DEFINICJA PRAWOZNAWSTWA Sensu largissimo jest to ujcie prawa w ramach kultury czyli prawo jako element kultury.

Sensu largo jest to problematyka badawcza, stosowanie, tworzenie prawa. Sensu stricte jest to po prostu tekst prawny. Prawoznawstwo- wszelkie dostatecznie rozwinite i usystematyzowane wypowiedzi o prawie. Dyscypliny objte formami nauczania uniwersyteckiego, ale rwnie praktyczne umiejtnoci prawnicze zwizane z argumentacj i negocjowaniem rozstrzygnid a wic tzw. metodyka wykonywania zawodu prawniczego. Prawoznawstwo zawsze byo struktur historycznie zmienn, chod zawsze byo ono konstruowane wok tradycyjnej problematyki dogmatycznej. Prawoznawstwem z historycznego punktu widzenia bdzie rwnie historia paostwa. JUSNATURALIZM Jest to inaczej prawo natury jako takie lub szkoa prawa natury. Historycznie pierwotna forma imperatywizmu. W jusnaturalimie obowizuj dwa porzdki prawne: - prawo pozytywne: czyli prawo obowizujce na danym terytorium. - prawo naturalne: peni ono funkcj walidacyjn wobec prawa pozytywnego (walidacjaobowizywanie). Prawo takie istnieje w jakiej niedostpnej empirycznie rzeczywistoci, a w naszym wiecie jedynie manifestuje si je czy to w formie zapisw prawa pozytywnego czy w formie ludzkich opinii o prawie naturalnym. W jusnaturalimie podstaw obowizywania prawa pozytywnego jest prawo naturalne. Jusnaturalizm w historii: - Staroytnod: jusnaturalizm to prawo bycia czowiekiem, prawo niezbywalne. Filozofowie tego okresu skupiali si na czowieku i tym co jest dla niego najlepsze. - redniowiecze: w tym okresie za prawo naturalne uwaane byo prawo boskie. - Wiek XVIII: prawo jako koncepcja umowy spoecznej zawieranej pomidzy suwerenem a ludnoci, ustanawia ona wadz i niezalenie od woli suwerena znajduj si w niej elementy prawa naturalnego. - Pozytywizm prawniczy: prawo jest wyrazem woli ustawodawcy czyli prawo wyraone jest w tekcie prawnym. - Jusnaturalizm XX w- zrywa z nieuchwytn metafizyk prawa naturalnego, prawo to naley si zatem kademu czowiekowi, jednak jus naturalizm dostrzega rnice np. pomidzy rnymi kulturami. Prawo naturalne XX w odchodzi od uniwersalnoci, jest bardziej praktyczne i zinstytucjonalizowane (np. rozmaite konwencje o ochronie praw i wolnoci itd.) Jusnaturalizm dzisiaj utrzymuje si gwnie w nauce spoecznej Kociow oraz w pogldach liberalnych. POZYTYWIZM PRAWNICZY Dominuje on dzisiaj w prawoznawstwie. Jest on bardzo szeroki i niezwykle zrnicowany wewntrznie. Tred tego terminu zasadniczo ksztatuje si w opozycji do jusnaturalizmu jako konkurencyjnego stanowiska w obrbie impreratywizmu. Pozytywizm prawniczy zakada, e prawo jest wyrazem woli ustawodawcy i jest wyraone w tekcie prawnym.

Pozytywizm prawniczy wie si z podstawowymi pytaniami o zwizki prawa z moralnoci oraz o rda prawa. I nurt tzw. pozytywizm klasyczny (prawny) ktrego przedstawicielem by Austin. Opowiada na te pytania, twierdzc, e istniej dwa rodzaje wadcw, ten ustanowiony przez prawo czyli suweren de iure oraz ten ktry faktycznie rzdzi czyli suweren de facto. Austin przywizywa wag jedynie do suwerena de facto bo cieszy si on posuchem i wydawa sankcje. Pozytywizm klasyczny zrywa z metafizyk i jus naturalizmem. Prawo tu cakowicie zrywa z moralnoci. Paostwem prawnym w pojciu pozytywistycznym moe byd np. III Rzesza. W tym nurcie obowizywaa rwnie teoria rozkazu i 4 porzdki prawne. Tymi porzdkami w myl Austina byo prawo naturalne jako prawo boskie, prawo w figuratywnym znaczeniu czyli prawa matematyczne, fizyki itd. (rzdzce wiatem empirycznym). Austin wyodrbni take pozytywn moralnod (czyli moralnod jako tak) II nurt to pozytywizm mikki ktrego przedstawicielem by Hart. Wprowadza reguy pierwotne i reguy wtrne. Reguy pierwotne czyli oraz reguy wtrne czyli stwierdzajce co jest prawem a co obowizkiem. Reguy zawieraj wartociowanie moralne np. kradzie jest zakazem. Ale gdy ukradnie godny jestemy w stanie wymierzyd dla niego inn kar. III nurt jest to pozytywizm wyrafinowany tzw. Trzecia droga. Przedstawiciele to m.in. Dworkin i Radbruch. Prawo wyznacza reguy (prawa i obowizki) i standardy (pokazuj jak postpowad z reguami) a standardy dziel si na cele i zasady (odczucia spoeczne, oczekiwania wobec prawa), panuje esencjalizm czyli oznacza to, e prawo wykazuje zwizek z moralnoci. Esencjalizm to inaczej integryzm prawniczy. IMPERATYWIZM Opozycyjny wobec realizmu prawniczego. Nurt w myli prawniczej imperatyw izm charakteryzuj cechy: - prawo naley do sfery powinnoci - prawo nie moe byd badane empirycznie - prawo nie JEST prawo OBOWIZUJE i naley do sfery sollen - prawo jest norm, zespoem norm czyli powinnoci zachowania W tym sensie imperatywizm jest stanowiskiem zdecydowanie antynaturalistycznym. PSYCHOLOGIZM Wie si z Leonardem Trayckim, wedug niego prawo to przeycie psychiczne, prawem prawdziwym jest to co rodzi si w gowie, emocje s faktem. Istniej dwa rodzaje emocji: Emocje moralne- to takie w ktrych pojawia si tylko owiadczenie jednej strony Emocje prawne- czyli imperatywno- atrybutywne czce si z obowizkiem i uprawnieniem. Spoeczeostwo ewoluuje dlatego emocje rwnie si zmieniaj. REALIZM PRAWNICZY

