownie kady yd i godzi si z tym, podobnie jak niegdy pogodzi si Jezus. Jest w tej chwili druga nad ranem, wic prosz pozwoli mi zamwi ojcu takswk do San Girolamo.
* * *

Wcinity w siedzenie samochodu Nil patrzy na przesuwajc si za szyb kopu Watykanu, byszczc pord zimnej grudniowej nocy, i zy napyny mu do oczu. A do tej chwili list by jedynie hipotez, a jego byt tylko wirtualny. Tymczasem przed chwil ciska do, ktra go dotykaa, patrzy w oczy czowieka, ktry go widzia. Nagle hipoteza staa si rzeczywistoci. List trzynastego apostoa niewtpliwie znajdowa si za wysokim murem Watykanu. Nic go nie powstrzyma. On take zobaczy ten list na wasne oczy. Ale dalej bdzie y. W przeciwiestwie do wszystkich tych, ktrzy go widzieli przed nim.

72

Leeland gra preludium Bacha, kiedy Nil wszed do jego mieszkania na via Aurelia. Do samego witu rozmyla nad tym, co usysza od Lva Barjony. Podkrone oczy wiadczyy o drczcym go niepokoju. Przez ca noc nie zmruyem oka: zbyt wielu rzeczy dowiedziaem si naraz! Ale to nic, chodmy teraz do twoich pieni gregoriaskich! Moe dziki nim odzyskam jako spokj umysu. Zdajesz sobie spraw, Rembercie, e list trzynastego apostoa prawdopodobnie znajduje si w Watykanie? Moemy pj do archiwum przed poudniem. Odebraem telefon od monsignore Calfo: kardyna wzywa mnie do swojego biura na godzin czternast. A po c to? Och... odpar Leeland, zamykajc wieko fortepianu z wyrazem zaenowania na twarzy. Myl, e wiem po co, ale nie chc rozmawia o tym z tob. Jeli ten tajemniczy list rzeczywicie jest w Watykanie, w jaki sposb chcesz do niego dotrze? Teraz twarz Nila wyraaa zaenowanie. Wybacz mi, Remby, ja rwnie nie chc odpowiada ci 293

w tej chwili. Oto co Watykan z nas zrobi: jestemy brami, ale nie do koca, skoro nie mwimy sobie wszystkiego...
* * *

W mieszkaniu poniej Moktar wyczy magnetofon i gwizdn przez zby. Nil wypowiedzia wanie zdanie warte mnstwa dolarw: List trzynastego apostoa znajduje si prawdopodobnie w Watykanie!". Zatem postpi susznie, stosujc si do polece Kairu, by nie podejmowa adnych dziaa przeciwko temu francuskiemu braciszkowi. Hamas wiedzia prawie tyle samo, co Calfo o tym licie i o jego kapitalnym znaczeniu dla chrzecijastwa: ptla zaciskaa si wok Nila, a wic naleao pozwoli mu dziaa dalej. Calfo chroni chrzecijastwo, lecz on, Moktar, broni islamu, swojego Koranu i swojego Proroka niech bdzie bogosawione jego imi.
* * *

Idc dugim korytarzem prowadzcym do biura prefekta kongregacji, Leeland czu skurcze w odku. Puszyste dywany, weneckie kinkiety, boazerie z drogocennego drewna: ten luksus wyda mu si nagle nie do zniesienia. By ostentacyjn oznak potgi organizacji, ktra nie wahaa si ama wasnych czonkw, byle tylko utrzyma olbrzymie imperium zbudowane na kolejnych kamstwach. Od przyjazdu Nila zdawa sobie spraw, e przyjaciel sta si ofiar tej potgi, podobnie jak on sam, cho z zupenie innego powodu. Leeland nigdy naprawd nie zastanawia si nad swoj wiar. Odkrycia Nila wstrzsny nim i wzmocniy wewntrzny bunt. Cicho zapuka w wysokie zocone drzwi. Prosz wej, czekaem na ksidza biskupa. Leeland spodziewa si zasta kardynaa w towarzystwie Calfo, ale Catzinger by sam. Na pustym biurku leay jakie akta podkrelone na czerwono. Okrge i rowe oblicze kardynaa byo twarde jak kamie.
294

 Bd mwi bez ogrdek. Od trzech tygodni ksidz codziennie widuje ojca Nila. Na dodatek wyciga go na koncert i przedstawia osobie, co do ktrej mamy powane zastrzeenia. Eminencjo, Rzym nie jest klasztorem... Sufficit! Zawarlimy pewien ukad: mia mnie ksidz informowa o rozmowach z ojcem Nilem oraz o stopniu zaawansowania jego bada. W Kociele katolickim wszelkie refleksje, kade odkrycie musi czemu suy. Nie otrzymuj od ksidza adnych sprawozda, a te, ktre dostaem, nie grzesz, delikatnie mwic, obfitoci informacji. Wiemy, e ojciec Nil posuwa si w niebezpiecznym kierunku i o czym rwnie wiemy rozmawiacie na ten temat. Dlaczego, ksie biskupie, opowiadasz si za tym awanturnictwem, nie za po stronie Kocioa, do ktrego naleysz i ktry jest nasz matk? Leeland spuci gow. Co ma odpowiedzie temu czowiekowi? Eminencjo, ja niewiele rozumiem z naukowych bada ojca Nila... Catzinger przerwa mu oschle: Ja wcale nie prosz, eby ksidz rozumia, tylko eby donosi mi o tym, co syszy. Przykro mi przypomina o tym komu, kto nie ma zbyt wielkiego wyboru. Pochyli si nad stoem, otworzy dossier i poda je Leelandowi. Czy poznajesz te zdjcia? Jeste na nich w towarzystwie pewnego mnicha z St. Mary, w czasach gdy bye tam opatem. Tutaj kardyna potrzsa przed nosem Leelanda czarno-biaym zdjciem jestecie sam na sam w klasztornym ogrodzie, a sposb, w jaki na siebie patrzycie, jest wielce wymowny. A tutaj tym razem pokaza zdjcie kolorowe stoisz za nim i trzymasz rk na jego ramieniu, co nie przystoi osobie duchownej! Leeland zblad i poczu, e za chwil serce wyskoczy mu z piersi. Anzelm! Czysty, pikny i szlachetny brat Anzelm! Ten kardyna nigdy nie zrozumie uczu, jakie ich czyy. On natomiast nie pozwoli zbruka ich spojrzeniem tych wytrzesz295

czonych oczu i sowami wychodzcymi z zacitych ust zimnych jak marmur. Eminencja wie, bo tego dowiodem, e midzy mn i ojcem Anzelmem nie wydarzyo si nic, co mogoby wiadczy o zamaniu lubw czystoci. aden czyn, a nawet gest sprzeczny z moralnoci chrzecijask! Ksie biskupie, czysto chrzecijask mona pogwaci nie tylko czynami, bo ona podlega kontroli umysu, serca i duszy. Nie dotrzymae lubw za spraw zych myli, a wystarczajcym tego wiadectwem jest korespondencja z bratem Anzelmem rzek, pokazujc Leelandowi plik listw uoonych starannie pod zdjciami. Naduye wadzy, jak miae nad nieszczsnym bratem Anzelmem, i wcigne go w buzujcy w twoim wntrzu ogie, ktrego samo wyobraenie przeraa duchownego takiego jak ja. Leeland zaczerwieni si po same uszy i skurczy w sobie. W jaki sposb zdobyli te listy? Anzelmie, mj biedny przyjacielu, co oni z tob zrobili? Eminencjo, te listy nie wiadcz o niczym innym poza uczuciem, wprawdzie ywym, lecz czystym, pomidzy mnichem i jego przeoonym. Chyba artujesz! Te zdjcia oraz te listy, a wreszcie stanowisko, jakie publicznie zaje, monsignore, w sprawie maestw ksiy, wszystko wskazuje na to, e popade w stan takiej deprawacji moralnej, e bylimy zmuszeni ukry ci za godnoci biskupi, by unikn skandalu w Stanach Zjednoczonych. Amerykaski Koci katolicki przeywa obecnie trudne chwile z powodu powtarzajcych si wrd ksiy aktw pedofilii, ktre powanie nadweryy kredyt zaufania wiernych. Sprbuj wyobrazi sobie, jak burz rozptaaby prasa przeciw nam, majc w rkach tak informacj: Opactwo St. Mary przedsionek Sodomy i Gomory!". Dziki temu, e roztoczylimy nad tob opiekucze skrzyda Watykanu, dziennikarze nie pastwili si nad twoj osob. Ale pamitaj, e to nas drogo kosztowao. Te akta, monsignore... 296

Pieczoowicie odoy zdjcia na stosik listw, po czym szybkim ruchem zamkn teczk. ...nieujawnianie tych akt zaley od dotrzymania przez ciebie warunkw naszej umowy w satysfakcjonujcy mnie sposb. Od tej pory informuj mnie bezporednio o wszystkich krokach twojego francuskiego przyjaciela. Ponadto, czuwajc, by poza tob ojciec Nil z nikim si w Rzymie nie spotyka, zapewnisz bezpieczestwo zarwno sobie, jak i je mu. Capito?
* * *

Kiedy Leeland znalaz si na powrt w pustym korytarzu, musia na chwil oprze si o cian. Dysza ciko. Wysiek, by nie wybuchn, wyczerpa go do tego stopnia, e przesiknity potem podkoszulek przylepi mu si do piersi. Powoli opanowa si, zszed po wielkich marmurowych schodach i opuci budynek kongregacji. Niczym automat skrci w prawo i poszed wzdu pierwszego z trzech stopni kolumnady Berniniego. Potem raz jeszcze skrci w prawo i skierowa si w stron via Aurelia. Czu pustk w gowie i szed, nie patrzc przed siebie. Mia wraenie, e kardyna zmiady go fizycznie. Anzelm! Co oni mogli wiedzie o mioci? Dla tych praatw Kocioa mio zdawaa si jedynie sowem, uniwersaln kategori rwnie pozbawion treci, jak jaki program polityczny. Jak mona kocha niewidzialnego Boga, kiedy nigdy nie pokochao si istoty cielesnej? Jak by uniwersalnym bratem", skoro nie jest si bratem dla brata? Nawet nie wiedzc kiedy, znalaz si pod domem i wszed po schodach na trzecie pitro. Ku swemu wielkiemu zdziwieniu zasta Nila siedzcego pod drzwiami z torb, ktr postawi midzy nogami. Nie mogem usiedzie bezczynnie w San Girolamo. Ten klasztor jest taki ponury. Miaem ochot pogada, wic przy szedem do ciebie...
297

Leeland bez sowa wpuci go do salonu. On rwnie odczuwa potrzeb rozmowy. Tylko czy zdoa w ten sposb rozerwa obrcz ciskajc piersi? Usiad i nala sobie burbona. By bardzo blady. Nil przyglda mu si spod oka. Remby, mj przyjacielu... co si stao? Wygldasz, jakby wiat ci si zawali pod nogami. Leeland obj szklank dwiema rkami i na moment zamkn oczy. Czy zdoam mu o tym powiedzie? Wypi kolejny yk alkoholu i umiechn si niemiao do Nila. Odtd to mj jedyny przyjaciel. Nie mg duej znie obudy, do ktrej zosta zmuszony od czasu jego przybycia do Rzymu. Zacz z wyranym wysikiem: Jak wiesz, byem bardzo mody w chwili, gdy wstpiem do konserwatorium St. Mary i prosto z awy szkolnej zajem miejsce w awach nowicjatu. Nic nie wiedziaem o yciu, Nilu, a czysto cielesna wcale mi nie ciya, bo nie wiedziaem, czym jest namitno. W roku moich lubw do nowicjatu wstpi modzieniec, ktry wanie skoczy konserwatorium i podobnie jak ja by niewinny jak nowo narodzone dziecko. Ja byem pianist, on skrzypkiem. Najpierw poczya nas muzyka, a potem co, o czym nie miaem pojcia, co, przed czym byem cakiem bezbronny, co, o czym nigdy nie mwi si w klasztorze: mio. Dopiero po paru adnych latach rozpo znaem to zupenie nieznane mi uczucie, zrozumiaem, e szczcie, jakiego doznawaem w jego obecnoci, to bya wanie mio. Po raz pierwszy w yciu kochaem! I byem kochany. Zrozumiaem to w dniu, w ktrym Anzelm i ja otworzylimy przed sob nasze serca. Nilu, pokochaem modszego od siebie mnicha, czystego jak woda tryskajca z przezroczystego rda, a on pokocha mnie! Nil zrobi jaki gest, ale powstrzyma si i nie przerwa mu. Kiedy zostaem wybrany opatem klasztoru, nasze uczucie pogbio si. On sta si moim synem w obliczu Boga. Moja mio do niego zabarwia si bezgraniczn czuoci... 298

zy spyway mu po policzkach: pewnie nie bdzie mg dokoczy. Nil wzi szklank z jego rk i odstawi na fortepian. Odezwa si po chwili wahania: Czy ta wzajemna mio, to uczucie, ktrego bylicie wiadomi, znalazo swj wyraz w jaki kontakcie fizycznym? Leeland spojrza na niego przez zason ez. Nigdy! Nigdy, syszysz? Jeli masz na myli co wulgarnego. Oddychaem jego obecnoci, czuem wibracj jego istoty, lecz nigdy nasze ciaa nie zetkny si z sob w jakim ordynarnym kontakcie. Nigdy nie przestaem by mnichem, on za nigdy nie przesta by czysty jak kryszta. Kochalimy si, Nilu, i ta wiadomo nam wystarczaa. Od tej chwili Bg sta mi si bliszy. By moe kiedy Jezus i jego ukochany ucze przeywali podobne uczucie. Nil zaspi si. Nie naley wszystkiego miesza, trzeba trzyma si faktw. Skoro nic midzy wami nie zaszo, nie mia miejsca grzeszny czyn wybacz, e to mwi, ale tak rozumuj teolodzy dlaczego tak to obchodzi Catzingera? Bo to u niego bye, nieprawda? Niegdy napisaem do Anzelma kilka listw, w ktrych daem wyraz swojemu uczuciu. Nie mam pojcia, jak drog te listy dostay si do Watykanu wraz z dwoma niewinnymi zdjciami, na ktrych Anzelm i ja stoimy obok siebie. Wiesz dobrze, z jak nienawici Ojcowie Kocioa odnosz si do seksu. Te zdjcia wystarczyy, by pobudzi chorobliw wyobrani i oskary mnie o deprawacj moraln, eby zbruka i okry botem uczucie, ktrego nie s w stanie zrozumie. Czy mona o nich powiedzie, e s ludmi? Wtpi, skoro nigdy nie doznali blu mioci, z ktrego czowiek rodzi si dla ludzkoci! A wic Catzinger wywiera teraz presj na ciebie? Czy wiesz chocia, z jakiego powodu? Co takiego ci powiedzia, e jeste tak zbulwersowany? Leeland spuci gow i wyrzuci z siebie jednym tchem: 299

 Wezwa mnie do siebie w dniu twojego przyjazdu do Rzymu. Zobowiza mnie do skadania sprawozda ze wszyst kich naszych rozmw pod grob, e w przeciwnym razie ujawni wszystko prasie. By moe ja przeybym to, ale Anzelm jest bezbronny i nie potrafi obroni si przed t zgraj. Wiem, e go zniszcz. Nilu, kazano mi szpiegowa ci dlatego, e poznaem, czym jest uczucie mioci!
* * *

Kiedy otrzsn si ze zdumienia, Nil wsta i z kolei on nala sobie burbona. Teraz zrozumia dziwne zachowanie przyjaciela, jego nage chwile milczenia. Wszystko stao si jasne: dokumenty skradzione z jego celi w opactwie szybko znalazy si w biurze kongregacji. Wezwanie go do Rzymu pod faszywym pretekstem zostao ukartowane i wynikao z dokadnego planu. Czy by szpiegowany? Oczywicie, zaraz po mierci Andrieja. A od kiedy znalaz si w Rzymie, Rembert sta si pionkiem na szachownicy, ktrej centraln figur by on sam. Myla gorczkowo, ale szybko podj decyzj. Rembercie, zdaje si, e moje badania, jak rwnie te, ktre prowadzi Andriej, nie podobaj si wielu ludziom. Od kiedy natrafiem na lad obecnoci trzynastego apostoa u boku Jezusa w sali na grze i dowiedziaem si, w jak bezwzgldny sposb zosta odsunity, dziej si rzeczy, ktrych nie spodziewabym si w dwudziestym wieku. Dla Kocioa staem si parszyw owc, bo w kocu uznaem, e przemiana Jezusa w Chrystusa bya oszustwem. Take dlatego, e odsoniem prawdziwe oblicze pierwszego papiea i jego machinacje w walce o wadz w pierwszym okresie istnienia Kocioa. Nie pozwol mi i dalej t drog: teraz jestem przekonany, e Andriej wypad z rzymskiego ekspresu dlatego, e poszed ni za daleko. Pragn pomci jego mier, a zemsta moe dokona si jedynie przez prawd. Czy jeste gotw towarzyszy mi do koca tej drogi? Bez chwili wahania Leeland odpowiedzia guchym gosem:
300

 Ty pragniesz pomci nieyjcego przyjaciela, a ja przyjaciela, ktry yje okryty wstydem i skazany na milczenie w moim opactwie. Nie pisze do mnie od miesicy. Chc zemci si za to, e obrzucili nas botem i potpili niewinne uczucie, ktrego nie byli w stanie poj. Tak, jestem z tob, Nilu: wreszcie odnalelimy si naprawd! Nil przechyli si w fotelu i krzywic si, wypi do dna zawarto szklanki. Zaczynam pi jak jaki kowboj, pomyla. Cae napicie nagle opado, znowu mg o wszystkim rozmawia z przyjacielem. Tylko wsplne dziaanie znw zbliy ich do siebie. Musz odnale ten list! Jednak nadal zastanawia mnie Lev Barjona, nasze spotkanie nie byo przypadkowe. Kto macza w tym palce. Tylko kto i dlaczego? Lev to przyjaciel, mam do niego zaufanie. Ale jest ydem i byym agentem Mosadu. Jak sam powiedzia, Izraelczycy wiedz o istnieniu listu i by moe znaj jego tre, skoro Ygael Yadin go czyta i mwi o nim przed mierci. Kto jeszcze o nim wie? Wydaje si, e Watykan nie ma pojcia, e moe znajdowa si gdzie w jego murach. Dlaczego Lev przekaza mi t informacj? Czowiek taki jak on nie robi niczego bez istotnego powodu. Sam nie wiem. Ale jak zamierzasz odnale zwyky kawaek pergaminu, by moe pilnie strzeony lub te pozostawiony w jakim zakamarku? Watykan jest olbrzymi, s w nim liczne muzea, biblioteki. Archiwa, strych i piwnice zawalone przernymi rupieciami, poczwszy do manuskryptw wrzuconych do szaf, a skoczywszy na makiecie Sputnika podarowanej Janowi XXIII przez Nikit Chruszczowa. S to miliony przedmiotw zaledwie spisanych. Na dodatek tym razem nic ci tych poszukiwa nie uatwi. Nie znasz nawet sygnatury bibliotecznej. Nil wsta i przecign si. Lev Barjona da nam, by moe niewiadomie, cenn wskazwk. eby j wykorzysta, pozostaje mi Breczyski.
301

Ten czowiek jest ludzk fortec zabarykadowan ze wszystkich stron: musz znale jaki sposb, eby si wedrze do rodka, w nim caa nadzieja. Jutro jak zwykle pjdziemy do archiwum i zaczn dziaa.
* * *

Kiedy Nil opuszcza mieszkanie Leelanda, pitro niej Moktar zdj z uszu suchawki i przewin tamy magnetofonowe. Jedna bya dla Calfo. Druga, ktr woy do koperty, dla egipskiej ambasady. Jutro przewieziona zostanie poczt dyplomatyczn i przekazana najwyszemu przewodnikowi uniwersytetu Al-Azhar. Skrzywi si z obrzydzeniem. Amerykanin by nie tylko wsplnikiem Nila, ale na dodatek pedaem. Nie zasugiwali na to, eby y, tak jeden, jak i drugi.

73

Tego samego wieczoru Calfo zwoa nadzwyczajne posiedzenie Stowarzyszenia witego Piusa V. Miao by krtkie, ale wydarzenia wymagay obecnoci wszystkich Dwunastu przy ukrzyowanym Mistrzu. Przewodniczcy rzuci okiem na dwunastego apostoa, ktry spuciwszy skromnie oczy, czeka na rozpoczcie zebrania. Calfo obarczy go rozmow z Breczyskim, informujc o sabych punktach Polaka. Dlaczego ten Hiszpan nie przyszed zda mu z niej sprawy, jak zostao ustalone? Czyby pochopnie obdarzy zaufaniem jednego z jedenastu apostow? Byby to wypadek bez precedensu, a zatem czym prdzej odsun od siebie t myl. Po wczorajszej celebracji z Soni przebran za yw ikon by w euforii. Rumunka zgodzia si w kocu speni wszystkie jego zachcianki i do koca seansu zachowaa na swojej uroczej gwce zakonny czepek. Zadowolony z siebie, egnajc si, uprzedzi j, e nastpnym razem zaaranuje co jeszcze bardziej wymylnego, co cile poczy ich dwoje z cierpieniem Pana. Kiedy wda si w szczegowy opis tego, czego od niej oczekuje, Sonia zblada i czym prdzej ucieka.
303

Nie przej si tym: wrci, przecie nigdy dotd mu niczego nie odmwia. Dzi wieczorem bdzie trzeba szybko zakoczy to zebranie, eby wrci do siebie i zaj si dugimi i drobiazgowymi przygotowaniami. Wsta i odchrzkn: Moi bracia, obecna misja przybiera nieprzewidziany, aczkolwiek bardzo zadowalajcy obrt. Postaraem si miano wicie, by Lev Barjona, ktry koncertuje w Akademii witej Cecylii, pozna ojca Nila. Prawd mwic, wcale nie musiaem w tej sprawie interweniowa: Izraelczyk i tak mia zamiar skontaktowa si z naszym mnichem, co wskazuje, do jakiego stopnia Mosad interesuje si jego badaniami. Krtko mwic, spotkali si, a Lev skwapliwie przekaza temu nieszkodliwemu intelektualicie informacj, na ktr czekalimy od dawna: list trzynastego apostoa nie zagin. Istnieje z pewnoci jeszcze jeden egzemplarz i by moe znajduje si w Watykanie. Dreszcz emocji przebieg po zgromadzonych, zdradzaj c zarwno ich zdumienie, jak i podniecenie. Jeden z Dwunastu podnis w gr splecione ramiona. Jak to moliwe? Co prawda podejrzewalimy, e istnieje jeszcze jeden egzemplarz listu, o ktrego losach nic nie wiemy, ale... eby znajdowa si w Watykanie! Tutaj jest centrum chrzecijastwa, olbrzymia sie, ktrej oczka pokrywaj ca planet. Wszystko ktrego dnia trafia do Watykanu, take manuskrypty lub staroytne teksty znalezione w wielu miejscach. Prawdopodobnie tak si stao i tym razem. Lev Barjona nie bez powodu przekaza t informacj ojcu Nilowi; mia zapewne nadziej, e wzbudzi w nim ciekawo, a ona doprowadzi go do tego listu, ktry interesuje ydw w rwnym stopniu co nas. Bracie przewodniczcy, czy musimy naraa si na ryzyko ekshumacji tego listu? Niepami bya od zawsze najskuteczniejsz broni Kocioa przeciw trzynastemu apostoowi i ona sprawia, e to niebezpieczne wiadectwo nie mogo nam szkodzi. Czy zatem nie lepiej pozwoli trwa tej zbawczej amnezji?
304

Calfo wykorzysta okazj, by przypomnie Jedenastu, jak wan misj maj do wypenienia. W uroczystym gecie wycign przed siebie praw do, ukazujc wszystkim jaspis swojego piercienia.
* * *

Po soborze w Trydencie, wity Pius V dominikanin Antonio Michele Ghislieri przeraony osabieniem Kocioa katolickiego, uczyni wszystko dla ratowania go z zapowiadanej katastrofy. Najwiksze zagroenie nie byo zwizane z niedawn rebeli Lutra, ale z cigle krc pogosk, ktrej nawet inkwizycja nie zdoaa wyciszy: grb zawierajcy koci Chrystusa istnieje i znajduje si na pustyni na Bliskim Wschodzie. Zaginiony list uprzywilejowanego wiadka ostatnich dni naszego Pana zawiera twierdzenie, e Jezus nie tylko nie zmartwychwsta, ale e jego ciao zostao pogrzebane w tym regionie przez esseczykw. Dobrze o tym wiecie, nieprawda? Jedenastu zgromadzonych przytakno w milczeniu. Zanim Ghislieri zosta wybrany na papiea, by Wielkim Inkwizytorem, ktry zna zeznania odszczepiecw spalonych ywcem za herezj, czyta sprawozdania z procesu templariuszy, dokumenty, ktre nie zachoway si do dnia dzisiejszego. By przekonany o istnieniu grobu Jezusa i zdawa sobie spraw, e jego odkrycie oznaczaoby ostateczny koniec Kocioa. Wwczas to, w tysic piset siedemdziesitym roku, zaoy nasze stowarzyszenie, eby bronio tajemnicy grobu. O tym take wiedzieli. Przeczuwajc ich zniecierpliwienie, Calfo unis w gr swj piercie, ktry bysn w wietle kinkietw. To sam Ghislieri kaza wyci w najczystszym jaspisie ten piercie w ksztacie trumny. Od tego czasu przypomina on kademu przewodniczcemu, w chwili gdy zdejmuje go z palca swojego zmarego poprzednika na czym polega nasza misja: czyni wszystko, aeby adna trumna zawierajca szcztki 305

doczesne ukrzyowanego w Jerozolimie nigdy nie zostaa odnaleziona. Ale nawet jeli wie o licie trzynastego apostoa przetrwaa przez wieki, nie ma dowodu, e zawiera informacj o dokadnym miejscu grobu. Pustynia jest ogromna i od tamtych czasw piasek zdy wszystko przysypa! Rzeczywicie, ryzyko takie nie istniao dopty, dopki pustyni przemierzay jedynie wielbdy. Jednak podbj kos mosu da ludziom nadzwyczajne rodki. Skoro moliwe byo wykrycie ladw wody na Marsie, mona dzi take odgrzeba wszystkie koci na Pustyni Idumejskiej i Negew, nawet te pogrzebane gboko pod piaskiem. Tego papie Ghislieri nie mg oczywicie przewidzie. e istnienie grobu bdzie powszechnie znane i e setki samolotw wyposaonych w radar lub sondy kosmiczne przeczesz pustyni od Jerozolimy a po Morze Czerwone. Wkroczenie technologii kosmicznej stworzyo nowe ryzyko, na ktre nie moemy si naraa. Trzeba znale ten przeklty dokument i musimy zrobi to szybko, bo Izraelczycy rwnie do tego d. Z naboestwem podnis do ust jaspisow trumn, po czym ukry donie w rkawach alby. Ten wielce niebezpieczny dokument musi zosta zamknity w skrytce, ktr macie przed oczami. Trzeba go zdoby nie tylko po to, by znalaz si poza zasigiem naszych wrogw, lecz take dlatego, ebymy dziki niemu mogli uzyska rodki finansowe na miar naszych ambicji: eby Zachd nie zboczy z drogi. Wiecie, jakimi sposobami templariusze doszli do zgromadzenia olbrzymiej fortuny. Przypomina nam o tym relikwia, ktr czcimy. Ta fortuna moe znale si w naszych rkach, my za spoytkujemy j dla ochrony boskoci Naszego Pana. Co zatem proponujesz, bracie? Ojciec Nil poszukuje tropu, ktry by moe jest waciwy. Pozwlmy mu wic poda nim dalej. Wzmocniem nadzr nad nim, jeli dotrze do celu, my pierwsi si o tym dowiemy. A potem... 306

Przewodniczcy uzna, e nie musi koczy zdania. Potem" zdarzyo si ju tysice razy w lochach inkwizycji ociekajcych krwi albo na stosach pouczajcych chrzecijastwo od pocztku jego istnienia. Potem" miao za sob bogat przeszo. W obecnych czasach zmieniy si jedynie praktyczne sposoby na to, co ma si sta potem". Nil nie zostanie publicznie spalony, podobnie, jak nie stao si tak z Andriejem.

