You are on page 1of 110

NR 12(I)

INSTYTUT ZACHODNI WEST-INSTITUT INSTITUTE FOR WESTERN AFFAIRS

IZ Policy Papers

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze


Marta Gtz

IZ Policy Papers
W serii ukazay si:
Nr 1(I) Historia i pami: masowe przesiedlenia 1939-1945-1949 Nr 2 (I) Odradzanie si spoeczestwa obywatelskiego. Rozwj polskiego trzeciego sektora w latach 1989-2008 Nr 3(I) Midzynarodowa solidarno. Operacje pokojowe ONZ -NATO -UE Nr 4 (I) Polska i Niemcy w Unii Europejskiej (2004-2009). Gwne problemy i wyzwania Nr 5(I) Przyszo NATO trudne decyzje Nr 6(I) Mocarstwowe aspiracje Niemiec w Europie XXI wieku: realia i perspektywy (Raport z bada) Nr 7(I) Stany Zjednoczone wobec kryzysw regionalnych aspekt transatlantycki Nr 8(I) Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Wizerunek Polski i Polakw w Niemczech Nr 9 (I) Dynamika niemieckiej opinii publicznej. Pozycja partii politycznych na podstawie sonday i wynikw wyborw do parlamentw krajowych (2011-2012) Nr 10 (I) Europa w strategii Baracka Obamy (2009-2012) Nr 11 (I) Polityka polonijna w ocenie jej wykonawcw i adresatw

Marta Gtz Gtz Marta

Polacy i i Niemcy Niemcy Polacy wobec przyszoci przyszoci wobec Unii Europejskiej. Europejskiej. Unii Aspekty gospodarcze gospodarcze Aspekty

INSTYTUT ZACHODNI

Seria wydawnicza: Redakcja serii:

IZ Policy Papers nr 12(I) Joanna Dobrowolska-Polak (red. naczelna) Marta Gtz Marcin Tujdowski

Opracowanie redakcyjne: Koncepcja graficzna:

Hanna Ranek Ewa Wsowska

Copyright by Instytut Zachodni Pozna 2013 (wersja elektroniczna) Pozna 2013 (wersja drukowana)

Wydawca:

INSTYTUT ZACHODNI 61-854 Pozna, ul. Mostowa 27 tel. 61 852 76 91 tel 61 852 28 54 (wydawnictwo) fax 61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl www.iz.poznan.pl

ISBN 978-83-61736-47-9

Spis treci
1. Polska .......................................................................................... 9 1.1. Dyskusja nad przystpieniem Polski do strefy euro w kontekcie kryzysu........................................................... 9 ...podkrela potrzeb rewizji kosztw i korzyci z czonkostwa ..................................................................12 wskazuje na konieczno rozszerzenia kryteriw konwergencji... ................................................................... 25 akcentuje zasadno uczestnictwa w nowo tworzonej architekturze unijnej, cho nie bez zastrzee....................... 33 1.2. Podsumowanie: Polski dyskurs nad przyszoci UE jako rozwaania nad wyzwaniami zwizanymi z uczestnictwem w zmodyfikowanej strefie euro w cieniu obaw o ewentualn marginalizacj ...................................... 57 2. Niemcy ...................................................................................... 66 2.1. Niemiecki dyskurs nad przyszoci strefy euro i UE .......... 66 ...nawizujc do przeszych bdw . .............................. 67 koncentruje si wok reform strukturalnych i odbudowy konkurencyjnoci ........................................ 71 jednoczenie aktywnie dc do ksztatowania nowych struktur i rozwiza dla strefy euro ..................... 74 identyfikuje zagroenia i wyaniajce si wyzwania........... 85 2.2. Podsumowanie: Dyskurs niemiecki nad przyszoci UE jako wyraz de do aktywnego ksztatowania jej architektury ..................................................................... 90 3. Polska Niemcy a przyszo Europy. ........................................ 93 Literatura (wybr)........................................................................... 101

Prezentowane opracowanie powicone jest ocenie polskiego i niemieckiego dyskursu ekonomicznego na temat strefy euro i jej przyszoci. Jego przygotowanie poprzedzia kwerenda publikacji naukowych, opracowa instytucji eksperckich, badawczych, akademickich poruszajcych kwestie integracji europejskiej w kontekcie kryzysu. Odwoywano si rwnie do rde wsplnych dla obu krajw, np. raportw instytucji unijnych, jak i im waciwych krajowych podmiotw. Zastosowano analiz zawartoci tekstu, badajc tre zebranych materiaw pod ktem dominujcych wtkw dyskusji. W przypadku Polski podstaw analizy staa si kwerenda materiaw wtrnych opracowa i raportw gwnych instytucji naukowych i orodkw pastwowych: NBP , Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Finansw z okresu ostatniego roku, aczkolwiek odwoujcych si do dokumentw i aktw prawnych z lat wczeniejszych. Prba usystematyzowania zasadniczych kwestii dotyczcych strefy euro i jej przyszoci na elipsie wyznaczonej przez pynne1 ekstrema: od przeszych, pewnych i dobrze rozpoznanych kwestii do przyszych, raczej sabiej zdefiniowanych kategorii, pozwolia na wstpn ostron ocen dyskursu polskiego w tym zakresie. W tej czci zawarto syntez najistotniejszych zagadnie pojawiajcych si w ekonomicznej dyskusji. Starano si odpowiedzie na pytanie, czy mona w Polsce zaobserwowa pewne stanowisko wobec proponowanych w UE inicjatyw i podejmowanych dziaa. W odniesieniu do RFN przedstawiono dominujce wtki niemieckiego dyskursu o kryzysie i przyszoci strefy euro, wskazujc na aktywn rol RFN w procesie ksztatowania przyszej architektury UE i promowania koncepcji integracji warunkowej. Zaprezentowane wnioski, syntetyzujce wyniki przeprowadzonej kwerendy, s prb uchwycenia najczciej pojawiajcych si w RFN2 i Polsce wtkw dyskusji dotyczcych (po)kryzysowej przyszoci strefy euro i UE. Z racji
1

Praktyka ycia polityczno-gospodarczego wskazuje, e kwestie uznawane dotd za niepodwaalne i obowizujce, zaczynaj by kwestionowane i modyfikowane w reakcji na zachodzce midzy innymi w wyniku kryzysu zmiany por. podejcie do kryteriw konwergencji. 2 Trudno o jeden gos, ale debaty w krajach czonkowskich faktycznie wydaj si zbiega w kierunku tzw. dominujcego stanowiska, odzwierciedlajcego de facto status kraju jako kredytodawcy bd dunika w strefie euro. Debates within eurozone member states typically converge on what legal scholars call herrschende Meinung (dominant opinion), which, in turn, appears to reflect their countries status as creditors or debtors, H.H. K o t z, Europes Economic Groupthink, http:// www.project-syndicate.org/commentary/germany-s-economic-groupthink-by-hans-helmutkotz#l5ughTFhUTyJ2L4Q.99 (17.06.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

Marta Gtz

praktycznych ogranicze (kadrowych, czasowych) maj one charakter subiektywny i selektywny. Nie wyczerpuj z pewnoci bogactwa tematyki. Mog stanowi jedynie punkt wyjcia dla ostronej oceny toczcego si w obu krajach dyskursu polityczno-ekonomicznego i by zaproszeniem do dalszej debaty. Opracowanie powstao w ramach polsko-niemieckiego projektu badawczego Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej zrealizowanego przez Instytut Zachodni w Poznaniu i Fundacj Konrada Adenauera w latach 2012-2013. O ile nie wskazano inaczej, opracowanie przedstawia stan na 30 wrzenia 2013 r.

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

1.

Polska
1.1. Dyskusja nad przystpieniem Polski do strefy euro w kontekcie kryzysu
Dyskurs dotyczcy polskiej wizji przyszoci Unii Europejskiej (UE) ma wiele wtkw. Gwnym, stanowicym centralny punkt rozwaa, pozostaje bez wtpienia kwestia czonkostwa w trzecim etapie unii gospodarczo-walutowej (UGW), czyli przyjcie euro. Wchodzc do UE w 2004 r. Polska przystpia take do unii monetarnej, ale z tzw. derogacj, ktra oznacza zobowizanie naszego kraju do wprowadzenia euro w momencie, gdy polska gospodarka bdzie do tego gotowa, czyli bdzie w stanie speni kryteria konwergencji. Kryteria te, zwane kryteriami z Maastricht, wprowadzone przez Traktat o Unii Europejskiej, obejmuj zasadniczo cztery wskaniki: stabilnoci cen, fiskalny, kursowy i odnoszcy si do stp procentowych. Przyjte regulacje przewiduj, e czonkostwo w strefie euro moliwe jest, gdy osignity zostanie wysoki stopie stabilnoci cen, a wic stopa inflacji nie bdzie przekracza o wicej ni 1,5 pkt. proc. inflacji trzech pastw Unii Europejskiej o najbardziej stabilnym poziomie cen, przy czym poziom inflacji mierzy si wskanikiem HICP (harmonised index of consumer prices). Stabilno fiskalna oznacza, e kraj kandydyjcy do obszaru wsplnej waluty nie moe podlega tzw. procedurze nadmiernego deficytu (EDP), wprowadzanej przy naruszeniu dopuszczalnych wskanikw odnoszcych si do sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (general government), czyli po przekroczeniu 3% PKB wartoci deficytu oraz 60% PKB w odniesieniu do zaduenia. Co istotne, przy ocenie brana jest pod uwag nie tylko aktualna sytuacja, ale take tendencje zmian oraz uwzgldniane s reformy podejmowane w zwizku z wyzwaniami, np. demograficznymi. Kryterium kursu walutowego oznacza, e pastwo kandydujce zobowizuje si do minimum dwuletniego uczestnictwa w europejskim mechanizmie kursowym ERM2 (Exchange Rate Mechanism) bez powanych napi, co ocenia Europejski Bank Centralny. W tym okresie zakazana jest jednostronna dewaluacja waluty krajowej wzgldem euro, a maksymalne dopuszczalne pasmo waha kursowych wynosi +/- 15% odchylenia wzgldem wyznaczonego kursu centralnego. Kryterium stopy procentowej zakada, e rednia nominalna dugoterminowa stopa procentowa dla obligacji skarbowych nie moe przekracza stopy procentowej trzech pastw o najniszej inflacji o wicej ni 2 pkt. proc.
IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

Marta Gtz

W 2008 r. przyjto Map drogow przyjcia euro, a rok pniej dokument nakrelajcy warunki uczestnictwa w tzw. korytarzu walutowym, czyli systemie ERM2. Od 2009 r. pracuje Penomocnik Rzdu do Spraw Wprowadzenia Euro. W zwizku z zawirowaniami w strefie euro wstrzymano jednak prace nad Narodowym Planem Wprowadzenia Euro, ktrymi kieruje (cznie ze wspprac w ramach projektu twinningowego3) Penomocnik do Spraw Wprowadzenia Euro. W efekcie reform instytucjonalnych w Unii Europejskiej dokument ten wymaga znaczcych uzupenie, w tym przeanalizowania implikacji dokonanych zmian dla polskiej strategii wprowadzenia euro4. Dziaajce przy Penomocniku Grupy Zadaniowe i Zespoy Robocze prowadz wraz z instytucjami zewntrznymi: Narodowym Bankiem Polskim (NBP), Bankiem wiatowym (B), Ministerstwem Pracy projekty majce na celu wypracowanie rekomendacji dla polskiej strategii integracji ze stref euro poprzez analiz m.in. obrotw na rachunku biecym oraz elastycznoci polskiego rynku produktw i pracy5. Przypuszczalnie nieco na fali uspokojenia kryzysu, na pocztku 2013 r. zaczto na nowo podejmowa wtek wprowadzenia euro. Realn dat wydaje si najwczeniej 2019 r., biorc pod uwag szereg warunkw, jakie naley speni, w tym dwuletni obecno w ERM2 i zmian konstytucji. O wzmoonym zainteresowaniu kwesti wejcia do strefy euro wiadcz liczne spotkania organizowane przez rodowiska polityczne, naukowe i dziennikarskie (np. Euro czy zoty, czyli co dalej z eurolandem?). W 2013 r. zainicjowano te cykl debat na temat procesu przystpowania do strefy euro. Odbyy si one midzy innymi w Sejmie i na posiedzeniu Rady Gabinetowej6 oraz w Ministerstwie Finansw, z udziaem przedstawicieli Ministerstwa Gospodarki i NBP . Poruszano na nich rne kwestie (np. dugoterminowej zbienoci
Euro changeover in Poland facilitating an efficient future transition to the euro in Poland projekt realizowany z wybranymi krajami strefy euro, tj. Austri, Holandi i Sowacj oraz Komisj Europejsk. Wsppraca miaa na celu wymian wiedzy i dowiadcze ekspertw zagranicznych zaangaowanych w proces integracji walutowej w swoim kraju z przedstawicielami polskiej struktury organizacyjnej. Zob. Sprawozdanie za okres od 1 X 2012 r. do 31 III 2013 r. z dziaalnoci Penomocnika Rzdu do Spraw Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit Polsk, Warszawa, 6 maja 2013 r. 4 Na ostatnim posiedzeniu podsumowano Etap I prac struktury organizacyjnej, w ktrym zakadano takie przygotowanie procesu dostosowa praktycznych do wprowadzenia euro, aby po wczeniu zotego do ERM2 moliwe byo pynne wejcie w kolejny etap przygotowa, bez zagroe dla ich efektywnoci i terminowoci. Stwierdzono, e cz Zespow Roboczych ju zrealizowaa ww. cel. Rwnoczenie Rada Koordynacyjna zadecydowaa, e wybrane Zespoy Robocze i Grupy Zadaniowe powinny kontynuowa swoj dziaalno. 5 Trzynaste posiedzenie Rady Koordynacyjnej ds. Euro, Ministerstwo Finansw, 4.07.2013. 6 26 lutego 2013 r. miao miejsce spotkanie Rady Gabinetowej, czyli posiedzenie Rady Ministrw pod przewodnictwem prezydenta, podczas ktrej postanowiono odsun dyskusj o terminie wejcia do strefy euro na rzecz podjcia wysikw zmierzajcych do spenienia kryteriw, tak by dopiero po wyborach w 2015 r. mc zdecydowa o samej dacie.
3

10

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

realnej w kontekcie euro), jednak bez okrelania daty przystpienia ani ram czasowych7. Ponad szeciogodzinna debata sejmowa odbya si w zwizku z ratyfikacj przez Polsk Paktu Fiskalnego, wzmacniajcego dyscyplin fiskaln i koordynacj polityk gospodarczych krajw czonkowskich8. Natomiast 25 lutego w Krakowie zainicjowano seri spotka NBP pt. Polska w drodze do euro z udziaem m.in. Jerzego Hausnera i Andrzeja Wojtyny9. Celem cyklu jest pobudzanie publicznej dyskusji na temat kierunkw przygotowa Polski do uczestnictwa w unii walutowej, a jednoczenie rzetelne informowanie o ewentualnych korzyciach i kosztach zwizanych z tym procesem. Debaty nie bd koncentrowa si na formalnych kryteriach, terminach czy planach, ale na wskazaniu kierunkw koniecznych zmian w polskiej gospodarce, ktre trzeba przeprowadzi przed podjciem decyzji o przyjciu euro. Uczestnicy debat bd zastanawia si nad tym, co naley uczyni, aby przyjcie euro byo dla Polski jak najbardziej korzystne pod wzgldem ekonomicznym i spoecznym, co zrobi, aby polska gospodarka moga rozwija si dynamicznie w strefie euro i jak ustrzec si bdw popenionych w przeszoci przez pastwa, ktre zdecydoway si na ten krok. 1 marca 2013 r. odbyo si spotkanie w sprawie wejcia Polski do strefy euro zorganizowane przez Ministerstwo Finansw, na ktrym rozwaano rwnie kwestie przygotowania do czonkostwa oraz bilansu kosztw i korzyci, a wic miao ono zakres tematyczny podobny do tego, jaki pojawia si w agendzie innych tego typu spotka. Natomiast w poowie marca Kancelaria Prezydenta zorganizowaa seminarium eksperckie z udziaem m.in. przedstawicieli rzdu, NBP oraz k gospodarczych. Zaplanowano wwczas, e po serii spotka eksperckich prezydent bdzie odbywa konsultacje z przywdcami politycznymi. 24 kwietnia 2013 r. w redakcji Gazety Wyborczej odbya si debata nt. Europass czy euro pas wsporganizowana z Fundacj Roberta Schumana. Politycy i eksperci zastanawiali si nad sensem, tempem i zagroeniami wynikajcymi z naszego
7

Szkoda, e po Radzie Gabinetowej w lutym tego roku, w ramach kocowych wnioskw, nie pojawi si apel prezydenta najlepiej w porozumieniu z prezydium Sejmu ktry polegaby na zwrceniu si do NBP o przygotowanie nowego raportu na temat kosztw i korzyci z przyjcia euro. Byby to naturalny krok po takim spotkaniu, A. W o j t y n a, Przyjcie euro bodcem dla reform; potrzebna intensyfikacja debaty, Obserwator Finansowy 24.09.2013. 8 Przeciwnikami Paktu Fiskalnego s Prawo i Sprawiedliwo oraz Solidarna Polska upatrujce w nim zagroenia utrat suwerennoci i przeniesieniem znacznej czci uprawnie budetowych na szczebel unijny. Partie te daj rozstrzygania o ratyfikacji tego dokumentu w trybie art. 90 Konstytucji wymagajcego wikszoci 2/3 gosw. 20 lutego 2013 r. Sejm przyj ustaw pozwalajc na ratyfikacj Paktu Fiskalnego, za byo 282 posw, przeciw 155, jedna osoba wstrzymaa si od gosu. 9 Komunikaty NBP: Polska w drodze do euro debaty NBP. Pierwsza debata w serii spotka organizowanych przez NBP w Krakowie. Data publikacji 21.02.2013.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

11

Marta Gtz

wejcia do strefy euro10. Obawy co do przedwczesnego wejcia Polski do strefy euro wyrazili eksperci Katedr Finansw uczelni ekonomicznych zebrani w Sopocie na konferencji we wrzeniu 2013 r.11 Trwajca przebudowa obszaru wsplnej waluty oraz liczne niedocignicia polskiej gospodarki pozwalaj przypuszcza, e pospieszne wprowadzenie euro w Polsce (o ile w ogle moliwe, biorc pod uwag spenienie kryteriw z Maastricht czy wol polityczn) moe zagrozi dalszemu rozwojowi kraju12. Czstotliwo tych debat bya szczeglnie dua na pocztku roku. Nie wydaje si jednak, aby przedostay si one do gwnego obiegu informacyjnego, zainteresoway szersz opini publiczn i wywoay okrelony rezonans. Donosiy o nich przede wszystkim czci gospodarcze dziennikw oraz media ekonomiczne (portale, kanay telewizyjne).

...podkrela potrzeb rewizji kosztw i korzyci z czonkostwa


Przystpienie do ostatniego etapu Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW) pociga za sob liczne korzyci, ale wie si te z kosztami. Do tych najczciej w literaturze wymienianych nale: po stronie plusw eliminacja ryzyka kursowego, redukcja kosztw transakcyjnych, zwikszony napyw kapitau z racji stabilniejszej sytuacji gospodarczej; minusy obejmuj utrat autonomii monetarnej i w zwizku z tym pewnej elastycznoci reagowania na szoki i potencjalny wzrost cen po wprowadzeniu wsplnej waluty. Kryzys jednak spowodowa istotne przeformuowanie tych korzyci i kosztw zwizanych z czonkostwem13. Podjte rodki zaradcze i nowe elementy architektury finansowo-gospodarczej powoduj, e pojawia si coraz wicej
W dyskusji politycznej podzia nastpi nie midzy stanowiskiem wej czy nie wchodzi, ale jak dugo zwleka, http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13801142,Debata__Gazety__i_Fundacji_Schumana__Euro__Moze_za.html#ixzz2RSnS0oxN. 11 Do mariau ani strefa euro, ani Polska nie s gotowe, Obserwator Finansowy 25.09.2013. Debat nt. Polska w drodze do euro, w ktrej udzia wzili: prof. Magorzata Zaleska, czonek zarzdu NBP i penomocnik zarzdu ds. wprowadzenia euro w Polsce, Zbigniew Canowiecki, prezes zarzdu Pracodawcw Pomorza, prof. Andrzej Sawiski, dyrektor Instytutu Ekonomicznego NBP , Krzysztof Pietraszkiewicz, prezes Zwizku Bankw Polskich oraz prof. Leszek Pawowicz, dyrektor Gdaskiej Akademii Bankowej, moderowa prof. Dariusz Filar, byy czonek Rady Polityki Pieninej. 12 Np. ryzyko utraty tradycyjnej kosztowej przewagi konkurencyjnej (wzrost pac) przy jednoczesnych zapnieniach innowacyjnych. 13 Np. A. G o s t y s k a, P . T o k a r s k i, P . T o p o r o w s k i, D. W n u k o w s k i, Raport PISM: Membership in the Reforming Euro Area: a Central-Eastern European Perspective, Warszawa 2013.
10

12

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

niewiadomych w rwnaniu za i przeciw. Tych drugich wydaje si wicej. S to midzy innymi dodatkowe skadki, jakie trzeba by uiszcza na European Staibility Mechanism (ESM), czyli permanentny mechanizm ratunkowy strefy euro, wkady polskich instytucji bankowych do ewentualnego funduszu likwidacji bankw oraz fakt podlegania wsplnemu nadzorowi, ktrego decyzje mog faworyzowa podmioty z krajw starej UE. Ponadto podkrela si czasow asymetri, oczekujc pojawienia si najpierw kosztw, a dopiero potem korzyci, a take podkrelajc ich warunkowy, a nie absolutny charakter. Kryzys w eurostrefie podnis poprzeczk czonkostwa [por. ryc. 1 i 2]. Oryginalne kryteria konwergencji z Maastricht niczego nie mwi np. o elastycznoci rynku pracy czy rynku produktw, a ma to istotne znaczenie dla tego, czy integracja jest udana w duszym czasie14.
Rycina 1 Optymalny Obszar Walutowy (OOW) linia korzyci z czonkostwa w strefie euro wyznaczona stopniem otwartoci (X) (integracji z reszt obszaru) oraz poziomem korelacji dochodw z innymi pastwami (Y)

rdo: F .P . M o n g e l l i, The Mutating Euro Area Crisis is the Balance between Skeptics and Advocates Shifting? ECB Occasional Paper Series No. 144/February 2013, http://www.ecb.europa.eu or from the Social Science, s. 27.

14

http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13392645,Analitycy__euro_dla_Polski_nie_na_tym_etapie__debata.html#ixzz2Kn0ViIyX (13.02.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

13

Marta Gtz

Rycina 2 Przesunicie linii korzyci Optymalnego Obszaru Walutowego (OOW) wskutek spadku elastycznoci wywoanego kryzysem w strefie euro

rdo: F .P . M o n g e l l i, The Mutating Euro Area Crisis is the Balance between Skeptics and Advocates Shifting? ECB Occasional Paper Series No. 144/February 2013, http://www.ecb.europa.eu or from the Social Science, s. 29.

Polscy ekonomici do gwnych zagroe wynikajcych z wprowadzenia wsplnej waluty zaliczaj: ryzyko nadmiernego wzrostu cen aktyww, brak automatycznego stabilizatora konkurencyjnoci w postaci elastycznego kursu walutowego, a take ryzyko nadmiernego wzrostu pac (por. sytuacj tzw. grupy PIIGS i jej konkurencyjno; PIIGS to pejoratywne okrelenie pigs dos. po angielsku winie krajw: Portugalia, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Wochy, ktre prowadziy mniej odpowiedzialn polityk gospodarcz). Istotn kwesti przy ponoszeniu tego typu kosztw pozostaje elastyczno rynku pracy (oceniana w miar dobrze) i rynku produktu (oceniana sabo). Rynki finansowe, nawet rozchwiane, s w stanie rozpozna, chocia nie bezbdnie i z opnieniem, zrnicowan sytuacj makrogospodarcz poszczeglnych pastw (std obserwowana rozpito spreadw rnic w poziomie rentownoci papierw skarbowych poszczeglnych pastw)15. Leszek Balcerowicz odrzuca popularny
15

L. B a l c e r o w i c z, O zapobieganiu kryzysom w strefie euro, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny r. LXXV , z. 1/ 2013, s. 145-154.

14

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

pogld, e reformy, chocia konieczne, przynosz korzyci dopiero w dugiej perspektywie i w z zwizku z tym kredyty ratunkowe s jedynym wyjciem. Wskazuje na pojawiajcy si w krtkim okresie efekt wzrostu zaufania16. Byy czonek Rady Polityki Pieninej (RPP) A. Wojtyna traktuje przyjcie euro w perspektywie 7-8 lat jako realistyczne. Zaznacza, e konieczne jest stworzenie nowego uaktualnionego raportu kosztw i korzyci zbudowanie nowego bilansu. Za sabo dotychczasowych dyskusji uznaje on ograniczone horyzonty czasowe, biorce pod uwag w zasadzie biec sytuacj, a abstrahujce od duszej perspektywy, tymczasem musimy bra pod uwag nie koszty wynikajce z byej czy obecnej architektury instytucjonalnej strefy euro, tylko takiej, w jakiej ona moe by za lat 7-8, co jest realistycznym terminem naszego przystpienia. Elbieta Mczyska, przewodniczca Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego (PTE) jest zdania, e teraz Polsce nie opaca si wej do strefy euro, gdy koszty przewyszaj korzyci. Jan Winiecki z RPP mwi wprost, e unia walutowa ma w obecnej formie wicej minusw anieli plusw17. Ryszard Kokoszczyski, zastpca dyrektora Instytutu Ekonomicznego NBP traktuje wejcie do strefy euro jako pewien projekt masowy, ktry wymaga mobilizacji instytucji publicznych, spoeczestwa. Jego zdaniem bardzo ciekawe jest pytanie, ktre niedawno postawi premier Wielkiej Brytanii, a ktrego nikt nie potraktowa powanie: Czy nie mona integracji pogbia raczej wok wsplnego rynku ni wok wsplnej waluty18. Wedug Andrzeja Kamierczaka (RPP) cisa integracja walutowa Polski ze stref euro bdzie moliwa jedynie po osigniciu realnej konwergencji gospodarczej19, a przedwczesne przyjcie euro stworzy ryzyko utrwalenia, a nawet wzmocnienia istniejcych rnic w rozwoju gospodarczym midzy Polsk a stref euro20. Z racji opnienia rozwojowego Polski wobec reszty strefy euro warto wykorzysta nadchodzc dekad do utrzymania wysokiej stopy wzrostu PKB w stabilnych warunkach gospodarczych.

Ibidem. Wypowied w Radio Tok FM, 26.03.2013. 18 Wypowiedzi ekonomistw zebranych na Forum Bankowym Zwizku Bankw Polskich, za: Obserwator Finansowy, http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/regulacje-dla-bankow-to-klopot-dla-gospodarki (18.03.2013). 19 http://www.obserwatorfinansowy.pl/dispatches/kazmierczak-scisla-integracja-walutowa-w-ramach-emu-po-osiagnieciu-realnej-konwergencji/?k=dispatches (3.06.2013). 20 Integracja ze stref euro moe przynie polskiej gospodarce korzyci, ale czy si rwnie z kosztami. Koszty z pewnoci bd przez Polsk poniesione, podczas gdy korzyci s jedynie potencjalne, zob. A. Kamierczak w artykule zamieszczonym w opracowaniu Biura Analiz Sejmowych: Wprowadzenie euro w Polsce za i przeciw.
16 17

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

15

Marta Gtz

Jeli traktowa stop procentow jako instrument kontrolowania stabilnoci gospodarki, to wejcie do unii monetarnej pozbawia pastwo tego narzdzia, odbierajc moliwo prowadzenia autonomicznej polityki monetarnej. Konieczne staje si znalezienie substytutu(w) tego instrumentu, tak by w sytuacji szokw asymetrycznych zapewni elastyczno. Niestety nie mamy zbyt szerokiej wiedzy, czy w ogle moliwy jest do osignicia poziom elastycznoci pozwalajcy na bezpieczn rezygnacj z wasnej polityki pieninej. To jedno z wyzwa, ktrymi niewtpliwie powinien zaj si nowy raport o kosztach i korzyciach przyjcia nowej waluty; () jeeli kraj taki jak Polska ma zrezygnowa z wasnej polityki pieninej, musi nie tylko unikn bdw poprzednikw, ale te by maksymalnie zabezpieczonym przed potencjalnie nowymi ryzykami. Dlatego tak wane jest, eby rezygnujc z niezalenej polityki pieninej, posiada szereg innych narzdzi reagowania na nierwnowagi makroekonomiczne21. Z jednej strony realia, tj. stopie integracji ze stref euro, przemawiaj za zasadnoci przyjcia wsplnej waluty, z drugiej nastawienie spoeczestwa nie wskazuje, aby panowa co do tego szerszy konsensus. Poniewa 75% polskiego eksportu pynie na wewntrzny unijny rynek, wejcie do eurostrefy oznaczaoby zniknicie wszelkich opat za transakcje finansowe, wynikajcych ze zmiennych kursw wymiany, co poprawioby zdecydowanie zyskowno dziaalnoci eksportowej. Tymczasem wedug szacunkw na pocztku 2013 r. prawie 60% Polakw byo sceptycznych wobec euro. Jednoczenie najwiksz przeszkod we wprowadzeniu euro mog by nie tyle kryteria gospodarcze, ile brak niezbdnej do zmiany konstytucji wikszoci sejmowej. Nawet niemiecki Spiegel zauwaa, e w Polsce szykuje si walka kulturowa, w ktrej obz rzdowy argumentuje, i tylko wchodzc do eurostrefy, Polska utrzyma swoj konkurencyjno, a dla narodowo-konserwatywnej opozycji gra toczy si o niepodlego Polski. Biznes wydaje si podzielony co do wprowadzenia euro. Generalnie, o ile mae i rednie przedsibiorstwa (MSP) i mikrofirmy ignoruj te kwestie lub wykazuj marginalne nimi zainteresowanie, due firmy, zwaszcza te ju obecne na zagranicznych rynkach poprzez eksport, opowiadaj si za czonkostwem w eurostrefie w nadziei, e usprawni to prowadzenie dziaalnoci gwnie wskutek eliminacji ryzyka kursowego i zwizanych z tym kosztw. Paradoksalnie na uczestnictwie Polski w UGW straci mog banki, ktre dziki istnieniu rnych walut miay zapewnione dodatkowe rda dochodu, np. poprzez oferowanie instrumentw typu swapy
21

I. M o r a w s k i, Rezygnacja z wasnej polityki pieninej moe duo kosztowa, Forsal 11.03.2013.

16

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

walutowe. Korzyci bdzie jednak w ich przypadku dostp do linii kredytowych oferowanych przez Europejski Bank Centralny (EBC), np. LTRO. EBC w ramach walki z kryzysem siga po rne instrumenty, zarwno tradycyjne, jak obnika stp procentowych, jak i mniej klasyczne, w postaci programu skupu obligacji SMP (Securities Market Programme) czy dugoterminowego kredytu udzielanego bankom w formie trzyletnich operacji LTRO (Long Term Refinancing Operations). LTRO traktowane s przez specjalistw od finansw jako trzyletni okres dany na uporzdkowanie finansw publicznych gwarancjami pynnoci. EBC wpuci w dwch transzach na rynek prawie 1 bln euro niskooprocentowanego pienidza. Umiarkowane zainteresowanie wprowadzeniem euro wykazuj konsumenci. O ile z ich perspektywy im niszy kurs wymiany, tym lepiej, o tyle eksporterw satysfakcjonuje wysza relacja wymiany, dajca przewag konkurencyjn (wedug indeksu BigMaca The Economist w 2012 r. zotwka bya o ok. 32% niedowartociowana). Kontrfaktyczna analiza uczestnictwa Polski w strefie euro do 2007 r. wykazaa, e byoby ono wysoce nieopacalne i skutkowao znacznie wiksz fluktuacj PKB (od -6% do +9% wobec rzeczywistych od 1% do 7%)22. Elastyczny kurs wymiany i niezalena polityka monetarna okazay si zatem cennym czynnikiem stabilizujcym. Do podobnych wnioskw prowadzi kontrfaktyczna analiza przeprowadzona dla Polski i Sowacji, wykorzystujca neokeynesowski model rwnowagi oglnej DSGE23. Wynika z niej, e gdyby Polska przyja euro, warto produkcji w okresie kryzysu, tj. w latach 2008-2009, byaby nisza o ok.10-15%, natomiast na Sowacji, zakadajc, e kraj ten nie wstpiby do eurolandu, byaby o ok. 20% wysza. Zmiany te miayby charakter krtkotrway, tj. obejmujcy 3-4 kwartay, i dotyczyyby gwnie sektora dbr handlowych. Sceptycyzm wobec wprowadzenia euro widoczny jest take w publikacjach nie stricte naukowych (paranaukowych). Wedug raportu Instytutu Sobieskiego z listopada 2012 r. Europejski ad gospodarczy w 2020 roku nie mona sformuowa stabilnej prognozy rozwoju strefy euro, a projekt euro jest bardzo labilny i ryzykowny24. Rzekome korzyci ze wsplnej waluty w obliczu elektronicznego pienidza trac na znaczeniu. Zatem szybkie denie do wejcia do strefy wydaje si zupenie nielogiczne, kontrproduktywne, wrcz szkodliwe.
M. B r z o z a - B r z e z i n a, K. M a k a r s k i, G. W e s o o w s k i, Would it have paid to be in the eurozone? NBP Working Paper No. 128, Warszawa 2012. 23 A. T o r j, Poland and Slovakia during the crisis: would the euro (non-)adoption matter? MF Working Paper Series, No. 13, May 2012. 24 J. F . Staniko (red.), Europejski ad gospodarczy w 2020 roku. Raport, Warszawa 2012.
22

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

17

Marta Gtz

Strefa euro daleka jest od zaegnania obecnego kryzysu, a przystpienie do niej nie jest dobrym rozwizaniem. W analizach pojawia si czsto kwestia tzw. ryzyka przegrzania i nastpujcego po nim nagego zatrzymania. Specjalici mwi w tym przypadku o tzw. sudden shock, nagym szoku, ktry obejmuje zarwno niespodziewane ustanie napywu kapitau (sudden stop), jak i gwatowny odpyw ju obecnego (surge in outflow). Ustanie napywu kapitau zagranicznego, dotd kierujcego si wysz stop zwrotu, pojawia si po przejciowym rozgrzaniu gospodarki zbyt nisk, jak na jej warunki, wspln dla wszystkich stop procentow obowizujc w unii walutowej, ktra nie oddaje zrnicowanej sytuacji makroekonomicznej poszczeglnych pastw. Nage zatrzymanie oznacza gwatowne wysychanie zewntrznego finansowania. To wanie ta sekwencja i gwatowno przepyww kapitaowych jest wedug czci ekonomistw pierwotnym rdem spadku konkurencyjnoci krajw poudniowej Europy. Ich sytuacja powinna by dla Polski wan lekcj pync z obecnego kryzysu. Pozwala ona dostrzec skutki szybkiego chodzenia przegrzanej w efekcie wyznaczenia niszych stp procentowych gospodarki pniejszym nagym zatrzymaniem napywu kapitau. Nie powinny zatem dziwi coraz popularniejsze apele o wprowadzenie pewnej kontroli kapitau, co sugeruje nawet MFW25. Okrelone restrykcje miayby zapobiega powstawaniu baki, tak aby nie powtrzy si scenariusz PIIGS. Napywajcy kapita nie moe zakca rozwoju gospodarczego. Powinien by take odpowiedniej jakoci, dlatego duo bardziej od inwestycji portfelowych preferowane s bezporednie inwestycje zagraniczne (BIZ). Wolumen kapitau pyncego z zagranicy musi by moliwy do absorpcji przez gospodark krajow (aby nie dochodzio do przegrzania). Eksperci przyznaj jednak, e wyznaczenie optymalnego wolumenu kapitau jest bardzo trudne. Wrd innych zagroe, mogcych pojawi si w konsekwencji wprowadzenia euro, wymienia si pogorszenie pozycji wyjciowej dla wprowadzonej Szeciopakiem oceny w ramach procedury nadmiernej nierwnowagi (MIP Macroeconomic Imbalance Procedure), umoliwiajcej krajom doganiajcym wykazywa wysze wartoci pewnych wskanikw. Szeciopak to potoczna nazwa dla pakietu piciu rozporzdze i jednej dyrektywy26. W jego skad wchodz elementy o charakterze rekomendacji (rami prewencyjne), jak
M. W . K l e i n, Capital controls: Gates versus walls, http://www.voxeu.org/article/capital-controlsgates-versus-walls (17.01 2013). 26 EU Economic governance: a major step forward, MEMO 11/364, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/11/364&format=HTML&aged=1&language=EN&gu iLanguage=en (31.05.2011).
25

18

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

i tzw. rami korygujce27. Przewiduje on utrzymywanie zdrowych finansw publicznych w krajach czonkowskich, zezwalajc na wzrost ich wydatkw w tempie rwnym redniookresowemu wzrostowi gospodarczemu oraz zakotwiczenie przyjtych postanowie w dokumentach o randze konstytucji w prawie krajowym. Koncentruje si nie tylko na kwestii nadmiernego deficytu, ale rwnie dugu publicznego, zakadajc przy tym moliwo naoenia sankcji (depozyt na nie oprocentowanym rachunku), o wprowadzeniu ktrych decyduje gosowanie odbywajce si w ramach tzw. odwrconej procedury (uwaa si je za przyjte, chyba e powstanie grupa wetujca). Ponadto nadzorowi podlega maj take inne polityki gospodarcze. Przewiduje si bowiem procedur tzw. nadmiernej nierwnowagi, ktra dotyczy ma takich wymiarw, jak saldo na rachunku obrotw handlowych, poziom zaduenie prywatnego czy ceny nieruchomoci. Trudno zaprojektowa jednak dokadne wskaniki, ktrymi naleaoby si posugiwa w przyszoci, chcc okreli istnienie nadmiernej nierwnowagi. Naley nadmieni, e w opinii niektrych ekonomistw problemem s nie tyle same nierwnowagi, ile brak regulacji uniemoliwiajcych ich narastanie, co skutkuje powstaniem baniek spekulacyjnych28. Jak zakada procedura nadmiernej nierwnowagi, Komisja Europejska ocenia pastwa, stosujc tablic wynikw (ang. scoreboard), w zakresie elementu zewntrznego, konkurencyjnoci i biorc pod uwag wymiar wewntrzny. Pierwszy filtr oceny to Mechanizm Wczesnego Ostrzegania (Alert Mechanism Report ARM). Po jego wydaniu wysyane s rekomendacje, a po nich w przypadku niesatysfakcjonujcej reakcji nakadana jest kara pienina wysokoci 0,1%PKB.

