N

R
I
N
D
3
7
2
1
6
1
CENA 4,80 PLN ISSN 1232-2628 nr 92000 98 ( )
Ukad poszerzania
bazy stereofonicznej
Wskanik adowania
i rozadowywania
akumulatora
Uniwersalna pytka
zwrotnicy gonikowej
Stroboskop do kontroli
i ustawiania zaponu
Monitor linii
telefonicznej
Opis programu EAGLE
W
W
W
.
P
E
.
C
O
M
.
P
L
Pytki drukowane wysyane s za zaliczeniem pocztowym. Orientacyjny czas oczekiwania wynosi 3 tygodnie. Zamwienia na pytki drukowane, uka-
dy programowane i zestawy prosimy przesya na kartach pocztowych, na kartach zamwie zamieszczanych w PE, faksem lub poczt elektronicz-
n. Koszt wysyki wynosi 8 z bez wzgldu na kwot pobrania. W sprzeday wysykowej dostpne s archiwalne numery "Praktycznego Elektroni-
ka", wykaz numerw na stronie 20. Kserokopie artykuw i caych numerw, ktrych nakad zosta wyczerpany wysyamy w cenie 2,50 z za pierw-
sz stron, za kad nastpn 0,50 z + koszty wysyki.
Nieszczsna karta graficzna opisana w poprzednim numerze nie daje
mi spokoju. Do dodatkowo zaskoczya mnie relatywnie niska cena dysku
17,2 Gb, jak zauwayem w sklepie komputerowym. Dysk to nie karta, to
co znacznie bardziej skomplikowanego. Siedz tam jak na karcie rne ta-
jemnicze koci, ale to adna nowo. Dopiero w rodku zaczyna si orgia
mechaniki. Poczwszy od talerza wykonanego z obdn wrcz precyzj,
poprzez gowice wielkoci epka od szpilki, na silniku obracajcym talerz
skoczywszy. Zapomniaem jeszcze o chemii warstwy magnetycznej nanie-
sionej na talerz i napdzie gowic. Wykonana wtechnologii wtrysku stopw
aluminium obudowa te nie naley do tanich. Do wszystkiego mona je-
szcze doda taki drobiazg jak gwintowane otwory pod ruby mocujce.
Czynno gwintowania jest do wolna i wbrew pozorom kosztowna. Ten
cud techniki kosztuje u nas niecae 100$ (cena bez podatku VAT). By mo-
e niektrzy powiedz, e to duo. Zgadza si jestemy niestety biednym
krajem i to co tanie na wiecie u nas jest do drogie.
Z drugiej strony popatrzmy na ceny tak popularnych produktw jak
proszki do prania. Dyski kupuje stosunkowo mao ludzi, a proszki prawie
wszyscy. Cena kilograma proszku nie rni si szokujco od ceny kilograma
dysku, jest tylko kilka razy nisza. Jednake kupujc proszek dokonujemy
transakcji wizanej. Wraz z proszkiem kupujemy kilkanacie debilnych se-
riali telewizyjnych, w ktrych umiechnite twarze gadaj bez sensu przez
tysice odcinkw w tych samych dekoracjach. Myl, e kamery krcce te
sceny s przyspawane do podoa, gdy ujcia s zawsze te same. Reklama
zapewnia Ci wybr tak twierdzi haso. Jestem przekonany, e reklama za-
biera mi pienidze. Wybr dyskw i bez reklamy jest duy. Niskie ceny wy-
nikaj z tego e pacimy tylko za sam dysk, bez adnych bonusw.
Czy ogldamy w telewizji reklamy na ktrych mody przystojny japi-
szon, na widok ktrego dziewczyny piszcz z zachwytu, podjeda sporto-
wym wozem pod Bibliotek Narodow i wyciga walizeczk wyadowan
dyskami. Potem z umiechem na ustach podnosi gmach biblioteki z ktre-
go sypi si strumieniami ksiki i wpadaj do rozoonych wachlarzem
dyskw. Po chwili caa mdro zawarta w ksikach z biblioteki zapakowa-
na jest na dyskach mieszczcych si w maej walizeczce. Go trzaska
drzwiami samochodu i odjeda. Na ekranie pojawia si napis: Dziki dys-
kom firmy Misiu Jogi moesz teraz mie Bibliotek Narodow w twoim
komputerze.
Na szczcie nie ogldamy takich reklam i dziki temu mamy
tanie dyski.
Redaktor Naczelny
Dariusz Cichoski
Adres Redakcji:
Praktyczny Elektronik
ul. Jaskcza 2/5
65-001 Zielona Gra
tel/fax.: (0-68) 324-71-03 w godzinach 8
00
-10
00
e-mail: redakcja@pe.com.pl; http://www.pe.com.pl
Redaktor Naczelny:
mgr in. Dariusz Cichoski
Z-ca Redaktora Naczelnego:
mgr in. Tomasz Kwiatkowski
Redaktor Techniczny:
Pawe Witek
Copyright by Wydawnictwo Techniczne ARTKELE Zielona Gra, 1999r.
Zdjcie na okadce: Ireneusz Konieczny
Druk: Zakady Graficzne ATEXT Gdask
Artykuw nie zamwionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie pra-
wo do skracania i adjustacji nadesanych artykuw.
Opisy ukadw i urzdze elektronicznych oraz ich usprawnie za-
mieszczone w Praktycznym Elektroniku mog by wykorzystywane
wycznie do potrzeb wasnych. Wykorzystanie ich do innych celw,
zwaszcza do dziaalnoci zarobkowej wymaga zgody redakcji Praktycz-
nego Elektronika. Przedruk lub powielanie fragmentw lub caoci pu-
blikacji zamieszczonych w Praktycznym Elektroniku jest dozwolony
wycznie po uzyskaniu zgody redakcji.
Redakcja nie ponosi adnej odpowiedzialnoci za tre reklam
i ogosze.
Sprzeda wizana
Ukad poszerzania bazy stereofonicznej .....................................4
Blokada zamka centralnego w samochodzie ..............................6
Wskanik adowania i rozadowywania akumulatora..................7
Uniwersalna pytka zwrotnicy gonikowej ...............................11
Sprostowanie do przestrajania
zakresu UKF tunerw AS-952 i AS-946 ....................................15
Pomysy ukadowe przecznik bistabilny..............................16
Generator przestrajany napiciem
na czstotliwoci akustyczne....................................................17
Kupon zamwie na pyt CD-PE1 i prenumerat....................19
Karta zamwie na pytki drukowane .....................................20
Katalog Praktycznego Elektronika
goniki produkcji TONSIL S.A cz.2. .......................................21
Gieda PE.................................................................................23
Stroboskop do kontroli i ustawiania zaponu............................25
Projektowanie obwodw drukowanych
przy uyciu programu EAGLE cz. 2 ...........................................28
Monitor linii telefonicznej........................................................34
Listy od Czytelnikw................................................................38
Prosty wzmacniacz wejciowy do czstociomierza ..................39
Pomysy ukadowe stroboskop gramofonowy........................41
Przetworniki cinienia na napicie serii MPX............................42
Ciekawostki ze wiata..............................................................43
Natura wyposaya czowieka
w dwoje uszu z dwch wzgldw. Pierw-
szy to moliwo rozrniania kierunku
z jakiego dochodzi dwik, a drugi to du-
blowanie organw suchu. Podobnie zre-
szt ma si rzecz z oczyma.
Kierunek przychodzenia dwiku roz-
rniony zostaje na podstawie rnych na-
te i, lub faz fali dwikowych dociera-
jcych do poszczeglnych uszu. Nie bd
wnika w budow ucha, ale upraszczajc
w jego wntrzu znajduje si czujnik
przetwarzajcy zmiany cinienia na bod-
ce rejestrowane i oceniane w odpowie-
dniej czci mzgu. Ukad suchu ma ogra-
niczone moliwoci. Pierwszym ogranicze-
niem jest moliwo rozrniania dwch
dwikw jako oddzielne jeli wystpi
midzy nimi odstp czasowy co najmniej
0,1 s. Zauwaalna rnica nate dwi-
kw wynosi 2 dB. Istnieje take prg roz-
rniania faz fal dwikowych docieraj-
cych do uszu. Dlatego niskie czstotliwoci
pozbawione s waciwoci kierunkowych.
Innym ograniczeniem suchu jest zakres
czstotliwoci syszalnych wynoszcy od
20 do 16000 a nawet 20000 Hz.
Pomimo tych ogranicze such ludzki
jest narzdem perfekcyjnym dostosowa-
nym przez natur do potrzeb czowieka.
wiadczy o tym cho-
ciaby bardzo dua
rozpito odbiera-
nych nate fali
dwikowej wyno-
szca a 120 dB. Tak
dynamik nie wykazu-
je si adne urzdzenie
elektroniczne. Kolejn
waciwoci potwier-
dzajc perfekcj su-
chu jest zmiana cha-
rakterystyki czuoci
suchu w zalenoci od
natenia fali dwiko-
wej. Ndzn imitacj
tej waciwoci s
wspczesne ukady
wyciszania szumw.
Dwoje uszu i roz-
rnianie kierunkw
przychodzenia dwikw sprawiaj, e
czowiek cay czas odbiera dwiki natu-
ralne jako przestrzenne. Urzdzenia su-
ce do przekazywania dwiku na odle-
go lub do zapisu i odtwarzania dwi-
ku, pocztkowo pozbawiay go informacji
kierunkowych. Ograniczano si jedynie
do przekazywania lub zapisu zmian nat-
enia dwiku tzw. dwik monofoniczny.
Pomimo poprawy parametrw jakocio-
wych (HiFi) odtwarzane dwiki dalekie
byy od naturalnych. Dopiero pniej
przypomniano sobie o tym, e czowiek
ma dwoje uszu.
Pocztki stereofonii to tzw. sztuczna
gowa. W pierwotnym miejscu odsu-
chu, np. sali koncertowej umieszczano
imitacj gowy czowieka o naturalnej
wielkoci a w miejscu uszu instalowano
dwa mikrofony kierunkowe. Jeden reago-
wa na dwiki z lewej strony gowy
a drugi z prawej. Dwa sygnay wymagay
oddzielnego przesyania lub rejestracji.
Nastpnie sygnay te byy wzmacniane
i wykorzystywane do zasilania suchawek
przyoonych odpowiednio do ucha pra-
wego i lewego. W odtwarzanych dwi-
kach pojawia si kierunkowo. Metoda
ta nie nadaje si jednak do odtwarzania
dwiku przez goniki wskutek sumowa-
nia fal dwikowych jak i wystpowania
odbi fal charakterystycznych dla pomie-
szczenia odsuchowego.
W stereofonii mamy do czynienia
z dwoma kanaami nazywanymi lewym
i prawym (L i P). Sygnay jakie s nimi
przesyane s najczciej sztucznie prepa-
rowane przez reyserw nagra korzysta-
Prosty ukad umoliwiajcy poszerzenie i regulacj tzw. bazy przy od-
twarzaniu audycji stereofonicznych. Przydatny zwaszcza przy maej od-
legoci midzy gonikami (odbiorniki przenone, telewizyjne i samo-
chodowe). Moe by wykorzystany dla zwikszenia efektw stereofo-
nicznych w zestawach domowych.
Ukad poszerzania bazy
stereofonicznej
STEREO
0,5m
1
b
0,25m
1
,
5
b
baza
0
,
5
b
GP GL
b
35m
Rys. 1 Obszar odsuchu stereofonicznego
Podstawy stereofonii
R4
220k
T
T220n
4
5
4,7mF
470W WEP
US1B
7
6
4,7k
R3
220k
WYP
C4
R10
C2
10k
R8 R6
4,7k 100k
P1
10k
US1
TL082
R5 R7
470W
4,7mF
2
1
US1A
220k
R2
T
WYL
220n T
R9
C3
3 8
WEL
100n
C5 C6
47mF
220k
R1
12V
C1
100W
+
R11
Rys. 2 Schemat ideowy
4 9/2000
Elektroakustyka
jcych z wielu mikrofonw kierunkowych
umieszczonych w sali koncertowej czy stu-
diu. Mwi si o stereofonii nateniowej
lub fazowej. Najczciej aktualnie jest sto-
sowana nateniowo-fazowa, czyli taka
w ktrej zmieniaj si natenia i fazy
dwikw odtwarzanych w kanaach L i P.
Zarwno rne natenia jak i fazy nios
informacj o kierunku dwiku. Wpraw-
dzie w dalszym cigu nie uzyskuje si ide-
alnego wraenia naturalnoci dwiku je-
stemy ju mniej lub bardziej bliscy idea-
owi. Oczywicie dalszym etapem rozwoju
jest dwik przestrzenny jaki towarzyszy
obrazowi kinowemu i kinu domowemu.
Do poprawnego odsuchu stereofo-
nicznego niezbdne s dwa goniki lub
suchawki stereofoniczne. Preferowany
jest odsuch za pomoc gonikw, ktre
musz by umieszczone w pewnej odle-
goci od siebie. Odlego ta jak i linia -
czca goniki nazywana jest baz stereo-
foniczn. Dla poprawnego odtwarzania
powinna wynosi kilka metrw. Odsuch
powinien odbywa si w miejscu jedna-
kowo odlegym od gonikw i w mini-
malnej odlegoci od bazy rwnej poo-
wie odlegoci midzy gonikami.
Goniki w stereofonicznym odbiorni-
ku telewizyjnym lub w przenonym
odbiorniku radiowym s umieszczone
w minimalnej odlegoci od siebie
(np. 1 m). Powoduje to efekt sumowania
dwikw w oddalonym miejscu i waci-
wie odsuch monofoniczny. Zadaniem
proponowanego ukadu jest poprawienie
tych waciwoci. Uzyskamy to przez
sztuczne wprowadzenie sygnaw kana-
w wzajemnie lecz w fazie przeciwnej.
Powoduje to czciow redukcj fali
dwikowej w miejscu rwno oddalonym
od obu gonikw i wraenie rozsunicia
gonikw a wic poszerzenia bazy stere-
ofonicznej. Efekt ten nazywany jest z an-
gielskiego spatial, w dosownym tuma-
czeniu przestrzenny.
Ukad wykorzystuje podwjny
wzmacniacz operacyjny TL 082 (US1).
Oba wzmacniacze pracuj jako wzmac-
niacze nieodwracajce dla sygnaw wej-
ciowych. US1A jest sterowany sygnaem
kanau L a US1B sygnaem kanau P.
Ze wzgldu na zasilanie niesyme-
tryczne wzmacniaczy operacyjnych, nie-
zbdna jest polaryzacja wej nieodwra-
cajcych. Realizuj to dzielniki rezystan-
cyjne R1, R2 i R3, R4. Kondensatory C1
i C2 oddzielaj skadow sta wej
wzmacniaczy od wej WEL i WEP.
Ujemne sprzenie zwrotne realizo-
wane jest rezystorami R7 i R8. Wejcia
odwracajce wzmacniaczy operacyjnych
poczone s rezystorami R5, R6 i poten-
cjometrem P1. Obwd ten powoduje
przenikanie sygnaw z kanau L do
P i odwrotnie. Sygnay te wzmocnione
lecz w fazie przeciwnej pojawiaj si na
wyjciach wzmacniaczy operacyjnych. Re-
gulujc rezystancj potencjometru P1
zmienia si zawarto odwrconego sy-
gnau kanau L na wyjciu US1B i od-
wrconego sygnau kanau P na wyjciu
US1A. Ukad dziaa symetrycznie.
Przy rezystancji P1 ustawionej na mi-
nimum przenikanie sygnaw jest naj-
wiksze. Peny sygna wejciowy kanau
L w fazie przeciwnej pojawia si na wyj-
ciu US1B (i vice versa). Dla swojego wa-
ciwego sygnau wzmocnienie wynosi
wtedy 2 V/V. Sygna w fazie przeciwnej
z drugiego kanau stanowi wtedy 50% sy-
gnau waciwego. Przy maksymalnej re-
zystancji P1 przenikanie sygnau kanau
przeciwnego zmniejsza si do 10%.
Wzmocnienie sygnau waciwego spada
wwczas do okoo 1 V/V.
Spreparowany w ten sposb sygna
wyjciowy jest podawany przez rezystory
zabezpieczajce R9 i R10 oraz kondensa-
tory sprzgajce C3, C4 odpowiednio do
wyj WYL i WYP.
Ukad zasilany jest napiciem niesy-
metrycznym, ktrego warto powinna
zawiera si od 10 do 15 V. Napicie to
jest filtrowane rezystorem R11 i konden-
satorami C5 i C6. Pobr prdu nie prze-
kracza 4 mA co umoliwia skorzystanie
z zasilania urzdzenia w ktrym bdzie
zamontowany.
Ukad poszerzania bazy stereofonicz-
nej przewidziany jest do montau we-
wntrz urzdzenia, ktre chcemy wypo-
say w t waciwo. Niewielka pytka
drukowana mocowana na wyprowadze-
niach potencjometru i niewielki pobr
prdu to uatwiaj.
Nie powinno by problemw z ele-
mentami. Sdz, e kady zainteresowa-
ny znajdzie je w swoich zapasach. Monta
take nie wymaga specjalnego reimu. Je-
dynie o potencjometru naley dobra,
aby nie rnia si od innych stosowa-
nych w urzdzeniu. Zamiast zestawu P1,
R5, R7 mona zamontowa rezystor na-
stawczy lub odpowiednio dobrany rezy-
stor dajcy najlepszy efekt.
Uruchamianie ukadu ogranicza
si waciwie do sprawdzenia napi sta-
ych. Potrzebny do tego bdzie zasilacz
stabilizowany 12 V o minimalnej obci-
alnoci i multimetr. Po sprawdzeniu po-
prawnoci montau podczy zasilanie.
Napicie na wyprowadzeniu 8 US1 po-
winno wynosi okoo 12 V. Napicia stae
na wyprowadzeniach 1, 3, 5, 7 powinno
wynosi okoo 6 V.
Majc generator m.cz. i oscyloskop
mona sprawdzi przebieg sygnau i dzia-
anie regulacji. Wystarczy sprawdzi to
praktycznie czyli odsuchowo.
eby skorzysta z dobrodziejstw
ukadu trzeba wpi si w tor akustyczny
urzdzenia (OTV czy OR). Najprociej
mona to zrobi w ampli tunerze posia-
dajcym gniazdo do podczania korekto-
ra. Rozczy naley tor akustyczny mi-
Schemat ideowy i dziaanie
A
R
T
K
E
L
E
547
A
R
T
K
E
L
E
5 4 7
T
L
C
2
0
8
2
C
3
C
1
R2
R4
R
9
R
7
R
5
WEP WEL WYL
T
C
6
C
5
R
1
1
C4
R3
R1
R
6
R
1
0
R
8
WYP
+
Rys. 3 Pytka drukowana
i rozmieszczenie elementw
Monta i uruchomienie
5 09/2000
Poszerzanie bazy stereo
dzy przedwzmacniaczem a wzmacnia-
czem mocy, np. przez wylutowanie kon-
densatorw sprzgajcych. Wejcia uka-
du podczy do wyj przedwzmacniacza
a wyjcia do wej wzmacniacza mocy.
Poczenie mona wykona przewodami
nieekranowanymi jeli dugo nie prze-
kracza 10 cm i nie ma bezporedniego
oddziaywania pola zakcajcego.
W przeciwnym przypadku zastosowa
przewody ekranowane.
Elementy obwodu regulacji mona
dobra zgodnie z wasnymi preferencja-
mi. Zwikszenie rezystancji R5, R7
zmniejszy wzmocnienie przy P1 ustawio-
nym na minimum rezystancji i zmniejszy
maksymalne przenikanie sygnaw
w przeciwnych fazach. Zmniejszy si za-
kres regulacji. Zwikszenie rezystancji po-
tencjometru P1 zwikszy zakres regulacji
w kierunku maego przenikania.
Pytki drukowane wysyane s za zalicze-
niem pocztowym. Pytki mona zama-
wia w redakcji PE.
Cena: pytka numer 547 2,50 z
+ koszty wysyki.
US1 TL 082 (TL 072)
R11 100 W/0,125 W
R9, R10 470 W/0,125 W
R5, R6 4,7 W/0,125 W
R7, R8 10 kW/0,125 W
R1R4 220 kW/0,125 W
P1 100 kW-A PR 185
Wykaz elementw
Pprzewodniki
Rezystory
R.K.
C5 100 nF/63 V MKSE-20
C1, C2 220 nF/63 V MKSE-20
C3, C4 4,7 mF/25 V
C6 47 mF/16 V
pytka drukowana numer 547
Kondensatory
Inne
W naszych miastach rozpowszechni-
a si plaga kradziey samochodowych.
Bezradno zodziei i nieudolno Policji
sprawiaj, e amatorw cudzej wasno-
ci jest coraz wicej. Kradziee o ktrych
pisz polegaj na wycigniciu teczki,
torebki lub innych drobnych przedmio-
tw w czasie kiedy samochd stoi
w korku lub przed czerwonym wiatem
na skrzyowaniu. Jedn z metod zabez-
pieczenia si przed tak zuchwa kra-
dzie jest zablokowanie od wewntrz
drzwi, tak aby potencjalny zodziej nie
mg ich otworzy.
Proponuj wykonanie prostego
ukadziku sterowania zamkiem central-
nym (jeeli taki jest w naszym samocho-
dzie) zamykajcym automatycznie
drzwi po uruchomieniu silnika. Schemat
odpowiedniego ukadu przedstawiono
na rysunku 1. Ukad wytwarza krtki
impuls zwierajcy wyjcie do masy na
ok. 1 sek. Czas ten jest wystarczajcy do
zamknicia zamka.
W ukadzie wykorzystano tajmer
555 pracujcy jako przerzutnik mono-
stabilny. Wejcie wyzwalajce (nka 2
US1) poczone jest na stae z plusem
zasilania przez rezystor R1. Do wejcia
podczony jest te kondensator C1
ktry czy si z przewodem idcym ze
stacyjki do rozrusznika. Przewd ten po-
siada standardow numeracj 50. Jest
on pod napiciem +12 V tylko podczas
pracy rozrusznika. Po zakoczeniu rozru-
chu silnika opadajce zbocze (zanik na-
picia) spowoduje wyzwolenie tajmera
US1, ktry wygeneruje impuls o czasie
trwania ok. 1 sekundy. To z kolei wczy
tranzystor T1 i spowoduje automatycz-
ne zaryglowanie zamka. Tak wic ukad
blokuje drzwi dopiero po uruchomieniu
silnika.
Wyjcie urzdzenia (kolektor T1)
naley poczy z przewodem steruj-
cym zamykaniem zamka. Wytrzymao
prdowa tego wyjcia jest w peni wy-
starczajca. Zasilanie ukadu zostao do-
prowadzone ze stacyjki (przewd numer
15) i pojawia si dopiero po przekrce-
niu kluczyka. Ukad jest tak prosty,
e mona go zmontowa na pajka,
lub na kawaku uniwersalnej pytki
drukowanej.
Automatyczn blokad mona je-
szcze udoskonali. W ukadzie przedsta-
wionym na rysunku 1 istnieje groba za-
mknicia zamka w chwili gdy silnik zo-
stanie uruchomiony przy otwartych
drzwiach. Aby tego unikn wystarczy
nk 4 US1 poczy z wcznikiem
owietlenia wntrza. W czasie gdy drzwi
s otwarte wcznik jest zwarty do ma-
sy. Czyli nka 4 US1 take bdzie zwar-
ta do masy zerujc tajmer i niedopu-
szczajc do wygenerowania impulsu.
Podobne rozwizanie zastosowa-
no w fabrycznym samochodzie. Tam
jednak zamykanie zamka odbywa si
dopiero po przekroczeniu prdkoci
ok. 10 km/godz.
Przy stosowaniu tego urzdzenia
warto pamita o tym aby jadc w tra-
sie poza miastem odblokowywa drzwi
rcznie, tak aby mona je byo otworzy
od zewntrz. Jest to bardzo wane przy
wypadku kiedy to pomoc powinna mie
atwy dostp do wntrza.
Blokada zamka centralnego w
samochodzie
ok.1sek 47n
C3
10mF
C2
555
10k 2
1 5
T1
BC337-16
zamka centralnego
C1
1n
WE styk nr 50
sterowanie
rozrusznikiem
R3
3 6
WY zamykaniem
1N4007
8 4
7
styk nr 15
do sterowania
D1
91k
R2
22k
R1
+12V
za stacyjk
Rys. Schemat ideowy automatycznej blokady drzwi Ryszard Janowski
6 9/2000
Pomysy ukadowe
Jak ju napisano we wstpie jesieni
i zim w samochodzie wystpuje wzrost
zapotrzebowania na energi elektryczn.
Bezporednio odczuwalnym skutkiem
wikszego zuycia prdu jest wzrost zapo-
trzebowania na paliwo. Oglnie wiado-
mo, e samochody pal wicej zim ni
latem. Jedn z przyczyn jest konieczno
produkowania wikszej iloci prdu.
Urzdzeniem do wytwarzania prdu
w samochodzie jest alternator, czyli 3-fa-
zowa prdnica prdu przemiennego. Ze
wzgldu na du liczb wad obecnie nie
stosuje si ju prdnic prdu staego.
Upowszechnienie si alternatorw byo
moliwe dziki wprowadzeniu diod p-
przewodnikowych prostujcych prd
zmienny. Wczeniejsze krlowanie pr-
dnic wynikao waciwie tylko z jednej za-
lety. Nie trzeba byo prostowa wytwa-
rzanego przez prdnic napicia.
Lista zalet alternatora nad prdnic
jest duga, ale warto si z ni zapozna:
alternator oddaje ju 2540 % mo-
cy znamionowej przy obrotach biegu
jaowego;
umoliwia uzyskanie wikszej mocy
wyjciowej;
zuycie drogiej miedzi w alternatorze jest
23 razy mniejsze ni w prdnicy;
posiada wiksz ywotno i niezawod-
no, ograniczon gwnie wytrzymao-
ci oysk dochodzc do 300500 tys.
kilometrw przebiegu;
korzystniejszy stosunek uzyskiwanej mocy
na kilogram masy (rzdu 100200 W/kg)
czyli 1,5 do 3 razy wikszy ni w przypad-
ku prdnic;
w alternatorze wystpuje samoczynne
ograniczanie pobieranego prdu;
alternator pozwala na zamontowanie
w samochodzie akumulatora o mniejszej
pojemnoci.
Jak zatem zbudowane jest to cudow-
ne urzdzenie? Alternator jest po prostu
klasyczn trjfazow prdnic synchronicz-
n. Skada si on z wirnika i stojana. Na
stojanie nawinite s trzy uzwojenia
z ktrych pobierany jest 3-fazowy prd
zmienny. Stojan zbudowany jest z pakietu
blach podobnych jak w transformatorach
sieciowych, wzajemnie od siebie odizolo-
wanych. Blachy osadzone s w korpusie
aluminiowym mieszczcym oyska.
Cho soce grzeje jeszcze mocno a dni s upalne, to ju da si odczu zbli-
ajc si jesie. Noce mimo upalnego dnia s coraz chodniejsze. Niebo
zaczynaj pokrywa coraz grubsze warstwy chmur z ktrych nierzadko pa-
da deszcz. Pogoda bdzie si teraz psua z dnia na dzie. Jesienne i zimo-
we szarugi s prawdziwym wyzwaniem dla samochodowych rde pr-
du. Obcienie instalacji elektrycznej jest znaczne. Podgrzewana elek-
tryczna szyba pobiera ok. 200 W, pracujce wycieraczki potrzebuj 50 W,
a wentylator nagrzewnicy 40 Wdo tego trzeba jeszcze doliczy 120 Wna
obowizkowe wiata. Razem daje to niebagateln moc rzdu 400 W. Nie
mwi tu o luksusowych samochodach z podgrzewan przedni szyb,
podgrzewanymi lusterkami i siedzeniami. Znaczny wzrost mocy pobiera-
nej przez urzdzenia elektryczne w stosunku do okresu letniego wymaga
kontroli. Celowi temu suy opisany w artykule wskanik.
Wskanik adowania i
rozadowywania akumulatora
7 09/2000
Technika motoryzacyjna
0 500 1000 1500 2000 2500 [obr/min]
25%
Imax
2/3
Imax
2/3
50%
BOCZNIKOWA
PRDNICA
Imax
75%
100%
ALTERNATOR
Imax
D2
+
(15)
D1 diody ujemne
D2 diody dodatnie
D3 diody wzbudzenia
Lw uzwojenie wzbudzenia
L3 L2
L1, L2, L3 uzwojenia stojana
D3
L1
AKUMULATOR
+
(31)
Lw
D1
zaponu
Wcznik
K
(67)
REGULATOR
arweczka
Kontrolna
Z
Rys. 1 Schemat elektryczny alternatora pracujcego w ukadzie obcowzbudnym i
charakterystyka obcienia
Do wzbudzania alternatora stosuje si
uzwojenie magnesujce nawinite na wir-
niku o biegunach pazurowych. Zachodzce
na siebie pazury maj przemienn biegu-
nowo. Uzwojenie tworzy pojedyncz
cewk cylindryczn umieszczon koncen-
trycznie wzgldem wau. Uzwojenie wirni-
ka jest zasilane prdem staym doprowa-
dzanym do wirnika za porednictwem
dwch piercieni, po ktrych lizgaj si
szczotki. Brak komutatora zwiksza ywot-
no szczotek, gdy na piercieniach wyst-
puje znacznie mniejsze iskrzenie. Ponadto
prd wzbudzenia dostarczany do wirnika
za porednictwem szczotek ma znacznie
mniejsz warto ni prd wytwarzany
przez alternator (ponad 10 razy). Te dwie
cechy decyduj o przewadze alternatora
nad prdnic.
Uzwojenia twornika poczone s
w gwiazd, cho czasami w alternatorach
wikszej mocy mona spotka poczenie
w trjkt (rys. 1). Trzy wyprowadzenia tak
powstaego ukadu s poczone z trjfa-
zowym, penokresowym mostkiem pro-
stowniczym, umieszczonym na stojanie.
Trzy diody napicia dodatniego D2 posia-
daj anod na obudowie i zamocowane
s na radiatorze odizolowanym od meta-
lowej obudowy alternatora. Natomiast
diody ujemne D1 posiadaj katod na
obudowie i poczone s elektrycznie
z obudow alternatora.
Moliwe s dwa ukady wzbudzania
alternatora: obcowzbudny i samowzbud-
ny. W olbrzymiej wikszoci alternatorw
stosuje si ukad samowzbudny. W uka-
dzie samowzbudnym stosuje si trzy do-
datkowe diody D3 o maym prdzie prze-
wodzenia (rzdu 13 A). Ukad tych diod
tworzy prostownik pokresowy zasilajcy
uzwojenie wzbudzenia. W pocztkowym
okresie wzbudzenia pod wpywem szczt-
kowego magnetyzmu wirnika w uzwoje-
niach alternatora indukuje si napicie,
ktre po wyprostowaniu przez diody
wzbudzenia D3 przepywa przez uzwoje-
nie wirnika powodujc wzrost strumienia
magnetycznego. Pociga to za sob wzrost
indukowanego w alternatorze napicia.
Gdy wyprostowane napicie osignie za-
dan warto do pracy wcza si regulator
alternatora ograniczajcy prd wzbudze-
nia i zmniejszajcy napicie wyjciowe al-
ternatora. Wikszo regulatorw dziaa
impulsowo, ograniczajc tym samym stra-
ty mocy. Wczanie i wyczanie prdu
wzbudzenia powoduje powstawanie prze-
pi i zakce radioelektrycznych, ktre
musz by odpowiednio tumione.
Na koniec tego krtkiego opisu mona
jeszcze doda, e w pocztkowej fazie pra-
cy alternatora przez uzwojenie wzbudze-
nia pynie niewielki prd z akumulatora
dostarczany za porednictwem arweczki
kontrolnej adowania akumulatora, ktra
zapala si po wczeniu zaponu. Poprawia
to charakterystyk rozruchow alternatora
powodujc, e zaczyna on dostarcza moc
przy niszych prdkociach obrotowych
(rys. 1). W miar wzrostu obrotw a-
rweczka kontrolna zaczyna przygasa sy-
gnalizujc tym samym, e alternator do-
starcza energi elektryczn.
Z reguy prdko obrotowa alternato-
ra jest okoo dwukrotnie wiksza od prd-
koci obrotowej wau korbowego silnika.
W wspczesnych alternatorach wszystkie
opisane wyej elementy znajduj si wjed-
nej obudowie. Regulator jest z reguy ze-
spolony z szczotkotrzymaczem, co jest uza-
sadnione bliskoci pocze i bardzo du
ywotnoci szczotek. Niezawodno ele-
mentw pprzewodnikowych sprawia, e
elementem decydujcym o czasie bezawa-
ryjnej pracy alternatora s oyska wirnika.
Zbyt duy nacig paska klinowego nap-
dzajcego alternator prowadzi do przed-
wczesnego zuycia oysk. Natomiast zbyt
may nacig paska powoduje jego lizganie
si, czemu towarzyszy charakterystyczny
pisk ktrego natenie jest szczeglnie du-
e podczas zwikszania obrotw silnika.
Wikszo uszkodze alternatorw
mona wykry w oparciu o wskazania
lampki kontrolnej. W prawidowo dziaaj-
cym alternatorze lampka powinna wieci
si jasno po wczeniu zaponu, gdy silnik
8 9/2000
Wskanik adowania i rozadowywania akumulatora
I
roz
U
I
roz
+U
b)
a)
I
ad
I
ad
Rys. 2 Rozpyw prdu w instalacji
elektrycznej podczas:
a) adowania akumulatora,
b) rozadowywania akumulatora
D6
1N4148
3,3k
R9
R14
1009
Rozadowanie
6
D5
CZERWONA
47n
C5
D2
R4
3,3k 10F
C6
US3B
R7
3,3k
4,7k
ZTA
OK
D4
2209 3
7
5
A
R1
3,3k
3,3k 3,3k
P1
US2A
TL082
US3A
R11 330k
3,3k
P2 1N4148
R13
759
R2 R3 TL082 ZIELONA
1
2
1
2
3
D1
750k R5
C7 47n
R10 330k
R6
R8
3,3k
TC2
47n 47n
C3
22F
C4 C1
47F
1509
R12
D3
adowanie
US1
za stacyjk
+12V
78L05
LM V
in
+5V
Rys. 3 Schemat ideowy wskanika adowania akumulatora.
nie pracuje. Po uruchomieniu silnika powin-
na po chwili zgasn nawet podczas pracy
na biegu jaowym. Wszelkie odstpstwa od
powyszych zachowa si lampki wiadcz
o uszkodzeniu w ukadzie alternatora.
Lampka kontrolna informuje kierowc
o poprawnej pracy alternatora. Natomiast
nie mwi ona nic o bilansie prdu dostar-
czanego przez alternator i pobieranego
przez ukady elektryczne samochodu.
Przygldajc si charakterystyce obcie-
nia alternatora mona zauway, e jesie-
ni i zim, kiedy zapotrzebowanie na moc
jest co najmniej o 400 W wiksze ni la-
tem, moc dostarczana przez alternator
przy prdkociach obrotowych silnika nie
przekraczajcych 1500 obr/min jest mniej-
sza od mocy pobieranej z akumulatora.
Zatem bilans mocy (prdu) moe by
ujemny. Oznacza to e ukady elektryczne
samochodu pobieraj wicej prdu ni do-
starcza alternator. Stan taki wystpuje za-
wsze przy pracy silnika na biegu jaowym,
kiedy obroty s rzdu 700800 obr/min
Aby stwierdzi czy bilans prdu jest
dodatni czy ujemny konieczny jest pomiar
kierunku przepywu prdu przez akumula-
tor. W sytuacji gdy alternator bdzie do-
starcza wicej prdu ni pobieraj go w-
czone urzdzenia elektryczne akumulator
bdzie si adowa. Wprzeciwnym wypad-
ku akumulator bdzie si rozadowywa
pokrywajc tym samym niedobr prdu.
Ilustruje to rysunek 2. Ujemny biegun aku-
mulatora podczony jest grubym przewo-
dem (plecion tam) z mas samochodu.
Mimo duego przekroju przewodu po-
czeniowego podczas przepywu prdu za-
wsze pojawi si na nim niewielki spadek
napicia. Kierunek spadku napicia bdzie
zaleny od kierunku przepywu prdu.
Podczas adowania akumulatora prd
wpywa przez zacisk dodatni i wypy-
wa przez zacisk ujemny do masy. Wtakiej
sytuacji zacisk ujemny akumulatora bdzie
mia potencja nieco wyszy od potencjau
masy samochodu. Natomiast gdy akumu-
lator jest rozadowywany prd pynie
w kierunku przeciwnym. Wtedy, co wyda-
je si paradoksem, biegun ujemny akumu-
latora bdzie mia potencja niszy ni ma-
sa samochodu, bdzie bardziej ujemny.
W sprawnej instalacji samochodowej, gdy
poczenie ujemnego zacisku akumulatora
i masy samochodu z przewodem czcym
posiadaj dobry kontakt elektryczny opisy-
wany spadek napicia jest niewielki i wy-
nosi ok. 15 mV przy prdzie 1,8 A, co
odpowiada zapalonej arwce o mocy
21 W (arwka wiate stopu). Chcc wy-
kry tak niewielki spadek napicia nie-
zbdne jest doczenie niezmiernie czue-
go komparatora. Schemat takiego ukadu
przedstawiono na rysunku 3.
Ukad wskanika zasilany jest napi-
ciem stabilizowanym +5 V dostarczanym
przez stabilizator maej mocy LM 78L05
(US1). Zapewnia to niezmienno warun-
kw pracy caego urzdzenia w szerokim
zakresie napi zasilania, poczwszy od
7 V a do 15 V. Stabilne napicie zasilajce
jest bardzo wane w tak czuym ukadzie.
Mimo tego pomiar spadku napicia odby-
wa si w ukadzie mostkowym uniezale-
niajcym wynik pomiaru od zmian napi-
cia zasilania. Rezystory R3 i R4 tworz jed-
n ga mostka pomiarowego z ktrej za
porednictwem potencjometru P1 napicie
jest doprowadzane do wejcia nieodwraca-
jcego wzmacniacza US2A. Kondensator
C6 zabezpiecza ukad przed zakceniami
jakie mog pojawi si w urzdzeniu.
W skad drugiej gazi mostka wcho-
dz rezystory R1 i R2, ktrych wsplne
koce podczone s do wejcia odwraca-
jcego wzmacniacza US2A. W szereg z re-
zystorem R1 wczane jest wejcie ukadu
do ktrego doprowadza si spadek napi-
cia z przewodu czcego akumulator
z mas. Obie grne gazie mostka zasila-
ne s z tego samego napicia. Ponadto
obie dolne gazie mostka cz si z tym
samym punktem. Rezystancja wszystkich
gazi jest w przyblieniu jednakowa Wta-
kim ukadzie zmiany napicia zasilajcego
i ewentualne zakcenia pochodzce z za-
silania i masy b-
d w jednakowym
stopniu docieray
do wej wzmacnia-
cza operacyjnego
US2A nie wywoujc
adnych skutkw na
jego wyjciu. Jedy-
nym sygnaem ktry
ma wpyw na wyj-
cie ukadu jest spa-
dek napicia po-
jawiajcy si na
przewodzie pomia-
rowym. Diody
D1 i D2 zabezpie-
czaj wzmacniacz
przed ewentualnymi
przepiciami. Za-
kcenia impulsowe
tumi rwnie kon-
densator C5.
Wzmocnienie ukadu jest okrelone
przez stosunek wartoci rezystorw R5 i R1.
Wynosi ono ok. 46 dB, czyli 200 V/V. Kon-
densator C7 ogranicza pasmo ukadu do
10 Hz. Potencjometr P1 umoliwia wyzero-
wanie ukadu, polegajce na ustawieniu
napicia wyjciowego US2A na 2,5 V przy
zwartych zaciskach wejciowych.
Za wzmacniaczem wejciowym
umieszczono komparator okienkowy
US3A i US3B. Napicie referencyjne Wy-
twarzane jest przez dzielnik R8, P2, R9.
Przy jednakowej wartoci rezystorw R8
i R9 napicie grne i dolne wystpujce na
potencjometrze P2 jest symetryczne wzgl-
dem poowy napicia zasilania. Rwnocze-
nie potencjometrem P2 mona regulowa
w do szerokim zakresie warto tych na-
pi, nie naruszajc symetrii. Dziki temu
atwo jest ustawi czuo komparatora.
Napicie z wyjcia US2A doprowa-
dzono do wej nieodwaracajcych uka-
dw US3A i US3B. Gdy napicie na wyj-
ciu US2A mieci si w przedziale pomi-
dzy grnym i dolnym napiciem referen-
cyjnym wyjcie komparatora US3A jest
w stanie wysokim, a wyjcie komparatora
US3B w stanie niskim. Powoduje to zapa-
lenie diody D4, sygnalizujcej stan rwno-
wagi, czyli brak poboru prdu z akumula-
tora z dokadnoci ok. 1,8 A. Podczas a-
dowania akumulatora napicie na wyjciu
US2A nisze od dolnego napicia referen-
cyjnego co spowoduje ustawienie wyjcia
US3A w stan niski. Zapali si dioda D3 sy-
gnalizujca adowanie. Z kolei gdy akumu-
lator jest rozadowywany napicie na wyj-
9 09/2000
Wskanik adowania i rozadowywania akumulatora
549
ARTKELE
549
ARTKELE
R4
D1
D2
P1
C6
T
L
0
8
2
R9
R
6
R
7
R
1
0R
1
1
P2
0
8
2
T
L
R
1
4
D5
D4
US3
D6
R
1
R
3
R
2
R5
US2
R8
T
+
A C7
C1 C2 C3
C4
US1
R12
R13
D3
Rys. 4 Pytka drukowana i rozmieszczenie elementw
ciu US2A przekroczy warto grnego na-
picia referencyjnego w efekcie czego
komparator US3B zmieni stan wyjcia na
wysoki i zapali si czerwona dioda D5.
Komparatory wyposaono w ptle hi-
sterezy wprowadzane przez rezystory R10
i R11. Dodatkowa dioda D6 eliminuje
wiecenie si diody D5 w sytuacji gdy na
wyjciu US3B jest stan niski, ktry ze wzgl-
du na stosunkowo duy prd pyncy przez
diod D4 ma warto ok. 1,5 V. Ze wzgl-
du na rne napicia wyjciowe w stanie
niskim i wysokim na wyjciach komparato-
rw konieczne byo take zastosowanie r-
nych wartoci rezystorw poczonych sze-
regowo z diodami wieccymi. W ukadzie
powinno stosowa si diody LED o duej
jasnoci wiecenia, tak aby byy one dobrze
widoczne w wietle dziennym.
Ukad caego wskanika mieci si na
niewielkiej pytce drukowanej. Po zamonto-
waniu elementw wskazane jest sprawdze-
nie dziaania ukadu w domu na stole. Wia-
domo jak ciko usun jest jakie uszkodze-
nia majstrujc w samochodzie. Do urucho-
mienia niezbdny bdzie prosty ukad po-
mocniczy przedstawiony na rysunku 5.
Regulacj rozpoczyna si od ustawie-
nia potencjometrw P1 i P2 w pozycji
rodkowej. Nastpnie przy pomocy poten-
cjometru w ukadzie uruchomieniowym
ustawia si wskazania miliwoltomierza do-
czonego do wejcia na 0,00 V. Mierzc
napicie na wyjciu wzmacniacza
US2A potencjometrem P1 ustawia si na-
picie wyjciowe na 2,5 V. W tym stanie
powinna si wieci dioda ta D4. Teraz
krcc potencjometrem ukadu urucho-
mieniowego sprawdza si warto napi-
cia przy ktrej zapalaj si diody D3 i D5.
Dla potencjometru P2 ustawionego w po-
zycji rodkowej progi powinny wynosi
ok.+2,5 mV i 2,5 mV. Dopuszczalna jest
niewielka odchyka. Jeeli wszystko dziaa
tak jak powinno mona przystpi do
montau urzdzenia w samochodzie.
Ukad zasila si napiciem pobiera-
nym za stacyjk, tak aby napicie zasilania
pojawiao si po przekrceniu kluczyka.
Punkty z ktrych doprowadza si plus i ma-
s nie s istotne. Natomiast bardzo wane
jest doczenie przewodw pomiarowych.
Wejcie oznaczone symbolem A czy
si bezporednio do klemy akumulatora.
Natomiast wejcie oznaczone jako masa
czy si do punktu poczenia masy samo-
chodu z przewodem biegncym do klemy
akumulatora. zilustrowano to na rysunku 6.
Do poczenia mona uy przewodu klejo-
nego lub lepiej ekranowanego (jednoyo-
wego). y wewntrzn czy si z klem
akumulatora i wejciem A, a ekran
z punktem poczenia masy samochodu
z przewodem biegncym do klemy akumu-
latora i wejciem masa ukadu.
Nastpnie mona wyregulowa czu-
o wskanika. Po wczeniu zasilania,
przy wyczonych wszystkich odbiorni-
kach prdu i zgaszonym silniku sprawdza-
my czy wieci si dioda ta. Nastpnie
pomidzy plus akumulatora a dowolny
punkt masy samochodu (np. korpus silni-
ka) wczamy arwk od wiate stopu
(21 W). Potencjometrem P2 doprowadza-
my do stanu w ktrym dioda D5 (czerwo-
na jest na granicy wiecenia si. Jeeli za-
kres regulacji bdzie zbyt may mona
prbowa zmieni warto rezystora R5
na wiksz. Po wykonaniu tych czynnoci
mona uruchomi silnik i sprawdzi czy
zapala si dioda D3 (zielona). Teraz na
obrotach biegu jaowego sprawdza si ile
maksymalnie urzdze elektrycznych
mona wczy by nie dopuci do roza-
dowywania akumulatora.
Na koniec ycz wszystkim zmotory-
zowanym aby nigdy nie zabrako im prdu
w akumulatorze, a rozruch silnika przebie-
ga bez adnych problemw.
Pytki drukowane wysyane s za zalicze-
niem pocztowym. Pytki mona zamawia
w redakcji PE.
Cena: pytka numer 549 2,90 z
+ koszty wysyki.
10 9/2000
Wskanik adowania i rozadowywania akumulatora
10k
12V
10W
3,3k
T
T
+
A
NR 549
PYTKA
V 200mV
Czerwona
Zielona
ta
+12V
Rys. 5 Schemat ukadu uruchomieniowego
przewodu akumulatora
z masa
punkt poczenia
do we
AKUMULATOR
z masa samochodu
czcy akumulator
gruby przewd
klema akumulatora
do we A
Rys. 6 Schemat podczenia ukadu wskanika
do instalacji elektrycznej samochodu
US1 LM 78L05
US2, US3 TL 082
D1, D2, D6 1N4148
D3 LED superjasna kolor zielony
D4 LED superjasna kolor ty
D5 LED superjasna
kolor czerwony
R13 75 W/0,125 W
R14 100 W/0,125 W
R12 150 W/0,125 W
R1R4,
R6R9 3,3 kW/0,125 W
R10, R11 330 kW/0,125 W
R5 750 kW/0,125 W
P1 220 W TVP 1232
P2 4,7 kW TVP 1232
C2, C3,
C5, C7 47 nF/50 V
C6 10 mF/25 V
C4 22 mF/25 V
C1 47 mF/16 V
pytka drukowana numer 549
Wykaz elementw
Pprzewodniki
Rezystory
Kondensatory
Inne
mgr in. Dariusz Cichoski
Monta i uruchomienie
Przedstawiamy przykady zwrotnic go-
nikowych, ktre mona zrealizowa na
uniwersalnej pytce. Pytka umoliwia
monta zwrotnic trjdronych lub dwu-
dronych. Zajmiemy si take badaniem
impedancji gonika lub zestawu oraz do-
strajaniem filtrw zwrotnic.
Zwrotnica trjdrona, ze wzgldu na
swe skomplikowanie posuya jako pod-
stawa do zaprojektowania uniwersalnej
pytki drukowanej. Na pytce tej mona
montowa inne rodzaje zwrotnic, zmie-
niajc wartoci elementw, eliminujc
zbdne lub zastpujc je zworami. Sche-
mat ideowy zwrotnicy przedstawia rys. 1.
Zwrotnica wykorzystuje filtry grno
i dolnoprzepustowe o nachyleniu charak-
terystyki w pamie zaporowym wynosz-
cym 12 dB. Filtr rodkowo przepustowy
zosta zrealizowany przez poczenie fil-
trw dolno przepustowego i grno prze-
pustowego. Pozwala to na uzyskanie szer-
szego pasma czstotliwoci ni w przy-
padku filtru rezonansowego i wiksz
precyzj jak i niezaleno ustalania dol-
nej i grnej czstotliwoci granicznych.
Filtr dolnoprzepustowy realizuj ele-
menty L1, C1 i R1. Do wyjcia filtru do-
czony bdzie gonik niskotonowy GN.
Rezystor R1 nie jest elementem niezbd-
nym. Jego zadaniem jest zmniejszenie
maksymalnego prdu pyncego przez
du pojemno C1 podczas adowania
lub rozadowania tej pojemnoci przy ni-
skich czstotliwociach i duych amplitu-
dach impulsw sygnau wyjciowego
wzmacniacza. Warto rezystancji R1 za-
zwyczaj wynosi 0,1 W. Dodatkowym jej
zadaniem jest tumienie gonika niskoto-
nowego przy duej rezystancji indukcyj-
noci L1. Niska czstotliwo graniczna
wymaga stosowania duej indukcyjnoci
L1 a to wie si take z jej du rezystan-
cj, rzdu nawet 0,51 W. Jeli nie prze-
widujemy montau rezystora R1 naley
zastpi go zwor.
Filtr rodkowo przepustowy zoony
jest z filtru grno przepustowego C2, L2
i dolnoprzepustowego L3, C3. Filtr C2, L2
wyznacza doln czstotliwo graniczn
filtru rodkowo przepustowego, ktra po-
winna by rwna grnej czstotliwoci
granicznej filtru dolnoprzepustowego L1,
C1. Z kolei grna czstotliwo graniczna
filtru rodkowo przepustowego jest usta-
lona wielkociami L3 i C3. Rezystor R2
przewidziany jest do wyrwnania efek-
tywnoci gonika redniotonowego GS
w stosunku do efektywnoci gonika ni-
skotonowego GN. W przypadku jednako-
wych efektywnoci obu gonikw naley
zastpi go zwor. Zazwyczaj jego war-
to wynosi kilka W. Filtr ten odwraca fa-
z sygnau wyjciowego i dlatego gonik
redniotonowy GS powinien by doczo-
ny w fazie przeciwnej do sygnau wejcio-
wego (zgodnie z oznaczeniami + i ).
Filtr grno przepustowy C4, L4 prze-
znaczony jest do doczenia gonika wy-
sokotonowego GW. Jego czstotliwo
graniczna powinna by rwna grnej cz-
stotliwoci granicznej filtru rodkowo
przepustowego (L3, C3). Rezystory R3
i R4 tworz dzielnik rezystancyjny zasilaj-
cy gonik wysokotonowy GW. Zadaniem
dzielnika jest dopasowanie efektywnoci
gonika wysokotonowego do efektywno-
ci gonika niskotonowego. Przykadowe
wartoci rezystorw dzielnika byy podane
w poprzednim numerze PE. Nie stosujc
dzielnika (przy jednakowych efektywno-
ciach gonikw) naley zamiast rezystora
R3 zamontowa zwor. Gonik wysokoto-
nowy GW podczany jest w fazie zgodnej
z sygnaem wejciowym.
Wartoci indukcyjnoci i pojemnoci
filtrw mona obliczy korzystajc z wzo-
rw lub okreli z tabel podanych
w PE8/2000. W kocowej cz-
ci artykuu s podane przyka-
dowe wartoci elementw dla
kilku wersji zwrotnic jakie
mona zrealizowa korzystajc
z uniwersalnej pytki drukowa-
nej zwrotnicy. Wikszo b-
dzie przystosowana do goni-
kw o impedancji 8 W i ma-
ksymalnej mocy sygnau wej-
ciowego 100 VA. Wartoci
elementw zwrotnic zostan
podane w formie wykazu ele-
mentw. Poszczeglne zwrot-
nice rni si gwnie czstotliwociami
podziau filtrw.
Zwrotnice dwudrone nie bd posia-
day filtru rodkowo przepustowego. Wje-
go miejsce mona zamontowa elementy
suce do korygowania przebiegu impe-
dancji zespou zwaszcza w obszarze przej-
ciowym w pobliu czstotliwoci podzia-
u. Najczciej jest to szeregowy obwd re-
zonansowy z rezystancj rzdu 10 W.
Widok pytki drukowanej zwrotnicy
przedstawia rys. 2, a na rys. 3 pokazane
jest rozmieszczenie elementw. Pytka
zwrotnicy zostaa zaprojektowana specjal-
nie dla uzyskania jak najwikszej szeroko-
ci cieek oraz moliwoci montau po-
siadanych elementw po wykonaniu do-
datkowych otworw.
Pytk naley wyposay w kontakty
lutownicze, co umoliwi doczanie prze-
wodw po przykrceniu zwrotnicy do
cianki obudowy. Cewki, zwaszcza te
o wikszych wymiarach i masie powinny
by przymocowane do pytki przez przy-
krcenie odpowiedniej dugoci rubami
M3, M4 albo za pomoc obejm. Metalo-
we elementy mocujce powinny by wy-
konane z mosidzu lub innego metalu nie
magnetycznego. Kondensatory naley za-
montowa tak aby opieray si o po-
wierzchni pytki. Dodatkowo mona je
przyklei silikonem. Rezystor R2 powinien
by zamontowany na wysokoci 5 mm
nad pytk w sposb uniemoliwiajcy
zmian pooenia po ewentualnym odlu-
towaniu wskutek nagrzania. Pozostae re-
zystory zamontowa pionowo odpowie-
dnio ksztatujc ich wyprowadzenia.
Przy montau zwrotnicy trjdronej
naley poczy przewodem o przekroju
1 mm
2
punkty zaznaczone na rys. 3 gwia-
zdkami (*). Ewentualne zwory wykona
Uniwersalna pytka
zwrotnicy gonikowej
11 09/2000
Elektroakustyka