74

Soce piecio pyty dziedzica Belwederu, kiedy znaleli si na nim Nil i Leeland. Czujc ulg po zwierzeniach, Amerykanin odzyska radosny nastrj i przez ca drog rozmawiali wycznie o czasach modoci i o studiach w Rzymie. Bya dziesita, kiedy stanli pod drzwiami archiwum. Godzin wczeniej wszed przez nie ksidz w sutannie. Na widok akredytacji podpisanej przez samego kardynaa Catzingera policjant ukoni si i z szacunkiem odprowadzi go a do opancerzonych drzwi, za ktrymi z wyrazem niepokoju na twarzy czeka Breczyski. Jego druga rozmowa z Antoniem bya rwnie krtka jak pierwsza. Wychodzc od niego, ksidz utkwi swoje czarne renice w twarzy Polaka, ktremu draa dolna warga. Nil nie zwrci uwagi na blado jego prawie przezroczystej twarzy: wchodzc, nie zauway jego wzburzenia, rozoy wic na stole materiay, podczas gdy Leeland poszed po manuskrypty, ktre mieli przestudiowa. Po godzinie pracy zdj rkawiczki i szepn: Pracuj dalej sam, a ja pjd sprbowa szczcia u Breczyskiego. Leeland w milczeniu pokiwa gow, a Nil zapuka do drzwi bibliotekarza.
308

 Prosz wej, ojcze, i prosz usi. Breczyski wydawa si uradowany jego widokiem. Nic mi ojciec nie powiedzia, czy znalaz co interesujcego w regale templariuszy? Tak, nawet co bardzo interesujcego, prosz ksidza: znalazem tekst, ktrego sygnatur Andriej zapisa w swoim notesie. Wzi gboki wdech i mwi dalej: Dziki mojemu zmaremu bratu trafiem na trop pewnego dokumentu o kapitalnym znaczeniu, ktry moe podway fundamenty naszej wiary katolickiej. Prosz mi wybaczy, ale wicej nie mog powiedzie. Od czasu mojego przyjazdu do Rzymu ksidz biskup Leeland podlega z mojego powodu znacznym naciskom. Nie chciabym rwnie cign kopotw na ksidza. Breczyski popatrzy na niego w milczeniu i spyta niemiao: Ale... kto moe wywiera jak presj na biskupa pracujcego w Watykanie? Nil postanowi zagra w otwarte karty. Pamita, czego si dowiedzia od Breczyskiego podczas ich pierwszego spotkania: A ja sdziem, e ojciec jest jednym z ludzi Catzingera!". To Kongregacja do spraw Doktryny Wiary, a mwic dokadniej sam kardyna-prefekt. Catzinger! Polak otar spocone czoo, jego rce dray nieznacznie. Ojciec nie zna przeszoci tego czowieka ani tego, co przey! Nil ukry starannie zdziwienie. Rzeczywicie, nic o nim nie wiem, poza tym, e to trzecia osobisto w Kociele, po papieu i sekretarzu stanu. Breczyski spojrza niego oczami zbitego psa. Ojcze Nilu, zbyt daleko zaszede, wic nie bd robi tajemnic. To, o czym ci powiem, powierzyem tylko ojcu Andriejowi, poniewa jedynie on mg zrozumie. Jego bliscy 309

doznali cierpie podobnie jak moja rodzina. Nie musiaem mu niczego tumaczy, on wszystko rozumia w lot. Nil wstrzyma oddech. Kiedy Niemcy zerwali pakt niemiecko-sowiecki, Wehrmacht zala tereny Polski. Przez kilka miesicy dywizja Anschluss zabezpieczaa wok Brzecia Litewskiego tyy armii najedcw, a w kwietniu czterdziestego roku jeden z wyszych rang oficerw, pewien oberlejtnant przyby do mojej wioski po wszystkich mczyzn. Mj ojciec zosta wraz z innymi wywieziony do lasu i odtd nigdy go ju nie widzielimy. No tak, ju mi ksidz o tym opowiada... Nastpnie dywizja Anschluss doczya do wojsk na froncie wschodnim, a matka prbowaa jako przey razem ze mn, dziki pomocy rodziny ojca Andrieja. Dwa lata pniej widzielimy odwrt niedobitkw armii niemieckiej uciekajcych przed napierajcymi Rosjanami. To nie by ju triumfujcy Wehrmacht, lecz banda rabusiw, ktrzy gwacili i palili wszystko na swojej drodze. Miaem wwczas pi lat. Pewnego dnia moja przeraona matka wzia mnie za rk: Ukryj si w szopie, bo wrci tu oficer, ktry zabra twojego ojca!". Przez uchylone drzwi zobaczyem, jak ten oficer wszed do mieszkania. Bez sowa rozpi pas, rzuci si na moj matk i zgwaci na moich oczach. Nil by przeraony. Czy ksidz zna jego nazwisko? Jak si ojciec domyla, nie zapomniaem go nigdy i nie ustawaem w poszukiwaniu jego ladw: niedugo zosta zabity przez polskich partyzantw. By to oberlejtnant Herbert von Catzinger, ojciec obecnego kardynaa-prefekta Kongregacji do Spraw Doktryny Wiary. Nil otworzy usta, lecz nie zdoa wykrztusi z siebie ani sowa. Naprzeciwko niego sta zdruzgotany Breczyski. Z wielkim wysikiem mwi dalej: Po wojnie, ju jako kardyna Wiednia, Catzinger poprosi pewnego Hiszpana z Opus Dei, eby przeszuka archiwa au310

striackie i polskie. Odkry w nich, e ojciec, dla ktrego mia bezgraniczny podziw, zgin od kul polskich partyzantw. Od tej pory nienawidzi mnie, podobnie jak wszystkich Polakw. Jak to moliwe? Przecie papie jest Polakiem! Nie moesz tego zrozumie: wszyscy ci, ktrzy zetknli si, nawet wbrew sobie, z nazizmem zostali naznaczeni nim na zawsze. Byy czonek Hitlerjugend, syn onierza Wehrmachtu zabitego przez polskich partyzantw, odrzuci pami o wasnej przeszoci, ale nie zapomnia: nikt nie wyszed cao z tamtego pieka. Jeli chodzi o jego stosunek do papiea, ktrego jest praw rk, pewien jestem, e zdoa jako przeama swoj awersj i szczerze go szanuje. Wie jednak, e ja pochodz z wioski, w ktrej stacjonowaa dywizja Anschluss i zna okolicznoci mierci mojego ojca. A wie... o matce ksidza? Breczyski wytar oczy brzegiem rkawa. Nie, tego nie moe wiedzie, bo ja byem jedynym wiadkiem. W ten sposb pami jego ojca pozostaa nie skalana. Ale ja wiem. Nie mog... nie potrafi wybaczy, ojcze Nilu! Nie moe ksidz wybaczy ojcu... czy synowi? Breczyski odpowiedzia szeptem: Ani jednemu, ani drugiemu. Od wielu lat choroba Ojca witego umoliwia kardynaowi podejmowanie lub te zleca nie dziaa sprzecznych z duchem ewangelii. Za wszelk cen chce odbudowa Koci sprzed wiekw, a jego obsesj jest porzdek wiata". Pod pozorami nowoczesnoci jest to powrt do epoki elaza. Widziaem teologw, ksiy i zakonnikw startych na proch, zmiadonych przez Watykan. Tak samo bezlitonie jego ojciec postpowa z ludmi zniewolonymi przez Reich. Powiadasz, e wywiera nacisk na biskupa Leelanda? Gdyby chodzio tylko o niego... Ja jestem maym kamykiem bez znaczenia, ale podobnie jak inni musz by zniszczony, eby cok Doktryny i Wiary nie dozna uszczerbku. 311

 Dlaczego ksidz? Przecie ukryty w ciszy swojego archiwum, nikomu ksidz nie przeszkadza, nie zagraa adnej wadzy! Ale jestem czowiekiem papiea, a na stanowisku, jakie tu zajmuj, odgrywam wiksz rol, ni sdzisz. Nic wicej nie mog ci powiedzie. Dra teraz na caym ciele, mimo to mwi dalej: Nigdy nie wyleczyem si z cierpie doznanych za spraw Herberta von Catzingera. Ta rana pozostaa niezabli niona i kardyna dobrze o tym wie. Kadej nocy budz si zlany potem, przeraony widokiem ojca prowadzonego do lasu pod lufami karabinw maszynowych, i widz te buty, ktre przy gwodziy matk do stou w naszej kuchni. Mona czowieka zastraszy grob, ale mona te zniewoli go jego wasnym cierpieniem: wystarczy rozdrapa ran tak, eby krwawia. Tylko kto taki jak ojciec Andriej, ktry wiedzia, jacy to byli okrutni ludzie, mg to wszystko zrozumie. Od czasu wstpienia w sub papiea jestem kadego dnia deptany przez par wypolerowanych oficerskich butw. Odziany w purpur Catzinger ma nade mn przewag jak kiedy jego ojciec w dopasowanym do figury mundurze mia przewag nad moj matk i innymi zniewolonymi Polakami. Nil zaczyna rozumie. Breczyski nigdy nie pozby si koszmarw ze swojego dziecistwa, nadal czai si przy drzwiach, za ktrymi kto gwaci jego matk. Nigdy nie zszed z lenej cieki, po ktrej prowadzono ojca majcego lada moment dosta seri z karabinu maszynowego. W dzie i w nocy widzia te wiecce buty i sysza oguszajce echo rozkazu wydanego gardowym gosem przez Herberta von Catzingera: Feuer!*. Jego ojciec pad od razu od niemieckich kul. Tymczasem on nieustannie spada w ciemn studni bez dna. Ten czowiek by ywym trupem. Nil zawaha si.
* Ognia!

312

 Czy... kardyna przychodzi tu osobicie, eby drczy ci wspomnieniami z przeszoci? Trudno mi w to uwierzy. O nie, to nie w jego stylu. Przysya do mnie Hiszpana, ktry na jego polecenie przeszukiwa archiwa w Wiedniu. Ten czowiek przebywa teraz w Rzymie. W ostatnich dniach odwiedzi mnie dwukrotnie. To on mnie... torturuje. Przebrany jest za ksidza, ale jeli naprawd jest kapanem Jezusa Chrystusa, oznacza to, ojcze Nilu, e zblia si koniec Kocioa. On nie ma duszy, adnych uczu ludzkich. Zapada duga cisza, po ktrej Breczyski mwi dalej: Teraz rozumiesz, dlaczego pomogem ojcu Andriejowi, dlaczego pomagam tobie. Podobnie jak ty Andriej powiedzia mi, e poszukuje pewnego wanego dokumentu: chcia koniecznie zdoby go przed Catzingerem i odda do rk wasnych papiea. Nil zacz szybko myle, dotychczas ani przez chwil nie zastanawia si nad tym, co zrobi, jeli znajdzie list trzynastego apostoa. Faktycznie, to papie powinien osdzi, czy jego tre zagraa przyszoci Kocioa, i podj waciw decyzj. Andriej mia racj. Nie wiem jeszcze dlaczego, ale jest rzecz oczywist, e to, co odkryem, jest obiektem powszechnego podania. Jeli uda mi si odnale ten zagubiony przed wiekami dokument, mam zamiar powiadomi papiea i powiedzie mu, gdzie si znajduje. Tylko gowie Kocioa mona powierzy tak tajemnic, podobnie jak byo z tajemnic fatimsk. Wanie dowiedziaem si, i by moe ten list jest w Watykanie, a to stanowczo za mao! Nie otrzymae jakiej dokadniejszej wskazwki? Tylko jedn, bardzo mizern. Jeeli, jak sdz, list dotar do Rzymu, musia znale si tutaj razem z innymi manuskryptami znad Morza Martwego, wrd ktrych by ukryty. Watykan mg go otrzyma po ydowskiej wojnie niepodlegociowej, okoo czterdziestego smego roku. Moe ksidz wie, gdzie zostay zoone manuskrypty esseczykw z Qumran, te, ktre nie zostay opublikowane? 313

Breczyski wsta. Wyglda na bardzo zmczonego. Nie jestem w stanie odpowiedzie ojcu od razu, musz si zastanowi. Prosz przyj do mnie jutro po poudniu: wtedy nie bdzie tu nikogo poza ojcem i biskupem Leelandem. Tylko bagam, niech ojciec nie wspomina o naszej rozmowie. Moe nie powinienem by opowiada o tym wszystkim. Nil zapewni go, e moe mu zaufa, tak jak zaufa ojcu Andriejowi. Obaj mieli ten sam cel: przekaza informacj o licie papieowi.

75

Wznosz toast za wyjcie ostatniego ydowskiego osadnika z Palestyny! A ja za ostateczne ustanowienie granic wielkiego Izraela! Dwaj mczyni umiechnli si do siebie i wychylili kieliszki jednym haustem. Nagle Lev Barjona poczerwienia i zakrztusi si. Na mj tefilim, Moktarze, co to byo? Arabska ropa naftowa? To cent'herba, likier z Abruzzw. Ma siedemdziesit procent! To napj dla prawdziwych mczyzn! Od kiedy darowali sobie nawzajem ycie na polu bitwy, nawizao si midzy nimi, Palestyczykiem i Izraelczykiem, prawdziwe porozumienie. Tak jak nieraz bywa mi dzy oficerami regularnych wrogich armii czy politykami o odmiennych pogldach albo szefami rywalizujcych ze sob ugrupowa. Walczc w ukryciu, dobrze si czuj w towarzystwie osb zaangaowanych w te same konflikty. Gardz bezbarwn i nudn egzystencj cywilw. Czsto cieraj si z sob, niekiedy nawet zaarcie, ale gdy nie s w akcji po przeciwnej stronie, chtnie spotykaj na neutralnym gruncie, razem pij, plotkuj o dziewczynach albo wspominaj wsplne operacje. 315

Tym razem okazji do spotkania dostarczy im monsignore Alessandro Calfo. Zaproponowa im jedn z tych brudnych misji, ktrych Koci nie chce si sam podejmowa, a w kadym razie przyznawa do nich. W myl zasady Ecclesia sanguinem abhorret Koci brzydzi si krwi. Utraciwszy poparcie ludzi wieckich, Koci zmuszony zosta angaowa agentw, najczciej osobnikw z europejskiej skrajnej prawicy, ktrzy za swoje usugi dali na og kopotliwych decyzji politycznych. Calfo docenia fakt, e Moktar zadowala si dolarami oraz e obydwaj agenci nigdy nie pozostawiali za sob adnych ladw. Byli rwnie bezwonni jak powietrze. Po co chciae si ze mn tutaj spotka, Moktarze? Wiesz dobrze, e gdyby kto zobaczy nas razem, nasi szefowie mogliby nam da nauczk. Daj spokj, Lev, Mosad ma niezliczone rzesze agentw, ktrzy krc si wszdzie, ale na pewno nie tutaj. Ta knajpa serwuje wycznie wieprzowin, dobrze znam jej waciciela. Gdyby dowiedzia si, e jeste ydem, dugo nie zagrzaby miejsca pod jego dachem. Nie widzielimy si od czasu przewiezienia do Rzymu pyty z Germigny. Wiem, e po koncercie spotkae si z naszymi dwoma uczonymi mnichami, ja za nagrywaem regularnie ich rozmowy. Musimy o tym pogada. Cay zamieniam si w such... Moktar zamwi nastpn butelk cent'herba. Tylko prosz ci o szczero, przecie bierzemy udzia w tej samej grze. Z t tylko rnic, e ja nie wiem o wszystkim, a to mnie cholernie wkurza. Francuz zbytnio interesuje si Koranem, a jak wiesz, pewnych rzeczy muzumanie nie toleruj. Zatem eby wszystko byo jasne: nie podejmuj si tej misji wycznie dla Calfo, ale dlatego, e dotyczy ona take Hamasu. Nie bardzo jednak rozumiem powd, dla ktrego ty angaujesz si w to osobicie, spotykasz si z Nilem i przekazujesz mu informacje na wag zota. 316

 Chcesz wiedzie, z jakiego powodu interesuje nas ten zaginiony list? Trafie w samo sedno. Zastanawiam si, w czym historia trzynastego apostoa moe dotyczy ydw? Lev z roztargnieniem przebiera palcami po marmurowym blacie stolika: pizza al maiale nie pojawia si na nim dotd. Fundamentalici z Likudu* ledz pilnie wszystko, co w Kociele katolickim mwi si na temat Biblii. Dla nich najwaniejsz rzecz jest to, by chrzecijanie nigdy nie podwayli boskiego pochodzenia Jezusa Chrystusa. Przechwycilimy ladowe informacje pozostawione przez ojca Andrieja w Rzymie i te, ktre przekaza swym europejskim kolegom. Z tego wanie powodu znalazem si obok ciebie w rzymskim ekspresie. Nadesza najwysza pora, bo ten uczony odkry pewne sprawy mocno niepokoj ce ludzi z Mea Shearim**. Ale dlaczego, do licha? Co nagle komu do tego, e chrzecijanie sfabrykowali faszywego Boga, a raczej drugiego Boga? Od trzynastu wiekw Koran potpia ich za to. Powinnicie by zadowoleni, e wreszcie gotowi s przyzna, e Jezus by tylko ydowskim prorokiem, jak twierdzi Mahomet. Wiesz dobrze, Moktarze, e gdzie tylko moemy, walczymy o nasz ydowsk tosamo, nie tylko terytorialn. Gdyby Koci katolicki zakwestionowa bosko Jezusa i przyzna, e Jezus by tylko wielkim prorokiem, czym rnilibymy si od niego? Chrzecijastwo, ktre powrcioby do swoich rde historycznych, zjadoby judaizm na deser. Chrzecijanie wielbicy Jezusa yda w miejsce Chrystusa Boga stanowiliby dla narodu ydowskiego niebezpie* Ugrupowanie prawicowych partii politycznych Izraela zaoone w 1973
roku.

** Dzielnica ydw ortodoksyjnych.

317

czestwo. Do tego nie moemy dopuci. Tym bardziej e natychmiast twierdziliby, e Jezus ma wiksze zasugi od Mojesza, e wobec tego Tora nie jest nic warta, mimo e Jezus gosi co wrcz przeciwnego to mianowicie, e nie przyby na ziemi, by obali prawo, lecz by je doskonali. ydowski prorok oferujcy prawo doskonalsze od Mojeszowego! Znasz chrzecijan, taka pokusa byaby zbyt silna. Skoro nie mogli zniszczy nas pogromami, dokonaliby tego przez asymilacj. Nas oczyci ogie krematoriw: gdyby Jezus nie by Bogiem, gdyby na powrt sta si ydem, judaizm byby jedynie dodatkiem do chrzecijastwa, niebawem poknitym, przeutym, a nastpnie przetrawionym w nienasyconym brzuchu Kocioa. Dlatego wanie prace badawcze prowadzone przez Nila tak bardzo nas niepokoj. Dwie ogromne pizze pachnce pieczonym boczkiem wyldoway na stole. Moktar zaatakowa swoj z wielkim apetytem i mwi dalej: Powiedz, co o tym mylisz. Lepiej wiedzie, za jakie grzechy znajdziemy si w piekle. To, co w was ydach jest okropne, to wasza obsesja. Jak na nasz gust, zbyt daleko szukacie swoich zagroe. Znajc was dobrze, wiem, e takie rozumowanie nie jest bez racji. Przede wszystkim adnych zblie z chrzecijanami z obawy, e rozpyniecie si wrd nich jak kropla wody w morzu. Pozwalacie papieowi lamentowa pod okiem kamer pod cian Paczu, a potem kady idzie do siebie. Zgoda. A co takiego robicie, kiedy ojczulek Nil z uporem kontynuuje swoje poszukiwania? Niedawno dostaem po apach, kiedy chciaem... delikatnie mwic, przerwa je zbyt wczenie. Zgodnie z ostatnim zaleceniem naley pozwoli mu nadal dziaa i czeka, co z tego wyniknie. Calfo jest take tego samego zdania. Kiedy spotykaem si z francuskim mnichem, nakierowaem go w rozmowie na pewien lad, co by moe pozwoli mu odnale to, czego wszyscy szukamy. Poza tym Nil lubi Rachmaninowa, a to dowodzi, e ma wyrobiony gust. 318

 Czyby by pod jego urokiem? Lev przekn spory ks pizzy al maiale: goje naprawd potrafi przyrzdza wieprzowin. Uwaam, e jest niezwykle sympatyczny, nawet wzruszajcy. To dwie cechy, ktrych wy Arabowie nie jestecie w stanie poj, poniewa Mahomet nigdy do koca nie zrozumia prorokw judaizmu. Nil podobny jest do Leelanda. Obaj s idealistami, duchowymi synami Eliasza bohatera i wzorca ydw. Nie wiem, czy Mahomet nie zrozumia waszych prorokw, za to ja zrozumiaem Mahometa: niewierni nie powinni chodzi po ziemi. Lev odsun od siebie talerz. Ty jeste potomkiem Korejszytw, ja za jednym z Barjonw, co oznacza, e pochodz od zelotw*, ktrzy przed wiekami siali terror wrd Rzymian. Ty bronisz swoich wartoci i tradycji, a ja swoich. Zelotw zwano take zbjami, ze wzgldu na mistrzostwo w posugiwaniu si sztyletem i wpraw w rozpruwaniu brzuchw wrogom. Jednak czuj sympati do Nila, a Leeland jest moim przyjacielem od dwudziestu lat. Wic prosz ci, eby bez porozumienia ze mn nie podejmowa przeciw nim adnych akcji. Ten twj Leeland wsppracuje z Francuzem i wie prawie tyle samo co on. Poza tym to peda, a nasza religia takich tpi! A jeli Francuz dobierze si do Koranu i do naszego Proroka, nic nie powstrzyma karzcej rki Boga. Powiadasz, e Rembert jest pedaem? Chyba artujesz! Ci ludzie s czyci. Rcz za mojego przyjaciela. To, co dzieje si w jego gowie, to inna sprawa; ale przecie Koran potpia jedynie czyny i nie szpera w ludzkich mzgach. Misja, ktrej si podjlimy, dotyczy trzech religii monoteistycznych, a zatem bez mojej wiedzy wos nie moe spa z gowy tych dwch mczyzn. Zreszt, gdyby chcia zastosowa wobec nich prawo
* W dialekcie aramejskim sowo Barjona" oznacza zelot.

319

koraniczne i tak nie daby sobie rady beze mnie. Operacja w rzymskim ekspresie bya dziecinn zabaw. W Rzymie sprawa bdzie o wiele trudniejsza. Mosad zostawia po sobie mniej ladw ni Hamas, zatem sam dobrze wiesz... e wasze metody nie pasuj do tego miejsca. Kiedy skoczyli ucztowa, karafka cent'herby bya pusta. Jednak krok obu mczyzn na wyludnionej ulicy by tak pewny, jakby pili wycznie rdlan wod.

76

Sonia wysza z domu o wicie. Ruszya prosto przed siebie jak automat. Bez przerwy mylaa o tym, czego oczekiwa od niej Calfo przy najbliszym spotkaniu. Nie bdzie w stanie tego zrobi. Wprawdzie jestem tylko prostytutk, ale co to, to nie. Musiaa z kim porozmawia na ten temat, podzieli si swoj rozterk. Z Moktarem? A jeli zechce odesa j do Arabii Saudyjskiej? Mia przecie jej paszport, a nawet pokaza zdjcia jej rodziny zrobione ostatnio w Rumunii. Gdyby okazaa nieposuszestwo, siostry i rodzice drogo by za to zapacili. Otara zy i wytara nos. Idc lewym brzegiem w gr Tybru, zorientowaa si, e znalaza si na skrzyowaniu bardzo oywionym tego przedpoudnia. Na kocu dugiej ulicy skrcajcej do Kapitolu ukazay si dwie stare witynie i fronton teatru Marcellusa. Nie w tym kierunku chciaa i, bo peno tu byo turystw, a ona pragna samotnoci. Przesza na drug stron i stana przed otwart furtk Santa Maria di Cosmedin. Mina Bocca delia Verita, nawet nie patrzc na marmurow mask, po czym wesza do kocioa. Nigdy dotd tu nie bya, wic teraz z zachwytem patrzya na pikne mozaiki. Mimo e nie byo ikonostasu, witynia przypominaa jej koci, jaki pamitaa z dziecistwa. Panowaa tu atmosfera spokoju i tajemniczoci, unosi si zapach kadzida, 321

a Chrystus by taki sam jak w wityniach prawosawnych. Podesza bliej i uklka w pierwszym rzdzie awek, z lewej strony. Musz porozmawia z jakim ksidzem. Katolicy take przestrzegaj tajemnicy spowiedzi, podobnie jak nasi duchowni. W tym momencie jaki ksidz wyszed przez drzwi z lewej strony, zapewne z zakrystii. Mia na sobie obszern kom z biaej koronki i poza ni adnych innych szczeglnych znakw. Jego twarz bya okrga i gadka jak twarz dziecka, ale siwe wosy wskazyway, e jest to czowiek z wieloletnim dowiadczeniem. Popatrzya na niego oczami czerwonymi od paczu i zaskoczya j agodno jego spojrzenia. Kiedy znalaz si obok niej, wstaa kierowana jakim irracjonalnym odruchem. Mj ojcze... Spojrza na ni. Mj ojcze, jestem wyznania prawosawnego... czy mimo to moe ksidz wysucha mojej spowiedzi? Umiechn si do niej dobrotliwie: lubi te rzadkie okazje, kiedy anonimowo sprawowa funkcj spowiednika i uczestniczy w sakramencie pokuty. wiato odbite od pozacanej mozaiki wydobyo z napitej twarzy Soni pikno prymitywnych obrazw sieneskich. Nie bd mg udzieli ci sakramentalnego rozgrzeszenia, moje dziecko, ale Bg sprawi, e poczujesz ulg... Chod, prosz. Nie wiedzie kiedy, znalaza si przed nim na kolanach, bez kraty ani innej przegrody praktykowanych zgodnie z obrz dkiem rzymskim. Jej twarz bya zaledwie kilka centymetrw od jego twarzy. Sucham ci zatem...
* * *

Kiedy tylko zacza mwi, poczua, e z piersi spada jej wielki ciar. Opowiedziaa o kobiecie, ktra zwerbowaa j w Rumunii, potem o Palestyczyku, ktry umieci j w haremie pewnego dygnitarza saudyjskiego. Wreszcie o Rzymie i niskim,
322

otyym mczynie, katolickim praacie, ktrego zachcianki musiaa bez sprzeciwu zaspokaja. Nagle twarz ksidza odsuna si od niej, a jego wzrok sta si zimny jak stal. Czy znasz nazwisko tego ksidza? Nie znam, mj ojcze, ale myl, e jest chyba biskupem; nosi na palcu taki dziwny piercie, jakiego nigdy nie widziaam. Przypomina trumn, ten klejnot to trumna. Szybkim ruchem ksidz obrci do wntrza doni biskupi piercie zdobicy jego serdeczny palec, a do ukry w fadach komy. Skupiona na spowiedzi Sonia nie zauwaya tego ukradkowego gestu. Jaki biskup... Co za potworno! I mwisz, e kae ci... Z niemaym trudem opisaa mu scen przed bizantyjskim obrazem, opowiedziaa o zakonnym welonie na swojej gowie i nagim ciele wydanym na pastw klczcego za ni mczyzny, ktry mamrota niezrozumiae sowa o jakim mistycznym poczeniu. Spowiednik przysun si teraz bliej. Wic powiadasz, e nastpnym razem, on zechce... Opowiedziaa to, co usyszaa, wychodzc od niego, a co sprawio, e ucieka stamtd jak szalona. Teraz twarz ksidza prawie dotykaa jej twarzy. Bya twarda jak marmurowe pyty, na ktrych klczaa. Po krtkiej chwili zacz mwi do niej powoli, niemal cedzc kade sowo: Moje dziecko, Bg ci wybaczy, poniewa zostaa wykorzystana przez jednego z Jego przedstawicieli na ziemi, a ponad to nie miaa wyboru. W Jego imieniu przekazuj ci teraz znak pokoju. Jednak nie moesz syszysz mnie nie moesz pj na kolejne spotkanie z tym osobnikiem, bo to, co kae ci robi, jest potwornym blunierstwem przeciwko naszemu Zbaw cy, ukrzyowanemu Jezusowi Chrystusowi. Sonia spojrzaa na niego mocno zmieszana. To niemoliwe! Co ze mn bdzie, jeli nie oka mu posuszestwa? Nie mog opuci Rzymu, bo mj paszport...
323

 Nic ci si nie stanie. Po pierwsze dlatego, e bdzie ci strzeg Bg, ktremu pokazaa czyst dusz. Po drugie, znam w Rzymie par osb i nie zdradzajc tajemnicy spowiedzi, mog sprawi, e nic zego ci nie spotka. Na swoje wasne nieszczcie wpada w apy perwersyjnego praata, niegodnego piercienia, ktry nosi. Ten klejnot w ksztacie trumny, zdobicy jego wystpn do, symbolizuje odtd jego duchow mier. A ty jeste teraz w rkach Boga, zatem zaufaj mu i w wyznaczonym dniu nie id do niego.
* * *

Nieoczekiwane spotkanie z tym ksidzem byo dla Soni jak odpowied Boga na jej modlitw. Od kiedy przekroczya prg mieszkania Calfo, po raz pierwszy oddychaa swobodnie. Ten przypadkowy spowiednik wysucha j, okaza dobro i zapewni o boskim przebaczeniu. Uwolniona od przygniatajcego ciaru, chwycia jego rk i ucaowaa j, jak czyni wyznawcy prawosawia. Jego prawa do pozostaa ukryta w fadach komy.
* * *

Podczas gdy Sonia kierowaa si do wyjcia, ksidz wsta i wszed do zakrystii. Najpierw przywrci normalne pooenie swojego biskupiego piercienia z wytoczonym herbem witego Piotra, nastpnie zdj kom, pod ktr ukaza si szeroki purpurowy pas. Starannie przygadzi siwe wosy i woy na gow piusk w tym samym kolorze kardynalskiej purpury. Jak dotd Catzinger mia w rku sabsze karty ni neapolitaczyk. Niczego niewiadoma Sonia dorzucia mu w tym rozdaniu kart atutow. Posuy si ni teraz, by pobi karty tamtego przy pomocy Antonia, najwierniejszego z wiernych, ktremu udao si zmyli czujno Stowarzyszenia witego Piusa V. Ten Andaluzyjczyk nigdy nie zboczy z raz obranej drogi, by tak gitki jak toledaska stal i zgina si jedynie po to, by tym lepiej si wyprostowa.