Kierunek XX w. Przedstawiciele to Holms i Lellewelyn. Nurt realizmu traktujcy prawo jako element wiata realnego, zakada, e prawo naley do sfery bytu. Prawo jest zespoem faktw. Do definiowania prawa powinno si uywad okreleo bytu rzeczywistoci (prawo JEST a nie prawo OBOWIZUJE). Badamy prawo jakim jest a nie jakim byd powinno. Czyli nie low in books a low in action (prawo w dziaaniu.) KOMUNIKACYJNA KONCEPCJA PRAWA Habermasa. Czyli ucisk przez silniejszy argument. Pojawia si sia argumentu, nie mona wycofad si z raz powiedzianego argumentu. W tej koncepcji moliwe jest istnienie DYSKURS PRAWNICZY Rozmowa, porozumienie si uczestnika takiej rozmowy, naczeln wartoci jest osignicie consensusu. NORMA A PRZEPIS PRAWNY Norma przed przepisem prawnym, wyciga si elementy z przepisw prawnych. NORMA ZASADA Norma zasada charakteryzuje si: -zajmuje naczelne miejsce wrd innych przepisw prawnych. (zasada prawdy obiektywnej, prawdy formalnej itd. Patrzymy najpierw na zasady aby zrozumied nastpne regulacje, zasady maj pierwszeostwo) -znajduje si w aktach wyszego rzdu ( np. w Konstytucji, zawiera ona multum zasad np. zasada sprawiedliwoci spoecznej, zasady nie znajduj si np. w rozporzdzeniach) -wpywa na ksztat instytucji prawnych ( ksztat instytucji np. w pozbawieniu wadzy rodzicielskiej kierujemy si zasad dobra dziecka) - wpywa na interpretacj przepisw prawnych ( interpretacja przepisw odbywa si pod ktem zasad) -przydom zasady wynika z praktyki i doktryny ( jest to nadanie . przepisowi w wyniku doktryny, praktyki) NORMA POSTPOWANIA I JEJ BUDOWA Istnieje kilka koncepcji pojmowania normy postpowania. Norma postpowania to wypowied jzykowa speniajca funkcj sugestywn, adresowana do osoby lub grupy osb, wyraona lub dajca si wyrazid w postaci nakazu lub zakazu okrelonego przyszego zachowania si. Jest wypowiedzi PROSPEKTYWN i PRESKRYPTYWN. Wypowied PROSPEKTYWNA- to dziaanie przysze. Wypowied PRESKRYPTYWNA- okrelenie zachowania jako powinnod. Odnosi si do elementu zakazu. (NIE UTOSAMIAC TYCH NORM Z NORMAMI PROCEDURALNYMI) Struktura: (3 koncepcje)

- TRJELEMENTOWA: (aktualna w prawie karnym) norma skada si z hipotezy, dyspozycji oraz sankcji. Hipoteza okrela klas sytuacji, ktra musi zaistnied by mc mied do czynienia z t norm. Odpowiada na pytania kto? w jakich okolicznociach?. Dyspozycja jest to wskazane zakazane lub nakazane zachowanie. Sankcja okrela natomiast konsekwencj naruszenia dyspozycji w warunkach okrelanych przez hipotez. - DWUELEMENTOWA: Dzielimy na zakres zastosowania i zakres normowania. Zakres zastosowania normy to klasa sytuacji od zaistnienia ktrych norma postpowania uzalenia powstanie okrelonych obowizkw po stronie adresata normy. Zakres normowania to tred wyznaczonego przez norm obowizku. - NORMY SPRONE : sankcjonowana (wystpuje w prawie materialnym) i sankcjonujca( wystpuje w prawie procesowym). Jedna nie wystpuje bez drugiej, jedna jest nastpcza druga poprzednia. NORMA SANKCJONOWANA NORMA SANKCJONUJCA

Obie normy maja takie same elementy obie skadaj si z hipotezy. Z hipotezy bierze si ich zakres zastosowania oraz dyspozycji, ktrej na tym gruncie zakres Rni si adresatem. Norma sankcjonowana moe byd skierowana do kadego podmiotu, ktrego wskazuje, natomiast norma sankcjonujca moe byd skierowana do organu strzegcego prawa. Zakresem zastosowania normy sankcjonujcej jest naruszenie zakresu normowania normy sankcjonujcej. DYREKTYWA CELOWOCIOWA Jest to wypowied warunkowa (dajca si wyrazid w sposb warunkowy) powinnod zachowania sie okrelonego adresata lub grupy adresatw. Jeeli chcesz osignd cel C musisz si zachowywad w sposb S C i S czy zwizek przyczynowo skutkowy. C determinuje sposb i walidacyjne. Natomiast S jest konieczne, jest to przymus. Jest to dziaanie walidacyjne, czyli dozwolone, nie przymus. Dyrektywa celowociowa nie wymaga istnienia wczeniej okrelonych przepisw. CZYNNOD KONWENCJONALNA Jest to celowe i wiadome dziaanie wymagajce istnienia uprzednio okrelonych regu, konwencji okrelonego postpowania. Tzn. e trzeba dziaad w okrelony sposb, sposb wiadomy. W przeciwieostwie do dyrektywy celowociowej wymaga istnienia wczeniej okrelonych przepisw. Nie ma swobody. ZDANIE DEONTYCZNE Zwrot jzykowy wyraajcy w formie zdaniowej powinnod zachowania si. Zdanie deontyczne okrela relacje midzy aktem bdcym przyczyn (podstaw) jakiego obowizku i treci samego obowizku. Jako zdanie wyraajce zalenod zdanie deontyczne posiadad bdzie wartod logiczn tj. mona je zweryfikowad jako zdanie wyraajce prawd lub fasz.