C1 GN

GS
+
C3 R4

GW
R1
L2
L3 R3
L4
+ +
C2
WE
+
L1
R2
C4
Rys. 1 Schemat ideowy zwrotnicy trjdronej
Podstawowy ukad
zwrotnicy trjdronej
Monta i uruchomienie
odcinkami srebrzanki lub obcitych wy-
prowadze o rednicy co najmniej
0,6 mm. Podczenie zwrotnicy do zaci-
skw zewntrznych zespou gonikowego
proponuj wykona specjalnym przewo-
dem symetrycznym przewidzianym do
podczania gonikw, o przekroju
2,5 mm
2
. Tym samym przewodem wyko-
na podczenie gonikw do kontaktw
zwrotnicy. Gonik wysokotonowy mona
podczy przewodem o mniejszym prze-
kroju (nawet 1 mm
2
). Podczas podcza-
nia gonikw i gniazda naley zwrci
uwag na odpowiednie fazy.
Sam monta i podczanie s zabie-
gami prostymi wicej problemw praw-
dopodobnie przysporzy wybr elemen-
tw. Wstpnie by opisany w poprzednim
PE. Wprawdzie zwrotnice jak podaem
przystosowane s do mocy znamionowej
100 VA mona jednak spodziewa si
szczytowej mocy rzdu 150 VA i dla takiej
mocy podam wymagania dla elementw.
Oczywicie mona odpuci z wymaga-
niami jeli zamierzamy wykorzysta
zwrotnic przy mniejszej mocy.
Wielu czytelnikw moe dziwi si
jednostk woltamper [VA]. Jest to jedno-
stka mocy pozornej uzyskiwanej przez
pomnoenie wartoci skutecznych prdu
i napicia (oczywicie dla prdu zmienne-
go). Takie wartoci mona zmierzy za po-
moc powszechnie dostpnych mierni-
kw (multimetrw). W szczeglnym przy-
padku dla obcienia rezystancyjnego jest
ona rwna tzw. mocy czynnej wyraanej
w watach [W]. Moc czynna jest iloczynem
mocy pozornej i wspczynnika mocy za-
lenego od przesunicia fazy prdu
wzgldem napicia f. Wspczynnik mo-
cy to synny cosf. Czsto potocznie nie
rozrnia si tych mocy i uywa jednostki
[W] przy mocy pozornej. Prawidowym
jest uywanie jednostki [W] przy obcie-
niu rezystancyjnym. Poniewa goniki
i zespoy gonikowe nie stanowi obci-
enia rezystancyjnego dlatego waciwsze
bdzie uywanie jednostki [VA].
Napicie skuteczne wymagane do
uzyskania mocy 100 Wna rezystancji 8 W
wynosi 28,3 V. Dla mocy 150 W wynosi
34,6 V. Warto maksymalna napicia
moe wic wynosi 48,8 V. Tak wic kon-
densatory zmienne stosowane w zwrotni-
cy powinny by przystosowane do napi-
cia zmiennego o wartoci maksymalnej co
najmniej 50 V. Przy takim napiciu
zmiennym mog pracowa kondensatory
elektrolityczne bipolarne na napicie sta-
e okoo 130 V. Przy czeniu szeregowym
kondensatorw elektrolitycznych polar-
nych powinny to by kondensatory na
napicie stae 63 V. Naley sprawdzi po-
jemno wypadkow takiego poczenia
ze wzgldu na due tolerancje kondensa-
torw elektrolitycznych. Przy kondensato-
rach foliowych przyjmuje si, e amplitu-
da skadowej zmiennej napicia moe
wynosi okoo 0,6 napicia znamionowe-
go staego. Tak wic kondensatory z die-
lektrykiem poliestrowym (KSE, MKSE,
MKT) powinny by na napicie stae
100 V. Wykorzystujc gonik o impedan-
cji 4 W, wartoci napi sterujcych s
dwa razy mniejsze. Dwukrotnie jednak
wzrastaj prdy. Kondensatory o wy-
szym napiciu mog pracowa z wik-
szymi prdami zmiennymi i dlatego
12 9/2000
Zwrotnica gonikowa
ARTKELE
546
Rys. 2 Pytka drukowana
napicia kondensatorw take w tym
przypadku powinny by takie jak dla
impedancji 8 W.
W przypadku indukcyjnoci najistot-
niejszym zagadnieniem jest uzyskanie jak
najmniejszej rezystancji dla prdu staego
cewki filtru gonika niskotonowego (L1).
Cewka ta przepuszcza te zwykle najwik-
szy prd. Musi wic by nawinita dru-
tem o odpowiednio duej rednicy. Wy-
konanie tej cewki jako powietrznej wie
si z du iloci zwojw, a wic du re-
zystancj. Po zastosowaniu rdzenia mo-
na przy mniejszej iloci zwojw uzyska
dan indukcyjno i tym samym mniej-
sz rezystancj cewki. Rezystancj cewki
mona w prosty sposb sprawdzi omo-
mierzem (multimetrem).
Wykonanie cewek jest do kopotli-
we. Po obliczeniu zacz trzeba od znale-
zienia lub wykonania karkasu. Karkas
mona wykona przez sklejenie z pyt
tworzywa sztucznego, laminatu, preszpa-
nu itp. Mona wykorzysta karkasy od
starych transformatorw i innych cewek.
Wymagane jest sprawdzanie indukcyjno-
ci wykonanych cewek i dlatego niezbd-
ne jest zaopatrzenie si w miernik induk-
cyjnoci, a przynajmniej wypoyczenie.
Do wykonania cewek o duej induk-
cyjnoci polecam karkas uzwojenia ano-
dowego i rdze ferrytowy transformatora
wyjciowego odchylania pionowego TVL-
30, od starych odbiornikw telewizyj-
nych. Oczywicie naley wtedy zapewni
szczelin midzy powkami rdzenia wy-
noszc co najmniej 2 mm. Zmieniajc
wielko szczeliny mon a dokadnie usta-
li indukcyjno cewki. Przykadowo dla
uzyskania indukcyjnoci 5 mH naley na-
win 180 zwojw drutu nawojowego
w emalii o rednicy 1 mm. Indukcyjno
2,4 mH uzyska si po nawiniciu 130
zwojw takiego samego drutu.
Cewki powietrzne wymagaj wik-
szej iloci zwojw. Na karkasie o rednicy
wewntrznej 25 mm i szerokoci uzwoje-
nia 40 mm dla uzyskania indukcyjnoci
5 mH naley nawin 420 zwojw drutu
nawojowego o rednicy 1,21,5 mm.
Indukcyjno 3 mH uzyska si po nawi-
niciu 320 zwojw.
Dla nawijania cewek o indukcyjnoci
mniejszej od 2 mH mona wykorzysta
karkas o rednicy wewntrznej 25 mm
i szerokoci uzwojenia 25 mm. Indukcyj-
no 1 mH wymaga nawinicia 200 zwo-
jw drutu nawojowego o rednicy 1 mm.
Iloci zwojw dla innych indukcyjnoci
mona znale pamitajc, e indukcyj-
no jest proporcjonalna do kwadratu ilo-
ci zwojw (z
2
).
Wyprowadzenia cewek o dugoci do-
stosowanej do montau wykona z jednej
strony karkasu po przeciwnych stronach
obwodu uzwojenia. Podczas nawijania za-
pewni odpowiedni zapas kilku cm drutu
nawojowego na kade wyprowadzenie.
Przed podczeniem zestawu goni-
kowego ze zwrotnic zaprojektowan i wy-
konan we wasnym zakresie, do wzmac-
niacza wskazane jest sprawdzenie przebie-
gu moduu impedancji zestawu w caym
zakresie odtwarzanych czstotliwoci
(2020000 Hz). Do tego celu proponuj
ukad pomiarowy wedug rysunku 4.
Ukad skada si z generatora akustycz-
nego, wzmacniacza m.cz. o maej rezystan-
13 09/2000
Zwrotnica gonikowa
A R T K E L E
5 4 6
C3
GN + + GS + GW
L2
R4
*
C1
L4
R1
R3
*
C4
C2
R2
L1
WE +
L3
Rys. 3 Rozmieszczenie elementw
cji wyjciowej, rezystora R i woltomierza
napicia zmiennego (multimetru). Wzmac-
niacz m.cz powinien mie pasmo przeno-
szenia od 20 Hz do 20 kHz. Moc wyjcio-
wa nie musi by dua rzdu kilku W.
Zwracam uwag na moliwo uszkodzenia
gonikw przy zbyt duej mocy. Zwaszcza
dotyczy to gonika wysokotonowego. Mo-
ce doprowadzane do zestawu nie powinny
przekracza nastpujcych wartoci w od-
niesieniu do jego mocy znamionowej:
1. 0,5P
max
do 1500 Hz,
2. 0,1P
max
do 7000 Hz,
3. 0,02P
max
powyej 7000 Hz.
Rezystancja R suy do pomiaru pr-
du. Jej warto powinna wynosi kilka W
(praktyczna warto R to 1 W). Wolto-
mierz V w pozycji 1 mierzy spadek napi-
cia na rezystancji R (U
1
). Podzielenie tego
napicia przez rezystancj daje wielko
prdu doprowadzanego do gonika lub
zestawu G. Wpozycji 2 mierzone jest na-
picie na zaciskach gonika (U
2
). Modu
impedancji Z obliczymy z prawa Ohma.
Zwracam uwag na fakt, e multimetry
maj problemy z prawidowoci wska-
za w caym zakresie akustycznym. Wska-
zany byby specjalny woltomierz m.cz.
lub w ostatecznoci do pomiaru napi
mona uy oscyloskopu.
Modu impedancji nie powinien
spa w caym pamie do poowy impe-
dancji znamionowej, ani te wzrosn
w pamie do 5 kHz dwukrotnie. Charak-
terystyczny jest wzrost impedancji dla
czstotliwoci rezonansowej gonika ni-
skotonowego. W przypadku obudowy
z otworem mona spodziewa si dwch
maksimw impedancji w pobliu czsto-
tliwoci rezonansowej gonika.
Jak ju wczeniej podawaem, wzory
obliczeniowe filtrw zwrotnic nie uwzgl-
dniaj waciwoci gonikw. Zakada
si, e gonik ma charakter rezystancyj-
ny. Wartoci podane w tabelkach uwzgl-
dniaj ju indukcyjnoci i pojemnoci go-
nikw w sposb przybliony. Elementy
zwrotnicy mona dokadnie dostroi do
posiadanych gonikw korzystajc
z ukadu z rysunku 5.
Ukad sterujcy skada si take z ge-
neratora i wzmacniacza m.cz. Obowizu-
j uwagi podane przy pomiarze impe-
dancji. Pomiar napicia i prdu posuy
do obliczenia mocy pozornej doprowa-
dzanej do gonikw. Niezbdna bdzie
ingerencja do wntrza zestawu. Ukad
pomiarowy (rezystor R i woltomierz na-
picia) zmiennego naley wczy midzy
gonik a odpowiednie wyjcie zwrotnicy.
Rezystancja R powinna by jak najmniej-
sza, aby nie zmienia impedancji goni-
ka. Wskazana warto to 0,1 W. Moc po-
zorn obliczymy z nastpujcego wzoru:
Napicie U
1
mierzone jest w pozycji 1
przecznika jako spadek napicia na rezy-
storze R proporcjonalny do prdu pyn-
cego przez gonik. U
2
mierzone w pozycji
2 to napicie na zaciskach gonika.
Pomiary i regulacje wykonuje si ko-
lejno dla gonikw niskotonowego, re-
dniotonowego i wysokotonowego oraz
dla filtrw od najmniejszej do najwikszej
czstotliwoci granicznej. Dobierajc ele-
menty reaktancyjne (L lub C) naley uzy-
ska dwukrotne zmniejszenie mocy do-
prowadzonej do gonika dla czstotliwo-
ci granicznej, w odniesieniu do mocy
w rodku pasma przepustowego.
Ostatecznym sprawdzianem jest jed-
nak odsuch i zadowolenie z dobrze wy-
konanej pracy, czego ycz wszystkim
adeptom domowej elektroakustyki.
14 9/2000
Zwrotnica gonikowa
GENERATOR
AKUSTYCZNY
WZMACNIACZ
m.cz.
G
zV
R
1 2
Rys. 4 Ukad do pomiaru impedancji
2
1
R
zV
G
+ G
GONIKOWA
m.cz.
AKUSTYCZNY
GENERATOR WZMACNIACZ ZWROTNICA
Rys. 5 Ukad dostrajania zwrotnicy
R1 0,1 W/5 W
R2 1,5 W/10 W
R3 2,7 W/5 W
R4 20 W/5 W
C1, C2 33 mF
C3, C4 3,3 mF
L1, L2 5 mH
L3, L4 0,4 mH
pytka drukowana numer 546
Wykaz elementw
Zwrotnica trjdrona 400/4500 Hz
Rezystory
Kondensatory
Inne
R1 0,1 W/5 W
R2 1,8 W/10 W
R3 2,2 W/5 W
R4 18 W/5 W
C1, C2 15 mF
C3, C4 2,7 mF
L1, L2 2 mH
L3, L4 0,4 mH
pytka drukowana numer 546
Zwrotnica trjdrona 800/5000 Hz
Rezystory
Kondensatory
Inne
Z
U
I
U R
U
= =

2
1
S U I U
U
R R
U U = = =
2
1
1 2
1
R1 zwora
R2 zwora
Zwrotnica trjdrona 1500/6300 Hz
Rezystory
Pytki drukowane wysyane s za zalicze-
niem pocztowym. Pytki mona zama-
wia w redakcji PE.
Cena: pytka numer 546 21,80 z
+ koszty wysyki.
Gonikowe artykuy spotkay si
z duym zainteresowaniem Czytelnikw.
Niestety nie uda mi si odpowiedzie na
wszystkie pytania. Wiele z nich wynikao
z niedokadnego przeczytania poprze-
dnich artykuw.
Jedno z pyta dotyczyo wzorw do
projektowania filtrw o nachyleniu 18 dB.
Ot mona sobie poradzi korzystajc
z wzorw dla filtrw o nachyleniu 12 dB.
Filtr o nachyleniu 18 dB mona uzyska
przez zoenie dwch gazi filtru 12 dB.
Filtry skadowe w przypadku filtru
dolno przepustowego powinny mie
w gazi szeregowej indukcyjnoci a w ga-
zi rwnolegej pojemnoci. Skada si
dwa filtry pojemnociami. Pojemno
wypadkowa bdzie dwa razy wiksza od
pojemnoci skadowych.
Filtr grno przepustowy zoymy
z filtrw, ktre w gazi szeregowej maj
pojemno a w gazi rwnolegej induk-
cyjno. Skadamy je indukcyjnociami.
Indukcyjno wypadkowa bdzie dwa ra-
zy mniejsza od indukcyjnoci skadowych.
Wiele zapyta dotyczyo nieprawi-
dowych danych w Tabeli 3 podanej w PE
7/2000. Podaj teraz waciw Tabel 3
a wszystkich czytelnikw przepraszam za
zaistnia niedokadno.
Take w PE7/2000 jest nieprawido-
wy rys. 2 przedstawiajcy porwnanie
charakterystyk czstotliwociowych obu-
dowy zamknitej i rezonansowej. Charak-
terystyka obudowy zamknitej zostaa
przerwana grny uk tej charakterystyki
powinien by przesunity w d do styku
z dolnym odcinkiem (o 5 dB). Obydwa
bdy powstay w kocowym etapie przy-
gotowania pisma do druku. Poniej za-
mieszczono poprawiony rysunek 2
Jako literatur uzupeniajc propo-
nuj ksik pt. Goniki i zespoy goni-
kowe, A. Witort, WK, Warszawa, 1976.
15 09/2000
Zwrotnica gonikowa
Q
ts
a b h
0,25 4,46 2,02 1,61
0,26 4,04 1,93 1,55
0,27 3,67 1,84 1,49
0,28 3,34 1,76 1,44
0,29 3,04 1,69 1,40
0,30 2,77 1,62 1,35
0,31 2,52 1,55 1,31
0,32 2,30 1,49 1,27
0,33 2,10 1,43 1,23
0,34 1,91 1,37 1,20
0,35 1,74 1,31 1,17
0,36 1,59 1,26 1,14
0,37 1,45 1,21 1,11
0,38 1,31 1,16 1,08
0,39 1,19 1,11 1,06
0,40 1,08 1,06 1,03
0,41 0,98 1,02 1,01
0,42 0,88 0,98 0,99
0,43 0,79 0,94 0,97
0,44 0,72 0,90 0,94
Tabela 3 Obudowa dua (>100 l), Q
l
=10
[Hz] 1000 500 200 100 50 20 10
20
Obudowa
zamknita
10
z otworem
Obudowa
0
[dB]
Rys. 2 Charakterystyki czstotliwociowe obudowy zamknitej i rezonansowej
R.K.
R1 0,1 W
R3 2,2 W
R4 18 W
C1 10 mF
C4 6,8 mF
L1 2 mH
L4 1 mH
pytka drukowana numer 546
Zwrotnica dwudrona 2000 Hz
Rezystory
Kondensatory
Inne
R1 0,1 W
R3 2,2 W
R4 18 W
C1 4,7 mF
C4 3,9 mF
L1 1 mH
L4 0,6 mH
pytka drukowana numer 546
Zwrotnica dwudrona 3000 Hz
Rezystory
Kondensatory
Inne
R1 zwora
R3 3,3 W
C1 3,3 mF
C4 2,7 mF
L1 0,4 mH
L4 0,3 mH
pytka drukowana numer 546
Zwrotnica dwudrona 5000 Hz
Rezystory
Kondensatory
Inne
Odpowiedzi i poprawki
Do artykuu (PE 6/2000) wkrada si istot-
na pomyka dotyczca sposobu poinfor-
mowania mikrokomputera o zmianie za-
kresu UKF z OIRT (65,573 MHz) na CCIR
(87,5108 MHz). Wrcz odwrotnie ni
podano, naley poczy nki 6 i 7. Czyli
nk 6 naley poczy do masy a nie do
+5 V. W nowszych wersjach pytki tunera
do tego celu jest przewidziana zwora Z65.
Zwor t naley przelutowa, aby czya
wyprowadzenia 6 i 7 ukadu IC106
(MAB8049H).
Przepraszam czytelnikw za pomyk
i jednoczenie dzikuj za zwrcenie uwagi.
Sprostowanie do przestrajania zakresu
UKF tunerw AS-952 i AS-946
R3 zwora
C1, C2 10 mF
C3, C4 2,2 mF
L1 1 mH
L4 0,6 mH
pytka drukowana numer 546
Zwrotnica trjdrona 1500/6300 Hz cd.
Rezystory cd.
Kondensatory
Inne
Czasami w urzdzeniu jest niezbdne
zastosowanie przecznika bistabilnego,
czyli takiego, ktry ma dwa stabilne stany
wczenia i wyczenia. Mona do tego ce-
lu zastosowa klasyczny mechaniczny prze-
cznik, ale nie wszdzie jest to moliwe.
Czasami konstrukcja caego urzdzenia wy-
musza stosowanie jak najmniejszych prze-
cznikw tzw. mikrocznikw. Wyjciem
z takiej sytuacji jest zbudowanie przeczni-
ka elektronicznego. Klasycznym ukadem
jest przerzutnik RS wykonany z bramek
NAND (rys. 1a). Zwarcie stykw wcznika
W1 powoduje ustawienie wyjcia bramki
A w stan niski, czemu towarzyszy stan wy-
soki na wyjciu bramki B. Odwrotnie zwar-
cie stykw W2 wywouje stan niski na
wyjciu bramki B a wysoki na wyjciu
bramki A. Naley zauway, e dla po-
prawnoci dziaania ukadu nie maj zna-
czenia odbicia stykw w chwili zaczania
i rozczania W1 i W2.
Wad tego rozwizania jest sytuacja
w ktrej zostan zwarte styki w obu wcz-
nikach. Wtedy na obu wyjciach wystpi
stan wysoki. Jeeli korzysta si tylko z jed-
nego wyjcia nie stanowi to problemu. Je-
eli potrzebne jest wyjcie proste i zanego-
wane mona unikn tej przykrej sytuacji
stosujc dodatkowy negator doczony do
jednego z wyj.
Jeeli pomidzy przecznikami a uka-
dem bramek NAND poprowadzono dugie
przewody ukad staje si podatny na ze-
wntrzne impulsy zakcajce. W takim
przypadku zalecane jest zastosowanie uka-
du cakujcego R3, C1 i R4, C2 (rys. 1c)
i bramek Schmitta. Podane na schemacie
wartoci rezystorw dotycz ukadw TTL.
Stosujc ukady CMOS serii CD 4000
przerzutnik bistabilny mona wykona je-
szcze inaczej. Wystarczy zwyky wzmacniacz
(bufor) (rys2. a) lub dwa szeregowo po-
czone inwertery (rys. 2b). Zwarcie wczni-
ka W1 spowoduje doprowadzenie jedyn-
ki logicznej do wejcia ukadu. Na jego wyj-
ciu pojawi si taki sam stan. Dodatnie
sprzenie zwrotne wprowadzone rezysto-
rem R3 pozwoli ten stan utrzyma po roz-
warciu stykw wcznika W1. Podobnie
zwarcie wcznika W2 poda na wejcie ze-
ro logiczne, ktre zostanie podtrzymane.
Rezystory R1 i R2 zapobiegaj zwarciu na-
picia zasilania w przypadku rwnoczesne-
go nacinicia obu wcznikw. Jeeli oba
wczniki zostan wcinite rwnoczenie
to stan wyjciowy nie ulegnie zmianie. Co
prawda dzielnik napicia R1 i R2 doprowa-
dza napicie rwne poowie napicia zasi-
lania, ale wpyw rezystora R3 przecignie
wypadkowe napicie na swoj stron.
Warto wspomnie, e powyszy ukad
moe te zosta zrealizowany w technice
TTL, ktra wymaga przepywu prdu po
stronie wej bramki. Przykad takiego roz-
wizania podano na rysunku 2c. Zmniej-
szajc znacznie wartoci rezystorw i usu-
wajc rezystor R2 osiga si zamierzony
efekt. Ta wersja podczas wcinicia obu
przecznikw rwnoczenie bdzie zawsze
wystawiaa stan niski na swoim wyjciu.
Jeszcze inn modyfikacj poprzednie-
go ukadu zamieszczono na rysunku 3.
W tym przypadku funkcj bufora peni
wzmacniacz operacyjny. Zasada dziaania
ukadu jest taka sama jak poprzednio.
Pierwsza wersja (rys. 3a) zasilana z poje-
dynczego rda napicia wymaga wstp-
nego spolaryzowania wejcia odwracajce-
go wzmacniacza. Natomiast gdy wzmac-
niacz zasilany jest napiciem symetrycz-
nym wystarczy wejcie nieodwracajce po-
czy z mas.
Pomysu ukadowe
przecznik bistabilny
C
10n 330W
B
W2
C2 R4
10n
330W
R3
A
W1
TTL
470W 470W
C1
R2 R1
c)
+5V
W WY
B
W2
A
W1 1k 1k
TTL
WY W R2
+5V
R1
b)
W2
B
1k 1k
R2
W1
WY W A
R1
TTL
+5V
a)
Rys. 1 Schemat wcznika bistabilnego
z wykorzystaniem przerzutnika RS:
a) wersja klasyczna, b) wersja z dodatkowym
negatorem, c) wersja odporna na zakcenia
TTL W1
W1
R1
150W
R3 330W
+5V
c)
10k
R2 W1 CMOS
b)
+U
z
100k R3
10k
R1
W1
W1 R2
10k
CMOS
W1
R1
10k
R3 100k
+U
z
a)
WY W
Rys. 2 Przecznik bistabilny z
wykorzystaniem: a) buforw CMOS,
b) negatorw CMOS, c) negatorw TTL

10k
1/2 LM358
WY

10k
+
W WY 1/2US2
+
W
100k

47k
10k
WY
1/2 LM358
+
47k
1/2US2 WY W
+
10k
a)
b)
+
100k
W
Rys. 3 Przecznik bistabilny
z wykorzystaniem wzmacniaczy
operacyjnych zasilanych: a) napiciem
pojedynczym, b) napiciem symetrycznym
Redakcja
16 9/2000
Pomysy ukadowe
Przegldajc katalog w poszukiwa-
niu danych wzmacniacza operacyjnego
natknem si na ciekawy ukadzik,
ktry przedstawi poniej. Jest to gene-
rator przestrajany napiciem tzw. VCO,
pracujcy na czstotliwociach akustycz-
nych. Ciekawostk wyrniajc to roz-
wizanie jest fakt, e zastosowano
w nim rezystory o identycznej wartoci.
A dziw bierze, e mona zbudowa,
jakby nie patrze, do skomplikowany
ukad w oparciu o jeden rezystor.
Generator wytwarza przebieg pro-
stoktny i trjktny i zasilany jest poje-
dynczym napiciem. Czstotliwo pra-
cy zaley od napicia wejciowego U
we
.
Zaleno ta jest liniowa. Dobierajc od-
powiednio niektre elementy mona
w do szerokim zakresie zmienia za-
kres generowanych czstotliwoci.
Dziaanie generatora oparto na cy-
klicznym adowaniu i rozadowywaniu
kondensatora C1 (kompensacji adun-
ku). Zamy, e napicie na wyjciu
wzmacniacza operacyjnego US1B jest
niskie. W takim przypadku tranzystor T1
jest zablokowany. Napicie doprowa-
dzone do wejcia sterujcego powoduje
przepyw prdu, ktrym adowany jest
kondensator C1. W tym czasie napicie
na wyjciu wzmacniacza US1A opada li-
niowo. Jest to klasyczny ukad cakujcy.
Zmniejszanie si napicia wyjciowego
US1A trwa tak dugo, a osignie ono
warto napicia na wejciu nieodwra-
cajacym wzmacniacza US1B pracujce-
go jako komparator. Prg przerzutu dla
wartoci rezystorw podanych na sche-
macie wynosi 1/3 napicia zasilania.
W chwili gdy komparator zmieni
stan wyjcia na wysoki wczony zostaje
tranzystor T1 penicy rol klucza. Wte-
dy przez rezystor R3 zaczyna pyn
prd rozadowujcy kondensator C1.
Warto rezystora R3 jest dokadnie
dwa razy mniejsza ni rezystora R1. Za-
tem przez R3 pynie prd dwukrotnie
wikszy. Poow tego prdu stanowi
prd rezystora R1, a drug poow prd
rozadowywania kondensatora C1. Za-
tem napicie na wyjciu ukadu cakuj-
cego ronie w takim samym tempie jak
w czasie adowania C1.
Cykl ten trwa a do czasu gdy na-
picie na wyjciu US1A osignie warto
2/3 napicia zasilania. Taki bowiem
prg wyznacza dzielnik R5, R6, R7. Po
zmianie stanu komparatora na niski ca-
y cykl powtarza si. Tak wic amplituda
napicia trjktnego dostpnego na
wyjciu US1A wynosi 1/3 napicia zasi-
lania z rodkiem przypadajcym na po-
ow tego napicia. Amplituda przebie-
gu prostoktnego dostpnego na wyj-
ciu komparatora zbliona jest do na-
picia zasilania. Dzielnik rezystancyjny
R2 i R4 spenia funkcj wstpnej polary-
zacji wejcia wzmacniacza cakujcego.
Liniowo zmiany czstotliwoci
w funkcji napicia liniowego mona
oszacowa na poziomie poniej 1%.
Natomiast wejciowy zakres napi ste-
rujcych powinien obejmowa zakres
od 5 V do 2(U
z
1,5 V). Mona zmieni
typ wzmacniacza operacyjnego na przy-
kad na OP 07 wtedy zakres napi wej-
ciowych poszerzy si od dou do 2 V,
a od gry pozostanie taki sam. Zakres
napi zasilania jest szeroki poczwszy
od +12 V do 30 V. Naley zwrci uwa-
g, e czstotliwo pracy zaley od na-
picia zasilajcego.
Chcc uzyska lepsze rezultaty za-
miast wzmacniacza operacyjnego
US1B naley zastosowa komparator.
Dalsze polepszenie parametrw ukadu
moliwe jest przez zastpienie klucza
tranzystorowego kluczem analogowym
np. CD 4066. Wskazane jest wtedy rw-
nolege poczenie czterech kluczy aby
zmniejszy wypadkow rezystancj w-
czenia. Mona te w miejsce tranzystora
T1 wstawi tranzystor MOSFET z kana-
em n maej mocy.
Poniewa rezystor R3 powinien mie
warto dwukrotnie mniejsz od wartoci
rezystora R1, najwygodniej jest zastoso-
wa jako R3 dwa rwnolege poczone
rezystory o tej samej wartoci jak R1.
Generator dobrze pracuje w zakre-
sie czstotliwoci akustycznych w obsza-
rze do 10 kHz. Mona zwikszy zakres
pracy do 20 kHz ale wtedy niezbdny
jest komparator w miejsce US1B. Do
obliczenia czstotliwoci pracy mona
posuy si wzorem podanym na sche-
macie ideowym (rys. 1). Napicie zasi-
lajce generator musi by
obowizkowo stabilizowane,
od jego wartoci zaley cz-
stotliwo generacji. Ukad
pobiera prd nie przekracza-
jcy 15 mA.
Niedawno jeden
z moich znajomych zapyta
si w jaki sposb obliczam
ukady elektroniczne. Nie
jest to takie trudne jak si na
pierwszy rzut oka wydaje.
Pierwszym krokiem, jeeli
posiadamy ju schemat ide-
owy, jest dokadne przeana-
lizowanie jak to dziaa. Z te-
go wzgldu w Praktycznym
Elektroniku tak szczegowo
Generator przestrajany
napiciem na czstotliwoci
akustyczne
17 09/2000
Pomysy ukadowe
0
U
z
WY2
0
1/2U
z
2/3U
z
WY1
f [Hz]=
4R1 [W] C1 [F]U
z
[V]
3U
we
[V]
BC547B
51k
51k 51k
51k
25,5k
GND
51k
TL082
TL082
51k R1
R2
R3
R4
R5
R6
R8
R7
US1A
US1B
T1
U
we
WY2
51k
C1 4,7n
+12V
+Uz
47n 47mF
WY1
+U
z
Rys. 1 Schemat generatora przestrajanego napiciem
opisujemy wszystkie ukady. Ma to na
celu wyrobienie u staych czytelnikw
nawyku elektronicznego sposobu my-
lenia. Drugi krok to proste, czasami tru-
dniejsze wzorki matematyczne, ktrych
wyprowadzenie z reguy pomijamy. Dzi
dla pewnej odmiany przedstawi skd
bierze si wzr na czstotliwo pracy
opisanego wczeniej generatora. Cho
ukad zaczerpnem z aplikacji wzmac-
niaczy operacyjnych wzr wyprowadzi-
em sam, gdy podany w katalogu wy-
dawa mi si bdny. Tak prawd
mwic by on dobry, lecz zawioda
mnie intuicja i umiejtno szybkiego
szacowania oczekiwanych wynikw.
Przystpmy zatem do dziea, ktre wy-
maga matematyki troch wyszej. Tak
wic dalsz cz polecam tylko wy-
trwaym i dociekliwym Czytelnikom.
Napicie na wyjciu integratora
idealnego maleje liniowo w funkcji cza-
su. Warto napicia wyjciowego zale-
y od wartoci rezystora R1, pojemnoci
kondensatora C1, napicia wejciowego
U
IN
i czasu cakowania t. Dla uproszcze-
nia R1 i C1 bd dalej zapisywane jako
R i C. Zaleno ta opisana jest wzorem:
U
p
to pocztkowa warto napicia wyj-
ciowego w chwili t=0. Powyszy wzr
mona te oczywicie wyprowadzi, lecz
atwiej jest go znale w ksikach po-
wiconych wzmacniaczom operacyj-
nym (ukadom cakujcym). Napicie
wyjciowe wzmacniacza operacyjnego
US1A zmienia si od 2/3 U
z
do 1/3 U
z
,
co opisano wczeniej. Prosz zwrci
uwag jak niezbdna jest wczeniejsza
analiza ukadu. Zatem warto napicia
pocztkowego U
p
bdzie wynosia
2/3 U
z
, a interesujca nas kocowa war-
to napicia wyjciowego U
wy
osign
ma 1/3 U
z
. Zatem wzr [1] po oblicze-
niu prostej caki oznaczonej i podsta-
wieniu U
p
i U
wy
przyjmie posta:
Po prostych przeksztaceniach otrzymujemy:
skd obliczamy interesujcy nas czas
t w jakim przebiega cakowanie:
Teraz jedno wane wyjanienie. Napi-
cie U
we
doprowadzone do wejcia uka-
du jest dwukrotnie mniejsze ni napi-
cie U
IN
podawane w powyszych wzo-
rach. Dzieje si tak za prost przyczyn
spolaryzowania wejcia nieodwracaj-
cego wzmacniacza napiciem rwnym
poowie napicia wejciowego U
we
. Na-
ley pamita, e napicie na obu wej-
ciach idealnego wzmacniacza operacyj-
nego jest sobie rwne, a cakowanie
i napicie wyjciowe odbywa si wzgl-
dem napicia odniesienia doprowadzo-
nego do wejcia nieodwracajcego.
Cho tu jest ono zmienne i zaley od na-
picia wejciowego to obliczenia prze-
prowadzamy dla dowolnej, ale w caym
okresie staej wartoci napicia wejcio-
wego U
IN
=const, std zreszt ten prosty
wynik obliczania caki oznaczonej. Za-
tem do wzoru [4] mona podstawi
1/2 U
we
=U
IN
. Cay czas kania si nam
analiza dziaania ukadu. Zatem otrzy-
mujemy kolejny wzr:
Otrzymalimy zatem wzr na czas cako-
wania napicia wejciowego w jedn
stron. Cakowity czas jednego okresu
generatora T bdzie dwukrotnie wik-
szy, gdy teraz nastpi drugie identycz-
ne cakowanie powodujce przeadowa-
nie kondensatora C w drug stron (po-
nownie analiza dziaania ukadu). Mo-
na wic zapisa:
Biorc pod uwag, e czstotliwo
f jest odwrotnoci okresu T przebiegu
po uporzdkowaniu otrzymuje si po-
dany wczeniej prosty wzr kocowy:
Prawda e proste, no moe po odrobi-
nie wysiku intelektualnego, ktry cza-
sami przydaje si do przewietrzenia sza-
rych komrek. Prosz zapamita tylko
jedno: podstaw wszelkich rachunkw
jest waciwe zrozumienie dziaania
ukadu. Powysze obliczenia s dla ma-
tematyka trywialne (jak zwykle mawiaj
matematycy), lecz wtpi czy matema-
tyk obliczy czstotliwo pracy genera-
tora nie wiedzc jak on dziaa i jakie zja-
wiska w nim zachodz.
18 9/2000
Generator przestrajany napiciem
mgr in. Dariusz Cichoski
( ) U
RC
U t dt U
wy IN
t
p
=- +

