Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski DR.

MED ZBIGNIEW LEW STAROWICZ

Seks partnerski

OPRACOWANIE GRAFICZNE MICHA MARY IAK WARSZAWA 1983 PASTWOWY ZAKAD WYDAWNICTW LEKARSKICH Copyright by Zbigniew LewStarowicz, 1983 Recenzent dr n. med. Bohdan Wasilewski Redaktor mgr Teresa Materkowska Redaktor techniczny Tadeusz Wojdowski Korektor Andrzej Nalej Strona 1

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Spis Treci Wstp Dojrzewanie do partnerstwa seksualnego... Uwarunkowania rodzinne... Uwarunkowania spoeczne... Uwarunkowania kulturowe... Mity seksualne... Mit raju erotycznego... Mit kobiety fatalnej... Mit Pandory... Mit don Juana... Mit Casanovy... Mit raju mioci... Przesdy seksualne... Samowychowanie seksualne... Samowiadomo seksualna... Samookrelenie seksualne Poczucie wstydu Samorealizacja seksualna Norma seksualna Seks jako warto U progu partnerstwa seksualnego Dojrzao psychoseksualna Rozwj mskocikobiecoci Osobowo i seks Fantazje seksualne Przestrze midzy kobiet a mczyzn Spotkanie Mio Start w maestwo Miodowy miesic Strona 2

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Perspektywy maestwa Fenomeny partnerstwa seksualnego Skra i seks Erekcja Ejakulacja Lubricatio Wraliwo na bodce seksualne Rytmy biologiczne Rytua nocy Defloracja Orgazm Orgazm kobiety Orgazm mczyzny Orgazm z wyobrani seksualnej Pozycje wspycia Oralizm Analizm Typy partnerek Typy partnerw Subkultury seksualne Wi psychiczna we wspyciu seksualnym Rozwj partnerstwa seksualnego Partnerstwo seksualne Porozumienie seksualne Przystosowanie seksualne Fazy ycia partnerskiego Rodzicielstwo Bariery w partnerstwie seksualnym Ja i wiat Poczucie niszoci Kompleks onanistyczny Kompleksy Amazonki i PallasAteny Strona 3

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Niepewno w roli seksualnej Lk przed inicjacj Wczesne zwizki Przedwczesna inicjacja seksualna Partner bez dowiadcze Trudnoci w przystosowaniu seksualnym Teatr seksualny Rywalizacja Zmierzch fascynacji Problemy z opnieniem wytrysku Rozwj impotencji Rozwj oziboci pciowej u kobiet Triolizm Dewiacje seksualne Pedagogika i terapia partnerstwa Przygotowanie do ycia partnerskiego Praktyczne kompendium seksualne Terapia partnerstwa Skuteczno leczenia Taktyka" partnerska Szans sukcesu w zwizku partnerskim Zakoczenie Seks przyszoci Sowniczek terminw WSTP "Seks partnerski" jest prb opisania fenomenu, jakim jest wi erotyczna midzy partnerami rnej pci oraz czynnikw, ktre je ksztatuj. Inna jest perspektywa widzenia seksu, pciowoci i wspycia przez jednostkowe JA, a inna przez wsplne MY. Rosnce uwiadomienie i oczytanie z zakresu seksuologii stawia coraz wiksze wymagania publicystyce i twrczoci Strona 4

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski popularnonaukowej. Jednym z tych wymaga jest oczekiwanie porad, w jaki sposb mona podnosi poziom wizi erotycznej i kultury wspycia seksualnego w zwizku partnerskim. Wiadomo, e typowe ABC seksualne, czyli opis anatomii narzdw pciowych, wspycia i typowej patologii seksualnej, nie dostarcza takiej porady. Z wielu danych wynika, e ronie rwnie puap oczekiwa i wymaga wobec partnera i zwizku, ktry dotyczy nie tylko kultury ycia seksualnego, ale i umiejtnoci dialogu z partnerem, liczenia si ze specyfik odmiennoci pci. Istnieje rwnie zapotrzebowanie na ujmowanie, spraw seksu z ponadjednostkowego wymiaru, z uwzgldnieniem perspektywy biologicznej, psychologicznej i kulturowej. Seks partnerski" jest wic prb zaspokojenia tych potrzeb Czytelnikw, prb spojrzenia z perspektywy ponadjednostkowej (std nazwa partnerski"). Poszczeglne czci pracy powicone s kolejno dojrzewaniu do partnerstwa, startowi w partnerstwo, fenomenom partnerstwa oraz barierom i przeszkodom utrudniajcym tworzenie partnerstwa. W zakoczeniu pracy daj krtki opis metod leczenia. Czytelnik w niektrych rozdziaach moe zauway liczne podrozdziay i podziay klasyfikacyjne, uatwiajce zblienie zagadnie, ktrych szerszy opis wymagaby wikszej objtoci pracy. Partnerstwo seksualne w zwizku uczuciowym jest podstawowym zadaniem rozwoju psychoseksualnego czowieka. Rozwj ten obejmuje kilka kolejno nastpujcych po sobie faz - okresw; podowy, niemowlcy, wczesnodziecicy, zabaw, szkolny, pokwitania, czyli dojrzewania oraz dojrzaoci psychoseksualnej. Okres dojrzaoci psychoseksualnej umoliwia, jako jeden z warunkw, tworzenie partnerstwa seksualnego. Zoony proces rozwoju psychoseksualnego i dojrzewania do wspomnianego Strona 5

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partnerstwa jest wielorako uwarunkowany. Mamy w nim do czynienia z fenomenem cielesnoci, fizjologii seksualnej, uwarunkowa psychicznych, powstaych w strukturze rodowiska rodzinnego, rwieniczego, spoecznego oraz kulturowego. Zaburzenia w partnerstwie powstaj wwczas, gdy uwarunkowania s rozbiene lub sprzeczne, nieprawidowe lub dewiacyjne. Std m.In. trudnoci seksualne u jednych osb s wynikiem niewaciwego procesu socjalizacji w rodzinie, u innych natomiast - kompleksw powstaych na tle braku akceptacji przez rwienikw, powielania rnych stereotypw i mitw. Dojrzewanie do partnerstwa seksualnego jest zatem procesem bardzo zoonym i jemu jest powicona pierwsza cz pracy. Omawiane w niej uwarunkowania rodzinne, spoeczne, kulturowe oraz wynikajce z samowychowania wzajemnie na siebie oddziaywaj. Rozwj psychoseksualny jest procesem dynamicznym i zmiennym. Tworzce si w nim JA seksualne niesie w sobie nie tylko przeszo z wasnego ycia, ale i przeszo wasnej rodziny, rodowiska, kultury. Podobnie zoone jest JA seksualne drugiej osoby w pniejszym zwizku. Nie znaczy to oczywicie, i najwaniejszy w partnerstwie seksualnym jest czas przeszy, rwnie wane jest tu i teraz" oraz nastawienie na przyszo. W partnerstwie seksualnym bowiem istniej wszystkie wymiary czasu jednoczenie. Partnerstwo seksualne oznacza spotkanie dwu osobowoci majcych rne uwarunkowania rodowiskowe, charakterologiczne i rne biografie. Jest to zatem spotkanie w wymiarze teraniejszoci i przeszoci, a take i przyszoci. Kade z partnerw wkracza w zwizek z caym dziedzictwem swej przeszoci, a przecie potrafi dziki mioci, wizi seksualnej stworzy zupenie now jako, jak jest partnerskie MY. Wspomniana metamorfoza z JA na MY przebiega wedug Strona 6

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pewnych regu, a partnerskie MY bywa rne u rnych partnerw. Proponowana praca usiuje opisa ten proces przemiany. Chciabym na zakoczenie podkreli, i seks partnerski naley widzie z perspektywy wielowymiarowej, zarwno bowiem wana jest w nim biologia seksualna (wraliwo zmysowa, fizjologia wspycia), jak i tradycje kulturowe, wiat wartoci, uwarunkowania psychologiczne. Wszystkie te wymiary zachodz na siebie i cho ich podzia jest. nieco sztuczny, podkrela jednak zoone i wielorakie UWARUNKOWANIA BIOLOGICZNE, UWARUNKOWANIA KULTUROWE i SPOECZNE. UWARUNKOWANIA PSYCHOLOGICZNE, UWARUNKOWANIA DUCHOWE, (system wartoci, wiatopogld) i Uwarunkowania rzdzce yciem seksualnym czowieka i yciem zwizku partnerskiego. Praca ma charakter popularnonaukowy, kierowana jest do Czytelnikw bez medycznego wyksztacenia, zawarte s w niej osobiste pogldy. Odbyte studia medyczne i psychologiczne oraz zainteresowanie zagadnieniami kulturowymi uatwiy mi w duym stopniu uzyskanie pewnej perspektywy widzenia problemw seksu partnerskiego, ale najwicej zawdziczam swoim pacjentom oraz autorom listw kierowanych do czasopism, z ktrymi od dawna wsppracuj. *** DOJRZEWANIE DO PARTNERSTWA, SEKSUALNEGO Wpyw rodowiska rodzinnego na rozwj osobowoci czowieka, jego JA seksualnego i partnerstwo seksualne jest dokadnie zbadanym procesem. Od czasw Freuda, ktry twierdzi, i w ku zakochanych spotykaj si nie tylko oni, ale i ich rodzice, Strona 7

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski upyno ju sporo czasu. Liczne badania naukowe potwierdziy trwao i gboko uwarunkowa wyniesionych z domu rodzinnego, ktre rzutuj na nasze zwizki seksualne. Wpywy te w zasadzie zaczynaj si ju w okresie rozwoju podowego, gdy stan psychiczny matki, przebieg ciy i towarzyszcy jej nastrj rodzicw przyszego dziecka, jako ich przekazu genetycznego itd. maj zwizek z rozwojem biologicznym i psychicznym podu i pniejszej osobowoci rozwijajcego si czowieka. W rozwoju poporodowym, a zwaszcza w pierwszych 5 latach ycia, klimat psychiczny domu, zaspokojenie potrzeby mioci, bezpieczestwa i kontakt z dzieckiem tworz trwae fundamenty osobowoci. Wiemy obecnie znacznie wicej ni kiedy o zoonoci psychiki noworodka, maego dziecka, ktre odbiera liczne bodce i wiadome sygnay uczuciowe ze strony otoczenia, majce istotny wpyw na harmoni rozwoju i podstawowe cechy osobowoci. Przez cay czas wychowania w rodzinie istniejce w niej typy wizi uczuciowych, komunikacji, postaw wobec siebie i innych, seksu i pci, ujawniane wzorce, modele zachowa i system wartoci tworz matryc" pniejszych postaw wobec seksu, pci i osoby partnera oraz zwizkw uczuciowych. Wynosimy zatem z domu ,matryc" przyszych zwizkw uczuciowych. Problem okazuje si jeszcze bardziej zoony, jeeli uwiadomimy sobie ilo moliwych kombinacji wizi uczuciowych midzy wszystkimi czonkami rodziny. Inna jest matryca" osoby bdcej w domu przysowiowym kozem ofiarnym", inna natomiast osoby uprzywilejowanej i wyrnianej z grona rodzestwa. Z wynikw bada wynika np., e jedynacy i dzieci pierworodne maj wiksze predyspozycje do problemw w yciu uczuciowym i seksualnym. W przypadku jedynakw mona to tumaczy skonnoci do pewnego egocentryzmu, a w przypadku Strona 8

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pierworodnych - czciej popenianymi bdami wychowawczymi lub te ich narodzeniem przedwczesnym" w stosunku do oczekiwa rodzicw, co moe rzutowa na postawy uczuciowe wobec nich. Innym przykadem struktury rodzinnej jest np. typ wizi midzy rodzestwem. Okazuje si, e najbardziej optymalna matryca" zwizkw uczuciowych powstaje w przypadku rodzestwa rnej pci z niewielk rnic wieku oraz w przypadku braci, natomiast siostry czciej ujawniaj tendencje rywalizacyjne i zazdro przenoszona jest na pniejsze ich ycie osobiste. Nie oznacza to bynajmniej, i jedynak, pierworodne dziecko lub siostry skazani s w przyszoci na problemy seksualne i uczuciowe, warto jednak pamita o stwierdzonych predyspozycjach. Podobnie wyglda sprawa w przypadku dzieci chcianych" i niechcianych".. Postawy uczuciowe wobec nich rzutuj na poczucie bezpieczestwa i potrzeb mioci, a zaspokojenie tych potrzeb jest fundamentem zdrowia psychicznego. Istniej jeszcze inne ciekawe prawidowoci. Okazuje si np., e osoby wychowujce si w konfliktowych rodowiskach rodzinnych, w ktrych maestwa rodzicw s niedobrane i istnieje w nich walka np. o dominacj, czsto powielaj w swym wasnym yciu podobne problemy i zachowania, przypisujc im dziedziczno". Trzeba te przyzna, e w wielu przypadkach wspomniane podobiestwo nie jest dostrzegane wbrew oczywistym faktom. Problem ten jest o tyle bardziej zoony, i przeywane w dziecistwie ktnie rodzicw skaniay do stworzenia modelu innego zwizku, jakby anymodelowego" w stosunku do rodzicw. Okazuje si, e nawet tego typu oczekiwania i idee nie s barier do tworzenia podobnych sytuacji konfliktowych. Czsto jestem wiadkiem ogromnego zaskoczenia u moich pacjentw, ktrzy uwiadomili sobie wiele podobiestw midzy sob a rodzicami, midzy konfliktami we wasnym Strona 9

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zwizku i w maestwie rodzicw. Wspomniane podobiestwa ukadw konfliktowych, rodzce przekonanie o ich dziedzicznoci", bywaj zarwno wwczas, gdy np, syn jest podobny do swego ojca, jak i wtedy, gdy czuje si bardziej podobny do matki. Istota konfliktu moe by podobna, ale nastpuje niekiedy odwrcenie rl i tak np. ojciec tyranizowa rodzin, kci si z matk, a jego crka moe powiela zachowanie ojca lub matki. Problemy seksualne rwnie bywaj podobne i te wzbudzaj pogld o ich rzekomej dziedzicznoci". Crka majca problemy z doznawaniem orgazmu moe przypuszcza, e dziedziczy to po matce, ktra miaa podobne problemy. Zapomina si wwczas o tym, e to nie fakt braku orgazmu jest najwaniejszym podobiestwem, ale postawa wobec seksu, osoby partnera, oczekiwa wobec niego itp., ktre wanie wpywaj na przeywanie orgazmu. Nie chciabym rozbudowywa tych zagadnie o dodatkowe i zreszt wane pojcie identyfikacji, naladownictwa itp. *** Uwarunkowania rodzinne w yciu seksualnym s bogatym problemem i mogyby zapeni ca ksik. Warto natomiast dostrzec zoono i trwao tych uwarunkowa, ksztatowanych ju od okresu podowego a do okresu dojrzewania. Uwarunkowania rodzinne, mimo swej zoonoci, nie stanowi jednak adnego fatum czy bezwzgldnego determinizmu. Szerzej bd o tym pisa dalej, ujawniajc znaczenie innych uwarunkowa, a zwaszcza samowychowania. Oceniajc uwarunkowania rodzinne musimy strzec si skrajnoci; ich niedoceniania lub przeceniania. Przykadem ostatniej skrajnoci Jest czynienie z rodzicw koza ofiarnego" za wasne problemy seksualne, kompleksy, nerwice seksualne. Nie twierdz, Strona 10

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski e takiego mechanizmu nie ma, ale zbyt czsto si go u siebie rozpoznaje. Wynika to z powszechnoci szukania winnego" za wasne problemy, zaburzenia seksualne, rozwj zainteresowa homoseksualnych itp. Oto kilka do typowych cytatw: W moim domu nigdy si nie mwio na tematy seksualne, rodzice mnie nie uwiadomili i teraz mam problemy ze wzwodem czonka", ,gdyby rodzice mnie uwiadomili, to nie miaabym problemw z brakiem orgazmu, to przez nich kolejne sympatie odchodz", rodzice nie pozwalali mi na urzdzanie prywatek w domu, krytykowali modzie, dlatego staem si homoseksualist". Niekiedy sami rodzice obwiniaj siebie za trudnoci seksualne u dzieci. Obwinianiu rodzicw sprzyja rwnie podkrelany w wielu publikacjach i w wychowaniu szkolnym motyw wanoci uwiadomienia seksualnego w rodzinie. Rodzice w roli koza ofiarnego" su zaspokojeniu rnych potrzeb: przerzuceniu poczucia winy z siebie na innych, uzasadnieniu niepowodze, biernoci, zagodzeniu napicia i lku, poprawie samooceny. Istnieje jednak niebezpieczestwo zamknicia si w tym krgu i wwczas obie strony, tzn. rodzice i ich dorose dziecko, przyjmuj narzucone sobie role lub te toczy si saba walka w celu udowodnienia, kto jest winien. Wiadomo rwnie, e stwierdzenie winy" prawdziwej lub rzekomej nie daje rozwizania wewntrznego konfliktu ani problemu. Jeeli nawet rodzice obcieni s win, np. za izolowanie dziecka od rwienikw, to uwiadomienie sobie istnienia tego mechanizmu nie poprawi tych kontaktw. W kocu to sam zainteresowany musi si upora z wasnymi problemami. Osignicie tzw. wgldu, czyli poznanie mechanizmw prowadzcych do powstania trudnoci seksualnych, nie likwiduje ich automatycznie. Podobnie zreszt jest w konfliktowym zwizku - okrelenie, kto jest winny", nie usuwa samego konfliktu, a moe nawet go nasila, Strona 11

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski jedna strona bowiem wystpuje w roli oskaryciela, pozornego zwycizcy, a druga zaczyna si broni. W przeamywaniu wasnych problemw naley dokonywa wysiku tu i teraz", a nie odwoywa si do przeszoci, ktrej i tak nie mona cofn. Warto te podkreli fakt, i cae pokolenia rodzicw nie uwiadamiay seksualnie swych dzieci, a jednak potrafiy one uoy sobie ycie seksualne i osobiste. Z wielu bada wynika, e bardziej istotny od uwiadamiania seksualnego i wiadomie planowanego rozwoju psychoseksualnego dzieci jest klimat psychiczny wok seksu, msko ojca, kobieco matki, ich styl odnoszenia si do siebie, wartociowanie etyczne zachowa seksualnych. Mona nawet zaryzykowa stwierdzenie, i wanie to, co jest niewypowiedziane, jest waniejsze od wypowiedzianego. Rodzice nie s kwalifikowanymi wychowawcami ani seksuologami swych dzieci, prezentuj natomiast okrelone postawy, wzorce i modele zachowa seksualnych. Rzadko te bywaj ideaami, musz jednak sobie uwiadamia swj wyjtkowy wpyw na rozwj psychoseksualny dzieci i na przyszo ich zwizkw uczuciowych. Istot tego wpywu jest osobisty przykad, wi maeska i umiejtno nawizania dialogu z czonkami rodziny. Uwarunkowania rodzinne w kulturze polskiej zwizane s z przekazem wanych tradycji narodowych. Istnieje zatem w krgu rodziny nakadanie si uwarunkowa rodzinnych i kulturowych. Dokadniej o jednych i drugich bdzie mowa w dalszych rozdziaach. Chciabym na zakoczenie zwrci jeszcze uwag na pewien problem: osob znaczc w rodowiskach rodzinnych najczciej jest matka, a ojciec defacto staje si postaci drugoplanow. W konsekwencji prowadzi to do swoistego matriarchatu w rodzinach, a nawet w obyczajowoci, a kryzys mskoci utrwala Strona 12

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski niedojrzao wielu modych mczyzn. Jakie to moe mie wpywy na partnerstwo seksualne, dowiemy si dalej. Pozytywne uwarunkowania rodzinne ksztatuj si w przypadku partnerstwa mskoci ojca i kobiecoci matki, a wszelkie zakcenia w tym partnerstwie i w rolach seksualnych mog wpywa na pniejsze trudnoci w partnerstwie seksualnym dzieci. Mamy zatem do czynienia z bardzo zoonymi procesami. Proces dojrzewania do partnerstwa seksualnego odbywa si w zoonych oddziaywaniach rodowiska spoecznego, na ktre skadaj si m. in.: system owiatowy, zwizki rwienicze, organizacje i ideologie. Wspomniane oddziaywania tworz okrelone postawy wobec pci, seksu, wzorce i modele zachowa seksualnych, system wartoci. Dokadne informacje na ten temat moemy znale w pracach powiconych socjologii i psychologii spoecznej. W swojej pracy pragn zwrci uwag na kilka waniejszych problemw. W oddziaywaniach systemu owiatowego najwaniejsze s przekazywane treci wychowawcze, atmosfera tworzona wok seksu i zachowa erotycznych modziey oraz cechy osobowociowe nauczycieli jako osb znaczcych. Wiadomo np., e najlepszy nawet program przygotowania do ycia w rodzinie nie jest przeciwwag ani uzupenieniem wszystkich dotychczas przekazywanych treci wychowawczych. Problemy i zagadnienia seksualne znajdujemy gwnie w przedmiotach humanistycznych i przyrodniczych. Jako przekazu tych zagadnie, umiejtno dyskutowania o nich wpywaj na formowanie postaw wobec seksu. Atmosfera wok seksu i pciowoci tworzona przez wiadome i podwiadome oddziaywania ze strony pedagogw moe by yczliwa, tolerancyjna, ale te i bywa surowo rygorystyczna, nieufna lub nawet agresywna. Wane s rwnie cechy osobowoci pedagogw, ich wasna formacja seksualna, msko i kobieco. Niekiedy nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak wane Strona 13

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski powstaj wwczas uwarunkowania. Jednym z najwaniejszych problemw systemu owiatowego jest feminizacja tego rodowiska. Wspomniany w rozdziale o uwarunkowaniach rodzinnych swoisty matriarchat ulega tu dalszemu pogbieniu i w rezultacie istnieje brak lub niedosyt wzorcw mskoci, co pogbia jego kryzys. Przekonanie, i waciwe wychowanie seksualne moe by wynikiem specjalnego przedmiotu jest nieporozumieniem. W zasadzie jedynie cay proces ksztacenia i osobowo nauczycieli decyduj o jakoci wspomnianego wychowania. rodowisko rwienicze jest kolejnym wanym czynnikiem procesu dojrzewania do partnerstwa seksualnego. Z wielu bada wynika, e ono wanie jest najwaniejszym rdem uwiadomienia seksualnego. Skdind wiadomo, e to uwiadomienie jest po prostu powielaniem mitw i stereotypw seksualnych. W biografii seksualnej wielu dorosych osb znajdujemy efekty tego uwiadomienia" w postaci lkw, wielu bdw, niezrozumienia odmiennoci psychoseksualnej pci, sprowadzania osoby partnera do przedmiotu, rzeczy itp. rodowisko rwienicze tworzy rwnie okrelone postawy wobec seksu, mody, hierarchiczno wartoci w mskoci i kobiecoci. Std powstaj rnorodne kompleksy, tendencje do porwnywania siebie z innymi, konformizmy. Zrozumiae, i rwienicy wpywaj na formowanie osobowoci, pogldw i postaw. Jednak brak waciwego wychowania w rodzinie moe sprzyja decydujcemu wpywowi rodowiska rwieniczego, a to moe okaza si dobrem wzgldnym. Jakkolwiek rodowisko rwienicze daje rwnie i pozytywne wzorce i pogldy, jednak nie wyrwnuje to caoci skrzywionego" oddziaywania. By moe ten pogld wzburzy niektrych Czytelnikw, ale zbyt wiele powielanych stereotypw znajduj w genezie rnorodnych Strona 14

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski trudnoci i zaburze seksualnych. Bywaj pozytywne rodowiska rwienicze, swoiste subkultury modzieowe, tworzce wartoci i pogldy rozwijajce dojrzewanie psychoseksualne. Fakt jednak ich podstawowego znaczenia w tym rozwoju pozostawia wiele do mylenia. rodowisko rwienicze stanowi istotne rdo socjalizacji, nawizywania wizi, kreowania postaw. ycie w nim jest konieczne dla normalnego i prawidowego rozwoju. Nie ma przecie innej drogi do tworzenia zwizkw uczuciowych, subkultury ycia modzieowego. Nie moe ono by jednak podstawowym fundamentem rozwoju. rodowisko rwienicze spenia pozytywn rol wwczas, gdy jest miejscem konfrontacji idei, postaw i pogldw. Wszelkiego typu organizacje rwnie wtedy wywieraj wpyw na proces dojrzewania do partnerstwa seksualnego, gdy nie uwzgldniaj go w programie swego dziaania. Proces ten odbywa si w klimacie ycia zbiorowego, ujawnianych opinii, postaw i zachowa, ideologii. Szkoda, e tak mao mamy bada na ten temat. Z tych, ktre s, mona wycign wniosek, i znaczenie tego oddziaywania jest niedoceniane. Moje liczne podre po klubach studenckich przekonay mnie, e niektre z nich sprowadzay swoj dziaalno jedynie do rozrywki, inne natomiast prowadziy szerok akcj wykadow i dyskusyjn. Zapewne ma to wpyw na formowanie m. in. postaw seksualnych. Istnieje te swoisty etos harcerstwa, majcy pikne tradycje. Prowadzony w okrelonym stylu moe on sprzyja lub szkodzi rozwijaniu postaw i zachowa seksualnych. Jakkolwiek yjemy w epoce krytycznie oceniajcej werbalizowanie spraw seksu, to jednak nawet jedna dyskusja z prawdziwego zdarzenia moe niektrym jej uczestnikom cakowicie zmieni pogldy na seks i zaway na przyszych zwizkach. By moe bdziemy kiedy znali zakres oddziaywa na postawy Strona 15

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski i zachowania seksualne rnych organizacji spoecznych, nie mona nie docenia ich wpywu, a waciwie mwic niedoceniania samego tego wpywu. Jednym z przykadw jest oddziaywanie Kocioa, jak i innych zwizkw wyznaniowych. W strukturze katechizacji i wielu form organizowanego dziaania, np. nauk przedmaeskich, zawarty jest program yciowej wizji seksu i pciowoci czowieka, istoty i celu jego wizi Uczuciowej, maeskiej. Ten spjny doktrynalnie program przekazyWany Jest jednoczenie przez wiele kanaw. W jakim zakresie formujemy postawy wobec seksu i pci, trudno w tej chwili powiedzie, ale niewtpliwie "jest on rdem wielu uwarunkowa tkwicych u rde partnerstwa seksualnego w zwizkach. Moim zadaniem w tej pracy nie jest ocenianie tego oddziaywania, Moge natomiast wyrazi pogld, i jest ono rozlege, unowoczeniane w swych formach i prowadzone od wieku przedszkolnego do dojrzaego. O ile w przypadku uwarunkowa rodzinnych znamy ich znaczenie, o tyle w przypadku spoecznych - w konkretnie interesujcym nas temacie - pozostajemy w krgu przypuszcze. Wynika to z faktu, e nie dysponujemy wieloma badaniami na ten temat, a fachowe podrczniki, np. Seksuologia spoeczna", s nieliczne i wyczerpane. *** Uwarunkowania spoeczne trudno oddzieli od kulturowych, o ktrych bdzie mowa w dalszych rozdziaach. Fakt, i w tej pracy s one skromniej przedstawione, wynika z jednej strony z kompetencji autora, a z drugiej strony z niemonoci wyczerpania tematu o wszystkim co wane. Wiele z tych zagadnie bdzie znacznie dokadniej omwionych w dalszych rozdziaach. *** Uwarunkowania kulturowe w procesie rozwoju Strona 16

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski osychoseksualnego maj nieco inny charakter ni uwarunkowania rodzinne. W tych ostatnich rodz si one w zoonych, przewanie pozasownych kontaktach midzy czonkami rodziny, majcych silne zabarwienie uczuciowe. Ich wynikiem jest m. in. matryca" wizi uczuciowych z innymi ludmi. Tymczasem uwarunkowania kulturowe maj mniejszy koloryt uczuciowy, silniejszy natomiast jest wpyw idei, pogldw, z ktrych wikszo oddziaywa na podwiadomo czowieka. Znajdujce si w podwiadomoci i w wiadomoci treci kulturowe tworz swoisty filtr", przez, ktry przechodz nasze potrzeby i oczekiwania. Pojcie uwarunkowania kulturowego oznacza zatem , filtry" Bardzo czsto nie zdajemy sobie sprawy z tego, jakie s to filtry" i jak bardzo nasze ujawniane postawy wobec ciaa, pci, drugiej osoby stanoWi kontynuacj tradycji kulturowych, sigajcych czsto odlegej zoci. "Filtry" psychiczne tworz tradycje kultur narodowych. Na przykad dla kultury polskiej typowa jest silna pozycja rodziny, kobiety chrzecijastwa, rubaszno itp. Ponadto filtry" powstay rwnie w kulturach zwizanych z danym rodowiskiem, np. robotniczym, wiejskim, inteligenckim, s wynikiem upowszechniania si kultury masowej. W wyniku dziaania okrelonych i nakadajcych si na siebie tradycji kulturowych powstaj wzorce i modele seksualne, wartoci, postawy wobec pci, seksu i partnera. Do tych zagadnie czciej bd wraca w dalszych rozdziaach ksiki. W spotkaniu seksualnym partnerw istnieje zatem ich autentyczne indywidualne JA oraz JA uwarunkowane przez rodowisko rodzinne i kulturowe. Istniej w tym spotkaniu wszystkie wymiary. Sukces, jakim jest udane partnerstwo seksualne, zaley m. in. od tego, czy wspomniane uwarunkowania nie s sprzeczne oraz od wiadomego formowania wasnej wizji seksu, wsplnego zwizku. Uwarunkowanie kulturowe u jednych polega na dalszym Strona 17

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski powielaniu i realizowaniu tych wszystkich uwarunkowa, u innych natomiast na wiadomym ich przeksztacaniu, a nawet przezwycianiu. Z drugiej strony natomiast wiele konfliktw midzy partnerami wynika z odmiennych i' sprzecznych oczekiwa i potrzeb wyniesionych ze rodowisk zrnicowanych kulturowo. Uwarunkowanie tego typu wpywa rwnie na obraz patologii seksualnej. Istniej np. zespoy chorobowe charakterystyczne dla danej kultury (Suso, Koro). Rwnie do typowe zaburzenia seksualne u mczyzn - zaburzenia wzwodu czonka - mog mie inn genez, przebieg oraz sposb reagowania na nie w zalenoci od tego, czy pacjent naley do takiej lub innej kultury, do takiego lub innego rodowiska. W celu wikszego przyswojenia sobie specyfiki uwarunkowania kulturowego posu si przykadami z zakresu patologii seksualnej. Natomiast Czytelnikw zainteresowanych zagadnieniami kulturowymi w obyczajowoci erotycznej, w ich wzorcach i modelach, odsyam do wydanych u nas pozycji - np. Seksuologii kulturowej" pod redakcj K. Imieliskiego, Mio i wiat w kulturze Zachodu" - Denisa de Rougemnont, Natura, kultura, pe" - wydawnictwa Znak. Wiele ciekawych informacji na te tematy mona rwnie znale w serii ycie codzienne" wydawanej przez PIW lub w serii o kobietach w rnych kulturach, wydawanej przez Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe. Zesp Koro wystpuje u Chiczykw zamieszkujcych Azj PoudniowoWschodni. Klinicznie objawia si on bardzo ostro narastajcym lkiem prowadzcym do paniki. Czciej wystpuje u mczyzn. Pacjent ma wraenie jakby wcigania narzdw pciowych (czonka, a niekiedy jder) do jamy brzusznej; podoem lku jest przekonanie, i cakowite wcignicie prowadzi do mierci. U kobiet zesp Koro jest rzadziej spotykany Strona 18

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski i polega na odczuciu, i brodawki piersiowe lub wargi sromowe wcigane s do wntrza ciaa. Subiektywne uczucie wcigania narzdw pciowych do wntrza ciaa jest wynikiem okrelonych przekona zrodzonych przez kultur. W tradycyjnej kulturze chiskiej wspomniane wciganie" zwizane jest z brakiem rwnowagi yin i yang w ciele. Yin symbolizuje eskie pierwiastki ycia (zimno, ciemno, energi witaln), a yang - mskie pierwiastki ycia (ciepo, jasno, energi twrcz). W Koro istnieje przewaga yin nad yang i std negacja mskich rysw ciaa. Czstotliwo pojawiania si zespou Koro moe by tak dua, e przybiera charakter epidemii. Opisano ju tego typu epidemie w Singapurze. Chorzy bdcy w stanie ostrego lku i w panice przed mierci usiuj rcznie lub paeczkami do jedzenia przeciwdziaa wciganiu si czonka; pomocy udzielaj im czonkowie rodziny, przyjaciele. Inaczej mwic, zesp Koro jest to ostry seksualny stan lkowy na podou okrelonej kultury. W Meksyku spotykany jest zesp Susto, znany jako choroba strachu", polegajcy na gwatownie narastajcym lku, bezsennoci, utracie apetytu, dreniu koczyn, wymiotach, biegunce. Wystpuje u osb, ktre nie sprostay oczekiwaniom seksualnym partnera. W kulturze latynoskiej istnieje pojcie machizmo, czyli mskiej energii, prestiu. Nieudane wspycie jest wic jednoznaczne z utrat twarzy" i odczuwane bardzo bolenie. W wielu innych przypadkach rnorodne ostre stany lkowe, typowe dla danej kultury, stanowi zastpcz form uzyskania zaspokojenia seksualnego. U Malajek wystpuje np. zesp Latah, wyraajcy si seri wulgarnych wypowiedzi. W zachowaniach seksualnych typowych dla zachodniego krgu kulturowego rwnie mona znale ostre stany lkowe Strona 19

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski uwarunkowane kulturowo. Wiele przypadkw impotencji ma genez kulturow. Czsto u podoa histerii le zaburzenia seksualne. W kulturze Zachodu wspycie seksualne czsto przybiera charakter zadaniowy, polegajcy na uczuciu koniecznoci wykazania si wobec partnera sprawnoci seksualn, dobrymi" reakcjami podniecenia i przeyciem orgazmu. Std u wielu kobiet udawanie orgazmu, a u wielu mczyzn udawanie dowiadczenia w tej dziedzinie. Charakterystyczne S rwnie przejcia z jednej skrajnoci w drug, I tak np. kobiety yjce w epoce wiktoriaskiej ukryway swoje przeycia seksualne, hamoway ekspresj erotyczn, gdy porzdna" kobieta powinna by skromna i nieco aseksualna. W wyniku przemian rewolucji obyczajowej powsta drugi biegun modelu kobiecego - ekspresyjne wyraanie podniecenia i orgazmu. Ruchy feministyczne gosz natomiast haso samowystarczalnoci seksualnej kobiety - std nastawienie na autoerotyzm, samozaspokajanie si. Uwarunkowanie kulturowe polega zatem na nakadaniu si na siebie okrelonych tradycji typowych dla danej kultury z hasami i pogldami niesionymi przez przemiany obyczajowe czasw wspczesnych. *** MiTY SEKSUALNE Mit seksualny jest to kulturowo uwarunkowane podanie, opisujce idealnego bohatera seksualnego, wiat pci i wspycia pciowego. S mity uniwersalne, np. mit o raju erotycznym, stworzeniu czowieka, powstaniu pci, oraz mity typowe dla danej tylko kultury. Problem ten jest bardzo interesujcy, gdy mity seksualne nale rwnie do jednej z form uwarunkowania kulturowego, filtru" psychicznego. Mity i blisko z nimi zwizane Strona 20

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zespoy zachowa seksualnych przedstawiane s w formie literackich nazw, oglnie znanych w dziejach kultury, zwaszcza zachodniej. W literaturze piknej znalazy one szczeglnie opisowy wyraz - np. mit Tristana i Izoldy, Romea i Julii, Casanovy, Don Juana, Tytanii itp. Z wielu mitw wybraem dla przykadu jeden, uniwersalny - mit raju erotycznego - oraz cztery mity charakteryzujce wiat pci. W przypadku kobiet wybraem mit kobiety fatalnej i mit Pandory, gdy s one wyjtkowo trwae i mona w nich dopatrywa si rde wielu sprzecznoci w postawach mczyzn wobec kobiet, a ponadto , lkw i niepokojw. Mity Casanovy i Don Juana przedstawiaj typy' mskich bohaterw seksualnych, charakterystycznych dla podwiadomoci wielu mczyzn i kobiet i przewijajcych si przez dzieje kadej kultury. *** MIT RAJU EROTYCZNEGO Mit ten wystpuje we wszystkich znanych nam kulturach. Jego przejawy znajdziemy w literaturze, malarstwie, baniach i legendach. Jakkolwiek w poszczeglnych kulturach treci tego mitu - uzalenione s od miejscowych bada i wierze. S nieco odmienne, to jednak maj wsplne elementy, takie jak: , Kult wysokiej potencji, witalnoci, energii seksualnej, zapewniajcej dugotrwao aktywnoci pciowej. Idea sprawnoci wspycia seksualnego, prowadzcej do intensywnej i fascynujcej przyjemnoci, rzadko dostpnej w codziennoci. Dua aktywno seksualna przedstawicieli pci odmiennej, Ich adoracja. Bogactwo form wspycia seksualnego. Swoboda, naturalno, wzajemna miao w kontaktach midzy pciami. W niektrych mitach znajdujemy to, Strona 21

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski co w danej kulturze stanowi tabu seksualne. Mit jest wic form przekroczenia, ominicia tabu. Szkoda, e te tak interesujce zagadnienia s sabo opracowane w jzyku polskim. Jakie s najczstsze formy mitu raju erotycznego! Raj erotyczny w innym yciu Rajem pozagrobowym mahometan jest np. 700 hurys - zawsze dziewic. Natomiast w kulturze Trobriandczykw rajem jest Tuma, wyspa duchw, na ktrej kobietyduchy", bezcielesne dla nas, istot miertelnych, s jednak pene aru i namitnoci, i to w stopniu nie znanym na ziemi. Tumnie gromadz si dookoa mczyzny, otaczaj go pieszczotami, cign go si... Pobudzony erotycznie przez zaklcie bubwayayta, poddaje si wszystkiemu; dziej si rzeczy, ktre dla tych, co nie znaj zwyczajw w wiecie duchw, mogyby si wydawa wysoce nieprzystojne, lecz ktre w raju s najwidoczniej na miejscu. Mczyzna poddaje si tym awansom ze strony kobiet, spkuje z gocinnymi duchami publicznie, czemu inni przygldaj si, lub pobudzeni tym widokiem, robi to samo. Raj erotyczny w wiecie fantastycznym Przykady takiego raju znajdujemy w podaniach i baniach o harpiach, Scylli, syrenie (powszechne chociaby w poematach Homera). Wspczesnym przykadem literackim mitu erotycznego jest przepikne opowiadanie Giuseppe di Lampedusy - Profesor i syrena": To bya syrena. Leaa na wznak z rkami skrzyowanymi pod gow i ze spokojnym bezwstydem pokazywaa delikatne wosy pod pachami, rozsunite piersi, ksztatny brzuch, a emanowao z niej to, co tak le nazwaem zapachem - jaki magiczny aromat morza, aromat budzcej si namitnoci... Zacza mwi i tak jak przedtem zostaem oczarowany jej umiechem i zapachem, teraz ulegem trzeciemu najwikszemu jej urokowi: czarowi gosu... Z jej niemiertelnego ciaa wyzwalao si tyle si yciowych, e Strona 22

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski straty energii szybko byy kompensowane, i to nawet z nadmiarem. W cigu tych dni, Corbera, kochaem tyle, ile stu waszych donuanw razem wzitych przez cae swoje ycie, i jak mioci!... woln od pretensji, od faszywej ekstazy i udawanych westchnie, ktre zawsze brukaj wasze aosne pocaunki". Raj narkotyczny Raj ten rozpowszechniony jest w wielu kulturach Indian Ameryki Pnocnej i rodkowej, obecnie za w niektrych rodowiskach modzieowych - z tym e czciej wyzwalany za pomoc rodkw syntetycznych. Niektre z tych rodkw wywouj barwne wizje erotyczne. Raj erotyczny czasu przeszego Zoty wiek" obyczajowoci seksualnej czsto odnajdujemy w mitach o stworzeniu wiata wielu kultur. Gautier, Flaubert widzieli go np. w barbarzyskim i orientalnym wiecie staroytnym. Temat ten czsto wraca do literatury i kinematografii (orgiastyczne uczty itd.). Malinowski B.: ycie seksualne dzikich". PWN, Warszawa 1981. Raj erotyczny w innych krajach Forma tego typu raju jest moe najpowszechniejsza, przynajmniej wspczenie, i coraz czciej spotykana. Kraje Orientu umiejscawiay go w krajach Zachodu i odwrotnie. Merimee szuka go w Hiszpanii", literatura francuska z koca XIX wieku - w Rosji. Na pocztku XX wieku raj umiejscawiano na Tahiti. Obecnie uosobieniem raju jest Dania, Szwecja lub - rzadziej Indie. Przykadw tej formy mitu mamy mnstwo w reportaach, w literaturze, w filmie. Na przykad Grek Zorba mwi Musisz wiedzie, szefie, e Sowianki, to nie to samo co nasze mae, skpe Greczynki, ktre sprzedaj ci mio na gramy, robi Strona 23

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wszystko, aby ci da mniej, ni ci si naley, oszukuj na wadze. Sowianka, szefie, daje dobr miar. We nie, w mioci, w jedzeniu. Jest w niej co ze zwierzt, z ziemi, pl". Warto zastanowi si, co tkwi u rde tego mitu, jakie podwiadome i wiadome zaspokaja on potrzeby. Odnajdujemy w nim: Pragnienie zaspokojenia potrzeb natury seksualnej. Ucieczk od kompleksw, niepowodze, trudnoci seksualnych w wiat mitologii. Rozczarowanie z rozdwiku midzy oczekiwaniem a rzeczywistoci. Idealizacj kobiecoci, rzadziej mskoci. Niekiedy rdem mitu mog by elementy prawidowych spostrzee i przey w kontaktach i stykach midzykulturowych; np. wiele tego rodzaju mitw powstao w okresie Wielkich Odkry, kiedy zetknicia si z nie znanym, nowym wiatem podsycao fantazj i marzenia. Dotd jeszcze zetknicie si z inn kultur - a zatem z innymi wzorami kobiecoci i mskoci wyzwala u wielu reporterw skonno do idealizowania swych obserwacji i przey. W kulturze polskiej mitologia raju erotycznego ma mniejsze tradycje. Moe wynikao to z mniejszych ni w wiecie protestanckim zahamowa w sferze seksualnej (poza oczywicie kultur mieszczask i drobnomieszczask). Na og idealizowano temperament seksualny kobiet z Poudnia, co mogo wiza si z przenikaniem kultur w wielonarodowociowej Rzeczypospolitej. Obecnie najczciej stykam si w rodowiskach modzieowych z mitologizacj obyczajowoci Szwecji, Danii, a czasem, cho rzadziej - Indii. Mitologizacja Danii i Szwecji polega najczciej na orgiastycznych tendencjach seksualnych, kulcie techniki i sprawnoci seksualnej, za miologizacja Indii na bogactwie kultury wspycia, harmonii midzy osobowoci a seksem. Strona 24

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Ta mitologizacja odzwierciedla w pewnym sensie podstawowe trudnoci okresu dojrzewania: brak harmonii midzy seksualizmem a osobowoci, erotyzacje psychiki i denie do ominicia barier i zasad oraz poszukiwanie pozytywnego i bogatego modelu ycia seksualnego, ktrego nie znajduje si w procesie wychowania. Nic nie wskazuje na to, aby mitologia raju erotycznego przestaa istnie, nadal zaspokaja ona bowiem lub wyraa pewne jawne czy ukryte tendencje. Warto natomiast pozna rda tej mitologii w sobie. *** MIT KOBIETY FATALNEJ Jednym z najbardziej rozpowszechnionych mitw jest mit kobiety fatalnej, niebezpiecznej, zagraajcej. Znajdujemy go w wikszoci znanych nam kultur. Im bardziej widoczne jest rozdzielenie wiata mskiego od kobiecego (na og), tym ywotno mitu wzrasta. W kulturach, w ktrych sprawy pci powizane byy z niewiedz, demonizacj, postawami irracjonalnymi, mit ten przyjmowa charakter grozy, lku wobec kobiecoci. Kobiet fataln znajdujemy w Ksice 1001 nocy", w Biblii, w mitologii greckiej, w poematach homeryckich, w literaturze Zachodu od jej prarde do chwili obecnej - w Opowieciach polinezyjskich itd. Tre mitu o kobiecie fatalnej jest nieskomplikowana - w roli ofiary gronej kobiecoci wystpuje zdominowany, popychany w kierunku odwrotnym do podanego i niszczony mczyzna. Mona wyrni pewne formy mitu: Kobieco demoniczna Czsto kobieco ta bywa antropomorfizacj szatana, demonw. Strona 25

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski W sztuce kobieta bya przedstawiana jako alegoria grzechu. Demon, zy duch, przyjmuje uwodzicielsk posta kobiec w celu zdobycia i zgubienia mczyzny. Potrafi on zniszczy kad wito. W opisach kuszenia czsto jawi si pikna kobieta przykadem Matylda z Mnicha" Lewisa: Rozdara na sobie habit, na wp obnaajc ono. Ostrze noa spoczywao na lewej piersi. Ach, jaka to bya pier! Promienie soca obleway j jasnym wiatem, pozwalajc mnichowi dostrzec jej biel... nie znane dotychczas uczucie wypenio jego serce bojani zmieszan z rozkosz... krew kipiaa mu w yach... Stj! - zawoa gwatownie amicym si gosem. - Nie mog si opiera duej! Pozosta tu, czarnoksiniczko! Pozosta na moj zgub." Innym znanym w sztuce przykadem jest Dalila niszczca moc duchow Samsona. Aria Dalili z II aktu opery C.SaintSaena wietnie oddaje nastrj kuszenia Samsona. W biblii, w krtkich sowach poznajemy sposb, w jaki obezwadnia ona wol Samsona: zy przed Samsonem wylewaa i uskaraa si mwic: Masz mnie w nienawici, a nie miujesz, dlatego zagadki, ktre da synom ludu mego, nie chcesz mi wyoy... Przez siedem dni wesela pakaa przed nim, a sidmego dnia, gdy mu si uprzykrzya, wyoy, a ona zaraz powiedziaa ssiadom... upia go na kolanach swoich i pooya gow jego na swym onie, i wezwaa balwierza, i ogolia... i pocza go odpycha... odesza moc od niego." Kobieco niszczca Pozycja, rozwj, wiedza, czowieczestwo mczyzny, a nawet ycie to czsto forma tego mitu. Przykadw jest wiele: Kleopatra, Lady Makbet, Lukrecja Borgia, Herodiada. Prawzorem jest modliszka poerajca samca po kopulacji. By moe wspomniany mit jest pewnym atawizmem do tego prawzoru; dowodem moe Strona 26

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski by chociaby polinezyjska legenda o bogini Vehini Hai, ktra wabi mczyzn sw nieprzecitn urod do pieczary i poera ich po stosunku. Podobn myl znajdujemy w Ofiarnicach" Ajschylosa: Kt zdoa opisa zuchwae pragnienie mczyzn i wace si na wszystko namitnoci kobiet wadczego serca, ktre id w parze z ludzkimi nieszczciami? Za yciem w stadle rzdzi okrutna mio panujca w sercu samicy - zarwno wrd zwierzt, jak i ludzi." Wliteraturze II poowy XIX wieku typ kobiety niszczcej by nader rozpowszechniony. Wiele o tym mwi wspaniaa, wydana przez PIWy praca Mario z Pra: Zmysy, mier i diabe w literaturze romantycznej". Kobieta-wampir to specyficzna, baniowa forma mitu spotykana w wielu kulturach. W polinezyjskiej opowieci Tonga pikna Fehuluni doprowadza do unicestwienia mczyzny: nie spostrzeg, co si z nim dzieje, a stopniowo cae wntrze z siebie wyrzuci i zostaa tylko skra z powietrzem... rozleg si syk, powietrze uszo... pozostaa z niego sucha, skurczona szmatka." W kulturze Zachodu kobieta-wampir czsto bya przenoszona w wiat orientalnej grozy. Przykad mamy w noweli Gautiera o piknej Jawajce: SoudaHari moga mie ze trzynacie lat... naleaa do rasy tych gronych Jawajek, tych penych wdziku wampirw, ktre wysysaj Europejczyka w trzy tygodnie, zostawiajc go bez kropli zota i bez kropli krwi." Kobieco zalepiajca Jest to chyba najpowszechniejszy w codziennoci i najagodniejszy w formie mit kobiety fatalnej, zawierajcy element przejciowoci. Zaczarowany urokiem kobiecoci mczyzna po pewnym czasie wraca do rwnowagi, ,uwalnia si" Strona 27

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski lub przejrza". Oznacza to, e mija czar erotyczny, zafascynowanie seksem, a pojawia si krytycyzm, potrzeba pozaseksualnych wizi. Czsty to temat w literaturze i w kinematografii. Rozwaania na temat tego mitu, jakkolwiek poowiczne i z koniecznoci skromne, warto uzupeni przykadami najczciej podawanych form zachowania i uwodzenia kobiety fatalnej. Syreni piew lub piew Dalili to jedna z najpikniejszych form. Inne formy to dziaanie z pozycji wadzy, szanta, uwiedzenie seksualne, zupene owadnicie wol mczyzny, ktry staje si wykonawc, narzdziem (np. Carmen). Szekspir, wietny psycholog, wskazuje gbsze formy, ktre mona by okreli jako dziaanie na zasadzie drugiego JA (np. Lady Makbet). Co ten mit tworzy, jakie s jego rda, mechanizmy dotychczasowego dziaania! Sprzeczno wobec kobiecoci, wynikajca z poczucia niepewnoci siebie w roli mczyzny, lku przed wspyciem seksualnym. Lk ten wyzwala ma kobieco. Prba przezwycienia poczucia maowartociowoci i niszoci odczuwana przez mczyzn. Kobieco Jest wwczas demonizowana, przedstawiona jako wroga, grona sfera. Projekcja wasnych niepowodze, trudnoci, zaburze. Reakcja wobec nie znanej natury kobiecoci, rnej od mskiej natury. Innym, aczkolwiek wanym rdem mitu, jest autentyczne dowiadczenie, uoglnione na wiat kobiecy jako taki. Ile np. opracowa doczekaa si synna Kleopatra, Lukrecja Borgia itd., ile jest w tych opowieciach fantazjj twrczej. Popularno i rozpowszechnienie tego mitu jest wyrazem pewnych trudnoci w prawdziwym rozumieniu istoty natury i pciowoci kobiecej, wasnych niepowodze czy zaburze seksualnych. Strona 28

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski *** MIT PANDORY W erotymie kultury rdziemnomorskiej zbliony do mitu kobiety fatalnej jest mit Pandory. Jego gwn tre mona odda nastpujco: Kobieta jest pocztkiem i rdem wszelkiego za". Przejawy mitu odkrywamy w obyczajowoci staroytnego Egiptu, ktrego literatura okresu Ramassydw (XIIIXII wiek p.n.e.) okrelaa kobiet jako frywoln, zalotn i kapryn, niezdoln dotrzyma tajemnicy, kamliw i mciw, niewiern z samej ju natury (...) worek wszelkich niegodziwoci". Mit Pandory szczeglnie rozwinity by w kulturze greckiej. Stamtd zreszt bierze si jego rdosw, gdy Pandora bya crk Praksitei i Erechteusa, a on Epimeteusza. Kierujc si ciekawoci (motyw czsto przypisywany naturze kobiecej) otworzya Pandora puszk Prometeusza i w efekcie na ludzko spady klski: staroci, cikiej pracy, chorb, obdu, wystpku, namitnoci, zudnych nadziei. W tradycji judeochrzecijaskiej rwnie kobiecie przypisywano przez wieki win za grzech pierworodny - zerwanie owocw z drzewa poznania dobra i za" i skonienie Adama do udziau w tym samym przekroczeniu zakazu. Jakkolwiek rdo powstania tego mitu ginie w pomroce dziejw (by moe bya nim reakcja mczyzn na matriarchalizm, ktry w wyniku rnorodnych przemian spoecznokulturowych przeszed w patriarchalizm kultury greckiej), swoist obudow filozoficzn tego mitu stworzy Hezjod, Platon Arystoteles. Ten ostatni wrcz twierdzi, i kobieta jest mczyzn, tyle e nieco gorszym. Przez cae wieki rozwoju kultury europejskiej kobieta budzia nieufno, poczucie zagroenia - z wyjtkiem moe kilku Strona 29

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski janiejszych i cieplejszych nurtw, do jakich mona zaliczy kultur XIIwiecznej Prowansji. Klski ywioowe, mier, pomory i epidemie najczciej byy przedstawione alegorycznie jako kobieta. W wikszoci bajek kobiety znacznie czciej ni mczyni byy traktowane jako symbole za; czarownice, wiedmy, babyjagi, zoliwe duchy. Jedynie diabe przybiera posta msk, ale i on rycho nabra w obyczajowoci ludowej charakteru sympatycznego czarta z rogami, w kusym kubraczku. W XX wieku nawet nazwy cyklonw i tajfunw maj imiona eskie. rdem jest oczywicie dugotrwaa tradycja mitu Pandory, ulokowana - dla odmiany - w tym nazewnictwie. W tyme XX stuleciu, szczyccym si emancypacj kobiety, nadal utrzymuje si zakamuflowany mit Pandory w baniach i legendach, w sprzecznoci uczuciowej wielu mczyzn. Mona powiedzie, e zmianie obyczajowoci i wiadomoci seksualnej towarzysz ukryte w gbokich pokadach podwiadomoci mskiej przejawy mitu Pandory i kobiety fatalnej. Jedn z przyczyn nerwic seksualnych mczyzn jest gboko tkwicy lk przed kobiecoci, poczucie zagroenia, nieufno. W ten sposb biologia i kultura s ze sob nierozerwalnie powizane. Jake czsto kobiecie przypisywano zgubny wpyw na dzieje Europy. Wystarczy wspomnie znaczenie przypisywane Lukrecji Borgii w polityce Rzymu, papiea, Aleksandra VI czy wpyw pani de Maintenon (morganatycznej maonce Ludwika XIV) na polityk Francji. Przez cae wieki utrzymyway si znieksztacone wersje ich (i wielu innych kobiet) roli w polityce. Dopiero dokadniejsze badania historykw pozwoliy stwierdzi obraz wrcz odwrotny do stereotypowego. Supremacja mska przez wiele wiekw nie pozwalaa dostrzega zdolnoci naukowych i organizacyjnych kobiety (cho zawsze byy wyjtki od tej reguy), stanowia rdo gbokiej wobec niej nieufnoci. W moralistyce Strona 30

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski czciej kobiet ni mczyzn widziano jako zarzewie niebezpieczestwa i pokus. W tym, jak i w wielu podobnych mitach, potwierdza si istnienie podwiadomych nurtw w kulturze. Chocia nie naley przesadza z ich znaczeniem, to jednak wywieray one i wywieraj nadal pewien wpyw na caoksztat kultury i obyczajowoci. Tego typu przemiany obyczajowe, jak: swoboda seksualna, partnerski model zwizkw heteroseksualnych nie musz jakociowo zmienia stosunku mczyzn do kobiet. Do tego potrzebna jest dusza ewolucja kultury i czas. W wielu spotkaniach i dyskusjach z rodzicami czsto przejawia si ten sam motyw - mwi si obecnie o tym, e to dziewczta s rdem erotyzacji rodowisk modzieowych, natomiast mczyni naraeni s na cig prowokacj z ich strony. Czyli znowu rdem za s kobiety. Motyw stary, tyle e nie przemylany, bo njby skd bior si te rzekome zachowania kobiet? Z ich natury? Obyczajowo seksualna mczyzn i kobiet nie biegnie rnymi torami ani nie jest rodem z rnych planet. Obyczajowo jest rezultatem interakcji pci, przemian oglnospoecznych i kulturowych, systemu wartoci. Takie czy inne zachowania kobiet nie bior si z powietrza ani tylko z ich natury. W ten sposb musielibymy utrwala ' istnienie mitw. Zachowania te bior si z oczekiwa i sygnaw otrzymywanych ze wiata mskiego i wychowania. Dotd inny jest stosunek do ekscesw seksualnych" kobiet, a inny do mczyzn. Wydaje si, e przyczyn jest brak popularyzacji zagadnie obyczajowych pci w rnych kulturach. *** MIT DON JUANA Strona 31

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Istniej rne okrelenia mczyzn z bujnym yciem seksualnym, czsto zmieniajcych partnerki: uwodziciel, don Juan, Casanov, playboy, erotoman, rozpustnik itp. W zasadzie mona ten rodzaj mczyzn sprowadzi do dwu typw: don Juana i Casanovy. Mimo pozornych podobiestw, typy te rni si jednak motywacjami i stylami zachowa. Mit don Juana ma obszern literatur, znalaz si rwnie w arcydzieach muzycznych. Fantazja literacka widziaa rodowd seksualnych poczyna don Juana w rnych rdach, zgodna bya natomiast w opisywaniu jego postaci jako barwnej, mskiej, atrakcyjnej, penej wigoru, bujnego temperamentu i energii yciowej. Ocena mora na tej postaci (przewanie krytyczna) ma zmienne natenie barw - od pobaania do surowego napitnowania. Do najczciej wymienianych i opisywanych cech mczyzny typu Don Juana nale: Czste zmiany partnerek seksualnych zdobywanych przebojem". Atrakcyjno mska, witalno, z pewn doz bezczelnoci oraz Pewnoci siebie, Uczynienie z podbojw erotycznych hobby, gwnej wizji ycia, celu samego w sobie, Dominujca potrzeba przyjemnoci we wspyciu seksualnym, satysfakcji z kolejnego zdobycia kobiety, zmiany obiektu (brak natomiast wizi uczuciowych). Egocentryzm seksualny, w ktrym liczy si tylko wasna przyjemno, wasna osoba, zaspokojenie wasnych potrzeb. Pozostawianie byych partnerek wasnemu losowi, brak jakiejkolwiek odpowiedzialnoci za konsekwencje swych zachowa, Budowanie samooceny swej mskoci na podstawie liczby podbojw, ilociowe traktowanie wspycia, wyczne koncentrowanie si na atrakcyjnoci zewntrznej. W literaturze specjalistycznej donuanizm jest tumaczony poczuciem niepewnoci w roli mczyzny, kompleksem Strona 32

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski impotencji (ktry narzuca potrzeb staego sprawdzania si, samopotwierdzania), ukrytymi cechami homoseksualnymi, niedojrzaoci uczuciow i seksualn. Inni badacze posuwaj si jeszcze dalej i mwi o cechach psychopatycznych. Donuanizm nie stanowi jednostki chorobowej, patologii psychicznej, jest okrelonym rodzajem zachowa mogcych wystpowa w rnych typach osobowociowych i sprzonych z okrelonymi mechanizmami samookrelania si w roli mskiej, Na podstawie wasnych dowiadcze terapeutycznych mog stwierdzi, e donuanizm kryje w sobie nastpujce, najczciej wystpujce mechanizmy: Kult falliczny Mczyzna uwaa, e naley do "lepszej pci, a w budowie pciowej mskiej upatruje istot seksualizmu. Kobiety s stworzone do ulegoci,'podboju, przyjemnoci, nale do pci sabej, nieracjonalnej. W kontakcie z nimi przyjmuje si postaw askawego dawcy, dopuszczajcego do aski bycia z sob". W zasadzie kobiety ocenia don Juan negatywnie. Tego typu postawa obecnie rzadziej jest formowana w procesie wychowawczym, a prymat wiata mskiego jest coraz sabszym motywem kulturowym. Kult falliczny czsto jest wtrny, moe stanowi np. rezultat atwych podbojw seksualnych atrakcyjnego mczyzny, ktry czsto by prowokowany i zdobywany przez kobiety. Kryj si te w nim cechy narcystyczne, mogce opiera si na rzeczywistej wasnej atrakcyjnoci. Kompleks impotencji Lk przed impotencj, omieszeniem si w oczach kobiety, kompromitacj swej sprawnoci seksualnej wyzwala u niektrych mczyzn tak silny lk, e zaczynaj oni unika wspycia lub rzeczywicie staj si impotentami. U innych natomiast rozwija si mechanizm potrzeby staego sprawdzania si. Pomylna prba wspycia nie eliminuje jednak niepewnoci, istnieje konieczno Strona 33

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski potwierdzania si w kolejnych kontaktach z rnymi partnerkami. Niedojrzao psychiczna Kobiet utosamia si z fantomem seksualnym, wspycie seksualne - z rozadowaniem podniecenia, czas - z chwil spdzon przyjemnie, a wasnymi zachowaniami kieruje dziecice chc". Efekt seksualnej subkultury i rywalizacji W rodowisku, w ktrym istnieje klimat swobody obyczajowej, licytowania si w dowiadczeniach seksualnych, moe rodzi si potrzeba rywalizacji w celu zyskania prestiu i powaania w oczach innych. Donuanizm staje si wwczas sportem. Badania poziomu temperamentu seksualnego tej grupy nie wykazay cech rnicych ich od innych mczyzn, podobnie jest zreszt z kryteriami atrakcyjnoci mskiej. Byli oni rni atrakcyjni i bardzo przecitni. Zapewne wyspecjalizowanie si w tej formie zachowa moe da wiksz swobod podbojw i wiksze wyczucie, gdzie mog liczy na sukces. Donuanizm czsto przypomina polowanie, w ktrym zwierzyn own jest kobieta. Poniewa wie si te ze znieksztaceniem postaw wobec widzenia pci mskiej i kobiecej, trudno o stworzenie staych zwizkw uczuciowych, wiernoci, partnerstwa. Przemijajce lune zwizki z kobietami nie pozwalaj na poznanie odmiennoci psychicznej pci i nie umoliwiaj powstania zwizku osobowego. Poprzestaje si na poziomie wizi seksualnej. Donuanizm moe by trwa postaw yciow, moe te by postaw przejciow w dojrzewaniu do gbszej wizi uczuciowej. Ta ostatnia moliwo powstaje wwczas, gdy znudzi si seria podbojw i szuka si innego typu kontaktu z kobietami. Moe by rwnie rezultatem zakochania si w kobiecie, ktra potrafi wzbudzi szacunek do siebie, zafascynuje sob. Strona 34

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski *** MIT CASANOVY W powierzchownej obserwacji typ mczyzny zwany poprzednio don Juanem i typ zwany Casanov jest prawie identyczny. Dostrzega si bowiem to, co zewntrzne: zmiany partnerek, uwodzicielskie zachowanie, zainteresowanie gwnie wiatem kobiet. Poniewa w naszej kulturze istnieje swoiste wyczulenie na swobodne zachowanie seksualne, oba wspomniane typy zazwyczaj spotykaj si z negatywnymi i rygorystycznymi ocenami i to w stopniu o wiele wikszym ni np. ludzie nieuczciwie zdobywajcy majtek, karierowicze, tyrani domowi itd. Mczyzna typu Casanova jest znawc psychiki kobiet, ich koneserem. Jego prawzr autentyczny Casanova - wzbudza due zainteresowanie u swych wspczesnych, jak i potomnych. Powicono mu wiele biografii, powieci, faszowano jego pamitniki, kilkakrotnie ekranizowano jego dzieje, tworzono dziea muzyczne. Ciekawe jednak, e gwnie zewntrzna strona jego zachowa, tzn. mnogo podbojw erotycznych, przygd cieszya si popularnoci. Podobnie i wspczesny Casanova budzi agresj, zawi, zainteresowanie, w wyniku klimatu, jaki si tworzy wok jego podbojw miosnych, mniej natomiast znane s prawdziwe cechy i motywy jego zachowa. Tajemnica sukcesw mczyzny typu Casanova tkwi gwnie w specyficznej postawie wobec kobiet. A. Bursa przedstawi j w swym wierszu: Giuseppe Casanova, ktremu tak zazdrocisz, nie by wcale bardzo bogaty ani bardzo silny, a jego epoka znaa mczyzn rwnie piknych, jak on lub pikniejszych od niego, ale by grzeczny, tkliwy Strona 35

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski rycerski. Cechy charakterystyczne mczyzny typu Casanova to: Fascynacja kobiecoci, adoracja kobiecoci Casanova urzeczony jest odmiennoci nie tylko biologiczn, ale i psychiczn pci. Odczuwa potrzeb bycia w tym wiecie, poznawania go. M. Pavlowic tak o nim pisze: ..powica si kobietom tak samo, jak inni powicaj si karierze, polityce, malarstwu, sportom, historii... wanie w kontaktach z kobietami, w rnych sytuacjach erotycznych, uzyskuje najwikszy stopie zadowolenia i najintensywniejsze odczuwanie ycia, wszystko inne natomiast wydaje mu si szarzyzn i popioem." Indywidualizowanie kobiet i dostosowywanie taktyki uwodzenia do danego typu psychicznego kobiety Dla mczyzny typu don Juana wszystkie kobiety maj wicej cech wsplnych ni indywidualnych, dla Casanovy - odwrotnie. Typ Casanovy szuka w kadej kobiecie jej specyficznej innoci i dostosowuje do niej swoje podchody". Opis tego rodzaju podstawy znajdujemy w ksice Zb. Nienackiego Uwodziciel":... Kada kobieta nosi w sobie swj mit o mioci... kobieta musi si odnale w mczynie, dlatego on musi nieustannie si zmienia, niejako cigle przetwarza, dostosowywujc si do wyobraenia, jakie owa kobieta ma o mczynie. Jedna pragnie romantycznego trubadura, wzdychacza i pojkiwacza, inna pragnie brutalnego i wadczego samca, jeszcze inna zwykego sabeusza, inna znw beztroskiego wesoka, wodzireja... Pierwszym zadaniem jest odkry, czego ona szuka w mczynie i potem takim si sta... kobiety s to istoty, ktre przede wszystkim pragn by zauwaane. Jedne chc, aby zauwaa w nich poetyczn dusz, strj, nastrj, dowcip, inteligencj, inne wreszcie chc, aby Strona 36

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski widzie w nich pontn samiczk. Do kobiety wic naley podchodzi zawsze z zainteresowaniem... Czasem, aby zdoby kobiet, wystarczy jedno ciepe sowo, jeden ciepy gest... do piknej kobiety trzeba podchodzi z prostot". Pozytywne uczucie wobec kobiet Dla don Juana s one waciwie obojtne uczuciowo, liczy si tylko sukces podboju, zdobycia. Tymczasem typ Casanovy je lubi, jest ich uroczym powiernikiem, jest przyjacielski. Rwnie po romansie pozostaje w nim poczucie wdzicznoci i potrafi zachowa serdeczny kontakt. Oprawa romansw Typ Casanovy jest estet, ceni sobie opraw, klimat, nastrj, zadowolenie ze strony kobiety i swoj msko, ale widzi j jako w pewnym sensie partnersk wobec kobiecoci. W swoim uwodzeniu stara si rwnie przewidywa przyszo, nie doprowadza zatem do sytuacji dramatycznych, komplikujcych ycie osobiste jego partnerw. Szukajc mechanizmw zachowa tego typu mczyzn znajdowaem najczciej: Niedosyt uczu w yciu rodzinnym Luny kontakt z matk i niezaspokojenie przez ni potrzeb uczuciowych syna moe prowadzi do staego poszukiwania akceptacji uczuciowej i wizi przy trudnoci do tworzenia staych zwizkw uczuciowych. Traktowanie swych romansw jak pasji badawczej, zgbiania tajemnicy kobiecoci Szukanie ideau kobiety Strona 37

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Jak wiemy, w okresie dojrzewania tworzy si idea drugiej pci. Moe jednak ta idealizacja siga w rejony trudne do urzeczywistnienia. Zachowanie Casanovy bdzie zatem oznacza szukanie ideau. Mczyzna typu Casanovy potrafi stworzy udany, trway zwizek w przypadku, gdy trafi na swj idea, lub... zrezygnuje z jego poszukiwa. Zdobyte dowiadczenie moe mu pomc w tworzeniu dobrej kultury wspycia codziennego i seksualnego i wzajemnego porozumienia. Jednake dochowanie wiernoci, staoci wymaga od niego przewartociowania wielu poj i powstania nowych wartoci. Inaczej mwic musi on dojrze do dostrzeenia wartoci, jak jest wierno, stao, a to staje si moliwe w przypadku powstania prawdziwej mioci. Warto tu wrci do dalszego cigu wiersza A. Bursy; Wic o ile chcesz tak jak on zdobywaj serca kobiet i nie zraaj si trudnociami. Zacznij od wasnej ony. *** MIT RAJU MIOcI Istniej trzy mity rnych rajw, np. mit raju erotycznego, mit zotego wieku w historii, mit modoci jako raju zdrowia, ycia itp. Jednym z takich mitw jest rwnie mit mioci widzianej jako raj. Jego rdem jest naturalne pragnienie szczcia, radoci, udanego partnerstwa. Mio moe by Strona 38

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wyrazem tych pragnie, a jej przeywanie, bycie w niej, moe da uczucie posiadania szczcia. Jednak tego typu wizja mioci oznacza dostrzeenie jednego z jej fenomenw, jednego z biegunw. Wszelkie zagroenia tego szczcia, konflikty i nieporozumienia, nieoczekiwane poczucie osamotnienia w mioci, niezrozumienie przez partnera, naturalna bariera, jak jest psychika pci, wzbudzaj lk przed utrat mioci, jej umniejszeniem. Innym rdem takiego lku jest perspektywa czasu i do powszechne przekonanie, e mio nie trwa wiecznie, e pniej zacznie dominowa przyzwyczajenie, e zmniejszy si atrakcyjno seksu w zwizku i fascynacja partnerem. To poczucie zagroenia mobilizuje do walki o utrzymanie mioci. Rne s formy tej walki: uatrakcyjnianie wspycia, uprzyjemnianie ycia partnerowi, troska o wasn atrakcyjno fizyczn, dom, standard materialny, rozrywki itp. Mio widziana z perspektywy bieguna szczcia skania rwnie do porwnywania jej w czasie przeszym z czasem teraniejszym, do swoistego bilansowania zyskw i strat. Jednym z takich przykadw moe by ocenianie zachowania partnera, jego taniec godowy" u progu mioci. Adoracja i starania w przeszoci s potwierdzeniem mioci, natomiast aktualna powcigliwo w sownym wyraaniu mioci, zmniejszenie zachowa adoracyjnych oceniane jest jako zobojtnienie", a co za tym idzie zmniejszenie mioci z jego strony. Powszechne s skargi i ale typu: kiedy bardziej mnie kochae" itp. Zapomina si wwczas o kilku prawidowociach mioci. Jedn z nich jest dwubiegunowo mioci: biegun szczcia i cierpienia. Podobne fenomeny dwubiegunowoci znajdujemy zreszt w innych formach egzystencji czowieka, np. w macierzystwie. rdem cierpienia w mioci jest np. tsknota za ukochana osob, jej choroba, przeywane przez ni problemy, ktre odczuwa si jako wasne itp. Strona 39

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Inn prawidowoci jest naturalna ewolucja mioci z prymatu emocji, nastrojowoci, sentymentalizmu w gbszy wiat przyjani, przywizania, zjednoczenia psychicznego. Barwa emocji moe pozosta ta sama, ale intensywno ulega zmianie i wanie jej czsto si przypisuje zarzut zaniku" mioci. Jeszcze inna prawidowo - taniec godowy", adoracja - wyraajce zafascynowanie osob partnera, ch zyskania jej akceptacji, ewoluuj w stao, nawyki ycia codziennego. Partner zatem syszy bdne zarzuty, i dawniej bardziej mnie kochae", gdy tymczasem rzeczywisto jest inna. Jeeli zatem widzi si tylko jeden biegun mioci, a jej pocztek jako idea mioci, to mona jej prawdziw natur ocenia jako schyek i upadek. Zapewne oprcz nieznajomoci praw rzdzcych mioci drugim rdem niezrozumienia jej istoty jest tradycja kulturowa gloryfikujca mio sentymentaln, zmysow, nastrojow, a nie mio przyjacielsk, dojrza, wyraajc si w powiceniu, ofiarnoci, wyrozumiaoci i przebaczaniu. Rne s formy rozwizania dylematu mioci. Jednym z rozwiza jest refleksja nad jej natur i akceptacja rzdzcych ni praw, czyli inaczej mwic wzrost dojrzaoci psychicznej. Innym bywa poszukiwanie nowej mioci, zaczcie od pocztku, czyli zwrot ku radoci, jak daje nastrojowo, taniec godowy" drugiej osoby. Jeszcze inni - rozczarowani tak mioci", jaka aktualnie jest - uciekaj w krztanin domow, w opiekowanie si dziemi, w prac zawodow, w rutyn codziennoci. Mit raju mioci moe zatem prowadzi do negacji faktu istnienia mioci przez niezrozumienie jej natury, a jest to utrata wielkiej szansy i dobra. *** PRZESDY SEKSUALNE Strona 40

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Jedn z postaci uwarunkowania kulturowego s przesdy. Stanowi one relikt potocznego uwiadomienia, powierzchownych obserwacji, lkw oraz obsesji. S one jednak na tyle trwae, e wbudowuj si w pogldy, oceny, nierzadko te bywaj rdem lkw, napi, uprzedze. Ich prardo" czsto siga w tak odleg przeszo, i niemoliwoci jest go odnale. Waciwie kady z cytowanych niej przesdw by rdem jakiego cierpienia, nieporozumienia, a nawet zaburzenia seksualnego. Mona powiedzie, i przesdy seksualne to wynik niewiedzy, ale ksztatuj one okrelone postawy i oczekiwania znieksztacajce rzeczywisto ycia seksualnego. Nastawienie na ich prawdziwo prowadzi do jej rzekomego potwierdzenia si w yciu, co wynika z naturalnej selekcji docierajcych do nas informacji. W ten sposb przesd znajduje swoje potwierdzenie i std jego trwao. Nieprawd jest, e uwiadomienie seksualne prowadzi do jego eliminacji. Przeceniamy znaczenie wiedzy. Przesd moe trwa nadal, mimo i jest irracjonalny, gdy jest danej osobie potrzebny do neutralizacji niepokoju, wyjanienia niepowodzenia, uzasadnienia swego postpowania. Z tego punktu widzenia przesdy jako takie bd zawsze. Posumy si przykadem. Niejeden pacjent tumaczy sobie np. zdrad ony i odejcie jej do nowego partnera rzekomo wiksz" budow czonka kochanka. Tumaczy mi, i , tamten w ten sposb lepiej jej dogodzi". Natomiast rozmowa z pozostaymi zainteresowanymi osobami ujawnia inny obraz sytuacji - nowy partner po prostu potrafi dostrzec w swej partnerce kobiet i umiejtnie j rozbudzi seksualnie przez wyszy poziom kultury wspycia i wi uczuciow. Ten mechanizm zdrady i odejcia ony jest jednak blokowany jako zbyt przykry i uporczywie powtarzany jest inny, zwizany z budow narzdu pciowego. W tym przypadku przesd daje mono uwolnienia si od poczucia winy i przerzucenia jej na Strona 41

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski tzw. czynniki obiektywne. W wikszoci przypadkw przesdy seksualne wpywaj na okrelone postawy wobec seksu i oczekiwania na pojcie normy seksualne). Oto kilka z nich: Polucje s objawem choroby" - przesd ten wyraa lk przed typowym zjawiskiem fizjologicznym. Kobiety maj wytrysk" - jest to uoglnienie do rzadkiego zjawiska, kiedy obfita wydzielina pochwowa w momencie orgazmu ulega wydaleniu. Wytrysk i orgazm u mczyzny s tym samym" - istnieje tu utosamienie orgazmu biologicznego i psychicznego mczyzny; s to jednak rne doznania, chocia czsto wystpuj w tym samym czasie. Brak krwawienia i blu podczas pierwszego stosunku kobiety Jest dowodem braku dziewictwa" - przesd ten jest rdem wielu dramatw modych kobiet, ktrym zarzuca si fakt ukrywania rzekomych dowiadcze seksualnych; tymczasem u pewnego odsetka kobiet defloracja nie daje adnych objaww, a u innych brak bony dziewiczej nie jest wynikiem dowiadcze seksualnych, lecz jej przerwania, np. w trakcie wicze sportowych itp. Wikszy czonek daje kobiecie wiksz przyjemno seksualn... Mczyzna z duym czonkiem ma wikszy temperament seksualny" - przesd ten wynika z kultu fallicznego u mczyzn przesadnie oceniajcych znaczenie swojej budowy dla jakoci przey seksualnych kobiety. Mczyzna moe mie tylko okrelon liczb stosunkw pciowych w yciu" - przesd ten wyraa energetyczny punkt widzenia seksu, przypisujc mu istnienie okrelonej wielkoci, majcej starczy na cae ycie. Std inne, czsto spotykane pojcie - wyszumia si" - ktre oznacza, e dany mczyzna ju wiele z tej energii utraci i nie wystarcza jej na obecne wspycie. Nie ma Strona 42

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski adnej okrelonej energii seksualnej, a skdind wiadomo, i wanie ustabilizowane i czste wspycie rozwija zdolno jego zwikszania i wyduenia w yciu. Abstynencja seksualna prowadzi do zaburze psychicznych" istnieje tu stereotyp koniecznoci wspycia seksualnego dla zdrowia, a abstynencja, celibat traktowane s jako przeciwne naturze i patologiczne z zasady. Przekwitanie prowadzi do zaniku wspycia pciowego" obecnie przesd spotykany nieco rzadziej, ale nadal wiele osb po przekwitaniu rezygnuje wiadomie z ycia seksualnego, obawiajc si rzekomych konsekwencji zdrowotnych. Palenie i picie nie ma wpywu na potencj seksualn, gdy znam takich, co j zachowali do pnej staroci, chocia pili i palili" tzw. przykady z ycia s bardzo mylce, zapomina si bowiem o tym, i wyposaenie genetyczne i oglny stan zdrowia ludzi jest bardzo zrnicowany i std konsekwencje te mog by rne. Prawdziwy orgazm u kobiety jest w stosunku" - przesd ten jest rdem dramatw i poczucia choroby u tysicy normalnych, prawidowo reagujcych seksualnie kobiet, ktre nie akceptuj u siebie orgazmw wyzwalanych przez pobudzenie echtaczki i domagaj si leczenia. Rwnie czsto ich partnerzy oczekuj orgazmu w czasie stosunku - w ten sposb orgazm echtaczkowy, typowy dla wikszoci kobiet, utosamiany jest z niedojrzaoci lub patologi. Zapewne wspomniany przesd powsta w epoce Freuda, gdy psychoanaliza klasyczna traktowaa orgazm w wyniku pobudzenia echtaczki jako niedojrzay. Homoseksualizm jest wrodzony" - uoglnia si tak jedn z wielu przyczyn homoseksualizmu, dotychczas zreszt jeszcze mao zbadan. Pojawia si tu rwnie zjawisko tzw. rzutowania w przeszo, znajduje si w niej bowiem rzekome dowody na wczesne ujawniania si objaww zainteresowa i zachowa homoseksualnych. Z wielu bada natomiast wynika, i Strona 43

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zdecydowana wikszo homoseksualistw rozwina swoje zainteresowania w okresie dojrzewania. Ozibo... impotencja s dziedziczne" - jest to wynik kojarzenia problemw seksualnych u siebie z wystpujcymi u rodzicw. Prostytutki maj jakie zboczenia" - najczciej przypisuje si im orientacj homoseksualn. Przesd ten wynika z pogldu, i normalna"" kobieta nie byaby w stanie wybra takiej formy ycia, musz zatem kry si w niej jakie patologiczne zaburzenia. Badania przeprowadzone w rodowisku prostytutek zawodowych i dorabiajcych okazjonalnie" wskazuj, i wikszo z nich nie ma dewiacji seksualnych. Natomiast ich osobowo to zupenie inna sprawa i w niej moemy szuka predyspozycji do wybranego stylu ycia. Jeeli jest mio, to wszystko si uoy" - pogld ten czsto jest przyczyn opniania podjcia leczenia trudnoci seksualnych, liczy si bowiem na uzdrawiajc moc mioci. To prawda, e wi uczuciowa, przyja midzy partnerami s ju poow leczenia, ale najlepsza nawet mio moe si zakoczy dramatycznie, jeeli wi seksualna jest konfliktowa i zaburzona. Mio musi mie zapewnione warunki swego rozkwitu, a jednym z nich jest harmonia seksualna. Dobra technika seksualna jest podstaw udanego wspycia" przesd ten prowadzi do rozkwitu zainteresowa technikami, pozycjami, traktowanymi jako szczyty ars amandi. Dobra technika, a waciwie powinno si mwi (i czyni) kultura wspycia, istotnie jest wana, ale w ramach oglnej kultury bycia, umiejtnoci wczuwania si w wiat pci odmiennej, tworzenia wizi. Tymczasem dla wielu osb mnoenie technik seksualnych jest gwnym rdem ich dobrego samopoczucia w roli kochanka. Mczyni s niewierni z natury" - przesd ten przypisuje mczynie zdeterminowan przez ich natur konieczno Strona 44

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski posiadania wielu partnerek, zdrad, skokw w bok". Inaczej mwic, mczyzna rzekomo jest poligamiczny z natury, a kobieta monogamiczna. Miesza si tu kilka poj. Popd pciowy jest poligamiczny z natury, ale wybr dokonywany przez danego czowieka co do formy realizacji tego popdu moe by poli lub monogamiczny (w naszym krgu kulturowym); proces ten jest te niezaleny od pci. Naley rwnie sprecyzowa pojcie zdrady. Jeeli postrzegamy zdrad jako kontakt fizyczny z partnerem, to statystycznie rzecz biorc istotnie mczyni czciej miewaj takie kontakty. Jeeli natomiast pojcie zdrady rozszerzymy na zdrad psychiczn, czyli podstawianie w wyobrani innych osb w trakcie wspycia z partnerem, to dane statystyczne nie byyby tak askawe dla kobiet. Warto te przy okazji przypomnie, i wspomniany przesd stworzyli sami mczyni w czasach obyczajowej podwjnej moralnoci, dajcej im wiksze uprawnienia w swobodzie ycia seksualnego. *** SAMOWYCHOWANIE SEKSUALNE ^ W procesie dojrzewania do partnerstwa seksualnego i rozwoju psychoseksualnego istnieje wspoddziaywanie czynnikw zewntrznych oraz wewntrznych. Uwarunkowania rodzinne, spoeczne i kulturowe moemy umownie traktowa jako zewntrzne", a samowychowanie, samowiadomo i samorealizacj jako wewntrzne". Oczywicie granice midzy nimi s pynne. Nasze ycie seksualne, postawy wobec pciowoci, seksu, odmiennej pci w duym stopniu regulowane s poprzez zdobyte uwarunkowania zewntrzne", tkwice w naszej wiadomoci, a jeszcze bardziej w podwiadomoci. Nie jestemy jednak Strona 45

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zdeterminowani w sposb bezwarunkowy i nasze wiadome JA potrafi nie tylko zmienia istniejce uwarunkowania, ale te i tworzy nowe jakoci. Wynika to z (aktu, i czowiek jest twrc wasnej osobowoci, a przynaimniej jest w stanie nim by. Proces twrczego samorozwoju i samorealizacji jest obecnie bardzo podkrelany w psychologii i pedagogice. Odwoujemy si do niego w leczeniu zaburze seksualnych i konfliktw partnerskich. Jego istnienie wymaga jednak samowiedzy. Wyniki bada i obserwacje wskazuj, e samowiedza i samowychowanie s jednak raczej postulaem i yczeniem ni rzeczywistoci, wielu ludzi bowiem nie rozwija w sobie potencjau twrczego. J. Kozielecki twierdzi np., i u ponad 70% ludzi dominuj' niepewnoci w obrazie JA, a takie czynniki, jak faworyzacja wasnej osoby, powszechny brak umiejtnoci samoobserwacji, ucieczka przed samopoznaniem i brak kompetencji zmniejszaj obiektywno samowiedzy. Inaczej mwic - u wielu ludzi istnieje dua przewaga uwarunkowa zewntrznych"^ wobec JA nad wiadomie sterowanym samowychowaniem i samorealizacj. SAMOWYCHOWANIE SEKSUALNE JA + Samowiadomo + Poczucie wstydu Samookrelenie Samorealizacja Istnieje rwnie jeszcze jedna wana zaleno - okazuje si, i nasza wewntrzna postawa wobec wasnego JA rzutuje na postawy wobec innych, co krcej mona opisa stwierdzeniem: mio do siebie prowadzi do mioci innych. Strona 46

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Obecnie przedstawi niektre fenomeny samowychowania seksualnego. SAMOWIADOMO SEKSUALNA Postawy wobec wasnej seksual noci (budowy, reakcji seksual nych) ksztatuj si przede wszy stkim w wyniku wychowania, dziaania tradycji kulturowych, rozwoju obrazu wasnej pci oraz oddziaywania na nasze seksualne JA osb odmiennej pci. W ten sposb, poczwszy od dziecistwa, powstaje pierw sza struktura postawy. Nastpna ksztatuje si w praktyce seksual nej. Sprawno seksualna, prze ycia nasze oraz partnera po zwalaj pozna cechy wasnej seksualnoci. Decydujcym jed nak czynnikiem okazuje si hierarchia wartoci i widzenia seksualizmu z perspektywy celu i sensu ycia oraz jego znacze nia dla zwizku partnerskiego. Jeeli uwiadomimy sobie zoono tych nakadajcych si na siebie czynnikw, to oczywisty bdzie fakt zrnicowania postaw wobec wasnej seksualnoci. Przyjrzyjmy si tym najczciej spotykanym: Postawa akceptujca Moje ciao, moje reakcje seksualne s przeywane i rozumiane jako dobro, warto, dziki ktrej realizuje si moja osobowo, Strona 47

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wyraa mio, jest te ono darem dla drugiej osoby. Jako istota pciowa poprzez ciao i jego reakcje poznaj siebie i mog pozna drug osob. Tworzc z ni jedno, wsplnot, przeywamy zjednoczenie, mamy potencjaln zdolno przekazywania ycia. Przez tak postaw akceptuje si te przemiany ciaa zwizane z wiekiem, rozumiejc ich konieczno i prawidowo tego zjawiska. Postawa lkowa Osoby wychowane w pruderyjnym rodowisku, majce zahamowania, trudnoci, kompleksy czy zaburzenia przyjmuj postaw lkow. Ciao i jego reakcje wzbudzaj poczucie zagroenia. Na przykad 45 mczyzna z kompleksem maego czonka obawia si omieszenia, kobieta z oziboci obawia si odrzucenia, przeywa dramat braku satysfakcji, impotent czuje si zagroony niepewnoci, jak zareaguje jego ciao w sytuacji intymnej. Zaburzenia seksualne uderzaj nie tylko w poczucie ambicji, prestiu, ale umniejszaj poczucie wartoci swej kobiecocimskoci, s zagroeniem dla zwizku partnerskiego. Postawa narcystyczna W postawie tej dominuje poczucie znaczenia swego ciaa i jego reakcji. S one przedmiotem dumy, prestiu (znam warto tego dla innych"). Przedmiotem dumy moe te by obiektywna atrakcyjno ciaa, wielko budowy, wysoka potencja, duy temperament. Postawa ta jest typowa na pocztku okresu dojrzewania (narcyzm modych dziewczt) i dla osb majcych sukcesy erotyczne, stanowicych przedmiot adoracji ze strony przedstawicieli pci odmiennej. Moe jednak doj do widzenia siebie gwnie z perspektywy ciaa. Kobieta moe przyj postaw biern, oczekujc adoracji i podziwu; kochanek ma by jej paziem. Mczyzna moe oczekiwa, e partnerka powinna Strona 48

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski omdlewa na sam widok jego podniecenia i sprawnoci. Poczucie owadnicia W pocztkach okresu dojrzewania, wobec braku zdolnoci do samoopanowania seksualnego, dominuje uczucie: Seks jest silniejszy ode mnie". Seksualizm stwarza napicia, stany podniecenia, burzy harmoni i poczucie rwnowagi, staje si jakby czym obcym wobec JA, przyjmuje si zatem wobec niego postaw tumienia. Przeycia te typowe s np. dla osb z kompleksem onanisycznym. Poczucie owadnicia przez seks jest tym wiksze, im mniejsze jest samoopanowanie jako takie. W wielu kulturach istnieje jakby prewencyjne przygotowanie modziey do wejcia w t faz rozwoju. Poczucie owadnicia powstaje rwnie w wybuchu namitnoci i mioci erotycznej do danej osoby, odkrywajc nie znane uprzednio moliwoci i przeycia erotyczne. Postawa dystansu U niektrych osb nastpuje rozdzielenie seksualizmu od JA, z wyranym tumieniem i wypieraniem potrzeb erotycznych. Skrajne formy mog u danej osoby prowadzi do aseksualizmu. U innych natomiast nastpuje wyrzeczenie si seksualizmu w imi innych wartoci. Kada z wymienionych postaw ma swoje konsekwencje w stylu wspycia seksualnego i w typie wizi z partnerem. Postawa akceptujca sprzyja rozwojowi partnerstwa, kultury wspycia, harmonii psychicznej, dobrym kontaktom z ludmi. Postawa lkowa moe narzuca rnorodne mechanizmy obronne, w powanym stopniu zakcajce wspycie seksualne i kontakty z ludmi. Postawa narcystyczna sprzyja powstaniu zwizkw z uzalenieniem partnera, narzuceniem mu AA wasnej dominacji, manipulowaniem wasn atrakcyjnoci w celu uzyskania korzyci. Poczucie owadnicia moe prowadzi do Strona 49