NORMY KONKRETNE, INDYWIDUALNE, ABSTRAKCYJNE, GENERALNE Normy konkretne- s to takie normy z ktrych treci mona wywnioskowad bd moliw liczb zastosowao danej normy bd te moment utraty przez ni byt prawnego, sensu itd. Normy indywidualne- adresat wskazany jest przy pomocy cechy innej ni rodzajowa, cechy o konwencjonalnym charakterze (imi nazwisko, nr pesel, nazwa firmy itd.). Nie naley ich mylid z normami jednostkowymi. Wraz z coraz niszymi aktami prawnymi w hierarchii nastpuje indywidualizacja podmiotu/adresata. Normy abstrakcyjne- s to takie normy z ktrych treci nie mona wywnioskowad ile razy zostan zastosowane (czyli kiedy strac byt prawny). Normy generalne- to takie normy w ktrych adresat jest wskazany przy pomocy nazwy rodzajowej tj. kady, matka, funkcjonariusz. Nie ma dokadnie okrelonego podmiotu/ adresata, moe byd rwnie klasa podmiotu np. pracownicy, czy te podmiot generalny czyli np. Prezydent RP. SCHEMAT IUS COGENS, IUS DISPOSITIVI IUS COGENS- normy bezwzgldnie stosowane, formuuj obowizek zastosowania bez wzgldu na dziaanie adresatw (stron stosunkw prawnych) IUS DISPOSITIVI- normy wzgldnie stosowane, s to takie normy ktrych stosowanie moe byd wyczone przez odpowiedni czynnod prawn stron okrelonych stosunkw prawnych. Przepisy formujce normy ius dispositivi rozpoczynaj si zwykle od sw np. o ile strony inaczej nie postanowiy, jeeli z czynnoci prawnych nie wynika nic innego o ile umowa nie stanowi inaczej Celem formuowania norm dyspozytywnych jest przede wszystkim uatwienie wykadni owiadczeo woli. OBOWIZYWANIE NORMY (aksjologiczne, tetyczne, systemowe, behawioralne) Obowizywanie normy to inaczej pytanie dlaczego dana norma obowizuje. - obowizywanie aksjologiczne: zakada, e norma obowizuje, jeeli jest zgodna z wartociami uznawanymi za fundamentalne (susznod, sprawiedliwod) albo przynajmniej nie jest niezgodna z tymi wartociami. Obowizywanie normy w koncepcji aksjologicznej jest pochodn obowizywania (uznania dla) wartoci. T koncepcj posuguj si justnaturalistyczne teorie prawa z wyjtkiem teologicznych koncepcji prawa natury. Hierarchia norm wynika z hierarchii wartoci. - obowizywanie tetyczne: przedstawiciel: Austin. Polega na tym, e norma obowizuje moc autorytetu normo dawczego, ktry j ustanowi. Hierarchia normy wynika z hierarchii autorytetw normo dawczych. Podstaw ustalania obowizywania normy s kwestie legitymizacji autorytetu i formalnych powizao midzy autorytetem a regu. -obowizywanie systemowe: jest charakterystyczna dla wspczesnych wersji pozytywizmu prawniczego. Norma obowizuje bo mieci si w systemie prawnym. Czsto powouje si na to obowizywanie Trybuna Konstytucyjny. Wedug tej koncepcji norma obowizuje gdy posiada okrelone cechy: >pochodzi od legitymowanego autorytetu prawodawczego

>zostaa ustanowiona z poszanowaniem odpowiednich procedur >wesza w ycie i nie zostaa uchylona >nie jest niezgodna z innymi normami, a jeeli jest niezgodna to obowizuje, jeeli wskazuj na ni odpowiednie reguy kolizyjne >obowizuj nie tylko normy wprost wyraone w przepisach ale take ich logiczne konsekwencje ustalone z wykorzystaniem uznanych regu inferencji prawniczych - obowizywanie behawioralne: charakterystyczne dla koncepcji realistycznych. W myl tej koncepcji norma obowizuje jeeli wywiera faktyczny wpyw na funkcjonowanie spoeczeostwa (czyli wywiera wpyw na zachowanie). A contario nie obowizuje wtedy gdy nie wywiera tego wpywu. Hierarchia normy (czyli jej sia, stopniowalnod obowizywania) zaley od zdolnoci normy do wywierania wpywu na zachowanie ewentualnie od relacji hierarchicznych ustanowionych spontanicznie przez populacj. JZYK NATURALNY, PRAWNY, PRAWNICZY Jzyk naturalny- jzyk potoczny, jzyk toczcy si w sposb historyczny i kulturowy, zazwyczaj majcy charakter jzyka narodowego lub okrelonej grupy etnicznej, a sucy spoecznej komunikacji. Jzyk naturalny stanowi paszczyzn kulturowej identyfikacji okrelonych grup spoecznych. Jzyk prawny- jzyk tekstw prawnych, oglnych aktw normatywnych prawa publicznego, publicznoprawnych aktw indywidualnych, oraz aktw prawa prywatnego Jzyk prawny ujmowany jest apragmatycznie tj. gotowy wytwr pochodzcy od publicznego prawodawcy lub innych podmiotw dokonujcych doniosych w skutkach prawnych czynnoci. Jzyk prawny suy wyraaniu prawa. Jzyk prawniczy- jzyk standardowo czony z prawnicza praktyk jzykow, zarwno dydaktycznonaukow jak i zawodow. Niekiedy ten jzyk bywa okrelany jako SOCJOLEKT wyrniajcy prawnikw jako odrbn grup zawodow. Najbardziej wyrnia go jednak wymiar pragmatyczny gdy jest on swoistym narzdziem wewntrzprawniczej komunikacji w obrbie doktryny prawniczej. POJCIE SYSTEMU PRAWA, NIESPRZECZNOC I ZUPENOC SYSTEMU PRAWA Pojcie systemu prawa- wzajemnie ze sob powizany i usystematyzowany zesp generalnych i abstrakcyjnych przepisw prawnych lub norm prawnych. Prawo tworzy system. System ten powinien byd niesprzeczny i zupeny. Niesprzeczny czy nie powinien zachowywad norm ktre si wzajemnie wykluczaj. Zupeny czyli system prawa umoliwia wzicie sytuacji yciowej i ocenienie czy jest ona zgodna czy niezgodna z systemem. Konkretny system prawny- jest to system prawa w danym momencie czasu na danym terytorium.