1
0
1
3
1 2
3
U
RC
U t U
z IN z
=- +
- =-
1
3
1
U
RC
U t
z IN
t
RC U
U
z
IN
=
3
t
RC U
U
z
we
=

3
2
T
RC U
U
z
we
=

2
3
2
f
RC
U
U
we
z
=
3
4
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
Pierwsza pyta CD-PE1 Wydawnictwa
ARTKELE zawierajca ponad 2000
stron z 65 archiwalnych numerw PE
z lat 19921997 zapisanych w for-
macie Portable Document File (PDF).
Tego jeszcze nie byo !!!
Olbrzymie kompendium wiedzy
w zakresie praktycznych zastosowa elek-
troniki. Opisy, aplikacje, urzdzenia, nie-
typowe rozwizania, jeden styl.
Na pycie CD-ROM znajduje si rw-
nie baza artykuw PE (w formacie html)
oraz wiele programw i narzdzi uytecz-
nych w pracowni elektronika.
Oto jakie min. programy znajdziecie na
pycie CD-PE:
Protel 99 Second Edition (nowo !!!)
Protel Manuals
Protel 99
Protel 99 Service Pack 1
Protel Power Tool Pack 99
PSpice ver. 8.0
EDWin ver. 1.6
LabWindows/CVI
LabWindows Manuals
Topanga SchematicMaker
PADS ver. 4.09
WinLog ver. 1.0
CircuitMaker ver. 2.5
WinDraft Schematic Capture
WinBoard PCB Layout
TinyCAD
PCB Developer's Individual Assistant
FaiSyn Automatic Filter
Synthesizer ver. 2.2
AIM-Spice
ISISch
AresPCB
EMCFiltr
Qcad
Scooter-PCB
Oscilloscope for Windows ver. 2.51
Easytrax 2.06
AT90S (AVR) Family Assembler
and Simulator ver. 1.21
AVR Studio version 1.45
Microchip MPLAB ver. 4.00
CCS PIC C compiler
Internet Explorer 5.0 PL
Adobe Acrobat 4.0
oraz wiele, wiele innych
Wszystkie programy w wersjach: freewa-
re, shareware, trial, eval lub demo.
Pyty mona zamawia na kartach
pocztowych, faksem lub e-mailem. Cena
pyty CD-PE jest rwna 30 z + koszty
wysyki.
Chcc obniy koszty zakupu pyty
o 10% naley zamwienie skada na
kuponie prenumeraty wpacajc na
konto Wydawnictwa ARTKELE kwot
34,00 z (kwota ta pokrywa koszt py-
ty i wysyki). Na kuponie naley
w tym przypadku postawi krzyyk
w kratce z napisem CD-PE1. Rwno-
czenie na tym samym kuponie mona
zamwi prenumerat na kolejne
kwartay roku 2000. Nie przyjmujemy
ju zamwie prenumeraty na pierw-
sze procze br.
Pierwsza pyta CD-PE1 Praktycznego Elektronika
19 09/2000
Kupon zamwie na pyt CD-PE1 i prenumerat
20 9/2000
Karta zamwie na pytki drukowane, Prenumerata
Ten kupon mona wyci i wysa faksem: fax (ca dob) (068) 324-71-03.
Wykaz dostpnych
numerw
archiwalnych:
3/1992, 8, 11, 12/95,
3, 4, 6, 810,
12/1996, 5/1998
(wszystkie w cenie
3,00 z)
3, 4, 6, 812/1999
(wszystkie w cenie
3,60 z)
9, 11, 12/1999,
15/2000
(wszystkie w cenie
4,40 z)
68/2000
(wszystkie w cenie
4,80 z)
Goniki wysokotonowe kopukowe
Parametry podstawowe Parametry cewki Magnes Czstot. Wymiary
Model Z F P
max
P
nom
E Re h Dc Dh m B Fs Fp D1 D2
[W] [Khz] [W] [W] [dB] [W] [mm] [mm] [mm] [g] [T] [kHz] [kHz] [mm] [mm]
GDWK 3,5/20 5,5 420 40 20 84 4,8 3 10 275 8,4 0,68 5,0
GDWK 6,5/10 4 420 25 10 91 3,6 2 13 367 30 0,8 5,0 54 66
GDWK6,5/10 8 420 25 10 93 6,7 1,8 13 367 30 0,8 7,5 54 66
GDWK 7/50 8 420 100 50 89 6,3 1,3 18 5508 63 1 7,0 60 79
GDWK 7/50/12 8 420 100 50 89 6,3 1,3 18 5508 63 1 7,0 60 79
GDWK 7/50/19 8 420 100 50 89 6,3 1,3 18 5508 63 1 2,4 7,0 60 79
GDWK 8/50 8 420 100 50 89 6,3 1,3 18 5508 63 1 2,4 7,0 53 67
GDWK 8,5/50 8 420 100 50 89 6,3 1,3 18 5508 63 1 2,4 7,0 60 74
GDWK 9/80 4 420 160 80 89 2,9 3 25 7010 150 1,16 4,8 80 100
GDWK 9/80/1 4 420 160 80 90 2,9 2,9 25 7010 150 1,10 1,1 4,8 80 100
GDWK 9/80/1 8 420 160 80 90 6,3 1,9 25 7010 150 1,16 1,1 4,8 80 100
GDWK 9/80/2 4 420 160 80 93 2,9 2,9 25 7010 150 1,10 1,1 4,8 80 100
GDWK 9/80/2 8 420 160 80 92 6,3 1,9 25 7010 150 1,16 1,1 4,8 80 100
GDWK 9/80/3 8 420 160 80 87 6,3 1,9 25 6510 126 0,95 1,1 4,8 80 100
GDWK 9/80/5 8 420 160 80 91 6,3 1,9 25 6510 126 0,95 1,1 4,8 80 100
GDWK 9/80/6 8 420 160 80 94 6,3 1,9 25 7010 160 1,16 1,1 4,8 70 100
GDWK 9/80/14 8 420 160 80 89 6,3 1,9 25 7010 150 1,16 1,1 4,8 80 100
GDWK 9/120 8 420 160 120 94 6,3 1,9 25 7015 230 1,29 1,2 4,8 80 100
GDWK 9/120/12F 8 420 160 120 90 6,3 1,9 25 7010 160 1,16 1,2 4,8 80 100
GDWK 10/80 8 420 160 80 90 6,3 1,9 25 7015 230 1,29 4,8 77 88
GDWK 10/80T 8 420 160 80 90 6,3 1,9 25 7015 230 1,16 4,8 70 88
GDWK 10/80T 15 420 160 80 90 12 2,5 25 7015 230 1,16 4,8 70 88
GDWK 10/80/3 8 420 160 80 90 6,3 1,9 25 7015 230 1,29 4,8 77 88
GDWK 10/80/6 8 420 160 80 90 6,3 2,0 25 7015 230 1,29 4,8 77 88
GDWK 10/80/7 8 420 160 80 90 6,3 2,0 25 7015 230 1,29 4,8 77 88
GDWK 10/80/8 8 420 160 80 90 6,3 1,9 25 7015 230 1,29 4,8 77 88
GDWK 11/100 8 420 160 80 89 6,3 1,9 25 7015 230 1,16 4,8 70 98
GDWK 811/120 8 220 160 120 90 6,3 1,9 25 6510 120 1,08 1,2 4,8 65 9062
GDWK 811/120 15 220 160 120 89 12 1,9 25 6510 120 1,08 1,2 4,8 65 9062
GDWK 812/120 8 220 160 120 89 6,3 1,9 25 6510 120 1,08 1,2 4,8 65 5896
GDWK 813/120 8 220 160 120 90 6,3 1,9 25 7010 160 1,16 1,2 4,8 74 6294
Goniki wysokotonowe tubowe
Parametry podstawowe Parametry cewki Magnes Czstot. Wymiary
Model Z F Pmax Pnom E Re h Dc Dh m B Fs Fp D1 D2
[W] [kHz] [W] [W] [dB] [W] [mm] [mm] [mm] [g] [T] [kHz] [kHz] [mm] [mm]
GDWT 9/70/1 8 416 160 80 100 6,3 2,7 25 6510 126 1,16 1,7 4,5 65 92
GDWT 9/80 4 414 160 80 102 2,9 3,0 25 7010 160 1,16 1,6 4,5 70 92
GDWT 9/80 8 414 160 80 100 6,3 1,9 25 7010 160 1,16 1,6 4,5 70 92
GDWT 9/80/5F 4 420 200 80 100 2,9 1,8 25 7015 230 1,16 4,5 70 100
GDWT 9/80/5F 8 420 200 80 100 6,3 1,8 25 7015 230 1,29 4,5 70 100
GDWT 10/80 4 414 130 80 101 2,9 3,0 25 7010 150 1,16 4,5 70 86
GDWT 10/80 8 414 130 80 100 6,3 1,9 25 7010 150 1,16 4,5 70 86
GDWT 10/80 F 4 414 160 80 100 2,9 3,0 25 7010 150 1,16 4,5 70 86
GDWT 1219/100 8 420 200 100 102 6,3 1,8 25 7015 230 1,29 4,5 95172 100162
GDWT 1219/150 8 420 200 150 103 6,3 1,8 25 8315 360 1,35 4,5 95172 100162
Katalog Praktycznego Elektronika
Goniki produkcji TONSIL S.A. cz. 2
21 09/2000
Podzespoy elektroniczne
Goniki wysokotonowe z membran stokow
Parametry podstawowe Parametry cewki Magnes Czstot. Wymiary
Model Z F Pmax Pnom E Re h Dc Dh m B Fs Fp D1 D2
[W] [kHz] [W] [W] [dB] [W] [mm] [mm] [mm] [g] [T] [kHz] [kHz] [mm] [mm]
GDW 4/10 4 420 25 10 90 3,6 2,0 13 367 30 0,8 5,0
GDW 4/10 8 420 25 10 92 6,7 1,8 13 367 30 0,8 7,5
GDW 5/40/5 8 320 80 40 91 6,7 1,8 13 399 36 0,8 6,0 45 60
GDW 5/40/6 4 320 80 40 90 3,6 3,0 13 367 30 0,77 6,0 45 70
GDW 5/40/6 8 320 80 40 89 6,7 3,0 13 367 30 0,77 6,0 45 70
GDW 7/15 4 320 30 15 94 3,6 2,0 13 458 48 1,0 3,0 68
GDW 7/15 8 320 30 15 94 6,7 1,8 13 458 48 1,0 3,0 68
GDW 7/15 15 320 30 15 94 13,7 2,5 13 458 48 1,0 3,0 68
GDW 9/15/5 4 320 30 15 92 3,6 2,0 13 399 36 0,8 3,0 68,5 80
GDW 9/15/5 8 320 30 15 92 6,7 1,8 13 399 36 0,8 3,0 68,5 80
GDW 9/15/5 15 320 30 15 92 13,7 2,5 13 399 36 0,8 3,0 68,5 80
GDW 9/60 15 320 120 60 94 13,7 2,5 13 458 48 1,0 3,0 68,5 80
22 9/2000
Goniki produkcji TONSIL S.A.
CD PE1

C
o
p
y
r
ig
h
t
b
y
W
y
d
aw
nictwo Techniczne ARTKE
LE
Z
ie
lo
n
a
G

r
a
2
0
0
0
r.
Oto jakie midzy innymi progra-
my znajdziecie na naszej pycie:
Protel 99 Second Edition,
Eagle ver. 3.55 Win 95 DOS,
PSpice ver. 8.0,
Lab Windows/CVI,
EDWin 1.60,
AVR Studio ver. 1.45,
MPLAB ver. 4.00,
Oscyloskop pod Windows,
MS Internet Explorer 5.0 PL,
Adobe Acrobat Reader 4.0,
programy zPE iwiele innych.
Pyta wydawnictwa ARTKELE
zawiera blisko 2000 stron
zarchiwalnych numerw PE
zlat 19921997 zapisanych
wformacie Portable Docu-
ment File (PDF). Znajdziecie
tu rwnie baz artykuw (w
formacie html) oraz wiele pro-
gramw inarzdzi uytecznych
wpracowni elektronika.
Wszelkie prawa autorskie iproducentw do nagranych utworw, publikacji iprogra-
mw zastrzeone. Opisy ukadw iurzdze elektronicznych oraz ich uspraw-
nie zamieszczone na pycie mog by wykorzystywane wycznie do po-
trzeb wasnych. Wykorzystywanie ich do innych celw, zwaszcza do
dziaalnoci zarobkowej wymaga zgody redakcji Praktycznego
Elektronika. Publiczne odtwarzanie, kopiowanie, powie-
lanie fragmentw lub caoci i wypoyczanie
bez zezwolenia zabronione.
Made in Poland
Wiedza za grosze
Wiedza za grosze
Wiedza za grosze
CD-PE1 to prawie 400 schematw i opisw
CD-PE1 to prawie 400 schematw i opisw
CD-PE1 to prawie 400 schematw i opisw
CD-PE1 to 6 lat naszej pracy
CD-PE1 to 6 lat naszej pracy CD-PE1 to 6 lat naszej pracy
2000 stron to dwa tomy encyklopedii
2000 stron to dwa tomy encyklopedii
AMPLITUNER UNITRA DIORA. Fale: dugie,
rednie, krtkie i 2 ultrakrtkie. Gniazdo su-
chawek, 2 wejcia na osobne urzdzenia, 2
wyjcia na kolumny. Rafa Okulicz 654 65 23.
ARCHIWALNE numery Re i inne ponad 120
szt. za 120z. Warunek: bierzesz wszystko. Jaro-
saw Filipek, Kaliska 83/19, 87 800 Wocawek
tel. (054) 234 55 03, kom. 0605 266 787.
BRCKMANNA: ukady, schematy, pytki i porady
darmo kady temat. Pisz, dzwo warto! Poznaski
Al. Kijowska 13/10, 30 079 Krakw. Tel: 012
6378612. Piszc zacz znaczek na odpowied.
CZSTOCIOMIERZ D31 NOWY PRODUK-
CJI DAWNEGO ZSRR Ryszard Wiosna, ul. Mu-
rarska 9m30, 91 465 d. Tel. 657 23 70.
CZCI z demontau. /TDA, SAA, TLO, LM/.
Sprzedam lub wymieni na PE 15 /od/ ksero/
info: kop.+znaczek. Tomasz Kotli-ski, ul. H.
Sawickiej 31, 56 500 Sycw (062) 785 49 79
EMULATOR pamici EPROM 27(c) 1627(c)
512. Komunikacja przez RS232 za pomoc
programu okienkowego. Gwarancja, cena:
130PLN tel.: (052) 381 95 42.
FALOWNIKI tanio od 180W do 2,5kW. Wysy-
am ofert cena fal 2,5kW 1.150z brutto. Je-
rzy Krupiski, 58 100 widnica, ul. okietka
31/3, (074) 8529257, 602 642 896
KARTY do tunera Cyfra+. Zyskasz ponad 250
programw, w tym 20 mocno erotycznych, 2
caodobowe, 20 muzycznych, terminale, tel.
0605 656 994.
KONDENSATORY do kolumn gonikowych,
rezystory do 500MW, kondensatory ceramicz-
ne do 12kV KSFO22, przyrzdy pomiarowe
rne pakiety central telefonicznych.
(061) 878 81 52.
LAMPY 6P3CE, 6H1, 6H2, 6H9, GU50 itp.
Kupi lamp EF89 Kornel 032 257 09 67.
OKAZJA tanio komputer Commodore stacja dys-
kw magnetofon zasilacze. Kasety i cartridge
darmo czci do PC ta pyty 386 pamici karty,
gra telewizyjna Saturn. Stefan ubil, Pruszkw 4,
68 115 Rudawica, (068) 377 02 21
PE 9/99 3z + wysyka PE 1,2,6,7/00 4z/egz.
+ wysyka; EP 7/96, 3/97 3z/egz. + wysy-
ka. Marcin Helman ul: Turystyczna 20/2, 58
580 Szklarska Porba.
ROCZNIKI EP 97, 98 40z za rocznik, roczni-
ki RE 8293 15z za rocznik, roczniki ZS
8190 20z za rocznik, plus koszty przesyki,
stan bardzo dobry tel. 0 604 900 169.
SCHEMATY wzmacniaczy i efektw gitaro-
wych profesjonalne rnych firm. Tadeusz Ber-
nat, Kopernika 7/50, 86 200 Chemno,
056 686 04 89. Info. Koperta + znaczek.
TYRYSTORY prod. UNITRA TOO 40 08 50.
Fabrycznie nowe 10 szt. Cena do uzgodnienia.
Marian Misiak 59 516 Zagrodno 179/8
(076) 877 40 70.
WYKRYWACZ metali lub zamieni na oscylo-
skop lub generator funkcyjny lub odbiornik na
173 MHz. Zawsze aktualne. Cena wykrywacza
250z, tel. (032) 279 26 85 Szymon.
WYKRYWACZE metali GERBER pytka zmon-
towana + cewka 20 i 40 za 200 z lub zamie-
ni na oscyloskop lub generator funkcyjny tel.
(032) 274 26 85 Szymon.
WYKRYWACZE metali PJ, VLF i inne, naprawa
wykrywaczy. Informacje tel. Komrkowy 0608
167 023.
ROCZNIKI lub lune numery MT, RE, EP, EH,
EdW, PE, ZS z lat 60, 70, 80, 90. Peny wy-
kaz z cen wyl kop. + znaczek. Ryszard Ku-
jawa, Os. Wilana 11m9, 08 520 Dblin,
081-883-26-63.
LUTOWNICE gazowe, 65 gram, rozmiar mar-
kera, wysyam natychmiast po otrzymaniu
30z lub przekazu pocztowego. M. Baran,
ul. Kochanowskiego 26/70, 25 384 Kielce,
0 603 847 655.
MC10216; MC10231; MAB357; MAB360;
B13S52 nowa. Oferty z cen Zenon Pieksza,
71 142 Szczecin, ul. Wieniawskiego 1m2,
(091) 486 25 87.
SCHEMAT falownika 24V/220V 50Hz 250W.
Zbyszek Skwaro tel. 077/416 89 87. e-mail:
staszek@klub.chip.pl
GIEDA
Ogoszenia mog mie typow szeroko
jednej szpalty tzn. 56 mm, ich wysoko ogra-
nicza jedynie wysoko strony. Minimalna
wysoko ramki to 1 cm. Cena ogoszenia
ramkowego wynosi 20 z + 22% podatku
VAT za kady rozpoczty centymetr wysoko-
ci. Oferta skierowana jest do osb fizycz-
nych i firm zamieszczajce ogoszenia w ce-
lach zarobkowych.
Materia reklamowy moe by dostarczany wfor-
mie elektronicznej lub projektu graficznego na
papierze. Materiay mona dostarcza poczt na
dyskietkach 3,5 (1,44 MB), wraz z wydrukiem
prbnym reklamy. Pliki o rozmiarach nie przekra-
czajcych 500 kB (po skompresowaniu archiwize-
rem pkzip, arj lub rar) mona dostarczy poczt
elektroniczn na adres reklama@pe.com.pl. Na-
leno za patne ogoszenia ramkowe moe by
uregulowana przelewem na konto: WBK S.A.
II/OZielona Gra nr 10901636-102847-128-00-
0 lub przekazem na adres redakcji.
UWAGA!!! Tanie ogoszenia ramkowe w rubryce Gieda PE!!!
23 09/2000
Ogoszenia drobne
SPRZEDAM
KUPI
SONY PLAYSTATION oferty z cen kierowa na
adres: Jacek Bartkowiak, Wola Ksica 25, 63
220 Kotlin, 0603 118 073.
SCHEMATU (moe by ksero) falomierza licz-
cego typu FL 770S produkcji ZRK Warszawa.
Henryk B. Telefon (062) 781 94 85.
ZAPROJEKTUJ i wykonam pyty czoowe ta-
bliczki znamionowe, opisowe, inne na blasze
mosinej aluminiowej, PCV, plexi, folii samo-
przylepnej. Kontakt tel. 0604-815-033 -
bwr@poczta.wp.pl.
CHTNIE bym korespondowa z pocztkuj-
cym elektronikiem w celu zaprzyjanienia si
i wymiany informacji. Mateusz Chmielowiec,
Wola Wielka 131, 37-610 Narol.
OBWODY drukowane jedno- i dwustronne
z metalizacj rwnie pojedyncze sztuki.
Andrzej Moniak, 32 082 Bolechowice 107,
012 285 34 97 po 18.00.
RADIO kodowane uruchomi. Telefon komr-
kowy odblokuj. Kontakt telefoniczny
052-353-08-54 lub 601 642 780.
24 9/2000
Ogoszenia drobne
POSZUKUJ
INNE
Uwaga!!!
nowa cena wywietlaczy
OSC-LCD wynosi 325z
Attention!!!
new price of the
OSC-LCD projector 325z
Uwaga! ! !
nowa cena wywietlaczy
OSC-LCD wynosi 325z
Silnik spalinowy dziaa dziki ujarz-
mieniu energii wybuchu jakiemu podlega
sprona mieszanka paliwa z powietrzem
znajdujca si nad tokiem w tzw. komo-
rze spalania. W silnikach wysokoprnych
zapon ten wystpuje samoczynnie wsku-
tek nagrzania mieszanki przy zwikszeniu
jej cinienia. Wsilnikach z zaponem iskro-
wym, rdem zaponu jest iskra powsta-
jca na elektrodach wiecy zaponowej.
Od momentu zapocztkowania za-
ponu przez iskr do osignicia maksy-
malnej energii rozprajcej si podczas
wybuchu mieszanki upywa okrelony
czas. Przyjmuje si, e wynosi on 1 ms.
Pen energi wybuch powinien osi-
gn, kiedy tok przekracza tzw. punkt
zwrotny (maksymalne grne pooenie
toka w cylindrze). Dlatego zapon w sil-
niku spalinowym powinien odbywa si
przed osigniciem przez tok punktu
zwrotnego. Wyraony w kt midzy
punktem zaponu a punktem zwrotnym
nazywany jest ktem wyprzedzenia za-
ponu. Biorc pod uwag stay czas zapo-
nu, kt ten powinien zmienia si w za-
lenoci od prdkoci obrotowej silnika.
Wraz ze wzrostem prdkoci obrotowej
musi rosn.
Mwi si o pocztkowym kcie wy-
przedzenia zaponu jaki jest wymagany
i ustawiany przy minimalnych obrotach
silnika nazywanych obrotami biegu jao-
wego (7001000 obr/min) i kcie zale-
nym od obrotw. Kt ten ustalany jest
przez specjalne regulatory, ktrych dziaa-
nie rozpoczyna si zwykle od okoo 1200
obr/min. Ustawia si i reguluje pocztko-
wy kt wyprzedzenia zaponu, ktrego
wielko jak i obroty biegu jaowego s
charakterystycznymi danymi podawany-
mi przez producenta silnika czy pojazdu.
Zazwyczaj warto kta pocztkowego za-
ponu zawiera si w granicach od 612.
Nieprawidowa warto kta zaponu
wpywa na zuycie paliwa, przedwczesne
zuycie silnika jak i jego osigi. Dlatego na-
ley dba o utrzymywanie jego prawido-
wej wartoci. Pocztkowy kat wyprzedze-
nia zaponu mona ustawi statycznie
przez obserwacj punktu wystpienia iskry
przy obracaniu waem niepracujcego sil-
nika. Operacja ta jest jednak niedokadna.
Duo wiksz dokadno uzyskuje si przy
korzystaniu z lampy stroboskopowej pod-
czas pracy silnika na biegu jaowym.
Zadaniem lampy stroboskopowej
byskajcej w takt zaponu silnika jest
uzyskanie efektu nieruchomoci punktu
okrelajcego pooenie toka pierwszego
cylindra zaznaczonego na kole pasowym
prdnicy lub kole zamachowym silnika,
wzgldem zaznaczonego na korpusie sil-
nika punktu odpowiadajcego wymaga-
nemu ktowi pocztkowemu zaponu.
Tradycyjne lampy stroboskopowe
wykorzystuj jako rdo wiata lamp
wyadowcz gazowan lamp byskow
jakie stosowane s take w fotografii. Po-
stp w dziedzinie uzyskiwania duych ja-
skrawoci diod luminescencyjnych,
umoliwia wykorzystanie ich do tego ce-
lu. Diody luminescencyjne o duej jaskra-
woci ju s wykorzystywane do wykony-
wania znakw drogowych, ktre mona
zobaczy na autostradach za nasz zacho-
dni granic. Przewiduje si ich wykorzy-
stanie do wiate sygnalizacji drogowej
i do wiate pozycyjnych pojazdw.
W opisywanej lampie stroboskopowej
wykorzystamy dwie diody luminescencyj-
ne o biaej barwie wiecenia, ktre osi-
gaj luminancj 2 cd (kandeli) przy typo-
wym prdzie 20 mA.
Ukad elektroniczny lampy umoli-
wia zapalanie diod na okrelony czas
Wprawdzie nowoczesne samochody jakich coraz wicej widzimy w swo-
im otoczeniu nie wymagaj regulacji zaponu, niemniej zostao jeszcze
sporo maluchw i aut starszej daty, ktre wymagaj okresowej kon-
troli i regulacji zaponu. Podobnie rzecz si ma z motocyklami. Propo-
nowany ukad jest rdem wiata byskowego wyzwalanego przez za-
pon iskrowy silnika spalinowego.
Stroboskop do kontroli i
ustawiania zaponu
25 09/2000
Technika motoryzacyjna
100k
R2
C12
D1 7 10n
10k
R4
1,8k
BD135
BC548B
T1
S 100k
R1
6
4
A
14
C1
2
1
3
B
8
9
10
C
13
11
D
R5
220n
T2
D2
1N4148
R3
C2
10k
D3 D4
12
5
US1
CD4011
10W 10W
R8 R9
470mF
C4 C3
100mF
560W 15W