77

Policjant siedzcy przed pierwszymi opancerzonymi drzwiami przepuci ich, nie patrzc nawet na akredytacj Nila: zna go ju z widzenia. Breczyski od razu zaprowadzi ich do stou, na ktrym zostawili wczoraj manuskrypty. Nil uprzedzi Leelanda, e pjd do biblioteki dopiero wczesnym popoudniem: chcia zastanowi si nad intencjami Breczyskiego. Zaufanie Polaka najpierw go zdziwio, potem przestraszyo. Czy zwierzy mi si, dlatego e by rozpaczliwie samotny, czy dlatego e mn manipuluje? Jeszcze nigdy dotd spokojny mnich, wykadowca egzegezy znad Loary nie znalaz si w podobnej sytuacji. Podj si poszukiwania ladw trzynastego apostoa, a teraz sam utkn w samym rodku konfliktu interesw, ktry go przerasta. Breczyski powiedzia, e chce mu pomc, ale waciwie jak to mg zrobi? Watykan jest ogromny! Kade muzeum i kada biblioteka maj zapewne wiele zakamarkw, w ktrych drzemi tysice cennych przedmiotw. By moe gdzie stoi skrzynia po napoleonie z niekompletnymi manuskryptami esseczykw, a midzy nimi malutki arkusik pergaminu przewizany lnianym sznurkiem. Opowiadanie Lva Barjony wryo si gboko w jego pami. Tylko czy skrzynia nie zostaa oprniona, a jej zawarto wepchnita byle gdzie przez niesumiennego pracownika?
325

Pod wieczr zdj rkawiczki. Nie zadawaj mi adnych pyta, Leelandzie, musz zobaczy si z Breczyskim. Przyjaciel skin tylko gow w milczeniu, posa Nilowi umiech dla dodania mu odwagi, po czym pochyli si w skupieniu nad redniowiecznym manuskryptem, nad ktrym pracowa. Z bijcym sercem Nil zapuka do drzwi bibliotekarza.
* * *

Breczyski sprawia wraenie rozgorczkowanego, ale jego oczy za okularami byy podkrone. Wskaza Nilowi krzeso. Mj ojcze, przez ca noc modliem si, proszc Boga, eby mnie owieci, i podjem decyzj. To, co zrobiem dla Andrieja, zrobi rwnie dla ciebie. Wiedz jednak, e ponownie postpi wbrew najwitszemu zaleceniu przekazanemu mi w chwili, gdy obejmowaem to stanowisko. Godz si na to, poniewa zapewnie mnie, e nie bdziesz dziaa przeciwko papieowi oraz e zamierzasz poinformowa go o wszystkim, co odkryjesz. Czy moesz przysic mi to przed Bogiem? Ojcze Breczyski, jestem tylko mnichem, ktry zawsze stara si zmierza do celu. Jeli to, co znajd, okae si niebezpieczne dla Kocioa, tylko papie si o tym dowie. W porzdku... Wierz ci tak samo, jak uwierzyem Andriejowi. Zarzdzanie zgromadzonymi tu skarbami jest tylko jednym z moich obowizkw, najbardziej widocznym i najmniej wanym. Za archiwum jest pomieszczenie, ktrego nie zobaczysz na adnym planie tego kompleksu budynkw i nie znajdziesz nawet adnej wzmianki o nim, bo oficjalnie nie istnieje. Powstao z woli witego Piusa V w tysic piset siedemdziesitym roku, w chwili gdy trway ostatnie prace przy budowie Bazyliki w. Piotra. Tajne archiwa Watykanu? Breczyski umiechn si. Tajne archiwa oficjalnie istniej, znajduj si dwa pitra 326

ponad naszymi gowami, a z ich zbiorw korzystaj naukowcy z caego wiata. Ale tamto pomieszczenie znane jest tylko paru osobom, a skoro nie istnieje, nie ma nazwy. S to, powiedzmy, cile tajne zbiory Watykanu. W wikszoci pastw na tej planecie s podobne miejsca. Nie ma w nich stanowiska bibliotekarza skoro nie istniej a zgromadzone zbiory nie maj sygnatury i nie s skatalogowane. To co w rodzaju pieka, otchani zapomnienia, do ktrej wrzuca si niebezpieczne dokumenty, eby wie o nich nie dotara pewnego dnia do wiadomoci historykw albo dziennikarzy. Wycznie ja odpowiadam za to miejsce przed Ojcem witym. W cigu wiekw na polecenie papiea albo kardynaa-prefekta zgromadzono tam mnstwo przer nych rzeczy. Kiedy kto postanowi przekaza jaki dokument do cile tajnych zbiorw, ju nigdy nie ujrzy on wiata dziennego, nawet po mierci osoby, ktra kazaa go tam umieci. Nigdy nie bdzie zarchiwizowany ani wydobyty. Ojcze Breczyski... dlaczego ojciec mwi mi o tym? Poniewa jest to jedno z dwch miejsc w Watykanie, gdzie moe by to, czego szukasz. To drugie jest tajnym archiwum dokumentw odtajnianych rokrocznie pi dziesit lat po ujawnieniu faktw, ktrych dany dokument dotyczy. Chyba e wydano inn decyzj, zazwyczaj podawan do wiadomoci publicznej. Powiedziae, e skrzynia zawierajca manuskrypty znad Morza Martwego dotara do Watykanu w czterdziestym smym roku, po zakoczeniu wojny izraelsko-arabskiej. Gdyby bya przekazana do tajnego archiwum, ju dawno zostaaby stamtd wyniesiona. A gdyby ktry dokument z tego zbioru uznano za zbyt niebezpieczny, musiabym o nim wiedzie. Czasami bywa, e otrzymuj jakie akta, paczk, co, co trzeba ukry w pomieszczeniu tajnych zbiorw przed niezdrow ciekawoci. Tylko ja jestem do tego upowaniony. Tymczasem od piciu lat nie otrzymaem niczego ani z tajnego archiwum, ani z adnego innego miejsca.
327

 Ale... czy ma ksidz moliwo zapozna si z jakim dokumentem, zanim ten zniknie na zawsze w czeluciach tajnych zbiorw? Czy ktrego dnia ciekawo kazaa ksidzu rzuci okiem na co, co poprzednicy tam umieszczali poczwszy od koca szesnastego wieku? Pytanie rozweselio Breczyskiego. Papie Wojtya kaza mi zoy przysig, e nigdy nie bd dy do poznania zawartoci czy treci tego, co mi przekazywano, rwnie tego, co wczeniej znalazo si w tym pomieszczeniu. Przez pitnacie lat wszedem do niego tylko trzy razy, eby co tam umieci. Wiernie dotrzymaem przysigi, co nie oznacza, e nie widziaem kilku pek opatrzonych etykietk Manuskrypty znad Morza Martwego". Nie mam jednak pojcia, co znajduje si w tej strefie. Kiedy powiedziaem o tym ojcu Andriejowi, ktremu zwierzyem si podobnie jak tobie, baga mnie, bym go tam na chwil wpuci. Kogo miaem prosi o pozwolenie? Mogem tylko papiea, a jego obaj pragnlimy chroni. Nil wyszepta: A nastpnego dnia Andriej wyjecha pospiesznie z Rzymu, nieprawda? Tak. Nazajutrz, nie uprzedziwszy mnie, wsiad do rzymskiego ekspresu. Czy co odkry? A moe z kim o tym rozmawia? Nie mam pojcia. Tylko e tej samej nocy wypad z pocigu i nie by to wypadek. Breczyski zakry twarz domi. To nie by wypadek. Mog ci tylko ostrzec, e kontynuujc poszukiwania brata Andriej a, sam znalaze si teraz w wielkim niebezpieczestwie. Podobnie jak on zbliye si do tego zakazanego miejsca. Gotw jestem wpuci ci tam, bo ufam ci tak samo, jak zaufaem jemu. Obawiam si jednak, e zarwno Catzinger, jak i inni posuwaj si tym samym tropem: jeli dotrzesz tam przed nimi, dadz ci nauczk jak twojemu przyjacielowi. Masz jeszcze czas wycofa si, ojcze Nilu.
328

Jeszcze moesz wrci do ssiedniej sali i pochyli si nad niewinnym redniowiecznym manuskryptem. Jaka jest zatem twoja decyzja?
* * *

Nil zamkn oczy. Zdawao mu si, e widzi trzynastego apostoa, ktry siedzi po prawicy Jezusa w sali na grze i sucha go z szacunkiem. I jak potem, kiedy znajc niewygodn tajemnic, samotnie walczy z nienawici Piotra i Dwunastu, ktrzy nie chcieli przyj go do swego grona i pragnli mie monopol na przekazywane informacje. To oni skazali go na milczenie i wygnanie, eby Koci, ktry zamierzali zbudowa na faszowanym wiadectwie o Jezusie, trwa wiecznie: Alfa i Omega. Tajemnica przetrwaa wieki, zanim dotara do niego, do Nila. Ukochany ucze Jezusa, uczestniczcy w ostatniej wieczerzy, prosi go teraz, eby dopisa cig dalszy. Nil wsta. Chodmy tam, mj ojcze.
* * *

Wyszli z biura. Pochylony nad stoem Leeland nawet nie podnis gowy, kiedy za nim przechodzili. Minwszy amfilad kolejnych sal archiwum, Breczyski otworzy niewielkie drzwi i da Nilowi znak, eby szed za nim. Korytarz obnia si agodnie. Nil prbowa dojrze co w ciemnociach. Odgadujc jego myli, Breczyski szepn: Znajdujemy si teraz pod praw naw Bazyliki w. Piotra. Pomieszczenie to zostao wykute w fundamentach w odlegoci okoo czterdziestu metrw od grobowca apostoa odkrytego podczas wykopalisk zleconych przez Piusa XII pod gwnym otarzem. Korytarz w ksztacie litery L koczy si pod opancerzonymi drzwiami. Polak rozpi konierz sutanny i wyj malutki kluczyk, ktry nosi na acuszku na piersi. Otwierajc zamek, spojrza na zegarek. 329

 Jest teraz siedemnasta, a o osiemnastej zamykaj archiwum: masz wic godzin. Wszystkie drzwi otwieraj si od wewntrz bez klucza, te take: wychodzc, wystarczy je pchn, a zamkn si automatycznie. Przed wyjciem nie zapomnij zgasi wiata i zaraz przyjd do mnie. Opancerzone drzwi otworzyy si bezgonie. Breczyski przesun rk po cianie i znalaz wycznik. Postaraj si niczego nie zniszczy. Powodzenia! Kiedy Nil wszed do wntrza, drzwi zamkny si za nim z guchym trzaskiem.

78

Sta w dugim, jaskrawo owietlonym wskim korytarzu o niskim sklepieniu. ciany z wystajcych kamieni byy nagie. Nil przesun doni po ich powierzchni i od razu rozpozna technik zastosowan przy ciciu. Nie byy to lady rylcw uywanych przez redniowiecznych murarzy ani pi stosowanych obecnie przy ciciu kamienia. Regularnie oddalone od siebie lady ciosw duta wiadczyy, e byo to dzieo kamieniarzy z epoki Renesansu. Wzdu lewej ciany do samego jej koca stay regay. Tylko najstarsze pki byy misternie rzebione. Pozostae, ustawiane w cigu wiekw w zalenoci od potrzeb i dbaoci o porzdek, wykonano z surowego drewna. Porzdek... Na pierwszy rzut oka Nil nie zauway, aby pomylano tu o jakimkolwiek porzdku czy klasyfikacji. Na etaerkach pitrzyy si skrzynie, puda, kartony i stosy akt. Po co wprowadza porzdek w piekle? I tak nic, co tu jest, nigdy si std nie wydostanie. Zrobi krok w przd i po przej ciu okoo pidziesiciu metrw ujrza koniec kiszkowatego korytarza. Dziesi tki regaw, tysice dokumentw. Jak tu znale ig w tym stogu siana w cigu godziny. A jednak Andriej co tu znalaz, Nil by o tym przekonany, bo jedynie tym mona byo tumaczy jego nagy 331

wyjazd, a potem mier. Nil posuwa si wic dalej, przygldajc si mijanym pkom. adnych ladw klasyfikacji, tylko kartki przyczepione naprdce na etaerkach, jedne pokryte eleganckim kaligraficznym pismem z odlegej przeszoci, inne pismem mniej starannym z czasw nowszych. Odnis wraenie, e czas stan w miejscu. Katarzy"... Proces templariuszy" cay rega. Savonarola", Jan Hus", Sprawa Galileusza", Giordano Bruno", Sacerdoti renegati francesi" lista ksi y zaprzysionych * uznanych za odszczepiecw i potpionych przez Rzym w tysic siedemset dziewidziesitym drugim roku, Corrispon-denza delia S.S. eon Garibaldi"... Pena tajemnic historia Kocioa walczcego ze swoimi wrogami. Nagle Nil stan jak wryty przed regaem zapenionym kartonami wygldajcymi na cakiem nowe i opatrzonymi etykietk: operacja Trop szczura. Zapomniawszy niemal, po co tu przyszed, Nil wcisn si midzy pki i otworzy pierwszy z brzegu karton: zawiera korespondencj Piusa XII z Draganoviciem, byym ksidzem, ktry sta si dowdc ustaszw, chorwackich nazistw znanych z okruciestw popenianych w czasie wojny. Nastpnie zajrza do innych pude: fiszki z danymi synnych nazistw, strony paszportw z nadrukiem Watykanu wydanych na ich nazwiska, pokwitowania znacznych kwot pienidzy. Operacja Trop szczura bya zakodowan nazw siatki, ktra po wojnie umoliwia nazistowskim zbrodniarzom wojennym bezkarn ucieczk dziki pomocy udzielonej przez Stolic Apostolsk. Nil przesun rk po czole. Nie byo to nic nowego. Liczne przypadki kompromitacji Kocioa, a nawet zbrodnie, byy logicznym cigiem tego, czego w poowie pierwszego wieku musia dozna trzynasty aposto. Wysuwajc si spomidzy pek, ujrza jakie akta lece na jednej z nich: Auschwitz,
* Grupa ksiy, ktrzy w okresie rewolucji francuskiej podpisali cywiln konstytucj kleru.

332

rapporti segreti 1941". Zdoa jako opanowa ch zajrzenia do rodka. Zatem ju w czterdziestym pierwszym roku Stolica Apostolska wiedziaa o istnieniu obozu Auschwitz... Spojrza na zegarek: zostao mu p godziny. Ruszy do przodu. Nagle stan: jego wzrok zatrzyma si na etykietce ze wieym napisem: Manoscritti del mare Morto, Spuria". Bya to sterta okoo dziesiciu pokrytych kurzem pude ustawionych jedne na drugich. Otworzy pierwsze z wierzchu: wewntrz leao kilka rulonw na wp zniszczonych przez czas. Poaowa, e nie zabra rkawiczek. Mimo to wzi do rki jeden zwj: kawaeczki pergaminu oderway si i wpady do wntrza puda, na ktrego dnie byo ich cae mnstwo. Hebrajskie pismo z Qumran! Byy to oczywicie manuskrypty znad Morza Martwego, ale dlaczego zesane zostay do tego pieka, skazane na zniszczenie, podczas gdy szukaj ich uczeni caego wiata? Spuria, czyli odpadki. Czyby celowo chciano te odpadki ukry przed wiatem, bo uznane zostay za nieprzydatne? A moe dlatego, e skoro historia potoczya si innym torem, naleao ukry je na zawsze? Odstawi karton na miejsce. Pod spodem zobaczy inn skrzynk, tym razem z surowego drewna. Na jednej z deseczek widnia nadruk: Cognac Napoleon, cuvee de 1'Empereur". Skrzynia metropolity Samuela przekazana w Jerozolimie braciszkowi dominikaninowi! Z bijcym sercem Nil wycign j ze sterty. Na wieku czyja rka napisaa trzy litery: MMM. Od razu rozpozna zamaszyste pismo Andrieja. Zakrcio mu si w gowie: tak wic, kiedy siedzc w pocigu, Andriej napisa na bilecie podrnym litery MMM, nie czyni jedynie aluzji do pliku fotokopii z Huntington Library przechowywanych w bibliotece opactwa witego Marcina. Mia na myli wanie t skrzynk, t sam, na ktr natrafi Nil. Andriej wasnorcznie napisa na wieku te trzy litery, eby pewnego dnia atwiej byo j odnale: to o niej chcia mu powiedzie! Odkry j dziki Breczyskiemu. Byo to ukoro333

nowanie jego poszukiwa. Po powrocie zamierza o wszystkim powiedzie Nilowi. Oto powd, dla ktrego Andriej zosta zabity. Nil otworzy skrzynk: w rodku byy takie same szcztki rulonw, ale z boku lea zwinity arkusik pergaminu. Drcymi rkami odwiza lniany sznurek opasujcy manuskrypt. Rozwin go bardzo ostronie: greckie litery wypisane eleganckim, doskonale czytelnym pismem. Pismem trzynastego apostoa! Zacz czyta: Ja, ukochany ucze Jezusa, trzynasty aposto, zwracam si do wszystkich Kociow...".
* * *

Kiedy skoczy, by miertelnie blady. Pocztek listu nie zawiera niczego, o czym by dotd nie wiedzia: Jezus nie by Bogiem, uczynio go nim Dwunastu optanych polityczn ambicj. Jednak trzynasty aposto wiedzia, e to nie wystarczy, by utrwali prawdziwy wizerunek jego Mistrza. Zawiadcza wic niezbicie, e dziewitego kwietnia roku trzydziestego widzia ubranych na biao dwch esseczykw, jak wynosili z grobu zwoki Jezusa i gotowali si do przeniesienia ich do jednej ze swoich nekropolii na pustyni, by tam godnie je pochowa. Nie wskazywa dokadnie miejsca pooenia grobu. W lakonicznym zdaniu ograniczy si do stwierdzenia, e piasek pustyni ochroni grb Jezusa przed ciekawo ci ludzi. Jak wszyscy prorocy Ten Nazarejczyk pozostanie ywy na wieki, a oddawanie czci Jego szcztkom mogoby zawrci ludzko z jedynej prawdziwej drogi wiodcej na spotkanie z Nim: z drogi modlitwy. Podczas wielu miesicy bada Nil sdzi, e tajemnica, ktrej szuka, zawiera jaki sekret o trzynastym apostole, o doniosej roli, jak odgrywa w Jerozolimie, a take o jego nastpcach. Tymczasem czowiek, ktry napisa te sowa, dobrze wiedzia, e zosta na zawsze wykluczony z grona Dwunastu i nie bdzie
334

dla niego miejsca w przyszych dziejach Kocioa. Przeczuwa, e przyszo Kocioa nie bdzie miaa nic wsplnego z yciem i nauczaniem jego Mistrza. Temu pergaminowi powierzy tajemnic, ktra pewnego dnia by moe pozwoli wiatu odkry prawdziwe oblicze Jezusa. Uczyni to, nie majc adnych zudze, bo czyme by cieniutki arkusik pergaminu wobec ambicji zerajcej ludzi gotowych na wszystko, ludzi, ktrzy w swym deniu do celu powoywali si na tego, ktrego on kocha nade wszystko? Trzynasty aposto doprowadzi Nila do prawdziwej tajemnicy: informacji o rzeczywistym, fizycznym istnieniu grobu skrywajcego szcztki Jezusa.
* * *

Nil rzuci okiem na zegarek. Bya osiemnasta. Oby tylko Breczyski zaczeka na mnie! Umieci cudownie odnaleziony list w skrzynce, ktr odstawi na miejsce. Dotrzyma sowa: polski bibliotekarz przekae papieowi informacj o licie apostolskim, ktrego nie udao si przez wieki zniszczy ani ludziom, ani czasowi. Dziki literom MMM Breczyski z atwoci go odnajdzie i odda papieowi. Cig dalszy nie bdzie ju nalea do takiego skromnego mnicha jak on. Cig dalszy by wycznie w rkach papiea. Nil opuci pospiesznie pomieszczenie, nie zapominajc zgasi wiata. Drzwi zatrzasny si same. Sala, gdzie obaj z Leelandem pracowali przez tyle dni, bya ju pusta i ciemna. Zapuka do gabinetu bibliotekarza, ale nikt nie odpowiedzia. Breczyski ju wyszed. Mocno tym zaniepokojony Nil zastanawia si, czy wszystkie drzwi prowadzce na dziedziniec belwederu rzeczywicie otwieraj si od wewntrz. Nie bardzo mia ochot spdzi noc w duchocie archiwum. Jednak Breczyski mwi prawd: bez przeszkd przeszed przez dwoje pancernych drzwi. Komora przy wejciu bya pusta, a zewntrzne drzwi uchylone. Nie zastanawiajc si dugo, Nil wyszed na dziedziniec i odetchn 335

gboko. Postanowi pj piechot, eby jako uporzdkowa myli. Wychodzi w takim popiechu, e nie zauway policjanta palcego papierosa za przepierzeniem z matowego szka. Kiedy ten go zobaczy, chwyci za telefon do pocze wewntrznych z Watykanem i nacisn odpowiedni guzik. Eminencjo, wanie wyszed... Tak, sam. Ten drugi wyszed wczeniej. Di niente, Eminenza. W swoim gabinecie kardyna Catzinger odoy suchawk i westchn: pora, by Antonio ju niebawem przystpi do dziaania.

79

Przechodzc przez plac witego Piotra, Nil odruchowo spojrza w gr: w papieskim oknie palio si wiato. Zaraz jutro porozmawia z Breczyskim, powie mu, gdzie stoi skrzynia po koniaku oznakowana literami MMM i jemu powierzy obowizek przekazania ustnej informacji papieowi. Z tym postanowieniem doszed do via Aurelia. Na trzecim pitrze zatrzyma si na chwil: zza drzwi dochodziy dwiki Gymnopedie Erika Satiego granej przez Leelanda. Zwiewna melodia wietnie oddawaa melancholi, rozpacz zabarwion odrobin humoru i kpin. Rembercie... Czy twoje poczucie humoru pozwoli ci przezwyciy wasny dramat? Dyskretnie zapuka do drzwi. Wejd! Czekaem na ciebie z niecierpliwoci. Nil przysiad si do fortepianu. Remby, dlaczego wyszede z archiwum przed moim powrotem? O godzinie osiemnastej Breczyski przyszed mnie uprzedzi, e wkrtce zamierza zamkn. Wyglda na zaaferowanego. Ale to bez znaczenia. Lepiej powiedz, czy co znalaze. Nil nie podziela beztroski Leelanda: zbyt niepokoia go nieobecno Breczyski ego. Dlaczego nie zaczeka na mnie, jak byo ustalone? Czym prdzej oddali od siebie to pytanie.
337

 Owszem. Znalazem to, czego Andriej i ja szukalimy od tak dawna: egzemplarz listu trzynastego apostoa, a waciwie jego orygina w cakiem dobrym stanie. To wspaniaa wiadomo! Czy ten list... czy naprawd zawiera straszn wiadomo? Jest tak krtki, e znam go na pami. Orygenes mwi prawd: list stanowi niepodwaalny dowd, e Jezus nie zmartwychwsta, jak naucza Koci, a wic nie jest Bogiem. Pusty grb w Jerozolimie, na ktrym wzniesiono Bazylik Grobu Paskiego, jest uud. Prawdziwy grb, ten, w ktrym pochowano szcztki Jezusa, znajduje si gdzie na pustyni. Leeland nie mg ukry zdumienia. Na pustyni! Ale gdzie dokadnie? Trzynasty aposto nie mwi tego dokadnie, eby go uchroni przed ludzk zachannoci. Wymienia jedynie Pustyni Idumejsk, ogromny obszar na poudniu Izraela, ktrego granice zmieniay si czsto na przestrzeni wiekw. Jednak archeologia zrobia wielkie postpy. Przy zastosowaniu obecnie dostpnych rodkw ten grb zostanie odnaleziony. Wykrycie w lecej w tej strefie opuszczonej nekropolii esseskiej szkieletu ludzkiego noszcego lady ukrzyowania, datowanego przy zastosowaniu wgla 14* na poow pierwszego wieku, wywoaoby w wiecie zachodnim prawdziwe trzsienie ziemi. Czy zamierzasz opublikowa wyniki swoich bada, aby wiat pozna tre tego listu, i wzi udzia w wykopaliskach? Czy chcesz, Nilu, eby odnaleziono ten grb? Nil zamilkn na moment. W jego gowie nadal rozbrzmieway dwiki melodii Satiego. Pjd ladami trzynastego apostoa do samego koca. Gdyby Historia wzia pod uwag jego wiadectwo, Koci
* Metoda badania wieku przedmiotw oparta na pomiarze proporcji midzy izotopem promieniotwrczym wgla l4C a izotopami stabilnymi l2C i ,3C.

338

katolicki nigdy by nie powsta. I to by powd, dla ktrego Dwunastu nie przyjo trzynastego apostoa do swego grona. Pamitasz inskrypcj z Germigny? Moe by tylko dwunastu wiadkw Jezusa, na wieki Alfa i Omega. Czy po dwustu latach trwania mona podway budowl wzniesion na pustym grobie? Grobowiec apostoa Piotra jest dzisiaj w samym centrum chrzecijastwa. Pusty grb zastpiono grobem, w ktrym s szcztki pierwszego spord nich. Nastpnie Koci ustanowi sakramenty po to, by czowiek mg odczu fizyczny kontakt z Bogiem. Co pozostanie chrzecijanom, jeli si im to odbierze? Jezus wymaga nieustannego naladownictwa, a jedyn proponowan przez niego drog jest modlitwa. Jednak tylko konkretne, namacalne dowody mog porwa rzesze wiernych i ca cywilizacj. Autor listu mia racj: zoenie szcztkw Jezusa w Bazylice Grobu Paskiego oznaczaoby dla tumw wiernych przeksztacenie go w jedyny obiekt adoracji. W ten sposb odebrano by maluczkim dostp do niewidzialnego Boga, z ktrym od zawsze obcuj, przyjmujc sakramenty. Co w takim razie zamierzasz zrobi ? Powiadomi Ojca witego o istnieniu listu i powiedzie mu, gdzie si znajduje. Bdzie depozytariuszem jeszcze jednej tajemnicy, to wszystko. Po powrocie do klasztoru w jego zaciszu pogrzebi wyniki moich bada. Poza jednym, ktry chciabym niezwocznie opublikowa, wiadczcym o wpywie nazarejczykw na narodziny Koranu.
* * *

W mieszkaniu poniej Moktar starannie nagra dwie Gymnopedies Satiego, a po przyjciu Nila pocztek jego rozmowy z Leelandem. Syszc, o czym dalej mwi, mocniej przycisn suchawki do uszu. Czyby z listu trzynastego apostoa dowiedzia si czego nowego na temat Koranu? Wprawdzie kierowa go do wszystkich Kociow, ale faktycznie adresowany by do jego uczniw nazarejczykw. 339

W ostatnich sowach zaklina ich, by gdziekolwiek si znajd dochowali wiernoci jego wiadectwu i jego nauczaniu o Jezusie. Potwierdza zatem to, czego si domylaem: po tym, jak schronili si na pewien czas w Pelli, ruszyli ponownie w drog, uciekajc zapewne przed inwazj Rzymian w roku siedemdziesitym. Nie wiadomo, co si z nimi stao, ale nikt zdaje si nie zauway, e w Koranie Mahomet czsto uywa sowa nasara, ktre tumaczono jako chrzecijanie". Tymczasem nasara to po arabsku nazarejczycy". Jaki std wniosek? Mahomet musia pozna nazarejczykw w Mekce, gdzie schronili si po ucieczce z Pelli. Zafascynowany ich nauczaniem, by niemal gotw do nich przysta. Nastpnie uciek do Medyny i zosta wojskowym przywdc: polityka i gwatowny charakter wziy gr, ale na zawsze pozosta naznaczony przez Jezusa nazarejczykw, Jezusa trzynastego apostoa. Gdyby nie trawica go dza podbojw, islam nigdy by si nie narodzi, muzumanie byliby ostatnimi nazarejczykami, a na islamskich sztandarach widniaby krzy proroka Jezusa! Leelandowi udzieli si entuzjazm przyjaciela. Mog ci w kadym razie zapewni, e twoje prace wywoaj wielkie zainteresowanie w Stanach Zjednoczonych, zwaszcza wrd uczonych! Pomog ci w ich rozpowszechnieniu. Wyobra sobie, Remby! Gdyby muzumanie przyznali, e ich wity tekst naznaczony zosta przez osob blisk Jezusowi wykluczon z Kocioa za to, e podobnie jak oni zaprzeczy, e by on Bogiem, otworzyaby si nowa moliwo zblienia midzy muzumanami, chrzecijanami i ydami. Bez wtpienia oznaczaoby to take koniec dihadu przeciw Zachodowi!
* * *

Na twarzy Moktara pojawi si zacity wyraz. Czujc ogarniajc go nienawi, jednym uchem sucha dalszego cigu rozmowy. Nil pyta teraz Leelanda, jakie ma plany i co zamierza
340

zrobi, eby ukry wszystko przed Catzingerem. Czy zdoa oprze si naciskowi i nic mu nie powie? A co si stanie, jeli kardyna speni swoj grob i poda do wiadomoci publicznej jego zwizek z Anzelmem? Bredzili jak jakie baby, a to zupenie nie interesowao Moktara. Postanowi wic zakoczy nagrywanie. Ci dwaj przekroczyli niedozwolone granice: nikt nie ma prawa tkn Koranu. To, e chrzecijascy erudyci wnikaj w zapomniane tajemnice swoich ewangelii, jest ich spraw. Koran nigdy nie zostanie podporzdkowany ich bezbonej egzegezie, bo przeciwstawi si temu uniwersytet Al-Azhar. Nie krytykuje si sw Allacha przekazanych jego Prorokowi niech bdzie pochwalone jego imi. Mahomet miaby by tajnym uczniem Jezusa?! Ten Francuz zamierza zastosowa do witego tekstu metody stosowane przez niewiernych i opublikowa ich wyniki przy pomocy tego Amerykanina! W apach Amerykanw, tych sualcw Izraela, jego prace stayby si straszliw broni przeciwko islamowi! Z marsow min przewija tam. Przypomnia sobie zdanie z Koranu na temat niewiernych, ktre czsto powtarza swoim studentom: ...chwytajcie i zabijajcie ich, gdziekolwiek ich znajdziecie! I nie bierzcie sobie spord nich ani opiekuna, ani pomocnika"*.

* Koran 4,89 (prze. Jzef Bielawski)

80

Przez cay dzie pada deszcz. Welony mgy wspinay si wolno po zboczu Abruzzw lecym po naszej stronie, nastpnie jakby zawahay si przez moment, czy przekroczy grzbiet grski i znikn na wybrzeu Adriatyku. Horyzont zdawa si wsysa lot drapienych ptakw. Ojciec Nil udzieli mi schronienia w swojej pustelni wykutej w litej skale. Siennik rzucony na posanie z suchych paproci, niewielki st przed mikroskopijnym okienkiem, prosty kominek, Biblia leca na etaerce, wizka chrustu stanowiy mniej ni skromne wyposaenie. Jednak nie to byo najwaniejsze w tym miejscu. Uprzedzi mnie, e jego historia dobiega koca. Dopiero tutaj, pord ciszy tych gr, zrozumia wszystkie jej koleje. Wzruszy si tylko jeden raz, co dostrzegem w tonie jego gosu. Byo to, kiedy opowiada mi o Rembercie Leelandzie, o cierpieniach, jakich dozna ten czowiek, a ktre znalazy dramatyczne rozwizanie w cigu paru godzin. Od momentu odnalezienia zaginionego manuskryptu wydarzenia potoczyy si zadziwiajco szybko. Wydobywajc z zapomnienia tekst z odlegej epoki, NU otworzy zawory, za ktrymi niecierpliwie przestpowali z nogi na nog nieznani mu ludzie, bronicy wasnych interesw z zaciekoci tak gwatown, e niezrozumia dla niego a po dzi dzie. 342

81

Jeszcze tego samego wieczoru Moktar zadzwoni do Lva Barjony i tym razem umwi si z nim w barze. Zamwili po kieliszku i stali przy kontuarze, rozmawiajc pgosem, pomimo bardzo gonych konwersacji pozostaych goci. Posuchaj, Lev, bo to bardzo wane. Wanie przekazaem Calfo nagranie rozmowy Nila z Leelandem. Francuz znalaz list w skrzyni po koniaku, o ktrej mwi ci metropolita Samuel. Przeczyta go, ale nie wzi ze sob. No i bardzo dobrze! Teraz naley dziaa spokojnie. Teraz trzeba po prostu dziaa i wcale nie spokojnie! Ten pies utrzymuje, e list zawiera dowd... a raczej potwierdza jego przekonanie, e Koran nie zosta objawiony Mahometowi przez Boga. e Prorok by podobno zwizany z nazarejczykami, zanim znalaz si w wirze gwatownych walk w Medynie. e zalepiaa go ambicja... Ty, ktry znasz nas od dawna, wiesz dobrze, co to oznacza. On przekroczy granic . aden muzumanin mu tego nie daruje. Musi wic znikn! I to szybko. Jego kumpel take. Uspokj si, Moktarze. Czy otrzymae w tej sprawie jakie instrukcje z Kairu? Albo od Calfo? Nie potrzebuj adnych instrukcji z Kairu, bo w tych okolicznociach to Koran dyktuje wiernym, co naley robi. A Calfo jest dla mnie nikim. To czowiek zdeprawowany,
343

a sprawy dotyczce chrzecijastwa mao mnie obchodz. Niech zaatwiaj je midzy sob i nadal kombinuj. Moim zadaniem jest broni czystoci zasad danych Mahometowi przez Boga. Kady muzumanin jest gotw przela krew za t spraw. Bg nie dopuszcza kalania witoci. Stan w obronie jego godnoci. Lev skin na barmana. Co wic zamierzasz? Wiem, ktrdy chodz, znam wszystkie ich cieki. Wieczorem Nil wraca pieszo do San Girolamo przez via Salaria Antica. Zajmuje mu to godzin. O tej porze ulica jest zawsze pusta. Amerykanin odprowadza go kawaek, potem zawraca i robi krtki spacer wok Castel San Angelo, eby pomarzy troch przy wietle ksiyca: tamtdy rwnie nikt nie chodzi o tak pnej porze. Czy mog na ciebie liczy? Jutro wieczorem. Lev westchn. To operacja zaplanowana w przypywie zoci, na lepo. Fanatyzm Moktara odbiera mu rozum. Podobnie beduin wskakuje na wielbda i spieszy zmy zniewag krwi. Zwoka jest oznak saboci sprzeczn z prawem pustyni. Duma Arabw oraz ich zapalczywo, gdy chodzi o sprawy honoru, zawsze pozwalay Mosadowi odnosi nad nimi zwycistwo. Przypomnia sobie polecenie Jerozolimy przekazane twardo przez Ariego: W twoim przypadku, koniec z dziaaniem!". Jutro wieczorem mam prb przed ostatnim koncertem. Wszyscy wiedz, e jestem w Rzymie, wic adn wymwka nie wchodzi w gr. Musz by ostrony, Moktarze. Bardzo mi przykro. W takim razie bd dziaa sam. Najpierw zaatwi jednego, potem drugiego. Ojciec Nil jest jak krucha porcelana pkajca przy najlejszym stukniciu. A jeli chodzi o Amerykanina, wystarczy, e go nastrasz, a umrze, zanim zd go tkn. Nie mam zamiaru brudzi nim sobie rk. Kiedy si rozstali, Lev poszed w stron parku Pincio. Musia si zastanowi, co powinien teraz zrobi.
* * *

344

Z nadejciem nocy Calfo zwoa w trybie pilnym zebranie Dwunastu. Wsta, kiedy wszyscy zasiedli za dugim stoem. Moi bracia, po raz kolejny zbieramy si wok Mistrza, jak niegdy dwunastu apostow w sali na grze. Tym razem nie po to, by towarzyszy mu w drodze do ogrodu Getsemani, ale by ofiarowa mu ponowny triumfalny wjazd do Jerozolimy. Ojcu Nilowi udao si odnale ostatni i jedyny egzemplarz listu oszusta, rzekomego trzynastego apostoa. Lea sobie zwyczajnie pord cile tajnych akt Watykanu, razem z manu skryptami znad Morza Martwego ukrytymi tam definitywnie w czterdziestym smym roku. Szmer zadowolenia da si sysze wrd zgromadzonych. A co z nim zrobi, bracie przewodnicz cy? Zostawi tam, gdzie go znalaz, ale zamierza o wszystkim poinformowa Ojca witego. Twarze zebranych spochmurniay. Niewane, jak postpi Nil. W kadym razie posuy si w tym celu Breczyskim, a dwunasty aposto ma Polaka pod swoj kontrol nieprawda, bracie? Antonio skin gow w milczeniu. Kiedy tylko Nil skontaktuje si z Breczyskim, a stanie si to zapewne jutro, my przystpimy do dziaania. Polak jest na naszej asce, a wic sam doprowadzi nas do listu, a potem znajdzie si tutaj, na nalenym mu miejscu, pod stra nasz i tego krzya. W nastpnych za miesicach i latach posuymy si nim dla celw naszej misji, eby zmiady we ksajce stopy Chrystusa, zdusi gosy tych, ktrzy podwaaj jego bosko, aby odbudowa chrzecijastwo w caej jego wielkoci i tym samym przywrci Zachodowi utracon godno. Wychodzc bez sowa z sali, poda Antoniowi kopert. Byo to wezwanie do siebie do Castel San Angelo, ale dopiero na pojutrze, eby da Nilowi czas na porozumienie si z Breczyskim. A take, eby mg spokojnie przygotowa si na jutrzejsze spotkanie z Soni, po ktrym wiele oczekiwa. Dobrze si
345

zoyo, bo dziki niej zyska si, ktra bdzie mu potrzebna. Si wewntrzn, ktr chrzecijanin czerpie, identyfikujc si kad czsteczk ciaa z Chrystusem rozpostartym na krzyu. Antonio wsun kopert do kieszeni. Zamiast jednak skierowa si do centrum miasta, skrci w stron Watykanu. Kardyna prefekt kongregacji zwyk by do pna czuwa w swoim biurze.