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski powstania zwizku traktowanego jako wyadowanie si"; drug osob uwaa si wwczas za przedmiot, narzdzie do zaspokajania wasnych potrzeb. Postawa dystansu moe rodzi niezrozumienie wanoci i wartoci seksualizmu, bagatelizowanie tego u innych. Warto te wspomnie, i wiele zwizkw powstajcych na zasadzie potrzeby rozwizywania osobistych trudnoci potrafi pniej stworzy dobr wi, nie przekrela to zatem szans dobrego zwizku, chocia utrudnia jego start. Postawa wobec wasnego ciaa i jego reakcji nie ogranicza si zatem do wasnego JA, rzutuje na postaw wobec partnera, a take innych osb. W krgu naszej kultury przez cae wieki rozwijaa si postawa dystansu wobec ciaa, mowa ciaa" bya jedynie czytelna i akceptowana w przypadku choroby, cierpienia. Tymczasem nawet spontaniczne reakcje seksualne, jak np. polucje, erekcje dzienne u mczyzn, zwilenie pochwy w wyniku podniecajcego taca itp. byway rdem zaenowania, wstydu czy nawet lku. W zwizku partnerskim dobra wi seksualna powstaje midzy osobami z postaw akceptujc ciao i jego reakcje, umiejcych odczytywa mow ciaa", a jednoczenie nie rozdzielajcych ciaa od caej osoby partnera. Samowiadomo seksualna zakada zatem widzenie siebie jako osoby pciowej o charakterystycznej innoci psychoseksualnej ni partner, umiejtno odczytywania mowy ciaa", akceptacj ciaa i jego reakcji oraz traktowania ciaa jako integralnej czci osoby. SAMOOKRELENIE SEKSUALNE Proces samookrelenia seksual nego w zasadzie koczy si w okresie dojrzewania i wy raa si okrelonym poczuciem jako kobietymczyzny, po staw wobec wasnej pci oraz Strona 50

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pewn filozofi" pci, seksu. Prawidowo rozwijajca si osobowo potrafi odpowie dzie sobie na pytanie, co to znaczy by mczyzn lub kobiet, na czym polega inno psychoseksualna pci i jakie jest jej miejsce w zwizku partnerskim. Wikszo tych spraw istnie je w podwiadomoci, w gbo ko ukrytych motywach zacho wania i dlatego czsto na za dane wprost pytania dotyczce pci, seksualizmu w odniesieniu do wasnego JA trudno wielu osobom wprost odpowiedzie. Wystarczy jednak refleksja, aby sformuowa odpowied, wyraajc znajomo siebie. Nie kady jednak zadaje sobie trud samopoznania i dlatego wielu ludzi jest zagubionych w sobie. SAMOOKRELENIE Seksualizm Piec biologiczna Wychowanie Rwienicy Podwiadomo SAMOOKRELENIE PCIOWE Idealny obraz siebie jako kobietymczyzny Realny obraz siebie jako kobietymczyzny Stosunek emocjonalny do wasnej pci zjologia" pci Samookrelenie seksualne jest wypadkow biologicznej determinacji pci i seksualizmu, caego procesu wychowania, Strona 51

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski dowiadcze erotycznych i samowiadomoci seksualnej. Proces jego rozwoju przebiega rnymi drogami, ale zdecydowanie najwaniejszymi s identyfikacja i naladownictwo. Inne osoby, np. czonkowie rodziny, rwienicy, bohaterowie z literatury i filmu itp., s rdem wspomnianych procesw. Identyfikacja moe by pena, czyli np. wasna msko jest powielaniem mskoci ojca razem z postaw wobec tej mskoci, ale moe by rwnie niepena i wwczas poczucie wasnej mskoci jest niepene. Podobne naladownictwo moe dotyczy np. stylu bycia, zachowania, moe te by ograniczone oo jakiej jednej z cech. Powszechno poczucia maowartociowoci seksualnej, niepewnoci swej mskocikobiecoci, zaburze seksualnych wskazuje, i u wielu ludzi proces samookrelenia seksualnego jest zaburzony, a rde tych zaburze na og mona doszukiwa si w okresie dojrzewania lub dziecistwa. Najczstsze rda zaburze procesu samookrelenia seksualnego to: Sprzeczno midzy pci biologiczn a psychiczn Wasna pe biologiczna jest nieakceptowana i istnieje psychiczne identyfikowanie si z pci odmienn. Cielenie jest si np. mczyzn, ale psychicznie kobiet. Dana osoba usiuje rozwiza t sprzeczno poprzez metrykaln zmian pci oraz zabieg operacyjny, dajcy cechy pci odmiennej. Z bada wynika, e tego typu zabiegi jednym osobom pomagaj w ostatecznym samookreleniu seksualnym, ale innym subiektywne rozdarcie przynalenoci do dwch pci pozostaje nadal. Rozbieno midzy idealnym a realnym obrazem swej pci Kady czowiek ma obraz idealnego JA, nie tylko w sensie seksualnym. Moe jednak powsta sytuacja, kiedy obraz idealnego JA jest tak dalece nierealny, nie na miar moliwoci danej osoby, i powstaje przepa wobec JA realnego, co rzutuje na zwizki Strona 52

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partnerskie. Dana osoba albo si z nich wycofuje, albo stwarza niemoliwe do spenienia wymagania, tak e partner si wycofuje. Moe te powsta stae poczucie niezadowolenia z siebie lub z osoby partnera. Inaczej mwic komunikaty nadawane o sobie s odbierane przez otoczenie jako sprzeczne lub nieczytelne. Posumy si przykadami. U danej osoby JA idealne stwarza wysokie wymagania co do atrakcyjnoci zewntrznej, sprawnoci seksualnej i atrakcyjnoci osoby partnera. Tymczasem nie dysponuje on moliwociami spenienia tych oczekiwa. Wwczas "moe powsta trudno w stworzeniu zwizku, realni kandydaci bowiem s odrzucani, a nierealni podani. W innym przypadku w JA idealnym zawarta 48 4 - Seks partnerski 49 jest potrzeba bycia wiernym, spokojnym i ustabilizowanym partnerem, tymczasem JA realne stale zmienia partnerw, jest pene niepokoju, zmiennoci. Dy si zatem do celu, ale poprzez wybr drogi oddalajcej mono jego osignicia. Rozbieno midzy JA idealnym a realnym jest bardzo czsta, ale na szczcie nie przybiera skrajnych rozmiarw. Do pewnego stopnia moe by ona czynnikiem pobudzajcym twrczo i rozkwit, mobilizuje bowiem do rozwoju wasnej osobowoci, narzucajc jej wysokie wymagania. Moe jednak sa si czynnikiem destrukcyjnym, kiedy JA realne w sposb trway nie jest akceptowane, co sprzyja poczuciu niezadowolenia z siebie. Czowiek dojrzay akceptuje sie' bie takim, jakim jest, ze swymi wadami i zaletami. Niepena identyfikacja seksualna Niepena identyfikacja seksualna'tkwi u podstaw wielu zaburze seksualnych. Profesor A. Kpiski podkrela, i sprzyja Strona 53

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski powstaniu postaw lkowych: kobiety niejednokrotnie boj si roli matki, a mczyni roli mczyzny. Skrajnym przykadem postawy lkowej w tym mechanizmie jest gwat seksualny, zwaszcza w grupie. Wwczas mczyzna jedynie jako przedstawiciel grupy (my" silniejsze od ,ja") moe wystpi w roli mskiej. W wielu innych przypadkach agresja seksualna wiadczy o jej podou lkowym; jest to lk przed odmienn pci i niepewno wasnej roli seksualnej. Niepena identyfikacja seksualna jest najczciej wynikiem trudnoci wychowawczych oraz braku rwnowagi midzy pozycj ojca i matki w rodzinie. Syn moe czu si psychicznie i fizycznie podobny do matki, majc wiadomo przynalenoci do pci mskiej. Wwczas w swych zachowaniach seksualnych de facto ujawnia sprzeczno midzy tym ,kim jestem" a kim powinienem by". Innym rdem niepenej identyfikacji seksualnej jest zasada bycia antywzorcem wasnych rodzicw, np. syn dy do bycia kracowo rnym od ojca, zwalcza w sobie wszelkie podobiestwa do ojca i w rezultacie jego msko jest budowana jako antymsko ojca. Wychowanie seksualne powinno wspomaga proces samookrelenia seksualnego przez ujawnienie mechanizmw tego procesu, ukazanie ta kulturowego mskocikobiecoci, akcentowanie wasnej niepowtarzalnej osobowoci. Samookrelenie seksualne bardzo czsto jest pogbiane i rozwijane dziki zwizkowi partnerskiemu. Niejeden partner potrafi zmobilizowa nasze JA do rozwoju bogatej mskocikobiecoci. POCZUCIE WSTYDU W procesie samowychowania i samorozwoju seksualnego pojawia si - jako naturalny problem wstydu. Jest to fenomen Strona 54

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski rzadko rozwaany przez seksuo logw, natomiast czciej przez moralistw. Nie jest to rwnie temat modny" w dyskusjach podczas prelekcji, spotka. Mo na by rzec, i mylenie o po czuciu wstydu jest wstydliwe. Wstyd najoglniej oznacza reakcj uczuciow na sytuacje zagraajce szacunkowi wobec wasnej osoby, naruszajce poczucie wasnej godnoci. W potocznym jzyku przybra znaczenie negatywne, jest bowiem rozumiany jako jakie zahamowanie, pruderia. Rw nie nie wiadomo, dlaczego jest on tak silnie kojarzony z sek sem, skoro obejmuje szerszy zakres znacze. Poczucie wstydu, jeli przyjrzymy mu si bliej, kryje w sobie potrzeb zachowania wasnej tosamoci, szacunku dla siebie, ochrony integralnoci osoby. Wstyd stanowi rwnie pewn barier ochronn wobec granic swego JA, wobec ekspansji innych w terytorium" swego JA, w tajemnic JA, a zwaszcza w tajemnic mojej pciowoci i seksu. Istnienie wstydu daje poczucie wasnej innoci, niepowtarzalnoci, pciowej indywidualnoci. Poczucie wstydu nie jest wrodzonym fenomenem, dziecku np. nie jest znane. Powstaje w wyniku naoenia si na siebie kilku mechanizmw rozwojowych. Pierwszym z nich jest samowiadomo, powstanie osobowego JA. Dowiadcza si Strona 55

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wycznoci i innoci JA, istnienia w sobie wiata psychicznego, wymagajcego ochrony i bezpieczestwa. Drugim mechanizmem jest proces wychowania, a ten jest zrnicowany w zalenoci od epoki, kultury i rodowiska. Analizujc dzieje kultur wida jak zmieniay si kryteria i granice poczucia wstydu, formy jego ujawniania. Nastpnym mechanizmem jest reakcja JA na zachowanie innych. Przez obserwacj innych osb moe powsta wiadomo erotycznego oddziaywania sob. Istota wstydu ujawnia si w mioci. W spotkaniu miosnym (rozumianym szerzej anieli wspycie seksualne) poczucie wstydu 51 zmienia si stopniowo. Ofiarowujc siebie drugiej osobie tym samym wyraa si gotowo wprowadzenia jej w najintymniejsz sfer JA, daje si wyraz swego zaufania i poczucia bezpieczestwa. Otwieraj si granice JA dla partnera. Podobne oczekiwania s kierowane wobec drugiej osoby, pragnie si pozna jej JA, wej w ten inny wiat. Wzajemne otwarcie si osb wobec siebie daje poczucie jednoci, a zatem mio stwarza poczucie bezpieczestwa i zaufania, to otwarcie si bowiem dla innej osoby suy rozwojowi, dobru wsplnoty. Nago jest jednym z elementw wzbudzajcych poczucie wstydu, jest symbolicznym otwarciem JA dla drugiej osoby, a we wspyciu seksualnym staje si rdem poznania, podziwu, przeycia. Dziki temu poczucie wstydu towarzyszce nagoci wzbudza szacunek dla tej osoby. W miosnym, erotycznym spotkaniu partnerw poczucie wstydu zanika i dominuje otwarto, swoboda, naturalno w ekspresji ciaa. Ta naturalna swoboda jest wanym i cennym elementem ars amandi, ale jej urok jest tym wikszy, im gbiej przeyo si wzajemne oswojenie z nagoci. W takim rozumieniu poczucia wstydu np. plaa nudystw oznacza Strona 56

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przyjcie pewnej konwencji, jest specyficznym stylem kontaktu ludzi. Nie ma tu intencji otwarcia ku innym, dlatego granice JA s zachowane. Poczucie wstydu moe powsta za kogo, kto usiuje te konwencje przekroczy, kierujc si ciekawoci, sensacyjnoci. Spotykamy dwa najczstsze znieksztacenia poczucia wstydu. Pierwszym z nich jest bezwstyd. Ujawnia si on u ludzi pozbawionych poczucia wasnej wartoci, indywidualnoci, nadmiernie oczekujcych akceptacji. Moe by rwnie bezwstyd narcystyczny, wynikajcy z potrzeby zyskania podziwu dla wasnej osoby, wwczas JA psychiczne i ciao wysawione s niejako na pokaz. Paradoksalnie - bezwstyd spotyka si rwnie u osb pozbawionych pozytywnych przey seksualnych. Spotkanie seksualne, kontakt cia jest czym zupenie obojtnym, neutralnym, nie jest otwarciem dla drugiej osoby. Bezwstyd moe te mie cile charakter erotycznie prowokujcy i jest wwczas bodcem do spotkania samych cia: nie oznacza tu rwnie otwarcia ku drugiej osobie. Drugim znieksztaceniem jest wstyd pruderyjny, nadmierny. Oznacza stworzenie trudnej do przekroczenia bariery JA dla innych. Formy mog by rne, np. niedopuszczenie partnera do swego wiata wewntrznego, ukrywanie swej nagoci w sytuacjach, kiedy ma ona by rdem erotycznego zjednoczenia. Nadmierny wstyd najczciej wyraa postaw lkow, brak zaufania do innych, kompleksy, moe te wyraa manichejsk pogard dla ciaa i seksu. Istnieje rwnie forma pozorna wstydu, udawana, np. w celu przekonania partnera o swej wyjtkowej tajemniczoci", porzdnoci". Jest wwczas mask kryjc prawdziwe JA. W niektrych rodowiskach rodzinnych istnieje nieskrpowana nago, wyraajca pozytywn postaw wobec ciaa, naturalno. Strona 57

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Jeeli towarzyszy jej partnerstwo, wzajemny szacunek, to jest wartoci i dobrem. Wiele pyta powstaje w przypadku nagoci ujawnianej w fotografii, np. w osawionych wystawach Wenus". Czy modelka pozbawiona jest poczucia wstydu? Czy jej nago oznacza otwarcie si ku innym czy te wyraa narcyzm? Na te pytania w zasadzie mona odpowiedzie przy bliszym przyjrzeniu si jej samej w danym akcie. Arystyczny akt jest rdem dozna estetycznych (chocia niektrym wszystko moe kojarzy si z seksem). Ekspozycja wasnego ciaa nie jest wwczas otwarciem si ku innym, jest natomiast form wyraenia kobiecoci. SAMOREALIZACJA SEKSUALNA Najoglniej biorc samorealiza cja oznacza wszechstronny roz wj siebie i swych moliwoci. Obejmuje rozwj intelektualny, zawodowy, seksualny we wspl nocie spoecznej, w zwizku partnerskim. U wielu. osb ogranicza si do rozwoju inte lektualnego i samopoznania, co jest wynikiem naszej przeinte lekualizowanej kultury. W samorealizacji mona kon centrowa si na wasnym JA: wobec partnera i ycia adre suje si okrelone oczeki wania i dania, domaga si stworzenia moliwoci poszerze nia swego JA. Przy tego typu nastawieniu, w istocie egocen trycznym, mona sobie uzasad nia wszelkie decyzje dobrem Strona 58

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski samorealizacji. Z podobnymi postawami spotykam si czsto przy analizie rozpadu zwiz kw. Oto w danym zwizku odczuwa si stagnacj, gdy konieczno ponoszenia wielu trudw ycia codziennego oceniana jest jako ograniczenie rozwoju. W imi rozwoju i idei samorealizacji niektrzy neguj nawet warto rodzicielstwa, dzieci bowiem staj si przeszkod dla rozwoju zawodowego i intelektualnego. Przychodz do gabine 53 tu nawe osoby proszce o pomoc w wytumaczeniu partnerowi, i bdzie porzucony dla dobra samorealizacji! Jeeli samorealizacja sprowadza si jedynie do egocentryzmu, to atwo przewidzie konsekwencje: druga osoba staje si rdem manipulacji i oceny jej uytecznoci dla wasnej samorealizacji. Przypomina to niekiedy przysowiowe wycinicie cytryny". Kiedy ju od partnera nie oczekuje si niczego dla siebie, wwczas zostaje odrzucony dla kolejnej cytryny". Samorealizacja tymczasem polega na realizacji i wyborze wartoci nie sucych jedynie dobru wasnego JA. W przypadku powstania zwizku partnerskiego zakres samorealizacji poszerza si na dobro wsplne i wartoci z niego wynikajce. W perspektywie jest dobro wszystkich, a to czsto wymaga wyrzecze i powice. Czsto zatem trudnoci ycia codziennego, ofiarno wyraa ide samorealizacji, wasne JA widzi si bowiem w zwizku z drug osob, w dobru wsplnym. Istniej rwnie sytuacje, kiedy samorealizacja partnerw w ich zwizku jest niemoliwa; ich wi doprowadzia do regresu, a dobro wsplne nie istnieje. Wwczas okazuje si, e wartoci staje si rozpad zwizku le rokujcego dla przyszoci, ale w tym wypadku chodzi o dobro wszystkich zainteresowanych. Strona 59

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Pojcie samorealizacji sao si modne u niektrych neurotykw, ktrzy przeszli proces psychoterapii. Dla nich ten proces sta si bodcem do ustawicznego samopoznawania, a pojcie samorealizacji jest utosamiane z pogldem: robi to, co jest dla mnie wane i cenne", czsto z zupenym pomijaniem osoby partnera i innych. Samorealizacja jest widziana jako wolno od wszystkiego co ogranicza, krpuje, jest wyzwoleniem egocentryzmu na olbrzymi skal. W wielu zwizkach dla danego partnera pojcie samorealizacji oznacza rwnie narzucenie wasnej wizji ycia i dominacji drugiej osobie. Przy okazji musz ze smutkiem przyzna, e upowszechnia si swoisty bekot psychologicznego jzyka. Trudno niekiedy uzyska obiektywne informacje, gdy erudyci" posuguj si sownictwem w istocie zaciemniajcym ich problemy. W yciu seksualnym samorealizacja moe by rwnie egoistycznym narzuceniem partnerowi wasnych potrzeb i upodoba, ale moe te by czynnikiem rozwoju zwizku, jeeli obie strony stworz swj wsplny styl bycia razem, styl ars amandi, dajcy wzajemn satysfakcj. Samorealizacja oznacza wwczas wzajemny rozwj w poszukiwaniu coraz lepszego, wyszego poziomu kultury seksualnej, dostosowanej do wraliwoci i potrzeb obu stron. Nieraz syszy si opinie, i atrakcyjno wspycia i partnera przemija, a pozostaje przyzwyczajenie, obowizki, dom, dzieci. Zakada si tu zatem, i atrakcyjno erotyczna jest z natury czasowa 54 i cakowite poznanie ciaa partnera oraz wiele przeytych orgazmw wyczerpuj ryliwoci rozwoju. Tego typu pogld potwierdza si wwczas, gdy partnerzy zatrzymali si w swym rozwoju i samorealizacji seksualnej, w erotyzmie tkwi bowiem Strona 60

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski tyle moliwoci, i wystarczy ich na cae ycie seksualne. Samorealizacja osobowoci moe by spjna lub czciowa. Spjna samorealizacja obejmuje rne sfery ycia: erotyczn, partnersk, zawodow, rodzicielsk itd., natomiast czciowa ogranicza si do jednej z wymienionych sfer. Dla wszechstronnego rozwoju osobowoci potrzebna fest samorealizacja spjna, ale wymaga to wielu warunkw, a najwaniejszym z nich jest odczuwanie takiej potrzeby. NORMA SEKSUALNA W dojrzewaniu psychoseksualnym wczeniej lub pniej powsaje problem norm seksualnych, okrelenia granicy midzy nimi a patologi. Potrzeba okrelenia granic wiata norm wynika z denia do posiadania spjnego systemu wartoci, wewntrznej harmonii, jest to zatem motywacja wewntrzna", konsekwencja samorealizacji. Czsto rdem zainteresowania si norm seksualn jest partner, ktry sam wypowiada okrelone pogldy, ocenia nasze zachowania, a nawet usiuje narzuci swj wasny system norm. O normach seksualnych syszy si rwnie w domu, w rodowisku rwienic czym czyta si o nich w publikacjach. Wiele osb potraf, stawia bardzo ostre granice midzy wiatem normy i patologu, kierujc si wasnymi przekonaniami, uprzedzeniami lub chciami. W obecnych przemianach obyczajowych wiele dojrzewajcych osb spotyka si z rozbienociami w okrelaniu norm seksualnych, co zmusza do refleksji, wartociowania i wyboru. Czstym kryterium normy seksualnej jest statystyka, czyli to co robi wikszo populacji utosamiane bywa z norm. Rzecz w tym, e statystyczna ocena jakiego zjawiska seksualnego nie okrela jeszcze normy, ujawnia jedynie jego rozmiary. Gdybymy na serio traktowali statystyk jako kryterium normy okazaoby si np., ze zdrowie jest nienormalne", wikszo bowiem populacji cierpi na Strona 61

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski jakie dolegliwoci. Innym kryterium normy seksualnej s obyczaje seksualne danego spoeczestwa, czyli norma obyczajowa. Studiujc obyczaje seksualne spoeczestw widzimy, jak zmienne s pojcia normy i patologu. 56 l tak np. w kulturze europejskiej byy okresy kiedy nago pary we wspyciu, pieszczoty oralnogenialne, rne pozycje stosunku traktowane byy jako patologiczne, wyrafinowane, rozwize". Rne rodowiska spoeczne rwnie zakrelay granice norm i np. rodowiska artystyczne s bardziej liberalne i elastyczne ni np. tradycyjne krgi wiejskie. Mona zatem mwi o kryterium rodowiskowym norm seksualnych. Szuka si te okrelenia granic norm seksualnych w wiatopogldzie majcym zwarty system wartoci. Czy i w takim systemie normatywnym istnieje trwao i niezmienno w okrelaniu normy? Dokadniejsza analiza wskazuje, e jakkolwiek s w nim trwae i niezmienne elementy, jednak pojcie normy seksualnej rwnie ulega pewnym zmianom. Okrelenie granic normy seksualnej moe by zatem trudnym zadaniem i zreszt jest nim. Obecnie dziki bogatszej wiedzy na te tematy, poznaniu natury czowieka, praw rzdzcych yciem seksualnym, rozwojem psychoseksualnym coraz czciej kryterium normalnoci potrzeb i zachowa seksualnych jest sprowadzane do dobra zwizku, rozwoju mioci, partnerstwa, idei wzbogacania osobowoci, oparcia tego rozwoju na systemie wartoci. Tego typu kryterium okazuje si by bardzo zoone, ale wprowadza harmoni midzy biologicznymi, kulturowymi, spoecznymi i etycznymi czynnikami rozwoju czowieka. W takiej perspektywie okazuje si, e kryterium normy nie moe by okrelane subiektywizmem partnerw. Jeeli np. istnieje udany zwizek sadomasochistyczny o dobrym przystosowaniu Strona 62

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualnym, to jeszcze nie znaczy, e poczucie satysfakcji okrela pojcie normy. Rzecz w tym, e wystpujce w nim cechy sadystyczne i masochistyczne - jakkolwiek znalazy dopenienie w tym zwizku - ulegaj pogbieniu i utrwaleniu. Rozwj osobowoci partnerw zosta skierowany w kierunku utrwalenia okrelonych cech. Zwizek, chocia wewntrznie wzajemnie satysfakcjonujcy, nie jest wsplnot dojrzaych osobowoci pomagajcych sobie we wzajemnym rozwoju, lecz wsplnot osb pozostajcych w krgu wasnych tendencji. Podobne rozwaania mog dotyczy oceny zwizku midzy partnerami ze znaczn rnic wieku, w ktrym jedno peni rol rodzicielsk a drugie dziecka. Ich wspycie i wzajemne przystosowanie uczuciowe, seksualne moe wprawdzie dawa poczucie satysfakcji, jest jednak utrwaleniem si cech osobowoci niedojrzaej u jednego z partnerw, a u drugiego cech, rodzica". Nie ma zatem w tym zwizku wszechstronnego rozwoju osobowoci partnerw, partnerstwa i dojrzaoci. Zatem kryterium normy seksualnej okrelane jest przez poznanie sensu i celu wspycia seksualnego, w ktrym poza funkcj prokreacyjn wane jest wyraanie i pogbianie wzajemnej mioci, wszechstronny i twrczy rozwj osobowoci, partnerstwa, realizacji systemu wartoci. 57 Powstaniu udanego zwizku sprzyja wsplne pojcie norm seksualnych, brak konfliktw na tym tle. Jakkolwiek wiele osb tworzcych zwizek wnosi wasne kryteria norm, to ewolucja wzajemnej mioci, dialog, wsppraca, potrzeba wsplnego dobra pozwalaj stworzy wspln koncepcj granic tego co dobre, prawidowe i normalne. Ciekawe, e w zwizkach partnerskich zczonych gbok mioci pojcie norm seksualnych jest od pocztku czym wsplnie oczywistym. Gboko kochajcy si ludzie maj jakby Strona 63

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wyczucie tego, co suy lub zagraa ich dobru. SEKS JAKO WARTO Dojrzewanie do partnerstwa seksualnego przebiega w wielorakich uwarunkowaniach; o niektrych z nich wspomniaem w poprzednich rozdziaach. Istnieje jeszcze inny, rwnie wany wymiar - duchowy, czyli wiat wartoci, ktrego nie mona pomin w rozwaaniach na tematy tak istotne, jak mio, seks, partnerstwo. W ostatnich dziesitkach lat jestemy wiadkami wzrostu zainteresowania wiatem wartoci z rnych dziedzin: filozofii, psychologii, pedagogiki, medycyny. Istniejce w dobie tzw. rewolucji seksualnej zjawisko autonomizacji seksu, czyli rozdzielenie go do norm, zasad, dotychczasowych struktur obyczajowych, doprowadzio do zagubienia i trudnoci w rozwoju formacji psychoseksualnej i do trudnoci w okreleniu kryteriw normy. Wyzwolony seks nie da bynajmniej harmonii i oczekiwanego szczcia, a nowe propozycje jego realizacji, np. maestwa zbiorowe (coolsex, czyli wolny od wizi uczuciowych), 59 komuny nie sprawdziy si, czego dowodz najnowsze opracowania z USA. Rwnie miae pomysy skandynawskiej pedagogiki seksualnej w ostatnich latach wyranie przycichy i powstaj nowe, bardziej wywaone. Rewolucja seksualna zainicjowaa wielkie przemiany obyczajowe, nie odpowiedziaa jednak na pytanie, Jakiego typu wartoci jest seks. Jakkolwiek bymy traktowali pojcia seks, ciao, wymagaj one jednak podjcia decyzji co do ich umiejscowienia w hierarchii wartoci. Osobowo przyswaja sobie wartoci i hierarchizuje je przez proces uczenia, naladownictwa, refleksji i przebiegu ycia. Wane s rwnie determinanty kulturowe, sama przynaleno do danego krgu kulturowego narzuca bowiem okrelone Strona 64

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wartociowanie. Nawet w tym samym krgu kulturowym rnice mog wynika z wpyww rnych systemw ksztacenia. E. Boha - badajc 200 uczniw bejruckich szk rednich pochodzenia arabskiego - stwierdzia interesujce zalenoci: okazao si, e uczniowie wychowani w szkolnictwie francuskojzycznym bardziej wyrniali yczliwo, wartoci estetyczne, natomiast uczniowie ze szk arabskich - wartoci religijne, a wychowani w angielskim systemie owiatowym wartoci hedonisyczne. Interesujce badania nad systemem wartoci modziey w Polsce rwnie ujawniay znaczcy wpyw rodowiska, kultury i wypywajce z nich zrnicowania. Seks, ciao mog by wartociami wysoko ujtymi w hierarchii wartoci, ale zaley, jaki przypisuje si im wymiar. Biologiczny wymiar jest najbardziej powierzchown waloryzacj. U wielu innych osb seks i ciao nale do wartoci zewntrznych wobec JA, nastpuje jakby rozdzielenie JA od seksu. Przykadem, takiej formacji moe by osoba majca np. udane ycie seksualne i kontakty z partnerem, ale przeywajca orgazm i reakcje ciaa jako co obcego wasnemu JA; szczegln form tego rozdzielenia jest odczuwanie orgazmu biologicznego bez psychicznego. U innych natomiast seks i ciao stanowi integraln cz JA i w kontaktach seksualnych, w reakcjach erotycznych bierze udzia ich cae JA. Seks moe sa si wartoci ograniczon do wiata wasnego JA i wwczas druga osoba jest jakby jego czci. Moe te sa si wartoci midzyosobow, partnersk i wtedy seks zyskuje zupenie inny wymiar. Pisze o tym A. Kpiski: Z codziennych obserwacji wiadomo, jak ludzie zmieniaj si w zwizkach erotycznych z drug osob. Rozkwitaj pod wpywem mioci, gasn i widn, gdy s odrzuceni. W kontakcie erotycznym dopenia si ocena samego siebie, widzi si siebie oczyma partnera". Seks staje si nie tylko elementem samorealizacji, ale i Strona 65

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski komunikacji midzy partnerami, wizi". Umiejscowienie seksu w perspektywie JA lub MY ma wane znaczenie i nastpstwa. Jeeli seks zamyka si w perspektywie JA, to zwizek nie osiga poziomu partnerstwa, a wszelkie trudnoci i zaburzenia seksualne s uderzeniem w warto JA; druga osoba staje si rdem poczucia zagroenia. Natomiast seks w perspektywie MY daje poczucie bezpieczestwa, poszerza nasze poczucie odpowiedzialnoci na drug osob, a w przypadku wystpienia zaburze i trudnoci seksualnych - stwarza moliwo wzajemnej pomocy i wspdziaania. Seks i ciao mog by wartociami ograniczonymi jedynie do biologii, zn. reprodukcji i odruchw seksualnych, mog te by ograniczone do wiata przyjemnoci, czyli hedonisycznego JA, mog te suy ekspansji JA poprzez posiadanie i zdobywanie innych. Dla wielu seks i ciao s anywarociami, widzi si w nich bowiem rdo za, upadku i zagroenia. Waciwa perspektywa wartoci seksu i ciaa obejmuje ich powizanie z celem i sensem ycia, samorealizacj i ide zwizku jako partnerstwa osb rwnych sobie co do wartoci, godnoci, z ide ycia twrczego. Seks i ciao mog poszerzy granice JA lub je zmniejszy, mog by rdem zjednoczenia partnerw lub ich oddalenia, mog wyraa akceptacj ycia, mioci, wizi lub im zaprzecza. Decyduje o tym wyborze miejsce seksu i ciaa w hierarchii wartoci i ich harmonijne powizanie z innymi wartociami. Seks i ciao s rwnie ,miejscem" przeywania wartoci drugiej osoby. Mog tu by dwie skrajnoci; jedn z nich jest miosna nirwana, wzajemna satysfakcja, wi partnerska, kiedy ciao drugiej osoby staje si bliskie, kochane, a seks jest form wyraania uczu, akceptacji, fascynacji, zjednoczenia. W drugiej skrajnoci, jak jest wstrt seksualny, ciao partnera jest obce, wrogie, przykre, a seks staje si barier dla MY. Strona 66

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Przeycia ciaa i seks drugiej osoby promieniuj na ni ca i staje si ona dla nas albo wartoci, albo antywartoci. Czsty jest i kierunek odwrotny - nasza postawa wobec partnera, uczucia do niego promieniuj na jego ciao i wspycie seksualne. Wartoci, jakimi s ciao i seks, mog by rwnie rozdzielone i np. partner moe by wartoci jedynie ze wzgldu na swoje ciao, a wwczas wspycie seksualne staje si de facto konsumpcj tego ciaa. Natomiast w tzw. mioci plaonicznej osoba duchowa" partnera jest wartoci, a jego ciao nie przemawia", jest obojtne, nie znane. W zwizku partnerskim majcym wsplny cel, sens ycia i wsplny wiat wartoci ciao i seks staj si jednym z elementw zjednoczenia. Upywajcy czas, ktry w sposb naturalny zmienia ciao i wi zmysow, nie zmienia jednak ich jednoczcej i bliskiej wartoci. Czy nie jest radosny fakt, i istniej zwizki o bardzo dugim stau, ktre nadal kontynuuj udane ycie seksualne, w ktrych ciao partnera jest rwnie bliskie jak kiedy? Gdyby atrakcyjno i blisko ciaa i seksu zaleaa jedynie od prawidowoci fizjologicznych, nieuchronnie prowadziaby do zaniku, uwidu, takie s bowiem prawa rzdzce odruchami warunkowymi i potrzebami fizjologicznymi. Std stwierdzenie, i po wielu latach zwizku nastpuje przyzwyczajenie, a na mitno wygasa jes prawdziwie wwczas, gdy ciao i seks byy wartociami biologicznymi, czsto zmysowymi. Zwizki z dugim staem i nadal kontynuujce wi seksualn s dowodem na to, i warto ciaa i seksu nale i do innego wymiaru. Ciao i seks - bdc wartociami - wymagaj rwnie wiele pielgnowania i musz stale si doskonali; dotyczy to zarwno ich higieny, jak i umiejtnoci samoopanowania, wzajemnego poznania. Radosne zjednoczenie zakochanych nie zamyka si jedynie w czasie teraniejszym. Fakt, do powszechnie znany, i zakochani po pewnym czasie upodabniaj si do siebie, wyraa Strona 67

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pewn prawidowo, fenomen polegajcy na tym, i staj si jednym ciaem, osobowoci MY, wsplnot psychiczn. Ciao i seks s zatem wartoci poznawcz, dziki ktrej poznajemy wiat pci, zjednoczenia zmysowego, reakcji seksualnych i jedn z drg prowadzcych do poznania drugiej osoby. S te wartoci wiziotwrcz, pozwalaj bowiem przez zjednoczenie wyrazi blisko, uczucia, przekroczy granic JA przez partnerw. Stanowi rwnie warto twrcz, zarwno w sensie rodzicielskim, jak rwnie w sensie rozwoju osobowoci partnerw, ich mskocikobiecoci, wsplnoty partnerskiej, maj istotne znaczenie jako warto komunikacji midzyludzkiej, przez nie bowiem przekazujemy zrnicowany wachlarz sygnaw kierowanych do drugiej osoby, poczwszy od ekstazy miosnej, a koczc na wstrcie i niszczeniu, od najsubtelniejszej mioci do najbardziej ukrywanego odrzucenia. Mona rwnie powiedzie, i seks i ciao nale do wartoci egzystencjalnych, przez nie bowiem wyraaj si podstawowe formy bycia czowieka: ycie, mio. WARTOCI SEKSUALNE WARTO EGZYSTENCJALNA WARTO TWRCZA WARTO POZNAWCZA Ciao Seks WARTO WIZIOTWRCZ WARTO KOMUNIKACJI U PROGU PARTNERSTWA SEKSUALNEGO Strona 68

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski DOJRZAO PSYCHOSEKSUALNA Po omwieniu procesu dojrzewania do partnerstwa seksualnego przejd do omwienia pocztkw partnerstwa seksualnego, do ktrych nale: spotkanie dwojga osb, ich wiat fantazji, marze, upodoba seksualnych, przekroczenie bariery cia, czyli nawizanie kontaktu seksualnego, rozwj mioci i star w maestwo. W ten sposb dokonuje si peen tajemnicy i oczekiwa star w nieznane, w. ktrym pocztkowo obce sobie dwie osoby staj si sobie blisze od rodziny, przyjaci, kolegw, pasji zawodowych. 5 - Sks partnerski xc Mio i wi seksualna staj si formami najwikszej bliskoci, jaka moe by midzy ludmi. Tytu tej czci pracy zawiera jednak pojcie u progu", gdy mio, wi seksualna i maestwo jedynie stwarzaj potencjalne moliwoci rozwoju partnerstwa seksualnego, dopiero bowiem ewolucja danego zwizku wskae, czy zostao ono osignite. Wspomniaem rwnie, e ten proces peen jest tajemnicy, bo czyme bowiem moe by fakt tak duej bliskoci midzy uprzednio obcymi ludmi? Jakie s przyczyny tej bliskoci? Czym mona uzasadni wybr na partnera osoby z punktu widzenia zdrowego rozsdku tak niepasu jcej"? Jakkolwiek rozwj wiedzy o seksie, uczuciach, wizi partnerskiej jest imponujcy, to jednak podstawowe tajemnice tej wizi nadal pozostaj nie znane i oby nadal nimi pozostay. Mio i seks musz mie w sobie co z szalestwa, przygody, niespodzianki, tylko bowiem wwczas mog rodzi fascynacj. Rozmawiajc z wieloma ludmi o pocztkach ich udanego pniej zwizku czsto syszy si nadal ywe wyraenie zaskoczenia, jak doszo do tego zwizku, momentu poznania i zdecydowania si na bycie razem. Strona 69

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Omawiajc zjawiska i problemy progu partnerstwa seksualnego nie zamierzam wyjani wszystkiego, nie byoby to zreszt moliwe. Porusz jedynie kilka istotnych prawidowoci. Zwizek partnerski moe powsta w przypadku istnienia dojrzaych osobowoci partnerw. Dojrzao psychoseksualna jest jednym z elementw dojrzaoci caej osobowoci kierowanej przez system wartoci. Dojrzao ta, to m. in. harmonijne scalenie wszystkich struktur psychicznych (intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, seksualnych...), umiejtno realizacji celw yciowych, zdolno do poznania siebie, osignicie niezalenoci emocjonalnej, ekonomicznej, zdolno do penienia okrelonych rl spoecznych wynikajcych z pci, wyksztacenia, zawodu, postawy wobec innych osb, okrelajcej ich jako rwnych sobie w godnoci, szacunku. Dojrzao psychoseksualna, jako jeden z elementw dojrzaoci, osobowoci, zawiera w sobie kilka cech: Zdolno do nawizywania trwaych wizi uczuciowych z osobami odmiennej pci, wsplnoty psychicznej, przyjani, wsppracy. Samowiadomo pci, seksu oraz zbudowanie swej mskocikobiecoci. Widzenie partnera o odmiennej pci jako rwnego sobie z poczuciem odpowiedzialnoci za siebie i za niego. Umiejtno kierowania swymi potrzebami, zachowaniami seksualnymi, zdolno panowania nad wasnym seksualizmem oraz okazywanie pomocy drugiej osobie, aby rwnie osigna zdolno samokontroli seksualnej. 66 Dojrzao psychoseksualna umoliwia nawizywanie dialogu, daje wiadomo odrbnoci psychoseksualnej pci, umoliwia rozwj mioci, inicjuje wspycie jako wyraz wizi partnerskiej, mioci midzy partnerami o rwnych prawach, godnoci, Strona 70

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski szacunku, budzi wdziczno wobec partnera za jego oddanie, wsplne przeycia i zjednoczenie. Dojrzao psychoseksualna wynika z dojrzaoci osobowoci, ale czsto si zdarza, i istnieje midzy nimi rozbieno typu: dojrzao osobowoci i niedojrzao psychoseksualna. Ta specyficzna rozbieno powstae w wyniku wpywu na seks, erotyzm okrelonych mechanizmw spoecznokulturowych (mitw, stereotypw, modeli i wzorcw). Tak wic dojrzaa osobowo w sferze seksu moe by niedojrzaa i jest to do powszechne zjawisko w naszym krgu kulturowym. ROZWJ MSKOCIKOBIECOCI Partnerstwo seksualne oznacza spotkanie osb zdecydowa 68 i kulturowych. Wpywy kulturowe, do ktrych czsto wracam w ksice, obejmuj okrelone tradycje obrazu mczyzny i kobiety oraz obraz wasnej pci, tworzony pod wpywem kontaktu ze rodowiskiem rwieniczym i kultura masowa. Mniej znany jest natomiast wpyw czynnikw biologicznych i psychologicznych na rozwj poczucia wasnej mskocikobiecoci. Ilustracja tego rozwoju jest schemat wg Robmaulta. Jak wida, jest to zoony proces rozwojowy. Zaczyna si on ju w momencie zapodnienia, kiedy powstaje pe genetyczna (XX - kobieca, YX - mska). W okresie rozwoju podowego czowieka nastpuje zrnicowanie budowy (pe somatyczna), hormony rnicujce dalszy rozwj pci (pe hormonalna) m. in. przez dziaanie na struktury mzgowe, w ktrych powstaj orodki sterujce pniejszymi zachowaniami seksualnymi, typowymi dla danej pci. W momencie narodzenia stwierdzana jest pe biologiczna; To chopiec) Dziewczynka!, co decyduje o zachowaniach wobec dziecka rodzicw, ktrzy daj dziecku rnorodne sygnay Strona 71

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wiadczce o przynalenoci do danej pci (sowa, typowe zabawki, podkrelanie podobiestwa, wzmacnianie zachowa dla danej pci itp.). Zatem rodzice pobudzaj do poczucia przynalenoci do danej pci. Rwnie samo dziecko odkrywa tajemnic swego ciaa i odmienno budowy pci, co w okresie przedszkolnym prowadzi do poczucia bycia dziewczynk lub chopcem. Ostateczne zrnicowanie psychiczne pci powstaje w okresie dojrzewania. Zmiany zachodzce w budowie i w wygldzie ciaa oraz przejawy pciowoci (polucje, wytryski, miesiczki) pogbiaj poczucie przynalenoci do danej pci, a orodki pobudzenia seksualnego w mzgu oraz hormony wzbudzaj pocig erotyczny do drugiej pci. Powstaje poczucie bycia mczyznkobiet. W tym okresie rozwojowym doczaj si" wpywy kulturowe i powstaj zwizki uczuciowe z poczuciem odrbnoci wasnej pci. Dalsze pogbianie poczucia mskocikobiecoci powstaje dziki zwizkom uczuciowym. Obie strony przekazuj sobie wiele sygnaw o wzajemnej atrakcyjnoci, oczekiwaniach i ideaach mskokobiecych. Tak wic ostatecznie mczyzna czuje si mski dziki kobietom i odwrotnie. Dokadna ilustracja schematu rozwoju mskocikobiecoci ujawnia, e zaburzenia mog powsta na wielu jego poziomach. Wiemy np., i u niektrych osb powstaj nieprawidowoci w rozwoju podowym. U innych np. rodzice niezadowoleni z pci dziecka we wczesnym dziecistwie wzmacniaj sygnay typowe dla pci odmiennej, co zaburza samookrelenie seksualne. Zdarza si rwnie, i rne kompleksy i zahamowania mog w okresie dojrzewania prowadzi do poczucia przynalenoci do pci odmiennej) (transseksualizm). U innych moe np. powsta zesp dezaprobaty pci i np. dojrzewajca dziewczyna odczuwa bunt w przypadku pojawienia si miesiczki, nie akceptuje bowiem u siebie cech pci eskiej Moliwoci jest wiele i dlatego Strona 72

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski 69 ROZWJ MSKOCI - KOBIECOCI JDRA X Y PD X X JAJNIKI) HORMONY SEKSUALNE HORMONY PODU T PE wewntrzna czonek, moszna BIOLOGICZNA: zewntrzna pochwa, wargi sromowe NARODZINY T" i P' To jest dziewczynka! W MZG 'T Mj syn SYGNAY RODZICW on...ona OBRAZ SWEGO CIAA U DZIECKA -T'l l Jestem OKRES Jestem chopcem PRZEDSZKOLNY dziewczynk l ZAUWAANIE CHOPCW ZAUWAANIE DZIEWCZT Ipolucje DOJRZEWANIE Mies ic;kaj JESTEMMCZYZN JESTEM KOBIET MSKO - KOBIECO wiele osb ma rnorodne zaburzenia w poczuciu przynalenoci do swej pci. Rwnie konfliktowe zwizki uczuciowe mog niekiedy prowadzi do wycofania" si z rozwoju seksualnego w okrelonym kierunku i przemieszczenia go w kierunku drugiej pci. Strona 73

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Mskokobieco jest zatem fenomenem powstajcym w zoonym procesie rozwojowym i w interakcji midzy czynnikami biologiczno -psychologicznokulturowymi. 70 Rne typy osobowoci wi si ze zrnicowaniem za chowa seksualnych. W wielu typologiach charakteru podkrelano specyfik potrzeb i reakcji seksualnych, charakterystyczn dla danego typu. Przegldajc prace powicone wychowywaniu, wydane w przeszoci, czsto mona trafi na dokadne wskazwki pedagogiczne, rady, jak postpowa z modym czowiekiem przynalenym do okrelonego charakterologicznego typu. Obecnie przedstawi odmienno zachowa seksualnych w bardzo znanej, gdy stosowanej nawet w jzyku potocznym, typologii Junga, ale skoncentruj si jedynie na typie ekstrawertywnym i inrowertywnym. W zasadzie bardzo rzadko spotyka si czysty" typ osobowoci, najczciej przewaa w danym osobniku jeden z nich. Ekstra wersja cechuje si orientacj yciow skierowan nazewntrz JA, atwym nawizywaniem kontaktw z ludmi, wizi uczuciowej z innymi, dobrym i szybkim dostosowywaniem si do rodowiska, otwartoci, uzewntrznianiem swoich uczu, aktywnoci, ruchliwoci. Inrowersja oznacza skierowanie energii psychicznej do wewntrz JA, nastawienie na tre wasnych przey, poczucie dystansu wobec otoczenia i wiksz wobec niego niezaleno, wolniejsze powstawanie wizi uczuciowej z innymi, tendencje do ukrywania wasnych przey. Dokadne omwienie wspomnianych typw osobowoci mona znale w publikacjach psychologicznych. Jak wic wynika z powyszego, powierzchownego zreszt opisu dwu typw osobowoci, ekstrawertycy maj wiksz atwo w Strona 74

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski nawizywaniu znajomoci, kontaktw erotycznych, w uzewntrznianiu reakcji seksualnych (m. in. dlatego kobiety eksrawerywne czciej osigaj orgazmy od inrowertyczek i maj mniej z nim kopotw). Odmienno zachowa seksualnych jest wic w zasadzie wiksza u mczyzn z rnymi typami osobowoci, co mona tumaczy silniejszym zwizkiem danego typu z temperamentem i biologi. U kobiet rnice maj mniejsz rozpito, co wynika z wikszego na ich ycie seksualne wpywu norm kulturowych i ycia psychicznego. Analiza tych danych moe prowadzi do kilku bdnych wnioskw, np. e ekstrawertycy maj lepsze" ycie seksualne od introwertykw, e wysze cyfry wi si z pojciem lepszej" normy. Ot cyfry mwi o zjawisku jako takim, o powszechnoci pewnych reakcji czy zachowa, a nie o kryterium dobra" seksualnego. Po drugie introwertycy nie s upoledzeni" lub gorsi" w yciu seksualnym, bardzo czsto bowiem ich mniejszej aktywnoci seksualnej towarzyszy wiksza intensywno przey i dozna, wynikajcych z wyszego poziomu autorefleksji. Mona posuy si przykadem. Kobieta eksrawerywna moe atwiej nawiza wi erotyczn, szybciej rozwin zdolno osigania orgazmu, ktry jest ekspresyjny w uzewntrznianiu. Kobieta introwertywna natomiast pniej rozwija w sobie zdolno przeywania orgazmu, ale czciej towarzyszy mu gbszy wymiar przey i poczucia zjednoczenia z partnerem. W przypadku trudnoci i zaburze seksualnych niektre badania wskazuj, e np. mczyni ekstrawertycy czciej maj zaburzenia czasu trwania wspycia (zby wczesne lub przedwczesne wytryski nasienia), natomiast mczyni introwertycy czciej maj zaburzenia wzwodu. Ekstrawertycy s bardziej konfliktowi, ich reakcje s bardziej burzliwe, ale i atwiej im przechodzi", natomiast u introwertykw Strona 75

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski konflikt narasta stopniowo, dojrzewajc do wybuchu, wolniej te ustpuje. Typologia osobowoci jest zjawiskiem dokadnie zbadanym zarwno co do powszechnoci danych typw, odmiennoci ich struktur psychicznych, jak i najczstszych przyczyn i form konfliktu i zakresu patologii seksualnej. Z bada tych wynika np., e bardziej udane 72 zwizki powstaj midzy typami ludzi o mniejszej rozpitoci rnic ni u partnerw ze skrajnymi typami osobowoci. Jednym z czsto spotykanych zjawisk jest zazdroszczenie" innym posiadania wyej cenionego typu osobowoci. W ten sposb wasne JA nie jest akceptowane i w JA idealnym istnieje zesp cech, ktrych si nie ma. Przypuszcza si, e ycie w innej osobowoci ni wasna byoby atwiejsze i bardziej udane. Umiejtno akceptacji siebie jest jednym ze rde zdrowia psychicznego i moliwoci realizacji siebie w roli mskiej i kobiecej. Nie ma lepszych lub gorszych" typw osobowoci, jest tylko mniejsza lub wiksza akceptacja siebie, wiksza lub mniejsza zgodno JA idealnego z realnym. *** FANTAZJE SEKSUALNE Fantazja, marzenia seksualne stay si obecnie jednym z tematw wielu opracowa seksuologicznych i wielu prac badawczych. Okazao si bo wiem, e maj one nie tylko znacze nie poznawcze, pozwalajce lepiej wnikn w seksualizm danej osoby, ale wiele te mwi o ukrytych Strona 76

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski tendencjach i potrzebach, a nawet o moliwociach leczenia w przypadku istniejcych zaburze seksualnych. 73 Sam temat nie jest niczym nowym. Sny seksualne i ich interpretacje znajdujemy w wielu synnych sennikach, np. w senniku egipskim, chaldejskim. Fantazje i marzenia seksualne znajdujemy rwnie w wielu dzieach literackich. Naukowo zainteresowaa si nimi psychoanaliza, poczwszy od Freuda. Okazao si, e marzenia i fantazje seksualne ujawniaj wiele wanych podwiadomych potrzeb, s rwnie powszechnym fenomenem seksualizmu czowieka niezalenie od kultury, epoki. W czasach wspczesnych rozwj audiowizualnych bodcw seksualnych zwiksza ,obszar erotyzmu" w psychice, a co za tym idzie rwnie i fantazji seksualnych. Rozwj naukowej seksuologii nie mg pomin tak powszechnego i wanego fenomenu - std wzrost liczby opracowai bada. Fantazje i marzenia seksualne s badane przez: analiz snw (o jawnej treci seksualnej, symbolicznych), analiz marze na jawie, towarzyszcych samopobudzaniu (masturbacji), wspyciu seksualnemu, ogldaniu wydawnictw i fotografii, slajdw i filmw oraz tzw, erotycznej muzyce. Okazao si, e tre fantazji seksualnych uzaleniona jest od wieku, pci, temperamentu seksualnego, poczucia zadowolenia ze wspycia seksualnego, istniejcych zaburze. W yciu jednej osoby fantazje seksualne mog by zmienne, a u innej ujawniaj stao i podobiestwo. Ciekawe s rwnie badania porwnujce tre marze i fantazji seksualnych w rnych pokoleniach. Okazao si np., e w starszych pokoleniach wicej byo fantazji symbolicznych, natomiast w modszych wicej jest fantazji o treci jawnie Strona 77

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualnej i eskiej. Skonio to niektrych badaczy do stwierdzenia, i w kulturze Zachodu nastpuje stopniowy zanik tradycji patriarchalnych na rzecz partnerskich lub matriarchatu. Okazao si jednak, e by to przedwczesny sd, tre fantazji seksualnych uzaleniona jest bowiem m. in. od najczciej spotykanej ekspozycji erotycznej i dlatego przez wiele lat w tzw. pornofali przewaaa tre eska. U mczyzn fantazje seksualne czciej dotycz seksu jako takiego, u kobiet natomiast czciej danej osoby lub osb. Rwnie sposb ich przeywania jest inny u mczyzn i kobiet. Dla wielu mczyzn fantazje seksualne s czym zewntrznym, a oni sami wystpuj bardziej w roli widza, natomiast u kobiet czciej mamy do czynienia z wyobraeniem sobie osobistego udziau w tych obrazach i w akcji. Nieco inaczej wygldaj sny seksualne u rnych pci. U kobiet sny maj czciej charakter nieprawdopodobny, yczeniowy, upragniony, natomiast u mczyzn bardziej realny. Istnieje rwnie powizanie snw seksualnych z biorytmami i tak np. u kobiet w pierwszej poowie cyklu miesiczkowego przewaaj sny o treci seksualnej, a w drugiej poowie o treci macierzyskiej. U mczyzn brak jest takiej fazowoci. Potwierdza si zatem prawidowo, i seksualizm kobiety zwizany jest z cyklem przemian zachodzcych w jej organiz 74 mi w kolejnych cyklach miesiczkowych, z przewag potrzeb seksualnych w pierwszej poowie cyklu. Nie jest to jednak co trwaego i niezmiennego, i tak np. kobiety stosujce biologiczne metody zapobiegania ciy mog przestawi" sobie pobudliwo seksualn na tzw. okresy niepodne, w ktrych istnieje wiksza aktywno seksualna, Zauwaono rwnie znamienne rnice midzy mczyznami z du iloci fantazji seksualnych w porwnaniu do mczyzn z Strona 78

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski bra kiem tych fantazji lub niskim ich poziomem. U mczyzn ujawniajcych wicej fantazji istnieje te wiksza aktywno seksualna, zdolno kontrolowania ("zasu wytrysku, bogactwo form w ars amandi, intensywniejsze przeywanie wspycia i orgazmu. Bardzo wane dla rozwoju psychoseksualnego okazay si fantazje seksualne towarzyszce masturbacji, mog one bowiem ukierunkowa nie tylko przysze zachowanie, ale i zainteresowania seksualne. Jeeli np. mody czowiek w trakcie masurbacji rozbudowuje swoje fantazje seksualne, drobiazgowo okrela w nich zachowanie wasne i partnerki, wyobraa sobie okrelony typ budowy kobiety, to zakodowane reakcje seksualne mog by tak trwae, i we wspyciu seksualnym z partnerk odczuwana satysfakcja jest znacznie mniejsza ni w samogwacie, moe te nie by jej wcale. Ten mechanizm bywa przyczyn paradoksalnego zachowania mczyzny w zwizku - woli nadal uprawia samogwat ni wspy z partnerk, chocia nic nie potrafi jej zarzuci i zwizek ocenia jako udany. Dla partnerki tego typu zachowanie partnera wzbudza rozczarowanie, zaenowanie, a nawet uczucie upokorzenia i zazwyczaj usiuje win" za odrzucenie jej osoby przypisa sobie, jakim wasnym cechom; std atwo powstaj kompleksy. Fantazje towarzyszce masturbacji mog rwnie prowadzi do powstania rnego typu dewiacji. Wielu badaczy w nich wanie upatruje genez np. homoseksualizmu, ekshibicjonizmu, triolizmu itp. Musz przyzna, i u wielu moich pacjentw rwnie udao si rozpozna taki wanie mechanizm rozwoju dewiacji. Stwierdzono rwnie duy wpyw pornografii, brutalnoci seksualnej, np. w filmach, w wydawnictwach ilustrowanych na rozwj agresywnoci seksualnej niektrych mczyzn, dla ktrych byy one treci fantazji masturbacyjnych. Zostay one zakodowane w ich pniejszym yciu seksualnym. Strona 79

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Zatem ekspozycja scen gwatu seksualnego, brutalnoci moe pobudza niektre osoby do fantazji seksualnych o zabarwieniu sadystycznym, przenoszonych z masturbacji na pniejsze kontakty heeroseksualne. Std wielu badaczy alarmuje, i kultura masowa sprzyja wzrostowi brutalnoci seksualnej, zwaszcza w populacji modziey znajdujcej si w okresie dojrzewania. Z wynikw wielu bada wynika, i ponad 60 kobiet ma fantazje seksualne; w przypadku mczyzn liczby s rne - od 35 do 76. Przedstawi obecnie, dla przykadu, wyniki bada Talbota, ktry zajmuje si fantazjami seksualnymi u kobiet. W badanej przez niego 75 populacji 67 kobiet w wieku od 18 do 50 roku ycia (62) miao fantazje seksualne towarzyszce wspyciu. Ich tre przedstawiaa si nastpujco: Wspomnienia z przeszoci - 45 Zgwacenie - 29 Wspycie z wicej ni 1 partnerem - 21 Fantazja abstrakcyjna - 19 Fantazje zoofilne - 10 Wystpowanie w roli widza wspycia innych - 7 Fantazje sadomasochistyczne - 7 Obserwowanie przez innych we wspyciu - 5 Kazirodztwo - 2 Inne - 10 Wspomniana tre fantazji seksualnych bya czciowo wynikiem wasnych przey, zapamitanych scen z wydawnictw porno, filmw, a czciowo czystej fantazji. O ile wspomnienia z przeszoci mona atwo tumaczy faktem ich zakodowania, to wyobraenie gwatu na sobie moe wydawa si dziwne. Po gbszej analizie okazao si, e ten typ fantazji erotycznych nie oznacza bynajmniej potrzeb masochistycznych, lecz jest wyrazem Strona 80

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski aawisycznego modelu kobiecoci - oznacza pragnienie zdobycia przez mczyznsamca. Dla wielu kobiet idea partnerstwa seksualnego, zn. postula wzajemnej aktywnoci, potrzeba subtelnoci i wraliwoci ze strony mczyzny, jego dbao o zrnicowana ars amandi, jest sprzeczna z potrzebami. yjc w emancypowanym'rodowisku, w ktrym istnieje pomieszanie rl mskokobiecych, zmuszane do rnej aktywnoci, dominacji, obcione obowizkami, wanie ,w ku" pragn by zdobywane, czu si kobietami. Dla tych kobiet subtelno partnera, jego delikatno jest utosamiana ze zniewiecieniem. Ten interesujcy problem wskazuje, i procesy przemian obyczajowych nie s jednoznaczne. Przez kilka la zajmowaem si zagadnieniem fantazji seksualnych, zbadaem ponad 600 osb. Okazao si, e niektre wyniki moich bada i innych badaczy s zbiene. Fantazje seksualne wystpujce w badanej populacji daj si uoy w kilka charakterystycznych grup: Brak fantazji i marze czciej wystpuje u osb z maym temperamentem seksualnym, zahamowanych lub majcych zaburzenia seksualne. Fantazje mog by form przeduenia fu i teraz" w yciu seksualnym, i tak np. w nie seksualnym odtworzone jest wspycie z partnerem, identyczne w przebiegu (zarwno udane, jak i nieudane). Fantazje mog wyraa potrzeby i yczenia dotyczce osoby partnera, sytuacji, przebiegu pieszczot, stosunku itp. Fantazje s form kompensacji wasnych problemw i trudnoci, i tak np. impotent wyobraa sobie siebie jako superkochanka. Fantazje jako wspomnienia: bardziej udanego zwizku ni aktualny lub zotego" wieku aktualnego zwizku. Fantazje jako ujawnienie drugiej natury", ukrytych tendencji, podwiadomoci, np. potrzeb homoseksualnych, orgiastycznyh Strona 81

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ifp. Okazao si rwnie, e zwizki bardzo udane, o bogatym yciu uczuciowym i seksualnym, dobrze przystosowane, maj wsplny, podobny wiat fantazji seksualnych. Wsplnota partnerw moe zatem przej rwnie i do poziomu fantazji, a w okresach rozdzielenia, nieobecnoci drugiej osoby wiat fantazji j przyblia, czyni obecn. WYOBRANIA SEKSUALNA PE OSOBOWO KULTURA BIOGRAFIA EROTYCZNA Seksualne marzenia, sny, fantazje TEMPERAMENT PORNOGRAFIA SEKSUALNE PROBLEMY l ZABURZENIA -wiat fantazji seksualnych jest dobrym rdem poznania seksualizmu danej osoby, wzajemnych potrzeb i oczekiwa oraz dostarcza wanych informacji i przystosowaniu seksualnym zwizku partnerskiego. *** PRZESTRZE MIDZY KOBIET A MCZYZN Pojcie przestrze" rozumiem tu jako naturalny dystans psychiczny midzy kobiet a mczyzn, poprzedzajcy spotkanie midzy nimi. We wspomnianej przestrzeni istnieje pewna akcja, komunikacja midzy wiatami obu pci, wyraajca postawy Strona 82

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wobec siebie, oczekiwania i nastawienia. Obie strony nadaj okrelone 78 sygnay sowne i niesowne, bdce wypadkow ich uwarunkowa (omwionych w pierwszej czci pracy), sytuacji, umiejtnoci odczytywania tych sygnaw. Wspomniane sygnay maj okrelone znaczenie; s informacjami o wasnej osobie, zmierzaj do okrelonej, oczekiwanej reakcji u drugiej osoby. Zrozumiae, e tego typu komunikacja moe by autentyczna i prawdziwa, ale moe te by konwencjonalna, lub nawet pozorowana, kryjca prawdziwe intencje i potrzeby. Jednym z wanych elementw tej komunikacji jest skonno do faworyzacji wasnej osoby. JA odbierane jest jako centrum, a jego odbir przez drug osob jest oceniany z wasnej perspektywy. Std np. wiele osb nie zgadza si na ocen wasnej osoby, nie moe pogodzi si z faktem, i taki jest wanie jej odbir. Zrozumiae, i moemy by odbierani nieprawdziwie i krzywdzco, ale naley nieraz wyciga wnioski z powtarzajcych si sytuacji. Jeeli np. moda, atrakcyjna dziewczyna nie potrafi przyciga do siebie mczyzn, nie udaje si jej znale sympatii, spotyka si z odrzucaniem, moe reagowa na ten fakt poczuciem krzywdy, zaskoczeniem, buntem wobec zego losu", moe te jednak zastanowi si nad przyczynami tego zjawiska i lepiej wczu si w kierowane wobec niej sygnay ze strony mczyzn. Moe np. okaza si, e brak jej kokieterii, wdziku lub jest zby arbitralna i zadufana w sobie, w swoj atrakcyjno, moe te jej charakter zniechca do spotkania itp. Innym przykadem faworyzacji wasnej osoby jest przekonanie, e moje JA ma racj. Takie nieliczenie s'i ze zdaniem drugiej osoby moe prowadzi do wzajemnego niezrozumienia. Innym elementem komunikacji midzy wiatem mskiego i kobiecego JA jest trafno odczytywania sygnaw, mog mie Strona 83

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski one bowiem inne znaczenie dla danej osoby; np. sowo kocham" dla jednej osoby jest wyraeniem uczucia, zaangaowaniem, dla drugiej natomiast sloganem, pustosowiem, konwencj pasujc do danej sytuacji. Podobnie odmienne moe by wyraenie podania, potrzeby PRZESTRZE MIDZY KOBIET A MCZYZN KOBIECE JA Scena Lk Sd Zabawa Laboratorium Partnerstwo MSKIE JA seksualnej. Dla jednej osoby oznacza ono wyraz uczucia dla partnera, bliskoci, dla drugiej osoby natomiast jest to potrzeba rozadowania napicia seksualnego, a partner jest narzdziem do samozaspokojenia. Przykady mona mnoy, ale problem jest wany, gdy w wielu 79 zwizkach nawet po wielu latach bycia razem istnieje trudno w odczytywaniu wzajemnych sygnaw i na tym tle powstaje wiele konfliktw. Istnieje te zjawisko selekcji informacji, czyli odczytywania ich po wasnej myli", l tak np. z wielu wzajemnie przekazywanych sobie sygnaw osoba majca poczucie niszoci, kompleksy wybiera takie, ktre je potwierdzaj, natomiast osoba narcystyczna wybiera te, ktre potwierdzaj jej poczucie wartoci. Mona rwnie sygnay znieksztaca i przypisywa im zupenie inne znaczenie, l tak np. impotent moe autentyczny umiech swej Strona 84

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partnerki odbiera jako wymiewanie si z niego i nie wierzy wwczas wyjanieniom, e mia on zupenie inne znaczenie. Jak wic wynika z tych rozwaa komunikacja midzy dwiema osobami jest procesem zoonym i dobra komunikacja, tzn. czytelna, odbierana trafnie, autentyczna, jest wanym elementem waciwego rozwoju wizi. W procesie psychoterapii par problem poprawy komunikacji naley do najwaniejszych zada leczenia. Tak wic u samego startu do poznania drugiej osoby mamy do czynienia z przekazywaniem sygnaw o zrnicowanym znaczeniu, odbiorze i reagowaniu na nie. Moe to czsto decydowa o szansach nawizania wizi. Poza zjawiskiem komunikacji w przestrzeni midzy kobiet a mczyzn istnieje jeszcze inne, rwnie wane zjawisko, a mianowicie ujawniana postawa wobec drugiej pci, okrelony przebieg akcji zmierzajcej do spotkania lub uniemoliwiajcej to spotkanie. Wymiemy kilka moliwoci: Scena Z tym typem postawy stykamy si wwczas, gdy wobec drugiej pci przyjmuje si rol, zakada odpowiedni mask; dramatyczn, romantyczn, tajemniczoci, melodramatu itp. W ten sposb ukrywa si prawdziw postaw wobec pci odmiennej, a stwarza pozorn, w celu zyskania okrelonego efektu. W czasach tzw. moralnoci mieszczaskiej powszechna bya midzy kobiet a mczyzn scena pena konwenansw, gier, taktyk. Bez wzgldu na przyczyny scena zawsze jest czym nieautentycznym, a efekt gry zaley m. in. od talentu aktora i dlatego jeden odnosi sukces, a drugi si omiesza. Zjawisko sceny jest do typowe w okresie przedmaeskim u osb usiujcych zapa" drug osob lub u osb nawizujcych romans, ale napotykajcych przeszkody. Praktyka yciowa dowodzi, i z reguy lepszymi aktorami s kobiety, a jedn z udawanych ich rl jest np. rzekome Strona 85

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przeywanie orgazmu. Lk Midzy wasnym JA a wiatem drugiej pci moe istnie pole lku, poczucie zagroenia. Wwczas powstaje bariera utrudniajca dostp 80 do wasnego JA, a kady sygna od drugiej pci jest odbierany jako zagroenie, ocena wasnej osoby. Lk moe rwnie dotyczy niepewnoci co do odbioru wasnej osoby u drugiej, l tak np. mczyzna majcy wiele nieudanych kontaktw seksualnych zaczyna si obawia kobiet, wspycia i np. kokieteri, ujawnienie potrzeb seksualnych wobec niego odbiera jako zagroenie dla siebie. U innych lk ma charakter pierwotny, tzn. uniemoliwiajcy nawizywanie kontaktw z drug pci; istnieje jakby nieprzekraczalna bariera dla takiego spotkania. Bez wzgldu na to, czy lk jest wynikiem kompleksw, nerwicy, rozpieszczenia w domu, zahamowa - wymaga przeamania. Sd Jest to postawa, w ktrej wobec przedstawicieli drugiej pci wystpuje si w roli oskaryciela i sdziego, brakuje natomiast obrocy. Przykady tego mamy liczne, a najczciej s one wynikiem doznanych przykroci, rozczarowa. atwo w takiej sytuacji podcign cay wiat drugiej pci do jednego mianownika, np. ,wszyscy mczyni to ajdacy" itp. U innych natomiast trybuna oskarycielska zmienia si w kunsztown retoryk pen erudycji i sypi si cytaty z dzie sfrustrowanych filozofw, literatw potwierdzajcych niszo drugiej pci. Poniewa takich byo wicej wrd mczyzn, wic tego rodzaju erudycja czciej jest spotykana w wiecie mskim. Kobiety natomiast na og posuguj si w tym oskarycielskim dowodzeniu tzw. przykadami z ycia, czyli przeyciami wasnymi, matki, ssiadki, koleanki. Strona 86

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Tego rodzaju sd, bez wzgldu na przyczyny, stwarza jednak barier midzy pciami, barier obcoci, nierwnej innoci, utrudnia zatem prawdziwe, pene spotkanie. Zabawa Postawa ludyczna jest kolejnym przykadem przestrzeni midzy pciami. Odbywa si w niej karnawa, a spotkanie jest wyrazem potrzeby rozrywki, przyjemnoci. W wiecie drugiej pci interesujce jest to, co suy zabawie i co j umoliwia. Jeeli ,zabawa radosna w ku we dwoje" jest jedn z form wielorakiej wizi midzy partnerami, to naley do ars amandi, jeeli natomiast jest podstawow orientacj yciow, to sprowadza drug osob do wiata uciechy, przyjemnoci, stwarzajc blokad do nawizania bogatszego spotkania. Laboratorium S osoby o silnych tendencjach do unaukowienia wiata pci, seksu i mioci. Dla nich spotkanie z drug pci ma gwnie charakter poznawczy, sprawdzajcy suszno poznanych teorii. W innym przypadku nawet wspycie seksualne . nre sta si ,naukowym" laboratorium, w ktrym stosuje si ,naukowe" techniki wspycia. Znam wiele osb, ktre przed podjciem wspycia seksualnego przeczytay tak duo fachowych wydawnictw, i strty si niezdolne do swo 6 - Seks partnerski 81 body improwizacji, autentyzmu, a zamieniy si w naukowcw" przeprowadzajcych eksperymenty na sobie i partnerze. Partnerstwo -wiat drugiej pci moe by traktowany jak rwny wasnemu co do wartoci i godnoci. Fakt innoci psychoseksualnej jest rdem fascynacji. Porozumienie jest autentyczne, prawdziwe, spontaniczne. Przewaa tendencja ,do". Osoba drugiej pci najpierw jest traktowana jako czowiek, osobowo, a dopiero Strona 87

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pniej jako druga pe. Tego rodzaju postawa umoliwia otwarto, szczero, przestaj istnie uprzedzenia i stereotypy; zostaj stworzone warunki do rozwoju mioci. Dziki niej wychodzi si z kryjwki wasnego JA i tworzy nowy, wsplny wiat. Inaczej mwic jest to postawa twrcza, rozwijajca. Wymienione typy przestrzeni midzy kobiet a mczyzn nie wyczerpuj wszystkich moliwoci, nie wspomniaem tu jeszcze bowiem o typie przestrzeni neurotycznej, psychopatycznej, dewiacyjnej itp. Nie wszystko jeszcze wiemy o tym, co si dzieje w tej przestrzeni, np. o bioprdach, intuicji, postrzeganiu pozazmysowym itp. Nie do jeszcze znamy prawa rzdzce t przestrzeni, istniejce w niej sprzecznoci, zmiennoci, prawa przycigania i odpychania. Jakkolwiek wiele zjawisk przestrzeni midzy wiatem mskim a kobiecym ocienia tajemnica, jest ona jednak rzeczywistoci, ktr mona tworzy. Okrelona jest gwnie osobowoci partnerw, ich postaw do ludzi, ycia, mioci. W ksice prof. Kozieleckiego o samopoznaniu znajdujemy ciekawe stwierdzenie, i mio do siebie umoliwia mio do innych, istnieje te zwizek odwrotny. W psychologii rozwija si dynamicznie kierunek powicony porozumieniu, zachowaniom altruistycznym. O typie przestrzeni decyduje prawdziwe JA partnerw, postawa wobec ludzi, a wymienione kierunki staraj si przybliy nam te najsubtelniejsze prawidowoci, jakimi s spotkania midzy ludmi. SPOTKANIE Spotkania erotyczne z pci odmienn uwarunkowane s nasz przeszoci, wychowaniem, rodzajem kontaktw z ludmi, rodzicami, tradycjami kulturowymi, powstaymi potrzebami psychicznymi, poczuciem wasnej wartoci lub jej brakiem itp. Stajemy wobec partnera uwarunkowani nie tylko nasz osobnicz przeszoci, ale i Strona 88

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski naszym rodowiskiem, kultur. 83 Nasze spotkania uzalenione s rwnie od teraniejszoci, czyli od aktualnych potrzeb psychicznych, naszej aktualnej osobowoci, kultury, od zachowania drugiej osoby, ktre wzbudza w nas okrelone uczucia i oczekiwania. To co dzieje si w tym spotkaniu erotycznym rzutuje w przyszo, w nasza postaw wobec pci odmiennej, w codzienno bycia z partnerem maeskim, w budowany obraz JA, w nasze pniejsze oddziaywania wychowawcze wobec wasnych dzieci. Nie widzie tych wymiarw czasu nawet w przelotnym spotkaniu erotycznym - oznacza nie tylko brak wyobrani, ale i niewiadomo plastycznoci naszej osobowoci, ktra podlega procesom przemian, jak rwnie niewiadomoci naszego oddziaywania na osobowo drugiej osoby, ktra w przyszoci bdzie czyim wsppartnerem maeskim, ktra bdzie realizowa swoja mskokobieco wobec innych. Posumy si kilkoma przykadami: Pierwsze uwarunkowania erotyczne Nasze pierwsze spotkania erotyczne wyzwalaj, zwaszcza u kobiet, pewne zakodowane reakcje uczuciowe i seksualne. Zwizane to jest z tzw. prawem pierwszych pocze i generalizacji. Sposb, w jaki bylimy potraktowani, nasze decyzje i zachowania, przebieg ars amandi, forma zerwania wpywaj na nasze przysze wspycie seksualne, postawy wobec pci odmiennej, poczucie wasnej wartoci. Tu tkwi czsto rda kompleksw, agresywnoci wobec pci odmiennej, poczucie winy, jak rwnie okrelone oczekiwania i wymagania wypywajce z porwna tego, co ju otrzymalimy, a co daje nam druga osoba. Inicjacja seksualna jest zawsze przeamaniem pewnej bariery: intymnoci, wstydu, granic JA, motywacji. Przeycia, doznania staj si dowiadczeniami o okrelonej treci i Strona 89

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski emocji, one zaczynaj formowa nasz postaw wobec pci odmiennej i ars amandi. Seksualne ,teraz" staje si przyszoci. Czsto brak wiadomoci tego co si dzieje, czas jakby si zatrzyma, przyszo jakby nie istniaa, a przecie to teraz" ju ulego zakodowaniu psychicznemu. Jestemy wbudowani w losy tej osoby, jak we wasne. Przygoda seksualna Zwyko si przypuszcza, e jeeli dwie osoby maj przelotny romans wypywajcy z umowy midzy nimi, to ich spotkanie ogranicza si do teraniejszoci. Ono jednak rwnie w istocie czy wszystkie wymiary czasu. Mwic bardziej obrazowo nasze przeycia, dowiadczenia s jakby zapisywane na tamie magnetofonowej mzgu", z tym e tego zapisu nie mona zmaza. Rzutuje ona na nastpne nagrania", np. przez wpyw na nasze decyzje, postawy wobec siebie i innych. Wiemy np., jak czsto nieufno, brak zaufania 84 wobec drugiej osoby, przypisywanie jej okrelonych pragnie jest wynikiem wasnych przey i obserwacji. Moe rwnie nastpi zmiana w naszym systemie wartoci. atwo podbojw seksualnych moe np. podway wiar w trwao uczu, stworzy stereotyp, np. niezdolno mczyzn do wiernoci, moliwo uwiedzenia kadej kobiety itp. Prawo do wyszumienia si" Modo czsto bywa czona z rozbujaym erotyzmem psychicznym, niezdolnym do samoopanowania. Istnieje te stereotyp seksualnej energii, ktra musi si wyszumie" w modzieczych przygodach. Czsto tak postaw prezentuj sami rodzice, wzmacniajc w ten sposb okrelone zachowania seksualne swych dzieci, dajc im placet na wyszumienie". Zapomina si jednak o tym, e wyszumienie" jest z Kim, jest Strona 90

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski spotkaniem z osob, a waciwie spotkaniem dwu osb, ktre bd istnie w przyszoci, a t przyszo buduj ju teraz. Wyszumienie" poprzez kogo, dziaa te na tego kogo. Rygoryzm moralny W wielu rodowiskach rodzinnych wizja spotkania z drug pci naznaczona jest wieloma tabu, zastrzeeniami, wzbudzanymi lkami, jak rwnie rozbudzonym sztucznie poczuciem wasnej wartoci i godnoci przesaniajcej warto i godno drugiej pci. Czego spodziewa si np. matka mwica dorastajcej crce: Uwaaj na mczyzn, im chodzi tylko o twoje ciao; dbaj o swoj godno, gdy jeste kobiet". W ten sposb przysze spotkanie ju ulega zafaszowaniu, gdy kobieta startuje z pozycji wyszoci, a mczyzna jest traktowany nieufnie, jako samiec o wikszej lub mniejszej kulturze, ale ktremu i tak chodzi o jedno. Dlatego spotkania z mczyzn u wielu kobiet wyraaj si obron ich ciaa (pochwica) i psychiki (ozibo). Prymat powinnoci i obowizkw W wyniku okrelonych oddziaywa wychowawczych mona spotkanie pci widzie z perspektywy obowizkw i powinnoci. Dostaj np. listy od rodzicw, ktrzy uwaaj, e sam fakt spotkania seksualnego zobowizuje do lubu. Przecie czym innym jest widzenie go w ramach maestwa, a czym innym widzenie w ramach powinnoci zawarcia maestwa. Te matki popeniaj podobny bd, jak osoby, ktre w spotkaniu z drug osob widz jedynie seks, a nie osob - i tu wanie seks widzi si jako podstawow form spotkania mczyzny i kobiety. Rwnie dla wielu osb spotkanie z partnerem wypywa z obowizku praw maeskich". Tak wic spotkanie widziane jest z perspektywy umowy prawnej, podpisanej w obecnoci wiadkw. Spotkanie erotyczne mczyzny i kobiety jest spotkaniem odbywajcym si we wszystkich wymiarach czasu, staje si Strona 91

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski bowiem dowiad 85 czeniem i przeyciem wpisanym w osobowo i wpywajcym na ni u obojga partnerw, bez wzgldu na umow", jak zawarli ze sob partnerzy. Rzutuje ono na pniejsze spotkania nie tylko w sensie erotycznym. Czy na przykad oznacza to fatalizm popenionych bdw?, omyek?, niezawinionych czy zawinionych rozczarowa, rozsta? To prawda, e te spotkania ulegaj zakodowaniu, ale nie jestemy jedynie zaprogramowanym komputerem, ktry musi pracowa na danym programie. Plastyczno i zoono naszej osobowoci wyraa si m. in. w zdolnoci do rnicowania tych programw, np. przez wyciganie wnioskw, zmian naszych spotka, umiejtno spojrzenia na siebie z dystansem, tworzenie altruistycznych postaw, przebudowywanie systemu wartoci. Warto podkreli t zdolno do zmiany JA i przezwyciania przeszoci, nieraz bowiem dominuje smutek, niewiara i katastrofizm w widzeniu swej przeszoci i przyszoci. Jest to jakby poddawanie si wasnym zakodowanym uwarunkowaniom, bez wiary w mo no zmiany. Moe powsta tu refleksja: No dobrze, jeeli nawet nastpi zmiana teraz, to moe to pomc przyszoci, ale nie zmieni przeszoci? To prawda, e na przeszy wymiar czasu nie mamy ju wpywu, ale przecie spotkania nasze teraz i w przyszoci s naszym nowym zadaniem. Jeeli spotkanie z drug osob bdzie wzajemnie uszczliwiajce, jeeli bdzie ono wzajemnym dobrem, jeeli wyrazi mio, to ju oznacza zwycistwo nad przeszoci. Moemy te nie mie wpywu na losy innych ludzi z naszych przeszych spotka. Znane s dugotrwae poczucia winy wynikajce ze wiadomoci, e nasze przesze spotkanie z dan osob zawayo negatywnie na jej yciu. Poprzestanie jednak na stwierdzeniu tego faktu i poczuciu winy niewiele zmieni poza Strona 92

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski doznaniem egzystencjonalnym. Z procesu psychoterapii wynika, e wartociowe spotkanie z innymi ludmi teraz" mog przezwyciy cienie przeszoci i odbudowa poczucie wasnej wartoci. Inicjacja seksualna Decyzja o podjciu wspycia seksualnego, jak wynika z bada, jest najczciej przypadkowa, powstaje nagle, pod wpywem impulsu, podniecenia narastajcego w trakcie pieszczot; czsto towarzyszy jej dziaanie alkoholu. Niekiedy poprzedzona jest narastajc potrzeb przekroczenia Rubikonu seksualnego w celu udowodnienia sobie, e naley si do wiata dorosego, e jest si mczyznkobiet. Do powszechnym stylem" inicjacji seksualnej jest rwnie udowadnianie" przez mod kobiet swych uczu wobec coraz bardziej natarczywej sympatii. W tych przypadkach ujawnia si inno seksualizmu pci, inno rozwoju potrzeb erotycznych, co czsto jest rdem rozczarowa i nieporozumie, nie mwic o moliwoci przedwczesnego zajcia w ci. Istniej rwnie dwie inne - oprcz dowodw mioci" - po S6 stawy wobec inicjacji, obecnie coraz bardziej powszechne. Pierwsza wie inicjacj z dojrzewajc mioci. Wspycie seksualne widzi si jako znak i wyraz mioci. Oczywicie, e nazwanie swych uczu mioci nie musi oznacza, e istnieje ona naprawd. Nasz jzyk jest stosunkowo ubogi w sownictwie erotycznym i nastrj, podniecenie te nazywa si mioci. Natomiast druga postawa charakteryzuje si deniem do wyksztacenia w sobie waciwej motywacji do wspycia seksualnego, do okrelenia optymalnych warunkw koniecznych przy wspyciu; widzi je rwnie w perspektywie rozwoju swego erotyzmu, osobowoci i zwizku. Ta refleksyjna postawa oznacza szukanie Strona 93

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski prawdy o sensie i celu wspycia widzianego w perspektywie dobra caej osobowoci i jej przyszoci. Sprzyja jej odpowiedni klimat wychowawczy, prymat wartoci oraz wzrost wiedzy na temat erotyzmu. Wystarczy przeczyta wydane u nas publikacje powicone yciu seksualnemu, aby przekona si, jak bardzo jest zoone i jak bardzo rzutuje na ca przyszo czowieka rozpoczynajce si wspycie seksualne. Podobne zjawiska mona znale w wydanych pracach na Zachodzie. Entuzjazm seksofali stopniowo opad i badania powicone pokoleniu z lat rewolucji seksualnej wyranie wskazuj, e przedwczesna inicjacja wie si z wieloma negatywnymi konsekwencjami (patologia ginekologiczna modych kobiet, trway rozdzia erotyzmu od uczuciowoci i okrelonego systemu wartoci, trudnoci w przystosowaniu maeskim, patologia podnoci itp.). Cena zby wczesnej inicjacji seksualnej okazaa si bardzo wysoka, zwaszcza u kobiet, a pozytywne efekty do iluzoryczne. Std w pracach wielu seksuologw wicej jest refleksji o warunkach niezbdnych do ksztatowania dojrzaej motywacji wspycia, do wyrabiania zdolnoci samoopanowania. Wspycie seksualne jest sztuk wymagajc odpowiedniego przygotowania i pielgnowania, wyrobienia w sobie koniecznych postaw wobec pci, podnoci, erotyzmu. Denie do udanego i szczliwego wspycia nie jest tosame jedynie ze sprawnoci odruchw seksualnych, ale oznacza te umiejtno sterowania swym seksualizmem i liczenie si ze specyfik odmiennoci pci, z dobrem swego zwizku. Nie raz pisaem o warunkach, jakie s konieczne do inicjacji seksualnej, ale przypomn je teraz jeszcze raz. Wzajemna mio Wzajemna mio widziana jest jako co bogatszego ni nastrj, uczucie, podanie, fascynacja erotyczna. Mio jest pragnieniem Strona 94

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski uszczliwienia ukochanej osoby, darzenia jej dobrem. Wspycie jest jednym ze sposobw jej wyraania. Dziki temu rozwijaj si pozytywne emocje towarzyszce wspyciu, a ono samo suy przekazywaniu sobie fascynacji uczu. Wspycie symbolicznie i realnie 87 wyraa najgbsz wi midzy zakochanymi, wkraczajc w dziedziny trudne do wyraenia sowami. Dojrzao Dopiero wspycie z osobowoci w peni rozwinit - nie tylko biologicznie - stwarza moliwoci wszechstronnej wizi i bogactwa wyrazu. Dojrzao zapewnia poczucie bezpieczestwa, zaspokaja wielorakie potrzeby psychiczne, daje uczucie peni kontaktu, wie si rwnie ze wspodpowiedzialnoci. Dziki niej wspycie jest czym wicej ni przyjemnoci, suy bowiem spotkaniu caych osobowoci. Pozornie tylko wspycie obejmuje okrelony wycinek czasu - jest w nim bowiem przeszo i przyszo. Obecnie coraz czciej mwi si o poczuciu odpowiedzialnoci za siebie i drug osob. Potocznie rozumie si j w perspektywie moliwej podnoci, tymczasem jest czym znacznie szerszym. Stwarzamy przecie okrelon rzeczywisto, uruchamiamy prawa rzdzce wspyciem, rozwijamy uwarunkowanie rzutujce na ca przyszo seksualn, decydujemy te wwczas o losach tego zwizku. Wiedza Najlepsze nawet intencje nie wysczaj, jeeii nie dysponujemy koniecznym minimum wiedzy o podstawach fizjologii wspycia, podnoci, prawidowoci rozwoju ars amandi. Wspycie jest sztuk, a nie improwizacj czy zdobywaniem dowiadcze ,na poligonie seksualnym". Niewiedza zniszczya wiele doskonale lokujcych zwizkw przez sprawienie zawodu, zaburze seksualnych itp. Specjalnie zaznaczyem, e chodzi o znajomo Strona 95

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski podstaw, gdy nadmiar wiedzy przy inicjacji rwnie szkodzi, powstaje bowiem wwczas przesadna obawa, lk, zagroenie, mylenie kategoriami moliwej patologii i wwczas wspycie staje si egzaminem wasnego zdrowia, sprawnoci, samooceny. Komfort psychiczny Pielgnowanie sztuki wspycia wymaga odpowiednich warunkw: spokoju, relaksu, intymnoci, piknego ta. Z jednej strony sprzyja to eliminowaniu poczucia zagroenia, lku i patologii wspycia, z drugiej strony daje opraw wspyciu. Harmonia z systemem wartoci Radosna i pikna sztuka mioci powstaje wwczas, gdy angauje si w niej caa osobowo. Poczucie niezgodnoci ze swymi pogldami, postawami rodzi wewntrzne rozdwojenie, pknicie, a w konsekwencji poczucie winy wobec siebie. Tu tkwi rda wielu zahamowa, tumie, racjonalizacji faszujcych prawd o nas, wykrzywiajcych naturalno i spontaniczno odczu i przey seksualnych. Mamy wwczas do wyboru - albo poczy nasz seks i erotyzm 88 z wewntrznymi konfliktami (co zawsze negatywnie odbija si na wspyciu), albo dostosowa nasze pogldy i wartociowanie do nowej sytuacji (powstaje nowa" filozofia sytuacyjna), albo te pozosta sob i wiernym sobie, swemu systemowi wartoci. Nasze systemy wartoci bywaj oparte na okrelonym systemie wiatopogldowym, w ktrym seks i erotyzm rwnie poddany jest ocenie. Mona rwnie tworzy system wartoci oparty na wasnej drodze mylowej, W wielu jednak przypadkach system wartoci jest przypadkowy, nieokrelony, sprowadzony do podstawowej zasady wygody, przyjemnoci. Decyzja o inicjacji seksualnej i jej motywacja jest zatem testem naszego systemu wartoci. We wspyciu jednak spotykaj si dwie osoby - std Strona 96