27 28

M. G t z, Kryzys i przyszo strefy euro, Warszawa 2012, s. 110. C. B o r i o, P . D i s y a t a t, Global imbalances and the financial crisis: Link or no link, BIS Working Papers No. 346, May 2011.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

19

Marta Gtz

Tabela 1 Procedura nadmiernej nierwnowagi dopuszczalne progi

Element zewntrzny

Konkurencyjno

Wymiar wewntrzny

% zmiana w okresie piciu lat udziau w wiatowym eksporcie

% zmiana w okresie trzech lat efektywnego kursu wymiany REER

rednia z trzech lat salda na rachunku obrotw biecych (% PKB)

% zmiana w okresie trzech lat kosztw pracy

% zmiana rok do roku cen nieruchomoci

Kredyty udzielone w sektorze prywatnym (% PKB)

Zaduenie prywatne jako % PKB

11 & 5

<-4, >6

>9 & >12

<-35

>160

>15

>60

Zaduenie publiczne jako % PKB

<-6

rdo: Macroeconomic Imbalance Procedure Scoreboard: Eurostat indicators to support the detection of macroeconomic imbalances, STAT 12/25, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=STAT/12/25&type=HTML (14.02.2012).

Zatem abstrahujc od spenienia warunkw przez Polsk, a wic od tego, jak bardzo upodobni si do eurolandu (konwergencja) i jak dobrze bdzie przygotowana (kryteria konwergencji), szanse i zagroenia zwizane z czonkostwem w strefie euro w duej mierze zale od tego, jak sama strefa upora si z kryzysem. Niektrzy ekonomici przyznaj, e Polska ma nawet swego rodzaju

20

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

>10

>6

rednia z trzech lat stopy bezrobocia

Pozycja inwestycyjna netto (% PKB)

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

komfort, pozostajc poza eurostref i cieszc si zwizan z tym swobod i korzyciami wikszej autonomii, jednoczenie prowadzc reformy majce na celu wprowadzenie wsplnej waluty w najbardziej optymalnym momencie29. W krgach konserwatywnych pojawiaj si te opinie, wedug ktrych toczce si euro[pejskie] dyskusje s w zasadzie atrap zastpujc faktycznie potrzebn Polsce dyskusj na temat strategicznych celw rozwojowych kraju30. Bez nich31 Polsce grozi wpadnicie w puapk redniego dochodu, tj. osignicie wyszych stanw rednich, ale nie poziomu wysoko rozwinitej gospodarki. Jednoczenie z najnowszego opracowania przygotowanego pod kierunkiem prof. J. Hausnera Jak awansowa w lidze wiatowej? Raport konkurencyjnoci polskiej gospodarki wynika, e o ile Polska radzi sobie z problemami koniunkturalnymi, to jednak zaniedbuje rozwizywanie problemw strukturalnych niby wci silni, tracimy rozwojow si (), uwaga rzdzcych skierowana jest na walk z doranymi skutkami spowolnienia, umykaj im kwestie strategicznych wyzwa (Hausner)32. Za jedno z kluczowych dla Polski wyzwa autorzy raportu uznaj zmiany demograficzne, ktre determinuj niekorzystnie rozwj gospodarki i potencjalne zainteresowanie ni inwestorw z zagranicy. Wejcie do strefy euro nie miaoby zatem adnego istotnego przeoenia na szybszy rozwj gospodarczy Polski, a jedynie doprowadzio do nieoptymalnej dla naszych potrzeb polityki budetowej (peen pakt fiskalny) i monetarnej (stopy procentowe ustalane dla caej strefy). Ponadto, oprcz nieuchronnego wzmocnienia waluty w ramach ERM2 i jednorazowych kosztw zwizanych z partycypacj w ESM (dla Polski wycenianych na okoo 30-40 mld euro), Polska utraci te istotne elementy suwerennoci gospodarczej poprzez wejcie do unii bankowej33. Polska powinna zatem przystpi do strefy euro dopiero w momencie, gdy upora si z wasnymi sabociami i wypracuje mechanizmy gwarantujce odporno na kolejne kryzysy34. W przeciwnym razie ewentualne
29

J. Zielonka, w: M. P i e l a c h, Budet UE to dowd, e Europa nigdy nie bdzie jednym pastwem, Obserwator Finansowy 7.02.2013. 30 J. F . S t a n i k o, Zadba o siebie, Rzeczpospolita 6.01.2013. 31 Dyskutujmy zatem o tym, co zrobi, aby w cigu najbliszych kilkunastu lat zoty sta si regionaln walut rozliczeniow i rezerwow na podobiestwo franka szwajcarskiego, Warszawa zostaa drugim po Londynie najwikszym europejskim centrum finansowym poza stref euro oraz znaczc globalnie dolin firm IT, oraz jak zbudowa kilka skupisk nowoczesnego przemysu, bdcych motorami polskiego eksportu (Rzeszw, lsk, Krakw, Wrocaw), a take jak uczyni Polsk maksymalnie bezpieczn i wydajn energetycznie. Proponuj, cho nie wierz, by taka dyskusja si ywioowo si rozkrcia, ibidem. 32 Zob. w: Raport konkurencyjnoci polskiej gospodarki: demograficzna katastrofa jest nieuchronna, Forsal 14.06.2013. 33 J. F . S t a n i k o, Zadba o siebie... 34 J. K u n d e r a, Euro Crisis and the EMU Institutional Reforms, EQUILIBRIUM. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy vol. 8 (1), 2013, s. 30.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

21

Marta Gtz

koszty mog neutralizowa wystpujce do tej pory korzyci czerpane z uczestnictwa Polski w UE (gwnie jednolitym rynku). Inne z przeprowadzonych bada35 ekonometrycznych wykazay stosunkowo duy wpyw waha kursu dolara amerykaskiego na kursy walut Polski, Czech i Wgier. Wnioski te sugeruj, e wahania kursu dolara amerykaskiego mog by rdem powstania zaburze w procesie ich integracji ze stref euro. Przekrojowe i kompleksowe badania na temat efektw zwizanych z przystpowaniem do strefy euro nowych pastw w warunkach (po)kryzysowych wskazuj na wielowymiarowo kontekstu i rnorodno zmiennych, jakie do rzetelnej oceny skutkw czonkostwa s potrzebne36. Zarwno odpowiednia polityka krajowa, jak i wsplna europejska musz ze sob wspgra. Zmienne pokryzysowe otoczenie sprawia, e szacunki zyskw i strat s jeszcze bardziej obarczone warunkami ni to miao miejsce wczeniej (tj. dla uprzednich kalkulacji opacalnoci z wprowadzenia euro). Bez wzgldu na szczegy nowej architektury strefy euro, kolejne wstpujce kraje musz liczy si z oferowan niejako w pakiecie wiksz integracj fiskaln, ale i koniecznoci zrzeczenia si czci suwerennoci. Wan lekcj dla pre-ins pync z sytuacji pastw peryferyjnych strefy euro jest potrzeba uprzedniego przeprowadzenia reform gwarantujcych wiksz elastyczno i konkurencyjno gospodarek oraz zapewnienie zdrowych finansw publicznych. W naszym interesie jest zatem faktyczne (a nie tylko pro forma w celu samego spenienia wymogw) przygotowanie si do nowych realiw funkcjonowania w ramach strefy euro. Wiele pyta nadal jednak pozostaje bez odpowiedzi: czy zasadne jest stosowanie kryteriw z Maastricht, czy nowe regulacje bankowe nie wpyn negatywnie na segmentacj rynkw finansowych w Europie? Czy przypadek PIIGS nie przeczy hipotezie endogenicznoci optymalnego obszaru walutowego (OWW), a wic porednio, czy nowe elementy unii fiskalnej nie ogranicz w przypadku krajw takich jak Polska procesw doganiania37? W tym kontekcie naley nadmieni, e niektre z bada podkrelaj moliwo pojawienia si konwergencji ex post, czyli akcentuj endogeniczny charakter tej kategorii, implikujc
J. B i l s k i, M. J a n i c k a, M. K o n a r s k i, Integracja rynkw walutowych wybranych krajw Europy rodkowej z rynkiem euro w perspektywie ich przystpienia do ERM II i Unii Gospodarczo-Walutowej, Materiay i Studia NBP z. 291/2013. 36 A. Torj (ed.), E. Bednarek, J. Bza-Bojanowska, J. Osiska, K. Wako, D. Witkowski, EMU: the (post)crisis perspective. Literature survey and implications for the euro-candidates, MF Working Paper Series No. 11, March 2012. 37 Por. wyniki prac M. T. B o r s i, N. M e t i u, The evolution of economic convergence in the European Union, Discussion Paper Deutsche Bundesbank No. 28/2013, wskazujce w dugim okresie na brak faktycznej konwergencji w UE i wystpowanie jedynie regionalnych klubw konwergencji oraz utrzymywanie si podziaw na stare i nowe kraje czonkowskie, a take pewnej dywergencji wewntrz strefy euro.
35

22

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

przyspieszenie konwergencji po przyjciu euro38. Jednak podjta w jednym z Monitorw NBP odwoujca si do analizy literatury prba podsumowania dowiadcze z pierwszej dekady funkcjonowania strefy euro w kontekcie hipotezy endogenicznoci optymalnych obszarw walutowych39, zgodnie z ktr wzrost intensywnoci wymiany handlowej midzy krajami prowadzi do synchronizacji cykli koniunkturalnych, nie pozwolia na jednoznaczne potwierdzenie tej hipotezy. Aktywno gospodarcza w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy rodkowo-Wschodniej, wykazuje zaleno od sytuacji gospodarek pastw strefy euro, ale jak sugeruj badania, jest to raczej wynik transmisji, a nie jednoczesnych (synchronicznych) szokw40. Taka opniona zaleno moe implikowa nieoptymalny z punktu widzenia polskich potrzeb charakter polityki prowadzonej przez EBC. Ponadto powolne doganianie krajw eurolandu pod wzgldem poziomu PKB per capita, a wic konwergencja szacowana na okres ok. 28 lat oznacza, e jeszcze przez prawie trzy dekady struktura polskiej gospodarki odbiega bdzie od tej wystpujcej w strefie euro, co z kolei pozwala zakada wysokie prawdopodobiestwo szokw asymetrycznych. W pewnym uproszczeniu mona to interpretowa jako jeden z argumentw wskazujcy na nieracjonalno pospiesznego przyjmowania euro na obecnym etapie rozwoju. Powtarzajc za Jrgiem Asmussenem z EBC, mona stwierdzi, e nowe kraje czonkowskie UE, w tym Polska, powinny wchodzi do strefy euro szybko, ale nie za szybko allegro ma non troppo 41. Podczas gdy rzd i rodowiska prorzdowe postuluj potrzeb w miar szybkiego wprowadzenia euro, przy czym niektrzy z politykw wskazuj wrcz na konieczno ustalenia konkretnej daty tej akcesji42, stanowisko NBP czy Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) raczej dowodzi, i dawny entuzjazm wobec euro wydaje si gasn w tych gremiach. wiadczy o tym moe np. zniknicie zapisu o woli i gotowoci do jak najszybszego wprowadzenia euro, jakie pojawiao si w oficjalnych dokumentach RPP po jej cyklicznych posieP . K r a j e w s k i, K. P i a t, M. M a c k i e w i c z, Ocena wpywu cyklicznoci polityki fiskalnej na synchronizacj cyklu koniunkturalnego w Polsce i strefie euro, Materiay i Studia NBP z. 266/2012. 39 Monitor konwergencji realnej kwiecie 2013, Agnieszka Szczypiska, Biuro Penomocnika Rzdu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit Polsk, Ministerstwo Finansw. Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki. 40 K. K o n o p c z a k, Konwergencja gospodarek pastw Europy rodkowo-Wschodniej wzgldem strefy euro test wsplnego trendu i wsplnego cyklu, Bank i Kredyt nr 44 (4), 2013, s. 353374; 370. 41 J. A s m u s s e n, Auf dem Weg zum Euro allegro ma non troppo, http://www.ecb.europa.eu/ press/key/date/2013/html/sp130825.de.html (25.08.2013). 42 Danuta Hbner, Dariusz Rosati.
38

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

23

Marta Gtz

dzeniach. Najpewniej wiza to mona z bdc nastpstwem wprowadzenia euro utrat pozycji i funkcji penionych przez te instytucje do tej pory (prezes NBP bdzie uczestniczy w spotkaniach prezesw i gubernatorw ESBC, NBP bdzie natomiast wykonawc decyzji EBC odpowiedzialnym za utrzymanie rezerw walutowych, zarzdzanie rezerwami obowizkowymi bankw, przeprowadzanie operacji otwartego rynku, zapewnianie pynnoci sektora, ponadto bdzie skada si na rezerwy EBC, wniesie wkad do kapitau subskrypcyjnego, bdzie musia wykorzystywa rezerwy do obrony zotego w ERM2, ale bdzie te mia udzia w zyskach generowanych przez EBC). Wejcia do strefy euro nie mona traktowa w kategoriach binarnych jak nie wejdziemy teraz, to wszystko si przed nami zamknie. Nie wydaje si zatem zasadne twierdzenie, jakoby Polska nie przystpujc szybko do strefy, tracia w wymiarze dyplomatycznym. Przetasowania na scenie unijnej, zwrot ku socjalistycznym rzdom we Francji, rosncy eurosceptycyzm Wielkiej Brytanii sprawiaj, e midzy innymi Niemcy poszukuj nowych sojusznikw, wobec czego kryzys de facto powinien by nas wyleczy z kompleksw: () obawy, e Europa nam ucieknie, s na wyrost, bo ona nas take potrzebuje43. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii Paul Krugman uwaa, e Polska nie powinna przyjmowa wsplnej waluty. W opinii analitykw, take dla inwestorw zagranicznych pozostawanie Polski poza eurostref nie stanowi problemu44. Polska skorzystaa na elastycznym kursie zotego w kryzysie 2009 r., bo mimo powiza gospodarczych z reszt UE, a zwaszcza stref euro, pomogo to jej unikn recesji45. Naley podkreli, e dla gospodarek stosunkowo zamknitych, ale duych, takich jak Polska, posiadajcych pynny rynek kapitaowy i walutowy, w ktrych istotn rol odgrywa popyt krajowy, argumenty za ustaleniem sztywnego kursu waluty s mniej przekonujce ni w przypadku maych i otwartych pastw, wystawionych na ryzyko rynkw finansowych. Wedug Cezarego Wjcika z Katedry Finansw Midzynarodowych SGH, b. doradcy prezesa NBP i szefa Biura ds. integracji ze stref euro w NBP , ze wzgldw politycznych Polska przyjmie euro nie wczeniej ni za 10 lat (ta kadencja Parlamentu to 3 lata, kolejna 4 raczej te nie, do tego dochodz co najmniej 2 lata ERM2, co razem daje okoo 10 lat), a zwizanej z tym utraty
Ludwik Kotecki, gwny ekonomista Ministerstwa Finansw, zob. http://forsal.pl/artykuly /684752,kotecki_europociag_nam_nie_odjedzie.html (25.02.2013). 44 http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13392645,Analitycy__euro_dla_Polski_nie_na_tym_etapie__debata.html#ixzz2KmzbzyRT (13.02.2013). 45 Wsplna waluta o staym, sztywnym kursie wymusza sztywne ceny, a sposobem zdobywania konkurencyjnej przewagi jednych pastw nad innymi jest obnika kosztw i pac. Na przykadzie krajw rdziemnomorskich wida, jak jest to trudne Alex Lehmann z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, www.forbes.pl (15.02.2013).
43

24

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

suwerennoci nie naley si ba (stracimy autonomi w podejmowaniu decyzji odnonie do stp procentowych w Polsce, z drugiej strony bdziemy mieli udzia w decyzjach na poziomie europejskim)46. Majc na uwadze zalene od opcji politycznej czy instytucji i obecne w krgach samych ekonomistw rozbienoci w ocenie kosztw i korzyci pyncych z czonkostwa w strefie, a take trudnoci z ich aktualnym i rzetelnym oszacowaniem wynikajcym ze skali (po)kryzysowych modyfikacji i reform, naley podkreli, e nie chodzi o to, by w eurostrefie by, lecz o to, by si w niej utrzyma i skorzysta, (...), a dyskusja musi si toczy wok kwestii: czy Polsk na to sta i czy jej gospodarka poradzi sobie na dusz met47. Wedug bada Grant Thornton cytowanych przez polskie media na pocztku czerwca 2013 r. poparcie rodowisk biznesowych dla przyjcia euro wynosi ju tylko 56% mniej ni w Danii (59%), na Litwie 64%) czy otwie (61%).

wskazuje na konieczno rozszerzenia kryteriw konwergencji...


Z wprowadzeniem wsplnej waluty cile zwizany jest problem konwergencji. Najpopularniejsz w odbiorze medialnym jest z pewnoci konwergencja nominalna, czyli tzw. zbieno stp podstawowych kategorii makroekonomicznych zapisanych w Traktacie z Maastricht, std nazywana kryteriami z Maastricht. Z powodu kryzysu panuje zamieszanie w ich wyznaczaniu48. Np. na pocztku roku kryterium inflacji nie spenialimy, bo jego wyznacznikiem byy Szwecja, Irlandia i Grecja, czyli jeden kraj spoza strefy euro i dwa kraje objte programem ratunkowym. Tak samo byoby w przypadku stp procentowych, ale wyczono Irlandi i Grecj, bo s w programie, pozostaa wic Szwecja z bardzo niskimi stopami i Polska z najwyszymi w Europie. To wedug ekspertw pokazuje niestety pewn nieprzystawalno kryteriw do obecnej sytuacji. Postpy na drodze do ich spenienia publikowane s co miesic przez Ministerstwo Finansw. Jak wynika z wrzeniowego Monitora konwergencji Polska wypeniaa w lipcu 2013 r. dwa z czterech kryteriw konwergencji nominalnej. Byo to kryterium stabilnoci cen rednie 12-miesiczne tempo wzrostu indeksu HICP wynioso 1,8% i byo nisze o 0,6 pkt. proc. od wartoci
http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13405786,Doradca_prezesa_NBP__Polska_raczej_nie_ przyjmie_euro.html#ixzz2KxL1JMDP (15.02.2013). 47 http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13392645,Analitycy__euro_dla_Polski_nie_na_tym_etapie__debata.html#ixzz2Kn0BBWMw (13.02.2013). 48 L. Kotecki, za: DGP 25.02.2013.
46

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

25

Marta Gtz

referencyjnej, oraz kryterium stp procentowych rednia dugoterminowa stopa procentowa za ostatnie 12 miesicy wyniosa 4,1% i bya o 1,0 pkt. proc. nisza od wartoci referencyjnej, ktra osigna 5,1%. Kryterium fiskalnego nie speniamy ze wzgldu na naoon na Polsk procedur nadmiernego deficytu, podobnie jak kryterium kursu walutowego ze wzgldu na fakt, e Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM2. Inny rodzaj zbienoci dotyczy konwergencji struktury gospodarki i poziomu PKB per capita. W 2012 r. Polska wypadaa sabo, osigajc okoo 65% unijnego PKB (gorzej tylko Litwa, otwa, Bugaria i Rumunia). Przygotowywany przez Ministerstwo Finansw Monitor konwergencji cyklicznej podkrela pogbienie si rnic midzy strukturami tworzenia PKB i inwestycji w Polsce i w strefie euro, ale jednoczenie zauwaa trend wzrostowy w zakresie podobiestwa struktur konsumpcji midzy oboma obszarami. Ponadto podobnie ksztatuj si cykle koniunkturalne w Polsce i w strefie euro w zakresie wszystkich rozpatrywanych skadowych. Wci niski pozostaje poziom skorelowania szokw dotykajcych obu obszarw. Zarwno w przypadku szokw podaowych, jak i popytowych poziom wspczynnikw korelacji jest niski. Wysokim stopniem synchronizacji charakteryzuj si natomiast odpowiedzi gospodarki polskiej oraz strefy euro na impulsy koniunkturalne. Oznacza to podobiestwo szybkoci dostosowa obu gospodarek po wystpieniu zaburzenia. W najnowszym raporcie czytamy: Stopie synchronizacji cykli koniunkturalnych stanowi wane uwarunkowanie bilansu korzyci i kosztw czonkostwa kraju w unii walutowej. Identyfikacja obszarw odpowiedzialnych za ewentualn desynchronizacj cykli uatwia bowiem dobr narzdzi instytucjonalnych pozwalajcych na zwikszenie symetrii szokw dotykajcych obu obszarw gospodarczych lub na popraw funkcjonowania alternatywnych wzgldem niezalenej polityki pieninej i kursowej mechanizmw absorpcji szokw. Przeprowadzona w najnowszym numerze Monitora analiza wskazuje na wzrost podobiestwa ksztatowania si cykli koniunkturalnych w Polsce i w strefie euro w zakresie wszystkich rozpatrywanych skadowych. W kontekcie podobiestwa struktur gospodarczych doszo za do pogbienia rnic midzy strukturami tworzenia PKB oraz inwestycji w Polsce i w strefie euro. Trend ten w duej mierze uznaje si za pochodn kryzysu finansowo-gospodarczego. Poza tym struktura inwestycji w Polsce w tym okresie bya silnie determinowana trwajcym procesem przygotowa do Euro 2012 oraz wysokim stopniem wykorzystania funduszy unijnych49. Mwic o tym rodzaju konwergencji zbienoci cykli
49

Monitor konwergencji realnej kwiecie 2013, Agnieszka Szczypiska, Biuro Penomocnika Rzdu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit Polsk, Ministerstwo Finansw. Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki.

26

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

koniunkturalnych mona przytoczy badania NBP wskazujce, e w ramach jedynej pozostajcej w gestii pastwa polityki fiskalnej praktyczne moliwoci zastosowania reguy majcej na celu popraw zbienoci przebiegu cyklu koniunkturalnego w Polsce z tym europejskim, dla ktrego jak naley mniema, EBC prowadzi bdzie polityk monetarn, jest znikoma50. Trzeba te wspomnie, e NBP chce w nowelizacji ustawy o Narodowym Banku Polskim doda punkt przewidujcy sformalizowane wyodrbnienie instrumentw na rzecz zapewnienia stabilnoci krajowego systemu finansowego51. Jak wspomniano, bilans kosztw i korzyci z czonkostwa Polski w strefie euro zalee bdzie w duej mierze od tego, jak sama strefa upora si z kryzysem. W tym kontekcie ekonomici podkrelaj potrzeb aktualizacji i rozszerzenia katalogu, tradycyjnie przyjmowanych za jedyny wymagany prg, kryteriw z Maastricht. W wypowiedziach wikszoci ekonomistw jako pokosie kryzysu i jako lekcja z dowiadcze Hiszpanii, Irlandii czy Portugalii pojawia si kwestia speniania wicej ni li tylko kryteriw nominalnych konwergencji. C. Wjcik proponuje pi dodatkowych warunkw uwzgldniajcych specyfik polskiej gospodarki. Dotycz one realnej stopy procentowej, realnego kursu walutowego, inflacji, regu fiskalnych i nadzoru bankowego. Czonek RPP Andrzej Bratkowski akcentuje znaczenie polityki fiskalnej jako poduszki bezpieczestwa i jedynego pozostajcego w gestii pastwa instrumentu po rezygnacji z autonomicznej polityki monetarnej. Jego zdaniem wejcie do strefy euro powinno nastpi przy dugu poniej 40% PKB, gdy taki poziom da pole manewru dla polityki fiskalnej. Kryzys pokaza, e dobre wykorzystanie automatycznych stabilizatorw moe oznacza gwatowny wzrost dugu publicznego w krtkim czasie, () niewtpliwie przy znacznie niszym dugu zyskujemy wiksze pole manewru dla polityki fiskalnej, jako substytutu polityki monetarnej. Przedstawiciel zarzdu NBP Andrzej Raczko podkrela z kolei, e do strefy euro naley przystpi dopiero wwczas, gdy upora si ona z obecn nieefektywnoci, a w interesie Polski jest jak najkrtsze przebywanie w korytarzu ERM2. Musimy wytrzyma co najmniej te 2 lata (), a bez dodatkowego mechanizmu wspierajcego, np. w postaci supa walutowego ze strony EBC, to bdzie bardzo trudno zrealizowa. Mao realistyczn i odwan, ale dla
P . K r a j e w s k i, K. P i a t, M. M a c k i e w i c z, Ocena wpywu cyklicznoci polityki fiskalnej na synchronizacj cyklu koniunkturalnego w Polsce i strefie euro, Materiay i Studia NBP z. 266/2012. 51 NBP chce uporzdkowa instrumentarium banku centralnego, Obserwator Finansowy 16.09.2013.
50

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

27

Marta Gtz

Polski niezwykle wan, koncepcj niewchodzenia do korytarza ERM2 przed przyjciem euro zaproponowa w kwietniu szef NBP Marek Belka: Polska powinna sygnalizowa, e wymg pobytu w mechanizmie kursowym ERM2 jest bardzo powan barier, ktra moe uniemoliwi przyjcie euro, dlatego naley cho prbowa ubiega si o zaproszenie do strefy euro bez obowizku spenienia kryterium kursowego. Z racji rozmiarw rynku walutowego (duy) wejcie do ERM2 jest bardzo niebezpieczne, gdy wystawia nas na rnego rodzaju spekulacje. Wedug C. Wjcika, Polska powinna zabiega o elastyczn, ale symetryczn interpretacj kryterium ERM2, czyli +/-15% (obecnie +15%, -2,5%; w jej ramach na kracach pasma NBP moe w przypadku koniecznej interwencji liczy na pomoc ECB, w rodku pasma musi dziaa sam) oraz ucilenie wartoci referencyjnej dla oceny inflacji (ktre wartoci z jakich krajw s brane pod uwag). Zaproszeni do debaty przez prezydenta Komorowskiego w kwietniu 2013 r. ekonomici, urzdnicy i przedstawiciele sektora prywatnego niemal jednogonie ocenili, e najwikszy problem stanowi bdzie kryterium fiskalne52. Stanisaw Gomuka, gwny ekonomista BCC uwaa, e najwikszym problemem jest deficyt budetowy, ktry w skali caego sektora mieci si w obszarze midzy 3% a 8% PKB53 i ktry de facto odpowiada za 80-90% caego problemu wejcia do strefy euro. Grzegorz Koodko uwaa za bezpieczny poziom deficytu w okolicach 2%, a dug publiczny 50% PKB, a A. Bratkowski, czonek RPP sugeruje maksymalnie 40% PKB jako minimum, do ktrego powinnimy dy. Andrzej Rzoca, take z RPP , w tym kontekcie traktuje za kluczow kontrol wzrostu wydatkw publicznych, ktra wymaga silnie umocowanej w prawie reguy wydatkowej spjnej ze zreformowanym paktem stabilnoci i wzrostu. Z kolei w opinii Rafaa Antczaka, czonka zarzdu Deloitte, reforma wydatkw w Polsce to nie tylko problem polityczny, ale take braku zdolnoci do pogbionej diagnozy na ile sektor publiczny w Polsce jest w ogle efektywny. Brakuje jednoznacznych opinii na temat wykorzystania rezerw, ktrymi zarzdza NBP (na koniec 2012 r. polski bank centralny mia rezerwy dewizowe warte ponad 82,5 mld euro). Cz ekonomistw (G. Koodko) uwaa, e przed wejciem Polski do strefy euro nawet poowa rezerw powinna zosta przeznaczona na spat zaduenia, potem ich utrzymywanie na tak wysokim poziomie nie bdzie ju konieczne w celu ewentualnej obrony kursu wasnej
M. Pielach, zob. http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/finanse-publiczne/bez-zmniejszenia-wydatkow-nie-ma-mowy-o-wejsciu-do-strefy-euro (5.04.2013). 53 Co wynika nie tylko z obecnego stanu koniunktury, ale powodowane jest przez dwa czynniki, wedug M. Belki zwikszajce deficyt budetowy w sposb strukturalny OFE o ok. 0,6% PKB i moliwo korzystania z funduszy europejskich o ok. 1% PKB.
52

28

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

waluty. Naley jednak pamita, e przed wejciem do strefy euro zoty trafi do mechanizmu ERM2, czyli bdzie musia by walut stabiln (kurs w ERM2 to dziesiciodniowa rednia ruchoma z dziennych fixingw)54. Tak stabilizacj mog zapewni wanie rezerwy walutowe. Obnienie poziomu rezerw w momencie, kiedy jestemy w ERM2, moe wic zmniejszy stabilno zotego. Z drugiej strony redukcja zaduenia zagranicznego przy wykorzystaniu rezerw walutowych NBP zmniejsza ryzyko makroekonomiczne kraju, co wzmocnioby stabilno naszej waluty w ERM2. Polska do przyjcia euro musi by lepiej przygotowana. Minister Jacek Rostowski sugeruje dodatkowe kryteria, uwzgldniajce np. poziom ratingu w porwnaniu do redniego w strefie euro, czy kryterium stopy bezrobocia zezwalajce na odchylenia o 2-3 pkt. proc. w stosunku do redniej stopy bezrobocia w strefie euro (liczonej wedug metodologii unijnej). Prezes NBP proponuje z kolei stworzenie lepszych instrumentw reagowania na sytuacje kryzysowe w zakresie poday pracy, opracowanie polityki imigracyjnej oraz analiz, jak oszczdnoci w gospodarce przeoy na kapita dugoterminowy i zmieni struktur wydatkw z biecych na inwestycyjne. Propozycje te mog sprawia wraenie inicjatyw szerszych reform. Generalnie rodowisko ekonomistw, znacznie bardziej sceptyczne i mniej entuzjastyczne wobec czonkostwa ni politycy, podpisuje si pod stwierdzeniem, zaczerpnitym z tytuu jednego z raportw, e euro jest dla orw (Euro for the Eagle). Posugiwa si nim mog kraje faktycznie do tego gotowe, majce gospodarki o zdrowych fundamentach. Polskie rodowisko naukowe postuluje konieczno przestrzegania wielu dodatkowych kryteriw (aby nie popeni bdw PIIGS i nie pozwoli np. na boom na rynku nieruchomoci), np. w zakresie poziomu bezrobocia czy relacji tradycyjnych wskanikw do poziomw obowizujcych w eurostrefie, a wic stopnia rzeczywistej zbienoci gospodarki polskiej i eurolandu. Akcentowana jest te potrzeba rewizji bilansu kosztw i korzyci, a te ostatnie z racji oglnowiatowych zmian ulegaj pewnej deprecjacji (spada znaczenie tradycyjnej wymiany i tym samym kwestia kosztw transakcyjnych, a nisze stopy sprzyjajce inwestycjom nie zawsze s
54

L. Kotecki: Nie moemy wej do ERM II bez zmienionej konstytucji lub pewnoci, e gdy bdziemy w ERM II uda si j zmieni. Inaczej bdzie to obarczone ogromnym ryzykiem. Jeli okazaoby si, e s kopoty ze zmian ustawy zasadniczej, to kurs zotego w korytarzu walutowym byby naraony na silne wahania. Po drugie, co si stanie, jeli po dwch latach pobytu w ERM II nie udaoby si zmieni konstytucji i do stefy euro nie weszlibymy. To mogoby okaza si puapk, do tego bardzo kosztown, w ktrej si zatrzaniemy. Zostaniemy w sytuacji zawieszenia, jeszcze nie mamy euro, ale zoty ju nie jest elastyczny, bo dziaa w rygorach korytarza walutowego. Dlatego naszym zaoeniem zawsze byo by w nim maksimum dwa lata, czyli minimum tego, co wymaga Bruksela, za: Europa nam nie odjedzie, www.gazetaprawna.pl (25.02.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

29

Marta Gtz

lepsze dla gospodarki (vide nieefektywne inwestycje w sektorze mieszkaniowym w Hiszpanii). Podsumowujc, o ile politycy i przedsibiorcy s za szybkim przyjciem wsplnej waluty, ekonomici i naukowcy wykazuj daleko posunit ostrono. Ale czy mona pozosta znaczcym czonkiem Unii Europejskiej, jeeli si zaoy, e bdzie si w nieskoczono poza stref euro55. Nie naley spieszy si z przystpieniem do strefy euro, lecz rozpocz systematyczne, kompleksowe przygotowania do przyjcia wsplnej waluty w rednim okresie ocenia szef Wydziau Integracji Europejskiej w NBP Tomasz Ciszak56. Przygotowania powinny mie na celu spenienie zarwno nominalnych kryteriw konwergencji, jak i konwergencji realnej, tak aby PKB Polski per capita wynis w 2020 r. ok. 80-85% redniego PKB UE. W styczniu 2013 r. szacowano j na 65% redniej UE, co pozwala przypuszcza, e za 20-30 lat dogonimy Europ. Przygotowania musz te dotyczy kwestii prawnych, przede wszystkim zmiany konstytucji. Ze wzgldu na trudnoci ze zdobyciem niezbdnej wikszoci w Sejmie, by wprowadzi euro, premier pod koniec marca opowiedzia si za pomysem wprowadzenia do konstytucji zapisw, i o przystpieniu do strefy zadecyduje referendum (uzyskanie zgody na tak zmian jest atwiejsze). Uywajc obrazowych porwna, Polska nie moe sobie pozwoli na krtkotrwae zorientowanie tylko na uzyskanie zgody na akcesj poprzez samo spenianie kryteriw, czyli jak to ujmuje wiceprezes banku Wgier syndrom boksera57. Faktycznie liczy si powinna realna konwergencja, a zatem tzw. wizka ksztatowania si podstawowych kategorii ekonomicznych nie moe si zanadto rozchodzi. Syntetycznym wskanikiem rzeczywistej gotowoci gospodarki kraju do przyjcia wsplnej waluty moe by tzw. test Browna, czyli nieformalny zestaw piciu kwestii, jakie podobno przesdziy w 1997 r. o nieangaowaniu si Wielkiej Brytanii w integracj ze stref euro. Z przeprowadzonej wrd prominentnych polskich ekonomistw58 przez dziennik Forsal ankiety wynika w zasadzie, e Polska jest sabo przygotowana do czonkostwa. Po pierwsze,
Minister J. Rostowski. Strefa euro: pocig odjedzie w 2020, Rzeczpospolita 8.01.2013. 57 Dos. Chodzi o to, e czasem bokser musi wystpi w wadze innej ni jego wasna. Wie, e musi przybra na wadze na moment waenia. Dlatego wypija np. duo wody, ktr wydala ju po zejciu z wagi. Jego waga, gdy jest na ringu, nie ma ju znaczenia. Tak okrela si zachowanie krajw, ktre musz przej ocen, by wej do strefy euro syndromem boksera , T. C i s z a k, Do strefy euro nie da si wej szybko, Obserwator Finansowy 18.03.2013. 58 Udzia w ankiecie wzili: Stanisaw Gomuka, Witold Orowski, Stanisaw Kluza, Jakub Borowski i Ryszard Petru. Z ich odpowiedzi jasno wynika: nie jestemy gotowi na euro, zob. Czy Polska powinna przyj euro? Test metod angielsk, Forsal 22.04.2013.
55 56

30

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

cykle koniunkturalne i struktury gospodarcze Polski i pastw UGW s w ocenie ankietowanych raczej na tyle kompatybilne, aby gospodarki polska i obecnych czonkw strefy mogy funkcjonowa bez zakce, przy ujednoliconych stopach procentowych. Po drugie, gospodarka Polski charakteryzuje si niestety zbyt ma elastycznoci (udzia tzw. wydatkw sztywnych, rynek pracy), aby sprosta ewentualnym wpywom destabilizacyjnym, jakie mog si pojawi wraz z asymetrycznymi szokami. Po trzecie, wydaje si, e przystpienie do strefy euro stworzy lepsze warunki do podejmowania dugookresowych decyzji dotyczcych inwestowania w Polsce, ale przypadek przegrzania gospodarek PIIGS nie moe by ignorowany. Po czwarte, niejednoznacznie wypada ocena ewentualnych skutkw, jakie bdzie miao przystpienie Polski do strefy euro dla konkurencyjnoci naszego sektora usug finansowych, cho to kwestia z punktu widzenia udziau tej gazi gospodarki dla Polski o nieduym znaczeniu, a waniejsz wydaje si waciwy nadzr i fundamenty makroekonomiczne. Po pite wreszcie, raczej pozytywnie wypada ocena wpywu czonkostwa w strefie na szybszy wzrost gospodarczy i zwikszenie zatrudnienia. Wydaje si, e wrd polskich ekonomistw panuje konsensus co do tego, e po pierwsze, przystpienie do strefy wymaga spenienia znacznie wicej ni tylko kryteriw z Maastricht w tym funkcjonowania odpowiedniego nadzoru makro (kwestia doprecyzowania zakresu obowizkw KNF i NBP) oraz elastycznych rynkw pracy i produktw (sdy), a po drugie obecno w eurostrefie musi by oceniania w kategoriach dugoterminowych, tj. zdolnoci do osigania korzyci, wzrostu gospodarczego itp. w dugim okresie, co jest lekcj wycignit z przypadku PIIGS. Rozwizania oprcz kwestii ekonomicznych, tak w zakresie nominalnej konwergencji, jak i zmian strukturalnych (zmniejszenie relacji dugu publicznego do PKB, deficyt na poziomie celu redniookresowego, czyli 1% PKB, uelastycznianie rynku pracy, na co zwraca uwag KE, wskazujc m.in. na tzw. umowy mieciowe) i politycznych (zmiana konstytucji), wymagaj te sprawy czysto techniczne. Dlatego w opinii L. Koteckiego, Polska bdzie gotowa do przyjcia euro najwczeniej w 2016 r.59 Dla Polski cenne powinny by dowiadczenia krajw regionu. Pierwszym postkomunistycznym krajem, ktry przyj wspln walut w 2007 r., bya Sowenia. We wszystkich pastwach regionu, ktre wprowadziy euro, nieuzasadnione okazay si obawy o wzrost inflacji. Jak pokazuje przykad Sowenii, do dzi znajdujcej si w recesji, wikszym problemem okaza si mog niedopasowania strukturalne. Sowacja przyja euro w 2009 r. przy wysokim nie59

DGP 25.02.2013, wywiad z L. Koteckim, gwnym ekonomist Ministerstwa Finansw.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