82

Rzym odpra si w porannym socu. Chd by nadal dotkliwy, ale zbliajce si wita Boego Narodzenia zachcay rzymian do wyjcia z domu. Stojc przy oknie, Leeland patrzy na oywion via Aurelia. Poprzedniego dnia Nil poinformowa go o swojej decyzji. Zamierza niezwocznie wrci do Francji: znalaz list, a wic wypeni ostatni wol Andrieja. Czy kiedykolwiek pomylae, Remby, e ten skrawek pustyni lecy midzy Galile i Morzem Czerwonym da pocztek trzem monoteistycznym religiom? To tam Mojesz ujrza krzak gorej cy, tam rwnie dokonaa si radykalna przemiana Jezusa, tam urodzi si i y Mahomet. Natomiast moja pustynia bdzie odtd nad brzegami Loary. Wyjazd Nila uwiadomi Leelandowi pustk wasnego ycia. Zdawa sobie spraw, e nigdy nie osignie intelektualnej dojrzaoci przyjaciela: Jezus nie zdoa wypeni wewntrznej prni. Muzyka rwnie nie. Przecie wykonuje si j dla suchaczy, eby z nimi dzieli muzyczne wzruszenia. Kiedy czsto gra dla Anzelma, ktry siada obok i przewraca kartki partytury. Kiedy gowa skrzypka pochylaa si nad klawiatur, po ktrej biegay palce pianisty, czya ich cudowna komunia dusz. Anzelm przesta dla niego istnie na
347

zawsze, a Catzinger wiedzia, jak pogry ich obu w morzu cierpie. Life is over*. Podskoczy, syszc pukanie do drzwi. Moe to Nil? Ale to nie by Nil, tylko Lev Barjona. Zdumiony jego widokiem, Leeland chcia zada mu par pyta, ale Izraelczyk pooy palec na ustach i spyta szeptem: Czy nad twoim mieszkaniem jest jaki taras? Oczywicie, e by jak w wikszoci rzymskich budynkw mieszkalnych, na dodatek pusty. Lev zacign Leelanda w cz najbardziej oddalon od ulicy. Od przyjazdu Nila do Rzymu twoje mieszkanie jest na podsuchu. Kada wasza rozmowa jest nagrywana i natychmiast przekazywana Calfo, a take innym osobom, duo bardziej niebezpiecznym. Ale... Pozwl mi skoczy, bo czas nagli. Niewiadomi niczego Nil i ty wzilicie udzia w wielkiej grze", grze na skal wiatow, o ktrej na szczcie nie masz najmniejszego pojcia. To dirty game** midzy profesjonalistami. Jak dzieciaki w krtkich majtkach zeszlicie ze szkolnego podwrka, eby znale si na boisku przeznaczonym dla dorosych. Oni nie bawi si w szklane kulki, tylko w przemoc, w ktrej stawka jest zawsze ta sama: wadza albo inna jej posta pienidze. Przepraszam, e ci przerw: czy ty nadal uczestniczysz w tej grze? Dugo bawiem si w to z Mosadem, jak wiesz. Tej gry nigdy si nie koczy, Remby, nawet wtedy, gdy bardzo si tego pragnie. Powiem tylko, e grozi wam obu wielkie niebezpieczestwo. Ostrzegajc was, dziaam przeciwko wasnemu obozowi. Uwaam ci jednak za przyjaciela, a Nil jest facetem w porzdku. Znalaz to, czego szuka, a teraz gra toczy si bez
* Moje ycie jest skoczone. ** Brudna gra (ang.).

348

waszego udziau. Jeli zaley wam na yciu, musicie znikn, i to szybko. Bardzo szybko. Leeland zaniemwi. Znikn? Ale jak? Obaj jestecie zakonnikami, wic ukryjcie si w jakim klasztorze. Pewien zabjca depcze wam po pitach, a to zawodowiec. Wyjedcie jeszcze dzisiaj! Sdzisz, e mgby nas zabi? Jestem tego pewien. I zrobi to niezwocznie, bo ma was pod rk. Posuchaj mnie, prosz. Jeli wam ycie mie, wsidcie w jaki pocig, samochd, samolot, wszystko jedno w co. Nie omieszkaj uprzedzi Nila. Uciska mocno Leelanda. Wiele zaryzykowaem, przychodzc do ciebie. Ta gra nie toleruje graczy, ktrzy nie przestrzegaj zasad, a ja chciabym dalej y i koncertowa. Shalom, przyjacielu. Za pi, dziesi lat spotkamy si ponownie, bo adna rozgrywka nie trwa wiecznie. Chwil potem znikn, pozostawiajc na tarasie osupiaego Leelanda.

83

Tego ranka Moktar postanowi duej polee w ku. Po raz pierwszy nie musia od samego witu tkwi na stanowisku ze suchawkami na uszach i czyha na rozmowy w mieszkaniu Leelanda. Nie mg zatem zauway, kiedy ten wyszed w popiechu z domu, przystan na chwil, po czym ruszy na przystanek autobusu jadcego w kierunku via Salaria i wyra nie zdenerwowany, wsiad do pierwszego, ktry nadjecha.
* * *

Nil wzi kartk lec na stole i napisa na niej z pamici tre listu trzynastego apostoa. Odtd tylko on i papie bd wiedzieli o grobie skrywajcym szcztki Jezusa znajdujcym si gdzie na pustyni, midzy Jerozolim i Morzem Czerwonym. Schowa list do torby. Spakowanie walizki nie zajmie mu duo czasu, a torb bdzie mia przy sobie. Pojedzie do Parya nocnym pocigiem, ktry o tej porze roku nigdy nie bywa przepeniony. Z ulg myla o opuszczeniu klasztoru San Girolamo. Kiedy tylko znajdzie si w swoim opactwie, skrztnie ukryje najbardziej poszukiwane dokumenty i stworzy sobie wasn pustyni. Jak kiedy trzynasty aposto. 350

Towarzyszy mu bdzie odtd to, co najistotniejsze: osoba Jezusa, jego gesty i sowa. Nic innego nie bdzie mu do ycia potrzebne. Zdziwi si, syszc pukanie do drzwi celi. Pewnie ojciec Jan. Za tym wiecznym gadu te nie bdzie tskni. Ojcze, ksidz biskup Leeland pragnie si z ojcem zobaczy. Nil wsta, by powita przyjaciela. Radosny przed laty student wyglda teraz jak zaszczute zwierz. Wtargn gwatownie do rodka i zwali si na krzeso podstawione przez Nila. Co si dzieje, Remby? W moim mieszkaniu na via Aurelia zainstalowano podsuch. Od kiedy tu jeste, Catzinger i jego ludzie znaj tre wszystkich naszych rozmw. Take inni, jeszcze bardziej niebezpieczni od nich. Z wielu powodw chc si nas pozby. Zaszokowany Nil opad ciko na krzeso. Czy ja ni, czy to ty bredzisz? Przed chwil by u mnie Lev Barjona. W paru sowach poinformowa mnie o wszystkim w sposb jednoznaczny. Powiedzia, e robi to z przyjani, w co nie wtpi. Twoje ycie jest zagroone, moje rwnie. Nil ukry twarz w doniach. Po chwili spojrza na Leelanda oczami penymi ez. Przeczuwaem to, Remby, przeczuwaem od samego pocztku, od kiedy ostrzeg mnie Andriej. Zrozumiaem wszystko, kiedy dowiedziaem si o jego mierci i musiaem pojecha zidentyfikowa zmasakrowane ciao lece na nasypie kolejowym. Reszta dotara do mnie po zetkniciu si z Breczyskim i wysuchaniu jego zwierze. Przedtem nigdy nie baem si tego, co odkryj. Mwisz, e moje ycie jest zagroone. Jestem ostatni na dugiej licie zapocztkowanej w chwili, gdy trzynasty aposto odmwi udziau w manipulowaniu prawd. Prawda! Jest tylko jedna prawda, prawda potrzebna ludziom do stworzenia i utrzymania wadzy. Prawda o czystym uczuciu czcym mnie z Anzelmem nie jest ich prawd. A ta, 351

ktr ty odkrye w tekstach, nie jest prawdziwa, poniewa przeczy ich prawdzie. Jezus mwi: Prawda zwrci wam wolno". Jestem wic wolny, Remby. Bdziesz nim, kiedy std znikniesz, a razem z tob twoja prawda. Filozofowie, ktrych tak kochasz, gosz, e prawda jest kategori bytu, e istnieje w nim, podobnie jak dobro i pikno. Tymczasem to fasz i przyszedem, by ci to powiedzie. Uczucie, ktre czyo mnie z Anzelmem, byo dobre i pikne, ale nie bdc zgodne z prawd Kocioa, nie byo prawdziwe. Odkryte przez ciebie oblicze Jezusa przeczy prawdzie chrzecijastwa, a zatem jest faszywe. Koci uznaje tylko wasn prawd. Podobnie zreszt jak ydzi i muzumanie. Co mog mie przeciwko mnie? Co mona zrobi czowiekowi wolnemu? Mog ci zabi! Musisz si ukry, opuci natychmiast Rzym!
* * *

Cisz, jaka zapanowaa, mci jedynie wiergot ptakw w przyklasztornym ogrodzie. Nil wsta i podszed do okna. Jeli mwisz prawd, nie mog wrci do mojego opactwa, bo na tej pustyni bdzie peno hien? Gdzie mam si ukry? Mylaem o tym, idc do ciebie. Czy pamitasz ojca Calatiego? Przeora kameduw? Oczywicie. Przecie by naszym profesorem w Rzymie. To wspaniay czowiek. Jed do Camaldoli i popro, eby ci przyjli. Oni maj kilka pustelni rozsianych w Abruzzach. Sdz, e w ktrej z nich znajdziesz swoje wymarzone miejsce. Tylko dziaaj szybko! Najlepiej od razu. Masz racj, kameduli zawsze byli bardzo gocinni. A co ty zamierzasz? Leeland zamkn oczy. Nie martw si o mnie. Odkd zrozumiaem, e mio 352

goszona przez Koci jest tylko ideologi jak inne, moje ycie przestao mie sens. Twoje odkrycia, w ktre wczyem si przypadkiem, tylko utwierdziy mnie w tym przekonaniu. Koci przesta by moj matk, skoro odrzuci dziecko takie jak ja tylko dlatego, e inaczej pojmowao mio. Pustynia gdzie w Abruzzach to nie miejsce dla mnie. Zostan w Rzymie. Od kiedy zmuszono mnie do opuszczenia Stanw, pustyni mam w sercu. Skierowa si w stron drzwi. Spakuj si szybko! Ja tymczasem zejd na d i eby odwrci uwag ojca Jana od portierni, poprosz go, by zaprowadzi mnie do biblioteki. Ty w tym czasie wyjd dyskretnie z klasztoru, wsid do autobusu jadcego na Stazione Termini i wskakuj w pierwszy pocig do Arezzo. Ufam Calatiemu, na pewno znajdzie dla ciebie jakie schronienie. Zamieszkaj w pustelni kameduw, ale za jakie dwa, trzy tygodnie odezwij si. Powiem ci wwczas, czy moesz wrci do Rzymu. A ty co bdziesz robi? Ja ju jestem martwy, Nilu, oni nie mog mi nic zrobi. A zatem nie martw si o mnie, tylko si pospiesz. Zostao ci par minut, by wymkn si niepostrzeenie z San Girolamo. Do zobaczenia, przyjacielu. Miae racj, prawda uczynia nas ludmi wolnymi. Ojciec Jan zdziwi si niepomiernie nagym zainteresowaniem Remberta Leelanda bibliotek, uwaan powszechnie za zbiorowisko niepotrzebnych szpargaw. Podczas gdy Amerykanin zasypywa go pytaniami wiadczcymi o kompletnej ignorancji w dziedzinie nauk historycznych, na via Salaria Nuova Nil wsiad do autobusu jadcego na dworzec gwny. W lewej rce ciska torb tak mocno, jakby bya jego najwikszym skarbem.

84

Antonio szed szybkim krokiem. Jasnote kamienie, z ktrych zbudowany by Castel San Angelo, odbijay si w lustrze zakola Tybru. Ta budowla bya niegdy siedzib wymiaru sprawiedliwoci papieskiej. Dzi wieczorem miaa dokona si w nim sprawiedliwo boska. Spieszcy si mczyzna gotw by przeciwstawi si rzdom Kocioa dla sprawy, ktr uzna za suszn, mimo i poza hierarchi kocieln nie ma susznych spraw. Ale ten Hiszpan by zdeprawowanym, perwersyjnym wcieleniem szatana. Przechodzc przez most Wiktora Emanuela II, przystan na chwil przy balustradzie. Zanim przystpi do akcji, chcia przywoa w pamici sowa wypowiedziane przez kardynaa poprzedniego wieczoru, roznieci w sobie piekcy pomie oburzenia. Tylko wtedy nie zadry mu rka.
* * *

Powiadasz, e posuy si listem, by wywrze na nas nacisk? Twierdzi tak wielokrotnie, Eminencjo, a Dwunastu poparo go. List trzynastego apostoa da olbrzymi wadz temu, w czyich rkach si znajdzie. Ujawnienie go wywoa takie zamieszanie, e nasz Koci, a nawet niektrzy przywdcy pastw zachodnich gotowi bd wyoy znaczne sumy, byle
354

tylko stowarzyszenie utrzymao go w tajemnicy. Templariusze nie zawahali si przed uyciem takiego rodka. Grb Jezusa... nie do wiary! Kardyna zapa si za gow. Sdziem, e list zaprzecza jedynie jego boskoci, co zdarzao si ju wielokrotnie. Jednak za kadym razem Koci przezwycia niebezpieczestwo i dusi herezj. Ale odnalezienie prawdziwego grobu skrywaj cego szcztki Jezusa nie tylko wznieci kolejn ktni midzy teologami, lecz bdzie stanowi dowd namacalny i niepodlegajcy dyskusji! To nie do pomylenia! Byby to koniec wiata! Antonio umiechn si. Podobnego zdania jest monsignore Calfo, ale on ma pewien pomys. Uwaa, e Koci jest zbyt wystraszony zgnilizn szerzc si w wiecie, ktry idzie do przodu bez nas albo przeciw nam. Domaga si pienidzy, wielkich kwot, dziki ktrym bdzie mg wywiera nacisk na opini publiczn. Bastardo! Ledwo wypowiedzia to sowo, opanowa si natychmiast. Antonio, kiedy spotkaem ci w Wiedniu, bye uciekinierem z Opus Dei, ktry przysig suy papieowi, a kiedy jego zabraknie, oddawa usugi papiestwu bdcemu krgosupem Zachodu. Nasz czcigodny Ojciec wity jest chory, a wszystkie siy, jakie mu pozostay, i ca swoj uwag powica tumom wiernych oklaskujcym go wszdzie tam, gdzie si pojawi. Tak wic od dwudziestu lat zarzdzanie Kocioem spoczywa faktycznie na moich barkach. Bywa i tak, e czasami papie nie jest nawet informowany o niebezpieczestwach, ktrym musimy stawia czoo. Parokrotnie zdarzyo si, e sam podejmowaem dziaania w jego imieniu. Tak te zamierzam postpi w obecnej sytuacji. Czy mog liczy na twoj pomoc? Trzeba... unieszkodliwi Calfo i przej kontrol nad Stowarzyszeniem witego Piusa V. Najszybciej, jak to moliwe. Eminencjo... Kardyna zacisn wargi, jego twarz staa, a gos sta si wiszczcy: 355

 Przypomnij sobie, moje dziecko, kiedy przybye do Wiednia, bye cigany. Nie mona bezkarnie opuci Opus Dei, zwaszcza po krytyce, na ktr sobie pozwolie. Bye modym, niepoprawnym idealist! Udzieliem ci schronienia, otoczyem opiek, obdarzyem zaufaniem. To ja wprowadziem ci do Stowarzyszenia witego Piusa V, przekazujc uprzednio stosown kwot, by zamkn usta tym wciekym Kataloczykom Escrivy de Balaguera, poniewa wiedziaem, e Calfo bdzie chcia zasign ich opinii na twj temat. Teraz domagam siModzieniec nalenej mi dywidendy, zwiesi gow mj . Catzinger Antonio. zorientowa si, e suchy rozkaz nie bdzie tym razem skuteczny; naleao nim wstrzsn, obudzi wulkan drzemicy w Andaluzyjczyku, uderzy w najczulsze struny: w twardy, nieprzejednany charakter oraz pogard dla ciaa wdroon wieloletni abstynencj seksualn w szkole Opus Dei. Postanowi zmieni taktyk. Czy wiesz, kim jest twj biskup? Zdajesz sobie spraw, kogo darzysz szacunkiem? Czy masz wiadomo, jakich potwornoci dopuszcza si pierwszy z Dwunastu w odlegoci zaledwie stu metrw od tego witego miasta i grobu Piotra? Przed paroma dniami wysuchaem zwierze jednej z jego ofiar, kobiety modej, piknej i czystej jak madonna, ktr upodli, czerpic rozkosz z jej ciaa. Nie wiedziae o tym? W takim razie powiem ci, czego si dopuci, i co jeszcze zamierza zrobi nie dalej jak jutro. Przez kilka chwil szepta mu do ucha, jakby obawia si, e usyszy go Chrystus wiszcy na krzyu za jego plecami. Kiedy skoczy, Antonio podnis gow: w jego czarnych oczach pojawi si twardy, nieugity bysk. Bez sowa wyszed z biura kardynaa.
* * *

Andaluzyjczyk westchn i oderwa donie zacinite na balustradzie mostu. Dobrze si stao, e wyobrazi sobie t scen przed przystpieniem do akcji. Koci nieustannie wy356

maga oczyszczenia, nawet elazem. Rozkaz kardynaa zwalnia go z odpowiedzialnoci. W tym take od wiekw bya sia Kocioa. Decyzja trudna, zwizana z gwatem moralnym, ale odcicie zaatakowanej gangren czci stao si konieczne... Ten, kto uderza noem, nigdy nie odpowiada za przelan krew i przerwane ycie. Odpowiedzialno spadaa na Koci.

85

Alessandro Calfo cofn si i z satysfakcj popatrzy na swoje dzieo: byo doskonae. Na pododze lea krzy wykonany z dwch szerokich desek, na ktrych bez trudu mo na si pooy. Soni bdzie tu wygodnie. Zwie jej rce mikkim jedwabnym sznurkiem, ale nogi pozostawi wolne. Wyobraajc sobie t scen, poczu ucisk w skroniach i podbrzuszu: poczenie cielesne z mod kobiet lec na miejscu ukrzyowanego Boga bdzie najbardziej wysublimowanym aktem, jakiego nigdy dotd nie wykona. Bosko spotka si nareszcie z pierwiastkiem ludzkim, najmniejsza jego czstka dozna ekstazy, czc si w najdoskonalszej formie ze zbawcz mk Chrystusa. Sonia zgodzi si na to dobrowolnie, by tego pewien. Jej wczorajsze przera enie spowodowane byo zaskoczeniem. Jak zwykle bdzie mu posuszna. Upewni si, e bizantyjska ikona jest dobrze przymocowana nad krzyem: bdzie moga patrze na obraz, ktry ukoi jej prawosawn dusz, podczas gdy on odda si celebracji kultu. Pomyla o wszystkim, bo cao musiaa by perfekcyjna w kadym szczegle. A nazajutrz rano pooy przeklty list na pustej peczce skrytki, ktra czeka na niego od tak dawna. 358

Usyszawszy dzwonek do drzwi, drgn. Ju jest? Zazwyczaj przychodzia po zapadniciu zmroku. Czyby dzisiaj si pospieszya? Umiechn si szeroko i poszed otworzy. Jednak to nie bya Sonia.
* * *

An... Antonio?! Dlaczego przyszede dzisiaj, skoro wezwaem ci na jutro rano? Dopiero dzi po poudniu Nil mia si spotka z Breczyskim... Co to wszystko ma znaczy? Antonio podszed bliej, zmuszajc go do cofnicia si w gb korytarza. Oznacza to, e musimy porozmawia. Porozmawia? Zazwyczaj to ja mwi, i sam o tym decyduj! Jeste ostatnim z Dwunastu, wic z adnym razie... Antonio nie zatrzyma si, szed do przodu, wpatrujc si w twarz neapolitaczyka, ktry cofa si i obija o ciany. Tym razem nie ty decydujesz, tylko Bg, ktremu rzekomo suysz. Jak powiedziae? Rzekomo? A kto da ci prawo mwi do mnie tym tonem? Popychajc si wzajemnie, dotarli do drzwi sypialni, ktre Calfo pozostawi otwarte. Kto da mi takie prawo? A kto ciebie upowani, ndzniku, do amania lubw czystoci? Jakim prawem upodlie stworzenie boskie, skrywajc si za swoj biskupi godnoci? Napierajc ciaem na otyego mczyzn, wepchn go do pokoju. Calfo potkn si o lecy tam krzy. Antonio rzuci okiem na pieczoowicie przygotowan scenografi: kardyna mwi prawd. A to co? Widz, e wszystko gotowe do popenienia straszliwego blunierstwa! Nie zasugujesz na zawadnicie listem trzynastego apostoa, Mistrz nie moe mie za obroc kogo takiego jak ty. Tylko istota czysta godna jest broni osoby Naszego Pana przed grocym mu dzisiaj niebezpieczestwem. 359

 Ale... Przecie... Calfo po raz drugi potkn si o krzy, polizn i upad na kolana przed Andaluzyjczykiem. Ten spojrza na niego z pogard, wykrzywiajc usta z niesmakiem. To nie by ju pierwszy spord Dwunastu, tylko strzp ludzki, trzscy si i zlany potem. Jego spojrzenie zmatowiao. Zamierzae pooy si na tym krzyu, nieprawda? Chciae poczy swoje wstrzsane dreszczami rozkoszy ciao z Mistrzem, ktry umiowa kadego z nas? W takim razie, stanie si tak, jak zaplanowae. Doznasz jeszcze wikszych cierpie ni Ten, ktry za nas skona na krzyu!
* * *

Kwadrans pniej Antonio bezszelestnie zamkn za sob drzwi mieszkania i wytar rce w papierow chusteczk. Nie byo to takie trudne. Nigdy nie jest, kiedy posusznie wykonuje si czyje rozkazy.

86

Leeland szed nerwowym krokiem po nierwnym bruku via Salaria Antica. Nil tak bardzo lubi tdy chodzi, idc do mnie... Och, ju myl o nim w czasie przeszym! Udao si mu zatrzyma ojca Jana w bibliotece przez dusz chwil, ale nie przyj jego zaproszenia na obiad w klasztorze. Ojciec Nil i ja mamy dzi po poudniu spotka si w Watykanie. Zdaje si, e ju wyszed, nie czekajc na mnie, ale wrci tu... moe pnym wieczorem. Dobrze wiedzia, e Nil nie wrci. Stoi pewnie teraz na peronie Stazione Termini i czeka na najbliszy pocig do Arezzo. A moe ju odjecha? Pomimo uczucia trwogi Leeland czu si lekki. Life is over. Podczas krtkiego pobytu Nila w Rzymie uwiadomi sobie prawd skrywan przed samym sob: jego ycie stracio sens, nie miao ju adnego smaku. Nie wiedzc kiedy, znalaz si przed drzwiami mieszkania. Pchn je drc rk, zamkn i ciko usiad przy fortepianie. Czy zdoa jeszcze co zagra? Tylko... dla kogo?
* * *

Pitro niej Moktar zaj swoje stanowisko i wczy sprzt nagrywajcy. W dniu dzisiejszym Amerykanin wrci wczeniej 361

ni zazwyczaj, na dodatek sam. Zatem musia zostawi Nila w Watykanie, gdzie ten z pewnoci rozmawia teraz z Breczyskim. Usiad wygodnie i naoy suchawki. Mnich powinien wrci po poudniu, by o wszystkim opowiedzie Leelandowi. Wieczorem jak zwykle pjdzie do San Girolamo. Pieszo, ciemnymi i pustymi ulicami. Przyjaciel odprowadzi go tylko kawaek. W takim razie Amerykanin pjdzie na pierwszy ogie, a Francuz po nim.
* * *

Nil jednak nie wraca. Siedzc nadal przy fortepianie, Leeland wpatrywa si w mrok wkradajcy si powoli do mieszkania. Nie zapali wiata. Ze wszystkich si walczy ze strachem, bi si z mylami. Tylko jedno mu pozostao, a Lev niewiadomie podsun mu rozwizanie. Czy wystarczy mu determinacji i odwagi, eby wyj? Godzin pniej noc zapada nad Rzymem. Szpulki magnetofonu krciy si na prno: co ten Francuz kombinuje? Nagle Moktar usysza nad gow niewyrane odgosy, a wkrtce potem otwieranie i zamykanie drzwi. Zdj suchawki i podszed do okna: to Leeland wyszed z budynku i przechodzi na drug stron ulicy. Czyby umwili si gdzie po drodze do San Girolamo? wietnie, to tylko uproci spraw! Moktar wymkn si na zewntrz. Mia ze sob sztylet i stalow link. Najczciej wybiera bia bro albo duszenie. Fizyczny kontakt z niewiernym nadaje mierci prawdziw warto. Mosad wola korzysta z usug strzelcw wyborowych, ale Bg ydw jest tylko odleg abstrakcj. Muzumanin osiga kontakt z Bogiem w bezporednim starciu. Prorok nigdy nie uywa strza, posugiwa si wycznie szabl. Jeli si uda, udusi Amerykanina. Poczuje, jak pod jego domi ustanie bicia serca, ktre chciao dostarczy pobratymcom skutecznej broni przeciwko muzumanom. Szed za Leelandem, ktry skrci na plac witego Piotra, 362

min kolumnad i wszed na Borgo Santo Spirito. Kierowa si w stron Castel San Angelo; chd by przejmujcy, wic rzymianie siedzieli w zacisznym cieple swoich mieszka. Jeli ci dwaj umwili si na spotkanie u podna zamku, wiedzieli zapewne, e nie bdzie tam ywej duszy. Tym lepiej.
* * *

Teraz Leeland zwolni i troch si uspokoi. W pmroku mieszkania podj decyzj, powtarzajc w mylach sowa Lva: To zawodowy zabjca. Wyjed i ukryj si w jakim klasztorze...". Postanowi nigdzie nie wyjeda i nie szuka schronienia. Wprost przeciwnie pjdzie na spotkanie przeznaczenia, tak jak w tej chwili, na oczach wszystkich. Chrzecijanin nie mia prawa popeni samobjstwa, a zatem nie targnie si na swoje ycie, nawet gdyby nie miao ju adnego sensu. Jeli jednak kto by si podj usun go ze wiata, wyrczyby go. Dotar na lewy brzeg Tybru, min Castel San Angelo i skierowa si na Lungotevere. Nieliczne samochody jedziy t drog wzniesion ponad rzek, nastpnie skrcay w lewo, w stron placu Cavoura. Nie wida byo ani jednego przechodnia, nad Tybrem zalega mga, a zib sta si przejmujcy. Doszedszy do mostu Umberto I, obejrza si. W wietle latarni dostrzeg sylwetk mczyzny. Zwolni i odnis wraenie, e tamten zrobi to samo. To z ca pewnoci on. Nie biec, nie chowa si, nie ucieka! Life is over. Wszystko stracone brat Anzelm i wasne iluzje! Reforma Kocioa, oenek ksiy, kres dugiej mczarni tylu wspaniaych ludzi, celibat narzucony przez instytucj nieczu na ludzk mio... Ujrzawszy kamienne schody prowadzce na nabrzee, zszed po nich bez chwili wahania.
* * *

le owietlona cieka nad brzegiem rzeki bya wybrukowana jak za dawnych czasw. Zrobi krok do przodu i spojrza w ciemny nurt: zwenie w tym miejscu koryta Tybru powodo363

wao, e wartki prd rozbija si o lece na dnie kamienie. Kpy trzcin i gste zarola porastay stromy brzeg schodz cy ku wodzie. Rzym nigdy na dobre nie pozby si wygldu prowincjonalnego miasta. Za plecami usysza kroki mczyzny idcego po schodach, potem stukot jego butw po bruku nabrzea. By coraz bliej. Pomimo poborowego wieku zakonny stan uchroni Leelanda przed wojn w Wietnamie. Czsto zastanawia si, czy wykazaby si tam odwag. Jak zareagowaby, stajc przed wrogiem gotowym go zabi? Umiechn si. Teraz to miejsce bdzie jego Wietnamem, pomyla. Mimo to serce nie zabio mu w piersi szybciej ni zwykle. Zabjca, na dodatek zawodowiec. Co te poczuje? Czy bdzie cierpia? Idc tak jeden za drugim, znaleli si wkrtce pod przsami mostu Cavoura. Tu za nimi wysoki mur zagradza nabrzee, wyznaczajc koniec cieki spacerowej uczszczanej przez rzymian przy piknej pogodzie. W tym miejscu nie byo schodw przy murze i eby dosta si na tras szybkiego ruchu biegnc wzdu Tybru, trzeba byo zawrci . Albo stan twarz w twarz z idcym za nim mczyzn. Leeland wzi gboki wdech i zamkn na chwil oczy. Czu wewntrzny spokj, ale postanowi, e nie spojrzy na zabjc. Niech mier dosignie go od tyu jak zodziejka. Nie odwracajc si, zdecydowanym krokiem ruszy w stron ciemnoci panujcych pod mostem. Usysza tylko, e mczyzna biegnie, jakby dla nabrania rozpdu. Jego kroki byy lekkie, stopy ledwo dotykay bruku.