GA PRAWA, POWIZANIA STATYCZNE I DYNAMICZNE W systemie wystpuj powizania statyczne i dynamiczne. SCHEMAT Norma podstawowa to norma ktra nie mieci si w systemie prawnym jednak jest jego podstaw.

Norma konsekwencje- gdy zakazane jest mniej zakazane jest tak te wicej i analogicznie gdy nakazane jest wicej to nakazane jest te mniej. PRAWODAWCA RACJONALNY Zdepersonalizowany autor tekstu prawnego, konstrukt teoretyczny, ktry prawnicy podstawiaj w miejsce autora autentycznego. FUNKCJE WYPOWIEDZI (OPISOWA, SUGESTYWNA, EKSPRESYWNA, PER FORMATYWNA) -opisowa: zawiera prawdziwe lub faszywe sdy o rzeczywistoci, funkcja opisowa speniajca zadania w sensie logicznym np. X jest Y lub X posiada cech Y Normy nie speniajce funkcji powinnoci, nie maj funkcji opisowej, przez norm nie da si orzec o prawdzie i faszu -sugestywna: poprzez wypowiedzi podmiot wypowiadajcy si stara si wpynd na zachowanie innych osb. Spenia 3 formy: >oktatywy: maj na celu zmian zachowao natomiast wyraaj yczenie >dyrektywy techniczne: opieraj si na relacjonowlanoci instrumentalnej (jeeli chcesz osignd cel to co tam zrb) >dyrektywy stanowcze: wskazuj danemu podmiotowi dane zachowanie. Normy prawne bd nimi. Zawieraj w sobie zakaz lub nakaz skierowany do podmiotu. -ekspresywna: polega na tym, e przez wypowied podmiot wypowiadajcy si okrela swj stosunek do danej rzeczy lub sytuacji. Zasadniczo nie peni tych funkcji ale zawiera informacje o prawodawcy - per formatywna: polega na tym, e przez wypowied podmiot wypowiadajcy si kreuje rzeczywistod. Same normy nie s per formatywne, ale penia .. a take sposb interpretacji.

DEFINICJA LEGALNA Elementy wystpujce w ustawie, definiujce pojcia, zagadnienia, stosunki w tej ustawie stosowane. Nazywane legalnymi, gdy s ustanawiane przez prawodawc. S wyraone w tekcie prawnym. Dana definicja legalna tyczy si tylko i wycznie danej ustawy, dane pojcie moe byd w rnych ustawach rnie definiowane. DEROGACJA Usunicie danego tekstu prawnego, pozbawienie mocy obowizujcej przepisw prawnych. DOMNIEMANIE FAKTYCZNE, PRAWNE Domniemanie faktycznej prawdy: >przepisy materialne wskazuj klasy sytuacji dopuszczalnych, niedopuszczalnych, regulujcych sposb postpowania, okrelajce stosunek prawny (np. przepisy kodeksu cywilnego) >przepisy proceduralne/formalne- sposb postpowania przed organami w przypadku naruszenia przepisw prawa materialnego (np. przepisy procedury karnej, administracyjnej itd.) Domniemania dzielimy na faktyczne i prawne. Prawne dzielimy natomiast na materialne i formalne.