R6 R7
+
12V
Rys. 1 Schemat ideowy
Waciwoci zaponu iskrowego
Schemat ideowy i dziaanie
w momencie wystpienia zaponu. Czuj-
nikiem lampy jest kilka zwojw przewo-
du nawinitego na przewodzie zapono-
wym pierwszego cylindra i podczonego
do wejcia S.
Zasadniczy ukad lampy jest zrealizo-
wany na cyfrowym ukadzie CMOS CD
4011 (US1). Sygna z wejcia S przez ukad
zabezpieczajcy R1, D1 podawany jest do
inwertora zrealizowanego na bramce A.
Rezystor R2 powoduje, e przy braku sy-
gnau sterujcego wejcie ma poziom ni-
ski. Na wyjciu bramki A normalnie wyst-
puje poziom wysoki (napicie zasilania).
Dodatnie impulsy wejciowe, ktrych war-
to maksymalna jest ograniczana do
12 V diod zenera D1 powoduj pojawie-
nie si na wyjciu bramki A impulsw
ujemnych (napicie spada do 0 V).
Bramki B i C tworz monowibrator.
Wejciem jest wyprowadzenie 1 bramki
B a wyjciem, poczone wejcie 2 bramki
B i wyjcie 10 bramki C. Bez sygnau wej-
ciowego na wyjciu monowibratora wy-
stpuje poziom wysoki wskutek poczenia
wej bramki C rezystorem R4 do masy. Na
wyjciu bramki B wystpuje wtedy poziom
niski. Kondensator C2 jest rozadowany.
Kondensator C1 z rezystorem R3
tworz ukad rniczkujcy, ktry podaje
na wejcie monowibratora impulsy w po-
staci ujemnych szpilek. Dioda D2 zabez-
piecza dodatkowo wejcie 1 bramki
B przed przepiciami.
Ujemny impuls na wejciu monowi-
bratora jest przeniesiony jako dodatni
przez kondensator C2 na poczone wej-
cia bramki C. Na jej wyjciu pojawia si
poziom niski. Na wyjciu bramki B trwa
poziom wysoki. Nastpuje adowanie
kondensatora C2. W miar adowania
spada napicie na poczonych wejciach
bramki C. Po spadku tego napicia poni-
ej 1/2 napicia zasilania nastpuje zmia-
na stanu na wyjciu bramki C na poziom
wysoki. Czas trwania poziomu niskiego
na wyjciu bramki C jest okrelony wiel-
kociami pojemnoci C2 i rezystancji R4.
Przy pojemnoci C2 wynoszcej 0,33 mF
wynosi on 2 ms. Pojemno t mona do-
bra w przedziale od 0,1 do 0,33 mF.
Mniejszy czas trwania impulsu (1 ms)
jest wymagany w silniku dwucylindro-
wym lub w czterocylindrowym z podwj-
n cewk zaponow (bez rozdzielacza).
Tam zapalanie lampy wystpuje przy ka-
dym obrocie wau. Wsilnikach z pojedyn-
cz cewk (z rozdzielaczem zaponu) iskra
wystpi co dwa obroty wau i tam czas
impulsu powinien wynosi 2 ms.
Zadaniem inwertora na bramce
D jest odwrcenie polaryzacji sygnau
niezbdne do zaczania klucza tranzysto-
rowego. Normalnie bez sygnau na jego
wyjciu wystpuje poziom niski (0 V).
Podczas pracy wystpuj tu dodatnie im-
pulsy o czasie trwania okoo 2 ms. Przez
rezystor R5 impulsy te podawane s do
bazy tranzystora T1.
Tranzystory T1 i T2 poczone
w ukadzie Darlingtona tworz klucz tran-
zystorowy zaczajcy diody luminescen-
cyjne D3 i D4. Klucz jest wczany i tym
samym wymuszany przepyw prdu
przez diody na czas trwania dodatnich
impulsw na jego wejciu.
Prd pyncy przez diody jest ograni-
czany rezystorami R8 i R9. Jego warto
szczytowa moe siga okoo 1 A. Wsku-
tek maego wspczynnika wypenienia
impulsw warto rednia prdu nie
przekracza 20 mA. Rezystor R7 obnia
napicie zasilajce diody pojemnociowe
ze wzrostem prdkoci obrotowej, co
zmniejsza maksymalne wartoci prdu
pyncego przez diody i zabezpiecza je
przed uszkodzeniem przy zwikszaniu si
wspczynnika wypenienia. Ze wzrostem
wspczynnika wypenienia wzrasta re-
dnia warto prdu pyncego przez dio-
dy i spadek napicia na rezystorze R7.
Stroboskop jest zasilany z akumulato-
ra pojazdu (12 V). Zasilanie ukadu US1
jest filtrowane rezystorem R6 i kondensa-
torem C3 dla zmniejszenia wpywu za-
kce z instalacji elektrycznej pojazdu.
Pobr prdu bez wysterowania nie prze-
kracza 2 mA. Podczas pracy moe wzro-
sn do 40 mA. Jest to jednak warto
rednia impulsy prdu mog osign
warto okoo 1 A.
Diody luminescencyjne o biaej bar-
wie wiecenia, ktre poraziy mnie sw
jaskrawoci znalazem w firmie LARO.
Sadz, e dostpne bd one i w innych
miejscowociach jak i na giedach. Z tym
poraeniem to bya prawda, radz bez-
porednio nie zaglda w lusterko wiec-
cej diody gdy moe to spowodowa po-
gorszenie wzroku, przynajmniej czasowe.
Jest to punktowe rdo wiata o duej
jaskrawoci prawie laser.
Pozostae elementy poza pytk dru-
kowan mog by z tzw. demobilu czyli
demontau, lub zapasw wasnych. Po-
cztkujcy musz niestety uda si do
sklepu z czciami.
Pytka drukowana przystosowana jest
do zamontowania w rozprowadzanej za
porednictwem redakcji PE obudowie
tzw. sondy. Aby jednak zmiecia si
w niej, naley zwrci uwag na jak naj-
bardziej paski monta elementw. Doty-
czy to zwaszcza kondensatorw elektroli-
tycznych i tranzystorw.
Diody luminescencyjne proponuj
montowa na zakoczenie montau po
obu stronach pytki drukowanej. Wypro-
wadzenia diod uksztatowa wczeniej
i dopasowa do pooenia. Samo ich luto-
wanie powinno trwa jak najkrcej. Nie
naley wywiera nacisku na gorce wy-
prowadzenia aby nie uszkodzi diod. We-
wntrz plastikowej obudowy maj one
bardzo wt konstrukcj.
Po przeciwnej stronie pytki zamon-
towa przewody zasilajce i przewd sy-
26 9/2000
Stroboskop samochodowy