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zgodno ich pogldw ma rwnie znaczenie i wymaga poszanowania stanowiska drugiej osoby. Wspycie nie moe by gwatem wobec przekona drugiej strony (a najczciej widzi si tylko gwat fizyczny), wyprowadzeniem w pole' W przypadku istniejcych rozbienoci istnieje przecie mono dialogu i przekonania o susznoci swej postawy. Tak wic we wsp.yciu mamy rwnie do czynienia ze wspwychowaniem. MIO W tradycji kultury europejskiej mamy do czynienia z czterema podstawowymi rodzajami mioci, ktre zreszt mog wystpowa razem i zachodzi na siebie. Mio seksualna Mio ta oparta jest gwnie na wizi fascynacji seksualnej. Wspycie staje si radosnym szczciodajnym misterium. Druga osoba jest wartoci, dobrem, gwnie przez swoje zalety partnerstwa seksualnego. wiat zainteresowa, najgbszych przey, wiat psychiczny moe by odmienny, ale udana wi seksualna silnie wie partnerw. Niejedno maestwo startowao" z takiego punktu wyjciowego. Dalsze moliwoci s rne. Udana wi seksualna moe stopniowo obejmowa i inne cechy i zwizek staje si bardziej wszechstronny. Jeli jednak seks dominuje, to istnieje niebezpieczestwo stopniowego wypalania si" namitnoci i rodzi si niedosyt bardziej gbokiej wizi. Mio erotyczna Ten typ mioci oparty jest na fascynacji odmiennoci psychoseksualn drugiej osoby. Odnosi si wraenie, jakby czyy si ze sob dwie potrzebujce uzupenienia natury, powstaje nowa, peniejsza, doskonalsza. Kady ma jaki ulubiony typ mskocikobiecoci, znalezienie tych cech w danej osobie jest olnieniem, odkryciem. Tego typu fascynacja moe by trwaa, radosna, ale moe te nie wystarcza. Oczekuje si wwczas szerszej wizi. Mio erotyczna moe by odkrywanieni Strona 97

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski bogactwa natury drugiej pci, moe stymi owa twrczo w tym wzajemnym poznawaniu si. Mio uczuciowa Ta mio rozwija si przez wiat uczu i on jest gwnym rdem fascynacji. Poznanie drugiej osoby i wsplnie przeywane nastroje zmieniaj koloryt uczuciowy na jasny, radosny, promieniujcy na innych. Zmienia si wiat wewntrzny, wzrasta optymizm, rado, druga osoba przez sam swoj obecno wzbudza pozytywne uczucia, nastroje. Niektrzy maj w tym przeywaniu co z transu. Uczucia maj jednak rne prawidowoci, mog si zmienia w rne strony i sama wi uczuciowa moe by niewystarczajca do powstania trwaego zwizku. Jeeli s i inne, wsplne obszary wizi, to istnieje wiksze prawdopodobiestwo udanego zwizku. Mio partnerska (oblubiecza) Mio partnerska jest peniejsza, wielowarstwowa, czy w sobie elementy poprzednich, ale pogbiona jest przez wsplny wiat zainteresowa, wartoci, fascynacji psychicznej, przyjani, partnerstwa. Ma najbardziej optymalne warunki do przeobraenia si w mio gbok, prawdziw i trwa. Tu powstaje najbardziej twrcza wi, dziki ktrej partnerzy doskonal rozwj swych osobowoci, czuj si dojrzalsi, bogatsi duchowo. Wspycie seksualne staje si wyrazem tego, co si dzieje midzy nimi, jest nie tyle celem, co rezultatem wzajemnej wizi ycia codziennego. Sytuacje konfliktowe i trudne stanowi prawdziwy test mioci. To wszystko nie wiadczy przeciw mioci. Dla wikszoci ludzi jest ona podstawow potrzeb egzystencjaln, rdem rozkwitu ich osobowoci, rdem twrczoci. Szkoda jedynie, e tak mao obrazw udanej i prawdziwej mioci spotykamy w literaturze i kulturze masowej. Czciej widzimy j w krzywych zwierciadach ni w caym jej naturalnym piknie. Strona 98

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Mio nie jest jednoznacznym pojciem, stanowi fenomen w egzystencji czowieka o bardzo zrnicowanej treci. Mio jest podstawow potrzeb psychiczn, fundamentem zdrowia psychicznego. Jej istnienie czy si z zaspokojeniem innych wanych potrzeb psychicznych; bezpieczestwa, wizi, rozwoju, akceptacji, poczucia wasnej 91 wartoci itd. Jej prardem i prawzorem jest mio doznawana od rodzicw, uczenie si jej ujawniania i dawanie w yciu rodzinnym. Jest to jakby pierwszy stopie mioci - jej potrzeba zaistnienia, czyli oczekiwania. Ni wypenione s marzenia i fantazje we wczesnym etapie okresu dojrzewania. Swoje JA widzi si jako biorc tej mioci. Drugim stopniem w rozwoju mioci jest uczynienie z niej wizji ycia, prba okrelenia, jak ma wyglda, jakie s jej kryteria. Inaczej mwic tworzy si jyj obraz. Tre tego obrazu moe w sobie zawiera dowiadczenia wyniesione ze rodowiska rodzinnego, lektury, modele kreowane przez kultur oraz, co jest szczeglnie wane, wasne projekcje. W obrazie mioci znajduj si nasze najgbsze potrzeby psychiczne, odbija si w nim typ naszej osobowoci. Std bierze si inno startu do mioci, zrnicowanie jej kryteriw i pragnie. U jednych przewaa obraz mioci romantycznej, u innych opiekuczej, twrczej, erotycznej. Jedni widz w niej gwnie aktywno i rozwj - dziki mioci maj si sa kim - inni chc ni obdarzy kogo. Wiele osb zatrzymuje si na jednym z tych stopni, stajc si biorcami mioci, realizujc jej obraz lub starajc si narzuci wizj innym, ,wychowa do niej" drug osob. Gbszym stopniem mioci jest uczynienie z niej yciowej, podstawowej wartoci w kontakcie z drug osob. Mio oznacza wwczas: pragn Ci uszczliwi, da dobro, bycie z Tob mnie Strona 99

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski uszczliwia. W tej mioci nastpuje wzajemna akceptacja i tolerancja z obu stron, rozwija si fascynacja erotyczna. Rosnca blisko psychiczna prowadzi do wizi seksualnej, ktra jest jednym ze sposobw wyraania swej mioci. Zakochani yj w wiecie intensywnych uczu, nastrojw, staj si dla siebie przyjacimi, pomagaj sobie w rozwoju swych osobowoci, rado sprawia im uczynienie czego dobrego drugiej osobie. Mio staje si postaw, jest wic czym wicej ni uczuciem, jest form kontaktu z drugim czowiekiem o fascynujcej innoci osobowociowej, erotycznej, seksualnej. Wyraa si we wspyciu seksualnym, w czuociach, w pomaganiu sobie, w tworzeniu wsplnego systemu wartoci, wizji ycia. Jest w niej dawanie i branie, rado i wsplnie znoszone cierpienie, dobro, yczliwo, dialog i przebaczenie. Tak realizowana mio szczeglny rozwj znajduje w maestwie i w yciu rodzinnym, wyraa si w niej bowiem potrzeba bycia razem, utrwalenie poprzez dziecko, wsplny dom. Orodkiem centralnym mioci staje si wsplny wiat wartoci, wizja ycia, przewaga MY nad JA obu stron. Im wyszy stopie mioci, tym wiksze s te jej zagroenia. Jednym z nich jest uczynienie z mioci z dan osob gwnej wizji ycia, jedynego celu i sensu istnienia. Mio do konkretnej osoby staje si podstawowym rdem samooceny, poczucia bezpieczestwa, perspektyw yciowych. Inaczej mwic, na drugiej osobie buduje si nie tylko wspln przyszo, ale i wasny sens 92 ycia. W przypadku zawalenia si" tej mioci zburzeniu ulega wszystko, przyszo i wasna osobowo, traci si cel i sens ycia. Dlatego tak dramatyczne bywaj losy nieszczliwych czy nieudanych mioci. Jeeli natomiast mio jest jedn z wartoci ycia, jednym z Strona 100

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski celw i sensw ycia, to ryzyko niepowodzenia nie daje takiego spustoszenia. Ryzykiem jest budowanie caej wizji ycia i jego sensu na jednej osobie. Moe zabrzmi to niemile, ale konieczne jest przyjcie ryzyka niepowodzenia. Mio tworz okrelone osobowoci - std tak rne s jej formy i sposb realizacji. U jednych mio jest spokojn przystani, u innych burzliw przygod yciow. U jednych dominuje wi intelektualna, u innych uczuciowa. Jedni ceni sobie spokojne barwy i nastroje, inni ywe i barwne. Mio jednych jest staym wzajemnym rozwojem, innych oaz itp. Im barwniejsze, bogatsze osobowoci, tym wiksze s moliwoci stworzenia fascynujcej mioci. Podobnie zrnicowany jest wsplny wiat wartoci. Dla jednych jego istot jest budowanie gniazda rodzinnego, ca energi skierowuj na organizacj domu, wychowanie dzieci. U innych ten wiat wartoci wyraa bogatsze aspiracje: szczliwy dom, stay rozwj osobowoci, ciekawie spdzone ycie. S te zwizki, ktre realizuj dziki mioci wartoci zwizane z yciem spoecznym. Ich mio staje si jakby ,matryc" mioci, ich altruizm suy te i innym. Inaczej mwic mio jednych ogranicza si do nich samych, do gniazda, ktre tworz, mio innych promieniuje na ich pasje, zainteresowania, prac czy te na kontakty z ludmi. Mio jest czym nie znanym. Moe by trwaa, wierna, spokojna, moe te by burzliwa. Jednych zmienia, czyni lepszymi, inni pozostaj nie zmienni. Moe powsta nagle, z wybuchu i bywa szczliwa. Inni mozol si w jej tworzeniu, caymi latami pracuj nad ni. U jednych przychodzi ,w por", gdy yaistniao zapotrzebowanie na ni, u innych nie w por", przeobraajc cae dotychczasowe ycie. Osobicie nie lubi traktatw powiconych mioci. Jest ona zapewne sztuk, ale i czym nieprzewidzianym w przebiegu. W traktatach mwi si o fazach mioci, o metodach jej wzbogacania Strona 101

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski itp. Rzeczywisto wymyka si tym racjonalnym dowodzeniom. Sdz, e to dobrze. Mio jest wielk przygod, majc cos z tajemnicy. Jest szans, moliwoci o nie znanej przyszoci. Im bogatsze osobowoci, im wicej czy zakochanych, im wikszy jest ich altruizm, im bogatszy wsplny system wartoci, tym wiksze szans na ich mio, l to napawa optymizmem. Granice mioci Denie do wszechstronnej, bogatej, penej ekspresji i barw mioci jest zrozumia tsknot ludzkiego serca, kady bowiem marzy 93 o przeyciu pikna i dowiadczeniu szczcia. Waro jednak pamita o tym, e mio powstaje midzy ludmi, a nie anioami, zrozumiae zatem, e rne wady, bdy, konflikty, trudnoci w porozumieniu s proz najlepszej mioci. Tak wic naturaln barier mioci jest nasza natura, osobowo z jej wadami i zaletami. Im bardziej idealizujemy mio, im wiksze stawiamy jej wymagania, tym trudniej j realizowa. Pierwsz barier dla mioci jest jej wyidealizowana koncepcja, model, utworzone nie na miar realnych moliwoci czowieka. S jeszcze inne, rwnie czste bariery mioci. Bariera samotnoci Mio tylko niekiedy bywa nirwan, zatopieniem si partnerw w przeywanym szczciu. W kadej mioci dowiadcza si samotnoci. Nie oznacza to umniejszenia mioci, po prostu nasze JA stale nam towarzyszy i konieczna jest umiejtno bycia z sob. Jeeli nasze JA jest formowane gwnie przez wiat zewntrzny (inne osoby, dwiki, zajcia, sta krztanin), to nic dziwnego, e nie potrafi si przebywa ze sob. Wiele osb tak dalece ucieka od wasnego JA lub nie potrafi by z sob, e w kadej wolnej chwili gorczkowo szuka jekiegokolwiek bodca, np. muzyki, radia, alkoholu, czyjej obecnoci. Strona 102

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Osoby z bogatym wiatem wewntrznym, refleksyjne, potrafi nie tylko by z sob, ale prowadz z sob jakby dialog. Dla nich samotno jest nawet konieczn potrzeb. Tak wic prawdziwa dojrzao psychiczna i uczuciowa polega na waciwej proporcji naszego JA wewntrznego i JA zewntrznego, samotno staje si nie ograniczeniem, lecz wartoci. W mioci istnieje nie tylko MY, ale i oddzielne JA. Dotd mwiem o egzystencjalnym dowiadczeniu samotnoci, istnieje jednak bolesna samotno (a waciwie poczucie osamotnienia), wynikajce z niezrozumienia, z bariery wzajemnego kontaktu, z rnych konfliktw. Wwczas jedynie usiowanie otwarcia si wobec siebie, nawizanie bardziej szczerego kontaktu, moe eliminowa wspomniane osamotnienie. Bariera pci Istniej pewne fenomeny psychiczne i biologiczne, nalece do wiata danej pci, ograniczone tym wiatem, np. dowiadczenia ciy, porodu, doznania seksualne we wspyciu, znaczenie ciaa, wieku, ojcostwa itp. Kady z tych fenomenw oznacza inno pci. Nie jest to rwnoznaczne z poczuciem obcoci, samotnoci. Zdarza si, e partnerzy pozostaj tu w pewnej izolacji i niezrozumieniu dla siebie, ale inni, dziki umiejtnoci wczuwania si, wraliwoci, interakcji, przekraczaj wspomnian granic innoci. Jest to moliwe rwnie wtedy, kiedy partnerzy znaj specyfik psychoseksualnej i psychicznej odmiennoci pci. Jest to zreszt konieczny warunek dla dobrego porozumienia maeskiego. Bariera osobowoci Kady jest niepowtarzaln indywidualnoci, formowan w innych rodowiskach rodzinnych, z odmiennym dowiadczeniem yciowym, ze zrnicowanymi zainteresowaniami, cechami charakteru itp. Zrozumiae zatem, e postrzeganie wiata, emocje, Strona 103

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski potrzeby, oczekiwania, hobby mog 6y u rnych osb odmienne. Rzecz jednak w tym, jak na nasz inno reaguje druga osoba. S formy reakcji prowadzce do odczucia od" w zwizku: np. usiowanie ,wychowania" sobie partnera, omieszanie jego hobby, postaw, przypisywanie im typowych wad itp. W zwizkach lepiej rozumiejcych si inno partnera wzbudza nie tylko tolerancj, ale i potrzeb wspuczestniczenia w tej innoci i wwczas zaczyna przewaa tendencja do" w zwizku. Zatem osobowo partnerw moe zblia ich do siebie lub oddala w zalenoci od przyjtej postawy wobec tej innoci. Bariera przeszoci W mioci tylko pozornie wszystko zaczyna si od tu i teraz" zwizku, od okrelenia wsplnej przyszoci. Kady ma swj baga przeszoci, moe by ona bezkonfliktowa, ale moe by i konfliktowa dla zwizku. rdem konfliktu moe by np. inno stylw bycia i wzorcw roli kobiety, mczyzny wyniesione z domu, tzw. przeszo erotyczna, wzbudzajca zazdro, poczucie zagroenia. Jakkolwiek nikt nie ma prawa do przeszoci drugiej osoby, jednak wiele elementw tej przeszoci stwarza zagroenie, napicie. Czsto zauwaa si to np. w zwizkach, w ktrych kobieta dysponuje bogatym dowiadczeniem seksualnym. Konflikowo przeszoci moe wynika z gry wyobrani, z trudnoci w aktualnym dostosowaniu si partnerw, jak rwnie z odczuwalnego cienia tej przeszoci, traktowanej przez partnera jako zoty okres" swego ycia. Przezwycienie bariery jest moliwe jedynie wwczas, gdy obie strony czuj, e tu i teraz" zwizku jest szczliwe i bogatsze od przeszoci. Bariera sygnaw Partnerzy przekazuj sobie wiele sygnaw sownych i niewerbalnych (mimicznych, dotykowych, wynikajcych z zachowania itp.), wzbudzajcych okrelone na nie reakcje. Strona 104

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Zrozumiae, e istnieje pewna specyficzna inno tych sygnaw, uwarunkowana rodowiskiem, wyksztaceniem, pci, dowiadczeniem itp. W dobrym zwizku wspomniane sygnay odczytywane s prawidowo i wzbudzaj oczekiwan, 94 95 podan reakcj. W zwizkach niedostosowanych, konfliktowych sygnay te mog by mao czytelne, odbierane odwrotnie od swego znaczenia. Pozytywne uczucia, przeycia mona rwnie uzewntrznia, czego np. mamy liczne przykady w reakcjach naszego organizmu: wyrazem najwyszego zadowolenia moe by pacz, miech, milczenie, burzliwa lub powcigliwa reakcja. Podobne zrnicowanie istnieje rwnie i w innych uczuciach, nie ma bowiem jednej formy ekspresji. Im mniejsza jest wzajemna znajomo partnerw, im uboszy dialog, wymiana informacji, tym wiksze moe okaza si zagubienie, co do trafnoci odczytywania sygnaw. Jedni ujawniaj swoj mio bardzo burzliwie, wylewnie, inni przez milczenie i dotyk; jedni maj bogat mimik, inni ,kamienn". Zdawaoby si, e poruszam sprawy bardzo oczywiste, czsto jednak jestem wiadkiem dramatw zwizkw, ktre nie potrafiy przeama bariery milczenia, wymiany informacji koniecznej dla wzajemnego poznania i zrozumienia. Mio jest potencjaln monoci, tworzeniem, ewolucj. Wspomniane wyej bariery mog by jej ograniczeniem, rdem zaniku lub tvc eni wzajemnego zrozumienia i wzbogacenia. Decyduje o tym dialog, wsppraca i wymiana informacji. START W MAESTWO Przejcie z okresu przed maeskiego w mae stwo stracio wiele ze Strona 105

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski swych dotychczasowych typowych cech, nie stao si jednak przejciem agodnym, pynnym. W czasie przeszym istniay pewne okrelone fazy chodzenia ze sob: poznanie, sympatia, narzeczestwo. Kada z tych faz miaa okrelone kulturowo obyczajowe formy i cechy. Wiemy z wielu bada, e noc polubna" raczej rzadko bya inicjacj wspycia seksualnego, ale w wyniku dominujcych norm i tradycji wczeniejsze wspycie byo zakazanym owocem". Analiza wielu maestw, ktre nie miay wspomnianych typowych faz, wskazuje jednak, e istnieje inno okresu przedmaeskiego i maestwa, pocztkowo nieuwiadomiona i nieprzewidywana przez samych zainteresowanych. Okres przedmaeski jest waciwie okresem oczekiwa, nadziei i marze. Wszystko w przyszoci jest moliwe, ale ta przyszo jeszcze nie istnieje. Gloryfikacja mioci jako podstawowego motywu Seks partnerski 97 zawierania maestwa rodzi te pewne mity, np. o mioci przezwyciajcej wszystkie przeszkody. Teoretycznie jest to moliwe, gdy prawdziwa mio potrafi by twrcza i przeksztacajca, potrafi tworzy czowieka na nowo. Czy jednak zawsze mamy do czynienia z tak mioci przez wielkie M"? Zwrmy uwag np. na do powszechny fakt lekcewaenia rodowisk, z ktrych wywodz si zakochani. Istnieje u nich wiara, e czca ich mio potrafi zatrze wszelkie rnice. Czsto jednak ju pierwsze tygodnie wsplnego ycia wskazuj, e cechy uformowane w rodowisku rodzinnym maj znacznie wikszy zakres oddziaywania, ni to pierwotnie przewidywalimy. Dopiero ycie codzienne ujawnia z ca si, Strona 106

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski jak bardzo potrafimy by podobni do swych rodzicw. Spotykam niekiedy dramatyczne przykady przeywania niechcianej identyfikacji ze swymi rodzicami: Zawsze chciaem by inny ni mj ojciec, bolenie przeywaem jego stosunek do matki, obiecywaem sobie, e u mnie bdzie inaczej, tymczasem staem si podobny do niego, nienawidz siebie za to". Czy to jest jednak takie dziwne? Zapominamy o tym, e nasza osobowo, mskokobieco formuje si nie tylko przez wyreyserowany przez nas samych scenariusz, ale zawiera te wiele niewiadomych identyfikacji i naladownictw. Nie twierdz bynajmniej, e jestemy zawsze wiernymi kopiami naszych przodkw, ale nie bagatelizujmy ich wpywu na nas i wpywu na naszych przyszych wspmaonkw. Niejeden zwizek rozpad si w wyniku niemonoci ,przerwania ppowiny" z wasnym rodowiskiem rodzinnym czy te niemonoci pogodzenia sprzecznych modeli ycia codziennego, kultury codziennej i wpojonych systemw wartoci. W okresie przedmaeskim istnieje te powszechna i zrozumiaa wiara w przyszy sukces. Optymizm mioci daje czsto dobre samopoczucie i wiar, e jako wszystko uoy si dobrze, bo si kochamy". Nie zawsze jednak jestemy w stanie przewidzie znaczenia spraw mieszkaniowych, wspycia z teciami, rozoenia obowizkw wynikajcych z narodzenia dziecka. Ciar nowych zada moe okaza si silniejszy od optymizmu. Czy oznacza to kryzys mioci, czy te kryzys koncepcji wsplnego ycia? Wydaje mi si, e problem tkwi gdzie indziej. W okresie przedmaeskim fascynacja uczuciowa i optymizm pozwalaj atwo przezwycia konflikty. Nie umiemy uczy si sztuki optymalnego rozwizywania konfliktw midzy sob, s one wic najczciej agodzone lub bagatelizowane. Tymczasem w yciu codziennym, wsplnym, wanie taka umiejtno jest niezbdna. Konflikty s Strona 107

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski nieuniknione, rzecz w tym, aby umie je rozwizywa. Inna prawidowo: Prby wspycia seksualnego mog w okresie przedmaeskim da zudne poczucie przystosowania seksualnego Niby wszystko przebiega idealnie: fascynujca wzajemnie ars amandi, s orgazmy, zadowolenie, zainteresowanie, podobne potrzeby i temperamenty. Pniej okazuje si, e owo przystosowanie byo pozorne i zaczynaj si trudnoci we wspyciu. Wiele impotencji i oziboci ma charakter wtrny, a nie pierwotny. Udane czy nieudane wspycie przedmaeskie jeszcze niczego nie przesdza. Wynika to z faktu, ktry mona odnie i do innych sfer ycia we dwoje, e nic tu nie ma charakteru staego, niezmiennego. Okazuje si, e ycie we dwoje jest procesem ewolucyjnym, stale zmieniajcym si, a jego przebieg zaley w rwnym stopniu od naszych cech, dyspozycji, jak i od umiejtnoci przewidywania. Std m. in. w wielu krajach postuluje si nauki przedmaeskie, przygotowanie do ycia w rodzinie, w ktrych kadzie si nacisk na rozbudzenie wyobrani i ukazanie ewolucyjnego i zmiennego charakteru ycia we dwoje, podaje najbardziej typowe prawidowoci, frustracje i konflikty. Okres przedmaeski charakteryzuje si m. in. pozornoci znajomoci wzajemnych JA - jest to pozorne MY. Zupenie zrozumiae, e tak si dzieje. W tym okresie silnie wyraa si potrzeba akceptacji, uznania, widzenia siebie w oczach drugiej osoby jako podanego wsptowarzysza ycia. Tak wic z jednej strony zakadamy rowe okulary, z drugiej jestemy czsto pozornie prawdziwi, jestemy takimi, jakimi chcielibymy by w oczach ukochanej osoby. Obraz realny, a idealny to jednak nie to samo i ycie codzienne odsania prawd o nas - std poczucie rozczarowania: By zupenie inny przed lubem", to nie ten sam czowiek". Jedynie w tych zwizkach, ktre ju w okresie przedmaeskim czya przyja i dojrzao prawda o JA, z jej Strona 108

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wadami i zaletami ujawnia si wczeniej, a ich znajomo, akceptacja i tolerancja gwarantuj sukces w przyszoci. Zwrmy uwag na jeszcze inn prawidowo. Okres przedmaeski to przede wszystkim przyjemne bywanie ze sob. Nie ma jeszcze obowizkw, jestemy tylko dla siebie z naszymi marzeniami, oczekiwaniami. Mio nas opromienia i grzeje. Na spotkania przygotowujemy si, jestemy nastawieni na drug osob. W yciu codziennym we dwoje zaczyna przesuwa si akcent na inne treci - budowanie wiata MY, urzdzanie si, a to wymaga ofiar i powice. Mio okazuje si dwubiegunowa, a nie jednobiegunowa. l bywa, e nie likwiduje poczucia osamotnienia, niepokojw, e nie jest wiecznotrwa nirwan. Nie jest to bynajmniej zaprzeczeniem mioci, ale pewnej jej nierealnej koncepcji. Wiele bada powiconych przystosowaniu maeskiemu wskazuje, e wanie okres przedmaeski decyduje o przyszych losach zwizku, ale polega to gwnie nie tyle na samej sile uczu czy wizi erotycznej, co wizi charakterologicznej, rodowiskowej, intelektualnej. Inaczej mwic: im wicej sfer czy, tym wiksze szans na przyszo. Decyduje tu pewna podstawowa orientacja yciowa: altruisyczna lub egocentryczna. Ta druga sprzyja powstawaniu konfliktw. Ciekawe, e takie cechy, jak: dobro, agodno, tolerancja, ciepy stosunek do ludzi, pozytywny wiat wartoci, ktre przecie stanowi bardzo 98 99 sprzyjajce szczciu maeskiemu predyspozycje, stosunkowo rzadko s wymieniane w litanii cech idealnego partnera yciowego. Szkoda, e te cechy s doceniane poniewczasie. Okres maeski stanowi now jako ycia we dwoje, moe tworzy pojcie MY, ale jak wiemy, nie musi. Nastpuje zmiana priorytetw. Nadal wana jest mio, przystosowanie seksualne, Strona 109

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ale dochodz do gosu potrzeby ustalenia rozkadu dnia i obowizkw, urzdzania si, tworzenia gniazda". Dotykamy teraz nader istotnego problemu mieszkaniowego. Byoby ideaem, aby w tym trudnym, aczkolwiek piknym okresie ycia, modzi mogli by sami we wasnym, niekrpujcym mieszkaniu. Daje to wiele szans: oderwania si od rodziny, stworzenia wasnego modelu ycia, klimatu intymnoci dla lepszego przystosowania seksualnego, poczucia odpowiedzialnoci za MY. ycie pozbawione warunkw intymnoci albo doprowadza do nerwic i dysharmonii seksualnej, albo te przeszkadza dostosowaniu seksualnemu i pniej nawet najpikniejsze mieszkanie moe nie poprawi wspycia. Mamy tu do czynienia z paradoksaln form Zespou Trisana i Izol dy. Wspycie seksualne w warunkach skrpowania moe nawet by udane. Warunki pewnego napicia, okrelonego czasu i zachowania pozorw, e nic si nie dzieje", mog dziaa mobilizujco na czas trwania reakcji seksualnych i skrcenia ars amandi. W warunkach nieskrpowanego luksusu, jakim jest samodzielne mieszkanie, brak stymulacji wynikajcej z napicia moe wanie paradoksalnie zaburzy osiganie satysfakcji seksualnej. Warto pamita o tym mechanizmie trudnoci seksualnych, najczciej bowiem utosamia si ze warunki mieszkaniowe z nieudanym wspyciem seksualnym. Okazuje si, e jest to rwnie jedna z przyczyn psucia si kontaktw seksualnych w przyszoci, gdy warunki ju bd dobre. Wczesna faza ycia we dwoje, miodowy miesic", kryje w sobie bardzo istotny proces ksztatowania rwnowagi si partnerw. Jest to termin moe niezbyt udany, ale zaczerpnity z psychologicznej teorii gier. Inaczej mwic w tym okresie usaa si ukad wzajemnych zalenoci midzy partnerami, rozkadu dominacji Strona 110

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ulegoci. Obecnie coraz wicej mwi si o maestwach partnerskich, niektrzy rozumiej ten termin w sensie absolutnej rwnowagi, rwnoci, co - oczywicie - jest mitem. W kadym zwizku zawsze jedna ze stron, przynajmniej nieznacznie, dominuje. W tradycyjnej obyczajowoci najczciej by to proces agodny, przebiegajcy bez wstrzsw. Po prostu mczyzna i kobieta wchodzili w konkretne role spoeczne ony i ma, z podziaem obowizkw, powinnoci, przy uznanym spoecznie priorytecie mskim. Obecnie, w epoce emancypacji i nieokrelonoci modeli mskocikobiecoci jest to proces znacznie trudniejszy i czsto konfliktowy. Z moich dowiadcze terapeutycznych wynika, e jest to obecnie bardzo powszechna przyczyna wielu konfliktw maeskich. Nakadaj si tu pewne sprzecznoci zwizane z przeobraeniami spoecznymi. Z bada wynika, e w wielu domach osob sterujc yciem rodzinnym, silniejsz" psychicznie, jest matka. Nie pozostaje to bez wpywu na crki, ktre maj okrelony wzr do naladowania, a jednoczenie same s niezalene w wyniku posiadanego zawodu, wyksztacenia i aspiracji wasnego awansu. Z kolei synowie, majcy matki wyrczajce ich we wszystkim, mog oczekiwa matkowania" ze strony swoich on, cho s rwnie dziedzicami pariarchalnego modelu mskoci. Powstaje oczywisty w tej sytuacji konflikt. Jedn z form jego ujawniania jest ycie seksualne, ty bowiem moe podwiadomie wyraa si protest wobec partnera. Tak wic wiele przypadkw oziboci, impotencji, ucieczki w samozaspokajanie si ma taki wanie mechanizm. W badaniach wielu modych maestw powtarza si te jeszcze inny rodzaj skarg: na znuenie szarzyzn i codziennoci. W okresie przedmaeskim wsplnie spdzony czas by bardziej barwny", drugiej osobie zaleao na przedstawieniu si w Strona 111

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski korzystnym, atrakcyjnym wietle. Sam fakt zawarcia maestwa, a w zwizku z tym poczucie bezpieczestwa, moe podci skrzyda" i zmniejszy zachowania adoracyjne. Partner jawi si zatem w sposb nagy jako inny, mniej interesujcy, mniej zabiegajcy o wzgldy. Dotyczy to obu stron. Sztuka ycia maeskiego polega m. in. na umiejtnoci podtrzymywania zachowa adoracyjnych i uatrakcyjniania wzajemnego ycia, przeciwdziaania nudzie i monotonii. Wymaga to wiedzy o innoci psychicznej i psychoseksualnej pci, jak rwnie wiedzy o strategii maeskiej", umiejtnoci komunikowania sobie swych potrzeb. Na zakoczenie zatrzymam si przy tym ostatnim pojciu. Moe nam si zdawa, e nasze potrzeby, przeycia i oczekiwania powinny by czym oczywistym dla drugiej osoby; rzekomo powinna ona wiedzie, co si w nas dzieje, l poprzestaje si na samym oczekiwaniu. Jeeli partner nie spenia tych oczekiwa, to przypisuje mu si brak wyobrani", wraliwoci" itd. Dotyczy to rwnie ars amandi. Niezbdne jest zatem wzajemne komunikowanie si, ujawnianie swych potrzeb i oczekiwa, ktre nie zawsze musz by oczywiste dla drugiej osoby. Wszystkie te rozwaania z wielu punktw widzenia podwaaj stereotyp miodowego miesica", ktry zazwyczaj przebiega pniej, kiedy zwizek wypracowa sobie stan rwnowagi, jeli oczywicie jest ona akceptowana i atrakcyjna dla obu stron. 100 DIODOWY MIESIC Historia obyczajo woci erotycznej pena jest mitw, kryjcych w sobie sprzeczno kulty wowanego wzorca Strona 112

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski z rzeczywistoci. Jednym z takich )rzykadw jest mit miodowego miesica. Samo sformuowanie mioiowy" wskazuje, e wspycie seksualne modej pary utosamia i z najpikniejszym okresem ich wizi seksualnej, ze wiatem najardziej przyjemnych przey i dozna erotycznych. Jeeli jednak gbiej przyjrze si rozwojowi wspomnianego mitu v obyczajowoci i rzeczywistoci seksualnej, to przysowiowy mid" zso okazuje si iluzoryczny. Pocztki wspycia modej pary, czym obecnie ju wiele wiemy, czsto s wanie zaprzeczeniem miodu". Rnorodne trudnoci, zahamowania, zaburzenia seksualie utrudniaj osiganie przystosowania seksualnego, czste te bywa rozczarowania i zawody. W wielu zwizkach prawdziwie miodowy skres wspycia seksualnego nastpuje znacznie pniej, kiedy udaje 102 si - dziki wzajemnemu poznaniu, dostosowaniu swych upodoba i reakcji seksualnych - stworzy wsplnot erotyczn. Jak wyglda w modych, wieo zawartych maestwach ich miodowy miesic"? Jakie s jego najczciej spotykane formy i typy? Na podstawie bada i obserwacji tych zwizkw mona odrni kilka charakterystycznych przykadw. Legalizacja istniejcej wizi seksualnej Dla wielu modych par maestwo staje si legalizacj istniejcego ju uprzednio zwizku seksualnego i uroczyst ceremoni. W ich yciu miodowy miesic" istnia ju przedtem: doszo do przystosowania seksualnego i sprawdzenia si pod tym wzgldem, l wanie to skonio ich do podjcia ostatecznej decyzji ycia we dwoje. Tak wic przysowiowy miodowy miesic nie oznacza w tych przypadkach adnej innoci w kontaktach Strona 113

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualnych. Czsto jednak rodzice modych udaj, i wierz, e nic midzy modymi nie byo". Taka postawa jest wyrazem potrzeby zachowania konwenansw, pozorw, potwierdzenia skutecznoci wpajanych dzieciom norm i zasad. Maestwo niekiedy staje si uczuciem ulgi dla rodzicw, teraz bowiem seks jest dozwolony", a jego konsekwencje mieszcz si w ramach maestwa. Zesp Trisana i l ody W obyczajowoci europejskiej istnieje interesujcy fenomem tzw. zesp Tristana i l ody. Wystpuje on u osb, ktre maj silnie zakodowane normy zakazu wspycia przedmaeskiego z jednoczesn siln potrzeb zerwania zakazanego owocu". W okresie przedmaeskim nastpuje zatem zderzenie si sprzecznych potrzeb. Podjcie wspycia seksualnego prowadzi z jednej strony do odczuwania przyjemnoci i powstania wizi seksualnej, z drugiej jednak towarzyszy mu pewne napicie i poczucie winy z powodu przekroczenia wpojonego zakazu, normy. Wspycie seksualne moe by bardzo udane, ale emocje i napicia wynikajce z przeamania zakazu stanowi specyficzny czynnik dopingujcy. Inaczej mwic wspycie przebiega na wysokim poziomie wewntrznego napicia, dodatkowej energii. Atmosfera owocu zakazanego pobudza podwiadomo, aktywno psychiczn, nadaje wspyciu specyficzny klimat. Po zawarciu zwizku maeskiego wspycie staje si legalne", dozwolone, nie budzi poczucia winy. Zdawaoby si, e istotnie bdzie to miodowy miesic zwizku wolnego ju od napi. Okazuje si, e jest odwrotnie. Pojawia si spadek zainteresowania wspyciem, obnia si poziom odczu i dozna, niekiedy wyzwala si zniechcenie czy nawet ozibo. Dla modej pary jest to rdem wielkiego zaskoczenia. Przecie jeszcze niedawno ich wspycie byo udane, dostarczao wiele przyjemnoci, koczyo si orgazmem, od Strona 114

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski 103 czuwali potrzeb bycia razem, a teraz bez istotnego powodu nagle przesao ich interesowa, sao si mde, mao atrakcyjne. Zrozumiae, e szukaj przyczyn tego stanu rzeczy, ale przecie w ich yciu codziennym nic si nie zmienio, skd zatem ten dramat? Dokadniejsza analiza takiego zwizku pozwala stwierdzi, e przyczyn pogorszenia ich wspycia seksualnego saa si owa legalno, zabrako dopingu, klimatu pewnego napicia czy energii psychicznej towarzyszcej uprzednio wspyciu. Zmaganie si z poczuciem winy, przekraczanie tabu okazao si bodcem dopindujcym seksualnie; teraz tego bodca nie ma. l tym m. in. mona tumaczy niezrozumiay dla otoczenia fakt rozpadu niektrych wieo powstaych maestw, bdcych uprzednio zgranym, udanym zwizkiem, m. in. seksualnym. Miesic dziecka Znany jest fakt zawierania maestw w sytuacji przymusowej, z powodu ciy. Nie chodzi mi tu o zwizki, ktre przez fakt ciy przyspieszyy decyzj zawarcia maestwa. Mam na myli pary, ktre jeszcze nie miay matrymonialnych planw, ale z powodu naciskw otoczenia, poczucia odpowiedzialnoci i winy zmusiy si do podjcia takiej decyzji. Dla nich miesic miodowy oznacza praktycznie przygotowanie si do porodu i ycia rodzinnego. ycie seksualne w takich zwizkach czsto jest zakcone, przede wszystkim, z racji zaawansowanej ciy, a ponadto - z racji konfliktw powstaych midzy partnerami, odczuwajcymi przymusowo swej sytuacji. Seks staje si dla nich rdem rozczarowania i niechci, bo przez ni (niego) wpadem (wpadam)". Pozytywna ewolucja zwizku W wielu modych maestwach, w ktrych ju uprzednio istniaa wi seksualna, nowy zwizek jest inn rzeczywistoci, innym stanem, i to nie tylko z formalnego punktu widzenia. Dziki Strona 115

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zawarciu maestwa powstaa w nich wiadomo rozpoczcia wielkiej przygody yciowej, nadziei. Dao ono poczucie bezpieczestwa, przynalenoci do siebie, poczucie bycia razem. Nastpia jakociowa przemiana wiadomoci, potrzeb, odczu. Czsto sam fakt zawarcia maestwa daje poczucie dojrzaoci i dorosoci, pogbia poczucie odpowiedzialnoci za siebie, drug osob, wspln przyszo. Jest to interesujcy fenomen jakociowej zmiany w psychice partnerw. Wiele osb twierdzi, e ukada sobie ycie dobrze i tworzy udany zwizek bez prawnej formalizacji, a maestwo nazywa instytucj, aktem dla innych, dla nich niekoniecznym. Okazuje si jednak, e czsto te same osoby po tej pogardzanej przez nich uprzednio formalizacji zwizku zaskoczone s zmian swej mentalnoci, jakby narodzio si w nich co nowego i nieoczekiwanie innego. Mona tu dyskutowa czy to wynik podwiadomoci, wpywu pewnych tradycji, czy zmiany w struk 104 turze postaw i potrzeb, ale sam fakt wewntrznej przemiany jest odczuwany. Rwnie nieoczekiwanie zmienia si atmosfera wspycia seksualnego, ktre uprzednio mogo by przecie bardzo udane i szczliwe. Charakterystyczne s wypowiedzi tych osb: Nie spodziewaem si, e maestwo jako takie moe tak zmieni moje podejcie do wspycia. Byo nam przedtem bardzo dobrze i miaem wraenie, e niczego do szczcia nie potrzebujemy. Okazao si, e teraz przeywam to jako inaczej, chyba gbiej, e czuj si bardziej z Ew zwizany i zjednoczony, e to jednak co innego, chocia nie potrafi,tego jasno wypowiedzie." Najwikszym zaskoczeniem byo dla mnie to, e po lubie na nowo odya intensywno naszego wspycia. ylimy przez 3 laa i byo nam dobrze, bylimy zgrani, powstay przyzwyczajenia, Strona 116

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski znalimy si dobrze. Po lubie jakbym na nowo spotkaa Marka, wrciy nasze najpikniejsze dni, wierz, e moe by miesic miodowy." Skd takie zmiany odczu? Znamy wiele zagadnie ycia maeskiego, to prawda, ale pewne egzystencjalne fenomeny s jeszcze niejasne. Na obrazie maestwa zaciya przewaga opracowa socjologicznych, ekonomicznych, statystycznych, obyczajowych, a badania psychologiczne dopiero zaczynaj ujawnia gbiej sigajce fenomeny ycia maeskiego. Renesans miodowego miesica W przemianach obyczajowych powstaj niekiedy zjawiska zaskakujce, biegnce jakby pod prd" typowego kierunku przemian. Jednym z nich jest renesans miodowego miesica jako idei, oczekiwania, wzorca. Jakkolwiek nie jest to tendencja dominujca, powszechna, to jej rozwj zasuguje na ocen i refleksj. Okazuje si, e pewna liczba modych par wiadomie unika wspycia przed lubem (nie chodzi mi w tym przypadku o pary kierujce si wzgldami religijnymi). Dokonywany jest wiadomy wybr pewnej postawy, dla innych nieraz niezrozumiaej i nietypowej. wiadome unikanie wspycia seksualnego i czekanie na jego inicjacj po lubie, w dodatku motywowane wzgldami pozareligijnymi, wydaje si niezrozumiae i wzbudza nieufno w otoczeniu. Mam zreszt konkretne tego przykady, kiedy przychodz do mego gabinetu zaniepokojeni rodzice (l), skarcy si, e ich dzieci s nienormalne", poniewa nie tylko dotd nie wspyy, ale jeszcze czekaj z tym do lubu. Jestem proszony o pomoc, o badanie i ewentualne leczenie. Po analizie podobnych przypadkw mog pokusi si o podanie kilku typowych mechanizmw rozwoju wspomnianej wyej postawy: Potrzeba nonkonformizmu Strona 117

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Dla osb odczuwajcych tego typu potrzeby obiegowe pogldy, postawy ich rwienikw staj si rdem oporu i chci przeciwdziaania przez stworzenie postawy odwrotnej, nietypowej. 105 Renesans romantycznej mioci Rne s rodzaje mioci i drogi dochodzenia do niej, jej koncepcja. Nic wic dziwnego, e dokonany wybr moe by wynikiem koncepcji mioci romantycznej, atrakcyjnej dla obu stron. Zakadaj one sobie wiadom ewolucj swej mioci, a wspycie pragn rozpocz w pewnej oprawie, poprzedzonej ceremoni weseln. Idea mioci, wyznawana przez obie strony, moe ich zjednoczy w dokonywanych wyborach. Potrzeba bycia wolnym od potrzeb seksualnych Dziki wiadomie wybranej drodze samoopanowania seksualnego w okrelonym czasie przedmaeskim niektre osoby pragn da wyraz swej sile charakteru, umiejtnoci bycia psychicznie wolnym. Wspudzia w tym drugiej osoby jest traktowany jako test charakteru, zdolnoci do zachowania w przyszoci wiernoci itd. Motywy te s zrozumiae, wiele osb dy bowiem do sterowania sob, do dokonywania w swym yciu pewnych wyborw. Bywa jednak i tak, e wspomniany motyw kryje w sobie manicheizm, czyli pogard dla ciaa, seksu, pci, a uwielbienie dla ducha, woli. Mona zarazi" drug osob deniem do doskonaoci zgodnie ze wspomnian koncepcj. Idea piknego wiata erotycznego S osoby, ktre seks postrzegaj jako pikno, wielk warto, dobro i wanie dlatego opniaj start w ycie seksualne, aby ten wiat uczyni jeszcze bardziej upragnionym, pontnym. Niekiedy idealizacja jest tu tak dua, e wspycie seksualne widzi si jako raj erotyczny. Strona 118

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Ukrywane kompleksy, zahamowania, zaburzenia, lk i obawy Odczuwane problemy seksualne mog prowadzi do rnego typu zachowa obronnych. Jednym z nich jest racjonalizacja. Odkada si inicjacj seksualn, obudowujc t decyzj rnymi pogldami, aby opni jej przebieg i nie straci partnera. Czy wspomniany renesans idei miodowego miesica (poza ostatnim motywem) zaspokaja oczekiwania? Sama koncepcja z pewnoci nie daje gwarancji powodzenia i miodu" seksualnego. Miodowy miesic", jak wspomniaem na pocztku, jest pewnym mitem, ale kryjcym w sobie nadzieje na szczcie, chociaby to szczcie miao by tak krtkie. Obecnie wiemy, 70 idea miodowego miesica jest ide realn, ale naley j widzie w szerszej perspektywie. Miodowe maestwo" to takie, ktre potrafi stworzy sobie udane przystosowanie seksualne, udan wi psychiczn, wsplny wiat wartoci, umiejtnoci radosnego bycia z sob w codziennym yciu, wzajemnego pomagania sobie, 106 pielgnowania uczucia i nastawienia na wzajemne uszczliwianie siebie. Jest ono moliwe, chocia u wielu Czytelnikw taka teza wzbudzi zwtpienie. W yciu maeskim u jednych okres miodowy jest sta realnoci, w yciu innych wspomnieniem z przeszoci lub stworzonym miraem na przyszo. Smak miodu maeskiego" jest nastpstwem znalezienia optymalnego towarzysza ycia i pewnej sztuki ycia we dwoje, co na og nie dzieje si przypadkiem, a wymaga stara. Powyszych rozwaa nie naley rozumie jako koniecznoci pojawiania si problemw w miodowym miesicu", ich nieuchronnoci. Zdarza si, i niejeden zwizek rzeczywicie przeywa pikno harmonijnego zjednoczenia, rado bycia z sob, szybko powstae przystosowanie seksualne w tym okresie. Dla niego okres ten realnie jest przeywany jako miodowy". Ale tego typu wariant nie naley do powszechnych. Trudno oceni, Strona 119

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski dlaczego jedni maj rzeczywisty miodowy miesic", a inni pozorny, zbyt mao jeszcze wiemy o prawach rzdzcych spotkaniem kobiecocimskoci. 106 PERSPEKTYWY MAESTWA Z pewnoci nie ma recepty ani idealnego modelu li maestwa: s np. zwizki maeskie udane, mimo e wspycie seksualne nie ukada si najlepiej UB ale s rwnie udane wanie dziki obustronnie zadowalajcemu wspyciu, chocia maonkw dziel rne inne sprawy. Istnieje wiele bada powiconych analizie szczcia maeskiego i wiele kryteriw udanego doboru wsppartnerw. Wyaniajce si z nich prawidowoci dotycz wikszoci badanej populacji, nie obejmuj jednak wszystkich wariantw udanych zwizkw. Przedstawi jedynie typowe, powtarzajce si prawidowoci. Maestwa udane S to zwizki uczuciowe, w ktrych istnieje wzajemna akceptacja partnerw, poczucie radoci, udanego wyboru tego wanie towarzy 108 sza ycia. W maestwach udanych najczciej ujawnia si nastpujca konstelacja cech: Osobowo partnerw: Dojrzao psychiczna, uczuciowa. Bogactwo osobowoci. Refleksyjno, wytrwao, tolerancja, poczucie humoru. Przyjacielsko. Umiejtno rozadowywania konfliktw i napi. Zainteresowanie* innymi ludmi, ofiarno i yczliwo wobec nich. Strona 120

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Kierowanie si systemem wartoci. Stawianie sobie i drugiej osobie wymaga. Mskokobleco: Wzajemna atrakcyjno Zdecydowane cechy mskie i kobiece, dajce poczucie uzupeniania si rnych wiatw psychicznych. U kobiet: inteligencja, praktyczno, zdolno do samokontroli, kierowanie sprawami gospodarstwa domowego, dbania o siebie (wygld, ubir), kokieteria, wdzik, macierzysko. U mczyzn: refleksyjno, stao, partnerstwo, umiejtno bycia niezalenym, ciepo uczuciowe, posiadanie jakiej stale rozwijanej pasji, sia woli i przekona. Seks Podobne temperamenty, udana wi seksualna. Posiadanie wasnego mieszkania. Wsplne spdzanie wolnego czasu w sposb aktywny. Brak nudy, monotonii, barwne ycie. Zgodny podzia rl, kompetencji, obowizkw. rodowisko rodzinne partnerw: Udane zwizki rodzicw, szczliwe domy rodzinne. Okazywanie dzieciom zainteresowania, ciepa, zrozumienie, przy jednoczenie istniejcej dyscyplinie, stawianie wymaga. Uwiadomienie seksualne w domu. Wspomniane wyej cechy powtarzay si najczciej, i to w rnych badaniach przeprowadzanych w rnych krajach (w Polsce np. w badaniach M. BraunGakowskiej). Istniej jednak rnice w akcentowaniu wanoci i pierwszoplanowoci danej cechy, co wynika z rnic wyksztacenia i rodowisk kulturowych badanych populacji. Maestwa nieudane Analiza maestw nieudanych nie wskazuje, e wystpuj w nich cechy bdce dokadn odwrotnoci przedstawionych wyej. Strona 121

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Maestwa nieudane to takie, w ktrych partnerzy czuj si nieszczliwi, pragn zmieni osob partnera, w ktrych przewaaj sytuacje konfliktowe, napicia. W zwizkach tych najczciej powtarzaj si nastpujce cechy: Osobowo partnerw: Niedojrzao psychiczna, uczuciowa, brak poczucia odpowiedzialnoci. Egocentryzm, obojtno wobec ludzi, zamykanie si w swoich sprawach. Ubstwo wiata uczuciowego. Brak wraliwoci, subtelnoci. Brak ambicji yciowych, nastawienie na mae, dorane cele. Zachowanie agresywne. Neurotyzm. Niech do dzieci lub brak postaw rodzicielskich. Mskokobieco: Uczucie wzajemnego niezrozumienia, obcoci. Brak fascynacji mskocikobiecoci partnera. U kobiet: cechy silnej dominacji, zachowania rywalizacyjne, ozibo i oscho uczuciowa. U mczyzn; brak wytrwaoci, pobudliwo, podejrzliwo, nieumiejtno zachowania si, nudna osobowo, postrzeganie u kobiet jedynie wartoci seksualnych i walorw gospodyni domowej. Seks: Rnice temperamentw seksualnych, potrzeb, oczekiwa, upodoba. Nieprzystosowanie seksualne i zaburzenia seksualne. Ubstwo form pieszczot, klimat nudy i monotonnej rutyny. Brak kultury wspycia seksualnego. Koncentracja jedynie na wasnych potrzebach. ycie codzienne: Ze warunki mieszkaniowe i materialne. Strona 122

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Klimat rywalizacji, walkf, pretensji, obwiniania drugiej osoby. Nuda, monotonia, szaro. Alkoholizm. rodowisko rodzinne partnerw: Due rnice rodowiskowe, rnice stylw bycia rodzin partnerw. Matki; dominujce, wcibskie, nadopiekucze, domagajce si wdzicznoci, podkrelajce swoje powicenie. Ojcowie: nieobecni w domu, niemscy lub agresywni, nadmiernie karzcy. Brak jakiejkolwiek dyscypliny lub klimat strachu, kary. Wikszo badaczy stwierdza, e na og wyej wspomniane cechy maestw nieudanych ujawniaj si jeszcze przed lubem, s jednak niedoceniane lub liczy si, e , jako to bdzie". Jakkolwiek powszechna jest wiara w moc mioci, czsto jednak zaamuje si ona i ginie, jeli nie ma sprzyjajcych warunkw do jej rozwoju. Omwione cechy s pewn ram, klimatem dla rozwoju lub regresu mioci. ' Przedstawione cechy maestw udanych i nieudanych ujawniaj pewn wspln waciwo - wikszo z nich jest w zasigu moliwoci partnerw. Oni sami bowiem mog, wiadomi budowania wzajemnego szczcia, sterowa swymi zachowaniami, tworzy baz" udanego zwizku, rozumie inno potrzeb pci itp. Tego typu skorowidze" cech zwizkw mog wzbudza niepokj, jeeli szuka si w nich diagnozy wasnego zwizku, ale mog by rwnie bodcem do poprawy w zwizku partnerskim. Osignicie sukcesu, jakim jest udany zwizek, nie zaley od czynnikw zewntrznych, losu, fatum, lecz spoczywa w sercach i poczynaniach partnerw. Jeeli pozna si zesp czynnikw mogcych negatywnie wpywa na wi partnersk, to zyskuje si olbrzymi szans przeciwdziaania nim. Czsto syszy si w psychoterapii partnerskiej wypowiedzi typu jake inaczej wygldaby nasz zwizek, gdybymy wczeniej wiedzieli o tych Strona 123

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski sprawach... dlaczego nikt nam o tym nie mwi". Wszelkie studia o patologii maeskiej i seksualnej mona odbiera jako niepokojce i wzbudzaj one wwczas lk, e i mnie moe si to przytrafi", ale mona rwnie odbiera jako ostrzeenie, e warto przemyle, co si dzieje teraz w naszym zwizku, jak stworzy mu dobre szans. W zasadzie nie ma takich cech, ktre determinuj niepowodzenie zwizku w sposb bezwzgldny, nieuchronny, odbierajc mu wszelkie szans. W naszej naturze istnieje tak dua elastyczno, potencjalna szansa rozwoju, przeobraenia, i popularnie mwic wady mona zmieni w zalety, braki w wartoci. rdem tego optymistycznego pogldu nie jest jaka wydumana teoria ycia partnerskiego, lecz praktyka lekarska. Partnerzy motywowani do stara o wzajemne uszczliwienie siebie potrafi przeciwdziaa wszystkim zagroeniom, uruchomi potencjay twrcze tkwice w osobowoci. Zatem perspektywy maestwa, zwizku partnerskiego znajduj si w rkach samych partnerw. 110 FENOMENY PARTNERSTWA SEKSUALNEGO 8 - Seks partnerski SKRA l SEKS Fenomeny partnerstwa seksualnego obejmuj fascynacj partnerem, reakcje seksualne w kontakcie z partnerem, ktrych uwieczeniem jest orgazm. Istnieje w nich ,mowa ciaa" midzy partnerami. Dlatego te pewn cz tego rozdziau powiciem opisowi zjawisk psychofizjologicznych i biologicznych. Szczeglnie duo miejsca powicam zjawisku orgazmu, jest ono bowiem uwieczeniem wizi seksualnej, a jednoczenie istnieje wiele niejasnoci i nieporozumie co do drogi jego powstania, formy przebiegu i wystpujcych w nim przey. i Nasze tradycje obyczajowoci erotycznej kultywoway pikno Strona 124

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ciaa kobiecego i Polki od dawna znane byy z urody, elegancji, dbaoci o ciao. Wobec mczyzn kierowane byy oczekiwania natury duchowej", zwizanej z cechami charakteru - obecnie czciej erotycz 8 115 ne - ale niezmiernie rzadko dotyczce ich ciaa (w sensie dbaoci o nie). Trwao tych tradycji, wywodzcych si z czasw sarmackich, utrzymuje si nadal, wystarczy chociaby przyjrze si najczciej deklarowanym cechom idealnego partnera. Wielu mczyzn okrelajc cechy idealnej partnerki podkrela atrakcyjno fizyczn, kobieco, uczuciowo itp. Czsto dominuje kryterium atrakcyjnoci rozumianej jako uroda, zgrabna budowa, adne ciao, zadbana i pielgnowana skra. Tymczasem wiele kobiet w doborze mczyzn ceni cechy charakteru, umiejtnoci seksualne, ,przystojno". Natomiast ciao mczyzny w wietle tych bada rzadko jest cenionym i oczekiwanym bodcem erotycznym. W populacji kobiet wymieniajcych atrakcyjno ciaa mczyzny jako wany element ich oczekiwa najczciej chodzi o harmonijn budow, czysto. Nic zatem dziwnego, e okrelone oczekiwania ze strony drugiej pci dopinguj kobiety do stara o swoj atrakcyjno zewntrzn i wygld ciaa. U mczyzn s to sprawy trzeciorzdne. Porednio prawidowoci te ujawniaj si w kulturze wspycia seksualnego. Jakkolwiek wiele si ju w niej zmienio i rosn wzajemne oczekiwania co do troski o przebieg ars amandi i wzajemn aktywno we wspyciu, to jednak dominuje w niej nastawienie na ciao kobiece, a ciao mczyzny rzadko bywa rdem ekscytacji seksualnej. Wiele kobiet z bardzo udanym yciem seksualnym stwierdza, e ciao mczyzny jest dla nich obojtnym bodcem erotycznym. W obrazie mskoci kreowanym przez wiele kobiet istnieje nawet negatywna ocena zainteresowania mczyzn wasnym ciaem Strona 125

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski utosamiana ze ,zniewiecieniem", z podejrzewaniem o tendencje homoseksualne. Nic zatem dziwnego, e stwarza to antydoping i dlatego ciao znika z perspektywy mylenia mczyzn o sobie. Mona zaryzykowa stwierdzenie, i niewiele si zmienio od czasw Marii Kazimiery, ktra na dworze Jana III Sobieskiego budzia niech, poniewa wprowadzaa ,rozwize obyczaje" polegajce na nakanianiu do cotygodniowej kpieli panw, ktrzy na co dzie skraplali si perfumami, a kpali si 23 razy w roku. W yciu seksualnym wachlarz dziaajcych bodcw erotycznych obejmuje m. in. skr, dotyk, zwaszcza doni. Atrakcyjno zewntrzna mczyzny jest jednym z wielu wanych bodcw zmysowych. Coraz czciej zauwaa si wielu nawet modych mczyzn z wydatnym brzuchem. Nie cierpi oni z tego powodu na kompleksy, tak dalece perspektywa ciaa umkna im z pola potrzeb psychicznych. Ich partnerki nie wzbudzaj tych potrzeb, cenic zalety innego typu. Ewolucja kultury seksualnej i oczekiwa erotycznych przechodzi przez pewne fazy. Przez wiele dziesicioleci, rzekbym wiekw, dojrzewaa idea pielgnowania pieszczot, ars amandi ukierunkowanej na seksualn specyfik pci. A teraz ujawniane s oczekiwania wobec mczyzn, aby we wspyciu seksualnym bardziej cenili potrzeb pieszczot, czuoci, miych sw, pewnej improwizacji dostosowanej 116 do indywidualnoci erotycznej kobiet, a do kobiet wanie adresowane s oczekiwania na wspaktywno w ars amandi. Po osigniciu tego poziomu ewolucja kultury seksualnej bdze ewoluowa w kierunku dalszego wzrostu wzajemnych oczekiwa i upodoba. Ciao mczyzny w ars amandi to dla wielu zwizkw sprawa przyszoci. Uderzajce jest, e w terapii partnerskiej zagadnienie Strona 126

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski atrakcyjnoci mskiego partnera rzadko przewija si jako problem, jeszcze rzadziej jako sprawa pierwszoplanowa. Jeeli obieta skary si, e rozczarowaa si osob partnera, dotyczy to najczciej jego kultury uczuciowej i seksualnej Czasem kobiety mwic o utracie atrakcyjnoci seksualnej partnera stwierdzaj, e stao si to w wyniku np. utraty wosw lub przez porwnanie z innym partnerem. Kobiety krelc obraz idealnego mczyzny znacznie jednak rzadziej ni mczyni w stosunku do kobiet zwracaj uwag na jego aparycj, atrakcyjno zewntrzn. Podtrzymywany jest pewien oglny stereotyp obrazu prawdziwego mczyzny. Wiele jednak kobiet nie umie sprecyzowa, jakie konkretne cechy partnera im odpowiadaj. Dopiero po pewnym czasie wspycia ujawniaj one niezadowolenie, np. z powodu braku troski partnera o higien osobist, schludny wygld w domu, o zachowanie dobrej sylwetki i pozbycie si osawionego brzucha, ktry tak czsto prezentuj modzi jeszcze mczyni. Zdarzaj si jednak i takie przypadki, e mowie dbajcy o siebie, o swj wygld, Uprawiajcy intensywne wiczenia fizyczne w celu zachowania zgrabnej, wysportowanej sylwetki, spotykaj si niekiedy z niechci i przejawami zazdroci ze strony on, podejrzewajcych, e te starania czynione s w celu podobania si innym kobietom. Partnerki te lapidarnie stwierdzaj, e ,mczyzna moe by pikniejszy od diaba". Tego typu postawa kobiet nie dziaa na mczyzn mobilizujco. Czsto przyczyn zbyt maej troski mczyzn o wasny wygld jest zwyke wygodnictwo, zaniedbywanie higieny osobistej ciaa i stara o zachowanie zgrabnej i wysportowanej sylwetki czy pewnej elegancji, koniecznej, aby si podoba, zwrci na siebie Strona 127

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski uwag. Przez wiele lat uwaao si, e w seksualizmie mczyzn wane s bodce wzrokowe, zapachowe, a w seksualizmie kobiet - raczej suchowe i dotykowe. W konsekwencji kobiety czuy si wewntrznie mobilizowane do stara o to, aby cieszy oko mczyzny. Obecnie wiadomo, e nastpuje zacieranie si tych rnic w zapotrzebowaniu na bodce erotyczne. Zmiany w ars amandi powoduj, e mczyni bd musieli zwrci wiksz uwag na swoj atrakcyjno zewntrzn. W jednym z orodkw seksuologicznych zrobiono ciekawy eksperyment dotyczcy wpywu nikotyny na atrakcyjno partnera. Okazao si, e ,okopcony" tytoniem mczyzna, z zaconymi paznokciami i zbami jest przez wiele kobiet oceniany jako ,mski", a podobne cechy u kobiet zostay ocenione jako antybodziec seksualny. Powt 117 rzone po kilku latach badania wykazay, e cz wypowiadajcych si kobiet uwaa palenie tytoniu za anybodziec seksualny u mczyzn, ktrzy staj si znacznie mniej atrakcyjni, a czasami wrcz odpychajcy. Mona zatem sdzi, e w niedalekiej przyszoci atrakcyjno zewntrzna mczyzny bdzie podobnie wysoko ocenianym bodcem erotycznym, jak to jest obecnie w stosunku do kobiet, l starania o to, aby si podoba, bd w rwnym stopniu dotyczyy partnerw pci eskiej, jak i mskiej. W rozdziale powiciem wicej uwagi atrakcyjnoci mczyzn, wydawao mi si bowiem, e jest to bagatelizowana sprawa. Natomiast w przypadku kobiet ich wasna natura, zakodowane nawyki itp. sprzyjaj oczywistym staraniom o wasn atrakcyjno, jeeli nawet dana kobieta nie uwiadamia sobie ich erotycznego mechanizmu. Nie jest to zreszt jedyny mechanizm, drugim, o podobnym znaczeniu, jest jakby wrodzona u kobiet Strona 128

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski potrzeba estetyzmu, ktra obejmuje rwnie ich ciao, ars amandi. Naley jednak zaznaczy i w wyniku zmian trybu ycia, odywiania, ubierania si wielu kobiet (a rwnie i przeobrae psychicznych) u czci ich ciao traci atrakcyjno dotykow, jest zblione do mskiego. Zacieraj si w pewnym stopniu granice mskocikobiecoci, i na tym poziomie, jakim jest specyfika skry, rwnie wrae dotykowych. Moe to by rdem zaniku atrakcyjnoci seksualnej i std konieczno dbania o atrakcyjno ciaa jest jednym z waniejszych czynnikw seksu partnerskiego. EREKCJA Erekcja (wzwd) polega na wypenieniu cia jamistych czonka (prcia) krwi w wyniku rozszerzenia naczy. Istnieje kilka drg" powstania erekcji. Najbardziej typowa to pobudzenie seksualne. Orodki sterujce odruchami seksualnymi znajduj si u czowieka na 3 poziomach: pierwszy obejmuje orodek rdzenia krgowego, drugi orodek znajduje si w strukturach podkorowych mzgu, a trzeci to kora mzgowa. Stymulacja kadego z tych orodkw moe wyzwoli erekcj. Bodce seksualne, ktre przyczyniaj si do pobudzenia tych orodkw, s bardzo zrnicowane: dotykowe, wyobraeniowe, wzrokowe, psychiczne itd. Erekcja moe rwnie nastpi w wyniku nieseksualnego pobudzenia, np. podranienia przez ubranie, kpiel, ruch, we nie. Erekcja powstajca z przyczyn pozaseksualnych moe mie charakter patologiczny (choroby rdzenia krgowego). 119 Erekcja moe wystpowa od urodzenia do pnej staroci (znane s przypadki erekcji i w wieku okoo 90 lat). We wczesnym dziecistwie ma ona, co oczywiste, charakter nieseksualny. Czy istnieje zwizek midzy wielkoci czonka w sanie spoczynku a w sanie erekcji? Strona 129

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Jako prawidow dugo czonka w sanie spoczynku przyjmuje si nastpujce wielkoci: 1. Maa: 6,57 cm. 2. rednia: 7,58,5 cm. 3. Dua: 8,510,0 cm. Okazao si jednak, e powysze spoczynkowe wielkoci czonka nie maj wpywu na dugo w stanie erekcji. Czonek o dugoci 7,59 cm wydua si o 7,58 cm, a czonek o dugoci 1011,5 cm wydua si o 77,5 cm. Tak wic wielko czonka w stanie spoczynku nie oznacza wielkoci w stanie erekcji, co jednak jest powszechnie ignorowane. Wielko ta nie ma rwnie zwizku z oglnym rozwojem fizycznym mczyzny. Prawidowo erekcji Czas powstania erekcji od momentu pobudzenia wynosi 38 sekund; u starszych mczyzn czas ten ulega pewnemu wydueniu. Czas trwania erekcji w ars amandi w duym stopniu zaley od fascynacji seksualnej osob partnerki, zaangaowania we wspycie, techniki wspycia. Czas ustpowania erekcji rwnie w duym stopniu zaley od techniki wspycia. U mczyzn umiejcych przeduy wspycie (techniki wyduone, Carezza itp.) erekcja nie tylko trwa duej, ale i ustpuje wolniej, agodniej. Podobnie jest z zakoczeniem wspycia. Jeeli po ejakulacji (wytrysku) nastpuje gwatowne, szybkie wysunicie czonka z pochwy, to erekcja zanika szybciej ni w przypadku pozostawienia czonka w pochwie. Po wytrysku u wielu mczyzn erekcja zanika, u innych moe utrzymywa si nadal. Podobnie zrnicowany jest czas ponownego jego wystpienia: u jednego szybko i bez bezporedniej stymulacji seksualnej, u innych po duszej przerwie. Strona 130

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski U wielu mczyzn nastpuje osabienie erekcji w trakcie trwania ruchw frykcyjnych, w wyniku odczuwalnego luzu w pochwie". U innych mczyzn osabienie to wynika z uwarunkowania na samozaspokojenie si, kiedy przyzwyczaili si do okrelonej siy i zakresu dotyku. Powstaje wwczas pogld, e istnieje niedopasowanie seksualne z partnerk lub te niezdolno do wspycia w wyniku samozaspokajania si (kompleks onanisyczny). W przypadku powstania uczucia luzu" w pochwie wskazana jest zmiana uoenia (pozycji) na tak, ktra daje wiksze poczucie zjednoczenia, lub te ukierunkowania ruchw na jedn ze cian pochwy. Aktywno partnerki - w formie pieszczot rcznych czy te ruchw miednic - moe mie rny wpyw na czas trwania i jakoci erekcji, moe przyspieczy ejakulacj, a w konsekwencji skrci czas erekcji. Zwizki dobrze znajce swoj psychofizjologi seksualn, wspaktywne w ars amandi, potrafi wietnie dostosowa rytm pieszczot i ruchw w celu wyduenia czasu trwania erekcji i zwikszenia jej intensywnoci. Zabarwienie odzi czonka w sanie erekcji zmienia si u okoo 20 mczyzn, nie jest to jednak cecha saa i niezmienna. Na zmniejszenie erekcji wpywaj nastpujce czynniki; niskie temperatury, stan wyczerpania, zmczenia, starszy wiek, rnorodne choroby, nadmiern czstotliwo wspycia (niedostosowana do moliwoci optymalnych danego mczyzny). Dokadne badania wykazay rwnie, e erekcja jest mniejsza w przypadku utrzymujcej si impotencji u danego mczyzny, jeeli trwa ona 24 lata, jak rwnie w powtarzajcej si serii nieudanego wspycia. Wielko erekcji zmniejsza si rwnie u naogowych palaczy tytoniu i w wyniku naduywania alkoholu. W tych przypadkach Strona 131

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski moe to by zmniejszenie trwajce dugo, a nawet trwae. Konieczno dopasowania si wielkoci narzdw pciowych partnerw jest mitem, pochwa bowiem przystosowuje si do rnych rozmiarw czonka, a w przypadku subiektywnego odczucia niedopasowania mona je usun przez zmian pozycji wspycia. Kompleks maego czonka Kompleks ten jest bardzo rozpowszechniony wrd modych mczyzn i najczciej powstaje w wyniku nakadania si na siebie bdnego przewiadczenia o decydujcej roli wielkoci czonka w pobudzeniu seksualnym kobiety oraz na skutek porwnania dugoci czonka w stanie spoczynku z czonkami innych mczyzn. Priapizm Priapizm jest to okrelenie dla patologicznie dugo trwajcej erekcji (dni, tygodnie). Nazwa wywodzi si z mitologii greckiej. Afrodyta urodzia Dionizosowi Priapa - brzydkie dziecko z olbrzymimi genitaliami. Jak wic wida, nazwa niedokadnie odpowiada istocie zaburzenia. Priapizm moe powsta w wyniku zmian organicznych (po urazach, w chorobie nowotworowej itd.), jak rwnie moe mie charakter nerwicowy, kiedy nagle zadziaa bodziec stresowy. Wymaga leczenia specjalistycznego. Zesp Koro Okrela si nim ostry stan lkowy, charakteryzujcy si gwatownym uczuciem zmniejszania si czonka i wcigania go do jamy brzusznej. Jest to jedna z form nerwic lkowych, typowych zwaszcza dla kultur poudniowowschodniej Azji. 121 120 Strona 132

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Znaczenie wielkoci erekcji W pimiennicwie i w publicystyce seksuologicznej dominuje pogld, e jakkolwiek istnieje zrnicowanie wielkoci narzdw pciowych, to nie ma ono znaczenia we wspyciu seksualnym, plastyczno pochwy umoliwia bowiem przystosowanie si do rnej budowy czonka. Przytaczane rwnie bywaj nieporozumienia na tym tle, kiedy rzekomemu niedopasowaniu fizjologicznemu przypisywano zaburzenia seksualne zwizku, tymczasem ich przyczyny tkwiy w zupenie innych problemach. Okazuje si jednak, e nie jest to takie bezproblemowe zagadnienie. W gabinecie analiza niektrych zwizkw potwierdzia istnienie ,kompleksu wielkoci czonka" u kobiet, ktre porwnujc aktualnego partnera z poprzednim odczuwaj dyskomfort seksualny. Dokadna analiza tych sytuacji wskazuje, e mamy tu do czynienia z kilkoma typowymi mechanizmami: Fascynacja pciowoci msk U czci kobiet czonek, zwaszcza w stanie erekcji, jest jednym z najsilniejszych bodcw erotycznych, wyzwalajcych podniecenie seksualne. Dziaa tu najczciej zsumowanie bodcw wzrokowych i dotykowych. Zrozumiae, e w tych sytuacjach wiksze rozmiary czonka s silniej dziaajcym bodcem, std porwnywanie partnerw. Rzadko si zdarza, aby tylko ten jeden bodziec erotyczny decydowa o przebiegu wspycia, zazwyczaj sumuj si i nakadaj rnorodne bodce, cho moe si zdarzy, e wanie ten dziaa najsilniej. Uwarunkowanie seksualne Jeeli wspycie seksualne z danym partnerem przebiega pomylnie, jeeli jest on pierwszym partnerem wyzwalajcym orgazmy, powstaj rnorodne uwarunkowania wobec typu mskoci, jaki reprezentuje, wobec ars amandi, a rwnie wobec jego budowy. Uwarunkowania dotycz tu rwnie bodcw wzrokowych, dotykowych. Powstaje jakby pami wypenienia" Strona 133

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski w stosunku, tzn. gboko immisji, stopnia rozszerzenia pochwy itp. Moe si zdarzy, e inny partner dysponujc odmiennym typem budowy wyzwoli mniejsze podniecenie w wyniku porwnania z zakodowanymi informacjami. Wraliwo zmysowa Niektre kobiety dysponuj wysokim poziomem wraliwoci zmysowej, odbieraj wiele bodcw dotykowych, wzrokowych i innych o znacznie szerszym zakresie w porwnaniu z przecitn populacj kobiet. Wynika to m. in, z bogatszego unerwienia pochwy, z wikszej wraliwoci dotykowej i wzrokowej, z wikszego stopnia koncentracji w ars amandi, z wyszego poziomu temperamentu seksualnego itd. Inaczej mwic, tego typu kobiety bardzo subtelnie potrafi odczuwa rne typy budowy mczyzny i ich reakcje s w zwizku z tym bardziej zrnicowane, niezalenie od stopnia wizi uczuciowej. Biologiczny model mskoci Wiadomo, e istnieje due zrnicowanie modeli i wzorcw mskoci u kobiet. Cz z nich w ideale mczyzny ceni gwnie wartoci biologiczne, jak budowa, wielko narzdw pciowych, ,samczo". Niekiedy ten model partnera seksualnego bywa rozbieny z modelem ma, partnera yciowego. Jeeli m nie jest tym typem seksualnym, powstaj trudnoci we wspyciu seksualnym. Kompleks pozorny Czsto jako ars amandi bywa utosamiana z budow partnera, tymczasem wynika ona z innego przebiegu wspycia, stylu zachowania partnerw. Miaem np. przypadek, kiedy dana kobieta wspya w jednej pozycji z partnerem A, a w innej z partnerem B. Rnice dozna seksualnych tumaczya wanie zrnicowaniem budowy, a okazao si, e to inno pozycji wspycia zadecydowaa o jakoci odczu. W innych przypadkach nastpio zudne uzalenienie wielkoci czonka w Strona 134

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski stanie spoczynku z wielkoci w stanie erekcji i std subiektywne pniej odczucie innoci budowy midzy partnerami, a tymczasem wielko erekcji w tych przypadkach bya prawie identyczna. Podobnie subiektywnie moe by tumaczona inno potencji partnerw. Wiksza potencja utosamiana jest z wiksz budow czonka, co nie jest prawd, ale moe przecie powsta takie skojarzenie. 122 EJAKULACJA Ejakulacja (wytrysk nasienia) jest odru chem zoonym, sterowanym przez orodek ejakulacji pooony w odcinku ldwiowym rdzenia krgowego. Orodek ten naley do wspczulnej (sympatykotonicznej) czci tego ukadu, tymczasem orodek erekcji do przywspczulnej (parasympatykotonicznej). Wspomniany orodek pobudzany jest przez dopywajce z odzi czonka bodce (ich zsumowanie do pewnego poziomu wyzwala ejakulacj) lub przez wysze orodki seksualne pooone w strukturach podkorowych i korowych mzgu. Tak wic nie tylko pobudzenie bezporednie odzi czonka wyzwala ten odruch. Przykadem innej drogi pobudzania s chociaby tzw. polucje, kiedy sny o treci erotycznej pobudzaj orodek erekcji i ejakulacji. Pobudzenie orodka ejakulacji prowadzi do skurczu nasieniowodw, gruczow krokowych (dziki czemu zostaje wypchnita do cewki moczowej wydzielina gruczow oraz plemniki stanowice podstawowy skad nasienia). Nastpuje rwnie otwarcie przewodu wytryskowego, seria skurczw mini miednicy miejszej oraz wyrzucenie nasienia z cewki moczowej. Mwimy wwczas o orgazmie. Wiele elementw tego procesu niezupenie jeszcze poznano, rwnie wiele zjawisk ma charakter hipotetyczny, o czym bdzie Strona 135

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pni) mowa. Orgazm jest procesem zoonym z 5 nastpujcych po sobie faz: Pierwsza faza - uczucie zbliajcego si wytrysku, ktrego nie mona ju powstrzyma. Poprzedza ona waciwy wytrysk na kilka sekund, ale moe teiby wyduona, np. u mczyzn stosujcych tzw. techniki wyduonego stosunku. Natomiast u mczyzn ze skonnoci do zbyt wczesnych lub przedwczesnych wytryskw nasienia moe ulec skrceniu. Wwczas wszystkie fazy orgazmu przebiegaj w bar dzp krtkim czasie. Rwnie u starzejcych si mczyzn ta faza moe by skrcona, wyduona lub moe jej nie by wcale. Warto rwnie wspomnie o tym, e u okoo 25 mczyzn pojawia si w tej fazie tzw. pyn przedejakulacyjny, w ktrym s plemniki mogce doprowadzi do zapodnienia. Std nieskuteczno u wielu mczyzn stosunku przerywanego, subiektywnie bowiem wydaje si, e wycofanie si z pochwy nastpio we waciwym czasie, gdy tymczasem plemniki ju rozpoczy swoj wdrwk w kierunku komrki jajowej. Druga faza - uczucie skurczw w cewce moczowej. Jej trwanie rwnie jest zrnicowane i zalene od wieku, czasu trwania wspycia, stopnia intensywnoci dozna i ich odbioru. Trzecia faza - uczucie ,wdrwki nasienia", jego objtoci Zazwyczaj jest ono przyjemne (u wielu mczyzn znacznie przyjemniejsze anieli wytrysk nasienia). Rwnie intensywno i czas trwania tych dozna s bardzo zrnicowane, zalene od wieku i indywidualnej wraliwoci. Jeli wspycie jest rzadsze, a ilo nasienia wiksza, to uczucie objtoci jest intensywniejsze. Czwarta faza - wytrysk nasienia na zewntrz i uczucia temu towarzyszce. Wytrysk moe nastpowa pod cinieniem i towarzysz mu wtedy intensywne skurcze ciaa, ng. Moe te Strona 136

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wystpi w formie wycieku, a sarg orgazm moe by mao zauwaalny. U starzejcych si mczyzn coraz czciej wystpuje wyciek przy zmniejszonym cinieniu lub jego braku. Pita faza - uczucie po wytrysku nasienia. Mog one mie charakter przyjemnoci ,lokalnej", tzn. uczucia rozadowania napicia w narzdach pciowych lub te przyjemnoci zgeneralizowanej, o rnym stopniu intensywnoci; jego maksimum - to uczucie bogostanu, szczcia. U niektrych mczyzn moe wystpowa uczucie przykroci, a nawet smutku po wytrysku. Niekiedy jest to cecha cile indywidualna. wynikajca ze struktury zwizku z partnerk. 124 Prawidowoci ejakulacji: Mczyni bywaj zdolni do wielokrotnej ejakulacji, u niektrych przedzielonej krtkimi odstpami czasu. Jest to typowe u modych mczyzn. W przeciwiestwie do kobiet z wielokrotnym orgazmem, ktre 2 lub 3 orgazm odczuwaj jako przyjemniejszy i silniejszy, u mczyzn wanie pierwszy wytrysk jest najintensywniej przeywany. Zdolno do ponownej ejakulacji jest zjawiskiem indywidualnym, np. u jednych mczyzn moe ona wystpi po kilku minutach przerwy we wspyciu, a u innych dopiero po kilku godzinach, mimo e s oni w tym samym wieku. W miar upywu wieku zmniejsza si zdolno powtrzenia ejakulacji. Wytryski w czasie stosunku, podczas snu, w samozaspokajaniu si nie daj adnych negatywnych nastpstw (z wyjtkiem przypadkw, gdy s wyzwalane po wymuszonym wspyciu). Mczyni niepodni mog mie prawidowe orgazmy, ejakulacj, a jedynie wynik laboratoryjny badania nasienia jest negatywny. Skadniki nasienia maj pozytywny wpyw na stan zdrowia kobiety zarwno w jej biologii narzdw pciowych, jak rwnie Strona 137

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski dla jej rwnowagi psychicznohormonalnej (znaczenie skadnikw wchanianych z pochwy). Niedawno odkryto w nasieniu skadnik antybakeryjny o duej sile (seminaplazmin). Niektre cechy nasienia zale od diety, np. zapach. Naogowe palenie papierosw uszkadza zarwno orodek erekcji, jak i orodek ejakulacji w rdzeniu krgowym. Trwaj badania neurofizjologiczne, andrologiczne, biochemiczne oraz seksuologiczne powicone ejakulacji. Mona spodziewa si wic jeszcze niejednej rewelacji. Polucje (inaczej zwane zmazami nocnymi) Polucje s to mimowolne wytryski nasienia podczas snu nie zawierajcego na og treci erotycznej. Pojawiaj si w okresie dojrzewania biologicznego, a niekiedy sporadycznie, ju w 1112 roku ycia. W miar upywu lat staj si coraz powszechniejsze, w wieku la 15 wystpuj prawie u poowy chopcw, a w wieku lat 1819 prawie u wszystkich. Moment wystpienia pierwszej polucji przypada wic na rne okresy ycia. Polucje s objawem dojrzaoci biologicznej narzdw pciowych. Zupeny brak polucji do 20 roku ycia, mimo wstrzemiliwoci seksualnej, moe oznacza pewne opnienia dojrzewania biologicznego. W takich przypadkach wskazana jest wizyta u lekarza. Polucje wystpuj u mczyzn rwnie w okresach duszych przerw we wspyciu - s wwczas przejawem samoregulacji organizmu. Dlatego wanie polucje nie s zjawiskiem charakterystycznym tylko dla okresu dojrzewania, a wystpuj podczas caego ycia seksualnego mczyzny. W miar jednak upywu la pojawiaj si coraz rzadziej, a u mczyzn prowadzcych ustabilizowane wspycie seksualne mog nawet wcale nie wystpowa. Czstotliwo polucji moe by bardzo rna; u chopcw i modych mczyzn czsto wystpuj one codziennie, w innych Strona 138

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przypadkach istnieje pewna charakterystyczna czstotliwo - nie ma wic praktycznie adnych regu i prawidowoci w tej kwestii. Dopiero w wieku W zaczto traktowa polucje jako zjawisko zupenie prawidowe i bdce wyrazem samoregulacji organizmu. W wiekach poprzednich kryo mnstwo mrocych krew w yach opowieci o tzw. polucjonizmie, gronej rzekomo chorobie, wyniszczajcej organizm i osuszajcej rdze krgowy. Podobne pogldy wystpoway ju w medycynie staroytnej Grecji, a literackie opisy polucjonizmu spotyka si bardzo czsto w literaturze XVIIXVIII wieku. Miay one rdo w tym, e wanie rdze krgowy traktowany by jako zbiornik nasienia, a nasienie - jako najwaniejszy skadnik organizmu - produkowane byo wedug AIkeona w mzgu. Do II wojny wiatowej niektrzy uczeni twierdzili, e i u kobiet wystpuj polucje. Na przykad Adier dowodzi, e polucje nigdy nie wystpuj u dziewic i niewinnych kobiet, jedynie u tych, ktre wspyy seksualnie, lecz zmuszone s do wstrzemiliwoci: polucje te nazwano nawet ,cierpieniem modych wdw". Inni uczeni dowodzili z ca powag, e polucje prowadz do neurastenii. W celu przeciwdziaania im zalecali specjaln diet, wyjazdy na wie lub w gry, leczenie natryskami wodnymi, masae, preparaty bromowe i inne, przeznaczone do miejscowego wprowadzania do cewki moczowej. atwo sobie wyobrazi, do czego doprowadzi mogy takie pogldy: rosa liczba rzekomych chorych, a doszo nawet do humorystycznych przejaskrawie i skrajnoci. Konstruowano np. specjalne przyrzdy do uciskania narzdw pciowych. Sumujc zatem, mona stwierdzi, e: Polucje s mimowolnymi wytryskami nasienia, wystpujcymi podczas snu. Polucje s zjawiskiem zupenie prawidowym, wyrazem zdrowia i dojrzaoci biologicznej: wystpuj z rn czstotliwoci w Strona 139

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski okresie dojrzewania i w okresach przerw we wspyciu. 126 Podniecenie seksualne kobiety m. in. wyraa si nawile niem cian pochwy - zw. lubricatio. Niestety nie ma w jzyku polskim odpowiednika nazwy aciskiej dla tego zjawiska. Literackie nazwy, np. pyn miosny", nektar erotyczny" lub popularne np. nawilgotnienie", naoliwienie", mokra pochwa" w pewnym sensie odpowiadaj prawdzie. Lubricatio jest bardzo czuym testem podniecenia seksualnego kobiety. Umoliwia odbycie stosunku seksualnego, gdy zwilenie cian pochwy uatwia ruchy frykcyjne. Lubricatio naley do podstawowych zjawisk fizjologicznych, ale dotd niewiele jeszcze wiemy o jego pochodzeniu. Prawdopodobnie jest to pyn przesikowy. W miar poznawania zjawisk biologicznych dotyczcych seksualizmu czowieka dowiemy si zapewne wicej o skadzie chemicznym, waciwociach biofizycznych i rdach lubricaio. Pojawia si ono w 1030 sekund od pobudzenia seksualnego kobiety, w wyniku dziaania bodcw seksualnych. Mog to by 128 bodce konkretne", jak np. dotyk, sowa, widok podanego partnera, lub bodce wyobraeniowe, psychiczne. Istnieje kilka charakterystycznych prawidowoci lubricatio: Zrnicowanie lubricatio u poszczeglnych kobiet U jednych pojawia si ono szybciej, jest bardziej gste", obfite, u innych natomiast pojawia si wolno, jest rzadkie", skpe. Mona powiedzie, i kada kobieta ma typowe dla siebie lubricatio. Wspomniane zrnicowanie jest wynikiem waciwoci biologicznych organizmu danej kobiety, jej temperamentu seksualnego, reaktywnoci Strona 140

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualnej itd. Zrnicowanie w zalenoci od fazy cyklu miesiczkowego kobiety W okresach podnych, kiedy charakterystyczne zwilenie pochwy uzalenione jest od cyklu przemian hormonalnych, lubricatio nakada" si na istniejce ju zwilenie i moe by odbierane jako rnice si od okresw niepodnych, suchych". Inaczej mwic jedynie w okresach niepodnych mona rozpozna typowe dla danej kobiety cechy lubricatio. Waciwoci zapachowe i konsystencja U jednych kobiet lubricaio jest gste, o wyranym indywidualnym zapachu, u innych natomiast jest pozbawione zapachu i rzadkie. We wspyciu seksualnym partner wyczuwa wspomniane waciwoci i mog by one czynnikiem pobudzajcym lub odpychajcym seksualnie. Zdarzaj si zaburzenia lubricatio, np. nadmiernie obfite wydzielanie sprawiajce we wspyciu wraenie pywania", co utrudnia przebieg stosunku. U innych kobiet moe by np. lubricatio przypominajce wat, co jest wynikiem nieprawidowoci wydzielniczych i wwczas odczucia seksualne mog by przykre. W rnych chorobach ginekologicznych zdarza si, e wystpujce lubricatio ma nieprzyjemny zapach, co rwnie ma due znaczenie we wspyciu seksualnym. Intensywno wydzielania Na og lubricatio jest najbardziej nasilone w fazie orgazmu u kobiety i bezporednio przed nim. Wydzielina moe by nawet tak obfita, e w okresie skurczw, w trakcie orgazmu, lubricatio jest wydalone na zewntrz w formie przypominajcej wytrysk u mczyzny. Std np. niektre osoby s przekonane, i istnieje odpowiednik wytrysku u kobiet. Miaem pacjentki, ktre zostay skierowane do mnie przez swoich partnerw zarzucajcych im, e Strona 141

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski nie przeywaj orgazmu, poniewa nie maj wytrysku z pochwy. U niektrych kobiet, zwaszcza silniej podnieconych, lubricatio utrzymuje si nadal po orgazmie, a nawet wydzielane jest do dugo. 129 9 - Seks partnerski Uawia to im ponowne przeycie orgazmu w kolejnych nastpujcych po sobie stosunkach. Sprawa jest nieco niejasna w przypadku kobiet majcych seri orgazmw, jeden po drugim. Zazwyczaj ich lubricatio utrzymuje si przez cay ten czas, ale zdarza si, i ostatnie orgazmy mog nastpi ju w okresie ukoczenia wydzielania i staj si przez to bolesne. Jest to jednak do rzadkie zjawisko. Bodziec wyzwalajcy U jednych kobiet wystarczy zadziaanie bodca psychicznego, np. wyobraenie kontaktu ze swoim partnerem, u innych do powstania lubricatio konieczne jest bezporednie pobudzanie fizyczne sfer erogennych. Prg wraliwoci zmysowej Niektre kobiety maj lubricaio po duszym czasie pobudzenia seksualnego, inne natomiast ju na sam widok swego partnera. Poziom temperamentu seksualnego W przypadku tzw. kobiet namitnych lubricaio jest czste i towarzyszy wyobrani erotycznej, a nawet moe zaistnie bez konkretnego bodca seksualnego. W przypadku zw. kobiet ,chodnych" powstaje jedynie w sytuacji dugotrwaego pobudzania seksualnego, relaksu i komfortu psychicznego. Lubricaio jest zatem z jednej strony indywidualn waciwoci danej kobiety, ale te i reakcj na osob partnera. ,Seksowny" partner u namitnej kobiety moe wyzwala lubricatio na zasadzie samego faktu bycia obok niej. Poza wymienionymi czynnikami Strona 142