31

Marta Gtz

korzystnym kursie korony, ale przeprowadzone reformy pozwoliy odbudowa konkurencyjno, a samo euro okazao si tarcz, ktra ochronia kraj przed gwatownymi wahaniami kursu waluty, od ktrych ucierpiay inne kraje Europy rodkowej pod koniec 2008. Estonia wesza do strefy euro w 2011 r., doprowadzajc do finau swoj wieloletni polityk zwizania kursu korony ze wspln walut. Reim izby walutowej oznacza, e i tak nie prowadzia ona wasnej polityki pieninej. Cho take bugarski lew powizany jest z euro sztywnym kursem, kraj nie zamierza w najbliszej przyszoci przystpowa do eurostrefy. Patrzc jednak wycznie przez pryzmat ekonomii, dla Polski najbardziej pouczajce s rozbiene dowiadczenia Sowacji i Sowenii, uwaa Peter A. Montalto z banku Nomura, akcentujc znaczenie nie tylko kursu wymiany w momencie przystpowania, ale przede wszystkim podobiestwo strukturalne gospodarki. Dobrze byoby, eby dyskusja nad przystpieniem Polski do eurolandu miaa merytoryczny charakter. Biorc pod uwag, e liczba czonkw UE nie nalecych do strefy euro systematycznie spada, a formua funkcjonowania Wielkiej Brytanii w UE moe ulec zmianie w latach 2015-2019, warto przygotowa w Polsce raport na wzr szwedzkiego raportu Calmforsa, podejmujcy w sposb kompleksowy kwestie kosztw i korzyci pyncych z przyjcia euro60. Dokument taki mgby take przyczyni si do poprawy jakoci obecnej debaty. Na razie jednak w eurostrefie jest zbyt wiele niewiadomych, a zdania ekonomistw s podzielone. Coraz wyraniejszy jest jednak gos o potrzebie faktycznego dugotrwaego osignicia kryteriw konwergencji, w tym zwaszcza konwergencji realnej, czyli dopasowania szeroko rozumianej struktury gospodarki Polski do tej strefy euro pod wzgldem demografii, imigracji, rolnictwa, skonnoci do oszczdzania czy poziomu innowacji. Nie wystarczy, ot tak po prostu, obniy deficyt budetowy, inflacj, stopy procentowe i ju.Gospodarka musi by wczeniej odpowiednio przygotowana strukturalnie, ponadto warunkiem osignicia stabilnoci jest te uzyskanie wyszego poziomu PKB na gow mieszkaca61. Podsumowujc, polscy ekonomici podkrelaj potrzeb rozszerzenia listy tradycyjnych kryteriw konwergencji, postuluj modyfikacj istniejcych (ERM2), a take widz konieczno doprecyzowania wartoci referencyjnych branych pod uwag przy ocenie krajw62.
P . T o k a r s k i, E. W i k l u n d, Dziesi lat po szwedzkim nej dla euro: wnioski dla Polski, Biuletyn PISM nr 78 (1054), 29.07.2013. 61 Belka: Polska skorzysta na wejciu do strefy euro, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Belka-niedam-sie-namowic-na-wskazywanie-dat-wejscia-do-eurostrefy-2760192.html (14.02.2013). 62 Por. R. V e t t e r, Polen und der (fehlende) EU-Diskurs, Deutsches-Polen Institute. Polen Analyse Nr. 130, 3.09.2013, s. 4.
60

32

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

akcentuje zasadno uczestnictwa w nowo tworzonej architekturze unijnej, cho nie bez zastrzee...
Europejski system zarzdzania tworz rnorodne normy prawne i instytucje63. W niektrych z nich Polska uczestniczy od pocztku, w innych stara si uzyska miejsce i prawo gosu. Wola przyjcia euro oznacza, e obowizuj nas okrelone procedury podlegamy ocenom w ramach procedur nadmiernego deficytu i nadmiernej nierwnowagi, koordynujemy z KE plany i programy wedug harmonogramu Europejskiego Semestru. Jednoczenie Warszawa stara si wsptworzy nowe struktury unijne/strefy euro, jeli to moliwe, lub co najmniej zapobiega marginalizacji naszego kraju, gdy inni prowadz prace w tym zakresie. Polska uczestniczy w Europejskim Semestrze, co oznacza okresowe konsultacje i koordynacje, za ktre odpowiada Ministerstwo Gospodarki. Zobowizana jest do systematycznego przedkadania KE aktualizacji programu konwergencji i programu reform. Przekazane uwagi i wytyczne KE/RUE powinny by dalej uwzgldnianie w planach budetowych krajw czonkowskich, tak aby usprawni koordynacj wewntrz UE. Wskazwki uzyskane przez stron Polsk w tej procedurze obejmoway midzy innymi dziaania w obrbie rynku pracy aktywizacja kobiet czy zatrudnienie dla osb modych. Najnowsza aktualizacja Programu Konwergencji, ktr Polska przesaa w kwietniu do Brukseli64, zakada w 2014 r. wzrost PKB na poziomie 2,5%, obnienie deficytu sektora finansw publicznych do 3,3% PKB, a relacj dugu publicznego do PKB wyznaczan wedug metody unijnej na 55,7%. Wedug aktualizacji Programu Konwergencji do 2016 r. wcznie oczekiwane jest utrzymanie si tendencji do umacniania kursu zotego. Dokument przewiduje take, e inflacja bdzie pozostawa na niskim poziomie, co powinno znale odzwierciedlenie w polityce monetarnej. W 2014 r. wzrost cen towarw i usug konsumpcyjnych ma wynie 2,4%, by w latach 2015-2016 ustabilizowa si na poziomie 2,5%. Deficyt na rachunku biecym bilansu patniczego bdzie si pogbia i wyniesie odpowiednio 3,3% w 2014 r., 3,9% w 2015 r. oraz 4,5% w 2016 r. Resort finansw oczekuje, e w horyzoncie prognozy, czyli do 2016 r., deficyt ten bdzie w wikszoci finansowany napywem kapitau dugookresowego, tj.
Eksperci wyraaj wtpliwoci, czy nowa architektura, w tym Pakt Fiskalny faktycznie rozwizuj problemy koordynacji wewntrz strefy euro, por. J. M o r t e n s e n, The EUs Economic Policy Architecture after the Ratification of the Fiscal Treaty, CASE Network E-briefs No. 02/2013, http://www.case-research.eu/sites/default/files/publications/2013_02_J.Mortensen.pdf. 64 http://wyborcza.biz/Waluty/1,111132,13825099,Rzad__W_2014_r__wzrost_PKB_nam_przyspieszy__deficyt.html#ixzz2Rq3W3L6f (29.04.2013).
63

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

33

Marta Gtz

zagranicznymi inwestycjami bezporednimi i rodkami klasyfikowanymi na rachunku kapitaowym, gwnie europejskimi funduszami strukturalnymi (co wydaje si sytuacj korzystniejsz w porwnaniu z finansowaniem kapitaem krtkoterminowym). Zgodnie z wytycznymi Rady UE zamiarem rzdu s dziaania majce na celu aktywizacj na rynku pracy, popraw zarzdzania aktywami Skarbu Pastwa oraz procesu prywatyzacji i zapewnienie korzystniejszych warunkw dla prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Najnowsze zalecenia pod adresem Polski formuowane przez Rad ECOFIN w ramach Semestru Europejskiego (country-specific recommendations), ktrych wdroenie przyczynia si bdzie do realizacji celw strategii Europa 2020, dotycz65 m.in.: dalszych wysikw na rzecz konsolidacji fiskalnej; dziaa poprawiajcych sytuacj osb modych na rynku pracy; dziaa wspierajcych zwikszanie udziau kobiet na rynku pracy, zwaszcza poprzez inwestowanie w system opieki nad dziemi; zmian w systemach emerytalnych i dziaa zwikszajcych szanse na zatrudnienie osb starszych; dalszych dziaa sucych zapewnieniu sprzyjajcego innowacjom otoczenia biznesu; wprowadzenia deregulacji zawodw; ograniczenia obcie administracyjnych; realizacji inwestycji infrastrukturalnych w dziedzinie energetyki, transportu kolejowego, dostpu do szerokopasmowego Internetu, gospodarki odpadami oraz gospodarki wodnej. Postpy z wdraania tych zalece maj by przedstawione w przyszorocznej aktualizacji Krajowego Programu Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020 i Programie Konwergencji. Wielu ekonomistw niepokoi jednak nadmierny i nieuzasadniony optymizm strony polskiej: Prognozy Ministerstwa Finansw oraz Komisji Europejskiej wskazuj, e coraz bardziej rnimy si w ocenie perspektyw rozwojowych Polski66. Ministerstwo w swych optymistycznych ocenach utrzymuje, e tempo wzrostu PKB Polski bdzie wysze ni u naszych zachodnich ssiadw czy rednia w UE; jest to zaoenie suszne, z tym e rnica ta systematycznie maleje. Krytykowany jest take brak pomysu na pobudzenie wzrostu, a jedynie mechaniczne uzalenianie tempa rozwoju polskiej gospodarki od tego, co dzieje si w Europie. Padaj nawet opinie, e ten optymizm wynika z faktu, e Program Konwergencji (i jego aktualizacje) traktowany jest jako dokument nie tylko prognostyczny, ale rwnie propagandowy. Nie mona jednak nie dostrzega wysikw majcych na celu popraw bilansu strukturalnego oraz zapowiadanych reform podniesienie stawki podatku akcyzowego na papierosy,
65 66

Nowe zalecenia Rady UE dla Polski, http://www.mg.gov.pl/node/18884 (12.08.2013). W . G a d o m s k i, Wolniejszy wzrost gospodarczy pogarsza stan finansw Polski, Obserwator Finansowy 8.05.2013.

34

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

objcie akcyz gazu ziemnego do celw opaowych, podniesienie stawki VAT do 23% na wyroby sztuki ludowej oraz rkodziea ludowego i artystycznego, zmiany w zakresie moliwoci odliczania podatku naliczonego przy zakupie samochodw z tzw. kratk, brak waloryzacji progw przy podatku dochodowym, ograniczenie ulgi w PIT z tytuu uytkowania Internetu. Rzd planuje te wzrost wydatkw w tempie rwnym inflacji poprzez utrzymanie reguy wydatkowej i nieprzyjmowanie projektw zwikszajcych deficyt67, a take zamroenie wynagrodze w podsektorze centralnym i podsektorze ubezpiecze spoecznych. Dug liczony wedug metodologii unijnej ESA 95 ju dawno przekroczy prg 55% PKB przewidziany konstytucj, jednak dla wdraania odpowiednich mechanizmw liczy si przekroczenie progu wyznaczonego wedug metodologii krajowej68. Gdyby do tego doszo, wprowadzenie przewidzianych ustaw dziaa zakaz wzrostu wynagrodze, cenowa waloryzacja rent i emerytur przypominaoby politycznie amerykaski klif fiskalny. Dziaanie pierwszego z progw na poziomie 50% PKB zostao zawieszone (dos. zwolniono hamulec dugu) w poowie 2013 r. w zwizku z koniecznoci nowelizacji budetu i zwikszeniem deficytu o 16 mld zotych (antycykliczne posunicie zapobiegajce dalszemu sabniciu gospodarki)69. Polska jako sygnatariusz Szeciopaku objta jest procedur wczesnego ostrzegania i ewentualnych rekomendacji, czyli ramieniem prewencyjnym i korekcyjnym Procedury Nierwnowagi Makroekonomicznej (MIP). Ostatnie oceny w ramach tablicy wynikw MIP, mimo przekroczenia progw, nie uzasadniaj objcia Polski cilejszym monitoringiem. Polska przekracza jedynie dozwolone progi w zakresie sytuacji zewntrznej, a wic pozycji inwestycyjnej netto oraz zmian deficytu na rachunku obrotw biecych. Zastrzee nie budz za to inne wskaniki dotyczce konkurencyjnoci, a wic ksztatowania si jednostkowych pac, realnego kursu wymiany czy sytuacji wewntrznej zaduenia prywatnego czy publicznego, a take stopy bezrobocia. Jednoczenie te lekko przekroczone wartoci wskanikw wyszy deficyt obrotw
Por. przyp. 53 moliwo zawieszenia tej reguy w obliczu koniecznoci nowelizacji budetu. Krajowa metodologia liczenia dugu publicznego z roku na rok coraz wyraniej odbiega od metodologii ESA 95. W 2012 r. rnica midzy obu metodologiami wyniosa 2,9 pkt. proc. 69 Decyzja ta spotkaa si raczej ze zrozumieniem wrd ekonomistw, nie wyraano obaw nawet o moliwo zawieszania tzw. kotwicy dugu, zakadajcej wzrost wydatkw elastycznych o 1 pkt proc. powyej inflacji. Zdaniem ekspertw skala ubytkw w dochodach zmusza do dziaania i stanowi mniejsze zo wobec alternatywy kreatywnej ksigowoci i upychania dugu w rnego rodzaju funduszach itp. Std decyzja o zwikszeniu deficytu o 16 mld z i zaoszczdzaniu pozostaych 8 mld. Oczywicie krok ten wyduy i utrudni zabiegi o zaprzestanie obejmowania Polski procedur nadmiernego deficytu przez Komisj Europejsk, zob. Nowelizacja budetu 2013: Polska moe mie najwysz kwot deficytu w historii, Forsal 17.07.2013; A. C i e l a k-W r b l e w s k a, Rzd zwalnia hamulec dla dugu, Rzeczpospolita 17.07.2013.
67 68

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

35

Marta Gtz

biecych, nisza pozycja inwestycyjna netto, skala deprecjacji waluty czy skala zmian w zakresie prywatnego dugu tumaczone s na nasz korzy. Uwag w tym kontekcie naley zwrci na negatywne oceny Penomocnika Rzdu ds. Wprowadzenia Euro w Polsce dotyczce przyszych ocen w ramach MIP po wprowadzeniu euro, ktre mogyby stawia nas w bardzo niekorzystnej sytuacji. Progi s bowiem bardziej restrykcyjne dla czonkw UGW, a Polska, cho musi jeszcze dogania, nie bdzie moga mie wyszych wartoci realnego efektywnego kursu wymiany (REEF) czy wzrostu jednostkowego kosztu pracy (ULC). MIP monitoruje nierwnowagi, ale ich prardem wydaje si wadliwa, tj. nie dostosowana do potrzeb gospodarek poszczeglnych krajw, polityka EBC70. Polska od lat podlega monitoringowi pod ktem speniania kryteriw fiskalnych w ramach Procedury Nadmiernych Nierwnowag przewidzianej Paktem Stabilnoci i Wzrostu. Zajmuje si tym Ministerstwo Finansw. Wyczenie spod procedury, o ktre zabiega Polska, a ktre jest warunkiem dla przyjcia euro, daoby pole manewru np. do obnienia VAT71. Niestety, po wiosennej prognozie KE z 2013 r., zakadajcej deficyt w okolicach 4%, nie ma na to szans w najbliszym czasie. Wedug zapowiedzi Ministerstwa Finansw, po zaprzestaniu obejmowania Polski procedur nadmiernego deficytu, chce ono wprowadzi trwa stabilizujc regu wydatkow, ktra zastpiaby dotychczas obowizujc tymczasow regu. Ma ona przyczyni si do ustabilizowania wyniku sektora instytucji rzdowych i samorzdowych w rednim okresie na poziomie -1% PKB (redniookresowy cel budetowy Polski MTO). Jak zapisano w aktualizacji Programu Konwergencji, nowa regua wydatkowa oznacza, e dynamika limitu wydatkw, powizana z PKB, bdzie stanowia iloczyn czci realnej (redniookresowe realne tempo wzrostu PKB) oraz czci nominalnej (np. prognozowana inflacja)72. W szczeglnych sytuacjach, gdy przekroczony jest konstytucyjny prg dugu 55% lub wynikajcy z podlegania Procedurze Nadmiernego Deficytu, limit wzrostu wydatkw mgby by zwikszony do 2%.

Majca na celu utrzymanie niskiej inflacji w caym obszarze, a odwoujca si do dwch filarw poziomu cen oraz wartoci agregatu M3. 71 (...) zachowanie procedury EDP ley w interesie ministra finansw. Zgodnie z ustaw o finansach publicznych, dopki procedura obowizuje, rzd nie powinien przedstawia ustaw powodujcych wzrost deficytu. Dziki EDP minister finansw ma silniejsz pozycj przetargow wobec innych ministrw oraz Sejmu i Senatu, za: Obserwator Finanasowy 8.05.2013. 72 W . G a d o m s k i, Wolniejszy wzrost gospodarczy pogarsza stan finansw Polski, Obserwator Finansowy 8.05.2013.
70

36

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Schemat 1 Najwaniejsze zasady nowej reguy wydatkowej Regua stabilizujca / antycykliczne mechanizmy 1% PKB redniookresowy cel budetowy (MTO) Deficyt strukturalny (nie nominalny, ten maksymalnie 3%PKB) Sektor publiczny rzdowy i samorzdowy (gwarancje konstytucyjne) Odniesienie do redniookresowego tempa zmian PKB (osiem lat) = dane z okresu: t-6, t, t+1

Chwalony przez cz rodowisk projekt nowej regulacji jest jednak, w opinii wielu ekonomistw, prb obejcia ryzyka przekroczenia progu ostronociowego dugu 55% PKB, co w roku wyborczym zmuszaoby rzdzcych do podjcia niepopularnych decyzji. Niepokj wzbudza zwaszcza fakt, e wprowadzenie nowej reguy wizaoby si z likwidacj pierwszego progu ostronociowego 50% PKB, co jak si okazao, nastpio w poowie 2013 r. w zwizku z nowelizacj budetu. Ostatecznie powodzenie tej reguy zalee bdzie od wiarygodnoci i konsekwencji jej stosowania zamiast dokonywania doranych zmian w zalenoci od biecej sytuacji73. Strona polska, starajc si zapobiega powstawaniu Europy dwch prdkoci, zgasza akces do nowo tworzonych instytucji unijnych, podpisujc zwizane z tym umowy. Przykadem takich dziaa moe by ratyfikacja Paktu Fiskalnego, oficjalnie Traktatu o stabilnoci, zarzdzaniu i koordynacji74, stanowicego zaostrzenie postanowie zawartych w Pakcie Stabilnoci i Wzrostu. Przewiduje on tzw. zot regu, wedug ktrej roczny deficyt strukturalny nie moe przekroczy 0,5% nominalnego PKB. Kraje bd zobowizane implementowa j do prawa narodowego, najlepiej konstytucji. Komisja Europejska bdzie kontrolowa wprowadzanie nowych zasad fiskalnych, a Trybuna Sprawiedliwoci UE (TSUE) ma orzeka kary finansowe dla pastw, ktre nie wdro reguy wydatkowej. Kary w wysokoci do 0,1% PKB kraju zasil przyszy fundusz ratunkowy ESM. Pakt przewiduje spotkania szefw rzdw strefy euro dwa
Niejednoznacznie oceniana jest propozycja z sierpnia 2013 r. dajca NBP moliwo bezporedniego skupu obligacji pastwowych, przez jednych traktowana jako jedynie techniczne uregulowanie skupu poza cyklicznymi operacjami otwartego rynku, przez innych jako faktyczny dodruk pienidza, por. P . M a c i e j e w i c z, Bank centralny dostanie nowe narzdzia do walki z kryzysem, http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,14473848,Bank_centralny_dostanie_nowe_narzedzia_do_walki_z.html#ixzz2cgQEVbjdhttp://wyborcza.biz/biznes/1,100896,14473848,Bank_ centralny_dostanie_nowe_narzedzia_do_walki_z.html (21.08.2013). 74 Rada Europejska Konkluzje, Bruksela, 1-2 marca 2012 r., http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=DOC/12/4&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en.
73

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

37

Marta Gtz

razy do roku. Dla jego wejcia w ycie wymagana jest w cigu 5 lat ratyfikacja przez co najmniej 12 krajw (z czasem ma sta si czci prawa europejskiego, co wynika z tzw. klauzuli zachodzcego soca). Przystpienie do Paktu jest warunkiem koniecznym ubiegania si o pomoc z mechanizmu ratunkowego ESM. Ekonomici s jednak sceptyczni wobec wielu jego zapisw. Wtpliwe wydaje si skadanie skarg, poniewa tylko kraje czonkowskie mog je wnosi (kto si odway?). Zastrzeenia budzi sama definicja deficytu strukturalnego. Natomiast rozstrzyganie sporw przez TSUE, jak wskazuje praktyka, wymaga bardzo duo czasu. W wtpliwo podawana jest te sensowno kar pieninych dla krajw ju przeywajcych trudnoci fiskalne. Dla Polski jako kraju pre-ins przystpienie do Paktu ma charakter treningowy, gdy obowizuje on w peni jedynie czonkw strefy. Szerzej, w kontekcie konserwatyzmu fiskalnego warto zauway, e wrd ekonomistw polskich nie brak przeciwnikw polityki cicia wydatkw, ktrzy w doktrynie oywienia przez zaciskanie (expansionary fiscal contraction) widz jedynie grob pogbienia kryzysu, a w programach konsolidacji upatruj wyzwalacza dla spirali deflacyjno-recesyjnej75. L. Balcerowicz uwaa, e konstytucyjne ograniczenie dugu publicznego w stosunku do PKB i inne regulacje fiskalne s niezbdne. Inicjatywy zapobiegajce kryzysom fiskalno-finansowym wprowadzone w UE, takie jak Semestr Europejski, Pakt Fiskalny czy Szeciopak, id w dobrym kierunku, ale pamita naley, e rozstrzygajca dla skutecznoci tych postanowie jest wola polityczna ich przestrzegania76. Pakt Fiskalny oraz ratyfikowany przez Polsk Pakt Euro Plus krytykowane s przez opozycj jako wyraz zrzekania si czci suwerennoci czy rezygnacji z konkurencyjnoci, dokument wtpliwy pod wzgldem prawnym i prowadzcy do dezintegracji UE. Abstrahujc od jakoci prawnej tych porozumie, trudno nie odnie wraenia, e polskie w nich uczestnictwo odzwierciedla intensywne denia majce na celu niedopuszczenie do marginalizacji Polski w procesach decyzyjnych przeksztacajcej si UE. rodowiska prorzdowe akcentuj dobrowolny charakter tych porozumie i fakt, e bd one obowizywa dopiero wraz z zamian zotego na euro (w przypadku Paktu Fiskalnego), oraz rzeczywiste spenianie wielu z tych zapisw przez Polsk de facto ju wczeniej (w przypadku Paktu Euro Plus wyduenie wieku emerytalnego, prg dugu itp.). Polska wyraa gotowo uczestnictwa w tworzonej unii bankowej. Jednak budzi ona kontrowersje nawet wrd obecnych czonkw strefy. Dla pastw
K. a s k i, J. O s i a t y s k i, Konsolidacja finansw publicznych a kryzys strefy euro, Ekonomista nr 1/2013, s. 9. 76 L. B a l c e r o w i c z, O zapobieganiu kryzysom w strefie euro..., s. 145-154.
75

38

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

pre-ins oznacza to dodatkowe wtpliwoci co do prawa gosu w Radzie EBC czy dostpu (lub jego braku) do rodkw ESM itp. Na razie unia bankowa przechodzi przez etap testowy, a jak si sprawdzi, pozostaje kwesti czasu. Opinie co do zasadnoci wstpowanie do niej s jednak podzielone. Za czonkostwem w unii bankowej przemawia fakt, e jej pierwszy filar w formie SSM (Single Supervisory Mechanism) i tak funkcjonowaby w Polsce z racji dominacji bankw zagranicznych w naszym kraju77. Zatem wiadome przystpienie do unii bankowej dawaoby Polsce szanse penoprawnego decydowania i uczestniczenia w myl zasady nic o nas bez nas. Zalet byoby te uproszczenie procedur nadzorczych, atwo komunikowania si z jednym podmiotem SSM, zlokalizowanym we Frankfurcie n.M. Na niekorzy natomiast przemawia fakt, e jest to jednak forma unii politycznej, a podjte w jej ramach decyzje nie zawsze musz odpowiada naszym potrzebom. Poddanie si wsplnemu nadzorowi moe nie ze sob konsekwencje pienine. Decyzja nadzorcy moe bowiem oznacza konieczno np. odpowiedniej rekapitalizacji czy restrukturyzacji banku. Kraje nalece do strefy euro bd w takiej sytuacji miay do dyspozycji rodki ESM, a co w takiej sytuacji zrobi Polska? Std propozycja autorstwa midzy innymi europosanki D. Hbner utworzenia ze skadek pastw czonkowskich czego na wzr funduszu ubezpieczajcego na wypadek takiej koniecznoci. W kwietniu 2013 r. Europarlament zaproponowa, by krajom spoza strefy euro umoliwi uzyskanie pomocy finansowej UE na dokapitalizowanie zagroonych bankructwem bankw. Polska wyrazia gotowo przystpienia do unii bankowej i pierwszego jej filaru SSM, ale chciaaby te mc korzysta ze wsparcia z funduszu ratunkowego dla eurolandu EMS. Wedug propozycji Europarlamentu pastwa takie jak Polska mogyby korzysta z poyczek na rekapitalizacj swoich bankw tak jak czonkowie strefy wsplnej waluty jednak musiayby wwczas wpaca skadki do EMS, ale tylko na cz przeznaczon na dokapitalizowanie bankw. Polska wedug tego pomysu uczestniczy miaaby tylko w jednym z instrumentw ESM dotyczcym pomocy na rekapitalizacj bankw. W opinii prounijnego instytutu Bruegla, krajom spoza eurostrefy opaca si, mimo obiektywnych niejasnoci co do przyszego ksztatu caej unii bankowej
77

SSM obejmie nadzorem transgraniczne grupy bankowe, a wic sprawowa bdzie skonsolidowany nadzr nad grupami bdcymi wacicielami polskich bankw. Wedug szacunkw Fitch, jeli nawet Polska nie przystpi do SSM, to porednio bdzie on nadzorowa okoo 55-60% aktyww polskiego sektora bankowego. Przedstawiciele rzdu zapowiadaj, i Polska podejmie decyzj o przystpieniu do SSM na zasadzie bliskiej wsppracy (co moliwe jest przed wejciem do strefy euro) w sytuacji, gdy bdzie znany ksztat wszystkich filarw unii bankowej, co oznacza jeszcze system uporzdkowanej likwidacji i upadoci bankw (resolution) oraz gwarancji depozytw, za: Obserwator Finansowy 16.09.2013.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

39

Marta Gtz

i mechanizmw dzielenia kosztw, przystpi do SSM78. Jednolity nadzr, zgodnie z zaoeniami i przyjtymi zapisami, daje takim pastwom sporo przywilejw (dostp do informacji, lepszy nadzr nad transgranicznymi bankami, prawo gosu na rwni z czonkami strefy euro), przewiduje ewentualn opcj wyjcia, a wic rezygnacji z podlegania nadzorowi, pozwala na zastosowanie w razie koniecznoci silniejszych narzdzi nadzorczych (makronadzr) i jednoczenie przypuszczalnie zwiksza atrakcyjno dla dziaalnoci grup bankowych (cho ta wynika gwnie z perspektyw wzrostu i rentownoci dziaania na danym rynku, a nie faktu czonkostwa kraju w SSM). Wedug Pawa widlickiego z think tanku OpenEurope, przystpujc pochopnie do europejskiej unii bankowej, Polska niczego nie zyska (szacunki dotyczce kosztw ratowania bankw byoby dla polskiego budetu bardzo wysokie). Przy skadce liczonej wedug klucza kapitaowego EBC, czyli wedug udziau pastwa w cznym PKB i cznej liczbie ludnoci, przy likwidacji 25 najwikszych bankw europejskich najbardziej trac Niemcy, a zaraz po nich Polska79. Poza tym, w opinii Biura Analiz Sejmowych, unia bankowa w proponowanym ksztacie nie przyniesie wymiernych korzyci dla Polski, ktra ma obecnie stosunkowo dobrze zorganizowany nadzr bankowy, niewielkie aktywa bankowe w relacji do PKB oraz dug publiczny poniej 60% PKB. Analizy Winners of a European banking union autorstwa Dirka Schoenmakera i Arjena Siegmanna potwierdzaj, e efekt netto z utworzenia unii bankowej, czyli rnica midzy korzyciami (poprawa efektywnoci w momencie rekapitalizacji i likwidacji bankw) i kosztami (proporcjonalne do liczby ludnoci i PKB kraju) czyni uczestnictwo Polski w funduszu rekapitalizacji drugim filarze unii bankowej (SRM) nieopacalnym80.

Z. D a r v a s , G. B. W o l f f, Should non-euro area countries join the single supervisory mechanism? Bruegel Policy Contribution 2013/06. 79 Pomoc przy ratowaniu bankw to warunek wejcia do unii bankowej, Obserwator Finansowy 24.04.2013. 80 D. S c h o e n m a k e r, A. S i e g m a n n, Winners of a European banking union, http://www. voxeu.org/article/winners-european-banking-union (27.02.2013).
78

40

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Rycina 3 Efekt netto (korzyci minus koszty) przystpienia do unii bankowej dla pastw spoza eurolandu

rdo: D. S c h o e n m a k e r, A. S i e g m a n n, Winners of a European banking union, http://www.voxeu. org/article/winners-european-banking-union (27.02.2013).

Podejcie bazujce na kluczu wedug udziau kraju w PKB czy ludnoci caego ugrupowania jest dla Polski faktycznie niekorzystne. Nie ma jednak adnego uzasadnienia, aby wydatki poszczeglnych czonkw Unii Bankowej na resolution fund lub federalny fundusz gwarantowania depozytw byy naliczane wedug klucza kapitaowego. Eksperci wskazuj jednak na moliwe alternatywy. Przykadowo ciar ewentualnego ratowania bankw mgby by uzaleniony od wartoci aktyww lub zyskw banku. KE uwaa, e wkad w finansowanie funduszu moe zalee od wysokoci zobowiza danej instytucji, wysokoci aktyww lub wysokoci jej zyskw. Jak zauwaa prof. Leszek Pawowicz, dyrektor Gdaskiej Akademii Bankowej i wiceprezes zarzdu Instytutu Bada nad Gospodark Rynkow, aktywa polskich bankw stanowi 0,73% aktyww sektora bankowego UE, a udzia Polski obliczony wedug klucza kapitaowego EBC to prawie 5% rnica jest oczywista. Podczas gdy MFW proponuje przyjcie klucza zobowiza, KE promuje zasad zanieczyszczajcy paci (powizanie opat z zyskami i premiami). Z polskiego punktu widzenia korzystn opcj byby zatem klucz aktyww, dodatkowo wzmocniony np. zasad progresywnej stawki opat, uzalenionej od wielkoci banku, co hamowaoby wzrost najwikszych bankw i skonnoci do hazardu moralnego. Celowe wydaje si te rozszerzenie listy instytucji, ktre powinny by patnikami na rzecz resolution fund. Rynek finansowy jest tak skomplikowany i powizany, e ryzyko systemowe tworz nie tylko due banki, ale rwnie ubezpieczalnie, izby rozliczeniowe i inne instytucje finansowe.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

41

Marta Gtz

Cho rachunek kosztw i korzyci nie jest jednoznaczny, to zdaniem wielu obserwatorw Polska nie moe sobie po prostu pozwoli na nieprzystpienie do unii bankowej. Bardzo skromna dyskusja w polskiej przestrzeni publicznej na jej temat, jak i jej poszczeglnych elementw, ograniczona w zasadzie tylko do krgw akademickich, odzwierciedla fakt, e na obecnym etapie gos Polski nie ma w zasadzie znaczenia. Pozostajc poza stref euro, nie moemy wspksztatowa projektu tak cile z ni zwizanego. Dla Polski decyzja o przystpieniu do unii bankowej bdzie zapewne warunkowana przede wszystkim wzgldami geopolitycznymi, a wic zwizana z chci ucieczki z drugiego krgu integracyjnego do europejskiego centrum81. Oficjalne stanowisko Polski wydaje si wic ewoluowa wraz z pojawianiem si nowych propozycji odnonie do faktycznej postaci teje unii. O ile rzd i rodowiska rzdzcej koalicji s raczej jej przychylne, starajc si monitorowa rozwj sytuacji i zgaszajc gotowo ewentualnego uczestnictwa i zainteresowanie rozwojem sytuacji, o tyle do sceptycznie o tej idei wypowiadaj si przedstawiciele NBP i KNF . Wskazuj przede wszystkim na trzy rodzaje ryzyka: wynikajce ze sabo rozpoznanej materii zmian kwestie nadzoru makroostronociowego s nadal przedmiotem debat i dyskusji w gremiach midzynarodowych; zwizane z holdingowym podejciem regulacyjnym (holding regulatory approach), skupiajcym si na sytuacji caej grupy, a nie poszczeglnych jej spek, co moe zagrozi sytuacji polskich spek-crek zagranicznych bankw, oraz odnoszcych si do relacji i rwnowagi midzy nadzorem SSM w EBC reprezentujcym stref euro E17 a nadzorem reszty pastw UE. Specjalici zwracaj uwag, e przy tzw. pczkowaniu wadzy, tj. stopniowym tworzeniu struktur europejskich powizanych z systemami narodowym, co jest obserwowane w procesie krystalizowania si unii bankowej, powstaje ryzyko wyduenia procesu decyzyjnego82. Z jednej strony nie powinno dziwi wprowadzanie zoonych zmian krok po kroku, ale z drugiej osobne funkcjonowanie pojedynczych elementw nie przyniesie zamierzonych efektw. Istotne staje si te wyrane okrelenie kompetencji i odpowiedzialnoci poszczeglnych organw. Do rozstrzygnicia pozostaje zatem, czy naley przystpowa do projektu unia bankowa i tym samym zdecydowanie zmniejszy moliwo oddziaywania instytucji polskiej sieci bezpieczestwa na krajowy sektor bankowy, a jednoczenie mie moliwoci wikszego udziau w podejmowaniu decyzji na poziomie europejskim, czy odwrotnie83.
T. G. G r o s s e, Dylematy unii bankowej, Analizy Natoliskie 2 (60), 2013, Centrum Europejskie Natolin, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf. 82 M. Z a l e s k a, Sama unia bankowa nie uchroni nas przed kolejnym kryzysem, Forsal 24.07.2013. 83 Ibidem.
81

42

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Eksperci finansowi zebrani na Europejskim Kongresie Finansowym w Sopocie (24-26 czerwca 2013 r.) opowiadali si za aktywnym dziaaniem Polski na rzecz wejcia do unii bankowej, jakkolwiek gwarantujcym rwne prawa dla wszystkich pastw, co w praktyce sprowadza si do dziaa zmierzajcych do przyspieszenia wejcia do strefy euro, bo tylko ona de facto zapewnia jednakowe traktowanie84. Polska winna te blokowa inicjatywy tworzce ryzyko dla krajowego systemu finansowego, dla jego bezpieczestwa, czyli stabilnoci i wiarygodnoci. Europejski Kongres Finansowy (2013 r.) rekomenduje, by Polska i inne kraje w podobnej do nas sytuacji wykazyway gotowo do wstpienia do unii bankowej, a take pomagay w wypracowaniu jej ksztatu. Wejcie do unii bankowej mogoby nastpi na dwa lata przed wejciem do Eurolandu, czyli w momencie wejcia do mechanizmu ERM II, ktry ustala kurs po ktrym przelicza si bdzie lokaln walut na euro w trakcie akcesji85. Prezes NBP uwaa z kolei, e Polska nie powinna zajmowa pospiesznie stanowiska wobec swojego udziau w unii bankowej czy te jej konkretnych projektowanych obszarach. Powinna natomiast wprowadzi system uporzdkowanej upadoci i likwidacji bankw, czyli resolution (tzn. nadzr mgby przej kontrol nad bankiem w kopotach, wydzieli z niego ze aktywa, dobre sprzeda, a sama instytucja nie zaprzestawaaby dziaalnoci i nie byaby ratowana na koszt podatnikw). Przyjta w czerwcu 2013 r. nowelizacja ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (BFG) przewiduje naoenie na banki opaty w wysokoci 0,2% aktyww waonych ryzykiem na fundusz uporzdkowanej likwidacji, ktry miaby funkcjonowa rwnolegle do dwch innych: funduszu stabilizacyjnego i dotychczasowego funduszu wypaty rodkw gwarantowanych. Jeli przygotowywany w Ministerstwie Finansw projekt ustawy o uporzdkowanej upadoci i likwidacji bankw wszedby w ycie w 2013 r., to Polska naleaaby do czowki pastw w Europie majcych takie procedury. Eksperci uwaaj, e to niezbdne narzdzie, by kopoty jednej instytucji nie wywoay efektu domina, nie spowodoway paniki i by nie ratowa bankw na koszt podatnikw. Polska zgodnie z wytycznymi unijnymi wprowadza procedury upadociowe ograniczajce si w zasadzie do zestawu zasad i koordynacji narodowych funduszy86. W przypadku ustalenia niewypacalnoci jakiego banku postpowanie
L. Pawowicz w wywiadzie: Unia bankowa nie jest lekarstwem na kryzys, Bloomberg Business 24.06.2013. 85 III EKF: Rekomendacje, Obserwator Finansowy 30.06.2013. 86 Bd wsplne unijne zasady uporzdkowanej upadoci i likwidacji bankw, ale nie bdzie ani wsplnego funduszu resolution, ani funduszu gwarancji depozytw. Za prowadzenie likwidacji odpowiedzialni bd krajowi regulatorzy. U nas Bankowy Fundusz Gwarancyjny, wyposaony w
84

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

43

Marta Gtz

wszczynaaby KNF, kierujc spraw do BFG ze wzgldu na brak szans na popraw kondycji banku oraz interes publiczny87. Co istotne, celem dziaania byoby szybkie ponowne wczenie do systemu banku w likwidacji88. W pierwszej kolejnoci w pomoc zaangaowani byliby akcjonariusze, ktrych wartoci akcji byyby umarzane, a jeli te kwoty okazayby si niewystarczajce, dochodzioby do konwersji dugu niektrych wierzycieli (oprcz tych tzw. niepodporzdkowanych i posiadaczy instrumentw zabezpieczonych)89. Co bardzo wane i co cho oznacza koszty dla instytucji finansowych, zwikszaoby wiarygodno i zmniejszao ryzyko polskich bankw, a wic poprawiao ich atrakcyjno, to niezalenie funkcjonujcy fundusz, na ktrym gromadzone byyby rodki wykorzystywane wanie w sytuacji ewentualnej upadoci (obok funduszu ochrony rodkw gwarantowanych, funduszu stabilizacyjnego przeznaczonego na rekapitalizacj bankw take fundusz resolution upadociowy). W procesie uporzdkowanej likwidacji zakada si take moliwo sprzeday czci banku, utworzenia banku pomostowego oraz rezydualnego, ktry podlegaby rozwizaniu poprzez upado (majtek pozwala na pokrycie kosztw postpowania), lub likwidacj (koszty ponisby BFG). O ile NBP prezentuje raczej powcigliwe stanowisko wobec czonkostwa w unii bankowej, o tyle wedug przedstawicieli MSZ Polska moe by zainteresowana przystpieniem do niej niezalenie od dziaa majcych na celu wprowadzenie wsplnej waluty. Trzeba bowiem rozdziela dorane prace nad rozwizaniem obecnych problemw eurostrefy od dugookresowych projektw majcych na celu wiksz stabilno UGW90. Dyskutowane na forum unijnym kwestie zwizane z udzielaniem bezporedniej pomocy dla bankw z ESM i drugiego filaru unii bankowej mog nie
nowe uprawnienia i znacznie wiksze rodki, na ktre zo si same banki; s to (...) w opinii ekspertw rozwizania dla wierzycieli nieco agodniejsze ni w unijnym prawie, J. R a m o t o ws k i, Unia nie bdzie miaa jednego likwidatora bankw, Obserwator Finansowy 5.07.2013. 87 Dwa warunki: pierwszy, to brak przesanek, e moe nastpi poprawa (bank nie reaguje na zalecenia nadzoru, dotyczce np. podniesienia kapitau lub pozyskania funduszy wasnych), drugi przeprowadzenie likwidacji w nadzwyczajnym trybie konieczne jest ze wzgldu na interes publiczny. 88 BFG ma dziaa szybko, eby likwidowane banki jak najprdzej przywrci do systemu, bo taki jest cel tego postpowania (to zasadnicza rnica midzy resolution a tradycyjn likwidacj)(). Bank poddany zostaje uporzdkowanej likwidacji przede wszystkim po to, eby go zrestrukturyzowa i przywrci do systemu finansowego. 89 Warunek jest taki, e konwersji i umorzenia zobowiza nie mona stosowa jako jedynego narzdzia przy likwidacji banku, lecz w poczeniu z innymi. 90 Wypowied Piotra Serafina z MSZ: Nie moemy myli logiki zarzdzania obecnym kryzysem z logik budowania solidnych struktur, ktre uodporni Uni Gospodarcz i Walutow na zawirowania w przyszoci. Osigniciem w zakresie unii bankowej dla Polski i innych krajw spoza strefy euro jest zagwarantowanie otwartoci caego systemu (w tym Jednolitego Mechanizmu Nadzoru) dla wszystkich krajw, za: Obserwator Finansowy 14.03.2013.

