Artysci W Petli PRL

05.09.
ARTYSCI 8/29/08 1:56 PM Page 1
5 września 2008 www.rzeczpospolita.pl
Artyści wpętli PRL

Na pogrzeb
zmar∏ego 19 sierpnia 1970 roku Paw∏a Ja -
sienicy przyszli znani polscy literaci. Na zdję -
ciu (obok) widać wśród nich kobietę w czerni
– wdowę po wybitnym popularyzatorze hi -
storii. W ciągu ostatnich lat ˝ycia mą˝ otwar -
cie protestowa∏ przeciw polityce w∏adz ko -
munistycznych niszczących naszą kulturę.
Żona natomiast regularnie i wyczerpująco
pisa∏a nań donosy do bezpieki. Ta sytuacja
charakteryzuje stosunek w∏odarzy PRL
do twórców, ową pętlę kontroli, jaką na
nich zak∏adano, aby byli pos∏usznymi wyko -
nawcami polityki partii.
Inwigilacja oraz represje ze strony policji poli -

tycznej to jednak nie wszystko. Uleg∏ość i wspó∏ -
pracę pisarzy, muzyków i plastyków osiągano
tak˝e naciskiem ideologicznym. W czasach stali -
nowskich prowadzi∏on licznych twórców do iden -
tyfikacji z sowietyzmem w polskim wydaniu.
Uwiedzeni pięknymi has∏ami o świetlanej przy -
sz∏ości i śmiertelnie przestraszeni terrorem, pisali
to, czego od nich oczekiwano. A nawet więcej. Na -
suwa się strofa Broniewskiego: „A jedno skrzyd∏o
rybitwy śmierć, a drugie skrzyd∏o mi∏ość...”.
Polityka partii i później opiera∏a sięna zasadzie

kija i marchewki. Stypendia, miejsca w domach
pracy twórczej, wyjazdy zagraniczne, wczasy,
wielotysięczne nak∏ady ksią˝ek często umo˝li -
wia∏y okie∏znanie literatów i czyni∏y z nich oportu -
nistów. Wielu dzięki temu komfortowo urządzi∏o
sobie ˝ycie, a po 1989 roku tęskni∏o za peerelow -
skim eldorado. Sytuacja niespotykana na Zacho -
dzie. Ceną by∏ niejednokrotnie donos do bezpieki.
Twórcy p∏acili utratą godności, a kultura polska –
plenieniem się literackich chwastów.
Do tych kwestii nawiązuje niniejszy doda -

tek „Rzeczpospolitej” oraz Instytutu Pamięci
Narodowej. Ukazuje się kilka dni przed kon -
ferencją „Twórczość obca nam klasowo. Apa -
rat represji wobec środowisk twórczych w
okresie Polski Ludowej”.
≥Pogrzeb Pawła Jasienicy. Stoją od lewej: Bohdan Cywiński, NN, Stanis∏aw Stomma, za panią w toczku Melchior Wańkowicz, za nim W∏. Si∏a Nowicki. —Maciej Rosalak
Pierwsza z prawej wdowa po pisarzu Nena O’Breteny, konfidentka SB. Zdjęcie wykonane przez bezpiekę
Pomocnicy aparatu represji w Polsce Ludowej
Twórczy donosiciele
SEBASTIAN LIGARSKI drzej Drawicz, Henryk Gawor- Dla Słu˝by Bezpieczeńst wa mochodu po pijanemu (Da- dłach informacji: podsłuchach, one jedynie nieu˝yteczne ope-
ski, Eugeniusz Kabatc, Andrzej penetrującej środow i s katwór- mięcki), ułatwienie startu ˝ycio- obserwacji zewnętrznej, perlu- ra cyjnie w danej chwili. Warto
Środowiska twórcze przez cały Kuśniewicz, Jerzy Lovell, An- cze liczyła się jakość agentury, a wego (Isakiewicz) i polepszenie stracji korespondencji, ukrytym równie˝ pamiętać, ze w re l a-
okres PRL znajdowały się w drzej Szczypiorski, Krzysztof nie jej ilość. warunków bytowych (Worcell). filmowaniu, prowokacjach. Jed- cjach na linii OZI – funkc j o n a-
centrum uwagi komunistycz- Teodor Toeplitz, Jerzy Wittlin, Wynagrodzeniem były te˝ pra- nak˝e najwa˝niejszym źródłem riusz często kluczową role wy-
nych decydentów. Jedni starali Marian Reniak, Czesław Biało- Nie było informacji wo do publikacji czy liczne po- informacji był człowiek. Pracę z znaczały nie zasady, lecz emocje
się podporządkowywać je me- wąs… Te przykładowe osoby, nieprzydatnych dró˝e zagraniczne. Osławiony agenturą realizowano na pod- i uczucia. […] O faktycznej
todami siłowymi, inni pozorami choć pochodzące z ró˝nych śro- Ka˝da z wy˝ej wymienio- paszport pełnił rolę przysłowio- stawie instrukcji pracy opera- współpra cy z tajną policją poli-
liberalizacji systemu. Cel był za- dowisk twórczych, łączyła jed- nych osób to przypadek indy- wego języczka u wagi. W ka˝- cyjnej. Warto pamiętać, ˝e były tyczną nie decydowały zaś for-
wsze ten sam: poparcie dla wła- na cecha. Były osobowymi źró- widualny, zarazem jednak ich dym przypadku. Inną nagrodą one uzupełniane o poszczegól- malne wymogi proceduralne w
dzy. We wszystkich przypad- dłami informacji tajnej policji losy jako agentury bezpieki po- było utrącanie przeciwników: ne zarządzenia i/lub wewnętrz- postaci np. formalnego podpisu
kach parasol ochronny zapew- politycznej w Polsce Ludowej. siadają wiele st ycznych punk- do kariery, do sławy, do pienię- ne akty o charakterze norma- zobowiązania, lecz składanie
niał aparat bezpieczeństwa. Agentami. Donosicielami. Czy tów. Większość z nich na współ- dzy, do popularności. Oni błysz- tywnym regulujące oraz uściśla- donosów przydatnych w bie˝ą-
Twórcy: Henryk Tomaszew- było ich wielu, czy szkodzili, czy pracę godziła się chętnie i bez czeli, a ich adwersarze, czasami jące kwestie budzące wątpliwo- cej działalności operacyjnej
ski (twórca Wrocławskiego Te- te˝ prowadzili tylko „intelektu- oporów. Co więcej, wielu z nich bliscy przyjaciele czy tylko kole- ści. Co więcej, ich ilość oraz spe- i/lub lojalny stosunek do SB” –
atru Pantomimy), Maciej Da- alną grę” z aparatem bezpie- brało za tę pracę wynagrodze- dzy, ponosili klęski, zaliczali ko- cy fi ka danego terenu często pisał Filip Musiał.
mięcki, Marek Piwowski, Kazi- czeństwa, czy byli osobami, któ- nie: najczęściej pieniądze, do- lejne problemy na swojej dro- decydowały o podejmowaniu
mierz Koźniewski, Andrzej re w brutalny sposób złamano, bra materialne, np. wina. Zda- dze ˝yciowej, emigrowali w po- decyzji, które w teorii nie miały S t at y st y ka TW
Brycht, Wacław Sadkowski, Jan czy te˝ donosili z własnej woli, a rzało się, ze pracownicy resortu czuciu własnej klęski (Karpo- zastosowania. O s z a cowanie liczby OZI w
Maria Gisges, Aleksander Min- mo˝e byli ofiarami systemu to- załatwiali swoim OZI wywodzą- wicz), nie wiedząc kto i w jaki Wczytując się w donosy oso- śro d owisku twórczym nie jest
kowski, Stanisław Ca t-Mackie- talitarnego – te pytania padają cym się ze środowisk artystycz- sposób przyczynił się do posta- bow ych źródeł informacji, war- sprawą łatwą. Podstawową
wicz, Tadeusz Strumff, Henryk często w polemikach na temat nych ró˝ne przysługi: próby wienia ich w takiej sytuacji. to mieć w pamięci generalną za- przeszkodą jest nie tylko brak
Worcell, Lech Isakiewicz, Ro- działalności agentury SB w śro- zwolnienia z odpowiedzialności Słu˝ba Bezpieczeństwa PRL sadę, która determinowała pełnej informacji o posia-
man Waschko, Tadeusz Borow- dowiskach twórczych. Na jedno karnej (To m a s z ewski), oddanie prowadziła pracę operacyjną, działania SB: „nie było informa- danej agenturze przez Wy-
ski, Stanisław Chaciński, An- pytanie znamy ju˝ odpowiedź. prawa jazdy za prowadzenie sa- opierając się na ró˝nych źró- cji nieprzydatnych. Mogły być dział IV Departamentu III >2
05.09. ARTYSCI 8/29/08 1:57 PM Page 2
2 Artyści w pętli PRL Pi ą te k | 5 wrze śn ia 2008 ◊ rp .pl
Cytaty G∏upio napisany donos zniszczyć
z donosów Delatorstwo
OPRACOWAŁ
SEBASTIAN LIGARSKI Kazimierz Or∏oś w „Historii »Cudownej
„Bardzo pracowita, przedsię - meliny«” wspomina o tym, ˝e wydaną
biorcza, udaje dziecinną – fa∏szy -
wa, co innego mówi, co innego w Pary˝u przez Giedroycia swoją powieść
myśli, a jeszcze co innego robi. Nie ujrza∏ po raz pierwszy le˝ącą na biurku oficera
mo˝na na nią liczyć. […] Pieniądze
nie odgrywają wielkiej roli S∏u˝by Bezpieczeństwa. Mia∏o to miejsce
(H. Tomaszewski KP)TW „T.H” na Rakowieckiej, dokąd wezwano go...
o El˝biecie Jaro s z ew i c z-Marce-
au-Bortnowskiej) telefonicznie. Nieznany mę˝czyzna zadzwoni∏
„Kleryka∏, nienawidzi ustroju w
do jego mieszkania i po p rosi∏ o stawienie się
jakim ˝yjemy, nienawidzi ZSRR, na ubecji danego dnia o wskazanej godzinie.
nie kryje się z tymi poglądami. W
sprawie orędzia biskupów pol -
Pisarzowi do g∏owy nie przysz∏o odmówić
skich mia∏em z nim sprzeczkę w tego spotkania. Inni dostawali podobne
ostrym tonie w garderobie w te -
atrze w Monachium, gdzie przy -
telefony, z tym ˝e jeszcze mniej formalne,
niós∏ radio tranzystorowe, aby bo „zapra s z a j ą ce” do kawiarni, restauracji czy
s∏uchać t∏umaczenia tego orę -
dzia przez Wolną Europę. Krupa na spacer po Łazienkach.
ho∏duje we wszystkim co zachod -
nie, co amerykańskie. Nie widzi KRZYSZTOF MASŁOŃ nych nazwisk. Co tymi ludźmi
nic dobrego w tym, co się dzieje u powodowało? Strach, chci-
nas” Orłoś był i tak w tej szczęśliwej wość, chęć poczucia się kimś
(Jan Uryga TW „Zawisza” o Ana- sytuacji, ˝e gdy zobaczył swoją wa˝niejszym, ni˝ było się w rze-
tolu Krupie) ksią˝kę w rękach funkcjonariu- czywistości? Ka˝dy przypadek
sza SB, wiedział, w jakim cha- był inny, niemniej w środow i-
Przy tym dziwią się wszyscy, ˝e rakterze został poproszony na skach twórczych pró˝no by
Wańkowicz jako stary pisarz wie - rozmowę. Był po jednej st ronie szukać takich delatorów, o któ-
kiem i sta˝em oraz posiadający barykady, jego rozmówca po rych pisał Czesław Miłosz w
du˝y autorytet wśród spo∏eczeń - drugiej. Oczywiście, mógł z tego „Roku my ś l i wego”, a którzy
stwa móg∏ sobie pozwolić na taką spotkania do domu nie wrócić, rzekomo „wiedzą, ˝e trzeba
kompromitację. Mówi się równie˝ przynajmniej przez jakiś czas. kombinować, aby jakoś prze-
wśród literatów, ˝e Wańkowicz Ale sytuację miał jasną. A ˝e mo- ˝yć, i co do których nie ma wąt-
uchodzi∏ w świecie literackim za głaby stać się ona jeszcze bar- pliwości, ˝e za równowartość
wielkiego dygnitarza, gdy˝ po - dziej klarowna, gdyby tamten jednego posiłku sprzedadzą
zwala∏ sobie na więcej ni˝ móg∏by telefon zlekcewa˝ył, zaczekał na bliźniego (...) Zawsze ich du˝o,
sobie pozwolić niejeden pisarz w urzędowe wezwanie, a następ- ale re ˝ i my totalitarne mno˝ą
Polsce, np. za wieczorki autorskie nie posłu˝ył się formułą „odma- ich ilość zawrotnie”.
kaza∏ sobie p∏acić po 2 tys. z∏, cze - wiam zeznań” – tego nie wie- Nie, tajni współpracownicy
go nie dostawa∏ nigdy ˝aden z in - dział. W PRL, gdy władza od SB rekrutujący się spośród
nych pisarzy. Przy tym w teren człowieka czegoś chciała, nie twórców kultury, niezale˝nie od
wyje˝d˝a∏ zawsze luksusowym odmawiało się jej. To był inny ich aktualnej kondycji fi n a n s o-
autem, przez co chcia∏ równie˝ świat. wej, z głodu z pewnością nie
podkreślić swoją wy˝szość. Ogól - W tym innym świecie jedni przymierali. Co nie znaczy, ˝e
nie literaci Wańkowicza uwa˝ają wili się niczym piskorze, by nie byli łasi na dobra material-
za jednego z większych zarozu - zejść z oczu policji politycznej, ne. Dowodzą tego pokwitowa-
mialców. Jak twierdzi TW „Ko - by przestała się nimi intereso- nia otrzymywanych „pre z e n-
nar”, ogólnie w rozmowach z lite - wać. Inni przeciwnie, gorliwie tów”, a często konkretnych sum
ratami się wyczuwa, ˝e nikt go wypełniali „˝yczenia” bezpieki, pieniędzy za „usługi”.
specjalnie nie ˝a∏uje. Jedynie ob - stawali się regularnymi agenta-
serwuje się zainteresowanie tym, mi, częstokroć wyprzedzający- Idź śmiało tą drogą
jakie Wańkowicz przekaza∏ ma - mi oczekiwania swoich moco- Brak pełnego dostępu do akt
teria∏y i jaka by∏a ich treść oraz dawców. Nie ma sensu powta- I n stytutu Pamięci Narodowej,
gdzie. ≥Seria zdjęć bezpieki z po bytu Czesława Miłosza w w PRL między 5 a 19 czerwca 1981 roku rzać wielokrotnie przywoływa- nieprzeprowadzenie lustracji
(TW „Konar” czyli H. Worce l l
30.10.1964 r.)
Pomocnicy aparatu represji w Polsce Ludowej
Zgodnie z opinią TW – Gisges
oceni∏ bardzo pesymistycznie sy -
tuację w środowisku twórczym
Warszawy oświadczając, ˝e ist -
nieje tam silna grupa opozycji,
która zmierza wyraźnie w kie -
runku rozwiązania samego MSW odpowiedzialny w struk- czym skupmy się na literatach. kliwe analizy, raporty były bar-
Związku Literatów. Uwa˝ają turze MSW za jego „ochronę”. Choć prowadzenie badań dzo pomocne SB w pracy ope-
oni, ˝e taki związek w aktualnej Utrudnieniem jest st o s owane utrudnia brak teczek obiekto- racyjnej w tym środowisku. Po-
sytuacji politycznej jest im niepo - przez funkcjonariuszy w staty- wych dotyczących ZG ZLP pod dobnie było w przypadku KO
trzebny. Podczas tej rozmowy stykach nazew n i c t wo i formal- kryptonimem „Jawor” oraz do- „Grześ”, czyli Henryka Gawor-
Gisges nie wymieni∏ wprawdzie ne podziały zmieniające się w tyczących warszawskiego od- skiego, czy TW „Zalewski”, czyli
˝adnego nazwiska z tej grupy, ró˝nych okresach. Unaocznie- działu ZLP pod kryptonimem Aleksandra Minkowskiego. In-
lecz TW domyśla się, ˝e chodzi tu niem tego jest chocia˝by st a n „Almanach”, to jednak mo˝emy nym przypadkiem był werbu-
m.in. o takich pisarzy, jak: Antoni agentury w środowisku twór- wskazać, kto działał w tym śro- nek osób będących blisko tych
S∏onimski, Pawe∏ Jasienica i inni. czym w latach 1965 – 1974 w dowisku, współpracując z tajną rozpracowywanych przez SB.