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wany te jest fakt poziomu zaspokojenia potrzeb seksualnych. W przypadku ich niezaspokojenia podniecenie seksualne moe by stae, dugie i wwczas lubricaio wyraa nienasycenie seksualne. W przypadku sytoci" seksualnej, czyli penego zaspokojenia potrzeb seksualnych danej kobiety, lubricatio powstaje z trudem, mimo waciwego pobudzania ze strony partnera. Niekiedy due zainteresowanie budzi fakt czstego wspycia prostytutek i powstaje pytanie, jak wyglda u nich wydzielanie si lubricatio. Okazuje si, e zaley to od danej kobiety. U jednej lubricaio powstaje na zawoanie" i nie ma adnego zwizku z osob partnera; jest to wynik odruchu sytuacyjnego. Natomiast u innych jest ono wyzwalane przez wyobraeniow stymulacj lub te pozorowane przez uycie specjalnych kremw. Zaburzenia wydzielania lubricatio nie nale do rzadkich. Wywouj je choroby ginekologiczne, hormonalne, choroby infekcyjne drg rodnych, rzsiskowica itp. Szczeglnym rodzajem zaburze jest dyspareunia, w ktrej stosunki s bolesne, pochwa jest bowiem sucha, lub awersja seksualna do partnera. Wwczas najlepsze nawet 130 formy stymulacji seksualnej uniemoliwiaj pojawienie si lubrica_ tio Zatem brak lubricatio moe by efektem rnych chorb lub ez :iSS" .e.SS padkach na stosowaniu specjalnych preparatw, ktre obecn.e w w.e '"WMch2 nShprzystosowanych seksualnie rico jest wyrazem prawidowego podniecenia seksualneokoblesea),e si te nektarem erotycznym", dziaajcym pobudza)co na partnera. WRALIWO NA BODCE SEKSUALNE Strona 143

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski W warunkach ustabilizowanego i satysfakcjonujcego wspycia seksualnego wraliwo na bodce seksualne uzaleniona jest od typu temperamentu seksualnego. Inaczej mwic - rnimy si zdolnoci odbioru sygnaw seksualnych i ich odczytywania w naszym otoczeniu. Cay proces odbierania bodcw wie si rwnie ze zdolnoci do samokontroli, struktur uczuciowoci, ukierunkowaniem zainteresowa seksualnych. Osoby specjalizujce si" w problematyce seksualnej atwiej odczytuj ukryte sygnay seksualne, reaguj skojarzeniami nawet przy do wtpliwej symbolice, np. Freud bardzo czsto odkrywa w treci marze sennych symbole o treci seksualnej, ktre w obecnym rozumieniu mogy oznacza co innego. W tzw. projekcyjnych testach psychologicznych ujawnia si nieraz tumiona, wypierana sfera seksualna. Jej interpretacja i odczytywanie rwnie jednak jest uzalenione od postawy wobec seksu osoby badajcej. W obecnych rozwaaniach bd mwi nie tyle o wraliwoci w normalnych warunkach, co o obnieniu jej progu, np. w przypadkach niezaspokojenia potrzeb seksualnych czy erotyzacji psychiki w okresie dojrzewania. W tych przypadkach taki czy inny prg 132 wraliwoci jest rwnie wypadkow poziomu temperamentu, samokontroli, zainteresowa. Osoby obdarzone wysokim poziomem temperamentu seksualnego w warunkach niezaspokojenia potrzeb seksualnych maj znacznie niszy prg wraliwoci ni osoby z przecitnym lub niskim poziomem libido. Czym charakteryzuje si obnienie progu wraliwoci seksualnej) Zaostrzeniem odbioru wszystkich bodcw seksualnych, np. przyjacielski, obojtny dotyk moe by odbierany erotycznie. Obojtnym bodcom przypisuje si wic podwiadomie erotyczne znaczenie. Podobna sytuacja dotyczy wszystkich bodcw, w tym Strona 144

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski szczeglnie wzrokowych i suchowych, czyli tych, ktre maj szczeglne znaczenie w ars amandi. Obojtne bodce wzrokowe mog nabiera znaczenia erotycznego i z tego punktu widzenia ,wszystko moe by pornografi" - jak twierdz jej zwolennicy. Podobne znieksztacenia mog dotyczy np. przebiegu rozmowy. Przy obnieniu progu wraliwoci seksualnej nie tylko atwiej schodzi ona na zagadnienia jawnie lub skrycie seksualne, ale i same sygnay sowne: barwa gosu, intonacja mog przybiera charakter erotyczny. Intensyfikacj marze sennych o treci jawnie lub symbolicznie seksualnej, fantazji, skojarze, czyli tego wszystkiego, co oddaje tre podwiadomoci, ukrytych i niezaspokojonych potrzeb. Ju klasyczne badania fizjologiczne wyranie potwierdzaj zasad, e niezaspokojenie jednej z podstawowych potrzeb psychicznych wie si z jej uaktywnieniem w tzw. drugim yciu psychicznym, czyli w marzeniach, snach, skojarzeniach. Czasem dochodzi do powstania tzw. fatamorgany seksualnej, kiedy u osb z wysokim poziomem temperamentu, a niezaspokojonych seksualnie, powstaj stany bliskie iluzji, halucynacji z treciami seksualnymi. Wiele tego typu informacji dostarcza obserwacja osb przymusowo odosobnionych - ich reakcja jest bardzo zrnicowana a do wspomnianej fatamorgany wcznie. Wspomniane prawidowoci psychofizyczne ycia seksualnego s rwnie powizane z czynnikami kulturowymi. Erotyzm europejski przez wiele wiekw formowa skomplikowan symbolik seksualn, system zakazw i nakazw, i w ten sposb wydua czasoprzestrze" midzy bodcem seksualnym a jego realizacj w ars amandi. Jeeli dla porwnania signiemy np. do wiata z Bani z 1001 nocy", to widzimy skrcenie tej czasoprzestrzeni". W erotyce okresu dojrzewania wspomniana czasoprzestrze" jest skrcona (szczeglnie u chopcw), co wynika z ich maej Strona 145

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zdolnoci do samokontroli - samozaspokajanie staje si rodkiem zastpczym. Taka czy inna wraliwo ma rwnie powane konsekwencje wychowawcze i dlatego konieczna jest indywidualizacja wychowania. Osoba z wysokim poziomem temperamentu, ale sabym systemie samokontroli, ma wiksze trudnoci z opanowywaniem swych potrzeb seksualnych i prg wraliwoci jest u niej niszy ni u innych. 133 Jeeli system kulturowy przez erotyzacj kultury masowej i zmniejszenie wymaga pogbia t trudno, to powstaje prawdziwy dylemat wychowawczy (dotyczy to szczeglnie postulatu powcigliwoci seksualnej). Jest rwnie i odwrotny biegun wraliwoci seksualnej podwyszenie jej progu, np. u osb z zaburzeniami hormonalnymi, ze spadkiem temperamentu w miar upywu lat, w zrutynizowanym i stereotypowym wspyciu, w nadmiernej aktywnoci seksualnej. Intensyfikacja bodcw, ich kojarzenie z innymi, pozwala wwczas na przekroczenie progu wraliwoci. Niektrzy ,pomagaj" sobie przez pornografi, inni przez wyrafinowanie czy perwersyjne tendencje - zgodnie z prawem eskalacji bodcw. Podwyszony prg wraliwoci zmysowej, ktry wie si z potrzeb silnej stymulacji seksualnej, moe by zatem cech indywidualn danej osoby, zwizan z jej osobowoci lub stanem organizmu w oglnym pojciu tego sowa. Podobnie zreszt bywa w zakresie innych reakcji zmysowych: s np. osoby o znacznie obnionym lub podwyszonym progu blowym. Tego rodzaju indywidualne cechy nie maj charakteru patologii, jakkolwiek s rzadko spotykanym fenomenem. W wyjtkowych przypadkach przeprowadza si leczenie farmakologiczne. Podwyszony prg wraliwoci zmysowej moe wiza si z Strona 146

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski bardzo dyskretnymi zaburzeniami hormonalnymi, neurologicznymi oraz z miejscowymi zmianami, np. w stanach pozapalnych. Rwnie niektre choroby w sanie utajenia ujawniaj osabienie reakcji zmysowych, np. cukrzyca. Masochizm w czystej postaci jest rzadko spotykany, czciej mamy do czynienia z tendencjami masochistycznymi osobowoci. Jednym z ich objaww jest podwyszony prg wraliwoci zmysowej - dopiero bodce seksualne na granicy blu zaczynaj dziaa podniecajco. Tak wic samo zjawisko podwyszonego progu wraliwoci zmysowej kryje rne moliwoci. Jeeli trafia do mnie pacjent z tego rodzaju problemem, najpierw staram si znale przyczyn, a nastpnie przez ewentualne leczenie obniy ten prg. Najczciej spotykam si z dyskretnymi zaburzeniami organizmu i wwczas mae dawki hormonw, witamin lub lekw dziaajcych na autonomiczny i orodkowy ukad nerwowy prowadz do obnienia progu wraliwoci zmysowej. Jeeli natomiast jest to cecha indywidualna, specyfika reaktywnoci danego organizmu, to leczenie najczciej jest niepotrzebne, chyba e wymaga tego dobro danego zwizku erotycznego. Jeli prg wraliwoci zmysowej zostaje podwyszony na skutek uwarunkowa psychicznych, to dziki specjalnym metodom badania i testom mona ujawni wyzwalajce to zjawisko mechanizmy psychiczne i rozwiza problem przez porad lub psychoterapi. Warto te na marginesie tych rozwaa poruszy inny problem. Wyczucie stopnia wraliwoci zmysowej partnera jest bardzo potrzebne 134 i wymaga pewnej spostrzegawczoci. Osoby majce dowiadczenie seksualne dobrze wiedz, e w zasadzie kady partner ma nieco odmienny prg wraliwoci zmysowej; rwnie Strona 147

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski poszczeglne sfery erogenne rni si stopniem wraliwoci. Na przykad delikatne pieszczenie i pobudzanie u jednej osoby moe wywoa podniecenie, u drugiej moe okaza si nieskuteczne. Lk przed sprawieniem blu, posdzeniem o brutalno sprawia, i unika si silniejszego pobudzania partnera. Wiele kobiet jest przekonanych o swej rzekomej oziboci, tymczasem problem tkwi w zbyt sabym pobudzaniu ich sfer erogennych. Nieraz trudno powiedzie to partnerowi, ktry postpuje zgodnie z zasadami sztuki miosnej. W ten sposb jego styl pobudzania staje si ukadem odniesienia, pojcia normy w pobudzaniu. Problem jest o tyle delikatny, e w wyniku porady, kiedy wyniki bada przedstawiam partnerowi, okazuje on zaniepokojenie nienormalnoci" partnerki, przypisujc jej cechy masochistyczne. Tak wic podwyszony prg wraliwoci zmysowej moe by rwnie pozornym problemem. RYTMY BIOLOGICZNE W seksuologii wzrasta za interesowanie rytmami biologicznymi. Okazao si bowiem, e wiele problemw seksualnych zwizanych z dostosowaniem partnerw wie si z charakterystyk ich rytmw fizjologicznych. Zjawisko to jest powszechnie znane i ujawnia si np. w zakresie rnic potrzeb seksualnych, sprawnoci seksualnej. Uprzednio tumaczono to zbienoci lub rozbienoci temperamentw, obecnie wiemy, e jest to bardziej zoone zagadnienie. Kady czowiek ma specyficzne dla siebie rytmy biologicznej sprawnoci, przemian hormonalnych, natenia ycia uczuciowego, intelektualnego itd. S to rytmy dobowe, tygodniowe, miesiczne, roczne. Posuymy si przykadami. Dana osoba niezalenie od pci, ma najwyszy poziom aktywnoci seksualnej w godzinach popoudniowych, natomiast jej partner w godzinach nocnych. Dochodzi zatem do sytuacji, kiedy jeden Strona 148

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partner dy do wspycia w nocy, podczas kiedy drugi odczuwa wwczas scino, zmczenie, ujawnia natomiast sprawno w godzinach, ktre partnerw': nie odpowiadaj. Podobne rnice dotycz rwnie rytmu tygodniowego, np. jeden z partnerw odczuwa wzrost potrzeb seksualnych co 3 dni, a drugi co 5 dni. Moe zatem istnie biologicznie odmienna potrzeba wspycia seksualnego u partnerw. Sprawa wyglda na jeszcze bardziej skomplikowan, jeeli uwiadomimy sobie fakt, i s np. osoby majce powiedzmy 2tygodniowe okresy wzrostu aktywnoci seksualnej, przedzielone okresami spadku potrzeb seksualnych, a ich partnerzy maj rytmy tygodniowe. Podobne rnice mog dotyczy rytmw rocznych, a nawet kilkuletnich. Wiele konfliktw midzy partnerami wynika z nieznajomoci wasnych rytmw biologicznych - std atwo o zudzenie, i istnieje ,niedopasowanie" seksualne. Obecnie panuje nawet moda na poznawanie wasnych rytmw i wioJe osb powica temu zagadnieniu wiele uwagi. Na pewno poznanie wasnych rytmw i rytmw partnera pozwala lepiej zrozumie indywidualne rnice. Nie oznacza to bynajmniej, i optymalnym zwizkiem moe by taki, w ktrym biorytmy partnerw idealnie zachodz na siebie. Bywaj takie zwizki, ale stanowi one rzadko. Trudno rwnie wyobrazi sobie ide dobierania si partnerw przez wiadome szukanie ,podobnego" biorytmu. Waciwe przystosowanie seksualne partnerw oznacza m. in. uznanie istnienia zrnicowanych biorytmw, umiejtno ich odczytania oraz brania ich pod uwag. Fakt, i w danym dniu partner odczuwa brak potrzeby wspycia, a druga osoba znajduje si akurat w wyu biorytmu seksualnego, nie musi przecie prowadzi do nieuchronnego konfliktu. Zwizek przystosowany i udany to taki, w ktrym obie strony uatwiaj sobie wzajemne zaspokajanie potrzeb, nie tylko zreszt seksualnych. Podkrelam to dlatego, i Strona 149

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski do czsto jedna ze stron - odczuwajc brak potrzeby wspycia seksualnego - poprzestaje na odmowie zblienia z partnerem, a rwnie czsto partner potrafi wymusi zblienie. Okresowy spadek potrzeb seksualnych utosamiany bywa przedwczenie z zaburzeniami seksualnymi lub rodzi podejrzenie co do lojalnoci partnera. W wielu zwizkach wzajemnie usiuje si narzuci partnerowi swoj wol i potrzeby. W udanym zwizku partnerskim mamy zatem do czynienia z sytuacjami, kiedy biorytmy obu stron nakadaj si na siebie. Partnerzy odczuwaj wwczas rado z bycia razem, z poczucia dopasowania poi trzeb, temperamentw. S jednak i takie sytuacje, w ktrych jedna ze stron czyni pewien wysiek, aby uszczliwi drug, nie udczuwajc ! potrzeby zblienia. W udanym zwizku s to sytuacje naturalne, oczy wiste. Biorytmy seksualne s zagadnieniem bardzo interesujcym, niedokadnie jeszcze poznanym. S one powizane nie tylko z indywidualnynii cechymi danej osoby, ale i z procesami klimatycznymi i kosmicznymi. Istnieje rwnie bardzo interesujca hipoteza, i v wielu udanych zwizkach nastpuje upodobnienie biorytmw partnerw. Powierdza ; aby si zatem obserwacja, i zakochani i szczliwi z biegiem ciosu upodabniaj si, tworz jedno. 136 Badania socjologiczne s zgodne co do kwestii, e najwiksza intensywno wspycia przypada na por wieczorn. Istnieje jakby rytua nocy, sprzyjajcy intymnej bliskoci, ma on zreszt gbokie tradycje obyczajowe, ktrych prarda sigaj zapewne do form ycia naszych praprzodkw. Koloryt wieczoru i nocy sprzyja mioci seksualnej, m. in. przez potgowanie nastroju, intymnoci, skupienie na sobie, oddalenie Strona 150

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski od codziennoci, obowizkw, prac. Mona zatem powiedzie, e barwa nastrojowa nocy sprzyja zblieniu i potguje dziaanie bodcw erotycznych. U wielu ludzi ich biorytmy seksualne rwnie dostosowane s do tego nastroju; natura i nastrj wspdziaaj na siebie. Moe si jednak zdarzy, e rytmy bioseksualne maj inny przebieg, np. osoby ciko zapracowane padaj dosownie ze zmczenia, nie odczuwaj kuszcego zewu nocy i jedynie pragn snu, rano natomiast, po nocnym wypoczynku, ich potrzeby seksualne ujawniaj si. U wielu mczyzn ranne erekcje s typow reakcj fizjologiczn, wynikajc z przewagi dziaania ukadu przywspczulnego po nie i parcia na pcherz. Moe si jednak zdarzy, e reakcji fizjologicznej towarzyszy wzrost potrzeb seksualnych i zainteresowa wspyciem. U mczyzn z zaburzeniami potencji wanie te naturalne ranne erekcje umoliwiaj im odbywanie udanych kontaktw seksualnych, wypywa to jednak nie tyle z nastroju, co z koniecznoci. W przypadku jednak biorytmu seksualnego, w ktrym nasilenie potrzeb erotycznych ujawnia si rano, inno biorytmu partnera moe sprawia trudnoci. Gdyby przyj zasad idealnego przystosowania seksualnego, to okazaoby si, e wikszo partnerw jest nieprzystosowanych, rni si bowiem nie tylko biorytmami, ale i zmiennoci potrzeb seksualnych, w zalenoci od wieku biologicznego, stanu zdrowia, nastroju, wyobrani, oczekiwa itp. Idealna zbieno biorymw i potrzeb seksualnych jest raczej wyjtkiem ni regu, a przecie nie decyduje to o poziomie satysfakcji ze wspycia. Wprawdzie skrajne rnice midzy partnerami s raczej rzadziej spotykane, ale i tu moliwe jest stworzenie modus vivendi. Akceptacja innoci psychofizjologii seksualnej partnera jest pierwszym stopniem przystosowania w zwizku. Drugim jest stworzenie Strona 151

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski modelu wspycia zaspokajajcego oczekiwania, upodobania i potrzeby obu stron. Dziki niemu partnerzy nie tylko mog wyraa sw inno, ale ucz si rwnie podstawowej sprawy w maestwie - wzajemnej ofiarnoci i wspdziaania. Trudno niekiedy wprost zrozumie, w imi czego narzuca si drugiej osobie upodobania, nie liczc si z odmiennoci ich u partnera. Czy to mona tumaczy jedynie egoizmem? Czy te brakiem wyobrani i zrozumienia, e kady jest inny? Wielu terapeutw zmuszonych jest do przyjmowania roli adwokata obu stron i przez ujawnienie rnic midzy partnerami powoduje ich akceptacj, potrzeb wzajemnoci i dialogu, wspdziaania, czyli rzeczy podstawowych we wspyciu dwojga ludzi. Jedn z technik psychoterapii partnerskiej jest zw. metoda wit, czyli np. dni nieparzyste s jego witami", a parzyste jej" witami. W dniu , wita" danej osoby druga stara si uczyni co dla niej dobrego, myle z perspektywy jej upodoba, potrzeb. O ile ta technika jest w zwizkach rywalizacyjnych, penych dugotrwaych konfliktw i zalegajcych negatywnych uczu metod przeamania impasu, okopania si wok wasnego JA, o tyle w zwizkach modych staem czciej jest ,szko" altruizmu i przeamania egocentryzmu. 138 DEFLORACJA Przerwanie bony dziewiczej (defloracja) jest nie ylko zjawiskiem biologicznym, ale te psychologicznym i kulurowym. U wikszoci kobie przed pierwszym wspyciem istnieje obawa zwizana z przekonaniem, e defloracja jest czym bardzo przykrym, bolesnym. Lk ten jest niejednokrotnie pogbiony przez matki, ktre istotnie mogy niekiedy przykro odczu defloracj oraz przez samych partnerw, ktrzy nastawiaj si na trudnoci w pierwszym stosunku kobiety. Strona 152

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Cz moich pacjentek to mode kobiety, nierzadko wieo zamne, ktre odczuwaj bardzo silny lk przed swym pierwszym stosunkiem; u niektrych z nich rozwija si zw. pochwica, czyli bolesny skurcz mini uniemoliwiajcy immisj (wprowadzenie czonka do pochwy). Brak oczekiwanych objaww, dowodw defloracji (blu, krwawienia) moe by powodem posdzenia ze strony partnera o rzekom niewierno, oszukanie - niekiedy koczce si porzuceniem kobiety. U pewnej czci kobiet bona dziewicza zostaje niewiadomie przerwana w trakcie zabiegw higienicznych, u innych - w niektrych 140 formach samozaspokajania si. U pewnej liczby kobiet bona dziewicza jest tak zbudowana, e jej przerwanie nie wie si z adnymi objawami. Nie zawsze wic w pierwszym wspyciu seksualnym kobiety mamy do czynienia z jakimi wyranymi objawami. Istniej rwnie przypadki, e bona dziewicza jest nadmiernie zgrubiaa i wwczas rzeczywicie jej przerwanie moe by bardzo bolesne, a nawet utrudnione; niekiedy niezbdny jest nawet zabieg chirurgiczny. Jak z tego wynika - wskazane byoby ginekologiczne badanie przedmaeskie kafdej modej kobiety, pozwalajce stwierdzi cechy bony dziewiczej. W przypadku stwierdzenia nadmiernie grubej bony naleaoby j przerwa przez dokonanie specjalnego zabiegu. W ten sposb mona by wyeliminowa niektre przypadki pniejszej pochwicy czy bolesnych urazw seksualnych. W zdecydowanej wikszoci przypadkw bona dziewicza jest tak delikatna, e jej przerwanie powoduje tylko niewielki bl i mae krwawienie. W takich przypadkach po pierwszym wspyciu wskazane jest zrobienie okoo dwutygodniowej przerwy w Strona 153

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski stosunkach. Ten okres zupenie wystarcza do zagojenia si niewielkiej ranki i usuwa ewentualny bl podczas nastpnych kontaktw. Jeeli obawy zwizane z defloracja s bardzo nasilone, nie jest wskazane rozpoczynanie wspycia. Jedynie badanie lekarskie moe usun rda niepokoju. Bardzo wiele rwnie zaley od kultury partnera. Jego egoizm, prymitywizm moe by przyczyn urazu defloracyjnego - jednej z przyczyn pniejszej oziboci pciowej, wstrtu lub pochwicy. Delikatno, serdeczno, czuo, zapewnienie poczucia bezpieczestwa - to najbardziej wskazane elementy takiej kultury. Ju wtedy powinno istnie poczucie wsplnoty, zainteresowanie przeyciami drugiej osoby. Jest to o tyle wane, e w yciu seksualnym kobieta ma subiektywne uczucie oddawania si, a nawet - jak twierdz psychoanalitycy - kobieta oddaje mczynie cz swego terytorium, swego JA". Interesujco o tym pisze Hedwig Rohde: Pocztkowo bronisz si na wskro instynktownie, wszystko si w tobie buntuje przeciw wtargniciu obcego ciaa w sfer najbardziej wraliw. To ma by mio? Nie czujesz nic prcz przemocy. A on oczuwa rozkosz i samotnie spieszy ku krainie wyzwolenia i pozostawia ..bezradn kobiet, ktra jest dla niego jedynie rodkiem do celu. Niewiele brakuje, aby znienawidzie tego bezwzgldnego poszukiwacza rozkoszy i prawdopodobnie znienawidzisz go, jeli go ju nie kochasz." Skala przey w czasie defloracji jest wypadkow wzajemnego uczucia partnerw, postawy kobiety i jej partnera wobec dziewictwa drugiej pci i samego przebiegu wspycia. Elementy te s oczywiste i niejednokrotnie byy tu poruszane. Warto na chwil zatrzyma si przy postawie kobiety wobec swego 141 dziewictwa. Jeeli traktuje je jako przeszkod, rdo kompleksu Strona 154

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski (motyw obecnie nie taki rzadki), to defloracja jest traktowana jako uwolnienie z kompleksu i przyjmowana z ulg. W pamitnikach wielu dziewczt mona znale wtek uczucia wstydu, e jeszcze jest si dziewic. Warto przy okazji wspomina, e motyw ten nie bierze si z powietrza - w przekonaniu niektrych mczyzn (z czym si nie kryj) bona dziewicza zmniejsza warto kobiety. W postawie narcystycznej defloracja traktowana jest jako dar niegodny mczyzny i zazwyczaj stawia mu si wiele wstpnych warunkw w celu udowodnenia swych uczu. aden jednak z tych dowodw nigdy nie bdzie do cenny i ostatecznie wyraenie zgody na pierwsze wspycie staje si aktem aski Najjaniejszego Majestatu. Podstawa waciwa to uczucie daru dla ukochanego mczyzny, ch dania mu siebie. Wwczas defloracja, nawet jeeli byaby nieco bolesna, wie si z pozytywnymi uczuciami. W rnych kulturach przywizywano rn wag do defloracji. W kulturach zdominowanych przez mczyzn bya ona godziwa jedynie w warunkach instytucjonalnego maestwa i musiaa wiza si z wyranymi dowodami. Byy one nawet przedstawiane publicznie miejscowej spoecznoci. W wielu innych kulturach defloracja bya dokonywana sztucznie przez stare kobiety szczepu (np. Indian Pane - noem bambusowym przy wietle ksiyca), przez matki (Indianie z Kolumbii), przez przyszego ojca chrzestnego (u Indian Yuracare) itd. W kulturach, w ktrych kobieta zostaa dowartociowana i staa si partnerk rwnoprawn, defloracja przebieraa cile indywidualny charakter, wicy si z okrelonym systemem wartoci dziewictwa jako takiego. ORGAZM Orgazm (szczytowanie", ,punkt kulminacyjny", ,satysfakcja") do XX wieku opisywano w konwencji literackiej. Wystarczy przejrze dziea literatury piknej, poezje - poczwszy od Grecji Strona 155

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski homeryckiej do czasw wspczesnych - aby rozpozna do podobne konwencje w opisie orgazmu: sodycz", sodki bezwad", rozkosz", radosny spazm", szczyt upojenia miosnego" itp. Istnieje pewne interesujce zjawisko wice si z obrazem orgazmu w literaturze; dotyczy ono nie tylko krgu kultury Zachodu, ale i Wschodu - zbieno opisu orgazmu i ekstazy mistycznej. Psychoanalitycy tumaczyli ten fakt rzekom tosamoci tych przey, a ekstaza mistyczna bya dla nich zastpcz form orgazmu psychicznego. Obecnie nieco wicej wiemy na ten temat i dostrzegamy nie tyle tosamo co podobiestwo w niezwykle silnym nasyceniu uczuciowoci przy zawonym polu wiadomoci w obu tych stanach. Odmien 143 ne natomiast s przyczyny, jak i cele tych dozna. Podobne mog by procesy przebiegajce w mzgu. O ile np. w kulturze Indii denie do przeywania orgazmu naleao do kanonu sztuki miosnej i widoczna jest cigo tradycji obyczajowych, o tyle w kulturze Zachodu zauwaalne s zmienne postawy wobec faktu przeywania orgazmu przez kobiety. W epoce wiktoriaskiej, w obyczajowoci mieszczaskiej, fakt przeywania orgazmu by przez kobiety ukrywany, a nawet tumiony, wiza si bowiem z nieufnoci wobec rozkoszy ciaa, przy jednoczesnym stereotypie modelu ,porzdnej kobiety". W modlitewnikach XIX wieku znajdujemy teksty wiadczce o pogardzie wobec ciaa, o tumieniu wszelkich pozytywnych dozna. Natomiast w czasach nam wspczesnych istnieje mit koniecznoci przeywania orgazmu i to w formach bardzo ekspresyjnych. Wielu kobietom wydaje si, e im wicej bdzie ruchu, wypowiedzi, haasu w momencie przeywania orgazmu, tym lepiej wiadczy to o ich seksownoci. Istnieje nawet przekonanie, e s ,gorsze" i ,lepsze" orgazmy. ,Lepszym" Strona 156

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski orgazmem np. jest ten doznawany podczas stosunku. W XX wieku badacze postanowili zaj si bliej i bardziej naukowo fenomenem orgazmu. Powstao wiele specjalistycznych dzie opisujcych orgazm z punktu widzenia zasad fizjologii, biochemii, statystyki. Wiemy obecnie, co si dzieje dosownie w kadym centymetrze ciaa osoby przeywajcej orgazm. Wiemy rwnie, jaki odsetek kobiet przeywa orgazm, w zalenoci od ich wieku, pochodzenia, wyksztacenia, wyznania, statusu spoecznego itp. Badania socjologiczne ujawniy rwnie czstotliwo przeywania orgazmu w poszczeglnych kategoriach wieku, drogi jego wyzwalania itp. Jak zwykle midzy badaczami rozgorzay spory. Hie np. dowodzi, e kobieta jest samowystarczalna i gosi wyszo orgazmu wyzwalajcego przez samopobudzanie echtaczki. Mczyzna jest zatem zbyteczny i zosta sprowadzony do roli trutnia. Wspczeni psychoanalitycy, kontynuujc myli Freuda, twierdz, e wanie orgazm tzw. echtaczkowy jest niedojrzay, a prawdziwy seksualizm kobiety wyraa si w orgazmie wyzwalanym przez stosunek. Zauwaamy obecnie interesujce zjawisko. O ile w przeszoci wiele osb miao trudnoci z przeywaniem orgazmu w wyniku niewiedzy i pyncych z niej bdw, o tyle obecnie trudnoci wynikaj raczej z przeuczenia w tej dziedzinie. Niektre zwizki badaj swoje biorymy seksualne, dobieraj si na zasadzie znakw Zodiaku i np. spotykam si w gabinecie z sytuacjami, kiedy moda kobieta pyta si, czy radz jej zwizek z partnerem ze znaku Skorpiona, co wie si z wikszym temperamentem, ale i trudniejszym charakterem, czy te z partnerem z innego zr.aku na niekorzy temperamentu, ale na korzy charakteru itp. W wielu krajach Zachodu istniej biura matrymonialne oparte na ,naukowych" podstawach i partnera dobiera komputer. W podtekcie mona odczyta kult orgazmu, jako podstawowej wartoci w doborze partnerw. Tak wic z Strona 157

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski jednej skrajnoci powstaa druga. W niektrych zwizkach istnieje tendencja do traktowania partnera jako robota do wyzwalania orgazmu. Partner staje si maszyn, majc dostarcza mocnych i czstych wrae seksualnych, a podrczniki seksuologii dostarczaj pomysw. Istnieje podstawowa rnica midzy kultur Wschodu i Zachodu w postawie wobec orgazmu. W tradycjach kultur Wschodu (Indie) orgazm jest naturalnym elementem caej sztuki miosnej. Denie do rozkoszy seksualnej poprzedzone jest ascezn i wiczeniem ciaa, istnieje silna koncentracja na wszelkich bodcach seksualnych, przeduaniu gry miosnej, rosncym zespoleniu psychicznym partnerw. Sam orgazm jest jednym z wielu elementw ars amandi, a nawet bywa opniany lub hamowany w imi rozcignicia w czasie innych dozna erotycznych. Natomiast w kulturze Zachodu mamy do czynienia z seksem prometejskim, w ktrym orgazm jest celem traktowanym jako zadanie do wykonania, a jego istnienie jest testem sprawnoci i wartoci partnerw. Jakkolwiek wiele ju wiemy o orgazmie, nadal pozostaje on w krgu pewnych tajemnic. Mam na myli choby olbrzymie zrnicowanie zarwno co do form, jak i intensywnoci przeywania. Orgazm uwarunkowany jest osobowoci partnerw, postawami wobec ciaa i seksu, stylem kultury seksualnej, fizjologi, sytuacj, nastrojem itd. U niektrych osb orgazm graniczy z ekstaz miosn, u innych jest intensywnym doznaniem fizycznym, ale sabszym psychicznie. Jedna osoba potrafi traci wiadomo w orgazmie, inna rejestruje wszystkie przeycia i umie je dokadnie odtworzy. Orgazm moe by rny co do czasu trwania - od sekund do kilku minut, a nawet i duej. Moe wiza si z osob partnera, ale potrafi te dotyczy osoby wyimaginowanej, z wyobrani. Niektrym wyobrania pomaga, innym przeszkadza. S osoby majce zawsze taki sam orgazm, s Strona 158

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski inne, ktre maj rne orgazmy, w zalenoci od osoby partnera, sytuacji itp. 144 Seks partnerski *** ORGAZM KOBIETY Fenomen orgazmu u kobiet jest bardziej zrnicowany ni u mczyzn. Jakkolwiek u mczyzny jest on dany z natury" i najczciej po wstaje w momencie wytrysku, to jednak zakres form wyzwala nia jest mniejszy ni u kobiety. Do niedawna sdzono, e orgazm u kobiety powstaje przez wyuczenie, obecnie wiemy, e nie zawsze tak jest. S kobiety, ktre potrafi prze ywa orgazm ju w pierwszym kontakcie z partnerem, inne dopiero po pewnym czasie. Najbardziej zrnicowane s u kobiet drogi wyzwalania or gazmu. Najczciej powstaje on w wyniku pobudzania ech taczki (tzw. orgazm echtaczko wy). Pobudzanie to u jednych kobiet wymaga silnych bod cw, u innych bardzo delikat nych, mamy wic do czynienia ze zrnicowanym rodzajem stymulacji - od lekkiego do granicy Strona 159

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski blu. U jednych orgazm moe powsta po pobudzaniu echtaczki ruchami okrnymi, u innych natomiast po pobudzaniu podunym - ograniczonym od samejechtaczki lub te poszerzonym o wzgrek onowy i wargi mniejsze. Stymulacja optymalna echtaczki moliwa jest jedynie wtedy, kiedy partner dobrze pozna map" ciaa partnerki. Niekiedy ona sama powinna mu w tym pomc przez sygnalizowanie, jaka forma pobudzania najbardziej jej odpowiada. Dotychczas sdzono, i orgazm w wyniku pobudzania echtaczki jest nastpstwem samozaspokajania si kobiety (np. przez strumie wody, pobudzanie rczne) lub pettingu - w trakcie pieszczot przez partnera. Obecnie wiemy, e sprawa nie jest a tak prosta. S kobiety majce fizjologicznie uwarunkowane, wiksze unerwienie echtaczki i u nich moliwy jest jedynie orgazm w wyniku pobudzania echtaczki. Natomiast u innych kobiet moliwe jest czenie pobudzania echtaczki i pochwy, np. w trakcie stosunku partner rwnoczenie pobudza rcznie echtaczk. Orgazm echaczkowy moe by wyzwalany przez rczne pobudza 146 nie przez partnera, pieszczoty oralnogenitalne lub te w wyniku pobudzania w czasie stosunku, kiedy ruchy czonka jednoczenie pobudzaj echtaczk, np. w pozycji klasycznej. Zdarza si jednak, e niektre kobiety - z nawykiem masurbacyjnym - jedynie same mog pobudzi si do orgazmu, a wszelkie pobudzenia partnera s nieskuteczne. Problem jest niekiedy jeszcze bardziej zoony. Kobiety z tzw. orgazmem echtaczkowym mog dochodzi do orgazmu w wyniku skutecznego pobudzania przed stosunkiem i dopiero kiedy osign orgazm, partner przechodzi do stosunku. W innych przypadkach konieczne jest przerwanie pobudzania echtaczki, odbycie stosunku, a dopiero po nim nawrt do pobudzania echtaczki. Istnieje jeszcze inna prawidowo. S kobiety, ktre w momencie przeywania takiego orgazmu pragn Strona 160

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski obecnoci czonka w pochwie, w przeciwnym razie odczuwaj orgazm jako niepeny czy bolesny. Natomiast innym kobietom obecno czonka w pochwie przeszkadza, rozprasza je. Jak wic wynika z powyszych rozwaa, orgazm w wyniku pobudzenia echtaczki wymaga niekiedy dobrej znajomoci wasnego ciaa przez kobiet, poznania go przez partnera i wsppracy partnerw. U czci kobiet orgazm wystpuje w wyniku stosunku (tzw. orgazm pochwowy). Tu mamy rwnie do czynienia z duym zrnicowaniem. U jednych kobiet najbardziej optymalne s silne, gwatowne ruchy czonka w pochwie, innym potrzebne s ruchy wolne i delikatne. Wana rwnie jest pobudliwo poszczeglnych okolic pochwy, l tak np. s kobiety najsilniej reagujce na pobudzanie grnej ciany pochwy (optymalna jest wwczas pozycja od tyu), inne reaguj najsilniej przy pobudzaniu tylnego sklepienia pochwy (optymalna jest wwczas pozycja ,na jedca" lub z uniesionymi wysoko nogami). Potocznie mwic s zw. kobiety ,gbokie", wymagajce gbokiego wprowadzenia czonka, i ,pytkie", ktrym bardziej odpowiada pytkie wprowadzenie. Rwnie czas trwania stymulacji jest zrnicowany. Jedne kobiety potrzebuj dugiego stosunku, inne krtkiego. U niektrych pobudzanie musi by stae, u innych zmienne. Jednym kobietom najbardziej odpowiada ruch wzdu linii pochwy, innym ruch poprzeczny. Rwnie wasna aktywno kobiety jest zrnicowana. Niektre wol bierno, inne wykonuj ruchy miednic. Istnieje te typ kobiet, ktre osigaj orgazm po 1 lub nawet 2 wytryskach u partnera, inne natomiast wol osiga orgazm w tym samym czasie, w ktrym nastpuje wytrysk u partnera, inne jeszcze wol przed wytryskiem. Jak wic wida, istnieje due zrnicowanie w stymulacji pochwy, Strona 161

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wynika to u jednych kobiet z poprzednich uwarunkowa, a u innych z ich indywidualnej wraliwoci zmysowej. Podobnie wyglda sprawa w przypadku pozycji wspycia. Niektre kobiety osigaj orgazmy w kadej pozycji, inne natomiast maj kilka optymalnych, ale bywaj i takie, ktre mog osign orgazm tylko w jednej pozycji. 147 Poza wspomnianymi wyej typami wyzwalania orgazmu istniej rwnie inne, np. mieszana (ecztaczkowopochwowa), oraz takie, ktre wi si z poszczeglnymi strefami erogennymi. l tak np. s kobiety osigajce orgazm w wyniku caowania w usta, pobudzania piersi itd. Warto zapamita podstawow prawidowo - bez wzgldu na rodzaj koniecznej stymulacji orgazm jako taki jest jeden. Obejmuje on zesp zachodzcych przemian w caym organizmie kobiety. Pojcie orgazm echtaczkowy, pochwowy, mieszany, ustny, piersiowy jest jedynie wskazaniem, pod wpywem jakiej stymulacji powstaje. Nie mona zatem twierdzi, i istnieje ,lepszy" lub ,gorszy" rodzaj orgazmu. Sposb osigania orgazmu nie zawsze jest rwnie trway. U niektrych kobiet przez cae ycie tylko okrelony rodzaj pobudzania doprowadza do orgazmu, u innych zmienia si to w zalenoci od osoby partnera, wieku, dowiadczenia itd. Bywa rwnie i tak, e wszystkie metody wyzwalania orgazmu istniej u jednej kobiety, ale to rzadko. Zrnicowane s rwnie formy przeywania orgazmu przez kobiety. Mog one by rne zarwno pod wzgldem intensywnoci fizjologicznej, jak i psychicznej. Przeywanie zmysowe moe obejmowa skale orgazmu - od poziomu Strona 162

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski szczytowego napicia ciaa, przez skurcze pochwy mniej lub silniej odczuwane - a do skurczw caego ciaa. Przeywanie psychiczne moe przebiega od poziomu przyjemnoci a do poziomu utraty wiadomoci, stanu ekstazy. Moe to by poziom say u danej kobiety lub zmienny, zaleny od osoby partnera, stanu organizmu itp. Istniej wic - w rozumieniu potocznym kobiety ,gorce", ktre szybko ulegaj podnieceniu i osigaj intensywny orgazm, oraz kobiety chodne", u ktrych dominuje orgazm sabiej wyczuwalny. Seksualizm kobiety jest tak specyficzny, i nie zawsze partner jest w sanie stwierdzi, czy przeya ona orgazm. S bowiem orgazmy bardzo wyrane, ekspresyjne, ale s i niewyczuwalne przez partnera. Orgazm fizjologiczny i psychiczny mog przebiega na podobnych poziomach intensywnoci, ale moe te poziom psychiczny dominowa nad fizjologicznym i odwrotnie. Cae zagadnienie komplikuje fakt, i nie wiemy, dlaczego dana kobieta ma dany rodzaj orgazmu. Usiowano bada profile osobowoci kobiet z rnymi typami orgazmw, ale niewiele z tego wyniko. Wiadomo jedynie, e orgazm jest zjawiskiem bardzo indywidualnym i zrnicowanym. Botyczy to rwnie reakcji w orgazmie. U pewnych kobiet przewaaj reakcje skupione: milczenie, poczucie oddalenia, nieobecnoci, zamknicia w sobie, u innych - reakcje mimiczne, i to bardzo rne: grymasy zadowolenia, jakby blu, umiech, pacz, bogostan itp. Niektre kobiety zachowuj si spokojnie, inne obejmuj partnera, odsuwaj si od niego, mocno go ciskaj itp. Najbardziej zrnicowane bywaj reakcje sowne; spotyka si krzyki, pytania, zaprzeczenia, wyznania, wulgaryzmy, pochway, polecenia, imiona witych. Niekiedy te reakcje s zaskoczeniem dla partnera, ktry niepotrzebnie doszukuje si w nich jakiego sensu, znaczenia. Strona 163

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Bywaj rwnie reakcje wzbudzajce poczucie niepokoju u partnera, np. gryzienie, szloch, drapanie, gone krzyki, utrata przytomnoci itp. Szczeglnie wane jest to, aby partner nie usiowa ingerowa w wiat przey orgazmowych kobiety, spotykam si bowiem z sytuacjami, kiedy proszony jestem o ,wyleczenie" partnerki z uywania wulgarnych sw podczas orgazmu, z czego kobieta zreszt nie zdaje sobie sprawy. Nie jest moliwe wpywanie na wiat tych przey i moe to jedynie doprowadzi do utraty zdolnoci przeywania orgazmu. Trudno rwnie wyciga wnioski z wypowiadanych deklaracji. Wyznanie: kocham ci" moe by rzeczywicie wyraeniem uczu do partnera, ale moe to te by spontaniczna wypowied, niezalena od osoby partnera. Chciabym rwnie poruszy jeszcze jedno zagadnienie. Utar si stereotyp, i tylko mczyzna moe przey orgazm z niekochan kobiet, natomiast ona musi by przynajmniej troch zaangaowana uczuciowo. Nie jest to takie oczywiste u wszystkich kobiet. Niektre z nich potrafi przeywa orgazm niezalenie od tego, jakie uczucia wzbudza w nich osoba partnera. Osoba ta ma wane znaczenie w przeywaniu orgazmu kobiety.. S partnerzy pobudzajcy do bardziej zmysowych dozna, inni natomiast do bardziej lirycznych, opiekuczych. Jedni mczyni wzbudzaj poczucie oddania si, inni natomiast poczucie zdobywania ich. W ars amandi wyrazem postawy wobec partnera jest przebieg i forma pieszczot. Wiadomo np. e dana kobieta jednemu mczynie pozwala dosownie na wszystko i daje te wszystko z siebie, a wobec innego zachowuje si jak krlewna lub te kopciuszek. Tak wic poza sta 149 148 Strona 164

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski sfer" ars amandi istnieje zrnicowanie wobec osoby partnera. Wielu mczyzn sdzi, i wyrazem uczu partnerki wobec nich s stopnie gbokoci orgazmu, bardziej jednak prawdziwym testem tych uczu jest zachowanie kobiety w ars amandi. Orgazm w stosunku Orgazm osigany przez kobiet w wyniku ruchw frykcyjnych jest bardziej ceniony i lubiany przez mczyzn. Dotyczy to oczywicie mczyzn bez zaburze seksualnych, gdy w przypadku impotencji, zbyt wczesnych wytryskw, wanie orgazm wyzwalany przez pobudzenie zewntrzne nie stwarza problemw z osigniciem przez kobiet satysfakcji. Wspomniane upodobanie mczyzn jest przyczyn odczuwanej przez kobiety podwiadomie i wiadomie - potrzeby posiadania ,orgazmu pochwowego", widzc w nim poczucie wartoci wasnego seksualizmu. Druga przyczyna potrzeby orgazmu osiganego w stosunku wynika ze stereotypu, ktry powsta w czasach Freuda, gdy psychoanaliza ortodoksyjna jako niedojrzay i niepenowartociowy traktowaa orgazm osigany przez kobiety w wyniku stymulacji zewntrznej, tymczasem tzw. orgazm pochwowy mia wyraa peni kobiecoci. Tego typu pogld do gboko zapuci korzenie w obyczajowoci, a nawet w nauce. W wielu publikacjach mona do tej pory znale pogldy o peni, jak jest orgazm ,pochwowy". Dla przykadu zacytuj fragment ksiki, wydanej przez IW PAK, napisanej przez autork wielu prac na temat rodziny - Ingrid Trobisch - pt.By kobiet": Jestem cakowicie pewna tego, e istnieje dwojaki sposb przeywania przez kobiet przyjemnoci zmysowych. Jeden sposb porwnaabym do chlapania dziecka w brodziku, co sprawia mu pewn przyjemno, cho nie umie jeszcze pywa. Drugi przypomina nurkowanie i pywanie w gbokich czystych wodach jeziora grskiego. Ten bardziej powierzchowny sposb Strona 165

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski polega na manipulowaniu echtaczk... Kobiety opisuj to jako powierzchowny nerwowy skurcz wynikajcy z ostrej kulminacji, ktra nie daje penego zadowolenia. Dojrzewajca zmysowo kobieca polega na przeniesieniu dozna z okolicy echtaczki na pochw... W zasadzie doznanie echtaczkowe jest w swej istocie dowiadczeniem mskim... dziaaczki ruchu kobiecego zaprzeczaj przeyciom pochwowym, co idzie w parze z ich zaprzeczeniem kobiecoci... Gdyby poznay gbsze przyjemnoci seksualne, doprowadzioby to je do akceptacji i pokochania swej kobiecoci." Trudno zatem si dziwi, e gabinety seksuologw pene s sfrustrowanych kobiet, proszcych o leczenie ich ,niepenej wartoci" kobiecej, a wiele z nich orgazm wyzwalany poprzez stymulacj echtaczki traktuje jako patologiczny, chorobowy! Badania powicone psychofizjologii seksualnej kobiet wyranie dowodz, co potwierdza zreszt i ycie praktyczne, e podobnie jak 150 rne s sposoby wyzwalania orgazmu u kobiet, podobnie s rne poziomy intensywnoci ich przey w orgazmie. Bywa i tak, e kobieta osigajca orgazm w stosunku przeywa go bardzo powierzchownie, bez wikszych dozna, a niejedna kobieta z orgazmem echtaczkowym osiga bardzo wysoki poziom swych przey i dozna; podobnie zrnicowane s cechy ich kobiecoci. O gbi orgazmu decyduje nie tyle sposb jego wyzwalania, ile osobowo kobiety, jej partnera i poziom ich wizi uczuciowej. S rwnie kobiety, ktre maj zdolno osigania orgazmu w wyniku rnych form stymulacji. Nie zawsze tzw. pochwowy *orgazm okrelaj one jako lepszy od innych. Presja obyczajowa jednak sprawia, e jest on przez wiele kobiet wyej ceniony; poczucie wasnej wartoci wynika wwczas ze spenienia oczekiwa ich partnera i normy" obyczajowej. Strona 166

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Wielu seksuologw pomaga kobietom w rozwiniciu zdolnoci przeywania orgazmu pochwowego, kieruj si jednak nie tyle pojciem normalnoci tej formy stymulacji, ile istnieniem takich moliwoci wyzwalania orgazmu. Po prostu mona pomc w rozwijaniu u danej kobiety szerokiego wachlarza moliwoci seksualnych. Tego typu forma pomocy sprowadza si np. do poradnictwa; zaleca si rne pozycje i formy stymulacji, niekiedy przez rodki farmakologiczne zwiksza si wraliwo erogenn pochwy. Inne, obecnie szeroko upowszechniane porady, dotycz pewnych wicze zalecanych kobietom. Przykad takiego wiczenia podany jest w wyej cytowanej ksice: jej autorka mwi o metodzie dr Kegla, badacza minia onowoguzicznego. Jak sdzi dr KegI wikszym rdem dozna seksualnych kobiety jest grny brzeg obszaru, ktry otacza ujcie pcherza, pochwy i odbytnicy - u wielu kobiet jest on zbyt wiotki, mao rozwinity. Jeeli przekrj pochwy porwnamy do tarczy zegara, to liczba 12 bdzie oznacza ko onow, liczba 6 ko guziczn, a miejsca najmocniejszych dozna seksualnych wyraayby liczby 4 i 8. Aby wzmocni ten wany misie, naley: ,zrobi taki wysiek, jak przy powstrzymywaniu strumienia moczu... Trzeba wiczy to regularnie, trzymajc przy tym lekko rozchylone nogi. Mona tak robi przez kilka minut, wiele razy w cigu dnia... Wzmacniany w ten sposb misie zwykle zwa i wydua pochw..., a narzdy miednicy zostaj podcignite." Dr Kegel proponuje, aby kade oddanie moczu sao si okazj do tego wiczenia. Podczas tej czynnoci kobieta powinna powstrzyma mocz i znowu go odda i czynno t powtrzy wielokrotnie... Rzadko si zdarza, aby nie udao si kobiecie znacznie podnie swej sprawnoci seksualnej przez zrozumienie mechanizmw fizjologicznych i nauk techniki wspycia... ona powinna by rwnie aktywna. Majc wyrobiony misie Kegla" moe obejmowa czonek ma swoj pochw... Naley wiedzie, e to nie ruchy w przd i w ty daj Strona 167

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski kobiecie najwicej przyjemnoci, ale agodny nacisk na boki w kierunku cianek pochwy, gdzie znajduje si cyfra 4 i 8 na 151 tarczy zegara, jak to zostao wczeniej opisane... tarcie boczne wzbogaca doznania kobiety i podnieca mczyzn". Wspomniane wiczenie wskazane jest dla kobiet ze sabo rozwinitym miniem Kegla". Nie musz go wykonywa jedynie kobiety majce ju dowiadczenia seksualne. Dla innych jest to jedna z wielu form przygotowania do pniejszego wspycia w maestwie. Chciabym jednak jeszcze raz wyranie podkreli, e wspomniane wiczenie nie moe by traktowane jako ,lek na brak orgazmu pochwowego", a jedynie jako moliwoci zwikszenia moliwoci fizjologicznych kobiety. U wielu kobiet orgazm echtaczkowy daje im pen satysfakcj i jest jednym z elementw harmonii zwizku, u innych natomiast orgazm pochwowy staje si rdem tych wartoci. W obu jednak przypadkach nie yp orgazmu powinien by rdem poczucia wasnej wartoci w roli kobiecej, a realizacja wielu innych wartoci: osobowociowych, rodzicielskich, rozwijanie umiejtnoci tworzenia harmonii psychicznej z partnerem itd. Warunki przeycia orgazmu Podrcznikowe" warunki przeycia orgazmu przez kobiet to: optymalny stopie rozbudzenia seksualnego, ars amandi, zachowana intymno, wi uczuciowa z partnerem, poczucie bezpieczestwa i brak lku, np. przed ci, umiejtno zrelaksowania si i ,zapomnienia". Te oglne teoretyczne warunki s istotnie wane dla wielu kobiet, ktre z natury swej psychofizjologii ucz" si przeywania orgazmu. Nie dla wszystkich s one jednak konieczne. Blisze poznanie specyfiki seksualizmu kobiety wskazuje, e niejedna kobieta potrafi osiga orgazm nawet w niesprzyjajcych Strona 168

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski warunkach. Podkrelam to dlatego, e niepotrzebnie wiele kobiet martwi si, i specyfika przeywania orgazmu jest rzekomo nietypowa lub nieprawidowa. Posu si kilkoma przykadami. Najczstszym jest nieakceptowanie orgazmu wywoanego poza stosunkiem. Przypisuje mu si niedojrzao", niepen warto, a waciwy" ma by rzekomo jedynie orgazm osigany w wyniku stosunku, ktry zreszt wystpuje u mniejszoci kobiet. Istnieje te pogld, i kobieta rozbudza si wolniej od mczyzny i wymaga zrnicowanych pieszczot poprzedzajcych stosunek. Nie jest to jednak powszechna prawidowo. Wiele kobiet potrafi osiga orgazm w bardzo krtkim czasie, nawet bez pieszczot wstpnych. Dla innych natomiast dugotrwae pieszczoty s warunkiem koniecznym. Czasem kobiety osigaj orgazm jedynie w okrelonej pozycji stosunku, najbardziej odpowiadajcej ich budowie, inne wtedy, gdy stale pozycj si zmienia. Podobnie wyglda problem intymnoci. Dla jednych kobiet nastrj, spokj, cakowita intymno s konieczno ci, dla innych natomiast nawet obecno innych osb w pobliu nie stanowi adnej bariery. Jeszcze wiksze zrnicowanie mamy w przypadku bodcw erotycznych. Gama rozpitoci jest bardzo rna. Cz kobiet dobrze reaguje na szeroki wachlarz rnych bodcw, inne natomiast potrzebuj jedynie dotykowych. Dla jeszcze innych konieczne s bodce wzrokowe, suchowe itp. Znane s przypadki uwarunkowa na zapachy, okrelony rodzaj towarzyszcej wspyciu muzyki, owietlenie lub ciemno itp. Nawet zdawaoby si oczywisty dla seksualizmu kobiety konieczny poziom wizi uczuciowej wobec partnera wyglda rnie. Bywa, e warunkiem przeywania orgazmu jest silna wzajemna wi uczuciowa z partnerem, a wszelkie napicia i Strona 169

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski konflikty uniemoliwiaj jego osiganie. Bywa jednak i tak, e orgazm moe by przeyty z partnerem nie darzonym adnym uczuciem, obojtnym. Podobnie wyglda problem towarzyszcej wspyciu seksualnemu wyobrani. U jednych kobiet istnieje silne zespolenie z osob partnera i jego osoba wypenia wiadomo, uczucia. U innych natomiast kobiet w trakcie wspycia pojawiaj si wyobraenia kontraktu z kim innym, bycia zdobywan si itp. Rny jest te czas przeywania orgazmu przez partnerw. W wielu zwizkach jest on przeywany wsplnie, w tym samym czasie, w innych natomiast najpierw przeywa go jedno z partnerw, a pniej drugie. Moe by i tak, e warunkiem przeycia orgazmu jest powtrzenie stosunku przez partnera, jego ponowny orgazm itp. Rnorodne uwarunkowania seksualne z pierwszych kontaktw w yciu sprawiaj, i zakodowane reakcje okazuj si trwae, l tak np. dla jednych kobiet poczucie bezpieczestwa i relaksu jest bezwzgldn koniecznoci, a innym potrzebny jest wanie pewien poziom napicia i zagroenia. Tego typu przykady mona mnoy. Sprowadzaj si one do kilku podstawowych wnioskw: istnieje due zrnicowanie warunkw koniecznych do przeycia orgazmu przez kobiet i w zasadzie kada kobieta jest inna". Nie ma zatem typowego modelu ars amandi. Druga prawidowo to znaczenie zakodowanych reakcji seksualnych z pocztkowego okresu wspycia seksualnego. Istnieje te zjawisko zmiennoci warunkw przeywania orgazmu w biografii seksualnej danej kobiety. To, co byo najwaniejszym warunkiem w pierwszej fazie trwania zwizku, pniej przestaje by wane i powstaj nowe warunki. Wiele zaley rwnie od osoby partnera. Jedne kobiety przeywaj swoje wspycie tak samo z kadym partnerem, inne z kadym inaczej. Strona 170

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Warunki przeywania orgazmu okazuj si zatem bardzo indywidualne i specyficzne dla danej kobiety i dla danego zwizku, a take dla fazy trwania tego zwizku. Wielu niepotrzebnych problemw i frustracji mona by unikn, gdyby wspomniane zrnicowania byy rozumiane jako prawidowoci. 152 153 Stereotypy orgazmu u kobiet Wiele dramatw rodzi si z niewiedzy o prawidowociach ycia seksualnego. Obecny rozdzia powicony bdzie typowym mitom orgazmu, ktre zaciyy na szczciu i harmonii niejednego zwizku. Kult orgazmu wyzwalanego przez stosunek Wiele osb wszelkimi sposobami stara si wyzwoli orgazm w wyniku stosunku, traktujc go jako jedyny normalny. Jeeli nawet znane s inne formy wyzwalania orgazmu i dana kobieta osiga np. orgazm echtaczkowy, mimo wszystko pochwowy jest przedmiotem stara, utosamiany te bywa z ,wysz form orgazmu". Niewtpliwie jest to wynik utosamiania stosunku z koniecznoci wyzwalania orgazmu i wynik starych pogldw, ktre orgazm echtaczkowy traktoway jako niedojrzay", a pochwowy" jako dojrzay i peny". Prawda jest taka, e orgazm osigany w stosunku dotyczy okoo 1015 kobiet. Orgazm ten wie si z pewn innoci fizjologiczn tych wanie kobiet (wiksze unerwienie pochwy), z uwarunkowaniami na stymulacj pochwy oraz z innoci przey psychicznych (poczucie oddawania si partnerowi, agodniejszy przebieg reakcji fizjologicznych, intensywniejszy przebieg odczu psychicznych). Orgazm echtaczkowy W synnym raporcie Hite" z USA goszony jest pogld, e istnieje jedynie orgazm echtaczkowy, a kobieta jest istot samowystarczaln seksualnie. Raport ten okaza si przydatny dla Strona 171

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski skrajnych ruchw feministycznych. U nas pogld ten nie jest zbyt popularny i wiele kobiet raczej cierpi na kompleks niszoci z powodu osigania orgazmu w ten wanie sposb. Dokadne badania wskazay na pewn inno psychoseksualn kobiet z tym typem orgazmu: s one np. bardziej niezalene, nastawione na partnerstwo, maj bardziej intensywne reakcje fizjologiczne. Intensywno orgazmu Dla wielu osb orgazm jest rwnoznaczny z omdlewaniem z rozkoszy", z utrat wiadomoci i z bardzo silnymi widocznymi reakcjami fizjologicznymi. Kobiety przeywajce go sabiej" maj poczucie niszoci. Wynika to z porwnywania si do innych kobiet lub te z wypowiedzi ich partnerw, ktrzy zarzucaj im zbyt sabe reakcje. Zapomina si natomiast o tym, e poziom intensywnoci jest spraw bardzo subiektywn i indywidualn i nie mona skrajnie intensywnych form traktowa jako wzorcowych, modelowych. Kady ma swoj inno psychoseksualn; moe by ona cech sta lub te zalen od osoby partnera, nie ma natomiast modeli docelowych. Czstotliwo orgazmu Popularny jest pogld, e orgazm powinien wystpowa w kadym wspyciu seksualnym lub te wielokrotnie w danym kontakcie. Zapomina si o tym, e kady ma wasny optymalny rytm wspycia, zaleny od poziomu temperamentu i wielu innych czynnikw (nastrj, stan zdrowia, zachowanie partnera...). Jeeli partnerzy rni si poziomem temperamentu seksualnego, to moe si zdarzy, e wspycie jest dostosowane do wikszych potrzeb, np. mczyzny, i wwczas jest oczywiste, e nie kady kontakt musi prowadzi do orgazmu u kobiety. Zdolnoi do kilkakrotnego orgazmu w trakcie jednego wspycia jest cech indywidualn danej kobiety, inne mog osiga tylko jeden orgazm. Sam fakt chcenia" nie przesdza efektu, nie mona Strona 172

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski oczekiwa tego, co nie znajdzie si w granicach moliwoci danej osoby. Automatyzm orgazmu Orgazm bywa nieraz traktowany jako efekt bodcw seksualnych na zasadzie przyczynaskutek. Nie dostrzega si wwczas zoonoci czynnikw warunkujcych powstawanie orgazmu (nastrj, uczucie do partnera, odczuwana potrzeba wspycia, intymno, brak zmczenia, lku przed ci...). To prawda, e s kobiety, ktre osigaj orgazm na zasadzie odruchu, niezalenie od ich stanu emocjonalnego, potrzeb, s to jednak wyjtki. Tak wic skargi, e wszystko przebiega jak naley, staram si o pieszczoty, a ona nie ma orgazmu", nie musz oznacza zaburze seksualnych. Dusze pobudzanie kobiety Pewn statystyczn prawidowo, e czas narastania podniecenia i osigania orgazmu jest krtszy u mczyzn, utosamia si niekiedy z powszechnie obowizujcym prawem. Bywa przecie i tak, e wanie ten czas jest krtszy u kobiety, a duszy u partnera. W konsekwencji powstaje poczucie nienormalnoci" lub przypisywania kobiecie mskiej natury". Wszystkie t" rozwaania dotycz oczywicie prawidowego czasu trwania wspycia, a nie patologicznie wyduonego. Tak wic czas poszczeglnych 4 faz wspycia jest spraw indywidualn. Konieczno orgazmu Dla wielu osb konieczno i normalno seksualna" rwna si osiganiu orgazmu, niezalenie od czynnikw warunkujcych jego rozwj: wielokrotnie spotykam si z tego typu skarg: Miaam ju 3 kontakty, a jeszcze nie mam orgazmu, jestem chyba oziba". Inny przykad: Wspyj z nim kilka miesicy i nie mam orgazmu" (a w wyniku pyta dowiedziaem si, e partner nie jest w jej typie i czuje do niego jedynie sympati). Moe to zaskoczy Strona 173

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski niektrych 155 154 Czytelnikw, ale znam maestwa, w ktrych kobieta ani razu nie przeya orgazmu, a mimo to czuje si szczliwa. Nie znaczy to, e ten przykad godny jest upowszechnienia, ale nie dajmy si na tym punkcie zwariowa. Naley natomiast zna czynniki warunkujce moliwo jego powstania, a z wielu bada wynika, e do takich podstawowych czynnikw nale: wi uczuciowa z partnerem, intymno, potrzeba wspycia, przyjemny nastrj, zadowolenie estetyczne z siebie, akceptacja swej pci i fascynacja mskoci partnera, traktowanie wspycia jako radosnego bycia z sob. Na zakoczenie chciabym wspomnie, e badania wskazuj na istotn rol ojca w rozwoju psychoseksualnym kobiet. Okazuje si, e kobiety majce bardzo udane ycie seksualne, z bogactwem form przey, miay ojcw interesujcych si ich wychowaniem i umiejtnie stosujcych kary i nagrody, wprowadzajcych pewne ograniczenia i zasady. Szczcie bez orgazmu Wiele kobiet nie doznajcych orgazmu potrafi odczu tyle radoci we wspyciu, e daje im ono poczucie szczcia. wiadomo zjednoczenia, przyjemno pynca z pieszczot, zachowania partnera, przekonanie o istnieniu mioci wynagradza" im brak orgazmu. Obecnie jednak coraz czciej syszy si mit o koniecznoci orgazmu. Sam fakt braku jego przeywania dla wielu kobiet oznacza jakby niepene poczucie wasnej wartoci i w rezultacie poczucie szczcia ulega zmceniu. Problem doznawania orgazmu jest tak rozbudowany w oczekiwaniach (zapewne wpyna na to rwnie popularyzacja wiedzy na te tematy), e jego brak staje si rdem kompleksw. Naley zatem postawi pytanie, czy kada Strona 174

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski kobieta, ktra wspyje seksualnie, musi osiga orgazm? Czy brak orgazmu w udanym yciu erotycznym jest chorob? Anorgazmia (brak orgazmu) staje si problemem wwczas, gdy jest bolenie przeywanym dowiadczeniem i wie si z negatywnymi konsekwencjami dla harmonii zwizku. Inaczej mwic, sam fakt braku orgazmu nie jest patologi. Jeeli brak orgazmu danej kobiecie nie przeszkadza i nie odbija si niekorzystnie na zwizku, to nie ma koniecznoci , leczenia" tego stanu rzeczy. Zapewne doznawanie orgazmu jest korzystnym, radosnym przeyciem, dowiadczeniem, staje si bowiem rdem wielu nowych dozna, poszerza zakres wrae erotycznych, ale nie jest to jednak bezwzgldna konieczno. W wielu zwizkach brak orgazmu wie si jednak nie tylko z ujemnymi nastpstwami dla harmonii zwizku, ale rwnie z przykrymi nastpstwami zdrowotnymi, rozdranieniem i napiciem u kobiety. Zrozumiae, e w tych przypadkach pomoc lekarska staje si potrzebna. Mit koniecznoci orgazmu, tak obecnie wyrany w obyczajowoci erotycznej, prowadzi do kompleksw, rozdranie i zmienia przebieg wspycia seksualnego. Przestaje ono by radosnym zblieniem, by 156 ciem z sob, wymian spontanicznych pieszczot i uczu. Wspycie staje si zadaniem zmierzajcym do konkretnego celu: wyzwolenia orgazmu. On jest punktem centralnym, orodkiem zabiegw, a pieszczoty staj czym wtrnym, gr miosn". Zmienia si zatem struktura wspycia. Jeeli orgazm jest celem, to wspycie staje si rdem frustracji w przypadku braku wystpienia orgazmu. Pogo za orgazmem moe przyczyni si do wystpienia negatywnych nastpstw: niezadowolenia ze wspycia, osabienia reakc)i seksualnych, poczucia winy ze strony partnera lub Strona 175

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partnerki, rozczarowania zwizkiem itp. Naley zatem odpowiedzie sobie na pytanie, czy naley za wszelk cen dy do wyzwolenia orgazmu? Jeeli dotychczasowe wspycie jest w peni udane, daje wzajemne poczucie szczcia to koncentracja na by lub nie by" orgazmu moe to szczcie zaburzy. *** ORGAZM MCZYZNY Orgazm mczyzny do dugo nie budzi zainteresowania ba daczy. Powstaa w seksuologii do paradoksalna sytuacja ukazyway si kolejne monogra fie dotyczce orgazmu u kobiet, a jednoczenie brakowao opra cowa dotyczcych orgazmu u mczyzn. Nie mona tego zjawiska tumaczy faktem, i wielu seksuologw to mczy ni, a zatem bardziej ich intere sowaa pe odmienna. Dopiero w ostatnich 5 latach sytuacja si poprawia i pojawia si wi cej prac powiconych seksu alizmowi mczyzn. Przyczyn byo kilka; rosnca luka midzy znajomoci seksualizmu kobiet a mczyzn, interesujce spos trzeenia ze strony kobiet seksuologw obalajce istnie jce miy oraz opr mczyzn wobec nacierajcego ruchu feministycznego na Zachodzie, odzierajcego pe msk ze Strona 176

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wszystkich wartoci. Przez dugi czas seksualizm mczyzny objty by kilkoma stereotypami: mniejszej uczuciowoci, ubstwa ekspresji seksualnej, tosamoci 157 orgazmu z wytryskiem, wikszej biclogizacji. Okazao si, e nazbyt uproszczono seksualizm mski. Po pierwsze trudno przypisa mczynie mniejsz uczuciowo; nie jest ona mniejsza ni u kobiet, tylko inaczej jest wyraana. W wychowaniu mczyzny dominowa przez wieki nacisk na ukrywanie uczu, ujawnianie ,twardoci" i siy. Za tumienie uczu pacili mczyni chorobami psychosomatycznymi, a zwaszcza zawaem serca i chorob wiecow. Nie ma zatem mniejszej uczuciowoci, lecz inne s jej kierunki oraz ekspresja. Ubstwo ekspresji seksualnej okazao si rwnie stereotypem. Na ten pogld wpyn take model wychowania, narzucajcy mczynie msko" w ku, czyli pewno siebie, zdobywczo, kult iloci nad jakoci. W zwizkach partnerskich wyzwolonych z konwencji i tabu ekspresja seksualna mczyzn ma szerok skal i czsto dorwnuje kobiecie. Inaczej mwic seksualizm mczyzny w znacznym stopniu jest pochodn, nie tyle jego natury, co kultury i wychowania. W ars amandi przypisywano mczynie wiksz wraliwo na bodce wzrokowe, a kobiecie na suchowe i dotykowe. Stereotyp ten naleao zmieni, jakkolwiek statystycznie rzecz biorc tak jest w wikszoci przypadkw. Wynika to jednak w duej mierze z tradycji, a nie z natury psychoseksualnej pci. Wielu mczyzn potrafi ujawnia wysok wraliwo na wszelkiego typu bodce zmysowe i wspczesna kultura seksualna podkrela potrzeb rozwoju wszechstronnoci w tej dziedzinie. Inny stereotyp biologizacja seksualizmu mskiego - ju dawno zosta rozpoznany jako bdny, okazao si bowiem, e erotyzacj okresu Strona 177

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski dojrzewania rozcignito na cay okres seksualnego ycia mczyzny. Okazao si, e biologizm seksualny nie zaley od pci, lecz od typu osobowoci i wychowania. Nie osta si rwnie inny stereotyp - orgazmu utosamianego z wytryskiem. Okazao si, e u mczyzn rwnie istnieje zjawisko orgazmu biologicznego i psychicznego, niekoniecznie zwizanego z faktem wytrysku. S bowiem mczyni przeywajcy orgazm psychiczny bez wytrysku i odwrotnie. W porwnaniu do kobiet zakres form stymulacji seksualnej prowadzcych do orgazmu jest u mczyzn mniejszy, gdy podstawow form jest stymulacja czonka (rczna, oralna, podczas stosunku). Bywaj jednak mczyni osigajcy orgazm w wyniku wyobrani oraz dranienia innych sfer erogennych, np. brodawek piersiowych, pobudzania karku. Przewaa jednak potrzeba pobudzenia czonka. Reakcje w orgazmie rwnie s zrnicowane. Mimika moe wyraa bogostan, zadowolenie, rzadsze s grymasy. Wielu mczyzn w wyniku nieujawniania swych uczu zachowuje ,kamienn" twarz. Niektrzy w momencie wytrysku maj drgawki caego ciaa, inni jedynie miednicy, ale wielu nie ujawnia adnej ekspresji ruchowej. Bywaj rne reakcje sowne, czciej proste (mruczenie), rzadziej w formie zda. Intensywno dozna w orgazmie rwnie jest zrnicowana - od spazmu, zadowolenia do drgawek ciaa, przejciowej utraty wiadomoci. U wielu mczyzn intensywno przey jest najwiksza tu przed wytryskiem, sam orgazm jest obojtny lub nawet dranicy. U innych natomiast najsilniejsze s doznania w czasie wytrysku. Przeycia psychiczne mog obejmowa np. uczucie rozadowania napicia, przyjemno o rnym stopniu natenia, stan ekstazy, poczucie zjednoczenia z partnerk albo obco i dystans wobec niej. Strona 178

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Osobowo mczyzny w sferze przey seksualnych ma pewne stae cechy, a sfery yczu zalene s od osoby partnerki. Jedne partnerki dziaaj bardziej zmysowo, inne pobudzaj do uczu opiekuczych, romantycznych. Jedna kobieta potrafi wzbudzi wzniose uczucia, inna prowokuje do figlarnoci, a jeszcze inna do agresywnoci, a nawet sadyzmu. Dany mczyzna moe by zatem rny w kontaktych z rnymi kobietami. Im bardziej prymitywny jest mczyzna, tym wiksza jest stao form jego przeywania. Im bardziej natomiast zoona jest jego osobowo, tym wiksza jest jego zdolno do indywidualizowanej reakcji wobec danej kobiety. W zwizku partnerskim kobieta moe prowokowa mczyzn do zaspokajania rnych potrzeb psychicznych przez wspycie. Zachowanie jednej kobiety prowokuje potrzeby ambicjonalne, ch wykazania si" sprawnoci, natomiast inna wciga partnera w gbsze zakresy przey. Czstym fenomenem mczyzny jest autoerotyzm seksualny, czyli przeywanie orgazmu dla siebie", w oderwaniu od osoby partnerki. Inaczej mwic wspycie jest przedueniem samozaspokajania si, a osoba partnerki staje si narzdziem do wyzwolenia orgazmu. Przezwycienie autoerotyzmu jest warunkiem stworzenia partnerstwa seksualnego. W miar upywu czasu u wielu mczyzn stopniowo zmniejsza si fizyczna zdolno czstotliwoci orgazmw. O ile w modym wieku moe mie ich kilka w cigu jednej nocy, o tyle pniej ta czstotliwo si zmniejsza. U niektrych mczyzn problem ten jest bolenie przeywany i traktuj oni modo jako zoty wiek" swego erotyzmu. Z punktu widzenia bogactwa form przeywania orgazmu czstotliwo nie ma znaczenia. Bogate kultury seksualne wyranie podkrelaj, i bardziej jest wartociowe wzbogacania form ars amandi i pogbianie przey ni wiksza Strona 179

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski czy mniejsza czsto kontaktw. Ich wielo prowadzi raczej do spycenia ni wzbogacenia przey w orgazmie. Innym wanym zagadnieniem seksualizmu mczyzny jest zdolno do sterowania reakcjami seksualnymi i opniania momentu orgazmu. Z wielu bada wynika, i jest to problem wikszoci mczyzn, nie potrafi oni bowiem przedua wspycia i ich reakcje s zbyt krtr kie, a zatem i orgazm jest tylko w czci rozwinity. Bogactwo i peni orgazmu mona przey jedynie w warunkach bogatej i dugiej 159 158 ars amandi. Nie jest to moliwe, kiedy rozpoczyna si wspycie po duej przerwie i czsto zmienia partnerki. Postpowanie takie prowadzi do wzrostu pobudliwoci, przez co utrwala si nawyk krtkiego czasu wspycia. Pniej nawet nawizanie staego zwizku i czste wspycie moe niewiele zmieni. Zby wczesne wytryski nasienia zdarzaj si ponad poowie mczyzn. Jak ju wspomniaem, zuboa to zakres przeywanych dozna. Wyduenie czasu trwania wspycia wymaga zatem specjalnego wysiku i odpowiednich warunkw, ktre zapewni jedynie staa partnerka i ustabilizowane co do czstoci wspycie. Tak wic pogld, i orgazm jest w sposb naturalny dany mczynie jest tylko w poowie prawdziwy, gdy penia przey w orgazmie rwnie wymaga czasu, pielgnowania, kultury wspycia i optymalnej wizi partnerskiej. Stosunek przedsionkowy Nie jest to rzadki styl wspycia u mczyzn. Przyczyny jego wyboru i trwaoci bywaj rne. Posu si kilkoma przykadami rozwoju tego typu upodobania seksualnego u Strona 180

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mczyzn, opierajc si na najczciej spotkanych przypadkach: Uwarunkowania fizjologiczne wynikajce z samozaspokajania si Dugotrwae samozaspokajanie si mczyzny prowadzi do przyzwyczajenia si do okrelonej intensywnoci bodcw dotykowych, dajcych poczucie ciasnoci". W normalnym stosunku, z gbok immisj, moe powsta uczucie nadmiernego luzu w pochwie i w konsekwencji ruchy frykcyjne s zbyt sabe, aby wyzwoli wytrysk. Wwczas stosunek pytki daje wiksze uczucie tarcia, umoliwiajc w ten sposb osignicie wytrysku. Uwarunkowania wynikajce z pettingu, ze wspycia z dziewic Zdarza si, e w danym zwizku dochodzi jedynie do pytkiego stosunku, partnerka pragnie bowiem zachowa bon dziewicz lub z innych przyczyn nie moe doj do defloracji. Powstaje w ten sposb przyzwyczajenie do tego stylu wspycia i pniej trudno ,przestawi si" na normalny stosunek. Moe on zreszt nie dawa optymalnego uczucia tarcia. Niedostosowanie seksualne U czci mczyzn wspyjcych z zw. wskimi kobietami lub majcych may obwd czonka w stanie wzwodu normalny stosunek z pen immisj moe dawa subiektywne odczucie luzu w pochwie i std wybr wspomnianego stylu wspycia. Gboka immisj nie daje uczucia tarcia, nie dziaa zatem podniecajco. 160 Przeciwdziaanie zaburzeniom wzwodu W przypadku istnienia ww. przyczyn lub przykrych dowiadcze z zaburzeniem wzwodu, niepena immisja moe stanowi doping do wzmoenia odczu dotykowych w trakcie ruchw frykcyjnych, umoliwiajcych zachowanie penego wzwodu. Strona 181

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Podwiadome lub wiadome tendencje walki z partnerk Zdarza si, e wspycie seksualne staje si form podwiadomej lub wiadomej walki z partnerk, motywowanej rnymi przyczynami. Istot wspomnianej postawy moe by unikanie tego, czego oczekuje partnerka, niezaspokojenie jej potrzeb. Jest ona dziki temu ,ukarana". Po stosunku W dyskusjach na tematy seksualne kobiety czsto opisuj typowe ich zdaniem zachowania seksualne mczyzn: ,staraj si zdoby kobiet, ale po zdobyciu staj si zimni, a nawet nieprzyjemni". Tumaczy si to w tych dyskusjach rnie: ,mczyni s prymitywniejsi", rola mczyzny w ewolucji uksztatowaa z niego zdobywc, to jest jego celem", mczyzna typowy niewiele wie o psychice kobiety". Fakt czstego powtarzania si skarg na zachowania mczyzn po stosunku wymaga zajcia si tym zagadnieniem. Badania powicone zachowaniom erotycznym ujawniy ich zrnicowanie, w zalenoci od pci. Kobiety po stosunku znamiennie czsto oczekuj dalszych pieszczot, czuoci, wyzna. Krzywa podniecenia seksualnego opada u nich wolniej. Jeeli zasypiaj, to najczciej instynktownie przytulaj si i obejmuj partnera. Dla wielu kobiet zasypianie w objciach ukochanego mczyzny jest jednym z najpikniejszych przey. U czci kobiet natomiast pierwszy stosunek i pniejsze pieszczoty s wprowadzeniem do nastpnego wspycia, ktre przeywaj peniej, silniej i wwczas krzywa podniecenia opada szybciej. U mczyzn natomiast krzywa podniecenia po stosunku zazwyczaj opada szybciej, pojawia si zobojtnienie erotyczne, potrzeba snu. U mniejszoci mczyzn ich reakcje upodabniaj si do kobiecych. Istnieje jeszcze jedna kategoria mczyzn, u ktrych po stosunku rodz si niemie odczucia obrzydzenia seksualnego, Strona 182

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski smutku, zniechcenia wraz z potrzeb dystansu wobec partnerki. Wyjanienie przyczyn zrnicowania zachowa po stosunku jest bardzo trudne, nakadaj si tu bowiem mechanizmy fizjologiczne, podwiadome i wiadome, uczuciowe, kultura i poziom wiedzy erotycznej. Indywidualnie mona tumaczy, dlaczego po stosunku jeden mczyzna odwraca si i zasypia, drugi nagle trzewieje" i zajmuje si czym innym, trzeci staje si smutny i przygnbiony, czwarty przy161 11 _ Seks partnerski tul si, pieci, pity oczekuje pochway za to, co zrobi", nastpny za wszelka cen dy do powtrzenia wspycia itp. Podobne zachowania mog kry za sob odmienne motywy. Z punktu widzenia ars amandi partnerzy powinni zna specyfik odmiennoci psychoseksualnej pci, wzajemne potrzeby i oczekiwania, w celu tworzenia kultury wspycia, dajcej pene wzajemne zadowolenie. W typowym modelu wspycia wskazane jest po stosunku kontynuowanie pieszczot i czuoci, wzajemne dostosowywanie si do potrzeb i oczekiwa. Jeeli nawet s naturalne mechanizmy fizjologiczne i uczuciowe zniechcajce mczyzn do kontynuowania pieszczot po stosunku, to nie mona poprzesta na poddaniu si im. W wiadomoci powinno istnie nastawienie, e istnieje druga osoba, ktra co przeywa, oczekuje. Tak wic konkretne zachowanie partnera po stosunku ujawnia nie tylko specyfik jego reakcji seksualnych, ale rwnie poziom jego kultury seksualnej, uczuciowej, wraliwoci, jest rwnie testem prawdziwej postawy wobec partnerki. Mona z tych zachowa odczyta: niewiedz, obojtno, lekcewaenie, fascynacj, narcyzm, mio. Wspycie jest sztuk seksualn, ale rwnie i sprawdzianem wzajemnego kontaktu uczuciowego. Zapewne brak uwiadomienia Strona 183

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualnego jest znaczn przeszkod. Jeeli jednak wiedzy nie brakuje, a zachowania pozostawiaj osad rozgoryczenia i alu u drugiej osoby, to przyczyn takiego, a nie innego zachowania partnera naley szuka gdzie indziej. Podkrelam to dlatego, e zbyt czsto pokada si ufno w samym uwiadomieniu, w informacjach. Tymczasem w zachowaniach seksualnych wicej znaczy postawa wobec partnera, umiejtno odczytywania wzajemnych oczekiwa i potrzeb. Partner moe by prawdziwym encyklopedyst seksualnym, mimo to daje z siebie o wiele za mao: bo nie moe, bo nie chce, bo nie czuje takiej potrzeby wobec danej osoby. *** ORGAZM Z WYOBRANI SEKSUALNEJ Wrd rnych form pobudzania seksualnego prowadzcego do orgazmu istnieje - wprawdzie rzadko, ale jednak spotykana naturalna wyobrania. Najcz ciej znaczenie wyobrani seksu alnej polega na rozbudzaniu i potgowaniu podniecenia, jest ona jedyna z wielu bodcw seksualnych w ars amandi. Czasem wyobrania naley do wiata marze, oczekiwa, poprzedzajcych wspycie seksualne, prowadzi do podnie cenia, rozbudzenia. W okresie poprzedzajcym inicjacj seksu Strona 184

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski aln wiele osb uruchamia swo j wyobrani i buduje fanta zje seksualne, w ktrych spenia j si marzenia, pragnienia, idealny partner itp. Wyobrania seksualna ,wprowadza" wic do wyidealizowanego i oczekiwanego wspycia. Najczciej treci tego wiata wyobrani s wasne fantazje, zapamitane sceny erotyczne z filmw, fotografii, tekstw literackich, opowiadania i zwierzenia innych. Badajc ycie seksualne wielu moich pacjentw mogem si rwnie przekona, e u czci z nich tworzywem wiata wyobrani seksualnej bya lektura publikacji z zakresu seksuologii (w ostatnim okresie szczeglnie ,Sztuki kochania" dr M. Wisockiej). Opis technik seksualnych, pieszczot, zachowa partnera rozbudza wyobrani, dostarczajc jej wielu nowych informacji. W konsekwencji prowadzi to do nowych oczekiwa i potrzeb. Dobrze, jeeli partner rwnie ,dojrza" do tych nowych oczekiwa, wwczas bowiem wsplna lektura moe pomc parze we wzbogaceniu ich ars amandi. Czsto jednak si zdarza, i tylko jedno z pa merw poznaje wspomniane lektury, a drugie uznaje, e s one zbdne: nic nowego dla mnie". Powstaje rozbieno oczekiwa, potrzeb i paradoksalnie - lektura moe przyczyni si do powstania rozdwiku midzy partnerami. wiat wyobrani seksualnej moe zatem sprzyja pogbieniu lub powodowa rozlunienie wizi seksualnej partnerw. Innym wiatem wyobrani seksualnej s fantazje towarzyszce samo pobudzaniu seksualnemu, czyli masturbacji. W typowych sytuacjach 163 silna potrzeba rozadowania napicia seksualnego prowadzi do pobudzania narzdw pciowych, a wyobrania jes u jednym z Strona 185

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wielu bodcw, drugim" co do wanoci po mechanicznym dranieniu. Osatnie badania wskazuj, ze wyobrania towarzyszca masturbacji ma due znaczenie dla pniejszego ycia seksualnego. Im bardzie) jest ona drobiazgowa, dokadna, obrazowa, tym wiksze mog powsta problemy w realnym wspyciu z konkretn osob. Wyobrania moe bowiem stwarza oczekiwania i scenariusz ycia seksualnego, nie zawsze moliwy do zrealizowania w praktyce. Partnerowi mog nie odpowiada adresowane do niego potrzeby, pragnienia, moe tez reagowa zupenie inaczej ni ,partner z fantazji". Tego typu mechanizm jest jedn z przyczyn braku zadowolenia ze wspycia. Na szczcie w wikszoci przypadkw wyobrania towarzyszca samozaspokajaniu ogranicza si do oglnego ta wspycia, do samego faktu kontaktu z drug osob, co nie daje pniejszych nastpstw w realnym wspyciu seksualnym. Omwione wyej fenomeny wyobrani seksualnej sprowadzaj si do ograniczenia jej roli do jednego z bodcw erotycznych, czsto wanego w prawidowym rozwoju ars amandi. Wyobrania seksualna moe tez odgrywa w yciu seksualnym rol pierwszoplanow, odpowiedzialn za fakt przeywania orgazmu. Czciej to si zdarza w samozaspokajaniu si, w ktrym dla dane) osoby dranienie mechaniczne narzdw pciowych spada do ,drugiej" rangi. Wyobrania tak dalece rozbudza podniecenie, i dranienie mechaniczne jest jedynie elementem towarzyszcym. Czasem nie osoba partnera, a wanie wyobrania i dostarczane przez ni bodce dziaaj najsilniej podniecajco. Osoba partnera staje si czsto drugoplanowa, sprowadza si do roli narzdzia lub substytutu (podstawia si inn osob). Tego typu przykady nie s rzadkie i tak np. partnerka rozczarowana swoim partnerem woli wspomina innego, znanego z jej przeszoci erotycznej i w zasadzie nadal z tamtym wspyje, chocia ogranicza si to do wiata wyobrani. Istnieje Strona 186

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zatem w jej wspyciu partner realny, sprowadzajcy si do roli pobudzacza" mechanicznego, oraz partnerkochanek (w wiecie wyobrani) fascynujcy erotycznie. Innym przykadem pierwszoplanowe) roli wyobrani seksualne) jest reakcja na stymulacj audiowizualn, np. podczas ogldania wydawnictw porno. Moe doj do orgazmu bez adnego fizycznego pobudzenia, bez dranienia sfer erogennych. Badania wskazay, e tego typu orgazm czciej jest spotykany u mczyzn ni u kobiet, chocia czstsza stymulacja pornografi u kobiet moe rwnie wyzwoli u nich zdolno przezywania orgazmu. W tych przypadkach wyobrania seksualna jest pobudzana z zewntrz, jej tworzywem s ogldane sceny erotyczne. Mona zatem tu mwi o orgazmie z wyobrani wzbudzone) z zewntrz. Niektre osoby obdarzone bogatym wiatem fantazji mog rw 164 nie przey orgazm w wyniku rozbudzenia wasnej wyobrani, bez bodca z zewntrz. Istnieje w nich tak silna koncentracja na wyobraonych bodcach erotycznych, i zaciera si granica midzy wiatem realnym a wiatem fantazji. Nastpuje pobudzenie sfer erogennych z poczuciem konkretnoci i realnoci, np. dana kobieta wyobraajc sobie stosunek moe mie uczucie wypenienia pochwy, ruchw frykcyjnych, jakby to si dziao w rzeczywistoci. Prowadzi to u niej do orgazmu i wraenia prawdziwego fizycznego kontaktu. Sprowokowao to niektrych badaczy do goszenia pogldu o samowystarczalnoci seksualnej czowieka, ktry szybko podchwyciy ruchy feministyczne na Zachodzie. Jeeli jednak dokadniej zbada si to zjawisko to okae si, ze tak przezywany orgazm jest odczuwany jako niepeny. W przypadku kobiet skurcze pochwy w momencie orgazmu odbierane s jako przykre, dranice. Dopiero wwczas odczuwa si niepenowartociowo wiata wyobrani seksualnej. U innych natomiast osb przeyte w wyobrani wspycie i Strona 187