44

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

dla Polski nie zawsze korzystne konsekwencje. Zakadaj one midzy innymi do du dyskrecjonalno decyzji ESM odnonie do przyznania bezporedniej pomocy bankom (moliwo dziaania wstecz, zwikszenia puapu pomocy, a nawet zrezygnowania z obowizku uczestnictwa w niej zarzdu upadajcego banku) oraz czyni koniecznym aktywny udzia w ratowaniu banku rzdu danego pastwa (dokapitalizowanie do wymaganego przez zapisy Bazylei III progu 4,5% CET i udzia w pomocy na poziomie 20%)91. Z polskiego punktu widzenia nie najlepiej wry moe ta przewidywana uznaniowo w dziaaniu ESM, oznaczajca moliwo przeforsowania w gronie zarzdu ESM niekoniecznie korzystnych dla Polski decyzji (nasze zdolnoci negocjacyjne i budowania sojuszy). Poza tym konieczno przeznaczania na pomoc rodkw publicznych moe okaza si niebezpieczna dla stanu finansw publicznych, zwaszcza w sytuacji deficytu budetowego.
Schemat 2 Unia bankowa mechanizm upadoci (propozycje KE z czerwca 2013 r.). Sekwencja ponoszenia strat

rdo: Opracowanie wasne.

Z polskiego punktu widzenia raczej jako do korzystne oceni naley rozwizania proponowane w ramach dyrektywy o uporzdkowanej likwidacji, zakadajce klarown sekwencj ponoszenia kosztw ratowania bankw (8%
91

J. F . K i r k e g a a r d, The Road to the European Banking Union, Part I, http://www.piie.com/ blogs/realtime/?p=3720 (1.07.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

45

Marta Gtz

zobowiza banku na tym poziomie wymagane jest uczestnictwo wierzycieli i akcjonariuszy, a jeli to nie wystarczy, to moliwe staje si rozszerzenie listy ponoszcych koszty lub pomoc ESM za porednictwem rzdu 5% zobowiza; gdyby w sumie i te 13% byo niewystarczajce, to mona ubiega si o pomoc bezporedni z ESM)92. Zapowiadaj one pewien odgrny porzdek i jasne reguy. Dyrekcja Generalna KE ds. Konkurencji, nadzorujca pomoc pastwow, bdzie pilnowa, eby rodki publiczne wydawane przez rzd w ramach ratowania upadajcego banku wizay si ze wczeniejszym odpisem (straty, bail-in, write-down) akcjonariuszy i nieuprzywilejowanych (junior) wierzycieli. Zatem jest szansa, e zniknie pewien stygmat (kraj nieatrakcyjny dla kapitau, bo zmusza do ponoszenia strat) i uczestnictwo w kosztach ratowania bankw bdzie naturalne (tzn. regulowane na szczeblu europejskim), a nie traktowane w kategoriach ekscesu sabego rzdu sigajcego po pienidze wierzycieli. Moe to jednak w pewnym stopniu osabi atrakcyjno Polski dla kapitau zagranicznego, bo cho przepisy bd dotyczy wszystkich pastw w UE, to jednak na tle silniejszych gospodarek pojawi si prawdopodobnie konieczno znalezienia nowych przewag skaniajcych do zainteresowania polskim sektorem bankowym. Postpujce od pewnego czasu, a zintensyfikowane przez kryzys zmiany w strukturze nadzorczej zmierzaj w stron jej integrowania93. czenie trzech podstawowych funkcji nadzoru, tj. nadzoru mikro-, makroostronociowego i dziaa majcych na celu ochron konsumentw94 powinno przyczyni si do integracji rynku, obniki kosztw, poprawy konkurencyjnoci, dywersyfikacji szokw i w konsekwencji lepszej stabilnoci systemu finansowego.

J. F . K i r k e g a a r d, The Road to the European Banking Union, Part II, http://www.piie.com/ blogs/realtime/?p=3725 (1.07.2013). 93 A. H r y c k i e w i c z, M. P a w o w s k a, Czy nowy nadzr speni swoje zadanie? Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, Materiay i Studia NBP nr 289/2013. 94 Ibidem, s. 8.
92

46

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Rycina 4 Zintegrowany model nadzoru finansowego

rdo: A. H r y c k i e w i c z, M. P a w o w s k a, Czy nowy nadzr speni swoje zadanie? Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, Materiay i Studia - NBP nr 289/ 2013, s. 13.

Przegld bada nad skutkami prowadzonych reform nie pozwala potwierdzi ich faktycznej skutecznoci95. Proponowane w UE zmiany te nie gwarantuj rzeczywistej poprawy efektywnoci nowego modelu nadzoru i agodzenia skutkw ewentualnych kryzysw. Analizy podaj w wtpliwo, aby obecny ksztat nadzoru, jaki proponuje UE, przyczyni si do wikszej stabilnoci w krajach Unii. Cz z wdraanych mechanizmw najprawdopodobniej nie bdzie w stanie speni swojej funkcji z racji struktury i wielkoci sektora bankowego w krajach UE, jak rwnie konfliktu interesu, do jakiego moe doj pomidzy nadzorcami unijnymi a krajowymi. Z punktu widzenia Polski, kraju nie nalecego do strefy euro, nie wydaje si, by nowa architektura stanowia zagroenie. Na obecnym etapie trudno jednak oceni jej wpyw96. W obszarze nowej europejskiej architektury pojawia si wiele znakw zapytania, w tym w kwestii nadzoru mikro- i makroostronociowego. Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ESRB) ma wykrywa zagroenia dla systemu finansowego jako caoci, a jej gwn funkcj bdzie wydawanie wczesnych
Nie mona znale jednoznacznych dowodw empirycznych na to, e ostatni trend w zmianach nadzorczych uczyni nadzr bardziej efektywnym. Niektre badania wskazuj jednak na zasadno wczenia banku centralnego do struktur nadzorczych, sugerujc, e z racji penionej funkcji w sektorze bankowym, jak i moliwoci oddziaywania na ten sektor, bank centralny moe lepiej niwelowa szoki finansowe anieli zewntrzne instytucje nadzorcze. Ponadto wyniki analizy wskazuj, i jest mao prawdopodobne, aby wsplny nadzr w UE (SSM), jak rwnie peny projekt unii bankowej byy w stanie speni postulaty, jakie proponuj, ibidem, s. 32. 96 Badanie udowadnia jednake, i wsplny nadzr tylko dla krajw strefy euro nie powinien negatywnie wpyn na sektor bankowy w krajach spoza stref, w tym na sektor bankowy w Polsce, ibidem.
95

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

47

Marta Gtz

ostrzee przed zagroeniami, wymagajcych od ich adresatw podjcia szybkich dziaa97. Natomiast Europejski System Organw Nadzoru Finansowego (ESFS) skada si z krajowych organw nadzorczych i trzech nowych europejskich organw nadzoru nad sektorami bankowoci, papierw wartociowych oraz ubezpiecze i pracowniczych programw emerytalnych. Zarwno nadzr mikroostronociowy (ESFS), jak i makroostronociowy (ESRB), jako udoskonalone mechanizmy wsppracy, maj na celu trwae wzmocnienie stabilnoci finansowej w UE i dopilnowanie, aby wszdzie stosowano i egzekwowano w sposb spjny te same podstawowe przepisy techniczne. Ponadto maj one umoliwi identyfikacj ryzyk w systemie na wczesnym etapie oraz znacznie zwikszy skuteczno wsplnego dziaania w sytuacjach nadzwyczajnych i przy rozwizywaniu sporw midzy organami nadzoru98.
Schemat 3 Wsplny Komitet Europejskich Urzdw Nadzoru

rdo: Opracowanie wasne na podstawie dostpnej literatury przedmiotu.

Komisja przyjmuje wnioski legislacyjne w celu wzmocnienia nadzoru finansowego w Europie, zob. MEMO/09/404 & MEMO/09/405 , http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?referen ce=IP/09/1347&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en (23.09.2009). 98 M. G t z, Kryzys i przyszo strefy euro..., s. 113-114.
97

48

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Schemat 4 Nadzr makroostronociowy

rdo: Opracowanie wasne na podstawie dostpnej literatury przedmiotu.

Cho Polska jest objta nadzorem, a polskie organy (KNF i NBP) uczestnicz w pracach odpowiednich gremiw europejskich, budzi on w niektrych obszarach wtpliwoci. Nie ma zastrzee co do samej idei nadzoru mikroostronociowego, rozumianego w kategoriach ujednolicania stosowania przepisw unijnych i konwergencji praktyk nadzorczych czy moliwoci mediacji, a take w przypadku makronadzoru co do dziaa Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego dbajcej o stabilno i bezpieczestwo caego systemu finansowego. Wedug oficjalnego stanowiska KNF z 14 padziernika 2009 r. zastrzeenia zgaszane s gwnie w zwizku z mikronadzorem w kwestii przekazywania na poziom europejski uprawnie nadzorcw lokalnych bez przeniesienia odpowiedzialnoci. Polsce nie podoba si te maksymalna harmonizacja norm ostronociowych w caej Unii, nie pozwalajca na bardziej restrykcyjne uregulowanie lokalnych wymogw stawianych podmiotom nadzorowanym, co eliminuje moliwo wykorzystania czci potencjalnych instrumentw makroostronociowych99. Jest to uzasadnione chci uniknicia protekcjonizmu i forsowania gbszej integracji, ale ignoruje moliwo w razie potrzeby zaostrzania polityki na szczeblu lokalnym. Zwaszcza prace publikowane przez NBP zdaj si podkrela niezbdno indywidualnego podejcia w ramach polityki makroostronociowej100. O ile symulacje potwierdzaj potencjalnie stabilizujc rol takiej polityki (redukcja amplitudy waha produkcji, przy jednoczesnej wikszej roli praktyk ostronych akcji kredytowych, tj. LTV loan to value, anieli wymogw pynnociowych), o tyle zwracaj te uwag na konieczno jej stosowania dopasowanego do potrzeb i warunkw poszczeglnych krajw. Tym samym akcentuj niebezpieczestwo
P . S z p u n a r, Rola polityki makroostronociowej w zapobieganiu kryzysom finansowym, Materiay i Studia NBP z. 278/2012. 100 M. B r z o z a - B r z e z i n a, M. K o l a s a, K. M a k a r s k i, Macroprudential policy and imbalances in the euro area, NBP Working Paper No. 138/2012.
99

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

49

Marta Gtz

polityki jednego rozmiaru (jak monetarna one size fits all)101. Jednym z wyzwa stojcych przed stref euro jest wypracowanie i wprowadzenie regulacji makroostronociowych, ktre ogranicz ryzyko baniek przewartociowanych aktyww (asset bubbles) w krajach o wyszej ni rednia naturalna stopa procentowa, to znaczy tych, dla ktrych stopy procentowe EBC bd zbyt niskie przez wikszo czasu. Jest to argument przeciwko proponowanej harmonizacji regulacji makroostronociowych w UE102. Uchway ostronociowe KNF w wikszoci zastpione zostan przepisami CRR (rozporzdzenia) i CRDIV (dyrektywy)103. Nowe normy bd wprowadzone stopniowo po uprzedniej kalibracji, czyli dostosowaniu do potrzeb lokalnych podmiotw104. Nadzr makroostronociowy stanowi ma zwieczenie konstrukcji bezpieczestwa finansowego. W Europie powoano w tym celu ESRB, a w innych krajach funkcj t peni na og banki centralne. W Polsce NBP przygotowa projekt ustawy, ktra byaby podstaw do powstania tego nadzoru w naszym kraju. Jego zadaniem jest szersze spojrzenie (z lotu ptaka) na rozwj caego systemu finansowego, ktry w ostatnim czasie w ujciu globalnym rozrs si do niebotycznych rozmiarw. Miaby ostrzega i zaradza narastajcym nierwnowagom. Do poowy roku w krajach czonkowskich maj powsta zajmujce si tym instytucje. Chodzi o to, aby widziay sektor jako cao, jego zwizki z realn gospodark i wczenie reagoway na zagroenia dla stabilnoci. Nie jest przy tym konieczne utworzenie nowego organu, ale wskazanie konkretnie tego, ktry by t polityk realizowa. Z reguy s to banki centralne, ktre dysponuj odpowiedni wiedz i personelem i maj konstytucyjn gwarancj niezalenoci. Wedug propozycji NBP Rada Ryzyka Systemowego byaby ciaem kolegialnym zoonym z przedstawicieli Ministerstwa Finansw, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego i KNF105, przy czym Rada nie odbieraaby kompetencji tym instytucjom, ale je wspieraa i uzupeniaa. Do jej dyspozycji bd rne narzdzia. Po pierwsze, antycykliczne bufory kapitaowe, czyli obowizek zwikszania relacji kapitau najlepszej jakoci do waonych ryzykiem aktyww, tak aby studzi rozgrzan gospodark i w ten sposb agodzi wahania cykliczne. Inne instrumenty to wskaniki, ktre
Por. B. G o d z i s z e w s k i, M. K r u s z k a, Stability of Banking System in Poland and Activity of the KNF Polish Financial Supervision Authority, CESifo Forum vol. 14 (1)/2013, s. 29-34. 102 L. B a l c e r o w i c z, O zapobieganiu kryzysom w strefie euro..., s. 145-154. 103 J. R a m o t o w s k i, Banki w UE maj now konstytucj , Obserwator Finansowy 17.07.2013. 104 Rozporzdzenie daje moliwo stosowania dodatkowych buforw dla instytucji systemowo wanych zapobiegajcego ryzyku systemowemu (dla pewnego podzbioru instytucji, jeli mogyby doprowadzi do zakce w systemie finansowym kraju), zachowania kapitau i antycyklicznego, zob. ibidem. 105 Komitet Stabilnoci Finansowej powoany do ycia pod koniec 2007 r. Zadaniem Komitetu miayby by dziaania w momencie ewentualnego kryzysu na rynku finansowym.
101

50

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

w zalenoci od fazy cyklu mog by poluzowywane bd zaostrzane, np. LTV (loan to value) i DTI (debt to income), czyli mierniki okrelajce relacj kredytu do wartoci zabezpieczenia i dochodu, a take mikkie formy oddziaywania komunikaty, rekomendacje. W kwietniu 2013 r. trwa etap uzgodnie wewntrznych, nie wiadomo kiedy projekt trafi do konsultacji midzyresortowych. Omawiajc kryzysowe zmiany na rynkach finansowych naley nadmieni, e Polska nie wyrazia zainteresowania wdroeniem podatku od transakcji finansowych (FTT)106. Miaby on by wprowadzony w ramach formuy tzw. wzmocnionej wsppracy. Zakada ona moliwo przyjcia dyrektywy jedynie przez grup pastw, ktre wyra tak wol (zamiar wprowadzenia FTT potwierdziy: Francja, Niemcy, Grecja, Austria, Sowenia, Belgia, Portugalia, Wochy, Hiszpania, Estonia, Sowacja; obowizywa bdzie zasada emisji i siedziby). Sceptycyzm w tej kwestii wyraa prezes NBP , ktry traktuje go jako pewn ma skoordynowan inicjatyw regulacyjn, ktra niestety moe zachca do arbitrau, czyli przenoszenia i prowadzenia dziaalnoci tam, gdzie mona go unikn. Jak podaje Ministerstwo Finansw: Na obecnym etapie postpowania Polska nie planuje wdroenia podatku od transakcji finansowych w drodze przystpienia do formuy wzmocnionej wsppracy. Podatek dotyczy bdzie obrotu akcjami i obligacjami, a jego celem jest usprawnienie funkcjonowania wsplnego rynku, wspudzia i wkad sektora finansowego w wypracowywanie dochodw publicznych oraz wiksza odpowiedzialno sektora finansowego, tak by podejmowane przeze dziaania nakierowane byy na gospodark realn. Jeli zaproponowany podatek zatwierdzi PE i Rada UE, to od przyszego roku zapac go instytucje take w Polsce, o ile zawieraj transakcje z ktrym z tych 11 krajw. Krzysztof Pietraszkiewicz, prezes Zwizku Bankw Polskich zaznacza, e Polska jest krajem niskiego ubankowienia i delewarowanie nie jest potrzebne. Polskie banki staraj si dobrze suy gospodarce, nawet w trudnym okresie kryzysu. Polscy podatnicy nie musieli i nie musz wykada rodkw na ratowanie bankw. Tak wic rozwizania, ktre zmniejszayby zdolno do finansowania rozwoju naley uzna za bdne107. Europejski Kongres Finansowy (czerwiec 2013 r.) uzna, e nie naley wprowadza podatku od transakcji finansowych. Naley za stworzy system zacht, gwnie podatkowych, dla emitentw akcji i obligacji oraz dla inwestorw indywidualnych108.

Jednak we wrzeniu 2013 r. prawnicy reprezentujcej rzdy Rady UE ocenili, e podatek od transakcji finansowych w 11 krajach Unii moe by niezgodny z prawem (zaburzenie konkurencji i przekroczenie kompetencji pastw przez KE w zakresie podatkw). 107 Obserwator Finansowy 18.02.2013. 108 III EKF: Rekomendacje...
106

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

51

Marta Gtz

Przedstawiciele NBP zwracaj uwag na ryzyko, jakie dla rynkw finansowych moe nie niekonwencjonalna polityka monetarna109. Moe ona bowiem doprowadzi ponownie do destabilizacji sektora finansowego zarwno w kraju, jak i za granic. Kluczowe staje si rozwizanie trzech problemw: w jaki sposb wpyn na pobudzenie wzrostu gospodarczego, (...), w jaki sposb utrzyma kontrol stabilnoci rynkw finansowych, unikajc powstania bbli spekulacyjnych oraz (...) jak zapewni uporzdkowane wycofanie si z niekonwencjonalnej polityki. Wydaje si, e kwestie dotyczce regulacji systemu bankowego, ewentualnych podziaw przy likwidacji bankw uniwersalnych czy tworzenia tzw. zdolnoci fiskalnych, czyli parabudetu strefy euro, s na obecnym etapie na tyle niesprecyzowane, e Polsce pozostaje jedynie przyglda si pracom nad tymi projektami. Dyskusja nie majca bezporedniego wpywu na przedkadane propozycje wydaje si jedynie jaowym z politycznego punktu widzenia dyskursem naukowym. Naley jednak na bieco monitorowa110 proponowane w tym zakresie rozwizania np. prowadzone za granic, m.in. w Niemczech, prace nad podziaem bankw uniwersalnych111 (ostatecznie zaakceptowane przez Bundestag, mimo sprzeciwu wielu orodkw badawczych argumentujcych, e praprzyczyn kopotw nie jest czenie funkcji inwestycyjnych i bankowoci detalicznej, ale nieadekwatno lub nieprzestrzeganie progw kapitaowych) czy nowe regulacje dotyczce agencji ratingowych (propozycja KE zakada odpowiedzialno agencji za przedkadane oceny, ich dokadne uzasadnienie, cile okrelony kalendarz publikacji, porusza kwesti konfliktu interesw oceniajcego i ocenianych i przewiduje wicej swobody przy korzystaniu przez inwestorw z tych ocen). W odniesieniu do systemu finansowego wydaje si, i stanowisko NBP , wyraane przez jego prezesa M. Belk, jest zbiene z pogldem ministra finansw Niemiec, a wic skania si ku opinii, e system finansowy, w tym bankowy, ulega powinien zmniejszeniu (dos. slow down), a jego czsto bezuyteczne dziaania wygaszaniu112. Widoczne s w tym zakresie trzy gwne tendencje: wprowadzanie restrykcji co do bonusw i wynagrodze kadry zarzdzajcej,
A. Raczko, czonek zarzdu NBP , w: Rzeczpospolita 8.08.2013. W Polsce bez echa przesza podejmowana sporadycznie przez niemieckie dzienniki gospodarcze propozycja tzw. Schatten ESM, bdcego de facto kolejnym obcieniem dla RFN zwizanym z kryzysem finansowym. 111 Trennbanken. Eine analytische Bewertung von Trennbankelementen und Trennbankensystemen im Hinblick auf Finanzmarktstabilitt. Abschlussbericht fr den Bundesverband ffentlicher Banken Deutschlands (VB), Berlin, Mannheim, 15. Januar 2013. 112 http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,13556814,Czy_warto_byc_pod_wspolnym_nadzorem_ bankowym_.html (14.03.2013).
109 110

52

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

ustanowienie podatku od transakcji finansowych oraz oddzielanie dziaalnoci korzystnej, suebnej wobec gospodarki od spekulacji (rozdzielenie dobrej bankowoci komercyjnej czyli tradycyjnego porednictwa midzy tymi, ktrzy maj oszczdnoci, i tymi, ktrzy potrzebuj kredytw, od zej bankowoci inwestycyjno-tradingowej). System finansowy zamiast by rewersem realnej gospodarki, uleg aberracji. Takie pomysy, co zrozumiae, napotykaj opr brany, ktra upatruje w tego typu planach groby ograniczenia akcji kredytowych, a wic zasilania gospodarki w rodki finansowe. Wymagania dla bankw przewidziane konwencj Bazylea III mog stanowi te wyzwanie dla polskich instytucji finansowych113. KNF przygotowaa w kwietniu raport z propozycjami zmian, majcymi na celu popraw sytuacji tych jednostek. Wrd recept znalazy si instrumenty pozwalajce zagodzi problem niewystarczajcych kapitaw (ich podwyszenie to jeden z wymogw Bazylei III), odpowiednio pynnych aktyww czy zapewniania waciwej relacji midzy zapadalnoci depozytw a kredytw (te pierwsze maj z reguy charakter krtkoterminowy, te drugie to kredyty hipoteczne, a wic dugoterminowe). Do proponowanych narzdzi nale listy zastawne (sprawiajce, e posiadany portfel aktyww kredytw hipotecznych staje si bardziej pynny) czy sekurytyzacja wierzytelnoci, czyli spakowanie kredytw i zaoferowanie ich jako obligacje bankw, a wic pozyskanie w ten sposb rodkw (ten rynek jest w Polsce, z racji barier prawnych, sabo rozwinity, a dodatkowo ograniczaj go wysokie koszty uzyskania ratingw). Podobnie stronie polskiej trudno odnie si do propozycji fiscal capacity114, czyli quasi-budetu dla strefy euro, cho jasne jest, e dla kraju nie bdcego w strefie oznacza to brak moliwo sigania po te rodki. Najpewniej stworzenie tego nowego instrumentu odbyoby si kosztem zmniejszenia puli rodkw budetu UE. Analizy NBP115 sugeruj, e cho perspektywa ustanowienia wsplnej zdolnoci fiskalnej jest przypuszczalnie bardzo odlega, pocztkowo w procesie tworzenia unii finansowej zastpi mgby j w ograniczonym stopniu ESM (Europejski Mechanizm Stabilnoci), funkcjonujcy jako zabezpieczenie dla unii bankowej uatwiajce, w pierwszej fazie wzmacniania Unii Gospodarczej i Walutowej, zerwanie negatywnego
Problemy i wyzwania stojce przed sektorem bankowym, Instytut Sobieskiego, 2.04.2013. J. P i s a n i - F e r r y, E. V i h r i l , G.B. W o l f f, Options for a Euro-area fiscal capacity, Bruegel issue 2013/01, 10th January 2013. 115 Ju dzi wydaje si, e Europejski Mechanizm Stabilnoci bdzie nie tyle zalkiem wsplnego budetu strefy euro, co jego substytutem w pocztkowej fazie transformacji Unii Gospodarczej i Walutowej, tworzc zdolno fiskaln dla zintegrowanych ram finansowych, A. T r z c i s k a, Europejski Mechanizm Stabilnoci jako stabilizator w planowanej unii finansowej, Materiay i Studia NBP z. 292/2013.
113 114

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

53

Marta Gtz

sprzenia czcego banki i rzdy w strefie euro, ktre jest niebezpieczne dla integralnoci i stabilnoci unii monetarnej. Unia fiskalna w rozumieniu duego wsplnego budetu moe by wynikiem jedynie stopniowo postpujcego procesu budowy wsplnej tosamoci. Jeeli transfery fiskalne wyprzedzaj ten naturalny proces, to go podkopi 116. L. Balcerowicz zwraca uwag na wspomniane ryzyko pewnego wypierania transferw, na ktre liczy Polska, czyli rodkw kierowanych w celu pobudzania konwergencji, przez strumienie pynce do dotknitych kryzysem pastw Poudnia. Te ostatnie, powodujc prawdopodobnie zastpowanie nimi transferw kohezyjnych, mog przyczyni si do innego rodzaju napi politycznych w onie UE, tym razem midzy bogatymi i biednymi (nowymi) czonkami 117. Wiosn 2013 r. KE przedstawia pomysy na dalsze zacienianie zwizkw w ramach eurolandu: IKK, tj. kontrakty w sprawie reform (kontrakty reformatorskie) i instrument finansowy wynagradzajcy ich wdraanie118. IKK, czyli instrument na rzecz konwergencji i konkurencyjnoci, a wic idea umw zobowizujcych jedn ze stron kontraktu kraj czonkowski do przeprowadzenia okrelonych reform w zamian za uzyskiwanie od drugiej strony UE wsparcia finansowego (bodce finansowe), spotyka si z zainteresowaniem w Polsce, ale budzi te niepokj co do moliwej dalszej fragmentacji UE, jeli rodki na IKK pochodzi miayby z odrbnego budetu119. Pojawiaj si te obawy, e to istniejcy unijny budet zostaby zmniejszony z powodu wydzielania czci rodkw na IKK. KE nalega take, aby pastwa sprawdzay, czy planowana reforma w ich wasnych krajach bdzie miaa pozytywne czy negatywne skutki dla innych pastw. W kontraktach reformatorskich rzdy zobowizayby si do podjcia okrelonych krokw i dotrzymania terminw, za co w zamian
L. B a l c e r o w i c z, O zapobieganiu kryzysom w strefie euro..., s. 145-154. Ibidem. 118 The Communication on a Convergence and Competitiveness Instrument (CCI) sets out options for two instruments: contractual arrangements for Member States to undertake specific reforms and financial support to help Member States implement these reforms. 20/03/2013 Commission sets out next steps towards a deep and genuine Economic and Monetary Union. 119 Jak pisz P . Tokarski i P . Toporowski: Umowy te byyby wykorzystywane w celu dotrzymania realizacji zalece dla poszczeglnych krajw zawartych w raporcie KE w ramach Semestru Europejskiego lub w ramach Procedury Nadmiernej Nierwnowagi Makroekonomicznej. Nie rozwizan kwesti jest, czy w tym instrumencie bd mogy uczestniczy tylko kraje strefy euro, czy rwnie te, ktre chc si przyczy do obszaru wsplnej waluty. Odpowied jest o tyle istotna, e okreli grup pastw wnoszc wkad finansowy do IKK. Powstaje take pytanie, kiedy nowy instrument zostaby uruchomiony. Nie jest te jasne, w jakim zakresie zainteresowane pastwo czonkowskie (oraz pozostali czonkowie Rady Europejskiej) bdzie mogo wpywa na tre kontraktw dotyczcych reform. Kolejne wane pytanie dotyczy tego, w jaki sposb zainteresowany parlament narodowy moe by zaangaowany w negocjacje, P . T o k a r s k i, P . T o p o r o w s k i, Unia Gospodarcza i Walutowa 2.0 w zawieszeniu, Biuletyn PISM nr 68, 28.06.2013.
116 117

54

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

mogyby otrzyma pomoc finansow ze specjalnego instrumentu solidarnociowego, pod warunkiem jednak, e by si na niego skaday. KE poddaje pod konsultacj take opcj przewidujc, i kontrakty mogyby podpisywa te kraje spoza strefy euro, ktre zamierzaj przystpi do niej w przyszoci. Kontrakty takie mogyby by uruchamiane w trzech przypadkach: na prob kraju czonkowskiego, w przypadku objcia kraju Procedur Nadmiernych Nierwnowag Makroekonomicznych lub uruchomienia ju wobec kraju dziaa korekcyjnych z tytuu tych nierwnowag. KE proponuje, by nowy solidarnociowy instrument finansowy by czci budetu UE. Berlin natomiast lansuje utworzenie instrumentu finansowego eurolandu wykorzystywanego na dorane wsparcie reform strukturalnych. Niektre rodowiska s jednak sceptyczne wobec idei reform poprzez umowy (tzn. kontrakty reformatorskie reform treaties), wskazujc na dowiadczenia z implementacj wzgldnie nowego Paktu Fiskalnego i podkrelajc nie tyle problemy samej ratyfikacji, ile faktycznego dugofalowego zobowizania si do reform (w tym przypadku do wprowadzenia mechanizmw korygujcych odpowiednim zapisem prawnym)120. W przypadku IKK istnieje realna szansa agodzenia wymaga ze strony KE, antycypujcej rozkad gosw w Radzie, a take pokus naduy w krajach zmczonych konsolidacj i reformami. Omawiany tu instrument moe przyczyni si do zwikszenia kompetencji pastw ponoszcych odpowiedzialno za inne kraje w zakresie polityki makroekonomicznej i reform w tyche krajach121. Wie si z nim jednak ryzyko pewnych strat, tzw. deadwieght losses, tj. zwizanych z wyborem reform, ktre i tak zostayby przeprowadzone, nawet bez wsparcia, oraz pojawieniem si okazji do naduy (moral hazard) z powodu zmniejszenia si odpowiedzialnoci pastw wymagajcych wsparcia za ich wasn polityk gospodarcz (np. opnianie reform). Propozycje integracji eurolandu poprzez ustanowienie budetu strefy euro wzbudzaj obawy w krajach nie nalecych do niej, w tym w Polsce, nie tylko w zwizku z ryzykiem, e negatywnie odbije si to na tradycyjnym budecie UE. W odniesieniu do tzw. kontraktw reformatorskich, majcych by form skonkretyzowanego stymulowania reform w krajach czonkowskich, stron
N. H e i n e n, Will reform treaties enhance the prospects of the euro area? http://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB;jsessionid=B00E91BE301809A6C76281F7D7634BCF . srv-net-dbr com?addmenu=false&document=PROD0000000000316924&rdShowArchive dDocus=true&rwnode=DBR_INTERNET_EN-PROD$NAVIGATION&rwobj=ReDisplay. Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD (5.07.2013). 121 Analiza CEP: Zarzdzanie reformami polityki gospodarczej, 26.09.2013; analiza ukazaa si w ramach cyklu Monitoring Projektw Prawa Gospodarczego Unii Europejskiej, realizowanego przez Forum Obywatelskiego Rozwoju i Centrum fr Europische Politik.
120

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

55

Marta Gtz

polsk niepokoi negatywny przewanie charakter takich bodcw. W ocenie wiceministra Serafina kontrakty nie stan si skutecznym narzdziem, jeeli bd traktowane jako kolejne narzdzie represji (), potrzebujemy ich jako instrumentw motywujcych, wspierajcych wewntrzne reformy, a nie jako kolejnego mechanizmu narzucanego z gry122. Obserwujc poczynania Polski w zakresie przystpowania do nowo tworzonych instytucji i wyran ch biecego uczestniczenia w prowadzonych pracach, mona zaryzykowa tez o narodzinach nowej zasady dobrowolnoci, uzupeniajcej dotychczas znan zasad warunkowoci (conditionality). Oznaczaaby ona nieprzymusowe dziaania, w tym take podporzdkowywanie si nowym regulacjom bez wyranej gwarancji opacalnoci tych krokw, a jedynie celem nieprzeoczenia pojawiajcych si potencjalnych okazji, gdy nie tyle warto, co nie mona sobie pozwoli na ich niewykorzystanie. Wspomniane zachowania wydaj si czy dwie ze strategii polskich wobec UE, zaproponowanych przez M. Cichockiego: postaw adapcjonistyczn, oznaczajc bezalternatywn konieczno uczestnictwa w pewnych rozwizaniach, z integracjonizmem nakierowanym na gbokie wejcie w struktury unijne i maksymalizacj korzyci pyncych z tego dla Polski123. Niestety, wydaje si, e problem unknown unknowns jest tu szczeglnie wyrany, a strefa euro w jej nowej odsonie staje si ruchomym celem124. Nieuzasadnione i niezrozumiae wydaje si zaklinanie rzeczywistoci co do istnienia Europy wielu prdkoci125. Jest ona faktem, a stronie polskiej nie pozostaje nic innego, jak zaakceptowa taki stan rzeczy126 . Notabene trudno o inn formu przy UE liczcej 28 jednak istotnie rnych gospodarek.

Jak wzmocni unijn architektur nie zmieniajc jej kodu genetycznego, www.msz.gov.pl (14.03.2013). 123 M. C i c h o c k i, Polskie strategie w Europie, Przegld Zachodni nr 3/ 2009, s. 3-15. 124 Dos. moving target, zob. P . B u r a s, The EUs silent revolution, ECFR Policy Brief 9 September 2013, s. 6. 125 Ponad poowa respondentw (55%), zorganizowanej w trakcie trzeciej edycji Europejskiego Forum Nowych Idei (EFNI) w Sopocie sondy, jest zdania, e za 10 lat bdziemy mieli Uni kilku prdkoci. 20% optymistycznie przewiduje, e do tego czasu UE wzmocni si jako federacja, take 20% pytanych obawia si, e nastpi erozja obecnych wsplnych rozwiza, np. budetu UE, strefy euro, wsplnego rynku pracy, a z obecnej Unii pozostanie wycznie strefa wolnego handlu. Cakowity rozpad UE przepowiada zaledwie 3% badanych. Uczestnicy przepowiadaj przyszo UE za 10 lat! Wnioski raczej optymistyczne, Lewiatan, http://pkpplewiatan.pl/pkppmob/opinie/aktualnosci/2013/1/ue_za_1_lat_kilka_predkosci_i_walka_o_utrzymanie_pozycji. Sonda przeprowadzono w dniach 20-24 wrzenia 2013 r. 126 N. von O n d a r z a, Strengthening the Core or Splitting Europe? Prospects and Pitfalls of a Strategy of Differentiated Integration, SWP Research Paper 2013/03; P . B u r a s, The EUs silent revolution...
122

56

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

1.2. Podsumowanie: Polski dyskurs nad przyszoci UE jako rozwaania nad wyzwaniami zwizanymi z uczestnictwem w zmodyfikowanej strefie euro w cieniu obaw o ewentualn marginalizacj
Podsumowujc, analiza dostpnych raportw publikacji prasowych, cho niepena i z pewnoci czciowo arbitralna, pozwolia na naszkicowanie mapy trendw, prezentujcej gwne wtki dyskusji na temat przyszoci strefy euro z perspektywy Polski.
Rycina 5 Mapa polskiej debaty: koncentrujcej si wok kwestii euro, odzwierciedlajcej potrzeb wczania si do europejskich struktur i reagowania na nowe propozycje i rozgrywajcej si na tle zjawiska koopetycji

rdo: Opracowanie wasne.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

57

Marta Gtz

Ruch po elipsie zgodnie ze wskazwkami zegara (od pd.-zach.) to przechodzenie od kwestii relatywnie dobrze rozpoznanych, ugruntowanych, problemw raczej z wczoraj/dzi w stron kwestii coraz sabiej zdefiniowanych, mao precyzyjnych, raczej wyzwa dzi/jutra.
Rycina 6 Mapa polskiej debaty nad przyszoci Europy

rdo: Opracowanie wasne.