Wed∏ug opinii Gisgesa wszystkie podanej ni˝ej tabelce. Zwróć- policją polityczną PRL. Jak daleko była w stanie posu-
te sprawy znajdą się na porząd - my uwagę na rok 1973. Wtedy W roku 1957 Wydział IV De- nąć się SB, świadczył werbunek
ku obrad walnego zjazdu pisa - w danych statyst ycznych po- partamentu III MSW posiadał 4 Z o fii O’Bretteny, późniejszej ˝o-
rzy i wyborów do nowego Zarzą - dzielono rubrykę „Wroga dzia- agentów i 34 informatorów, a ny (na co SB wyraziła zgodę!)
du G∏ównego, jaki jest przewi - łalność w środowiskach twór- pod koniec tego roku odpo- Pawła Jasienicy. łu ZLP Czesław Ostańkowicz. go współpracownika SB pod
dziany na grudzień 1968 r. Kiedy czych” na: kulturalne i nauko- wiednio 5 i 22. W 1963 roku dys- Dobrym przykładem rozwo- List 34 z marca 1964 r. zakty- pseudonimem Konar. Autor
TW poinformowa∏, ˝e środowi - we, jednocześnie wyłączając ponował tylko 16 agentami w ju sieci agenturalnej wśród lite- wizował funkcjonariuszy SB do „Zaklętych rewirów” po raz
sko wroc∏awskie tak˝e wybra∏o do osobnej rubryki pozycję: tym środowisku! Jednak liczba ratów było środowisko wro- zwiększenia dopływu informa- pierwszy współpracował z bez-
swoich delegatów na ten zjazd i „Antysocjalist yczna działal- 145 kontaktów poufnych/słu˝- cławskie rozpracowywane w racji ze środowiska literackiego pieką w latach 1949 – 1955, wy-
poda∏ ich nazwiska – wtedy Gis - ność w środow i s kach i śro d- bowych kazała budować tezę, mach SO kryptonim „Twórcy”. zarówno w Warszawie, jak i w konując wtedy zadania doty-
ges oświadczy∏: „No w∏aśnie – to kach masowej informacji”. W ˝e infiltracja środowiska postę- Do 1964 r. SB posiadała w tym oddziałach terenowych. Przy- czące środowiska wiejskiego. Po
jest ta opozycja”. ten sposób nastąpiło widoczne powała w oparciu o tę kategorię środowisku tylko jednego agen- stąpiono do typowania kandy- raz drugi został zwerbowany w
(TW „Konar” o sytuacji obni˝enie liczby OZI. OZI. Jednym z najbardziej ta o pseudonimie Jan. Był nim datów na OZI, a efektem tych 1964 r. ze względu na swoją
przed zjazdem lite rat ów w W celu zobra z owania ilości twórczych donosicieli był Kazi- dziennikarz, a zarazem literat, działań było ponowne pozyska- działalność pisarską i członko-
Bydgoszczy, 28.11.1968 r.) >3 agentury w śro d owisku twór- mierz Koźniewski, którego wni- członek wrocławskiego oddzia- nie Henryka Worcella na tajne- stwo w ZLP.
05.09. ARTYSCI 8/29/08 1:58 PM Page 3
◊ rp .pl Pi ą te k | 5 wrześ n ia 2008

Artyści w pętli PRL 3
może przede wszystkim ciebie... Cytaty

a˝ nadto twórcze z donosów
W trakcie rozmowy ujawni∏ się
w kilku nadzwyczaj wa˝nych jednak przy tym, aby ka˝da z wić je z działalnością i twórc z o- Stasi. Obywatele PRL tak samo wiedź twierdzącą, przeszedł jako zagorza∏y stronnik kard.
środowiskach, przede wszyst- p o staci mówiła odrębnym st y- ścią konkretnej osoby. I zweryfi- pracowali na konto rodzimej do zupełnie innej sprawy. Spy- Wyszyńskiego, dobrze zoriento -
kim naukowym i dziennika r- lem i u˝ywała odrębnych sfor- kować, czy rzeczywiście poma- Słu˝by Bezpieczeństwa. tał, czy w moich podró˝ach do wany jest w ostatnich zdarze -
skim, spowo d owało chaos, w mułowań”. Żarty, ktoś powie. gała ona aparatowi represji, czy Inaczej tra k t ować trzeba krajów kapitalistycznych spo- niach związanych z Leszkiem
wyniku którego jednym tchem No pewnie, ale wnioski, jakie te˝ grała z nim w jakąś prze- jednak donosy, które ochoczo tykałem się z propozycją Ko∏akowskim, wie, ˝e wydalony
wymienia się nazwiska agen- wysnuwa Hłasko ze swej przy- dziwną, przyznajmy zresztą – pisał Kazimierz Koźniew s k i współpracy z obcym wywia- Hindus wystąpi∏ ju˝ w Radiu
tów wyjątkowo szkodliwych gody z łapsami, są zast a n aw i a- rzadko sensowną – grę. ( u wa˝ał, ˝e jest to jego jako dem. Zapewniłem, ze nikt mi Wolna Europa. Opowiedzia∏em
(daleko nie szukając: Maleszka) j ą ce: „Gdyby mój dorobek pi- W tym miejscu przypomi- „państwowca” obowiązek!), a nic podobnego nie pro p o n o- mu o znanej w „Kulturze” pary -
i ludzi, bywa ł o, ˝e zasłu˝onych, sarski – ro z wa˝ał nie do końca na się nast ę p u j ą ca ocena do- zupełnie inaczej dowody wał, ale jego nie zadowoliło skiej karykaturze Wyszyńskiego
którzy nie potra fili zerwać swo- p owa˝nie – upowa˝niał mnie t yc z ą ca Zdzisława Najdera : współpracy z SB Stanisława ogólnikowe st w i e rdzenie i po- i Gomu∏ki z podpisem „Nieszczę -
ich kontaktów z SB, niezale˝nie do dawania rad młodym, po- „ Z awsze uwa˝ałem go za in- Ca t a-M a c k i ewicza czy, na p rosił o szczegółowy opis ka ˝- ścia chodzą parami”. Odpowie -
od tego, ˝e kontakty te nie wiedziałbym im: ka˝dy z was tegralnego antyko m u n i stę. przykład, Jerzego Brauna. dej podró˝y z osobna. Nie da- dzia∏ z oburzeniem: „To bezczel -
przynosiły większych szkód p owinien przez jakiś czas po- (...) Gdy Macierewicz dopro- O statniego z wymienionych, łem się długo prosić”. ność stawiać Wyszyńskiego na
społecznych. pracować dla tajnej policji, aby wadził do słynnej afery tecz- wieloletniego więźnia komuny, Czasem daleko posunięta równi z Gomu∏ką”. Później te˝
Inna sprawa, ˝e wyrwać się z wyrobić sobie styl i jasność kowej (...) padło tak˝e nazwi- policja polityczna namierzyła niefrasobliwość, innym razem da∏ wyraz swojej niechęci, wręcz
bezpieczniackich łap nie było myślenia. Ksią˝ki trzeba pisać s ko Najdera. Jako rzeko my dopiero na jego st a re lata, gdyc z ysta głupota, ale te˝ przemy- pogardy do Gomu∏ki, określając
łatwo. W „Pięknych dwudzie- tak jak donosy, pamiętając agent wyst ę p ował pod pseu- ˝ył za granicą, we Włoszech. ślana chęć szkodzenia innym, go jako bardzo ograniczonego i
stoletnich” z właściwym sobie, przy tym, ze głupio napisany donimem Zapalniczka. Tygo- Dlaczego zgodził się na płatną głęboka nienawiść i zwykła parodiując sposób jego przemó -
n i e co szubienicznym poczu- donos mo˝e zniszczyć przede dnik »Nie« opublikował jego współpracę? Mo˝na podejrze- podłość powo d owała post ę- wienia.
ciem humoru Marek Hłasko wszystkim ciebie”. z o b owiązanie do współpra cy wać szanta˝ natury obyc z a j o- p owaniem współpra cowni- (TW „Konar” o ks. Ta deuszu Ja-
opowiadał, jak to w Pałacu z UB i pokwitowanie za po- wej. Ale bez względu na oczy- ków Słu˝by Bezpieczeńst wa. ni 27.01.1967 r.)
Mostowskich zrobiono z niego Agenci na parę minut brane na Rakowieckiej pie- Między bajki włó˝my nato-
w i sty brak korzyści z ko n t a k-
policyjnego ko n fidenta. Na- Osobowe źródła informacji niądze. Kilka k rotnie spiera- tów z Braunem dla wiadomych m i a st „ideowe” tłumaczenia Nie obesz∏o się te˝ za kulisami
stępnie nachodziły go łapsy, policji politycznej w Polsce były łem się z Najderem, lecz nie takich czynów. Nawet najczer-
słu˝b, a tak˝e zaska k u j ą ce nie- zjazdu bez pewnych zajść. I tak
n a m awiając do sporządzania rozmaite. Niektóre z nich dzi- wierzę, aby był przez parę zgodności w chronologii tych wieńszy ko m u n i sta nie musiał np. Stanis∏aw Grochowiak w
d o n o s ów i nie przyjmując do wią, nawet bardzo. Po co były minut rzeczywistym agen- kontaktów, w aktach byłego re- donosić, chyba ˝e nadto prze- obecności Miko∏ajki i innych
wiadomości oświadczeń po- Słu˝bie Bezpieczeńst wa dono- tem”. Jest to opinia Andrzeja d a k t o ra„Tygodnika Warszaw- jął się przykładem Paw l i ka ostro zaatakowa∏ prezesa szcze -
c z ą t k u j ą cego pisarza, ˝e sy ludzi całkowicie identyfikują- M i cew s k i e g o, który ponad skiego” pozostają (o czym pisa- Morozowa, bo przy zachowa- cińskiego oddzia∏u Gwidona Ka -
„ w s z ystko, co mogę zrobić, to cych się z tamtym systemem? wszelką wątpliwość agentem ła Joanna Siedlecka w „Obła- niu wszelkich proporcji w inny mińskiego za jego g∏ośny artyku∏
napisanie donosu na samego To, ˝e Marian Reniak był czło- takim, i to nie tylko przez pa- wie”) pokwitowania pew nych, sposób nie da się zrozumieć w „Trybunie Ludu”. Zresztą ten
siebie”. W końcu wyczerpany wiekiem słu˝b nie stanowiło dla rę minut, był. niewysokich zresztą kwot: od delatorskich działań Andrzeja artyku∏ przypominający, by o
nękaniem przez ubecję, opo- nikogo tajemnicy, co więcej sam 10 do 60 tys. lirów. Zagadka ? Szczypiorskiego czy ˝ony przyjmowaniu cz∏onków do ZLP
wiedział o wszystkim znajo- autor „Niebezpiecznych ście- Fat a l ny ro d owód Jeszcze jedna z wielu. Pawła Jasienicy Neny O’Bre t e- decydowa∏y czynniki partyjne,
memu pracującemu ponoć ˝ek” nie krył się z tym, podkre- Raz jeszcze przywołam głę- ny, donoszącej na niego jako nie podoba∏ się tak˝e innym, a
kiedyś w Informacji Wojsko- ślając wręcz, ˝e w tajnych struk- boko emocjonalną i niekoniecz- Długo nie pro s z o n o TW „Max” (a wcześniej TW Grochowiak swoją niechęć do
wej. „Uśmiał się serdecznie i turach zajmuje znaczące miej- nie sprawiedliwą wypowiedź Jerzy Suszko, były dzienni- „Ewa”). Jej przypadek jest st o- Kamińskiego wyrazi∏ w formie
o b i e cał pomóc. Powiedział sce. Nie inaczej było z innym pi- Czesława Miłosza: „Gdyby ja- karz sportowy, napisał całą s u n kowo dobrze znany. Ale wyjątkowo ostrej, bo radzi∏ mu,
przy tym: – Nic się nie przej- sarzem komuny – Henrykiem kimś magicznym sposobem ksią˝kę („Donosy na Kisiela”) o najciekawsza w tej smutnej hi- by sam siebie ze związku usuną∏.
muj, synu. Powiadają, ˝e mło- Gaworskim. Tadeusz Borowski udało się ustalić prawdziwą, nie tym, jak Słu˝ba Bezpieczeń- storii jest nieufność samych Oburzenie Grochowiaka na Ka -
dy Adaś Mickiewicz te˝ zajmo- był etatowym pracownikiem In- urojoną genealogię Polaków, st wa naciskała go, ˝eby donosił e s b e k ów do tak wydajnej mińskiego wydaje się zrozumia∏e
wał się donosami. Daniel De- formacji Wojskowej, w związku okazałoby się, ˝e ogromny ich na Stefana Kisielewskiego, któ- przecie˝ i operatywnej agent- z tego względu, ˝e do pisarzy pol -
foe był agentem policji. Tak sa- z czym w jego przypadku po- procent (a mo˝e większość) ma rego był bliskim znajomym. ki. Choć się chwaliła, ˝e Paweł skich zaliczają się te˝ pisarze ka -
mo mówią o Kra s z ewskim; tak wiedzieć mo˝na tylko, ˝e wy- za przodków niezbyt szacowne Ale pierwszy telefon (znów!) z Jasienica „obecnie jest pod toliccy, którzy są patriotami i
samo o Brzozowskim. Idź dalej wiązywał się ze swych słu˝bo- indywidua, konfidentów, po- Rakowieckiej miał grubo moją zupełną kuratelą, dzięki zwolennikami socjalizmu.