Domniemanie faktyczne- dotycz rzeczywistoci, widzimy efekt i domniemamy jego skutki, domniemania faktyczne nie maj nic wsplnego z prawem. Domniemania prawne- s wyraane w przepisach prawnych. Dziel si na materialne i formalne. >Domniemania materialne- s to zwizki wystpujce midzy faktami w sytuacjach wykazania F2 naley przyjc F1. Jest materia, efekt. Przykadem domniemania materialnego jest np. domniemanie ojcostwa. >Domniemanie formalne- istnieje stan faktyczny F1 i to niezalenie od tego czy jest on powizany z jakimkolwiek innym F2. Np. domniemanie dobrej wiary, domniemanie niewinnoci w procesie karnym. KLAUZULE GENERALNE Wystpuj w przepisach prawnych, najczciej w pocztkowych przepisach ustaw, ktre wyraaj pewne intencje, zaoenia, ktre maj byd poszanowane w przypadku postpowania, interpretacji przepisw silniejszej ustawy. METAPRZEPISY Przepisy o przepisach. Przepisy, ktre pokazuj w jaki sposb obchodzid si z innymi przepisami. Przykadem mog byd reguy wtrne. PRZEPISY BLANKIETOWE, DOSTOSOWUJCE, KOOCOWE, ODSYAJCE, PRZEJCIOWE Przepisy blankietowe- Przepisy, ktre nie maj treci, nie s wypenione treci. Przykadem mog byd przepisy wykonawcze do ustaw (odsyaj do niczego, pki ten brak treci nie zostanie wypeniony bdzie to przepis blankietowy, przepisy te maj chwilow bytnod) Przepisy dostosowujce- pojawiaj si w sytuacji zmiany, nie ma z nimi do czynienia gdy nie byo zmiany w prawie. Okrelaj one w szczeglnoci: >sposb powoania po raz pierwszy organw lub instytucji tworzonych now ustaw >sposb przeksztacenia organw lub instytucji utworzonych na podstawie dotychczasowej ustawy >organy lub instytucje tworzone przez now ustaw >sposb likwidacji organw lub instytucji znoszonych now ustaw, zasady zagospodarowania ich mienia itp. Przepisy dostosowujce to przede wszystkim przepisy instytucjonalne, czyli dotyczce instytucji. Przepisy koocowe- mieszcz si w koocowej czci ustawy. Dziel si na przepisy uchylajce o wyganiciu mocy obowizujcej, ktre deroguj okrelone przepisy. Oraz na przepisy o wejcie w ycie danej ustawy. >przepisy o utracie mocy obowizujcej- caa ustawa jest nimi derogowana Przepisy odsyajce- odsyaj one do innych przepisw. Dziel si na przepisy odsyajce I stopnia i II stopnia. Przepisy odsyajce I stopnia maj tylko jedno odesanie, a przepisy odsyajce II stopnia maj wiele odesao Przepisy przejciowe- reguluj one w szczeglnoci: >sposb zakooczenia postpowao bdcych w toku

>czy i w jakim zakresie utrzymuje si czasowo w mocy instytucje prawne zniesione przez nowe przepisy >czy zachowuje si uprawnienia i obowizki oraz kompetencje powstae w czasie obowizywania uchylonych albo wczeniej uchylonych przepisw >czy i w jakim zakresie stosuje si nowe przepisy do uprawnieo i obowizkw w sytuacji z podpunktu poprzedniego >czy i w jakim zakresie utrzymuje si w mocy przepisy wykonawcze Przepisy przejciowe dotycz sytuacji ktra jest w toku, czyli dotycz postpowania. AKT PRAWOTWRCZY Akt prawotwrczy, akt normodawczy, akt normatywny- akt organu paostwa, rzadziej innego upowanionego podmiotu , wydany w okrelonej formie, na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych kompetencji prawnych nadajcy moc obowizujc normom prawnym wyznaczajcym rodzajowo okrelonym adresatom (podmiotom) okrelony sposb postpowania ilekrod powstan wskazane w tych normach okolicznoci. Akty prawotwrcze w paostwie wi si ze sob i tworz zoon struktur hierarchiczn, w ktrej poszczeglne ich rodzaje rni si posiadan moc prawn. Wizi wystpujce pomidzy rnymi aktami prawotwrczymi maj charakter formalny (kompetencyjny) i niekiedy treciowy (materialny). FORMY TWORZENIA PRAWA >Stanowienie prawa- forma jednostronna: tworzenie przez prawodawc (inicjatywa ustawodawcza itd.) oraz forma dwustronna: czyli umowy o charakterze publiczno-prawnym >System/praktyka common law: dzieli si na precedensy i zwyczaje. Precedens dzieli si na formalnie wicy czyli precedens de iure oraz formalnie niewicy czyli precedens de facto czyli rozstrzygad precedens przez tred (w podobnych sprawach rozstrzygad podobnie). Zwyczaje natomiast to wypracowana praktyka postpowania np. zasada pacta sum servanta, zwyczaje traktowane s raczej w formie grzecznociowej. POJCIE DESUE TUDO- jest to jedna z form derogacji przepisw prawnych. NORMATYWNA KONCEPCJA RDE PRAWA (REGUY WALIDACYJNE, REGUY EGZEGEZY) Normatywna koncepcja rde prawa- zesp regu nakazujcy uznawad jakie fakty za fakty prawotwrcze oraz regu dotyczcych wizania z tymi faktami obowizywania okrelonych norm prawnych. W peni rozwinita koncepcja powinna pozwalad na rozstrzyganie czy normy nale czy nie nalez do systemu prawa. Skadaj si na ni reguy dwojakiego rodzaju: >reguy walidacyjne: obowizywanie, pozwalaj nam uznad co jest norm obowizujc a co nie >reguy egzegezy: czyli reguy kolizyjne, reguy wnioskowao inaczej inferencyjne oraz reguy wykadni. - reguy kolizyjne: dziel si na reguy kolizyjne I i II stopnia. Reguy kolizyjne I stopnia su do rozstrzygania kolizji midzy normami prawnymi. Reguy kolizyjne I stopnia: 1)Hierarchiczna regua kolizyjna: wyraa si ona w paremi: LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI co oznacza norma wyszego rzdu wycza zastosowanie normy niszego rzdu.