Wydaje si, e wszystkie te wtki rozgrywaj si na tle immanentnych dla UE procesw jednoczesnej wsppracy i rywalizacji, czyli koopetycji 127,128. Wobec praktycznego formowania si Unii Europejskiej zrnicowanych prdkoci
Koopetycja, czyli konkurencyjna wsppraca, nazywana te kooperencj, jako koncepcja oksymoroniczna stanowi poczenie wzajemnie sprzecznych relacji kooperacji i konkurencji (B. J a n k o w s k a, Konkurencja czy kooperacja? Ekonomista nr 1/2009, s. 67-91). Z punktu widzenia firmy opisywana jest jako strategia synkretycznego poszukiwania renty i zakada, e podmioty, wchodzc ze sob w interakcje, bior udzia w grze o sumie wikszej od zera, acz zmiennej, interakcje te wynikaj z faktu posiadania zbienych interesw, a udzia w grze umoliwia zarwno tworzenie wartoci dodanej, jak i jej podzia (A. L a d o, N. B o y d, S. H a n l o n, Competition, cooperatioon and the search for economic rents: a syncretic model, Academy Management Review vol. 22 (1), 1997). 128 Por. F . Z u l e e g, Europe in Crisis: A Lost Decade or Stronger Future? w: B. Farkas (ed.), The Aftermath of the Global Crisis in the European Union, Cambridge Scholars Publishing, May 2013, s. 6-19.
127

58

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Polska potrzebuje nowej strategii integracji europejskiej129. Kwestia wejcia do strefy euro musi w niej zosta cile zwizana z dziaaniami na rzecz konkurencyjnoci polskiej gospodarki. Mona zaoy, e dziki euro wzronie oglna stabilno makroekonomiczna, poprawi si warunki dla wsppracy. Dla Polski oznacza to moe jednak petryfikacj ustanie procesw nadganiania. O ile taka stabilno jest podana z punktu widzenia krajw Poudnia z racji powstaego napicia, o tyle mniej podana dla nadrabiajcej dystans gospodarki polskiej. Mona przypuszcza, e przyjcie euro obniy zdolno konkurencji, pogorszy pozycj konkurencyjn i potencja wzrostu130. Pojawiaby si wic groba pozornego rozwoju (maldevelopment). Zatem z punktu widzenia procesw konwergencji wydaje si, e pozostajc poza stref, Polsce atwiej bdzie goni bardziej rozwinite gospodarki UE. Wejcie do strefy euro oznacza zysk w postaci wikszej stabilnoci, mniejsz niepewno, ale i straty brak autonomii, pogorszenie konkurencyjnoci131. Trudnoci w odrabianiu dystansu wskutek pozbawienia si wielu instrumentw i bariery dla procesw konwergencji oznaczaj niebezpieczestwo dryfu gospodarczego132. Polska znajduje si w punkcie zwrotnym rozwoju i starajc si optymalnie okreli swoje relacje w UE, rozwin kontakty pozaeuropejskie i przeciwdziaa wpadniciu w puapk niskiego zaawansowania technologicznego, potrzebuje proprzedsibiorczej i prokonkurencyjnej polityki strukturalnej, czyli pewnej nowej polityki przemysowej133.

T. Geodecki, J. Hausner (kierownik), A. Majchrowska, K. Marczewski, G. Tchorek, J. Tomkiewicz, M. Pitkowski, M. Weresa, Jak awansowa w lidze wiatowej? Raport o konkurencyjnoci gospodarki. Raport 2013. 130 (...) whether nominal convergence (on rules) and real convergence are mutually reinforcing or whether, on the contrary, there is a trade-off between the two. The same applies to a possible trade-off between sustainability and real convergence. Common tighter rules (nominal convergence) or higher environmental standards (sustainability) may be seen to slow down growth or, on the contrary, to promote environmentally sustainable and (self-reinforcing) long-run quality growth and thereby real convergence, A. B o n g a r d t, F . T o r r e s, Forging Sustainable Growth: The Issue of Convergence of Preferences and Institutions in EMU, Intereconomics vol. 48, No. 2, March/April 2013. 131 Por. rozwaania J. Gauszki dotyczce konkurencji podatkowej versus harmonizacji podatkowej w kontekcie unii fiskalnej, J. G a u s z k a, The Fiscal Union as a Remedy For the Economic and Financial Crisis in the European Union, EQUILIBRIUM. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy vol. 8 (1), 2013. 132 Por. komentarz TEP (Towarzystwa Ekonomistw Polskich) z 23 lipca 2013 r. i raport PwC autorstwa W . O r o w s k i e g o, Komercjalizacja bada naukowych w Polsce. Bariery i moliwoci ich przeamywania z 29 lipca 2013 r., ktre zwracaj uwag na ryzyko puapki redniego dochodu i dryf gospodarczy Polski. 133 J. Hausner w wywiadzie Nie wystarczy usuwa bariery, trzeba pomaga rosn, Obserwator Finansowy 18.06.2013.
129

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

59

Marta Gtz

Rycina 7 Rekomendacje Raportu o konkurencyjnoci gospodarki

Lepsze warunki dla przedsibiorczoci Niezbdna jest zmiana otoczenia regulacyjnego przedsibiorstw. Fundamentem winna by ustawa o swobodzie dziaalnoci gospodarczej o charakterze kodeksowym. Konkurencyjno rynkw wewntrznych wymaga dalszej demonopolizacji gospodarki. Nowa polityka przemysowa Potrzebujemy selektywnej i strategicznej polityki przemysowej, zwikszajcej zdolno przedsibiorstw do konkurencji, a nie skoncentrowanej na osanianiu wasnej gospodarki. W pierwszej kolejnoci powinna dotyczy ona sektorw o wysokiej wartoci dodanej eksportu. Proinnowacyjna reorientacja gospodarki Pastwo ma umoliwia autonomicznym podmiotom innowacyjne zachowania i jego rola ma by wyranie pomocnicza. Kluczowa jest tu edukacja wyzwalajca indywidualn kreatywno na wszystkich poziomach ksztacenia. Potrzebna jest zmiana systemu finansowania uczelni i nowa caociowa regulacja dotyczca wasnoci intelektualnej. Strukturalna przebudowa rynku pracy Polityka rynku pracy musi przeciwdziaa sytuacji, gdy mao opaca si inwestowa w podnoszenie poziomu kapitau ludzkiego, zdolnoci kreatywnych i przedsibiorczych. Znaczcy wzrost poziomu oszczdnoci krajowych Wysze oszczdnoci krajowe s niezbdne, aby finansowa inwestycje prywatne, a nie jak dotychczas, gwnie deficyt pastwa. Dla wzrostu oszczdnoci przedsibiorstw podstawowe znaczenie ma uproszczenie i wiksza przejrzysto systemu podatkowego. Dla wzrostu poziomu oszczdnoci indywidualnych konieczne jest zakoczenie niepewnoci dotyczcej przyszoci II filara emerytalnego i silniejsze zachty podatkowe do udziau w III filarze tego systemu. Promocja eksportu Potrzebna jest rwnie ekonomizacja polityki zagranicznej i sub dyplomatycznych, prowadzca do praktycznego wspierania inwestycji zagranicznych przedsibiorstw krajowych. Konieczne jest uspjnienie i skoordynowanie dziaa na rzecz promocji marki kraju. Nowoczesna administracja, sprawne pastwo Konieczne jest przeciwdziaanie z jednej strony dominacji korporacji zawodowych i gospodarczych nad pastwem, a z drugiej strony niekontrolowanemu rozrostowi struktury administracyjnej. Szczeglnie istotne jest usprawnienie systemu egzekucji prawa, caociowa modernizacja administracji rzdowej, zmiany w systemie samorzdowym oraz powoanie pastwowego centrum studiw strategicznych.

60

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Partnerstwo rozwojowe i zmiana formuy dialogu spoecznego Niezbdny jest efektywny dialog z reprezentacjami podmiotw gospodarczych, wykraczajcy poza tradycyjn wymian informacji i konsultowanie projektw. Powinien on stanowi proces nieustannego uczenia si, kojarzenia interesw i wsplnego rozwizywania problemw. Uzupenieniem dialogu w Komisji Trjstronnej powinna by Krajowa Rada ds. Konkurencyjnoci Gospodarki, kierowana przez premiera. Prorozwojowe wykorzystanie rodkw unijnych Wykorzystanie funduszy unijnych nie moe by celem samym w sobie, lecz musi by wyranie podporzdkowane konkurencyjnoci gospodarki. Konieczna jest gboka nowelizacja ustawy o zamwieniach publicznych. W wietle pogarszajcej si sytuacji finansowej jednostek samorzdu terytorialnego istotne jest upowszechnienie partnerstwa publiczno-prywatnego, a w szczeglnoci zmiana klimatu politycznego wok wsppracy wadzy publicznej i sektora prywatnego. Nowa narodowa strategia integracji europejskiej Wobec praktycznego formowania si Unii Europejskiej zrnicowanych prdkoci, Polska potrzebuje nowej strategii integracji europejskiej. Kwestia wejcia do strefy euro musi w niej zosta cile zwizana z dziaaniami na rzecz konkurencyjnoci polskiej gospodarki.
rdo: T. Geodecki, J. Hausner (kierownik), A. Majchrowska, K. Marczewski G. Tchorek, J. Tomkiewicz, M. Pitkowski, M. Weresa, Jak awansowa w lidze wiatowej? Raport o konkurencyjnoci gospodarki. Raport 2013.

Wedug najnowszego rankingu World Economic Forum, Polska pod wzgldem konkurencyjnoci plasuje si na 42. miejscu, wci w grupie krajw o dochodzie per capita poniej 17 tys. dolarw, ktrych rozwj gospodarczy napdzany jest gwnie wzrostem efektywnoci, a nie innowacjami. Oficjalne stanowisko Polski odzwierciedla dylemat i rozdarcie midzy wewntrznymi krajowymi ograniczeniami, tj. gwnie niechci i blokowaniem propozycji przez opozycj oraz sceptycyzmem obywateli, a dynamicznie zmieniajc si sytuacj w strefie euro i pezajc rewolucj jej funkcjonowania. Taka taktyka naraa jednak na krytyk ze strony eurosceptykw, jak i euroentuzjastw. Dla tych pierwszych to zrzekanie si suwerennoci, dla drugich niezdecydowanie i bierno134. Opozycja w debacie nad wprowadzeniem wsplnej waluty i przyszoci strefy euro uywa takich okrele, jak: kapitulacja, utrata suwerennoci, dyktat Niemiec/Brukseli, brak konsultacji, utrata konkurencyjnoci. Rzd podkrela z kolei: moliwo wspdecydowania, bycia wanym graczem unijnym, zapobiegania marginalizacji i pozostawania w centrum decyzyjnym, bycia przy
134

O. M a r k i e w i c z, Have its cake and eat it too. Polish discourse on the current eurozone crisis, Institute of Public Affairs, Warszawa 2013, http://www.isp.org.pl.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

61

Marta Gtz

stole, a nie w menu. Odwoujc si do propozycji dwupoziomowej strategii globalizacji (G - minor, G - major globalisation strategy) mona uzna, e strona Polska stara si nie tylko korzysta z dobrodziejstw w tym przypadku struktur UE, ale take, tak dalece jak to moliwe, uczestniczy w ich ksztatowaniu135. Niezalenie od przygotowa do przyjcia euro, a wic prac na rzecz spenienia okrelonych kryteriw, drugim torem powinny by prowadzone zabiegi majce na celu blokowanie bd minimalizowanie skutkw inicjatyw, ktre pocigayby za sob nadmierne obcienia dla gospodarki, np. harmonizacja podatkw polegajca na ujednoliceniu (w gr) stawek podatkowych136. Jednoczenie, w przypadku projektw legislacyjnych regulujcych system finansowy, Polska powinna dy do zapewnienia wadzom krajowym jak najwikszej autonomii w zakresie polityki makroostronociowej. Priorytetem staje si dbanie o inkluzyjny charakter wzmocnionej wsppracy. Polska jest w pewien sposb zahartowana wskutek przebytej transformacji systemowej137. Reformy wprowadzajce gospodark rynkow w miejsce centralnie planowanej wizay si z istotnymi skutkami tak ekonomicznymi, jak i spoecznymi, bolesnymi procesami dostosowawczymi, z ktrymi teraz, jak argumentuje wielu ekonomistw, przychodzi si zmierzy krajom Poudnia Europy. PIIGS mgby zatem bra przykad z POSH (Poland, Slovakia, Czech Republic, Hungary). Wieloletnie przygotowania do czonkostwa w UE wyrobiy pokor. Nauczyy akceptowania trudnoci zgodnie z zasad warunkowoci (tzw. conditionality), wedug ktrej pastwa ubiegajce si o przyjcie do UE musz speni konkretne warunki, zanim bd mogy sta si jej czonkami. Jednoczenie Polska sama ambitnie na tle wielu pastw UGW zabiega o zdrowe fundamenty makroekonomiczne. wiadcz o tym np. rozwizania prawne dotyczce zachowania dyscypliny finansw publicznych, co wyraa si w limicie dugu (art. 216, ust. 5 konstytucji), trzech progach ostronociowych (art. 86-88 ustawy o finansach publicznych) czy regule fiskalnej (art. 9. ust. 112 ustawy o finansach publicznych) oraz rekomendacjach S i T dotyczcych dobrych praktyk w udzielaniu kredytw przez banki, majcych zapobiega nadmiernemu zaduaniu138.
S. T a y, P . w i e b o d a, T. L a o h a t h a i, P . Z e r k a, Midsize, yet global: the imperative of punching above weight within the new world order, Demos Europa, Warszawa 2013, policy paper has been prepared within the framework of the Going global in the age of uncertainty project a joint initiative of demosEUROPA Centre for European Strategy and the Singapore Institute of International Affairs supported by the Open Society Foundations. 136 Strefa euro: pocig odjedzie w 2020... 137 T. K o w a l s k i, Polands Long-term Macroeconomic Performance and Recent Trends: A Comparative Analysis, CESifo Forum vol. 14 (1), 2013, s. 41-56. 138 Regulacje proponowane w zmienionej Rekomendacji T, przedstawionej przez Komisj Nadzoru Finansowego (KNF) w lutym 2013 r. uatwi dostp do kredytw i zwiksz limity dostpnego
135

62

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Polska opowiada si za postpami w tworzeniu Jednolitego Rynku Europejskiego (JRE), kadc nacisk na liberalizacj, popraw konkurencyjno i wzrost efektywnoci. S to oczywicie kwestie podnoszone przez inne kraje, w tym Niemcy139. Obecne problemy JRE to niedostosowanie do aktualnej rzeczywistoci spoeczno-gospodarczej (e-handel) oraz nieprzestrzeganie przez pastwa czonkowskie jego fundamentalnych zasad. Tymczasem postp na rzecz penej realizacji JRE wydaje si wanym elementem dziaa antykryzysowych. Mniej wicej w tym kierunku zmierza Pakt Euro Plus, tj. porozumienie na rzecz konkurencyjnoci przewidujce reform systemw emerytalnych, zwikszenie zatrudnienia, ograniczenie biurokracji czy powizanie pac z produktywnoci. W duym uproszczeniu, zestawiajc pogldy obu stron mona uzna, e o ile w Polsce chodzi o integracj negatywn likwidowanie barier, upraszczanie systemu, o tyle z perspektywy niemieckiej celem jest harmonizacja i ujednolicanie w imi walki z nieuczciwym dumpingiem czy praktykami arbitrau. Oprcz wyzwa instytucjonalnych zwizanych z przyjmowaniem euro, Polsce przyjdzie si zmierzy z szerszymi wyzwaniami koniecznymi zmianami wiatopogldowymi i reorientacj w makroekonomii. Dotychczas obowizujce prawie jako dogmaty klasyczne ortodoksyjne pogldy ekonomiczne, np. dotyczce kontroli kapitau czy wartoci mnonikw fiskalnych, s formatowane i na nowo rewidowane140. Na pocztku marca 2013 r. rzd przyj Dugookresow Strategi Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesnoci. Wskazuje ona na trzy podstawowe zagroenia stojce przed naszym krajem, a zwizane z: 1) pokryzysowymi barierami rozwoju generowanymi przez wysokie zaduenie i deficyt, 2) dryfem rozwojowym, opisanym ju we wczeniejszym raporcie z 2009 r., czyli urednieniem tempa wzrostu, nierozwizywaniem problemw demograficznych, 3)
zaduenia z racji uproszczonych zasad oceny zdolnoci kredytowej klientw. Decyzj t eksperci z J.P . Morgan Bank oceniaj jako dobr dla gospodarki i polskich bankw, przyjt we waciwym czasie ze wzgldu na ostatnie pogorszenie popytu prywatnego oraz z uwagi na to, e moe ona uaktywni polskich konsumentw, dajc bardziej zliberalizowany dostp do niezabezpieczonego kredytu, www.biznes.pl (27.02.2013). 139 Podobny ton ma Europas Binnenmarkt Wirtschaftsraum mit Potenzial. Raport Institut der deutschen Wirtschaft Kln (IW) na zlecenie Konrad-Adenauer-Stiftung, 15.07.2013. 140 W opracowaniu skupiono si na dominujcej w dyskursie kwestii stosunku Polski do przedkadanych w UE/strefie euro propozycji reform itp., warto jednak nadmieni, e pojawiaj si take analizy oferujce nowatorskie rozwizania czy mogce inicjowa debat wok nowych drg wychodzenia z kryzysu, np. koncepcja uporzdkowanego rozpadu strefy euro (S. K a w al e c, E. P y t l a r c z y k, Controlled dismantlement of the Eurozone: A proposal for a New European Monetary System and a new role for the European Central Bank, NBP Working Paper No. 155/2013) czy propozycje L. Balcerowicza akcentujce dokoczenie budowy Jednolitego Rynku Europejskiego i intensyfikacj prac nad utworzeniem strefy wolnego handlu z USA ( http://www.newseria.pl/news/prof_l_balcerowicz_nie,p1900659168, 10.06.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

63

Marta Gtz

peryferyjnym charakterem udziau Polski w globalnym ukadzie si141. Wedug World Economic Forum, Polska zajmujc w 2013 r. w caociowym zestawieniu konkurencyjnoci 41. miejsce, jest w fazie przejciowej pomidzy drugim etapem rozwoju gospodarczego, ktrego gwn si napdow jest wzrost wydajnoci, a trzecim, opartym na innowacjach142. Polska wkracza take w trzeci etap rozwoju po transformacji143: W pierwszym, w latach 90., fundamentalne reformy prorynkowe (wolno gospodarcza, otwarcie na wiat, ustabilizowanie wartoci pienidza) naday gospodarce naturalny pd. W drugim, w latach 2000., silnym wsparciem okazaa si akcesja do Unii Europejskiej. Teraz musimy wygenerowa wzrost bez sprzyjajcych wiatrw, silniej opiera si na innowacyjnoci wypywajcej z wewntrz gospodarki, a nie importowanej z zewntrz. Nie s jednak do koca uzasadnione pesymistyczne obawy o ryzyko pojawienia si puapki redniego dochodu, ktra jak si wydaje zachodzi dla PKB per capita na poziomie ok. 15 tys. dolarw. Polska dopiero co przekroczya zbliony poziom 16 tys. dolarw, uznawany za granic podwyszonego ryzyka. Niektre kraje europejskie wyranie zwalniay po przekroczeniu tej granicy dowiadczay skokowego spowolnienia (dwukrotny spadek trendu wzrostu PKB per capita). Naley jednak podkreli, e kraje, ktre wpaday w puapk redniego dochodu, byy zwykle przeinwestowane, miay wysok inflacj lub wyranie niedowartociowany kurs walutowy, a Polska na tym tle jest gospodark do zrwnowaon makroekonomicznie. Potrzeba zmiany naszej relacji ze wiatem nie wynika z czegokolwiek bardziej, ni z naszego wasnego interesu. Prbujc rozpocz kolejny etap polskiej modernizacji, czerpic korzyci z wyszej wartoci dodanej oraz nowych przewag konkurencyjnych, Polska musi aktywniej otworzy si na wspprac i zaangaowanie midzynarodowe144.

W dokumencie tym akcentuje si kwestie bardziej szczegowe, np. potencjaln rol podatkw porednich. Podatki porednie powoduj mniejsze znieksztacenia w gospodarce z dwch powodw: 1) w ich wypadku baza podlegajca opodatkowaniu jest szersza, a w konsekwencji take kracowa stawka, konieczna do uzyskania danego dochodu podatkowego, moe by nisza, 2) popyt konsumpcyjny jest znacznie mniej elastyczny ni poda pracy czy oszczdnoci, a wic mniej zmienny w cyklu koniunkturalnym, co sprzyja stabilizacji dochodw pastwa. 142 A. Balcer, K. Blusz, A. Hinc, I. wicicki, P . wieboda (red.), P . Zerka, Polska globalna. Impuls do debaty, Warszawa 2013, s. 13, http://www.demosservices.home.pl/www/files/demos_Polska%20globalna.pdf. 143 I. M o r a w s k i, Polska uniknie puapki, bo ma szanse na 3-proc. tempo wzrostu, http://www. obserwatorfinansowy.pl/forma/debata/polska-uniknie-pulapki-bo-ma-szanse-na-3-proc-tempowzrostu (22.04.2013). 144 A. Balcer, K. Blusz, A. Hinc, I. wicicki, P . wieboda (red.), P . Zerka, Polska globalna. Impuls do debaty...
141

64

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Pozostajc poza stref euro, Polska napotka z pewnoci problemy w forsowaniu wasnych interesw, jednak przystpujc do obszaru wsplnej waluty nieprzygotowana, naraa si na powane kopoty gospodarcze (vide kraje Poudnia Europy). W rozmowach o UGW 2.0 Polska powinna podkreli szerszy kontekst reform strukturalnych, wykraczajcych daleko poza pytk debat sprowadzajc si do sporu pomidzy polityk oszczdnoci a zwikszaniem wydatkw, () musi zabiega o waciwe wykorzystanie istniejcych mechanizmw, zanim wprowadzone zostan nowe145. Z polskiej perspektywy cakiem pocieszajce mog by oceny niektrych analitykw. Sabncy stan zagroenia, a wic stopniowe przechodzenie UE z trybu kryzysowego w kierunku nowej normalnoci, zwizane z mniejsz presj rynkw, bdzie mie okrelone implikacje dla funkcjonowania Unii, nie bdzie to bowiem ta sama normalno, jaka panowaa przed kryzysem 2008146. W praktyce oznacza moe co prawda trudnoci w osiganiu konsensusu oraz zwikszon niech do podejmowania odwanych decyzji dotyczcych reform gospodarczych przez kraje czonkowskie. Moe take utrudnia radzenie sobie przez unijne instytucje z utrzymujc si przewag RFN. Mimo kopotw nie naley jednak obawia si pogbiania podziau strefa euro / kraje spoza strefy, w tym pre-ins, gdy nie jest to w interesie kluczowych gospodarek147.

P . T o k a r s k i, P . T o p o r o w s k i, Unia Gospodarcza i Walutowa 2.0 w zawieszeniu... J. A. E m m a n o u i l i d i s, Foretastes of a new normal: the results of a low-profile summit, EPC Post-Summit Analysis 1.07.2013. 147 Dos. despite widespread fears and predictions, it does not seem likely that the EU will witness a deep split between euro and non-euro countries (pre-ins!), as key countries will do their utmost to avoid the creation of a two-tier Europe, ibidem.
145 146

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

65

2.

Niemcy
2.1. Niemiecki dyskurs nad przyszoci strefy euro i UE
W dalszej czci opracowania starano si pokrtce omwi dominujce wtki dyskusji prowadzonej w Niemczech w odniesieniu do przyszoci UE, zwaszcza strefy euro148. W duym uproszczeniu jest ona polemik midzy zwolennikami unii stabilnoci i ordownikami wikszej solidarnoci europejskiej, czyli opowiadajcymi si za federacj europejsk149. Zasadniczo wyrni mona dwie opcje, ktre potencjalnie mogyby by promowane przez stron niemieck. Jedn z nich jest dziaanie pozatraktatowe, gwnie poprzez mechanizm umw midzynarodowych. Dziki wykorzystaniu formuy elastycznych krgw wspprac zacienialiby tylko zainteresowani i przekonani czonkowie strefy euro/UE. Nowe przedsiwzicia musiaaby by wwczas legitymizowane przez Bundestag. Rola instytucji europejskich Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego ograniczaaby si wwczas do pewnych tradycyjnych obszarw wsppracy, np. wsplnej polityki handlowej, kwestii Jednolitego Rynku. Alternatywnie pewnym rozwizaniem mogyby by reformy traktatowe i wzmacnianie pozycji ponadnarodowych cia, np. KE, w tym powoanie komisarza ds. wsplnej waluty. Zacienianie wsppracy oparte na metodzie wsplnotowej oznaczaoby najprawdopodobniej take czstsze stosowanie gosowania odwrcon kwalifikowan wikszoci. Takie europejskie rozwizania (wyrczanie si PE, KE), tj. przekazywanie uprawnie organom unijnym, wydaj si jednak niezbdne do zapewnienia kontroli i koordynacji midzy krajami czonkowskimi (problem wzajemnego ingerowania w dziaania suwerennych krajw). Wedug niektrych opinii, Niemcy przyszo Unii wi z rozwojem metody unijnej jako trzeciej, eklektycznej drogi, hybrydy150 alternatywy dla nieaktualnej ju dychotomii metody wsplnotowej i midzyrzdowej151. Innymi sowy, Berlin bdzie si stara forsowa
W tej czci wykorzystano materiay przygotowane na konferencj zorganizowan przez SGH Nowe zjawiska w gospodarce Niemiec i polsko-niemieckich stosunkach gospodarczych (24.10.2013) i zoone do monografii pokonferencyjnej. 149 P . B u r a s, B. N o w a k, A. D z i e s z k o w s k a, J. T r o j a n o w s k i, Polska Niemcy: Partnerstwo dla Europy? Interesy, opinie elit, perspektywy, Centrum Stosunkw Midzynarodowych, Warszawa 2013, s. 106-107. 150 P . B u r a s, The EUs silent revolution..., s. 3. 151 P . B u r a s, B. N o w a k, A. D z i e s z k o w s k a, J. T r o j a n o w s k i, Polska Niemcy: Partnerstwo dla Europy?..., s. 112.
148

66

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

swoje stanowisko pod auspicjami UE. Pamitajc o tym, aby propozycje byy na tyle na ile to moliwe niemieckie, na tyle na ile to konieczne (niezbdne do przeforsowania) europejskie.

...nawizujc do przeszych bdw


Niemcy upatruj przyczyn kryzysu zdecydowanie po stronie zawodnoci pastwa. Zatem i uzdrowienie sytuacji oznacza reformy w zakresie finansw publicznych. U podstaw takiego mylenia ley zasada expansionary fiscal contraction oywienia przez zaciskanie. Wysiki konsolidacyjne musz by kontynuowane, przy czym priorytet przyzna naley dziaaniom prowadzcym do redukcji wydatkw, jako korzystniejszym z punktu widzenia gospodarki w porwnaniu z podnoszeniem dochodw budetowych152. Bez wzgldu na efekty i czas trwania polityki oszczdnoci, nacisk na nieustanne reformy i konsolidacj obowizuje nadal, jak wynika z bilansu midzyokresowego przygotowanego przez gabinet kanclerz A. Merkel w maju 2013 r. Wysiki krajw Poudnia musz koncentrowa si na uelastycznianiu gwnie rynku pracy153. Wedug opozycji taka polityka jedynie podkupuje zaufanie do Europy i grozi rosnc niechci do RFN ze strony spoeczestw poudniowej Europy. Tymczasem, wedug danych Bundesbanku, zaduenie brutto RFN wynioso z racji zaangaowania si w pomoc pogronym w kryzysie krajom Poudnia Europy prawie 82% PKB (przy dozwolonych 60%)154. Kwestie rodkw przekazywanych w pakietach ratunkowych, gwarancjach czy kredytach, rozumianych jako koszty ponoszone przez Niemcy, odbijaj si szerokim echem w publicznym dyskursie. Jest jednak jeszcze jeden, mao obecny w dyskusji gwnego nurtu wtek negatywnego wpywu kryzysu na gospodark RFN. Podnosi go Hans-Werner Sinn, wedug ktrego, abstrahujc od biecych kosztw (gwnie ratowania krajw Poudnia oraz ewentualnych strat w postaci porcze Haftungspegel wycenianych na ok. 688 mld euro), kryzys odwraca uwag od faktycznych wyzwa takich jak demografia, imigracja czy energetyka stojcych przed RFN w duszej perspektywie, usypiajc czujno i potrzeb dziaa155.
B. G i u s e p p e, J. D r i f f i l l, H. J a m e s, H.-W . S i n n, J-E. S t u r m, . V a l e n t i n y i, EEAG Report on the European Economy 2013 Rebalancing Europe, CESifo Group Munich, Munich 2013, s. 1-116. 153 Zwischenbilanz zum Wachstumspakt Deutschland ist mit Euro-Krisenstaaten unzufrieden, Wirtschaftswoche 12.05.2013. 154 Stan ten, pomimo wygenerowanych w ramach systemu ubezpiecze spoecznych i gmin nadwyek budetowych, odzwierciedla wielko rodkw przeznaczonych w celu dokapitalizowania ESM oraz pakietw przekazywanych poprzez EFSF.
152 155

H.-W . S i n n, Verspielt nicht eure Zukunft, Redline Verlag, Mnchen 2013.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

67

Marta Gtz

Niemcy zmczone pomoc dla Poudnia zyskay take nowy argument przeciw dalszym akcjom ratunkowym w postaci raportu EBC na temat zamonoci obywateli, ktry odbi si w mediach szerokim echem, a z ktrego wynika, e statystyczny Niemiec jest uboszy od Cypryjczyka, Hiszpana czy Wocha. Raport sta si przyczynkiem do dyskusji na temat ratowania pastw poprzez wasnych obywateli156. Ekonomici niemieccy mwi wrcz o koniecznoci wykorzystania tego potencjau majtku zgromadzonego w rzekomo biednych krajach PIIGS jako formie samopomocy157. Cho w niektrych krgach zaczyna si podkrela postpy, jakie kraje Poudnia poczyniy w ramach konsolidacji fiskalnej i poprawy konkurencyjnoci158, o rosncym zmczeniu pomaganiem innym i rozczarowaniu tempem zmian wiadczy moe powstanie ruchu antyeuropejskiego partii Alternative fr Deutschland. Zdecydowana wikszo niemieckich rodowisk ekonomicznych lansuje dyscyplin fiskaln jako bez maa dalsz drog integracji w strefie euro, kontrastujc j z podnoszon czsto ide uwsplnotowienia dugw159. Uznaje, e szoki asymetryczne, tak czsto przez zwolennikw unii transferowej przywoywane dla uzasadnienia solidarnej pomocy midzy krajami, powodowane s, jak sama nazwa wskazuje, pewn asymetri/aberracj, tj. bdn polityk stosowan w konkretnych krajach, rodzc negatywne konsekwencje. Zaj naley si zatem praprzyczynami tych dotykajcych niektre pastwa szokw, a wic nadmiernymi wydatkami budetowymi, przeregulowanymi rynkami czy brakiem konkurencyjnoci. Odmienne recepty dla borykajcych si z kryzysem krajw Poudnia ma Institut fr Makrokonomie, ktrego szef Gustav Horn uwaa, e polityka ci i lansowana przez Berlin konsolidacja fiskalna tylko pogarsza sytuacj peryferiw. Niezbdne s prowzrostowe bodce, wicej elastycznoci, a i dziaa zaradczych po stronie Niemiec celem symetrycznego rozwizywania narosych nierwnowag (wydatki infrastrukturalne, stymulowanie konsumpcji midzy innymi poprzez wprowadzenie pacy minimalnej). Potrzeba zdecydowanej i radykalnej konsolidacji fiskalnej w pastwach PIIGS w ocenie niemieckich ekonomistw odzwierciedla jedynie konieczno
M.in. komentarze DIW Berlin, ZEW Mannheim (Lars Feld) oraz Chart in focus Rich citizens, poor country? http://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB?addmenu=false&docum ent=PROD0000000000312266&rdShowArchivedDocus=true&rwdspl=2&rwnode=DB R_INTERNET_EN-PROD$NAVIGATION&rwobj=ReDisplay.Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD (7.05.2013). 157 Por. Schuldenlnder brauchen mehr Selbsthilfe (Herbert Walter; w latach 2003-2009 kierowa Dresdner Bank). 158 Jrgen Matthes, Institut der deutschen Wirtschaft (IW), w: Handelsblatt 16.04.2013. 159 O. H i s h o w, Euroraumkrise: Haushaltsdisziplin statt Transferunion, SWP , http://www.swpberlin.org/de/publikationen/kurz-gesagt/euroraumkrise-haushaltsdisziplin-statt-transferunion. html (12.03.2013).
156

68

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

korekty przeszych nierwnowag, naduy i niegospodarnoci rozpasanego sektora publicznego160. Jednoczenie zamiast pobudzania gospodarki nowymi pakietami pomocowymi, naley upora si z problemami nepotyzmu i korupcji, ktre trawi tamtejsze kraje. Dlatego same wzmianki o agodzeniu warunkw polityki oszczdnoci161, pynce z krgu unijnych oficjeli162, napotkay wyrany opr rodowisk niemieckich, zaniepokojonych grob odejcia od ustalonej cieki konsolidacyjnej163. W opinii niemieckich ekonomistw164, ale i politykw takie przeformuowanie stanowiska grozi powrotem do sytuacji gromadzenia dugw i zakonserwowaniem na wiele lat wysokiego bezrobocia165. Bardziej dyskrecjonalne, uwzgldniajce kontekst, podejcie w procedurze nadmiernego deficytu166 spotkao si z duym sceptycyzmem ze strony niemieckich ekonomistw. Nie tylko s oni zdania, e oszczdnoci i konsolidacja finansw publicznych mog by jedyn odpowiedzi na kryzys w krajach Poudnia Europy, ale kwestionuj nawet faktyczne prowadzenie takiej polityki, odwoujc si do rosncych statystyk deficytu publicznego167. Nawizujc z kolei do fundamentw modelu zagregowanego popytu i poday (AS-AD), podkrelaj, e utrzymujca si w tych pastwach inflacja jest niekompatybilna ze spadkiem zagregowanego popytu (przesunicie krzywej AD w lewo co wielu argumentuje, wskazujc na spiral deflacyjno-recesyjn i podajc jako przykad negatywnych skutkw ci). czy j raczej naley z wynikajcym z oglnego chaosu gospodarczego i braku zaufania spadkiem globalnej poday (ruch w lewo krzywej AS). Jednake badania sugeruj, e w sytuacji, gdy skala koniecznej konsolidacji jest zbyt wysoka, nieodzowna jest pomoc zewntrzna. W celu ustabilizowania poziomu dugu publicznego nadwyka pierwotna, definiowana jako rnica midzy dochodami a wydatkami budetowymi w relacji do PKB, nie moe
Ferdinand Fichtner, Deutsche Institut fr Wirtschaftsforschung (DIW). W obliczu pewnego braku skutecznoci wdraanych reform pojawiy si propozycje zakadajce moliwo wyduania terminw redukcji deficytu do dopuszczalnego poziomu lub/ /i nowego zaszeregowania wydatkw prorozwojowych, np. na inwestycje infrastrukturalne, a wic akcentowania deficytu strukturalnego. 162 M.in. J. Barosso, M. Schulz MFW przyznaje, e symulacje dotyczce wpywu oszczdnoci na realn gospodark byy bdne, przedstawiciele KE z kolei, e cho polityka ta jest suszna w zaoeniach, osigna w praktyce kres i czas zrewidowa to podejcie. 163 Kryzys gospodarczy: Cicia nie pomagaj Unii w wyjciu z kryzysu, Forsal 24.04.2013. 164 M.in. Lars Feld, ZEW Mannheim i Christoph Schmidt, Rheinisch-Westflische Institut fr Wirtschaftsforschung. 165 Abkehr vom Sparkurs: Ohne Wachstumsperspektive fhrt diese Politik vor die Wand, Wirtschaftswoche 24.04.2013. 166 Commissions growth-friendly consolidation: A difficult balancing act, DB Research Note, 6.05.2013. 167 S. H o m b u r g, On European Austerity, CESifo Forum vol. 14 (2), 2013, s. 38-40.
160 161

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

69

Marta Gtz

by mniejsza ni wielko dugu przemnoona przez rnic stp procentowej i tempa wzrostu PKB. Niezbdna do wypracowania dla zachowania stabilnoci finansw publicznych nadwyka w przypadku Polski okrelona zostaa na poziomie 1,07% PKB przy zaoeniu wzrostu 2%, dla Niemiec moliwy jest deficyt (-0,53%)168. Przy 4% wzrocie gospodarczym oba kraje mogyby pozwoli sobie na deficyty odpowiednio -0,04% i -2,16%. Wymagana nadwyka na poziomie 5% uwaana jest za graniczn warto, powyej ktrej kraj nie jest w stanie sam poprawi sytuacji finansw publicznych i wymaga pomocy zewntrznej. Wedug diagnozy IWH z Halle, jednej z najbardziej obiektywnych, jak si wydaje, i kompleksowych analiz, kryzys trawicy stref euro i bdcy poczeniem kryzysu zaufania i zaduenia spowodowaa wadliwa integracja gwnie rynkw finansowych, prowadzca do nieoptymalnej alokacji kapitau przy braku odpowiednich antykryzysowych narzdzi i w warunkach nieprzestrzegania istniejcych regulacji, czego wyrazem s narose nierwnowagi169. Za obecn sytuacj odpowiada zatem splot czynnikw. Zdaniem Olivera Holtemllera, Tobiasa Knedlika i Axela Lindnera, w sytuacji kiedy niemoliwa bya pomoc w formie unijnych transferw wyrwnujcych, w warunkach braku mechanizmw uporzdkowanej likwidacji bankw, gdy wsplna waluta czynia niemoliw dewaluacj, jedynym rozwizaniem stao si odwoanie do bolesnych dziaa konsolidacyjnych i reform makroekonomicznych, jakkolwiek przeoyy si one na silne zahamowanie wzrostu gospodarczego170. Wprowadzone w ramach walki z kryzysem instrumenty i ich skuteczno powinny by jednak traktowane ostronie. Wstrzemiliwie ocenia naley szanse powodzenia podejmowanych dziaa. Stosunkowo najdalej posunita jest walka na froncie regu fiskalnych, przeszacowane s zdolnoci polityki ekonomicznej do sterowania systemem, jak to zakada nadzr makroekonomiczny, nadal reform wymaga sektor bankowy (w celu adekwatnej oceny ryzyka przez uczestnikw rynku niezbdnym elementem jest odejcie od ryczatowego traktowania papierw skarbowych i przypisywania im zerowego ryzyka), niepokoi moe brak jakichkolwiek regulacji na wypadek niewypacalnoci ktrego z pastw (standardy dziaania na wypadek ustania zdolnoci patniczych). Jednoczenie trudno nie dostrzec wysikw konsolidacyjnych pastw peryferyjnych i pierwszych efektw reform. Niemniej jednak dla utrzymania tych krajw w strefie euro i dla zachowania
D. B e n c e k, H. K l o d t, Das IfW Schuldenbarometer: Mrz 2013, http://www.ifw-kiel. de/wirtschaftspolitik/politikberatung/ifw-schuldenbarometer/das-ifw-schuldenbarometer (7.03.2013). 169 O. H o l t e m l l e r, T. K n e d l i k, A. L i n d n e r, Die Europische Schulden- und Vertrauenskrise: Ursachen, Politikmanahmen, Aussichten, IWH Online 3/2013, 14.05.2013. 170 Ibidem, s. 22
168

70

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

spjnoci caej unii konieczne bdzie wygenerowanie wzrostu gospodarczego. Politycy w warunkach presji rynkw, dziaajc doranie, zapewnili na razie integralno strefy euro, ale permanentne systemowe rozwizania wydaj si niezbdne. Przeciwko propozycjom staego /okresowego wystpowania pastw ze strefy euro czy te zawieszania w niej czonkostwa zaprotestowali w swoistym manifecie niemieccy ekonomici171. Koszty tak dla wychodzcych z UGW, jak i w niej pozostajcych, w tym RFN, prawdopodobnie trudne do oszacowania, przewyszayby ewentualne iluzoryczne korzyci. Jedyn faktyczn alternatyw pozostaje kontynuacja reform majcych na celu odzyskanie konkurencyjnoci, polityka konsolidacji fiskalnej i w dalszej perspektywie utrzymywanie dyscypliny finansw publicznych oraz zapobieganie narastaniu dysproporcji w sektorze finansowym.