87

Z torb w jednej rce i walizk w drugiej Nil wysiad z autobusu. Miecina wygldaa tak sielsko, jak opisa mu j ojciec Calati. Nasz zarzdca wybiera si wanie do Aquili, wic prosz wsiada do jego samochodu. Wysadzi ojca na pobliskim dworcu autobusowym, skd kadego popoudnia odjeda busik do tego odlegego zaktka Abruzzw. Prosz wysi we wsi, a potem pj pieszo do skrzyowania. Stamtd w lewo, poln drog, jaki kilometr do jedynej farmy. W drodze zapewne spotka ojciec Beppa, ktry mieszka tam z matk. Prosz si nie zdziwi, bo on nie mwi, ale wszystko rozumie. Trzeba powiedzie, e ja ojca przysyam, i poprosi o zaprowadzenie do naszego pustelnika. Bdzie to dugi spacer w grach: zazwyczaj dociera tam tylko Beppo, eby zanie troch ywnoci. Calati wznis rce do nieba i bez sowa pobogosawi Nila klczcego na lodowatych pytach klasztornego dziedzica.
* * *

Kiedy Nil pojawi si w Camaldoli, dawny profesor uciska go serdecznie, askoczc brod policzki mnicha. A wic musi ukry si gdzie si na duej? Calati nie pyta o nic wicej, nie zdziwi si jego przyjazdem, wygldem uciekiniera ani niety365

pow prob. Zapewni, e bdzie si dobrze czu w towarzystwie starego pustelnika. Sam zobaczysz, to czowiek niezwyky, od lat mieszka w grach. Ale nigdy nie jest sam. Modlitwa czy go ze wszechwiatem, ponadto posiada dar przewidywania waciwy tylko wielkim umysom. Kontaktujemy si za porednictwem Beppa, ktry schodzi w dolin raz na dwa tygodnie, eby tu w Aquili sprzeda swoje sery. Niech Bg ci bogosawi!
* * *

Nil popatrzy na autobus oddalajcy si w kbach dymu i skierowa si w jedyn uliczk. Byo jeszcze jasno. Szed obok domw o niskich dachach, opatrzonych dla ochrony przed chodem nocy. Zajrza w jedno z okien i umiechn si na widok swojego odbicia: krtko obcite wosy, zaledwie siwe, kiedy opuszcza opactwo witego Marcina, stay si cakiem biae od dnia, w ktrym znalaz list. Kiedy dotar do farmy, na dobre poczu ciar walizki. Przed drzwiami zobaczy sylwetk modego mczyzny rbicego drwa, odzianego w kamizelk z owczej skry tradycyjne okrycie pasterzy z Abruzzw. Usyszawszy Nila, odwrci gow i zaniepokojony przypatrywa mu si, marszczc czoo pod bujn czupryn krconych wosw. Czy to ty jeste Beppo? Przychodz z polecenia ojca Calatiego. Moesz zaprowadzi mnie do pustelnika? Beppo opar siekier o stos polan, wytar rce o brzeg kamizelki, po czym podszed do Nila i spojrza na niego uwanie. Po chwili jego twarz rozjania si, sprbowa si umiechn i kiwn gow. Zapa walizk energicznym ruchem, brod wskaza gry i da znak, by i za nim. Szlak zagbia si w las, potem bieg stromo pod gr. Beppo szed w regularnym tempie, lekko i z pewn gracj. Nil posuwa si za nim z trudem. Czy chopak dobrze go zrozumia? Musi zda si na niego i nie wypuszcza z rki torby. 366

Po jakim czasie doszli do miejsca, w ktrym droga zdawaa si koczy. Dalej bya cieka bez wyjcia. Widoczne byy na niej stare ju koleiny wyobione przez traktory lenikw, ktre chyba rzadko tu docieray. Rowem pyna krystalicznie czysta woda: Beppo postawi walizk, pochyli si i zaczerpn j w zczone donie. Potem bez sowa zapa walizk i skrci na drk biegnc po grskim zboczu. Przez wierzchoki drzew przewityway dalekie szczyty gr. Noc zapada, kiedy dotarli na niewielk polan wiszc nad ciemn dolin. Nil zobaczy wiato w skale. Beppo bez wahania ruszy w tamtym kierunku, postawi walizk i zapuka w okienko. Niskie drzwi otworzyy si i ukaza si w nich mczyzna ubrany w bluz przewizan w pasie. By bardzo stary, jego biae wosy opaday na ramiona. Kiedy zrobi krok w przd, Nil zobaczy za nim nisz kominka, w ktrym pona wizka chrustu rzucajca ciepe wiato. Beppo ukoni si, co mrukn i rk pokaza swojego towarzysza. Starzec dotkn doni krconych wosw chopca, odwrci si w stron Nila i szeroko si umiechn. Gestem zaprosi mnicha do rodka, skd pyno ciepo, i zwyczajnie powiedzia: Vieni, figlio mio. Ti aspettavo. Wejd, mj synu. Czekaem na ciebie.

88

Tego ranka w Citta del Vaticano panowao nerwowe oywienie. Praaci przemierzali wyoone marmurowymi pytami korytarze krokiem mniej dostojnym ni zwykle, a fioletowe pasy fruway wysoko na schodach przeskakiwanych po cztery stopnie. Jaki samochd z tablic rejestracyjn z literami SCV przejecha pdem przez bram na dziedzicu belwederu. Szwajcarski gwardzista rozpozna wewn trz osobistego lekarza papiea, mczyzn w podeszym wieku, ciskajcego na kolanach czarn walizeczk. W kadym innym miejscu nie zwrcono by uwagi na prawie niedostrzegalne oznaki zamieszania. Szwajcar obserwujcy to nadzwyczajne w witym Miecie poruszenie, wyranie si ucieszy: dzisiaj przynajmniej bdzie o czym pogada z kolegami. Samochd z rejestracj SCV dojecha do samego koca via delia Conciliazione, skrci w lewo, min Castel San Angelo i zatrzyma si nieco dalej na chodniku przy Lungotevere, za furgonetk z migajcym wiatem na dachu. Mczyzna z walizeczk zszed prdko po schodkach prowadzcych na nabrzee Tybru i skierowa si w stron przsa mostu Cavour, pod ktrym grupa andarmw otaczaa ciemny ksztat ociekajcy wod, wydobyty prawdopodobnie spord trzcin porastajcych brzeg rzeki. 368

Lekarz przyjrza si ciau, szepn co do andarmw, zamkn walizeczk i wrci na Lungotravere. Tam, oddaliwszy si od paru gapiw przygldajcych si scenie, cichym gosem rozmawia chwil przez telefon komrkowy. Kilkakrotnie potrzsn gow, da znak kierowcy, eby wraca bez niego, po czym wawym krokiem ruszy w stron Castel San Angelo. Przeszed na drug stron ulicy i zatrzyma si przed nowym budynkiem, przy ktrym zdawa si czeka na niego jaki mody mczyzna wygldajcy jak turysta. Zamienili z sob kilka sw, potem ten czowiek wyj z kieszeni pk kluczy i zaprosi lekarza do rodka.
* * *

Wczesnym przedpoudniem kardyna Catzinger stan przed najwyszym dostojnikiem Kocioa, ktrego przewieziono do jego biura. Rka Ojca witego ozdobiona piercieniem z Soboru Watykaskiego Drugiego, w ktrym uczestniczy, draa, kiedy czyta sowa napisane na kartce. Zgity wp chorob, spod krzaczastych brwi spoglda wzrokiem bystrym i przenikliwym. Czy to prawda, Eminencjo, e dwaj praaci Watykanu zmarli tej samej nocy prawie o tej samej porze? To bolesny zbieg okolicznoci, Wasza witobliwo. Monsignore Calfo kilka miesicy temu mia ju pierwszy atak, a tej nocy nie przey zawau serca.
* * *

Alessandro Calfo zosta znaleziony w swojej sypialni, rozcignity na dwch deskach zbitych w ksztacie krzya. Fioletowa twarz wykrzywiona bya grymasem cierpienia. Rozpostarte ramiona przywizane byy jedwabnym sznurkiem do poprzecznej deski, a szkliste oczy wlepione w wiszc wyej bizantyjsk ikon przedstawiajc Matk Bosk, przeczyst dziewic. Dwa gwodzie wyrwane z ramy ka wbito w donie, ale krew nie wypyna z ran. Najwidoczniej mczyzna nie y ju, kiedy przybijano go do krzya. 369

W zwizku z tym, e mieszkanie pooone byo poza murami Watykanu, sprawa naleaa do kompetencji policji woskiej. Jednak gwatowna mier praata, obywatela Watykanu, zawsze stawia rzd woski w niewygodnej sytuacji. Komisarz policji pochodzcy z Neapolu podobnie jak zmary by bardzo zakopotany. Czy ukrzyowanie biskupa byo sprawk jakich satanistw? Nie przepada za takimi aferami, wic pomyla, e skoro patrzc z lotu ptaka, niematerialna granica Pastwa Watykaskiego bya jakie sto metrw od tego miejsca, mona by uzna, e osobisty lekarz papiea, majcy pojawi si tu lada moment, uprawniony jest do wystawienia zezwolenia na pogrzeb. Medyk nie otworzy nawet walizeczki: przy pomocy towarzyszcego mu modego mczyzny o zadziwiajco czarnych oczach, najpierw starannie zapi konierz sutanny Calfo, aby ukry lady uduszenia widoczne na szyi. Nastpnie wyrwa z doni gwodzie, przywoa policjanta, ktry dyskretnie trzyma si w pewnym oddaleniu, i przekaza mu swoj diagnoz: zatrzymanie akcji serca spowodowane zbyt obfitym posikiem i brakiem wicze fizycznych. Kady neapolitaczyk w mig zrozumie tak przyczyn mierci. Policjant odetchn z wyran ulg i natychmiast przekaza zwoki watykaskim urzdnikom.
* * *

Wic byo to zatrzymanie akcji serca westchn papie. A zatem prawdopodobnie nie cierpia. Bg jest askawy dla swoich sug, requiescat in pace. A co z tym drugim, Eminencjo? Bo przecie dzi w nocy zmaro dwch ksiy, nieprawda? Druga sprawa jest o wiele bardziej delikatna: chodzi o ksidza biskupa Leelanda, o ktrym kiedy wspominaem Waszej witobliwoci. Ach, Leeland! Benedyktyn, ktry zyska rozgos, opowiadajc si za oenkiem ksiy? Pamitam doskonale, e w zwizku z tym otrzyma promoveatur ut amoveatur, ale od tego czasu zdaje si zachowywa si w Rzymie poprawnie.
370

 Nie bardzo, Wasza witobliwo. Spotka si tu z pewnym zbuntowanym mnichem, ktry przedstawi mu jak bez sensown teori dotyczc osoby Jezusa Chrystusa. Podobno bardzo nim wstrzsna i przywioda do rozpaczy: jego ciao dzi rano wyowiono z Tybru na wysokoci mostu Cavoura. By moe byo to samobjstwo. Podobnie jak andarmi lekarz nie chcia zwraca nadmiernej uwagi na krwawe lady widoczne na szyi Leelanda. Z ca pewnoci zrobiono to stalow link, ktra zmiadya krta. Robota zawodowca. O dziwo, twarz Amerykanina by pogodna, prawie umiechnita.
* * *

Sdziwy papie z wysikiem podnis gow, by spojrze na kardynaa. Pomdlmy si za tego nieszczsnego monsignore Leelanda, ktry bez wtpienia bardzo cierpia w gbi duszy. Prosz, by odtd przekazywano mi ca adresowan do niego korespondencj. A... co z tym zbuntowanym mnichem? Wczoraj opuci San Girolamo, gdzie mieszka od kilku dni, ale nie wiemy, dokd si uda. Jednak nietrudno bdzie go odnale. Papie wykona nieokrelony gest. A gdzie indziej, jak nie w jakim klasztorze miaby ukry si mnich? Prosz da spokj, Eminencjo, i nic nie robi w tej sprawie w najbliszym czasie. Pozwlmy mu odzyska wewntrzn rwnowag, ktrjak syszaem zdaje si utraci.
* * *

Wrciwszy do swojego biura, Catzinger doszed do wniosku, e bez zastrzee podziela pogld papiea. mier Calfo zdja z niego ogromny ciar. Antonio zadziaa w sam por: list trzynastego apostoa pozostanie na zawsze pord cile tajnych akt Watykanu, bo tylko tam nie dosignie go niezdrowa ciekawo. A Leeland? To marny robak z rodzaju tych, ktre strzepuje 371

si brzegiem rkawa. Nil za stanowiby niebezpieczestwo jedynie w swoim opactwie. Dopki si tam nie pojawi, mona bdzie spa spokojnie. Pozosta Breczyski: jego obecno w Watykanie bya jak nieznony kolec. Przypominaa mu nieustannie o ponurym epizodzie z okresu wojny, budzc poczucie zbiorowej winy, z ktrym od dawna walczy. A ojciec? Wypenia tylko swj obowizek, z odwag wykonujc powierzone mu zadanie: zwalczanie komunizmu zagraajcego porzdkowi wiata. Czy bya to jego wina albo wina ich wszystkich, e za cen ustanowienia dominacji rzekomo wyszej rasy Hitler doprowadzi do apokalipsy i wyrzdzi tyle krzywd? ycie Polaka zostao zdruzgotane przez jego ojca, ale taki by los wszystkich zwycionych. Nie przyznajc si do tego otwarcie, kardyna czu si upokorzony tragedi wojenn, mimo e sam nie bra w niej udziau. Lecz jego ojciec... Uczucie upokorzenia zagrzewao go do nieustannej walki o czysto doktryny katolickiej. Na tym polegaa jego misja i nie zamierza si poddawa. Jedyn wysz ras, ktra moga odnie zwycistwo, byy rzesze ludzi wierzcych. A Koci stanowi ostatni ostoj w obliczu wspczesnej apokalipsy. Breczyski napawa go wstrtem, a zatem trzeba si go pozby. Catzinger nie zazna spokoju dopty, dopki bdzie widywa tego ostatniego wiadka wasnej historii i przeszoci ojca. Obecnie ca jego energi pochaniaa jedna sprawa: kanonizacja Escrivy de Balaguera, majca nastpi za kilka miesicy. Zaoyciel Opus Dei potrafi umocni gmach wzniesiony na dogmacie boskoci Chrystusa. Koci trwa nadal dziki ludziom jego pokroju. Trzeba bdzie jedynie dowie, e dokona jakiego cudu, ale jako si to zaatwi.

89

Pustynny krajobraz Abruzzw bardzo Nilowi odpowiada. Moliwe, e trzynasty aposto oglda podobny pejza po ucieczce z Pelli, a Jezus przebywa w takiej scenerii po spotkaniu Jana Chrzciciela nad brzegami Jordanu. Pustelnik wskaza Nilowi lecy w kcie siennik. To posanie Beppa, ktry czasami zostaje tu na noc. Chopak przywiza si do mnie jak do ojca, ktrego nigdy nie mia okazji pozna. Jest niemow, ale porozumiewamy si bez trudu. Tyle tylko powiedzia i przez kilka dni yli obok siebie w cakowitej ciszy, dzielili si posikiem zoonym z sera, zi i chleba, siedzc w milczeniu na tarasie i suchajc mowy gr. Nil zdawa sobie spraw, e pustynia wyraa pewien stan umysu i duszy. Rwnie dobrze odczuwaby to samo w swoim opactwie albo w samym rodku jakiego miasta. Jest to uczucie wewntrznej pustki, wiadomo utraty wszystkich punktw orientacyjnych ycia spoecznego. Niezwyke ubstwo samotni stao si mu obojtne do tego stopnia, e przesta je zauwaa. Na kadym kroku czu obecno pustelnika, jego ciepo i wewntrzne bogactwo, ktrych si nie spodziewa. Pocztkowo myla, e pochodz z zewntrz, z przyrody, z samej osoby gospodarza. Wkrtce zrozumia, e cz si z innym pier373

wiastkiem, zamknitym w jego wntrzu. Gdyby przyjrza si mu uwanie przy pierwszym spotkaniu, wszystko inne nie miaoby znaczenia. Nie zauwayby braku komfortu, nie odczuwa samotnoci, nie miaby adnych obaw. Moe nawet przestaby myle o przeszoci i doznanych cierpieniach.
* * *

Ktrego dnia, kiedy Beppo si poegna, uzupeniwszy zapasy chleba, pustelnik wygadzi brod i rzek: Dlaczego cigle zastanawiasz si nad sowami, ktrymi ci przywitaem: Czekaem na ciebie, mj synu"? Czyta w jego mylach jak w otwartej ksidze. Nie znae mnie, nie bye uprzedzony o mojej wizycie, nic o mnie nie wiedziae! Znam ci, synu, i wiem o tobie takie rzeczy, o ktrych sam nie masz pojcia. Przekonasz si, e yjc tutaj, bdziesz wiadomy swego wewntrznego przebudzenia, tak samo jak Jezus w chwili wyjcia z pustyni. To wtedy ujrza Natanaela siedzcego pod figowcem, mimo e by poza zasigiem jego wzroku. Wiem, jak wiele wycierpiae i dlaczego. Gonisz za najcenniejszym skarbem, do ktrego nawet Kocioy nie maj klucza i mog tylko wskaza kierunek, w jakim naley i. Jeli same nie stawiaj przeszkd na tej drodze. Czy wiesz, kim by trzynasty aposto? Pustelnik zamia si cicho, a w jego oczach zataczyy wesoe iskierki. Uwaasz, e zawsze trzeba wiedzie, eby pozna? Bdzi wzrokiem po dolinie, nad ktr wysokie chmury rysoway ruchome plamy cienia. Potem odezwa si, ale tak, jakby mwi nie do Nila, a do kogo innego. Kad rzecz mona pozna, jeli zajrzy si do jej wntrza. Nauka jest tylko kor. Naley j przebi, eby znale serce, rdze poznania. Ta prawda ma zastosowanie do mineraw, rolin, istot ywych, ale take do ewangelii. Dla okrelenia tego
374

wewntrznego poznania staroytni uywali terminu gnoza". Wielu zatruo si zbyt obfitym poywieniem, jakie w niej znaleli, uderzya im do gowy tak mocno, e uznali swoj wyszo nad innymi, jako catharoi*. Ten, ktrego spotykasz w ewangelii, ten sam, ktrego dowiadczasz w modlitwie, nie jest ani wyszy, ani niszy od ciebie: jest z tob. Rzeczywista obecno Jezusa jest tak silna, e zarwno czy ci z wszystkimi, jak z nimi dzieli. Ju zaznae tego, a tutaj bdziesz, by kadego dnia tego dowiadcza. Dlatego wanie tu przybye. Czekaem na ciebie, mj synu...

* Catharoi w jzyku greckim czyci", std nazwa katarzy.

90

Rzym przyglda si obojtnie przejciu wadzy nad Stowarzyszeniem witego Piusa V przez kardynaa Catzingera. W imieniu papiea osobicie mianowa nowego przewodniczcego na miejsce Alessandra Calfo, zmarego nagle w swoim mieszkaniu, zanim zdy przekaza piercie w ksztacie trumny przypominajcy o obowizkach stranika najwikszej tajemnicy Kocioa katolickiego: sekretu prawdziwego grobu, w ktrym spoczywaj szcztki czowieka ukrzyowanego w Jerozolimie. Wybra go spord Jedenastu. Chcia, eby by mody i mia si niezbdn do walki z wrogami czowieka, ktry sta si Chrystusem i Bogiem. Naleao spodziewa si, e wkrtce podnios gow podobnie jak czynili zawsze, kiedy trzeba byo rozprawi si z rzekomym trzynastym apostoem. Wkadajc drogocenny jaspis na serdeczny palec jego prawej doni, z umiechem patrzy w przepastne, czarne oczy, spokojne jak wody grskiego jeziora. Ale Antonio myla tylko o tym, e jako przewodniczcy znalaz si wreszcie poza zasigiem Opus Dei, ktrego macki nie bd ju mogy go dosign. Tak oto po raz drugi syn oberlejtnanta Herberta von Catzingera, wychowanek Hitlerjugend, roztoczy nad nim parasol ochronny; nadal jednak domaga si rewanu. W kuferku stowarzyszenia Antonio znalaz akta opatrzone napisem confidenziale doku376

menty na temat swojego potnego protektora. Na okadce widniaa swastyka. Nie wszystkie dotyczyy okresu sprzed maja czterdziestego pitego roku. Antonio jednak nie zajrza do rodka. Odda cao do rk wasnych Jego Eminencji, ktry przepuci go przodem, wprowadzajc do biura Kongregacji do spraw Doktryny Wiary.
* * *

Ubrany w skromn czarn sutann Breczyski spoglda na smutny polski pejza przesuwajcy si za oknem pocigu. Antonio osobicie zatrzyma go w biurze archiwum i bez uprzedzenia odstawi na dworzec gwny w Rzymie. Od tej pory Breczyski nie mg zebra myli. Po przejechaniu prawie caej Europy pocig wtoczy si na niziny jego ojczystego kraju. Zdziwi si, nie czujc adnego wzruszenia. Nagle wsta i zy napyny mu do oczu. Pocig min wanie ma stacyjk Sobibr byy obz koncentracyjny, w ktrego pobliu stacjonowaa w tamtych czasach dywizja Anschluss, zanim pospiesznie zarzdzono odwrt na zachd. Przodem gnaa ostatni grup Polakw, ktrych zamierzano umierci przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Wrd nich byli czonkowie jego rodziny. Kilka dni pniej mody ksidz Karol Wojtya wzi go za rk i ukry w swoim maym mieszkanku w Krakowie, nie zwaajc na groce niebezpieczestwo. Chcia uchroni go przed apank zorganizowan przez nastpc Herberta von Catzingera, zlikwidowanego przez partyzantw. Breczyski mia wysi na nastpnej stacji. Tam, w niewielkiej samotni Karmelu lecej na pustkowiu, Jego Eminencja kardyna Catzinger wyznaczy miejsce jego pobytu. Wczeniej matka przeoona otrzymaa opatrzony pieczci Watykanu list, w ktrym uprzedzono j, e przybywajcy do klasztoru ksidz nie moe przyjmowa adnych wizyt ani prowadzi korespondencji z osobami z zewntrz. Potrzebuje spokoju i odpoczynku. Przez duszy czas.

91

Po ostatnim koncercie Lva Barjony w Rzymie widownia spontanicznie wstaa z miejsc. Sala koncertowa Akademii witej Cecylii bya wypeniona po brzegi. Izraelczyk mia wykona trzeci koncert na fortepian i orkiestr Kamila SaintSaensa. W pierwszej czci zamierza da pokaz wirtuozerii, w drugiej popisa si sprawnoci palcw, a w trzeciej ukaza swoje poczucie humoru. Jak zwykle pianista wszed na scen, nie patrzc na publiczno, i od razu zaj miejsce przy fortepianie. Na znak dany przez dyrygenta uderzy w klawisze, jego twarz nagle st aa, a spod palcw popyny uroczyste i pompatyczne akordy zwiastujce romantyczny temat wprowadzony przez orkiestr . W drugiej czci Barjona olni sal. Karkoomne ewolucje tryskay spod jego palcw jak za spraw jakiej magii. Kada dokadnie syszana nuta bya perlista, pomimo zawrotnego tempa, od jakiego zacz. Kontrast pomidzy mistrzowsk wirtuozeri a zastyg twarz pianisty fascynowa suchaczy, ktrzy po ostatnim akordzie zgotowali mu owacj, jakiej rzymianie nie szczdz nigdy tym, ktrzy potrafi podbi ich serca. Spodziewano si, e Lev Barjona zniknie natychmiast za kulisami, jak to mia w zwyczaju, i nie zagra na bis. Tym
378

wiksze byo zdumienie widowni, kiedy wyszed ponownie i poprosi o mikrofon. Wzi go do rki i stan olepiony wiatami rampy. Wydawao si, e patrzy gdzie w dal, ponad sal, ktra nagle ucicha, a nawet jeszcze dalej, poza Rzym. Napicie na jego twarzy zniko, pojawia si powaga niezwyka u tego niepoprawnego uwodziciela. Blizna pod zot grzyw wosw dodawaa dramaturgii temu, co zamierza powiedzie. Bya to krtka wypowied. Dzikujc pastwu za gorce przyjcie, zagram teraz drug Gymnopedie Erica Satie'ego, wielkiego francuskiego kompozytora. Pragn zadedykowa j tego wieczoru innemu Francuzowi, wiecznemu pielgrzymowi, a take pewnemu amerykaskiemu pianicie zmaremu tragicznie, ktrego zawsze bd mia w pamici. Sam grywa t muzyk pync z gbi duszy, bo podobnie jak Satie uwierzy w mio, ale zosta zdradzony. Podczas gdy Lev z zamknitymi oczami gra t doskona, cho raczej cakiem prost melodi, pewien mczyzna stojcy w gbi sali przyglda mu si z umiechem. Skupiony, z napitymi muskuami, wyrnia si nieco z otoczenia wytwornie ubranych dam. Ach ci ydzi, myla Moktar Al-Korejsz, wszyscy tak samo sentymentalni! Wraz ze mierci Alessandra Calfo jego misja dobiega koca. Dozna satysfakcji, likwidujc Amerykanina wasnymi rkami. Ale ten drugi znikn i Moktar nie trafi dotychczas na jego trop. Jednak bya to tylko kwestia czasu. Jutro wrci do Kairu, zda sprawozdanie przed rad Hamasu i odbierze kolejne instrukcje. Francuz musi zgin, lecz eby pody jego ladem, Moktar potrzebowa rodkw i pomocy. Tymczasem Lev publicznie wyrazi swj podziw dla niewiernego. Nie moe zatem liczy na niego. Jeli chodzi o Soni, bya teraz bezrobotna. Postanowi wic sprowadzi j niezwocznie do Kairu. Jej zachwycajca sylwetka okryta czarnym woalem przysporzy mu chway. Bo postanowi 379

zatrzyma j dla siebie. Zaspokajajc zachcianki perwersyjnego praata z Watykanu, z pewnoci poznaa sztuczki, ktre mogyby spotka si z dezaprobat Proroka, gdyby si o nich dowiedzia. Koran gosi jedynie: Wasze kobiety s dla was polem uprawnym. Przychodcie wic na wasze pole, jak chcecie, i czycie pierwej co dobrego dla samych siebie"*. Wanie tak zamierza postpi z Soni. Obojtny na pikno muzyki pyncej spod palcw Lva, poczu, jak pod wpywem tych myli sztywnieje mu czonek.

* Koran 2, 223 (prze. Jzef Bielawski).

92

Trzy tygodnie upyny od czasu przybycia Nila w gry, a jemu zdawao si, e spdzi w tej samotni cae ycie. Opowiedzia staremu pustelnikowi swoj histori: przyjazd do Rzymu, dziwne zachowanie Leelanda do czasu, kiedy wysucha jego dramatycznej spowiedzi, spotkanie z Lvem Barjon, mozolne poszukiwania ladw listu apostolskiego, wreszcie odkrycie go w archiwum cile tajnych akt Watykanu... Starzec umiecha si. Wiem, e to w adnym stopniu nie zmienio twojego ycia i wewntrznych przekona. Prawda, ktrej od dawna szukae, okazaa si tylko kor. Modlitwa pozwoli ci dotrze w gb. Nie powiniene mie pretensji do Kocioa katolickiego. Postpuje tak od wiekw, bo zosta stworzony po to, by zdoby wadz i utrzyma j za wszelk cen. Pewien mnich z czasw redniowiecza nazwa go dosadnie: casta simul et meretrix cnotliwa kurtyzana. Koci jest zem koniecznym, mj synu, nieustanne naduywanie wadzy nie powinno przesoni faktu, e kryje w sobie wielki skarb osob Jezusa. Nigdy by go nie pozna, gdyby nie Koci. Nil przyzna pustelnikowi racj. Zaintrygowany nowym przybyszem, tak bardzo podobnym do przybranego ojca, Beppo czciej ni zwykle zaglda do 381

pustelni. Siada obok Nila na kamiennym parapecie tarasu, lecz ich spojrzenia spotkay si tylko jeden raz. Nil nie sysza nawet jego rwnego i spokojnego oddechu. Czasem Beppo zrywa si nagle, kiwa gow i znika na lenej ciece. Ktrego dnia Nil zwrci si do niego z prob. Beppo, czy mgby odda mi przysug? Musz wysa ten list do ojca Calatiego, do Camaldoli. Czy moesz si tego podj? Trzeba dorczy go do rk wasnych. Beppo kiwn gow i wsun kopert do wewntrznej kieszeni kamizeli z owczej skry. List adresowany by do Remberta Leelanda, na via Aurelia. W paru sowach Nil opowiedzia mu o przybyciu do pustelni, o yciu, jakie tu wiedzie, i o szczciu, ktrego od dawna nie zazna, a ktre stao si codzienn rzeczywistoci. Na koniec poprosi go o przekazanie wiadomoci o sobie i pyta, czy moe wrci do Rzymu, eby si z nim spotka.
* * *

Kilka dni pniej papie otworzy list i przeczyta go dwukrotnie w obecnoci Catzingera, ktry dorczy mu go, zgodnie z otrzymanym poleceniem. Po przeczytaniu papie pooy list na kolanach i podnis wzrok na kardynaa stojcego przed nim w pozie penej szacunku. Czym ten francuski mnich moe zagraa Kocioowi? Ze szczeglnym uporem podaje w wtpliwo bosko Chrystusa, Ojcze wity. Trzeba nakaza mu milczenie i odesa do opactwa, ktrego nigdy nie powinien by opuszcza. Papie spuci gow i zamkn oczy. Nigdy nie poznamy caej prawdy o Chrystusie. Tymczasem On stoi przed nami; naley tylko wyj mu naprzeciw. Szuka go mawia wity Augustyn oznacza znale. Przesta szuka to tyle, co go zgubi. Catzinger musia pochyli si, eby zrozumie, co ten bardzo stary czowiek szepta, nie podnoszc gowy.
382

 Samotno... Myl, e on pozna jej smak i zazdroszcz mu. Dobrze wiesz, e sowo mnich" pochodzi od monos i oznacza sam, jedyny. On znalaz to, co najistotniejsze, o czym Jezus mwi do Marty, siostry Marii i azarza. Prosz nie niepokoi go w jego samotni, Eminencjo. Niech obcuje z Tym, ktrego tam odnalaz. Potem doda jeszcze ciszej: Po to tu jestemy, nieprawda? Po to istnieje Koci. eby w jego onie niektrzy znaleli to, czego my szukamy, ty i ja. Catzinger unis brew. On szuka sposobu na rozwizanie kolejnych problemw, zapewnienie trwaoci Kocioowi, obrony przed wrogami. Sono ii carabiniere delia Chiesa*, powiedzia kiedy jego sawny poprzednik, kardyna Ottaviani. Papie wyrwa si z zadumy i skin na niego. Przybli mnie do tej maszyny stojcej w kcie, prosz. Catzinger przysun fotel na kkach do maej niszczarki obok kosza do poowy zapenionego patkami papieru drobnymi jak confetti. Poniewa papie nie zdoa uruchomi urzdzenia drc rk, Catzinger zaproponowa usunie, e go w tym wyrczy. Dzikuj ci... Jednak wol zrobi to osobicie. Maszyna wyplua drobinki papieru, ktre doczyy do szcztkw innych sekretw, ktre papie zachowywa w pamici nadal doskonale funkcjonujcej. Jest tylko jedna tajemnica: Boga. Ma szczcie ten Nil. Naprawd wielkie szczcie... powiedzia do siebie.