2)Temporalna regua kolizyjna: jest oparta na kryterium temporalnym, wyraa si w paremii: LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI co oznacza, e norma pniejsza wycza zastosowanie normy wczeniejszej. 3)Zakresowa, merytoryczna regua kolizyjna: wyraa si w paremii: LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI oznacza, e norma bardziej szczegowa wycza zastosowanie normy oglniejszej. Reguy kolizyjne II stopnia su do rozstrzygania kolizji midzy reguami kolizyjnymi I stopnia: 1)Regua kolizyjna ma zawsze pierwszeostwo , wynika to z hierarchii systemu prawa. Gdy norma niszego rzdu musi byd zgodna z norm wyszego rzdu. 2) W przypadku kolizji midzy 1 a 3 regu kolizyjn I stopnia stosowana jest zasada, e pierwszeostwo ma regua zakresowa. Wyraa si to w paremii: LEX POSTERIOR GENERALI NON DEROGAT LEGI PRIORI SPECIALI co oznacza, e norma pniejsza oglna nie wycza zastosowania normy wczeniejszej szczegowej. Podstawowym wyjtkiem od tej zasady jest prawo spadkowe. W prawie spadkowym preferuje si regu temporaln. Wyraa si to w paremii: LEX POSTERIOR GENERALI DEROGAT LEGI PRIORI -reguy wnioskowao, inaczej inferencyjne: dziel si na logiczne, instrumentalne oraz aksjologiczne. 1) logiczne wynikanie norm: rozumowanie odwoujce si do relacji zawierania si zakresw (denotacji) nazw uytych w normie N1 i N2. 2)instrumentalne wynikanie norm 3)aksjologiczne wynikanie norm -reguy wykadni tzw. dyrektywy interpretacyjne: dziel si na I i II stopnia. Dyrektywy interpretacyjne I stopnia s to reguy ktre wskazuj jak interpretator powinien ustalic znaczenie przepisu ze wzgldu na podstawowe konteksty w jakich on wystpuje. Dyrektywy interpretacyjne II stopnia wskazuj sposb obsugiwania dyrektyw I stopnia. Dziel si na dyrektywy procedury regulujce kolejnod posugiwania si dyrektywami I stopnia oraz dyrektywy preferencji, ktre ustalaj wybr midzy znaczeniami przypisanymi interpretowanemu przepisowi na podstawie dyrektyw I stopnia wwczas gdy znaczenia te s rozbiene. NOWELIZACJA Czciowa zmiana aktu prawotwrczego przez inny akt prawotwrczy. Zmiana aktu nowelizowanego moe polegad na zmianie treci przepisw prawnych, uchyleniu przepisw, wprowadzeniu nowych przepisw. Nowelizacji mona dokonad wycznie na drodze aktu prawodawczego o tej samej mocy prawnej lub wyszej co akt nowelizowany. VACATIO LEGIS ac. vacatio- zwolnienie, lex, legis- prawo. Okrelony w akcie prawotwrczym, zwykle w ustawie, okres, ktry ma upynd midzy ogoszeniem aktu normatywnego a dniem wejcia w ycie wszystkich lub wybranych jego postanowieo, stwarza moliwod zapoznania si z postanowieniami aktu prawodawczego przed ich wejciem w ycie, co sprzyja odpowiedniemu przygotowaniu si organw paostwa oraz innych adresatw aktu do jego stosowania i realizacji. STANOWIENIE PRAWA

Stanowienie to wydawanie aktw normatywnych. Stanowienie to po prostu wydawanie ustaw, rozporzdzeo itd. Stanowienie prawa to przede wszystkim operacje na normach indywidualnych i konkretnych. Skada si z dwch form: formy jednostronnej: tworzenie przez prawodawc (inicjatywa ustawodawcza itd.) oraz formy dwustronnej: czyli umowy o charakterze publiczno-prawnym. WNIOSKOWANIE A CONTRARIO Wnioskowanie z przeciwieostwa (jeeli ja mog co to nie mog czego innego). Bdce przeciwieostwem wnioskowania z analogii legis. Argumentacja ta przebiega wedug schematu: jeeli norma prawna wie konsekwencje K z faktem F1 i dany fakt F2 nie jest identyczny z faktem F1 to nie wolno do niego zastosowad konsekwencji K nawet gdyby by on pod istotnymi wzgldami podobny do faktu F1. WNIOSKOWANIE A MAIORI AD MINUS, A MINORI AD MAIUS S to dwa rodzaje wnioskowania a fotiori. Wnioskowanie a fotiori jest to wnioskowanie a minori ad maius i a Maori ad minus oparte na zaoeniu o konsekwencji ocen prawodawcy. Wnioskowanie a maiori ad minus oznacza z wikszego na mniejsze a wnioskowania a minori ad maius czyli z mniejszego na wiksze. Wnioskowanie to sprowadza si do tego, e odczytujemy tekst prawny oraz wnioskujemy z niego dodatkowe elementy. Odwoujemy si do normy prawnej w ktrej co nie jest ujte. ANALOGIA IURIS, ANALOGIA LEGIS Analogia ta rozrnia prawo w pojciu starorzymskim. Jest to wnioskowanie a simili czyli z podobieostwa. Analogia legis to analogia z ustawy, z ustawy oznacza stwierdzenie podobieostwa midzy faktem unormowanym a nieunormowanym. Oznacza to, e jest sytuacja unormowana a dana sytuacja nie mieci si w przepisach, zatem analogia legis odwouje si do tego, e sytuacje s podobne. Analogia iuris to analogia z prawa czy z zasady, oznacza e podstaw odwoania si jest zasada a nie przepis prawny. Oznacza, e naley zdecydowad czy przepisy podobne do danej sytuacji nadaj si czy nie. ARGUMENTACJA PRAWNICZA Jest to sposb uzasadniania twierdzeo formuowanych w zwizku z kwalifikacj prawn okrelonych stanw faktycznych. Sposb ten przyjmuje postad wymiany argumentw wspierajcych dan tez (argumenty za) i argumentw tez t kwestionujcych (argumenty przeciw). Jest to po prostu wszystko to czym jest praktyka (wnioskowanie, interpretacja itd.). Pojawia si nie tylko w sdzie, rwnie pomidzy prawnikami nie w sdzie, np. wymiana opinii biegych itd. WNIOSKOWANIE A WYKADNIA Wnioskowaniami prawniczymi s sposoby uznawania za obowizujce normy prawne rwnie takich norm postpowania, ktre nie zostay wyranie sformuowane w adnych przepisach prawnych ze wzgldu na to, e stanowi one konsekwencje norm wyranie w przepisach sformuowanych. Reguy wedug ktrych dokonuje si wnioskowao prawniczych nazywa si najczciej reguami inferencyjnymi. Wykadnia jest wzorowana na przepisach a wnioskowanie na normach. Czynnoci wykadni chronologicznie wyprzedzaj wnioskowanie. RODZAJE WYKADNI Wykadnia jest to pojcie bardzo szerokie. W najszerszym ujciu (sensu largissimo) jest to element kultury, w ujciu wszym (sensu largo) jest to jzyk mwiony czyli jzyk potoczny. W najwszym ujciu (sensu stricte) wykadnia wystpuje w sytuacji w jakiej powstaj wtpliwoci co do waciwego znaczenia tekstu rozumianego w bezporednim znaczeniu.