koncentruje si wok reform strukturalnych i odbudowy konkurencyjnoci


Niemcy uznaj konkurencyjno za czynnik decydujcy o przyszoci gospodarki UE, ale sposb jej odgrnego i jednakowego dla wszystkich, opartego na idei harmonizacji, zaordynowania, proponowany midzy innymi pod hasem przeciwdziaania dumpingowi socjalnemu, nie spotyka si z zainteresowaniem wielu pastw UE (Szwecja, Polska). Daa temu wyraz kanclerz Merkel172 w jednym z wywiadw dla tygodnika Der Spiegel. Wraz z prezydentem Francji Franois Hollandem domaga si ona lepszej koordynacji dziaa w dziedzinach wanych dla poprawy konkurencyjnoci UE, takich jak rynek pracy, emerytury, podatki i polityka socjalna. Poprawa konkurencyjnoci oznacza dostosowania cenowe i szereg reform. Te wydaj si szczeglnie pilne w odniesieniu do rynku pracy. Ekonomici zgromadzeni wok prestiowego instytutu Ifo z Monachium proponuj w tym wzgldzie zmiany majce na celu uelastycznienie procesu zatrudniania i zwalniania pracownikw, powoanie np. specjalnych sdw pracy. Sugeruj potrzeb likwidacji samoistnie powstaego dualnego rynku pracy, rnicujcego pracownikw na trwale i czasowo zatrudnionych, silnie dyskryminujcego, prowadzcego do pauperyzacji czci spoeczestwa
Michael Hther mit vier weiteren konomen in der Sddeutschen Zeitung: Ein Pldoyer fr den Euro, http://www.iwkoeln.de/de/presse/gastbeitraege/beitrag/michael-huether-undvier-weitere-oekonomen-in-der-sueddeutschen-zeitung-ein-plaedoyer-fuer-den-euro-115140 (3.06.2013). 172 http://www.rp.pl/artykul/13,1015445-Merkel-przeciwna-zwiekszeniu-uprawnien-KomisjiEuropejskiej.html (2.06.2013).
171

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

71

Marta Gtz

i rozwoju prekariatu173. Opowiadaj si za doskonaleniem systemu ksztacenia zawodowego i stosowaniem umw taryfowych nie w przekroju bran, ale w odniesieniu do wybranych, faktycznie uzwizkowionych przedsibiorstw. Popraw konkurencyjnoci przynie moe take dewaluacja fiskalna dokonana poprzez wzrost opodatkowania poredniego i obnik bezporedniego174. Z konkurencyjnoci wie si te problem nierwnowag rozlicze w systemie TARGET (wzajemnych zobowiza bankw centralnych) 175. W interpretacji niemieckiej dysproporcje midzy deficytami i nadwykami w saldach na rachunkach obrotw biecych powodowane s wanie rnicami w poziomach konkurencyjnoci eksportu176. Obecne dysproporcje w zasadzie sugerowayby konieczno zastosowania jednego z dwch drastycznych rozwiza: silnej wewntrznej dewaluacji dajcej szans na przywrcenie konkurencyjnoci i zmiany w zakresie sald obrotw biecych lub wyjcia ze strefy euro, przywrcenia waluty narodowej i w ten sposb odbudowy konkurencyjnoci. Cz bada naukowych dowodzi, i gwnym czynnikiem odpowiedzialnym za powstawanie asymetrii midzy bilansami obrotw biecych poszczeglnych krajw czonkowskich, czego emanacj jest nierwnowaga TARGET w strefie euro, s nieodpowiednie polityki fiskalne177. Przyczyniy si one w warunkach wsplnej waluty i polityki jednej stopy procentowej do silnych przepyww kapitau z gospodarek o zdrowych finansach publicznych do krajw z wyszymi poziomami deficytw budetowych. Przekazy rodkw publicznych w ramach TARGET jedynie finansuj deficyty na rachunku obrotw biecych i rekompensuj odpyw kapitau z krajw Poudnia Europy178. Cho dziaaj jak swoisty bezpiecznik dla sfery realnej, oznaczaj problemy dla sektora
B. G i u s e p p e, J. D r i f f i l l, H. J a m es, H.-W . S i n n, J.-E. S t u r m, . V a l e n t i n y i, EEAG Report on the European Economy 2013 Rebalancing Europe... 174 Spadek obcie PIT i CIT powinien zaowocowa spadkiem cen i pac, a wic umoliwi dewaluacj wewntrzn, dodatkowo wzrost podatkw porednich premiowa bdzie sprzeda za granic, a wic czyni towary eksportowe taszymi. 175 B. G i u s e p p e, J. D r i f f i l l, H. J a m e s, H.-W . S i n n, J.-E. S t u r m, . V a l e n t i n y i, EEAG Report on the European Economy 2013... 176 Alternatywnie nierwnowagi te mog wynika z ogranicze importowych, w zwizku z np. nieelastycznym rynkiem i regulacjami, z niskiej konsumpcji wewntrznej czy wadliwych mechanizmw krajowego rynku finansowego, w ktrym nadmiar rodkw zgromadzonych (oszczdnoci), przy braku atrakcyjnych moliwoci zainwestowania, szuka ujcia za granic. A. H o b z a, S. Z e u g n e r, Should Eurozone current-account surpluses be reduced? http:// www.voxeu.org/article/should-eurozone-current-account-surpluses-be-reduced (26.04.2013). Wwczas nierwnowaga jest wyrazem nieoptymalnej alokacji czynnikw produkcji i wymaga reform strukturalnych. 177 G. S c h n a b l, T. W o l l m e r s h u s e r, Fiscal Divergence and Current Account Imbalances in Europe, CESifo Working Paper No. 4108, February 2013. 178 P . C o u r -T h i m a n n, Target Balances and the Crisis in the Euro Area, CESifo Forum Special Issue April 2013, Ifo Institute, Munich 2013.
173

72

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

publicznego bankw centralnych179. Nadal wzbudzajc kontrowersje, traktowane s przez jednych jako dziaania w ramach mandatu EBC180, innych jako jawny bail-out, pozwalajcy inwestorom pozby si toksycznych aktyww na koszt podatnika europejskiego181. S barometrem spjnoci strefy euro i uwypuklaj faktyczn fragmentacj strefy i jej wewntrzne nierwnowagi. Niemieckich ekonomistw niepokoi w tym wzgldzie skala narastajcych obcie RFN, zwaszcza w wietle decyzji Moodys o rozwaaniu wanie z racji tyche sald TARGET kwestii obnienia ratingu Holandii i Niemiec. Potrzeba wypracowania pewnego systemu regulowania nalenoci wydaje si nieodzowna182. Wrd przedkadanych propozycji teoretycznych prb rozwizania problemu TARGET pojawiaj si rozwizania ex ante zapobiegajce narastaniu nierwnowag, obejmujce np. wiksz centralizacj polityki w EBC lub utrzymanie decentralizacji, a wic samodzielnoci narodowych bankw centralnych, ale kosztem wyszych zabezpiecze (collateral), wprowadzenia progw pynnoci, oraz rozwizania ex post korygujce nierwnowagi, np. poprzez transfer aktyww lub zabezpiecze z krajw dunikw albo modyfikujce dochody pynce z polityki monetarnej183, a take rozwizania wykorzystujce szersze spektrum instrumentw nakierowanych na eliminowanie praprzyczyn nierwnowag, a wic dziaania w zakresie konsolidacji fiskalnej czy poprawy konkurencyjnoci (zapobiegajce niekontrolowanej ucieczce kapitau, tzw. wysychaniu rynku). Pewne rozczarowanie co do efektw zaordynowanych rodkw polityki konsolidacji, ograniczone sukcesy na polu poprawy konkurencyjnoci czy wrcz deflacyjna spirala pograjca kraje Poudnia sprawiaj, e formuowane s dania symetrycznego udziau Niemiec w kosztach rwnowaenia konkurencyjnoci, rozumianego jako przyzwolenie (bd pobudzenie) na wzrost cen. Poprawa konkurencyjnoci oferty krajw peryferyjnych nastpiaby wwczas
Target balances are a doubleedged sword: they seem to be public sector risks as they are financial claims and liabilities among public sector institutions. At the same time, however, by reflecting the Eurosystem liquidity support they appear to be adjustment valves that direct pressures away from the real economy, P . C o u r -T h i m a n n, Target Balances and the Crisis in the Euro Area..., s. 46. 180 M. D e m a r y, J. M a t t h e s, Die EZB auf Abwegen? Teil 2: Sind die Staatsanleihekufe eine Mandatsberschreitung? IW Policy Papers 2013, http://www.iwkoeln.de/de/infodienste/iwnachrichten/beitrag/geldpolitik-ezb-darf-staatsanleihen-kaufen-127432 (16.09.2013). 181 P . C o u r - T h i m a n n, Target Balances and the Crisis in the Euro Area..., s. 5-50. 182 Pionier bada nad tym zagadnieniem H.-W . S i n n opublikowa nawet ksik w 2012 r. Die Target Falle, w ktrej argumentuje, e system TARGET jest puapk wymagajc kolejnych operacji pomocowych jedna za drug, ktre prowadz w efekcie do przeniesienia zych aktyww z rk prywatnych inwestorw do podatnikw. Zaburza to mechanizm efektywnej alokacji rodkw i wymaga wprowadzenia systemu zabezpiecze, cho uczynienie tego na wzr amerykaski, przy obecnych uregulowaniach strefy euro, jest w zasadzie nierealne. 183 Zmiana klucza udziaw w EBC.
179

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

73

Marta Gtz

poprzez pogorszenie teje konkurencyjnoci po stronie niemieckiej. Postulaty takie spotykaj si w RFN ze sprzeciwem, gdzie pojawia si inna argumentacja. Konkurencyjnoci nie mona bowiem ogranicza tylko do kwestii ksztatowania si cen. Przesdza o niej przede wszystkim produktywno krajowych przedsibiorstw. Zatem dziaania majce na celu popraw konkurencyjnoci skupia si powinny na stymulowaniu rozwoju i powstawania nowych firm o wysokim poziomie wydajnoci. Sprzyja temu niewtpliwie waciwie dziaajcy, czyli usprawniajcy optymaln alokacj rodkw system finansowy, co w realiach UE wymaga powstania unii bankowej184.

jednoczenie aktywnie dc do ksztatowania nowych struktur i rozwiza dla strefy euro


Dotychczasowe dziaania RFN majce na celu przezwycienie kryzysu, okrelane jako stopniowe Auf Sicht fahren budz irytacj wielu krgw w EU. Berlin185 cechuje wyrana inklinacja w kierunku wprowadzania konkretnych prawnych rozwiza. Preferowane s zatem kontrakty, traktaty, a nie uzgodnienia polityczne, z ktrych atwiej si wycofywa186. Stosunek Niemiec do kwestii europejskiej architektury finansowo-gospodarczej, a wic i ksztatu instytucjonalnego Unii trudno okreli jako homogeniczny. Rnie ksztatuje si on nie tylko w krgach politycznych, ale i rodowiskach naukowych. Niektre z nich opowiadaj si za daleko idc integracj, zaznaczajc, e przeniesieniu uprawnie na szczebel ponadnarodowy towarzyszy musi transfer kontroli w myl zasady Keine Leistung ohne Gegenleistung dla unijnych instytucji wicej kompetencji, ale i wicej legitymizacji. Najbardziej ortodoksyjne pogldy reprezentuje prestiowy monachijski Ifo z H.-W . Sinnem na czele. Twierdzi on, i Niemcy nie powinny i nie mog przewodzi Europie, jak chcieliby tego niektrzy, wskazujc RFN jako naturalnego kandydata na dobrego hegemona w Europie, bowiem przewodzenie takie sprowadzaoby si de facto do pacenia rachunkw za bdy innych. Niemcy zatem powinny twardo obstawa za indywidualn odpowiedzialnoci poszczeglnych krajw za prowadzon polityk. Oznacza to nie dla uwsplnotowienia dugu,
C. M. B u c h, B. W e i g e r t, External Competitiveness and the Role of the Financial System, Les Rencontres conomiques dAix-en-Provence, 5, 6 and 7 July 2013, http://www.iwh-halle. de/d/publik/sonstint/2013_buch_weigert_external_competitiveness_aix.pdf (10.07 2013). 185 Ch. G r a n t, Germanys plans for treaty change and what they mean for Britain, http://www. cer.org.uk/insights/germany%E2%80%99s-plans-treaty-change-%E2%80%93-and-what-theymean-britain (28.03.2013). 186 Ibidem.
184

74

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

ograniczon rol ESM jako narzdzia stabilizacji, ewentualnie pomocy w zakresie pynnoci/wypacalnoci i moliwo wprowadzenia tzw. fiscal capacity jedynie jako przejciowego elementu wspierajcego reformy. Nagromadzone przez lata, w wyniku bdnej polityki gospodarczej, nierwnowagi mog wrcz czyni koniecznym czasowe zawieszenie czonkostwa w strefie euro. Pozostajc w niej, pastwom Poudnia Europy moe nie uda si odbudowa konkurencyjnoci, a skala niezbdnych dostosowa (wymaganej dewaluacji wewntrznej) wydaje si trudna do zaakceptowania, biorc pod uwag skutki spoeczno-ekonomiczne, jakie za sob pociga. Dawne dugi, czyli nawis deficytw uznaj Niemcy za indywidualne problemy poszczeglnych krajw, w ktrych rozwizywaniu nie zamierzaj pomaga. Sprzeciwiaj si zatem zdecydowanie jego mutualizacji i kategorycznie odrzucaj ide emisji wsplnych obligacji187. Jedynym ustpstwem wydaje si projekt ewentualnego utworzenia Funduszu Spaty Zaduenia, do ktrego trafiayby tylko nowe zobowizania. Jego ksztat i formu funkcjonowania zaproponowaa Grupa Doradcw Ekonomicznych Sachverstndigenrat zur Begutachtung der gesamtwirtschaftlichen Entwicklung (SVR) w 2012 r. Uwsplnotowieniu podlegaby dug przekraczajcy 60%, czyli ten bardziej niebezpieczny, grocy wpadniciem kraju zaduonego w puapk niewypacalnoci z racji dania coraz wyszego oprocentowania przez rynki finansowe. Wsplne gwarancje miayby uniemoliwi wybuch paniki i wycig na wzrost rentownoci obligacji zaduonego kraju. Proponowany fundusz, gwarantujcy spat zacignitych zobowiza (fundusz wybawienia redemption fund), miaby charakter rachunku powierniczego (niem. Tilgungsrechnung, ang. escrow account)188. Na rachunek ten trafiaby dug przekraczajcy 60% PKB. Natomiast pozyskiwanie rodkw na jego obsug byoby gwarantowane przez wszystkie kraje (czciowe uwsplnotowienie) dziki rezerwom walutowym i zota. Co wicej, wpywy podatkowe kraju zaduonego korzystajcego z preferencji funduszu kierowane byyby bezporednio na ten rachunek celem regularnej spaty zaduenia.
Mutualizacja (uwsplnotowienie) dugu wymaga konstytucjonalizacji (upastwowienia, uprawomocnienia suwerennego), a wic do utworzenia federacji fiskalnej potrzebne jest powstanie uprzednie quasi-pastwa europejskiego. Wsplne przez kraje czonkowskie gwarantowanie dugw, np. w formie emisji euroobligacji, oznacza konieczno pozyskiwania rodkw, a wic dziaanie mechanizmu transferujcego. Element redystrybucji jest osi gwn mutualizacji i wymaga dla dobra poszczeglnych krajw, jak i caej federacji wprowadzenia odgrnych limitw jego wysokoci. Przykad USA i powolnego stopniowego wprowadzania podobnych rozwiza midzy amerykaskimi stanami moe by dla Europy w tym wzgldzie dobrym przykadem, zob. H. J a m e s, H.-W . S i n n, Mutualisation and constitutionalisation, http://www.voxeu.org/ article/mutualisation-and-constitutionalisation (26.02.2013). 188 Assuming responsiblity for Europe, German Council of Economic Experts - Annual Report 2011/2012.
187

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

75

Marta Gtz

Funkcjonowanie czciowo wsplnego dugu miaoby przede wszystkim zapobiec wspomnianym ju niezdrowym zachowaniom rynku finansowego grajcego na niewypacalno suwerennego pastwa poprzez podbijanie oprocentowania obligacji, tj. wzrost rentownoci.
Schemat 5 Fundusz spaty zaduenia (redemption fund)

chroni przed puapk wzrostu rentownoci obligacji do poziomu 7% dotyczy dugu >60% PKB przewiduje roczn redukcj w tempie 1/20 wartoci dugu wymaga przestrzegania dyscypliny kraj dunik zasila go podatkami; inne pastwa czonkowskie daj gwarancje w postaci
rezerw walutowych (ktry uznaje si za krytyczny dla udwignicia obsugi dugu)

Mimo prezentowanej przez niemieckie rodowiska naukowe oglnej niechci wobec idei unii fiskalnej, obserwowa mona pewn ewolucj pogldw. Jej wyrazem jest np. stanowisko jednostki badawczej Deutsche Bank, w ktrym zauwaa si, e dalsza integracja europejska wymaga stworzenia pewnej formy unii fiskalnej. Pojawiajce si asymetryczne szoki wskazuj na potrzeb zapewnienia mechanizmw ich absorpcji. Trudno stworzy polityk pienin odpowiedni dla tak odmiennych gospodarek, a inne mechanizmy wyrwnujce (np. mobilno pracownikw) w UE niestety nie dziaaj. Jednak biorc pod uwag ogromne wewntrzne zrnicowanie strefy euro, unia taka byaby przede wszystkim form redystrybucji rodkw (na co zgody Niemiec ju raczej nie ma). Gwn zalet jej utworzenia i ewentualnym argumentem na rzecz rozwaania takiej opcji wydaje si jedynie wiksza synchronizacja cykli koniunkturalnych, a wic mniejsze zrnicowanie midzy czonkami UGW, co w efekcie uatwi powinno dziaanie EBC, tj. gwarantowanie stabilnoci euro i prowadzenie polityki jednej stopy procentowej. Unia fiskalna, jak wynika z dokumentu Deutsche Bank Research, mogaby przyj posta: 1) wsplnego budetu, 2) mechanizmu transferowego na wypadek szokw asymetrycznych, 3) ubezpieczenia od bezrobocia czy 4) redukcji oprocentowania obligacji. Niezalenie od formy (prewencyjne regulacje czy reaktywna pomoc) konieczne jest zapobieganie pokusie naduy. Unia taka musiaby zapewnia odpowiednie rodki (tzn. by efektywna w razie koniecznoci), by neutralna (czyli pomaga przezwycia chwilowe trudnoci, a nie stanowi staego elementu redystrybucji), mie wbudowane zasady korekty i ewentualnych sankcji przy naduyciach) i oferowa natychmiastowe impulsy (tj. korzysta z narzdzi,

76

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

ktre bd dziaa bezzwocznie). Wiele pyta co do szczegw konstrukcji pozostaje otwartych, w tym: kwestie legitymizacji, automatyzm dziaania czy podejcie dyskrecjonalne, wykorzystanie rodkw unijnych czy skadek krajw czonkowskich, a take problem nawisu starego dugu. Wedug berliskiego DIW, kluczowy dla przyszoci gospodarczej Europy jest zrwnowaony rozwj jej rynkw finansowych (the sustainability of the financial markets)189. Stabilno finansow, stanowic wsz kategori, naley przy tym rozumie jako specyficzne dobro publiczne, uzasadniajce pewn form ingerencji ze strony pastwa. Zagwarantowanie zrwnowaonego rozwoju wymaga: internalizacji kosztw, utworzenia instytucji zdolnych do samodzielnego wychodzenia z ewentualnych kryzysw, dywersyfikacji dziaalnoci zapewniajcej bezpieczn rnorodno, spojrzenia uwzgldniajcego dugoterminow perspektyw (a nie krtkookresowe zyski) oraz zapewnienia wiarygodnoci instytucji. Idea podatku od transakcji finansowych (FTT), jak i wysze wymagania kapitaowe wydaj si w ocenie ekonomistw z DIW propozycjami idcymi we waciwym kierunku i powinny przyczyni si do powstania stabilniejszych i bardziej zrwnowaonych rynkw finansowych. Z oczywistych wzgldw wikszy sceptycyzm wobec zasadnoci wprowadzania FTT wyraaj przedstawiciele rodowisk bankowych190. Wane miejsce w niemieckim dyskursie polityczno-ekonomicznym zajmuje oczywicie unia bankowa. Biorc pod uwag zadeklarowan niech wobec uwsplnotowienia dugu i brak przyzwolenia ze strony niemieckiej na zmian mandatu EBC, powstanie unii bankowej, jakkolwiek trudne, wydaje si najatwiejszym sposobem rozwizania tzw. niemoliwej trjcy (Impossible Trinity)191. Impas, w jakim znajduje si strefa euro, najlepiej oddaje koncepcja tryptyku celw nie do pogodzenia, ktra uwypukla podstawowe niespjnoci konstrukcji euro strefy. Nie mona bowiem pogodzi jednoczenie: 1) wspzalenoci bankw i finansw publicznych (bank-sovereign interdependence), 2) funkcjonowania EBC nie w charakterze poyczkodawcy ostatniej instancji (strict no-monetary
D. S c h f e r, Sustainable Financial Markets: Financial Transaction Tax and High Capital Buffers Indispensable, DIW Economic Bulletin Nr 4 /2013, s. 3-9. 190 Np. D. F o l k e r t s - L a n d a u, Financial Transaction Tax: Counterproductive, Research Briefing Global financial markets, http://www.dbresearch.com/ 26.03.2013, kwestionujc celowo tego podatku, ale i jego projekt. Wprowadzenie tego podatku negatywnie odbije si na realnej gospodarce, utrudniajc i tak ograniczony ju dostp do finansowania gospodarstwom domowym i firmom. Spowoduje to odpyw czci kapitau poza stref euro/kraje go stosujce. Poza tym nie ma on znamion anglosaskiego stamp duty ze wzgldu na swj kaskadowy charakter wielokrotne obcienia po drodze, karzce niejako wszystkich uczestnikw transakcji, nie tylko ostatecznego beneficjenta. 191 J. P i s a n i - F e r r y, The Euro crisis and the new impossible trinity, Bruegel Policy Contribution issue 2012/01.
189

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

77

Marta Gtz

financing) i 3) braku uwsplnotowienia dugw (no co-responsibility for public debt). Konieczne jest wprowadzenie ktrej z opcji unii fiskalnej, bankowej lub zgoda na nieograniczone interwencje EBC (zmiana mandatu).
Schemat 6 Tryptyk celw nie do pogodzenia*

*
rdo: J. P i s a n i - Fe r r y, The Euro crisis and the new impossible trinity, Bruegel Policy Contribution issue 2012/01.

Tryptyk niemoliwych do pogodzenia warunkw obejmuje nastpujce elementy192: Tzw. grzech pierwotny (orignal sin) unii monetarnej to moliwo zaduania si przez kraj w walucie, ktrej sam nie emituje. Zapoyczanie si w walucie, nad ktr de facto nie ma si wikszej kontroli, przesdza o podatnoci krajw strefy euro na kryzysy. Sytuacj dodatkowo utrudnia klauzula no bail-out (art. 125 TUE), zakazujca pomocy niewypacalnym krajom. Zgodnie z tym zapisem, nie mog one liczy na pomoc pozostaych czonkw strefy. Niestety, nie
192

M. G t z, Kryzys i przyszo strefy euro..., s. 84-85.

78

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

wskazano, co czyni w sytuacji, gdy jeden z krajw, cho wypacalny, utraci pynno z powodu odcicia od rynkw finansowych. Ponadto zakaz pomocy finansowej ze strony EBC oznacza wyran separacj polityki monetarnej i fiskalnej. Mandat EBC zabrania nabywania papierw skarbowych krajw czonkowskich na rynku pierwotnym, co praktykowane jest w wielu gospodarkach i traktowane jako dziaania stabilizujce i co stanowi rodzaj gwarancji pozwalajcej na uniknicie problemu tzw. wielokrotnych rwnowag. Trzecie rdo trudnoci eurostrefy to bankowo-publiczna wspzaleno. Oznacza ona zarwno tzw. skrzywienie krajowe/udomowienie (home bias) w portfelu bankw, ktre trzymaj wrd aktyww gwnie papiery skarbowe wasnego rzdu, jak i nadmiern ekspozycj rzdw na problemy narodowych bankw, wic si z koniecznoci przejmowania ich zych kredytw. Takie wystawienie rzdw na wasne banki i jednoczenie bankw na wasny rzd sprawia, i finanse publiczne w eurostrefie s wyjtkowo podatne na kryzysy wypacalnoci i pynnoci, zwaszcza jeli aktywa bankw wielokrotnie przekraczaj wpywy podatkowe rzdu. Koegzystencja tych trzech elementw przesdza o specyfice eurostrefy. Zachowanie jednoczesnej wspzalenoci bankw-finansw publicznych, zakazu finansowania przez EBC z brakiem wspodpowiedzialnoci za dug jest, jak pokazuje kryzys, niemoliwe. KE i EBC opowiadaj si za jak najszybszym postpem prac w zakresie tworzenia unii bankowej, w szczeglnoci po powstaniu wsplnego nadzoru (SSM), za rychym wprowadzeniem drugiego jej filaru, a wic ustanowieniem mechanizmu uporzdkowanej likwidacji (SRM). Tak szybkiemu tempu realizacji wydaj si sprzeciwia niektrzy przedstawiciele zarwno rodowisk naukowych, jak i politycy. Minister finansw Niemiec Wolfgang Schuble uznaje za konieczne uprzednie zmiany traktatowe unii bankowej nie mona bowiem budowa na wtpliwie prawnych fundamentach chodzi midzy innymi o kwestie rozdziau nadzoru i polityki pieninej. Kwesti fundamentaln staje si sekwencja ratowania upadajcych bankw (Haftungskaskade). W pierwszej kolejnoci bank sam powinien prbowa zdoby rodki na rynkach finansowych, potem ewentualne straty powinni bra na siebie udziaowcy, obligatariusze, a dopiero w ostatecznoci niezabezpieczeni deponenci. Pomoc dla bankw z ESM193 moliwa byaby nie tylko pod warunkiem wczeniejszego ustalenia i faktycznego funkcjonowania jednolitego nadzoru SSM w ramach EBC, ale jedynie w ostatecznoci, tj. gdy wyczerpane zostan
193

ESM Viele offene Fragen, IW Kln, http://www.iwkoeln.de/de/infodienste/iwd/archiv/ beitrag/110273 (2.05.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

79

Marta Gtz

inne wspomniane formy ratunku. Przyjte w poowie 2013 r. propozycje KE id w tym kierunku194. Wizj stopniowej, wymagajcej zmiany traktatw trjelementowej unii bankowej, gwarantujcej rozdzia polityki monetarnej od nadzorczej, podziela take Bundesbank w wydanym w czerwcu owiadczeniu195. Jednoczenie ekspertyzy na rzecz Komisji Finansowej Bundestagu (Bundestag Finanzausschu) potwierdzaj uregulowanie przez obecny projekt unii bankowej zasadniczych kwestii, takich jak wspominany rozdzia polityk w ramach EBC, subsydiarno nadzoru nad bankami (mniejsze nadzorowane przez organy krajowe) oraz adekwatne moliwoci wsppracy z SSM dla pastw spoza euro196. Dalsze dyskusje w tym obszarze musz skupia si na rozwizaniu problemu waciwej partycypacji w kosztach ratowania bankw, tj. ochronie podatnikw (jeli uczestniczy powinni w tym podatnicy kraju, w ktrym bank ma siedzib) i uczestnictwie w nim udziaowcw/akcjonariuszy i obligatariuszy197. Rewolucyjny projekt unii bankowej przedstawi Thomas Mayer198, starszy doradca Deutsche Bank. Sam nazwa swoj propozycj kopernikaskim przewrotem. Zakada ona bowiem cakowicie odwrotn sekwencj etapw tworzenia unii bankowej. Pierwszym krokiem byoby zagwarantowanie depozytw (stayby si pewne, a wic mogy by w kadym momencie wymienione na legalny rodek patniczy), co stanowioby zadanie poszczeglnych pastw i polegaoby na 100% pokryciu wkadw do 100 tys. euro rezerwami w banku centralnym (teraz banki maj tendencj do utrzymywania wysokich rezerw w swoich bankach centralnych, ale wynika to z obaw o plasowanie tych rodkw na rynku midzybankowym, a nie jest wyrazem chci zabezpieczenia depozytw). W drugim etapie utworzony fundusz uporzdkowanej likwidacji przyjby formu ustalenia hierarchii absorpcji kosztw ewentualnej upadoci (ten bail-in wprowadziby konieczno ponoszenia kosztw niewypacalnoci przez podatnikw i programy bail-out uczyni zbdne). W ostatniej fazie pojawiby si system nadzorczy, ktry sprowadzi mona do
J. F . K i r k e g a a r d, The Road to the European Banking Union, Part I-III, http://www.piie.com/ blogs/realtime/?p=3720. 195 Bankenunion: Bundesbank fordert klare Kante, Wirtschaftswoche 3.06.2013. 196 Stellungnahme zur ffentlichen Anhrung im Bundestag Finanzausschu: Verordnungsentwurf gemeinsame europische Bankenaufsicht, G. B. Wolff on 1st June 2013. 197 Grundstzlich ist anzumerken, dass das Ziel ist, die Kosten fr Steuerzahler durch Privatglubigerbeteiligung zu minimieren. Weiterhin ist zu empfehlen, dass wenn Steuerzahler an Bankenrettung beteiligt werden mssen die nationalen Steuerzahler immer einen sprbaren Anteil an den Lasten tragen sollten. Wspomniana propozycja unijna z poowy 2013 r. spenia te postulaty. 198 T. M a y e r, A Copernican Turn for Banking Union, CEPS Policy Briefs No. 290, 14 May 2013.
194

80

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

cile okrelonych regu na wzr dyrektyw kapitaowych (CDRIV), majcych na celu przede wszystkim zniechcanie lub wrcz uniemoliwiane bankom nabywania rzekomo bezpiecznych obligacji wasnych rzdw (zmiana struktury portfolio, ograniczenie ekspozycji na papiery skarbowe wasnego kraju), ktre to z kolei musiaby spenia okrelone warunki, tak aby by przeniesione do EBC199.
Tabela 2 Odwrcona sekwencja unii bankowej wg T. Mayera Step 1. A 100% reserve requirement for safe deposits Step 2. A hierarchy of loss-absorbing bank liabilities Step 3. Divest banks from governments by revised regulations for government debt Ustanowienie systemu gwarancji depozytw poprzez 100% pokrycie ich rezerwami w banku centralnym Ustanowienie hierarchicznego systemu absorpcji kosztw upadoci (z wyjtkiem gwarantowanych depozytw) Wprowadzenie regulacji zakadajcej ryzyko obligacji i zniechcajcej do angaowania si bankw w finansowanie dugu; zamiana papierw skarbowych na wolne od ryzyka aktywa w EBC, ktre spacane byyby z zatrzymywanych przez EBC dochodw seniorau (przypadayby krajom emitentom obligacji)

rdo: T. M a y e r, A Copernican Turn for Banking Union, CEPS Policy Briefs No. 290, 14 May 2013, s. 4.

Projekty unii bankowej, ktre pod wpywem lobby nie przewidywayby dostatecznie wysokiego, jak si wydaje sprawiedliwego, wspuczestnictwa w ratowaniu upadajcych bankw posiadajcych akcje/udziay instytucji finansowych lub wyemitowane przez nie obligacje, potencjalnie skutkowa bd zaraaniem si zdrowych gospodarek200. Mog sprzyja odnawianiu resentymentw w poczuciu niezasuonej redystrybucji i przesuwa gros ciaru na najsabszych, chronic bogatych, czyli tych, ktrzy mog sobie pozwoli na zakup papierw wartociowych instytucji finansowych201. Stanowioby to form pomocy pastwowej dla rozdtego sektora bankowego202.
199

Tylko papiery o dobrej jakoci mogyby by akceptowane przez EBC, rodki na spat pochodziyby z seniorau, EBC przechwytywaby niejako te zyski, a nie czeka na spat przez rzdy. 200 Dos. write-off losses imposed on taxpayers would destabilise the sound countries, zob. H.-W . S i n n, H. H a u, The eurozones banking union is deeply flawed, Financial Times 29.01.2013. 201 Dos. gigantic negative wealth tax to the benefit of wealthy individuals worldwide, ibidem. 202 Dos. public guarantees will artificially reduce the financing costs for banks, ibidem.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

81

Marta Gtz

Niezalenie od prac nad tworzeniem unii bankowej, podejmowane s inicjatywy majce na celu pewn sanacj systemu bankowego. Podzia bankw uniwersalnych na inwestycyjne prowadzce dziaalno market making i proprietary trading, oraz komercyjne gwnie funkcjonujce w zakresie bankowoci detalicznej, tj. przyjmujce depozyty, ma na celu usprawnienie ewentualnego procesu upadociowego i ochron deponentw. Propozycje rzdu niemieckiego z pocztku 2013 r. zakadajce taki podzia id w dobrym kierunku, ale wedug ekspertw s niewystarczajce203. Niezbdne jest przestrzeganie progw bezpieczestwa dotyczcych wymogw kapitaowych, pynnociowych. Naley ukrci system gwarancji pastwa sprzyjajcy jedynie nadmiernemu podejmowaniu ryzyka przez instytucje finansowe. Projekt nie gwarantuje, e po podziale skala wielkoci bankw zmniejszy si na tyle, eby ich ewentualna upado nie stanowia zagroenia dla stabilnoci finansowej caego systemu, poza tym nadal zezwala on na wewntrzne powizania w ramach holdingu bankw inwestycyjnych i komercyjnych, co grozi przenoszeniem ryzyka z jednego segmentu do drugiego. W Unii Europejskiej Niemcy s ordownikiem wzmacniania dziaa na rzecz zapobiegania procederowi unikania opodatkowania. W tym celu konieczna jest koordynacja midzy krajami. Pod hasem przeciwdziaania naduyciom w systemach podatkowych, w tym gwnie unikaniu opodatkowania przez midzynarodowe koncerny, proponuje si poluzowanie tajemnicy bankowej, lepsz wymian informacji oraz walk z tzw. rajami podatkowymi. Dynamika kryzysu w Europie sprawia, e krelone w wielu kompleksowych analizach scenariusze dla unii monetarnej rozcigaj si od jej optymistycznego dalszego rozwoju po chaotyczny rozam204. Biorc pod uwag koszty i korzyci stricte ekonomiczne, wizane w literaturze z czonkostwem w unii walutowej, oraz przesanki polityczne naley stwierdzi, e ani krajom peryferyjnym, ani silnym gospodarkom, w tym RFN, opuszczenie strefy euro nie opacaoby si. Koronnym argumentem w tym pierwszym przypadku s skutki bankructwa zwaszcza w sektorze prywatnym (odmowa spaty dugu, upado firm, redukcja zatrudniania), a w tym drugim praktyczny brak szans na odzyskanie
B. K l a u s, D. S c h f e r, Implizite Staatsgarantien verschrfen die Probleme Trennbankensystem allein ist keine Lsung, DIW Wochenbericht Nr. 18/2013; w maju 2013 r. Bundestag przyj regulacje dotyczce odpowiedzialnoci karnej menederw za naduycia, wysokoci przyznawanych bonusw, obowizku sporzdzania prawnych rozwiza na wypadek niewypacalnoci, tzw. testamentw, i zakadajce rozdzia dziaalnoci proprietary trading od bankowoci komercyjnej, jakkolwiek z prawem prowadzenia tzw. market making, w celu zabezpieczenia przed ryzykiem, na rachunek klienta. 204 O. H o l t e m l l e r, T. K n e d l i k, A. L i n d n e r, Die Europische Schulden- und Vertrauenskrise: Ursachen, Politikmanahmen, Aussichten...
203

82

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

jakichkolwiek nalenoci i dodatkowe prawdopodobiestwo koniecznoci dalszej pomocy (wrcz quasi-humanitarnej). Obok czsto doranych i tematycznie wsko zdefiniowanych propozycji antykryzysowych dla strefy euro pojawiaj si te ze strony niemieckich orodkw ekonomicznych projekty uwzgldniajce pewne caociowe spojrzenie. Jest nim np. Kieler Krisen-Kompass205. Propozycja Instytutu Bada nad Gospodark wiatow z Kilonii tzw. Kompasu Kryzysowego wskazuje rozwizania czce krtkoterminowe dziaania pomocowe, majce za zadanie uly przeywajcym recesj gospodarkom, z dugofalowymi celami stabilizacji unii gospodarczo-walutowej206. Zakadaj one wspistnienie instrumentw o charakterze paneuropejskim (np. fundusz likwidacji bankw czy regulacji oglnoeuropejskich dla systemu bankowego) i krajowych (przestrzeganie dyscypliny fiskalnej na poziomie poszczeglnych pastw czonkowskich wcznie z grob ich niewypacalnoci w skrajnych przypadkach jako swego rodzaju sankcji). Przewiduj horyzontaln pomoc midzy krajami w postaci funduszu ulgi odsetkowej (Europischer Zinslastenausgleichsfonds), dziki ktremu gospodarki cieszce si nisk rentownoci papierw skarbowych dzieliyby si korzyciami z tymi, ktre z racji wysokiej premii za ryzyko w zasadzie zostay odczone od rynkw finansowych, a take wczaj w rozwizywanie kryzysu inne podmioty, midzy innymi za porednictwem obowizkowych obligacji zamiennych na akcje (CoCo bonds convertible bonds).

D. S n o w e r, J. B o y s e n - H o g r e f e, K. J. G e r n, H. K l o d t, S. K o o t h s, C. F . L a a s e r, B. van R o y e, J. S c h e i d e, K. S c h r a d e r, Kieler Krisen-Kompass: Ein Gesamtpaket zur berwindung der Krise im Euroraum, Kiel Policy Brief Nr. 58, Januar 2013. 206 Ibidem.
205

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

83

Marta Gtz

Schemat 7 Kryzysowy Kompas kompleksowe ujcie wyzwa i sugestii rozwiza (Kieler Krisen-Kompass 2013)

rdo: D. S n o w e r, J. B o y s e n - H o g r e f e, K. J. G e r n, H. K l o d t, S. K o o t h s, C. F . L a a s e r, B. van R o y e, J. S c h e i d e, K. S c h r a d e r, Kieler Krisen-Kompass: Ein Gesamtpaket zur berwindung der Krise im Euroraum, Kiel Policy Brief Nr. 58, Januar 2013.