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski orgazm wyzwalaj potrzeb kontynuacji pieszczot i stosunku z realn osob. Orgazm staje si zatem me tyle satysfakcj seksualn, co pocztkiem jej osignicia. Brak realne) osoby staje si wwczas rdem przykroci, smutku, wewntrznego rozdarcia. Idea samowystarczalnoci seksualne) z pozoru tylko jest prawdziwa U e rde tkwi bdny pogld, i rdem radoci seksualnej jest orgazm. Kult orgazmu doprowadza do tego, ze coraz wiece) partnerw doskonali odruchy seksualne, fizjologi, techniki wspycia, a nie docenia partnerstwa, wizi psychicznej z drug osob, zjednoczenia z ni. W ten sposb - paradoksalnie mamy coraz doskonalsz, pen perfekcji technik wspycia z coraz gbszym towarzyszcym je) smutkiem i brakiem zadowolenia psychicznego. Mona by coraz bardziej sprawnym seksualnie, a zarazem coraz bardziej smutnym we wspyciu. Orgazm w wyobrani seksualnej jest jednym z fenomenw seksualizmu czowieka, wskazujcym na znaczenie te) wyobrani, na moliwoci tkwice w psychofizjologn seksualnej, ale nie jest w stanie zastpi peni fascynacji erotyczne), )ak si realizuje w zwizku partnerskim opartym na mioci. *** POZYCJE WSPYCIA Pozycje wspycia seksualnego maj kilka znacze: fizjologiczne, psychologiczne oraz kulturowe. Znaczenie fizjologiczne wynika z ypu budowy partnerw oraz z ich wraliwoci zmysowej. Inne zatem bd optymalne pozycje w przypadku np. kobiety z dug, wsk pochw, reagujc najsilniej na pobudzanie tylnego sklepienia pochwy, ni kobiety z pochw krtk i szerok, uwraliwionej na dranienie okolicy szyjki macicy. Znaczenie psychologiczne pozycji wynika z rodzaju Strona 188

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partnerstwa i struktury zaspokajanych potrzeb psychicznych we wspyciu - inne pozycje ceni np. mczyni nastawieni na maksimum bodcw wzrokowych i traktujcych obojtnie osob partnerki, inne natomiast wybieraj ci, ktrzy pragn zespolenia ciaa i wymiany czuoci. Znaczenie kulturowe pozycji wynika z przyjtych postaw wobec drugiej pci. l tak np. w niektrych tradycjach kulturowych pozycja klasyczna wyraaa dominacj mczyzny i ulego kobiety, w innych - pozycja wzajemnie siedzca lub boczna wyraaa partnerstwo pci. Wiele informacji na ten temat znajdujemy w dzieach historii sztuki erotycznej, a czsto pojawiania si danej pozycji daje nam porednie dane o rodzaju postew midzy pciami. Znane s rwnie atlasy pozycji seksualnych - od 90 do 160 - chocia podstawowych jest w zasadzie 12; inne - to ich warianty. Pozycje wspycia mona traktowa jako sztuk dla sztuki i znam takich, ktrzy poczucie wasnej mskiej atrakcyjnoci bior z faktu ,zaliczania" wszystkich po kolei. Kultura wspycia seksualnego zakada, i kady zwizek partnerski znajduje optymalne dla siebie pozycje, dostosowane do wzajemnej budowy, typu wraliwoci zmysowej i potrzeb psychicznych. Zdarza si jednak, i w niektrych zwizkach stosowana jest jedynie 1 lub 2 pozycje, inne bowiem traktowane s jako ,wynaturzenie". Mam nieraz do czynienia z partnerami, ktrzy po wielu latach pierwszy raz przeywaj udane wspycie dziki doborowi optymalnej pozycji. Pozycja klasyczna Partnerka ley na plecach, a partner jest pochylony nad ni. Oboje zwrceni s twarzami do siebie. Bodce dotykowe z pochwy i czonka s przecitnie silne. Lepiej pobudzana jest przednia ciana Strona 189

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pochwy. echtaczka jest sabo draniona. Pozycja sprzyja pieszczeniu kobiety, zjednoczeniu cia, opiekuczemu objciu gowy partnerki. Dla wielu kobiet jest cenna ze wzgldu na oczekiwany kontakt caego ciaa, uczu. ci ciaru mczyzny na sobie. Wyraa tradycyjny podzia rl - dominacj mczyzny i ulego kobiety. Trzeba przyzna, i wielu osobom dlatego wanie ona odpowiada. 166 Wariant l Partnerka lekko unosi nogi i zgina je w kolanach. Zwiksza si wwczas zakres pobudzania pochwy, uatwione jest zapodnienie. Dranienie echtaczki jest nieco silniejsze. Pozycja uatwia ruchy frykcyjne oraz ruchy miednic. Wariant 2 Partnerka przesuwa nogi na ramiona partnera. Immisja czonka jest gboka, co jest przydatne w maksymalnej wraliwoci sklepienia pochwy (tzw. kobiety gbokie) lub przy krtkim czonku. Zwiksza zdolno zapodnienia. Umoliwia aktywno mczynie oraz bierno kobiecie. Wariant 3 Uda partnerki s midzy udami partnera. Le pasko. Pozycja jest korzystna przy dugim czonku, czciowo bowiem pozostaje on midzy udami. Przydatna jest rwnie przy sabych wzwodach, gdy wszechstronny ucisk na czonek poprawia ukrwienie. Zwikszone jest dranienie echtaczki. Nie jest wskazana przy krtkim czonku. Wariant 4 * Partnerka ley na plecach, partner unosi si na rkach. Pozycja i~;ana orzez mczyzn cenicych bodce wzrokowe przy ,wchodze Wariant 4 rariiKi" Strona 190

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski lubiana przez mczyzn niu" do pochwy. Pozycja klasyczna odwrotna Partnerka ley na mczynie. Mczyzna ley na plecach. Uatwia aktywno kobiecie, ktra moe swobodnie porusza miednic w rnych kierunkach i drani echtaczk przez pocieranie. Czsto stosowana w zwizkach, w ktrych nie jest wskazana aktywno partnera (np. w chorobach ukadu krenia). Lubiana przez partnerw zwizku, w ktrym istnieje odwrcenie tradycyjnych rl pciowych. 168 Pozycja leca tylna Partnerka ley na brzuchu, a partner wykonuje ruchy lekko nad ni uniesiony. Pozycja utrudnia utrzymanie czonka w pochwie, ktry czsto wysuwa si. Bardziej przydatna przy silnym tyozgiciu pochwy. Pozycja lubiana przez mczyzn z fetyszyzmem kobiecych poladkw lub cenicych harmoni budowy poladkw. Utrudnia pieszczoty. W zasadzie moliwa jest tylko aktywno partnera. Pozycja boczna przednia Uatwia wspycie przy mniejszym wysiku fizycznym, moliwa jest wiksza aktywno obojga partnerw, wymiana pieszczot. Partnerzy mog mocno do siebie przylega, moe te partnerka grne udo przenie na udo partnera. Wskazana w pierwszym okresie ciy, zmniejsza bowiem ucisk na brzuch. W pozycji tej, przy zczonych udach partnerki, jej ruchy uatwiaj utrzymanie wytrysku, moliwe jest rwnie lepsze cignicie napletka. Pozycja boczna tylna Partnerzy le na boku, kobieta tyem do mczyzny, odchylona od niego, ze zgitymi kolanami. Stopie jej odchylenia reguluje gboko immisji; im bardziej jest odchylona, tym gbsza Strona 191

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski immisja. Pozycja ta pozwala na aktywno obojgu. Korzystna przy orgazmie mieszanym lub echtaczkowym, umoliwia bowiem dobre rczne pobudzanie echtaczki przy jednoczesnym dranieniu czonkiem przedniej ciany pochwy. Pozycja na jedca" Partner ley na plecach, a partnerka siedzi na nim. Pozycja obecnie bardzo popularna, lubiana przez partnerw oczekujcych pieszczot i bodcw wzrokowych, ktrych dostarcza zgrabna w tej pozycji figura kobiety (ona sama musi by raczej szczupa). Umoliwi? aktywno kobiecie, ktra moe wykonywa ruchy miednic we wszystkich kierunkach. Immisja czonka jest gboka i dranienie moe obejmowa wszystkie ciany pochwy. Przydatna dla kobiet z orgazmem pochwowym i dla mczyzn z zaburzeniami erekcji, osabionych. Pozycja naley do jednej z najbardziej podniecajcych, przez wszechstronn zmysow stymulacj, zwaszcza wzrokow. Zalecana przez seksuologw do leczenia impotencji i anorgazmii. 170 Pozycja ginekologiczna Partnerka ley na podwyszeniu (tapczan, niski st) z szeroko rozwartymi udami, a partner klczy lub stoi midzy jej udami. Pozycja zalecana przez seksuologw w przypadkach zaburze wzwodu, umoliwia bowiem wprowadzenie czonka do pochwy nawet w stanie maego wzwodu przy pomaganiu sobie rk. Przydatna rwnie dla mczyzn zaczynajcych wspycie seksualne, uatwia bowiem immisj, oswaja z budow kobiety i pozwala delikatnie wprowadzi czonek do pochwy. Inaczej mwic jest to pozycja terapeutyczna. Przez kobiety jest ona mao lubiana, utrudnia bowiem pieszczoty, czsto jest te odbierana jako enujca. Pozycja od tyu (kolankowookciowa) Kobieta klczy, a partner wprowadza czonek od tyu, trzymajc Strona 192

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partnerk rkami za biodra. Uatwia aktywno mczynie. Przydatna do pobudzania echtaczki, sprzyja zajciu w ci. Obecnie rzadziej stosowana, ma bowiem mao walorw erotycznych. Bya czciej spotykana w kulturach antycznych, agrarnych (naladownictwo wiata przyrody). Pozycja siedzca przednia Partner siedzi na krzele, a partnerka na nim, twarzami do siebie. Immisja czonka jest gboka. Pozycja sprzyja pocieraniu echtaczki. Uatwia przytulenie. Zakres ruchw jest ograniczony. Pozycja stosowana najczciej w przypadku duej rnicy wzrostu midzy partnerami (wysoki mczyzna, niska kobieta). 172 173 Pozycja stojca Pozycja a uatwia dranienie echtaczki i odzi czonka. Przydatna jest u partnerw podobnych wzrostem. Spotykana czciej w przypadkach braku odpowiednich warunkw do wspycia. Immisja pytka. Pozycja rzadko stosowana. Pozycja stojca bardziej jest ceniona przez mczyzn ni ich partnerki, daje bowiem specyficzne bodce wzrokowe, moliwo szybkiego kontaktu seksualnego. Kobiety wy bieraj t pozycj w zasadzie wwczas, gdy odpowiada ich budowie pochwy, uczuciowo natomiast jest ona mao przez nie ceniona. Trzeba przy okazji wspomnie, i w przy padku powyszych pozycji do czsto istnieje subiektywne poczucie ,panowania" lub bycia zdobywanym" u partnerw, a wybr pozycji przez drug osob bywa oceniany jako postawa wobec wasnej osoby, np. wyraz szacunku lub jego braku. Nie jest to takie Strona 193

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski irracjonalne, jakby si zdawao. Pozycja buddyjska (seksualnej medytacji) Nie tyle wana jest sama pozycja, co technika kontaktu i jej idea. Partnerzy mog siedzie odchylajc si od siebie do tyu, podpierajc si rkami. Zasad pieszczot, duszego zjednoczenia w bezruchu, a nastpnie delikatnych, wolnych i dugotrwaych ruchw jest umiejtno koncentrowania si na danej fazie pieszczot, kontaktu. Akt przebiega jak na filmie o zwolnionych obrotach. Stosowa j mog partnerzy z umiejtnoci technik kontemplacyjnych. Dziki nim potgowane s wraenia zmysowe, przeycia psychiczne, rozszerza si zakres bodcw. Jogici porwnuj to przeywanie do ogldania kwiatu. Mona go podziwia krtko, koncentrujc si na wygldzie, zapachu i szybko wraenie ginie albo przyglda si duej i zauway nie dostrzegane uprzednio odcienie barw i zapachu. Mona rwnie w trakcie trwania tej koncentracji i medytacji dalej potgowa zakres wrae i przenie przeywanie pikna kwiatu do pikna i harmonii caej przyrody, bytu. W spotkaniu seksualnym mona wanie przej od prostego wraenia i przeycia o peni zjednoczenia z partnerem, do ekstazy mistycznej. Wspomniana technika jest jednak elitarna, wymaga bowiem wicze medytacyjnych, bogatej i wraliwej osobowoci, dobrego partnerstwa oraz wielu tygodni wicze. 174 ORALIZM Oralizm, czyli pieszczoty oralnogenitalne, zwane jeszcze inaczej mioci francusk, nadal s jeszcze oceniane kontrowersyjnie. Z jednej strony wszystkie dane socjoseksuologiczne ujawniaj ich powszechno, z drugiej jednak strony nadal w wielu zwizkach dochodzi do konfliktw na ich tle. rdem tych konfliktw moe by przypisywanie tym pieszczotom cech dewiacji seksualnej, zaenowanie i niech do tego typu pieszczot, a najczciej Strona 194

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski odmienne ich traktowanie przez partnerw. Dla jednego z nich wspomniane pieszczoty s odczuwan potrzeb, dla drugiego natomiast czym nieprawidowym, wyrafinowanym. Bywaj rwnie opory natury moralnej, estetycznej i uczuciowej. Pieszczoty oralnogenitalne maj rne formy; dranienie ustami narzdw pciowych partnera (od lizania do gryzienia), poykanie na 176 sieni, formy jednostronne lub wzajemne. Najczciej mamy do czynienia z dwiema postaciami tych pieszczot - wzajemnym dranieniem narzdw pciowych przez partnerw przy bocznym uoeniu ciaa lub te naprzemiennym dranieniu. Partner pobudza jzykiem wargi mniejsze, ecztaczk (do czsto dochodzi wtedy do orgazmu), pochw, a partnerka drani czonek ustami, pobudzajc jego odi, imitujc ruchy jak w stosunku; niekiedy w tym samym czasie pobudza trzon czonka rk (w tym przypadku rwnie moe doj do wytrysku nasienia). Wytrysk moe by na zewntrz, ale moe te by wypluwany lub poykany. Naley odrnia pieszczoty oralnogenitalne jako jedn z form pieszczot poprzedzajcych stosunek, ale nie majcych na celu doprowadzenie do orgazmu, od oralizmu, w ktrym wspomniana forma pobudzania doprowadza do orgazmu i jest ona form podstawow. W tym drugim przypadku powstaj zakodowane reakcje i oralizm staje si niekiedy jedyn form osigania satysfakcji seksualnej. Pieszczoty oralnogenialne s bardzo specyficzn form partnerstwa seksualnego i kryj w sobie zrnicowane motywy. W niektrych zwizkach s one wyrazem ewolucji wizi uczuciowej, seksualnej i wwczas cae ciao partnera jest odbierane jako dobro, nie ma w nim miejsc ,gorszych' ani ,lepszych". Pieszczoty staj si wyrazem penej akceptacji ciaa, osoby partnera, jedn z Strona 195

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wielu form ars amandi. W innych zwizkach natomiast mog by wyrazem narcyzmu jednej ze stron, potrzeby ponienia partnera, potrzeb orgiastycznych. W zwizkach dugo trwajcych wspomniane pieszczoty bywaj metod dopingu seksualnego w przypadku osabienia reakcji seksualnych, lub te nawet metod leczenia impotencji. Zdarza si, e pieszczoty oralnogenitalne rozwijaj si jako naturalna potrzeba u partnerw, ale niekiedy s one moliwe wobec niektrych tylko osb. Sysz nieraz w gabinecie sowa; M domaga si tych pieszczot, ale nie potrafi si przeama. Kiedy je stosowaam wobec innego partnera, ale wobec ma nie mog". W tego typu postawie ujawnia si jaka bariera midzy partnerami. Opr wobec tych pieszczot moe by wynikiem dyskomfortu estetycznego, ale i uczuciowego. Mao pocigajcy partner, odbierany jako niemski, utrudnia przeamanie si co do akceptacji tych pieszczot. Niekiedy wspomniany opr bierze si std, i odczytuje si oczekiwania partnera jako zagraajce, orgiastyczne. Odczuwa si je nie jako potrzeb wyraania uczu, fascynacji, lecz jako potrzeb sztuki dla sztuki, wyraenia dominacji, prymatu wasnej pci. Dochodzimy teraz do kolejnego wanego zagadnienia. Zdarza si do czsto, i w zwizku jedynie jedno z partnerw domaga si tych pieszczot, ale nie potrafi i nie chce ich odwzajemnia. Z moich bada wynika, i postawa biorcy tych pieszczot czciej wystpuje u kobiet, dla ktrych ciao mczyzny jest neutralne seksualnie. W innych zwizkach pieszczoty oralnogenitalne s wyrazem pod 177 177 12 _ Ski partnerski daswa, cakowitego oddania partnerowi i wwczas stanowi Strona 196

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski swoist form hodu wobec niego. Bywa i tak, e s one dokonywane dla witego spokoju", z potrzeby zaspokojenia nieakceptowanych potrzeb partnera, z lku, i mgby on szuka ich zaspokojenia gdzie indziej. W trakcie przeprowadzania bada w jednym rodowisku modzieowym mogem si przekona np., i modzi mczyni znali kobiety stosujce ten styl pieszczot i obdarzali je mao pochlebnymi epitetami, argonowymi okreleniami. Dotyczyo to tych kobiet, ktre chtnie i bez oporu stosoway te pieszczoty w pierwszych kontaktach z danym partnerem. Pieszczoty oralnogenitalne, jako jedna z form pieszczot, mog by zatem wyrazem rosncej wizi uczuciowej i erotycznej zwizku i wtedy pogbiaj partnerstwo, s zatem tendencj do". W innych jednak przypadkach mog by wyrazem tendencji od" w zwizku i niekiedy znajduje epilog w sdzie, w ktrym druga osoba jest oskarona o dewiacyjne zachowania, brak taktu i delikatnoci. Granica midzy ich znaczeniem ,do" i od" bywa nieraz bardzo subtelna i rozpoznawana jest subiektywnie. Podkrelam to dlatego, i nazbyt czsto poprzestaje si na samym ocenianiu pieszczot, a nie na ocenianiu towarzyszcych im motyww. Zdarza si rwnie, i partnerzy z lku przed ocen, odrzuceniem, nie ujawniaj swych potrzeb wobec drugiej osoby. W niektrych przypadkach pynna jest rwnie granica midzy tymi pieszczotami a oralizmem; partnerzy musz sami j wyczu i oceni, jakie to ma znaczenie dla ich wizi. Sumujc: pieszczoty oralnogenialne mog by wyrazem pogbiajcej si wizi partnerskiej i jej bogactwa, mog by rwnie wyrazem anyparnerswa, uprzedmiotowienia osoby partnera i sprowadzenia seksu do zasady przyjemnoci. r Jak zwykle bywa w takich sytuacjach, rozpoczy si dyskusje co do kwalifikacji tych zachowa, poniewa uprzednio byy one Strona 197

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zaliczane do dewiacji seksualnych. Analizm obejmuje zachowania seksualne rnego typu. W czystej" postaci oznacza wycznie osiganie satysfakcji seksualnej w wyniku kontaktu doodbyniczego. Czciej wystpuj inne formy analizmu, np. naprzemienne wspycie analne ze stosunkiem pochwowym lub kontakt analny w okresie miesiczkowania partnerki. Istniej rwnie pobudzania analne, np. w trakcie stosunku w pochwie partner ,wspomaga" pobudzanie seksualne przez rczne dranienie odbytu. W tym ostatnim przypadku pobudzanie analne ma na celu zwikszenie zakresu dozna powstajcych w stosunku pochwowym. Jest to forma pobudze stosowanych w przypadku kobiet ze zbyt szerok pochw lub bardzo wraliwych na dranienie ciany pochwy znajdujcej si bliej odbytu. Podobnie jak w pieszczotach oralnogenitalnych ta forma kontaktw seksualnych wzbudza skrajne oceny i emocje. Dla jednych partnerw jest to ,wstrtne", graniczy z najwikszymi zboczeniami", u innych wzbudza dyskomfort estetyczny i uczuciowy, odbijajcy si nastpnie na osobie partnera i prowadzcy a do odrzucenia uczuciowego r wstrtu. Rwnie czsto zachowania analne kojarzone s z homoseksualizmem (pederasia) i partnera ocenia si jako biseksualist lub ewoluujcego do homoseksualizmu. Analiza motywacji, skaniajcych do zachowa analnych we wspyciu seksualnym, skania do oceny nastpujcych, najczciej spotykanych potrzeb l motyww: Tendencje homo i biseksualne Potrzeba kontaktw analnych bywa nieraz jedynym wyrazem takich skonnoci. Strona 198

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Konformizm i naladownictwo Wiadomo, e wiele osb prbuje ,wszystkiego", o czym usyszy. Dlatego tego typu rozdzia zachci niektrych Czytelnikw do ,sprbowania" rzeczy uprzednio im nie znanej. Potrzeba eskalacji bodcw seksualnych W wielu zwizkach powstaje uczucie znudzenia i monotonii i w celu uatrakcyjnienia wizi seksualnej stosowane s rne formy dopingu erotycznego; jedn z nich jest wanie kontakt analny. Forma zastpcza Partner, ktry nie potrafi wyksztaci w sobie samoopanowania seksualnego, przy jednoczesnym do wysokim poziomie temperamentu seksualnego, bdzie usiowa w okresie przerw we wspyciu seksualnym dopochwowym" stosowa rne formy zastpcze w celu zaspokojenia wasnych potrzeb. Wiadomo, e takimi formami bywaj wwczas np. pieszczoty oralnogenitalne, stosunek tzw. udowy lub wanie kontakty analne. Formy uzupeniajce, stosowane we wspyciu nie dajcym peni satysfakcji. W przypadkach zmian poporodowych u kobiety moe powsta u partnera uczucie nadmiernego luzu w pochwie i wwczas kontakt analny daje wraenie wikszego cienienia. Inny przykad, to potrzeba wzrostu podniecenia seksualnego u kobiety w wyniku jednoczesnego dranienia pochwy z kilku stron" jednoczenie. Forma antykoncepcyjna W niektrych zwizkach kontakty analne s traktowane jako metoda capobiegania ciy. Zmiana postawy wobec partnera lub ujawnienie si wobec niego postawy agresywnej, lekcewacej, pogardliwej, odrzucajcej Strona 199

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Fiksacja analna Psychoanalitycy mwi o zatrzymaniu si rozwoju psychoseksualnego na tym wczesnodziecicym poziomie rozwoju i wwczas potrzeby kontaktw analnych staj si wyrazem tej (iksac)i rozwojowej. O ile w rozdziale powiconym oralizmowi (pieszczotom oralno -genitalnym) rnicowaem formy i motywy tych zachowa znajdujc i pozytywne wartoci w niektrych sytuacjach, to w przypadku analizmu interpretacja motywacji, jak i kryteriw estetycznych (nie mwic ju o innych sprawach zwizanych z wartociowaniem wspycia) skania mnie do traktowania analizmu jako nieprawidowej formy wspycia seksualnego. 180 TYPY PARTNEREK Gamologia (nauka zajmu jca si maestwem) opisuje rnorodne typo logie zwizkw partner skich oraz typy partnerw. Przedstawiam w rozdziale wasn propozycj typologii partnerek, ktra, moim zdaniem, we wspczesnej obyczajowoci erotycznej jest do powszechna. Zakadam rwnie, e nie ma typu ,czystego", najczciej bowiem mamy do czynienia ze wspistnieniem jakby kilku natur w jednej osobie. Warto rwnie wspomnie, e kobieta moe by wobec jednego mczyzny ,matk", a wobec drugiego przyjmie rol partnerskoprzyjacielsk. Nie mona zatem zaoy, e dany typ jest stay i niezmienny. Obserwacja wielu zwizkw pozwala jednak stwierdzi, e postawy kobiet wobec ich partnerw daj si sprowadzi do nastpujcych typw: Strona 200

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Przyjaciel Postawa przyjani moliwa jest w zwizkach opartych na zasadzie partnerstwa, mioci, wzajemnej dojrzaoci i wspodpowiedzialnoci. We wsplne') drodze yciowej taka postawa umoliwia osignicie sukcesu maeskiego, penego rozwoju osobowoci, kultury seksualnej. Dziki nie") istnieje nastawienie na dobro partnera, wzajemna yczliwo, okazywanie sobie pomocy. Idea ony - przyjaciela opiewana bya w kulturze staropolskiej jako synonim szczcia maeskiego i mioci, najlepszego skarbu. Rzeczywicie, nie ma cenniejszej wartoci w maestwie od wzajemnej przyjani. Dyplomata Ten yp postawy jest charakterystyczny dla dojrzaych kobiet, znajcych inno pci i umiejcych znale klucz" do psychiki partnera. Dziki tej umiejtnoci, dobrze wyraonej w przysowiu o gowie i szyi w maestwie, zwizek zachowuje harmoni i osiga dobre przystosowanie. Waciwie w kadym zwizku wskazana jest pewna strategia" w zachowaniach wobec drugiej osoby. Skuteczna strategia z jednej strony wyraa dojrzao, z drugiej - dobr znajomo innoci pci i osobowoci swego partnera. Kochanka Wspczesna obyczajowo, wysoko cenica zalety seksualne kobiety i kultur wspycia, skania wiele kobiet do odgrywania roli kochanki. Niektre z nich maj j we krwi", inne udaj, jeszcze inne wierz, e ta rola najbardziej gwarantuje sukces maeski, co moe by prawdziwe w przypadku partnerw wysoko cenicych udan wi seksualn. Wspomniana postawa wyraa traktowanie seksu jako podstawowej wizi midzy partnerami, a z niej wypywaj inne. Badania sukcesu maeskiego wskazuj, e ideaem w maestwie byoby poczenie przez kobiet roli przyjaciela i kochanki. Strona 201

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Matka Typ kobietymatki jest coraz czciej spotykany, co wynika z przemian obyczajowych i braku dojrzaoci u wielu mczyzn. Ukad maeski matka - dziecko, jakkolwiek moe zaspokaja potrzeby obu stron, na dusz met staje si do mczcy, zwaszcza gdy w tym ukadzie pojawi si rzeczywicie dziecko. Typowe staj si rozczarowania obojga partnerw. Moim zdaniem jest to czste rdo wielu konfliktw maeskich i zniechcenia do partnera. Ksiniczka Postawa ksiniczki sprowadza mczyzn do roli bluszcza i ta, co jest typowe dla nierzadkiego w naszej kulturze narcyzmu wielu kobiet. W takim zwizku powstaje ukad dawca - biorca, uniemoli183 182 wiajcy rozwj partnerstwa i mioci, a w yciu seksualnym dominuje branie ze strony kobiety, potrzeba kultu jej ciaa i doznawania pieszczot bez wzajemnoci wobec partnera. Rywal W wyniku emancypacji i walki o dominacj w zwizku niektre kobiety przyjmuj wobec partnera postaw rywala, ktra obejmuje wiele dziedzin wsplnego ycia, w tym i seksualnego. Wspomniana postawa stwarza stan napicia i chwiejnej rwnowagi w zwizku, a czsto i dugotrwaej walki. Dziecko Kobiety niedojrzae, wygodne, z nie zaspokojonymi potrzebami opiekuczo ze strony ojca, mog przenie swoje potrzeby na osob partnera. Powstay ukad rodzicdziecko moe by udany, jakkolwiek nie ma w nim partnerstwa. Sukces tego zwizku m. in. zaley od faktu, czy partner jest autorytetem w dziedzinie seksualnej, ekscytujcym erotycznie. Wiele takich zwizkw jest szczliwych, a dojrzaa postawa mczyzny moe uatwi rozwj Strona 202

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski penej osobowoci kobiety. Echo Postawa echa jest typowa dla kobiet z tzw. jani odzwierciedlon, czyli pozbawionych wasnej indywidualnoci. Sensem ich ycia i wiatem psychicznym staje si osoba partnera. Przyjmuj jego styl mylenia, przeywania, jego wiat wartoci. W takim zwizku istnieje waciwie jedna osobowo - mczyzny, a partnerka jest jej widzem i klakierem. Skrajn form tej postawy jest typ kobiety dumnej ze swego samca", adorujcej jego mylenie i styl zachowa, imponujcego jej stylem bycia. Zewntrznym, chocia moe niekiedy nieprawdziwym, przykadem takiej postawy jest znany wielu kierowcom styl zachowania kierowcy - pirata, ktry agresywnie reaguje na susznie zwrcon uwag i znajduje echo i klakiera u zachwyconej ,wyczynem" towarzyszki podry. Niewolnica W niektrych zwizkach partner tak dalece zdominuje swoj partnerk, wzbudzi w niej zagroenie i lk, e jej rola sprowadzi si do roli niewolnicy. Postawa ta bywa spotykana w rodzinach patologicznych, psychopatycznych partnerw. Sensem ycia takiej kobiety staje si uniknicie konfliktu, przeycie w spokoju dnia za cen ustpstw, a nawet poniewierania sob. Marzeniem staj si dla nich oczekiwanie raju i innego ycia. Gracz n.owadzenia podwjnego est to typ kobiety z potrzeb Przyprawianie rogw S.ff fewo.""'' " "",::":::, n,. rlnorod sterMlypy sM W!od d0 " w yciu rnie mona tratic 184 Strona 203

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mu poczucie znaczenia, siy i pewnoci siebie. W przypadku pojawienia si zaburze seksualnych wpada w panik i jest to yp pacjenta [reagujcego histerycznie na niepowodzenia w yciu seksualnym. Fachowiec Fachowiec jest to typ mczyzny oczytanego w seksuologii, podchodzcy ,naukowo" do wspycia seksualnego. We wspyciu jest badaczem" reakcji seksualnych partnerki i przeprowadza na niej eksperymenty seksualne. Oczytanie sprzyja argumentacji, potrafi zatem sugestywnie przekonywa. W zwizku partnerskim ujawnia pewien chd uczuciowy, dystans wobec partnerki, nie potrafi by l autentyczny, naturalny. Go Niektrzy mczyni traktuj dom jak hotel i pojawiaj si w nim kiedy chc. Podobnie wyglda ich wspycie seksualne: zaley ono od ich widzimisi. Niekiedy mog po kilka miesicy nie wspy bez podania motyww, ,bo nie chce ;m si". W zwizku istnieje tendencja do zdominowania partnerki i narzucenia jej wasnej woli. Pan i Wadca ' inum - swoje Style zachowa seksualnych mczyzn, jakkolwiek zr nicowane w zalenoci od osobowoci, mona jednak sprowadzi do kilku typowych, najczciej si powtarzajcych. SexMan SexMan jest to okrelenie sportowca seksualnego. rdem jego mskiej wartoci jest liczba zaliczonych" partnerek, kontaktw seksualnych w cigu jednej nocy, znanych pozycji i technik pobudzania. Podobnie jak w sporcie inni mczyni s dla niego rywalami, ktrych pragnie zdystansowa. Natomiast widowni s kobiety i od nich oczekuje wawrzynw. wiadomo uzyskanych Strona 204

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski sukcesw" daje Ten"*' _ swoje "fi ffsS" ;ie koniecznoci P . no podstaw psycho '9" la si tYP P33 nie TSzeT krgw i rr_a,c We wsp "". c,y p'" &s' ys " K,' p"sob" " skania go do spenienia jej ycze, a nawet ich uprzedzania. W domu wykonuje wszelkie narzucone sobie prace, pragnie okaza si dla partnerki niezbdny. Impotent Impotentem nazywamy mczyzn majcego zaburzenia sprawnoci seksualnej lub reagujcego lkiem wobec wspycia seksualnego. Zachowania jego bywaj bardzo zrnicowane i skrajne: od agresji do ulegoci, od walki o zachowanie twarzy" do roli chorego i nic nie wartego" partnera. Niektrzy wacza o zachowanie zwizku, wchodzc w rol pazia", inni prowokuj rozstanie nie chcc narazi si na upokorzenie. Leczenie czsto odbywa si w tajemnicy przed partnerk. Jednoczenie istnieje wyczulenie wobec reakcji partnerki, draliwo i w konsekwencji powstaj zadranienia. Niekiedy impotencja prowadzi do powstania mechanizmw obronnych i np. nastpuje wzrost aktywnoci zawodowej, potwierdzanie swej wartoci w innych formach dziaania, sprawdzanie" si w innych zwizkach. Kochanek Kochanek to yp mczyzny dbajcego o udany przebieg ars amandi, powicajcy jej wzbogaceniu duo uwagi. Satysfakcja seksualna u partnerki naley do podstawowych celw jego Strona 205

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zabiegw. Uzyskana wysoka ocena w roli kochanka podbudowuje jego poczucie wartoci. Msko jest dla niego najwaniejsz wartoci i rol w yciu. Dziki nastawieniu na przeycia partnerki czsto zyskuje akceptacj z jej strony i wiele zwizkw z tym typem partnera jest udanych, na zasadzie dobrego przystosowania seksualnego. Przyjaciel Okrelamy tak typ mczyzny dcego do wszechstronnej wizi z partnerk, partnerstwa. Troszczy si on zarazem o wi intelektualn, uczuciow, erotyczn, potrafi prowadzi dialog, okazuje altruizm, czuo, wraliwo. Stwarza kobiecie poczucie bezpieczestwa, daje oparcie i zrozumienie. Seks jest dla niego jednym z wyrazw wizi uczuciowej i form okazywania czuoci. Wobec kobiety przyjmuje rwnie zasad rwnoci, godnoci, szacunku. Jest to typ mczyzny dojrzaego psychicznie i stwarzajcego dobre podstawy do trwaoci i satysfakcji w zwizku. Wymienione typy partnerw seksualnych najczciej zachodz na siebie i wspistniej (nieraz 2 lub 3 typy znale mona w zachowaniu jednego mczyzny). Zdarza si rwnie, i dany mczyzna jest rnym typem w zalenoci od osoby partnerki. O przynalenoci mczyzny do danego typu decyduje zatem nie tylko rodowisko, wychowanie, obraz wasnej mskoci, poziom dojrzaoci, ale i wpyw 188 partnerki. Typ partnera jest w pewnym stopniu odpowiedzi na za Sro zwizkach wynika, i najbardziej ceniony i poszukiwany przez kobiety jest typ przy)ac,ela, partnerskiego mskFego, umiejcego nawiza dialog z " odmienno psychiczn pci, nastawionego; na m"3 00 Wiele rozczarowa kobiet wynika z tego, z ch partnerzy "mkmo s w krgu wasnej mskoci i nie s zdolni do odczytania Strona 206

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski adresowanych do nich oczekiwa. Obraz kultury seksualnej danego spoeczestwa mona przedstawi kierujc si rnymi kryteriami. Jednym z nich s wyniki bada socjoseksualnych. Dziki danym o powszechnoci rnych form zachowa seksualnych, wieku inicjacji seksualnej, motywacji inicjacji, czstoci samozaspokajania si, poziomie zadowolenia z ycia seksualnego itd. rodzi si obraz pewnej przecitnej kultury seksualnej, porwnywanej z wynikami bada innych krajw oraz z danymi z przeszoci. Innym kryterium jest obraz obyczajw, modeli i wzorcw seksualnych danej kultury; takie badania byy rwnie przeprowadzane np. w rodowiskach wiejskich, robotniczych lub te w rnych regionach kraju. Dane te prezentuj okrelone rodowisko lub te region i mona je porwnywa z podobnymi, przeprowadzanymi w innych kulturach. Seksuologia transkulturowa przeywa obecnie rozkwit i stanowi rozleg dziedzin wiedzy. 190 Istnieje natomiast jeszcze jedno kryterium kultury seksualnej wyodrbnienie pewnych, specyficznych, najczciej spotykanych subkultur erotycznych, obejmujcych zachowania i motywacje seksualne okrelonych grup ludzi. Tego rodzaju obraz przypomina barwn mozaik, ukazujc zrnicowanie spoeczne i dominujce subkultury. Na podstawie licznych bada mona wyodrbni nastpujce subkultury seksualne: Analfabetyzm seksualny Z analfabetyzmem seksualnym mamy do czynienia wwczas, gdy partnerzy nie znaj podstawowych prawidowoci ycia seksualnego i psychofizjologii pci. Ich poziom wiedzy seksualnej ksztatuje si znacznie poniej niezbdnego minimum. Obraz Strona 207

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksu, pci, wspycia tworz na podstawie wasnych dowiadcze i powielania stereotypw, a czsto enujcych bdw. W rezultacie we wspyciu powstaj problemy wyzwalajce konflikty. Mimo wieloletniego uwiadamiania, wielu publikacji, nadal seks dla wielu osb jest , bia plam" w ich wiadomoci, realizowany jest jedynie na poziomie fizjologii, a problemem staje si wwczas, gdy zwizek przeywa konflikt. Gwaty seksualne W niektrych zwizkach wspycie wymuszane jest si bd jeden z partnerw nie liczy si z potrzebami i odczuciami drugiego. Czasem poczone jest ono z wulgaryzacj postaw wobec pci, seksu, partnera. Powstaj wwczas sytuacje dajce si porwnywa z przysowiowym dantejskim piekem. Maltretowane partnerki niekiedy ponad 10 razy przeryway ci, do wspycia i partnera czuj odraz, lk. S niezdolne do oporu wobec brutalnego traktowania. Wbrew pozorom gwaty tego rodzaju wystpuj nie tylko w rodzinach alkoholikw, psychopatw, nie s charakterystyczne jedynie dla osobowoci prymitywnych i brutalnych. Nie s to bynajmniej przypadki wyjtkowe, a z wielu wzgldw udzielenie pomocy jest niemoliwe. Ukryta prostytucja Wcale nie s tak rzadkie sytuacje, przy ktrych jawna prostytucja pozostaje daleko w cieniu. Nie chodzi mi tu o tzw. prostytucj maesk, ktr okrela si zwizek zawarty dla kariery, pienidzy lub wspycie jest za co (prezent, ustpstwo). Raczej mam na myli zwizki seksualne, ktre powstaj niejako w sytuacji przymusowej, np. za cen znalezienia pracy, awansu, premii, zaatwienia mieszkania, kariery naukowej. Ostatnim stadium tej prostytucji s rne prywatne haremy, rowe" i bkitne" baleciki itp. Osoba poddana presji seksualnej dokonuje wyboru midzy powiedzeniem nie" a Strona 208

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zaatwieniem swej kariery czy sprawy. 191 Sport seksualny Subkultura sportu seksualnego polega na kulcie ilociowej sprawnoci seksualnej. Poprzez zaliczanie" kolejnych partnerw seksualnych, rnych technik i pozycji wspycia, sprawdzanie maksymalnej potencji i czstotliwoci wspycia, mnoenie kontaktw z pornografia formuje si obraz JA seksualnego. Im wicej tych dowiadcze i rekordw", tym wiksze jest poczucie wasnej atrakcyjnoci erotycznej. Wobec osoby partnera przyjmuje si charakterystyczne postawy. Partner jest widzem" popisw seksualnych, ktre go maja olni i przekona co do wysokiej wartoci dowiadczonego wsppartnera. Inna postawa, to sprowadzenie partnera do roli fantomu do wicze seksualnych, dziki ktrym mona powikszy zakres dowiadcze i rekordw". Zwizek jest zdominowany przez seks i JA, a druga osoba staje si przedmiotem manipulacji i rdem potwierdzenia podziwu dla samego siebie. Wizja seksu, pci, erotyzmu jest zdominowana przez kryterium przyjemnoci i biologi. Stad np. niech do wszelkich rozwaa o psychologii i etosie seksu, o partnerstwie widzianym jako zwizek midzyosobowy. W publikacjach seksuologicznych cenione s jedynie stronice powicone rysunkom technicznym i pozycjom, technikom ars amandi, natomiast wszelka humanistyka jest traktowana jako czcza gadanina". Tego typu mentalno sportowa" jest najbardziej typowa dla osb, ktre realizuj siebie jedynie w seksie i w konsumpcji yciowej. Czsto jest te wyrazem infantylizmu, osobowoci partnera. Mentalno sportowa" moe rwnie sta si wtrn, np. w wyniku oddziaywania rodowiska rwieniczego lub powstania Strona 209

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski kompleksu braku dowiadczenia seksualnego. Pacjenci o wspomnianej mentalnoci pojawiaj si w gabinecie najczciej w wyniku niepowodzenia we wspyciu i domagaj si leczenia wzmacniajcego" utracon sprawno seksualn. Subkultura erotomanska Szwedzi nazwali kiedy subkultur eroomask chorob dobrobytu", czyli typow dla osb majcych duo czasu, wymienite warunki yciowe i nudzcych si. Cech typow tej subkultury jest potrzeba mnoenia dopingu erotycznego, przyjemnoci seksualnej jako celu samego w sobie i rozrywki. W tym celu przez seks zbiorowy, wymian partnerw, rne sex party" i formy perwersyjne poszerza si zakres przyjemnoci seksualnej. Innym motywem dla rozwoju tej subkultury jest potrzeba elitarnoci seksualnej", czyli robienia tego, czego nie zna wikszo. Niekiedy takie potrzeby wzbudza okrelone rodowisko, a niekiedy ujawniaj si w nich tendencje ekshibicjonistyczne lub pigmalionizm. Obskurantyzm seksualny W subkulturze obskuranckiej dominuje wrogo wobec seksu, pci, nadmierne wyczulenie na wszystko to, co si z nimi wie. Najczciej dotyczy ona osb bardzo sztywnych, rygorystycznych, moralizatorskich, z jednoczesnym niskim poziomem wiedzy seksualnej i zahamowaniem seksualnym. Sfera seksu staje si swoist idee fixe w ich myleniu, i std bior si gwatowne ataki na wszystkie publikacje seksuologiczne, koncepcj wychowania seksualnego jako takiego, bezwzgldno w ocenianiu nieakceptowanych zachowa seksualnych, domaganie si rygorystycznego oceniania moralnego tych wszystkich, ktrzy przekraczaj okrelone normy i zasady. Niekiedy usiuje si postaw obskuranck przenie na paszczyzn wiatopogldow i wwczas wasne odczucia i oceny uzasadnia Strona 210

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski si zasadami mdrzejszymi, religijnymi. Postawa obskuranck moe te by bardziej ukrya, subelniejsza w wyrazie, np.: rdem degradacji spoeczestwa zawsze jest seks, a uwiadomienie seksualne prowadzi modzie do rozbudzenia seksualnego i odhamowania niskich popdw. Naley zlikwidowa wszelkie publikacje na ten temat, a modzie zachci do nauki, sportu. Po lubie mog pozna sprawy seksualne, ale i wtedy nie potrzeba im adnych rad. Leczenie jest niepotrzebne, bo trudnoci seksualne same min w kochajcym si maestwie". Wspomniana postawa obecnie coraz wyraniej ulega zanikowi, traktowanie bowiem seksu i pci jako dobra, wartoci, stao si powszechn orientacj i tematem spotykanym w publikacjach' o rnej orientacji wiatopogldowej. W przeszoci obskurantyzm seksualny by zwizany z mentalnoci tzw. kouswa, obecnie jest wyrazem osobliwych kompleksw, zahamowa i sumie seksualnych. Tak wic z patologii obyczajowej sa si patologi osobowoci. Eros powany i monotonny Wspycie seksualne o rutynowym, monotonnym przebiegu, pozbawione lekkoci, figlarnoci, dialogw erotycznych, odbywajce si bez sw, z powag, traktowane czsto jako obowizek maeski" naley do jednej z bardziej rozpowszechnionych subkultur seksualnych w naszej obyczajowoci. Siedzc jej rodowd dojdziemy do wpyww kultury mieszczaskiej i purytaskiej na postawy wobec seksu i pci. Pciowo i seks byy w nich podporzdkowane interesom instytucji maestwa i prokreacji, a relacje midzy partnerami traktowane byy na zasadzie powinnoci i obowizkw. Wobec seksu i pci dominowaa postawa nieufnoci, wyczulenia i wietrzenia za". W ocenie blinich dominowaa analiza ich obyczajowoci seksualnej. W publicystyce XIX i pierwszej Strona 211

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski poowy XX w., powiconej obyczajowoci erotycznej i psychofizjologii wspycia seksualnego, dominowa klimat pitnowania zgubnego ulegania podliwoci", 193 )3 - Seks partnerski powielane byy wzorce obyczajnego" zachowania, w ktrych odseksualizowano relacje midzy pciami, nawet w ramach maestwa. Wszelkie prby urozmaicenia wspycia w maestwie utosamiano z wynaturzeniem i zboczeniami. Jakkolwiek tego typu wzorce i modele obyczajowe stay si przeszoci, jednak ich wpywy nadal s wyrane, i to nie tylko w pokoleniach starszych wiekiem. Mamy zatem liczne maestwa, ktre nigdy nie rozmawiaj z sob na tematy seksu, wspycia, a we wspyciu seksualnym stosuj pozycj klasyczn utosamian z normaln", natomiast pieszczoty sprowadzaj si do pocaunkw i penego zaenowania dotyku sfer erogennych. W wychowaniu rodzinnym seks jest tematem tabu, a wszelkie przejawy erotyzmu dziecicego utosamiane bywaj z patologi; std np. samogwat czy ciekawo seksualna wieku dziecicego s traktowane jako ujawnienie si cech zboczonych". W odczuciu partnerw ich wspycie ma w sobie co niedobrego, biologicznego, jest ono jakby ustpstwem na rzecz zwierzcej" natury czowieka. Nic zatem dziwnego, e wspomniana postawa wobec seksu i wspycia czsto prowadzi do zahamowa i stumie seksualnych, czyli genezy wielu przypadkw oziboci pciowej. U innych natomiast stumione potrzeby daj zna w swoistym wyczuleniu na tematy seksualne, w marzeniach i fantazjach seksualnych lub w znamiennej ich realizacji w nieformalnych zwizkach. Przeprowadzone badania seksuologiczne ujawniy, e osoby skrpowane i zahamowane w swych zwizkach, wanie w zwizkach nieformalnych szukaj innych form wspycia, mno pozycje i techniki, realizuj styl orgiasyczny. Strona 212

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Dla wieki innych zwizkw dziedzina seksu i wspycia pozostaje stumiona i zahamowana. Model dawcabiorca Najczciej model ten jest utosamiany ze znanym stereotypem aktywnoci mczyzny i biernoci kobiety we wspyciu. Jest to jednake jeden z moliwych wariantw. Model dawcabiorca mona porwna z zasad hierarchii w przyrodzie. Osobnik stojcy wyej w hierarchii jest adorowany i prowokowany seksualnie przez osobniki znajdujce si niej w hierarchii, one s dawcami" wobec przyjmujcego hody biorcy". W wielu zwizkach istnieje rwnie specyficzna hierarchia midzy partnerami, np. krlowa - pa, krl - pa, partner i jego bluszcz. Wspomniana hierarchia moe wynika z rnych przyczyn, np. z postrzegania wasnej atrakcyjnoci seksualnej, wynikajcej z pozycji, ze statusu materialnego. Biorc" moe by rwnie osoba wywalczona" dla maestwa, przestrzegajca siebie jako bardziej atrakcyjn i waniejsz" od partnera. Niekiedy synowie s wychowywani przez matki na biorcw", a ich ony maj by dawcami", oczywicie nie tylko w sensie erotycznym. 194 We wspyciu seksualnym biorca" przyjmuje postaw oczekiwania na inicjatyw drugiej osoby, na jej aktywno w ars amandi, na reakcj skadanych hodw, na sterowanie podnoci itd. W roli dawcy" moe by zarwno kobieta, jak i mczyzna. We wspomnianym modelu brak jest partnerstwa, i to nie tylko w sensie seksualnym. Rozciga si on i na inne dziedziny codziennego ycia, wie si z ponoszeniem odpowiedzialnoci, obcieniem obowizkami itd. Model neurotyczny Osoby majce cechy neurotyczne lub zaburzenia seksualne we wspyciu seksualnym szukaj potwierdzenia swej wartoci, akceptacji ze strony partnera, koncentruj si na przebiegu Strona 213

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wspycia seksualnego. Zatem wspycie seksualne staje si zadaniem" dla obu stron, czsto te ma charakter manipulacyjny. Istnieje tak silna koncentracja na wasnym JA, e ono wanie decyduje nie tylko o przebiegu wspycia, ale i o relacjach midzy partnerami. Subkultura elitarna" U wielu osb z bogatym dowiadczeniem seksualnym, oczytanych w publikacjach na tematy seksualne, znajcych pornografi, sexshopy", inne tego rodzaju instytucje na wiecie, moe powsta poczucie wtajemniczenia" i wyszoci wobec szarego" tumu. Sam fakt stosowania rnych technik seksualnych, bogatych form wspycia, znajomoci najnowszych bada z tej dziedziny, stwarza poczucie dystansu wobec mniej wtajemniczonych i dowiadczonych. Postawa taka moe by zrozumiaa, istnieje bowiem tak due zrmcowanie spoeczne w zakresie kultury seksualnej, e wasna inno jest oczywistym dowiadczeniem. Skrzywienie tej postawy polega jednake na tym, e poczucie elitarnoci zbyt czsto moe si sprowadza do poziomu wiedzy i dowiadczenia praktycznego. Tymczasem w kulturze seksualnej istnieje co wicej anieli behawior seksualny i poziom uwiadomienia. Istotnym kryterium kultury seksualnej s: umiejtno tworzenia wsplnoty psychicznej i erotycznej, wraliwo i delikatno we wspyciu, wzajemne zaspokojenie rnych potrzeb psychicznych i seksualnych, stwarzanie poczucia bezpieczestwa, budowanie mioci, realizowanie wiata wartoci. Kiedy tego typu kulturze seksualnej towarzyszy wysoki poziom wiedzy seksualnej i bogactwo form ars amandi, wtedy moemy mwi o istotnej elitarnoci, rozumianej tu jako bogactwo osobowoci i wsplnoty partnerskiej. Subkultura elitarna" moe by zatem pozorna lub prawdziwa. Kryterium rnicujcym jest wicej mie" czy te wicej by". Strona 214

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski S osoby, ktre nie przeczytawszy Sztuki kochania" czy wielu artykuw na temat seksu, pozbawione wieloci dowiadcze, potrafi jednak stworzy elitarn kultur wspycia i fascynujco bogaty zwizek, obdarzone s bowiem intuicj, postaw twrcz i wszech 13' 195 stronn osobowoci. Dla wielu innych osb natomiast kolejne ich dowiadczenia i lektury niewiele wzbogacaj ich formacje psychoseksualne i zwizek. Tego typu skrajne przykady nie neguj oczywicie wartoci poznania; rzecz w tym, czemu ma ono suy i na jaki grunt" pada. Przystosowanie seksualne W wielu zwizkach wspycie seksualne jest ustabilizowane, udane, wyzwala poczucie satysfakcji, dziki zaspokojeniu wzajemnych potrzeb erotycznych. Partnerzy nie maj w tej dziedzinie wikszych problemw, osigaj orgazm, stworzyli nawyki i przyzwyczajenia seksualne. Mogli mie w przeszoci dowiadczenia z innymi partnerami, ale aktualny zwizek okrelaj jako bardziej udany. Wobec seksu nie adresuj wikszych oczekiwa, s zadowoleni z tego, co jest. W miar upywu czasu ich wspycie, jakkolwiek nabiera cech rutyny, nadal jednak dostarcza satysfakcji. Na tematy wspycia w zasadzie nie rozmawiaj, wystarczy im wiadomo, e drugiej osobie jest dobrze. Jeeli dojdzie do sytuacji przysowiowego trjkta, to jest ona traktowana jako niewiele znaczcy epizod, a zwizek jako taki nadal zachowuje trwao, dziki zbienoci wielu potrzeb, instytucji domu i rodziny. Seks jest jedn z wielu wartoci ycia codziennego, do ktrej nie przywizuje si nadmiernego znaczenia. Blisza analiza tego modelu wizi erotycznej wskazuje, e w zasadzie kade z partnerw jest silnie Strona 215

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski skoncentrowane na sobie, na zaspokojeniu wasnych potrzeb, we wspyciu dominuje potrzeba przyjemnoci, rozadowania napicia seksualnego, motyw wspycia dla zdrowia", przyzwyczajenie. Inaczej mwic - przez wspycie zaspokajane s wasne potrzeby, a harmonia ukadu wynika z braku konfliktw na tym tle. Rozwaania o twrczym i wiziotwrczym znaczeniu wspycia traktowane s jako poezja i nieco wymylna filozofia prozaicznych spraw". Trudnoci seksualne innych ludzi najczciej interpretowane s jako wynik niezrwnowaenia psychicznego, pogoni za uud szczcia, oderwania od ziemi (e te mona mie takie kopoty"). Wymieniony model kultury seksualnej, jakkolwiek pozbawiony pewnej fantazji, artyzmu, gbszego znaczenia sensu wspycia daje poczucie zadowolenia, jest harmonijny, spokojny, nieco zdrowo rozsdny, ale nie stwarza problemw. Twrcza ekspresja W wielu zwizkach seksualizm, erotyzm, wspycie s sprzone z ide rozwoju osobowoci i mioci. Wspycie zaspokaja, poza potrzebami seksualnymi, wiele innych potrzeb mioci, samorealizacji, twrczoci, ma rwnie charakter wiziotwrczy, partnerski, nastawiony jest na wzajemn satysfakcj, poczucie szczcia. Nie ma w tym modelu oddzielenia sfery seksu od osobowoci, uczu, istnieje cise 196 sprzenie. Std m.in. partnerzy przywizuj wag do jakoci kultury wspycia, wzbogacenia jej form, prowadzenia dialogu, wymiany informacji, szukania optymalnych form wspycia. 2ycie seksualne jest nastrojowe, bardzo uczuciowe, dziki wzajemnej delikatnoci, wraliwoci, nastawieniu na zaspokojenie oczekiwa i potrzeb drugiej osoby. Wspycie staje si wyrazem uczu, wzajemnych do siebie postaw, jest cenn wartoci. W Strona 216

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski procesie wychowawczym przyjta jest zasada wychowania seksualnego dzieci, pokazania im sfery seksu z perspektywy wartoci i dobra. Partnerzy nie tylko sami szukaj optymalnego modelu wspycia, kultury seksualnej, ale korzystaj rwnie z lektur, dyskusji. Wobec seksu s otwarci, okazuj zainteresowanie. W przypadku powstania trudnoci czy niesprawnoci we wspyciu udzielaj sobie pomocy, okazuj takt, cierpliwo, wyrozumiao. W ars amandi potrafi odczytywa swe wzajemne potrzeby, nastrj, s peni fantazji i finezji. Wspomniany typ kultury seksualnej jest obecnie coraz bardziej rozpowszechniony, dziki niemu wzbogaca si osobowo, zwizek, pogbia si mio. Harmonia seksualna i uczuciowa wpywa na harmoni osobowoci i yczliwo. Tego typu ludzie s w kontaktach z innymi pogodni, serdeczni, nastawieni na wspprac. Udane ycie osobiste, seksualne przez generalizacj obejmuje inne sfery ycia, kontaktw z ludmi. Ta od dawna znana prawidowo w wielu krajach zostaa wykorzystana do spraw zawodowych, np. na funkcje zwizane z kierowaniem zespoami ludzi dopuszczani s ludzie majcy udane ycie osobiste. Podobne s rwnie oczekiwania wobec niektrych zawodw, np. psychoterapeuw poradnictwa maeskiego i rodzinnego. W omawianym modelu kultury seksualnej poziom jej bogactwa i twrczoci koreluje z poziomem bogactwa osobowoci i mioci, wszechstronnoci kultury ycia codziennego. Niektre zwizki potrafi tworzy wzajemne szczcie w mioci w bardzo gbokim wymiarze. Tego rodzaju zwizki mona rwnie nazwa przyjacielskimi, wszechstronnie partnerskimi, opartymi na systemie wartoci, z gbok postaw wzajemnego szacunku i oddania. Szkoda, e w kulturze masowej mamy rzadko do czynienia z tego typu przykadami, a nawet w literaturze piknej nie znajduj one Strona 217

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski odpowiedniego odbicia. W publicystyce seksuologicznej spotykane s rzadko, najczciej bowiem pisz ci, co maj problemy, a nie szczliwi. Std m. in. istnieje pewien brak proporcji i nazbyt czste widzenie seksu od strony patologii i trudnoci, a nie szczcia i sukcesu. Omwione typy kultur erotycznych ujawniaj w istocie postawy wobec parntera i rda tych postaw. W relacjach mczyzna kobieta moe wic dominowa postawa instrumentalna, manipulaywna, podporzdkowania, ekspansji wasnego JA. Moe te ujawnia si 197 postawa partnerstwa osobowego. rdem wspomnianych postaw zawsze jest system wartoci, orientacji yciowej i rodzaju mioci (lub jej braku). W konsekwencji powstay typ kultury erotycznej pogbia wspomniane postawy niekiedy w sposb trway. Std sfera seksu u jednych prowadzi do destrukcji ich osobowoci i zwizku, u innych do ich wzbogacenia i rozwoju. Innych moliwoci nie ma. Usiowanie sprowadzenia kultury seksualnej do techniki jest wielkim nieporozumieniem, podobnie jak widzenie jej jedynie w kontekcie uczu i wartoci. Ars amandi jest zarwno sztuk czuoci, pieszczot, techniki, jak i wizi uczuciowej, rozwoju mioci i tworzenia wzajemnego dobra, wyraa do" lub od" partnerw. Istnieje pokusa wprowadzenia jednego kryterium kultury erotycznej, jeli dla obu stron wspycie jest satysfakcjonujce. Jeeli jest takie, to typ kultury nie ma znaczenia i nie naley go wartociowa. Prawdziwym kryterium kultury erotycznej jest jej wpyw na rozwj osobowoci zwizku. WI PSYCHICZNA WE WSPYCIU SEKSUALNYM Fakt innoci naszych przey w przebiegu wspycia z rnymi osobami jest oczywisty. To, co dzieje si teraz, zaley Strona 218

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przecie od stopnia wizi uczuciowej, fascynacji drug osob, realizowanych w tym zwizku potrzeb, uczu wzbudzanych przez zachowanie i osobowo partnera. Tak wic z rnymi partnerami mona mie odmienne doznania i przeycia. Rwnie w zwizku staym, ustabilizowanym i udanym bywaj zrnicowane formy wzajemnej wizi psychicznej. Jedne osoby maj jakby sta dyspozycj do wizi z partnerami, s ukierunkowane na niego, w innych s ukierunkowane 199 na siebie. Mog by rwnie znane przeycia wynikajce z naszych przey codziennych, ze spontanicznej wyobrani, z odbicia si w nas rnych dowiadcze itp. Rzadko si zdarza, aby we wspyciu z dan osob dominowaa jedyna forma wizi psychicznej z ni. Podajc niej rne formy takiej wizi naley zatem widzie je niekoniecznie jako co staego, trwaego, bywaj to bowiem stany naprzemienne wystpujce po sobie. Tylko u czci osb rodzaj ich wizi psychicznej z partnerami ma charakter stay, trway, co wynika ze stopnia gbokoci tej wizi, jej rodzaju, jak i samej osobowoci. Wsplnota z partnerem Wspycie seksualne jest zjednoczeniem z osob, ktra darzona jest uczuciem, wyzwala fascynacj. Wszystko, co si dzieje we wspyciu, oznacza wi z t osob, ona jest podmiotem, obiektem i rdem przey, dozna, fascynacji. Jej rado wyzwala nasz, jej podniecenie mobilizuje nasze, wchodzi si wsplnie na coraz wysze pitra wzajemnych przey i orgazm jest penym, ,szczytowym" zjednoczeniem partnerw. Wprawdzie intensywno tych przey moe by zmienna, pozostaje jednak niezmienno wzajemnego zjednoczenia i wiadomo bycia z sob. Homoerotyzm Wspycie seksualne jest ukierunkowaniem na wasn osob. Strona 219

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Nasze przeycia, doznania, przyjemnoci odbierane s jako wasne, dla siebie. Tu co si dzieje z moim JA, ono przeywa, odbiera bodce, reaguje, osiga szczyt przyjemnoci. Partner jest widziany jako osoba niezbdna dla wyzwolenia wasnych odczu, jest niejako instrumentem wyzwalajcym rozkosz. Podobnie zreszt moe to odbiera i partner i wwczas jest to wzajemny homoerotyzm. Pozornie jest wsplne zjednoczenie, orgazm, jedno reakcji seksualnych, ale w rzeczywistoci kady samotnie doznaje, odbiera, przeywa i kry w zakamarkach swej jani psychicznej. Podstawianie osoby partnera Wspycie seksualne pozornie, zewntrznie, jest zjednoczeniem z osob partnera. W wyobrani i w pragnieniach istnieje jednak inna osoba. Moe to by ko w przeszoci, niedawno poznany, upragniony, ale niezdobyty, posa poznana w obrazie filmowym itp. Moe rwnie to by wytwr fantazji, jaki idea, osoba nierzeczywista. Partner darzcy pieszczot, pobudzajcy, bdcy z nami jest w istocie widziany jako nie on. Naprawd to ko inny dotyka, pieci, pobudza. Partner nie wie nawet, e udane wspycie byo nie z nim. Badania seksuologiczne wykazay, e podstawienie innej osoby bynajmniej nie jest tak rzadkie, obejmuje podobno okoo 2640 kobiet i do podobn liczb mczyzn. Nazywa si to ,zdrad psychiczn". Podstawienie innej osoby moe by wyrazem znudzenia, rozczarowania osob partnera, ruynizacji wspycia, tumion namitnoci do kogo innego, niespenieniem marze itp. Wyczanie si Istnieje zjednoczenie cia, ale nieobecno ducha. To, co dzieje si we wspyciu, dotyczy jedynie ciaa, a psychika staje si obserwatorem przebiegu wspycia lub bka si gdzie indziej, np. wybiega do pracy, treci lektury, filmu, do tego, co naley Strona 220

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski jeszcze dzi zrobi itp. W zwizkach, ktre nie maj wizi uczuciowej, ktre przeywaj konflikt ub w zwizkach z innym" partnerem takie wyczenie si" stanowi wyraz powicenia dla drugiej osoby, poddanie si obowizkowi wspycia (prawo maeskie), pragnienie zyskania spokoju itp. S rne stopnie tego wyczania si. W najlejszych dochodzi nawet do orgazmu odbieranego jako biologiczny. Sta si on po prostu wynikiem odruchw, bodcw, bez wewntrznego zaangaowania i obecnoci. W innych partner przeywa satysfakcj, ale jego JA jest nieobecne, partnerowi oddawane jest ciao, ale istnieje dysocjacja ciaa od psychiki. Szczeglnym typem wyczenia si jest niezdolno do odbycia stosunku, np. pochwica, dyspareunia, impotencja. Wwczas nastpuje wyczenie psychofizyczne. Dereallzaca wizi Zjednoczeniu cia, narastajcemu podnieceniu, szczytowaniu towarzyszy zmiana scenerii wspycia przebiegajca w wyobrani. Oto jestemy w niej kim innym, jestemy gdzie indziej. Mona np. widzie we wspyciu gwat, ktry ko popenia w jakiej scenerii, mona widzie jakby fragment filmu z innymi aktorami itp. Nie ma tu innego JA ani JA partnera, wystpuj inne osoby. W skrajnych przypadkach derealizacji zatraca si nawet poczucie wizi osb, widzi si jakby gigantycznie powikszone zjednoczenie narzdw lub nawet prac maszyny itp. Derealizacja najczciej wynika z frustracji seksualnej, uczuciowej, z orgiastycznych potrzeb, moe te by szukaniem analogii, podobiestw, podem bujnej wyobrani itd. Zmiana roli JA Istniej osoby obdarzone jakby podwjn natur, staj si Kim Innym we wspyciu i inny jest wwczas sens tego zwizku. Inna jest zatem rzeczywisto zwizku w pozaseksualnych relacjach, inna we wspyciu. Posumy si przykadem zwizku sadomasochi stycznego. Cechy te niekoniecznie musz Strona 221

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wystpowa we wzajemnych codziennych relacjach. Zwizek moe by np. partnerski, ale w sytuacji seksualnej zmienia si JA partnerw na sadystyczne dla jednej osoby i masochistyczne dla drugiej osoby. Czciej jednak formy zmiany roli nie s tak skrajne, nastpuje bowiem jej odwrcenie, np. partner ulegy, podporzdkowany wa201 200 nie we wspyciu, staje si dominujcy, aktywny, sterujcy, a druga osoba odwrotnie. Trudno wwczas powiedzie, jaka jest prawdziwa struktura tego zwizku, jaki jest obraz autentyczny, moe oba? W niektrych zwizkach, w ktrych mczyzna jest podporzdkowany kobiecie sterujcej yciem codziennym, dominujcej, aktywnej, wanie we wspyciu sytuacja zmienia si - wwczas on staje si mczyzn i waciwie tylko tu realizuje swoj msko. Moe to zreszt odpowiada i jego partnerce. Wi zadaniowa We wspyciu seksualnym zaczynaj ujawnia si okrelone postawy, mechanizmy partnera, ktry przez wspycie co chce osign, uzyska co, udowodni, pokaza, sprawdzi itp. Mona np. ,testowa" drug osob, czy jest dobra w ku", czy ma ju dowiadczenie. Mona te chcie udowodni jej swoj msko, sprawno seksualn, czyli co pokaza i przekona o tym. Niektre kobiety pragn utrzyma przy sobie partnera, ,udowadniajc" mu w ten sposb swoj mio, swoj niezbdno. Spotykam si np. z sytuacjami, kiedy partnerka ujawnia niebywa wprost biego seksualn jedynie w celu zniechcenia do szukania innych kobiet (poka mu, e adna mnie nie zastpi"). Niejeden mczyzna pragnie olni" partnerk sw potencj, sprawnoci itp. Najczciej zdajemy sobie spraw z tego, jaki rodzaj wizi Strona 222

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski psychicznej wystpuje w naszym zwizku. W wielu jednak przypadkach jest to trudne do odkrycia, a nawet sami zainteresowani nie potrafi okreli swego prawdziwego JA we wspyciu. Istnieje zawsze potencjalne niebezpieczestwo, e lektura tego typu diagnostycznych" artykuw sprowokuje do usiowania zdiagnozowania" swego partnera, budzc np. niepokj, e by moe podstawia on kogo". Lepiej byoby jednak tworzy taki rodzaj wizi, ktry dby maksymalne zjednoczenie psychiczne. ROZWJ PARTNERSTWA SEKSUALNEGO PARTNERSTWO SEKSUALNE Idea zwizku partnerskiego upowszechniana jest od wielu ju la. Zwizek ten ma opiera si na zasadzie rwnoci pci, braku dominacji kogokolwiek z partnerw, podziale obowizkw, wsplnym podejmowaniu decyzji, wspaktywnoci seksualnej, postulacie jednej moralnoci (a nie jak poprzednio - innej dla kobiet, innej dla mczyzn). W dziedzinie ycia seksualnego zwizek partnerski to taki, w ktrym istnieje aktywno seksualna obu stron, podobiestwo przywilejw i obowizkw, rwne traktowanie pci (a nie np. domaganie si dziewictwa ze strony ony, przy jednoczesnym prawie do swobody seksualnej mczyzny), wspodpowiedzialno za przebieg wspycia seksualnego, zapobieganie ciy itp. Bardziej praktyczny obraz zwizku partnerskiego polega na aktywnoci zawodowej obu stron, wsplnym prowadzeniu 205 gospodarstwa domowego, wychowywaniu dzieci, egalitaryzmie partnerw, wyraaniu swoich potrzeb i oczekiwa seksualnych, a tzw. przeszo seksualna jest bez znaczenia". Idea zwizku partnerskiego, upowszechniana w oddziaywaniach Strona 223

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wychowawczych, w publicystyce, w kulturze masowej, opiniach naukowcw staa si czci wiadomoci spoecznej i racjonalnego traktowania ycia. Jednoczenie wiele danych dowodzi, i tradycje kulturowe, rodowiskowe, uwarunkowania indywidualne wielu osb bywaj sprzeczne z postulatem partnerstwa i na tym tle dochodzi do konfliktw. Upraszczajc problem mona by powiedzie, e ,stare walczy z nowym". Czy rzeczywicie? Przyjrzyjmy si bliej niektrym z tych konfliktw: Postulat rwnowagi si, braku dominacji stron Okazuje si, e idealna rwnowaga, wsplnota w podejmowaniu decyzji jest rzadko spotykana. Najczciej jedna ze stron z racji swych waciwoci psychicznych, kompetencji, sprawnoci nieco bardziej dominuje. Istnieje podzia kompetencji i uprawnie. Problem powstaje wwczas, gdy kada ze stron dy do dominacji i toczy si walka, a idea partnerstwa bywa traktowana wwczas jako teoretyczny postula, intelektualny or. Postulat rwnoci pci Rwno pci polega na podobnej godnoci, wartoci, a nie ma rwnoci psychofizycznej. Trudno mwi o rwnoci pci w podnoci, skoro to kobieta ponosi wiksze konsekwencje wynikajce z jej podnoci. wiat mski i kobiecy rni si w wielu przejawach ycia psychicznego, w ywotnoci. W yciu seksualnym mczyzna ,naturalnie" doznaje orgazmu, a kobieta musi si go nauczy przeywa. Odmienna jest rwnie specyfika seksualizmu pci. Nie mona zatem sdzi, i oba wiaty pci rni si jedynie budow, a inne rnice s wynikiem jedynie kultury i wychowania. Postulat wspaktywnoci seksualnej W wielu zwizkach wzajemna aktywno seksualna partnerw, spontaniczno, wyraanie swych potrzeb i oczekiwa istotnie Strona 224

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski tworzy partnerstwo, ale w wielu innych realizowane s odmienne modele aktywnoci. Wielu mczyzn, podobnie jak i ich partnerki, woli model wasnej aktywnoci i biernoci partnerki we wspyciu. Po prostu obu stronom nie odpowiada aktywno seksualna kobiety. Niekiedy dochodzi do konfliktw na tym tle, kiedy aktywno seksualna kobiety doprowadza do zniechcenia seksualnego u jej partnera. Idea wzajemnej aktywnoci musi by akceptowana i oczekiwana przez obie strony, nie moe natomiast by wynikiem przymierzania si do teoretycznego postulatu. 206 Przeszo seksualna partnerw W tradycjach obyczajowych dominowa obraz dowiadczenia seksualnego mczyzny i dziewictwa kobiety w chwili zawierania zwizku maeskiego. Std m. in. istniaa podwjna moralno i znane s dramaty wielu kobiet, ktre nie mogc udowodni faktu dziewictwa, byy odrzucane przez partnerw, ktrzy sami mieli ju dowiadczenia seksualne. We wspczesnej obyczajowoci istnieje postulat rwnoci pci pod tym wzgldem. Zdarza si jednak, i to do czsto, i tradycyjny stereotyp nadal istnieje i nadal kobiety wchodzce w maestwo z wasnym dowiadczeniem seksualnym wzbudzaj poczucie zagroenia i niechci u partnerw, podobnie zreszt, jak i mczyni bez dowiadcze seksualnych nie maj u swych partnerek autorytetu. Istnieje w tych zwizkach rozbieno midzy rzeczywistymi a deklarowanymi postawami wobec tzw. przeszoci seksualnej. Pomoc partnerki w trudnociach seksualnych partnera W wielu zwizkach pomoc taka traktowana jest jako naturalne zjawisko i czste s wizyty u seksuologw partnerw, ktrzy oznajmiaj gotowo do pomocy w leczeniu ze strony partnerki. Niekiedy taka wizyta nie jest potrzebna, dziki bowiem umiejtnej pomocy ze strony kobiety mijaj zaburzenia seksualne u jej Strona 225

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski partnera. Czsto jednak bywaj te i konflikty na tym tle. W jednych zwizkach partner nie wyobraa sobie takiej pomocy ze strony partnerki i woli unika wspycia lub ukrywa fakt swego leczenia, aby ,nie straci twarzy". W innych natomiast zwizkach udzielajca pomocy partnerka zaczyna ujawnia lekcewaenie dla partnera. Zbierajc wywiady od mczyzn z zaburzeniami seksualnymi czsto sysz, e wprawdzie partnerka zachowaa si spokojnie i nie zareagowaa na niepowodzenie partnera, ale wanie sam fakt milczenia z jej strony zosta odebrany bardzo przykro i wywoa poczucie zagroenia. Wszechstronna wi partnerw W kreowanym modelu partnerstwa istnieje obraz wsplnoty intelektualnej, uczuciowej i erotycznej partnerw, dopasowania charakterologicznego itp. Istniej jednak zwizki nie majce wielu z tych cech, a jednoczenie udane. Okazuje si, e satysfakcja z ycia maeskiego moe wypywa z rnych jego sfer. Maonkw cz rne subiektywne potrzeby, a zarazem rnice, np. w poziomie intelektualnym, ktre bywaj rdem wzajemnej atrakcyjnoci. Moe si rwnie zdarzy, i zwizek ma wszechstronn wsplnot i nie czuje si szczliwy. Nie mona zatem tych postulatw traktowa modelowo, w sposb sztywny. Bogactwo ars amandi Istniej rne poradniki seksualne, opisujce style i techniki kontaktw seksualnych, pozycji, pieszczot. Okazuje si, e w wielu zwiz 207 kach ypowe jest zrnicowanie postaw wobec wspycia. W jednych rzeczywicie wzbogacenie form pieszczot i technik seksualnych ma znaczenie wiziotwrcze, w innych natomiast jest to zbyteczne. S szczliwe, udane zwizki, w ktrych bya stosowana tylko jedna pozycja wspycia, te same formy Strona 226

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pieszczot, a nawet partnerka nie przeywaa orgazmu. W innych natomiast rdem sukcesu zwizku bya wanie rozbudowana ars amandi. Podkrelam to dlatego, i wiele osb usiowao w wyniku lektur wprowadzi na si" rne urozmaicenia do swojego wspycia, przestawia reakcje seksualne z negatywnym skutkiem dla wizi maeskiej. Typowym tego przykadem jest traktowanie orgazmu wyzwalanego przez stymulacj echtaczki jako mao wartociowego, ,gorszego" i usiowanie jego przestawienia" na orgazm wyzwalany w stosunku. Niejeden zwizek przeywa kopoty z tego powodu i utraci poprzednio udan wi. Postulat dialogw erotycznych Mwi si o potrzebie prowadzenia przez partnerw dialogw erotycznych, ujawniania swych oczekiwa, potrzeb i przey. W wielu zwizkach tego typu dialogi day wiele dobrego i poprawiy wi seksualn. W innych natomiast day efekty odwrotne od zamierzonych i sysz niekiedy, i odarcie seksu z pewnej tajemniczoci, przegadanie" go zmniejszyo atrakcyjno wizi seksualnej. W niektrych rwnie ujawniono informacje, ktre partner odczu bolenie i zinterpretowa jako grone dla siebie, chocia wypowiedziane byy z potrzeby szczeroci, poprawienia wizi, otwarcia si. Wymienione przykady bywaj rdem konfliktw partnerskich, rozczarowa, poczucia zagroenia, a nawet i trudnoci seksualnych. Niekiedy prowadz do przyjmowania biegunowo skrajnych postaw, np.; Teraz ju wiem, e nigdy nie naley rozmawia na te tematy", Powinnam udawa przeywanie orgazmu", Nie powinnam mu pomaga", Nie naley nigdy ujawnia przed kobiet wasnych trudnoci" itp. Powyszych rozwaa nie naley traktowa jako negowanie idei partnerstwa zwizku, byy to tylko ilustracje pewnych sytuacji Strona 227

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski yciowych, W codziennym yciu zwizku kreowane s, niekoniecznie teoretycznie, modele najbardziej optymalne dla osignicia wzajemnej satysfakcji. Jakkolwiek idea partnerstwa opartego na rwnoci w godnoci, w prawach, moralnoci, egalitaryzmie jest suszna, naley zawsze pamita o pewnych prawidowociach: Udane ycie zwizku opiera si na dobrej znajomoci wasnego JA i osoby partnera. Kady zwizek wymaga improwizacji i indywidualizacji. To, co w jednym suy jego dobru, w drugim moe szkodzi. 208 nie mog jednak by bezkrytycznie przyimowane )ako idealna matry ca" dla wsplnego ycia. Scr0 "'IT;... odc,y;.re g,dnc, md,y l''"" " kacji. ,M S S' jako recepty na szczcie. ... piprdza si w tym wszystkim oglnie znana zasada, i ycie seksainefmaSsk.ejest szJk wymagajc mdroci i improwizacji. 14 - Seks partnerski POROZUMIENIE SEKSUALNE Zwizek uczuciowy jest zawsze startem w nieznane. Dotyczy to rwnie wizi ero tycznej i seksualnej. Obecnie stwierdza si coraz czstsze zjawisko wiadomego przygo towania si do przy szej roli seksualnej, m. in. przez lektury, refleksj, dyskusje rwienicze itp. Oznacza to powstawanie potrzeby ksztatowania Strona 228

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przyszego ycia seksualnego, stworzenia szans sukcesu i powodzenia. Dowartociowanie seksu w obyczajowoci polega m. in. na tym, e harmonia wizi seksualnej, ars amandi przepojone wspln radoci z bycia razem, stay si oczekiwanym dowiadczeniem. Partnerzy tworzcy zwizek wprowadzaj do niego owe oczekiwania, marzenia i usiuj stworzy porozumienie seksualne, czyli taki wiat wizi seksualnej, ktry daje wzajemn satysfakcj z poczucia dobrego przystosowania i zjednoczenia. Wane jest ujrzenie perspektywy tego porozumienia. Wspycie seksualne jest spotkaniem obu osobowoci bardzo zrnicowanych pod wzgldem psychicznym, dowiadcze yciowych, wychowaw 210 czym i wiata wartoci. Inaczej mwic w tym spotkaniu wspistniej, poza rnymi osobami i pciami, rwnie i rne wymiary czasu. Czas przeszy, to wpywy wychowania, okresu dojrzewania, urazy, kompleksy, uformowane postawy. Czas teraniejszy, to charakter interakcji midzy partnerami, budowany przez nich wiat, nastroje, a czas przyszy, to cele tego zwizku. Im bardziej zoone i bogate s wspomniane wymiary czasu, tym wiksza zoono procesu porozumienia seksualnego. Osignicie porozumienia seksualnego jest sukcesem, a waciwie jednym z sukcesw zwizku, oznacza bowiem stworzenie dobrego fundamentu dalszego wsplnego ycia, uatwia i umoliwia rozwj wzajemnej mioci i opromienia codzienno tego zwizku. Rne s poziomy osiganego porozumienia seksualnego, im jest ich wicej, tym wiksze jego bogactwo i poczucie wzajemnej satysfakcji, tym wiksza szansa bogatego ycia seksualnego. Do poziomw porozumienia seksualnego nale: Poziom fizjologiczny Poziom fizjologiczny oznacza zgodno poziomw Strona 229

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski temperamentw seksualnych midzy partnerami, zgodno lub podobiestwo poziomu potrzeb seksualnych, reakcji seksualnych, jak rwnie subiektywne poczucie dobrego dopasowania. Istnieje rwnie jakby ,harmonia cia", czyli poczucie wzajemnej atrakcyjnoci, fascynacji, podania, penej akceptacji swej cielesnoci przez drug osob. We wspyciu seksualnym powstaje harmonia reakcji seksualnych ze wzajemnym osiganiem orgazmu. U wielu osb porozumienie seksualne na tym poziomie przebiega bez problemw na zasadzie optymalnego dobrania si partnerw, jakby przycigania podobnych biorytmw seksualnych. Ju od pocztku wspycie moe ukada si bardzo pomylnie, dajc przyjemne poczucie zaskoczenia tak udanym ,zgraniem". Inne osoby osigaj ten poziom dziki stopniowej pracy nad kultur wspycia, przystosowania si, jakby uczenia si jedno od drugiego. Poziom porozumienia fizjologicznego czsto jest utrudniany przez liczne istniejce stereotypy i mity, np. co do dopasowania na zasadzie zgodnoci wielkoci budowy czy te ,dopasowania temperamentw" ocenianych na podstawie kilku (a nawet jednego) kontaktw seksualnych. Inna przeszkoda, to niecierpliwo oczekiwania szybkiego ,zgrania" temperamentw i sztuki miosnej. Porozumienie fizjologicznego poziomu bywa okresowo utrudniane, np. w wyniku wielu chorb, zmian ukadu hormonalnego w okresie przed przekwitaniem, zmian po porodzie. S to jednak w zdecydowanej wikszoci procesy przejciowe. 211 Poziom erotyczny Strona 230

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Poziom erotyczny oznacza optymalne dopasowanie si typu mskoci z kobiecoci. Inaczej mwic zwizek tworz osoby oceniajce siebie jako ulubiony yp". Kady ma jaki idea drugiej pci, ulubiony typ mskocikobiecoci, wyraajcy si w wygldzie, sposobie bycia, w uczuciowoci, w rnych cechach psychicznych. Optymalne dopasowanie si w tych cechach uatwia wyzwalanie fascynacji, potrzeb erotycznych, daje wiele codziennego zadowolenia z bycia razem. Uatwia zatem ars amandi i tworzenie kultury wspycia. Wi z partnerem, ocenianym jako rozbieny od oczekiwanych cech, stwarza ryzyko nieporozumienia seksualnego. Niszy poziom fascynacji erotycznej, brak wewntrznego zadowolenia, tsknota za niespenionym oczekiwaniem itp. w konsekwencji zmniejszaj poziom odczu seksualnych. Poziom intuicyjny Poziom intuicyjny oznacza spontaniczn i naturaln aktywno w ars amandi, wyzwalan przez wyczucie oczekiwa i potrzeb partnera. Jest to twrczy proces osb czujcych" siebie i dziki temu tworzcych optymaln sztuk miosn. Bez sw, wywiadu, pyta i odpowiedzi potrafi si odczyta potrzeby, przewidzie reakcje. Tego typu poziom porozumienia seksualnego znamionuje wielkich kochankw, ludzi bardzo wraliwych, obdarzonych intuicyjnym poznaniem. Moe on te powsta w wyniku bliszego wzajemnego poznania osb. Musz przyzna, e ten poziom przeywa obecnie kryzys. O modelu wspycia seksualnego coraz czciej zaczynaj decydowa rnego rodzaju poradniki seksualne - lektury, z ktrych przenosi si poznane wzorce i modele zachowa seksualnych do wasnego zwizku. Drugim rdem utrudnienia jest silna koncentracja na sobie, uniemoliwiajca otwarcie si ku drugiej osobie. Porozumienie intuicyjne jest jednym z pikniejszych przey w Strona 231

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski sztuce erotycznej, daje ono bowiem partnerom poczucie niezwykle silnej wizi, wzajemnego poznania, kultury, delikatnoci i wraliwoci. Jest ono rwnie postaw partnersk, czyli nastawion na wzajemne dobro i szczcie. Mowa bez sw" ma szczeglne znaczenie w sztuce miosnej, ktra przecie jest wanie sztuk, a nie rutynow, odruchow czynnoci. Poziom porozumienia intuicyjnego wyzwala twrczo i tworzy sztuk miosn. Poziom uczuciowy Uczuciowe porozumienie seksualne najoglniej oznacza stworzenie optymalnego nastroju, klimatu, podobne jego odczuwanie, oznacza rwnie przeywanie psychiczne reakcji i dozna seksualnych na podobnych poziomach intensywnoci i bogactwa. Czsto si zdarza, i partnerzy maj odmienny wiat przey seksualnych; jedna osoba 212 osiga stan nirwany, ekstazy miosnej, a druga stan umiarkowanego zadowolenia. Dla jednej osoby orgazm oznacza zawrt, oderwanie od rzeczywistoci, a dla drugiej krtk przyjemno zmysow. Rne s stopnie orgazmw, rne skale dozna i przey we wspyciu. Jednak zblienie si poziomw tych odczu i podobiestwa reakcji psychicznych daj silne poczucie wizi - s specyficznym jej wyrazem i pogbieniem. Std tak wane jest spotkanie partnerw o zblionym poziomie uczuciowoci. Nie jest to jednak warunek konieczny dla powstania waciwej wizi. Czsto zwizek powstaje midzy partnerami o bardzo rnej wraliwoci nastrojowej, rnym stopniu uzewntrzniania uczu, ich intensywnoci. Jednak w udanych zwizkach zwykle spotyka si zjawisko wzajemnej indukcji uczuciowej, czyli takiego wzajemnego wspoddziaywania partnerw na siebie, e ich wiaty uczuciowe zbliaj si do siebie. Podobnie czsto jedno z partnerw uatwia Strona 232

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski drugiemu zblienie jego wiata uczuciowego do siebie przez stymulacj uzewntrzniania uczu i ich rozbudzenie. Moe w tekcie brzmi to nieco niejasno, ale w rnych treningach interpersonalnych prowadzonych z parami wyranie wida, jak po pewnym czasie nabieraj oni zupenie nowych waciwoci uczuciowych. Tego typu rol trenera" moe rwnie peni partner. Im wyszy jest poziom uczuciowego porozumienia seksualnego, tym gbsza jest wzajemna wi partnerw. Poziom werbalny (sowny) W naszej obyczajowoci erotycznej poziom ten ma bardzo nike tradycje, zazwyczaj jest saby lub nie ma go w ogle. Wynika to przede wszystkim z faktu ubstwa sownictwa erotycznego w jzyku polskim. Obecnie zauwaa si wprawdzie wzrost kontaktu werbalnego w kulturze wspycia, ale pozostawia on wiele do yczenia. Bywa to bowiem sownictwo zbyt race fachowoci, terminologi medyczn. Szkoda, e w ewolucji jzyka polskiego zakres sownictwa obejmujcego przeycia i reakcje seksualne nadal pozostaje niezmieniony i zby jest zabarwiony pojciami medycznymi. Dla ucha s to po prostu sowa race i niezbyt przyjemne. Niekiedy sownictwo sprowadza si do jzyka uczuciowego, czyli przenosi si na sfer erotyki i seksu zwroty z innego rodzaju kontaktu, np. kocha si" oznacza wspycie, a zarazem to sowo jest bardzo wieloznaczne i oznacza wiele rodzajw mioci. Czsto spotykam si z tym, e ludziom trudno wypowiedzie swoje odczucia i przeycia seksualne, brakuje im poj, sw. Tak wic ubstwo jzykowe sprawia, e ten tak wany dla kultury erotycznej poziom porozumienia jest niezmiernie prymitywny. Mamy rwnie przejawy nadmiaru kontaktu werbalnego, sprowadzonego do swoistego wywiadu seksuologicznego. Partner Strona 233

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przez pytania usiuje zdoby informacje od drugiej osoby o jej przeyciach, orgazmie. Erudycyjne gadulstwo, z zastosowaniem terminologii facho213 wej wyniesionej z podrcznikw czy z artykuw, moe niekorzystnie odbija si na wspyciu seksualnym, powodujc u drugiej osoby uczucie odarcia erotyzmu z intymnoci, tajemniczoci, delikatnoci. Jestemy zatem w obyczajowoci rozdarci midzy biegunem erotycznym fachowego gadulstwa a biegunem milczenia lub niewaciwej terminologii. Odwoywanie si seksuologw do jzykoznawcw jak dotychczas pozostaje bez echa. Sowo w ars amandi nie jest jedynie bodcem erotycznym (szczeglnie w seksualizmie kobiety), ale stwarza rwnie odpowiedni klimat nastrojowy, kontakt, pozwala wyraa swoje przeycia. Porozumienie werbalne, oparte na sownictwie erotycznym, figlarne, lekkie, delikatne, jest pikn form dialogu nadajcego kontaktowi erotycznemu adn opraw. Istnieje rwnie pewien nurt w naszej obyczajowoci, nurt sownictwa spronego, zwulgaryzowanego, najczciej ograniczajcego si do mskich pogaduszek; rzadziej jest przenoszony do wizi erotycznej midzy partnerami w znaczeniu bodcw seksualnych. Nie wszystkim on jednak odpowiada. Tak wic seksualne porozumienie werbalne pozostaje spraw otwart i w naszej obyczajowoci naley do przyszoci. Poziom wartoci Poziom wartoci oznacza zjednoczenie we wsplnym etosie seksualnym, w podobnym celu i sensie wspycia seksualnego, w jego gbokim powizaniu z mioci, z dobrem wzajemnym, rozwojem osobowoci partnerw, z ich postawami rodzicielskimi. Strona 234

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Seks, erotyzm moe suy rnym celom: przyjemnoci, zaspokojeniu wasnych potrzeb biologicznych, ambicjonalnych, potwierdzaniu siebie w roli mskiej i kobiecej, moe rwnie sta si form wyraania swych uczu, mioci, wzajemnego uszczliwiania, specyficznego bycia z sob. Im gbszy jest ten poziom i tre jak wyraa, tym wyszy jest poziom porozumienia seksualnego i wbudowania go w oglne porozumienie midzy partnerami wsplnie realizujcymi cel i sens swego ycia. Odnosz wraenie, e w wielu publikacjach istnieje rozdwik midzy podkrelaniem znaczenia poziomu fizjologicznego porozumienia oraz poziomu wartoci. Kady z nich jest wany i mieszne byoby mwienie, ktry jest ,waniejszy". Porozumienie seksualne powinno przebiega na wszystkich omwionych wyej poziomach. PRZYSTOSOWANIE SEKSUALNE .HHgB Wspycie seksualne jest wartoci wzbo gacajc wzajemn mio, jest jedn z form jej wyraania i pogbiania, sprzyja wszechstronnemu rozwojowi osobowoci i tworzeniu wielowachlarzowej wsplnoty zakochanych. Wartoci te prawie zawsze s wiadomie lub intuicyjnie odczuwane przez zakochanych i nic dziwnego, e wzbudzaj w nich potrzeb harmonii seksualnej, szczliwego obustronnie wspycia, pomylnej i atrakcyjnej wizi erotycznej. Jednym z wyrazw tego denia i oczekiwania jest zagadnienie przystosowania seksualnego. Fakt, e startuj w nie znan przyszo, znajduj si na etapie wzajemnego poznania z poczuciem tajemnicy drugiej osoby rodzi pewien niepokj i niejasno co do przyszoci wizi erotycznej. Jest to jednak niepokj twrczy, mobilizujcy do stara, aby wsplne MY uczyni szczliwe, udane. Przystosowanie Strona 235