A
R
T
K
E
L
E

5
4
8

A
R
T
K
E
L
E

5
4
8
S
C
3
C
1
D
2
R3
R5
D
1
R2
R4
C
D
4
0
1
1
C
4
T
2
E
K
B
D
4
R
9
R7
R
8
D
3
K
KA
A
C
2
+
R
1
R
6
U
S
1
Rys. 2 Pytka drukowana
i rozmieszczenie elementw
Monta i uruchomienie
gnaowy. Przewody zasilajce powinny
mie przekrj 0,5 mm
2
. Powinny rni
si kolorem. Zakoczy je mona tzw.
abkami (lub krokodylkami) umoliwiaj-
cymi atwe podczenie do akumulatora.
Wyranie zaznaczy (+) i (). Przewd sy-
gnaowy S powinien take wyrnia si
kolorem, wystarczy przekrj 0,2 mm
2
.
Powinien mie pogrubion izolacj. Ko-
niec tego przewodu pozostawi w izola-
cji. Dugo przewodw powinna wynosi
okoo 1,5 m.
Po sprawdzeniu poprawnoci monta-
u przystpujemy do uruchomienia stro-
boskopu. Do tego celu potrzebne bd:
zasilacz 12 V lub akumulator o wydajno-
ci prdowej okoo 1 A. Wstpnie mona
uruchomi korzystajc z zasilacza o wy-
dajnoci mniejszej np. 100 mA. Podsta-
wowym przyrzdem pomiarowym bdzie
multimetr. Zaawansowani i bardziej zapo-
biegliwi mog skorzysta z generatora
m.cz. i oscyloskopu.
Po podczeniu zasilania sprawdzi
napicia stae na wyprowadzeniach uka-
du scalonego US1 wzgldem masy ( za-
silania). Zasilanie US1 (14) powinno wy-
nosi okoo +12 V. Takie samo napicie
powinno by na wyprowadzeniach
4 i 10. Na wyprowadzeniach 3 i 11 na-
picie powinno by bliskie 0 V. Nastpnie
sprawdzi wystpowanie napicia
+12 V na kondensatorze C4.
Rwnolegle do rezystora R1 (od stro-
ny cieek) dolutowa rezystor 10 kW.
Doczajc chwilowo wejcie S do
+12 V zaobserwowa byskanie diod D3,
D4. wiadczy to o poprawnoci dziaania
ukadu, ktry nadaje si ju do wykorzy-
stania w pojedzie. Wyczy zasilanie
i odlutowa dodatkowy rezystor.
Podczas eksperymentowania pod
mask samochodu zwracam uwag na za-
chowanie bezpieczestwa ze wzgldu na
wirujce czci. Najpierw naley upi
zbyt dugie wosy, krawat, szal czy modne
ostatnio warkoczyki. Podczenia wyko-
nywa przy niepracujcym silniku. Tu tak-
e trzeba uwaa, gdy przy gorcym sil-
niku mimo wyczenia zaponu moe au-
tomatycznie wczy si wentylator cho-
dnicy. Zwraca uwag na prawidow po-
laryzacj zasilania. Sam kontrol i regu-
lacj zaponu przeprowadza zgodnie
z instrukcj obsugi i naprawy pojazdu.
Przy wyczonym silniku znale za-
znaczone na kole zamachowym i korpusie
silnika punkty do ustawiania zaponu.
Mona je pomalowa kontrastujc
z tem farb. Podczy zasilanie lampy
bezporednio do zaciskw akumulatora
(tam jest najniszy poziom zakce).
Przewd sygnaowy stroboskopu owin
2 razy na przewodzie wysokiego napicia
wiecy pierwszego cylindra. Mona go po
prostu zawiza lub umocowa tam sa-
moprzylepn. Pierwszy cylinder zawsze
znajduje si od strony rozrzdu (acu-
szka lub paska).
Uruchomi silnik, ktry po nagrzaniu
powinien uzyska normalne obroty biegu
jaowego. Byskajc lamp skierowa na
punkty ustawiania zaponu. Punkt wiruj-
cy powinien by widoczny naprzeciwko
oznaczenia wyprzedzenia zaponu na kor-
pusie silnika. Jeli punkty te s przesuni-
te wymagana jest regulacja.
Po zatrzymaniu silnika poluzowa
mocowanie aparatu zaponowego. Uru-
chomi silnik i pokrcajc minimalnie
aparatem zaponowym uzyska pokrywa-
nie si punktw, wirujcego i nierucho-
mego po owietleniu lamp stroboskopo-
w. Przykrci aparat zaponowy i spraw-
dzi jeszcze raz. Zwikszaniu obrotw sil-
nika (powyej 12001500) powinien to-
warzyszy wzrost kta wyprzedzenia, co
wiadczy o dziaaniu regulatora wyprze-
dzenia zaponu zalenego od obrotw.
Szerokiej drogi.
Pytki drukowane i obudowy wysyane s
za zaliczeniem pocztowym. Pytki mona
zamawia w redakcji PE.
Cena: pytka numer 548 2,85 z
OB-TS 6,50 z
+ koszty wysyki.
27 09/2000
Stroboskop samochodowy
US1 CD 4011
T1 BC 548B
T2 BD 135/16
D1 BZP 683C12
D2 1N4148
D3, D4 L5W-4
R8, R9 10 W/0,25 W
R7 15 W/0,25 W
R6 560 W/0,125 W
R5 1,8 kW/0,125 W
R3, R4 10 kW/0,125 W
R1, R2 100 kW/0,125 W
C1 10 nF/50 V ceramiczny
C2 220 nF/63 V MKSE-20
C3 100 mF/16 V
C4 470 mF/16 V
obudowa OB-TS
pytka drukowana numer 548
Wykaz elementw
Pprzewodniki
Rezystory
Kondensatory
Inne
R.K.
CZCI ELEKTRONICZNE
ul. Parkowa 25
51-616 Wrocaw
tel. (071) 34-88-277
fax (071) 34-88-137
tel. kom. 0-90 398-646
e-mail: eprom@kurier.com.pl
Czynne od poniedziaku do
pitku w godz. 9.00 - 15.00
Oferujemy Pastwu bogaty wybr ele-
mentw elektronicznych uznanych (za-
chodnich) producentw bezporednio
z naszego magazynu. Posiadamy w sprze-
day midzy innymi:
PAMICI EPROM, EEPROM, RAM
(S-RAM; D-RAM)
UKADY SCALONE SERII:
74LS..., 74HCT..., 74HC...,
C-MOS (40..., 45...).
MIKROPROCESORY, np.:80.., 82..,
Z80.., ICL71.., ATMEL89..,
UKADY PAL, GAL, WZMACNIACZE OPE-
RACYJNE, KOMPARATORY, TIMERY,
TRANSOPTORY, KWARCE, STABILIZATO-
RY, TRANZYSTORY, PODSTAWKI BLA-
SZKOWE, PRECYZYJNE, PLCC, LISTWY
PIONOWE, LISTWY ZACISKOWE, PRZE-
CZNIKI SWITCH, ZCZA, OBUDOWY
ZCZ, HELITRYMY, LEDY, PRZEKANIKI,
GALANTERIA ELEKTRONICZNA.
POSIADAMY TAKE W SPRZEDAY
PODZESPOY KOMPUTEROWE:
NOWE I UYWANE (NA TELEFON)
PYTY GWNE, PROCESORY, PAMICI
SIMM/DIMM, WENTYLATORY, KARTY
MUZYCZNE, KARTY VIDEO, MYSZY,
FAX-MODEM-y, FLOPP-y, DYSKI TWAR-
DE, CD-ROMy, KLAWIATURY, OBUDO-
WY, ZASILACZE, GONIKI I INNE.
Programujemy EPROMy, FLASH/
EEPROMy, GALe, PALe, procesory 87..,
89.. oraz inne ukady programowalne.
Na yczenie przelemy ofert.
Moliwo sprzeday wysykowej.
EPROM
Druga cz opisu pakietu EAGLE po-
wicona bdzie moduowi Board, ktry
ju bezporednio zwizany jest z proce-
sem projektowania pytki drukowanej.
Praca z programem przebiega bardzo
sprawnie. Oferowane moliwoci pozwa-
laj na szybkie i efektywne projektowanie
obwodw, a ilo dostpnych opcji zosta-
a tak dobrana aby zapewni due moli-
woci przy jednoczesnym zachowaniu
prostoty obsugi. Co prawda program po-
siada kilka nieco niestandardowych roz-
wiza do ktrych naley si przyzwycza-
i, jednak wraenie jakie pozostao mi po
wielogodzinnej pracy jest bardzo pozy-
tywne. Bardzo wan rzecz jest fakt, e
program dziaa szybko nawet na maszy-
nach klasy P150/32 MB RAM i co najwa-
niejsze pracuje bardzo stabilnie.
Projekt pytki drukowanej moemy
stworzy na dwa sposoby. Poprzez rczne
umieszczanie elementw i samodzielne
prowadzenie cieek, lub przy wsppra-
cy z moduem Schematic.
Rozwizanie pierwsze nie wymaga
tworzenia schematu ideowego. Tworzc
pytk drukowan operujemy jedynie na
symbolach opisujcych wymiary oraz roz-
mieszczenie kocwek elementw Pac-
kage, a wszystkie poczenia naley na-
nie rcznie. W drugim przypadku pro-
jekt pytki drukowanej tworzymy w opar-
ciu o schemat ideowy. Taki sposb two-
rzenia pytki wzbogacony zosta o mecha-
nizm Automatic Forward&Back Annotation
pozwalajcy na zachowanie spjnoci po-
midzy schematem ideowym a projek-
tem pytki. Jeli raz stworzony schemat
ideowy pozostanie bez zmian, mecha-
nizm ten nie znajdzie zastosowania. Jed-
nak praktyka projektowania urzdze
elektronicznych pokazuje, e stworzony
i wykonany prototyp po fazie testw na
og wymaga wprowadzenia zmian
i usprawnie. Wspomniany mechanizm
AF&BA wychodzi naprzeciw tego typu
potrzebom.
Do jego poprawnego dziaania nie-
zbdne jest spenienie jednego warunku
okna schematu ideowego oraz projektu
pytki musz by otwarte, a oba projekty
posiada identyczna nazw (np. test.sch
i test.brd).
Przy spenieniu tych warunkw kada
zmiana w schemacie ideowym (doda-
nie/usunicie/zmiana elementu lub po-
czenia, zmiana nazwy, obudowy, symbo-
lu itd.) zostanie automatycznie uwzgl-
dniona w projekcie pytki. W ograniczo-
nym stopniu mechanizm ten dziaa take
w drug stron, tzn. zmiana w projekcie
pytki zostanie uwzgldniona w schema-
cie ideowym. Moliwa jest np. zmiana
nazwy elementu, lecz dodanie nowego
ju si nie powiedzie.
Niezalenie od wybranego sposobu
projektowania pytki (z wykorzystaniem
schematu ideowego, lub bez niego) mo-
liwe jest rczne lub automatyczne prowa-
dzenie cieek obwodu.
Aby w dalszej czci tekstu nie zacho-
dzia potrzeba kadorazowego opisu
gdzie znajduje si jakie narzdzie edytor-
skie i jak go uywa, na wstpie zapo-
znam Czytelnikw z ich zastosowaniem
oraz sposobami wywoywania.
W grnej czci okienka (rys. 1) znaj-
duje si pasek narzdziowy zawierajcy
standardowe opcje operacji plikowych,
drukowania itd. Dodatkowymi opcjami s:
Zoom In powikszanie;
Zoom out pomniejszanie;
Zoom select powikszanie zadanego
obszaru ekranu;
Zoom to fit wywietlenie z dopasowa-
niem wielkoci pytki do rozmiarw okna;
Redraw odwieenie ekranu.
Wszystkie te opcje mona take wywoa
z odpowiedniego menu.
Drugi pasek narzdziowy nie ma sta-
ego wygldu. Wywietlane s tam rne
parametry, w zalenoci od aktualnie wy-
branego narzdzia. Na rysunku 2 przed-
stawiony jest wygld tego paska dla r-
nych narzdzi. Jeli dane narzdzie nie ma
dodatkowych opcji wywietlany jest jedy-
nie standardowy przycisk ustawiania roz-
miarw siatki pozycjonujcej Grid size.
Rysunek 3 przedstawia widok lewe-
go paska narzdziowego. Skada si on
z czterech grup narzdzi.
W grupie pierwszej znajduj si cztery
ikony:
Info wywietla informacje o elemencie;
Show podwietla cay element. Opcja
bardzo przydatna do sprawdzenia trasy
przebiegu caej cieki;
Oba wspomniane narzdzia uywamy
poprzez kilkncie na wybrany obiekt.
Projektowanie obwodw
drukowanych przy uyciu
programu EAGLE cz. 2
Rys. 1 Okienko moduu Board
Wstp
Moliwoci
Narzdzia edytorskie
28 9/2000
Programy komputerowe
Mark ustawia punkt pocztku ukadu
wsprzdnych. Zwykle w rogu pytki
drukowanej;
Display wybr warstw projektu , ktre
powinny by wywietlane. Otwarte zosta-
nie okienko, analogiczne jak w module
Schematic. Moliwe jest wywietlanie
wszystkich warstw (All), lub adnej (None)
oraz tworzenie/modyfikacje/usuwanie
(New/Change/Del) warstw.
Drug grup stanowi narzdzia edy-
torskie, moliwe do wywoania take z Me-
nu|Edit. Standardowo uycie narzdzia na-
stpuje poprzez kliknicie lewym klawi-
szem myszy na wybranym obiekcie, a po-
rzucenie wykonania operacji klawiszem
Esc. Jeli dla danego narzdzia bdzie ono
inne, zostanie to zaznaczone w tekcie.
Move przesuwanie elementu. Uycie po-
przez kliknicie na wybrany element, prze-
suniecie go na miejsce docelowe oraz po-
nowne kliknicie lewym klawiszem myszy.
W grnym pasku narzdziowym dodatko-
we parametry umoliwiajce obracanie
elementu dookoa wasnej osi, lub wyko-
nywanie odbicia lustrzanego Mirror.
Copy kopiowanie elementu. Uycie
i dodatkowe opcje analogicznie jak dla
komendy Move;
Mirror odbicie lustrzane elementu;
Rotate obrt dookoa wasnej osi;
Group zaznaczenie grupy elementw.
Uycie lewy klawisz myszy przytrzymu-
jemy tak dugo, a zaznaczymy cay wy-
magany obszar;
Change Object Properties zmiana
atrybutw obiektu. Wystpuje tutaj wiele
rozmaitych opcji, ktre opisz w osob-
nym punkcie;
Cut/Paste/Delete wytnij/wklej/usu;
Add dodaj element. Otwarte zostanie
okienko z zawartoci aktualnej biblioteki;
Name/Value zmiana odpowiednio na-
zwy i wartoci elementu. Otwarte zosta-
nie okno dialogowe w celu wprowadze-
nia nowego tekstu;
Smash separuje nazw i warto od ele-
mentu. Dziki temu mog one by od-
dzielnie przemieszczane i modyfikowane
(rozmiar);
Pinswap zamiana miejscami kocwek
rwnorzdnych (np. wejcia bramki
NAND). Uycie poprzez kliknicie kolejno
na dwa pola lutownicze elementu.
W przypadku jeli operacja nie jest do-
zwolona zostanie wygenerowany odpo-
wiedni komunikat;
Replace zamiana elementu na inny
(obudowy). Liczba kocwek musi by
identyczna. Najpierw wybieramy nowy
element z listy, nastpnie klikamy na stary;
Split zmiana ksztatu cieki. Dodatko-
we opcje to ksztat zaamywania cieki;
Route manually rczne prowadzenie
cieek. Opcja dokadniej opisana w od-
dzielnym podpunkcie;
Ripup rozczenie cieki do postaci airwire.
Trzeci grup s narzdzia suce do
rysowania elementw pytki. Mona je
take wywoa z Menu|Draw. Obsuga
analogiczna jak w narzdziach edycyjnych.
Wire prowadzenie linii. W warstwach
116 tworzy cieki obwodu drukowa-
nego. Dodatkowe opcje w pasku zada to
kolejno: wybr warstwy, sposb zaamy-
wania linii, szeroko linii. Prawym klawi-
szem myszy zmieniamy sposb zaamy-
wania linii;
Text umieszczenie tekstu. Po wybraniu
tej opcji otworzy si okienko edycyjne do
wprowadzenia tekstu. Dodatkowe para-
metry to: warstwa, obrt/odbicie lustrza-
ne (moliwe do zmiany prawym klawi-
szem myszy);
Size wysoko;
Ratio grubo linii.
Circle rysowanie okrgu. Opcje: warstwa;
Width szeroko linii. Komend t mo-
emy tworzy obszary zabronione dla au-
toroutera w warstwach tRestrict, bRestrict,
vRestrict;
Arc wycinek okrgu. Opcje tak jak dla
koa oraz dodatkowo wybr kierunku ry-
sowania przy pomocy prawego klawisza
myszy;
Rectangle rysuje prostokt. Podobnie
jak Circle umoliwia tworzenie obszarw
zabronionych dla autoroutera;
Polygon rysowanie wielokta otaczaj-
cego. Moliwe tworzenie obszarw za-
bronionych dla autoroutera. Narzdzie
czsto stosowane dla stworzenia warstwy
miedzi podczonej do masy we wszyst-
kich nie wykorzystanych na cieki miej-
scach. Uycie polega na narysowaniu
wielokta (ten sam punk pocztkowy
i kocowy). Domylnie wywietlana jest
jedynie linia obwiednia zaznaczonego
obszaru. Cay obszar ulegnie wizualizacji
po wykonaniu komendy Ratsnest. Dodat-
kowe parametry to oczywicie warstwa,
sposb zaamywania linii;
Width szeroko linii (powinna by
rwna szerokoci najcieszych poprowa-
dzonych cieek);
Isolate odlego obszaru Polygon od po-
zostaych elementw na danej warstwie;
Spacing gsto linii w przypadku gdy
obszar nie jest jednolity, lecz wykonany
jako siatka. Pozostaje jeszcze sze ikonek
odpowiedzialnych za sposb rysowania
obszaru;
Solid obszar jednolity;
Hatch siateczka;
Thermals On/Off sposb podczania
punktw lutowniczych i obszaru Polygon,
jeli nale do tej samej warstwy;
Orphans moemy sobie wyobrazi sy-
tuacj, gdzie odlegoci pomidzy punk-
tami lutowniczymi s tak mae, e nie
Rys. 2 Paski narzdziowe wygld dla rnych narzdzi
Rys. 3 Pasek narzdzi
edytorskich
oraz dodatkowych
29 09/2000
Projektowanie obwodw drukowanych - EAGLE
mona ju pomidzy nimi poprowadzi
obszaru Polygon. Wtedy mog powsta
obszary cakowicie odcite od caoci.
Aby unikn tego rodzaju przypadkw
ustawiamy ten parametr na Off. Po nary-
sowaniu takiego obszaru naley mu
nada nazw (Name) tak sam jak po-
czenie do ktrego ma nalee (np. GND).
Via przelotka. Dodatkowe parametry to
jej ksztat, rednica Diameter, oraz re-
dnica otworu Drill;
Signal tworzy poczenie (airwire) po-
midzy punktami lutowniczymi;
Hole otwr montaowy;
Czwarta i ostatnia grupa ikonek
odwzorowuje najczciej uywane opcje.
Wszystkie zostan dokadniej opisane
w dalszej czci tekstu. S to:
Ratsnest optymalizacja pocze; Auto
autorouter;
DRC/ERC kontrola poprawnoci; Errors
wykaz bdw.
S to ju wszystkie narzdzia ofero-
wane przez program EAGLE Board. Na ko-
niec tej czci opisu chciabym na mo-
ment powrci do opcji Change Object
Properties. Nie opisaem jej wczeniej aby
zachowa wiksz przejrzysto tekstu.
Pozwala ona na zmian parametrw
obiektw i teraz, gdy opisane zostay
wszystkie z nich, atwiejsze bdzie posu-
giwanie si tym elementem paska narz-
dziowego. Jego obsuga odbywa si zwy-
kle poprzez wybranie odpowiedniej opcji
a nastpnie kliknicie na wybranym
obiekcie projektu. W kolejnoci s to:
Layer warstwa. Moe odnosi si do
wielu obiektw;
Width szeroko cieki;
Size/Ratio/Text opcje modyfikacji te-
kstu. Opisane wczeniej;
Diameter/Drill/Shape rednica przelot-
ki, rednica otworu przelotki, ksztat prze-
lotki. Dodatkowo Drill to parametr otwo-
ru montaowego Hole.
Pour/Spacing/Isolate/Thermals/Orphans
parametry obiektu Polygon ktry zosta
dokadnie opisany wczeniej.
Ta cz opisu bya co prawda nieco
monotonna, jednak dokadne zrozumienie
zastosowania i nauczenie si sprawnego
obsugiwania tych narzdzi z pewnoci
pozwoli na bardziej sprawne i efektywne
tworzenie wasnych pytek drukowanych.
W kolejnych punktach przejd do
opisu sposobw tworzenia projektu i b-
d jedynie zaznacza jakim narzdziem
naley dan czynno wykona, bez opisu
jak si nim posugiwa.
Jeli zdecydowalimy si na cakowi-
cie samodzielne projektowanie pytki,
pierwsz czynnoci jak powinnimy
wykona jest stworzenie nowego projektu
przy pomocy moduu Board. W okienku
EAGLE Control Panel wybieramy opcj
Menu|File|New|Board. Zostanie otwarte
okienko edycji pytki drukowanej widocz-
ne na rysunku 1.
Projektowanie pytki powinnimy za-
cz od zdefiniowania jej wymiarw (nie
jest to jednak wymogiem formalnym).
Jednak przed wykonaniem tej czynnoci
naley ustawi odpowiedni rozdziel-
czo oraz parametry siatki pozycjonu-
jcej elementy (ikonka Grid w pas-
ku narzdziowym parametrw, lub
Menu|View|Grid...). Okienko definiujce
te parametry przedstawia rysunek 4
Siatka ta moe by widoczna lub nie
On/Off (gdy jest niewidoczna elementy
nadal bd pozycjonowane z ustawionym
krokiem). Moe by wywietlana przy po-
mocy linii cigej Line, lub linii kropko-
wanej Dots. Pozycja elementw moe
by podawana w kilku rnych jednost-
kach: mic mikrometry, mm milimetry,
mil tysiczne czci cala, inch cale. Po-
le Size okrela wymiary siatki, natomiast
pole Multiple odnosi si jedynie do wy-
miarw linii siatki wywietlanej na ekra-
nie. Przykadowo jeli Size=10 a Multi-
ple=2 to elementy bd pozycjonowane
z krokiem 10, natomiast linie siatki wi-
doczne na ekranie bd wywietlane co
20. W innych programach tego typu, pa-
rametry te czsto s okrelane jako Grid Si-
ze i Visible Grid Size. Przyciski Default oraz
Last pozwalaj przywrci odpowiednio
domylne oraz ostatnio uywane ustawie-
nia. Przycisk Finest umoliwia automa-
tyczne dobranie najlepszych ustawie.
Jednak generowane w ten sposb para-
metry w rzeczywistoci nie byy najlepsze.
Odpowiednie dobranie tych parametrw
wpynie pozytywnie na komfort tworze-
nia pytki.
Wymiary pytki definiujemy przy
uyciu komendy Wire (Menu|Draw|Wire
lub pasek narzdzi) i rysujemy obrzea
pytki drukowanej w warstwie Dimension
(menu wyboru w pasku narzdziowym
parametrw). Domylnie warstwa ta wy-
wietlana jest w kolorze biaym. Dobrym
nawykiem jest rysowanie obrzey pytki
poczwszy od punktu (0,0).
Do tworzenia pytki potrzebne bd
zdefiniowane w odpowiednich bibliote-
kach elementy. Przykadow bibliotek
moe by DEMO.LBR. Biblioteka ta za-
wiera dwa rodzaje informacji. Symbole
elementw (np. bramki NAND ukadu
7400), oraz obudowy elementw (np.
DIL14). Przy tworzeniu pytki drukowa-
nej posugujemy si oczywicie obudo-
wami. Bibliotek elementw otwieramy
poprzez Menu|Library|USE... Biblioteka
demo znajduje si w katalogu /.../EA-
GLE/examples natomiast pozostae stan-
dardowe biblioteki elementw w katalo-
gu /.../EAGLE/lbr.
Takie same elementy (np. 7400) lecz
w ronych obudowach, znajduj si
w rnych bibliotekach (dla cyfrowych
ukadw scalonych w obudowach typu
SMD s to biblioteki o nazwie typu
xxxxsmd.lbr)
Jak prawie kad czynno nowy
element moemy umieci na pytce na
trzy sposoby, poprzez menu Me-
nu|Edit|Add... ikonk z paska narzdzio-
wego lub piszc w linii komand Add na-
zwa_elementu (np. Add DIL14). Po wy-
braniu tej opcji otworzone zostanie
okienko z list elementw. Moliwa b-
dzie take zmiana biblioteki przycisk
Use, lub powrt do ostatnio uywanej bi-
blioteki przycisk Drop.
Elementy typu SMD domylnie
umieszczane s na grnej czci pytki
(np. element 1210) - bottom layer kolor
czerwony. Do przeniesienia elementu na
warstw doln suy komenda Mirror,
ktra jak kada inna z komend edycyj-
nych moe by wywoana z menu lub
z okienka narzdziowego. Po wybraniu
tej opcji kadorazowe kliknicie na wy-
branym elemencie spowoduje zmian
warstwy. Dla elementw SMD zaowocuje
to zmian koloru pl lutowniczych na nie-
bieski. Elementy przewlekane nadal bd
widoczne na obu warstwach.
Rys. 4 Okno parametrw
siatki pozycjonowania
Tworzenie pytki
bez schematu ideowego
30 9/2000
Projektowanie obwodw drukowanych - EAGLE
Po rcznym umieszczeniu elementu
na pytce drukowanej, jego symbol usta-
wiony jest na warto domyln, nato-
miast pole wartoci jest puste. Dla po-
prawnego wykonania pytki zmiana tych
waciwoci elementu nie jest konieczna,
lecz dla zachowania przejrzystoci i czy-
telnoci projektu naleaoby opisa kady
element. Su do tego komendy Name
i Value (np. Name=US1 Value=7400)
z okienka narzdzi edycyjnych.
W tym momencie moemy przyst-
pi do projektowania pytki. Moemy to
wykona na dwa sposoby. Sposb pierw-
szy polega na bezporednim uyciu na-
rzdzia Wire, wyborze warstwy (bot-
tom/top layer) i prowadzeniu cieek. Roz-
wizanie takie jest szybsze, jednak
w przypadku duych projektw kontrola
poprawnoci wykonania pytki jest tru-
dniejsza. Dodatkowo jeli w trakcie pro-
jektowania pytki konieczna bdzie zmia-
na pooenia ktrego z elementw lub
usunicie kilku cieek w celu innego ich
poprowadzenia, wtedy zapanowanie nad
caoci projektu bdzie wymagao sporej
uwagi. W maych projektach takie podej-
cie do sprawy jest jak najbardziej uzasa-
dnione i celowe.
Drugim sposobem jest wstpne po-
prowadzenie pocze pomidzy elemen-
tami (airwires). Wybieramy komend
Menu|Draw|Signal, lub Signal z okienka
narzdziowego. Lewym klawiszem myszki
klikamy na jedn z kocwek elementu,
nastpnie na kolejnym a zaznaczymy
wszystkie poczenia. Po stworzeniu jed-
nego poczenia przyciskamy klawisz Esc,
co umoliwi nam poprowadzenie kolej-
nego. Poczenia stworz swego rodzaju
pajczyn.
Kademu z pocze automatycznie
przypisywana jest nazwa. Moemy pozo-
stawi j bez zmian lub zmodyfikowa
nazw poleceniem Name. Komenda Value
nie ma w tym wypadku zastosowania.
Dobrym zwyczajem jest zdefiniowanie
nazw linii zasilania (np. GND i Vcc ).
W tym momencie nasz projekt wyglda
niemal identycznie jak projekt stworzony
automatycznie ze schematu ideowego.
Moliwe jest zarwno rczne jak i auto-
matyczne prowadzenie cieek.
Jeli posiadamy ju gotowy i spraw-
dzony schemat ideowy, to rozpoczcie
projektowania pytki drukowanej sprowa-
dza si do wywoania komendy Menu|Fi-
le|Switch to Board. Automatycznie stwo-
rzony zostanie nowy projekt pytki druko-
wanej o takiej samej nazwie jak schemat.
Wczony zostanie take mechanizm Au-
tomatic Forward&Back Annotation. Zosta-
nie stworzona linia obwiednia pytki dru-