śmiało tą drogą. Ale jeśli nie wych zadań wzorowo. tencjalnych serwilistów, wręcz wcześniej, zaraz po powrocie z czemu wiem, z kim się ko n t a k- (TW „Konar” o Zjeździe Pisa r z y
chcesz, pomogę ci”. Diametralnie inna była sy t u- pachołków policji i UB, podwój- olimpiady w Rzymie w 1960 tuje i kto do niego dzwoni i Ziem Zachodnich i Pó∏nocnyc h
Jak pisał Hłasko, smutnych acja takich pisarzy jak Andrzej nych agentów”. roku. „Byłem przesłuchiwany – przychodzi”, w ich mieszkaniu 11.06.1968 r.)
p a n ów z Urzędu Bezpieczeń- Kuśniewicz czy (zwłaszcza) Sta- To zapewne du˝a przesada, wspomina – w hotelu MDM na zało˝ono podsłuch. Nie tylko
st wa ju˝ nigdy nie zobaczył. nisław Ca t-Mackiewicz, który choć w kontekście ujawnianych piątym piętrze, w pokoju 506. ze względu na opozycyjnego W momencie debiutu poetyckie -
Ale pozostała specyficzna za wymyka się zresztą wszelkim przez Instytut Pamięci Narodo- S m u t ny pan chemicznym pisarza, tak˝e na TW „Maks a ” . go Stanis∏awa Barańczaka czy
nimi tęsknota: „...oni przecie˝ klasyfikacjom. Jego przypadek wej faktów przestaje być zasad- ołówkiem w cienkim zeszycie I jeszcze jedno: wszys cy, któ- Ryszarda Krynickiego – poetów,
dali mi podnietę twórczą i cza- dowodzi, z jak wielką ostro ˝ n o- ny rozpowszechniony pogląd o notował to, co mówiłem. W rzy czytali donosy Neny którym przyświeca∏ cel odfa∏szo -
sami pisząc donosy, dawałem ścią traktować nale˝y archiwa l- „najweselszym baraku w obo- sprawie dywersji antyko m u n i- O’Breteny, zgodni są, ˝e st a n o- wania rzeczywistości rozumia -
się ponosić fantazji, a wtedy ne materiały Słu˝by Bezpie- zie” i łączący pogardę ze współ- st ycznej w Rzymie zadał mi wią one wybitne dokonania w nej z jednej strony jako rzeczywi -
cy t owałem wymyślone przeze czeństwa. Same protokoły i czuciem stosunek do np. byłych jedno pytanie: – Pan te˝ otrzy- s z t u cedelatorst wa. Szkoda, ˝e stość polityczna, spo∏eczna i eko -
mnie wypowiedzi i wkładałem podpisy nie wystarczają. Tu obywateli NRD, którzy przez la- mywał te broszurki antyko m u- był to jedyny gatunek literacki nomiczna kraju, z drugiej zaś ja -
je w usta swoich ofiar, dbając trzeba wniknąć w te akta, zest a- ta mozolnie budowali potęgę n i st yczne? Gdy usłyszał odpo- (?) przez nią upraw i a ny. ko rzeczywistość artystyczna,
która w poezji lat 60. by∏a w Pol -
sce zafa∏szowana równie sku -
Pomocnicy aparatu represji w Polsce Ludowej tecznie poprzez operowanie taki -
mi środkami stylistycznymi i u˝y -
wanie takich rekwizytów, które
Twórczy donosiciele ową rzeczywistość gmatwa∏y –

nikt nie przypuszcza∏ zapewne
(wymienieni poeci te˝ nie), ˝e
spowoduje wytworzenie ca∏ej la -
Literaci „na kontakcie” wym. Szczególny nacisk kła- wa Krajewskiego, szefa wro- winy poetyckich kontestatorów
Jak wyglądał stan agentury dziono na odpowiedni dopływ cławskiego oddziału Związku – epigonów tego ruchu, którzy w
wśród literatów „na kontakcie” informacji, który pozwalałby na Polskich Artystów Plastyków. W imię odfa∏szowania świadomo -
wrocławskiego SB? W 1967 r. 2 prowadzenie działań wyprze- innych wypadkach posługiwa- ści, będą fa∏szować wszystko do -
TW i 3 KO, w 1968 r. tylko 1 TW i dzających i prewencyjnych. W no się kontaktami operacyjny- oko∏a brakiem poetyckiego ta -
4 KO; w 1970 r. 2 TW i 4 KO. Jak 1977 r. na 53 członków wrocław- mi lub słu˝bowymi pełniącymi lentu przede wszystkim, a wier -
stwierdzano w raportach, nie skiego ZLP oraz 80 sympaty- funkcje kierowników klubów li- sze ich bardziej opuch∏e frazeolo -
była to liczba gwarantująca pra- ków Koła Młodych przy ZLP terackich (przypadek Stefana giczną papką szpalty gazet będą
widłowe rozeznanie i zabezpie- Sekcja IV Wydziału III KW MO Placka, kierownika Klubu Mu- przypominać ni˝ prawdziwą ar -
czenie tego środowiska. Tym we Wrocławiu posiadała 5 taj- zyki i Literatury) czy księgarń tystyczną twórczość.
bardziej ˝e po wydarzeniach nych współpracowników oraz u˝yczających swych pomiesz- (TW „Kasa n der”, czyli Lech Isa-
roku 1968 po raz kolejny stwier- siedem kontaktów operacyj- czeń na wieczory autorskie, jak k i ewicz, o nowej fali po e t yc k i e j ,
dzano, ze nale˝ało przystąpić nych. W celu lepszego „zabez- chocia˝by księgarni Pod Arka- 1.071974 r.)
do bardziej aktywnego we r- pieczenia” posiłkowano się sie- dami.
bunku agentury w tym śro d o- cią niebędącą „na kontakcie” W Szczecinie w 1977 r. od- Na pytanie, co zmieni∏o się w
wisku. Sekcji IV, lecz mającej dojście do dział ZLP był zabezpieczany „Odrze” od momentu objęcia sta -
Zgodnie z instrukcją o pracy środowisk literackich bądź poprzez 2 TW oraz 2 KO. Wyko- nowiska naczelnego redaktora
operacyjnej z lutego 1970 r. w szczególnych „figurantów”. W rzyst y wano równie˝ agenturę przez Kubikowskigo – kontakt
terenie rozpoczęto zakładanie ten sposób wykorzystywano d z i e n n i karską – 9 TW i 7 KO i odpowiedzia∏ w zasadzie nic. W
spraw obiektowych. Ich celem np. TW „Konrad” (prof. Jana 10 KS. W Rzeszowie w analo- dalszym ciągu „Odra” jest pi -
był nadzór i kontrola operacyj- Trzynadlowskiego), TW „Medu- g i c z nym okresie posiadano smem zamkniętym, zw∏aszcza
na nad poszczególnymi śro d o- za” (dr. Andrzeja Czajowskiego), „na kontakcie” 4 TW oraz 10 dla środowiska pisarzy partyj -
wiskami, aby zapobiegać dzia- czyli pracowników naukowych KO. Wrocławscy ofi cerowie nych i m∏odzie˝y literackiej.
łaniom o charakterze antyso- Uniwersytetu Wrocławskiego, prowa d z ą cyrozpoznanie ope- ≥A n toni Słonimski wraz z Andrzejem Dobroszem (kryptonim Dalej preferuje się tam okre -
cjalistycznym i antypaństwo- lub TW „Dąb”, czyli Przybys ł a- racyjne środowiska kultura l- Smentek) w obiektywie funkcjonariusza SB ślony materia∏ publicystycz ->4
05.09. ARTYSCI 8/29/08 2:09 PM Page 4
Cytaty AGNIESZKA
GRALIŃSKA-TOBOREK
W sytuacji kompletnego braku nadziei
z donosów
ny i literacki. Najczęściej sięga
Odczucie potęgi władzy dotknę-
ło wszystkich obywateli powo-
jennej Polski bez względu na
swoje miejsce w jej strukturze. Z
Władza
się po autorów warszawskich ta - doświadczenia bardziej ni˝ z
kich jak Woroszylski, Jastrun, teorii czerpie sztuka, i dzięki
Andrzejewski i inni, którzy nieraz sprawnym narzędziom, jakimi
dawali przy ró˝nych okazjach są obraz i opis, przybli˝a nas do
dowody swojej nielojalności wo - tego, czym była władza w okre-
bec polityki kulturalnej państwa. sie PRL. Prześledzenie motywu
Nie jest tak˝e rzeczą przypadku, władzy w sztuce polskiej tego
i˝ do sk∏adu kolegium redakcyj - okresu nie tylko pozwala nam na
nego dokooptowano Andrzeja stworzenie jej wielokrotnego
Szczypiorskiego, redaktora i portretu, ale te˝ pokazuje arty-
krytyka literackiego z Warsza - stów, którzy za pomocą sztuki
wy. Robi się to po to, by wzmocnić próbowali oprzeć się jej mocy.
pozycję „Odry” autorytetami i
utrwalić jej ogólnokrajowy cha - Milczenie
rakter. W najbardziej bezlitosnych
(KO „JCz”, czyli Jan Czopik-Le- systemach dyktatorskich bunt
˝achowski, na temat sy taucji jest mniej prawdopodobny, ni˝
w „Odrze”, 23.01.1974 r.) tam, gdzie dzięki pewnym swo-
bodom upośledzeni mają na-
Bardzo k∏opotliwy jest problem dzieję na lepsze ˝ycie – twier-
Rafa∏a Wojaczka. Ten uzdolnio - dził socjolog Lewis A. Coser w
ny poeta zachowuje się zupe∏nie swojej teorii konfliktu. W sytu-
po chuligańsku, jest notorycz - acji kompletnego braku nadziei
nym pijakiem i po pijanemu kale - nawet artyści milczeli. Zadzi-
czy ludzi, rzucając w nich szklan - wiający jest fakt, ˝e w czasie sta-
kami lub popielniczkami. Tak by - linizmu w Polsce obok ofi c j a l-
∏o niedawno, gdy w MPiK skale - nego, socrealistycznego portre-
czy∏ m∏odego kolegę (czego tu władzy nie powstały ˝adne
świadkiem by∏………. ). Tak by∏o na szkice do szuflady, które miały- ≥Przygotowania do wystawy fotograficznej „Grudzieƒ ‘70” w grudniu 1980 roku
zebraniu Ko∏a M∏odych, kiedy by dać świadectwo, udokumen-
uderzy∏ Jagodzińskiego cię˝ką tować czy przynajmniej ode- razu władzy z czasów, gdy była przedmiotowości nie widać cie- programowym zało˝eniem było ne klaskacze i urządzenia do wi-
szklaną popielniczką (gdyby go grać się za pomocą sztuki. Ist- ona tak obecna, tak realna, a nia powrozu, ręce artysty wyda- mówić bez ogródek. Ale czy da tania z zawieszoną na kiju szma-
trafi∏ w g∏owę i zabi∏ – wtedy – nieją przecie˝ artystyczne zapi- jednocześnie przezroczyst a , ją się całkiem wolne w swych się namalować władzę wprost, tą – jak to robił Jerzy Bereś? A w
jak sam Jagodziński powiedzia∏ ski z czasów wo j ny, nawet w przenikająca na wskroś ˝ycie gestach. W zniewolonym kraju czy te˝ trzeba szukać chwytu – końcu mo˝na spróbować uzy-
– problem Wojaczka przesta∏by obozach koncentracyjnych zna- publiczne i prywatne. Władzy, odejście w świat czystej abs- alegorii, metonimii, symbolu? skać to, co jest konstytutywną
istnieć). Parę dni temu do zarzą - lazł się ołówek i papier. która nie tylko represjonowała, trakcji mogło początkowo być Ró˝nych sposobów u˝ywali cechą portretu – podobień-
du oddzia∏u nadesz∏o pismo z Czy nic nie przetrwało z cza- skazywała na śmierć, ale tak˝e uwa˝ane za sprzeciw wobec artyści, by dotknąć problemu stwo.
izby wytrzeźwień, ˝ądające wy - sów stalinizmu? Mo˝e takie pra- hipnotyzowała, mamiła i znie- władzy, szybko jednak stało się władzy. „Ojciec Wirgiliusz”, czyli Stało się to mo˝liwe wcale nie w
egzekwowania 270 z∏ od Wo - ce nigdy nie były opublikowa- walała umysł. udawaniem, ˝e jej w ogóle nie portret Gomułki z odciętym malarstwie czy w rzeźbie, ale w
jaczka za jego pobyt. ne, mo˝e twórcy nie chcieli póź- Sztuka po odwil˝y tak˝e mo- ma, ˝e sztuki władza nie dotyka. mózgiem Zbyluta Grzywacza nowoczesnej awangardowej for-
Jest jakimś nieporozumieniem niej ich upublicznić? Powinny gła pokazać tylko tyle, na ile czy jego cykl „Mówc ów ” – ludzi mie twórczej aktywności, jaką jest
fakt, ˝e Wojaczkowi często przy - wypłynąć w czasie stanu wojen- władza zezwoliła. Publicystycz- Po r t ret – alegorie, bez jakości, w maskach prze- performance. Było to podobień-
znaje się stypendia, bo natych - nego, gdy było zapotrzebowa- ność „Arsenału”, głośnej wyst a- symbole, metonimie ciwgazowych, pustych w środ- stwo w działaniu, bo istotą władzy
miast po otrzymaniu pieniędzy nie na tego typu prace, a jednak wy „młodej plastyki” w 1955 r. Trzeba było kolejnych dzie- ku – to próba sportretowania jest działanie. Fałsz relacji władza
zapija się i kaleczy ludzi. Mo˝na takich dotąd się nie odnajduje. polegała na ekspresjonistycz- sięciu lat pod presją władzy, ale i ludzi władzy. Ale czy jeden try- – podwładny (czy mo˝e lepiej
twierdzić, ˝e ka˝de przyznane Czy˝by teoria na gruncie sztuki nym ukazaniu koszmaru wojny, twardszego gruntu „małej stabi- bik z maszyny, bez względu na poddany), monolog zwany dialo-
mu stypendium to jedna rozbita się nie sprawdzała? A mo˝e do- niemo˝liwa była jednak jaka- lizacji”, aby niektórzy artyści swą wielkość, mo˝e uzmysłowić giem, ukazany został poprzez fi-
przez niego twarz więcej. piero katastrofa po katastrofie kolwiek rewizja tego, co po woj- mogli dotknąć rzeczywistości. działanie całego systemu? Mo˝e gury, jak w performance „Dialogz
Zachodzi powa˝ne niebezpie - niesie ze sobą taki brak nadziei, nie. Naturalną rea kcją na socja- Mo˝e gdyby Andrzej Wróblew- więc lepiej pokazać skutki – lu- rybą” Zbigniewa Warpechow-
czeństwo, ˝e kiedyś w stanie nie - ˝e pozostaje tylko milczenie, bo listyczny realizm było zwróce- ski ˝ył, nie byłoby tej dekady dzi pomiętych i wyprasowa- skiego. Oto artysta– figura władzy,
trzeźwym pope∏ni zabójstwo. czym˝e jest upadek sztuki wo- nie się ku abst rakcji. Mo˝e milczenia? A mo˝e właśnie nych, uprzedmiotowionych, z rozmawia z wyjętą z wody rybą.
Związek Literatów jest wobec bec klęski całego narodu? Mo˝- wstręt do figuracji był te˝ Her- dzięki niej stał się patronem wrośniętymi w kręgosłup Głaszcze ją, przytula, ubiera,
niego bezsilny, jedynie co móg∏ na albo malować fałszywe por- bertowską „kwestią smaku”, „nowej figuracji”? Do niego bo- drzewcami transparentów, wal- troszczy się o nią a˝ do śmierci –
zrobić, to nie zakwalifikować go trety władzy wedle jej własnego wyjściem ponad ideologiczne wiem odwo ł y wali się artyści czących w kolejkowych corri- śmierci ryby, która jest niema i
jako cz∏onka ZLP. ˝yczenia, albo… przestać być uwikłanie. W wysublimowa- krakowskiej grupy Wprost po- dach? A mo˝e pokazać jej na- bezbronna. Podobny dialog pro-
Natomiast zadziwiająca jest malarzem. Nie mamy więc ob- nym, czystym świecie bez- wstałej w 1966 roku, których rzędzia – prymitywne, drewnia- wadzili ze sobą Zofia Kulik i Prze-
bezsilność w∏adz wobec tego
chuligana. W∏adze często go
aresztują, ale i natychmiast Pomocnicy aparatu represji w Polsce Ludowej
puszczają go na wolność, bo ma
tzw. papiery wariackie, jakieś
orzeczenie lekarskie z pobytu w
szpitalu psychiatrycznym przy
ul. Kraszewskiego. Dokąd więc
ten niebezpieczny wariat będzie
rozrabia∏ i kaleczy∏ ludzi? Dopó - nego posiadali w kwietniu Jak wskazywano, informacje o odcinku literackim z ko m i s a-
ki kogoś nie zabije? 1981 r. 11 osobowych źródeł in- działaniach neoZLP były wy- rzem wojskowym ds. kultury.