Rodzaje wykadni wydzielone s wedug rozmaitych kryteriw. Jednym z kryterium podziau jest podzia wykadni ze wzgldu na wynik. S to wykadnie: zwajca (zwamy), rozszerzajca (rozszerzamy np. podmiot zakres) i literalna (proste odczytanie, jak stanowi tak jest, poniewa kade spotkanie z tekstem to wykadnia). Kolejny podzia wykadni to podzia ze wzgldu na podmiot dokonujcy wykadni. S to wykadnie: legalna (dokonywana przez podmiot, ktry ma ku temu kompetencje, co do zasady jest to prawodawca, ta wykadnia najczciej jest w uzasadnieniu ustawy), autentyczna ( dokonywana przez samego prawodawc w tym tekcie prawnym, np. w kodeksie cywilnym w artykule o wyzysku jest wytumaczone co to jest wyzysk), doktrynalna, inaczej naukowa (najczciej bdna, nie ma zastosowania w praktyce) i operatywna (dokonywana przez organy stosowania, najczciej sdy). Podzia norm ze wzgldu na kontekst. S to normy jzykowe, systemowe i funkcjonalne. Istnieje rwnie podzia bez znacznego kryterium. Podzia na wykadni klasyfikacyjn i derywacyjn. *niej+ WYNIKANIE NORM (LOGICZNE, AKSJOLOGICZNE, INSTRUMENTALNE) Wynikanie norm inaczej wnioskowanie prawnicze. S to reguy inferencji ktrych gwnym celem jest ustalenie jakie normy nie wyraone wprost w przepisach prawa mona uznad za obowizujce. Status regu wnioskowao prawniczych jest jednym z najbardziej problematycznych zagadnieo w pozytywistycznej teorii prawa, reguy te bowiem nie pochodz od prawodawcy a s bardzo istotne dla systemu prawa. S 3 kategorie wnioskowao prawniczych: wnioskowania logiczne, instrumentalne i aksjologiczne Wnioskowania logiczne oparte s na logice formalnej. S z zaoenia najbardziej pewne, ale ze wzgldu na duy stopieo formalizacji dod Malo uyteczne. Dwa rodzaje: indukcja i dedukcja (logiczne wynikanie norm) Indukcja- jest to wnioskowanie logiczne pozwalajce na generalizacj obserwowanych zjawisk. Jest to wnioskowanie o cechach danego rodzaju z cech elementw danego rodzaju. Dedukcja- jest wnioskowaniem logicznym ktrym z cech danego rodzaju wnioskuje si o cechach poszczeglnych elementw. Prawniczym przykadem zastosowania dedukcji jest wynikanie norm. Logiczne wynikanie norm zakada, e z logicznej normy N posiadajcej zakres zastosowania ZZ i zakres normowania ZN, jeeli norma ta jest wyraona w przepisach mona wywnioskowad obowizywanie norm N1, N2 nie wyraonych wprost w przepisach, ktrych zakresy zastosowania i normowania mieszcz si w caoci ZZ i ZN. Wnioskowania instrumentalne oparte jest na relacji cel-rodek, czyli na racjonalnoci celowej. Wnioskowanie te zakada, e cel okrela rodki jego realizacji, wnioskowania instrumentalne s dwa: -regua instrumentalnego nakazu: oparte na nastpujcym schemacie: jeeli nakazane jest przez norm N wprost wyraon w przepisie osigniecie celu C to przyjmijmy, e obowizuj w systemie normy nakazujce podejmowanie dziaao, ktre w sposb adekwatny prowadz do osignicia celu C. -regua instrumentalnego zakazu: jeeli norma N wprost wyraona w przepisach nakazuje osigniecie celu C to przyjmujemy, e obowizuj w systemie normy nie wyraone wprost w przepisach , ktre zakazuj podejmowania dziaao uniemoliwiajcych bd znacznie utrudniajcych realizacj celu C Wnioskowanie aksjologiczne jest to ZAOENIE O KONSEKWENCJI OCEN PRAWODAWCY. Jest to zaoenie, e w ktrym przyjmuje si, e prawodawca ustanawiajc normy prawne kieruje si zawsze jakim okrelonym i wewntrznie spjnym systemem ocen.