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualne jawi si nam zatem jako proces twrczy, cel, nadzieja, cho powizana z niepewno215 ci i niepokojem. Popularne stwierdzenie, e mio wszystko moe" ma i tu swoje znaczenie. Prawdziwa, dojrzaa mio stwarza poczucie bezpieczestwa, stwarza warunki do powstania dobrego przystosowania seksualnego, ktre nie jest traktowane jako pierwszoplanowy, gwny cel, ale jedno z gwnych zada. Im mniejsza mio, dojrzao, tym wiksza niepewno i skonno do kadzenia nadmiernego nacisku na przystosowanie seksualne, ktre moe sta si gwnym rdem zabiegw. Wyzwala si wwczas poczucie zagroenia, niepewnoci, obaw przed wspyciem, zachowaniem drugiej osoby, przekonanie, e jako wspycia bdzie stanowi o by lub nie by zwizku. W celu bliszego poznania tych zagadnie konieczne jest zasygnalizowanie pewnych prawidowoci i postaw. Zaoenia podstawowe Przystosowanie seksualne nie jest czym statycznym, jest potencjalna monoci Sam fakt podobiestwa temperamentw seksualnych i upodoba erotycznych, a nawet udanego wspycia, nie decyduje jeszcze o dobrym przystosowaniu seksualnym. Nasze ycie uczuciowe, erotyczne, nasze osobowoci znajduj si w staym procesie przemian, w dynamicznej interakcji czynnikw od" i ,do" w zwizku i dlatego musimy by nastawieni na ycie twrcze, zmienne, wymagajce aktywnej, wzajemnej wsppracy, dialogu, pomocy. Dobre przystosowanie seksualne oznacza, e wzajemna satysfakcja z udanej wizi erotycznej wynika z naszej umiejtnoci wsppracy, wzajemnej troski o nasze MY, w tym i seksualne MY. Podkrelam to dlatego, e dla wielu osb sam fakt, e obecnie, teraz, mamy udane wspycie seksualne czy si z pewnoci e jestemy dobrze zgrani", dostosowani". Jest to Strona 236

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski tylko pozorna prawda, mwica o tym, e teraz jestemy zgrani, a przyszo jest niepewna i nie mamy gwarancji, e bdzie udana, jakkolwiek mamy na ni wpyw i moemy j ju teraz formowa, przygotowywa. Przystosowanie seksualne jest procesem ewolucyjnym Nie chodzi tu o zmienno, a o pewne prawidowoci wynikajce z samego przebiegu naszego wsplnego ycia, upywu lat, etapw ycia maeskiego, rwnowagi procesw od" i do" w naszym zwizku. Sprbujmy przyjrze si temu bliej. Inne znaczenie ma wspycie seksualne w pocztkowej fazie trwania danego zwizku, kiedy, silna jest wzajemna atrakcyjno erotyczna, dua intensywno uczu, docieranie" si charakterw. Wspycie przybiera wwczas charakter poznawania siebie, jest intensywnie uczuciowo przeywane, spenia rol wiziotwrcz, wspomagajc formowanie naszego wsplnego wiata MY. W pniejszych latach ycia maeskiego moe przybra charakter bardziej przyjacielski, jest miejscem azylu i relaksu w radosnym przebywaniu ze sob. W pierwszej fazie ycia maeskiego przystosowanie seksualne 1 bdzie miao raczej charakter dostosowania rytmw potrzeb fizjologicznych i bdzie zmierzao do stworzenia wasnego stylu wspycia, rwnowagi tendencji bior" i daj". W pniejszych fazach ycia maeskiego przystosowanie to bardziej suy realizacji uformowanej ju wsplnoty psychicznej, zaspokajaniu potrzeb psychicznych, wyraaniu maeskiej przyjani. Nie s to cechy bezwzgldnie zdeterminowane staem maeskim, kade bowiem maestwo ma swj rytm przemian. Warto jednak zapamita sam ide ewolucji przystosowania seksualnego. Przystosowanie seksualne jest procesem wielorako uwarunkowanym Strona 237

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Naley tu waciwie wyj od okrelenia, czym jest przystosowanie seksualne. Nie ma jednej definicji, a najczciej jest ono rnie ujmowane. Wydaje mi si, e przystosowanie seksualne naley rozumie jako osignicie harmonijnej, udanej, wzajemnie satysfakcjonujcej wizi erotycznej, zaspokajajcej potrzeby erotyczne. Takie rozumienie przystosowania seksualnego wcza w nie zarwno zagadnienia typowo fizjologiczne, jak i psychiczne. Warto si im bliej przyjrze. Uwarunkowania fizjologiczne Budowa moe mie znaczenie dla wizi seksualnej, aczkolwiek jest w popularnym myleniu wyranie przeceniana. Rne s wielkoci narzdw pciowych. U kobiet do powszechne s tyozgicia, przodozgicia macicy itp. Podobnie rne s u mczyzn rozmiary czonka w stanie erekcji. W zdecydowanej wikszoci przypadkw budowa nie jest adnym problemem w osiganiu dobrego przystosowania seksualnego. Wynika to z elastycznoci cian pochwy, dostosowujcej si do danej budowy mskiej. Niekiedy dany typ budowy jednej ze stron, zmiany poporodowe u kobiety, mog pocztkowo utrudnia powstanie fizjologicznego dopasowania seksualnego, ale odpowiednie uoenie eliminuje moliwe trudnoci. Chciabym to wyranie podkreli z dwu wzgldw. Po pierwsze dlatego, e do powszechny jest mit moliwej dysproporcji biologicznej budowy, rzekomo uniemoliwiajcej wspycie, a po drugie dlatego, e uoenie ciaa (inaczej zwane pozycjami wspycia) jest niekiedy traktowane nieufnie, z podejrzeniem o wyrafinowanie. Prawda jest taka, e zdecydowana wikszo maonkw nie ma trudnoci z dostosowaniem fizjologicznym co do budowy, niekiedy tylko konieczne staje si odkrycie optymalnego uoenia. Niekiedy spotyka si zaburzenia, ale jest to zjawisko rzadkie, cho wskazuje na potrzeb Strona 238

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski bada przedmaeskich. Uoenie cia (pozycje) moe mie zatem charakter wymogu naturalnego, fizjologicznego, a to, e niekiedy staj si rdem postaw zabawowych, wyrafinowania wynika ju z innych mechanizmw (postawy wobec seksu i wspycia jako takiego). 217 216 Innym z zagadnie fizjologicznych jest zapach erotyczny. Podkrelam to dlatego, e niekiedy syszy si przesadzone i podawane w sensacyjnej atmosferze sdy o jego znaczeniu w dopasowaniu seksualnym. Jest to tak dalece marginalny problem, e statystycznie wrcz nieistotny. Spotykane niekiedy zaburzenia zapachu wynikaj z procesw chorobowych, w wikszoci moliwych do wyleczenia. Uwarunkowania wynikajce z fzw. temperamentw seksualnych Temperament seksualny jest cech indywidualn, okrelon przez czynniki genetyczne. On wanie nadaje naszemu seksualizmowi odpowiedni poziom fizjologiczny. Dla dobrego przystosowania seksualnego wane jest podobiestwo temperamentw obu stron, rzecz jednak w tym, e nie ma obiektywnego kryterium dla temperamentu. Rwnie zbyt wiele innych czynnikw (zdrowie, nastrj, intymno, potrzeby psychiczne, postawa wobec drugiej osoby) determinuje wspycie seksualne, aby sam temperament mia decydujce znaczenie. Na pocztku trwania zwizku zazwyczaj dominuj potrzeby seksualne mczyzny, po kilku latach sytuacja zmienia si na odwrotn, a prawidowo ta wynika nie z cech temperamentu, a z wielu przemian hormonalnych i fizjologicznych. Nie oznacza to bynajmniej, aby temperament tak dalece by nieuchwytny do okrelenia, e staje si nieistotny. Sam ,dobr" obu stron, rozumiany w kategoriach pocigu erotycznego, wzajemnej atrakcyjnoci seksualnej, najczciej ma charakter instynktowny i podwiadomy, wanie dziki podobiestwom przycigajcych si Strona 239

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski temperamentw. Brzmi to moe mao konkretnie, ale dopiero niedawno odkryto pojcie tzw. biopola (biologiczne promieniowanie u kadego czowieka), bdcego m. in. cech temperamentu. Usiowanie ,sprawdzenia" temperamentw przez kontakt seksualny jest zatem pozornie prawdziwym testem. Uwarunkowania wynikajce z mskocikobiecoci Wzajemny pocig erotyczny, upodobanie w sobie, wspycie seksualne to formy komunikacji midzy mczyzn a kobiet. Popularnie mwi si, e mamy ,ulubiony typ" drugiej pci, co praktycznie oznacza podane i oczekiwane cechy formujce wanie msko kobieco. Dobre przystosowanie seksualne oznacza zatem potrzeb wizi z takim ,ulubionym typem". Niekiedy w motywacji zawarcia maestwa przewaaj motywy pozaseksualne i pozauczuciowe (potrzeba posiadania domu, usamodzielnienie si, lk przed samotnoci itp.). Jeeli nie ma pocigu erotycznego do drugiej osoby, nie wzbudza ona atrakcyjnoci erotycznej, to przystosowanie seksualne staje si wtpliwe i rodzi niebezpieczestwo co do przyszoci zwizku. Im wiksza atrakcyjno mskocikobiecoci ukochanej osoby, tym wiksze prawdopodobiestwo stworzenia dobrego przystosowania seksualnego. 218 Uwarunkowania wynikajce z postaw wobec seksu, wspycia Gdy zakochani maj podobne postawy wobec wartoci seksualnych, podobne widzenie celu i sensu wspycia, wwczas atwiej dochodzi do dobrego przystosowania seksualnego. Jest to zrozumiae, gdy podobne widzenie seksu sprzyja powstawaniu wsplnoty erotycznej, staje si w danym zwizku tendencj do". Jeeli natomiast obie strony ujawniaj tendencje rozbiene, to nawet istnienie mioci i podobiestwa temperamentw moe nie wystarcza dla dobrego przystosowania. Posuzny si typowym przykadem. Jeeli dla jednej osoby seks jest pozytywn wartoci Strona 240

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski i dominuje w nim afirmacja ukochanego, a dla drugiej seks jest niebezpieczn, brudn i grzeszn" sfer, to wsplne ycie przybiera charakter ,od" zwizku, inne bowiem wyraa nastawienie. Nie oznacza to bynajmniej, e ujawniajce si rnice na pocztku powstawania danego zwizku maj charakter trway. Mio i wzajemny dialog potrafi doprowadzi do powstania wsplnej ideologii" seksualizmu. Jedynie osobowoci stumione, zahamowane, o trwaych negatywnych postawach wobec pciowoci mog uniemoliwi powstanie przystosowania seksualnego. Dlatego mwi si, e jak nie kady jest zdolny do mioci, maestwa, tak samo nie kady jest zdolny do udanego wspycia seksualnego. Uwarunkowania wynikajce ze struktury potrzeb erotycznych Potrzeby erotyczne maj kilka poziomw. Pierwszy z nich nazwijmy umownie poziomem biologicznym. Wwczas wspycie suy potrzebie zdrowia, rozadowuje napicia seksualne, zaspokaja podniecenie. Drugi z poziomw jest ukierunkowany na realizacj siebie w roli kobiecejmskiej. Wspycie staje si wwczas rdem akceptacji siebie i drugiej osoby w tej roli, daje poczucie satysfakcji z siebie - jestem prawdziwym mczyzn, prawdziwa kobiet". Trzeci poziom jest ukierunkowany na potrzeby wiziotwrcze, rozwoju obu osobowoci, wyraania mioci, stwarzania wsplnego wiata wartoci. Wszystkie z omawianych poziomw mog i powinny by realizowane przez wspycie i im wiksza ich zgodno, tym wiksze jest przystosowanie seksualne. Jeeli jednak jedna ze stron jest zakodowana" na poziomie pierwszym, a druga dojrzaa do realizacji wyszego poziomu, to przystosowanie seksualne staje si niepene i inne zaspokaja potrzeby. Samo wspycie moe by obustronnie udane i satysfakcjonujce, nie ma jednak warunkw do tworzenia Strona 241

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wsplnoty erotycznej, wsplnego poziomu przey i dozna. Wspomniane rozbienoci rwnie s typowe i czsto w pocztkowym etapie danego zwizku dopiero rozwj wsplnoty maeskiej, wzajemne dojrzewanie i pogbiajca si mio rozwijaj struktur potrzeb erotycznych w kierunku osigania dobrego przystosowania seksualnego. 219 Uwarunkowania wynikajce z systemu wartoci Wsplny wiat wartoci, np. religijnych, widzenia wiata, postaw wobec ludzi, wsplna filozofia ycia, rodzicielstwa - sprzyjaj powstawaniu dobrego przystosowania seksualnego. Wspycie staje si wwczas nie tylko jeszcze jednym z wanych czynnikw jednoczcych, ale i sposobem wyraania wsplnoty wartoci. W nim mona ujawni postaw wobec drugiego czowieka, wobec wartoci ycia. Wi religijna znajduje swoje odbicie w widzeniu seksu w innej panoramie; wkraczamy tu w istot i fenomenologi sakramentu maestwa. Szkoda, e u wielu wierzcych osb te wartoci s tak trudne do poczenia, widz je rozbienie lub neutralnie wobec siebie. Wynika to moe z pewnej rezerwy wobec pciowoci, trudnoci harmonijnego ich powizania. Brak wsplnoty religijnej nie oznacza bynajmniej niemonoci osignicia odpowiednio wysokiego poziomu wsplnoty wartoci, reprezentuj one po prostu pewn inno. Wana jest sama zasada, cel, jakim jest wsplnota wiata wartoci i jej harmonijne powizanie ze sfer pciowoci i seksualizmu. Wspomniane uwarunkowania wskazuj, jak zoona jest droga tworzenia dobrego przystosowania seksualnego. Wkraczamy na ni uwarunkowani swoj natur, ca przeszoci, wychowaniem, nastawieniami i pogldami. To, e osigamy dobre przystosowania i wsplnot erotyczn, na pozr wydaje si czym niecodziennym i trudnym. Wielka jest jednak potga mioci i prawd jest, e mio wszystko moe", Strona 242

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski e jest najsilniejszym czynnikiem przeksztacajcym nas samych. Ona wanie umoliwia powstanie jednoci nawet z przeciwiestw i rnic. Dlatego tak wana jest motywacja zawierania maestwa z mioci, jej stae pielgnowanie i rozwj. Dziki niej - jeeli nawet przystowanie seksualne pocztkowo bdzie przebiegao z trudnociami - stopniowo staje si wsplnie stworzon wartoci. To, co byo potencjaln monoci, staje si realnym faktem. Zarazem dobre przystosowanie seksualne jest pewnego rodzaju testem mioci i tego, co czy obie strony. Jest dowodem, e partnerzy potrafili stworzy jedno i buduj swoje szczcie. Udane ycie seksualne staje si rdem przey i dozna trudnych do wypowiedzenia, przekazania. Jakkolwiek wiele powstao miosnych traktatw, jednak ich autorzy przyznawali, e to za mao, aby odda rzeczywisto. Wkraczamy tu bowiem w sfer czego niewyraalnego sowem. Istnieje pewna analogia do stanw kontemplacyjnych i mistycznych - wchodzi si w bogaty wiat, wobec ktrego jake nieporadne wydaj si sowa. SaintExupery powiedzia w ,Maym Ksiciu", e najwaniejsze jest niewidoczne dla oczu, dobrze widzi si tylko sercem. Ma to swoje dobre odzwierciedlenie w udanym przystosowaniu seksualnym, kiedy to niewyraalne jest silniejsze od sw, kiedy powstaje wi nazywana obecnie niewerbaln, pozasown, niewyraaln, o bardzo dyym nateniu i intensywnoci. Dlatego suszna jest stara prawda, 220 ze zakochani nie musz do siebie mwi, e wicej ni sowa potrafi powiedzie ich milczenie, spojrzenie, gest. Niekiedy syszy si stwierdzenie, e przystosowanie seksualne jest dla wybranych, nie kademu jest dane. Pozornie jest to prawdziwe. Wielo rozmaitych zaburze seksualnych, sytuacji konfliktowych, oziboci zdaje si potwierdza t wtpliwo. Jednak prawda jest taka, e wspomniane zaburzenia nie tyle Strona 243

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mwi o niemonoci osigania dobrego przystosowania co o trudnociach na tej drodze. Waciwie kady zwizek oparty na dojrzaej, prawdziwej mioci dysponuje tak potencjaln monoci. Przystosowanie seksualne w procesie tworzenia Zakochani tworzcy wsplnot mioci, wkraczajcy w wiat ycia erotycznego staj u progu procesu przystosowania seksualnego. Wany wpyw na ten proces maj wymienione ju uwarunkowania i prawidowoci, wzajemna mio, dojrzao, rodzaj pozaseksualnych wizi, wiedza o podstawach ycia seksualnego, podnoci, naturze psychoseksualnej kobiety i mczyzny, wsplny wiat wartoci, typ osobowoci, cechy charakterologiczne, oglna kultura itp. Obecnie chciabym dokadniej przeanalizowa nie tyle wyej wspomniane determinanty, przekraczaoby to bowiem granice tego rozdziau, co bardziej erotyczne i seksualne prawidowoci. Kultura wspycia seksualnego Jakkolwiek kultury wspycia nie mona oddzieli od kultury ycia jako takiej, s one bowiem ze sob nierozerwalnie zwizane, dla wikszej przejrzystoci wykadu wprowadzam taki wanie termin. Kultura wspycia najoglniej oznacza trosk o waciwy przebieg ars amandii, wyksztacenie prawidowego i wzajemnie satysfakcjonujcego stylu wspycia sucego wyraaniu mioci, zaspokajaniu potrzeb erotycznych obu stron oraz nastawienia na przekroczenie granic swego JA w stron formowania wsplnoty erotycznej MY. Nie ma doskonaego, typowego wzorca wspycia seksualnego. Waciwie kady zwizek wyksztaca swj wasny styl wspycia, ktry jest oparty na wzajemnych relacjach, potrzebach, wraliwoci i oczekiwaniu. Wiedza seksualna jest tu bardzo pomocna i wskazana, ale nie daje wszystkiego. Znajomo stref erogennych kobiety i mczyzny, drg wyzwalania orgazmu u Strona 244

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski kobiety, pozycji czy technik nie daje jeszcze kultury wspycia. Kady zwizek musi najpierw pozna swoje wasne oczekiwania, prawidowoci, natur psychoseksualn. Tak wic poznanie siebie i drugiej osoby jest jedn z podstaw kultury wspycia. Przez pieszczoty, dialog erotyczny, mwienie o swych odczuciach i doznaniach, oczekiwaniach i potrzebach zakochani poznaj map" erotyczn swego ciaa i struktur swych potrzeb. Do tego konieczna jest wraliwo, subtelno, delikatno i szczero. Moe si np. okaza, e bodce wzrokowe 221 s w danym zwizku wskazane i potrzebne do tworzenia odpowiedniego klimatu do wspycia, w innym natomiast zwizku pocztkowe zaenowanie i skrpowanie mog eliminowa potrzeb takich bodcw. Udane wspycie seksualne rzadko bywa dane od razu, tworzy si je najczciej stopniowo. Zdolno do przeywania orgazmu u wielu kobiet rozwija si stopniowo i jego brak w pocztkach wspycia jest czym naturalnym i prawidowym. Sprzyja jednak jego powstawaniu nie tylko oglny klimat psychiczny i wi midzy zakochanymi, ale i poznanie specyfiki seksualnoci danej kobiety i dlatego pieszczoty, ujawnianie odczu przez kobiet pozwalaj odkry" drog wyzwalania orgazmu. Mczyzna w pocztkach wspycia jest z natury swej skonny do przyspieszonych reakcji seksualnych. Jest to uwarunkowane fizjologicznie oraz zwizane z samym faktem pocztku wspycia. W miar poznawania siebie i upywu pewnego czasu obie strony ,przystosowuj" do siebie czas swych reakcji seksualnych. Podobnie bywa i z rodzajami, formami pieszczot, uoe ciaa. W miar postpujcej ewolucji wizi erotycznej zakochani wyksztacaj swj wasny, indywidualny styl wspycia, dostosowany do ich natur, wraliwoci, fizjologii. W procesie tym konieczny jest dialog erotyczny. Polega on na wzajemnym ujawnianiu wasnych reakcji i potrzeb. Nadal zbyt Strona 245

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski czsto spotyka si osoby, ktre uwaaj, e to partner powinien zna ich natur seksualn i przyjmuj postaw biern, wyczekujc. Jest to oczywisty bd, utrudniajcy powstanie przystosowania seksualnego. Innym stereotypem jest mit aktywnoci seksualnej mczyzny (rzekomo typowy dla jego natury) i bierno kobiety (rwnie rzekomo naturalnej). Mit taki zrodzi si w wyniku pewnych tradycji kulturowych i obyczajowoci seksualnej. We wspyciu powinnimy wyraa siebie, a nie konwencje, stereotypy i dlatego aktywno powinna wypywa z potrzeby, a nie z konwencji. W niejednym zwizku wiksz aktywno moe przejawia kobieta i wynika to z potrzeb obu stron. Jest to wwczas zupenie prawidowe i naturalne zjawisko. Kultura wspycia wymaga autentyzmu. Jestemy w nim sob, wyraamy siebie i swoje potrzeby. Dla niektrych osb wszelkie odstpstwa od typowoci wspycia s traktowane jako patologia, wyrafinowanie. Jak ju wspomniaem, uoenie ciaa jest spraw potrzeb i uwarunkowa fizjologicznych i dlatego np. tzw. pozycje boczne czy inne nie musz by ,gorsze" lub ,lepsze" od tzw. pozycji klasycznej. Wyrafinowanie pojawia si wwczas, gdy pozycja suy jako cel sam w sobie, jest rozrywk dla wzbudzenia podziwu i przekonania o posiadaniu bogactwa technicznego. Tak wic postawa wobec danej pieszczoty czy uoenia decyduj o ich wartoci czy braku wartoci. Kultura wspycia oznacza rwnie wraliwo i tolerancj wobec drugiej osoby, liczenie si z jej potrzebami, zdaniem. Nie mona myle jedynie o realizowaniu swych wasnych upodoba i potrzeb kosztem drugiej osoby. Jeeli jej np. nie odpowiada dany typ pieszczot, to nie mona do nich nakania, zmusza. Podobnie istotne jest dostosowanie czstotliwoci wspycia seksualnego. Jak ju wspomniaem, jest Strona 246

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ona zrnicowana przez temperament seksualny, nastrj, potrzeby. Kultura wspycia oznacza wypracowanie pewnego optymalnego modelu czstotliwoci wspycia, co wymaga tolerancji, porozumienia i wzajemnego powicenia. Ideaem byoby doskonae zgranie tych potrzeb, ale nie zawsze jest to moliwe, s to bowiem rzeczy zmienne i bogato rnicowane. Celem" wspycia jest te dobro drugiej osoby i dlatego kultura wspycia zawsze polega na braniu pod uwag tego, co si dzieje w drugiej osobie. Na pocztku rwnowaga jest tu prawie zawsze chwiejna. Udane przystosowanie seksualne oznacza uformowanie bogatej kultury wspycia, dostosowanej do natury obu stron. Wzajemna pomoc Jedynie cz zwizkw ma udane, harmonijne wspycie seksualne. Wiele innych przeywa okresy przejciowych niepowodze, trudnoci, zaburze, wynikajcych z osabienia rytmw fizjologicznych, stanu zdrowia, wielu czynnikw sytuacyjnych, stresw itp. Najczciej te przejciowe trudnoci bywaj traktowane z lkiem, jako zapowied powaniejszych zaburze, kiedy indziej s rdem napi prestiowych i ambicjonalnych (zwaszcza u mczyzn). Waciwie kady rozpoczynajcy wspycie seksualne powinien przyj ryzyko przejciowych niepowodze, a przynajmniej spodziewa si okresowego ich wystpowania. Jeeli zwizek ma waciwy ,podkad", jakim jest mio, kultura, blisko, stwarza to poczucie bezpieczestwa. Niepowodzenia mog przemija samoistnie lub wymagaj niekiedy pomocy ze strony osoby drugiej. Pomoc taka polega nie tylko na tolerancji i cierpliwoci (chocia jest to bardzo wane), ale i na aktywnym wczeniu si we wspycie: mona np. uatrakcyjni przygotowanie do wspycia, relaksowa drug osob przeywajc aktualnie kryzys. W wielu publikacjach podawane s konkretne przykady pomocy ze strony Strona 247

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wsppartnera w danego typu zaburzeniach seksualnych. Naley przyzna, e obecnie coraz wicej maestw korzysta wiadomie z tych informacji, traktujc wskazan pomoc jako co naturalnego i oczywistego. Jedynie w okrelonych przypadkach wymagana jest pomoc specjalistyczna, ale i wwczas wskazana i potrzebna jest wspaktywno drugiej osoby. Dobre przystosowanie seksualne wymaga wiadomego przyjmowania takiej postawy. Musz przyzna, e podobne wskazwki, jak zachowywa si i pomaga w ujawniajcych si niepowodzeniach seksualnych, s bardzo potrzebne w popularnych wydawnictwach. Oszczdzioby to z pewnoci wielu dramatw i zmniejszyoby liczb potencjalnych pacjentw. 223 Praca nad sob Jeeli przystosowanie seksualne traktujemy jako zadanie, cel, to zrozumiaa jest konieczno jego formowania, pewnego wysiku. W tym procesie niezbdna jest praca nad sob. Obejmuje ona wiele rnych zagadnie. Jednym z nich jest pogbienie wiedzy na te tematy. Na podstawie swojej dotychczasowej pracy mog wyranie stwierdzi, e ponad poowa wszystkich spotykanych rudnos'ci seksualnych i konfliktw w maestwach wynika z niewiedzy co do prawidowoci wspycia, natury seksu, pciowosci, ewolucji erotycznej zwizku. Niewiedza, stereotypy, mity, irracjonalne kompleksy staj si rdem dramatw, gdy tymczasem niekiedy sama lektura moe by wystarczajcym lekarstwem" dla ich usunicia. Nie znaczy to, e kade maestwo ma zdobywa jakie specjalne kwalifikacje. Wystarczy poznanie zasad fizjologii wspycia z jednej popularnej ksiki, podrcznika powiconego yciu maeskiemu, aby wypeni luk. Jak wiele daa wielu ludziom lektura np. O sztuce mioci" E. Fromma. Rwnie nowe raporty seksuologiczne wyranie potwierdziy fakt poprawy jakoci i Strona 248

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski kultury wspycia seksualnego dziki procesowi uwiadamiania seksualnego. Innym elementem pracy nad sob jest poznanie siebie, tzn. swej natury psychoseksualnej, mechanizmw sterujcych naszymi zachowaniami, uwarunkowa wypywajcych z naszego ycia i dowiadcze. U kobiety szczeglnie wane jest poznanie natury podnoci, co przecie jest tak wane w przyjmowaniu postawy sterujcej wasn podnoci, a nie lku przed ni (co rwnie odbija si na przystosowaniu seksualnym). Dalszym etapem jest wiadome formowanie siebie, zn. wyksztacenie pozytywnych postaw wobec pciowosci, seksualizmu, wspycia, uformowanie siebie jako twrcy, wypracowanie czynnej i aktywnej postawy wobec kultury seksualnej. Dla dobrego przystosowania seksualnego wane jest ksztatowanie umiejtnoci sterowania reakcjami seksualnymi - podstawowego warunku dla kultury wspycia (co jest zwaszcza zadaniem mczyzny). Wwczas dziki pracy nad sob uatwiamy tworzenie wsplnoty z drug osob. Przeszkody w tworzeniu przystosowania seksualnego W procesie formowania przystosowania seksualnego przeszkod mog by tak rne czynniki, jak np. niewiedza, niedojrzao, brak dbaoci o kultur wspycia, rne postawy wobec seksu i pciowosci, zaburzenia seksualne itd. Obecnie zatrzymamy si nad najczciej spotykanymi przeszkodami, najbardziej typowymi. Nastawienie na dane, gotowe Wiele osb oczekuje we wspyciu seksualnym szybkich sukcesw. Pierwszy kontakt traktuj jako sprawdzian dostosowania" i jeeli 224 prby wypadn niepomylnie, zrywaj wi, przeywaj kompleksy, wpadaj w poczucie winy, poczucie choroby. Strona 249

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Niejednokrotnie do poradni zgaszaj si osoby ju po pierwszych kontaktach, domagajc si leczenia w wyniku rzekomych zaburze. Jest to mechanizm bardzo rozpowszechniony w naszej obyczajowoci. Wynika on zarwno z rosncego popularyzowania zagadnie seksualnych, jak i z wyczulenia na osiganie powodzenia i sukcesw w roli mskiejkobiecej czsto sprowadzanych jedynie do seksualnego wymiaru. Niekiedy ci zakochani, ktrzy s autentyczni w swych uczuciach, we wspyciu seksualnym graj rol namitnych kochankw", chcc sprosta zadaniu wykazania si wobec drugiej osoby. Kobiety wwczas udaj np. przeywanie orgazmu. Rwnie podczas wykadw w rodowiskach modzieowych do czsto spotykam podobn postaw oczekiwania na sztuk seksualn dan natychmiast, a nie wypracowan. Podobne nastawienie moe nawet uniemoliwi powstanie przystosowania seksualnego, gdy wobec drugiej osoby przyjmuje si postaw oczekiwania, aby wykazaa si". Wydaje mi si, e jest to zagadnienie, ktre naley koniecznie podkrela w pedagogice seksualnej i w poradnictwie zbiorowym. Egocentryzm seksualny Okrelenie seksualny" nie jest przypadkowe. Egocentryzm moe wynika z oglnej postawy yciowej, jest totalny, ale moe te sprowadza si do sfery seksualnej, np. w wyniku pewnych uwarunkowa z przeszoci. Jeeli np. rozpocznie wspycie seksualne osoba, ktra w przeszoci naogowo samozaspokajaa si i roso u niej wci ukierunkowanie na samoobserwacj i koncentracj na siebie (inaczej nazywamy to homoerotyzmem), to wspycie moe by naturalnym kontynuowaniem tej postawy. We wspyciu egocentryzm polega na potrzebie realizowania wasnych potrzeb erotycznych, osiganiu przyjemnoci, natomiast osoba partnera staje si narzdziem, instrumentem (postawa instrumentalna). Wspycie suy dobru wasnego JA, nie ma Strona 250

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski natomiast wymiaru wiziotwrczego, wsplnotorowego. Egocentryzm moe przybiera rne formy: od denia do uzyskania wasnej przyjemnoci do realizowania upodoba (np. wyrafinowanych, perwersyjnych), przy braku liczenia si z uczuciami drugiej osoby. Czst form egocentryzmu jest np. narzucanie wasnej czstotliwoci wspycia, bez liczenia si z odmiennymi potrzebami drugiej osoby. Postawa egocenryczna uniemoliwia powstanie przystosowania seksualnego lub daje zudzenie jego istnienia. Inn, bardziej zawoalowan form egocentryzmu jest przyjmowanie wasnych dowiadcze i upodoba jako prawidowych i waciwych. Do czsto np. spotyka si jeszcze sytuacje, e mczyni uznaj jedynie stosunek jako waciw drog wyzwalania orgazmu u kobiety, a form wyzwalania orgazmu przez pieszczoty traktuj jako nienormaln", niewaciw. Moe to w konsekwencji 15 - Seks partnerski 225 prowadzi do powstania wtrnej oziboci pciowej u kobiety. Dobre przystosowanie seksualne oznacza wyksztacenie MY wsplnoty erotycznej bdcej wypadkowa wzajemnych potrzeb, oczekiwa i upodoba. Nieautentyczne motywy wspycia seksualnego Dla niektrych osb rozpoczcie wspycia jest motywowane nie tyle potrzeb wyraania mioci do drugiej osoby, potrzebami wiziotwrczymi, co manipulacyjnymi, np. chci pozyskania drugiej osoby, utrzymania jej przy sobie, ucieczk od samotnoci, rozadowania swoich neurotycznych napi, posiadanie dziecka (jako celu samego w sobie, w oderwaniu od ukadu partnerskiego). Inne motywy s bardziej ukryte, podwiadome, np. wspycie moe sa si okazj do rywalizacji, dominacji, a nawet karania, ujawniania swojej przewagi nad drug osob. Nieautentyczne motywy wspycia s szczeglnie typowe dla Strona 251

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski osb neurotycznych, ktre maj zachwian zdolno wykraczania w granic swego JA. Przedstawionych motyww nie mona ocenia w kategoriach dobre" - ze", s one bowiem czsto niewiadome, trudne do odkrycia. Rwnie czsto towarzysz motywom wiziotwrczym wypywajcym z mioci, ale wwczas jest istotne, ktra z tych tendencji dominuje. Motywy nieautentyczne nie oznaczaj w konsekwencji nieudanego wspycia, np. osoby sadomasochistyczne mog by bardzo usatysfakcjonowane swoj wizi erotyczn, ale wwczas nie realizuje si w niej pena, dojrzaa mio, wsplnota MY, przekraczajca granice JA. Inne nieautentyczne motywy wynikaj z wielu popularnych stereotypw, np. wspyje si po to, aby zaspokoi potrzeby seksualne partnera - aby nie poszed do innej" - lub po to, aby mie spokj w domu". Konflikty i napicia w yciu maeskim Zrozumiae, e nieporozumienia midzy maonkami, tumione urazy, nawarstwiajce si uczucia negatywne, rozczarowania, spicia znajduj swoje odbicie w yciu seksualnym. Nieprawdziwe jest twierdzenie, e dzie dzieli, a noc czy", jest to bowiem moliwe tylko na krtki okres lub wwczas, kiedy wspycie suy jedynie potrzebom biologicznym. Wszystkie tendencje od" zwizku zakcaj proces przystosowania seksualnego i jeeli nawet byo ono niegdy udane, to nacisk sytuacji konfliktowych moe rozbi wi erotyczn i doprowadzi do wtrnych zaburze, np. impotencji w odniesieniu do okrelonej osoby, oziboci itp. Tak wic to wszystko, co dzieje si midzy maonkami, ma powizanie ze sfer seksualn, odbija si na niej. Niejednokrotnie sygnaem narastajcych tendencji od" zwizku s wanie pojawiajce si trudnoci seksualne w pozornie udanym zwizku. Maonkowie nieraz mwi: wszystko midzy nami ukada si dobrze z wyjtkiem ycia seksualnego" - dopiero Strona 252

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski 226 dokadniejsza analiza ich zwizku wskazuje, e trudnoci seksualne nie wziy si z powietrza, ale maj swoje rda w tumionych motywach, czsto nawet niewiadomych. Patologia seksualna Nerwicowe reakcje seksualne i nerwice seksualne s do czstym zjawiskiem w wielu zwizkach. Rne s ich przyczyny i mechanizmy rozwoju, ale sam fakt istnienia takich zaburze moe zakci lub uniemoliwi powstanie przystosowania seksualnego. Niektre osoby czekaj a min sane", naraajc w ten sposb zwizek na nasilenie tendencji od" i wzbudzenie negatywnych, wtrnych reakcji u drugiej osoby. Wane byoby wprowadzenie poradnictwa przedmaeskiego, gdy start do maestwa przy istniejcych zaburzeniach seksualnych (zahamowania, stumienia, lki, urazy, ozibo) moe by rdem pniejszej patologii wspycia. Podobnie niektre osoby z wyranymi tendencjami homoseksualnymi traktuj maestwo jako form ucieczki od swoich skonnoci i usiowania bycia normalnym". Rodzi to jedynie trudnoci i dramaty. Sam fakt wystpienia patologii wymaga leczenia, a nadal niestety spotyka si w gabinecie maestwa z wieloletnim staem, ktre przychodz wyczerpane czekaniem na samoistn popraw. Zagadnienie regulacji urodzin Kady zwizek zaczynajcy wspycie staje przed zagadnieniem regulacji urodzin. Sterowanie podnoci jest zadaniem obu stron i wymaga wsplnych decyzji i wspodpowiedzialnoci. Do czsto spotykam si z tendencj do przerzucania odpowiedzialnoci na jedn ze stron, postaw beztroski - , jako to bdzie" - lub dziaa doranych. Lk przed ci, obcienie odpowiedzialnoci za regulacj urodzin, narzucenie metody przez drug osob, wybr metody zakcajcej fizjologi wspycia seksualnego, postawa antykoncepcyjna, mog Strona 253

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zakca rozwj przystosowania seksualnego. Odpowiedzialne rodzicielstwo, poznanie podnoci, wzajemna wsppraca i wiadoma wspodpowiedzialno s podstawowymi zaoeniami w procesie tworzenia udanego przystosowania seksualnego. 15" FAZY YCIA PARTNERSKIEGO ycie we dwoje, wsplnota partnerska, zaczynajca si od tzw. chodzenia ze sob, a koczca si w staroci, obejmuje wiele etapw tworzcych pewn lini ewolucyjn. Maj one specyficzne cechy, stawiaj nieco inne wymagania, wyraaj rne potrzeby. Wprowadzenie takiego zrnicowania jest potrzebne dla dokadniejszego omwienia wsplnoty maeskiej. Okres pierwszych miesicy Tradycyjnie zaczyna si po obrzdach lubnych, obejmowa tzw. miesic miodowy, zagospodarowywanie si. W obyczajowoci ludowej towarzyszyy mu pewne rytuay, czynnoci magiczne, r np. uroczyste wprowadzenie panny modej do domu pana modego. l W wielu maestwach zapocztkowywa wi seksualn. Obecnie ten okres jest znacznie bardziej zrnicowany. Dla niek rych maestw oznacza kontynuowanie dotychczasowego stylu ycia, ktry zosta oficjalnie zalegalizowany. Dla innych oznacza pocztek l wsplnego zamieszkania, tworzenia gospodarstwa domowego; zdecy1 dowana mniejszo kontynuuje tradycyjne obyczaje. Jakie s podstawowe cechy i trudnoci tego okresu! -wiadomo zostania maestwem zwiksza poczucie bezpie czestwa, stabilizuje mio, wyzwala optymizm, ch urzdzenia si. U osb zamieszkujcych wsplnie jest rdem rnorodnych dowiadcze, poznawania przyzwyczaje, koniecznoci uoenia planu dnia, rozdzielenie czynnoci. Im mniej znalimy siebie Strona 254

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski poprzednio, tym wiksze mog by rozczarowania; najczciej wtedy wanie zaczyna si ,walka o wadz", o kierownictwo. Prawdziwa rado z moliwoci staego przebywania ze sob czsto powoduje, ze podzia rl i funkcji odbywa si bezkonfliktowo. i Oddzielne, samodzielne mieszkanie byoby najlepszym zapocztkowaniem ycia maeskiego. Zamieszkiwanie u rodziny ktrego z maonkw stanowi potencjalne niebezpieczestwo i tylko wyjtkowo ; w takich warunkach wspycie ukada si zgodnie. Tworzy si wiadomo MY, zapocztkowuje nowy okres ycia, wielkiej przygody. W przeyciach wielu osb jest to okres najmilej wspominany. Czas do urodzenia pierwszego dziecka jest powicony na przyjemnoci, rozrywki, hobby, wzajemne przebywanie w nowym zaciszu domowym. ycie seksualne jest wanym elementem wzajemnego poznawania, wyraania swej mioci, pragnienia bycia szczliwym. Nieudane, konfliktowe wspycie seksualne bywa bolesnym dowiadczeniem; cz maonkw pomaga sobie, inni licz, e samo minie, wszystko si uoy, ale bywaj sytuacje, e nieudane wspycie seksualne prowadzi do rozejcia si, wyzwolenia wstrtu, niechci, agresji. Okres pierwszego dziecka Coraz wyraniej zarysowuj si dwie tendencje; dziecko przychodzi na wiat wkrtce po lubie, czsto przyspieszajc decyzje zawarcia maestwa. Trzeba przyzna, e nie jest to sytuacja optymalna. Druga tendencja, to oddalanie narodzin pierwszego dziecka. W poradni modzi maonkowie deklaruj Strona 255

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski okres 57 la. Najczciej podawane motywy, to obiektywna sytuacja materialna, mieszkaniowa, ch przeduenia beztroskiego ycia, obawy zwizane z posiadaniem dziecka itp. Warto jednak zaznaczy, e odkadanie narodzin dziecka 229 228 wie si z pewnym zagroeniem: moe min wiek biologicznie najbardziej wartociowy dla pierwszej ciy kobiety (do 25 lat), wi maeska moe rozluni si w wyniku ycia dla przyjemnoci", atrakcyjno seksualna moe ulec osabieniu i wwczas dalsze trwanie maestwa staje pod znakiem zapytania; uroki ycia, pewna wygoda mog zniechci do posiadania dziecka w ogle. Wydaje si, e najbardziej optymalnym modelem jest posiadanie dziecka w pierwszych 3 latach maestwa, Jakie bywaj wtedy problemy! Trudnoci zwizane z wychowaniem dziecka, zorganizowaniem opieki. Brak przygotowania rodzicw do rl rodzicielskich. Dominuje poczucie bezradnoci, stany podenerwowania i niepokoju modych matek pozbawionych jakichkolwiek dowiadcze z wasnych domw rodzinnych. Zmiana w'konstelacji rodzinnej. U niektrych kobiet dziecko oznacza odsunicie od siebie ma, przeniesienie go na dalszy plan, co rodzi u niego frustracj, wyczulenie. Szczeglnie duym bdem jest tworzenie ukadu matkadziecko obok lub przeciw mowi. Kobieta musi tu wykaza duo taktu, rozsdku, a nawet strategii, aby nie zrazi sobie ma, a wprost przeciwnie, jeszcze bardziej zwiza go ze sob. Trudnoci seksualne wynikajce z okresw przerwy we wspyciu, z koniecznoci zapobiegania ciy. U niektrych kobiet przejciowo zanikaj lub znacznie s sabsze potrzeby Strona 256

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualne, inne przez zaniedbanie, nieprzywizywanie wagi do wasnego wygldu mog utraci atrakcyjno seksualn. Szczeglnie duo potrzeba taktu i wyrozumiaoci ze strony ma. Podzia funkcji w gospodarstwie domowym. Cz mczyzn przeprowadza ostry podzia zaj domowych na mskie" i niemskie", z tym e znacznie wicej jest tych ostatnich. Zaczynaj si pierwsze konflikty, ale, wypominania. W wielu kulturach dzieci niejako nobilituj rodzicw, a samo ich narodzenie jest wielkim witem, wyzwalajcym nieukrywan dum rodzicw. W cywilizacjach Wschodu niepodno bya wyrazem kary niebios, haby, choroby, a podno przedmiotem dumy, powaania. Okres funkcji wychowawczych W tym okresie maonkowie utworzyli ju lepsz lub gorsz wsplnot, ich mio osiga peni wyrazu, znaj ju dobrze siebie i swoje przyzwyczajenia, wyksztacili pewien styl ycia codziennego, specyficzny klimat domu. Wzajemne poznanie, wsplnota umoliwiaj coraz czciej porozumiewanie si bez sw, przez mimik, gesty, spojrzenie, Jedn z najwaniejszych funkcji ycia maeskiego staje si proces wychowania dzieci. Jest to nowa rola o wielkiej i doniosej randze. Tu wanie formuje si przysza osobowo czowieka, gdy okres dziecistwa jest najwaniejszy w modelowaniu i formowaniu osobowoci; zwaszcza wane s pierwsze laa, pierwszych 5 lat. Na rodzicach spoczywa zaem wielka odpowiedzialno za ksztat i typ przyszej osobowoci. Jakie s najczciej spotykane postawy maonkw wobec funkcji wychowawczych) Postawa spontaniczna, ywioowa, charakteryzujca si dziaaniem na zasadzie spontanicznych reakcji, najczciej mao Strona 257

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przemylanych. Uwaa si wwczas, e najwaniejsze jest postpowanie naturalne", a umiejtnoci wychowawcze istniej same przez si. Tu maonkowie ujawniaj swoje prawdziwe cechy, bdy popenione przez swych wasnych rodzicw, aspiracje i denia. Osoby nerwowe, impulsywne szybko np. karz dzieci, traktuj je jako istoty w peni odpowiedzialne, nie s wyrozumiae, a jednoczenie przejawiaj skrajnie zmienne stany nastrojowe. W zalenoci od nich przejawiaj takie lub inne zachowania wobec dzieci. Tego typu postawy atwo doprowadzaj do powstania zaburze nerwicowych u dzieci, lkw, zahamowa lub postaw buntowniczych, aspoecznych. Postawa perfekcjom styczna charakteryzuje si powanym traktowaniem przez maonkw obowizkw wychowawczych. Jedni postpuj zgodnie z zasadami zawartymi w podrcznikach, traktujc je dosownie, skrupulatnie, bez cech plastycznoci, nie usiujc dostosowywa ich do wasnej sytuacji. Chc wychowa przyszych wielkich" ludzi i dlatego pozbawiaj swoje dzieci wszelkich urokw dziecistwa, obarczajc je ju od wczesnych lat wieloma obowizkami i pniej chwal si osigniciami, np. w formie popisw przed znajomymi. Inni pragn wychowa dzieci na porzdnych" ludzi, ale rozumiej przez to rygorystyczne nakanianie do porzdku, przestrzegania planu dnia, surowo. Tego typu postawa rwnie wywouje niepokojce konsekwencje w rozwoju modych osobowoci, prowadzc do postaw legalistycznych, zahamowa rozwoju, tumie, a zatem nerwic, przecienia. Postawa racjonalna, w ktrej wychowanie jest rezultatem przemylanych dziaa, plastycznoci, klimatu ciepa, serdecznoci, dostosowywania takich lub innych form wychowawczych w zalenoci od typu psychicznego dziecka, w ktrej przewaaj nagrody nad karami, a i te s dostosowane do typu zasug i przewinie. Staroytni uwaali, e funkcje spoeczne Strona 258

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mog sprawowa tylko ci, ktrzy we wasnym domu potrafi waciwie postpowa. Sofokles mwi; Kto w swoim domu potrafi si rzdzi, ten sterem pastwa pokieruje dobrze". 231 230 Jakie wyaniaj si tu problemy! Dzieci absorbuj czasowo, domagaj si kontaktu z rodzicami, ktrym trudno niekiedy godzi rnorakie obowizki z tymi potrzebami. Dzieci bywaj inne od nas, zaznaczaj swoj osobowo, nie zawsze nam mi, mog by impulsywne, nudne, co wymaga cierpliwoci. Typ wsplnoty maeskiej jest atwo rozszyfrowywany przez dziecko; im jest on gorszy, tym wiksza jego frustracja, poczucie zagroenia. Konflikt midzy potrzebami zawodowymi, rozrywkami, czasem dla siebie a oczekiwaniami dzieci moe doprowadzi do izolacji spoecznej dziecka, do traktowania go jako przeszkody, intruza. Jest to niestety sytuacja do czsta, prawdziwy dramat naszych czasw. M. Czerwiski pisze: Dzi dopiero w modszych rocznikach zjawia si nowy dramat, ktrego opowieci starszych nie zawieraj: zej mioci do rodzicw i zej do dzieci, mioci le odwzajemnianej, w ktrej brak zrozumienia, brak elementu przyjani. Przetrwanie egocentryzmu utrudnia, a nawet uniemoliwia bycie rodzicami. Upowszechniajce si jedynactwo jest problemem spoecznym, moe bowiem w powanym stopniu utrudnia uspoecznienie i dobre rozwijanie si osobowoci. Strona 259

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Jednym z testw ycia rodzinnego jest sposb spdzania wolnego czasu. Rodziny, w ktrych brak jest udanej wsplnoty, po prostu zabijaj" czas. Natomiast rodziny szczliwe ceni sobie kad woln chwil, kiedy mog przebywa ze sob. Okres funkcji wychowawczych nie oznacza bynajmniej zatracenia si w powiceniu dla dzieci, wana jest rwnie mio, rozwijanie wsplnoty maeskiej. Cakowite powicenie si dzieciom jest sygnaem niebezpieczestwa, objawem kryzysu wsplnoty maeskiej. Podstawowym celem i zadaniem tego okresu jest stworzenie szczliwego domu, w ktrym czuj si dobrze maonkowie, ich dzieci, ktry dla obcych jest atwy do odczytania i odczucia dziki swemu specyficznemu klimatowi i atmosferze. Lata rednie maestwa Laa te s okresem stabilizacji yciowej, dokonywania bilansu swych osigni i niepowodze, odchodzenia dzieci z domu, ich usamodzielniania si. O ile w okresach poprzednich mona byo mie zudzenie, oczekiwania, e jeszcze mona wiele zmieni, osign, o tyle obecnie jest si bardziej realnym. Jeli byy rzeczywiste, upragnione sukcesy, atwiej o zdrowie psychiczne. Niezaspokojenie rnorodnych, upragnionych potrzeb i oczekiwa rodzi stan frustracji, niezadowolenia z siebie lub obwiniania okolicznoci, otoczenia, a najczciej wspmaonka. W codziennym poyciu wane staj si przyzwyczajenia i nawyki; jeeli s one uciliwe, przykre, niemie, staj si rdem rnorodnych konfliktw. Sfera seksualna przybiera niejednokrotnie charakter stabilizacji, monotonii, sereotypowoci, moe nawet utrudnia osiganie wzajemnej harmonii, s bowiem okresy wzmoenia potrzeb seksualnych, ktrych nie dostrzega, nie rozumie druga osoba, podejrzewajc istnienie kogo trzeciego. Strona 260

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski -wiadomo, e wiele ju jest za nami, a coraz mniej przed nami, wiksza ilo wolnego czasu, stabilizacja materialna, dokonanie podsumowania dotychczasowych sukcesw i poraek - mog niejednokrotnie rodzi popoch, niepokj, al straconego ycia". Odczuwamy brak wdzicznoci ze strony dzieci, ich odejcie, zaoenie rodziny. Czste niezrozumienie, pragnienia emancypacyjne modych pogbiaj ten stan niepokoju. Rne s wyjcia, sposoby reagowania: Moralizowanie, prawienie kaza, owe synne i zawsze znane wybrzydzanie na teraniejszo, gloryfikacja przeszoci tamtego" spoeczestwa, utyskiwanie na stan moralnoci. Szukanie zapomnienia przez zwikszenie iloci pracy, zaj. Izolowanie si, zamykanie si w krgu swych nawykw, przyzwyczaje, wspomnie z przeszoci. Pogo za przyjemnoci, smakowaniem ycia za wszelk cen, nadrabianie zalegoci". Niejednokrotnie poszukuje si nowych przey miosnych, ktre pomagaj sprawdzi siebie, sw atrakcyjno; mog rwnie by form ucieczki, zapomnienia si, zemsty wobec wsppartnera za jego niech do wspycia itd. Wiele jednake osb wkracza w ten okres ycia z optymizmem, radoci ycia, chci bycia wrd modych, z usiowaniem rozumienia ich. Im wikszy zakres kultury, zainteresowa, akceptacji wartoci ycia, umiejtnoci wspycia z innymi, tym lepsza psychiczna harmonia. Niektrzy odnajduj rado przez przebywanie wrd modych, zajcie si dziemi, inni przez podre itd. Troska o wzajemne doznania i przeycia seksualne moe utrzymywa pozytywn wi seksualn. Okres przekwttania Strona 261

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Przekwianie jest okresem ycia zwizanym z wieloma irracjonalnymi zachowaniami, obawami, stereotypami co do rzekomego zaniku potencji, zdolnoci odczuwania przyjemnoci seksualnych, zaniku mioci itd. Innym, do rozpowszechnionym bdem, jest utosamianie przekwitania z pci kobiec, gdy tymczasem wystpuje ono i u mczyzn, chocia bez tak wyranych przemian fizjologicznych, 233 232 Przyczyn do czstej frustracji seksualnej okresu przekwiania jest bdne ujmowanie psychofizjologii. Biologiczne widzenie spraw seksu (hormony + czynno narzdw pciowych + odruchy seksualne) prowadzi do przekonania, ie przekwianie jest u okresem przeomowym. l istotnie, mamy przecie do czynienia z osabieniem czynnoci hormonalnej, sprawnoci narzdowych. Nie pamita si jednak, e yciem seksualnym kieruj orodki pooone w mzgu, a wiat psychiczny ma wiksze znaczenie ni narzdy. Jakkolwiek istnieje pojcie wieku biologicznego, waniejsze jest odczuwanie wieku psychicznego. Inn przyczyn frustracji jest kultura masowa, gloryfikujca modo, pikno, sprawno seksualn, du wialno. Wiek tzw. redni nie ma wzmocnie" i nic zatem dziwnego, e w praktyce usiuje si moliwie jak najduej pokaza sobie i innym, e si jest modym, prnym, sprawnym. Wyduanie si w tym okresie ycia, wolnego czasu, zmniejszenie dzietnoci, aktywno zawodowa - to czynniki modyfikujce w duym stopniu obraz przekwiania. Dawniej przekwiajca kobieta bya matron, ktra wikszo dotychczasowego ycia powicaa macierzystwu i wchodzia w rol babci. Obecnie maonkowie maj znacznie wicej czasu dla siebie. Zwiksza to oczekiwania co do wizi partnerskiej, uczuciowej, seksualnej. Okres staroci Interesujce s zmienne modele kulturowe i postawy wobec Strona 262

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski staroci. W kulturach Wschodu staro oznacza szacunek, powaanie, autorytet, a dodanie la jest jednym z najlepszych komplementw. We wspczesnej kulturze europejskiej staro nie jest ceniona, znalazo to zreszt odbicie i w naszej publicystyce. Maonkowie s sobie nawet bardziej potrzebni, chociaby w przeciwdziaaniu poczuciu osamotnienia. Wierny towarzysz ycia i jego przyja, a czsto i mio - to jedna z rozjaniajcych stron staroci. Zote czy diamentowe gody maj specyficznie uroczysty charakter, s bowiem dowodem trwania mioci, mimo wszystko, dowodem, e jest jednak moliwe ycie we dwoje. Przygotowanie do ycia we dwoje zakada m. in. przygotowanie do rodzicielstwa, co obejmuje postawy wobec podnoci, posiadania i wychowania dziecka, konieczno kierowania swoj podnoci, realizowanie macierzystwa i ojcostwa, osiganie na tej drodze satysfakcji. Wrd wielu modych maestw zauwaa si due zainteresowanie tym tematem. Wynika ono z kilku przyczyn: upowszechnianie si maestw partnerskich, potrzeba dobrego wywizywania si z tych zada, uwiadomienie sobie wanoci pierwszych la ycia dziecka dla rozwoju caej osobowoci, niejasno roli macierzyskoojcowskiej, czyli usiowanie znalezienia odpowiedzi na pytania: co to znaczy by dzisiaj ojcem matk?, jaka wynika z tego faktu satysfakcja?, czy ta rola rzeczywicie jest pierwszoplanowa czy te drugoplanowa wobec roli zawodowoksztaceniowej? 235 Wielorakie przemiany obyczajowe zmieniy pewne tradycyjne schematy, wartociowania. Zaczyna odchodzi w przeszo tradycyjna, szeroka, wielopokoleniowa, wielodzietna rodzina, inna jest wi rodzinna, inne s oczekiwania. Wiele mwiono o kryzysie rodzicielstwa, o unikaniu odpowiedzialnoci Strona 263

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski rodzicielskiej, o enujcej kulturze antykoncepcji. Wydaje si, e zby mao pisze si natomiast i mwi o fenomenologii rodzicielstwa, o jego istocie, wartoci. Sdz, e wycinkowe i z koniecznoci uproszczone rozwaania mog by przydatne w formowaniu postaw rodzicielskich. W kulturze zachodnioeuropejskiej naoyy si na siebie rne tradycje kulturowe, np. staroytnego Rzymu, judeochrzecijaskie, narodowe i dlatego warto chocia na krtko zatrzyma si na niektrych z nich. W republikaskim Rzymie rodzina miaa wielk rang. Pater familias (ojciec rodziny) by waciwym wychowawc dziecka poczwszy od 7 roku ycia. W okresie wczesnego dziecistwa wiodc rol miaa matka, widziana jako straniczka domowego ogniska". Jerome Carcopino pisze, e rodzina miaa by ostoj i straniczk tradycji narodowej, kuni cnt obywatelskich i twardych zasad moralnych". W miar rozkadu Cesarstwa Rzymskiego zmienia si i struktura rodziny. Powanie osaba wadza ojcowska, zasady moralne zaczy zanika, coraz wicej maestwa miao negatywny stosunek do rodzicielstwa, wiadomie doprowadzano siebie do trwaej niepodnoci, znane byy przypadki porzucania dzieci. Jedynie w prowincjach odlegych od Rzymu pielgnowano stare wzory rodzinne, o czym mamy przekazy jeszcze z IVVI w. W kulturze judajskiej mczyzna by typowym pater familias niekiedy despotycznym, samowadnym, ostro egzekwujcym prawa wynikajce z IV przykazania (Czcij ojca swego i matk swoj"). Kobieta, jakkolwiek wedug prawa traktowana bya jako niepenoletnia, miaa wielki wpyw na wychowanie dziecka, powicaa si zupenie yciu rodzinnemu. Dzieci byy traktowane jako skarb i bogosawiestwo. Niepodno w ogle bya hab, a wiadoma - jednym z najwikszych przestpstw. Akceptacja dziecka bya tak dua, e w tradycyjnych uroczystociach obrzezania, nadawania imienia uczestniczya caa Strona 264

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mikrospoeczno. Wiksza liczba dzieci wyzwalaa dum, dowodzia o peni kobiecoci. W kulturze polskiej rodzicielstwo byo du wartoci, a przekazy wiele nam mwi o kulcie ycia rodzinnego. Do niedawna w rodowiskach wiejskich dominowa tradycyjny model wielopokoleniowej, wielodzietnej rodziny. Jakkolwiek jestemy wiadkami wielu przeobrae spoecznych i obyczajowych, to jednak nasza swojska rodzinno nadal jest cech uderzajc. Macierzystwo, ojcostwo s elementami natury czowieka (rozumianej w kategoriach biologicznopsychologicznokulturowych), kontynuacj i wypenieniem mskocikobiecoci". Rodzicielstwo naley do najwikszych wartoci osobowoci czowieka, co wynika z racji 236 biologicznych (prokreacja, przeduanie gatunku, trwanie ycia), pedagogicznych (dziki rodzicielstwu dzieci s wprowadzane w wiat wartoci kultury, w ycie spoeczne), psychologicznych (zaspokaja potrzeby samorealizacji, celu i sensu ycia, mioci). Rodzicielstwo nadaje wsplnocie maeskiej now rang, znaczenie, a zarazem doprowadza do jej peni. Rodzicielstwo w przyrodzie to nie tylko przeduenie gatunku, prokreacja. Im wyej w rozwoju ewolucyjnym, tym gbsze i szersze jest jego znaczenie, wystarczy chociaby przeledzi ycie rodzinne wysoko zorganizowanych ssakw. Rodzicielstwo czowieka rwnie wynika z tej linii ewolucyjnej, podlega przecie wewntrznej ewolucji w rnych systemach kulturowych w kierunku rodzicielstwa z wyboru, z potrzeby, z powoania, jako partnerstwa macierzystwa ojcostwa, partnerstwa w relacji rodzicedzieci. Macierzystwo jest najblisze yciu, egzystencji czowieka, ma Strona 265

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski naj ' wikszy wpyw na formowanie si osobowoci czowieka. Matka jest synonimem ciepa, pokarmu, penego bogoci stanu zadowolenia, poczucia bezpieczestwa, czyli zaspokaja najbardziej podstawowe i wane potrzeby psychiczne osobowoci, aby moga by ona ludzka, aby moga istnie. E. Frornm tak okrela wzr mioci matczynej: Jestem kochany, poniewa jestem", czyli samo moje istnienie jest rdem radoci dla matki. Sumienie matczyne mwi: Nie ma karygodnego czynu, nie ma zbrodni, ktra mogaby pozbawi ci mojej mioci, mego pragnienia, aby y i by szczliwy". Brak matki we wczesnym dziecistwie, brak czasu, niedorozwj jej macierzystwa s najbardziej urazowymi, frustrujcymi czynnikami w rozwoju osobowoci. Wiele o tym mwi analizy tzw. marginesu spoecznego, gbokich zaburze osobowoci. Jednym z zada mczyzny jest pomc onie dostosowa si emocjonalnie do wizji macierzystwa, jednym z zada ony jest pomc mowi w przygotowaniu si do ojcostwa, poniewa dziki mioci maeskiej rodzicielstwo nabiera waciwego sensu, ktry powinien by podkrelony przez ukochan osob. Jej postawa moe wzmocni" postaw rodzicielsk, osabi j lub nawet wyeliminowa. Ojcostwo jest naturaln kontynuacj i wypenieniem mskoci. W yciu psychicznym dzk ka wpyw ojca ronie i zaznacza si w tzw. okresie edypalnym (;5 la). Ojcostwo zakada: samowiedz, pragnienie i potrzeb bycia ojcem, uznanie specyficznych potrzeb dziecka. Ojciec wskazuje dziecku nowe drogi, wartociowanie. E. Fromm mwi, e mio ojcowska jest uwarunkowana: Kocham ci, poniewa speniasz moje oczekiwania, poniewa jeste taki, jak ja". Oznacza to w praktyce, e na mio ojcowsk trzeba sobie zasuy, e jest ona w zasigu moliwoci dziecka, co pozwala i umoliwia wyzwalanie jego twrczoci. Elementem zdrowia Strona 266

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski psychicznego, prawidowego rozwoju dziecka jest ewolucja mioci od matki do ojca i synteza ich obu. 237 Specyfika wartoci rodzicielstwa Zastanwmy si, jakie wartoci wnosi w ycie rodzicw dziecko, co ono daje rodzicom, co jemu zawdziczamy, jakie s paszczyzny tych wartoci. Mona wyrni nastpujce wartoci: Aspekt biologiczny rodzicielstwa Wiemy, e popd zachowania gatunku jest oprcz popdu samozachowawczego najsilniejszym mechanizmem w yciu czowieka. Wystpujcy u kobiet instynkt gniazda" jest przejawem tego mechanizmu. Mona zatem powiedzie, e rodzicielstwo daje zaspokojenie jednego z najsilniejszych mechanizmw yciowych. Rozwj biologiczny Ta warto rodzicielstwa dotyczy gwnie kobiety. Z wielu bada wynika, e macierzystwo przyczynia si do rozkwitu biologicznego kobiety, jej rwnowagi hormonalnej, do wzmocnienia si obronnych, odmodzenia witalnoci. Organizm kobiecy jest przystosowany do specjalnego jego obcienia, ktrego brak przyczynia si do przedwczesnego starzenia si, zaburze hormonalnych, zmniejszenia si odpornociowych itd. Z tego punktu widzenia najbardziej optymalne jest pierwsze macierzystwo do 25 roku ycia, odmadza ono biologicznie kobiet i pomaga jej speni wiele funkcji biologicznych. Rozwj roli erotycznej Mskokobieco dziki rodzicielstwu zyskuje nowe znaczenie, jest jego wypenieniem, daje wewntrzne poczucie wasnej wartoci. Przez rodzicielstwo subiektywnie stajemy si w peni kobiet", w peni mczyzn". Strona 267

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Rozwj osobowoci rodzicw Dziecko poszerza i pogbia osobowo swoich rodzicw o wiele nowych wymiarw. Uatwia formowanie postawy dawcy, altruistycznej, przez uczenie bezinteresownej mioci. Objawia wasn warto rodzicielsk, wyzwala nowe potrzeby psychiczne, opiekucze, pedagogiczne, rozwija poczucie odpowiedzialnoci, daje poszerzenie granic JA w nieskoczony wymiar dalszych pokole; std uczucie: non omnis moriar (nie wszystko umiera"). Rozwj mioci partnerskiej Dziki dziecku mio staje si uniemiertelniona, tworzy inn warto, now wi uczuciow. Wiele obserwacji wskazuje, e udane rodzicielstwo staje si renesansem mioci i rdem jej odwieenia, utrwalenia. 238 Rozwj wsplnoty partnerskiej Dziecko stawia rodzicom pewne zadania jednoczce ich w ich spenianiu; maestwo staje si rodzin, czyli wsplnot poszerzon, z wikszym zakresem wspoddziaywa, zada, celw. Maonkowie jednocz si w wielu nowych celach i dziecko staje si jednym wicej z ukadw dorodkowych, do" zwizku. Rozwj postaw wychowawczych Dziecko przyczynia si do powstania nowej orientacji psychowychowawczej. Rodzice "wprowadzaj je w wiat wartoci, tradycji kulturowych, formuj jego osobowo. Dziecko staje si wic potencjalnym rdem wielu wartoci i satysfakcji. Rado przebywania z sob Umiech dziecka, jego gesty, formy zwracania si do rodzicw, ufno, podziw, sympatia s niezastpionymi i wyjtkowymi wartociami. Rwnie obserwacja jego rozwoju, powstawania jego indywidualnoci wyzwala zdumienie i podziw. Dziecko moe Strona 268

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski sta si radoci dnia codziennego. Wiele osb przyznaje, e to prawda, ale do okrelonego wieku, pniej zaczyna si proces odwrotny. Jest to mit. Wiele bada wskazuje, e tzw. konflikty rodzinne wcale nie musz prowadzi do niezrozumienia i obcoci midzy pokoleniami. W wielu rodzinach silne i pozytywne uczucia istniej we wszystkich fazach rozwojowych osobowoci dziecka, a okres dojrzewania nie musi prowadzi do rozdwikw. Istnieje wiele rodzin radosnych, pogodnych, penych humoru. Inna rzecz, e ten klimat nie powsta sam z siebie; jest on rezultatem postawy i osobowoci rodzicw i ich wzajemnych uczu. Oni w zasadzie tworz klimat psychiczny w domu; wymaga to jednak pewnej sztuki. Dochodzimy zatem do pojcia sztuki ycia rodzinnego, podobnie jak istnieje sztuka mioci, seksualna, maeska. Jak wynika z tych rozwaa dziecko stanowi warto poznawcz, emocjonaln, egzystencjaln, suc rozwojowi osobowoci rodzica, rozwojowi wsplnoty maeskiej; jest te wartoci autonomiczn. wiadomie pomijam jeszcze inny wiat - wartoci spoecznej. Uwidocznienie tych wartoci, ich dowiadczenie wymaga m. in. wyksztacenia w sobie odpowiednich postaw rodzicielskich, sztuki ycia rodzinnego. Mona tu dopatrywa si analogii z mioci. Jest ona niewtpliwie wartoci, ale brak pielgnowania mioci moe doprowadzi do jej zaniku. Podobne wartoci, jakie daje dziecko, mog sa si przejciowe, a nawet mog subiektywnie sa si antywartociami, kiedy traci si kontakt z dzieckiem i rodzina przybiera charakter konfliktowy. Dochodzimy zatem do pojcia pielgnowania wartoci, jakie reprezentuje dziecko, inaczej mwic do sztuki ycia rodzinnego. BARIERY W PARTNERSTWIE SEKSUALNYM JA l WIAT Nasze kontakty i zwizki uczuciowe z ludmi Strona 269

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski w duej mierze wywodz si z wczeniejszych faz rozwoju: z dziecistwa, wieku szkolnego i okresu dojrzewania. Kontakt z matk w niemowlctwie i w okresie przedszkolnym wpywa na uksztatowanie pniejszych uczu i stosunku do ludzi. Rozwj przebiega na wielu poziomach: intelektualnym, uczuciowym, seksualnym, estetycznym itp. Do czsto - w wyniku bdw wychowawczych, niekorzystnych wpyww, wadliwego samorozwoju i samowychowania - czowiek zatrzymuje si na jakim poziomie i mwimy o nim, e jest infantylny. Infantylizm (niedojrzao) moe dotyczy wszystkich sfer rozwoju lub jednej z nich. Mamy liczne przykady wszechstronnie wyksztaconych ludzi, o wysokich walorach intelektualnych, ktrych rozwj uczuciowy ksztatuje si na poziomie pitnastolatkw. Spotykam si czsto z problemem niedojrzaoci w terapii maeskiej. Maonkowie dojrzali wiekiem i staem, po studiach, dobrze wykonujcy swj zawd, w stosunku do siebie ujawniaj zachowania infantylne, a poziom ich ycia seksualnego odpowiada okresowi dojrzewania. Zajm si obecnie kilkoma przykadami zatrzymania si w rozwoju psychoseksualnym i konsekwencjami infantylizmu we wspyciu dwojga ludzi. 243 Mylenie magiczne Mylenie magiczne charakterystyczne jest dla wieku dziecicego. Dziecko uwaa si za ppek wiata", nie liczy si z realiami ycia, yczenie traktuje jako rzeczywisto. Taki sposb mylenia moe jednak trwa do pnego wieku, l wwczas zakceniu ulegaj kontakty z ludmi, a szczeglnie z pci odmienn. Swemu JA przypisuje si nadmiern warto, a partner ma gra rol ,satelity". Wobec ycia przyjmuje si postaw pen wymaga i oczekiwa. Inni maj zaspokaja potrzeby JA, ktre ogranicza si do postawy biorcy. W yciu seksualnym oczekuje si realizacji Strona 270

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ycze, bez liczenia si z moliwociami. Mit Tytani! Dziewczce fantazje przepojone s narcyzmem. Oto ma zjawi si wspaniay ksi z bajki, uosobienie mskoci, wzr cnt. W wyobrani widzi si nie tylko jego posa, ale i jego zachowanie. Siebie natomiast we wspaniaej scenerii ciekawego ycia. Ksi si nie zjawia, a ten, ktry staje si mem, nie dorasta do tego ideau i pniej odpowiada" za to. Fantazje owe nie tylko mog przetrwa, lecz take znieksztacaj rzeczywisto. Niejeden m syszy, jakich to mia konkurentw, jakie wspaniae perspektywy zostay zniweczone. Mona rwnie innym przypisywa nieistniejce uczucia i motywy. Oto ko podobny do wymarzonego ksicia z bajki umiechn si, powiedzia co miego. Budzi to na niczym nie oparte przekonanie, e si zakocha, jego gesty nabieraj innych znacze. Mona powiedzie, e u tak odczuwajcych kobiet rozwj zatrzyma si na poziomie wczesnego dojrzewania. Marzenia seksualne Budzca si zmysowo w okresie dojrzewania, lektury, filmy sprzyjaj marzeniom o wspyciu idealnym". Powstaje dokadny scenariusz ars amandi, zachowania partnera, wasnych reakcji, ktre s powielaniem zasyszanych lub poznanych sytuacji z lektur, z filmw. Rzeczywisto czsto odbiega od tego ideau. Wwczas wini si partnera, e to nie takie przeycia, nie taka sceneria, nie takie zachowanie. Zaburzenia seksualne mog nawet rozwin si w wyniku rozminicia si rzeczywistoci z marzeniami. W wielu listach czytamy: Chciaabym, aby m przed wspyciem zaprosi mnie na dansing, eby wykaza czuo, zainteresowanie mn, a we wspyciu, aby da mi to wszystko, co powinien da prawdziwy kochanek. Zupenie inaczej wyobraaam sobie wspycie. Strona 271

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Podsunam mu Maestwo doskonae", ale on nic si nie zmieni". Oczywicie, e lepiej byoby nawet rzadziej wspy za cen wzbogacenia scenerii i ars amandi, ale wiat marze zawsze moe by bogatszy od moliwoci, jakimi dysponujemy. 244 Moja pe, druga pe Tak naprawd, to chyba do koca pe odmienna pozostanie dla nas jak zagadk, l to dobrze. Czym innym jednak jest zagadkowo, a czym innym poczucie dystansu i obcoci. Znamy typowe obrazki z okresu szkolnego, kiedy chopcy i dziewczta maj wasne paczki, a wobec pci odmiennej przyjmuj postaw lekcewac, pogardliw, pen dystansu. Dziki temu okresowi rozwojowemu rodzi si poczucie tosamoci wasnej pci, model zachowa i reakcji. Moe to jednak przetrwa i do wieku dojrzaego. W wielu zwizkach istnieje nieprzekraczalna barierS innoci, prowadzca do dystansu, niezrozumienia i braku przyjani. Kobieta potrafi swej przyjacice opowiedzie z najwikszymi detalami intymne sprawy swego wspycia, lecz nigdy nie przemoe si, aby porozmawia na ten temat z mem. Zastanawiajcy jest paradoks, e przyjaciel mczyzny czy przyjacika kobiety wiedz wszystko o ich maestwie, wspyciu, s ich doradcami, powiernikami, ba, instruktorami, a wieloletnie maestwo pozostaje na poziomie nastolatkw (w sensie kontaktu psychicznego) i nie potrafi doj ze sob do porozumienia. JA realne i JA Idealne Dla okresu dojrzewania typowe s kompleksy zwizane z wygldem, budow ciaa. Przewanie nie maj one uzasadnienia. Wikszo kompleksw jest irracjonalna i wynika z niezadowolenia z siebie, z rozbienoci midzy tym, co jest, a tym, co chciaoby si mie. Mczyzna moe np. marzy o muskularnej budowie, obfitym owosieniu, wysokim wzrocie itp. Strona 272

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Natura obdarza nas jednak niezalenie od naszych chci. Istnieje wic konieczno akceptacji samego siebie, swego temperamentu, budowy (z wyjtkiem, rzecz jasna, wyranych wad, zaburze, nieprawidowoci). Stae niezadowolenie z siebie prowadzi do poczucia niszoci, smutku, braku samoakceptacji. Niekiedy w kontaktach z innymi usiuje si te kompleksy kompensowa lub te steruje si" z poczuciem niszoci. Ile to atrakcyjnych kobiet uwaa siebie za kopciuszkw. Inni ludzie natomiast odwrotnie bdc przecitnymi - staraj si udowodni ponadprzecitno. Akceptacja samego siebie oparta na znajomoci swego JA, zblienie JA realnego do idealnego, to warunki zdrowia psychicznego i autentyzmu w kontaktach z innymi. Powysze przykady, bynajmniej nie tak rzadkie, wskazuj na utrzymanie si u wielu ludzi poziomu rozwoju z ich lat modzieczych. Konsekwencje tego typu mylenia rzutuj na kontakty z innymi, pozbawione autentyzmu, naturalnoci i zwykego, ludzkiego szczcia. Natomiast czym innym jest budowanie wiata marze i fantazji, aby osign dalszy rozwj. Trudno przecie poprzesta na tym, co jest. We wspyciu midzy dwojgiem ludzi mona dy np. do rozkwitu ars amandi, stworzenia zwizku bogatego w doznania uczuciowe 245 i seksualne. Lekury akich podrcznikw jak np. Sztuka kochania" lub Maestwo doskonae" mog pomc w urzeczywistnieniu tych planw. Czym innym jednak jest wzbogacenie rzeczywistego, realnego ycia, a czym innym naginanie go do dziecicych i modzieczych fantazji. Udana wi partnerska wymaga dojrzaego JA partnerw i realnego widzenia wiata. Wanie wspomniana potrzeba realizmu moe mobilizowa zwizek do budowy wasnego wiata, ktry poza poczuciem koniecznoci adaptacji do rzeczywistoci Strona 273

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski obejmuje i wsplny wiat marze, fantazji, nonkonformizmu, szczypty szalestwa. Inne jednak jest znaczenie tych marze, snw powstaych spontanicznie w zwizku, czym innym wejcie z nimi w zwizek, jako wyraz posagu psychicznego". POCZUCIE NISZOCI U wielu osb prawdziwym problemem jest po czucie niszoci. Rzutuje to na nasze kontakty z ludmi, ktrzy mog odczuwa sprzeczno midzy obrazem naszej osoby nadanym" przez nas a obrazem stwarzanym przez nich samych i prowadzi do sytuacji konfliktowych. Nie bd tutaj zajmowa si genez poczucia niszoci, jest to obszerne zagadnienie. Sygnalizuj tylko, e moe ono powsta w wyniku niewaciwego rozwoju psychicznego, bdw wychowawczych, rozbienoci midzy wyidealizowanym i nierealnym JA a rze 247 czywistoci, jak rwnie w wyniku sytuacji stresowych, ktre odbieramy jako kompromitujce (do to powszechny mechanizm u mczyzn majcych zaburzenia sprawnoci seksualnej). Istota poczucia niszoci polega na zdeformowaniu sygnaw odbieranych od otoczenia w wyniku innego widzenia JA. Do typowych znieksztace nale: Nadwraliwo wobec ocen otoczenia Czowiek majcy prawidow samoocen ksztatuje j m. in. poprzez odbir siebie przez otoczenie, przyjmowanie ocen, opinii. W tym przypadku waniejsze si staje, co widzi u mnie otoczenie, przewaa widzenie siebie przez pryzmat innych. Wyczulenie na sposb traktowania Zrozumiae, e w kontaktach z ludmi stany zmczenia, rozdranienia, euforii, nastroju wpywaj na nasz sposb porozumiewania si z nimi. Nieraz powiemy to, czego nie chcielimy powiedzie itd. Czowiek z poczuciem niszoci kade Strona 274

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zachowanie wobec siebie analizuje i wyciga wnioski co do tego, jak jest oceniany. Nie potrafi abstrahowa od swej osoby, tylko kade zachowanie innych wie ze sob. Nadmuchiwanie" negatywnych postaw i ocen Wiemy, e nie wszyscy nas lubi, ceni, nie wszystkie nasze cechy i zachowania odpowiadaj innym. W tym jednak przypadku kada negatywna ocena, reakcja odbierana jest jako totalne odrzucenie (nic nie znacz", , jestem nic nie wart"). W skrajnych przypadkach poczucie niszoci nawet przypadkowe reakcje mimiczne drugiej osoby s znieksztacane i np. umiech kobiety moe by odebrany jako omieszenie, zlekcewaenie, skrzywienie brwi, grymas - jako nienawi, niech, powiedzenie ,musz ju pj" - jako niech do przebywania razem, znudzenie itd. Bagatelizowanie ocen pozytywnych Pochway, pozytywne oceny, wyrazy wdzicznoci s odbierane jako wyrazy nic nie znaczcej grzecznoci czy te litoci, wspczucia, a nawet subtelnej, acz zjadliwej ironii. Obojtno odbierana jest natomiast jako wrogo. Dla czowieka z poczuciem niszoci nie ma pojcia obojtnoci, wszystko ma mie konkretny znak uczuciowy. Obojtno zatem odbierana jest jako forma ukrywanej wrogoci czy niechci. Nieraz istnieje denie do zmuszenia takiej osoby do ujawnienie bardziej jasnych uczu, prowokuje si j do powiedzenia wprost, co o mnie myli" Tego typu znieksztacenia informacyjne w kontaktach z ludmi najczciej prowadz do lkw, poczucia wrogoci, izolacji, dystansu. 248 Inni s odbierani jako ci, ktrzy zagraaj. Ujawnienie wobec nich wrogoci najczciej przyjmuje form obrony przez atak, wyprzedzajcy przewidywan wrogo i negacj. Powstaje nadmierna koncentracja na sobie, okopywanie si na pozycjach obronnych. Inni staj si obcy", s potencjalnymi agresorami. Strona 275

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Nic wic dziwnego, e odbija si to na kontaktach seksualnych. Najczciej mamy do czynienia z nastpujcymi formami zwizkw seksualnych: Postawa rezygnacyJna Unika si nawizywania sympatii, kontaktw seksualnych. Potrzeby seksualne bywaj gboko tumione lub realizowane w formie samozaspokajania si. Otoczeniu, zaniepokojonemu takim stanem rzeczy, deklaruje si pozorne motywy, wyjanienia. Niekiedy obiera si sposb ycia umoliwiajcy trwa izolacj od zwizkw erotycznych. Zwizki bez zaangaowania uczuciowego Chodzi tu o zwizki typu zdroworozsdkowego", umowne, z uprzedzajcym nastawieniem na nie" co do mioci. Mog to by zwizki typu towarzyskiego, ale bywaj te i erotyczne, w ktrych realizuje si swoje potrzeby seksualne. Zwizki z zaburzeniami seksualnymi Z psychopatologii seksualnej wiemy, e wele przypadkw oziboci pciowej, pochwicy, impotencji ma poczucie niszoci jako punkt startowy". Istnieje niewiara w swoje moliwoci, w bycie atrakcyjnym dla drugiej osoby. Tego typu postawa wyjciowa oczywicie potwierdza to przekonanie i wspycie jest nieudane, co z kolei staje si potwierdzeniem nastawienia i mamy do czynienia z typowym bdnym koem. Erotomania Erotomania to znany mechanizm przezwyciania swego poczucia niszoci. Liczne przygody erotyczne, prowokowanie innych, porzucanie ich pniej, zachowania cyniczne bywaj nieraz wyrazem ukrywanego poczucia niszoci. W ten sposb dokonuje si staego sprawdzania siebie i innych. Zwizki homoseksualne Niejeden z tych zwizkw jest form rozwizywania swego Strona 276

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski poczucia niszoci. Osoba pci odmiennej jest odbierana jako kto budzcy poczucie zagroenia, lk. Osoba ze wiata wasnej pci stwarza natomiast poczucie swoistego bezpieczestwa. Rne s drogi wyzwalania si z kompleksu niszoci. Znamy przykady kompensowania tego poczucia na innym polu i np. impotent 249 moe zdobywa sukcesy i uznanie w innych sferach dziaalnoci. Oziba pciowo kobieta moe stara si o zyskanie uznania w roli zawodowej, w byciu idealn ona i matk itp. Innym przykadem wyzwolenia jest poznanie mechanizmu powstawania poczucia niszoci u siebie, co moe prowadzi do powstania wobec niego dystansu. W procesie psychoterapii czsto omawia si z pacjentem obraz wasnej osoby i wskazuje na to, e kady czowiek ma swoje sabe i mocne strony, a obraz JA skada si z wielu sfer: intelektualnej, uczuciowej, moralnej, zawodowej, erotycznej itd. Podkrela si to co dobre, pozytywne. Sam fakt, e w sferze seksualnej mam trudnoci, nie oznacza, e jako czowiek nie przedstawiam wartoci. Istot wyzwolenia jest przeamanie znieksztacenia odbioru przez innych. Czsto odbywa si to bez pomocy z zewntrz. Przyjaciel lub zakochana osoba moe przeama ten impas. Przeamanie poczucia niszoci ma znaczenie nie tylko dla poprawy zwizkw uczuciowych, ale i dla lepszego rozumienia innych, pozwala bowiem przyj postaw tolerancji i zrozumienia. KOMPLEKS ONANISTYCZNY Auoeroyzm (samogwat, onanizm, ipsacja, samozaspokajanie si) oprcz zoonej problematyki wspycia przedmaeskiego, nerwic seksualnych stanowi bardzo rozpowszechniony temat wszelkich pyta. Osoby majce we wspyciu zaburzenia typu nerwicowego najczciej wi je z samogwatem. Ponad poowa modziey uprawiajcej samogwat przejawia niewaciwe wobec Strona 277

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski niego postawy; albo nadmiernie przecenia jego nastpstwa, albo lekceway problem, nie dostrzegajc rnorodnoci przyczyn i form samogwatu. 251 Obecnie chciabym zastanowi si nad tzw. kompleksem ona nistycznym, ktrego rda sigaj do okresu dojrzewania, a nastpstwa jeszcze dugo daj zna o sobie (np. w poczuciu maowartociowoci seksualnej, w prbach tumaczenia pniejszych niepowodze we wspyciu seksualnym). Kompleks ten rozwija si u czci modziey, ktra styka si z samogwatem. Najczciej dotyczy to osb, ktre uprawiay samogwat naogowy, do czsto, z jednoczesnym poczuciem winy. Jest rwnie sporadycznie spotykany i u tych, ktrzy przelotnie praktykowali samozaspokajanie si. Kompleks onanisyczny polega na przekonaniu, e samogwat zawsze wyzwala patologiczne nastpstwa, uniemoliwiajce lub powanie utrudniajce wspycie seksualne. Samogwat jako taki traktowany jest jako rodzaj perwersji, zboczenia, powanej patologii. Kompleks wie si z uczuciem lku, niepokoju, z poczuciem maowartociowoci. Tego typu uczucia s tak trwae, e nawet racjonalne prby wyjanienia, rozmowy z lekarzem, lektura nie s w stanie ich wyeliminowa. Moe zmieni si werbalna strona kompleksu, ale pozostaje emocjonalna. Kompleks prowadzi w rezultacie do zaamania si obrazu JA w roli seksualnej. Lki, obawy zwizane z kompleksem onanisycznym mog zablokowa wszelkie prby nawizania kontaktw heteroseksualnych. Wobec przedstawicieli pci odmiennej odczuwa si strach, niepewno, niemiao. Przewiduje si ju z gry swoj niezdolno do wspycia, niepowodzenie we wspyciu, impotencj, niezadowolenie ewentualnego partnera. Zaczyna si wyklucza moliwo podjcia wspycia Strona 278

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seksualnego. Jeeli nawet dojdzie do sytuacji sprzyjajcej czy prowokujcej wspycie, nastpuje reakcja ucieczki, wycofania si. Niekiedy dokonywane s prby przeamania kompleksu przez tzw. sprawdzenie si w moliwie najbezpieczniejszej sytuacji". Bezpieczestwo ma zapewni brak wizi uczuciowej z partnerem, wykluczenie trwalszego zwizku. Najczciej jest to tylko przelotna prba z anonimowym partnerem. W trakcie prby" caa uwaga jest koncentrowana na czynnoci narzdw pciowych, analizowaniu podniecenia seksualnego, samoobserwacji swych dozna. Oczywicie w takiej sytuacji niepowodzenie utrwala kompleks. Jeeli nawet osoba z kompleksem nawie trway kontakt uczuciowy i rozpocznie wspycie seksualne, nadal bdzie jej towarzyszy niepewno, ukryty lk, potrzeba kontrolowania siebie. Tego typu postawa sprzyja powstawaniu zaburze i reakcji nerwicowych, ktre staj si rzekomym potwierdzeniem kompleksu. Kompleks onanistyczny zdecydowanie czciej jest spotykany u mczyzn ni u kobiet. Jego utrwalenie si moe rwnie wynika z wybirczego i subiektywnego korzystania z lektury. Wyczulenie jest tak due, e wszelkie rozwaania na temat ewentualnych nastpstw autoerotyzmu s przyjmowane do siebie", a wszelkie rzeczowe 252 prby ukazania rnych stron samozaspokajania si s wypierane, nie przyjmowane i omijane. Co sprzyja rozwojowi tego kompleksu, dlaczego powstaje on tylko u czci dojrzewajcych osobowoci? Aby odpowiedzie na to pytanie, przeanalizujmy przyczyny, ktre najczciej sprzyjaj rozwojowi kompleksu. Niewaciwa atmosfera wychowawcza w domu, w ktrym samogwat jest naznaczony pitnem zboczenia", choroby"; Strona 279

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski stwarza to oczywiste pogotowie" lkowe i pierwsza prba samogwatu wyzwala lk, a nastpnie przeradza si w kompleks. Niewaciwa lektura, w ktrej samogwat jest kwalifikowany jako zboczenie o powanych nastpstwach. Jednostronnie negatywne ujmowanie autoerofyzmu modzieczego przez wychowawcw, prelegentw. Poczenie si w krtkim czasie praktyk samozaspokajania si z nieudanymi prbami wspycia seksualnego; nastpuje powizanie obu tych zjawisk na zasadzie przyczyny i skutku. Poczucie winy, niesmaku, niechci do samej formy samozaspokajania si z jednoczesnym niezadowoleniem z siebie; u dojrzewajcych osb niezadowolenie z siebie jest czstym i prawidowym odczuciem wynikajcym z przebudowywania swojego JA, z tzw. dezintegracji pozytywnej tego okresu, ale naoenie si na siebie tych rnych negatywnych emocji sprzyja rozwojowi kompleksu. Trudnoci w nawizywaniu kontaktw z odmienn pci, wynikajce z rnych przyczyn, s niekiedy przenoszone, rzutowane na samozaspokajanie si. Kompleks onanistyczny czsto mija dziki sprzyjajcym okolicznociom - aktywnej, rozumiejcej, uczuciowo zaangaowanej partnerce, zmianie postawy dziki dobrej lekturze, dyskusji. Niekiedy jednak tkwi tak gboko, e wymaga specjalistycznej porady, a nieraz - leczenia psychoterapeutycznego. Najlepszym przeciwdziaaniem jest odpowiednia atmosfera wychowawcza, w ktrej osoba rozwijajca si jest uwiadomiona i uprzedzona o pokusie samozaspokajania si jeszcze przed samym dojrzewaniem, oraz waciwie przeprowadzone uwiadomienie i wychowanie seksualne w szkole. Z pewnoci daoby si w ten sposb uatwi ycie niemaej liczbie osb, ktre niepotrzebnie czuj si maowarociowe seksualnie. Strona 280