W∏adze powinny wreszcie zna - formacji. W 1983 r. było to 4 starczające, natomiast pro b l e- […] W dalszym etapie rozmowy
leźć sposób ukrócenia samowoli TW, 1 konsultant i 4 KO. Ro k mem było dotarcie do litera- nawiązałem do chęci i potrze-
tego niebezpiecznego faceta. później stan sieci wynosił 4 tów uznawanych za opozyc j o- by podtrzymania z J.M.G. dia-
(TW „Konar” o Rafale Wojaczku, TW, 1 konsultant i 5 KO, a w nistów. logu w zakresie doradczo-kon-
9.03.1971 r.) 1986 r. na 100 osób kwalifiko- sultacy j nym. W/wym. st w i e r-
wanych jako środowisko lite- We r b ow n i cy dził, ˝e powy˝szą rozmowę
Podczas zjazdu w prywatnych rackie Dolnego Śląska SB dys- Werbunek OZI spośród traktował jako jednorazową.
rozmowach z Putramentem i Le - ponowała 5 TW oraz 4 KO i jed- twórców wymagał od funkc j o- Nie chciałby być w jakikolwiek
opoldem Lewinem us∏ysza∏em nym ka n d ydatem na TW. Na nariuszy SB wiedzy i umiejęt- sposób związany z organami
ich pretensje do mnie, do zarzą - początku 1989 r. w środowisku ności, ale tak˝e dost o s owania SB czy LWP […] W dalszej części
du naszego oddzia∏u o to, ˝e nie literackim SB posiadała 6 taj- się do sytuacji. Ppor. Andrzej rozmowy przekonałem J.M.G.
byliśmy dobrze zorientowani i nych współpracow n i k óworaz Sieradzki (te˝ literat, debiuto- o potrzebie chwili, aby połą-
zaprosiliśmy na Wiosnę K∏odzką kilka kontaktów operacyjnych wał w 1980 r., do dziś członek czyć wszystkie wysiłki dla do-
takich ludzi jak S∏onimski, Sewe - oraz słu˝bowych. ZLP w Wa r s z awie) we r b u j ą cy bra związku, gdy˝ przeciwnik
ryn Pollak i Sandauer, ˝e trzeba Dla lat 1981 – 1983 mo˝emy Jana Marię Gisgesa pisał w polityczny równie˝ próbuje or-
ich by∏o na parę tygodni przed podać liczbę agentury prowa- czerwcu 1982 r.: „Na wstępie ganizować szeroki front anty-
Wiosną skreślać z listy zaproszo - dzonej przez Wydział III KS rozmowy wręczyłem ˝onie socjalistyczny. J.M.G. zgodził
nych. Usprawiedliwia∏em się MO (SUSW) w Warszawie. Śro- J.M.G. kwiaty (powa˝nie choro- się utrzymywać kontakt pouf-
tym, ˝e co roku zapraszamy ró˝ - dowiskami twórczymi zajmo- wała w ostatnim czasie) oraz ny ze mną”.
nych ludzi, co do których nie je - wał się tam Wydział III-1 i III-2 . zostałem zaproszony do gabi- Ten przebieg ro z m owy zapi-
steśmy zorientowani, ale prze - W 1981 r. w środowisku nauko- netu pisarza, gdzie były warun- sany przez funkcjonariusza SB
cie˝ Wydzia∏ Kultury i Komi - wym i twórczym posiadał on ki sprzyjające planowanej ro z- wskazuje, w jaki sposób st a rali
tet Wojewódzki ma wgląd w 86 TW, w 1982 r. ju˝ 100, a w ro- mowie. Przedst awiłem się jako się oni docierać do osób zwią- ≥Melchior Wa ƒ kowicz z ˝oną Zofią i córką Martą Erdman. Zdjęcie
tę listę i mo˝e dość zawczasu >5 ku 1983 odpowiednio 188 TW. o fi cer SB współpracujący na zanych ze śro d owiskiem, a co wykonane przez SB
05.09. ARTYSCI 8/29/08 1:59 PM Page 5
◊ rp .pl Pi ą te k | 5 wrześ n iaw 200 8

nawet artyści milczeli
Cytaty
– portret wielokrotny z donosów
zasięgnąć co do zaproszonych
informacji u w∏adz centralnych i
mysław Kwiek w performance generalski mundur i ciemne lenie, wychowane od początku wcześniej zwrócić nam uwagę,
„Działania na głowę”(„Trzy odsło- okulary. Wśród atrybutów wła- w nowym ust roju pewnie bę- byśmy zaproszeń do tych ludzi
ny”). Ona siedziała tak, ˝e głowa dzy były kajdany, kraty, czołgi, ale dzie ju˝ pozbawione wszelkich nie wysy∏ali. Trzeba będzie o tym
wystawała jej z miski, on nalewał i telewizory, gazety, czarne ptaki wątpliwości i zapewne tak˝e pamiętać przy organizowaniu
do miski wodę, mył w niej ręce i (wrony), wilki. Dosłowność iko- władza tak widziała przyszłość następnej Wiosny – o ile ona w
nogi i dolewając, namawiał „no, nograficzna jak i doraźność uwi- – z oddanymi, wiernymi arty- ogóle się odbędzie.
powiedz coś, no, powiedz”. daczniająca się przede wszyst- stami. A jednak historia nie po- (TW „Konar” w sprawie skre ś l e-
Krytycznych wobec władzy kim w braku dbałości o technikę, twierdziła takiej tezy. W sztuce nia Antoniego S∏onimskiego,
wystąpień było niewiele i miały wykończeniu prac, spowodowa- młodych twórców debiutują- A r t u ra Sandauera oraz Sewe r y n a
one charakter osobistego prote- ły, ˝e drugoobiegowa sztuka lat cych w latach 80. bunt przeciw- Po l l a ka z listy zapro s z o nych na
stu. Dopiero lata 80., zwłaszcza 80. w du˝ej mierze poszła w zako władzy jest silny, ale odmien- co roczną K∏odzką Wiosnę Po-
po ogłoszeniu stanu wojennego, pomnienie. Z tych samych jed- ny ni˝ u starszych kolegów. Za- e t ycką, 12.05.1970 r.)
obfitowały w realizacje politycz- nak przyczyn w czasach, gdy po- miast metonimicznych skrótów
nie zaanga˝owane o charakterze wstawała, miała swoich zwolen- myślowych, patosu i cierpiętni- Cz∏onkowie Ugrupowania 66
zbiorowych manifestów. Artyści ników wśród odbiorców mo˝e czego zanurzenia w rzeczywi- uwa˝ają, ˝e poezja, aby by∏a
czuli się głosem uciśnionej części nieobytych ze sztuką, ale odnaj- stość pojawia się nieoczekiwa- twórcza i prawdziwie wspó∏cze -
narodu, czego dowodem były dujących w niej własne doświad- nie ironiczny dystans, dowcip, sna, powinna za swój punkt ze -
wystawy grupowe organizowane czenia. Działanie władzy, jej fi- nonszalancja. Wszystko w nie- rowy uznać osiągnięcia poezji
w przykościelnych galeriach. Po- zyczna wręcz siła z jednej strony, zwykle barwnej i ekspresyjnej lingwistycznej, jej nieufność do
laryzacja my – oni uwidaczniała a szarość, niechlujstwo, prowizo- formie, dzięki której to poko l e- s∏owa i ca∏ą wieloznaczność te -
się w symbolice najprostszej – ryczność rzeczywistego świata z nie nazwano nowymi dzikimi. go˝. „Poeta musi” – piszą w ma -
bieli i czerwieni. Czerwony kolor drugiej, to dwa elementy – treść i Przemieszanie motywów, za- nifeście – „odznaczać się twór -
nie był ju˝ nawet szeroko poję- forma składające się na zbiorowe skakujące zestawienia, wzbu- czym stosunkiem do s∏owa, wi -
tym symbolem, ale metonimią doświadczenie, jakie dzieliła ze dzały czasem uśmiech, czasem dzieć kostnienie, ciąg∏ą nieprecy -
czyli zamiennią. Czerwień to społeczeństwem sztuka. oburzenie. Motyw władzy stał zyjność i niedok∏adność języka
władza – jej działanie, narzędzia, się w ich twórczości mniej jed- ≥Happening Po m a ra ƒ c z owej Alternatywy z okazji Dnia Dziecka poetyckiego”. Nie sposób stwier -
funkcjonariusze. Jednocześnie Ironia i ka r n awał noznaczny. U Marka Sobczyka w 1989 roku. Ofi cer MO ustala, co wolno uczestnikom, a a czego dzeniu temu odmówić s∏uszności.
władza zyskała twarz, stała się Miłosz w „Zniewolonym portret gen. Jaruzelskiego z na- nie wolno Nie sposób dlatego, ˝e stwierdze -
bardzo konkretna, przybierając umyśle” pisał, ˝e kolejne poko- bojem w ustach na tle rastamań- nie to powinno być naczelną
skiej flagi nosi tytuł „Gandzia” men – to motywy z szablonów, rodu”, „Rewolucja krasnali”, czy maksymą ka˝dego, kto napraw -
(jak ówcześnie nazywano mari- jakie pośpiesznie odbijano na „Dzień Wojska” zamieniała po- dę twórcze pisanie pojmuje w
huanę), u Ryszarda Woźniaka w murach wielkich miast. Ta cieka- rządek, zawieszała dotychczaso- kontekście zjawisk i przeobra˝eń
pracy „Czerwony rogalik co- wa forma artystyczna wymagają- we zasady dzięki ironii, grotesce. wspó∏czesnego mu spo∏eczeń -
dziennie na śniadanie” sierp i ca umiejętności połączenia czy- Funkcjonariusze bez względu na stwa, kto stara się być sejsmo -
młot zamienia się w księ˝yc i pal- telnego znaku z wyrazistym, to, czy nie reagowali na skando- grafem tych zjawisk. „Jeśli sk∏on -
mę, a ˝ołnierz radziecki u Pawła dowcipnym hasłem była sposo- wane komunistyczne slogany i ni jesteśmy uznać niektóre g∏osy
Kowalewskiego to „Mon cheri bem wypowiedzi bezpośredniej, cytaty z wielkich myślicieli mark- o kryzysowej pozycji sztuki we
Bolscheviq”. Ironicznie potrak- wprost na ulicy. Wolnościowy i sizmu, czy te˝ próbowali interwe- wspó∏czesnej kulturze, to tym
towany motyw władzy przewijał anarchizujący charakter szablo- niować w przypadku wręczania bardziej chcemy szukać dla niej
się w twórczości grup artystyc z- nów sprawia, ˝e tak˝e dziś mło- im kwiatów, gonili z pałkami stu- nowych funkcji, nowych zastoso -
nych: Luxus, Gruppa czy Neue dzi ludzie chętnie go u˝ywają. dentów uciekających z napisami wań” – piszą dalej w swym mani -
Bieriemiennost. Najbardziej jednak rozbraja- „galopująca inflacja”, zawsze byli feście poeci Ugrupowania 66.
Najczęściej wyśmiewanym jącą siłę wobec władzy okazała ośmieszani, tracąc władzę mimo Zastanawiające jest, ˝e cz∏onko -
elementem władzy stali się jej Pomarańczowa Alternatywa. To swej mocy. wie Ugrupowania 66 w swej
funkcjonariusze. Błękitni mili- pospolite ruszenie młodych ludzi Oczywiście takie działanie twórczości ani jednego ze sta -
cjanci, czarni, uzbrojeni zomow- pod przewodnictwem Waldema- niemo˝liwe byłoby w czasach wianych wy˝ej postulatów nie
cy, stali się ulubionym tematem ra Fydrycha zwanego Majorem stalinizmu, a pewnie i w później- zrealizowali. Grupa, która w
nie tylko dowcipów opowiada- bez ˝adnego lęku i zahamowania szych latach PRL. To powolny 1966 roku og∏osi∏a się „grupą”
nych, ale i malowanych. Zwizu- stanęło naprzeciw władzy w roli upadek systemu, ale i mentalna powsta∏a na zasadach strate -
alizowana władza staje się błazna. Operując w ironiczny przemiana młodego pokolenia, gicznych, wed∏ug starego powie -
śmieszna w „paraartystycznych” sposób nowomową władzy, jak i które bez doświadczenia grozy i dzenia „kupą mości panowie”.
działaniach, takich jak szablony jej wizualnymi wizytówkami, do- lęku przed konsekwencjami gre- (TW „Kasa n der” o Ugrupowa n i u
czy happeningi. Lenin z domalo- konywała ich karnawalizacji. W mialnie ją ośmieszało, pozwoliły 66, 1.02.1971 r.)
wanym irokezem, gen. Jaruzelski hasłach kolejnych akcji: „Święci na nowy portret władzy rodem z
≥Reklama Teatru Letniego na molo w Sopocie, prze∏om lat jako smok wawelski lub Super- Mikołajowie przewodnią siłą na- gabinetu luster. Andrzej Waligórski – satyryk.
Czyni z∏ośliwe uwagi na temat:
a) organizowania nagonek na
Pomocnicy aparatu represji w Polsce Ludowej określone grupy ludzi (”Upadek
rodu Dreptaków”);
b) stojących przed nami zadań
Twórczy donosiciele (”Korzyść”);

c) zbiórek pienię˝nych (”Dysku -
sja”);
d) wyrazów wdzięczności sk∏a -
najwa˝niejsze, jakich argu- komendach wo j ewódzkich był sarzem. W podobny sposób danych za trud i pracę przez ró˝ -
mentów u˝ywali, aby nakłonić wysoki i sięgał nieraz 100 proc. rozpracowywano innych twór- ne osobistości przy ró˝nych oka -
ich do współpra cy z aparatem składu tych pionów. ców. zjach;
bezpieczeństwa. O swoich do- W jaki sposób osaczano ofi a- Bez pomocy agentury e) zak∏amania i ob∏udy wynika -
świadczeniach w pracy z twór- ry? Marek Nowakowski był roz- u m i e j s cowionej w środowisku jących z postawy akceptującej
cami funkcjonariusze SB mó- pracowywany od połowy lat 70. t w ó rczym władzom bezpie- otaczającą rzeczywistość.
wili: „przejmowałem literatów i w ramach SOR „Nowy” przez czeńst wa trudno by ł o by pro- ( K o n s u l tant „Zenon”, wte dy
bałem się wielkości zadania. Wydział IV Departamentu III wadzić działania operacyjne j eszcze ka n dydat AS, czyli Alek-
Miałem się zmierzyć z ludźmi, MSW. Do jego obserwacji i śle- wymierzone w litera t ów, akto- sa n der Soszyński, o twórczości
k t ó r ych nazwiska znałem z dzenia ka˝dego kroku zwe r b o- r ów, muzyków czy plast y k ów. Andrzeja Wa l i g ó r s k i e g o,
lektur szkolnych, a twarze z te- wano kilka bliskich pisarzowi Dlatego tak bardzo w tym śro- 12.07.1975 r.)
l ewizji. Miałem z nimi ro z m a- osób z lat młodości, z którymi d owisku liczyła się jakość po-
wiać, rozpracowywać, pozys k i- po zakończeniu szkoły lub w in- mocników SB. Werbunki opra- Przedstawi∏ po dwa wiersze t∏u -
wać. Obawiałem się, ˝e ta rola nych okolicznościach na parę cow y wano st a ranniej ni˝ w maczone, poety amerykańskiego
mnie przera sta. Literaturę po- lat stracił kontakt. W pew nym przypadku innych grup spo- Kamienca i rosyjskiego Josifa
znałem od tyłu: kto z kim, kie- momencie jego ˝ycia, gdy coraz ł e c z nych, a gdy zakładano, ˝e Brodzkiego. Stwierdzi∏, ˝e ich t∏u -
dy, gdzie, dlaczego, odruch bardziej zaanga˝owany w dzia- formalne wymogi rejestracji maczenia przedstawia, gdy˝ po -
czytania wyrobiłem sobie póź- łalność opozycyjną pisarz st a- mogą przeszkodzić w pozyska- eci ci najbli˝si są jemu w formie i
niej. To jest zasługa pra cy w SB, wał się obiektem zainteresowaniu cennego źródła informacji, treści. Następnie przedstawi∏ 19
˝e teraz sięgam po gazetę, nia SB, napotkał je ponownie, a nie st o s owano ich. Liczne zi- utworów z tomiku, który komple -
ksią˝kę”. Na marginesie tej wy- one odnawiały z nim kontakt dentyfikowane przykłady oso- tuje do wydania, a nosi roboczy
powiedzi warto zauwa˝yć, ˝e w towarzyski. Ich celem była per- b ow ych źródeł informacji tytu∏ „Wiem, ˝e tak nie jest”.
p o ł owie lat 70. odsetek funk- manentna inwigilacja autora wskazują, ˝e dotychczasowa Stwierdzam, ˝e wszystkie utwory
cjonariuszy z wy˝szym wy- „Raportu z oblę˝onego miast a ” wiedza o twórcach literatury napisane czytelnie, w formie
kształceniem pracujących w i pomoc Słu˝bie Bezpieczeń- czy muzyki wymaga uzupeł- ≥A n toni Słonimski (kryptonim obserwacyjny Sokó∏) z ˝oną swej ciekawe, ale w treści na -
Sekcji IV Wydziałów III SB w stwa w walce z niepokornym pi- nienia i pogłębienia. sfotografowany przez bezpiekę szpikowane krytyką status >6
6 Artyści w pętli PRL Piątek | 5 września 2008 ◊ rp .pl
Cytaty O znaczeniu pierwszych koncertów rockowych w Polsce
z donosów
5> w Polsce. Jak sam mówił, od-
Chleba, Wyrobka
powiadając na wiele pytań sta- ANNA rzami sopockiego Non Stopu nak, że to oni zupełnie nie pasu-
wianych mu przez młodzież, że IDZIKOWSKA-CZUBAJ byli Czerwono-Czarni. W latach ją do miejsca, w którym się zna-
„poezja powinna być krytyczna, następnych występowali tam: leźli, a nie odwrotnie. Młodość
jako przeciwwaga stanu euforii Już po pierwszym występie ze- Niebiesko-Czarni, Skaldowie, zaczęła rządzić się swoimi wła-
zachwytu – och jak u nas dobrze społu Rhythm and Blues – 24 Grupa ABC, Test, Trio Wojcie- snymi prawami.