DYREKTYWY INTERPRETACYJNE Reguy wskazujce jak ustalad znaczenie tekstu prawnego w sytuacji, gdy znaczenie to nie jest jasne. Dziel si na I i II stopnia. Dyrektywy interpretacyjne I stopnia s to reguy ktre wskazuj jak interpretator powinien ustalid znaczenie przepisu ze wzgldu na podstawowe konteksty w jakich on wystpuje. Dyrektywy interpretacyjne II stopnia wskazuj sposb obsugiwania dyrektyw I stopnia. Dziel si na dyrektywy procedury regulujce kolejnod posugiwania si dyrektywami I stopnia oraz dyrektywy preferencji, ktre ustalaj wybr midzy znaczeniami przypisanymi interpretowanemu przepisowi na podstawie dyrektyw I stopnia wwczas gdy znaczenia te s rozbiene. REGUY WYKADNI To tzw. DYREKTYWY INTERPRETACYJNE DYNAMICZNA I STATYCZNA IDEOLOGIA WYKADNI Ideologia wykadni- za jakimi wartociami opowiada si interpretator. Ideologia statyczna uwaa, e rozumienie tekstu prawnego powinno byd stae, odwoujce si do historycznego prawodawcy. Wyklucza zmiennod znaczenia normy. Naczeln wartoci jest staod prawa, pewnod prawa, bezpieczeostwo prawa. Okrelana wykadni subiektywn lub intencjonaln. Ideologia dynamiczna opowiada si za efektywnoci prawa, adekwatnoci, elastycznoci. Towarzyszy przemianom spoecznym, politycznym itd. Jest nazywana obiektywn, bo niezalen od woli historycznego prawodawcy. Istnieje powizanie midzy statyczn ideologi wykadni a zwizan ideologi stosowania prawa oraz pomidzy dynamiczn a swobodn. WYKADNIA KLASYFIKACYJNA, DERYWACYJNA, CLARA NON SUNT INTERPRETANDA Wykadnia klaryfikacyjna oparta na paremii: clara non sunt interptetanda (sytuacja izomorfii ). Mwi o tym, e jeeli odczytamy tekst prawny i jest zrozumiay to nie mamy do czynienia z sytuacj wykadni. Mamy zatem do czynienia z bezporednim rozumieniem tekstu prawnego. Natomiast w znaczeniu porednim (porednia klaryfikacyjna) wystpuje sytuacja niezrozumienia normy i pojawiaj si wtpliwoci. Jest wic decyzja interpretacyjna. Clara non sunt interpretanda moe byd rozumiana rwnie jako zakaz interpretacji bd zakaz dalszej interpretacji.
I CZC WYKRESU

Wykadnia derywacyjna wyrnia wersj szczegln i ogln. Oglna mwi o tym, e kade spotkanie z tekstem prawnym jest wykadni, natomiast szczeglna odwouje si do normy a przepisu prawnego, eksponuje rnice midzy nimi. Wykadnia prawna to czynnod polegajca na przypisaniu przepisom prawnym znaczenia w postaci odkodowanych z tekstw prawnych jednoznacznych norm generalnych i abstrakcyjnych. Wykadnia szczeglna obejmuje takie fazy: -odtworzenie wypowiedzi o ksztacie norm postpowania na podstawie wypowiedzi zawartych w tekcie prawnym -ustalenie dokadnego sensu terminw wystpujcych w zrekonstruowanej z przepisw wypowiedzi o cechach normy Wykadnia derywacyjna jest charakterystyczna dla wykadni doktrynalnej.
II CZD WYKRESU (te do poredniej klasyfikacyjnej)

IDEOLOGIA STOSOWANIA PRAWA (ZWIZANA, SWOBODNA) Ideologia zwizanej decyzji stosowania prawa- wytwr myli liberalnej pozytywizmu prawniczego. U jej podstaw znajdujemy idea wolnoci, ktrej zabezpieczeniem ma byd decyzja organu oparta na prawie, oraz idea zabezpieczenia pewnoci prawnej oraz i bezpieczeostwa prawnego jako korelatw wolnoci jednostki a zwaszcza jej wolnoci w podejmowaniu decyzji. Panuje pogld o roli sdu jako instytucji ktra jest jedn z wadz majc chronid przed despotyzmem lub czuwajcej nad przestrzeganiem suwerennie wyraonej woli ludu. Ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa- antyteza ideologii zwizanej, jest przejawem buntu przeciwko formalizmowi , ktrego ucielenieniem jest pozytywizm. Nie ma ostrej granicy midzy stosowaniem a tworzeniem prawa. Prawo w rozumieniu norm nie wyznacza decyzji, ktre maj byd stosowaniem tych norm, stanowi one jedynie jakie plany, schematy, nadaj oglny kierunek, wyznaczaj granic w tamach ktrych decyzja powinna si miecid i dlatego wanie decyzja jest ich koniecznym uzupenieniem. Pozytywistyczny model praktyki sdziowskiej zosta uznany za faszywy a charakter logiczny procesu podejmowania decyzji zosta uznany za mistyfikacj. SDOWY I KIEROWNICZY MODEL STOSOWANIA PRAWA Sdowy model stosowania prawa- brak stosunku subowego czy administracyjnego z adresatem. Podmiot stosujcy prawo jest kompetentny, decyzja jest podejmowana w sytuacji sporu. Decyzja jest norm indywidualn i konkretn Kierowniczy model stosowania prawa- wystpuje stosunek organizacyjny czcy podmiot i adresata. Podmiot jest kompetentny. Polega na ustaleniu gratyfikacji (nagrodzenia). Decyzja jest norm jednostkow i konkretn. Administracyjny model stosowania prawa- stosunek urzdnik-podmiot ubiegajcy si o decyzj. Sytuacja sporu lub nieustalenia, jest to konsekwencja zaistniaego stanu faktycznego. KONKLUZYWNOC ROZSTRZYGNICIA Jest to rozstrzygalnod, pewnod decyzji, uzaleniona zarwno od waciwoci przesanek normatywnych przywoywanych jako elementy podstawy prawnej aktw stosowania prawa jak i od charakterystyki faktw podlegajcych ocenie w ramach stosowania prawa oraz regu sucych takiej ocenie. SYLOGIZM PRAWNICZY Powstanie tego samego opartego na paremii: przesanka wiksza: manor, przesanka mniejsza: minor i wniosek: deducto. Sylogizm suy do sprawdzenia wanoci argumentacji, lecz nie moe gwarantowad prawdziwoci przesanek.