* Jestem andarmem Kocioa.

93

W rodku nocy jaki dziwny odgos obudzi Nila, wsta wic i zapali wiec. Zorientowa si, e lecy na swoim posaniu pustelnik rzzi cichutko. le si czujesz, ojcze? Moe pol po Beppa... Zostaw mnie, synu. Po prostu musz ju opuci ten brzeg i zanurzy si w gbsz wod. Chyba ta chwila wanie nadesza. Otworzy oczy i spojrza na Nila dobrotliwym wzrokiem. Zostaniesz tutaj, bo to miejsce zostao przewidziane dla ciebie przed wiekami. Podobnie jak czyni ukochany ucze, pochylisz gow przed Jezusem i bdziesz go sucha. Tylko twoje serce go usyszy, a ono z kadym dniem budzi si coraz bardziej. Suchaj i nie rb niczego wicej. On poprowadzi ci t drog. To dowiadczony przewodnik, wic moesz mu zaufa. Zdradzili ci ludzie, ale on nigdy ci nie zdradzi. Resztk si szepn: Zajmij si Beppem. Powierzam go twojej opiece. Jest czysty jak krystaliczna woda spywajca z gr.
* * *

Kiedy wczesnym rankiem rozwietliy si szczyty, a promienie soca zalay pustelni, starzec wyszepta imi Jezusa i skona. Tego samego dnia Nil i Beppo pochowali go u stp
384

pionowej ciany skalnej, a Nil pomyla w tym momencie o podobnych skaach wiszcych w Qumran. Potem w milczeniu wrcili obaj do pustelni. Znalazszy si na malekim tarasie, Beppo pochyli gow, chwyci rk Nila i pooy j na swojej kdzierzawej gowie.
* * *

Mijay kolejne dni. Czas zatrzymany w miejscu nabiera innego wymiaru. Rany odniesione w niedawnej przeszoci jeszcze si nie zabliniy, ale Nil pozby si obaw, ktre drczyy go w tych strasznych dniach, kiedy poszukiwa zudnej prawdy. Nie byo jej ani w licie trzynastego apostoa, ani w czwartej ewangelii. Nie znalaz jej take w adnym innym tekcie, nawet najwitszym. Bya ponad sowami wydrukowanymi na papierze i wypowiadanymi przez usta ludzkie. Bya obecna w sercu ciszy, ktra stopniowo ogarniaa Nila. Beppo na niego przenis uwielbienie, jakim darzy starego pustelnika. Kiedy odwiedza go zawsze niespodziewanie siadali obaj na parapecie tarasu albo przed kominkiem. Nil czyta mu powoli ewangeli i opowiada o Jezusie, podobnie jak kiedy trzynasty aposto Iokhananowi. Ktrego dnia, pod wpywem nagego natchnienia, Nil nakreli na czole, ustach i sercu chopca znak krzya. Spontanicznie Beppo wycign take jzyk. Nazajutrz przyszed bardzo wczesnym rankiem. Usiad na sienniku, spojrza spokojnie na Nila i wyszepta niezbyt wyranie: Ojcze... ojcze Nilu! Chc... eby nauczy mnie czyta. ebym sam mg pozna ewangeli. Beppo przemwi! Odezwa si z gbi swojego serca!
* * *

Od tej pory ycie Nila ulego radykalnej zmianie. Beppo przychodzi prawie codziennie. Zasiadali przed oknem i na maym stoliku rozkadali ksig. Po paru tygodniach Beppo 385

potrafi czyta i tylko czasami potyka si o bardziej skomplikowane sowa. Moesz zacz od Ewangelii Marka zaproponowa mu Nil. Jest najatwiejsza, najbardziej przejrzysta, najblisza temu, co Jezus czyni i mwi. Kiedy, troch pniej, naucz ci jzyka greckiego. Zobaczysz, e nie jest trudny, a czytajc na gos, usyszysz, co pierwsi uczniowie mwili o Jezusie. Beppo patrzy na niego z powag. Zrobi, jak mi radzisz. Teraz ty jeste moim ojcem duchowym. Nil umiechn si. Trzynasty aposto by chyba takim samym ojcem dla nazarejczykw uciekajcych przed nauk wczesnochrzecijaskiego Kocioa. Jest tylko jeden ojciec, Beppo. Ten, ktry nie ma imienia, ktrego nikt nie zna, o ktrym nic nie wiemy, a do ktrego Jezus zwraca si imieniem abba ojcze.

94

W padziernikowy poranek plac witego Piotra wyglda bardzo odwitnie; papie mia ogosi kanonizacj zaoyciela Opus Dei Escrivy de Balaguera. Na fasadzie bazyliki zawieszono portret nowego witego. Zdawa si mogo, e spoglda z niego na zebrany tum swoimi przebiegymi oczami. Stojcy po prawicy papiea kardyna Catzinger promienia radoci. Ta kanonizacja miaa dla niego ogromne znaczenie. Po pierwsze, oznaczaa jego osobiste zwycistwo nad czonkami Opus Dei, ktrych zmusi do jedzenia mu z rki podczas dugich lat poprzedzajcych beatyfikacj ich bohatera. Teraz byli jego dunikami, co stanowio dla niego ochron przed ich wiecznymi machinacjami. Catzinger by szczliwy, e udao mu si wyci im taki kawa. Przynajmniej przez jaki czas bdzie mia nad nimi wadz. Po drugie, wyzwoli Antonia spod presji Hiszpanw Balaguera. Chcia, eby Stowarzyszenie witego Piusa V prowadzone byo siln rk, by unikn naduy, do jakich doszo za czasw Calfo. Wreszcie najwikszym powodem do radoci byo to, e papie, majcy coraz wiksze trudnoci w wysawianiu si, jemu powierzy zaszczyt wygoszenia homilii. Wykorzysta to,
387

by przed kamerami telewizji caego wiata nakreli wasn wizj rzdzenia. Bo ktrego dnia on pokieruje odzi Piotrowa. Ju nie z cienia, co robi od lat, ale otwarcie i w penym wietle. Machinalnie poprawi po ornatu papiea, ktra podwina si i zsuna z powodu dolegliwoci, na ktr cierpia. Nie wypadoby to do dobrze w telewizji. Umiechn si przy tym i wyprostowa, widzc kamer skierowan w swoj stron. Jego niebieskie oczy i biae wosy byy bardzo fotogeniczne. Koci jest wieczny.
* * *

Pewien wtopiony w tum modzieniec krytycznym okiem spoglda na przepych kocielnej uroczystoci. Jego kdzierzawa czupryna byszczaa w promieniach so ca, a prosta kurtka rodem z Abruzzw wcale nie wygl daa le na tle kolorowych strojw delegacji wiernych, ktrzy przybyli z caego wiata. Oburcz przyciska do piersi skrzan , wypchan torb. Nil powierzy mu j w wieczr poprzedzajcy jego wyjazd do Rzymu. Denerwowa si, bo w miasteczku, gdzie wszyscy od razu rozpoznaj przybysza, widziano jakiego mczyzn, ktry zadawa duo pyta. Z pewnoci nie by gralem, nawet Wochem: mia za due muskuy i za may brzuch, a to nie uszo bystrej uwagi mieszkacw. Jak zwykle bywa w Abruzzach, wie o tym szybko dotara do uszu Beppa. Natychmiast przekaza j Nilowi, w ktrym odya dawna trwoga. Czy to moliwe, e dotarli a tutaj? Nazajutrz przekaza Beppowi torb, w ktrej przechowywa wyniki swoich wieloletnich bada, a przede wszystkim odpis listu. Wprawdzie odtworzy go z pamici, ale tekst by z ca pewnoci zgodny z oryginaem, mimo e mia go przed oczami przez krtk chwil w cile tajnym archiwum akt Watykanu.
388

Nie obawia si o swoje ycie, bo ju nie naleao do niego. Podobnie jak trzynasty aposto i wielu innych by moe umrze dlatego, e przedkada Jezusa nad Chrystusa. Wiedzia o tym i dopuszcza t moliwo z caym spokojem. Jednego tylko aowa grzechu, ktrego nie mg wyzna adnemu ksidzu, a ktry polega na chci ujrzenia prawdziwego grobu Jezusa gdzie na dalekiej pustyni. Wiedzia, e to pragnienie jest szkodliw uud, jednak nie mg go w sobie zwalczy. Przeczesa dokadnie olbrzymi piaszczysty obszar cigncy si od Izraela po Morze Czerwone! Odnale kopczyk zagubiony pord grobw zapomnianej przez wszystkich esseskiej nekropolii! Doj do miejsca, ktre trzynasty aposto rozmylnie ukrywa przed wszystkimi! Sama myl o tym ju bya grzechem. Widocznie cisza nie dokonaa w nim w peni dziea oczyszczenia. Ze wszystkich si postara si wyrzuci z siebie myli oddalajce od niego osob Jezusa, z ktrym obcowa w codziennej modlitwie. Trzeba wybra midzy uud i rzeczywistoci. Musia jednak by ostrony. Beppo pojedzie sam do Rzymu i odda torb swojemu wujowi, ktremu bezgranicznie ufa.
* * *

Kardyna Emil Catzinger skoczy homili pord burzy oklaskw, po czym skromnie powrci na swoje miejsce po prawej stronie papiea. Beppo spuci gow, spojrza na torb i ukradkiem j ucaowa. Prawda nie zniknie z powierzchni ziemi. Bdzie nadal przekazywana, a pewnego dnia ujrzy wiato dzienne.
* * *

Ukryty za kolumnad Berniniego Moktar Al-Korejsz nie spuszcza wzroku z chopaka. Wiedzia, skd przyby. Niewierny musi ukrywa si gdzie niedaleko, zapewne w grach. 389

Wystarczy ledzi tego wieniaka o naiwnym spojrzeniu. Sam go zaprowadzi na miejsce. Umiechn si do siebie: jeli Nil zdoa wymkn si ludziom z Watykanu, przed nim na pewno si nie ukryje. Nie mona uciec przed Prorokiem niech imi jego bdzie pochwalone.

W chwili, gdy opuszczaem pustelni, nie mogem powstrzyma si przed zadaniem jeszcze jednego pytania: Ojcze Nilu, czy nie obawiasz si czowieka, ktry ci ciga? Zastanawia si dugo, potem odpar: To nie moe by yd. Od czasu zburzenia wityni ydzi przeyli wielkie rozczarowanie: obietnica nie spenia si, Mesjasz nie przyby. Pomimo to wierz w istnienie Boga. Muzumanie natomiast nic o nim nie wiedz ponad to, e jest jeden, jest ponad wszystkim i e ich osdza. Odczuwanie dobroci Boga i jego bliskoci przez prorokw Izraela jest dla nich niezrozumiae. W oczekiwaniu na Sd Ostateczny, lecz nieskoczenie odlegy, rozpacz ydw przeksztacia si u muzumanw w trudn do przeamania trwog. Niektrzy spord nich potrzebuj jak egzorcyzmu przemocy, by przezwyciy w sobie lk przed nicoci, ktrej Bg nie wypenia. Potem, u Smiechaj dz wi c c, si, doda: e moe to by jedynie jaki muzumanin. Poczucie bliskoci kochajcego Boga na zawsze niszczy w nas strach. Moe rzeczywicie tamten czowiek jest ju na moim tropie? Jeeli zamierza pocign mnie z sob w otcha nicoci, nie ukoi tym swojej wewntrznej trwogi. 391

Wzi moje rce w donie. Stara si znale osob Jezusa to tak, jak sta si nowym trzynastym apostoem. Sukcesja jest nadal otwarta. Moe ty jeste jednym z kandydatw?
* * *

Od tej poty w mojej pokrytej lasami Pikardii, pord jej yznych ziem i milczcych mieszkacw, nieustannie sysz ostatnie sowa Nila. A kiedy rozbrzmiewaj w moim sercu, zaczynam odczuwa tsknot za pustyni.

Prawda historyczna a Tajemnica trzynastego apostoa

Gdzie koczy si historia, a gdzie zaczyna fikcja w Tajemnicy trzynastego apostoa! Powie historyczna opiera si przede wszystkim na wielu badaniach zmierzajcych do tego, aby w moliwie jak najbardziej niezawodny sposb wyoni cig faktw i zdarze. Historia nie jest nauk cis i zawsze stawia coraz bardziej wyszukane hipotezy. Z upywem czasu, w wyniku bada, hipotezy te osadzaj si w rzeczywistoci i okrela si je sowem ostateczne". Jednak w historii nic nie jest ustanowione na zawsze. Odkrycie nowych rde, lub po prostu inne spojrzenie na fakty moe postawi pod znakiem zapytania prawd historyczn jakoby oficjaln, od dawna uznan przez wszystkich. Powieciopisarz dochodzi w swoich poszukiwaniach do tego punktu, gdzie dotara historia. Dowiaduje si, e wydarzenia rozwiny si w jakim konkretnym kierunku. A co by byo, gdyby te same wydarzenia potoczyy si inaczej? Gdyby Juliusz Cezar zmar na skutek zapalenia puc podczas oblenia Alezji, gdzie byo tak bardzo zimno? Gdyby Napoleon na zawsze pozosta tylko porucznikiem w puku korsykaskim? Gdyby Hitler w 1919 roku wrci do wiedeskiej pracowni architektonicznej i pracowa tam jako zwyky krelarz? 393

Powieciopisarz snuje przypuszczenia, jaki obrt mogaby mie historia, gdyby... Ale powinien to robi w cisym powizaniu z tym, co si wczeniej wydarzyo. Chocia to, co opisuje, nie jest prawd, trzeba przedstawi fakty w taki sposb, aby byy prawdopodobne. Literacka fikcja historyczna nie tworzy nowego wiata jak science fiction. Wyobraa ona sobie wiat takim, jakim mgby by, gdyby jakie drobne wydarzenie znane nam z historii potoczyo si troch inaczej.
* * *

W taki wanie sposb skonstruowaem moj powie Tajemnica trzynastego apostoa. Wiemy, e ten czowiek istnia. Czy to on napisa apostolski list, by opowiedzie w nim prawd o Jezusie Nazarejczyku? Wprawdzie nie ma adnego ladu, ale przecie mgby taki list napisa i mgby on do nas dotrze, jak to si stao z tyloma innymi pismami zostawionymi przez zaoycieli chrzecijastwa. Jaka byaby jego tre? Oczywicie nic na ten temat nie wiemy, ale dobra znajomo historii I wieku naszej ery pozwala postawi prawdopodobn hipotez, powizan z posiadan wiedz. Tak wic fikcja przedua histori. Pod palcami pisarza otwiera si i rozwija jak pk kwiatu ukryte oblicze wydarze. Wprowadza nas w wiat marze, ale uchyla rwnie drzwi, ktre by moe w przyszoci otworz nowi badacze. Podjem prb, by nada ksztat czowiekowi, ktrego pragn unicestwi za wszelk cen rodzcy si Koci. Nad moj powieci unosi si cie trzynastego apostoa, a za nim cie innego czowieka, Jezusa Nazarejczyka, ktrego kocha ponad wszystko, ktrego by bardzo bliskim i najwierniejszym uczniem. Przynajmniej on tak twierdzi.

394

Dwunastu apostow: Nasza dokumentacja na temat Jezusa o jego osobowoci i wydarzeniach, ktre doprowadziy do ukrzyowania go jest niezwykle obfita i szczegowa. Wiemy o nim znacznie wicej ni o wikszoci postaci staroytnoci*. Podawana jest na przykad dokadna data jego mierci 7 kwietnia 30 roku**, pitek, godzina trzecia po poudniu. Tego rodzaju precyzja bya rzadkoci w tamtej epoce. Znamy jej pozorne, ale take prawdziwe motywy ukryte w ewangeliach. Wydarzenia ostatnich tygodni ycia Jezusa przesuwaj si przed naszymi oczami jak film nakrcony przez mniej lub bardziej skrupulatnych czterech realizatorw. Ta dokumentacja Nowy Testament powstawaa etapami, w okresie zaczynajcym si w 50 roku naszej ery i koczcym si okoo roku 100 n.e. Nie jest historyczna, ale celowo polemiczna, z akcentami politycznymi. Jest to epoka, kiedy Koci si konstytuuje, przeksztaca Jezusa w Boga, stawia si na rwni z judaizmem, ktry leg u jego podstaw, oraz innymi religiami istniejcymi w Imperium Rzymskim. Jednak w tej dokumentacji zawarte s wydarzenia, ktre, jakby spod warstwy makijau, czasami odsaniaj osobowo Jezusa. Wbrew temu, co twierdzili niektrzy***, mona je tam odnale. Ewangelie nie s jedynie pisemnym przedstawieniem powszechnych mitw. W tyle za cieniami (a niekiedy cie jest
* Wyjtkiem jest Juliusz Cezar, ktry napisa pamitniki obejmujce fragment jego ycia, co byo fenomenem w staroytnoci a do Wyzna witego Augustyna, powstaych piset lat pniej. Na przykad na temat cesarza Klaudiusza, ktry y wspczenie z Jezusem i panowa sze lat, mamy jedynie kilka oficjalnych kronik, tak samo zimnych i bezosobowych jak jego statua w Muzeum Kapitoliskim w Rzymie. ** Albo 3 kwietnia 33 r.; ale wikszo naukowcw przyjmuje rok 30. *** Mam na myli szko Rudolfa Bultmanna tak jak to si zawsze dzieje, jego uczniowie zaostrzyli i spycili ide mistrza.

395

bardzo krtki) pojawiaj si ywe osoby, ktre czuj, reaguj na dziaania innych. ledzc dwa, trzy lata jego krtkiego aktywnego ycia, widzimy, e Jezus nie zaoy adnej wsplnoty, ktra miaaby konkretn form. Koci nie zosta stworzony przez niego, sam si zaoy, powoujc si na wol Jezusa, ktrej nigdy nie wyrazi. Natomiast widzimy go w otoczeniu mczyzn i kobiet, zwizanych w do luny sposb z wdrownym rabbim. W wczesnym spoeczestwie semickim tylko kobiety zajmoway si sprawami materialnymi zarz dzaniem domem. Poza domem milczay i suchay, publicznie nigdy nie zabieray gosu. Jezus zachowuje si w stosunku do nich z tak niecodzienn w owej epoce, w Palestynie, poufaoci i zrozumieniem, e wywouje tym w swoim otoczeniu zdziwienie i oburzenie. Ale nigdy, w adnych okolicznociach, nie wcza ich do swej dziaalnoci kaznodziei-uzdrowiciela. Legenda, ktra czyni z Marii Magdaleny kogo w rodzaju apostoa, pochodzi z ewangelii apokryficznych*, to znaczy folklorystycznych, owocw nieokieznanej orientalnej wyobrani faszywych gnostykw II i III wieku. Legenda ta nie ma adnej historycznej podstawy. Oprcz Marii Magdaleny wystpuj w niej dwie czy nawet trzy kobiety z otoczenia Jezusa, z ktrych utworzono jedn posta dla potrzeb literackich. Przy Jezusie nie byo wic adnego apostoa kobiety wbrew temu, co czytamy w cieszcych si popularnoci powieciach, ktrych autorzy nieuczciwie twierdz , e s one oparte na faktach historycznych. A mczyni? Znamy cztery wykazy** najbliszych wsppracownikw Jezusa. Przy ich porwnaniu okazuje si , e wy* Do najstarszych nale (koniec II w.) Ewangelia wg Filipa, Ewangelia wg Marii oraz Ewangelia wg Tomasza. ** Mt 10, 2-4; Mc 3, 16-19; k 6, 13-16; Dz 1,15. 396

mieniajce pitnastu apostow: Piotra, Andrzeja, Jakuba i Jana synw Zebedeusza, Filipa, Bartomieja, Tomasza, Mateusza, Jakuba syna Alfeusza, Lebeusza, Tadeusza Jud, Szymona i Judasza, do ktrych naley doda Nataniela. Wok tej cisej grupy kry liczna grupa mczyzn. Nie znamy ich imion, ale oni take mieli swj udzia w dziaalnoci Jezusa i towarzyszyli mu wszdzie jako apostoowie". Dlaczego wic Koci w pierwszym okresie, gdy ustala na zawsze fakty w ewangeliach i Dziejach Apostolskich, opowiada o ydowskim rabbim, wzywajcym do siebie (spord wszystkich, ktrzy mu towarzyszyli) tych, ktrych sam chcia"*, i dlaczego zawsze wymienia tylko dwunastu mczyzn, podczas gdy byo ich pitnastu, a nawet wicej? Dlatego e w momencie, kiedy powstaway te teksty, chrzecijanie z trudem oddzielali si od judaizmu, w ktrym si zrodzili, z ktrego dopiero co wyszli. Gosili, e dawny Izrael ju nie istnieje i e to oni s odtd Nowym Izraelem, depozytariuszem obietnic Boga. Krtko mwic, przejmowali wadz. Mateusz kae mwi Jezusowi: Zaprawd powiadam wam: Przy odrodzeniu, gdy syn czowieczy zasidzie na swym tronie chway, wy, ktrzy poszlicie za mn, zasidziecie rwnie na dwunastu tronach, sdzc dwanacie pokole Izraela**". Dwunastu apostow liczba symboliczna. Zwiastun nowiny odtd wadza, to my a nie informacja historyczna. Dla umocnienia powstajcego Kocioa tytu apostoa stanie si znakiem zawierzenia. ukasz, piszc Dzieje Apostolskie w latach 8090, przedstawia, jak wyglda wybr dwunastego apostoa, ktry mia zastpi zmarego tragicznie i w niejasnych * Mk 3, 13. (wszystkie cytaty z Biblii wg: Pismo wite Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiclecia, wydawnictwo Pallotinum, PoznaWarszawa, 1990). ** Op. cit., Mt 19, 28. 397

okolicznociach Judasza. Przy wyborze tego nastpcy decydowao jedno kryterium: musia by wybrany spord tych, ktrzy towarzyszyli nam przez cay czas, kiedy Pan Jezus przebywa z nami, poczwszy od chrztu Janowego a do dnia, w ktrym zosta wzity od nas do nieba, sta si razem z nami wiadkiem Jego zmartwychwstania"*. To znaczy od powrotu Jezusa z pustyni a do jego mierci. Tylko ten jeden warunek wystarcza kandydatowi, eby mg otrzyma tytu apostoa. Tak wic mg go nosi ten (i tylko ten), kto spotka Jezusa wracajcego po pobycie na pustyni, ktry go cakowicie odmieni. Ten, kto go odtd nie opuci i by z nim a do koca. Tytu apostoa by do tego stopnia zaszczytny, e Pawe z Tarsu ktry przecie nie zna Jezusa, a wic nie spenia koniecznego warunku przyzna go sobie pniej samowolnie, aby czu si lepiej uzbrojonym w zajadej walce z prawowitymi apostoami. Ale ci wielcy" Kocioa gosili, e byo dwunastu apostow i ani jednego wicej.

Trzynasty aposto? Najwaniejszym wic momentem byo pojawienie si Jezusa po dugim samotnym okresie medytacji na pustyni. Przedtem uchodzi po prostu za pobonego yda jak wielu innych. Potem sta si czowiekiem takiej charyzmy, e ukaza nowy wiat tym, ktrzy mogli go usysze. A stary wiat, zagroony, osabiony przez t gwatown wizj nowego, wkrtce zwali si na niego i go usun. Opuszczajc pustyni, Jezus przepeniony by tym, co przey na niej i odkry. To wszystko byo w nim, nic nie zostao jeszcze sprawdzone. By obietnic, ktra nie zaznaa jeszcze niepowo* Op. cit., Dz 1, 21-22. 398

dzenia, by si nieograniczon adnymi ptami, planem bez granic. I w tym wanie momencie spotkao go piciu mczyzn.
* * *

Z tego spotkania mamy niezwyk relacj. Niezwyk, bo napisan spontanicznie, na wieo, ze szczegami, ktre mg przedstawi jedynie naoczny wiadek. Miejsce (brzeg Jordanu), kolejne dni, godzina s podane z wielk dokadnoci nie zabrako nawet opisu koloru nieba, zapachu ciernistych krzeww rosncych nad brzegiem rzeki... A oto fragment: Nazajutrz Jan znowu sta w tym miejscu wraz z dwoma swymi uczniami... Dwaj uczniowie poszli za Jezusem... Poszli wic i zobaczyli, gdzie mieszka, i tego dnia pozostali u Niego. Byo to okoo godziny dziesitej. Jednym z dwch, ktrzy poszli za nim, by Andrzej, brat Szymona Piotra*. Jeden z dwch ten, ktry jest drugim uczniem. Jego imi nie jest wymienione. Czy on relacjonuje to wydarzenie? Jest apostoem, bo spotka Jezusa powracajcego z pustyni i towarzyszy mu a do koca. Oprcz Andrzeja jest pierwszym, ktry go pozna, i mia by tym, ktry widzia go jako ostatni na krzyu. A mimo to nie pojawi si na adnej oficjalnej licie apostow. Ani w adnej ksidze Nowego Testamentu oprcz IV Ewangelii, ktrej jest inicjatorem. Czowiek ten, ktry mgby bardziej ni ktokolwiek inny chepi si tytuem apostoa, sam siebie nazywa uczniem, ktrego Jezus umiowa". I to jego wanie nazywam trzynastym apostoem, cho nie mog poda jego imienia, bo go nie znamy.
* Op. cit., J 1, 37-40.

399

Pojawi si znowu na pocztku ostatniego tygodnia, ktry Jezus przey w Jerozolimie* i opisa dramatyczne wydarzenia tych kluczowych dni z uczuciem i z dokadnoci naocznego wiadka. Ale zanim przeledzimy, co robi w tym czasie, musimy cofn si do przeszoci i powiedzie, co o nim wiemy.

Odkrycie wiadka wykluczonego W latach osiemdziesitych XX wieku katolicki uczony Raymond E. Brown, odkry" oficjalnie ukochanego ucznia" i udowodni, e chodzi o trzynastego mczyzn, ktrym nie by wity Jan Ewangelista: Jest rzecz oczywist, e ucze, ktrego Jezus umiowa, by postaci historyczn i towarzyszem Jezusa"**. Ten nieznany wiadek, prawdziwy czowiek w elaznej masce" pierwszego Kocioa, pojawia si osiem razy w IV Ewangelii, albo wyranie, albo poprzez aluzje bez adnej dwuznacznoci. I tak rozdzia 21 przedstawia krtki pobyt Piotra i szeciu innych uczniw nad Jeziorem Galilejskim, dokd uciekli natychmiast po ukrzyowaniu Chrystusa. Autor pisze tak: Byli razem Szymon Piotr, Tomasz, zwany Didymos, Nataniel z Kany Galilejskiej, Jan i jego brat Jakub (synowie Zebedeusza) oraz dwaj inni z jego uczniw", nie podajc ich imion. Kim s ci dwaj uczniowie? Troch dalej jeden z nich znowu pojawia si w tekcie: Piotr, obrciwszy si, zobaczy idcego za sob ucznia, ktrego miowa Jezus"***. To znowu on trzynasty aposto i w tej scenie jest
* Op. cit., od 13 rozdziau IV Ewangelii (J) a do rozdziau ostatniego. ** Raymond E. Brown, Amerykanin, w tym czasie czonek Papieskiej
Komisji Biblijnej, najwikszy autorytet katolicki w sprawach dotyczcych Biblii. La communitaute clu disciple bien-aime, wyd. Cerf, Pary 1983, str. 34. *** Op. cit. J 21, 2 i 20.

400

wyranie powiedziane, e to kto inny ni syn Zebedeusza, aposto Jan, ktrego tradycja nazywa Ewangelist".
* * *

Po spotkaniu nad brzegiem Jordanu spdzi cay dzie z rabbim, ktrego wtedy pozna. Nie doczy jednak do czterech pozostaych, ktrzy towarzyszyli Jezusowi, gdy opuci on Jana Chrzciciela, by wrci do Galilei. Poszli za nowym nauczycielem, ale i oni wrcili do siebie, podczas gdy on mieszka w Jerozolimie. Zna dobrze to miasto. Jego opisy w IV Ewangelii s dokadne, barwne, potwierdzone w trakcie bada archeologicznych. Posiada dom, stojcy niedaleko od domu kapana Kajfasza, w zachodniej dzielnicy miasta, zamieszkanej przez ludzi bogatych, pilnie strzeonej przez ydowsk policj*. Jak wszystkie wille tej dzielnicy jego dom by obszerny, z wysok sal na pierwszym pitrze, gdzie mogo si pomieci okoo stu osb. To w tej sali Jezus spoy swj ostatni posiek, to tutaj wikszo przeraonych uczniw ukrya si po egzekucji ich Nauczyciela, zanim uciekli do Galilei. W tym samym domu schronili si uciekinierzy, gdy powrcili do Jerozolimy kilka tygodni po 7 kwietnia 30 roku. Pozostali w nim tak dugo, a uznali, e mog bezpiecznie pokaza si w miecie. W tej samej sali miao miejsce niezwyke wydarzenie, ktre Koci nazywa cudem Zielonych wit. Byo to 29 maja, pidziesit dni po ydowskim wicie Paschy w 30 roku. Podj wic ryzyko przyjcia i ukrycia u siebie wsplnikw ukrzyowanego. Odda im tym samym ogromn przysug. W tym czasie by jeszcze solidarny z grup apostow.
* * *

Ta zgoda nie trwaa jednak dugo. Jego imi, fakt jego istnienia zostao cakowicie wymazane z ksig Nowego Testamentu oprcz
* Te dokadne dane zostay przedstawione przez ekip J. Charleswortha w Jesus and the Dead Sea Scrolls, Nowy Jork, Doubleday, 1992.