– na co dzień tłoczone ludziom w marca 1959 r. w gdańskim klu- cha Skowrońskiego, Breakout,
głowy w prasie i wystąpieniach”. bie Rudy Kot – przewartościo- Krzak, Budka Suflera, SBB, a Gierek nie lubi
Stwierdził również, że nie lubi lu- wano istniejące dotąd przeko- także zespoły z Węgier, Czecho- Rhythm and Bluesa
dzi typu Filipski, ludzi silnych, z nania dotyczące tego, jak ma słowacji i NRD. Pierwsza fala muzyki
silną pięścią, którzy swą pięścią wyglądać występ na scenie, jak Na prtzełomie lat 50. i 60. rockandrollowej przybyła do
mózg wgniatają. ma się zachowywać publicz- młodsza część społeczeństwa Polski, jak stwierdził Franci-
(TW „Czar” o spotkaniu Stani- ność, jakie miejsce w życiu spo- była u nas po prostu niższą ka- szek Walicki, „drogą morską”
sława Barańczaka z czytelnikami łecznym zajmuje młody czło- tegorią społeczną przeznaczo- do Gdyni. Miasta portowe ode-
we Wrocławiu, 9.04.1976 r.) wiek. Bogusław Wyrobek – ną do wychowania, odpowied- grały istotną rolę w rozwoju tej
pierwszy i niekwestionowany niego ukształtowania i włącze- muzyki. Do nich po raz pierw-
8 maja zostałem zaproszony do rock’n’rollowy idol młodzieży – nia do dorosłego społeczeń- szy trafiały płyty przywożone
p. Worcellów. Rozmawialiśmy wspominał, że młodzież krzy- stwa. Oficjalne wytyczne regu- na statkach z odległych krajów
przede wszystkim na temat mi- czała na występach zespołu: lowały całokształt życia zachodnich. Do takich waż-
nionych wyborów, a także per- „Chleba, Wyrobka i rock’n’rol- młodych ludzi: począwszy od nych miast portowych należał
spektyw pracy nowego zarządu. la”, co być może nie podobało wyglądu zewnętrznego, po- także Liverpool – kultowe miej-
ZBIGNIEW KOSYCARZ/KFP
Henryk Worcell powiedział mi, się wielu „bardzo ważnym oso- przez życie szkolne i czas pry- sce dla rocka.
że we właściwym czasie zaże- bom”, ale raz uruchomiony me- watny. Uczniowie szkół podsta- W Gdańsku w 1959 r. po-
gnał niebezpieczeństwo unie- chanizm nie dał się już zatrzy- wowych i średnich nie powinni wstał pierwszy polski zespół
ważnienia wyborów, o czym mó- mać. wyróżniać się stylem życia, po- rockandrollowy Rhythm and
wiła i chciała spowodować Ur- Wyjątkowość rock’n’rolla po- trzebami i strojem, który miał Blues. Przedtem rock and roll
szula Kozioł. Rzecz dotyczyła legała na skupieniu wokół sie- się charakteryzować prostotą i był w Polsce wykonywany
kandydatury Stanisława Sro- bie wielu różnych zjawisk, ta- skromnością podkreślaną przez zespoły jazzowe, m.in. ≥Bogusław Wyrobek podczas występu w Rudym Kocie
kowskiego, który przyjął funkcję kich jak charakterystyczna mo- przez szkolny fartuch. Ubranie,
w Zarządzie Głównym ZLP – nie da, kolor instrumentów, oby- także płaszcze i kurtki, zdobić
wiedząc o tym, że statut zabra- czaje i sposób zachowania się miała szkolna tarcza pozwala-
nia w takich przypadkach kan- na scenie. Piosenka do tej pory jąca na identyfikację młodego
dydowanie do zarządu oddziału. miała być „kulturalna” i „przy- człowieka, dodatkowo symbo-
W każdym razie, ażeby przeciw- jemna”. Podobnie schludny i lizująca jego miejsce w hierar-
działać ewentualnym próbom uroczy miał być jej wykonawca. chii społecznej. Regulaminy
wycofania Stanisława Srokow- Nie inaczej miał wyglądać kon- szkolne zabraniały młodym lu-
skiego, zarówno Stanisław Sro- cert. Wokaliści śpiewają, muzy- dziom udziału w wieczornych
kowski, jak i Henryk Worcell po- cy grają, a publiczność siedzi i rozrywkach dorosłych. Tzw.
rozumieli się w tej sprawie ze słucha. To był schemat, który lotne komisje, złożone z na-
swoimi znajomymi w ZLP w War- rozpaczliwie do rock’n’rolla nie uczycieli i członków komitetów
szawie, uprzedzając w ten spo- pasował, i któremu należało się rodzicielskich, nadzorowały
sób ew. wizytę kogoś z grupy od- przeciwstawić. Młodzi ludzie wejścia do kin i kawiarni. Nie-
rzańskiej. przejawiali na koncertach nad- mile widziane były też prywat-
(TW „Zabłocki”, czyli Danuta Ko- zwyczajną aktywność, która de- ki, zwłaszcza te, które młodzi
stewicz, 11.05.1978 r.) nerwowała nie tylko władze, ale ludzie urządzali poza kontrolą
i dorosłą część społeczeństwa. rodziców.
Większość młodych kontestuje. Jak stwierdził A.P. Wojciechow- Naruszenie zakazów ozna-
Kontestacja wzmogła się wsku- ski: „Zamiast usiąść grzecznie w czało wystąpienie przeciw hie-
tek niedrukowalności liderów fotelach, posłuchać, poklaskać i rarchii wieku, niezmiernie waż-
nowej fali (Kornhauser, Barań- spokojnie pójść do domu, to oni nej w ówczesnym życiu społecz-
czak, Zagajewski, Krynicki). Sta- wrzeszczą, gwiżdżą, dewastują: nym. Tę hierarchię bardzo wy-
li się oni bohaterami młodych. bez przerwy trzeba ich odga- raźnie było widać podczas
Realizacje epigonów nowej fali niać ze sceny”. rock’n’rollowych koncertów.
są słabe literacko i artystycznie, Sale wypełnione były przede
są w pewnym sensie powiela- Rewolucja Non Stop wszystkim młodymi ludźmi,
niem tego, co już zostało powie- Nowość Non Stopu polegała jednak w pierwszych rzędach
ZBIGNIEW KOSYCARZ/KFP
dziane pełniej i znacznie lepiej. Z na zmianie istniejącej konwen- siedzieli ludzie dorośli, często
talentem. cji koncertu, gdzie orkiestra gra, starzy – zasłużeni przedstawi-
(Konsultant „Zenon” o nowej fali, a publiczność siedzi i słucha. ciele związków, kółek, zrzeszeń.
8.12.1976 r.) Muzyka, zgodnie z nazwą, miała Dorośli siedzieli prosto, raz po
brzmieć bez tradycyjnych raz odwracając się i patrząc z
Stanisław Srokowski dowiedział przerw, które robiła zazwyczaj niesmakiem na to, co się działo
się w Warszawie, rzekomo z ab- orkiestra. Pierwszymi gospoda- za ich plecami. Widać było jed- ≥Pierwszy koncert zespołu Rhytm and Blues – 24 marca 1959 roku w gdańskim klubie Rudy Kot
solutnie kompetentnych źródeł,
że Urszula Kozioł pomimo gwał-
townej zmiany kursu należała do
osób bezpośrednio chronionych i
protegowanych przez Łukasie-
Literat na służbie
wicza z KC. Podobno, jak twier-
dzi Srokowski, Łukasiewicz oso-
biście zastrzegł w cenzurze jej na-
zwisko – to znaczy – nie wolno
było publikować żadnych kry-
tycznych uwag na temat twór-
czości Urszuli Kozioł, we wszyst- Wykazywał inwencję, samodzielność i zaangażowanie, a co najważniejsze
kich wydawnictwach miała tak- – posiadał informacje z rozpracowywanego środowiska literackiego
że glejt pierwszeństwa. Dowo-
dem na tę szczególną sytuację
była też jej nietykalność we Wro- WOJCIECH KUJAWA, samochodowy, kończąc w 1973 r. W 1963 r. został członkiem ganizował także w FSO pierw- Na przełomie 1969/1970 r.
cławiu. Podobno, ilekroć zgła- SEBASTIAN LIGARSKI na stanowisku technologa ZMS, w którym pełnił funkcje szą młodzieżową drużynę został członkiem PZPR.
szano w KW jakieś krytyczne Działu Kontroli Jakości. Wie- przewodniczącego zarządu za- ORMO złożoną z członków Do służby wstąpił w lutym
uwagi pod jej adresem, zostawa- czorami kontynuował naukę w kładowego oraz wiceprzewod- ZMS. Jego wysiłki wychowania 1973 r. W latach 1977 –1980
ły one pomijane milczeniem lub Andrzej Sieradzki urodził się 2 Zasadniczej Szkole Zawodo- niczącego zarządu wydziało- młodzieży w duchu socjali- przeszedł przeszkolenie zawo-
uwagą, z której wynikało, że trze- kwietnia 1945 r. w Ostrowi Ma- wej nr 32 w Warszawie, a na- wego. Sukcesy odnosił także w stycznym dostrzeżono – w dowe w Wyższej Szkole Oficer-
ba jej dać spokój. Protekcji Łuka- zowieckiej. W 1959 r. rozpoczął stępnie od 1964 r. w Techni- dziedzinie pedagogiki, albo- 1969 r. został zgłoszony jako skiej MSW w Legionowie. Od
siewicza zawdzięcza ona też sty- naukę w Zasadniczej Szkole kum Mechanicznym przy FSO wiem od wstąpienia w 1966 r. w kandydat z terenu Warszawy października 1983 r. pełnił
pendia na wyjazdy zagraniczne Zawodowej nr 2 w Warszawie, oraz Studium Nauk Społecz- szeregi ORMO działał w Spo- do plebiscytu „Młodzieżowy obowiązki kierownika Sekcji
– były to Włochy i Belgia, gdzie jednakże ze względu na trudną nych przy KW PZPR, które łecznym Zespole Pedagogicz- bohater roku 1968”, w którym III Wydziału III-1 SUSW w War-
prywatny wyjazd i pobyt (bez sytuację materialną już w 1961 r. ukończył w 1971 r. W 1983 r. nym ORMO przy KD MO Pra- zajął zaszczytne drugie miej- szawie. W tym czasie przełoże-
motywacji oficjalnej – zawodo- zmuszony został do porzuce- uzyskał tytuł magistra Wydzia- ga-Płn., gdzie prowadził sekcje sce. Co więcej, uhonorowano ni chwalili go za dobre rezulta-
wej) zostały sfinansowane nia nauki i podjęcia pracy w łu Dziennikarstwa i Nauk Poli- wywiadów środowiskowych i go brązową Odznaką im. Janka ty w pracy operacyjnej oraz or-
przez władze polskie – na po- >7 FSO, początkowo jako monter tycznych UW. korepetycji dla nieletnich. Zor- Krasickiego. ganizację pracy zespołu. Wy-
◊ rp .pl Piątek | 5 września 2008
Cytaty
i rock’n’rolla… z donosów
6> lecenie Łukasiewicza. Takie
przez formację Zygmunta Wi- same przywileje objęły ją w kwe-
charego, grupę Drążek i Pięciu stii mieszkaniowej i w wielu in-
– Stanisława Drążka Kalwiń- nych. Jeden z wydawców kra-
skiego. Chór Czejanda w 1957 r. kowskich powiedział Srokow-
nagrał piosenkę „Tańcz i śpie- skiemu, że Koziołówna złożyła
waj rock’n’rolla”, a Zbigniew „grafomańskie felietony z Odry”
Kurtycz „W Arizonie”. Jednak celem wydrukowania ich w po-
dopiero Rhythm and Blues był staci książkowej – pomimo skraj-
pierwszym polskim zespołem, nie negatywnych recenzji, nie
który otwarcie głosił, że jest mógł odrzucić tych tekstów, gdyż
formacją rockandrollową. naraziłby się Łukasiewiczowi.
Grupę założył Franciszek Wa- (TW „Zabłocki” o Urszuli Kozioł,
licki, a wśród jej członków zna- 9.01.1981 r.)
leźli się m.in.: Bogusław Wyro-
bek, Marek Tarnowski i grający Neurastenik, sprawia wrażenie
na gitarze Leszek Bogdano- zagubionego w życiu, chorowity,
wicz. Później dołączyli nowi „żołądkowiec” i do tego trochę hi-
wokaliści: Andrzej Jordan oraz pochondryk. Cichy, niepijący. […]
Michał Burano, który stał się Tzw. cicha woda. Nie ujawnia
jednym z największych ulu- swoich przekonań, nie intryguje,
bieńców (wraz z Wyrobkiem) nie obmawia. Często przebywa w
młodej publiczności, choć tzw. Warszawie. […] Dorobek literac-
branżowa krytyka zarzucała ki: dobrze notowany jako pisarz.
mu wiele, przede wszystkim to, Studia polonistyczne. Uczciwy fi-
że nie potrafi mówić, a tym nansowo, takie sprawia wraże-
bardziej śpiewać, ani w pol- nie. Niechciwy na zarobki.
skim, ani angielskim, ani żad- (TW „Joanna”, czyli Danuta Li-
nym innym języku. pińska, o Bogdanie Loeblu,
Podczas pierwszego wystę- 18.02.1981 r.)
pu zespołu wielką sensację
wzbudziła zelektryfikowana Należy jednak rzecz widzieć ja-
gitara, która została podłączo- sno: jeżeli idzie o sprawę Koła-
na do wzmacniacza o mocy... kowskiego, to w środowisku
15 watów, wymontowanego z pisarzy są różne głosy. I takie,
IPN
radzieckiego magnetofonu że Kołakowski sam chciał do

Dniepr. Prasa nie omieszkała ≥Lata 80. Grupa młodzieży sfotografowana przez funkcjonariusza SB podczas festiwalu w Jarocinie tego doprowadzić, dążył do
napisać o hałasie rozsadzają- demonstracji, chciał być usu-
cym mury okolicznych budyn- no m.in.: „Sposób produkowa- nika 1959 r. w Gdańsku. Do roz- łeczne. Specyfika czasu i miej- sowe hierarchie społecznej nięty z partii, nie chciał się sam
ków pochodzącym z tego wła- nia się na estradzie R&B wy- wiązania zespołu przyczynił się sca niosła jednak ze sobą wiele drabiny. Jak czytamy w „Jaz- z niej usunąć, mimo iż niewąt-
śnie wzmacniacza. Pierwszy zwala wśród słuchaczy zbyt sam Edward Gierek – wówczas paradoksów. Niejednokrotnie zie” w 1968 r.: „O ile do niedaw- pliwie przekroczył limit ide-
koncert rock’n’rollowy w Pol- daleko idące reperkusje. Tro- I sekretarz KW w Katowicach. wyłączano światło podczas na jeszcze dorośli oszołomieni owej dyscypliny partyjnej. I
sce składał się prawie wyłącz- chę znajomości psychologii i koncertu, gdy jakiś sekretarz dźwiękami muzyki beatlesow- dlatego głosy w sprawie Koła-
nie z utworów zachodnich, z widownia złożona z wyrost- Prześladowane doszedł do wniosku, że zespół skiej zatrzaskiwali drzwi z kowskiego byłyby chyba po-
wyjątkiem jednego, instrumen- ków na wrzask zawsze odpo- naśladownictwo gra za głośno, albo mobilizowa- okrzykiem: apage satanas! – o dzielone. Natomiast opinia w
talnego – kompozycji Leszka wie wrzaskiem. Prawo odbicia W stwierdzeniu o liczeniu no oddziały milicji do pilnowa- tyle teraz już nie próbują uni- sprawie Listu 15, a ściślej reak-
Bogdanowicza: „Hoola-Hoop i tutaj znajduje swoje potwier- pieniędzy było sporo prawdy, nia „chuliganów”; a jak wiado- kać hałaśliwej muzyki, najwy- cji na ten list, jest jak dotąd jed-
Boogie”. Pozostałe to utwory dzenie…”. Najwięcej emocji chociaż nie dotyczyła ona samo, na takich koncertach byli raźniej nie rani im uszu, skoro z nolita: zdziwienie, przygnębie-
Billa Haleya, Elvisa Presleya, wzbudził artykuł Daniela Pas- mych wykonawców, którzy byli „sami chuligani”. takim zapałem naśladują tańce nie, niezrozumienie decyzji kie-
Little Richarda, „Fatsa” Domi- senta w „Polityce” pt. „A ra- opłacani według wyimaginowa- Z czasem jednak stała się nastolatków; naśladownictwo rownictwa.