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski KOMPLEKSY AMAZONKI l PALIASATENY Udane partnerstwo seksualne wymaga m. in. spotkania osb z uformowan mskoci i ko biecoci, dla ktrych wiat drugiej pci jest fascynujc od miennoci, potrzeb zjedno czenia z ni. Mskokobieco formuj si gwnie w rodowisku rodzinnym i uczcia wobec rodzicw, ich naladownictwo i identyfikacja z nimi stanowi baz, , matryc" do widzenia siebie jako mczyzny i kobiety. Zoone mechanizmy zwizkw uczuciowych w rodzinie wi si niekiedy z rozwojem pewnych postaw, zachowa okrelanych mianem kompleksw, ktre rzutuj pniej na nawizywanie kontaktw z pci odmienn. Powszechnie ju znane s kompleksy Edypa i Elektry, u podstaw ktrych tkwi zazdro dziecka o rodzica pci odmiennej. Mniej natomiast s znane inne kompleksy, majce rwnie znaczenie w formowaniu postaw wobec pci odmiennej. Dla przykadu opisz krtko dwa kompleksy wystpujce u kobiet. 254 Kompleks amazonki powstaje w wyniku nadmiernej identyfikacji crki z matk. wiat kobiecy jest wyej wartociowany ni mski, dochodzi nawet do rozwoju swego rodzaju narcyzmu. W zachowaniach ujawniana jest mska" forma bycia, pewno siebie, sia, samowystarczalno. Mczyzna zostaje sprowadzony do roli inseminatora, inaczej mwic zapadniacza, i waciwie na tym si koczy widzenie jego wartoci w yciu takiej kobiety. Zrozumiae, e tego typu postawa wobec mczyzn, poczona z potrzebami seksualnymi, kobiecymi stwarza rnorodne napicia. Istnieje sprzeczno midzy do" i od" mczyzn, midzy Strona 281

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski potrzeb mioci a agresywnoci. Czsto obiektem uczu staje si kobiecy" mczyzna, ktremu partnerka matkuje, ale nad ktrym jednoczenie dominuje. Agresywno wobec wiata mskiego czsto bywa pozorowana powiceniem i wspczuciem: oni s tacy biedni i sabi, potrzebuj opieki". We wspyciu seksualnym ujawnia si denie do ujarzmienia mczyzny, narzucenia mu okrelonego zachowania. Wynikiem istniejcych sprzecznoci w postawie wobec mczyzn bywaj do typowe dla kobiet z kompleksami Amazonki zaburzenia seksualne, np. bolesne wspycie (dyspareunia), brak orgazmu, sprzeczne uczucia w trakcie stosunku. Istnieje rwnie jeszcze inna ciekawa prawidowo dotyczca marze i fantazji seksualnych - mczyni s w nich umiercani, okaleczani, pozbawieni atrybutw mskoci (kastracja). Sprzeczno dotyczy nie tylko postaw wobec wiata mskiego, _ale i macierzystwa; z jednej strony jest ono wyrazem kobiecej potrzeby, z drugiej jednak strony budzi opr wobec odczuwanego w nim ograniczenia swej wolnoci. Kobiety z kompleksem Amazonki s wadcze, dominujce, agresywne wobec mczyzn, wychwytuj wszelkie sygnay potwierdzajce ich postaw wobec mczyzn, tak wic pozornie jest ona dla nich uzasadniona. Wspomniana identyfikacja z matk powstaje atwiej wwczas, gdy rola ojca w domu bywa drugorzdna. Tak wic kompleks Amazonki ujawnia zwizek wczesnodziecicych mechanizmw rozwoju z pniejszym typem kontaktu z mczyznami. Kompleks PallasAeny powstaje w wyniku identyfikacji z obrazem Ojca lub innych Wanych Mczyzn. wiat mski jest odczuwany jako swojski", bliszy psychicznie anieli wiat kobiecy. Nieraz jest on zauwaalny w wikszej rodzinie, kiedy crka nie tylko podkrela swoje podobiestwo psychiczne do ojca, ale i wobec modszych wiekiem braci przyjmuje postaw Strona 282

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ojcowsk". Wspomniany mechanizm powstaje niekiedy rwnie w wyniku rywalizacji crki z matk o wzgldy ojca. Wwczas podkrelanie swego podobiestwa wobec niego moe zyska akceptacj ojca, wyrnienie. Badania wspomnianego kompleksu wskazuj, e tego rodzaju kobiety zazwyczaj s inteligentne, maj cechy mskiej mentalnoci, chopic sylwetk, ze sabo zaznaczonymi cechami kobiecoci. Nie 255 stwierdza si jednak nieprawidowoci genetycznych ani nieprawidowoci w budowie narzdw pciowych. W yciu seksualnym tych kobiet rwnie ujawniaj si trudnoci i zaburzenia. Zrozumiae, e mski typ psychiczny rzutuje na rozwj potrzeby dominacji, aktywnoci. W powstaych zwizkach uczuciowych partner zazwyczaj jest zdominowany, istnieje rwnie due poczucie bliskoci i podobiestwa psychicznego. S to niekiedy wietne zwizki - tzw. kumplowskie. We wspyciu seksualnym ujawnia si jednak niekiedy pochwica lub ozibo, istnieje bowiem wewntrzna bariera, uniemoliwiajca oddanie si partnerowi. Mwic obrazowo - ciao kobiety mwi nie" zdobywaniu go przez mczyzn. Pozornie mogoby si wydawa, e odwrcenie roli we wspyciu rozwie problem. Przecie kobieta moe przyj rol aktywn i zdobywa mczyzn. Okazuje si jednak, e nie jest to takie proste. Sam fakt aktywnoci seksualnej ze strony kobiety nie zmienia faktu, e jej ciao oddaje si partnerowi, ,oddaje mu ona cz swego terytorium, cz swego JA" - jak mwi psychoanalitycy. Specyfika przey seksualnych kobiety polega rwnie na tym, i w miar nasilania si podniecenia, zwa si u niej obszar wiadomoci, powstaje poddanie si narastajcej fali podniecenia, a orgazm jest kulminacyjnym tego wyrazem. Kobiety z kompleksem PallasAteny majc msk Strona 283

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mentalno z trudem poddaj si tej fali; podwiadomie d one bowiem do panowania nad sytuacj. Kompleks Amazonki i kompleks PallasAeny s wyrazem skrajnych identyfikacji z matk lub z ojcem. Obie skrajnoci, jak wida, utrudniaj rozwj kobiecoci i seksualizmu. Rozwj ten wymaga udanej wizi uczuciowej z obojgiem rodzicw. Przeczy to stereotypom typu: syn jest dla ojca, a crka dla matki". NIEPEWNO W ROLI SEKSUALNEJ Wspycie seksualne zawsze jest poprzedzone okrelo nym nastrojem, widzeniem siebie jako partnera. Dla jednych wspycie jest pogodnym, fascynujcym misterium, w ktrym czuj si pewnie, w ktrym s wolni od lku i niepokoju, a przejciowe niepowodzenia traktuj jako zjawisko naturalne i przemijajce. Dla innych wspycie jest przede wszystkim poszukiwaniem przyjemnoci; w zwizkach tego typu partnerzy mog mie wysokie mniemanie o sobie, o swej sprawnoci; w ars amandi s zbyt pewni siebie. Wiele osb oczekuje jednake wspycia z niepokojem, obaw, z napiciem. S rozdarci midzy sprzecznymi uczuciami: chc i nie chc, bo si boj". Wspycie staje si sfer zagraajc, wyzwala - Seks partnerski 257 ajc nadmiern koncentracj, samoobserwacj swych funkcji fizjologicznych, zachowa partnera. W postrzeganiu siebie jako partnera seksualnego dominuje niepewno, poczucie zagroenia. Wspycie nie jest radosnym misterium i rdem satysfakcji, lecz staje si staym sprawdzaniem siebie i sprawdzaniem przey drugiej osoby, jej stosunku do nas. Opisane zachowania charakteryzuj niekiedy osoby, ktre mogyby mie zupenie sprawne, udane wspycie, ale cica przeszo, rnorodne kompleksy, frustracje zmieniaj koloryt Strona 284

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski uczuciowy wspycia. W tych przypadkach najczciej dochodzi do zaburze nerwicowych i trudnoci z osiganiem orgazmu. We wspyciu nastpuje przesunicie w kierunku samoobserwacji, autoanalizy ,na gorco". Pieszczoty nie speniaj swej naturalnej funkcji - fascynacji ciaem drugiej osoby, spontanicznoci, przekazywania uczucia, lecz staj si technik majc gwarantowa powodzenie. Akt moe przebiega sprawnie, moe nawet wyzwoli orgazm, ale w wiecie przey istnieje skupiona czujno, samoobserwacja, szukanie potwierdzenia u partnera i np. w bardzo zaawansowanej fazie aktu pada pytanie: podobam ci si?" lub czym to jest dla ciebie?". Padajce w takim momencie pytania potwierdzaj rozszczepienie midzy fizjologi a przeyciami. Jeli partner nie ma takich neurotycznych potrzeb i traktuje wspycie waciwie, to tego typu sytuacja moe by coraz bardziej uciliwa. Pocztkowa akceptacja partnera, wi uczuciowa i erotyczna mog w wyniku braku wspbrzmienia, wspodczuwania penego partnerstwa ewoluowa w kierunku zniechcenia, rosncego zobojtnienia, poczucia bezsilnoci, skoro kolejne zapewnienie czy potwierdzenie udanej wizi nie zmniejszaj niepewnoci partnera. Jakie s najczstsze przyczyny niepewnoci seksualnej! Kompleksy z okresu dojrzewania We wczesnej fazie okresu dojrzewania do powszechne s kompleksy zwizane z budow, wygldem, widzeniem siebie jako kobietymczyzny. Jeeli ulegn one utrwaleniu lub potwierdzeniu, to powstaje niepewno, potrzeba akceptacji. Nie wystarcza obiektywna ocena, istnieje rdze niewiary, nieufnoci. Bardzo czsto dotyczy to mczyzn z tzw. kompleksem maego czonka. Niekiedy nie wystarcza uspokojenie w wyniku badania lekarskiego, ktre wyklucza nieprawidow budow. Szuka si wwczas porady u kolejnych specjalistw, a ich zgodne opinie Strona 285

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wyzwalaj przekonanie: Mwi tak, bo nic tu nie mona pomc". We wspyciu stale obserwuj reakcje swoich partnerek i kada trudno, zaburzenie, przejciowe nawet zniechcenie tumacz wad swej budowy. Tego typu kompleksy wyczulaj na sposb traktowania przez partnera i wwczas kady umiech, gest moe by odbierany jako potwierdzenie kompleksu. 258 Niepowodzenia w pocztkach wspycia seksualnego Mechanizm polega na tym, e prestiowe, ambicjonalne przeywanie pierwszych niepowodze seksualnych (ktre s czym zrozumiaym i naturalnym w pocztkach wspycia) zaczyna wyzwala gbokie poczucie niepewnoci. Utrwala si lk przed ponownym pojawieniem si niepowodze. W takiej sytuacji najczciej powstaje bdne koo: lk wyzwala zaburzenia, a zaburzenia pogbiaj lk. Niepewno swej atrakcyjnoci jako mczyznakobieta Jeli powstanie niepewno w roli seksualnej, wspycie staje si sprawdzianem swej atrakcyjnoci. Zachowania, gesty, reakcje mimiczne partnera interpretowane s wedug jednego kryterium; Podobam si - nie podobam si". To, co dla innych byoby czytelne i zrozumiae, tu wymaga wyranego potwierdzenia, wielokrotnego powtarzania, udowadniania. W nieskoczono mog trwa rozmowy typu: Dlaczego jeste ze mn?", co waciwie podoba ci si we mnie?". Kada wypowied moe by uznana za zbyt racjonaln, nieautentyczn, pocieszajc. Niekiedy dochodzi do kolejnych zmian partnerw i mimo to nadal utrzymuje si niedosyt akceptacji, niepewno. Wspycie seksualne zmienia si w obserwacj zachowa drugiej osoby, jej reakcji, sposobu traktowania, otrzymywania pieszczot. Dua rozbieno midzy JA idealnym a realnym Model JA idealnego w roli seksualnej formowany jest w wyniku oddziaywa, pogldw, wzorcw rodowiska rwieniczego, Strona 286

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski kultury masowej, publikacji, oczekiwa partnerw, wasnych wyobrae o sobie. U niektrych ludzi istnieje bardzo dua dysproporcja midzy tym wymarzonym, wyidealizowanym, perfekcjonistycznym JA w roli partnera a tym, ktre istnieje aktualnie. Moe to rzutowa na innych i wwczas przypisuje si im takie wygrowane potrzeby i oczekiwania, ktrych nie s w stanie zaspokoi. W takiej sytuacji partnera obwinia si o rzekome rozczarowania sob, ma si poczucie niewywizywania z roli partnera" itp. Niewiara w zaspokojenie potrzeb seksualnych partnera Niewiara ta moe by rezultatem ww. czynnikw, ale bywa te i skutkiem subiektywnej oceny rnic temperamentu, porwna z innymi partnerami. Jeeli np. w pierwszych swych dowiadczeniach seksualnych mczyzna pozna partnerk z intensywnym, wyranym typem przeywania orgazmu, to inne formy orgazmu bdzie traktowa jako rzekomy brak satysfakcji, objaw swojej niezdolnoci doprowadzenia partnerki do okrelonego typu szczytowania. Mimo e wspycie jest 17' 259 najzupeniej normalne i udane, moe jednak zrodzi si niepewno zmieniajca charakter wizi na konfliktow. W wymienionych formach i rdach niepewnoci czsto powtarza si motyw irracjonalnoci, przewagi nastawienia uczuciowego nad rozsdkiem. W wielu potencjalnie udanych zwizkach te wanie przyczyny powoduj narastanie konfliktw. Najczciej potrzebna jest pomoc specjalistyczna. Niepewno w roli seksualnej jest obecnie zjawiskiem rosncym, co m. in. jest wynikiem niepenej identyfikacji z wasn rol mskokobiec oraz poczuciem zagroenia wobec drugiej pci, odbieranej jako wymagajcej, oceniajcej. W przypadku Strona 287

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski powstania zwizku partnerskiego, osoba niepewna w swej roli rne moe wzbudza uczucia: opiekucze, lito, rozczarowanie, agresj, sama rwnie ujawnia rne uczucia do ,pewnej siebie" osoby partnera. Mamy zatem do czynienia z rnym ukadem wizi uczuciowej, ktrej porednim , testem" jest wspycie seksualne. Jeeli np. partner w swych marzeniach sennych ujawnia, i jest gwacony, zdobywany si, moe to oznacza, i kontakt z osob niepewn w swej roli seksualnej nie daje satysfakcji uczuciowej. W innych przypadkach partner matkuje" osobie niepewnej i wspycie seksualne ujawnia tkliwo, opiekuczo. Osoba niepewna w swej roli seksualnej nie zawsze wystpuje w roli sabszej", czsto dla kompensacji poczucia niszoci ujawnia zachowania agresywne. Niekiedy taki mechanizm pojawia si w gwatach seksualnych. Niepewno w roli seksualnej wymaga poznania, jakie pozaseksualne mog by jej nastpstwa, jakie w relacjach partnerskich. LK PRZED INICJACJ Inicjacja seksualna staa si problemem wychowawczym, etycznym i obyczajowym, widzianym przez pryzmat przedwczesnej decyzji, niewaciwe) sytuacy)nej motywacji, zupenego niezrozumienia odmiennego startu obu pci do dojrzaego ycia seksualnego. Rozwaania na te tematy dominuj w spotkaniach z rodzicami, znajduj rwnie odbicie w postawach samych zainteresowanych, usiujcych okreli wiek: Kidy l"2 mona...". Problemem natomiast mniej dostrzeganym jest lk przed inicjacj. Coraz czciej spotykaj si z jego skutkami lekarze seksuolodzy i psychiatrzy. Lk przed rozpoczciem wspycia traktowany jest u kobiet )ako prawidowo, ie si on z obaw przed defloracj, rzekomym 261 blem, a take zajciem w ci. Obserwacje potwierdzaj Strona 288

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski powszechno tych wanie przyczyn, ktre opniaj inicjacj seksualn. Obawa przed odrzuceniem za zy wynik" wspycia, postawy neurotyczne, zahamowania psychiczne wystpuj rzadziej. Obyczajowa akceptacja sprawia, e lk przed inicjacj u kobiet uwaa si za objaw naturalny. Sama zainteresowana moe si go pozby, jeeli poczucje si bezpieczna i zaufa partnerowi. Zupenie inaczej wyglda ta sprawa u mczyzn, inne ma rda, przebieg i nastpstwa. Po pierwsze: nie mona ukry jego moliwych konsekwencji (impotencji), ktre pogbiaj istniejc frustracj. Istniej u mczyzn rne stopnie lku przed inicjacj, ktre wi si z mechanizmami obronnymi: Unikanie stosunku przy istniejcym pettingu Ten typ lku jest postaci najlejsz. Mczyzna doprowadza do wizi erotycznej, a pieszczoty s testem sprawnoci. Partner staje si obserwatorem swego wzwodu, nie ma jednak odwagi na posunicie si dalej". Partnerka pocztkowo wierzy, e wszystko jest dobrze, dopiero w miar przeduania si tej formy wspycia zaczyna wtpi w sprawno partnera. Niekiedy jej inicjatywa rozwizuje problem. Unikanie sytuacji mogcych prowadzi do wspycia Zwizek jest utrzymywany na etapie koleeskim. Mczyzna unika wszelkich intymnych sytuacji. Pocztkowo postawa jego' budzi uznanie partnerki, pniej niepokj, a wreszcie niecierpliwo. Zdarza si, e partner stwarza sztuczny parawan norm moralnych,' wie inicjacj z maestwem (nie dotyczy to osb, ktre majc takie normy, pozbawione s lku). Moe to odroczy lkowrcz sytuacj. W wielu innych przypadkach kobieta sama zrywa zwizek lub jest do tego sprowokowana. Unikanie kontaktw z kobietami Czsto przychodz do mnie zaniepokojeni rodzice skarc si na nienormalne" ycie syna. Dorosy czowiek unika wszelkich Strona 289

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski kontaktw z kobietami, yje samotnie lub w gronie kolegw (ktrzy stopniowo si wykruszaj). Jedni mczyni niczym tego nie tumacz, po prostu milcz lub przerywaj dyskusje otoczenia. Inni stwarzaj rne parawany racjonalne, wygaszaj opinie, teorie, stwarzaj pozory itp. Niekiedy sami wierz w te zasony dymne. Przeduajca si sytuacja zaczyna im ciy. U jednych mczyzn prowadzi to do nasilenia si konfliktu neurotycznego, inni stosuj prb skoku w przepa", czyli podejmuj rozpaczliw prb wspycia. Jej negatywny przebieg potwierdza ich diagnoz o sobie i pogbia kompleks niszoci. Wizyta u lekarza, ktra moe ukierunkowa leczenie i doprowadzi do rozwizania problemu, z reguy traktowana 262 jest jako ostateczno, stale odkadana. Sam jej fakt przeywany jest jako wydanie wyroku na siebie, wie si rwnie z lkiem. Jeeli nie idzie si do lekarza, to widzi si jak szans lub yje si w zudnym wiecie swych faszywych interpretacji. Wizyta staje si przyznaniem" - std jej urazowy charakter. Moje obserwacje wskazuj, e lk przed inicjacj u mczyzn staje si coraz czstszym zjawiskiem. Wynika to z kilku przyczyn. Wymieni najbardziej typowe. Synowie emancypartek Synowie wychowani przez dominujc, zaradn matk, nie maj warunkw identyfikacji si z rol msk, ktra jest przeywana jedynie teoretycznie. Efekt oczytania z zakresu seksuologii Dziedzina seksu traktowana bya przez naszych przodkw nieco rubasznie, naturalnie. Nie robiono z niej problemu, nie stanowia te sresorodnej sytuacji. Obecnie odnosi si czasem wraenie, e udane wspycie wymaga ukoczenia niemal uniwersytetu seksuologicznego". Dziedzina seksu jawi si jako bardzo zoona, biorc pod uwag cechy dziedziczne, tradycj, rne mechanizmy Strona 290

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski psychiczne. Orgazm sta si podstawowym warunkiem wspycia. Oczywicie, e pojmowanie seksu niemal jako dyscypliny naukowej, trudnej do opanowania, wystpuje najczciej u mczyzn niemiaych, zakompleksionych, niepewnych swej mskoci. Tak wic nadmiar teorii moe prowadzi do impotencji. Postawy kobiet Przyjmowanie postawy wymagajcej, wyczekujcej, nastawienie na konieczno doznania orgazmu, rosnce dowiadczenia praktyczne wielu kobiet s silnym mechanizmem lkotwrczym u mczyzn. Kobieta staje si rdem zagroenia. Mczyzna niepewny swej mskoci, saby, usiuje je zneutralizowa przez gwat lub unikanie wspycia. Podane przyczyny nie wyczerpuj istoty zagadnienia. Zapewne czytelnicy oczekuj ode mnie rodkw zaradczych, przykadw neutralizowania lku. Odpowiem krtko: widz jedynie drog poradnictwa i leczenia. Wszelkie inne sposoby nie daj wikszych rezultatw. Niekiedy partnerka staje si uzdrowicielem, ale nie ma gwarancji, e si na tak trafi. Odkadanie wizyty lekarskiej nasila z czasem konflikt i nawarstwia rnego rodzaju lki. Pniej trudno nawet dociec, jaki lk by pierwotny. Lk przed inicjacj u mczyzn jest m. in. rezultatem zachodzcych przemian obyczajowych i wychowawczych, stanowi problem okrelonej populacji mczyzn i wymaga konkretnej pomocy. Im szybciej jest ona udzielona, tym jest skuteczniejsza. 263 WCZESNE ZWIZKI Nasze ycie seksualne, erotyzm, zwizki uczuciowe, mio przede wszystkim s uwarunkowane dowiadczeniami wyniesionymi ze rodowiska rodzinnego oraz poszczeglnymi fazami rozwoju psychoseksualnego. Jedn z nich jest tzw. faza homoerotyczna, kiedy tworz si ,paczki", grupy zoone z Strona 291

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przedstawicieli tej samej pci. Dziki niej rozwija si samookrelenie w roli pciowej, poczucie odrbnoci wiata mskiego i kobiecego, poczucie przynalenoci do tego wiata. Wczesny okres dojrzewania wprowadza zmiany biologiczne i psychiczne zwizane z przejawami pciowoci, zainteresowaniami seksualnymi. 264 Nasz start w zwizki heeroseksualne, jakkolwiek jest w duym stopniu uwarunkowany przez poprzednie fazy rozwoju, zaley od kontaktu z rwienikami, postaw wobec pci odmiennej i wasnej. Najbardziej optymaln baz" dla rozwoju przyszej mioci, zwizku erotycznego, s zwizki koleeskie i przyjanie. Inaczej mwic, dobro rozwoju psychoseksualnego i przyszego zwizku, kontaktu z obiema pciami zaley od tych nieseksualnych zwizkw rwieniczych. W typowych zwizkach koleeskich uczymy si poznawania wiata obu pci, znaczenia pozaseksualnych wizi, powstaj przyjanie, widzi si rwnie warto ponadseksualn czowieka. Rwnie wsppraca z przedstawicielami wasnej pci i zwizki koleeskie z nimi daj poczucie solidarnoci, przynalenoci do tej pci, umiejtno wspycia i wspdziaania. Dziki zwizkom koleeskim jestemy zdolni do przyjani, rozwijaj si w nas postawy obecnie zwane prospoecznymi (altruizm, ofiarno, wsppraca). Jednoczenie wielo kontaktw koleeskich i ich rnorodno uatwia obycie towarzyskie, poznanie rnych typw mskich i kobiecych, dziki czemu moemy uformowa swj ulubiony typ, czyli oczekiwane cechy partnera w przyszoci. Oswojenie z pci odmienn uatwia te bardziej obiektywne ocenianie partnera i widzenie jego wad i zalet, mamy bowiem moliwo porwnywania. W obecnej obyczajowoci zauwaa si upowszechnianie wczesnych zwizkw heteroseksualnych, czyli inaczej ,chodzenia Strona 292

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski parami", na niekorzy zwizkw koleeskich. W pocztkowym okresie dojrzewania coraz wicej osb tworzy zwizek izolujcy ich od rwienikw lub te ,koleestwo", polegajce na wsplnym przebywaniu kilku par. W ten sposb z fazy dziecistwa wchodzi si w pseudodoroso z pominiciem fazy modzieczoci. Powstawanie wczesnych zwizkw jest wynikiem pewnej mody, ale speniaj one te inne wane znaczenia. W wielu rodzinach istnieje niedosyt wizi uczuciowych, brak w nich czasu na zajmowanie si dziemi, ograniczanie opieki rodzicielskiej do spraw bytowych, nic wic dziwnego, e rozwijaj si okrelone potrzeby i oczekiwania, zaspokajane we wczesnych zwizkach. W wielu wypadkach s one ucieczk od poczucia samotnoci. Sam fakt powszechnoci wczesnych zwizkw wymaga zwrcenia uwagi na wice si z nimi moliwe konsekwencje: Wzrost potrzeby akceptacji, uznania, dowartociowania Wzrost tych potrzeb powoduje uzalenienie od swego partnera, jego widzenia naszego JA, co staje si rdem przey, zabiegw. Moe to stwarza poczucie zagroenia, niepewno, obawy. 265 ROZWJ postaw rywalizacyjnych wobec przedstawicieli wasnej pci Potrzeba posiadania partnera ,do chodzenia" stwarza pewien doping rywalizacyjny, przecie wane s cechy atrakcyjnoci takiego partnera. Std bior si rnorodne przejawy rywalizacji, konkurencji. Moe to prowadzi do utrwalenia tej postawy i wwczas w przyszoci ujawni si te postawy niezalenie od kontekstu. Wiemy z codziennego dowiadczenia, e coraz czciej jestemy tego wiadkami. W wywiadzie czsto mona spotka tego typu sformuowania wypowiadane przez kobiety: Nie lubi kobiet, wol mczyzn"; ich ycie to potwierdza. Ten problem czsto wystpuje u kobiet, Strona 293

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski konkurencja jest tu bowiem bardziej zacieka i wynika z wanoci ich cech zewntrznych, atrakcyjnoci wizualnej. Wczesne inicjacje seksualne Oczywiste jest, e trway zwizek po pewnym czasie ,dojrzewa" do wizi seksualnej i odczuwa si potrzeb wspycia. Zwizki koleeskie, jakkolwiek nie s wolne od potrzeb seksualnych, maj jednak inny przebieg. Przejawy walki o partnera, odbijanie" go innym, polowania" W klimacie rywalizacji i konkurencji pierwotne potrzeby uczuciowe i wiziotwrcze, problemy samotnoci mog zej na dalszy plan. Zdobycie partnera wszelkimi dostpnymi metodami (m. in. poprzez seks) suy potrzebie samopotwierdzenia, wyrniania si wrd rwienikw, przyjemnoci ze zwycistwa" nad innymi. Pogbia si rozdwik z wasn pci, poczucie dystansu wobec niej, znikaj przyjanie (lub s tylko pozorne). Znajomo wasnej pci i owe pozorne przyjanie dostarczaj jedynie informacji przydatnych w walce rywalizacyjnej. Dziki tej znajomoci poszerza si wachlarz metod, poznaje si sabe punkty przeciwnika", lepiej wyczuwa si szans u pci odmiennej. Tak wic ch zdobycia" partnera i odniesione zwycistwo nie ma zwizku z potrzebami mioci, przyjani, wiziotwrczymi, suy natomiast prestiowi, pokazaniu si", potwierdzeniu swej pozycji w rodowisku rwieniczym. Im bardziej partner jest cenny, tym wiksze starania o zatrzymanie go przy sobie; zakres metod jest powszechnie nam znany. Wczesne zwizki mog zatem prowadzi do swoistej formy walki o byt", o presti, o poczucie wasnej wartoci. W rezultacie szkodzi to formuujcym si postawom wobec pci wasnej i drugiej. Utrwalenie si zwizku, a jego ewolucja w wi maesk Znane s liczne przykady, kiedy dugotrwae chodzenie z Strona 294

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pierwsz sympati zakoczyo si na lubnym kobiercu. Nie jestem przeciwny tym zwizkom, warto jednak zaznaczy, e jedynie cz z nich bya wyrazem udanej ewolucji i optymalnego doboru partnerw. Moe si 266 zdarzy mio od pierwszego spojrzenia", ktra okae si jedyn i szczliw. Czciej jednak do maestwa dochodzi dlatego, e powstao zby silne przywizanie, przyzwyczajenie, psychiczne uzalenienie. Zwizek staje si jakby koniecznoci bycia razem. Czste s przypadki rozpadu tych zwizkw, ale w nastpnych partnerzy maj nieporwnywalnie wiksze trudnoci - patrz przecie z perspektywy tego jednego. Tak wic, jakkolwiek rne mog by przyczyny wczesnych zwizkw, bywaj one przeszkod w rozwoju psychoseksualnym. PRZEDWCZESNA INICJACJA SEKSUALNA - Z raportw socjoseksuologicznych wynika, e okoo 10 modziey rozpoczyna zbyt wczenie wspycie seksualne - od 15 roku ycia. Inna populacja modziey zaczyna natomiast wspycie pno, ale w stosunku do poziomu swego rozwoju biologicznego i psychicznego rwnie przedwczenie. Wiele osb sdzi, i sam fakt biologicznej zdolnoci do wspycia seksualnego jest wystarczajcy do podjcia kontaktw. Najwicej danych o skutkach przedwczesnej inicjacji seksualnej dostarczaj badacze z USA, ktrzy ledzili losy pokolenia modziey z tzw. rewolucji seksualnej. Okazao si, e wczesne przekroczenie Rubikonu seksualnego prowadzi do charakterystycznych nastpstw. Wymieni kilka z nich: 268 Zakcenie rwnowagi ukadu hormonalnego Inicjacja seksualna wie si z pobudzeniem ukadu hormonalnego, ktry zaczyna pracowa na ,nowych obrotach". Zakca to bardzo subteln struktur tego ukadu i w Strona 295

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski konsekwencji powstaj zaburzenia hormonalne. U wielu modych dziewczt przedwczesna inicjacja wie si z nastpstwami w rwnowadze biochemicznej narzdw pciowych i std wiksza ich podatno np. na naderki szyjki macicy. Podobne zjawisko obserwuje si w przypadku czstych zmian partnerw seksualnych. Wynika* to z faktu, e kady czowiek ma pewn specyficzn odrbno biochemiczn i np. mczyni rni si midzy sob skadem nasienia. Inn przyczyn zmiany rwnowagi biochemicznej jest stosowanie rodkw antykoncepcyjnych, l tak np. tabletki hormonalne, kremy plemnikobjcze maj inne dziaanie na organizm dorosej kobiety, a inne na organizm modej dziewczyny. Zakcenie tej rwnowagi poza stanami zapalnymi moe prowadzi do zaburze w podnoci i w rwnowadze hormonalnej, ktra u kobiet ma szczeglnie subteln struktur. Przedwczesne macierzystwo Wystarczy sign do danych demograficznych, aby przekona si, ile jest matek w poszczeglnych kategoriach wieku. Wczesne macierzystwo to nie tylko problem biologiczny, ktry zmienia ukad rwnowagi hormonalnej i biologicznej kobiety, ale i problem psychologiczny oraz spoeczny. Zmiana linii yciowej dziewczyny, wynikajca z macierzystwa, prowadzi do wielu rozczarowa i frustracji, a w konsekwencji do rozpadu zwizkw lub rosncej liczby tzw. rodzin niepenych, w ktrych brak jest ojca. Fakt, i dany mczyzna znajdujc si w przymusowej sytuacji zgodzi si na zawarcie maestwa i formalne uznanie ojcostwa jest doranym wyjciem z sytuacji. Znane powszechnie s losy tego typu zwizkw poczonych przymusow sytuacj. Najbardziej poszkodowani s moda matka i dziecko. Przy okazji chciabym zwrci uwag na do czsty jeszcze fakt zaskoczenia modych kobiet faktem swej podnoci, ktre dopiero po wspyciu przypomniay" sobie, i mog zaj w ci i z Strona 296

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski lkiem oczekuj terminu miesiczki, modlc si lub oczekujc szczliwego losu. Dla nich chwilowe zapomnienie si" oznacza dugotrway stres. Ich modzi partnerzy albo dopytuj si, jak mona pozna wczesn ci, albo pytaj, czy mona j profilaktycznie" uszkodzi, w jaki sposb mona si od tej caej sprawy wykrci", czyli jakie s moliwoci zaprzeczenia ojcostwa. Niekiedy to ojcostwo jest rzeczywicie problematyczne, nie wszystkie bowiem kontakty odbyway si z tym samym partnerem i potencjalnych ojcw jest kilku. 269 Zahamowanie procesu dojrzewania psychoseksualnego Proces ten obejmuje rozwj biologiczny, dojrzewanie psychiczne i spoeczne. Przedwczesna inicjacja seksualna moe rozdzieli dojrzao biologiczn od psychicznej, uczuciowej. Jest to akurat proces odwrotny do zakadanego. Sdzi si bowiem, i fakt rozpoczcia wspycia seksualnego jest pasowaniem na mskokobieco, doroso. Zapomina si o tym, e proces dojrzewania psychicznego jest pniejszy od biologicznego i struktury mzgowe sterujce yciem psychicznym czowieka rozwijaj si innym rytmem. Przedwczesna inicjacja moe zakci proces rozwoju psychicznego, uruchomi funkcje niektrych z orodkw mzgowych na niekorzy innych. ycie seksualne inicjuje bowiem pewien lawinowy proces w ukadzie nerwowym, uruchamia prawa rzdzce yciem seksualnym, zwaszcza zw. prawo pierwszych pocze. Polega ono na tym, e pierwsze dowiadczenia seksualne prowadz do trwaych uwarunkowa, rzutujcych na przyszo seksualn danej osoby. W ten sposb ,teraz" w yciu seksualnym wpywa na czas przyszy. Przedwczesna inicjacja seksualna z koniecznoci, przy niedojrzaej psychice i niedojrzaym systemie nerwowym, prowadzi do uboszych uwarunkowa i w ten sposb zubaa przysze ycie seksualne i uczuciowe danej osoby. Strona 297

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Przedwczesna inicjacja seksualna zakca rozwj systemu wartoci, przypada bowiem na okres pocztkowego rozwoju tego systemu. Wiadomo, e nasza praktyka yciowa ma wpyw na nasze odczuwanie, mylenie i wartociowanie, na nasze postawy wobec pciowoci, seksu i drugiej pci. W przedwczesnej inicjacji seks wpywa na system wartoci, a nie odwrotnie, odwraca si zatem naturalny porzdek rzeczy. O tym, e takie s nastpstwa przedwczesnej inicjacji seksualnej wypowiadaj si sami zainteresowani. Z perspektywy czasu inaczej bowiem oceniaj swoje wczesne dowiadczenia seksualne i sami stajc si rodzicami staraj si uchroni wasne dzieci od popenienia bdw bdcych ich udziaem. Potwierdza si w ten sposb prawda, e dobro rozwoju osobowoci, mioci i seksu wymaga liczenia si z pewnymi warunkami i zdrowiem psychicznym. Ostatecznie kady jest kowalem swego losu" i ponosi odpowiedzialno za swj rozwj. Niekiedy jednak zapomina, e odpowiedzialno ta obejmuje rwnie i drug osob. PARTNER BEZ DOWIADCZE Czsto zdarzaj si rozczarowania brakiem ,mskoci" partnerw, nie kiedy poczone z lekcewaeniem niedowiadczonego seksualnie partnera, nierwn jego ocen, np. uznanie za wartoci moralne, charakterologiczne, a krytyczne ocenianie jego roli seksualnej. Istnieje do czsto rozdzielenie wartoci partnera - jest np. idealny jako m, opiekun, ojciec, a nisko ceniony lub wcale w roli kochanka. Podobne do opisanych postawy kobiet, ktre maj dowiadczenia seksualne z innymi mczyznami, mona tumaczy porwnywaniem partnerw. Jeden by idealny w roli seksualnej, ale fatalny w roli kandydata na ma, inny mia krysztaowy charakter, ale nie wzbudza adnej fascynacji, u jeszcze innego Strona 298

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski atrakcyjnoci zewntrznej towarzyszya wewntrzna jaowo itd. Poniewa rzadko spotyka si ideay, to wybrany na towarzysza ycia partner moe mie zalety dystansujce innych mczyzn, ale miewa te braki okrelonych cech, ktre z kolei mieli inni. Idealny partner miaby czy poszczeglne walory rnych mczyzn, ale taka konfiguracja cech nie zawsze jest moliwa w jednej osobie. Dokonuje si zatem wyboru takiej osoby, ktra odpowiada 271 przyjtej koncepcji ycia we dwoje. Jest to zatem wybr w miar i optymalny, ale nie idealny. Inaczej wyglda jednak ten problem, jeeli dana kobieta nie ma moliwoci porwna, l tu spotykamy si z interesujcym fenomenem obyczajowym. Okazuje si, e dla czci kobiet typowe jest rozdzielenie cech idealnego ma i idealnego mczyzny. Obraz idealnego mczyzny bywa pierwowzorem mskoci dowiadczonej seksualnie, pewnej siebie, dominujcej i interesujcej w ars amandi. Wspomniany pierwowzr mskoci jest dziedzictwem przeszej obyczajowoci, ktra wyrniaa model dziewiczej kobiecoci i model dowiadczonego i seksualnie mczyzny. On wprowadza on w arkana sztuki miosnej, by jej nauczycielem" w tej roli i ta wanie rola formowaa jego autorytet w oczach kobiety. W pierwowzorze tym kryje si rwnie pewna potrzeba narcystyczna kobiety - oto wie si z mczyzn, ktrego zdobya", zwyciajc inne rywalkikobiety w jego dotychczasowym yciu. Jest to potwierdzenie jej wartoci kobiecej. Z grona kobiet zostaa wybrana i ten wanie fakt podbudowuje poczucie wasnej wartoci. Brak dowiadcze seksualnych ma moe by zatem odczuciem braku rywalizacji z innymi kobietami. Naley tu jeszcze wspomnie, e rdem tego pierwowzoru moe by nie tylko tradycja obyczajowa, ale i model mskoci wasnego ojca. Pierwowzr mskoci nie jest bynajmniej jedynym moliwym wyjanieniem wspomnianej postawy kobiet. Strona 299

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Inny moliwy mechanizm rozwoju tej postawy, to brak podstaw do zazdroci, dopingu rywalizacyjnego. Zasady ma mog wzbudzi pewno jego staoci, wiernoci, ale brak jest tu czynnika zagroenia, mobilizujcego do stara o niego. Znajdujemy jeszcze inny mechanizm rozwoju tej postawy, wynikajcy z poczucia winy wobec partnera. Mona np. odczuwa rnice postaw moralnych - oto m jest dobrym i kierujcym si w yciu pewnymi zasadami i normami czowiekiem, jest autorytetem moralnym, a jednoczenie odczuwa si wobec niego wasn inno moraln (np. wewntrzn gotowo do zdrady). Poczucie niszoci moralnej wobec niego niekiedy wzbudza agresj poczon z poczuciem winy. Mona zatem cay ten problem przenie na dziedzin wspycia seksualnego i wwczas wasne potrzeby seksualne tumaczy si brakiem jego dowiadczenia, nieporadnoci we wspyciu. Spotyka si rwnie jeszcze inny motyw - oto w wielu publikacjach, zwierzeniach innych osb mona znale przykady bardziej atrakcyjnego wspycia ni istniejcy we wasnym zwizku. Powstaje poczucie braku czego wanego i atrakcyjnego. Partner na zasadzie porwna z tymi przykadami zaczyna traci swoj atrakcyjno msk. Mg j rwnie utraci w wyniku niespenionych oczekiwa i pragnie seksualnych. We wszystkich wspomnianych przykadach rola seksualna partnera staje si rol podstawow w ocenie jego wartoci. Tego typu przesunicie akcentw oceny moe prowadzi do gbokich konfliktw w zwizku i sprowokowania zdrady. Ta z kolei nie rozwizuje problemu, gdy nowy partner, bdcy bardziej atrakcyjny w roli seksualnej, bywa czsto mniej atrakcyjny w roli ma i pogbia si rozdwik midzy tymi rolami. Waciwym rozwizaniem problemu jest okrelenie swoich oczekiwa od maestwa. Udane maestwo z pewnoci wymaga dobrego i satysfakcjonujcego Strona 300

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przystosowania seksualnego, ale nie jest to jedyna i podstawowa sprawa. Udany zwizek opiera si na wzajemnej mioci, przyjani, wizi psychicznej, a ich realizacja w duym stopniu jest uzaleniona od cech charakterologicznychpartnera i wsplnoty*wartoci i zasad. Jeeli istnieje rozdzielanie roli seksualnej od roli partnerskiej we wsplnym yciu, to tego typu dysocjacja ujawnia niedojrzao do ycia maeskiego. 272 8 - Seks partnerski Przedstawi obecnie niektre trudnoci w przystosowaniu seksualnym partnerw. Wspomniane trudnoci nie maj charakteru chorobowego, ale budz wtpliwoci i niepokj, przekonanie, e mog by wyrazem patologii lub niedopasowania" zwizku, ktremu moe nawet z tego powodu zagraa rozkad. Wraenie lunej pochwy Uczucie luzu w pochwie we wspyciu seksualnym moe mie przykre nastpstwa. Dla mczyzny brak silniejszej stymulacji czonka moe oprcz uczucia dyskomfortu osabia wzwd lub opnia wytrysk. Natomiast kobieta, jeeli osiga orgazm w wyniku stymulacji pochwowej, moe w takim przypadku straci zdolno jego odczuwania. U kobiet z orgazmem w wyniku stymulacji echtaczki uczucie luzu w pochwie nie przeszkadza w osiganiu orgazmu, ale rwnie daje uczucie dyskomfortu oraz wraenie niedopasowania z partnerem. 274 Wraenie nadmiernego luzu w pochwie najczciej powstaje w nastpujcych przypadkach: Nawyk masturbacyjny mczyzny W wyniku przyzwyczajenia si do okrelonej intensywnoci bodcw dotykowych w trakcie samozaspokajania si, moe w stosunku powsta uczucie nadmiernego luzu. Niektrzy Strona 301

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mczyni uciekaj si wwczas do pomagania" sobie przez samopobudzanie po stosunku. W takich przypadkach najbardziej wskazane jest, aby partnerka pobudzaa czonek rcznie (w cetu zmiany istniejcego nawyku), a po kilku takich spotkaniach koczcych si wytryskiem, powinna nastpi prba wspycia w pozycjach z zacinitymi udami partnerki. Po pewnym czasie moe to wystarczy do zmiany nawyku. Zmiany w budowie kobiety Zmiany takie, np. poporodowe, mog powsta w wyniku starzenia si, chorb ginekologicznych itd. Wwczas zmiana pozycji wspycia (jak wyej) pozwala zmieni odczucia. Fizjologiczna niewspmierno budowy Niewspmierno ta spotykana jest bardzo rzadko i polega na tym, e minimalna, w granicach normy, wielko czonka moe da uczucie luzu w stosunku z kobiet majc pochw szerok i dug. W takich przypadkach zmiana pozycji wspycia moe zmieni odczucia. Niekiedy konieczne jest badanie obu stron w celu dostosowania najbardziej wskazanych pozycji wspycia. Rnice czasu podniecenia seksualnego Potocznie mwic s osoby wolno rozbudzajce si" i pobudliwe. Rnica czasu podniecania moe doprowadzi do jego spadku u osoby pobudliwej lub przedwczesnego zakoczenia wspycia. Wolne rozbudzanie si moe by cech indywidualn lub te by wynikiem warunkw, w jakich przebiega wspycie. Przyczyny mona rwnie szuka w zakresie umiejtnoci w ars amandi. Jeeli jest to cecha indywidualna, to wszelkie sposoby przyspieszenia" tej reakcji mog okaza si nie tylko nieskuteczne, ale i szkodliwe. Konieczne jest w takich przypadkach samoopanowanie seksualne partnera i wyduenie reakcji seksualnych. Istnieje wiele technik" prowadzcych do celu, np. rytmiczny przebieg pobudzania i pieszczoty z krtkimi przerwami. Nie jest to bynajmniej trudne do zrealizowania. Strona 302

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Rnica biorytmw seksualnych Rne s jej objawy, np. dana osoba woli wspycie pnym wieczorem, a druga rano po obudzeniu si, w innym przypadku Jedna osoba woli czste wspycie w krtkich przerwach po sobie (godzinnych, dziennych), a druga woli ustabilizowan czstotliwo. 275 W takich przypadkach wszelkie usiowania zmiany biorytmu drugiej osoby nie s podane, konieczny jes kompromis i naprzemienne spenianie oczekiwa i upodoba. Brak rwnoczesnego orgazmu Oddzielne osiganie orgazmu jes przez wielu partnerw przykro odczuwane, woleliby wsplnie przeywa zjednoczenie w orgazmie. Jeeli jest to niemoliwe z powodu rnic temperamentu, cech indywidualnego pobudzania itd., wskazana jest akceptacja wspomnianej innoci. Z punktu widzenia psychofizjologii seksualnej rnoczasowo osigania orgazmu jest stanem prawidowym, a czsto i pozytywnie odbieranym, podwaja bowiem rado w byciu z sob. Libido owulacyjne U czci kobiet stosujcych kalendarzyk maeski, metod termiczn lub metod Billingsa (luzow) w zapobieganiu ciy maksimum potrzeb seksualnych przypada akurat na okres owulacji. W takich przypadkach moliwe jest doprowadzanie ich do orgazmu w wyniku pieszczot (w orgazmie wyzwalanym przez pobudzanie echtaczki) lub przez zw. praktyk Carezza (w wypadku kobiet osigajcych orgazm w stosunku). W tym ostatnim wypadku partner rezygnuje z osigania orgazmu u siebie. Jest to jednak technika wspycia przydatna jedynie u mczyzn ze zdolnoci do samoopanowania i wietnie znajcych wasn fizjologi seksualn, w celu wyeliminowania zw. kropelkowania nasienia. Strona 303

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Rnice w aktywnoci seksualnej W niektrych zwizkach kobieta lubi np. wolne i agodne ruchy frykcyjne, a jej partner szybkie i silne. Innych moliwoci jest wiele. W takich przypadkach konieczny jest kompromis i najpierw np. doprowadza si partnerk do orgazmu w wyniku jej ulubionych form stymulacji, a pniej partner realizuje wasne upodobania w celu wyzwolenia orgazmu u siebie. Uwarunkowanie pieszczot Zdarza si, e w wyniku uprzednio powstaych przyzwyczaje kada ze stron przyzwyczaia si do odmiennego stylu pieszczot, form pobudzania. Niekiedy partnerka nie chce ujawni ich partnerowi, aby ,nie byo mu przykro" lub nie domyli si jej przeszoci". Wspycie seksualne wymaga czsto taktu i taktyki w celu poznania swych reakcji i upodoba u obu partnerw i wwczas albo udaje si stworzy kompromisow ars amandi, albo konieczne jest jej naprzemienne zrnicowanie, dostosowane do upodoba obu stron. Orgazm lechtaczkowy z nastpowym zniechceniem do stosunku Kobiety osigajce orgazm w wyniku stymulacji echtaczki mog przykro odczuwa stosunek po orgazmie, zniechcaj si do niego, oczekuj szybkiego jego zakoczenia. W takich przypadkach wskazane jest, aby najpierw orgazm osign partner, a dopiero pniej partnerka w wyniku stymulacji echtaczki. Podaem kilka przykadw trudnoci z przystosowaniem seksualnym. Wariantw jest znacznie wicej. W zasadzie mniejszo jest tak idealnie dopasowana, e w peni nakadaj si na siebie ich fizjologie, upodobania, oczekiwania. W wikszoci zwizkw konieczny jest kompromis, takt, wsppraca; s to zreszt typowe elementy kultury wspycia seksualnego. TEATR SEKSUALNY Partnerstwo seksualne po wstaje w warunkach auten Strona 304

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski tyzmu, naturalnoci i we wntrznej wolnoci w kon taktach midzy pciami. Jedn z czciej spotykanych barier w powstaniu partnerstwa jest zjawisko teatru seksualnego. Partner staje si odtwrc narzuconej roli, obie strony graj, a poziom aktorstwa bywa rny. Przyczyn narzucenia sobie odgrywania okrelonej roli jest potrzeba ukrycia prawdziwych motyww zainteresowania partnerem, potrzeba wywarcia na nim oczekiwanego wraenia, spenienia jego oczekiwa lub te samooszukiwanie wasnego JA. Zaryzykuj stwierdzenie, e wikszo osb gra role w yciu seksualnym. Posumy si typowymi przykadami. W wielu zwizkach nawizanie kontaktu seksualnego motywowane jest mioci", tymczasem prawdziwym motywem jest prosta potrzeba rozadowania napicia seksualnego, doznania przyjemnoci lub zapanie" chopaka na ma. Obie strony odgrywaj zatem mio", wiele o niej mwi, nawet w ku, a tymczasem sprawdzaj, na ile to ko ju procentuje w zaspokajaniu wasnych potrzeb. Bywa nieraz i tak, i kada ze stron jest przekonana, e druga gra, ale udaje brak rozeznania. W ten sposb partnerzy realizuj konkretne wasne potrzeby, ale ukrywajc je, odgrywaj co innego. Innym przykadem "jest udawanie orgazmu przez kobiety pragnce w ten sposb sprawi satysfakcj partnerowi, a zarazem dostarczy mu dowodu swej 100 kobiecoci. Wrodzone uzdolnienia aktorskie kobiety uatwiaj jej odegranie orgazmu i w zasadzie jedynie bardzo dowiadczony mczyzna moe by przekonany o istnieniu lub braku orgazmu u jego partnerki. Jedne kobiety odgrywaj przeywanie orgazmu na sposb filmowy, czyli podpatrzony w kinie. Inne szukaj natchnienia w lekturach, a jeszcze inne korzystaj z rad przyjaciek. Ile mgbym powiedzie o odgrywaniu przez kobiety roli dziewic Strona 305

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pozbawionych dowiadcze seksualnych. Nieraz je same bawi taka gra wobec mczyzny. W zwizkach rwieniczych wiksza dojrzao psychiczna kobiet i ich uzdolnienia aktorskie sprawiaj, i w zasadzie mczyzna jest bezbronny i moe by wyprowadzony w pole zarwno co do faktu rzekomego orgazmu, jak i rzekomego braku dowiadczenia seksualnego, rzekomej seksownoci kobiety itp. Tym rwnie naley tumaczy fakt, e wszelkie romanse lepiej potrafi ukry kobiety ni mczyni. Zatem prawdziw broni kobiec" jest nie tyle seksapil, co uzdolnienia aktorskie, umiejtno taktyki. Role odgrywane przez mczyzn najczciej sprowadzaj si do kilku typowych: maskowania prawdziwych motyww nawizania kontaktu seksualnego (odgrywanie zakochanego, altruisty, pokrzywdzonego przez ycie, mecenasa itp.), gdy tymczasem prawdziwym motywem jest romans kowy. Inn typow gr msk jest rzekoma opiekuczo, np. szefa wobec podwadnej, obiecywanie maestwa, udawanie obojtnoci, ktra drani pe odmienn itp. Specyfika gier mskich polega rwnie na tym, e czsto oszukuj oni samych siebie lub sobie samym usiuj co udowodni, l tak np. mnoenie liczby partnerek ma im udowodni msko", przynaleno do elitarnoci seksualnej", ma im potwierdzi normalno tendencji dewiacyjnych. W teatrze seksualnym gra polega nie tylko na okrelonym stylu zachowania, ale gwnie na argumentacji sownej, przekonywaniu drugiej osoby. W tego typu monologach rzuca si argumentami z dzie seksuologw, filozofw, psychoterapii, z gazet, z tego, co si dzie na postpowym" Zachodzie itp. Mona si przerzuca od socjologii do biofizyki i do bioprdw, wzywa si na pomoc przezna 278 279 czenie, los itd. Tymczasem ukryty prawdziwy podtekst jest do Strona 306

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski prosty: pragn si z tob przespa, zdoby ci, posiada. Istnieje rwnie jeszcze inna typowa konwencja teatru seksualnego - zasaniania si dziaaniem np. alkoholu: Nie wiem, co si ze mn dziao". Jest to o tyle wygodne, i pniej mona si wykrca z faktw dokonanych. Szczeglnym rodzajem teatru seksualnego jest odgrywanie partnerstwa. Obie strony traktuj siebie z pozornym szacunkiem, intymnoci, pozornie s bardzo sobie bliskie, a wiat zewntrzny jest odbierany jako inny wobec ich MY. Tymczasem niewiele pniej w kontakcie koleeskim z przedstawicielami tej samej pci pyn dokadne, drobiazgowe wrcz zwierzenia z intymnego kontaktu i udzielane s rady. W ten sposb partner jest ustawiany w roli nalecego do innego wiata pci, ktry traktuje si z dystansem, niekiedy z ironi. Otoczenie poznaje niekiedy bardzo pikantne szczegy ars amandi, a nawet cechy budowy anatomicznej partnera. Jakkolwiek mona to lapidarnie nazwa brakiem kultury, jednak istot kontaktu midzy partnerami jest teatr seksualny. Obecnie czstym rodzajem teatru seksualnego jest seks naukowy". Partnerzy przenosz na swoje wspycie rady i wskazwki z lektur ksiek seksuologicznych. Moe to zabrzmi wrcz niewiarygodnie, ale znam pary, ktre dosownie kartka za kartk praktykuj rady ze Sztuki kochania". O ile wiele innych zwizkw znajduje tam pomoc dla siebie, o tyle te odczuwaj fachowo" swej ars amandi. Inaczej mwic s to manekiny seksualne, ktre przez lektury narzucaj sobie naukowy" styl wspycia. Jeeli do tych rozwaa dodamy rnorodne taktyki i strategie wiadomie stosowane w celu manipulowania partnerem, np. oddawanie si mowi za prezent, to staje si jasne, e teatr seksualny nie jest egzotycznym zjawiskiem. Brzmi to moe pesymistycznie, ale jest to przecie zjawisko, ktrego nie mona Strona 307

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pomin. Nie wiemy, ile zwizkw jest prawdziwie partnerskich, a ile pozornie partnerskich. Fakt teatru seksualnego mona rwnie tumaczy tym, e w kontaktach midzy pciami duo jest konwencji, pozorw, ale i lkw, oporw. S rwnie mody, subkultury. Czy demonstrowana w niektrych rodowiskach modzieowych swoboda seksualna rwnie nie jest teatrem seksualnym? Droga do autentyzmu w kontakcie midzy pciami jest podstaw partnerstwa, a ono wymaga wzajemnego szacunku i oparcia na okrelonych wartociach. RYWALIZACJA Od czasu, kiedy zacz si kruszy fundament patriarchalnego modelu maestwa czciej mwi si o rywalizacji, walce o dominacj midzy maonkami. Antyfeminici upatruj rda rywalizacji w emancypacji kobiet, w daniu im nadmiernej (ich zdaniem) swobody, niezalenoci, wyksztacenia. Faktem jest, e wiele bada potwierdza czsto wystpowania napi rywalizacyjnych we wspczesnych maestwach, ale ich przyczyny sigaj znacznie dalej ni sdz ci, 281 ktrzy ich upatruj w podwaaniu tradycyjnego modelu ycia mae j skiego. O rywalizacji czciej moemy usysze w rozwaaniach naukowych ni w publicystycznych. Wynika to m. in. z tego, e wiele przejaww rywalizacji ma charakter nieczytelny, a nawet ukrywa si przed pozornie odlegymi sprawami. Rwnie w procesie terapii maeskiej mechanizm rywalizacji ujawnia si z trudem, jest on bowiem podwiadomie blokowany, a odkrycie go bywa duym zaskoczeniem dla samych maonkw. Nie oznacza to bynajmniej, e rdem wikszoci skarg na trudne poycie maeskie i konflikty midzy partnerami jest rywalizacja, ale jest ona na tyle czsta, i warto przyjrze si jej bliej. Strona 308

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Istota rywalizacji w maestwie jest znieksztacenie wizi midzy partnerami. Druga osoba staje si konkurentem, zagroeniem dla JA, a nawet przeciwnikiem. Prowadzi to do zachowa polegajcych na usiowaniach zdominowania partnera, denia do osabienia jego pozycji. Zwizek znajduje si w chwiejnej rwnowadze, staje si wypadkow de dominacyjnych, partnerzy s dopingowani przez swoje pragnienia wyprzedzenia" drugiej osoby, koncentruj si na bilansie swych sukcesw i poraek, pozycji w stosunku do partnera, jego sukcesw. Uniemoliwia to stworzenie wsplnoty z nadrzdnymi wartociami MY. Wyksztacone w ten sposb postawy mog istnie nawet wwczas, kiedy partnerzy osigaj pny wiek, stay si one bowiem si napdow ich ycia psychicznego. Jakie przyczyny tkwi najczciej u rde zachowa rywalizacyjnych? Czy rzeczywicie zawinia tu przemiana modelu maestwa? Czy te wina" tkwi w naturze psychicznej obu pci? Z wielu danych i z wasnych dowiadcze terapeutycznych wysuwaj si na plan pierwszy nastpujce przyczyny zachowa rywalizacyjnych: Cechy wyksztacone'w yciu rodzinnym Nasze kontakty z pci odmienn formowane s przede wszystkim na matrycy" stosunkw rodzinnych. Zachowania rywalizacyjne i walka o dominacj midzy rodzicami mog wzbudzi podobne nastawienie u ich dzieci. Zblione ukady mog powsta midzy siostrami. Wielu badaczy podkrela np. fakt, e najbardziej optymalne wizi uczuciowe i postawy formuj si midzy rodzestwem rnopciowym, a najbardziej rywalizacyjne midzy siostrami. Innym mechanizmem moe by napicie w kontaktach matka - dojrzewajca crka. Staj wobec siebie dwie kobiety, z ktrych jedna nie czuje si ju dzieckiem i pragnie pewnej niezalenoci, a druga broni si przed faktem wyrastania przy jej boku innej kobiety, modszej i rnicej si pogldami, Strona 309

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wchodzcej w wiat romansowania i adoracji ze strony mczyzn. Im boleniej przeywa si upyw czasu, tym trudniejsze 282 jest pogodzenie si z rywalem" w kobiecoci. Wspomniane mechanizmy s bardzo zawoalowane i subtelnie ukryte. Istnieje rwnie zjawisko jedynactwa, ktre w czci przypadkw wie si z postawami rywalizacyjnymi wobec innych, nie tylko wobec swego partnera yciowego. W obu przypadkach istnieje potrzeba walki o zachowanie pierwszoplanowej pozycji. Oddziaywanie rodowiska Postawy rywalizacyjne ksztatuj si rwnie w rodowisku szkolnym, rwieniczym. Powstaj one w wyniku kompleksw, porwna na swoj niekorzy. Przyczyny bywaj rne. Jeli modzie pochodzi ze rodowisk o zrnicowanym poziomie ycia, to podkrelanie przez innych ubiorem, standardem ycia itp. lepszej pozycji moe wzbudzi zazdro i potrzeb dorwnania. atwo o generalizacj tego typu nastawie i na swoje ycie prywatne, uczuciowe. Rwnie w systemie owiatowym mog tkwi mechanizmy prowokujce do zachowa rywalizacyjnych. Przecie np. lepsze oceny, wysza pozycja w oczach przeoonych mog by postrzegane jako otwierajce drog na przyszo - wygrywa przecie lepszy" (w okrelonych kryteriach). Zaindukowana w ten sposb pocztkowo zdrowa rywalizacja, jeli nie bdzie wyrwnana wsplnymi celami i wsplnymi formami ycia modziey, moe przerodzi si w postawy rywalizacyjne. Cechy osobowociowe Kady czowiek ma jakby garb" psychiczny (dawniej mwio no - wad), moe nim by np. zazdro. Ta ostatnia rwnie moe ulec generalizacji i zaczyna prowadzi do bezinteresownej zawici w spoeczestwie, skierowanej wobec wybijajcych si, Strona 310

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski rnicych jak innoci, sukcesem. Zawsze istnieje moliwo przeniesienia tego na grunt prywatny. Rywalizacja indukowana przez partnera Kady zwizek okrela si jakoci postaw midzy partnerami. Kiedy jedna osoba ujawnia postawy rywalizacyjne, wwczas i u drugiej mog one by wzbudzone. Znam przykady zwizkw, w ktrych stae wysuchiwanie kaza na temat wasnej doskonaoci, zalet, wspaniaoci, aski dawanej partnerowi rozbudzio potrzeb rywalizacji, pocztkowo w celu udowodnienia, e i mnie sta na podobne zalety"; pniej idzie to si rozpdu" dalej, zwaszcza e partner nie zamierza straci swej upatrywanej pozycji. Walka pci Czsto spotykamy si z przejawami udowadniania wyszoci jednej pci nad drug; pomocne s w tym rozmaite mity i stereotypy. Niekiedy wie si to z poczuciem zagroenia w swej tradycyjnie widzianej roli. 283 Posuymy si przykadem. Zwizek maeski midzy niedowiadczonym mczyzn a dowiadczon kobiet moe zrodzi u mczyzny poczucie zagroenia i lku wobec moliwoci porwna z poprzednikami. Stwarza te pewien kompleks niszoci. Wzbudzona w ten sposb postawa rywalizacji moe by skierowana na udowodnienie" partnerce, e nie jest si gorszym". Rwnie saba identyfikacja z wasn pci moe rodzi potrzeb zdominowania partnera, powstaje bowiem potrzeba konkurencji z nim. Cienie pariarchalnego modelu maestwa wyzwolio u niektrych kobiet utosamienie tzw. cech mskich z czym lepszym, przyjcie zatem mskiego stylu bycia za wasny pozwala poprawi poczucie wasnej wartoci. Skrajnym przykadem tego Strona 311

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski rodzaju postaw jest zw. kult falliczny, kult waginalny, o czym pisaem ju poprzednio. Wymienione przyczyny nie wyczerpuj wszystkich moliwoci, ale s do czsto spotykane. Tkwi one czciej w podwiadomoci, ni w wiadomoci, steruj zatem konkretnymi zachowaniami, ktrym przypisuje si zupenie odmienne znaczenie. W celu lepszego ujawnienia zachowa rywalizacyjnych warto przyjrze si Ich najczciej spotykanym formom. Rywalizacje prestiowe Mona dy do bycia nad" partnerem dziki zdobytym kwalifikacjom, pozycji, stanowisku, a nawet przez wysoko zarobkw. Znam przykady maestw, w ktrych podstawowym motywem zrobienia doktoratu, ukoczenia studiw, zmiany miejsca pracy bya rywalizacja. W niektrych zwizkach istnieje nawet jakby wycig, kto bdzie wicej zarabia, zdobdzie lepsze stanowisko, wyszy cenzus. Szczeglnie zagroony czuje si w swej pozycji mczyzna, jeeli jego ona osigna wyszy puap pozycji zawodowej, naukowej lub zarobkowej. Jest to o tyle zrozumiay mechanizm, e wyszo mczyzny w tych rolach bya przez stulecia prawidowoci. Nawet niedawno robione badania autorytetu mczyzny wskazyway, e dla wielu kobiet s to istotne cechy autorytetu mczyzny. Z wasnego dowiadczenia mog powiedzie, e jest to istotna konfliktogenna sytuacja w maestwach. Ujawnia si jednak wzrost czstoci potrzeby wyszoci w tych rolach i u niektrych kobiet. Nieraz trudno zorientowa si, czy u podstaw owego wicej mie", wicej znaczy" i potrzeby samorealizacji istnieje autentyczny motyw samorozwoju, poprawy standardu, czy te kryje si motyw rywalizacyjny. Rywalizacja towarzyska Strona 312

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski W tego typu rywalizacji aren" staj si inni, a zwycistwem okrela si wiksze uznanie, podobanie si, akceptacje ze strony innych. Niekiedy zachowania zmierzaj do omieszenia drugiej osoby 284 w oczach innych. Tu nie wystarcza wasne poczucie bycia nad", potrzebni s widzowie. Mog te oni by niezbdni w przypadku niepowodzenia w walce o bycie nad". Niech przynajmniej w ich oczach to tak wyglda. Sysz nieraz w gabinecie pene zdumienia wypowiedzi: On (ona) w towarzystwie staje si zupenie kim innym, nie mog pozna, e to ta sama osoba, z ktr przebywam na co dzie, kiedy wrcimy do domu, wszystko zmienia si, jak za dotkniciem rdki". Niekiedy w tej rywalizacji ujawniaj si rne wasne kompleksy i potrzeba kompensacji*. Przykadw mona dostarczy mnstwo. Rywalizacja kompensacyjna O tym typie rywalizacji wspomniaem wyej. W przypadku poczucia niszoci wobec partnera, zwaszcza gdy on akcentuje swoj przewag, wyszo w jakiej sprawie, np. w pozycji, w zarobkach, w wyksztaceniu, w seksownoci itp., moe powsta postawa rywalizacyjna w tej sferze, w ktrej ma si poczucie przewagi. Posumy si przykadami. Mona np. podkrela wyszo swego pochodzenia spoecznego, wraliwoci w postpowaniu moralnym, w znajomociach itp. Daje to poczucie wyrwnania wobec partnera, a moe te i przerodzi si w kompensacyjne poczucie wyszoci. U niektrych osb ta forma rywalizacji przybiera charakter fantazyjny, marzeniowy. Widzi si np. siebie jako ksiniczk, kogo wanego, przy boku kogo wanego itp. Moe ez wiat fantazji przerodzi si w okrelone zachowanie, nie przystajce do rzeczywistoci, np. przyjmuje si wielkopaskie maniery. Wwczas zmieniajcy si styl bycia i zachowa ujawnia to, co si Strona 313

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski dzieje w sercu i w wyobrani. Rywalizacja erotyczna Istnieje bardzo wiele form i rodzajw rywalizacji erotycznej. Podam kilka bardziej typowych przykadw. Przy okazji te wspomn, e w tej formie wikszo zachowa rywalizacyjnych przybiera charakter podwiadomy, symboliczny, ukryy. Rywalizacja moe np. zmierza w stron konfrontacji i temperamentw seksualnych, podwysza si puap wasnych potrzeb i oczekiwa a do osignicia przez partnera niemonoci sprostowania zapotrzebowaniu. Zaburzenia mog ujawni si w negacji wartoci drugiej osoby w roli partnera seksualnego, np.: Nie osigam orgazmu, bo nie potrafisz mnie rozbudzi", jestem sprawny we wspyciu, ale nie daje mi ono zadowolenia, nie jestemy dopasowani". Skrajn form moe by zaburzenie seksualne we wspyciu z tym jednym tylko partnerem (z innym mczyzn osigam orgazm", przy innej kobiecie jestem sprawny") itp. Nie oznacza to bynajmniej, e u podstaw wszystkich zaburze tkwi mechanizm rywalizacji, ale warto zapamita i tak moliwo. Chciabym te zaznaczy jeszcze inny, obecnie czsto spotykany 285 przykad rywalizacji, jakim jes wspieranie si auorytetami. Drugiej osobie podsuwa si np. ksik M. Wisockiej, artyku seksuologa, z sugesti, e naleaoby to przeczyta i zastosowa w praktyce, bo tak powinna zachowa si prawdziwa kobieta... prawdziwy mczyzna". W konsekwencji niejeden nasz czytelnik patrzy na nas wilkiem". Rywalizacja w rodzicielstwie Dziecko rwnie staje si centrum zachowa rywalizacyjnych i przetargw. Wciga si je w rnego rodzaju manipulacje w celu Strona 314

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przecignicia na wasn stron i zyskanie w ten sposb sprzymierzeca. U innych przedmiotem rywalizacji staj si koncepcje wychowawcze i metody wychowania. Jest to zapewne najbardziej dramatyczna w skutkach forma rywalizacji, odbijajca si niekorzystnie na psychice dziecka. Jak ju wspomniaem, formy rywalizacji czciej przyjmuj charakter ukryty, pozorowany czym innym, nawet altruizmem, powiceniem, zaburzeniem itp. Jest to rwnie motywacja, przed uwiadomieniem ktrej bardzo partnerzy broni si, usiuj zaprzecza, przekonywa, e tak nie jest, a nawet staj si agresywni. Jest to zreszt zrozumiae, trudno przecie uwiadomi sobie fakt, e deklarowany altruizm np. wobec dziecka ma tak wiele motyww rywalizacyjnych, e nie chodzi o dobro dziecka, ale o dobro wasne. Trudno rwnie przyj do wiadomoci fakt, e towarzysko, liczne przyjanie mog wyraa potrzeb zyskiwania sprzymierzecw i moliwo zdyskredytowania partnera w oczach innych. Obecnie istnieje moda na auoanaliz, auopsychoterapi, poznawanie swej podwiadomoci. To poznawanie niekoniecznie bywa przyjemne. Zreszt wiele naszych motywacji ma charakter podwiadomy i nie ma w tym nic problematycznego. Niemoliwe jest stae analizowanie siebie i dochodzenie do gbin swych motyww, nie jest to zreszt potrzebne. Jednake w przypadku, kiedy nasze cechy, zachowania staj si rdem napi, konfliktw, trudnoci, taki proces jest poyteczny, moe bowiem poprawi sytuacj. Czsto u niektrych Czytelnikw istnieje pokusa przymierzenia" si do poruszanych zagadnie, co moe da faszywe rozpoznanie wasne i faszyw ocen innych. Powysze rozwaania o rywalizacji mona dopasowa do wielu autentycznie nierywalizacyjnych motyww i zachowa. Warto si jednak Strona 315

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zastanowi, jak wiele znacze mog mie nasze zachowania: u jednych bd wyrazem alru i stycznych motyww, u innych natomiast s ich przeciwiestwem. We wspyciu wielu ludzi czsto spotykamy skraj no zachowa i postaw. Niewiedza, brak podstawowego rozeznania psychofizjologii seksualnej kobiety i mczyzny powoduj, e wspycie w wyniku popenianych bdw nie daje zadowolenia drugiej osobie, a wiele potencjalnych moliwoci pozostaje ukrytych, jak nie znany ld. Ars amandi w takim aosnym wydaniu nie daje zwizkowi przystosowania seksualnego i prowadzi do oziboci, rozczarowa, znudzenia sob. Czasem biegunowo odmienn skrajnoci we wspyciu seksualnym jest przerost mylenia nad odczuwaniem. Obecnie otrzymuj listy od czytelnikw, ktrzy nazbyt dosownie potraktowali ksik 287 M. Wisockiej Sztuka kochania". Staa si ona dla nich podrcznikiem, kry naley strona po stronie realizowa praktycznie. S te czytelnicy innych podrcznikw, ktrzy bez wyobrani i z poddacz wiernoci wobec autorytetu realizuj w swym yciu przeczytane teksty. W ten sposb ywi ludzie zamienili si w seksualne komputery z odpowiednim zaprogramowaniem. Ars amandi pozbawiona zostaa spontanicznoci, improwizacji, a w konsekwencji wzajemnej fascynacji. Obawiam si, e ta druga ze wspomnianych skrajnoci zacznie by coraz bardziej rozpowszechniana. Wynika to m. in. z przeinelekualizowania naszej kultury, z braku rozwoju uczuciowoci i wraliwoci, z tumienia naszej biologicznej natury (tzn. utraty zdolnoci reagowania zmysowego). Wspycie seksualne przestaje by radosnym i fascynujcym spotkaniem Strona 316

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zakochanych w sobie ludzi, umiejcych przeywa pikno. Staje si zadaniem do spenienia, potwierdzeniem siebie, osigniciem celu, jakim jest techniczna sprawno i orgazm. Postawie tej sprzyja rwnie oglna przemiana obyczajowoci i wzrost dowiadcze seksualnych partnerw. Wielu mczyzn wiadomych przeszoci erotycznej swych partnerek chce pokona" swych poprzednikw i eliminowa ewentualne porwnanie na ich niekorzy. Rwnie i wiele kobiet, dopingowanych przez rywalizacyjne przeycia i skoncentrowanych na ukazaniu siebie jako seksownych", czyli atrakcyjnych dla partnera, zmusza siebie do rnych form aktywnoci seksualnej w celu wywarcia odpowiedniego wraenia i akceptacji. Tak wic obie strony znajduj si w sytuacji zagroenia i dopingu, co musi przecie odbija si na wspyciu jako takim. Jednoczenie coraz bardziej rozbudowana literatura na tematy seksualne i publicystyka ujawniajca nieprzystosowania seksualne, trudnoci i rozwody rwnie stwarzaj psychiczny doping ze wspistniejcym lkiem przed negatywnym wypadniciem" wobec partnera. Wspycie seksualne zaczyna by widziane jako bardzo trudna i zoona sztuka, ktra w przypadku niepowodzenia zakoczy si odrzuceniem lub zdrad. Std powstaj tak paradoksalne formy, jak zbieranie wywiadu" sytuacyjnego przed wspyciem. Konsekwencje takiej postawy sprowadzaj si do kilku typowych form: Utrata fascynacji erotycznej Dugotrway trening w samoobserwacji, w samokontroli, nastawieniu na sprawno i wyzwolenie okrelonych reakcji partnera daje zahamowanie odczu, zanik naturalnoci przey i fascynacji erotycznej. Traci si w ten sposb t bezcenn umiejtno tak potrzebn we wspyciu i stanowic jego fundament. W zwizku z tym pojawiaj si dalsze konsekwencje. Strona 317

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Rozwj oziboci pciowej u kobiet Ozibo ta moe by zarwno wynikiem zachowa partnera, jak i wyej wspomnianej negatywnej samokontroli samej kobiety. Tak czy inaczej, utrata fascynacji erotycznej to droga do oziboci. Utrata zdolnoci przeywania orgazmu przez mczyzn Moe by zachowany orgazm biologiczny, czyli wytrysk, zanika natomiast orgazm w sensie psychicznym. U innych mczyzn moe wystpi tzw. orgazm opniony lub te cakowity jego zanik. Wynika to nie tylko z "utraty fascynacji, ale i ze zmczenia staym wysikiem samoobserwacji i samokontroli, psychicznego wyczenia" si z przey niekontrolowanych i spontanicznych. W gabinecie czsto sysz, e zapewne jest to wynik zaburze hormonalnych, wyczerpania organizmu; niejednokrotnie wini si za to partnerk. Dokadna analiza wskazuje, e prawdziw przyczyn w tych przypadkach sta si negatywny trening, tumicy wasne reakcje i przeycia. Zawenie zakresu odczu i dozna Nadmierna racjonalizacja i kontrola we wspyciu seksualnym prowadzi do zawenia odbioru dozna zmysowych. Nastpuje ostra rozbieno midzy oczekiwaniem a rzeczywistoci. Wspycie dostarcza coraz mniej dozna i nastpuje znudzenie, zanik orgazmu. Zawenie mioci do jej chcenia i brania Skoro umiejtno dawania i fascynacji ulega atrofii, a we wspyciu dominuje zadaniowo", powstajc w konsekwencji pustk wypenia oczekiwanie na przeycie mioci, na jej otrzymanie. Istnieje przecie nadal naturalna potrzeba przeywania fascynacji, czego piknego. Wspomnian luk ma wypenia inny partner. Staje si nim osoba nie wzbudzajca zagroenia w erotyce, moe niezbyt biega, ale za to naturalnie prawdziwa i spontaniczna. Powysze rozwaania potwierdzaj znan zreszt prawd, e Strona 318

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski prawdziwa ars amandi wymaga harmonijnego wspudziau caej osobowoci. Wszelki przerost intelektu, zmysowoci, nastrojowoci, oczekiwa moe prowadzi do jej unicestwienia. To prawda, e coraz wicej osb jest przeintelekualizowanych, ma to jednak swoje konsekwencje we wspyciu, ktre zawsze wymaga dla swego rozkwitu umiejtnoci przeywania pikna, zachowania naturalnoci, spontanicznoci oraz wzajemnej fascynacji. ' - Seks partnerski PROBLEMY Z OPNIANIEM WYTRYSKU U mczyzn dominuj problemy wynikajce z ich nerwic seksualnych, a zwaszcza przedwczesnych wytryskw nasienia. Jest to bardzo czsto spotykana forma zaburze seksualnych, ktra w wielu przypadkach prowadzi w zwizkach do konfliktw. Dla kobiet przezywajcych satysfakcj seksualn w wyniku dranienia zewntrznego, fakt przedwczesnego wytrysku nasienia ich partnera me jest istotnym problemem, jednak dla mczyzny jest to zawsze rdem poczucia mniejszej wartoci seksualnej, kompleksu. Ciekawe, e po wielu latach upowszechniania publicystyki seksualnej nadal wielu mczyzn nie zdaje sobie sprawy z tego, ze czas trwania wspycia jest zdecydowanie zbyt krtki dla ich partnerek, ktre z tego powodu nie osigaj satysfakcji seksualnej, staj si coraz bardziej rozdranione, a wreszcie po kilku latach potrati ostro wyrazi swoje niezadowolenie zaskoczonemu tym wybuchem partnerowi. Wyduanie czasu trwania wspycia jest dla wielu mczyzn dramatycznie przeywanym problemem, z ktrym nie mog si upora. Warto zwrci uwag na techniki", jakie stosuj mczyni w celu wyduenia czasu swoich reakcji seksualnych. Jedn z nich jest. - alkohol. To prawda, e u czci mczyzn mae Strona 319

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski dawki alkoholu wyduaj czas reakcji seksualnych. Taka metoda moe by przydatna w pocztkach wspycia z dan partnerk, ale istnieje niebezpieczestwo powstawania uwarunkowania seksualnego i wwczas wspycie bdzie uzalenione od alkoholu, co z wielu wzgldw nie jest waciwym rozwizaftiem. U niektrych mczyzn poprawa czasu trwania wspycia nastpuje w drugim stosunku, ktry przebiega po pewnej przerwie. wiadomie pierwszy stosunek odpisuj na straty". Wspomniana metoda jest z powodzeniem stosowana przez wiele zwizkw, ale w wielu innych jest trudna do realizacji: mczyzna nie jest w stanie powtrzy po raz drugi stosunku, niekiedy partnerka ulega zniechceniu i odmawia kontynuacji wspycia. Nie jest to zatem metoda optymalna dla wszystkich przypadkw zby krtkiego czasu wspycia. Wielu mczyzn usiuje wyduy czas trwania reakcji, np. przez odwracanie uwagi od wspycia, mylenie o czym innym, robienie przerw w stosunku itd. Ta metoda rwnie daje sukces jedynie w czci przypadkw, ale w konsekwencji prowadzi do nadmiernej koncentracji na przebiegu wspycia" i wasnej reaktywnoci seksualnej, moe te zakci przebieg reakcji u kobiety. Do czsto spotykan inn technik" jest zwielokrotnienie prb wspycia seksualnego, co moe da dobre efekty, gdy czste stosunki po pewnym czasie prowadz do pewnego zmczenia fizjologicznego, wyduenia czasu reakcji, ale i tu wiele zaley od postawy partnerki, ktrej moe nie odpowiada zbyt czste wspycie. Istnieje rwnie popularna metoda wyduania czasu wspycia, np. przez przyjmowanie lekw psychotropowych lub od wielu lat zalecanej Lupuliny. Podobnie jak w innych przypadkach jest to metoda wzgldna, gdy tylko u niektrych mczyzn daje dobre rezultaty. Czasem jednak leki psychotropowe prowadz do Strona 320

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wyduenia czasu, ale i zaburze erekcji. Rwnie i ta metoda nie jest dla wszystkich. W ostatnich latach upowszechnia si metoda przewarunkowania seksualnego, w wyniku stosowania tzw. ucisku przez kobiet. Polega ona na tym, e partnerka przez rczn stymulacj czonka prowadzi do wzrostu podniecenia i zbliajcego si wytrysku, nie dopuszcza jednak do niego w wyniku ucisku czonka rk poniej odzi. Po kilku minutach powtarza t czynno, wreszcie czas stymulacji jest na tyle dugi, e mona przej do prb wspycia - najpierw w pozycji ,na jedca" - a nastpnie w ulubionej. Naley przyzna, e wspomniana metoda jest coraz czciej zalecana w lecznictwie seksuologicznym i daje trwa popraw, ale i w niej s pewne ograniczenia dla niektrych zwizkw, wynikajce 290 291 z postaw partnerki. Niektre kobiety nie akceptuj takiej roli, inne czuj si jak laboratoria do wicze seksualnych i szybko rezygnuj, inne wreszcie zaczynaj krytycznie ocenia takich partnerw, ktrym musz pomaga". Jest to zatem metoda zalecana w przypadkach, kiedy partnerka jest pozytywnie nastawiona do swego partnera i skonna do udzielenia mu pomocy, a zaburzenia seksualne mczyzny traktuje jako niewiele znaczce przejciowe zaburzenia. Z rozwaa tych wynika, e jakkolwiek istnieje wiele metod przeduania czasu trwania wspycia u mczyzn, wymagaj one jednak umiejtnego dostosowania do danego zwizku, ukadu uczuciowego midzy partnerami, postaw partnerki. Nie ma metody uniwersalnej dla wszystkich i byoby wskazane, aby wybr takiej czy innej metody by wynikiem konsultacji specjalistycznej oraz moliwoci wsppracy partnerki. Strona 321

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Trzeba przyzna, e w lecznictwie seksuologicznym przedwczesne lub zbyt wczesne wytryski nasienia s jedn z najatwiejszych do leczenia postaci zaburze seksualnych, a dobre rezultaty osiga si w okoo 80 przypadkw. W innych leczenie wymaga bardziej skomplikowanych metod, np. hipnozy, seansw seksualnych ze wspudziaem partnerki itp. Powszechno zbyt krtkiego czasu trwania reakcji seksualnej u mczyzn wynika m. in. z tego, e pocztki ich wspycia seksualnego lub podejmowane prby s sprzeczne z zasadami psychofizjologii seksualnej. Oto kilka takich przykadw: Wielu mczyzn w wyniku niepowodzenia seksualnego czuje si skompromitowanych, zrywa wic zwizek szukajc sprawdzenia si" z inn partnerk. Nowy zwizek ju sam przez si jest dodatkowym dopingiem erotycznym i sytuacja powtarza si, powodujc pogbienie zaburzenia i kompleksu oraz niewiar w moliwo poprawy. Dla przykadu przedstawi schemat rozwoju impo tencji opracowany przez Ch. Lobiza. Ma on kilka zalet: jest do czsto spotykany w praktyce, przejrzysty i zrozumiay. Naley go traktowa jako jeden z wielu moliwych wariantw rozwoju impotencji. Przy okazji wspomn, e w wielu podrcznikach seksuologii podawane s takie schematy i najczciej opieraj si one na teorii, ktrej wyznawc jest autor. Istnieje wiele teorii eiopaogenezy impotencji, np. psychoanalityczne, behawioralne, kulturowe itp. Praktyka jednak wskazuje, e trafno ich sprawdza si w poszczeglnych grupach pacjentw i std u niektrych potwierdzenie znajduje model psychoanalityczny, 293 u innych np. behawioralny. Wynikaj z tego konsekwencje terapeutyczne, czyli koniecznoci dostosowania optymalnej metody leczenia u pacjenta. Schemat Lobitza polega na ukazaniu impotencji jako wyniku naoenia si na siebie i interakcji wielu Strona 322

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski czynnikw. Kiedy chc, to mog wyzwoli erekcj" Wszyscy zdrowi mczyni ma) erekcj kredy chc"Seks polega na aktywnoci"Niewiadomo jednego z partnerw co do seksualnego behawioruZadawniony lk Cechy osobowoci Mczyzna wczuwa si w twardo czonka w ars amandiSkpe lub zbyt sabe pobudzanie mczyzny przez kobiet Wzrost lku, depresjaiBrak reaktywnoci Jestem chory" "S"Zaburzenia wzwodu ;. * Jak wynika z przedstawionego schematu rozwoju impotencji, wpywaj na ni czynniki poznawcze, uczuciowe i okrelone zachowania. Kiedy chc, to mog wyzwoli erekcj" - jest to postawa wielu mczyzn, przekonanych, e moe sobie nakaza" wzbudzenie erekcji, ktra jest cakowicie zalena od ich woli. Jeeli kto nie ma adnych problemw seksualnych, to rzeczywicie moe ulec zudzeniu, e organizm go sucha". Prawda jest jednak taka, e czynnoci wegetatywne nie s bezwzgldnie zdeterminowane wol i dlatego stan erekcji tylko czciowo wynika z chci". Wszyscy zdrowi mczyni maj erekcj, kiedy chc" - jest to podobny mechanizm mylowy do wyej przedstawionego i jako kryterium zdrowia seksualnego widzi dowolno w wyzwalaniu erekcji. Prawda jest taka, e zdrowi seksualnie mczyni najczciej maj erekcj, ale tylko czciowo jest ona uzaleniona od ich woli. Seks zwykle polega na aktywnoci" - w krgu naszej kultury seks bardzo czsto utosamiany jest z aktywnoci i dlatego poczucie 294 wasnej wartoci i sprawnoci mskiej utosamiane jest z praktyk seksualn. Jest to tylko w czci prawdziwe, gdy seks przekracza granice aktywnoci i obejmuje sfer caej osobowoci. Bywa, e Strona 323

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski seks jest prawidowo rozwinit psychofizjologi i struktur potrzeb, a niekoniecznie realizowan w praktyce. Powysze postawy wobec seksu wpywaj na powstanie tzw. zadaniowego lku. Inaczej mwic, wspycie seksualne jest widziane jako potrzeba wykazania si, potwierdzenia mskoci. Stwarza to pewien stan napicia* i samoobserwacji reakcji seksualnych. Nadmierna koncentracja na stanie erekcji sprawia, e sabnie reaktywno na bodce erotyczne w wyniku przecienia" ukadu autonomicznego. Zaburzenie erekcji jest odpowiedzi na powysze mechanizmy, czsto pogbion w wyniku braku waciwej postawy partnerki. Jej niewiadomo psychofilozofii seksualnej mczyzny, niemiao, bierno wi si z brakiem optymalnej aktywnoci we wspyciu (niedostateczne pieszczenie partnera, unikanie pobudzania czonka itp.). wiadomo zaburzenia wzwodu najczciej wzbudza zaniepokojenie, nawet panik i przekonanie - jestem chory". Prowadzi to w konsekwencji do nasilenia samoobserwacji i lku, a przy utrzymywaniu si zaburze - do stanu przygnbienia i poczucia niszoci. Nasilenie si tych odczu i zachowa pogbia powstay mechanizm nerwicowy. Sytuacyjne zaburzenie wzwodu moe si utrwali i powstaje impotencja jako nerwica. Zasygnalizowane w schemacie cechy osobowoci dotycz mczyzn, ktrzy np. nadmiernie ambicjonalnie traktuj wasne dowiadczenia seksualne lub mczyzn ze skonnociami hipochondrycznymi, niepewnych swej mskoci, lkliwie nastawionych wobec wspycia, kobiet, seksu. Rola partnerki z jednej strony moe by nazwana profilaktyczn", czyli jej kultura, intuicja, wiedza o seksie, umiejtna aktywno we wspyciu mog przeciwdziaa powstaniu impotencji. Dobra partnerka moe te peni rol terapeutyczn", co oznacza przyjcie postawy wzbudzajcej poczucie bezpieczestwa i umiejtnej aktywnoci nie tylko w Strona 324