kowanej, a elementy wstpnie rozmie-
szczone. Zarwno wymiary pytki jak
i pooenie elementw mog zosta
w dowolnym momencie zmienione (ko-
menda Move). Domylne rozmieszczenie
elementw zwykle nie odpowiada na-
szym wymaganiom (np. chcemy aby z-
cza znajdoway si na krawdziach pyt-
ki). Rwnie czsto mamy szczeglne y-
czenia co do wymiarw i ksztatu pytki
(niekoniecznie musi by prostoktna).
Przy zmianie pooenia elementu ko-
lejno pocze pomidzy kocwkami
nie ulega zmianie. Zamy, e trzy ko-
cwki poczone s w kolejnoci A-B-C. Po
zmianie ich pooenia moe okaza si e
bardziej ekonomiczne jest poczenie ich
w kolejnoci A-C-B. Analiz tak wykonu-
jemy po umieszczeniu w odpowiednich
miejscach wszystkich elementw. Suy do
tego komenda Menu|Tools|Ratsnest. Przy-
padek taki uwidacznia rysunek 5.
Rczne prowadzenie cieek wykonu-
jemy komend z okienka narzdziowego
Route Manually (lub Menu|Draw|Route).
W pasku narzdzi pojawiaj si dodatko-
we opcje (rys. 2). S to kolejno:
Select Layer wybr aktualnej warstwy
grna/dolna;
Select Wire Style wybr sposobu pro-
wadzenia poczenia;
Select Width grubo cieki;
Via Style ksztat przelotki powstajcej
gdy cieka przechodzi z jednej warstwy
na drug;
Diameter rozmiar przelotki;
Drill rozmiar otworu przelotki. Po wy-
braniu komendy lewym klawiszem myszki
klikamy na poczenie ktre chcemy wy-
kona (lub na punkt lutowniczy bdcy
wzem poczenia). Nastpnie kolejnym
klikniciem zaznaczamy punkt w ktrym
prowadzona cieka powinna zmieni
warstw lub kierunek. Wprzypadku zmia-
ny kierunku klikamy w kolejny punkt. Przy
zmianie warstwy z paska narzdzi wybie-
ramy now top/bottom. Ewentualnie mo-
dyfikujemy rozmiar i rodzaj przelotki. Przy
kolejnej zmianie kierunku lub warstwy po-
przednio zdefiniowana przelotka zostanie
automatycznie dodana. Kliknicie na ko-
cwk docelow koczy proces prowadze-
nia aktualnej cieki i moemy natych-
miast przej do tworzenia kolejnej. Po-
rzucenie edycji aktualnej cieki nastpuje
po dwukrotnym klikniciu lewym klawi-
szem myszki lub naciniciu klawisza ESC.
Kolejne etapy prowadzenia cieki przed-
stawia rysunek 6.
Stworzon pytk drukowan moe-
my oczywicie nadal dowolnie edytowa
i modyfikowa. Mona usuwa (Delete),
przesuwa (Move) itd. dowolny element
projektu. Kad ciek moemy cofn
do postaci airwire przy pomocy komendy
Ripup.
Program Eagle posiada wbudowany
autorouter, ktry z pewnoci zadowoli
kadego elektronika amatora. Pozwala on
na prowadzenie cieek w siatce od 4 mil;
elementy SMD mog by rozmieszczane
Rys. 5 Dziaanie komendy Ratsnest
Rys. 6 Kolejne etapy prowadzenia cieki
Tworzenie pytki
ze schematu ideowego
Rczne prowadzenie cieek
Automatyczne prowadzenie cieek
31 09/2000
Projektowanie obwodw drukowanych - EAGLE
po obu stronach pytki drukowanej; max.
16 warstw (w wersji demo dwie warstwy);
niezalene okrelanie sposobu wykonywa-
nia pocze dla kadej warstwy; optyma-
lizacja projektu ze wzgldu na ilo prze-
lotek oraz sposb prowadzenia cieki;
wczeniejsze rcznie lub automatycznie
poprowadzone cieki nie s zmieniane.
Autorouter pracuje na zasadzie ri-
pup/retry. Czyli tak dugo, jak autorouter
nie moe poprawnie poprowadzi cieki
stara si on rozczy (ripup) poprzednio
poprowadzone poczenia i przeprowa-
dza proces ponownie. Teoretycznie po-
winno to doprowadzi do kompletnego
automatycznego wykonania projektu.
W praktyce jednak (zwaszcza w duych
projektach) konieczna jest interwencja
projektanta, ktra polega przede wszyst-
kim na odpowiednim rozmieszczeniu ele-
mentw i doborze parametrw routingu
(rozmiary cieek, przelotek, siatka itd.).
Szczeglnie dotyczy to projektw w.cz. ,
gdzie prowadzenie cieek nie moe by
przypadkowe. Natomiast gdy projektuje-
my ukad cyfrowy pracujcy z ma cz-
stotliwoci (kilka/kilkanacie MHz) i dys-
ponujemy odpowiedni technologi wy-
konania pytki (metalizacja, cieki
0,20,3 mm). Wtedy nawet dla duych
projektw autorouter powinien w 100%
dobrze speni swoje zadanie. Jednak na-
wet tutaj projektant sam powinien odpo-
wiednio rozmieci niektre elementy
(np. kondensatory odsprzgajce).
Dlatego proces projektowania pytki
z wykorzystaniem programu Eagle zwykle
rozpoczyna si bdzie rcznym rozmie-
szczeniem elementw, nastpnie take
rcznym poprowadzeniem niektrych
cieek i dopiero wwczas uruchomie-
niem autoroutera. Po zakoczeniu jego
pracy zwykle potrzebne bd drobne po-
prawy kosmetyczne i ewentualne rczne
poprowadzenie pozostaych cieek.
Praca autoroutera zalena jest od serii
parametrw, ktre zapisane s w pliku de-
fault.ctl lub nazwa_projektu.ctl. Dziaa on
zwykle trzyetapowo. Etap pierwszy polega
na wyszukaniu i poprowadze-
niu pocze typu magistralo-
wego (rys. 7).
Przykadowo jeli
w ukadzie znajduj si trzy
koci pamici RAM, kada
z nich podczona do tej sa-
mej magistrali adresowej,
wtedy jeli umiecimy je rw-
nolegle jedn obok drugiej
bardzo atwe i szybkie bdzie
wykonanie odpowiednich
pocze. Etap ten przyniesie
jednak podane efekty tylko
w przypadku jeli istnieje
przynajmniej jedna warstwa
pocze ktra pozwala na prowadzenie
pocze w odpowiednim kierunku (pio-
nowym lub poziomym).
Etap drugi wykonuje wszystkie pozo-
stae poczenia zgodnie z zadanymi pa-
rametrami. Stara si midzy innymi zre-
dukowa liczb przelotek (vias). Koczy
si w momencie wykonania wszystkich
pocze.
Etapy 3, 4 i 5 staraj si zoptymalizo-
wa projekt. W tym celu kada ze cieek
jest kolejno rozczana i prowadzona po-
nownie z uwzgldnieniem minimalizacji
przelotek oraz dugoci i ksztatu.
Autorouter wywoujemy Menu|To-
ols|Auto.... Otwarte zostanie okienko wi-
doczne na rys. 8. W wersji demo progra-
mu moemy wykona routing jedynie
w dwch warstwach, grnej i dolnej, co
dla zastosowa amatorskich jest w zupe-
noci wystarczajce.
Omwi teraz znaczenie poszczegl-
nych parametrw. Sekcja Layer okrela ja-
kie warstwy maj by zastosowane pod-
czas tworzenia pytki i jaki jest preferowa-
ny kierunek prowadzenia cieek dla danej
warstwy. Moliwych jest sze ustawie,
ktre zmieniamy poprzez kliknicie lewym
przyciskiem na polu edycyjnym warstwy.
Znaczenie ustawie jest nastpujce:
0 warstwa nie jest uywana;
* dowolny kierunek prowadzenia
cieek;
| pionowy kierunek prowadzenia
cieek;
poziomy kierunek prowadzenia
cieek;
/ prowadzenie cieek pod ktem 45;
\ prowadzenie cieek pod ktem 135;
Dla projektw jednowarstwowych
zwykle stosujemy opcj *, natomiast
dla dwuwarstwowych kombinacje |
oraz .
Sekcja Costs okrela koszt wykonania
kadego z elementw projektu i bezpore-
dnio wpywa na sposb pracy autoroute-
ra. Domylnie wartoci s okrelone przez
producenta na podstawie testw i powin-
ny dawa optymalne wyniki. Dlatego te
autorzy programu proponuj, za wyjt-
kiem pola Via, pozostawi je bez zmian.
Kada nawet drobna modyfikacja tych
wartoci bdzie miaa znaczny wpyw na
otrzymane wyniki. Dla osb , ktre bd
chciay samodzielnie poeksperymentowa
z ustawieniami w tej sekcji, podaj prze-
znaczenie poszczeglnych pl:
Via przelotka;
NonPref wykonanie poczenia w kie-
runku niezgodnym z preferowanym;
ChangeDir zmiana kierunku prowadze-
nia cieki;
OrthStep kolejny odcinek cieki pro-
wadzony pod ktem 0 lub 90;
DiagStep odcinek prowadzony pod k-
tem 45 lub 135;
ExtdStep odchyka o 45 od prefero-
wanego kierunku prowadzenia cieki;
BonusStep prowadzenie cieki w ob-
szarze dodatkowym;
MalusStep prowadzenie cieki w ob-
szarze z innymi ciekami i przelotkami;
PadImpact wpyw pola lutowniczego
na otaczajcy go obszar;
SmdImpact wpyw pola lutowniczego
elementu SMD na otaczajcy go obszar;
BusImpact pozostawienie idealnego
kierunku prowadzenia magistrali;
Hugging prowadzenie cieek blisko siebie;
Avoid prowadzenie cieki przez obszar
w ktrym prowadzona bya przed ko-
mend ripup.
Dodatkowo w sekcji Layer znajduje
si druga kolumna pl edycyjnych, ktra
okrela koszt prowadzenia cieki w danej
warstwie.
Rys. 8 Okno konfiguracji autoroutera
Rys. 7 Poczenia typu magistralowego
32 9/2000
Projektowanie obwodw drukowanych - EAGLE
Sekcja Maximum okrela graniczne
parametry dla okrelonych elementw,
podczas prowadzenia cieek:
Vias ilo przelotek na jednej ciece;
Segments ilo segmentw z ktrych
moe si skada jedna cieka;
ExtSteps ilo segmentw cieki pro-
wadzonych pod ktem odbiegajcym od
preferowanego o 45;
RipupLevel ilo ponownych prb roz-
czenia i ponownego prowadzenia cieki;
RipupSteps ilo sekwencji ponownego
prowadzenia cieki;
RipupTotal maksymalna liczba roz-
cze (ripup) w tym samym czasie. Kado-
razowe przekroczenie jakiejkolwiek z war-
toci krytycznych spowoduje przerwanie
procesu prowadzenia cieki.
Sekcja MinimumDistance jest krzyo-
w tabel okrelajc minimalne odlego-
ci pomidzy okrelonymi elementami
pytki drukowanej:
Via przelotka;
Pad pole lutownicze;
Wire cieka;
Dim krawd pytki;
Restr obszar zabroniony do prowadze-
nia cieek.
Sekcja Track okrela parametry cie-
ek i przelotek uywanych do automa-
tycznego prowadzenia pocze:
Grid wielko siatki dla cieek (moe
by rna od ustawionej dla pozycjono-
wania elementw);
Wire Width szeroko cieki;
Via Diameter wielko przelotki;
Via Drill wielko otworu w przelotce;
Via Shape ksztat przelotki (Round
oklgy, Octangol kwardatowy).
Grupa przecznikw Pass pozwala na
przeczenie si pomidzy poszczeglnymi
fazami pracy autoroutera. Dziki temu mo-
liwe jest ustawienie rnych parametrw
sekcji Costs oraz Maximum dla rnych faz
wykonywania pocze. Przykadowo w fa-
zie Optimize domylny koszt wykonania
przelotki wynosi 99, gdy wanie ta faza
pracy autoroutera odpowiedzialna jest za
minimalizacje liczby przelotek na ciece.
Podczas doboru parametrw routin-
gu naley mie na uwadze dostpne tech-
nologie wykonania pytki. Bardzo wan
rzecz jest odpowiedni rozmiar siatki
i szeroko cieki. Dobry dobr pozwoli
na poprowadzenie dwch, lub jednej
cieki pomidzy dwoma punktami lu-
towniczymi ukadu scalonego w obudo-
wie DIL (rys. 9)
Poniewa pytka drukowana zwykle
projektowana jest czciowo automatycz-
nie a czciowo rcznie, moliwe jest wy-
stpienie bdw takich jak zwarcia pomi-
dzy ciekami, nieodpowiednie rozmiary
elementw projektu (rozmiar otworu, pola
lutowniczego, szeroko cieki itd.), czy te
zbyt mae odlegoci pomidzy elementa-
mi. Moe to spowodowa konieczno wy-
konania pytki w innej technologii ni prze-
widywalimy. Przykadowo jeli zakadamy
e pytka bdzie wykonywana przy pomo-
cy sitodruku, musimy zadba o to aby sze-
rokoci cieek byy odpowiednio due.
Przypadkowe stworzenie pocze zbyt
cienkich moe niepotrzebnie doprowadzi
do koniecznoci zmiany technologii na
drosz (np. fotochemiczn). Podobna sy-
tuacja moe wystpi jeli odlegoci po-
midzy elementami bd zbyt mae. Kry-
tycznym przypadkiem s oczywicie zwar-
cia i rozwarcia w mozaice cieek.
Aby ustrzec si przed tego typu nie-
spodziankami po zakoczeniu projekto-
wania powinnimy uruchomi test DRC
(Design Rule Check). Wybieramy Me-
nu|Tools|Drc.. , otwarte zostanie okienko
widoczne na rys. 10.
Skada si ono z trzech sekcji:
Checks testowany parametr, min, max
krytyczne wartoci parametru. Zaznacza-
jc odpowiedni test powodujemy jego
uwzgldnienie w procesie sprawdzania
pytki. Moliwe jest wykonanie wszyst-
kich testw (domylnie), lub tylko nie-
ktrych. Ich znaczenie jest nastpujce:
Drill rozmiar otworu;
Width szeroko cieki;
Diameter wymiary pola lutowniczego;
Distance odlego pomidzy elemen-
tami projektu;
Pad szeroko piercienia punktu lutow-
niczego po wykonaniu otworu, np.
Drill=0,024 , Diameter=0,04 wtedy
szeroko piercienia wyniesie (0,04-
0,024)/2=0,008;
Smd minimalny rozmiar pola lutowni-
czego dla elementu Smd;
Overlap zwarcia pomidzy ciekami;
Angle cieki pooone pod ktem r-
nym od wielokrotnoci 45;
OffGrid elementy o pozycji rnej ni wy-
nikaoby to z siatki (Grid). Pole MaxErrors
okrela maksymaln ilo zaznaczanych
bdw. Parametr Signal pozwala na wyko-
nanie testu jedynie dla okrelonej cieki.
Na dole okienka znajduj si przyciski Cle-
ar kasowanie oznaczonych bdw;
Select wykonanie testu tylko dla pew-
nego obszaru pytki (po klikniciu na
przycisk zaznaczamy ten obszar);
Errors wypisanie listy bdw; OK./Can-
cel wykonanie lub porzucenie wykony-
wania testu.
Wizualizacja bdw polega na za-
znaczeniu bdnego elementu janiej-
szym odcieniem jego koloru podstawo-
wego. Wprzypadku bdu odlegoci, ob-
szar w ktrym jest ona zbyt maa zazna-
czony zostanie janiejszy odcieniem kolo-
ru przyporzdkowanego danej warstwie
pocze (czerwony/niebieski). Przykady
bdw pokazuje rys. 11.
Jarosaw Piotrowiak
Rys. 9 Dobr siatki dla autoroutera
Rys. 10 Okno kontroli poprawnoci
Rys. 11 Przykad bdu zbyt maa odlego
pomidzy przelotkami
Testowanie poprawnoci projektu
33 09/2000
Projektowanie obwodw drukowanych - EAGLE
Na wstpie przedstawi kilka infor-
macji na temat dziaania aparatu te-
lefonicznego i sposobw wybierania
numerw.
W stanie spoczynkowym, kiedy nikt
nie korzysta z aparatu telefonicznego,
a suchawka spoczywa na widekach ob-
wd prdu zasilajcego aparat z centrali
zamyka si przez kondensator i dzwonek.
Telefon zasilany jest napiciem staym
o wartoci ok. 5060 V. Kondensator
umieszczony w obwodzie dzwonka unie-
moliwia przepyw prdu staego. Dziki
takiemu rozwizaniu aparat w stanie spo-
czynku nie pobiera prdu zasilajcego
z centrali telefonicznej.
W chwili podniesienia suchawki
przecznik umieszczony w widekach
zmienia swoje pooenie, odczajc
dzwonek, a doczajc do linii telefonicz-
nej obwd mikrofonowy. Powoduje to
przepyw prdu staego w obwodzie apa-
ratu, a w konsekwencji w obwodzie cen-
trali i sprawia, e centrala zostanie wywo-
ana. Ta zasada pracy jest zachowana na-
wet w aparatach elektronicznych, mimo
tego, e realizuje j ukad elektroniczny.
Po zgoszeniu si, centrala wysya sy-
gna cigy o czstotliwoci 400 Hz i am-
plitudzie kilkuset miliwoltw naoony
na napicie stae zasilajce aparat. Nale-
y doda, e po podniesieniu suchawki,
na wskutek przepywu prdu przez ob-
wd mikrofonowy napicie zasilajce
aparat spada do ok. 1520 V. Centrala
jest teraz gotowa na rozpoczcie wybie-
rania numeru.
Z kolei gdy kto do nas dzwoni na
napicie stae zostaje naoony sygna
dzwonka o czstotliwoci 25 Hz i ampli-
tudzie ok. 70 V (rys. 1) na sygna ten na-
oona jest skadowa staa o wartoci ok.
50 V. Sygna dzwonka jest wysyany przez
central tylko wtedy, gdy nasza suchaw-
ka spoczywa na widekach, a do linii tele-
fonicznej doczony jest dzwonek, co jest
realizowane automatycznie przez nasz
aparat telefoniczny. Podniesienie su-
chawki powoduje natychmiastowe wy-
czenie przez central sygnaw dzwonka
i poczenie nas z rozmwc.
Obecnie wykorzystywane s dwa sy-
stemy wybierania numeru abonenta: wy-
bieranie impulsowe i tonowe. Stary sy-
stem wybierania impulsowego oznaczany
jest czasami skrtem RD (Rotary Dial ang.
wybieranie tarczowe). Wybieranie nume-
ru w tym systemie polega na wysyaniu
do centrali cigu impulsw (rys. 2). Cy-
frze jeden odpowiada wysanie jednego
impulsu, cyfrze dwa wysanie dwch im-
pulsw itd. Przy wybieraniu cyfry 0 wysy-
anych jest dziesi impulsw. Impulsy
wytwarzane s przez tarcz numerow
lub elektroniczny ukad aparatu poprzez
zwieranie linii telefonicznej. Dalszy opis
bdzie dotyczy starego aparatu z klasycz-
n, krcon tarcz numerow, gdy tu-
maczy to pewne dziwne z pozoru sytuacje
wystpujce podczas wybierania impul-
sowego. Wprowadzenie aparatw elek-
tronicznych z wybieraniem impulsowym
niczego nie zmienio w standardzie, gdy
centrale byy przystosowane do starych
rozwiza, i elektronika w aparatach mu-
siaa i musi spenia wymagania stawiane
przez standardy, ktre powstay ponad
sto lat temu. Tak jest w dalszym cigu mi-
mo wprowadzenia nowoczesnych kom-
puterowych central telefonicznych. Na
marginesie mog doda, e dzi mona
dodzwoni si na drugi koniec wiata
przy pomocy aparatu telefonicznego
sprzed ponad p wieku. Oczywicie pod
warunkiem, e by to aparat przystosowa-
ny do pracy z central automatyczn.
W momencie nacigania tarczy prze-
cznik umieszczony w jej wntrzu zwiera
ze sob koce linii telefonicznej docho-
dzcej do aparatu. Po wyjciu palca
z otworu tarcza rozpoczyna swj ruch po-
wrotny rozwierajc i zwierajc lini. Czas
trwania jednego impulsu wynosi 100 ms
z tolerancj 10%, co odpowiada czstotli-
woci 10 Hz. Nowoczesne centrale toleru-
j impulsy o czstotliwociach 822 Hz.
Czas zwarcia linii wynosi 1/3 okresu,
a czas rozwarcia 2/3, cho spotyka si in-
ne czasy zwarcia i rozwarcia w zalenoci
od typu centrali. Po wybraniu jednej cyfry
numeru potrzebny jest czas martwy wy-
noszcy co najmniej 200 ms, w trakcie
ktrego linia pozostaje rozwarta. Czas ten
niezbdny jest dla rozdzielenia przez cen-
tral poszczeglnych cyfr w numerze wy-
bieranego abonenta.
Kolejne nacigniecie tarczy powodu-
je ponowne zwarcie linii, a nastpnie wy-
sanie cigu impulsw. Warto zauway,
e zwieranie linii trwa moliwie krtko,
tylko w czasie nacigania tarczy i w trak-
cie impulsowania przez 1/3 czasu trwania
impulsu. Ma to na celu zmniejszenie ob-
cienia energetycznego centrali.
W trakcie wybierania cyfry obwd
suchawki przez cay czas nacigania tar-
czy i wysyania impulsw jest odczony
Telefon w dzisiejszym wiecie spenia coraz wicej funkcji. Jedn
z nowszych zastosowa jest przesyanie danych sieci telefoniczn za
porednictwem komputerw osobistych. Podczenie komputera do te-
lefonu prowadzi jednak do kilku niebezpieczestw. Mimo, e pocze-
nie komputera z central jest sygnalizowane ma ikonk w rogu ekra-
nu moe si zdarzy, e zapomnimy rozczy lini po zakoczeniu pra-
cy, co koczy si wysokim rachunkiem telefonicznym. Szczeglnie a-
two o tym zapomnie kiedy korzysta si z poczty elektronicznej,
a pniej z Internetu, wtedy nie dziaa automatyczne rozczanie linii.
Monitor linii telefonicznej pomoe nam rozwiza ten problem sygna-
lizujc stan linii telefonicznej.
Monitor linii telefonicznej
25Hz
Sygna dzwonienia
~70Vpp
Rys. 1 Sygna dzwonienia
34 9/2000
Elektronika domowa
od linii telefonicznej (w suchawce panu-
je gucha cisza). Sprawia to e w suchaw-
ce nie sycha trzaskw wywoanych wy-
syaniem impulsw.
Po zakoczeniu wybierania numeru
centrala wysya sygna woania o czsto-
tliwoci 400 Hz i amplitudzie kilkuset mi-
liwoltw. Natomiast do wybieranego
przez nas abonenta wysyany jest sygna
dzwonienia. Ca sekwencj stanw linii
telefonicznej od podniesienia suchawki,
poprzez wybieranie numeru, oczekiwa-
nie, rozmow, a do odoenia suchawki
przedstawiono na rysunku 2.
Prosz chwilk si zastanowi nad
kunsztem ludzi w pocztkach naszego stu-
lecia, ktrzy wymylili takie skompliko-
wane urzdzenie jak automatyczna cen-
trala telefoniczna, bez elektroniki,
w oparciu tylko o elektromechanik. Mia-
em okazj obejrze tak zabytkow cen-
tral podczas pracy i prosz mi wierzy,
e centrala mikroprocesorowa jest niczym
w porwnaniu do tej yjcej, cykajcej ty-
sicem wybierakw maszyny, ktra pra-
cowaa w oparciu o wynalazek powstay
rwno sto lat temu (sto lat odnosi si do
roku w ktrym ogldaem central). My-
l, e atwiej jest opisa dziaanie mikro-
procesora ni elektromechanicznego wy-
bieraka opatentowanego w 1889 roku.
Kady wie, e telefon wynalaz Graham
Bell, ale kto zna nazwisko wynalazcy
pierwszego wybieraka, ktry umoliwi
zbudowanie centrali automatycznej?
Drugim rodzajem wybierania nume-
rw jest system DTMF (Dual Tone Multi
Frequency ang. dwu-tonowe wielo cz-
stotliwociowe). Mona take spotka si
nazw MFPB (Multi Frequency Push But-
ton ang. wybieranie wieloczstotliwo-
ciowe). Zasada tego wybierania polega
na wysyaniu do centrali telefonicznej
kodu wybranej cyfry w postaci tonu ska-
dajcego si z dwch czstotliwoci. Std
pochodzi popularna nazwa wybieranie
tonowe. Przy wybieraniu tonowym mo-
liwe jest przesanie szesnastu kodw,
z czego najczciej wykorzystuje si dwa-
nacie: dziesi cyfr, oraz znaki # i *.
W Tabeli 1 przedstawiono czstotliwoci
i odpowiadajce im kody wybierania
w systemie DTMF.
Czstotliwoci obejmuj zakres aku-
styczny mieszczcy si w pamie telefo-
nicznym. Zostay one podzielone na dwie
grupy: grn i doln. Zawsze jednej cz-
stotliwoci z grupy grnej towarzyszy cz-
stotliwo z grupy dolnej. Tak na przykad
cyfrze 5 odpowiada wysanie tonu ska-
dajcego si z czstotliwoci 1336 Hz
i 770 Hz. W ramach grup stosunek ssie-
dnich czstotliwoci wynosi 1,1 (czyli r-
nica ma warto 10%). Natomiast grupy
s wzgldem siebie przesunite o 73%.
Dobr ten nie jest przypadkowy. Chodzi
o to aby harmoniczne
sumy dwch dowol-
nych czstotliwoci wy-
paday poza najwysz
czstotliwoci uywa-
n w systemie DTMF.
Jak by nie kombino-
wa, adna harmonicz-
na nie moe spowodo-
wa przekamania ko-
du. Nawet rednia
arytmetyczna dwch
dowolnych czstotliwo-
ci z grupy grnej i dol-
nej wypada pomidzy czstotliwociami
podanymi w Tabeli 1. Zabezpiecza to sku-
tecznie przed bdami w transmisji.
Stosowanie sumy dwch czstotliwo-
ci zostao podyktowane koniecznoci
uniknicia pomyki z przypadkowym to-
nem zawartym w mowie ludzkiej. Ampli-
tudy obu czstotliwoci wysyanych w sy-
stemie DTMF s jednakowe.
Czas generowania tonu (inaczej
mwic czas wysyania kodu jednej cyfry)
wynosi ok. 40 ms, a czas przerwy pomi-
dzy dwoma ssiednimi cyframi to 20 ms.
Amplituda napicia sygnau tonowego
wynosi ok. 0,5 V.
System wybierania tonowego jest co-
raz czciej stosowany w naszym kraju.
Praktycznie wszystkie nowe centrale tele-
foniczne umoliwiaj ten standard wybie-
rania numerw, przy czym w mocy pozo-
staje moliwo klasycznego wybierania
impulsowego. Wybieranie tonowe ma
wiele zalet z ktrych wypada wymieni
trzy najwaniejsze.
Gwn zalet jest dua szybko wy-
bierania. W tym samym czasie co impul-
sowe wybranie cyfry zero mona wybra
dziesi cyfr tonowo. Szczegln oszczd-
no czasu uzyskuje si w przypadku wy-
bierania numerw z pamici. Nawet wy-
branie dugiego numeru midzynarodo-
wego trwa niewiele ponad sekund.
Grupa wysokich (grnych)
czstotliwoci [Hz]
1209 1336 1477 1633
697 1 2 3 A
770 4 5 6 B
852 7 8 9 C
941 * 0 # D
Tabela 1 Czstotliwoci i kody wybierania
w systemie DTMF
Wybieranie
siedmiu cyfr
Sygna zajtoci
lub oczekiwania
P
o
d
n
i
e
s
i
e
n
i
e
s