no, Paula Anki i Tommy’ego chunki odrobione”. Bardzo nych stawek i nie opływali w rzecz, która wcześniej była nie zresztą obejmuje nie tylko tań- (Kazimierz Koźniewski, konsul-
Steele’a. często powoływali się na ten luksusy. Z koncertów rock’n’rol- do pomyślenia – to młodzież ce, ale także modę młodzieżo- tant, KO, TW „K”, „33” o Liście
Publiczność zapełniała naj- artykuł urzędnicy wydziałów lowych największe profity czer- zaczęła narzucać dorosłym styl wą, a nawet sposób bycia i żar- 15 i wyrzuceniu L.
większe hale w Polsce. Bogu- kultury i sztuki, gdy odmawiali pały państwowe Estrady, które zachowania, ubierania, myśle- gon młodych”. Kołakowskiego z PZPR, 2. 12.
sław Wyrobek na koncertach zespołowi zezwoleń na wystę- przynosiły do tej pory same nia. Wprowadziła nowe, inne Treść artykułu brzmi bardzo 1966 r.)
potrafił bisować nawet dzie- py, radząc młodym wykonaw- straty i były instytucjami doto- postrzeganie zjawiska młodo- znajomo – zawsze zarzucano ja-
więć razy. Występy grupy, a com, aby zabrali się do odra- wanymi. Gdy zaczęły one orga- ści. Stało się ono o wiele bar- kieś naśladownictwo. W począt- Na uwagę środowiska zasługuje
właściwie zachowanie się pu- biania rachunków, a nie licze- nizować występy zespołów dziej atrakcyjne niż dorosłość kowym okresie piętnowano na- wystąpienie płk. [Janusza] Przy-
bliczności, zaczęły budzić nia pieniędzy. Pierwsza polska młodzieżowych. zanotowano czy dojrzałość, co zresztą po- śladownictwo młodzieży, która manowskiego. Mówi się, iż wy-
wkrótce liczne kontrowersje. formacja rockandrollowa ist- olbrzymią nadwyżkę zamiast zostało do chwili obecnej. Mło- powtarzała wzorce zachodnie – stąpił przeciwko Putramentowi.
W „Jazzie”, gdzie recenzje i tak niała zaledwie osiem miesięcy i dotychczasowego deficytu. dość sama w sobie stała się pod koniec lat 60. autor ubole- Przymanowski, omawiając spra-
były dość łagodne w porówna- zrealizowała 39 koncertów. Koncerty muzyki rockowej wartością na tyle atrakcyjną, że wa nad tym, że starsi naśladują wę Listu 34 powiedział, iż środo-
niu z prasą codzienną, napisa- Ostatni odbył się 27 paździer- na stałe wpisały się w życie spo- zmieniono dla niej dotychcza- młodych… wisko literackie zostało podzielo-
ne przez opinię kawiarnianą na
grupy:
– osoby, które bez oporu podpi-
sały kontrlist do Wolnej Europy,
zostały przez tę opinię nazwane
kazywał inwencję, samodziel- przez Wydawnictwo Iskry w sze podanie o zwolnienie ze stan zdrowia oraz plany du- folksdojczami. (W tym momencie
ność i zaangażowanie, a co naj- 1986 r. tomiki pt. „Mówione służby. Motywował je członko- żych przedsięwzięć literac- Putrament krzyknął „Odwołać
ważniejsze – posiadał informa- pod wiatr” oraz „Na przekór”. stwem w ZLP i chęcią poświę- kich. W tym czasie przełożeni to, jesteśmy obrażeni”, poparły
cje wyprzedzające z rozpraco- W 1988 r. ukazał się kolejny cenia się pracy twórczej, a łą- funkcjonariusza-poety wska- go inne osoby, na co Przyma-
wywanego środowiska literac- zbiór wierszy „Malowane po- czenie z nią pracy w SB miało zywali, że „por. Sieradzki w nowski miał odpowiedzieć: ja też
kiego, które pozwalały na pro- wietrze”. Sieradzki miał za- być dla niego „zbyt uciążliwe”. stosunkach z innymi pracow- potrafię krzyczeć)
wadzenie ofensywnych miar wydać także powieść dla Jednocześnie deklarował, że nikami zbyt eksponował swoją – osoby, które z pewnymi opora-
działań polityczno-operacyj- młodzieży „Koń czarnoksięż- zdobytą wiedzę i doświadcze- osobę, dorobek twórczy – jest mi podpisały ten konrtlist – lite-
nych. Prowadził siedmiu TW nika”, zbiór anegdot „Księga nie zawodowe można będzie poetą, członkiem Związku Li- raci, którzy nie podpisali listu,
(w tym do połowy 1983 r. Jana humoru”, pisał też wiersze dla wykorzystać do prowadzenia teratów Polskich – i osiągnię- dając obszerne wyjaśnienia, iż
Marię Gisgesa) oraz dwóch dzieci („Mleczna droga”). Po- dalszych działań operacyj- cia zawodowe, w czym pomoc- swą pracą i postawą dowiedli
konsultantów. zycji tych jednak nie udało się nych w środowisku kultural- ny był mu fakt członkostwa pozytywnego stosunku do socja-
Nic dziwnego. W lutym 1987 odnaleźć i nie wiadomo, czy w nym. Sieradzki wycofał raport ZLP”. lizmu, a poza tym nie słuchają
r. por. Andrzej Sieradzki został ogóle się ukazały na rynku wy- dwa tygodnie później po roz- Por. Sieradzki został zwol- Wolnej Europy, tych ludzi Przy-
przyjęty do warszawskiego dawniczym. Sieradzki pisał w mowie z zastępcą szefa SUSW niony z resortu spraw we- manowski chwalił
oddziału Związku Literatów raporcie: „Posiadane możli- w Warszawie płk. Stanisławem wnętrznych 31 lipca 1988 r. Do – grupę ostatnią stanowią de-
Polskich. W informacji dla wości i kontakty osobiste w Przanowskim. W kwietniu dziś jest członkiem warszaw- monstranci, którzy bez jakiego-
przełożonych wskazywał, że środowisku literackim wyko- 1988 r. zwrócił się o przyzna- skiego oddziału ZLP, a jego do- kolwiek uzasadnienia odpowie-
jego utwory nie miały związku rzystuję również do realizacji nie mu dodatkowego urlopu z robek literacki wzbogacił się o dzieli odmownie na prośbę pod-
ze służbą. Sieradzki od 1980 r. zadań służbowych na odcinku tytułu zajęć literackich. Nie kilkanaście pozycji książko- ≥Andrzej Sieradzki pisania kontrlistu.
współpracował z miesięczni- operacyjnej ochrony i kontroli czekając na opinię prawną, w wych z ezoteryki, religioznaw- (TW „Zalewski”, czyli Aleksan-
kiem „Poezja”, był laureatem środowiska literackiego”. czerwcu ponownie złożył ra- stwa, kreatywności (m.in. Publikuje też pod pseudoni- der Minkowski, o wystąpieniu
kilku konkursów poetyckich. Kilka miesięcy po przyjęciu port o zwolnienie ze służby ze „Przepowiednie dla Polski i mami: Andy Collins, Amanda płk. Janusza Przymanow-
Jego debiutem były wydane do ZLP Sieradzki złożył pierw- względu na pogarszający się świata na trzecie tysiąclecie”). Taylor, Jennifer O’Hara. skiego, 21.031965 r.) >8
05.09. ARTYSCI 8/29/08 2:00 PM Page 8
Cytaty Próby infiltracji środowiska muzycznego w PRL
z donosów
Decyzja zamknięcia Krzywego
Fa∏szywe nuty
Ko∏a wywo∏a∏a g∏ośne echo w MIROSŁAW BIEŁASZKO kompozytorów oraz muzyko- Szczególną „opieką” MSW Wyjazdy zagraniczne arty- dowiskach studenckich.
środowisku literackim. O ile sam logów zorg a n i z owane przez obejmowało osoby publikują- stów kontrolowane były przez Po ucieczce Andrzeja Pa n u f-
fakt zamknięcia oceniany jest Wydawać by się mogło, ˝e śro- Zofię Lissę, „komisarza od mu- ce. Zygmunt Mycielski rozpra- Państwową Agencję Artystycz- nika w 1954 r. prowadzono
rozmaicie: od potępień do apro - dowisko muzyczne, posługują- zyki”, na którym nakreślono cowywany był w ramach spra- ną PAGART, a jej biuro paszpor- sprawę o kryptonimie „Prze-
baty, o tyle pretekst (ta bójka ja - ce się specyficznym środkiem nową politykę: realizm socjali- wy o kryptonimie „Wierny”, a towe było ekspozyturą MSW. mytnik”, gromadząc materiały
kiś chuliganów…) budzi zdecydo - przekazu, nie stanowiło zagro- styc z ny. Muzyka miała być „so- następnie „Indor”, które prowa- Wyjazdy zagraniczne w wielu prasowe, notatki pracowników
wany krytycyzm. Powa˝na gru - ˝enia systemu. A jednak wład- cjalistyczna w treści, narodowa dzono przez kilkadziesiąt lat. przypadkach stanowiły nagro- ambasad PRL w Szwajcarii i
pa pisarzy partyjnych, m.in. Za - cy PRL chcieli, by i ono legity- w formie”, melodyjna, optymi- Rozpracowywano znajomych, dę za postawę wobec PRL. Mu- Wielkiej Brytanii. Sprawę za-
leski, Putrament, Koźniewski, Le - mizowało ich rządy w społe- st yczna, nast awiona na maso- środowiska ziemiańskie, lite- zycy mający świadomość szy- kończono dopiero w 1971 r.
nart, Lewin, i inni uwa˝ają, i˝ czeństwie. Znakomity obraz wego odbiorcę. rackie, podejmowano próby kan ze st rony władz st a rali się Warto na koniec przytoczyć
Krzywe Ko∏o by∏o ostatnio szko - działań władzy w tym zakresie Członkowie ZKP zajmowali werbunku, niektóre zakończo- unikać publicznych deklaracji sprawę Bohdana Pilarskiego,
dliwe, ale nale˝a∏o je zamknąć z ukazują na kartach swych ró˝ne post awy wobec ogłoszo- ne powodzeniem. ideowych. Niektórzy jednak który – będąc posłem OKP I ka-
wyraźnym politycznym rozegra - „Dzienników” Zygmunt Myciel- nego socrealizmu: wybierali Stefan Kisielewski był roz- czynnie anga˝owali się w próby dencji – znalazł się w 1992 r. na
niem sprawy, a nie pod dra˝nią - ski i Stefan Kisielewski. Wiele ucieczkę na zachód, m.in. Ro- p ra cow y wa ny w ramach oporu społecznego. Przykła- liście Antoniego Macierewicza.
cym sztucznością pretekstem. Ja - informacji o tym mo˝na zna- man Palester, Andrzej Sutkow- spraw „Oaza”, „Cezar”, zaś Je- dem były Wanda Wiłkomirska i Prawdopodobnie jako jedyny
sienica rozsy∏a do redakcji listy leźć w pamiętnikach m.in. An- ski, emigrację wewnętrzną – Ar- rzy Waldorff-P reyss – „Puzon”. Irena Dubiska, które podpisy- przedstawiciel środowiska ZKP
oświetlające w∏aśnie ten pretekst drzeja Panufnika, Stefana Stu- tur Malawski, publicystykę – We wszystkich tych sprawach wały listy protestacyjne do oddał sprawę do sądu lustracy j-
– jest to forma protestu. Spotyka ligrosza, Krzesimira Dębskiego. Zygmunt Mycielski, Stefan Ki- liczna agentura penetrowała władz PRL w II połowie lat 70. n e g o. Sąd oczyścił go z zarzutu
się wśród uczestników Krzywego sielewski, akceptację. Przedwo- środowiska, z którymi st y kali Szczególnie interesująca była współpracy. Sprawa o krypto-
Ko∏a zdania ciekawe. Np. oskar - S o c realizm na pięciolinii jenny antykomunista Piotr Ry- się figuranci, nie pomijając bli- postawa Wiłkomirskiej, wtedy nimie „Tranzyt” dotycząca Pi-
˝enia Jasienicy o… prowokację, Organizacją skupiającą tel stworzył kantatę o Stalinie, skiej ro d z i ny. Sprawdzano in- byłej ju˝ ˝ony Mieczysława F. larskiego – muzykologa, re d a k-
gdy˝ w ten sposób prowadzi∏ on t w ó rc ów muzyki klasycznej Andrzej Panufnik napisał stytucje, z którymi związani Rakowskiego. Rakowski zano- tora „Ruchu Muzycznego” – do-
KK, ˝e w∏adze musia∏y ingero - był Związek Kompozytorów „Pieśń partii” oraz „Symfonię byli fi g u ranci, dzięki czemu tował w swoim dzienniku: kumentuje jego niewinność.
wać: w ten sposób przyczyni∏ się Polskich utwo r z o ny w 1945 r. pokoju”. dowiadujemy się, ˝e w ZKP w „Wanda równie˝ podpisała list. Osaczony przez SB, zrezygno-
do zamknięcia placówki pewnej Od IV Walnego Zjazdu ZKP w sierpniu 1962 r. nie było ani Rozmawiałem z nią. Była to bar- wał z dobrze zapowiadającej się
liberalnej i swobodnej dyskusji. 1948 r. w Warszawie członka- „Opieka” res o r tu jednego tajnego współpra- dzo przykra rozmowa i dla mnie kariery i opuścił stolicę, gdzie
Zarzuca się Jasienicy, i˝ zamiast mi związku poza kompozyto- Zarówno Departament III cow n i ka. Taka informacja wa- ten jej akces nie jest sprawą bła- był kierownikiem pro g ra m o-
prowadzić Krzywe Ko∏o jako rami mogli być muzykolodzy. MSW, który otaczał „opieką” runkowała kolejne działania hą”. [Zapis z 1 II 1976]. wym Filharmonii Warszawskiej.
placówkę wolnej dyskusji podej - Na zjeździe tym „ko m i s a r z środowiska kulturalne, jak i De- SB zmierzające do pozyskania Zygmunt Mycielski po inwazji Do ˝ycia publicznego wrócił
mowanej z pozycji marksistow - od kultury” Włodzimierz So- partament I (wywiad) i Depar- wiarygodnych źródeł informa- wojsk Układu Warszawskiego na dopiero w 1989 roku.