401

IV Ewangelii, ktra jest relacj sporzdzon przez niego samego. Pawe odby trzy oficjalne podre" do Jerozolimy ( w 39 r., 48 r. i potem w 52 r.) i za kadym razem podawa szczegy swoich spotka z filarami", to znaczy z tymi, ktrzy mieli najwiksze znaczenie w rodzcym si Kociele. Ale umiowany ucze" nigdzie nie zosta wspomniany ani bezporednio, ani w aluzjach. Czy nie byo go ju w Jerozolimie, czy zachowywa milczenie, ktre mu narzucono? Apostoowie w swej nienawici posunli si tak daleko, e zniszczyli pami o nim, Rwnie on nie darzy ich mioci. Zwrcono uwag na to, e w IV Ewangelii sowo apostolo" nie zostao ani razu uyte w odniesieniu do dwunastu apostow. Jakby autor pragn odmwi im prawa do tego oficjalnego honorowego tytuu, bo jego zdaniem na miano apostolo Boga zasugiwa jedynie Jezus.

Wybitna osobisto By bogaty, posiada duy dom. To jeden z jego sug przeprowadzi dyskretnie rabbiego i jego grup przez dzielnic zachodni, gdzie galilejski akcent i ndzny wygld natychmiast by ich zdradziy. Jezus starannie przygotowa swe potajemne wejcie do miasta, zosta ustalony jaki sygna midzy nim i jego przyjacielem, o ktrym uprzedzi uczniw: I posa dwch swoich uczniw z tym poleceniem: Idcie do miasta, a spotka was czowiek nioscy dzban wody. Idcie za nim i tam, gdzie wejdzie, powiedzcie gospodarzowi: Nauczyciel pyta, gdzie jest dla Mnie izba, w ktrej mgbym spoy Pasch z moimi uczniami? On wskae wam na grze sal du, usan i gotow*.

* Op. cit., Mk 14, 13-15.

402

Ten anonimowy waciciel domu to trzynasty aposto, ktry zosta potraktowany w tym fragmencie jako kto obcy, jakim przecie by dla Kocioa w momencie, kiedy Marek pisa swoj Ewangeli niedugo przed 70 rokiem. Jest to jedyny fragment w ewangeliach synoptycznych*, w ktrym pojawia si ukradkiem cie tego czowieka. Gdy apostoowie usuwali wszystkie lady jego egzystencji, nie pomyleli o tym szczegle o nioscym wod sudze, ktry by jednym z nich, ich bratem, a potem uratowa im ycie. Czterdzieci lat pniej sta si dla nich obcym, wrogiem, ktrego imienia si nie wymawia. Szczeg ten jest potwierdzony przez tych, ktrzy o tym pisz, bo po prostu nie mogli postpi inaczej. wiadczy on o bliskich relacjach, zaufaniu i przyjani, jakie zrodziy si midzy Jezusem i tym, ktry jako pierwszy spotka go, gdy wraca z pustyni. Ta zayo, jakiej nie dostpio pozostaych dwunastu apostow, musiaa wzbudzi w nich bezlitosn zawi. Jako czowiek bogaty zna ludzi wysoko postawionych. Sam przyznaje, e jest znajomym arcykapana Kajfasza, ktry by jego ssiadem i zarazem najwyszym autorytetem dla Izraela. Bywa w paacu kapana, suba od razu go poznaje i pozwala mu tam swobodnie wchodzi. Zupenie inaczej ni Piotr, ktry nie mie wej do rodka i pozostaje na dworze. A szed za Jezusem Szymon Piotr razem z innym uczniem. Ucze ten by znany arcykapanowi i dlatego wszed za Jezusem na dziedziniec arcykapana, podczas gdy Piotr zatrzyma si przed bram na zewntrz. Wszed wic w drugi ucze, znany arcykapanowi, pomwi z odwiern i wprowadzi Piotra do rodka**.
* Ewangelie synoptyczne to trzy ewangelie Mateusza, Marka i ukasza (w przeciwiestwie do IV Ewangelii nazywanej Ewangeli w. Jana). ** Op. cit., J 18, 15-16.

403

W dalszym cigu bez imienia, okrelany jedynie zwrotem inny ucze", to on, ten sam czowiek znad Jordanu i znad Jeziora Galilejskiego. I to on przedstawi Jezusa wanym osobom w Jerozolimie, takim jak Nikodem (czonek rady pastwa), azarz (bogaty waciciel), Jzef z Arymatei, ktry udostpni rodzinny grb na czasowe pochowanie w nim zwok ukrzyowanego. Z tymi zamonymi osobistociami, wpywowymi ludmi, urzdnikami, rabbi z prowincji nie mgby si spotka w stolicy bez porednictwa swojego przyjaciela. Ludzie ci nie naleeli do grona tych, ktrych Jezus odwiedza w Jerozolimie, bdc w niej tylko przejazdem. Odegraj oni istotn rol w ostatnich dniach ycia Jezusa i nie przypadkiem wspomniano o nich tylko w IV Ewangelii.

Esseczyk? Nazarejczyk? Jedno jest pewne trzynasty aposto w chwili, gdy spotyka Jezusa, by jednym z uczniw Jana Chrzciciela, podobnie jak czterej Galilejczycy, z ktrymi wwczas przebywa. I tylko poruszenie wywoane przepowiedni Jana Chrzciciela mogo zbliy na moment ludzi z tak odlegego pod wzgldem spoecznym i kulturowym rodowiska, jak bogaty przedsibiorca z Jerozolimy i biedni rybacy. Oni wszyscy, caa pitka, byli wic baptystami. Baptyci tworzyli grup , ktra oderwaa si od wityni, od jej kultu, skorumpowanej hierarchii, od jej ukadw z pienidzmi, wadz i rzymskim okupantem. Baptyci zastpili ofiarny kult wityni przez obrzd zanurzenia w wodzie, ktry zapewnia im wewntrzne oczyszczenie. Najbardziej znani wrd baptystw s esseczycy, obecni na caym terytorium Izraela i w Syrii. Obmywanie w wodzie, ktre stosowali codziennie, byo ich gwnym obrzdem, jak te cile okrelony rytualny posiek. Naukowcy uwaaj, e Jan Chrzciciel, 404

zanim zosta pustelnikiem na brzegach Jordanu, by czonkiem jednej z esseskich wsplnot, by moe w Qumran. Czy trzynasty aposto, bdc baptyst, poniewa towarzyszy Janowi, by rwnie esseczykiem? Nie mona tego stwierdzi z ca pewnoci. Jednak liczne oznaki w IV Ewangelii wskazuj na silny wpyw esseczykw zarwno na niego samego, jak te na wsplnot, ktra pniej wok niego si utworzya. Jeli robi z niego wieckiego esseczyka, wykraczam oczywicie poza fakty ustalone w historii, ale pozostaj w krgu prawdopodobiestwa.
* * *

Trzeba wiedzie, e mona byo zosta baptyst na jaki czas. Wielu ydw decydowao si na prb ycia z tymi ludmi pustyni, jak na przykad Jzef Flawiusz, ktry nie kryl tego, e przebywa okresowo z esseczykami (i innymi ydowskimi sektami), by w kocu zosta faryzeuszem. Jedn z tych sekt bya sekta nazorejczykw, ktra popadaby w zapomnienie, gdyby nie nalea do niej sam Jezus. Wiemy o nich bardzo mao, tyle e stanowili cz ruchu baptystw. W sposb nieoczekiwany kontynuacj ich myli odnajdujemy w Koranie, ktry czsto o nich wspomina i czerpie natchnienie z ich szczeglnej koncepcji pojmowania osoby Jezusa. Trzynasty aposto w IV Ewangelii, ktrej jest autorem, jako jedyny mwi jasno o przynalenoci Jezusa do nazorejczykw. Dwa razy kae stranikom wityni (wysanym do pojmania Jezusa) powiedzie, e szukaj Jezusa Nazorejczyka"*. On rwnie jako jedyny powiadcza, e napis umieszczony na krzyu, ktry nis skazaniec, zawiera sowa Jezus, nazoreski, Krl ydowski"**. Tymczasem ewangelie synoptyczne w opisie Mki jednogonie i kategorycznie stwierdzaj , e zgodnie z rzymskim
* Op. cit., J 18, 5 i 7. ** Op. cit., J 19, 19.

405

obyczajem napis zawiera jedynie oficjalne uzasadnienie skazania na ukrzyowanie, a wic byy to sowa: Jezus, Krl ydowski". Czy skazany nalea do takiej, czy innej ydowskiej sekty w ogle nie interesowao okupanta. Stawiam hipotez, e trzynasty aposto, jeli by esseczykiem, to bez wtpienia by rwnie nazorejczykiem jak Jezus i std jego zadziwiajcy upr, by podkrela ten fakt. Przynaleno do tego samego duchowego ruchu musiaa by dla tych dwch mczyzn dodatkowym elementem ich przyjani, wsplnoty, bliskoci. W ewangeliach synoptycznych sowo nazoreski" przeksztacono w nazareski" czyli mieszaniec Nazaretu albo nawet nazireski" co miao oznacza, e zoy luby naziratu. To jedna z najzrczniejszych manipulacji ewangelistw. Nie chcieli dopuci do tego, aby potomno dowiedziaa si o nazoreskiej przeszoci Jezusa i dlatego jego baptystyczne korzenie musiay znikn z pamici ludzi. Tak wic ewangelici uczynili Jezusa mieszkacem Nazaretu (Jezus z Nazaretu), gdy tymczasem wykopaliska wykazay, e nie ma adnego ladu istnienia miasteczka Nazaret w I wieku, a i Jzef Flawiusz, ktry bardzo skrupulatnie wymienia wszystkie miejscowoci w Galilei, nie wspomina o Nazarecie, skd miaby pochodzi bohater nawrconych na chrzecijastwo ydw, o ktrym przecie sysza. Jezus z Nazaretu, jak to si zazwyczaj tumaczy? Nie, Jezus Nazarejczyk.

A wity Jan Ewangelista? A do ostatnich czasw uczniem, ktrego Jezus umiowa" by wskazywany przez Koci Jan syn Zebedeusza, zwany Ewangelist. Kim by ten Jan aposto? Znamy jego zawd: by rybakiem znad Jeziora Galilejskiego. Podobnie jak Piotr i jego brat Andrzej,
406

ale oni posiadali jedynie d, na ktrej pracowali sami. Piotr czsto skary si, e pow by bezowocny... Natomiast Jan pracowa ze swym ojcem Zebedeuszem, ktry mia ekip robotnikw*. Jan nie jest wic tak biedny jak Piotr, ktry czsto ata sieci obok niego**. Robotnik rybak, Galilejczyk, ktry zapewne nie chodzi do szkoy przy synagodze, poniewa po mierci Jezusa zosta aresztowany w tym samym czasie co Piotr przez ydowskie wadze. One za: Widzc odwag Piotra i Jana, a dowiedziawszy si, e s oni ludmi nieuczonymi i prostymi, dziwili si"***. Jestemy wic okoo roku 31. Jan zosta przedstawiony jako czowiek nieuczony, nieumiejcy ani czyta, ani pisa. W jaki sposb ten przywizany do swych sieci rybak znajcy tylko jzyk aramejski, uywany w Galilei, mgby by autorem Ewangelii noszcej jego imi, ktrej liczne fragmenty s napisane w jzyku greckim i to grek niezwykle pikn, poetyck? Jakim sposobem miaby napisa potem Ksig Apokalipsy wyrniajc si gbok znajomoci wschodnich mitw i religii, pen odniesie zwizanych z kultur, nawet dzi trudnych do zrozumienia dla nowoytnych specjalistw? Jak i skd miaby zna tak dobrze miasto Jerozolim, jej ulice i sadzawki do ablucji, skoro bywa tu rzadko i tylko po to, eby zoy ofiar w wityni? A przede wszystkim, czy mg by dobrym znajomym Kajfasza, pierwszej osoby we wadzach ydowskich, wchodzi do jego paacu i swobodnie z niego wychodzi (przecie Piotr, jego rodak, zosta przy bramie)? I jeszcze jedno: wiemy z pewnego rda, e Jakub syn Zebedeusza, brat Jana, zosta city przez krla Heroda w 44
* Op. cit., Mk 1, 20. ** Op. cit., k 5, 1-10 *** Op. cit., Dz 4, 13 idiotai nieuczeni, kai fgrammatoi proci.

407

roku*. Z charakterystyczn dla niego erudycj ojciec M.E. Boismard dowodzi w 1996** roku, e wedug wszelkiego prawdopodobiestwa Jan zosta zabity jednoczenie ze swym bratem Jakubem, skazany take na cicie gowy przez Heroda. Jeli Jan zmar w 44 roku, kiedy nie napisano jeszcze adnej Ewangelii, jak mg by autorem Ewangelii noszcej jego imi, ktrej ostatnia redakcja datowana jest na rok 100, a mo e i pniej? Nie, Jan aposto, czowiek, ktry cae ycie trzyma w rkach jedynie sieci i nigdy nie mia w nich rylca, niczego nie napisa. Wobec tego kto jest autorem Ewangelii wedug witego Jana***?

Ewangelia w przebraniu Kady, kto czyta ten tekst, musi zwrci uwag na wielkie rnice w sownictwie, stylu, wyraaniu si, wrcz w samej doktrynie, ktrymi charakteryzuj si poszczeglne strony, paragrafy, czasami nawet linijki. Trzeba wobec tego zda sobie jasno spraw, e mamy tu do czynienia nie z jednym autorem, ale z wieloma. Czy mona powiedzie co wicej? Przede wszystkim zauwaamy, e ta Ewangelia naszpikowana jest krtkimi, niezwykle ywymi reportaami". Na przykad scena, gdy po siedemdziesiciu dwch godzinach od mierci Jezusa wszyscy skryli si w duej sali domu pooonego w zachodniej dzielnicy Jerozolimy:

* Op. cit., Dz 12,2. ** Marie-Emile Boismard, katolicki dominikanin: Le Martyre de Jean l'apptre, Pary, Gabalda, 1996. *** Pomijam problem trzech listw apostolskich przypisywanych Janowi, jak rwnie Ksig Apokalipsy, bo gdybym si nimi zaj, zaprowadzioby to nas zbyt daleko.

408

A pierwszego dnia po szabacie, wczesnym rankiem, gdy jeszcze byo ciemno, Maria Magdalena udaa si do grobu i zobaczya kamie odsunity od grobu. Pobiega wic i przybya do Szymona Piotra i do drugiego ucznia, ktrego Jezus kocha, i rzeka do nich: Zabrano Pana z grobu i nie wiemy, gdzie Go pooono". Wyszed wic Piotr i w drugi ucze i szli do grobu. Biegli oni obydwaj razem, lecz w drugi ucze wyprzedzi Piotra i przyby pierwszy do grobu. A kiedy si nachyli, zobaczy lece ptna, jednake nie wszed do rodka. Nadszed potem take Szymon Piotr, idcy za nim. Wszed on do wntrza grobu i ujrza le ce ptna oraz chust, ktra bya na Jego gowie, lec nie razem z ptnami, ale oddzielnie zwinit na jednym miejscu*.

Zalety wizualne tego krtkiego opisu s zadziwiajce. Dowiadujemy si, e byo jeszcze ciemno, e obaj, w mroku witu tego dnia, 9 kwietnia, pobiegli razem, e drugi ucze wyprzedzi ociaego towarzysza. Syszymy niemal, jak Piotr nadbiega, ciko dyszc. Ptna opisane s sowami kobiety... Ta precyzja jest znakiem fabrycznym trzeciego apostoa, drugiego ucznia. Ewangelie Marka, ukasza i Mateusza zostay spisane pniej, wiele w nich retuszy dokonanych z mniej lub bardziej jawnymi intencjami. W powyszym fragmencie z IV Ewangelii nic nie zostao wyretuszowane to relacja jedynego naocznego wiadka wydarze. On opowiada, nie interpretuje. Przekazuje to, co widzia.

IV Ewangelia pena jest takich ywo nakrelonych scen. Jeli czytelnik przeczyta je z uwag, natychmiast zauway rk trzynastego apostoa: pierwsze spotkanie, o ktrym ju wspominalimy (J 1, 35 do koca). Potem waniejsze wydarzenie: Jezus
* Op. cit., J 20, 1-7.

409

przebywa w Galilei, jego przyjaciel spotyka go dopiero wtedy, gdy wjeda do Jerozolimy z okazji ydowskiego wita. W tym fragmencie opisuje to, co go najbardziej uderzyo: wydarzenia na placu przed wityni (J 2, 13-25), uzdrowienie paralityka (J 5) i niewidomego od urodzenia (J 9), epizod z kobiet cudzoon (J 8), wskrzeszenie azarza (J 11) i jego gocinno (J 12, 1-11)... Poza tymi doskonaymi opisami czsto znajdujemy drobne zapisy rozrzucone po caym tekcie, ktry przetrwa do naszych czasw. Poczynajc od rozdziau 13., autor stawia spraw jasno: Jezus przyby do Jerozolimy po to, aby tu umrze. Trzynasty aposto nie spuszcza go z oka, odkd wjecha do miasta, towarzyszy mu a do koca, wchodzi do pustego grobu, a potem ma miejsce niespodziewane spotkanie nad brzegiem Jeziora Galilejskiego. Jego wiadectwo godne jest Grand Reportera, jednego z naszych wspczesnych tabloidw. Wszystkie te drobne fragmenciki, zapisy naocznego wiadka z pierwszego planu, okrelam w mojej powieci jako relacj trzynastego apostoa". Nie jest to ewangelia jak Ewangelia Marka, ktrego zamiarem byo przedstawi biografi Jezusa. Z niej czerpali natchnienie dwaj pozostali synoptycy. Nie, ten czowiek wspomina fakty istotne dla przyjani zrodzonej dwa lata wczeniej nad brzegiem Jordanu. Jego opis przedstawia istot ludzk w trakcie wewntrznych przemian, kiedy czowiek si realizuje", jak to powiedzia pi wiekw wczeniej Siddhartha Gautama, Budda. Nasz kronikarz podziwia jego prostot , przystpno, sposb wyraania si i yw, ciep osobowo. I nagle, niespodzianie, przedstawia go jako czowieka cakowicie oddanego Bogu, Bogu Mojesza, ktrego imienia nikomu nie wolno wypowiedzie, ktrego Jezus nazywa abba ojciec. Trzynasty aposto milczy wtedy, gdy czuje, i jest niegodny bliszej zayoci z Nauczycielem. Z ogromn niemiaoci cofa si przed tajemnic niezmierzonej, przyprawiaj cej o zawrt gowy gbi.
410

Inni jednake nie bd mieli skrupuw wynikajcych z przyjani i strachu przed tym, co niewypowiedziane. Nie zaley im na tym, by by wiernymi czowiekowi, ktrego sowa i czyny opisuj. Posuwaj si dalej nad to, co powiedzia, co zrobi, eby stworzy z niego nadczowieka wcielonego boga. eby zrozumie, jak przez dokonywane w miar upywu czasu poprawki i ukrywanie pewnych faktw zostaa zmieniona relacja trzynastego apostoa, a co za tym idzie osobowo Jezusa, musimy zainteresowa si tym, co ten czowiek z Jerozolimy robi po wydarzeniach opisanych na kocu IV Ewangelii. Co si z nim dziao w tym okresie, gdy Jezus po swojej mierci jest najpierw opisywany przez Koci jako zmartwychwstay czowiek, a nastpnie jako Bg, rwny stwrcy wszechwiata? Dziki drobiazgowym poszukiwaniom ustalono to, o czym Ewangelie w ogle nie wspominaj, e wok trzynastego apostoa utworzya si wsplnota, ktrej przyszo okazaa si skomplikowana. Te wanie trudne losy wsplnoty umiowanego ucznia pozwalaj wyjani zoono IV Ewangelii i znajdujce si w niej oczywiste sprzecznoci. Wsplnota umiowanego ucznia* Koci pierwotny nie by, jak go sobie teraz wyobraamy, jednolit grup, zjednoczon koncepcj Jezusa. Tworzyy go wsplnoty zgrupowane wok ktrego z apostow, ktry peni rol punktu odniesienia i sztandaru. Dobrze opisuje t sytuacj Pawe z Tarsu w jednym ze swych autentycznych listw:
* Prace Raymonda E. Browna (1983), wspominane wyej, pomogy mi wypracowa wasne hipotezy. Ten znakomity uczony otworzy drzwi, cho nie zdoa przekroczy wszystkich i wkrtce potem zosta wykluczony ze swego Kocioa. Ja nie mam takich ogranicze i mog zapuci si tam, gdzie on musia zadowoli si jedynie przypuszczeniami. To, co przedstawiam poniej, jest istotn, zawart w kilku wierszach, rekapitulacj bada i prac.

411

Myl o tym, co kady z was mwi: Ja jestem Pawa, a ja Apollosa; ja jestem Kefasa, a ja Chrystusa"*. Inaczej mwic, wielu apostow (lub ludzi z ich otoczenia) zaoyo jaka wsplnot, ktra naleaa" do swego zaoyciela. Dzieje Apostolskie opisuj trzy z tych wsplnot, ktre byy w opozycji do siebie i bardzo si zwalczay, a wrd nich obejmujc wikszo wsplnot starego Piotra, ktry rzdzi ni elazn rk a do czasu, gdy ostatecznie nakazano mu opuci Palestyn. Wtedy zastpi go w Jerozolimie Jakub, rodzony brat Jezusa, ktry stopniowo sta si przywdc tych, ktrym pniej nadano nazw (termin zbyt oglny na to, eby by waciwy) judeochrzecijan. A potem na scenie pojawia si, robic wok siebie duo szumu, nowa posta Pawe z Tarsu. Ten yd, wychowany w kulturze greckiej, nie zna Jezusa, nie mg wic pretendowa do tytuu apostoa. Domaga si go jednak w sposb natarczywy, twierdzc, i jest apostoem z woli Boga**, a nie dlatego, e spotka Jezusa nad Jordanem. Okazywa nawet pogard oficjalnym apostoom: , jakimi dawniej byli, jest dla mnie bez znaczenia!"***. Jak wida, tworzyy si w caym basenie Morza rdziemnego liczne wsplnoty powoujce si na niego, a niektre przez swoje liturgiczne hymny dadz wyraz wierze w bosko Jezusa ****. Stwierdzono, e w Palestynie moga istnie czwarta wsplnota, ktr zgromadzi wok siebie trzynasty aposto. Wsplnota ta, podobnie jak jej zaoyciel, zostaa wykrelona z pamici Ko* Biblia Tysiclecia, op. cit., 1 Kor 12. ** Biblia Tysiclecia, op. cit., 1 Kor 1... *** Biblia Tysiclecia, op. cit., Ga 2, 6. **** Sam Pawe w listach, ktre uznano za napisane przez niego, nie czci Jezusa jako boga. Podkrela jedynie dystans oddzielajcy czowieka Jezusa, zrodzonego z kobiety, zrodzonego z ludzkiego ciaa od Boga stwrcy. To wsplnoty zaoone przez niego (Efezjan, Filipian, Kolosan) zrobi ten krok do przodu z pewnoci ju po mierci swego zaoyciela.

412

cioa. Szczegowe badanie IV Ewangelii i listw powiconych witemu Janowi daje jednak pewne wyobraenie ojej burzliwym losie. Najpierw wok umiowanego ucznia zgromadzili si ydzi, ktrzy przybyli do Jezusa. I to tej pocztkowej grupie przekaza bez wtpienia swoje wspomnienia o Jezusie, jakiego zna dotyczce pobytu Nauczyciela w Jerozolimie. W przeciwiestwie do tego, co spotkao ewangelie synoptyczne, tego naocznego wiadectwa, cenniejszego od czegokolwiek innego, nigdy nie poddano adnej modyfikacji. I nigdy nie miao ono znikn pozostao fundamentem wsplnoty, ktra wraz z upywem czasu ulegaa r nym zmianom. Wsplnota ta ya w otwartym rodowisku, w centrum burzliwych wydarze, ktre trudno nam sobie wyobrazi . Musiaa zmierzy si ze wszystkimi tendencjami, ze wszystkimi grupami nacisku. Pierwsze zderzenie to konfrontacja z apostoem Piotrem i jego zwolennikami, ktrzy wkrtce zaczli gosi, e s w Judei jedynymi przedstawicielami susznej myli". Spr midzy pierwszym z apostow i trzynastym by gwatowny, na co jest w IV Ewangelii wiele wiadectw. Std zapewne uczucie wykluczenia, ktre bdzie towarzyszy wsplnocie trzynastego apostoa a do koca, i to do tego stopnia, e mona by wrcz mwi o ukrytym przeladowaniu", jakie spotkao wsplnot umiowanego ucznia ze strony ju wtedy dominujcego Kocioa Piotra. Potem dochodzi do konfrontacji z ydami. Nieufno wobec tej wsplnoty przeradza si w nienawi, a w kocu dochodzi do wykluczenia z synagogi, co pocztkowo na terytorium ydowskim spotykao wszystkich chrzecijan". Wreszcie dochodzi do spotkania z nie-ydami, uwaanymi przez ydw za pogan". Ich filozofia i tajemnicze obrzdy bd fascynacj dla rodzcego si chrzecijastwa i pozostawi na nim widoczne pitno. Pod naciskiem tych sprzonych wpyww we wsplnocie
413

trzynastego apostoa pojawiy si silne wewntrzne napicia. Podstawowym problemem, z ktrym Koci bdzie si boryka przez siedem stuleci, bya tosamo Jezusa, ktrego coraz rzadziej nazywa si nazoreczykiem ", a coraz czciej Chrystusem". Jednoczenie jednak termin ten nadal nie oznacza cakowitego ubstwienia przyjaciela poznanego nad brzegiem Jordanu. Specjalici nazywaj to chrystiologi nisz": Jezus nie jest ju zwykym czowiekiem, ale znajduje si jeszcze w sferze tego wiata. * * * W trakcie tego okresu tosamociowego ksztatowania si du rol odegrali Samarytanie. Byli to ydzi, ktrzy wskutek licznych schizm w judaizmie porzucili kult wityni Jerozolimskiej. Dla ortodoksyjnego yda byo to jedyne miejsce, gdzie mg dostpi pojednania z Bogiem przez ofiar ze zwierzt. Miejsce to byo sercem, dusz Izraela. Samarytanie odmawiaj udziau w ceremoniach w wityni i na grze Garizim (w centrum Samarii) tworz swoje miejsce kultu. Potem ich religijne koncepcje ulegy ewolucji, oddaliy si od koncepcji judaizmu ortodoksyjnego. Wedug Samarytan Jezus nie musia pochodzi z rodu Dawida*. Dlatego atwiej im przyszo przyj, e czowiek ten by rzeczywicie Chrystusem, Mieli wicto pewien znaczywpyw Mesjaszem. na to, w jaki sposb, i to do szybko, zmieniaa si koncepcja tosamoci Jezusa wrd ludzi otaczajcych trzynastego apostoa. Jedynie IV Ewangelia w dugim rozdziale 4. opowiada o pobycie Jezusa w Samarii. Narrator precyzuje, e ...prosili Go, aby u nich pozosta. Pozosta tam zatem dwa dni"**. Jeli si wie,
* I wanie dlatego w prologach do swych Ewangelii Mateusz i ukasz wpisuj Jezusa (z mniejszym lub wikszym naciskiem oraz z mniejszym wikszym szczciem) w lini rodu Dawida. ** Biblia Tysiclecia, op. cit., J 4, 40.

414

jak starannie ydzi unikali wszelkiego kontaktu z Samarytanami, do tego stopnia, e nadkadali znacznie drogi, eby tylko nie przechodzi przez ich teren, ktry znajdowa si na wielkim szlaku na Pnoc, to staje si jasne, e rozdzia 4. znalaz si tam nie przez przypadek. W IV Ewangelii nic nie jest anegdotyczne. Przeczytajcie cay rozdzia, a znajdziecie w nim literacki pazur trzynastego apostoa, dbao o przedstawienie rzeczy widzianych, codziennej rzeczywistoci, drobnych szczegw o umiowanym przyjacielu. Autor opowiada, e Jezus przeby pieszo dug drog i ...zmczony... siedzia sobie przy studni. Byo to okoo szstej godziny". A wic pora, gdy soce stoi wysoko na niebie. Jak mona si spodziewa, Jezus czu pragnienie. Przybya kobieta, Samarytanka podwjnie nieczysta dla ydowskiego mczyzny. Kiedy Jezus zobaczy, jak wpuszcza ona dzban do studni, powiedzia do niej: Daj mi si napi... a dam ci wody ywej". A ona mu na to: Panie, nie masz czerpaka, a studnia jest gboka. Skde wic wemiesz wody ywej? [...] Daj mi tej wody, abym ju nie pragna i nie przychodzia tu czerpa *". Tego typu scenka jest wyjtkowa i nie znajdziemy podobnych w pozostaych Ewangeliach. Ale aden z tamtych trzech autorw nie widzia tego, co opisywa. Ten rozdzia zawiera najwaniejszy element przesania trzynastego apostoa: potpienie dawnych kultw i rytuaw, zastpionych przez kult w duchu i w prawdzie". Jezus w najgortszej porze dnia poufale rozmawia z obc kobiet i prosi j, by daa mu pi... A ona mu mwi (przekazuje to nam trzynasty aposto): Panie, widz, e jeste prorokiem". Jedno zdanie jednak nie pochodzi na pewno od narratora. Dorzucia je potem, pod wpywem Samarytan:

* Biblia Tysiclecia, op. cit, J 4, 6-15

415

Wiem, e przyjdzie Mesjasz, zwany Chrystusem. A kiedy on przyjdzie, objawi nam wszystko. Powiedzia do niej Jezus: Jestem nim ja, ktry z tob mwi"*. Tylko pod tym warunkiem Samarytanie mogli przyczy si do nowego proroka. Musieli uzna i powiedzie gono, e to on jest ich Mesjaszem, tym, na ktrego czekali, a nie ten, ktrego spodziewali si ydzi. Wida na tym przykadzie, jak pierwotna opowie trzynastego apostoa zostaa zmodyfikowana przez dorzucenie krtkich zda, drobnych sw, ktre potem ju nie znikny.