Analiza dyskursu dotyczcego ratowania i przyszoci strefy euro, jak i caej UE pozwala postawi ostron tez, e RFN wydaj si lansowa ide integracji warunkowej. Warunkowo (conditionality) pojawia si w tym kontekcie jako instrument poprawiajcy koordynacj makroekonomiczn w strefie euro, pozwalajcy na wykorzystanie efektw synergii midzy funduszami i dostosowujcy je do potrzeb gospodarczych krajw207. Wydaje si, e argument warunkowoci
207

N. H e i n e n, Not quite fit for purpose: Conditionality under the EUs financial framework for 2014 to 2020, http://www.dbresearch.com/PROD/DBR_INTERNET_EN-PROD/ PROD0000000000303656.pdf;jsessionid=38DA7478C3897F0259649BCCD2F1FB47.srvnet-dbr-com, March 28, 2013; Wsplne Ramy Strategiczne (Common Strategic Framework) opieraj si na trzech typach warunkowoci: warunkowoci ex ante (ex-ante conditionality) zgodnoci z jedenastoma priorytetami UE (zadania i cele do spenienia, np. przechodzenie w stron gospodarki niskoemisyjnej, walka z bezrobociem wrd modych, poprawa efektywnoci administracji publicznej itp.), warunkowoci makroekonomicznej (macroeconomic conditionality) biorcej pod uwag sytuacj w innych gospodarkach oraz rezerwie wykonania (performance reserve moliwo wykorzystania dodatkowych rodkw) odwoujcej si do faktycznego stopnia spenienia postanowie kontraktw zawieranych midzy krajami czonkowskimi a KE (partnership contracts).

84

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

zyskuje na znaczeniu i mona zakada coraz czstsze odwoywanie si do niego w imi lepszego zharmonizowania polityk makroekonomicznych midzy krajami i lepszej alokacji rodkw z funduszy unijnych208. Oficjalnie chodzioby o silniejsze powizanie nowych instrumentw i wprowadzanych w efekcie kryzysu 2008+ regulacji oraz wykorzystanie efektw synergii z nich pyncych. W praktyce oznacza by to mogo raczej zwizanie i obwarowanie ewentualnej pomocy/rodkw z unijnych funduszy ze spenianiem okrelonych kryteriw. W niemieckim dyskursie na temat biecego zarzdzania kryzysowego, ale i architektury przyszej strefy euro/UE bardzo czsto przewija si element redystrybucji. Konieczno pacenia za bdy innych jest osi wielu dyskusji. Niemcy s generalnie niechtni wobec tzw. parasoli ochronnych majcych na celu udzielanie pomocy krajom zaduonym pozbawionym dostpu do rynkw, a take propozycji utworzenia tzw. shadow ESM, odpowiednika staego mechanizmu ratunkowego dla krajw kandydujcych do euro, upatrujc w tym jedynie wzrostu obcie dla RFN. T niech wielu rodowisk wobec bardziej aktywnej polityki na rzecz przezwycienia kryzysu w strefie euro wiza mona z dowiadczeniami Republiki Federalnej w kwestii unii transferowej i procesu zjednoczenia. Bogatsi o wiedz z ostatnich ponad 20 lat jakie miny od upadku muru berliskiego, Niemcy obawiaj si, e redystrybucja doprowadzi jedynie do osabienia silnych i ubezwasnowolnienia sabszych, e stworzy perwersyjny system, w ktrym nie opaca si dba o stabilno gospodarczo-finansow.

identyfikuje zagroenia i wyaniajce si wyzwania


W niemieckich rodowiskach gospodarczych czy politycznych209 dostrzec te mona swoist ucieczk do przodu oznaczajc nie tylko identyfikowanie obszarw problemw i inicjowanie dyskusji na ich temat, ale take ustanawianie ambitniejszych kryteriw/progw (np. hamulec dugu dla federacji i krajw zwizkowych) czy projektowanie, majcych by wzorem dla reszty krajw, instytucji (np. der Stabilittsrat, niezaleni eksperci)210.
Dos. New feature is the Common Strategic Framework (CSF), a common provisions regulation that is intended to coordinate the activities of the structural and cohesion funds, thereby reaping funding synergies, ibidem. 209 A take reagowania na oceny innych, zob. Michael Hther im The International Economy Magazine: Deutschland manipuliert den Euro nicht, http://www.iwkoeln.de/de/presse/gastbeitraege/beitrag/michael-huether-im-the-international-economy-magazine-deutschlandmanipuliert-den-euro-nicht-127447 (16.09.2013). 210 G. B. W o l f f, The German implementation of the fiscal compact towards more ambition, This testimony was presented at a hearing at the Bundestag Haushaltsausschuss on 19 November 2012, www.bruegel.org.
208

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

85

Marta Gtz

Popularny zwaszcza po lewej stronie sceny politycznej jest pomys karania naduy w sektorze finansowym i cilejszych w nim regulacji. Jednoczenie pewne krgi kwestionuj celowo takiego wychodzenia przed szereg (np. wprowadzajc obowizek sporzdzania testamentw przez due instytucje finansowe i moliwo agresywnego ingerowania w ich restrukturyzacj przez organy nadzorcze), ktre okrela si mianem zickzack kursu i ktry de facto w perspektywie unijnej przeoy si na nowe rnice midzy krajami czonkowskimi, utrudniajc tym samym dalsz integracj. Do istniejcych barier dojd bowiem nowe. Wyrazem preferencji niemieckich co do cilejszych regulacji w obszarze finansowym moe by decyzja o utworzeniu Ausschuss fr Finanzstabilitt, czyli Komisji do Spraw Stabilnoci Finansowej obejmujcej przedstawicieli Ministerstwa Finansw, Bundesbanku, Federalnego Urzdu Nadzoru Usug Finansowych (Bundesanstalt fr Finanzdienstleistungsaufsicht Bafin) oraz Komisji do Spraw Stabilizacji Rynku Finansowego (Bundesanstalt fr Finanzmarktstabilisierung FMSA)211. Nowe ciao ukonstytuowao si w marcu 2013 r., a gwn rol ma peni w nim Bundesbank zyskujcy prawo do pozyskiwania informacji od instytucji finansowych. Ma ono raz w roku przedkada Parlamentowi raport z dziaalnoci. Tendencja do wyznaczania przez Niemcy standardw i inicjowania debaty nad okrelonymi kwestiami w Europie jest wyrana. wiadcz o niej midzy innymi dziaania w zakresie regulacji tzw. krtkiej sprzeday (short selling) czy HFT handlu wysokiej czstotliwoci212. Z jednej strony takie uprzedzanie propozycji Brukseli daje szans na przeforsowanie wasnych inicjatyw projektw (jako pewnych wzorcowych, sprawdzonych rozwiza), z drugiej jednak strony grozi izolacj i moe zaszkodzi pozycji konkurencyjnej Niemiec w Europie (ryzyko przeregulowania). Wikszo opiniotwrczych niemieckich rodowisk ekonomicznych wypowiada si przeciw prowadzonej przez Mario Draghiego polityce EBC, upatrujc w niej jedynie ryzyka inflacji i redukowania presji reform na kraje Poudnia Europy213: Stabilizacyjn rol wypenia powinny rzdy, a nie EBC. Niepokj wzbudzia propozycja EBC ewentualnego stymulowania akcji kredytowych poprzez rozwj, do tej pory obwinianego za wspudzia w kryzysie i traktowanego
Ausschuss fr Finanzstabilitt konstituiert sich, DAPD, 17.03.2013. Liikanen-light proposal exemplifies role of financial regulation in election campaign German Policy Watch, http://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB?addmenu=false&document =PROD0000000000301279&rdShowArchivedDocus=true&rwnode=DBR_INTERNET_ENPROD$CONTACT_ENGL&rwobj=ReDisplay.Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_ENPROD (7.02.2013). 213 H.-W . S i n n, Verantwortung der Staaten und Notenbanken in der Eurokrise, Gutachten im Auftrag des Bundesverfassungsgerichts, Zweiter Senat, Sitzung 11. und 12. Juni 2013.
211 212

86

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

jako bro masowego raenia, sektora papierw sekurytyzowanych (ABS). Rozwaane jest nie tylko pobudzanie takiego pakowania papierw dunych przez banki, ale nawet bezporedni zakup ich od maych i rednich firm, czyli ich wystawcw214. Byoby to przeamanie kolejnego tabu215, wynikajcego z rosncego poczucia bezsilnoci i nieefektywnoci stosowanych narzdzi (niska stopa procentowa). Przegld prasy gospodarczej wskazuje, e w zwizku ze zbyt nisk jak na potrzeby RFN stop procentow EBC silne s obawy o pojawianie si baki spekulacyjnej na rynku nieruchomoci. Jednak, w opinii ekspertw, tak dugo jak problem ogranicza si do kilku miast, gwnie metropolii, i towarzyszy mu wzrost czynszw, ryzyko faktycznego przegrzania nie istnieje. Biecej obserwacji wymaga za to rozwj sytuacji na rynku obligacji korporacyjnych, gdzie moe dochodzi do ryzykownych spekulacji. Taki rozwj zdarze odzwierciedla zmiany po stronie popytu inwestorzy poszukuj wyszej stopy wzrostu, i poday firmom brakuje funduszy na inwestycje w obliczu ograniczonej dostpnoci kredytowej216. Nie sposb te nie wspomnie o czsto podnoszonym przez rodowiska niemieckie postulacie odejcia od ryczatowego traktowania obligacji pastwowych i zaprzestania oceniania ich ryzyka na poziomie zerowym. Gonym echem w mediach odbia si kwestia sprowadzenia z zagranicy niemieckich rezerw zota, ktre s drugimi po amerykaskich co do wielkoci na wiecie. Wedug oficjalnych zapewnie akcja nie bya wyrazem utraty zaufania do bankw krajw partnerskich, ale mona chyba traktowa j w pewnym stopniu jako wynik dyskusji nad nierwnowagami w systemie TARGET, w ktrym nie ma, jak to byo w systemie waluty zotej, zastawu faktycznego odniesienia wierzytelnoci do realnych zasobw217.

Dos. Die Banken knnten die Kreditforderungen gegenber mittelstndischen Firmen in ABS bndeln und an internationale Investoren verkaufen. Und sollte auch das nicht funktionieren, dann knnte die EZB auch selbst als direkter Kufer auftreten, w: EZB erwgt neuen Wertpapier-Kauf, Wirtschaftswoche 8.05.2013. 215 Dos. Sollte die EZB tatschlich Schuldtitel von kleinen und mittelstndischen Firmen direkt aufkaufen, wre das ein neuer Tabubruch in der europischen Geldpolitik, w: ibidem. 216 Corporate bond issuance in Europe. Where do we stand and where are we heading? EU Monitor, DB Research 31.01.2013. 217 Por. propozycja A. B e l k e, A More Effective Euro Area Monetary Policy than OMTs Gold-Backed Sovereign Debt, Intereconomics Review of International Trade and Development vol. 48, No. 4/2013. Zastaw zota pod obligacje przedkadane do EBC byby skuteczniejsz, bardziej dyscyplinujc i transparentn oraz mniej redystrybucyjn metod od zainicjowanej przez M. Draghiego OMT czy SMP, cho z pewnoci praktyka taka wymagaaby ustosunkowania si midzy innymi do kwestii zarzdzania rezerwami zota (limity sprzeday, autonomia bankw centralnych nadzorujcych krajowe rezerwy).
214

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

87

Marta Gtz

H.-W . Sinn218 za gwne zagroenie (przede wszystkim dla samych Niemiec) uwaa nie tyle wysz inflacj, jako moliwy skutek ekspansywnej polityki monetarnej, ile cakiem realn ewentualno niespacania przez emitentw dugw, a wic sytuacj, w ktrej zakupione przez EBC w ramach ratowania gospodarek Poudnia papiery skarbowe oka si bezwartociowe, bez pokrycia. Z kolei Dirk Mller219 proponuje w ramach poszukiwania drg wychodzenia z impasu w strefie euro cyrkulacj dwch walut, a wic rwnolege funkcjonowanie euro stosowanie go gwnie przez Wsplnot w relacjach zewntrznych z innymi gospodarkami, np. w stosunkach transatlantyckich czy z Chinami, oraz narodowych walut wewntrznie w kadym z krajw czonkowskich220. Dla wydwignicia Europy z kryzysu sugeruje te zainicjowanie programu na miar nowego New Deal z inwestycjami w infrastruktur, energi odnawialn itp. Niemcy jako dominujcy gracz strefy euro korzystaj z podwjnej premii zarwno niskich stp procentowych, odzwierciedlajcych wyjtkow sytuacj kraju jako bezpiecznej przystani na tle reszty borykajcych si z kopotami pastw, jak i niedowartociowanej waluty, sprzyjajcej eksportowi i poprawiajcej konkurencyjno handlu. Trudno nie odnie wraenia, e propozycje Georgea Sorosa221, sugerujce potrzeb albo opuszczenia przez Niemcy eurostrefy, albo zaakceptowania przez nie euroobligacji, s waciwie apelem o rezygnacj z jednej z tych premii. Godzc si na wspln emisj dugu, Niemcy ryzykuj konieczno ponoszenia wyszych kosztw jego obsugi, z kolei opuszczajc stref naraeni s bez wtpienia na aprecjacj waluty, a wic pogorszenie konkurencyjnoci. H.-W . Sinn twierdzi, e takie rozwizanie nie jest wyjciem z obecnej sytuacji222. Uwsplnotowienie dugu (ktre w zamyle Sorosa pozwolioby unikn nieuporzdkowanego bankructwa w sytuacji, kiedy to inne kraje czonkowskie musiay opuci stref) jest zakazane przez obowizujce prawo europejskie, a rezygnacja z euro przez RFN wcale nie pomoe reszcie krajw, ktre w unii walutowej pozostan. Nadal bd midzy nimi znaczne rnice i niewykluczone, e te w lepszej kondycji, np. Austria czy Finlandia, zdecyduj si opuci stref euro w lad za RFN. Co wicej, wyjcie Niemiec wcale nie musi przeoy si na siln aprecjacj nowej marki, ktra miaaby
Ifo-ChefSinn fordert zeitweisen Euro-Austritt von Krisenlndern , Wirtschaftswoche 28.04.2013. 219 Makler giedowy i autor bestsellera Showdown der Kampf um Europa und unser Geld. 220 Dirk Mller im Interview Der Euro ist falsch konstruiert, Wirtschafstwoche 27.04.2013. 221 G. S o r o s, Germanys Choice, http://www.project-syndicate.org/commentary/a-simple-solutionto-the-euro-crisis-by-george-soros (9.04.2013). 222 Soros versus Sinn: The German Question, http://www.project-syndicate.org/commentary/ soros-versus-sinn--the-german-question (7.05.2013).
218

88

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

w domyle poprawi konkurencyjno euro (Bundesbank mgby bowiem na wzr np. Banku Szwajcarii przeciwdziaa aprecjacji, dokonujc odpowiednich operacji na rynku; poza tym lekka aprecjacja oznaczaaby potanienie importu, co mogoby zrekompensowa ewentualne pogorszenie sytuacji eksportowej). W wypowiedziach niektrych ekonomistw niemieckich pojawiaj si kwestie autonomii podatkowej jako swego rodzaju ora w walce z europejskim kryzysem223. Padaj sugestie, e w miar jak strefa euro/UE ewoluowa bdzie w stron federacji, bardziej od dotd promowanych regu fiskalnych i sankcji sprawdzi si autonomia podatkowa, czyli de facto zdolno do samodzielnego ratowania si przez kraje, bez prawa oczekiwania na pomoc z zewntrz, na bail-out. Ta niezaleno fiskalna sprawdza si, jak sugeruj badania, zwaszcza w krajach o charakterze federacyjnym (w porwnaniu do ustrojw unitarnych). Co wicej, wydaje si, e dziaania po stronie dochodowej s w krajach wysoko rozwinitych skuteczniejsze ni redukcje wydatkw. Otwarte pozostaje pytanie, w jakim stopniu rozwizania z innych federacji, np. USA czy Szwajcarii, mog by pierwowzorem dla UE/strefy euro w przyszoci? Mona odnie wraenie, e nawet prominentni ekonomici i eksperci rynkw finansowych w prognozach dla strefy euro nadal poruszaj si midzy dwoma skrajnymi scenariuszami: row przyszoci (Blmchen-Szenario), kiedy to krajom uda si, dziki skoordynowanym dziaaniom pomocowym i daleko zakrojonym reformom, w tym konsolidacji fiskalnej, pokona obecny kryzys i odzyska zaufanie rynkw, lub rzeczywistym horrorem (Horror-Szenario), a wic powtrk ze straconej dekady Japonii224.

Konferencja: Fiscal Performance: The role of institutions and politicians 11-12 April 2013, ZEW Mannheim. 224 Finanzen. Es ist Zeit, aufzurumen wnioski ze spotkania 25 kwietnia 2013 r. 11. FinanzmarktRound-Table des Instituts der deutschen Wirtschaft Kln (IW), der DekaBank und der BrsenZeitung, www.iwkoeln.de.
223

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

89

Marta Gtz

2.2. Podsumowanie: Dyskurs niemiecki nad przyszoci UE jako wyraz de do aktywnego ksztatowania jej architektury
Podsumowujc, w do uproszczony sposb mona przyj, e niemieckie rodowiska ekonomiczne gwn win za obecny kryzys obarczaj wadliw polityk fiskaln niektrych krajw strefy euro. Zatem to na nie spa musi koszt niezbdnych dostosowa. Godzc si z ewentualn koniecznoci rwnowaenia, wymagajc pewnych powice ze strony silniejszych gospodarek, w tym RFN, uznaj, e wysza (sugerowana przez cz ekspertw gwnie zwizanych z brukselskimi think tankami) inflacja w krajach Pnocy Europy mogaby zosta zaakceptowana jedynie jako efekt dziaania si rynkowych (a nie presji zwizkw zawodowych i wzrostu pac). Kapita powinien zacz swobodnie pyn tam, gdzie chce, czyli do bezpiecznych przystani (na Pnoc), a nie by na si przekierowywany, jak ma to miejsce w systemie TARGET. Wwczas w krajach tych pojawi si inwestycje i nastpi automatycznie wzrost cen, tak podany dla przywracania rwnowag. Niemieckie rodowiska ekonomiczne s w wikszoci ortodoksyjne co do celw EBC, nie podzielajc gosw na rzecz wprowadzenia nominalnego PKB jako szerszego spektrum polityki monetarnej EBC. Ze strony niemieckiej padaj jednak te propozycje bardziej awangardowych rozwiza, w tym moliwo stosowania elastycznej, dostosowanej do potrzeb kraju i zrnicowanej polityki EBC, np. w zakresie jakoci zastawu przy operacjach refinansujcych225. Zarzdzanie kryzysem i ratowanie strefy euro wielu niemieckich ekonomistw ocenia sceptycznie, podkrelajc dorany i niepeny charakter dziaa226, przekraczanie granic mandatu i utrat wiarygodnoci przez EBC227 oraz ryzyko finansowej represji oznaczajcej straty deponentw i wychodzenie z dugu na koszt podatnika228.

B. G i u s e p p e, J. D r i f f i l l, H. J a m e s, H.-W . S i n n, J.-E. S t u r m, . V a l e n t i n y i, EEAG Report on the European Economy 2013 Rebalancing Europe... 226 Hans Peter Grner, profesor Universitt Mannheim: Er nennt die Bemhungen der europischen Regierungen eine Patchwork-Rettung, einen Flickenteppich. Strukturreform, finanzielle Repression oder Bankenabwicklung in Zypern und Inflation weil keine Manahme fr sich genommen perfekt sei, probiere man alle gleichzeitig aus, zob. Finanzen. Es ist Zeit, aufzurumen wnioski ze spotkania 25 kwietnia 2013 r... 227 Markus Demary: Durch immer neue Aufgaben und die politischen Wechselwirkungen sei die Geldpolitik der EZB an der Grenze zum Glaubwrdigkeitsverlust , ibidem. 228 Deka-Chefvolkswirt Ulrich Kater: Eine sanfte Enteignung , ibidem.
225

90

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Na podstawie przeprowadzanej analizy zaproponowa mona pewn map trendw dla toczcej si w RFN dyskusji nad przyszoci EU i strefy euro, stanowic syntez dominujcych wtkw tego dyskursu.
Rycina 8 Mapa niemieckiego dyskursu nad przyszoci UE jako inicjowanie debaty w kontekcie integracji warunkowej *

* Ruch po elipsie zgodnie ze wskazwkami zegara (od pn.-zach.) to przechodzenie od kwestii relatywnie dobrze rozpoznanych, ugruntowanych problemw raczej z wczoraj/dzi w stron kwestii coraz sabiej zdefiniowanych, mao precyzyjnych, raczej wyzwa dzi/jutra. rdo: Opracowanie wasne.

Trudno mwi o pewnym ewidentnym modelu niemieckim w kontekcie kryzysu w strefie euro. Mona jedynie wymieni pewne wyrniki niemieckiego spojrzenia na funkcjonowanie gospodarki i europejskie zarzdzanie. Promowanie tego podejcia stanowi jednak dla samej RFN nie lada dylemat, jak si wydaje z dwch powodw. Po pierwsze, model ten moe by forsowany w kontekcie niemieckiego przykadu sukcesu. Niemcy z jednej strony chc pokaza, e reformy, cho bolesne, faktycznie si opacaj, a RFN z chorego czowieka Europy staa si motorem zmian, z drugiej jednak unikaj ukazywania prawdziwej siy swej gospodarki, bowiem ten potencja mgby by
IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

91

Marta Gtz

wykorzystany jako argument na rzecz ich wikszej solidarnoci z krajami nkanymi kryzysem (pomoc dla potrzebujcego Poudnia). Po drugie, model ten moe by przywoywany w kontekcie postpw reformatorskich na peryferiach Europy i tu pojawia si kolejny kopot. Z jednej strony, celem dalszego mobilizowania do reform, konieczne jest akcentowanie pozytywnych skutkw, ktre ju udao si osign, z drugiej jednak nadmierne pochlebstwa gro osabieniem presji na wprowadzanie dalszych oszczdnoci. Dyskurs prowadzony w niemiecki krgach ekonomicznych nad przyszoci strefy euro/UE stanowi wyraz de do aktywnego ksztatowania jej architektury i w szerszym ujciu sprowadza si do promowania pewnej warunkowej/ elitarnej integracji. Jednoczenie dziaaniom tym towarzyszy niech RFN do przewodzenia Europie powodowana rnymi czynnikami229. Najwaniejszym wydaje si przeszo dowiadczenia historyczne skutecznie studzce aspiracje do bycia hegemonem na kontynencie. Take kwestie przyszoci UE i strefy euro nie uatwiaj podjcia si tej roli, gdy niemiecka wizja funkcjonowania unii walutowo-gospodarczej i zasady j budujce stoj w opozycji do wizji wielu krajw czonkowskich rygoryzm i legalizm Berlin ma niewielu zwolennikw. W kocu przewodzenie Europie, jakkolwiek rozumiane, interpretuj Niemcy gwnie w kategorii ponoszenia kosztw ratowania innych pastw, na co ich gospodarka, cho silna, nie moe sobie z racji rnorakich wyzwa gwnie demograficznych i energetycznych pozwoli. RFN powinna skupia si zatem raczej na wewntrzkrajowych wyzwaniach, midzy innymi w zakresie inwestycji230, nie zaprzepaszczajc przy tym dotychczasowego dorobku gospodarczego231. O ile zatem inne zaduone pastwa obarczaj przysze pokolenia kosztami obsugi zaciganych dugw, o tyle RFN, zaniedbujc inwestycje gwarantujce odpowiedni potencja ekonomiczny, pozbawia je szans na dowiadczanie efektw wzrostu gospodarczego232.
Na podstawie The Economist: Special Report Europes reluctant hegemon, The Merkel Plan, Dissecting the miracle, 15.06.2013 oraz DIW Europes Reluctant Hegemon Veranstaltung, 14.06.2013. 230 Apele orodka DIW o inwestycje publiczne i prywatne rzdu 75 mld euro rocznie jako czynnik mogcy pozwoli na przyspieszenie tempa wzrostu PKB o 0,6 pkt. proc. i uzyskanie podwjnej dywidendy: udzielenie pomocy krajom Poudnia dziki wzrostowi wydatkw inwestycyjnych w Niemczech, a w samej RFN wzmocnienie potencjau przyszego wzrostu, czy wrcz nawet potrjnej, jeli zaoy, e na wydatki przeznaczone bd krajowe wysokie oszczdnoci lokowane do tej pory za granic, czsto ze strat, Investitionen fr mehr Wachstum Eine Zukunftsagenda fr Deutschland, DIW Wochenbericht Nr. 26/2013. 231 H.-W . S i n n, Verspielt nicht eure Zukunft... 232 S. B a c h, G. B a l d i, K. B e r n o t h, J. B l a z e j c z a k, B. B r e m e r, J. D i e k m a n n, D. E d l e r, B. F a r k as , F . F i c h t n e r, M. F r a t z s c h e r, M. G o r n i g, C. K e m f e r t, U. K u n e r t, H. L i n k, K. N e u h o f f, W .P e t e r - S c h i l l, C. K. S p i e , Deutschland muss mehr in seine Zukunft investieren, DIW Wochenbericht Nr. 26/2013.
229

92

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

3.

Polska Niemcy a przyszo Europy


W okookryzysowym dyskursie mona obserwowa istotne rnice zda i pewn dezorientacj, a jednoczenie z naukowego punktu widzenia dostrzec mnogo koncepcji zaradczych: UE grozi powtrka scenariusza japoskiego stabilizacja w stagnacji; Jest teoretycznie wiele drg wyjcia z kryzysu, ale w praktyce w zasadzie adna nie jest realnie do przeprowadzenia, biorc pod uwag koszty spoeczne i polityczne233; Rewidujemy pogldy, realizujemy reformy, ale nadal zdumiewa rozbieno ocen, propozycji234. Czy majc na uwadze mao sprzyjajce okolicznoci, a wic oglny brak zgody co do dalszych perspektyw rozwoju wiatowej gospodarki, w tym sytuacji w Europie, mona oczekiwa jakiej szczeglnej koordynacji stanowisk lub zbienoci pogldw midzy Polsk a Niemcami? Czy oba kraje wicej dzieli czy czy w zakresie wizji przyszej UE i strefy euro? W pocztkowej fazie kryzysu nastpio pewne zblienie. Polska opowiedziaa si po stronie niemieckiej wizji rde kryzysu uznajc, e przyczyniy si do niego przede wszystkim niegospodarno i rozrzutno rzdw niektrych krajw235. Niemcy z kolei pozytywnie zaskoczya kondycja polskiej gospodarki. Sukcesy ekonomiczne pastwa transformacji systemowej okazay si cennym argumentem na rzecz lansowanej przez Berlin, a wywoujcej tyle kontrowersji w UE polityki oszczdnoci. Szacunek wzbudzi te funkcjonujcy w Polsce nadzr bankowy czy obowizujcy hamulec dugu236. Ta zgodno nie oznacza jednak penej symbiozy. Rozbienoci pojawiy si w kwestiach bardziej szczegowych. O ile Niemcy popary ide podatku od transakcji finansowych (FTT)237, o tyle Polska (wypowiedzi ministra J. Rostowskiego) optuje raczej
Zorganizowany w Monachium przez orodek CESIfo Group doroczny 12. szczyt ekonomiczny odbywa si pod hasem Relaunching Europe. 234 Konferencja MFW: Rewizje polityki makroekonomicznej II: pierwsze kroki i pocztkowe wnioski kwiecie 2013 r. 235 P . B u r a s, B. N o w a k, A. D z i e s z k o w s k a, J. T r o j a n o w s k i, Polska Niemcy: Partnerstwo dla Europy?..., s. 7. 236 Ibidem, s. 85-86. 237 Jak wynika z dokumentu Wzmocniona Wsppraca w Dziedzinie Podatku od Transakcji Finansowych, analizy z cyklu Monitoring Projektw Prawa Gospodarczego Unii Europejskiej realizowanego przez Forum Obywatelskiego Rozwoju i Centrum fr Europische Politik (17.07.2013): FTT speni swj cel fiskalny i zapewni spodziewane dochody, ale nie osignie innych stawianych przed nim celw; tzn. nie zmusi instytucji finansowych do rezygnacji z ryzykownej dziaalnoci i nie zapobiegnie kryzysom i niekoniecznie zwikszy te stabilno rynkw finansowych. Jednak we wrzeniu 2013 r. prawnicy reprezentujcej rzdy Rady UE ocenili, e podatek od transakcji finansowych w 11 krajach Unii moe by niezgodny z prawem (zaburzenie konkurencji i przekroczenie kompetencji pastw przez KE w zakresie podatkw).
233

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

93

za podatkiem od aktywnoci bankowej, co wicej, uznaje, e rodki z niego pochodzce zasila powinny budet unijny, a nie budety krajowe 238. Niemcy przewiduj dla EBC rol li tylko stranika stabilnoci euro, Polska (wypowiedzi ministrw finansw i spraw zagranicznych) szersz i aktywniejsz funkcj poyczkodawcy ostatniej instancji. Utrzymujce si trudnoci wymusiy na Niemczech korekt kursu. Dyscyplin fiskaln uzupeniono agend prowzrostow. O ile jednak dla Polski oznacza ona take element stymulacji finansowej, dla Niemiec ogranicza si gwnie do reform strukturalnych. Jeli chodzi o projekt unii bankowej, Polska powcigliwie odnosi si do propozycji odnonie do SSM, co argumentowane jest brakiem szczegowej wiedzy na temat formy jak przyjmie nadzr i od ktrej zalee bd ewentualne korzyci239. Dla Niemiec jego ustanowienie i sprawne dziaanie jest warunkiem koniecznym dla uzyskania pomocy przez banki ze rodkw ESM. W zakresie kolejnych filarw unii bankowej, tj. systemu gwarancji depozytw i funduszu uporzdkowanej likwidacji, Niemcy preferuj rozwizania porednie i podejcie ewolucyjne oparte na sieci krajowych, acz wsppracujcych ze sob funduszy. Polska co do zasady uznaje celowo ich tworzenia i we wasnym zakresie podejmuje niezbdne kroki w tym kierunku (propozycje Funduszu Gwarancji). Polsk i Niemcy czy paradoksalnie brak korzyci z przystpowania do unii bankowej. Jak wynika z symulacji, oba kraje straciyby relatywnie najwicej, tj. korzyci wynikajce ze wsplnego europejskiego mechanizmu likwidacji (usprawnienie, wiksza stabilno systemu) byyby nisze od kosztw wprost proporcjonalnych do liczby ludnoci i wielkoci PKB240. RFN nie postrzega Polski jako penoprawnego czonka pnocnej wsplnoty interesw eurostrefy, lokujc j pomidzy neoetatystycznymi keynesistami a dbajcymi o konkurencyjno konserwatystami fiskalnymi.241 Z kolei w Polsce dziaania niemieckie, okrelane przez same Niemcy jako Auf Sicht fahren, odbierane s jako defensywne, nastawione na minimalizowanie ewentualnych szkd242.
P . B u r a s, B. N o w a k, A. D z i e s z k o w s k a, J. T r o j a n o w s k i, Polska Niemcy: Partnerstwo dla Europy? ..., s. 92. 239 Por. np. zastrzeenia wobec pczkujcych instytucji ratunkowych UE: Jest ich duo, funkcjonuj wedug niezbyt jasnych regu i dysponuj niewystarczajcymi (w sytuacji naprawd kryzysowej) rodkami, co powoduje, e w ostatecznoci to podatnicy i klienci bankw bd ponosili koszty utrzymania sieci bezpieczestwa, M. Z a l e s k a, Pczkowanie mechanizmw ratunkowych, Rzeczpospolita 16.09.2013. 240 Przy likwidacji duego banku Hiszpania zyska, Polska dopaci, http://www.obserwatorfinansowy. pl/forma/debata/przy-likwidacji-duzego-banku-hiszpania-zyska-polska-doplaci (13.03.2013), przedruk artykuu D. Schoenmakera, A. Siegmanna na VoxEU.org. 241 P . B u r a s, B. N o w a k, A. D z i e s z k o w s k a, J. T r o j a n o w s k i, Polska Niemcy. Partnerstwo dla Europy?..., s. 93. 242 Ibidem, s. 104.
238

94

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Panuje przekonanie, e cho Niemcy s gwnym rozgrywajcym i udziaowcem wikszociowym UE, to jednak jako tzw. wstrzemiliwy hegemon potrzebuj Polski dla legitymizacji poczyna i proponowanych rozwiza na scenie europejskiej243. Akcentujc realne ryzyko izolacji strefy euro wskutek podejmowanych w niej reform, eksperci i znawcy tematyki zwracaj te uwag na silne zaangaowanie strony niemieckiej na rzecz wczania Polski do nowo tworzonych struktur: Pakt Fiskalny, unia bankowa i jej pierwszy filar mechanizm nadzorczy (SSM), czy kontrakty majce stanowi swoiste wynagrodzenie dla gospodarek podejmujcych wysiek reform strukturalnych (IKK) mog by tego przykadem. Polsko-niemieckie partnerstwo, stanowic urealnion, skromniejsz wersj wsplnoty interesw, zakada czciow zbieno celw obu stron, adaptuje i akceptuje odmiennoci pogldw i de244. Ta skromniejsza posta oddaje pewn dialektyk dotychczasowych relacji: nadmiernych oczekiwa i bdcych ich nastpstwem rozczarowa. Szczeglnym obszarem potencjalnej zbienoci interesw wydaje si co, co Agnieszka ada okrela mianem Polsko-Niemieckiego Partnerstwa na rzecz wejcia Polski do strefy euro245. W jakiej mierze mona je traktowa w kategoriach yczeniowych, a na ile stanowi ono realny projekt, trudno oceni. Faktycznie istniej przesanki uzasadniajce wykrystalizowanie si (oddolnie) lub stworzenie (odgrnie) takiego Partnerstwa, akcentujce dlaczego Polsce opaca si przyj wspln walut i dlaczego naley te kwestie nagania i o nie zabiega oraz dlaczego to czonkostwo jest take w interesie Niemiec. Wymaga to jednak wysikw zwaszcza po stronie polskiej, zmierzajcych do uzyskania konsensusu politycznego, przeprowadzenia reform gospodarczych czy lepszej edukacji publicznej. Tymczasem Polska politycy, eksperci gospodarczy, opinia publiczna jest podzielona odnonie do przyjcia wsplnej waluty, przy czym linia podziau przebiega wewntrz wszystkich obozw246. Sytuacj tak mona opisa za pomoc rnych metafor od mie ciastko i zje ciastko po bycie midzy motem i kowadem czy wstawianiem nogi midzy drzwi i doganianiem odjedajcego pocigu. Wszystkie one oddaj niezdecydowanie i pewien brak stuprocentowego przekonania co do zasadnoci szybkiego przystpienia do strefy euro, ale i potrzeb wspuczestnictwa w debacie. Polska nie moe sobie bowiem pozwoli na pozostawanie poza gwnym nurtem dyskusji w eurostrefie i marginalizacj. Zabiega zatem o udzia w gremiach decyzyjnych
Ibidem. Ibidem, s. 7. 245 A. a d a, Slogany czy konkrety? Polsko-Niemieckie Partnerstwo na rzecz wejcia Polski do strefy euro, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013. 246 O. M a r k i e w i c z, Have its cake and eat it too. Polish discourse on the current eurozone crisis, Institute of Public Affairs, Warszawa 2013, http://www.isp.org.pl.
243 244

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

95

Marta Gtz

i pragnie wyraa swj gos, ale obawia si rwnie ewentualnych skutkw ubocznych przyjcia euro negatywnych efektw, na ktre spora grupa rodowisk opiniotwrczych wskazuje, a ktre mog si ujawni w konsekwencji zrezygnowania z wasnej waluty czy cilejszej integracji. Zarwno Polska, jak i Niemcy mog i powinny by zainteresowane rych zamian zotego na euro, co wynika nie tylko z potencjalnych korzyci dla Polski penoprawne uczestnictwo w unii gospodarczo-walutowej i zaegnanie ryzyka marginalizacji, dla Niemiec pozyskanie sojusznika rwnowacego gosy pastw nieprzychylnych reformom inicjowanym przez Berlin247, ale take zapisw polsko-niemieckiego Programu Wsppracy przyjtego przez rzdy obu krajw w 20. rocznic podpisania Traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy (oba rzdy umieciy w nim punkt dotyczcy niemieckiego wsparcia polskich przygotowa do przyjcia euro248). Wymaga to zabiegw po obu stronach odpowiedniej akcji skierowanej do masowej opinii publicznej w Niemczech, w ktrej podkrelano by korzyci, jakie ze wsplnej waluty czerpie RFN (wedug ankiet przeprowadzonych w lutym 2013 r. jedna trzecia obywateli nadal chciaaby powrotu DM), i obalano mity na temat gigantycznych kosztw, jakie w zwizku z ratowaniem strefy ponosz Niemcy. Wyzwania stojce przed Polsk s bez porwnania wiksze. Polska musi wykona szereg prac na polu gospodarczym, tj. przeprowadzi reformy i speni wymagane kryteria, dokona zmian prawnych, w tym konstytucji (prawnicy s podzieleni w kwestii koniecznoci przeprowadzenia referendum czy zgoda na akcesj do UE z 2003 r. nadal obowizuje w przypadku przyjcia euro, czy zaszy ju w niej tak due zmiany, e konieczne jest nowe gosowanie), jak rwnie przeprowadzi akcj edukacyjn wrd spoeczestwa. Niezalenie od tych dziaa mona by inicjowa wsplne przedsiwzicia, np. powstawanie naukowych analiz, organizowanie forw, seminariw czy prowadzenie bada wrd przedsibiorcw. Wan rol odegra mog polscy emisariusze w EU, np. komisarz, europosowie. O ile na szczeblu unijnym w zakresie nowej architektury strefy euro/UE Polska moe jedynie reagowa na propozycje, o tyle Niemcy s w wikszoci przypadkw
247 248

A. a d a, Slogany czy konkrety? ... Takie poparcie mona te zauway w ocenach Bundesbanku formuowanych wobec propozycji SSM, gdzie zwraca si uwag na ograniczone prawo gosu krajw spoza strefy euro w Jednolitym Nadzorze, dos. Kritisch sieht die Bundesbank zudem, dass der geltende institutionelle Rahmen insbesondere im Hinblick auf die Letztverantwortung des EZB-Rats keine gleichrangige Teilnahme von Mitgliedstaaten auerhalb des Euro-Whrungsgebiets zulasse. (...) Die SSMVerordnung stattet sie zwar mit Stimmrecht im Aufsichtsgremium und in der Schlichtungsstelle aus, ein Stimmrecht im EZB-Rat als letztverantwortlichem Gremium ist aber primrrechtlich nicht zulssig, w: Juristische Zweifel: Bundesbank zerpflckt geplante EZB-Bankenaufsicht, Wirtschaftswoche 22.07.2013.