skich, komunistycznych – uczyni∏ korski – zgodnie z tezami An- tament II (kontrwywiad) pro- cji w tym środowisku. Czechosłowację w sierpniu 1968 Środowiskiem muzycznym
zeń ekspozyturę prawicowej re - drieja Żdanowa wyg ł o s z o ny- wadziły działania operacyjne, w r. wystosował „List otwarty do ze względu na rozległość ko n-
akcji. Jasienica, gdy mu powie - mi na zjeździe ko m p o z y t o- których rozpracowywano mu- O d waga ko m p o z y to rów muzyków czeskich i słowac- t a k t ów międzynarodowych
dziano, i˝ być mo˝e decyzja bę - r ów w Moskwie w 1948 r. – zyków. Byli to m.in. członkowie Środowisko broniło się przed kich”, za który spotkały go re- zajmowały się wszystkie de-
dzie cofnięta – skoro pretekst jestw z y wał do twórczości pod- Kwartetu Warszawskiego: Bro- infiltracją, tworząc wzorce po- strykcje ze strony władz PRL: partamenty resortu bezpie-
tak nieprawdziwy, odpowie - p o r z ą d kowanej celom poli- nisław Gimpel, Władysław staw, których przykładem byli zdjęcie z funkcji redaktora na- czeństwa będące w strukturze
dzia∏, ˝e „do tego teraz trzeba t yc z nym, opartej na do- Szpilman, Stefan Kamas, Tade- Artur Malawski, Stefan Kisielew- czelnego „Ruchu Muzycznego”, MSW i MON (szczególnie w
dwóch, zgody dwóch” – da∏ do świadczeniach Związku Ra- usz Wroński, A. Ciechanowski. ski, Zygmunt Mycielski. Inni, zakaz publikacji i wyjazdów za- okresie stanu wojennego).
zrozumienia, ˝e Krzywe Ko∏o mo - dzieckiego i dorobku ideolo- Ten ostatni po jednym z to- m.in. Roman Palester i Andrzej granicznych. W 1974 podpisał S p e cy ficzną kategorię st a n o-
˝e nie chcieć istnieć. g i c z nym marks i st ow s ko-le- urnée zespołu został w USA. Panufnik, którzy się zdecydowa- list 15 intelektualistów i artystów wili muzycy nale˝ący do
W ka˝dym razie decyzja za - n i n owskim „mas polskich”. Muzyków rozpra cowywano w li na ucieczkę na Zachód, przez do władz PRL z ˝ądaniem udo- mniejszości narodow ych, et-
mknięcia pod takim pretekstem Andrzej Panufnik wspomi- ramach sprawy o kryptonimie wiele lat pozbawieni byli prawa stępnienia Polakom zamieszka- nicznych, seksualnych. Władze
budzi du˝e zastrze˝enia. nał to wystąpienie: „(...) więk- „Scorpion” dotyczącej Izraela, udziału w ˝yciu muzycznym kra- łym w ZSRR kontaktu z polską b e z p i e c z e ń st wa szczególną
(KO „33” o zamknięciu KKK, szość z nas (kompozytorów) prowadzonej przez Departa- ju. W wielu przypadkach sankcją kulturą oraz własnego szkolnic- „opieką” otaczały artystów po-
7.03.1962 r.) pracuje w karygodnej izolacji ment II MSW. Do reperkusji za postawę ideową były brak twa. W 1975 podpisał memoriał chodzenia ˝yd ow s k i e g o, mo-
od społeczeńst wa, zwłaszcza ucieczki Ciechanowskiego na- mo˝liwości wykonywania utwo- 59 intelektualistów do władz w bilnych w ˝yciu muzycznym.
KP „Grześ” dostarczy∏ mi w toku od szerokich mas, i taki st a n le˝ał zakaz wjazdu do PRL dla rów z dobrymi zespołami, w do- związku z projektowanymi Kontrolowano te kontakty w
spotkania materia∏y omawiają - rzeczy powoduje tragiczny roz- Gimpela posiadającego obywa- brych salach koncertowych, w zmianami w konstytucji. W 1978 ramach działań wywiadow-
ce sytuację materialną cz∏onków dźwięk między twórcami a słu- telstwo amerykańskie, co spo- mediach oraz nagrań fonogra- uczestniczył w zało˝eniu niele- czych i kontrwywiadowczych
warszawskiego Ko∏a M∏odych chaczami”. W 1949 r. w Łagowie wodowało zmiany w składzie ficznych, odmowa wydania galnego Towarzystwa Kursów całego bloku państw komuni-
przy OW ZLP. W uzupe∏nieniu KP odbyło się kolejne zebranie kwartetu. paszportu. Naukowych działającego w śro- styc z nych.
doda∏, ˝e w najbli˝szej przysz∏o -
ści planuje się uporządkowanie
spraw m∏odych literatów. Zmia -
ny pójdą w kierunku rozwiąza -
nia dotychczas istniejącego Ko∏a
M∏odych przy OW ZLP, a następ -
nie stworzenia nowego Ko∏a
M∏odych Literatów na bazie Klu -
bu Korespondencyjnego M∏o -
dych Pisarzy przy ZG ZMW, Klu -
bu Literackiego przy klubie stu -
denckim „Hybrydy” oraz Ko∏a
M∏odych Polonistów przy Wy -
dziale Filologicznym UW.
Z dotychczasowego Ko∏a M∏o -
dych przewiduje się do zakwali -
fikowania oko∏o siedmiu począt -
kujących literatów.
(KP „Grześ”, czyli Henryk Ga-
worski, 19.04.1968 r.)
Poni˝ej przytoczę opinie i poglą -

dy literatów z tzw. grupy starców
dotyczące procesu Melchiora
Wańkowicza. Są to zebrane i po -
dzielone na poszczególne nazwi -
ska wypowiedzi dotyczące ró˝ -
nych faz procesu, wyg∏aszane na
terenie PIW, Zw[iązku] Literatów
oraz w domach prywatnych o
okresie od 10 listopada do 28 li -
stopada br.:
Antoni S∏onimski z uporem ma -
niaka powtarza, ˝e by∏y i są inne
formy wydalania wrogów ustro -
ju z kraju (uwa˝a za dobrą i
s∏uszną formę, w jakiej swego
czasu i podobno jeszcze dziś
robią w∏adze francuskie.
Os∏awiona metoda policji >8 ≥S toją od lewej: Józef Czapski, lord Herbert Auberon, Andrzej Panufnik, Zygmunt Mycielski
05.09. ARTYSCI 8/29/08 2:01 PM Page 9
◊ rp .pl Pi ą te k | 5 wrześ n ia 2008

Przyjaciele moi, wybrano was, byście Rewolucji, jak córki strzegli...
Cytaty
Strofy o towarzyszach z Bezpieczeństwa z donosów
JERZY AUTUCHIEWICZ co ma zaświadczać o wyrzecze- [Julesa] Mocha, odstawianie po -
OBEP Bia∏ystok niach, jakie ponoszą w związku dejrzanych o komunistyczną ro -
ze swą słu˝bą, jak np. w pieśni botę cudzoziemców w ciągu 24
Sam pomysł ukazywania w lite- Roberta Stillera „Walka trwa”: godzin na lotnisko, bez dyskusji i
raturze pięknej funkcjonariuszy mo˝liwości interwencji w amba -
Urzędu Bezpieczeństwa jako Czy wiecie dlaczego często sadach). Tego typu metody po -
bohaterów, w zderzeniu z panu- Miewamy na czole mrok piera S∏onimski, uwa˝ając je za
jącymi w kraju realiami, mógł Dlaczego patrzymy cię˝ko bardzo s∏uszne i humanitarne,
być odbierany przez szerokie I stalą nam b∏yska wzrok? natomiast proces przeciw M.W.
rzesze czytelników jako oczywi- Bo wroga musimy zd∏awić, jest jego zdaniem „dręczeniem
sty absurd. Było to jednak jedno Co na was podnosi d∏oń, zas∏u˝onego dla spraw literatu -
z zadań, jakie władza komuni- Więc szumi we krwi nienawiść ry polskiej staruszka”.
styczna postawiła przed literatu- I czuwa nabita broń. Jan Józef Lipski bardzo egzal -
rą w okresie socrealizmu. Miała Pozytywny przodownik pracy towa∏ się ca∏ym przebiegiem
ona oswoić ludzi z instytucją, sprawy Wańkowicza. Rozpatry -
której się bano, ju˝ sama jej na- Utwory te tworzą spójny st e- wa∏ ka˝de posunięcie prokurato -
zwa budziła grozę, a którą jed- reotyp ubeka odpowiadający ra z aspektu prawnego. Notowa∏
nocześnie pogardzano. To oswa- socrealistycznej teorii oraz wi- co wieczór wszystkie komenta -
janie polegało na konstruowa- zerunkowi, bezpieki, jaki chcia- rze Wolnej Europy i konfronto -
niu świata przedstawionego, w ła ona mieć. Wizerunek jest wa∏ je w dzień z bezpośrednimi
którym ogół społeczeńst wa skonstruowany niezmiernie na- wiadomościami z sali sądowej.
ochoczo współpracuje z UB. iwnie, razi przerysowaniem, Bardzo podoba∏a mu się obrona
Gatunkiem literackim, który płytkością i schematyzmem, ale Wańkowicza, ale wypisa∏ wiele
najlepiej wcielał w ˝ycie teore- nie odbiega poziomem od po- nieścis∏ości i nielogiczności w je -
tyczne zało˝enia socrealizmu, zostałych socrealistycznych bo- go przemówieniu. Lipskiemu
stała się powieść produkcyjna. haterów i na równi z nimi jest bardzo chodzi∏o o to, ˝eby proces
Fabułę konstruowano w niej st awiany jako wzór przodowni- odbi∏ się g∏ośnym echem w ca∏ym
według ogólnie przyjętego ka pracy. Charakterystyczne, ˝e spo∏eczeństwie, ale w sensie ne -
wzorca, a odstępstwa od niego bohater ten pozostaje anoni- gatywnym. Napisa∏ oko∏o 20 li -
zdarzały się rzadko i były z re- mowy, zamiast nazwiska poda- stów do Krakowa i Lublina do
guły niewielkie. Rola Urzędu wany jest najczęściej jedynie je- swoich przyjació∏ (nazwisk, nie -
Bezpieczeństwa w powieściach go stopień wojskowy. Niektórzy stety, ani razu nie wymienia∏),
produkcyjnych polegała głów- pisarze zdawali sobie sprawę z komentując przebieg procesu i
nie na aresztowaniu zdemasko- nieautentyczności tak konstru- zalecając s∏uchanie Wolnej Euro -
wanego uprzednio wroga kla- owanych postaci. „Nieszczęśnik py, bo „nasze stanowisko coraz
sowego. Mimo ˝e socrealistycz- nie pije, nie pali, nie uśmiecha częściej pokrywa się z komenta -
na doktryna nawołuje czytelni- się do dziewcząt, chodzi sztyw- rzami Zachodu, to smutne, ale
ków do naśladowania pozytyw- n o-rów n o. Có˝ ty za stwór je- prawdziwe” (stwierdzi∏ w ten
nych bohaterów, a wizerunek steś, nieszczęśniku? Odpowie: sposób parę razy). W bardzo wą -
UB był tak kreowany, powieść ja – pozytywny bohater”[Za: Z. skim gronie Lipski wyrazi∏ się, ˝e
produkcyjna nie posuwa się a˝ Jarosiński „Nadwiślański socre- mimo niedobrej metody procesu,
tak daleko, by zachęcać wprost alizm”, Warszawa 1999]. to jednak „ten Wańkowicz to du -
czytelnika do pójścia w ślady Utwory opiewające bez- ˝a świnia”.
funkcjonariusza UB. Aparat piekę, podobnie jak cała litera- Artura Sandauera ju˝ od
bezpieczeństwa pełni w tych tura socrea l i st yczna, pełna fał- dawna nazywają w tym środo -
utworach funkcję nadzorczą. szu, złego smaku, z jej obłud- wisku cz∏owiekiem strachu. W
nym systemem wartości, w okresie procesu i zaraz po tym ni -
Najlepsi z klasy i partii pełni zasługują na miano sztu- gdzie się nie udziela∏. Pokaza∏ się
UB na plan pierwszy wysunę- ki zdegenerowanej. Wbrew mocno przera˝ony po historii z J.
ło się jednak w poezji doby st a l i- st a raniom władz, nie znalazła N. Millerem. Zjawi∏ się w PIW, ˝e -
nizmu. Czujność to nieodłączny uznania wśród współczesnych, by się dowiedzieć, „jak to by∏o”.
atrybut ubeka, w wierszu An- a po Październiku szybko ode- Opowiedzia∏ mu Duracz. Przera -
drzeja Mandaliana „Śpiewam szła w zapomnienie. Część lite- zi∏ się najbardziej zainteresowa -
pieśń o walce klasowej” ma ona ra t ów, którzy włączyli się w niem w∏adz „Kulturą” paryską i
za zadanie mobilizować do wy- nurt socrealizmu, stosunkowo jej wydawnictwami. Rozpacza∏:
dajniejszej pracy: szybko uświadomiła sobie „Mam tyle tego, gdzie ja to wy -
aberrację tkwiącą w podejmo- niosę, teraz nikt nie weźmie ze
Czujniej, towarzysze, waniu tego typu tematyki i od- strachu na przechowanie!”.
czujniej, stąpiła od niej, a następnie ro z- (TW „Ewa”, czyli Zofia O’Brate n-
dotrzymajmy epoce kroku, poczęła budowę opozycji de- ny, ˝ona Paw∏a Jasienicy,
i pod skórą legitymacji mokratycznej. 3.12.1964 r.)
trzeba umieć wymacać wrogów. Nie oznacza to jednak, ˝e z li-
teratury zniknął temat bezpieki. 28 lutego 1968 r. o godzinie 19
Poeci poświęcający wiersze Przez cały okres istnienia PRL widzia∏am się z Paw∏em Jasieni -
aparatowi bezpieczeńst wa władze czyniły starania, aby w cą, który przekaza∏ mi następu -
podkreślali w ten sposób swój ≥Plakat Tadeusza Trepkowskiego wykonany na zamówienie Centralnej Rady Związków Zawodowych społeczeństwie utrwalić jej wi- jące wiadomości: […]
rewolucyjny radykalizm. Ce l o- w 20 tysiącach egzemplarzy zerunek zgodny z wytycznymi Wystąpienie Jasienicy będzie za -
wali w tym zwłaszcza literaci za- propagandy. Twórców zachęca- le˝ne od wytworzonej na sali sy -
liczani do grona „pryszczatych”. Towarzysze moi, s e rce i patrzaj w serce” zakra- wierzącego w słuszność sprawy no do podejmowania tego te- tuacji, z tym ˝e bardzo szybko bę -
Wiersze poświęcone UB ukazy- silni i twardzi, wa na niesmaczny ˝art i kpinę z i partyjną ideologię, z determi- matu, np. w 1966 r. ogłoszono dą on i Kijowski starać się o zapi -
wały się zarówno w prasie, to- przyjaciele moi, d o b rego gust u . nacją wykonującego jej polece- konkurs zamknięty na powieść sanie do g∏osu, poniewa˝ liczą się
mikach wierszy, jak w specjal- niezawodni i pewni nia. Stoi on na stra˝y ludu, z któ- współczesną o wątkach związa- oni z du˝ą ilością chętnych, która
nych zbiorach okolicznościo- — wybrano was, Pokochać sprawę i ludzi. rego sam się wywodzi, a to nych z pracą organów bezpie- to ilość mo˝e zablokować miej -
wych. W tej formie wydano najlepszych z klasy i partii, I tych uczuć nie zdradzić za nic. umacnia go w dalszej walce. Bo- czeństwa i MO, a wytypowa- sca.