u
c
h
a
w
k
i
Rozmowa
60V
I II III IV V VI VII
suchawki
40ms 20ms
Odoenie
Rys. 3 Stany linii telefonicznej podczas tonowego wybierania numeru
s
p
o
c
z
y
n
k
o
w
e
j
T
a
r
c
z
a

n
u
m
e
r
o
w
a
N
a
c
i

g
a
n
i
e

t
a
r
c
z
y
N
a
c
i

g
a
n
i
e

t
a
r
c
z
y
Rozmowa
s

u
c
h
a
w
k
i
P
o
d
n
i
e
s
i
e
n
i
e
lub oczekiwania
Sygna zajtoci
w

p
o
z
y
c
j
i
n
u
m
e
r
o
w
e
j
n
u
m
e
r
o
w
e
j
cyfry 1
Wybieranie Wybieranie
cyfry 2 cyfry 4
Wybieranie
I II III IV II I I
60V
Odoenie
10% - 100ms
o
k

2
0
0
m
V
p
p
suchawki
+
Rys. 2 Stany linii telefonicznej podczas impulsowego wybierania numeru
35 09/2000
Monitor linii telefonicznej
Drug zalet jest moliwo posugi-
wania si wybieraniem tonowym przez
ciek rozmwn. Oznacza to, e po uzy-
skaniu poczenia mona w dalszym ci-
gu wysya sygnay DTMF przez lini na
ktrej poczona jest rozmowa. Ta opcja
ma zastosowanie przy wybieraniu nume-
ru wewntrznego, gdy dodzwonimy si
do lokalnej centralki telefonicznej w fir-
mie lub domu. Po uzyskaniu poczenia
z centralk mona wybra tonowo numer
wewntrzny. Kod cyfry zostanie wtedy
wysany z naszego aparatu, przejdzie
przez central telefoniczn tak jak zwyka
rozmowa i dotrze do centralki lokalnej,
ktra automatycznie poczy z wybranym
numerem wewntrznym. Przy pocze-
niach midzymiastowych jest to znaczna
oszczdno czasu i pienidzy kiedy nie
musimy czeka na rczne poczenie z nu-
merem wewntrznym.
Inn moliwoci zwizan z przesy-
aniem sygnaw DTMF przez ciek roz-
mwn, jest moliwo sterowania rne-
go rodzaju usugami wiadczonymi przez
central telefoniczn do ktrej jest pod-
czony nasz aparat. Tonowo mona mi-
dzy innymi zaprogramowa sobie auto-
matyczne budzenie. Wybieranie tonowe
umoliwia te sterowanie rnego rodza-
ju urzdzeniami podczonymi do linii te-
lefonicznej (centralki lokalnej) wyposao-
nymi w odpowiedni dekoder DTMF.
Trzeci bardzo wan zalet jest duo
mniejsza liczba bdw wystpujcych
podczas wybierania.
Nawet jeeli nasza centrala telefo-
niczna nie umoliwia nam wybierania to-
nowego ten system moe okaza si przy-
datny przy poczeniu z centralk posia-
dajc taki sposb wybierania. Po wybra-
niu numeru abonenta w systemie klasycz-
nym (impulsowym) i uzyskaniu danego
poczenia, w aparacie przecza si spo-
sb wybierania na tonowe i wybiera nu-
mer wewntrzny.
Wybieranie tonowe jest take prostsze
od strony central telefonicznych. Wymaga
mniejszej iloci bebechw elektronicz-
nych. Co prawda w okresie przejciowym,
kiedy wystpuj dwa rodzaje wybierania,
centrala musi by bardziej rozbudowana.
DTMF skraca take czas realizowania po-
czenia, zwikszajc tym samym przepusto-
wo centrali. Kolejn oszczdnoci jest
mniejszy prd pobierany z centrali pod-
czas wybierania tonowego, co take wpy-
wa na mniejsze koszty funkcjonowania
operatorw telefonicznych.
Teraz znajc ju sygnay jakie pojawia-
j si na linii telefonicznej mona przyst-
pi do opisu monitora linii telefonicznej,
ktry jest do prostym urzdzeniem. Na
wejciu ukadu podczonym do linii tele-
fonicznej znajduje si komparator. Skada
si on z tranzystora T1 i umieszczonych
w jego bazie elementw. Doprowadzenie
do wejcia napicia 60 V, co odpowiada
stanowi linii przy odoonej suchawce po-
woduje wczenie tranzystora T1, tak e na
jego wyjciu (kolektorze) jest stan niski.
Natomiast podniesienie suchawki spowo-
duje obnienie si napicia na linii do
1216 V. W takiej sytuacji tranzystor T1
nie przewodzi i na kolektorze otrzymuje
si stan wysoki. Z kolei podczas wysyania
przez central sygnau dzwonka p amplitu-
dzie 70 V naoonej na skadow sta 60
V sprawia, e tranzystor T1 jest naprze-
miennie wczany i wyczany. Zatem na
kolektorze pojawia si przebieg prostokt-
ny o czstotliwoci dzwonka 25 Hz. Ostat-
nim stanem jest wybieranie numeru. Gdy
numer jest wybierany impulsowo, czyli
poprzez zwieranie linii, moe to spowodo-
wa powstanie przepi i tranzystor T1 b-
dzie na przemian wczany i wyczany,
lecz taka sytuacja nie zawsze ma miejsce.
Przy wybieraniu tonowym na kolektorze
T1 bdzie wystpowa stan wysoki tak sa-
mo jak przy podniesionej suchawce.
Dalsza cz ukadu rozpoznaje trzy
stany na kolektorze T1. Gdy wystpuje
C4
1mF
47n

D6
13
12
11
D
C5
22mF 47n
300k
6
2 1 5
+9V
C6 C7
+
9V
BAT
CMOS
R10
100k
R11
US2
3
4 8
7
7555
120k
R6
D5
C
8
9
10
22mF
C3
4,7n
C1
10k
22k
P1 22k
D2D6 1N4148
R3
BC547B
R7
1M
BC547B
T2
470n
R2
T1
C2
T
D2 D3 D4
A
4
14
7
5
6 1M
R5
D7
R8
47k
B
3
2
1
CD4011
1mF
C6
150k
R1
220k
US1
+T
Linia
R4
1,5k
R9
+9V
TELEFONICZNY
APARAT
Rys. 4 Schemat ideowy monitora linii telefoniocznej
36 9/2000
Monitor linii telefonicznej
tam stan niski wyjcie bramki A jest
w stanie wysokim. Z kolei bramka C,
ktrej wejcie jest poczone z mas
przez rezystor R6, take na swoim wyj-
ciu ustawi stan wysoki. W efekcie tego
dioda D5 nie przewodzi i na wejciu
bramki D jest stan wysoki podawany
przez rezystor R7. Powoduje to zwarcie
kondensatora C4 przez diod D6 do
masy. Przy zwartym do masy kondensa-
torze C6 tajmer 555 (US2) jest zabloko-
wany, a na jedgo wyjciu (nka 3) wy-
stpuje stan wysoki. Dwie jedynki do-
prowadzone do bramki B ustawiaj
jej wyjcie w stanie niskim i dioda D7
nie wieci si.
Podniesienie suchawki wymusza
stan wysoki na kolektorze T1, a stan niski
na wyjciu bramki A. Bramki C i D, oraz
tajmer s w takim samym stanie jak po-
przednio. Do bramki B doprowadzone
jest zatem zero i jedynka. W konsekwen-
cji tego wyjcie bramki jest w stanie wy-
sokim wczajc tranzystor T2. Dioda D7
zostaje zapalona.
Gdy do ukadu dociera sygna
dzwonka, lub impulsowo wybierany jest
numer Na wyjciu bramki A pojawiaj si
krtkie ujemne szpilki. Ukad cakujcy
R5, C2 wycina te szpilki, tak e na kon-
densatorze C2, a zara-
zem wejciu bramki
B wystpuje stan wyso-
ki. Szpilki natomiast
przechodz przez ukad
rniczkujcy C1, R6.
Powoduje to zwarcie
kondensatora C3 do
masy przez diod D5.
Niski stan na wejciu
bramki D odblokowuje
tajmer, ktry zaczyna
generowa fal prosto-
ktn o czstotliwoci
ok. 2 Hz. Przebieg ten
jest doprowadzony do
wejcia bramki B, wy-
woujc cykliczne zmia-
ny jej stanu wyjciowe-
go. Dioda D7 zaczyna
miga. Stan taki utrzy-
muje si przez ok. 2 se-
kundy po zaniku sygna-
u dzwonka, gdy tyle
wynosi staa czasowa
R7, C3 powodujca
wyczenie tajmera.
Ukad zasilany jest
z bateryjki 9 V typu 6
F22. Podczas podcza-
nia urzdzenia do linii
telefonicznej naley zwrci uwag na
polaryzacj linii. Ujemny biegun linii -
czy si z mas ukadu. Polaryzacj linii
mona ustali przy pomocy woltomierza.
Podczas prac przyczeniowych trzeba
zachowa odpowiedni ostrono, gdy
napicie 60 V moe adnie pokopa.
Zwarcie ze sob przewodw linii telefo-
nicznej nie powoduje adnego uszkodze-
nia, jest to tylko sygna odbierany przez
central jako nacignicie tarczy w apa-
racie telefonicznym. Potencjometr P1
suy do regulacji progu wyzwalania
komparatora. Naley ustawi go w takiej
pozycji, aby Diod D7 zapalaa si po
podniesieniu suchawki, a gasa po jej
pooeniu na widekach. W wikszoci
przypadkw P1 powinien by skrcony
na minimum rezystancji.
Pytki drukowane wysyane s za zalicze-
niem pocztowym. Pytki mona zama-
wia w redakcji PE.
Cena: pytka numer 550 2,90 z
+ koszty wysyki.
550
550
D6
R
1
1
R
1
0
R7
R
6
R
4
U
S
2
U S 1
C3
D5 C5
ARTKELE 550
7
5
5
5
C D 4 0 1 1
R9
R8
R5
R3
R2
R1
T1
C
1
C
2
C
6
D7
C7
C4
T2
D4
D3
D2
C6
P1
+T T 9V +
Rys. 5 Pytka drukowana
i rozmieszczenie elementw
US1 CD 4011
US2 ICL 7555 CMOS
T1, T2 BC 547B
D2D6 1N4148
D7 LED czerwony
R9 1,5 kW/0,25 W
R2 10 kW/0,125 W
R3 22 kW/0,125 W
R8 47 kW/0,125 W
R10 100 kW/0,125 W
R6 120 kW/0,125 W
R1 150 kW/0,25 W
R4 220 kW/0,125 W
R11 300 kW/0,125 W
R5, R7 1 MW/0,125 W
P1 22 kW TVP 1232
C1 4,7 nF/50 V ceramiczny
C5, C7 47 nF/50 V ceramiczny
C2 470 nF/50 V MKSE-20
C8 - 1 mF/100 V MKSE-20
C4 1 mF/50 V
C6, C3 22 mF/25 V
BAT bateria 9 V 6F22
pytka drukowana numer 550
Wykaz elementw
Pprzewodniki
Rezystory
Kondensatory
Inne
mgr in. Dariusz Cichoski
37 09/2000
Monitor linii telefonicznej
Szanowni Pastwo
Z duym zainteresowaniem przeczyta-
em artyku P. Dariusza Cichoskiego doty-
czcy wzmacniacza mocy 120 W. Ukad ze
wzgldu na swoja prostot oraz bardzo do-
bre parametry techniczne niewtpliwie jest
godny uwagi ale wydaje mi si ,e P. Ci-
choski zbyt ulgowo potraktowa kwestie
zabezpiecze w swojej konstrukcji.
Uwaam, e przy tak duych mocach
wyjciowych nie mona lekceway ukadw
zabezpiecze. Co prawda ukad wewntrzny
STK 42xx posiada pewne zabezpieczenie (za-
pas prdu kolektora w tranzystorach wyjcio-
wych pozwalajcy na ochron ukadu scalo-
nego w przypadku max. 5 s. zwarcia wyjcia
do masy) ale zawsze (moim zdaniem) trzeba
bra pod uwag te najgorsz ewentualno
czyli uszkodzenie wzmacniacza na skutek wa-
dliwych zespow gonikowych. Niestety ta-
ka ewentualno naley bra pod uwag.
Kolejna sprawa to brak ukadu odcza-
jcego goniki przy wczaniu i wyczaniu
zasilania.
Oczywicie w tym miejscu odelecie mnie
Pastwo do ktrego z wczeniejszych nu-
merw PE gdzie ukad taki by publikowany;
tylko, e to nie cakiem o to chodzi.
Uwaam, e publikujc konstrukcj
wzmacniacza o mocy 120 W powinnicie
Pastwo zrobi to caociowo tzn: opubliko-
wa: konstrukcje przedwzmacniacza, wzmac-
niacza mocy, zasilaczy, ukadw zabezpie-
cze a nawet zaproponowa konstrukcje
obudowy. Dla zwykego czytelnika PE lepiej
jest sign po dwa czy trzy kolejne numery
jego ulubionego czasopisma w ktrym kom-
pleksowo przedstawiona jest budowa np:
w/w wzmacniacza, ni przerzucanie ton
schematw z nadzieja znalezienia np: dobrej
klasy przedwzmacniacza do wzmacniacza
mocy, ktry ukaza si w jednym z ostatnich
numerw. Nie bez znaczenia jest fakt, e czy-
telnicy PE mieliby wwczas wiksza pewno
co do prawidowego dziaania urzdzenia
i mogliby liczy na Pastwa pomoc w przy-
padku nie przewidzianych trudnoci.
Ju na koniec chciabym spyta: gdzie
mona naby ukady serii 42xx. Nie ukry-
wam, e mam z tym b. due trudnoci. Wiele
firm ma te ukady w swoich cennikach pro-
blem polega na tym, e tylko w cennikach
a zielonogrska firma, ktra prowadzi sprze-
da elementw midzy innymi do urzdze
publikowanych w PE twierdzi, ze ukadw se-
rii STK 42xx sprowadza nie ma zamiaru ze
wzgldu na wysoka cen (ok. 200 z za sztu-
k). Nikt w tej firmie nie wpad chyba na po-
mys, e mona sprowadzi tasze ukady z tej
serii tzn. 4201, 4211 4221. Nie kady prze-
cie potrzebuje tak duych mocy wyjciowych
jakie mona wycign z STK 4241!!!
Bardzo prosz o podanie adresu firmy,
w ktrej te ukady mona naby.
Przesyam kilka schematw aplikacyjnych
STK42xx, ktre w przyszoci mog by Pa-
stwu pomocne (jeli oczywicie nie posiada-
cie Pastwo tych aplikacji)
Z powaaniem
Krzysztof Saferyjski
Postaram si w kilku sowach ustosun-
kowa do bardzo rzeczowych uwag naszego
Czytelnika.
Pierwsza uwaga dotyczy ukadw zabez-
pieczenia opublikowanego wzmacniacza. Tak
si skada, e moje zainteresowanie elektro-
nik zaczo si od elektroakustyki. W swojej
ponad dwudziestopicioletniej praktyce zbu-
dowaem kilkadziesit rnych wzmacniaczy.
Jedne konstrukcje byy bardziej udane inne
mniej. Niektre nigdy nie dziaay. Natomiast
nigdy nie udao mi si posadzi wzmacnia-
cza na skutek zwarcia wyjcia. Std te uwa-
am, e zabezpieczenia przed zwarciem wyj-
cia do masy s zbdne. Najgorsze dla ama-
torskiego wzmacniacza s wzbudzenia szcze-
glnie na wysokich czstotliwociach, kiedy
to ukad moe pa w kilka sekund. Dlatego
te w prezentowanym wzmacniaczu umieci-
em wszystkie moliwe elementy ograniczaj-
ce ryzyko wzbudzenia si.
Oczywicie produkowane seryjnie
wzmacniacze musz by odporne na wszel-
kie czynniki mogce spowodowa uszkodze-
nie. Znam, jeszcze z czasw PRL-u sposoby
na wykoczenie kadego, najlepiej zabezpie-
czonego wzmacniacza i nie ma tu mocnych.
Dlaczego w tym wzmacniaczu nie zasto-
sowaem adnego zabezpieczenia. Zaka-
dam, e czytelnicy ktrzy zdecyduj si zbu-
dowa do kosztowny wzmacniacz o duej
mocy bd dziaali wiadomie. To w zupe-
noci wystarczy. Wszelkie ukady zabezpie-
cze, jeeli maj by skuteczne, wprowadza-
j dodatkowe znieksztacenia. Same ukady
STK s na tyle odporne, e wytrzymaj
krtkotrwae zwarcie wyjcia do masy. Nie
grona im jest uszkodzona kolumna, o ile
uszkodzenie ley w goniku, a nie w prze-
wodach doprowadzajcych. Drut nawojowy
cewki ma na tyle may przekrj, przeciony
e gonik najpierw zatrze si w szczelinie,
a pniej w czasie nie duszym ni jedna se-
kunda spaleniu ulegnie cewka powodujc
powstanie przerwy. Zwarcia tworz si cz-
ciej w przecionych gonikach mniejszej
mocy. Myl, e to lego u podstaw zaoe
twrcw ukadw STK, ktrzy nie umiecili
wewntrz adnego zabezpieczenia przeciw-
zwarciowego. Mimo to w najbliszym czasie
przygotuj ukad zabezpieczenia przeznaczo-
ny do tego konkretnego wzmacniacza mocy.
Drug uwag jest brak opnionego
odczania gonikw. Przedstawione w ar-
tykule ukady nie wymagaj tego typu roz-
wiza, gdy s wyposaone w rozwizania
eliminujce stany nieustalone przy wcza-
niu i wyczaniu napicia zasilania.
Z trzeci uwag dotyczc komplekso-
wego prezentowania ukadw wzmacniaczy
po czci si zgadzam i postaram si w na-
stpnym numerze przygotowa ciekawy
ukad przedwzmacniacza przeznaczonego do
zastosowania razem ze wzmacniaczem mocy.
Czwart uwag naley kierowa do
handlowcw. W Polsce a roi si od rnego
rodzaju przedstawicieli, wycznych impor-
terw i firm sprzedajcych elementy. Nie-
stety bardzo czsto jest tak jak opisuje to
nasz Czytelnik. Ukady ujte w cenniku mo-
na kupi pod warunkiem, e sprzedawca
sprowadzi je z zagranicy. Nierzadko atwiej
jest cign koci od producenta ni od je-
go przedstawiciela w Polsce.
mgr in. Dariusz Cichoski
38 9/2000
Listy od czytelnikw
Od wzmacniaczy wejciowych
do miernikw czstotliwoci wymaga
si dostatecznie szerokiego pasma wzmoc-
nienia i duej impedancji wejciowej.
Mniejsz rol odgrywa wzmocnienie, gdy
wikszo ukadw nie posiada czuo-
ci lepszej ni 1050 mV. Zatem do
zapewnienia poprawnej pracy ukadw
cyfrowych wzmocnienie powinno wynosi
ok. 30 dB (30 V/V).
Prezentowany poniej prosty wzmac-
niacz wejciowy ma czuo lepsz ni
20 mV przy pamie od 0 Hz do 40 MHz.
Impedancja wejciowa wynosi 500 kW
rwnolegle poczona z pojemnoci rzdu
30 pF. Oprcz tego ukad posiada dwa za-
kresy napiciowe 5 V i 50 V, oraz moli-
wo sprzenia staoprdowego dla wol-
nozmiennych przebiegw.
Schemat wzmacniacza zamieszczono
na rysunku 1. Patrzc od strony wejcia na
samym wstpie umieszczony jest konden-
sator odcinajcy skadow sta C1. W za-
sadzie wzmacniacz powinien pracowa
przy rozwartym wczniku W1, tak aby
skadowa staa bya obcinana. Kondensator
powinno si zwiera tylko dla przebiegw
wolnozmiennych poniej 10 Hz. Taki prze-
bieg moe jednak posiada niewielk ska-
dow sta. Wiksze napicie stae na wej-
ciu spowoduje bowiem zmian punktu
pracy wzmacniacza.
Wdalszej czci umieszczony jest dziel-
nik napiciowy R1, R10, wnoszcy tumie-
nie 1:10. Kondensator C2 suy do kom-
pensacji dzielnika, tak aby wnoszone przez
niego tumienie byo jednakowe dla caego
pasma mierzonych czstotliwoci. W razie
potrzeby mona dobra warto tego kon-
densatora. W wikszoci przypadkw wy-
starczy warto podana na schemacie.
W dalszej czci znajduje si ukad za-
bezpieczajcy tranzystor wejciowy przed
przepiciami, lub zbyt du amplitud
mierzonego przebiegu. Skada si on z re-
zystorw R3, R4 i diod D1, D2. Rezystor R3
ma na celu tumienie przepi ktre mog
przenikn na bramk T1 przez kondensa-
tor C3, kompensujcy wpyw pojemnoci
wejciowej T1.
Kolejnym stopniem test mieszany
ukad wtrnika rdowego i tranzystora bi-
polarnego. Jest to odpowiednik ukadu
Darlingtona. Tranzystor polowy zapewnia
bardzo du impedancj wejciow. Jed-
nak nie jest on w stanie zapewni bardzo
maej impedancji wyjciowej. Dlatego te
do czsto stosuje si takie rozwizanie.
Dodatkow zalet takiego ukadu pocze
jest otrzymanie staego napicia wyjcio-
wego na poziomie ok.0 V.
Z wtrnika sygna doprowadzany jest
do wejcia odwracajcego monolitycznego
szerokopasmowego wzmacniacza operacyj-
nego o regulowanym wzmocnieniu US1.
Zastosowany wzmacniacz NE 592N8 jest
klasycznym rozwizaniem tego typu uka-
dw. Regulacj wzmocnienia uzyskuje si
przez wczanie pomidzy emitery tranzy-
storw wejciowych dodatkowego rezysto-
ra. Dla podanej na schemacie wartoci
Czstociomierz bez wzmacniacza wejciowego to p czstociomierza.
O ile mona jeszcze sobie jako poradzi na czstotliwociach akustycz-
nych, gdzie wystarczy prosty wzmacniacz na jednym tranzystorze, to
problem rozpoczyna si z czstotliwociami radiowymi sigajcymi kil-
kudziesiciu megahercw. Dla wyszych czstotliwoci pozostaje zasto-
sowanie preskalera zapewniajcego odpowiednie pasmo i czuo.
Ukady preskalerw byy ju publikowane w PE. Natomiast nie byo uni-
wersalnego wzmacniacza wejcioweg. Artyku ten uzupenia wczeniej-
szy brak takiego urzdzenia.
Prosty wzmacniacz wejciowy
do czstociomierza
39 09/2000
Miernictwo
47mF 47n 220mF
C14 C16 C12
5V
GB008
~8V
~8V
79L05
LM Vin -5V
US3