96

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

ich autorami. W wielu kwestiach wida wsplnot interesw. Dotyczy to midzy innymi deklaracji w zakresie koniecznej poprawy konkurencyjnoci, dyscypliny budetowej czy regulacji sektora finansowego249. Jednak jest te protok rozbienoci. O ile Niemcy optuj za FTT, wprowadzajc go w ramach wzmocnionej wsppracy, o tyle Polska pozostaje wrd pastw, ktre nie zamierzaj stosowa podatku. O ile wrd niemieckich rodowisk naukowych bardzo wyrany jest pogld o bezzasadnoci dzielenia bankw uniwersalnych (cho Bundestag przegosowa odwrotnie) 250, o tyle w polskich krgach mona mwi o poparciu idei ring fencing (propozycje amerykaskie, europejskie i brytyjskie Vickersa, Volkera, Likanena). O ile z pespektywy niemieckiej jakiekolwiek rnice midzy krajami czonkowskim, np. odnonie do standardw, norm czy regulacji, s uznawane za aberracj i bezprawny arbitra, ktry wymaga ujednoliconych rozwiza na szczeblu unijnym, o tyle dla Polski rnice takie s niezbdnym elementem i czynnikiem uwzgldniania kontekstu (por. tabela 3). Polska skorzystaa na stosowanym przez Niemcy sposobie rozwizywania kryzysu europejskiego251, w duszej perspektywie i z racji efektw ubocznych konieczne wydaje si jednak zrewidowanie tego podejcia252. Strona polska powinna wic aktywniej zaangaowa si w strategiczne mylenie o EU i kreowanie europejskiej przyszoci. Z perspektywy Polski najwaniejsze wydaje si wypracowanie ram funkcjonowania jako pre-ins i stworzenie tzw. czonkostwa stowarzyszeniowego253. Biorc pod uwag fakt braku spjnoci grupy pre-ins rne podejcia do samej wizji wprowadzenia euro, nastroje polityczne wobec czonkostwa czy w kocu stan
Por. opinie FOR czy publikacje (np. L. B a r b o n e, G. P o n i a t o w s k i, Post-Crisis Lesson for EMU Governance from the Principal-Agent Approach, CASE Network Studies and Analyses No. 457/2013) akcentujce konieczno prowadzenia polityki antycyklicznej dopasowanej do sytuacji krajw, ale z istotnym elementem warunkowej pomocy i moliwoci sankcji. 250 Por. do krytyczne opinie Deutsche Bank Research na temat faktycznej wiedzy i rozpoznania politykw rzdzcej koalicji, jak i opozycji w kwestiach rynkw finansowych w aspekcie kampanii wyborczej. B. S p e y e r, EU and national financial regulation: Not a major election issue (so far), http://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB;jsessionid=96CB0 9FE5DAAC6717E8A403EE35A1414.srv-net-dbr-com?addmenu=false&document=PRO D0000000000317327&rdShowArchivedDocus=true&rwnode=DBR_INTERNET_ENPROD$NAVIGATION&rwobj=ReDisplay.Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD, (16.07.2013). 251 Np. tendencja do stosowania w procesie integracji metody midzyrzdowej, ale bez wykluczania krajw pre-ins, powrt ku wschodowi (return to East), pozbawiony czytelnej strategii sposb zarzdzania kryzysem (muddling through) czy praktyka ignorowania i marginalizowania sprawiajcy kopoty pastw strefy euro (sideline difficult member states), w: R. P a r k e r s, If Germany doesnt change, will Poland? ISPI Commentary 18 September 2013. 252 Ibidem. 253 P . B u r a s, B. N o w a k, A. D z i e s z k o w s k a, J. T r o j a n o w s k i, Polska Niemcy: Partnerstwo dla Europy?..., s. 123.
249

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

97

Marta Gtz

faktyczny gospodarki mogcej unie ciar czonkostwa (spenianie kryteriw z Maastricht) pozostaje wtpliwe, czy moliwe jest wykrystalizowanie si teamu czonkw stowarzyszonych, mwicych jednym gosem i solidarnie walczcych o rwnouprawnienie. W praktyce takie stowarzyszone czonkostwo oznaczaoby midzy innymi wypracowanie pewnego kodeksu relacji (code of conduct) uatwiajcego realizacj unii demokratycznej z rozlicznymi instytucjami (czwarty filar wedug propozycji van Rompuya), zabiegi, aby czonkostwo w unii bankowej pozwalao na wprowadzanie niezbdnych lokalnych dostosowa i pewnej dyskryminacji oraz zapewniao rodki na wzr tych, na jakie kraje strefy euro mog liczy z ESM (pierwszy filar), zagwarantowanie formuy unii fiskalnej (drugi filar), ktra midzy innymi harmonizujc polityk w tym obszarze, nie ograniczaaby konkurencyjnoci umoliwiajcej nadrabianie dystansu krajom takim, jak Polska, czy w kocu, w obszarze unii gospodarczej, zabieganie o taki jej ksztat, ktry wpisywaby si w proponowane indywidualne kontrakty pomagajce przeprowadza pastwom niezbdne reformy254. Wizja przyszej Unii Gospodarczej i Walutowej nie zostaa jednoznacznie i finalnie sprecyzowana, dlatego trudno o rzeteln i kompleksow ocen i dokadn analiz proponowanych rozwiza, ich skutecznoci, a nawet wykonalnoci, tj. prawdopodobiestwa wprowadzenia w ycie. Na podstawie prezentowanych stanowisk wobec kwestii nadzoru/odpowiedzialnoci na poziomie narodowym i europejskim mona zaryzykowa hipotez, e o ile dla strony niemieckiej problemem jest ewentualna wsplna odpowiedzialno za dugi czytaj nierozwan polityk innych krajw w sytuacji nieadekwatnych, rnych czytaj dumpingowych regulacji stosowanych w kadym z pastw, o tyle Polsk niepokoi raczej konieczno ponoszenia na szczeblu krajowym konsekwencji rozwiza ujednoliconych i wsplnych dla caej unii czytaj nie biorcych pod uwag lokalnej specyfiki gospodarki krajowej (doganianie).
Tabela 3 Polskie i niemieckie obawy wobec nowej architektury UE/strefy euro Obawy Polska Niemcy
rdo: Opracowanie wasne.
254

Regulacje europejskie krajowe

Odpowiedzialno krajowa europejska

P . w i e b o d a, R. P e t r u, Associated membership Anchoring the pre-ins in the eurozone, DemosEuropa Policy Paper, http://www.demosservices.home.pl/www/files/Demos_associated%20membership.pdf (30.11.2012).

98

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

Nieco inne wydaje si te zapatrywanie na kwestie wzrostu, konkurencyjnoci i zrnicowania/rozbienoci (w duym uproszczeniu przedstawia je tabela 4)255.
Tabela 4 Zarys stosunku do wybranych zagadnie Polska-Niemcy Kraj Wzrost stymulacja (akcentowanie roli funduszy unijnych) reformy strukturalne/ konsolidacja (oywienie przez zaciskanie) Konkurencyjno negatywna likwidowanie barier postp w pracach nad Jednolitym Rynkiem Europejskim (JRE) pozytywna ujednolicanie norm (Pakt Euro Plus) Zrnicowanie niezbdne, oddaje odmienny poziom rozwoju (doganianie) wyraz arbitrau, nieuczciwej konkurencji (dumping socjalny)

Polska

Niemcy

rdo: Opracowanie wasne.

Przeprowadzona analiza polskiego i niemieckiego dyskursu politycznego i ekonomicznego nad przyszoci UE i strefy euro pozwala na ostrone wskazanie pewnych zasadniczych wtkw tej dyskusji. W przypadku Polski mona je pogrupowa w trzech obszarach: Pierwszy dotyczy wejcia do strefy euro i obejmuje szeroko pojte kryteria konwergencji oraz zrewidowany bilans kosztw i korzyci. Drugi odnosi si do tzw. koordynacji gospodarczej, w tym mikro- i makronadzoru, semestru europejskiego, procedury nadmiernej nierwnowagi i deficytu, Trzeci obejmuje kwestie zwizane z now europejsk architektur, tj. tworzc si uni bankow i bardziej odleg uni fiskaln. Dla Niemiec mona wyrni cztery obszary: 1) dyscypliny fiskalnej i jej braku jako praprzyczyn kryzysu, 2) konkurencyjnoci jako klucza dla rozwizania problemw, 3) waciwego projektu nowych rozwiza, w tym w zakresie zawodnoci rynku,
255

Rnice s oczywicie widoczne take w innych bardziej konkretnych kwestiach np. wobec podatku od transakcji finansowych (FTT), roli EBC (dominujce w RFN stanowisko obozu pieninego, a pojawiajce si w Polsce podejcie makroekonomiczne, zob. J. B r a d f o r d D e L o n g, Whose Central Bank? 31.08.2013, http://www.project-syndicate.org/commentary/ the-rationale-and-purposes-of-central-banks-by-j--bradford-delong#XlqgiloHqGLFzPgD.99) czy roli Komisji Europejskiej oraz ewentualnej Eurogrupy zacztku rzdu dla pastw strefy euro (zob. C. G r a n t, Continuity and change in Germanys EU policy, http://www.cer.org. uk/#sthash.0aYUZmlc.dpuf, 6.09.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

99

Marta Gtz

4) wczesnego ostrzegania, a wic identyfikowania zagroe. Obszary te mogyby stanowi pewne ramy dla uporzdkowanych rozwaa w kolejnych badaniach. Od pocztku prac nad projektem istniaa potrzeba uporzdkowania pojawiajcych si zagadnie dotyczcych przyszoci Europy, zaproponowania pewnej kategoryzacji, uwzgldniajcej zarwno podmioty, ktre dan opini czy stanowisko reprezentuj, jak i obszar tematyczny, ktrego dotycz. Z racji ogranicze czasowych i kadrowych zwizanych z realizacj projektu nie udao si jednak przedstawi precyzyjnej i skwantyfikowanej klasyfikacji europejskich kryzysowych zagadnie w podziale na: kraj (Polska, Niemcy); obszar tematu Przyszo Europy (odmienne zagadnienia w rnych krajach, np. konwergencja w Polsce, rozliczenia TARGET w Niemczech); grupa opiniotwrcza (spoeczestwo, administracja publiczna, rzdowa, rodowiska naukowe, politycy). Zamieszczone w opracowaniu mapy trendw mog stanowi punkt wyjcia dla opracowania w przyszoci takich klasyfikacji. * Od momentu wybuchu kryzysu architektura UE, a zwaszcza strefy euro podlega zasadniczym zmianom. Powstaj nowe instytucje, ratyfikowane s nowe pakty, wprowadzane nowe regulacje. Polska stara si o pene w nich uczestnictwo, chcc zapobiec w ten sposb ewentualnej marginalizacji kraju. Jednak opinie ekspertw sugeruj, e peni korzyci z nich nasz kraj czerpaby w zasadzie dopiero bdc czonkiem strefy euro. Tymczasem dostpne szacunki i symulacje wskazuj, e polska gospodarka nie jest jeszcze gotowa na przyjcie wsplnej waluty tak dalece, aby nie odbyo si to ze szkod dla dalszego procesu doganiania i nie osabio zdolnoci konkurencyjnych. Zatem najwikszy dylemat, z jakim przyjdzie si zmierzy polskim decydentom (elitom), to z jednej strony zasadno przystpowania do eurostrefy ze wzgldu na gwarancje penego czerpania korzyci z zachodzcych w niej zmian, a z drugiej prawdopodobne trudnoci, jakie to niesie ze wzgldu na nisk gotowo do wprowadzenia euro (stopie konwergencji).

100

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze

LITERATURA (wybr)
Abkehr vom Sparkurs: Ohne Wachstumsperspektive fhrt diese Politik vor die Wand, Wirtschaftswoche 24.04.2013. Analiza CEP: Zarzdzanie reformami polityki gospodarczej, analiza ukazaa si w ramach cyklu Monitoring Projektw Prawa Gospodarczego Unii Europejskiej realizowanego przez Forum Obywatelskiego Rozwoju i Centrum fr Europische Politik (26.09.2013). Asmussen J., Auf dem Weg zum Euro allegro ma non troppo, http://www.ecb.europa.eu/ press/key/date/2013/html/sp130825.de.html (25.08.2013). Assuming responsibility for Europe, German Council of Economic Experts Annual Report 2011/2012. Ausschuss fr Finanzstabilitt konstituiert sich, DAPD, 17.03.2013. Bach S., Baldi G., Bernoth K., Blazejczak J., Bremer B., Diekmann J., Edler D., Farkas B., Fichtner F ., Fratzscher M., Gornig M., Kemfert C., Kunert U., Link H., Neuhoff K., Peter-Schill W ., Spie C. K., Deutschland muss mehr in seine Zukunft investieren, DIW Wochenbericht Nr. 26/2013. Balcer A., Blusz K, Hinc A., wicicki I., wieboda P . (red.), Zerka P ., Polska globalna. Impuls do debaty, Warszawa 2013, http://www.demosservices.home.pl/www/files/demos_Polska%20globalna.pdf. Balcerowicz L., O zapobieganiu kryzysom w strefie euro, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny r. LXXV , z.1/2013, s. 145-154. Bankenunion: Bundesbank fordert klare Kante, Wirtschaftswoche 3.06.2013. Barbone L., Poniatowski G., Post-Crisis Lesson for EMU Governance from the Principal-Agent Approach, CASE Network Studies and Analyses No. 457/2013, 19.07.2013. Belka: Polska skorzysta na wejciu do strefy euro, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Belkanie-dam-sie-namowic-na-wskazywanie-dat-wejscia-do-eurostrefy-2760192.html. Belke A., A More Effective Euro Area Monetary Policy than OMTs Gold-Backed Sovereign Debt, Intereconomics Review of International Trade and Development vol. 48, No. 4/2013. Bencek D., Klodt H., Das IfW-Schuldenbarometer: Mrz 2013, http://www.ifw-kiel.de/wirtschaftspolitik/politikberatung/ifw-schuldenbarometer/das-ifw-schuldenbarometer. Bilski J., Janicka M., Konarski M., Integracja rynkw walutowych wybranych krajw Europy rodkowej z rynkiem euro w perspektywie ich przystpienia do ERM II i Unii Gospodarczo-Walutowej, Materiay i Studia NBP z. 291/2013. Bongardt A., Torres F ., Forging Sustainable Growth: The Issue of Convergence of Preferences and Institutions in EMU, Intereconomics vol. 48, No.2, March/April 2013. Borio C., Disyatat P ., Global imbalances and the financial crisis: Link or no link, BIS Working Papers No. 346, Monetary and Economic Department, May 2011. Borsi M.T., Metiu N., The evolution of economic convergence in the European Union, Discussion Paper Deutsche Bundesbank No. 28/2013.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

101

Marta Gtz Bradford DeLong J., Whose Central Bank? http://www.project-syndicate.org/commentary/therationale-and-purposes-of-central-banks-by-j--bradford-delong#XlqgiloHqGLFzPgD.99 (31.08.2013). Brzoza-Brzezina M., Kolasa M., Makarski K., Macroprudential policy and imbalances in the euro area, NBP Working Paper No. 138/2012. Brzoza-Brzezina M., Makarski K., Wesoowski G., Would it have paid to be in the eurozone? NBP Working Paper No. 128/ 2012. Buch C.M., Weigert B., External Competitiveness and the Role of the Financial System, Les Rencontres conomiques dAix-en-Provence, 5, 6 and 7 July 2013, http://www.iwh-halle. de/d/publik/sonstint/2013_buch_weigert_external_competitiveness_aix.pdf. Buras P ., Nowak B., Dzieszkowska A., Trojanowski J., Polska Niemcy: Partnerstwo dla Europy? Interesy, opinie elit, perspektywy, Centrum Stosunkw Midzynarodowych, Warszawa 2013. Buras P ., The EUs silent revolution, ECFR Policy Brief, 9 September 2013. Chart in focus Rich citizens, poor country? http://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB ?addmenu=false&document=PROD0000000000312266&rdShowArchivedDocus=true &rwdspl=2&rwnode=DBR_INTERNET_EN-PROD$NAVIGATION&rwobj=ReDisplay. Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD (7.05.2013). Cichocki M., Polskie strategie w Europie, Przegld Zachodni nr 3/ 2009. Cielak-Wrblewska A., Rzd zwalnia hamulec dla dugu, Rzeczpospolita 17.07.2013. Commissions growth-friendly consolidation: A difficult balancing act, DB Research Note, 6.05.2013. Corporate bond issuance in Europe Where do we stand and where are we heading? EU Monitor, DB Research 31.01.2013. Cour-Thimann P ., Target Balances and the Crisis in the Euro Area, CESifo Forum Special Issue April 2013, Ifo Institute, Munich 2013. Czy Polska powinna przyj euro? Test metod angielsk, Forsal 22.04.2013. Darvas Z., Wolff G. B., Should non-euro area countries join the single supervisory mechanism? Bruegel Policy Contribution 2013/06. Demary M., Matthes J., Die EZB auf Abwegen? Teil 2: Sind die Staatsanleihekufe eine Mandatsberschreitung? IW Policy Papers, http://www.iwkoeln.de/de/infodienste/iwnachrichten/beitrag/geldpolitik-ezb-darf-staatsanleihen-kaufen-127432 (16.09.2013). Dirk Mller im Interview Der Euro ist falsch konstriert, Wirtschafstwoche 27.04.2013. Do mariau ani strefa euro, ani Polska nie s gotowe, Obserwator Finansowy 25.09.2013. Emmanouilidis J.A., Foretastes of a new normal: the results of a low-profile summit, EPC Post-Summit Analysis 1.07.2013. ESM Viele offene Fragen, IW Kln, http://www.iwkoeln.de/de/infodienste/iwd/archiv/ beitrag/110273 (2.05.2013). EU Economic governance: a major step forward, MEMO/11/364, http://europa.eu/rapid/ pressReleasesAction.do?reference=MEMO/11/364&format=HTML&aged=1&langua ge=EN&guiLanguage=en (31.05.2011).

102

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze Europas Binnenmarkt Wirtschaftsraum mit Potenzial, Raport Institut der deutschen Wirtschaft Kln (IW) na zlecenie Konrad-Adenauer-Stiftung, 15.07.2013. EZB erwgt neuen Wertpapier-Kauf, Wirtschaftswoche 8.05.2013. Folkerts-Landau D., Financial Transaction Tax: Counterproductive, Research Briefing: Global financial markets, http://www.dbresearch.com (26.03.2013). Gadomski W ., Wolniejszy wzrost gospodarczy pogarsza stan finansw Polski, Obserwator Finansowy 8.05.2013. Gauszka J., The Fiscal Union as a Remedy For the Economic and Financial Crisis in the European Union, EQUILIBRIUM. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy vol. 8 (1), 2013. Geodecki T., Hausner J. (kierownik), Majchrowska A., Marczewski K., Tchorek G., Tomkiewicz J., Pitkowski M., Weresa M., Jak awansowa w lidze wiatowej? Raport o konkurencyjnoci gospodarki, 2013. Giuseppe J., Driffill J., James H., Sinn H.-W ., Sturm J.-E., Valentinyi ., EEAG Report on the European Economy 2013 Rebalancing Europe, CESifo Group Munich, Munich 2013. Godziszewski B., Kruszka M., Stability of Banking System in Poland and Activity of the KNF Polish Financial Supervision Authority, CESifo Forum vol. 14 (1)/2013. Gostyska A., Tokarski P ., Toporowski P ., Wnukowski D., Raport PISM: Membership in the Reforming Euro Area: a Central-Eastern European Perspective, Warszawa 2013. Gtz M., Kryzys i przyszo strefy euro, Difin, Warszawa 2012. Grant Ch., Continuity and change in Germanys EU policy , http://www.cer.org. uk/#sthash.0aYUZmlc.dpuf (6.09.2013). Grant Ch., Germanys plans for treaty change and what they mean for Britain, http://www. cer.org.uk/insights/germany%E2%80%99s-plans-treaty-change-%E2%80%93-and-whatthey-mean-britain (28.03.2013). Grosse T.G., Dylematy unii bankowej, Analizy Natoliskie 2 (60), 2013, Centrum Europejskie Natolin, http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2013.pdf. Hausner J. (wywiad) Nie wystarczy usuwa bariery, trzeba pomaga rosn, Obserwator Finansowy 18.06.2013. Heinen N., Not quite fit for purpose: Conditionality under the EUs financial framework for 2014 to 2020, http://www.dbresearch.com/PROD/DBR_INTERNET_EN-PROD/ PROD0000000000303656.pdf;jsessionid=38DA7478C3897F0259649BCCD2F1FB4 7.srv-net-dbr-com, March 28, 2013. Heinen N., Will reform treaties enhance the prospects of the euro area? http://www. dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB;jsessionid=B00E91BE301809A6C762 81F7D7634BCF.srv-net-dbr-com?addmenu=false&document=PROD000000 0000316924&rdShowArchivedDocus=true&rwnode=DBR_INTERNET_ENPROD$NAVIGATION&rwobj=ReDisplay.Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_ENPROD (5.07.2013). Hishow O., Euroraumkrise: Haushaltsdisziplin statt Transferunion, SWP , http://www. swp-berlin.org/de/publikationen/kurz-gesagt/euroraumkrise-haushaltsdisziplin-statttransferunion.html (12.03.2013).

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

103

Marta Gtz Hobza A., Zeugner S., Should Eurozone current-account surpluses be reduced? http://www. voxeu.org/article/should-eurozone-current-account-surpluses-be-reduced (26.04.2013). Holtemller O., Knedlik T., Lindner A., Die Europische Schulden- und Vertrauenskrise: Ursachen, Politikmanahmen, Aussichten, IWH Online 3/2013, 14.05.2013. Homburg S., On European Austerity, CESifo Forum vol. 14 (2), 2013. Hryckiewicz A., Pawowska M., Czy nowy nadzr speni swoje zadanie? Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski, Materiay i Studia NBP z. 289/2013. Ifo-ChefSinn fordert zeitweisen Euro-Austritt von Krisenlndern, Wirtschaftswoche 27.04.2013. III EKF: Rekomendacje, Obserwator Finansowy 30.06.2013. Investitionen fr mehr Wachstum Eine Zukunftsagenda fr Deutschland, DIW Wochenbericht Nr. 26/2013. James H., Sinn H.-W ., Mutualisation and constitutionalisation, http://www.voxeu.org/article/ mutualisation-and-constitutionalisation (26.02.2013). Jankowska B., Konkurencja czy kooperacja? Ekonomista nr 1/2009. Juristische Zweifel: Bundesbank zerpflckt geplante EZB-Bankenaufsicht, Wirtschaftswoche 22.07.2013. Kawalec S., Pytlarczyk E., Controlled dismantlement of the Eurozone: A proposal for a New European Monetary System and a new role for the European Central Bank, NBP Working Paper No. 155, Warsaw 2013. Kirkegaard J.F ., The Road to the European Banking Union, Part I, http://www.piie.com/blogs/ realtime/?p=3720 (1.07.2013). Kirkegaard J.F ., The Road to the European Banking Union, Part II, http://www.piie.com/blogs/ realtime/?p=3725 (1.07.2013). Klaus B., Schfer D., Implizite Staatsgarantien verschrfen die Probleme Trennbankensystem allein ist keine Lsung, DIW Wochenbericht Nr. 18/2013 (2.05.2013). Klein M.W ., Capital controls: Gates versus walls, 17 January 2013, http://www.voxeu.org/ article/capital-controls-gates-versus-walls. Konopczak K., Konwergencja gospodarek pastw Europy rodkowo-Wschodniej wzgldem strefy euro test wsplnego trendu i wsplnego cyklu, Bank i Kredyt nr 44 (4)/2013. Kotecki L., Europocig nam nie odjedzie, http://forsal.pl/artykuly/684752,kotecki_europociag_nam_nie_odjedzie.html (25.02.2013). Kotz H.H., Europes Economic Groupthink, http://www.project-syndicate.org/commentary/germany-s-economic-groupthink-by-hans-helmut-kotz#l5ughTFhUTyJ2L4Q.99 (17.06.2013). Kowalski T., Polands Long-term Macroeconomic Performance and Recent Trends: A Comparative Analysis, CESifo Forum vol. 14 (1), 2013. Krajewski P ., Piat K., Mackiewicz M., Ocena wpywu cyklicznoci polityki fiskalnej na synchronizacj cyklu koniunkturalnego w Polsce i strefie euro, Materiay i Studia NBP nr 266/2012.

104

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze Kryzys gospodarczy: Cicia nie pomagaj Unii w wyjciu z kryzysu, Forsal 24.04.2013. Kundera J., Euro Crisis and the EMU Institutional Reforms, EQUILIBRIUM. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy vol. 8 (1), 2013. Lado A., Boyd N., Hanlon S., Competition, cooperatioon and the search for economic rents: a syncretic model, Academy Management Review vol. 22 (1), 1997. Liikanen-light proposal exemplifies role of financial regulation in election campaign German Policy Watch, http://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB?addmenu=false&docum ent=PROD0000000000301279&rdShowArchivedDocus=true&rwnode=DBR_INTERNET_EN-PROD$CONTACT_ENGL&rwobj=ReDisplay.Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_EN-PROD (7.02.2013). ada A., Slogany czy konkrety? Polsko-Niemieckie Partnerstwo na rzecz wejcia Polski do strefy euro, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013. aski K., Osiatyski J., Konsolidacja finansw publicznych a kryzys strefy euro, Ekonomista nr 1/2013. M. Hther im The International Economy Magazine: Deutschland manipuliert den Euro nicht, http://www.iwkoeln.de/de/presse/gastbeitraege/beitrag/michael-huether-imthe-international-economy-magazine-deutschland-manipuliert-den-euro-nicht-127447 (16.09.2013). M. Hther mit vier weiteren konomen in der Sddeutschen Zeitung: Ein Pldoyer fr den Euro, http://www.iwkoeln.de/de/presse/gastbeitraege/beitrag/michael-huether-und-vierweitere-oekonomen-in-der-sueddeutschen-zeitung-ein-plaedoyer-fuer-den-euro-115140. Markiewicz O., Have its cake and eat it too. Polish discourse on the current eurozone crisis, Institute of Public Affairs, Warszawa 2013, http://www.isp.org.pl. Mayer T., A Copernican Turn for Banking Union, CEPS Policy Briefs No. 290, 14 May 2013. Monitor konwergencji realnej kwiecie 2013, A. Szczypiska, Biuro Penomocnika Rzdu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit Polsk, Ministerstwo Finansw. Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki. Morawski I., Polska uniknie puapki, bo ma szanse na 3-proc. tempo wzrostu, http://www. obserwatorfinansowy.pl/forma/debata/polska-uniknie-pulapki-bo-ma-szanse-na-3-proctempo-wzrostu (22.04.2013). Morawski I., Rezygnacja z wasnej polityki pieninej moe duo kosztowa, Forsal 11.03.2013. Mortensen J., The EUs Economic Policy Architecture after the Ratification of the Fiscal Treaty, CASE Network E-briefs No. 02/2013, http://www.case-research.eu/sites/default/ files/publications/2013_02_J.Mortensen.pdf. NBP chce uporzdkowa instrumentarium banku centralnego, Obserwator Finansowy 16.09.2013. Nowe zalecenia Rady UE dla Polski, http://www.mg.gov.pl/node/18884 (12.08.2013). Nowelizacja budetu 2013: Polska moe mie najwysz kwot deficytu w historii, Forsal 17.07.2013. Ondarza von N., Strengthening the Core or Splitting Europe? Prospects and Pitfalls of a Strategy of Differentiated Integration, SWP Research Paper 2013/03. IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

105

Marta Gtz Orowski W ., Komercjalizacja bada naukowych w Polsce. Bariery i moliwoci ich przeamywania, 29.07.2013. Parkers R., If Germany doesnt change, will Poland? ISPI Commentary 18 September 2013. Pawowicz L., Unia bankowa nie jest lekarstwem na kryzys , Bloomberg Business 24.06.2013. Pisani-Ferry J., The Euro crisis and the new impossible trinity, Bruegel Policy Contribution issue 2012/01. Pisani-Ferry J., Vihril E., Wolff G.B., Options for a Euro-area fiscal capacity, Bruegel issue 2013/01, 10th January 2013. Pomoc przy ratowaniu bankw to warunek wejcia do unii bankowej, Obserwator Finansowy 24.04.2013. Przy likwidacji duego banku Hiszpania zyska, Polska dopaci, http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/debata/przy-likwidacji-duzego-banku-hiszpania-zyska-polska-doplaci (13.03.2013), przedruk artykuu D. Schoenmakera, A. Siegmanna na VoxEU.org. Rada Europejska Konkluzje, Bruksela, 1-2 marca 2012 r., http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=DOC/12/4&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en. Ramotowski J., Unia nie bdzie miaa jednego likwidatora bankw, Obserwator Finansowy 5.07.2013. Raport konkurencyjnoci polskiej gospodarki: demograficzna katastrofa jest nieuchronna, Forsal 14.06.2013. Schfer D., Sustainable Financial Markets: Financial Transaction Tax and High Capital Buffers Indispensable, DIW Economic Bulletin 4/2013. Schnabl G., Wollmershuser T., Fiscal Divergence and Current Account Imbalances in Europe, CESifo Working Paper No. 4108, February 2013. Schoenmaker D., Siegmann A., Winners of a European banking union, http://www.voxeu. org/article/winners-european-banking-union (27.02.2013). Sinn H.-W ., Verantwortung der Staaten und Notenbanken in der Eurokrise, Gutachten im Auftrag des Bundesverfassungsgerichts, Zweiter Senat, Sitzung 11. und 12. Juni 2013. Sinn H.-W ., Verspielt nicht eure Zukunft, Redline Verlag, Mnchen 2013. Sinn H.W ., Hau H., The eurozones banking union is deeply flawed, Financial Times 29.01.2013. Snower D., Boysen-Hogrefe J., Gern K. J., Klodt H., Kooths S., Laaser C.F ., van Roye B., Scheide J., Schrader K., Kieler Krisen-Kompass: Ein Gesamtpaket zur berwindung der Krise im Euroraum, Kiel Policy Brief Nr. 58, Januar 2013. Soros G., Germanys Choice, http://www.project-syndicate.org/commentary/a-simplesolution-to-the-euro-crisis-by-george-soros (9.04.2013). Soros versus Sinn: The German Question, http://www.project-syndicate.org/commentary/ soros-versus-sinn--the-german-question (7.05.2013).

106

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

Polacy i Niemcy wobec przyszoci Unii Europejskiej. Aspekty gospodarcze Special Report Europes reluctant hegemon; The Merkel Plan; Dissecting the miracle, The Economist 15.06.2013. Speyer B., EU and national financial regulation: Not a major election issue (so far) , http://www.dbresearch.com/servlet/reweb2.ReWEB;jsessionid=96CB09FE5DAAC 6717E8A403EE35A1414.srv-net-dbr-com?addmenu=false&document=PROD000 0000000317327&rdShowArchivedDocus=true&rwnode=DBR_INTERNET_ENPROD$NAVIGATION&rwobj=ReDisplay.Start.class&rwsite=DBR_INTERNET_ENPROD (16.07.2013). Sprawozdanie za okres od 1 X 2012 r. do 31 III 2013 r. z dziaalnoci Penomocnika Rzdu do Spraw Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit Polsk, Warszawa, 6 maja 2013 r. Staniko J.F ., Raport: Europejski ad gospodarczy w 2020 roku, Warszawa 2012. Staniko J.F ., Zadba o siebie, Rzeczpospolita 6.01.2013. Stellungnahme zur ffentlichen Anhrung im Bundestag Finanzausschu: Verordnungsentwurf gemeinsame europische Bankenaufsicht, G. B. Wolff on 1st June 2013. wieboda P ., Petru R., Associated membership Anchoring the pre-ins in the eurozone, DemosEuropa Policy Paper 30.11.2012, http://www.demosservices.home.pl/www/files/ Demos_associated%20membership.pdf. Szpunar P ., Rola polityki makroostronociowej w zapobieganiu kryzysom finansowym, Materiay i Studia NBP z. 278/2012. Tay S., wieboda P ., Laohathai T., Zerka P ., Midsize, yet global: the imperative of punching above weight. Tokarski P ., Toporowski P ., Unia Gospodarcza i Walutowa 2.0 w zawieszeniu, Biuletyn PISM nr 68, 28.06.2013. Tokarski P ., Wiklund E., Dziesi lat po szwedzkim nej dla euro: wnioski dla Polski, Biuletyn PISM nr 78 (1054), 29.07.2013. Torj A. (ed.), Bednarek E., Bza-Bojanowska J., Osiska J., Wako K., Witkowski D., EMU: the (post)crisis perspective. Literature survey and implications for the euro-candidates, MF Working Paper Series No.11, March 2012. Torj A., Poland and Slovakia during the crisis: would the euro (non-)adoption matter? MF Working Paper Series, No. 13, May 2012. Trennbanken. Eine analytische Bewertung von Trennbankelementen und Trennbankensystemen im Hinblick auf Finanzmarktstabilitt. Abschlussbericht fr den Bundesverband ffentlicher Banken Deutschlands (VB), Berlin, Mannheim, 15. Januar 2013. Trzciska K., Europejski Mechanizm Stabilnoci jako stabilizator w planowanej unii finansowej, Materiay i Studia NBP z. 292/2013. Vetter R., Polen und der (fehlende) EU-Diskurs, Deutsches-Polen Institute. Polen Analyse Nr. 130, 3.09.2013. Wnioski raczej optymistyczne, Lewiatan, http://pkpplewiatan.pl/pkpp-mob/opinie/aktualnosci/2013/1/ue_za_1_lat_kilka_predkosci_i_walka_o_utrzymanie_pozycji (sonda przeprowadzono w dniach 20-24.09.2013 r.) Wojtyna A., Przyjcie euro bodcem dla reform; potrzebna intensyfikacja debaty, Obserwator Finansowy 24.09.2013.

IZ Policy Papers 12(I) www.iz.poznan.pl

107

Marta Gtz Wolff G.B., The German implementation of the fiscal compact towards more ambition, This testimony was presented at a hearing at the Bundestag Haushaltsausschuss on 19 November 2012, www.bruegel.org. Wzmocniona Wsppraca w Dziedzinie Podatku od Transakcji Finansowych, analiza z cyklu Monitoring Projektw Prawa Gospodarczego Unii Europejskiej realizowanego przez Forum Obywatelskiego Rozwoju i Centrum fr Europische Politik, 17.07.2013. Zaleska M., Pczkowanie mechanizmw ratunkowych, Rzeczpospolita 16.09.2013. Zaleska M., Sama unia bankowa nie uchroni nas przed kolejnym kryzysem, Forsal 24.07.2013. Zuleeg F ., Europe in Crisis: A Lost Decade or Stronger Future?, w: B. Farkas (ed.), The Aftermath of the Global Crisis in the European Union, Cambridge Scholars Publishing, May 2013. Zwischenbilanz zum Wachstumspakt Deutschland ist mit Euro-Krisenstaaten unzufrieden, Wirtschaftswoche 12.05.2013.

108

IZ Policy Papers nr 12(I) www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO


Biuletyn Instytutu Zachodniego Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik

KSIKI INSTYTUTU ZACHODNIEGO


2010 Piotr Eberhardt, Migracje polityczne na ziemiach polskich (1939-1950), 264 ss., cena 30 z Maria Tomczak, Ewolucja terroryzmu. Sprawy metody finanse, 297 ss., cena 35 z 2011 Joanna Dobrowolska-Polak, Ludzie w cieniu wojny. Ludno cywilna podczas wspczesnych konfliktw zbrojnych, 224 ss., cena 25 z Gospodarka niemiecka 20 lat po zjednoczeniu. Praca zbiorowa pod red. Tomasza Budnikowskiego, 238 ss., cena 30 z Radosaw Grodzki, Problemy bezpieczestwa Czech, Polski i Wgier w kontekcie poszerzania NATO, 368 ss., cena 30 z Jadwiga Kiwerska, Bogdan Koszel, Maria Tomczak, Stanisaw erko, Polityka zagraniczna zjednoczonych Niemiec, 399 ss., cena 35 z Polski Ziemie Zachodnie. Studia socjologiczne. Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Michalaka, Andrzeja Saksona, anety Stasieniuk, 288 ss., cena 30 z Andrzej Sakson, Od Kajpedy do Olsztyna. Wspczeni mieszkacy byych Prus Wschodnich: Kraj Kajpedzki, Obwd Kaliningradzki, Warmia i Mazury, 828 ss., cena 45 z Stabilizacja nieadu i destabilizacja adu. Praca zbiorowa pod red. Joanny DobrowolskiejPolak, 262 ss., cena 25 z 2012 Bogdan Koszel, Krzysztof Malinowski, Zbigniew Mazur, Niemiecka polityka wobec Polski 1990-2010, 344 ss., cena 35 z Solidarno humanitarna. Praca zbiorowa pod red. Joanny Dobrowolskiej-Polak, 260 ss., cena 25 z Stosunki gospodarcze midzy Polsk a Niemcami 20 lat po zjednoczeniu. Praca zbiorowa pod red. Piotra Kalki, 200 ss., cena 25 z 2013 Zbigniew Mazur, Hubert Orowski, Maria Wagiska-Marzec, Kultura zjednoczonych Niemiec. Wybrane problemy,353 ss., cena 40 z Joanna Dobrowolska-Polak, Natalia Jackowska, Micha Nowosielski, Marcin Tujdowski, Niemcy po zjednoczeniu. Spoeczestwo - wielokulturowo - religie, 257 ss., cena 35 z Polsko-niemieckie stosunki spoeczne i kulturalne. Praca zbiorowa pod red. Andrzeja Saksona, 264 ss., cena 30 z Polityka budowy pokoju. Pomoc humanitarna i rozwojowa. Praca zbiorowa pod red. Joanny Dobrowolskiej-Polak, 232 ss., cena 25 z

INSTYTUT ZACHODNI 61-854 Pozna, ul. Mostowa 27 tel. 61 852 76 91 tel 61 852 28 54 (wydawnictwo) fax 61 852 49 05 e-mail: wydawnictwo@iz.poznan.pl www.iz.poznan.pl

ISBN 978-83-61736-47-9

You might also like