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pieszczotach, ale i w stworzeniu pewnego dystansu u mczyzny wobec niepowodzenia we wspyciu. Bywa jednak, e nawet jej najlepsze zachowania i postawy okazuj si nieskuteczne w wyniku nadmiernie prestiowego przeywania swych niepowodze przez partnera. U czci moich pacjentw partnerki peni rol rwnie neurogenn", gdy ich negatywne reakcje, omieszajce lub lekcewace partnera, mog wyzwoli powstanie lub utrwalenie nerwicowego koa. Jak wic wynika z przedstawionego wyej schematu, w zasadzie proces leczenia zaburze seksualnych powinien czy si ze wspuczestnictwem w programie terapeutycznym osoby partnera. 295 Przedstawiony schemat rozwoju impotencji nie wyczerpuje bynajmniej wszystkich moliwoci, jest po prostu jednym z przykadw czsto spotykanej impotencji psychogennej, czyli powstaej w wyniku mechanizmw psychicznych. Impotencja psychogenna towarzyszy rwnie czsto rnorodnym zaburzeniom nerwicowym, moe te mie charakter sytuacyjny, wystpujcy wobec konkretnej osoby. Wystpuje ona wwczas, kiedy mczyzna majc dotychczas udane wspycie seksualne w kontakcie z nowa partnerk jest nadmiernie podniecony lub czuje si zagroony czy te po prostu nie wychodzi" mu pierwszy z ni kontakt, co przecie jest zrozumiae. W dalszych prbach wspycia z t partnerk poczucie zagroenia moe by na tyle silne, i powtarzaj si niepowodzenia, ktrych nie ma w przypadku kontaktw z innymi partnerkami. Warto rwnie pamita o tym, e istnieje wiele przypadkw impotencji wywoanych innymi przyczynami, np. zaburzeniami neurologicznymi, kreniowymi, hormonalnymi. Niejednokrotnie trudno zdecydowanie rozpozna impotencj na tle somatycznym lub psychicznym, bywaj zreszt i mieszane postacie. W zasadzie Strona 325

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski mona powiedzie, e zaburzenia wzwodu wystpujce jedynie w sytuacji wspycia, przy istnieniu penych wzwodw rannych, nocnych lub w masturbacji, przemawiaj za impotencj psychogenn. Jeeli natomiast brak jest rwnie wzwodw rannych, we nie, w masturbacji, to mona podejrzewa istnienie przyczyn somatycznych. Niekiedy mona pozna dokadnie przyczyny impotencji psychogennej i jej rozwj, ale w wielu przypadkach przewlekych trudno znale pocztek zaburzenia, na ktre naoyy si pniej czynniki nerwicowe. Jakkolwiek mona o impotencji pisa podrczniki, to jednak praktyka wskazuje, e nie tyle ona sama jest grona, co przesadnie lkowa wobec niej reakcja. Czsto wystpowania impotencji (w odsetkach) (McCary's) ROZWJ OZIBOCI PCIOWEJ U KOBIET do 35 lat do 45 do 55 do 65 do 7? do 91 2 4 10 22 50 prawie 100 Ozibo pciowa utosa miana jest z brakiem or gazmu, tymczasem obejmu je ona rwnie spadek potrzeby kontaktw sek Strona 326

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski sualnych, reakcji na bodce seksualne i satysfakcji uczu ciowej ze wspycia z partnerem. Odrnia si ozibo pierwotn - czyli od pocztku rozpoczcia kontaktw seksualnych - oraz wtrn, kiedy przez pewien okres wspycie seksualne byo udane, a pniej pojawia si ozibo. Warto rwnie pamita i o tym, e do powszechna jest tzw. ozibo rzekoma; dotyczy to np. tych kobiet, ktre maj zdolno osigania orgazmu w wyniku pobudzania echtaczki, ale do tego pobudzenia nie dochodzi, gdy obie strony lub jedna z nich uwaa takie pobudzanie za nieprawidowe lub te nie kontynuuje go do koca, czyli osignicia orgazmu. Natomiast dy si do osignicia orgazmu w stosunku i brak tego utosamiany jest z oziboci. W konsekwencji po serii nieudanych prb powstaje poczucie choroby i do braku orgazmu doczaj si spadek zainteresowania wspyciem i zniechcenie. 297 Rne s rwnie poziomy nasilenia oziboci. W l stopniu wystpuj rzadkie orgazmy, dugi czas reakcji seksualnych, przyjemno ze wspycia z partnerem. W 11 stopniu nie ma orgazmu, partnerka obojtnieje na wspycie, brak pozytywnego uczucia z faktu bliskoci z partnerem (wi jest uczuciowa i zarazem seksualna). Will stopniu poza brakiem orgazmu pojawiaj si negatywne uczucia w kontaktach seksualnych i wobec partnera, a w IV stopniu docza si do tego niech do wiata mskiego, seksu jako takiego. Zrozumiae, e im gbszy poziom oziboci, tym bardziej skomplikowane bdzie leczenie. Istnieje rwnie jeszcze inna posta oziboci - wyodrbniona jako inne zaburzenie - awersja seksualna (wstrt do seksu, wspycia). Strona 327

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Przyczyny oziboci s bardzo zrnicowane i najoglniej rzecz biorc mona je wyodrbni w kilku podstawowych grupach: Przyczyny somatyczne Przyczynami somatycznymi mog by np. zaburzenia hormonalne. U niektrych kobiet powstaj one z dysfunkcji poszczeglnych narzdw produkujcych hormony (przysadka, tarczyca, jajniki...). Przyczyn mog by rwnie doustne tabletki antykoncepcyjne. Istnieje rwnie wiele innych chorb prowadzcych do oziboci, np. neurologiczne, ginekologiczne itd. Przyczyny inrapsychiczne Przyczyny inrapsychiczne s to takie przyczyny, ktre stwarzaj blokady seksualne, uniemoliwiaj optymalny rozwj podniecenia seksualnego w wyniku istnienia barier psychicznych. Nale do nich np. urazy wyniesione z domu rodzinnego, szoki seksualne (np. kontakt w dziecistwie z ekshibicjonist), zahamowanie, lk przed ci. Obecnie coraz czciej zauwaa si problem orgazmu u kobiet z bardzo dominujc osobowoci, nadmiernie kontrolujcych si, niezdolnych do oddania si w peni partnerowi. Rwnie okoo 30 kobiet majcych zaburzenia nerwicowe ma te trudnoci z osigniciem orgazmu. Przyczyny diadyczne Chodzi tu o przyczyny wynikajce z ukadu partnerskiego, np. konflikty midzy partnerami, bdy popeniane przez nich we wspyciu, walka o dominacj w zwizku, rywalizacj oraz opr wobec partnera. Ozibo jest wwczas form negacji osoby partnera, braku jego akceptacji. Przyczyny diadyczne s bardzo typowe w oziboci wtrnej i zdarza si, e dana kobieta majca orgazmy z innymi partnerami, nie ma ich w aktualnym zwizku, lub te miaa orgazmy w tym zwizku, ale w wyniku narastania napi zacza odczuwa ozibo. 298 Przyczyny sytuacyjne Strona 328

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Do przyczyn sytuacyjnych moemy zaliczy np. brak warunkw zapewniajcych intymno we wspyciu, poczucie zagroenia, e kto moe wej, usysze itp. Przyczyny kulturowe Wrd tych przyczyn mona wymieni np. wizj orgazmu jako zapadanie si w nico, utrat przytomnoci lub te efekt rnych stereotypw, mitw, o czym bya mowa w pierwszej czci ksiki. Warto rwnie wspomnie o tym, i do czsto ozibo rozwija si w wyniku braku kultury wspycia w danym zwizku oraz na skutek stosowania niektrych metod zapobiegania ciy, np. stosunku przerywanego. Ozibe kobiety przeywajce poczucie swej niepenej wartoci kobiecej mog pogbia w sobie poczucie niszoci, czuj si gorsze od innych, s zakompleksione, niektre ukrywaj fakt braku orgazmu, co zreszt nie jest takie trudne. Inne natomiast, niewiadome przyczyn oziboci, widz j w swej naturze" i np. s przekonane, e to dziedziczne, bo moja matka te nie miaa orgazmu". Bywa i tak, e obcia si win partnera, co nieraz jest zreszt prawd, ale w wielu przypadkach ta wina" partnera jest wyimaginowana. Z kolei on sam wpada w kompleks, przychodzi si leczy i okazuje si, e nie tylko nie ma adnych zaburze swej sprawnoci seksualnej, ale jako kochanek i partner yciowy czyni to wszystko, co potrzeba. Ozibo moe rwnie prowadzi do rnych zachowa kompensacyjnych i np. negliowanie si kobiety, ekspresja rzekomego temperamentu, ukazywanie si jako seksowej ma na celu popraw samooceny oraz wywarcie odpowiedniego wraenia na mczyznach. Inn postaw obronn jest negacja wartoci seksu, moralizatorstwo, ulatywanie w wiat marze, duchowoci itp. Znane s rwnie przypadki, i w wyniku oziboci rozwijaj si rnorodne zaburzenia nerwicowe i choroby psychosomatyczne, jak np. zaburzenia ze strony Strona 329

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pcherzyka ciowego, wtroby itp. W wielu przypadkach histerii mamy rwnie do czynienia z ukryt oziboci, ale nie wiemy nieraz, czy ozibo bya pierwotna, a histeria jest wtrna, czy te odwrotnie. Obecnie leczenie oziboci, zwaszcza w krtkim czasie po jej ujawnieniu, jest wysoce skuteczne. Trudniej natomiast leczy si jej gbsze postacie i wymagaj one zoonej psychoterapii. Niekiedy leczenie wymaga lekw, w innych przypadkach porady i zalecenia treningw ze wspudziaem partnera lub te wymaga psychoterapii. czyzny, rzadziej 2 mczyzn i 1 kobiety. Zjawisko jako akie znane ju byo w wielu kulturach seksualnych, przedstawione jest rwnie na wazach greckich i malowidach odkrytych w Pompei. Naleao do kanonu zabaw erotycznych zote) modziey". Praktykowa go rwnie synny Casanov twierdzc ze w takiej sytuacji atwiej jest uwie kobiet, jej opr bowiem szybcie) jest zamany dziki rywalizacji midzy kobietami. Twierdzi rwnie, i w naturze kobiecej ley atwo do grzeszenia w grupie 300 Triolizm nalea zatem do formy zabawy seksualnej w okrelonych subkulturach. W czasach nam wspczesnych jest rwnie spotykany. Nierzadko zgasza si do mnie jedno z partnerw zaniepokojone faktem ujawniania przez wsppartnera potrzeby takiego wspycia. Zaniepokojenie wynika z niejasnoci co do oceny riolizmu z perspektywy patologii czy wyrafinowania oraz z konsekwencji na wi midzy partnerami. Trudno powiedzie jak czsto triolizm praktykowany jest przez rne zwizki. W badaniach ankietowych zainteresowani rzadko wypowiadaj si szczerze na ten temat. Osoby akceptujce triolizm nie zgaszaj si do lekarzy, chyba e pojawia si problem, ale i wtedy nie s skonne do ujawnienia prawdy, istnieje Strona 330

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski bowiem poczucie, i nie jest to w peni prawidowa forma zachowa. Badaem kilka par biorcych udzia w kontaktach typu triolizm l udao mi si ujawni kilka typowych motyww wyboru tej formy t wspycia: i Potrzeba dopingu seksualnego j W wielu zwizkach wspycie seksualne prowadzi do znudzenia, s monotonii, chocia partnerzy staraj si, aby je urozmaici. S po prostu osoby na dalsz met niezdolne do wycznoci wspycia z jedn osob i moliwo zachowania zwizku zaley m. in. od wprowadzenia rnych form dopingu seksualnego. Niekiedy taki mechanizm ujawnia si w zwizkach, ktre yj jak maestwo, ale wolne s od obowizkw rodzicielskich i wielu innych, zwizanych z codziennym gospodarstwem domowym. Sytuacja taka nie mobili(zuje do wysiku, a pene zaspokajanie rnych potrzeb w zwizku (prowadzi do znudzenia. Uatrakcyjnieniem wizi bywa wwczas sfera i seksualna. Potrzeba dominacji t U niektrych mczyzn triolizm ujawnia potrzeb jakby panowania i nad pci kobiec, wyraania mskiej dominacji, gwnie w sferze (Seksualnej, ale kryje si w tym gbsza postawa wobec kobiet. S one tylko pozornie traktowane w sposb partnerski, naprawd istnieje wobec nich dystans, urzeczowienie, sprowadzenie do roli poddania wobec mczyzny. W riolizmie satysfakcj daje mczynie fakt manipulowania uczuciami i podaniem partnerek, dla ktrych jest panem i wadc", chocia pozornie mog one tego nie wyczuwa. Podobny zreszt mechanizm potrzeby dominacji, dystansu, panowania istnieje w triolizmie ze wspudziaem 2 mczyzn i jednej kobiety. Potrzeba wyraenia wasnej mocy -wiadomo wasnej atrakcyjnoci seksualnej dla partnerki, Strona 331

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zaspokajanie jej potrzeb, wzbudzenie w niej podziwu dla siebie mog nie 301 wystarcza partnerowi oczekujcemu wyszego poziomu podziwuj swego JA we wasnych oczach. Triolizm staje si dla niego esemj wasnej mskoci, mocy samczej, siy erotycznego JA. Dopiero wiaj domo zaspokojenia potrzeb seksualnych wicej ni jednej partnerki j zaspokaja wspomniane potrzeby, j Potrzeba nowoczesnoci", konformizm wobec zachowa seksuaM nych traktowanych jako elitarne j Znacznie rzadziej wystpuje motyw sadomasochistyczny. Znane mi s j 3 przypadki, w ktrych mczyzna oddawa" swoj partnerk j innemu, sam biorc udzia w grupowym kontakcie. Dziki niemu] zaspokaja masochistyczn potrzeb, gdy to inny mczyzna przez j wspycie z jego sta partnerk wyzwala poczucie cierpienia, blu. j Zaspokaja rwnie potrzeby sadystyczne, zmusza bowiem wasn partnerk do ulegoci wobec innego partnera, a czsto bywa nimi jego przyjaciel, l Triolizm zatem moe wyraa zaspokajanie rnych potrzeb, czsto zreszt ukrytych, a nawet podwiadomych. DEWIACJE SEKSUALNE Zaburzenia seksualne, zwane dewiacjami, nadal wzbu dzaj silne emocje w opiniach i postawach ludzi. Jako biegy sodwy mam czsto mono obserwowania tych ocen, ale i w badaniach postaw spoecznych potwierdza si fakt duego rygoryzmu wobec dewiantw. Syszy si opinie, i naley ich kastrowa, fizycznie likwidowa, zapdza do cikiej pracy itd. Opinie takie wygaszaj zdawaoby si wiatli ludzie, od ktrych mona by oczekiwa wikszej tolerancji i potrzeby rozumienia dewiacji w kategoriach choroby, zaburzenia. Dla wielu innych osb problem dewiacji to gwnie sensacja, a dewiant to osoba, ktra byaby chtnie ogldana jak zwierz w ZOO. Strona 332

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Jeeli nawet dane osoby uznaj specyfik zaburze seksualnych, jakimi s dewiacje, to zakadaj, e s one nieuleczalne, wrodzone 303 i nic u nie mona pomc poza konieczn izolacj od spoeczestwa. Natomiast osoby oczytane w dzieach inspirowanych psychoanaliz przyjmuj ide, e w kadym czowieku istnieje skonno do dewiacji, a jej ujawnienie to sprawa okolicznoci, wychowania, zdarze. Sdz, e warto powici nieco refleksji temu zagadnieniu, nie jest ono bowiem tak rzadkie, jak mogoby si wydawa, a zarazem wzbudza szeroki rezonans. Rzeczywicie istnieje wiele form dewiacji, obecnie zwanych innociami psychoseksualnymi. Ich lista obejmuje ponad 30 rnych rozpozna. W wielu klasyfikacjach homoseksualizm wyodrbniony jest jako oddzielny problem. Mona wyrni rne formy cikoci dewiacji, od skrajnych do takich, ktrych objawy znajduj si na pograniczu pojcia normy", jak np. ekshibicjonizm, fetyszyzm - gdzie nie zawsze mona powiedzie, czy to jeszcze norma", czy ju patologia. Naley rwnie odrnia zdecydowane dewiacje, w ktrych dane zachowanie seksualne jest jedyn form uzyskiwania satysfakcji seksualnej, od form porednich, tendencji towarzyszcych normalnemu" wspyciu seksualnemu. Warto jeszcze wspomnie, e dewiacje mog mie charakter pierwotny, zn. zwizany z patologicznym rozwojem psychoseksualnym danej osoby lub s zjawiskiem wtrnym, wynikajcym np. z rozwoju choroby psychicznej. W tym ostatnim przypadku dewiacja jest jednym z wielu jej objaww. Nie chciabym wkracza w dziedzin rozwaa teoretycznych istoty dewiacji, jej genezy, form itp., s to bowiem bardzo zoone zagadnienia, trudno rwnie w kadym przypadku okreli ostr granic midzy norm a patologi seksualn. Warto natomiast Strona 333

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przyjrze si bliej osobom, zw. dewiantom, i przeywaniu przez nich wasnych zachowa seksualnych. U czci tych osb istnieje poczucie jakby podwjnej, sprzecznej natury wasnej osoby, przypominajcej w pewnym stopniu posa dr. Jekyl i mr Hyde'a. Posumy si jednym z przykadw. Oto wzorowy pracownik, dobry m i ojciec, okrelany w swym rodowisku jako agodny i dobry czowiek, w ukryciu realizuje swoje potrzeby ekshibicjonisyczne wzbudzajce szok i uraz u innych. Dla jednych osb jest pozytywnie ocenianym czowiekiem, dla innych postaci wzbudzajc wstrt, szok, uraz. Rodzina nie daje wiary oskareniu, uznajc je za tragiczn pomyk. Sam zainteresowany mczy si ze swoj podwjn natur i czuje si zamknity w zaczarowanym krgu sprzecznoci wasnej osoby. Pragnie temu przeciwdziaa, ale im silniej angauje si w tumienie swoich nieakceptowanych potrzeb seksualnych, tym bardziej one si nasilaj i dochodzi do nowego zdarzenia dajcego odczucie, e to jest silniejsze ode mnie". W wielu przypadkach udaje mu si kontrolowa te potrzeby, ktre przez duszy czas nie ujawniaj si. Wystarczy jednak niekiedy troch alkoholu, sprzyjajca sytuacja i ponownie uaktywniaj si. W innych przypadkach wiadomo wasnej innoci psychoseksualnej 304 wzbudza bolesne poczucie izolacji spoecznej, nieprawidowoci tkwicych u siebie. W tej sytuacji uruchamiane bywaj rne mechanizmy, np. u jednych rozwija si poczucie niszoci, zakompleksienie, izolacja wobec rodowiska. U innych powstaj zachowania auoagresywne, prowadzce niekiedy do tendencji samobjczych, masochistycznych. S i tacy, ktrzy ujawniaj zachowania agresywne i destrukcyjne wobec spoeczestwa i bliskich osb, obwinianych za te skonnoci. W ten sposb Strona 334

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski poczucie winy i odpowiedzialnoci przerzuca si poza granice wasnego JA, obciajc nim innych. Dziki temu inni s karani za przeywane przez siebie trudnoci, a zachowania destrukcyjne spoecznie s wyzwaniem wobec spoeczestwa; zazwyczaj s one tym gwatowniejsze i silniejsze, im wyszy jest rygoryzm danej spoecznoci. Zachowania agresywne i destrukcyjne mog by rwnie kierowane do ofiar, poszkodowanych, na nie przerzucane jest poczucie winy. l tu rwnie im silniejsze jest poczucie winy i wasnej innoci, tym gwatowniejsza bywa agresja wobec ofiary. Warto rwnie wspomnie o jeszcze jednym do charakterystycznym zachowaniu dewiantw - prowokowania przez nich kary. Popeniane przez nich czyny maj taki przebieg, e uatwiaj schwytanie i oskarenie, a ono samo wie si z poczuciem ulgi, e ju si to sao". W tych przypadkach oskareni sami uatwiaj przebieg dochodzenia, ujawniajc wszystkie dotychczasowe i sprzeczne z prawem czyny, chc za nie wszystkie odpowiada. Mona takie zachowanie zaliczy do auoagresji, ale nie tylko, moe te kry si w nim potrzeba izolacji, bezpieczestwa przed sob samym. Powysze formy postaw wobec wasnej innoci psychoseksualnej nie s jednak jedyne, s jeszcze inne i one wanie stwarzaj o wiele wiksze niebezpieczestwo spoeczne. Naley do nich np. adaptacja i akceptacja wasnych potrzeb seksualnych u osb psychopatycznych. Brak jest tu poczucia winy, wspczucia wobec ofiar, a wasne zachowania daj poczucie satysfakcji, radoci. Brak jest rwnie potrzeb zmiany siebie, reorientacji zachowa seksualnych, tak bowiem wysoki jest poziom ich akceptacji i osiganej przyjemnoci. W tych przypadkach zaspokajaniu wasnych potrzeb seksualnych towarzyszy potrzeba ich ukrycia, zatarcia ladw i uniknicia odpowiedzialnoci. Bardziej skrajn form takiej postawy jest mora insaniy, czyli Strona 335

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ycie bez jakichkolwiek norm i zasad, wyzucie z czowieczestwa". Jakkolwiek ta postawa w przypadku dewiacji nie jest najczstsza, jednak to ona wanie rzutuje na oceny spoeczne i postawy wobec dewiantw, na traktowanie ich jako gronych i bezwzgldnych przestpcw. Inaczej natomiast wyglda problem dewiantw, ktrych potrzeby i zachowania seksualne s jednym z objaww choroby psychicznej. Jakkolwiek w przypadku chorb psychicznych zachowania dewiacyjne s rzadko spotykane, budz one jednak wiele emocji i agresji wobec psychiatrw. Syszy si nieraz opinie, e dewiant nie zosta przykadnie 20 - Seks partnerski 305 ukarany, wpad bowiem w apy psychiatrw i ci zrobili z niego wariata". Kryje si w takiej postawie pogld, i psychiatrzy s skonni do rozpoznawania chorb psychicznych nawet tam, gdzie ich nie ma. Jest to zreszt jeden z przejaww nieufnoci do psychiatrii i rzekomej tendencji rozpoznawania ,na si" patologii. Uczestniczc ju od wielu la w sprawach karnych musz lojalnie przyzna, e nie stwierdziem u psychiatrw tendencji rozpoznawania na si" patologii tam, gdzie jej nie byo. W wielu sprawach uczestnicz nie tylko zespoy biegych, ale istnieje obszerna dokumentacja lekarska, a nawet ostrono w rozpoznawaniu choroby psychicznej. Zrozumiae jest jednak, e w przypadku choroby psychicznej zupenie inaczej wyglda problem dewiacji i odpowiedzialnoci za ni. W zwizku z omawianym problemem bardzo wany jest program postpowania w przypadku dewiacji. Jak ju wspomniaem na samym j pocztku, istnieje mit nieuleczalnoci dewiacji i rzekomego jej ako dowania w genach. Trzeba przyzna, e wyniki leczenia rzeczywicie nie s za wysokie, ale przecie w wielu przypadkach s i dlatego naley je podejmowa. Coraz Strona 336

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski czciej zdarza si, e sami zainteresowani zgaszaj si z prob o pomoc, a wasna potrzeba zmiany jest dobr i obiecujc szans wyleczenia. Mniej natomiast jest ono skuteczne w przypadku, gdy motywacja do leczenia wynika z przymuszenia, groby, kary. Istnieje problem skutecznoci kary w dewiacji. Zrozumiae, i w przypadku gronych przestpstw, wyej omwionych przykadw psychopatycznych osobowoci o specyficznym profilu mora insaniy, istnieje konieczno odosobnienia dla ochrony dobra spoeczestwa oraz prba reorientacji w takich wanie warunkach. Dla niektrych osb sama kara lub jej groba potrafi skutecznie zablokowa realizacj swych potrzeb seksualnych, ale w wielu innych przypadkach odbycie kary nie tylko niczego nie zmienia, ale wrcz nasila zachowania dewiacyjne. Istnieje zatem potrzeba zrnicowania form postpowania nie tylko leczniczego, ale i reedukacyjnego w niektrych przypadkach dewiacji. Prawdopodobnie ten problem bdzie rozwizany w przypadku postpu prac nad ustaw o ochronie zdrowia psychicznego. Warto jeszcze zastanowi si nad zapobieganiem dewiacji dotyczy to osb, u ktrych potrzeby i zachowania dewiacyjne rozwijaj si w niekorzystnych warunkach socjalizacji w rodzinie, w przypadku zakompleksienia i poczucia wasnej wartoci, co prowokuje rozwj zastpczych form zaspokajania potrzeb seksualnych w formie dewiacji. Wtedy okazana wczeniej pomoc mogaby przeciwdziaa rozwojowi choroby. Posumy si typowym, nierzadkim przykadem. Niektrzy rodzice okazuj beztrosk wobec dorosego ju dziecka, ktre wyranie stroni od rwienikw, jest zahamowane, nie ma adnych zwizkw uczuciowych, a po pracy przychodzi prosto do domu i obcuje tylko z sob, ujawnia zainteresowanie seksem, ale nie miao 306 dotd adnej sympatii, zbiera mas wydawnictw na ten temat. Strona 337

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Czego si waciwie spodziewaj? Nie oznacza to, e musi wwczas doj do rozwoju dewiacji, moe to by nerwica, stumienie osobowoci, ale mog te rozwin si zaburzenia seksualne. Wikszo zachowa dewiacyjnych rozwija si stopniowo, powoli i otoczenie bywa wiadome, e co tu nie jest w porzdku" ze sfer seksu, ale pruderia, faszywe poczucie wstydu, bagatelizowanie mog pogbi poczucie osamotnienia u osoby przeywajcej trudnoci w tej dziedzinie, dla ktrej zachowania dewiacyjne mog sta si jedyn form zaspokajania wasnych potrzeb protycznych. Rwnie wychowawcy, rwienicy bywaj te wiadomi, e dana osoba ma problemy seksualne, ale przyjcie postawy tabu i zaenowania moe by utrat szansy udzielenia pomocy. Ciekawe rwnie, e wiele dewiacji rozwija si w yciu maeskim tych osb, a wspmaonkowie bagatelizujc sprawy seksualne, uatwiaj rozwj tych zachowa. W wielu przypadkach dewiacja to inno, do ktrej sami si przyczynilimy. 20 PEDAGOGIKA l TERAPIA PARTNERSTWA Przygotowanie do partner stwa seksualnego, mae stwa, ycia rodzinnego jest . ** ju dawno postulowane jako palca konieczno. Nie mona bowiem tak wanej sfery ycia pozostawia impulsom, przypadkowi, losowi. Przygo towujemy si przez wiele la do naszej roli zawodowej, zdobywajc kolejne szczeble wyksztacenia, a przecie ycie we dwoje jest sztuk znacznie trudniejsz. Istniej programy minimum i maksimum przygotowania do partnerstwa seksualnego. Programy maksimum polegaj na wszechstronnym wychowaniu seksualnym, poczwszy od Strona 338

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski rodowiska rodzinnego, przez oddziaywanie systemu owiatowego, rodki masowego przekazu, rne ,szkoy" ycia, narzeczonych itp. Wizj takiego programu 311 przedstawiem w swojej publikacji ksikowej p. Seksuolog radzi", wydanej przez MAW w 1981 r. Podobne ambicje znajdujemy w synnym programie przygotowania do ycia w rodzinie, ktry mia by wprowadzony w szkolnictwie, w programie opracowanym przez Koci itd. Czciej natomiast spotykamy si z programem minimum", ograniczajcym si do serii pogadanek w urzdzie stanu cywilnego, w szkoach, w naukach przedmaeskich, w publikacjach prasowych. Nie zamierzam tu ocenia przyczyn ograniczania si do programu minimum ani jego jakoci, jest to bowiem zby zoony problem. Chciabym jednak podkreli, e przygotowanie do partnerstwa seksualnego nadal pozostaje otwartym problemem. Uwiadomienie seksualne jest wprawdzie konieczne, ale stanowi jedynie jego fragment. Konieczne jest wprowadzenie w ycie programu wychowania seksualnego, poczwszy od domu rodzinnego, a' koczc na publikatorach. Miaoby to wiele znacze: profilaktyczne, wychowawcze oraz zwyczajnie uatwiajce wielu zwizkom szans porozumienia i przystosowania. Wspomniany program przygotowania do ycia partnerskiego powinien si opiera na idei wszechstronnego rozwoju osobowoci, systemie wartoci, rozwijaniu sztuki bycia razem i to we wszystkich relacjach. Wana zwaszcza jest umiejtno przekraczania granic egocentryzmu wasnego JA i tworzenia wiata MY. Na nic si zdadz najlepsze podrczniki z zakresu seksuologii i ycia maeskiego, jeeli nie bdzie si wykraczao z wasnej kryjwki, z krgu wiata wasnych potrzeb, nastawienia na branie. Na szczcie naturalnym otwarciem si wobec drugiego Strona 339

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski czowieka jest mio, wi erotyczna, ale i one wymagaj pielgnowania, zabiegw i okrelonej wizji. Std m. in. mwimy o sztuce mioci, sztuce kochania, sztuce seksualnej. Ich fundamentem jest system egzystencjalny (poczucie sensu ycia, etos, postawa wobec czowieka, siebie). Drugim fundamentem jest umiejtno wspycia z innymi i rozwizywania konfliktw, od ktrych przecie nie jestemy w stanie si ustrzec. Kolejnym fundamentem jest poznanie siebie i drugiej osoby oraz umiejtno wzajemnego przystosowania. Przygotowanie do ycia partnerskiego jest zatem wieloletnim procesem, w ktrym musi istnie samowychowanie, wspdziaanie partnerw oraz wzajemna pomoc. Osoby wspomagajce ten proces, a wic wychowawcy, seksuolodzy, personel orodkw poradnictwa przedmaeskiego i maeskiego obcione s wielk odpowiedzialnoci i dlatego szczeglnie wana jest ich wasna formacja psychoseksualna, udane ycie osobiste, specjalne kompetencje zawodowe. W licznych spotkaniach autorskich zadawano mi wiele pyta, ktre wymagay konkretnej i szybkiej odpowiedzi. Miaem do wyboru: albo odpowiedzie na 12 pytania wyczerpujco, albo na wszystkie skrtowo. Dokadniejsze informacje mona uzyska w publikacjach, tymczasem krtka odpowied te ma swoje zalety, zmusza bowiem do maksymalnej koncentracji na problemie. Wiele pyta powtarzao si, nale one do podstawowych zagadnie seksu i pci. Wanie na nie zamierzam teraz odpowiedzie w skrconej wersji. Sdz, e ta forma odpowiedzi, jakkolwiek powierzchowna, 313 moe si jednak przyda, cho naley j traktowa jako mj osobisty pogld. Czy samogwat jest szkodliwy) Samozaspokajanie si jest typowym zjawiskiem w rozwoju psychoseksualnym okresu dojrzewania. Ocena tego typu Strona 340

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zachowania seksualnego zaley od tego, czy samozaspokajanie si jest epizodycznym zjawiskiem, czy te nawykowym, jaka jest jego motywacja i jaka jest jego sceneria. W zdecydowanej wikszoci przypadkw samozaspokajanie si ma charakter epizodyczny, wynika z sytuacyjnego podniecenia seksualnego, a jego przebieg, technika" wykonania ma charakter zastpczy, imitujcy wspycie seksualne. Tego typu samozaspokajanie si jest przejciowym zjawiskiem, nie pozostawiajcym nastpstw w rozwoju seksualnym. Jeeli jednak samozaspokajanie si ma charakter przymusowego czstego nawyku, towarzyszy mu rozbudowana fantazja erotyczna oraz skomplikowane formy pobudzania, to moe prowadzi do powstania uwarunkowa seksualnych, utrudniajcych pniej wspycie seksualne. Przykadem takiego uwarunkowania moe by np. Zesp HavelockEllisa, w ktrym kobieta pobudza siebie do orgazmu strumieniem wody. Kiedy mona rozpocz wspycie seksualne! Nie ma adnego cile oznaczonego wieku, w ktrym naley ju rozpocz wspycie seksualne. O tym, kiedy moe si ono rozpocz, decyduje kilka podstawowych warunkw: wzajemna mio partnerw, dojrzao psychiczna, poczucie odpowiedzialnoci za siebie, partnera i konsekwencje wspycia, klimat nieskrpowanej intymnoci, minimum wiedzy o seksie i wspyciu, rozwizanie problemu podnoci oraz zgodno z wyznawanym systemem wartoci, aby wspycie nie wzbudzao poczucia winy z przekraczania akceptowanych norm i zasad. Czy budowa partnerw ma jakie znaczenie dla wspycia! W zdecydowanej wikszoci przypadkw budowa narzdw pciowych i ich wielko nie ma wpywu na przebieg wspycia seksualnego. Nie dotyczy to oczywicie osb z nieprawidowociami w rozwoju biologicznym. Zdarza si niekiedy, i partnerzy majcy budow i wielko narzdw Strona 341

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski pciowych mieszczce si w granicach normy musz poszukiwa pozycji wspycia dajcych im uczucie optymalnego zjednoczenia seksualnego. Nie ma zatem problemu z zw. niedopasowaniem fizjologicznym, gdy plastyczna budowa kobiety ma zdolno przystosowania si do rnych typw budowy mczyzny. Czy pierwsze kontakty seksualne decyduj o przyszoci) Pierwsze kontakty seksualne, szczeglnie u kobiet, wi si z powstaniem uwarunkowa seksualnych oraz generalizacji emocji 314 wobec seksu, wspycia i wiata drugiej pci. Nie jest zatem spraw obojtn, jaki jest scenariusz tych kontaktw, jakie powstay w nich uczucia i co wie ze sob partnerw. Czy alkohol i palenie maj wpyw na ycie seksualne) Z licznych bada wynika, e nasz ,narodowy styl picia" alkoholu, zn. due dawki jednorazowe wysokoprocentowego alkoholu, prowadzi do impotencji u mczyzn. Palenie papierosw ma niekorzystny wpyw na nasienie, pogarsza zatem podno, sprzyja rwnie pogorszeniu sprawnoci seksualnej. Dotyczy to oczywicie osb naogowo pijcych i palcych. Mona si czsto spotka z argumentami typu: S tacy, co pij i pal do pnej staroci i to im nie zaszkodzio". Tego typu argument jest mieszny, gdy sprawno seksualna m. in. zaley od czynnikw genetycznych i stanu zdrowia i dlatego osoby obdarzone du wialnoci mog nie odczu w yciu seksualnym konsekwencji naogw. Nie jest to jednak regua i praktyka stwierdza szkodliwo wspomnianych naogw, niestety powszechnie lekcewaonych. Czy s Istotne rnice seksualizmu kobiety l mczyzny) Istnieje kilka zasadniczych rnic. Po pierwsze sfery erogenne kobiety s liczniejsze ni u mczyzny i m. in. dlatego w yciu seksualnym tak wane jest dla niej pieszczenie caego ciaa. Po Strona 342

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski drugie istnieje zrnicowanie co do wraliwoci na bodce seksualne. Wikszo kobiet jest wraliwa na bodce dotykowe oraz suchowe, a wikszo mczyzn na wzrokowe. Po trzecie kobieta moe doj do orgazmu w wyniku pobudzania rnych sfer erogennych, zwaszcza echtaczki (wikszo kobiet!), ruchw czonka w pochwie. U mczyzn typow drog osignicia orgazmu jest stosunek. Istniej rwnie rnice zwizane z wiekiem i tak np. wiele kobiet ulega rozbudzeniu seksualnemu w kocu lat 20 i pniej ich potrzeby seksualne rosn; std kobiety w wieku 3040 lat maj przewanie wiksze potrzeby ni uprzednio. Tymczasem u wielu mczyzn maksimum potrzeb seksualnych przypada na lata 1725, a pniej ich poziom stopniowo opada. Czy orgazm echaczkowy wymaga leczenia) Orgazm jest jeden, a drogi jego wyzwalania u kobiet s rne, jedn z nich, do powszechn, jest pobudzanie echtaczki. Jest to zupenie naturalna i powszechna forma osigania orgazmu u kobiety. Dlaczego tak wielu modych mczyzn ma zby szybkie wytryski nasienia) Wynika to z typowych bdw. Jednym z nich jest rzadkie wspycie oraz zmienianie partnerki w przypadku niepowodzenia. Ambicjonalna postawa mczyzny sprawia, i jest on wyczulony na sprawno 315 seksualn i dlatego dla zachowania twarzy" zrywa znajomo i nawizuje now. Innym bdem jest oczekiwanie, i samo przejdzie" i dlatego nieraz caymi latami czeka si na samoistn popraw, tymczasem nawyk szybkiego wytrysku utrwala si. Optymaln form wspycia seksualnego jest jego kontynuowanie ze sta partnerk, w warunkach poczucia Strona 343

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski bezpieczestwa i czste powtarzanie prb. Jeeli natomiast istnieje nadal tendencja do zbyt szybkich reakcji, to mona wyduy ich czas przez uycie agodnych lekw uspokajajcych (Neospazmin, lupulina itp.). Niekiedy powtrzenie stosunku po krtkiej przerwie pozwala na wyduenie czasu reakcji. Jeeli i to nie pomoe, mona szuka bardziej specjalistycznej pomocy u lekarza. Czy s rodki dajce gwarancj sprawnoci seksualnej u mczyzny] Wielu mczyzn sdzi, i np. johimbina czy inne leki gwarantuj im sprawno seksualn i prosz np. o danie czego, co zapewni im udane pierwsze wspycie seksualne z dan partnerk. Ot nie ma adnych takich magicznych lekw i w zasadzie kady rozsdny partner, jak rwnie kada rozsdna kobieta powinni by przygotowani na to, e pierwsze kontakty seksualne mog si nie uda i nie jest to adna patologia. Poziom podniecenia i napicia na pocztku wspycia z dan partnerk s tak wysokie, i istnieje skonno do zby wczesnych wytryskw lub te niepenych erekcji. Jeeli nadal kontynuuje si wspycie i obie strony nie dramatyzuj, to sprawno seksualna poprawia si. Jak czste powinno by wspycie seksualne! Nie ma okrelonych norm co do czstotliwoci wspycia dla danego wieku, s jedynie statystyczne opisy. W zasadzie kady czowiek ma swoj indywidualn norm fizjologiczn i np. jeden mczyzna 30letni moe wspy codziennie, a drugi 12 razy w tygodniu. Zatem rwnie prawidowe s codzienne stosunki, jak rwnie raz w tygodniu. Czstotliwo wspycia zaley m. in. od temperamentu, stanu zdrowia, atrakcyjnoci zwizku i wspycia. Sygnaem, i dzieje si co nieprawidowego, moe by szybka zmiana aktywnoci seksualnej u danej osoby lub te bardzo niewielkie potrzeby wspycia. Czy homoseksualizm jest wrodzony) Strona 344

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Okrelone dane wykazuj, i pewien odsetek orientacji homoseksualnej powstaje w wyniku mechanizmw powstaych w rozwoju podowym. Zdecydowana jednak wikszo przyczyn rozwoju homo seksualizmu wie si z pniejszym wiekiem (okres przedpokwianiowy i pokwiania). 316 Czy defloracja jest bolesna l wystpuje krwawienie) Krwawienie w defloracji nie zawsze wystpuje i dlatego wiele kobiet niesusznie oskarono o wczeniejsz utrat dziewictwa. Defloracja nie zawsze rwnie bywa bolesna, zaley to od budowy bony dziewiczej, stanu podniecenia w trakcie stosunku oraz nastawienia psychicznego kobiety. Czy mio francuska jest zboczeniem) Mio francuska, czyli pieszczoty oralnogenialne, s nieprawidowym zjawiskiem jedynie wwczas, gdy jest to jedyna forma osigania orgazmu. O tym, czy jest to wyrafinowanie, czy te forma pieszczot wyraajca peni akceptacji przez partnerw, decyduje ich wewntrzna postawa. W wielu zwizkach wspomniane pieszczoty nale do kanonu ars amandi i s rdem wzbogacenia wizi erotycznej. W innych mog natomiast dziaa destrukcyjnie na wi, jeeli staj si sztuk dla sztuki. Czy seks jest mono czy poligamiczny! Seksualizm czowieka jest z natury poligamiczny, oznacza bowiem fascynacj erotyczn wobec okrelonego typu przedstawicieli pci odmiennej, jest reakcj na atrakcyjno drugiej pci. Natomiast realizacja seksualizmu moe by mono lub poligamiczna i zaley od wyznawanego systemu wartoci, tradycji kulturowych i spoecznych. Najpeniejsz i najbogatsz form realizacji seksualizmu jest udany zwizek monogamiczny. Jaka jest najlepsza metoda zapobiegania ciy! Nie ma jednej cudownej" metody. O wartoci danej metody Strona 345

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski decyduj nastpujce kryteria: skuteczno, bezpieczestwo, atwo oraz wpyw na wi erotyczn i uczuciow. Najbardziej skuteczne s metody: tabletka doustna, metoda Billigsa i metoda termiczna cisa, spirala domaciczna. Najmniej skuteczne, to stosunek przerywany, pukanie pochwy po stosunku, kalendarzyk maeski. Najbardziej bezpieczne s metody maksymalnie opierajce si na fizjologii: metoda Billingsa i metoda termiczna. Najatwiejsza w stosowaniu jest spirala domaciczna, a najtrudniejsze: kapturki dopochwowe, metoda termiczna. Natomiast wpyw danej metody na wi seksualn i uczuciow jest bardzo zoony i zrnicowany. Na przykad w wielu zwizkach prezerwatywa dziaa hamujco na doznania erotyczne i stwarza poczucie bariery, w innych natomiast zblia partnerw metoda biologiczna, a w jeszcze innych - metody maksymalnie skuteczne. Jak wic wida, sprawa nie jest prosta. W zasadzie kada kobieta, ktra jeszcze nie rodzia, powinna stosowa metody biologiczne lub 317 mechaniczne miejscowe (kapturek). Waciwie kada metoda ma wskazania i przeciwwskazania do jej stosowania i spraw naley indywidualizowa, kierujc si stanem zdrowia kobiety, dobrem podnoci, wizi midzy partnerami oraz wyznawanym systemem wartoci. Czy zboczenia s dziedziczne! Tego typu pogld, i dewiacje seksualne mog by dziedziczne, ujawnia wiele ludzi. Badania naukowe nie stwierdziy tego typu faktu. W innych przypadkach, kiedy np. ona dowiaduje si, e jej m jest oskarony o ekshibicjonizm, poza postpowaniem rozwodowym zmierza do ograniczenia wadzy rodzicielskiej i uniemoliwienia kontaktu ,zboczeca" z dzieckiem. Tumaczy to Strona 346

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski moliwoci ujawnienia si cech dziedzicznych, ktre dziecko ju zapewne ma, chocia jeszcze w ukryciu. Tego typu lki s zrozumiae, ale moliwo pojawienia si tendencji ekshibicjonistycznych u syna dewianta nie bd wynikiem dziedziczenia, lecz zupenie innych mechanizmw. Musz jednak przyzna, e ja osobicie nie spotkaem si z faktem pojawienia si dewiacji w tej samej rodzinie, w kolejnych pokoleniach, w jakiej znaczcej liczbie. Czy w yciu seksualnym powinno si by szczerym! W zasadzie partnerzy powinni szczerze, acz taktownie, informowa siebie o wasnych przeyciach, doznaniach i trudnociach seksualnych. Uwaam natomiast, i nie powinni informowa o faktach z wasnej przeszoci seksualnej, do ktrej partner nie ma prawa, a czsto ujawnienie tego moe odczu przykro, zagraajce. Zaburzenia sek sualne oraz kon flikty partnerskie do XX wieku byy rzadko u jawniane poza krgiem wtajemniczonych czonkw rodziny. Niekiedy tzw. lekarz domowy suy rad, podstawowymi lekami. Wiele osb godzio si ze swoj oziboci, impotencj czy innymi zaburzeniami, nieraz dochodzio do rozpadu zwizku lub te nawizywano romanse nie chcc doprowadzi do rozbicia rodziny. Natomiast wiele innych osb kierowao si tzw. zdrowym rozsdkiem, medycyn ludow, praktycznymi radami dowiadczonych osb. Od czasw Freuda zacza upowszechnia si psychoterapia, problemy seksualne byy rozpatrywane w kategoriach teoretycznego modelu danej szkoy psychoterapeutycznej. Strona 347

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Natomiast specjalistyczne techniki leczenia zaburze seksualnych i konfliktw partnerskich rozwiny si gwnie po II wojnie wiatowej. Obecnie jest to dziedzina wiedzy z bogatym dowiadczeniem, opara na wielu modelach leczenia. Ukazao si wiele monografii specjalistycznych, istnieje rwnie wyszkolona kadra lekarzy i orodki lecznicze. 319 l Najoglniej rzecz biorc leczenie zaburze seksualnych sprowadza si do kilku podstawowych form: treningi behawioralne, metody psychoterapii indywidualnej, partnerskiej oraz grupowej. Konflikty partnerskie rozwizywane s przez rnorodne techniki psychoterapii par, grup zoonych z par. Znacznie rwnie udoskonalia si diagnostyka tych zaburze, wprowadzono bowiem obiektywne metody pomiarw fizjologicznych, kwestionariusze, skale, testy. Inaczej mwic mamy do czynienia z dziedzin, wiedzy o zrnicowanej metodologii diagnostycznej i terapeutycznej. Upowszechnienie informacji na ten temat wpywa rwnie na oczekiwania szukajcych pomocy. Jedni oczekuj cudownego" rodka w celu uzyskania poprawy ich sprawnoci seksualnej i np. wielu mczyzn traktuje johimbin jako magiczny lek przywracajcy erekcj, a lupulin jako lek poprawiajcy czas trwania stosunku. Inne osoby oczytane w psychoterapii nie chc adnych preparatw, oczekujc hipnozy itp. Istniej rwnie mody na metody leczenia; obecnie popularna jest np. akupunktura. Zwizki przeywajce konflikty rwnie ujawniaj rne oczekiwania - jedne rozumiej konieczno psychoterapii, inne sam fakt szukania pomocy u kogo z zewntrz traktuj jako nieporozumienie, ,bo kto moe mi pomc poza mn samym". Strona 348

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski W miar upywu czasu zauwaam jednak przyrost liczby osb szukajcych pomocy, zgasza si rwnie wiele par. Istniejca w kraju kadra specjalistw nie moe nawet sprosta tym oczekiwaniom. W popularnej publikacji nie jestem w sanie rozwin rozwaa na temat leczenia zaburze seksualnych i konfliktw partnerskich. Przedstawi jedynie kilka refleksji i przykadw na ten temat. Zasad leczenia jest indywidualizowanie dostosowane do osoby, jej zwizku, sytuacji. Std u jednych osb waciwe bdzie leczenie farmakologiczne jako podstawowe, u innych seanse treningw seksualnych ze wspudziaem partnera, u jeszcze innych gboka psychoterapia ukierunkowana na zmian postaw wobec seksu, pci, partnera itd. Technik leczenia jest kilkadziesit i dlatego terapeuci nie s w sanie ani stosowa, ani zna ich wszystkich - std oczywiste rnice. Z wielu bada np. wiadomo, i wielu terapeutw, mimo stosowania rnych metod leczenia, osiga podobne wyniki. Wana jest nie tyle technika leczenia, co kompetencje terapeuty, nastawienie pacjenta wobec leczenia oraz zw. czynniki rokownicze. Czynniki rokownicze okrelaj szans leczenia. Posu si przykadem: Jeeli dany mczyzna ma zaburzenia erekcji i stale zmienia partnerki, to sam fakt zmiany utrudnia proces leczenia, w kadym bowiem zwizku istnieje specyficzna inno tego zwizku, inno sytuacji. Zmiany partnerek utrudniaj zatem leczenie. Inny przykad: Jeeli dana kobieta od pewnego czasu nie ma orgazmu we wspyciu z partnerem, a jednoczenie odczuwa do niego wstrt fizyczny i decyduje si z nim zosta jedynie ze wzgldu na 320 dzieci, nie majc adnych pozytywnych uczu do niego, to rwnie utrudnia to, a nawet moe uniemoliwi uzyskanie Strona 349

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski poprawy. Seksuolog nie jest cudotwrc, nie moe zmieni uczu wobec partnera, jeeli one wygasy i zastpiy je negatywne. Innym utrudnieniem procesu leczenia jest oczekiwanie latami na samoistn popraw", gdy zaburzenia utrwalaj si, zainteresowana osoba w kocu zgasza si, ale nie wyraa zgody na kontakt z jej partnerem. S rwnie pacjenci oczekujcy natychmiastowej pomocy. Zgasza si np. pacjent z zaburzeniami erekcji i mwi mi, e za dwa dni jedzie na weekend z nowo poznan sympati. Domaga si ode mnie szybko i skutecznie dziaajcego leku gwarantujcego mu 100 sukcesu w tym spotkaniu. S zaburzenia atwiejsze do wyleczenia, np. zby wczesne wytryski nasienia, pochwice oraz trudniejsze, np. ozibo pciowa kobiet poczona z awersj seksualn do mczyzn. Std leczenie jednych zaburze moe trwa krtko, a innych rozciga si na cae miesice. Podobnie rzecz wyglda z leczeniem konfliktw partnerskich. W niektrych przypadkach proces destrukcji zwizku jest tak gboki, i nic ju w nim nie czy partnerw, w innym natomiast pomoc w poprawie komunikacji prowadzi do poprawy wspycia partnerw. Optymaln sytuacj w leczeniu zaburze seksualnych i konfliktw partnerskich jest wsplne zgoszenie si partnerw. Bywa jednak i tak, i jedna z osb ukrywa swoje zaburzenia przed partnerem i wwczas terapeuta ma do czynienia z inn sytuacj, chocia i wwczas mona wiele pomc. Drugim sprzyjajcym warunkiem leczenia jest zgoszenie si pacjenta w krtkim czasie po wystpieniu zaburzenia. Wwczas niekiedy wystarcza porada, a leczenie jest niepotrzebne. 20 - S*kx prnrxki Choroby seksualne bywaj nie kiedy traktowane jako inne", nietypowe, a poczucie wyjtko Strona 350

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski woci czsto jest wynikiem przekonania o rzadkoci zaburze seksualnych. Wielu pacjentw wchodzc do gabinetu wyraa zdziwienie. e w poczekalni czeka a tyle osb z problemami". Gdyby znali dane statystyczne, to mogliby si przekona, e zaburzenia seksualne s bardzo rozpowszechnione i to rwnie w modych populacjach. Nie s zatem osamotnieni. W rozdziale omwi wic skuteczno leczenia nerwicowych zaburze seksualnych, opierajc si na badaniach populacji ponad 600 pacjentw leczonych w warunkach ambulatoryjnych. U kobiet czstszym zaburzeniem jest brak orgazmu. Skuteczno leczenia tego zaburzenia m. in. wynika ze stopnia jego gbokoci. Forma najlejsza (kiedy w wikszoci stosunkw brak orgazmu) ma 322 najwysz skuteczno - 89,1 , a forma najgbsza (brak orgazmu poczony z negatywnymi postawami do mczyzn) - okoo 60. Innym czynnikiem wpywajcym na skuteczno leczenia jest fakt pierwotnego lub wtrnego charakteru zaburzenia. W przypadku wtrnego charakteru (kiedy brak orgazmu odczuwa si po okresie udanego wspycia) - szans leczenia s bardzo wysokie, sigaj bowiem ponad 90. Szans wyleczenia z pochwicy (skurcz mini uniemoliwiajcy odbycie stosunku) sigaj 90, a dyspareunii (bolesne wspycie) okoo 82. U mczyzn czstym zaburzeniem jest przedwczesny wytrysk nasienia (przed immisj, co uniemoliwia odbycie stosunku). Skuteczno leczenia wynosi - 81,7. Natomiast skuteczno leczenia zby wczesnego wytrysku nasienia (po kilku lub kilkunastu ruchach frykcyjnych) jest rwnie wysoka - 78. Kolejnym czstym zaburzeniem wystpujcym u mczyzn s zaburzenia wzwodu. Jeeli wystpuj one w czasie przebiegu stosunku, to skuteczno leczenia wynosi okoo 70. W przypadku Strona 351

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zaburze wzwodu uniemoliwiajcych odbycie wspycia okoo 55. U mczyzn z nerwic lkow uniemoliwiajc podjcie inicjacji seksualnej skuteczno leczenia wynosi okoo 68, a pacjenci z niechci i zobojtnieniem do wspycia (przy zachowanej sprawnoci seksualnej) uzyskuj popraw w okoo 80 %. Jak wic wynika z cytowanych danych, globalna skuteczno leczenia nerwic seksualnych w warunkach ambulatoryjnych jest do wysoka. Leczenie nieskuteczne nie oznacza natomiast, e jest ono niemoliwe, e zaburzenie ma charakter nieodwracalny. Taka skrajno jest raczej wyjtkowo spotykana, leczenie jest w tych przypadkach bardziej zoone i wymaga pobytu w specjalistycznych orodkach leczenia nerwic. Warto rwnie pozna warunki sprzyjajce leczeniu, jego szybszemu przebiegowi. U wszystkich pacjentw, niezalenie od pci i rozpoznania, leczeniu sprzyja krtki czas trwania zaburzenia (do kilku miesicy). U kobiet pozytywny wpyw na czas oraz przebieg leczenia maja m. in. nastpujce czynniki: Dobra samoocena siebie w roli kobiety, poczucie wasnej wartoci. Pozytywne uczucie wobec partnera, zadowolenie ze zwizku. Pozytywne nastawienie wobec leczenia, ch wsppracy z lekarzem. Warunki wspycia zapewniajce intymno, komfort psychiczny. Bogata wyobrania erotyczna, zainteresowanie sprawami seksu, pci. 21' 323 Brak zahamowa seksualnych, tumienia i awersji wobec pciowoci wasnej i partnera. U mczyzn pozytywny wptyw na przebieg oraz wyniki leczenia maj m. In. nastpujce czynniki: Strona 352

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Wywaona samoocena siebie w roli partnera, czyli ani poczucie braku wartoci, ani nadmierne wymagania wobec siebie. Pozytywna postawa wobec leczenia, wolna od magicznego oczekiwania na byskawiczny sukces. Optymalne uwiadomienie seksualne, czyli ani brak uwiadomienia, ani erudycyjne oczytanie w specjalistycznych publikacjach. Brak kompleksu onanistycznego, czyli trwaego poczucia winy z faktu modzieczego samozaspokajania si, traktowania go jako rda swych trudnoci seksualnych. Unikanie sprawdzania si" z coraz to nowymi partnerkami, a w przypadku niepowodzenia szybkie zrywanie zwizku i szukanie nowej moliwoci wyprbowania" sprawnoci seksualnej. Unikanie stosunku przerywanego jako metody zapobiegania ciy. Wychowanie w rodowisku rodzinnym, w ktrym rodzice wsplnie zajmowali si wychowaniem, a ojciec by postrzegany jako atrakcyjny model mskoci. Powysze prawidowoci nie oznaczaj, e brak ww. czynnikw uniemoliwia przebieg leczenia i jest odpowiedzialny za nieskuteczno, wszystko bowiem zaley od tego, jaki jest zasig braku tych czynnikw oraz poziom kadego z nich. Niezalenie od omwionych prawidowoci procesowi leczenia sprzyja fakt udanego zwizku uczuciowego i moliwo wprowadzenia partnera pacjenta do programu leczenia; w tym ostatnim przypadku leczenie jest znacznie szybsze, a wyleczenie bardziej trwae. Przedstawione w rozdziale dane o skutecznoci leczenia oparte s na wynikach moich bada i dotycz jedynie pacjentw leczcych si w przychodni. Inaczej wygldaj takie dane w przypadku leczenia si pacjentw w orodkach psychoterapeutycznych. Nie mona rwnie z tych danych wyciga wniosku, i cytowany odsetek wyleczenia jest say i niezmienny. Bywa i tak, e dana Strona 353

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski osoba nie uzyskaa poprawy sprawnoci seksualnej, dozna seksualnych, gdy w jej zwizku okazao si to trudne do spenienia. Inna jest natomiast skuteczno leczenia zaburze seksualnych tzw. organicznych, czyli wynikajcych z rnych chorb wpywajcych negatywnie na funkcje seksualne. W tych przypadkach szans leczenia zwizane s z wyleczeniem podstawowej choroby. Wiele osb interesuje skuteczno leczenia homoseksualizmu. Ot czsto leczenie nie jest stosowane, gdy zainteresowana osoba akceptuje swj homoseksualizm i nie czuje si chora, jest po prostu inna w swej formacji psychoseksualnej. Leczenie moe dotyczy jedynie tych osb, ktre nie akceptuj swego homoseksualizmu, cierpi z jego powodu; w tych przypadkach leczenie polega albo na uatwieniu akceptacji swej formacji, albo na usiowaniu jej przewacunkowania, o ile istniej do niego wskazania. Homoseksualizm nie jest choroba, lecz innoci psychoseksualn. Dewiacje seksualne to zoony problem i skuteczno ich leczenia jest trudna do okrelenia. Jeeli towarzysz zaburzeniom psychicznym, to ich leczenie jest spraw podstawow. Jeeli natomiast dewiacja wynika z uwarunkowa seksualnych, podejmuje si prby leczenia, czsto zreszt skuteczne. Nie jest jednak tych zaburze k duio. jak si potocznie sdzi. 324 Utrzymanie i rozwijanie wzajemnej mioci, wi seksualna, szczcie rodzinne, dobre wychowa nie dzieci to podstawowe cele i zadania maestwa. Ich realizacja, oprcz dobrej woli, codziennego obcowania ze sob, wzajemnego rozumienia si, wymaga rwnie odpowiedniej taktyki, strategii. Wiedziay o tym dobrze poprzednie pokolenia przekazujc sobie bardzo praktyczne Strona 354

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski wskazania, w jaki sposb postpowa z druga osoba, jak si zachowa w sytuacjach konfliktowych, kiedy przymkn, a kiedy szeroko otworzy oczy. W pierwszej chwili mogoby si odnie wraenie, e jes to jaka perfidia, sztuczno, nieszczero i niektrzy sdz, e bdem jest stosowanie jakiejkolwiek taktyki. Tymczasem wanie umiejtno postpowania z innymi ludmi w taki sposb, aby zawsze growao dobro, naley dc jednej z najtrudniejszych sztuk, zawiera wiele tej treci, ktr nazywamy potocznie mdroci yciow". W dzisiejszych szybkich zagonionych" czasach mniejsz rol odgrywaj owe przekazy midzy pokoleniami, czsto zreszt nie rozumicicymi si nawzajem, kady jednak staje wobec koniecznoci zastosowania okrelonej taktyki. Jedni dziaaj na wyczucie", inni szukaj pomocy w rnych poradnikach ycia codziennego, seksualnego, w poradniach przedmaeskich i rodzinnych. Tego typu poradnie nie s bynajmniej czym zupenie nowym. Rol powiernikw i nauczycieli sprawowali kiedy kapani rnych religii, filozofowie i mdrcy", a na codzienny uytek wydawano uczone ksigi, np. Plutarcha Zalecenie maeskie", w ktrych m. in. czytamy: Przede wszystkim na pocztku powinni si nowoecy strzec sporw i zadranie, wiedzc, e i przedmioty zoone ze spojonych ze sob czci z pocztku atwo si rozpadaj dla byle przyczyny, a z czasem, gdy si spojenia umocni, ledwie ogie i elazo dadz im rad". Alfons Mdry twierdzi, e jedno wrd maonkw mona utrzyma, gdy kobieta jest we waciwym czasie niema, a mczyzna we waciwym czasie guchy" - w tym stwierdzeniu podkrelona jest istota najsilniejszego ora kobiet i czuego miejsca mczyzn i potrzeba ich okolicznociowego wyczenia" z uycia. Jak ju wspomniaem, wiele osb staje si samoukami w Strona 355

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zdobywaniu tej trudnej wiedzy, jak jest taktyka ycia codziennego. Dobrym przykadem i wartym dalszej popularyzacji s wypowiedzi ankietowe, np. M i ona", w ktrych znajdujemy tego typu uwagi: maestwo wymaga codziennej dyscypliny, wane jest posiadanie podobnych zainteresowa i upodoba, istnieje potrzeba dwustronnych kompromisw, wielk rol w yciu codziennym odgrywaj drobiazgi, w sytuacjach zagraajcych mioci pomocna moe by rerospekcja, u kobiety zawsze istnieje potrzeba bycia adorowan, nie naley przecenia roli rozumu, ale wana jest intuicja i uczucie, du rol odgrywa umiejtno dobrej organizacji ycia codziennego, nuda jest wielkim wrogiem maestwa, podobnie jak monotonia, sereotypowo. Potwierdzenie wanoci tej taktyki, a jednoczenie konsekwencji wynikajcych z braku jednoci maeskiej, odnajdujemy w twrczoci Mauriaca, w Ukadzie" Kazana czy w Podry do rde czasu" Alejo Carpeniera: ,... Moja ona ulega automatyzmowi narzuconej pracy, tak jak ja poddaem si temu... W niedziel pnym rankiem spdzaem chwil w jej ku, wypeniajc to, co uwaaem za swj obowizek maeski, ale nie byem pewien, czy moja inicjatywa odpowiada rzeczywistym pragnieniom Ruh. Prawdopodobnie ona rwnie uwaaa, e powinna si poddawa tej codziennej praktyce na mocy zobowizania podjtego w chwili zoenia swego podpisu na blankiecie w urzdzie stanu cywilnego". Jeden z najwybitniejszych prawnikw francuskich, specjalista od rozwodw, uwaa, e rozwody byyby sporadyczne, gdyby maonkowie stosowali si do nastpujcych wskaza: 326 ony: Unilcanie rozrzutnoci. Saa troska o porzdny wygld, zwaszcza w domu, w Strona 356

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski codziennym yciu. Unikanie zalotnoci wobec innych mczyzn w sposb, ktry denerwuje jej ma. Spdzanie jak najmniej czasu ze swoj matk. Nieopowiadanie znajomym o sprawach rodzinnych. Niemwienie nikomu o wadach i bdach ma. Ustpliwo w rzeczach drobnych. Zachowanie taktu, delikatnoci, pogody w kadej sytuacji. Mowie: Troska o przypodobanie si swej onie, traktowanie jej jakby bya zawsze narzeczon, zblione do traktowania z okresu narzeczestwa. Zachowanie uprzejmoci, pogody, grzecznoci, taktu we wszystkich sytuacjach. Unikanie drobiazgowoci i sprzeczania si o drobiazgi. Troszczenie si o wypoczynek i rozrywk dla ony. Traktowanie ony jak rwnego sobie partnera. Pomaganie onie w wypenianiu prac domowych, w opiekowaniu si dzieckiem. W upowszechniajcej si psychoterapii maeskiej m. in. uczy si maonkw umiejtnoci poznawania mechanizmw swych zachowa, rzeczywistych przyczyn ich konfliktw, a nawet przeprowadzania zw. konstruktywnej ktni, ktra po fazie przekazania sobie alw, pretensji i fazie dyskusji przechodzi do prby przeamania konfliktu, znalezienia cech pozytywnych u drugiej osoby. Ramy rozdziau nie pozwalaj na szersze omawianie tych zagadnie, ale warto zaznaczy, jak rnorodne s sposoby uczenia si" trudnej i potrzebnej sztuki, jak jest taktyka, strategia ycia maeskiego. SZANS SUKCESU W ZWIZKU PARTNERSKIM Lektura publikacji Strona 357

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zajmujcych si yciem seksualnym i rodzinnym moe nieraz prowadzi do przekonania, i jest to k trudna i zoona dziedzina ycia, i trzeba by psychologiem lub seksuologiem, aby da sobie rad w yciu codziennym. Niepokj wzbudzaj rwnie opisy zaburze i trudnoci seksualnych, konfliktw, oczekuje si bowiem ich u siebie, w zwizku. Niekiedy osoba przeywajca np. trudnoci z osiganiem orgazmu, czua si bardziej szczliwa" przed przeczytaniem jakiego tekstu na ten temat, sdzia bowiem, i wystarczy jaka porada lub lek i problem przesanie istnie. Natomiast lektura moe wywoa panik, i to tak trudny problem, e nie wiadomo, co si da zrobi. Wydawnictwa majce w zaoeniu uatwienie ludziom ycia paradoksalnie przyczyniaj si do wzrostu liczby pacjentw. Na szczcie jednak wielu osobom pomagaj i zapobiegaj wystpieniu zaburze, daj bowiem mono przeciwdziaania im. 329 Sukces w partnerstwie seksualnym nie wymaga ukoczenia uniwersytetu" psychologicznego lub seksuologicznego, gdyby tak bowiem byo, wszyscy fachowcy z tych dziedzin mieliby nad wyraz udane ycie osobiste. Nie mona zatem reagowa przesadnie na lektury z tych dziedzin i wpada w niepokj. Poprzednie pokolenia nie miay tak dalece rozbudowanej publicystyki i jako potrafiy da sobie rad ze swymi problemami. Nie chciabym rwnie wywoa wraenia, i publicystyka na te tematy jest niepotrzebna i sprzyja wystpieniu urazw, byoby zatem lepiej, gdyby w ogle jej nie byo. W czasach nam wspczesnych wzrost zainteresowania publi Strona 358

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski cystyk na tematy seksualne i partnerskie wynika z faktu, i samo ycie sao si bardziej skomplikowane, a wymagania co do ycia osobistego s coraz wiksze. Wyduy si rwnie czas trwania wizi partnerskiej, co wynika z faktu wyduenia si ycia populacji oraz skrcenia okresu rodzicielstwa; ma si zatem wicej czasu dla siebie, ale i wicej wymaga, oczekiwa. Publicystyka na wspomniane tematy suy zatem potrzebie informacji w stale wzbogacajcym si poznaniu natury czowieka, suy rwnie potrzebie bardziej racjonalnego uoenia sobie ycia, zapobiegania trudnociom i zaburzeniom seksualnym, partnerskim. Oczywicie, e u osb podatnych na kompleksy, zalknionych moe budzi uczucie zagroenia. Szans partnerstwa seksualnego zale jednak nie od przeczytania takiej lub innej liczby lektur, lecz od wiadomego wpywania na wzajemne uszczliwianie siebie, nastawienia na wzajemne dobro. Partnerzy startuj we wspln przyszo z potencjaln moliwoci osignicia sukcesu, jakim jest udany zwizek, wspycie, rozwijajca si mio. Jeeli bliej przyjrze si tego typu sukcesom, to fakt osignicia go przez dwie rne osobowoci, wywodzce si z rnych rodowisk, yjce razem przez wiele la, zmagajce si z trudnociami ycia codziennego, zakrawa wrcz na cud, nie jest jednak cudem, lecz wyrazem umiejtnoci bycia ze sob, opartej na wizi uczuciowej, seksualnej, partnerskiej. Wspomnianej umiejtnoci nie nabywa si w wyniku lektury - moe ona jedynie j uatwia - lecz w wyniku nastawienia na wzajemne uszczliwianie siebie, a wi z osob partnera umoliwia wybory takich zachowa, ktre oka si optymalne. Fakt istnienia poj: sztuki mioci, sztuki seksualnej, sztuki ycia Strona 359

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski maeskiego potwierdza tylko konieczno czenia umiejtnoci i refleksji, widzenia ycia ewolucyjnie, dynamicznie, jako szansy osignicia sukcesu. Jedni osigaj wspomniane sztuki dziki mdroci yciowej, inni dziki dobrym wzorcom wyniesionym z domu rodzinnego, jeszcze inni dochodz do nich dopingowani przez lektury. Mona zatem powiedzie, e samo ycie jest uniwersytetem, rozumianym jako zdobywanie mdroci i umiejtnoci. 330 Nieraz warto przyjrze si otoczeniu i zastanowi, jaka bya przyczyna sukcesu partnerstwa w danym zwizku. Pomocne tu mog by rwnie lektury pamitnikw, wypowiedzi rnych maestw, osb. Wychodzia przed kilku lay caa seria publikacji typu: Modzi po lubie", 2ycie rodzinne", Nas dwoje" itp. Z obserwacji tych wynika, e nie ma jakiego generalnego klucza, jednej recepty na sukces. W jednym zwizku pomocne okazao si udane ycie seksualne, w innym rodzicielstwo, a w jeszcze innym czas dla siebie itp. W pracy staraem si w kilku rozdziaach ukaza panoram spraw uatwiajcych osignicie sukcesu, ktrym jest udany zwizek partnerski. Mona te warunki osignicia sukcesu sprowadzi do kilku podstawowych: mio, dojrzao, udana wi seksualna, dialog i wspdziaanie, wsplny system wartoci, sztuka bycia z sob, dostosowana do osobowoci partnerw. ZAKOCZENIE wspycia seksualnego, to byoby to dla mnie najwysza satysfakcja. Jeeli naomias pobudzi do sprzeciwu, to w peni go uszanuj, gdy tak intymna sfera ycia i jej bogactwo znacznie przekraczaj zdolnoci interpretacyjne autora i jego kompetencje. Chciabym rwnie podkreli, e niektre fragmenty pracy mogy by trudniejsze w odbiorze ze wzgldu na zagszczenie" treci interpretacyjnych. Kierowaem si w tych przypadkach potrzeba Strona 360

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski zamieszczenia maksimum tego, co mona w ramach koniecznej objtoci. Mam nadziej, e czytelnik wybaczy mi taki zabieg. Czytelnik, ktry cierpliwie przebrn przez tekst ksiki, sam oceni jej przydatno i warto. Moim zamiarem byo przedstawienie kilku wanych zagadnie wicych si z seksem partnerskim na poziomach: biologicznym, psychologicznym oraz kulturowym. Wasne refleksje i dowiadczenia terapeutyczne skoniy mnie do zajcia stanowiska w rnych sprawach, ale wyraajc osobisty pogld, zdaj sobie spraw z tego, e jest on jedn z propozycji. Jeeli ta praca uatwi komu ycie, porozumienie z partnerem, popraw 332 SEKS PRZYSZOCI Na podstawie danych z rnych bada socjoseksuologicznych nie mona przedstawi rzetelnej wiedzy co do kierunku przemian obyczajowoci seksualnej. Po pierwsze wspomniane badania s nieliczne i byy przeprowadzane w kilku zaledwie krajach. Po drugie naley wyniki bada ankietowych w tej dziedzinie ocenia nader ostronie, najczciej bowiem wypowiadaj si w nich ci, ktrzy odczuwaj tak potrzeb i w taki sposb, ktry czsto ujawnia ich podwiadome potrzeby. Badacze miewaj te swoje, niekoniecznie obiektywne, pogldy. Natomiast wypowiedzi seksuologw, oparte na generalizacji ich praktyki terapeutycznej, dotycz jedynie maej czci populacji, ktra szuka u nich pomocy, nie s zatem wyrazem obiektywnej i dokadnej wiedzy. Istniej rwnie mechanizmy spoeczne, ktre w sposb nieprzewidziany wpywaj na dane zjawiska i tak np. w 1982 r. Polska znalaza si na pierwszym miejscu w Europie w przyrocie naturalnym, a przecie prognozy przewidyway co odwrotnego. W obyczajowoci seksualnej mamy take do czynienia z mechanizmami spoecznymi, ktre wprowadzaj rne mody. Na podstawie wynikw rnych bada mona hipotetycznie Strona 361

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski stwierdzi, e w obyczajowoci seksualnej nasilaj si nastpujce zjawiska: 1. Ronie rywalizacja pci jako skutek procesw emancypacyjnych; prowadzi ona do konfliktw partnerskich i patologii seksualnej. 2. Zdecydowanie wzrastaj wymagania i oczekiwania seksualne kobiet, ktre porednio wynikaj z emancypacji i z edukacji seksualnej. Wspomniane zjawisko jest obecnie jedn z najczstszych przyczyn zaburze seksualnych mczyzn. 3. Znacznie poszerza si zakres ars amandi i zjawiskiem powszechnym jest stosowanie zrnicowanych pozycji wspycia, pieszczot oralnogenitalnych, wyduenie czasu wspycia. 4. W Polsce wzrasta liczba impotencji wynikajcej z picia alkoholu i naogu palenia, co zaczyna by problemem ju u modych mczyzn. 5. Obnia si wiek inicjacji seksualnej, co wynika ze zjawiska akceleracji oraz przemian obyczajowych. 6. W kulturze seksualnej mczyzn dotychczasowe nastawienie na ilo zaczyna zmienia si na jako wspycia, egocentryzm seksualny zmienia si w partnerstwo. O tym zjawisku donosz zgodnie wszystkie raporty socjoseksuologiczne z ostatnich la. 7. Upowszechnia si zjawisko wymiany informacji, dialogw erotycznych midzy partnerami, atwo w ujawnianiu swych przey, potrzeb. 8. W ars amandi zaczynaj zanika typowe zrnicowania reaktywnoci seksualnej pci i tak kobiety zaczynaj ceni rwnie bodce wzrokowe, wasn aktywno, a mczyni ujawniaj wzrost oczekiwa na pieszczoty, wraliwo i subtelno. 9. W wyniku rywalizacji midzy pciami nasilaj si tendencje feministyczne u czci kobiet, antyfeministyczne u czci mczyzn. Jednym z nastpstw jest wzrost samozaspokajania si u Strona 362

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski obu pci, mimo posiadania partnera seksualnego, demonstrowanie obojtnoci seksualnej, tworzenie nieformalnych zwizkw, a take pojawianie si agresywnoci wobec drugiej pci i zachowa przestpczych. 10. W sterowaniu podnoci wzrasta poczucie wspodpowiedzialnoci mczyzn oraz renesans takich metod, jak np. prezerwatywa, metody biologiczne, rodki dopochwowe. 11. Samozaspokajanie si (onanizm, masurbacja) jest traktowane jako zjawisko fizjologiczne i coraz rzadziej spotyka si kompleks onanistyczny (poczucie winy i lk przed rzekomymi nastpstwami zdrowotnymi). 12. Jakkolwiek oglnie ronie liczba partnerw seksualnych w biografii seksualnej, jednak wikszy dynamizm tego zjawiska obserwuje si u kobiet. 13. Wzrasta tolerancja i liberalizm wobec takich innoci psychoseksualnych, jak np. homoseksualizm, biseksualizm. 14. Poszerza si zakres wychowania seksualnego w publikatorach, w systemie owiatowym, w rodzinach (ale w Polsce w maym jeszcze stopniu). 15. W rodowiskach modzieowych istnieje coraz wiksze zrnicowanie postaw wobec norm i wartoci seksualnych; konformizm rodowiskowy jest czciej wypierany przez wiadomy wybr norm i zasad. 16. Wzrost patologii seksualnej, ginekologicznej w narzdach pciowych wie si czciej z wczeniejsz inicjacj seksualn, zmianami partnerw, zabiegami przerwa ciy oraz stosowaniem metod zapobiegania ciy o wyszym wskaniku ryzyka biologicznego (metody hormonalne, spirale). W spotkaniach z modzie zauwaa si przesunicie akcentu na problemy ars amandi, techniki seksualne, zjawisko orgazmu, patologi seksualn, zmniejszenie si zainteresowania fenomenem dziewictwa, normami zwizanymi ze wspyciem Strona 363

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski przedmaeskim - wiernoci, samoopanowaniem. Jakkolwiek by tumaczy to zjawisko, niepokojcy jest fakt pomijania okrelonego systemu wartoci, zmniejszania zainteresowania nim. 334 335 Czytelnik sam oceni, czy wymienione zjawiska naley uzna za pozytywne, czy negatywne. Niektre z nich s wyrazem dowartociowania seksu, partnerstwa, inne natomiast - wyrazem zagubienia w systemie wartoci, napi midzy pciami w wyniku przemian obyczajowych. Historia oceni nasze pokolenie i jego obyczajowo seksualn. Czy jest to droga w stron rozwoju, czy kryzysu? SOWNICZEK TERMINW Akceptacja - przychylna, pozytywna postawa wobec danej osoby. Ambiwalencja - rwnoczesne wystpowanie pozytywnych i negatywnych uczu wobec tej samej osoby. Androgeny - mskie hormony pciowe, np. testosteron. Apatia - obojtno, spadek aktywnoci. Archetyp - tkwice w podwiadomoci wyobraenia i dowiadczenia ludzkoci; wyraaj si one w formie mitw, symboli. Ars amandl - sztuka wspycia seksualnego. Atrofia - zanik. Autoerotyzm - pobudzenie seksualne bez uczestnictwa drugiej osoby. Badanie andrologiczne - badanie podnoci u mczyzny. Behawioryzm seksualny - zachowania seksualne; kierunek seksuologii opary na teorii uwarunkowa i uczenia si. BIseksualIzm - skierowanie zainteresowa i potrzeb seksualnych na przedstawicieli obu pci. Carezzapraktyka - technika przeduonego stosunku, w ktrym wiadomie nie doprowadza si do wytrysku nasienia. Strona 364

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Determinacja pici - uwarunkowania rozwoju cech pci genetyczne, hormonalne i somatyczne. Dewiacja (zboczenie, perwersja) - potrzeby i zachowania seksualne skierowane ku obiektom erotycznym spoecznie nieakceptowanym. Dominacja - denie do kierowania innymi osobami, zapewnienia rozdzielenie tego, co powinno by zczone. - odczuwanie bolesnoci w trakcie stosunku seksualnego swej przewagi. Dysocjacja Dyspareunia nego. Egocentryzm - traktowanie wasnej osoby jako centrum, przecenianie wasnej wartoci i wanoci, nieliczenie si z innymi. Ejakulacja - wytrysk nasienia. Ekshibicjonizm - obnaanie narzdw pciowych w obecnoci innych osb w celu zaspokojenia swych potrzeb seksualnych. Empatia - zdolno wczuwania si w sany uczuciowe innych osb. Erekcja - wzwd, usztywnienie echtaczki, prcia (czonka). Erotyzm - odczuwanie przyjemnoci seksualnej i podniecenia jako wyraz reakcji na atrakcyjno pci odmiennej. Atrakcyjno ta obejmuje poza cechami fizycznymi rwnie cechy mskocikobiecoci. Estrogeny - eskie hormony pciowe. Fetyszyzm - osiganie satysfakcji seksualnej w wyniku kontaktu z czciami ubioru, nalecego do obiektu zainteresowa erotycznych. FIksacja - utrwalenie si zachowa, motyww, charakterystycznych dla wczeniejszej fazy rozwojowej. 337 Frustracja - stan emocjonalny, powstay w wyniku Strona 365

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski niezaspokojenia potrzeb, napotkania przeszkd. Heteroseksualizm - skierowanie potrzeb i zachowa seksualnych na przedstawicieli pci odmiennej. Homoseksualizm - skierowanie potrzeb i zachowa seksualnych na przedstawicieli tej samej pci. Identyfikacja - utosamianie si z dan osob. Immisja - p. intromisja. Intromisja - wprowadzenie czonka do pochwy. Inicjacja - rozpoczcie wspycia seksualnego. JA - w pracy obejmuje kilka znacze: 1) poczucie wasnej osoby, jej innoci i niepowtarzalnoci, 2) realne wyobraenie wasnej osoby (jaka jest rzeczywicie), yczeniowe (jaka pragnie by), idealne (jaka powinna by). Kompleks - przesadna reakcja na wasne myli, zachowania, odczucia, cechy zwizane z budow (np. kompleks maego czonka). Kompleks Edypa - podwiadoma i stumiona potrzeba erotyczna syna wobec matki poczona z traktowaniem ojca jak rywala. Kompleks Elektry - podwiadome i stumione potrzeby erotyczne crki wobec ojca, poczone z traktowaniem matki jak rywalki. Kompleks Kaina - uczucie rywalizacyjne wobec rodzestwa, ktre staj si rdem rywalizacji z innymi ludmi. Kompleks onanistyczny - przesadna obawa przed rzekomymi nastpstwami samozaspokajania seksualnego (samogwatu). Konformizm - bezkrytyczne upodobanie i naladownictwo zachowa otoczenia, mody, pogldw. Libido - witalno, energia yciowa. Matriarchat - forma spoeczestwa, w ktrym gwn rol sprawuje kobieta (w obyczaju, w yciu rodzinnym i spoecznym). Manicheizm - postawa wroga wobec ciaa i seksu powstaa w III w. w ruchu religijnym Manesa. Masochizm - 1) osiganie satysfakcji seksualnej w wyniku Strona 366

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski doznawanego blu, 2) postawa prowokujca innych do zadawania cierpienia i blu. Mit - 1) przekonanie o susznoci wasnej postawy uformowanej przez tradycje danego krgu cywilizacyjnego, 2) typowe dla danej kultury typy postaw i zachowa wobec pci odmiennej i wasnej, 3) kulturowo uwarunkowane podanie opisujce bohatera seksualnego, wiat pci i kontaktw seksualnych. Mit miodowego miesica - przekonanie, e pierwsze kontakty seksualne s od pocztku rdem harmonii, szczcia, e s bezkonfliktowe. Mora insanity - brak norm, zasad etycznych. Narcyzm - samouwielbienie, zachwycanie si sob. Neurastenia - jedna z postaci nerwicy. Neurotyzm - 1) objawy chorobowe o charakterze czynnoci powstae w wyniku konfliktw psychicznych, 2) zmiana zacr_ ocen i odczu wobec siebie i innych w wyniku uruchomienia tzw. chanizmw obronnych. Niedojrzao emocjonalna - ujawnienie uczu nieadekwatnych do danego wieku, niezdolno kierowania uczuciami. Patriarchat - ustrj spoeczny z dominujc rol mczyzny w obyczaju, yciu rodzinnym i spoecznym. Petting - osiganie orgazmu w wyniku pieszczn* ze wiadomym unikaniem stosunku. Pigmalionizm - osiganie satysfakcji seksualnej w wyniku podniecenia si widokiem np. rzeb, obrazw itp. Pieszczoty oralnogenialne - styl francuski; dranienie ustami narzdw pciowych partnera. Pciowo - reakcje biologiczne charakterystyczne dla danej pci. Podwiadomo - 1) treci psychiczne poza wiadomoci, 2) procesy psychiczne wpywajce na ycie psychiczne jednostki, ale nieczytelne dla niej, 3) procesy psychiczne wyparte, stumione, Strona 367

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski ktrych pozornie nie ma w yciu psychicznym teraz". Pornografia - wydawnictwa majce na celu wyzwolenie podniecenia seksualnego. Prawo eskalacji bodcw - w miar powtarzania si tych samych bodcw sabnie reakcja na nie; w celu wzrostu tej reakcji stosowane s coraz silniejsze bodce. Prawo pierwszych pocze - utrwalenie si pierwszych bodcw, form kontaktu seksualnego. Postawy manipulacyjne - zachowania majce na celu kierowanie innymi ludmi przez stwarzanie u nich zudzenia, i chodzi o inne motywy, ni te, ktre istniej rzeczywicie. Sadyzm - 1) osiganie satysfakcji seksualnej w wyniku zadawania cierpie drugiej osobie, 2) zadowolenie powstae w wyniku cierpienia innych, Sadomasochizm - wspistnienie cech sadyzmu i masochizmu (przyjemnoci osiganej w wyniku doznawaiiia cierpienia). Sfery erogenne - miejsca najbardziej wraliwe na bodce seksualne. Temperament seksualny - genetycznie uwarunkowany poziom potrzeb i aktywnoci seksualnej. 338 SPIS TRECI Wstp ................. 3 Dojrzewanie do partnerstwa seksualnego ........ 7 Uwarunkowania rodzinne ............ 9 Uwarunkowania spoeczne ............ 14 Uwarunkowania kulturowe ........... 18 Mity seksualne ............... 22 Mit raju erotycznego ............ 23 Mit kobiety fatalnej ............ 26 Mit Pandory .............. 29 Mit don Juana ............. 31 Strona 368

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Mit Casanovy .............. 34 Mit raju mioci ............. 37 Przesady seksualne ............ 39 Samowychowanie seksualne ........... 43 Samowiadomo seksualna .......... 45 Samookrelenie seksualne ........... 48 Poczucie wstydu ............. 51 Samorealizacja seksualna ........... 53 Norma seksualna .............. 56 Seks jako warto .............. 59 U progu partnerstwa seksualnego ........... 63 Dojrzao psychoseksualna ........... 65 Rozwj mskocikobiecoci ........... 68 Osobowo i seks .............. 71 Fantazje seksualne ............. 73 Przestrze midzy kobieta a mczyzna ....... 78 Spotkanie ................ 83 Mio ................. 90 Start w maestwo ............. 97 Miodowy miesic .............. 102 Perspektywy maestwa ........ 108 Fenomeny partnerstwa seksualnego 113 Skra i seks ............... 115 Erekcja ................ 119 Ejakulacja ................ 124 Lubricatio ........... 128 Wraliwo na bodce seksualne ...... 132 . 136 . 138 Rytmy biologiczne Rytua nocy Defloracja ................ 140 Strona 369

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Orgazm 143 Orgazm kobiety ........ 146 341 Orgazm mczyzny ............. 157 Orgazm z wyobrani seksualnej .......... 163 Pozycje wspycia ............. 166 Oralizm ................ 176 Analizm ............... 179 Typy partnerek .............. 182 Typy partnerw .............. 186 Subkultury seksualne ............. 190 Wi psychiczna we wspyciu seksualnym ....... 199 Rozwj partnerstwa seksualnego ........... 203 Partnerstwo seksualne ............ 205 Porozumienie seksualne ............ 210 Przystosowanie seksualne ............ 215 Fazy ycia partnerskiego ............ 228 Rodzicielstwo ............... 235 Bariery w partnerstwie seksualnym .......... 241 Ja i wiat ........ "3 Poczucie niszoci ...... 247 Kompleks onanistyczny ............ 251 Kompleksy Amazonki i PallasAteny ......... 254 Niepewno w roli seksualnej .......... 257 Lk przed inicjacj .......... 261 Wczesne zwizki ........... 264 Przedwczesna inicjacja seksualna .......... 268 Partner bez dowiadcze ..,...... 271 Trudnoci w przystosowaniu seksualnym ........ 274 Teatr seksualny ......... 278 Rywalizacja ........... 281 Strona 370

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Zmierzch fascynacji ......... 287 Problemy z opnieniem wytrysku ......... 290 Rozwj impotencji .......... 293 Rozwj oziboci pciowej u kobiet ....... 297 Triolizm ......... 300 Dewiacje seksualne ............. 303 Pedagogika i terapia partnerstwa .......... 309 Przygotowanie do ycia partnerskiego ........ 311 Praktyczne kompendium seksualne ......... 313 Terapia partnerstwa ............. 319 Skuteczno leczenia ............. 322 Taktyka" partnerska ............ 326 Szans sukcesu w zwizku partnerskim ..... 329 Zakoczenie ............... 332 Seks przyszoci .............. 334 Sowniczek terminw ............. 337 MOLIWOCI UZYSKANIA PORADY i LECZENIA Porad przedmaeskich, maeskich, w tym rwnie i z zakresu seksuologii, udzielaj rne placwki. Specjalistyczne leczenie z zakresu zaburze seksualnych i wizi partnerskiej podobnie jest zrnicowane i dlatego na zakoczenie chciabym przedstawi moliwoci uzyskania pomocy w tym zakresie: 1. Placwki poradryane i terapeutyczne Towarzystwa Rozwoju Rodziny: Specjalistyczne Przychodnie Lekarskie Krakw, ul. Rynek Gwny 6 Wocawek, ul. Toruska 85 Warszawa, Plac Trzech Krzyy 16 Poradnie Przedmaeskie i Rodzinne Cieszyn, ul. Bielska 37 Katowice, Plac Dworcowy 3 Strona 371

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski Konin, ul. Mickiewicza 11 Krakw, Plac Wiosny Ludw 6 KrakwNowa Huta, Osiedle Modoci 1 oma, ul. Swierczewskiego 10 Opole, ul. Ozimska 20 Pozna, Plac Wolnoci 18 Radom, ul. Lekarska 1 Ruda lska, ul. Wincentego Lipa 2 Sosnowiec, ul. Wawel 15 Tarnw, ul. Waowa 2 Warszawa, ul. Karowa 31 Wocawek, ul. Mickiewicza 3 2. Placwki suby zdrowia: a. Zakady seksuologii: Krakw, ul. Waryskiego 712 Warszawa, Al. B. Bieruta 216 b. Poradnie seksuologiczne przy zespoach opieki zdrowotnej. c. Poradnie zdrowia psychicznego (na terenie caego kraju). Nie podaj dokadnych adresw, mona bowiem je uzyska w placwkach zdrowia na danym terenie. Nie wyczerpuje to jeszcze wszystkich moliwoci, istniej bowiem jeszcze r6l poradnie i przychodnie przyszpitalne, w instytutach naukowych, resortowe, wy niowe, przy organizacjach spoecznych, akademickiej suby zdrowia itp. 3. Telefony Zaufania: Wiele porad i informacji z zakresu spraw seksualnych, partnerskich, prze skich mona uzyska przez Telefony Zaufania, istniejce w wikszoci ot wojewdzkich, a ich numery i czas pracy podaje regionalna prasa. Pastwowy Zakad Wydawnictw Lekarskich Warszawa 1983 Strona 372

Starowicz Zbigniew Lew - Seks partnerski KONIEC

Strona 373