T
PR1
+
~ ~
C15
47n
C13
47mF
C11
470mF
+5V
7805
C5
47n 10n
C9
10mF
C10
LM Vin +5V
US2
5V
R12
330W
100W 1N4148
TTL R11*
3,3k*
R6
330W
R7
100k
1
7
2
3
BF959
WY
NE592N8
47n 330W 100n
1k
BF959
1M
R5
C3 1n
1:10
R2
910k 10p*
D2
6
5 T3
C4 R10 C6
R3
T2
BF245A R4 100k
R1 C2
US1
8
C7
10mF
C8
10n
T1*
D1
1N4148
W2
1:1 100n
WE
G1
C1
+5V W1
P1
470W 1k 1k
R9 R8
5V +5V
AC DC
Rys. 1 Schemat ideowy
Opis ukadu
R11 wzmocnienie wzmacniacza wynosi
ok. 40 dB. Pasmo wzmacniacza dla takiej
wartoci wzmocnienia osiga 5060 MHz.
Ukad posiada dwa wyjcia symetryczne na
ktrych wystpuje sygna w przeciwnej fa-
zie. W ukadzie wykorzystywane jest tylko
jedno wyjcie.
Na wejcie nieodwracajce wzmacnia-
cza NE 592 doprowadzono regulowane
przy pomocy potencjometru P1 napicie
stae. Regulacja umoliwia ustawienie od-
powiedniej skadowej staej napicia na
wyjciu urzdzenia.
Kolejnym elementem jest szybki wtr-
nik emiterowy T3. Jego gwnym zada-
niem jest zapewnienie jak najmniejszej im-
pedancji wyjciowej.
Dodatkowo wzmacniacz wejciowy
wyposaono w zasilacz napi 5 V, nie-
zbdnych do pracy ukadu. Oprcz tego
napicie +5 V jest wyprowadzone na ze-
wntrz umoliwiajc zasilanie czstocio-
mierza cyfrowego.
Ukad wzmacniacza mieci si na nie-
wielkiej pytce. Z uwagi na wysokie czsto-
tliwoci, jakie mog by doprowadzane do
wejcia wszystkie poczenia musz by bar-
dzo krtkie. Dlatego te przeczniki dwi-
gienkowe W1 i W2 umieszczono bezpo-
rednio na pytce drukowanej. rodkowe
wyprowadzenia przecznikw lutuje si do
prostoktnych pl lutowniczych znajduj-
cych si na samej krawdzi pytki drukowa-
nej. Wyprowadzenie grne przecznika
W1 czy si grubym drutem (f 1 mm)
z polem lutowniczym po jego lewej stronie
(rys. 2), Natomiast skrajne wyprowadzenia
przecznika W2 naley poczy z polami
lutowniczymi znajdujcymi si po jego obu
stronach. Grne wyprowadzenie czy si
z lewym polem a dolne z prawym.
Ze wzgldu na szerokie pasmo wzmac-
niacza US1, chcc unikn wzbudze uka-
du, rezystor regulacji wzmocnienia R11
umieszczono bezporednio na nkach
wzmacniacza. Rezystor R11 jest przyluto-
wany po stronie druku do prostoktnych
pl znajdujcych si obok nek 2 i 7 US1.
W ukadzie nie wolno stosowa pod-
stawki pod US1, a wyprowadzenia tranzy-
storw powinny by jak najkrtsze (tranzy-
story naley wcisn gboko w pytk dru-
kowan). Jeeli gniazdo BNC jest umieszczo-
ne w odlegoci mniejszej ni 2 cm od pytki
drukowanej, do poczenia mona uy dwa
zwyke przewody. Przy wikszej odlegoci
konieczny jest przewd ekranowany.
Po zamontowaniu wszystkich elemen-
tw mona przystpi do uruchamiania uka-
du. Po wczeniu zasilania naley skontrolo-
wa napicia zasilajce tranzystory T1, T2
i T3 oraz ukad US1. Nastpnie trzeba do-
bra warto rezystora R6, tak aby napicie
stae na emiterze T2 wynosio 0 V0,2 V. Do
pomiaru wskazane jest uycie oscyloskopu
z sond 1:10, gdy doczenie zwykego
miernika z dugimi przewodami moe spo-
wodowa wzbudzenie si ukadu.
Tranzystor T1 moe by z powodze-
niem zastpiony egzemplarzem bez okre-
lonej grupy (BF 245), lub z grup A, pod
warunkiem, e uda si dobra rezystor R2
o wartoci 270470 W, przy ktrym napi-
cie na emiterze T2 bdzie zblione do 0 V.
Nastpnie mierzy si napicie na emi-
terze tranzystora T3. Jego warto mona
ustawi za pomoc potencjometru P1.
Wskazane jest ustawienie wartoci ok. 1 V.
Warto ta jest podyktowana progiem prze-
czania bramki Schmitta TTL LS. Ustawia-
jc napicie po rodku progu przeczania
uzyska si najwiksz czuo wzmacniacza.
Jednak nie jest to wymg konieczny.
Jeeli czuo wzmacniacza, przy w-
czonym stopniu podziau napicia wejcio-
wego na 1:10 drastycznie spada przy czsto-
tliwociach powyej 20 MHz naley zwik-
szy warto kondensatora C2 do 2030 pF.
Tak wyregulowany wzmacniacza wej-
ciowy jest gotowy do pracy. Chcc zwik-
szy czuo mona zmniejszy warto re-
zystora R11 do 51 W. Nie zawsze si to
uda, gdy ukad moe mie tendencje do
wzbudzania si.
Pytki drukowane wysyane s za zalicze-
niem pocztowym. Pytki mona zamawia
w redakcji PE.
Cena: pytka numer 551 3,10 z
+ koszty wysyki.
40 9/2000
Prosty wzmacniacz wejciowy do czstociomierza
Jerzy Sdecki
US1 NE 592N8
US2 LM 7805
US3 LM 79L05
T1* BF 245A patrz opis w tekcie
T2, T3 BF 959
D1, D2 1N4148
PR1 GB 008 1 A/100 V
R11* 100 W/0,125 W
patrz opis w tekcie
R6* 300 W/0,125 W
patrz opis w tekcie
R7, R10, R12 330 W/0,125 W
R3, R8, R9 1kW/0,125 W
R2, R4 100 kW/0,125 W
R1 910 kW/0,125 W
R5 1 MW/0,125 W
C2* 10 pF/50 V ceramiczny
patrz opis w tekcie
C3 1 nF/50 V ceramiczny
C8, C9 10 nF/50 V ceramiczny
C4, C5,
C15, C16 47 nF/50 V ceramiczny
C1, C6 100 nF/63 V MKSE-20
C7, C10 10 mF/50 V
C13, C14 47 mF/16 V
C12 220 mF/16 V
C11 470 mF/16 V
W1, W2 przecznik dwigienkowy
jednosekcyjny bistabilny
G1 gniazdo BNC-50 W
pytka drukowana numer 551
Wykaz elementw
Pprzewodniki
Rezystory
Kondensatory
Inne
551
551
T3
TTL
T C10
C9
C7
C8
N
E
5
9
2
N
8
R
1
2
T
+
US2
US3
US1
C14
C
1
5
C
1
6
D2
R
9
R
1
0
~
C12
C13
T1
C4
R5
R
6
C3
R4
T
R2
R1
C
2
C1
R
7
C5
R8 C6
P1
+

~
PR1
C11
T
Z
Z
D1
R3
1:10
T2
W

2
W

1
WE
Rys. 2 Pytka drukowana i rozmieszczenie elementw
Monta i uruchomienie
Z zainteresowaniem przeczytaem ar-
tyku powicony przedwzmacniaczowi
gramofonowemu. Na szczcie moja wie-
a posiada wejcie przeznaczone do
podczenia gramofonu z wkadk ma-
gnetoelektryczn. Poniewa uzupeniam
swoj kolekcj srebrnych krkw o na-
grania, ktre mam na czarnych pytach,
uywam gramofonu. Chcc uzyska jak
najwysz jako nagranych utworw ko-
nieczne jest spenienie kilku podstawo-
wych warunkw.
Pierwszym z nich jest nienaganna
czysto pyty. Mimo tego, e komputero-
we programy obrbki sygnaw analogo-
wych wyposaone s w deklikery, ktre
pozwalaj na usunicie trzaskw, naley
nagra materia jak najlepszej jakoci
z minimaln liczb zakce. rdem
trzaskw na pycie gramofonowej s
uszkodzenia mechaniczne w postaci rys
i mikropkni. Na marginesie mona do-
da, e powierzchowne, pytkie rysy nie
wywouj trzaskw. Iga gramofonowa
czyta bowiem zapis na pewnej gbokoci
rowka. Jeeli uszkodzenie pyty nie siga
w gb rowka, nie ma ono wpywu na po-
wstanie trzasku. Zilustrowano to na ry-
sunku 1. Cz trzaskw wywoana jest
przez wyadowania elektrostatyczne.
Problemy zwizane z trzaskami mo-
na zminimalizowa czyszczc pyt. Do-
skonale do tego celu nadaj si pyny sto-
sowane do czyszczenia dyskietek kompu-
terowych dostpne w sklepach ze sprz-
tem komputerowym. Z reguy mona je
naby w komplecie z dyskietk czyszczc.
Takim pynem naley dokadnie i delikat-
nie przetrze pyt gramofonow. Pyt
przeciera si wzdu rowkw po okrgu,
a nie wzdu promienia jak ma to miejsce
przy pytach kompaktowych. Nie wolno
uywa zbyt duej iloci pynu. Po przetar-
ciu jednej strony pyty naley wczy gra-
mofon i odsucha ca stron. Co 510
minut konieczne jest oczyszczenie igy na
ktrej gromadzi si brud wybrany z row-
ka. Po takim przesuchaniu mona ju
przystpi do waciwego nagrywania.
Wskazane jest ustawienie maksymalnego
dopuszczalnego nacisku igy. Nie wolno
go jednak przekracza, gdy spowoduje to
odksztacenie zawieszenia igy i wzrost
znieksztace nieliniowych. Dobrze gdy
podczas przegrywania pyta jest nieco wil-
gotna, zmniejsza to liczb trzaskw.
Drugim bardzo wanym czynnikiem
jest wyeliminowanie zakce mechanicz-
nych mogcych przenie si przez podoe
na ktrym stoi gramofon. Dobrym rozwi-
zaniem jest umieszczenie gramofonu na
stabilnym podou (lepsza bdzie szafka ni
st). Pod gramofon naley podoy koc,
lub zoony rcznik frote. Podczas nagrywa-
nia pod adnym pozorem nie wolno pro-
wadzi gonego odsuchu muzyki, gdy ist-
nieje groba pojawienia si dodatniego
akustycznego sprzenia zwrotnego prowa-
dzcego do powstawania znieksztace dy-
namiki, a w kracowym przypadku do
wzbudzenia si caego ukadu. Wzbudzenie
objawia si gonym piskiem.
Kolejn niezmiernie wan spraw
jest waciwa szybko i stabilno obraca-
nia si pyty, majca wpyw na wysoko
tonu i na drenie dwiku. Zbyt szybkie
obroty to podniesienie czstotliwoci,
a zbyt mae to obnienie. Co prawda ucho
nie jest zbyt czue na wysoko tonu ale
warto zadba i o ten element. Przy okazji
wskazana jest wymiana paska klinowego
napdu talerza i przesmarowanie oyska
na ktrym obraca si talerz. Pasek i nasma-
rowane oysko maj wpyw na nierwno-
mierno obrotw talerza. Nawet niewiel-
kie koysanie dwiku jest bardzo atwo
zauwaalne przez nasz narzd suchu. Mj
gramofon nie by wykorzystywany przez
kilka adnych lat i pasek uleg wycigni-
ciu, a smar straci swoje waciwoci.
Kontrol prdkoci obracania si py-
ty w gramofonie umoliwia stroboskop.
W jego skad wchodzi neonwka i dwa
rzdy lusterek znajdujcych si na
obrzeu talerza. Neonwka byska
z podwjn czstotliwoci sieci 100 Hz
owietlajc lusterka. Czstotliwo by-
skw jest dwa razy wiksza od czstotli-
woci sieci, gdy neonwka zapala si
w szczycie dodatniej i ujemnej powki
napicia sieciowego. Liczba lusterek dla
obrotw 33 i 1/3 obr/min wynosi 180.
Prdko obrotowa 33 i 1/3 obr/min to in-
aczej 0,555... obr/sek. Mnoc prdko
obrotow przez liczb lusterek otrzymu-
jemy liczb niezbdnych byskw przy
ktrych obraz stoi w miejscu. Liczc to
przy pomocy uamkw zwykych mamy:
Podobnie jest dla prdkoci obrotowej
45 obr/min, gdzie liczba lusterek umie-
szczonych na obwodzie talerza wynosi 133.
W efekcie tego, gdy obroty talerza s
waciwe, obraz odbitego od lusterek
wiata stoi w miejscu przy odchyce prd-
koci obrotowej obraz pynie powoli
w jedn lub w drug stron. Wzorcem cz-
stotliwoci jest przy takim rozwizaniu sie
energetyczna ktra teoretycznie ma czsto-
tliwo 50 Hz. Wpraktyce z t czstotliwo-
ci bywa rnie przy czstotliwoci 49 Hz
odchyka wynosi ju 2%, co jest wartoci
znaczc. Dlatego te postanowiem zbu-
dowa ukad stroboskopu gramofonowego
ze wzorcem kwarcowym. Schemat takiego
ukadu zamieszczony zosta na rysunku 2.
W urzdzeniu zastosowano ukad CMOS
typu CD 4060 posiadajcy rwnoczenie
Pomysy ukadowe
stroboskop gramofonowy
41 09/2000
Elektroakustyka
Rowek
Poziom gbokoci
na ktrym
przebiega odczyt
r=1318 mm
Pyta gramofonowa nie powodujca
efektu akustycznego
40 mm
Iga
Pytka rysa
Rys. 1 Przekrj przez rowek pyty gramofonowej
N=

=
33
1
3
180
60
33
1
3
3
1
100
generator i dzielniki przez dwa. Maksymal-
ny stopie podziau wynosi 2
14
. Stosujc
rezonator kwarcowy 3,276800 MHz, czyli
inaczej zapisujc 1002
15
Hz po podziele-
niu przez 2
14
otrzymuje si na wyjciu cz-
stotliwo 200 Hz. Z wyjcia Q14 ukadu
CD 4060 sterowany jest tranzystor,
w ktrego kolektorze znajduje si dioda
wiecca. Mona tu zastosowa dowoln
diod LED hiperjasn, lub diod wiecc
w kolorze biaym. Ta druga jest jednak
znacznie drosza.
Diod umieszcza si w miejscu neo-
nwki w taki sposb, aby jej wiato pada-
o na lusterka. Czstotliwo byskw wy-
noszca 200 Hz a nie 100 Hz jak w przy-
padku neonwki nie ma tu najmniejszego
znaczenia. Po prostu zamiast dwch pr-
kw zobaczymy na tarczy dwa dodatkowe,
czyli razem 4 wiecce prki. Istotne jest
tylko takie ustawienie prdkoci obrotowej
aby wiecce prki stay w miejscu, a nie
przesuway si. Teraz mamy gwarancj, e
pyta obraca si z tak sam prdkoci jak
w wytwrni podczas nagrywania.
Ukad moe by zasilany w do szero-
kich granicach. Do zasilania mona wyko-
rzysta napicie pobrane z gramofonu, wy-
korzystywane do napdu silnika. Napicie
nie musi by stabilizowane. Ukad nie wy-
maga adnego uruchamiania. Gdyby wyst-
piy problemy ze wzbudzaniem si rezona-
tora kwarcowego mona zmieni warto
rezystora 22 kW lub/i kondensatora 82 pF.
Ocen pracy generatora mona przeprowa-
dzi podczas obracania si talerza.
42 9/2000
Stroboskop gramofonowy
82p 20p
3,276800MHz
22k
10M
BC547B
f=200Hz
4 0 6 0
3
Q14
OUT1 CLK
11 10 8
10k
100mF 47n
330W
16
LED
+815V
Rys. 2 Schemat stroboskopu gramofonowego Micha Kowalski
Po opublikowaniu artykuu opisuj-
cego elektroniczny barometr do redakcji
dociera wiele pyta o czujniki cinienia.
Dostpny w sprzeday przetwornik
MPX4115A moe pracowa tylko do war-
toci cinienia 115 kPa, tyle bowiem wy-
nosi zakres pomiarowy Doprowadzenie
do niego cinienia wyszego ni 400 kPka
spowoduje jego trwae uszkodzenie.
Ukad barometru mona wykorzysta do
innych celw, np. pomiaru cinienia
w oponach samochodowych, cinienia
gazu, cinienia wody, poziomu cieczy.
Chcc zastosowa prezentowany
ukad naley wybra zastosowanie, na-
stpnie okreli jaki typ przetwornika mo-
na zastosowa, zwrci uwag na zakres ci-
nie roboczych. Kolejn spraw jest usta-
lenie jednostek cinienia, w ktrych bdzie
przeprowadzany odczyt. Gdy wszystkie da-
ne zostan zebrane mona przystpi do
obliczenia wartoci rezystorw znajduj-
cych si w ukadzie. Wystarczy dobrze
przeanalizowa opis ukadu barometru
aby mona byo samemu obliczy odpo-
wiednie wartoci rezystorw.
W Tabeli 1 zestawiono podstawowe
dane czujnikw cinienia. Czujniki MPX
4XXX, oraz MPX 5100A, mierz cinienie
absolutne. Natomiast pozostae, to czujniki
mierzce rnice dwch cinie. Dla tych
czujnikw wymagana jest dodatkowa pla-
stikowa obudowa z dwoma wyprowadze-
niami do podczenia mierzonych cinie.
Przetworniki cinienia na
napicie serii MPX
Typ
czujnika
Mierzone
cinienie
[kPa]
Napicie zasilania
[V]
Czuo
[mV/kPa]
Offset
[V]
Napicie penej skali
[V]
Dokadno
[%/V
FSS
]
min max min typ max min typ max min typ max
MPX 4000 20 105 4,85 5,1 5,35 54,0 0,225 0,306 0,388 4,510 4,591 4,672 1,8
MPX 4001 15 102 4,85 5,1 5,35 54,0 0,171 0,252 0,333 4,618 4,700 4,782 1,8
MPX 4115 15 115 4,85 5,1 5,35 45,9 0,135 0,204 0,275 4,521 4,590 4,659 1,5
MPX 4250 20 250 4,85 5,1 5,35 20,0 0,135 0,204 0,275 4,622 4,692 4,762 1,5
MPX 5010 0 10 4,75 5,0 5,25 450,0 0,0 0,2 0,425 4,275 4,5 4,725 5
MPX 5050 0 50 4,75 5,0 5,25 90,0 0,088 0,2 0,313 4,388 4,5 4,613 2,5
MPX 5100D 0 100 4,75 5,0 5,25 45,0 0,088 0,2 0,313 4,388 4,5 4,613 2,5
MPX 5100A 15 115 4,75 5,0 5,25 45,0 0,088 0,2 0,313 4,388 4,5 4,613 2,5
MPX 5500 0 500 4,75 5,0 5,25 9,0 0,088 0,2 0,313 4,388 4,5 4,613 2,5
MPX 5700 0 700 4,75 5,0 5,25 6,0 0,088 0,2 0,313 4,388 4,5 4,613 2,5
MPX 5999 0 1000 4,75 5,0 5,25 6,0 0,088 0,2 0,313 4,388 4,5 4,613 2,5
Tabela 1 Podstawowe dane czujnikw cinienia
Redakcja
Dallas Semiconductor uruchamia pro-
dukcj piciokrotnej linii opniajcej dla
zegarw taktujcych.
DS1100 jest rozwiniciem
serii DS1000, i tak jak ona
udostpnia pi wyj po-
wtarzajcych dowolny przebieg logiczny ze
staym opnieniem (od 4 do 300 ns).
Ukad jest produkowany na razie tylko
w wersji picio-woltowej, w omio-nko-
wych obudowach DIP, SOIC, oraz mSOP.
Dallas Semiconductor uruchomi pro-
dukcj pierwszego w peni funkcjonalne-
go testera bdw BERT (bit-error rate te-
ster) w jednym ukadzie
scalonym. DS 21372 ge-
neruje losowe lub zdefi-
niowane przez uytkow-
nika przebiegi logiczne, ktre s wysyane
do testowanego urzdzenia (multiplekse-
ry, routery, mosty, przetworniki C/A),
a nastpnie z niego odbierane w celu po-
rwnania i dokonania analizy. Ukad
przeznaczony jest do pracy z zewntrz-
nym mikrokontrolerem i jest kompatybil-
ny ze swoim picio-woltowym poprze-
dnikiem DS 2172, i tak jak on umoliwia
automatyczne generowanie przebiegw
wymaganych do testowania telekomuni-
kacyjnych linii T1.
AKM Semiconductor uruchamia pro-
dukcj przetwornikw analogowo-cyfro-
wych z wbudowanym interfejsem USB.
AK 5370 jest szesnastobitowym, jednoka-
naowym przetwornikiem A/C przezna-
czonym do zastosowania w mikrofonach.
Odstp sygna/szum wynosi 84 dB przy
44,1 kHz, ukad udostpnia pi czsto-
tliwoci prbkowania (8, 1,25 22,05
44,1 i 48 kHz) i umoliwia, oprcz prze-
syania dwiku, take kontrolowanie
wzmocnienia i innych podstawowych pa-
rametrw za porednictwem magistrali
USB. AK 5370 nie wymaga adnych ze-
wntrznych elementw i produkowany
jest w 24-nkowych obudowach VSOP.
Fairchild Semiconductor przedstawi
kompletne rozwizanie technologiczne dla
moduw DIMM siedemdziesiciodwubi-
towej, reje-
strowej pa-
mici DDR
(Double Data
Rate) PC
200/PC 266.
Rozwizanie
to uwzgldnia zegar PLL (phase locked lo-
op) FMS 7857, bufor SSTV 16857 oraz pa-
mi EEPROM FM 34W02. FMS 7857 jest
bezopnieniowym zegarem z wbudowa-
nym rejestrem, ktrego zadaniem jest syn-
chronizowanie sygnaw sterujcych dla
wszystkich ukadw pamici, a operuje na
czstotliwociach z zakresu 95170 MHz.
SSTV 16857 jest czternastobitowym reje-
strem buforujcym adresy i sygnay steru-
jce, a FM 34W02 szeregow, opart o in-
terfejs 2-Wire, dwukilobitow pamici
EEPROM umoliwiajc procesorowi od-
czytanie parametrw pamici.
Fairchild Semiconductor uruchomi
produkcj stabilizatorw napicia z myl
o zastosowaniach w przenonych urz-
dzeniach elektronicznych, napdach dys-
kw twardych
i systemach
gromadzenia
danych FAN
4040 i FAN
4041. Pierw-
szy z nich jest stabilizatorem o staej war-
toci napicia wyjciowego w zalenoci
od wersji 2,5 lub 3,3 V, drugi natomiast
umoliwia regulacj do wartoci 12 V.
Obydwa ukady produkowane s w we-
rsjach A, B, C oraz D, co dopowiada tole-
rancjom napicia wyjciowego odpowie-
dnio 0,1%, 0,2%, 0,5% i 1,0%. FAN
4040 dostpny jest w obudowie SOT-23,
a FAN 4041 w obudowach SOT-23 oraz
TO-92. Cena w partiach powyej 1000
sztuk waha si od 1,21 $ za wersj A do
0,44 $ za wersj D.
Fairchild Semiconductor rozpoczyna
produkcj regulatorw napicia zaprojek-
towanych z myl o procesorach nowej
generacji, ktrych prdko przekracza
bdzie 1 GHz. Regulatory serii FAN 1585
s w stanie dostarczy prdu o nateniu
5,4 A przy na-
piciu wyjcio-
wym z zakresu
1,53,6 V i za-
silaniu 5 V, co
jest wystarcza-
jc wartoci
do zasilania nowych procesorw Intela,
Willamette (poprzednie serie proceso-
rw wymagay prdu 2,7 A). Ukady s
wewntrznie zabezpieczone przed zwar-
ciem, a take przegrzaniem (regulator
ulega wyczeniu gdy temperatura z-
cza osiga 150C). FAN 1585 jest do-
stpny w ustandaryzowanych obudo-
wach TO-220 oraz TO-263, a jego cena
to 63 centy za sztuk w partiach powy-
ej tysica sztuk.
Marcin Witek
elin@pe.com.pl
43 9/2000
Ciekawostki ze wiata
Firmy elektroniczne coraz wiksze urzdzenia potrafi upchn
w systemie on-a-chip, zamkn w mikroskopijnej obudowie co co
jeszcze kilka-kilkanacie miesicy temu wymagao wielu elemen-
tw i skomplikowanych pocze. Czy w ten sposb elektronika
traci swj urok, czy wrcz przeciwnie, staje si bardziej wyrafino-
wana? Ocecie sami...