Ten epizod pozwala nam wnie poprawk do tego, co powiedzielimy na pocztku. Tak, trzynasty aposto by kim znacznym w Jerozolimie. Nie towarzyszy Jezusowi w jego wdrwkach po Galilei, ale by z nim w kilku miejscach: w Samarii, a troch wczeniej na weselu w Kanie Galilejskiej (J 2, 1-12), ktrego opis jest mieszanin bezdyskusyjnego naocznego wiadectwa i interpretacji dorzuconych przez tych, ktrzy przyszli po nim.

Rozam we wsplnocie Od tego momentu wszystko staje si bardziej zagmatwane. Odnosi si wraenie, e przyczynili si do tego najlepsi specjalici**. Mona nawet powiedzie, e pierwszy wikszy kryzys w Kociele nastpi w 48 roku podczas soboru zwanego niekiedy Soborem Jerozolimskim. Mia on miejsce osiemnacie lat po mierci Jezusa. Doszo do konfrontacji dwch opozycyjnych wobec siebie ugrupowa. Jedno z nich to miejscowi ydzi,
* Biblia Tysiclecia, op. cit., J 4, 19, 25-26. ** Georg Richter, Marie E. Boismard, Wolfgang Langbrandtner, Raymond E. Brown, John P. Meier...

416

o ktrych Pawe wypowiada si ironicznie, e kontynuuj stary judaizm, jakby Jezus nigdy nie istnia. S mocno przywizani do zakazw dotyczcych jedzenia, obowizujcych w ortodoksyjnym judaizmie, oraz do tradycji obrzezania. Po drugiej stronie byli Grecy" Pawa, ydzi z diaspory, ktrzy pragn li zostawi to wszystko i ruszy z misj Czonkowie w wiat. wsplnoty trzynastego apostoa znaleli si na uboczu kadej z tych tendencji, w opozycji do wszystkiego. Oni, ktrzy wyszli z judaizmu, wierni nauczaniu trzynastego apostoa, dla ktrych Jezus by najwikszym z prorokw, tym, co usun wszelkie zakazy dotyczce jedzenia, jak rwnie rytuay, w tym obrzezanie, stanli w opozycji do ydw ortodoksyjnych. Z kolei Samarytanie nie chcieli przyj koncepcji Pawa o osobie, ktr nazywa ju Chrystusem", co oznaczao, e wedug niego Chrystus by Mesjaszem. Ani jednym, ani drugim nie podobao si, e Pawe, ktry nigdy nie widzia Jezusa, twierdzi, e zna go tak samo dobrze, a nawet lepiej ni ich zaoyciel, ktry spotka Jezusa jako pierwszy nad brzegiem Jordanu i towarzyszy mu a do ukrzyowania. Oderwali si od Kocioa. Stali si dysydentami.
* * *

W rozdziale 28 mojej powieci Tajemnica trzynastego apostoa ukazuj zgromadzenie, na ktrym podjto t wan decyzj. Piszc, e tego wanie dnia doszo do ostatecznego rozamu midzy moim bohaterem, jego wsplnot i rodzcym si Kocioem, nie dysponowaem adnymi rzetelnymi historycznymi dowodami, ale wiem, e jest to cakowicie prawdopodobne.
* * *

W nastpnych latach wsplnota trzynastego apostoa, osabiona tym dowiadczeniem, zostaa zasilona nowymi czonkami przybyymi na pewno ze wiata greckiego. Pod ich wpywem Jezus coraz bardziej zdecydowanie jest przedstawiany jako rwny Bogu.
417

Dla Samarytan by ju Mesjaszem wicej ni czowiekiem, ale mniej ni Bogiem. Ten etap, do ktrego doszo pod wpywem nowych przybyszw (specjalici nazywaj ten etap chrystologi wysz"), ma zupenie inn skal. Jezus jest utosamiany z Bogiem Stwrc, opuszcza wiat ludzi, by znale si w boskiej orbicie. To cakowite wynaturzenie wiadectwa trzynastego apostoa, po prostu czysta Wsplnota zdrada.rozpada si wic na trzy grupy: 1. Ci, ktrzy doczyli do zwolennikw Pawa goszcego ide, e Jezus jest Bogiem, staa si pniej myl przewodni Wielkiego Kocioa. Popierajcy Pawa nie mieli jeszcze do koca sprecyzowanych pogldw. W nastpnym pokoleniu chrzecijanie wywodzcy si ze wsplnoty umiowanego ucznia, zgromadzeni wok prdu wikszociowego, poszli dalej. Mieszkali w basenie Morza rdziemnego, mieli spore kontakty z gnostycyzmem, niejednolit, popularn filozofi, szerzc si w Imperium Rzymskim. Z nieprawdopodobn odwag stosowali metodologi i sownictwo tej wanie filozofii, eby ostatecznie sformuowa bosko Jezusa. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w prologu do IV Ewangelii: Na pocztku byo Sowo, a Sowo byo u Boga, i Bogiem byo Sowo. Ono byo na pocztku u Boga. Wszystko przez Nie si stao, a bez Niego nic si nie stao, co si stao. [.-.} Na wiecie byo Sowo, A wiat sta si przez nie. A sowo stao si ciaem i zamieszkao wrd nas*.
* Biblia Tysiclecia, op. cit., J 1, 1-14 (fragmenty).

418

Trzy uwagi: Po pierwsze, naley czyta ten tekst po grecku. Nawet jeli zna si ten subtelny jzyk nie najlepiej, ucho natychmiast wychwyci, e jest to najwyszy poziom antycznej poezji. Ten, kto to napisa, nie by czowiekiem bez kultury", niewyksztaconym". Po drugie, kim jest Sowo? Ale to po prostu Jezus, ktry sta si Bogiem. Dla ydw wiernych Ksidze Rodzaju Bg jest przede wszystkim tym, ktry tworzy. Pismo wite zaczyna si od uroczystego owiadczenia: Beres'hit bara Elohim na pocztku Bg stworzy wiat. Prolog Ewangelii przedstawia to bliej: En archi hen o logos na pocztku byo Sowo. Po trzecie, precyzujc, e przez Nie wszystko si stao", nawet wiat materialny, autor unika puapki gnostycyzmu, ktry materi uznawa za nieczyst, a zatem nie moga by stworzona przez Boga. Autor IV Ewangelii umie zachowa filozoficzny klimat tamtych czasw, nie tracc przy tym z oczu swego celu, jakim byo wpisanie si w biblijn kontynuacj. 2. Ci, ktrzy odrzucali ide boskoci Jezusa, ale nie chcieli opuci swoich przyjaci z Jerozolimy i judaistycznych praktyk. Utworzyli wsplnot zgromadzon wok Jakuba, brata Jezusa. Po mierci Jakuba (w 62 roku) jego dzieo kontynuowali kuzyni, a potem powinowaci rodziny Jezusa a do przeksztacenia Jerozolimy przez cesarza Hadriana (w 130 roku) w Aelia Capitolina, miasta o charakterze greckim. Dynastia nastpcw Jezusa rzdzia wic w Jerozolimie od 58 do 130 roku, przez siedemdziesit dwa lata. Gdyby mg o tym wiedzie biedny rabbi, ktry nie mia nawet kamienia, aby zoy na nim gow! 3. Ci, ktrzy wbrew wszystkim i wszystkiemu pragn li pozosta wierni nauczaniu trzynastego apostoa. Uwaam, e mona ich okreli jako nazoreczykw, ktrych czsto czono z ebionitami, sektjudeochrzecijask. By to jednak ruch autonomiczny, przez wszystkich ustawicznie przeladowany. To oni byliautorami Ewangelii nazoreczykw, ktr zdy pozna Orygenes, zanim zniszczya j nienawi Kocioa. Niewykluczone, e

moe by czona z Ewangeli hebrajczykw, z ktrej zachowao si par linijek dziki Euzebiuszowi z Cezarei. Wielki Koci tak dokadnie wymaza wszelkie lady, e trudno jest mie w tej sprawie absolutn pewno. Nieoczekiwan kontynuacj nazoreczykw mona odnale w Koranie. Kady, kto czyta to dzieo w arabskim oryginale, zauway, e chrzecijan okrela si tam sowem naz'ra, czyli nazoreczyk. Autor Koranu opiera si na goszonej przez nazoreczykw koncepcji osoby Jezusa. Tak wic dziki Koranowi posiadamy wzgldnie obszern dokumentacj o tym, w jaki sposb w VII wieku nazoreczycy, ktrzy schronili si w Arabii (gdzie wreszcie nie musieli si ukrywa), zmieniali nauki trzynastego apostoa dotyczce Jezusa. Naleaoby pj tym ladem i dokadnie W Tajemnicy go zbada trzynastego . apostoa podjem prb przedstawienia tej zawikanej i penej luk historii od momentu zniknicia umiowanego ucznia a do koca IV wieku, kiedy to nazoreczycy pojawiaj si na nowo w tekcie Koranu.

Podwjny agent? Trzynasty aposto by bardzo blisko Jezusa w ostatnich dniach jego ycia. Wydarzenia potoczyy si wwczas bardzo szybko, cile si ze sob zazbiajc. Kade z nich miao znaczenie symboliczne, niekiedy wrcz zasadnicze dla powstania chrzecijastwa. Powrmy do najbardziej zagadkowego problemu, bo najgbiej ukrytego przez Koci w katakumbach niepamici. Kto zdradzi Jezusa? Kto go wyda i dlaczego? Zastosujemy tutaj ledcz metod policyjn*. Historyk jest
* Przedstawiam w skrcie dochodzenie prowadzone w r nych kierunkach, opublikowane w Dieu malgre lui, nouvelle enquete sur Jesus (Bg mimo woli, nowe dochodzenie w sprawie Jezusa). Znajduj si tam szczegowe rzeczowe informacje.

420

czasami detektywem" przeszoci. Zacznijmy wic od zbrodni, aby przej potem do zbrodniarza. Zbrodnia Jezus zosta zdradzony. Potwierdzaj to ydowscy dostojnicy. Nie mogli aresztowa Jezusa publicznie, bo chroniony by yw tarcz, ktr stanowi sprzyjajcy mu tum. Jedynie kto bardzo bliski, znajcy jego zwyczaje, mg wiedzie, gdzie i kiedy przebywa sam, tak, by mona byo go zatrzyma, nie wywoujc zamieszek w tym trudnym momencie. wiadkowie s zgodni: w nocy w czwartek 6 kwietnia wszyscy widzieli Judasza Iskariot prowadzcego stranikw do gaju oliwnego, gdzie schroni si Jezus. Wszyscy widzieli, jak skierowa si do obozu Galilejczykw, jak podszed do rabbiego i wskaza go ludziom Kajfasza. wiadectwa pochodz z rnych rde, ale si potwierdzaj. ledztwo je uprawomocnia. Powstaje jednak pytanie: jak doszo do tego, e Iskariota, ktrego przezwisko wskazuje na to, e by sympatykiem fanatycznych zelotw, znalaz si tego wieczoru na czele oddziau stranikw, cho by przecie ich wrogiem i starannie ich unika, gdy wszed do miasta kilka godzin wczeniej, prowadzony przez nosiciela wody. Odpowied brzmi: Bo przed kilkoma dniami spotka si z Kajfaszem i zawar z nim umow, e wyda Jezusa, za co otrzyma zapat. Oznaczaoby to, e Judasz samodzielnie podj inicjatyw, aby skontaktowa si z najwyszym ydowskim dostojnikiem. Czy jest to prawdopodobne? Jakim sposobem ten nic nieznaczcy yd, w dodatku Galilejczyk, ucze rabbiego, na ktrego wydano nakaz aresztowania, mg chodzi po dzielnicy penej policji, postawionej w stan pogotowia z powodu napywu pielgrzymw na wito Paschy? Przypumy, e jako mu si to udao, ale dlaczego nie zosta natychmiast rozpoznany i zatrzymany, gdy stan przed pilnie strzeon bram paacu Kajfasza? Jak to si stao, e potem najprociej w wiecie dopuszczono go przed oblicze najwyszego dostojnika pastwa?
421

Przy czytaniu Ewangelii trzeba zwrci uwag na to, z jak pogard mwi ydowscy dygnitarze o ludziach jego pokroju, z jakim lekcewaeniem traktowali lud, ten tum, ktry nie zna Prawa*. Mimo to biedny Galilejczyk spotyka si z arcykapanem, zawieraj ze sob umow. Tylko Kajfasz mg postawi kogo z tumu" na czele oddziau stranikw ze wityni, ktrzy zapewne niechtnie podporzdkowali si temu rozkazowi.
* * *

Konkluzja ledczego: Judasz zdoa wej do dzielnicy zachodniej i dotrze do drzwi paacu, bo kto go prowadzi. Wszed do rodka paacu, bo kto mu na to pozwoli. Spotka si z Kajfaszem, bo kto go mu przedstawi. Zawar z nim umow, bo kto go do tego zachci. Tego kogo atwo opisa. Z jednej strony musia dobrze zna Judasza, eby go przekona i przeama jego strach i skrupuy. Z drugiej strony musia dobrze zna miasto, topografi strzeonej dzielnicy, wejcie do paacu Kajfasza, jego uzbrojonych stranikw... no i oczywicie samego Kajfasza. Jeden czowiek odpowiada dokadnie temu opisowi: trzynasty aposto. Czy to oznacza, e czowiek z Jerozolimy by podwjnym agentem? Bliski przyjaciel rabbiego od dawien dawna goci go w miecie, przedstawi mu swoich znajomych, by przy nim a do momentu ukrzyowania... Czy by jednoczenie cichym wsplnikiem przygotowywanej od dawna zdrady, knujcym z byym terroryst , aby wyda Jezusa wadzom wityni on, ochrzczony przez Jana, nienawidzcy tych ludzi? Aby rozwiza ten problem, musiaem pozna dogbnie natur trzech ludzi, ktrych sylwetki utrwalone zostay przez cae wieki poprawnym politycznie przedstawieniem faktw Judasza, Kajfasza i Piotra. Trzynasty aposto, eby doprowadzi do
* Biblia Tysiclecia, op. cit., J 7, 49.

422

aresztowania Jezusa, musia wykorzysta sabostki kadego z nich. Jaki by cel tego niezrozumiaego postpowania? Opieram si tu w caoci na zbienych wskazwkach. Dla historyka to zapewne niewystarczajce dowody, szczeglnie gdy ma do czynienia z prawd propagandow szerzon od dwudziestu wiekw. Czy nie dotykamy samego serca legendy dotyczcej powstawania chrzecijastwa Zachodu? Wskazwki te jednake s wystarczajco przekonujce, eby zaproponowa rozwizanie, ktre bierze pod uwag ewangelie, ich kontekst i zarazem prawdopodobiestwo. Trzynasty aposto objawia si wic jako cichy wsplnik aresztowania Jezusa. Aresztowanie to nastpio w przededniu zamachu na dygnitarzy wityni. Ewangelici mwi o niespokojnej, bliskiej buntu sytuacji w Palestynie. Sugeruj nawet, i do buntu szykowali si niektrzy z apostow i e byli uzbrojeni. Nasz czowiek by jedynym, ktry mg oceni wag sytuacji, mia informacje brakujce apostoom, a im fanatyzm z pewnoci nie pozwala na obiektywn analiz. Oceni, e sytuacja jeszcze nie dojrzaa do buntu, do ktrego doszo trzydzieci osiem lat pniej, kiedy w wyniku wojny ydowskiej zeloci opanowali Jerozolim. Zdawa sobie spraw z niebezpieczestwa, jakie grozi Jezusowi, jeli zostanie on wmieszany w prb buntu z gry skazanego na niepowodzenie. Przychodzi mi wic na myl tylko jedno wytumaczenie: trzynasty aposto doprowadzi do aresztowania Jezusa po to, aby ukry go przed zalepionymi fanatyzmem apostoami. Ta hipoteza rzuca nowe wiato na osobowo dwch apostow, ktrym legenda ewangeliczna przyznaa znane nam role. Judasz sta si na zawsze wcieleniem Za, optanym przez Szatana, ktry dziaa przez niego. Piotr natomiast, skruszony rybak, ktremu przebacza sam Jezus, w nastpnych wiekach bdzie nadziej dla tych, ktrzy popeniwszy przestpstwo, mog liczy na rozgrzeszenie. Biedny, naiwny Judasz wzi udzia w zdradzie, speni rol
423

miecza" swych wsplnikw. W dramacie, jakim bya mier Jezusa, Judasz odegra rol instrumentaln: zosta donosicielem"*. Jak go osdza? Jeli patrze tylko na czyny, to jest winny wspuczestnictwa w zabjstwie. Ale jeli wemie si pod uwag jego intencje, gbok motywacj? Nie planowa tak strasznego finau jak jego wsplnicy. Nie jest bez winy, ale nie tak jak tamci. Judasz nie zdradzi... Popeni powany bd, bdc przekonany, i postpuje susznie"**.
* * *

Trzynasty aposto nie by naiwny. Mia trzewy pogld na ca sytuacj i widzc konieczno popiechu, podj inicjatyw, ktrej wycznym celem byo uratowanie przyjaciela, ukochanego Nauczyciela. Wypadki jednak potoczyy si inaczej, ni si spodziewali. Jezus zosta wydany wadzom rzymskim bez adnego sdu, czego protagonici nie przewidzieli. Co si zdarzyo potem, wiemy wszyscy. Takie wyjanienie wcale nie musi by fikcj. Proponuj, eby ci, ktrzy si z nim nie zgadzaj, przeczytali uwanie dokumenty zebrane w Dieu malgre lui***. Bez uprzedze, jakie musi czu chrzecijanin, co jest trudne, wziwszy pod uwag, o kogo chodzi. Prawowity brat? Trzynasty aposto zosta wymazany z chrzecijaskiej tradycji nie tylko w wyniku bardzo realnego konfliktu ambicji. Ale dlatego, e jedynie on zna ze szczegami ca prawd odnoszc
* X. Leon-Dufour, jezuita i egzegeta katolicki, ktry uchodzi za autorytet, Judas, homme de foi? (Judasz, czowiek wiary?), Etudes, 1997, str. 654. ** X. LeonDufour, op. cit., str. 656. *** Dieu malgre lui, noiwelle enguete sur Jesus, Pary, Robert Laffont 2001.

424

si do okolicznoci zdrady, ktrej ofiar pad Jezus, oraz roli, jak odegra w tym Piotr. Judasz bowiem, jako wiadek bardzo niewygodny dla autorytetu pierwszego z apostow, musia znikn. I rzeczywicie umiera kilka godzin po ukrzyowaniu Jezusa. Czy powiesi si drczony wyrzutami sumienia? Taka jest oficjalna wersja Kocioa, ale przy bliszym badaniu przestaje by godna wiary. Czy Judasz zosta zamordowany poprzez rozprucie mu brzucha, jak pisze ukasz, ktry w Dziejach Apostolskich * wkada w usta Piotra sowa bdce tego potwierdzeniem? Podtrzymuj t tezOdt . d rozpocza si midzy umiowanym uczniem i apostoami walka o prawo do rzdzenia. Najpierw przeciwstawi si Piotrowi i jego wsplnocie. Ale pierwszy z dwunastu stopniowo wycofywa si w cie, a w kocu musia zda wadz Jakubowi. Ten za posiada wany atut by rodzonym bratem Jezusa**. Jako prawowity czonek rodziny zamieszka w Jerozolimie, gdzie rodzina ta rz dzia a do 130 roku. eby przeciwstawi si pierwszestwu wynikajcemu z pokrewiestwa krwi, wsplnota umiowanego ucznia usiowaa uzyska dla swego zaoyciela prawo do sprawowania wadzy, odwoujc si do prawa wyszego, czyli do woli Jezusa, ktry w chwili mierci sam dokona wyboru, co naleao traktowa jako jego testament. Przypominao to troch argumenty Pawa, ktry powoywa si na wybr Boga, co miao uprawomocni jego kwalifikacje na apostoa, chocia nie mia okazji pozna Jezusa. W efekcie doszo do sceny, ktra z oczywistych powodw opisana zostaa jedynie w IV Ewangelii. Scena ta staa si
* Biblia Tysiclecia, op. cit., Dz 1, 18. ** W sprawie braci i sistr Jezusa zu yto wiele atramentu. Z analizy Ewangelii wynika, e Jezus byl najstarszym z braci, a Jakub by najmodszy. Koci nie chce przyj tego oczywistego faktu z powodw dogmatycznych. Porwnaj te, co pisze F. Refoule (dominikanin katolicki). Les Freres et soeurs de Jesus. Freres ou cousins? (Bracia i siostry Jezusa. Bracia czy kuzyni?), Pary, DDB, 1995.

425

symboliczna, przedstawiana wszdzie w sztuce chrzecijaskiej, wywoujc niekoczce si komentarze. Jezus wanie zosta ukrzyowany. Wedug wiadectwa ewangelistw synoptycznych oddzia onierzy rzymskich, dowodzonych przez setnika, otacza miejsce egzekucji, pilnujc, aby nikt nie zbliy si do skazacw. Potwierdzeniem tej praktyki jest anegdota z Satyryki*, mwica o lamentach pewnej wdowy, ktrej onierze nie pozwalali zdj z krzya jej ma. Scena, ktrej przygldao si wielu widzw, odbywaa si w miejscu zwanym Golgota, bardzo dobrze widocznym naprzeciw bramy zachodniej Jerozolimy, aby wzbudzi strach wrd ludu. Ale wszyscy widzowie stali w pewnej odlegoci, jak notuj ewangelici, co potwierdza informacje, jakie mamy z innych rde o przebiegu kary ukrzyowania. Nikomu z widzw nie wolno byo podej do krzyy ani rozmawia ze skazacami. Jednak w IV Ewangelii znajdujemy dialog midzy Jezusem i jego matk: A obok krzya Jezusowego stay Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, ona Kleofasa, i Maria Magdalena. Kiedy Jezus ujrza Matk i stojcego obok niej ucznia, ktrego miowa, rzek do Matki: Niewiasto, oto syn Twj". Nastpnie rzek do ucznia: Oto Matka twoja". I od tej godziny ucze wzi J do siebie**. Rozmowa cakowicie nieprawdopodobna i cakowicie wymylona. W jakim celu i przez kogo? W tym fragmencie nie ma ladu stylu charakterystycznego dla trzynastego apostoa, nie ma szczegw ani sposobu patrzenia na rzeczy, do jakich nas przyzwyczai. Ta bezosobowa notatka
* Petroniusz, Satyryki (Satiricon Hbri), CXII. ** Biblia Tysiclecia, op. cit., J 19, 25-27.

426

nie pochodzi z jego rki. Zostaa dopisana przez wsplnot, z pewnoci po mierci ich zaoyciela. W jakim celu? Bo chciano widzie w tym testament Jezusa skierowany do jego przyjaciela. Od tego momentu jeste moim duchowym bratem, bo tu obecna moja matka jest i twoj matk". Czujc potrzeb potwierdzenia si, wsplnota bez wahania przyznaje trzynastemu apostoowi tytu brata Jezusa", ale ma nim by nie przez wizy krwi jak Jakub, lecz zgodnie z ostatni wol samego Jezusa. A skoro on jest bratem i nastpc Jezusa, wsplnota moe za spraw tych samych racji jak i wsplnota Jakuba roci sobie prawo do pierwszego miejsca. Tak, trzynasty aposto by obecny przy zachodniej bramie Jerozolimy, w cikiej, przytaczajcej atmosferze ostatniego krzyowania przed witem ydowskiej Paschy w 30 roku. Mamy na to dowd w opisie agonii Jezusa dokonanym przez czowieka wzburzonego w znany ju nam bardzo osobisty sposb. Nie podszed jednak do krzya. Z daleka widzia gest litoci legionisty, ktry poda co do picia konajcemu. Widzia, jak legionista uderzy lanc umierajcego. Tylko on jeden drc rk mg przedstawi ten historycznie prawdopodobny fakt. Widzia to wszystko z daleka i by tam obecny jako jedyny ze wszystkich apostow, ktrzy uciekli po aresztowaniu Jezusa w Ogrodzie Oliwnym. On to wszystko widzia, ale to wsplnota wymylia dialog, ktry mia jakoby miejsce u podna krzya. Nieprawd gosz sowa: I od tej godziny ucze wzi J do siebie". Rzeczywicie goci j u siebie, ale nie po mierci ukrzyowanego. Dopiero kilka tygodni pniej odnalaz j wrd ocalaych zwolennikw Jezusa, ...weszli do sali na grze i przebywali w niej (...) razem z niewiastami, Maryj , matk Jezusa i brami Jego"*. Czy zatrzyma j potem przy sobie? Potwierdza to tradycja i jest to bardzo moliwe.
* Biblia Tysiclecia, op. cit., Dz 1, 14.

427

W Tajemnicy trzynastego apostoa pisz, e Maria towarzyszya naszemu bohaterowi a do Pelli, bo jest to bardzo prawdopodobne. Z wiarygodnych rde wiadomo, e chrzecijanie schronili si na jaki czas w tym miecie w Transjordanii wraz z czonkami rodziny Jezusa. Ale nic wicej, bo nie ma wzmianki ani o Marii, ani o umiowanym uczniu. To, co wymylam, wynika z pewnej posiadanej przez nas wiedzy. Fikcja jest przedueniem historii. Ta wymuszona duchowym dziedzictwem wadza z upywem czasu doda IV Ewangelii ogromnego znaczenia, jako e jej autor stanie si stopniowo jednym z dwunastu apostow, Janem Ewangelist. I znajdzie pomiertne uznanie. Poegnanie wsplnoty mier trzynastego apostoa bya prawdziwym szokiem dla tych, ktrzy pozostali mu wierni (identyfikuj ich jako nazoreczykw). Razem z nim odszed jeden z nielicznych naocznych wiadkw publicznej dziaalnoci Jezusa od pocztkw nad Jordanem a do koca na Golgocie. To on widzia, jak Jezus przestaje by anonimowy w drgajcym wietle gorcej pustyni. Razem z nim sucha gronego gosu Jana Chrzciciela, ktry by ich wsplnym nauczycielem (przynajmniej przez jaki czas) i uczyni moliwym ich nieoczekiwane spotkanie. Towarzyszy Jezusowi w Samarii, gdzie przybyli do niego uczniowie, ktrzy odegrali potem znannam rol. Przede wszystkim widzia i towarzyszy Jezusowi w jego wdrwkach po Jerozolimie. By aktorem i przeraonym wiadkiem ostatnich chwil tego czowieka, ktrego darzy przyjani i ktry go jednoczenie fascynowa. Jego wsplnota wierzya, e on nie umrze. O tej szalonej nadziei i rozpaczy wiadcz ostatnie linijki IV Ewangelii: Piotr, obrciwszy si, zobaczy idcego za sob ucznia, ktrego miowa Jezus, a ktry to w czasie uczty spoczywa na Jego piersi i powiedzia: 428

Panie, a co z tym bdzie?". Odpowiedzia mu Jezus: Jeeli chc, aby pozosta, a przyjd, co tobie do tego? Ty, pjd za Mn!". Rozesza si wrd braci wie, e ucze w nie umrze, lecz: Jeli Ja chc, aby pozosta, a przyjd, co tobie do tego?"*. Ta sama wsplnota (bracia") uroczycie zawiadcza, e wszystko, co przedstawi o Jezusie w tej Ewangelii, opisa na podstawie tego, co sam widzia: Ten wanie ucze daje wiadectwo o tych sprawach i on je opisa. A wiemy, e wiadectwo jego jest prawdziwe**. Przeciwstawia si ywo tym, dla ktrych najpierw Jezus sta si Chrystusem, a nastpnie Bogiem. Udao im si wtrci prawdziwe wiadectwo w tekst Ewangelii, ktre przeczy poprzedniemu: I wiele innych znakw, ktrych nie napisano w tej ksice, uczyni Jezus wobec uczniw. To za zapisano, abycie wierzyli, e Jezus jest Mesjaszem, Synem Boym...***. Te dwa oddzielone od siebie fragmenty Ewangelii, sprzeczne ze sob, w sposb wymowny wiadcz o tragicznym losie grupy ludzi, ktrych poprowadzi za sob ten, ktry widzia". Cudem jest to, e w kocowym tekcie zachowao si wszystko i cho jest w tym pewne pomieszanie, to przecie nic o istotnym znaczeniu nie znikno. Z pewnoci naley w tym widzie znak niezwykego wpywu trzynastego apostoa. I cho ju nie y, jego zaciekli wrogowie nie odwayli si niczego zmieni w jego
* Biblia Tysiclecia, op. cit., J 21, 20-23. ** Biblia Tysiclecia, op. cit., J 21, 24. *** Biblia Tysiclecia, op. cit., J 20, 30-31.

429

wiadectwie. Zarzucajc mu bdy, prawie go zdradzajc, oddali mu najpikniejszy hod, bo dziki nim wiemy, podobnie jak ojciec Nil (bohater mojej powieci), e prawda zawsze w kocu wypynie na powierzchni.

Wniosek kocowy: potomkowie trzynastego apostoa aden egzegeta, czonek Kocioa, nie zidentyfikowa tak wyranie, jak robi to ja, autora pierwotnego jdra IV Ewangelii jako trzynastego apostoa. Wszystkie ich pisma zmierzaj do tej konkluzji, ale rysuje ona w gmachu dogmatw zbyt niebezpieczn szczelin, aby moga by przez nich Wprzyj chrze ta.cijastwie Zachodu utrwalia si przez dziewitnacie wiekw wersja oficjalna bazujca na zawonej lekturze Ewangelii. Ale od blisko pidziesiciu lat badacze ydowscy, protestanccy i w kocu katoliccy analizuj te teksty na nowo, stosujc cis metod historyczno-krytycznej egzegezy. Wyniki ich bada, ktre mnie zainspiroway, eby je upowszechni, s poufne i praktycznie nieznane ogowi chrzecijan lub raczej tym, ktrzy pozostali chrze cijanami. Moje wasne poszukiwania, w ktrych szedem za pracami tych badaczy, wywoay we mnie gboki niepokj, poniewa podwaay wszystko to, w co wierzyem, wychowywany od dziecka w duchu chrzecijastwa. Potem stopniowo z cienia zacza wyania si twarz galilejskiego rabbiego, ktry bez skutku usiowa radykalnie zreformowa judaizm swoich przodkw. Bez Pawa i tych, ktrzy poszli za nim, nie bylibymy chrzecijanami, lecz zreformowanymi ydami. Z pewnoci nie byoby islamu ani nie doszoby do ostatecznego rozwizania"*. Cakiem inaczej wygldaoby oblicze naszej planety.
* Chodzi o kwesti ydowsk w czasie II wojny wiatowej.

430

To, o czym marzy Jezus Nazoreczyk, to wprowadzenie ludzi na now drog, bardzo trudn dla kadego z osobna i dla caej spoecznoci.

Ale czowiek, ktrego ja odkryem, jest niezwykle pocigajcy, wyjtkowo miy i kochajcy. Rozumiem, e trzynasty aposto mg by pod jego urokiem nie byby zreszt jedynym. Jego przyszo pozostaje (pozostaje i bez wtpienia na dugo pozostanie) ukryta wrd tych, ktrzy potrafi znale twarz Jezusa pod mask, jak okry go Koci. Przyszo dyskretna, zarazem szydercza na tle wrzawy dziejw, niczym szczypta drody dosypywanej do ciasta, aby uroso. Michel Benoit, kwiecie 2007.