„Wieczny płomień. Wiersze o byście Rewolucji, jak córki Dla spraw trudnych haterowie są szlachetni i prze- nych uczest n i k ów konkursu (w Jasienica na pewno w swym wy -
Feliksie Dzier˝yńskim” z 1951 r., strzegli szlachetnie się trudzić, syceni wzniosłymi ideami. Na- sumie 58 literatów) zaproszono stąpieniu poruszy sprawę anty -
w którym oprócz tłumaczeń ra- wbrew g∏upocie i z∏u i kanalii. wet najtrudniejsze zadania wy- na spotkanie z kierownictwem semityzmu, którym kompromitu -
dzieckich wierszy i utworów Serce gore j ą ce konują z uśmiechem na ustach. Komendy Głównej MO. W po- jemy się przed ca∏ym światem. I
polskich poświęconych tytuło- W wierszach mo˝emy spo- Takim pracom – ˝ycie i więcej, Śmierć nie jest dla nich st rasz- dobnym celu ogłaszano wśród niewykluczone, ˝e będzie wystę -
wej postaci znalazły się te˝ tkać się z określaniem ubeków Pięknym jak rzecz pospolita. na, gdy˝ są przekonani, ˝e ich byłych funkcjonariuszy ko n- powa∏ w obronie m∏odzie˝y uni -
o p i ewające UB. Trzy lata póź- jako „sy n ów i wnuków Feliksa Sprawom takim oddać ręce, walka nie pójdzie na marne. kursy na spisanie wspomnień, wersyteckiej.
niej wydany został tomik „Wier- Dzier˝yńskiego”. Niemal jak P∏onąć sercem. I o laur nie Słu˝ba odbija na nich jednak pozostający na usługach re˝imu Nic go nie zdo∏a∏o przekonać, ˝e -
sze i pieśni poświęcone pra- mantra powtarzana była przy- pytać. (…) swoje piętno. „Niełatwo jest sty- historycy – nierzadko słu˝ący by nie rusza∏ problemów ˝ydow -
cownikom bezpieczeńst wa”. pisywana Dzier˝yńskiemu kać się z wrogiem codziennie/i uprzednio w UB – tworzyli mo- skich, na pewno z ca∏ą ostrością
Wyłaniający się z nich wizeru- maksyma mów i ą ca o tym, ˝e Wiemy – gorące serce wcią˝ być człowiekiem” – wy- n o g ra fie na ten temat. Otwarte poruszy to zagadnienie i ∏ączące
nek funkcjonariuszy UB z po- czekista musi mieć chłodny ro- jak kryszta∏ czyste ręce znaje podmiot mówiący w wier- pozostaje pytanie, w jakim stop- się z tym ró˝ne prowokacje poli -
wodzeniem mógł stanąć w pan- zum, gorące serce i czyste ręce. i mózg na warcie. szu Leona Kowalskiego „Towa- niu wszystkie wspomniane tyczne i – jego zdaniem – jak naj -
teonie socrealistycznych boha- W oparciu o nią powstał wiersz rzyszowi Bezpieczeństwa”. Z te- działania zmierzające do st wo- bardziej wią˝ące się z tym spra -
terów. W ten sposób przedst a- Tadeusza Kubiaka „Serce gore- M rok na czole go powodu twarze pojawiają- rzenia wybielonego wizerunku wą „Dziadów”.
wił ich Wiktor Woroszylski w j ą ce”. Umieszczenie przez po- Wyłania się obraz funkcjona- cych się w utworach funkcjona- bezpieki okazały się skuteczne i (TW „Ewa”, czyli Zofia
wierszu „Czuwa j ą cym w noc etę wypowiedzi Dzier˝yńskie- riusza aparatu bezpieczeństwa riuszy UB, mimo ich młodego jak bardzo przeniknęły do O’Brete n ny, ˝ona Paw∏a Ja-
noworoczną”: go na tle ro m a n t ycznego „miej jako człowieka niezłomnego, wieku, są chmurne, zasępione, świadomości Polaków. s i e n i cy, 29.02.1968 r.) >11
05.09. ARTYSCI 8/29/08 2:01 PM Page 10
Krótki przegląd historii zmian siedziby kabaretu Jana Pietrzaka w okresie PRL
Tu∏aczka pana Janka

ANNA KAROLINA 1980 r., była sala nad restauracją
PIEKARSKA Kandelabry w hotelu MDM
przy placu Konstytucji w Wa r-
Początki kabaretu Jana Pietrza- szawie. Szczególna atmosfera
ka wiązały się z klubem st u- sierpniowych dni w kraju po-
denckim Hybrydy przy ul. Mo- wodowała, ˝e wznowienie wy-
kotowskiej 44 w Warszawie. stępów było mo˝liwe, a cenzura
Szczególny charakter miejsca, nie wykazywała szczególnego
stanowiącego enklawę wolności zaintere s owania programem.
i rozrywki w siermię˝nej stolicy, Pierwszy występ Jana Pietrzaka
przyciągał nie tylko studentów. miał miejsce w sierpniu 1980 r.,
Hybrydy kojarzono z awangar- natomiast w pełnym składzie z
dowymi wówczas koncertami programem „Na fali odnowy”
muzyki jazzowej, dyskusyjnym zespół wystąpił w listopadzie
klubem filmowym, tanecznymi tego roku. Niewielkie zaintere-
imprezami oraz tea t rem utwo- sowanie kabaretem wykazywa-
rzonym na początku lat 60. Zor- ła wtedy równie˝ Słu˝ba Bez-
ganizowano w nim scenę dra- pieczeństwa.
matyczną, pantomimę i kaba- Egida była wówczas u szczy-
ret, nad którym pieczę powie- tu popularności. Niedostatecz-
rzono w 1961 r. właśnie Janowi na liczba miejsc na widowni i
Pietrzakowi. sprzyjające politycznie oko-
liczności spowodowały decy-
W Hybrydach zję o zorg a n i z owaniu przed-
Punkt zwrotny w historii ka- st awień w hotelu Forum (paź-
baretu stanowił początek dziernik 1981 r.).
współpracy z Wojciechem Mły- Podczas jednego pierw-
narskim, stałym bywalcem klu- s z ych spektakli Jan Pietrzak
bu, który najpierw na prośbę nawiązał do występu 4 sierp-
Pietrzaka napisał kilka tekst ów, nia 1981 r.: „marsz miał do-
a następnie sam zaczął wystę- trzeć do innego ronda (przy
pować na scenie Hybryd. Przy- KC), ale została post aw i o n a
gotowywane przez duet Pie- » ˝ y wa zapora betonowa« i
trzak – Młynarski progra myco- dlatego marsz zatrzymał się
raz odwa˝niej komentowały na Marszałkowskiej, a on z ka-
rzeczywistość i... zbierały pozy- ≥ W scenie Kabaretu pod Eg i d ą uczestniczą: Jonasz Kofta, Anna Nehrebecka, Wojciech Pszoniak, Jan Pietrzak, Jan Stanis∏awski b a retem w Forum i dzięki te-
tywne recenzje. Wojciech Mły- mu teraz mo˝emy tu być,
narski odszedł po dwóch latach gdzie przedtem tylko Ara b ów
współpracy, w wyniku czego wpuszczano”. Kabaret objęto
Pietrzak miał stać się głównym na nowo zaintere s owaniem
autorem kabaretowych tekstów o p e ra cy j nym i chocia˝ notat-
i piosenek. Kolejnym etapem ka z przedst awienia kończy
kształtowania się zespołu było się st w i e rdzeniem: „Zarów n o
zaproszenie do współpra cy w trakcie, jak te˝ i po zako ń-
dwóch studentów Akademii czeniu przedst awienia nie za-
Sztuk Pięknych – Adama Krecz- uwa˝yłem ˝adnych działań o
mara i Jonasza Kofty, prowa- charakterze politycznym”, na-
dzących studencki kabaret w le˝y zauwa˝yć, ˝e wszelkie
Dziekance na Starym Mieście. polityczne aluzje zostały w
W latach 1962 – 1967 wyst a- niej bardzo dokładnie odno-
wiono w Hybrydach sześć t owane. Ostatni występ przed
spektakli kabaretowych. Były to wyjazdem ekipy do USA miał
m.in. „Radosna gęba stabiliza- wśród nich Barbara Kraftówna, 1975 r. W tym czasie Słu˝ba Bez- Naprzeciw KC PZPR n o... i blisko wszędzie...”. Jest miejsce 4 listopada 1981 r.
cji” (1962), „Ludzie to kupią” Anna Prucnal, Wojciech Brzozo- pieczeństwa zało˝yła sprawę Drugą siedzibą kabaretu b [ a rdzo] ciasno, duszno […]. Po wprowadzeniu stanu wo-
(1963), „Wiosna nas pogodzi” wicz, Wojciech Siemion. Debiu- obiektową o kryptonimie „Te r- Pod Egidą stała się re st a u ra- Była pełna sala, a stale przy- jennego kabaret Pod Egidą for-
(1964), „Uśmiech z erratą” tował w Egidzie równie˝ Marcin cet”, której celem było rozpra- cja Melodia, usy t u owana przy by wało chętnych”. malnie przestał istnieć. Jednak
(1965), „Co słychać” (1966), „Ka-Wolski. Nowym lokum stała się cowanie Egidy. Wtedy dostrze- ul. Nowy Świat w Warszawie, Zmiana lokalu oznaczała po powrocie Jana Pietrzaka
baret Autorów” (1967). Ka˝dy kawiarenka Towarzystwa Przy- ˝ono, ˝e „kabaret [...] lansuje to- niemal naprzeciw budynku tak˝e nowy etap w dziejach ka- zorganizowano tzw. Teatr Do-
stanowił kolejny etap dosko n a- jaciół Sztuk Pięknych przy ul. talną krytykę wszystkich zja- Komitetu Ce n t ralnego PZPR. baretu: odeszli Jonasz Kofta i mowy. Spektakle były wyst ę p a-
lenia formy kabaretu. Rutkowskiego 5/7. Pomieszcze- wisk ˝ycia społeczno-politycz- Według relacji Jana Pietrzaka Jan T. Stanisławski. Zamiast mi dawanymi w prywatnych
nie sąsiadowało z galerią (daw- nego i gospodarczego w kraju”. zgodę na pro g ram ro z r y w ko- tercetu liderów Jan Pietrzak mieszkaniach, przy niemal do-
Dołek nym składem węgla), było nie- Okazją do rozprawy z Egidą wy (a nie ka b a ret) uzys ka n o st worzył ka b a ret autorów – in- raźnie zebranej widowni.
Koniec działalności arty- wielkie i duszne, przez artystów stały się obchody siedmiolecia dzięki mediacji Gust awa Ho- dywidualności. Występowali w Egida odrodziła się dopiero
stycznej kabaretu Jana Pietrza- nazywane pieszczotliwie Doł- istnienia kabaretu, hucznie ob- loubka u nowo wybranego se- Melodii m.in.: Piotr Fro n c z ew- w 1983 r. na bazie programu
ka w Hybrydach wiązał się z za- kiem. Andrzej Wróblewski w chodzone w klubie Stodoła. Im- kretarza Komitetu Miejskiego ski, Wojciech Pszoniak, Danuta „Panowie F-P” z udziałem Pie-
mknięciem klubu po wystawie- „Polityce” opisywał jego atmos- prezę SB „zabezpieczyła opera- PZPR Alojzego Karkoszki. Lo- Rinn, Krystyna Sienkiewicz, trzaka i Fronczewskiego wyst a-
niu w nim przedstawienia Rafa- ferę: „Wąska kicha z bufetem z cyjnie” – nagrane wówczas kal był dwupoziomowy, ale Krystyna Janda, Kazimierz Ka- wianego w kawiarni Domu Mo-
ła Olbromskiego „Draka”. Spor- boku. Stoliki stłoczone, przejść dzięki TW ps. Hera taśmy posłu- ka b a ret miał i tym razem wy- czor, Janusz Głowacki, debiu- dy Polskiej Ewa przy ul. M. Ko-
tretowane w nim środowisko niepodobna. Ławeczki w wyku- ˝yły nie tylko jako materiał dost ę p ować w piwnicy. Do spe- towali Jacek Kaczmarski i nopnickiej 16 w Warszawie.
tzw. bananowej młodzie˝y szach muru. Lilipucia estradka. wodowy dla SB, ale i szkolenio- cy ficznej lokalizacji naw i ą z y- Krzysztof Jaroszyński. Więk- Słu˝ba Bezpieczeńst wa kon-
„Sztandar Młodych” uznał za Pianino, organy (…) Sala zaczyna wy dla cenzorów. wał pro g ram kabaretowy szość artyst ów została objęta tro l owała tu Egidę od samego
zbiorowy portret bywalców się szatnią, a kończy toaletą, na Lokal (i patronat TPSP) wy- „ N owy adres”, a artyści pod- inwigilacją, czego śladem są za- początku. Z przedstawień spo-
Mokotowskiej. Tym samym to, której drzwiach zawsze wypisa- mówiono pod pretekstem „złe- kreślali, ˝e lepszego miejsca ło˝one kwestionariusze osób rządzano szczegółowe notatki.
co wcześniej postrzegano jako ne były po˝yteczne hasełka w go stanu technicznego lokum, na ka b a ret chyba nie mo˝na rozpracowywanych. W 1985 r. powstała nawet szcze-
atut klubu, czyli twórcze środo- rodzaju: »Za stracone złudzenia nieodpowiadającego przepi- było znaleźć – „naprzeciwko Lokal został równie˝ zabez- gółowa analiza w oparciu o st e-
wisko niezale˝nie my ś l ą cych zakład nie odpowiada«, »Rozsą- som przeciwpo˝arowym”. Jed- gmachu KC PZPR, realnej pieczony operacyjnie, spekta- nogram programu. Być mo˝e to
młodych ludzi, teraz przedst a- dek przemawia za margaryną«, nocześnie notatki słu˝bowe władzy realnego socjalizmu. kle nagrywano, stenogramy sys- właśnie ten dokument stał się
wiono jako zdeprawowany pół- »Uśmiechnij się – jutro będzie za o fi ce r ów prowadzących spra- W ystarczyło zrobić gest i tematycznie porównywano z p r z yczyną kolejnego nagłego
światek. Odpowiedzialnością za późno«, »Bądź słoneczny – pa- wę „Tercet” nie pozost awiały w s z ystko było jasne. TW ps. ocenzurowaną wcześniej wer- wymówienia lokalu. W tym sa-
repertuar obarczono kierowni- daj jak promyczek«”. wątpliwości co do przyczyny: Zadra, obecny na jednym z sją tekstu. Analiza zgromadzo- mym roku zakończono sprawę
ka Studenckiego Teatru Hybry- Siedziba wystarczyła na 9 lat. teksty ka b a retowe były nie- p i e r w s z ych spektakli, zre l a- nego przez Słu˝bę Bezpieczeń- „Tercet”.
dy – Jana Pietrzaka, którego Właśnie tam uks z t a ł t owała się ocenzurowane, zawierały saty- c j o n ował: „Przedstawienie stwa materiału spowodowała Prawie zawsze faktyczną
zwolniono ze stanowiska. Egida jako dojrzały artystycznie rę wrogą i złośliwą, a „program o d by wa się w nowym po- decyzję władz o zakazie wystę- przyczyną rozstrzygnięć lokalo-
Kabaret odrodził się szybko, kabaret, komentujący na bie˝ą- nace c h owa ny jest krytycy- mieszczeniu, w Melodii przy pów kabaretu w Melodii i za- wych była sprawa wymyka j ą-
ale ju˝ jako kabaret Pod Egidą. co. W tym miejscu powstały naj- zmem, negacją i ośmieszaniem Nowym Świecie, lokalu o nie mknięciu lokalu nagle, w prze- cych się cenzurze treści progra-
Stworzyli go „weterani” z Hy- słynniejsze monologi, wiersze i wszystkich i wszystkiego. (…) n a j l e p s z ych tradycjach i nie- rwie świątecznej. mów kabaretowych. Ale dlacze-
bryd – Jan Pietrzak, Jonasz Ko- piosenki, a ka˝dy z artyst ów Publiczność reaguje bardzo ˝y- stety nie najlepszych wa r u n- go tułaczka pana Janka trwa do
fta, Adam Kreczmar. Nowymi wnosił na scenę jedyny w swoim wo na wszystkie aluzje i docin- kach sce n i c z nych. Natomiast A d resy lat 80. dziś, a kabaret Pod Egidą nadal
członkami kabaretu zostali nato- rodzaju własny styl. Dołek wy- ki. Obecnych ok. 150 – 170 osób jak mówi […] Pietrzak: »blisko Nowym miejscem, wypatrzo- nie uzyskał swojego miejsca w
miast zawodowi aktorzy, a mówiono Janowi Pietrzakowi w (bardzo du˝y tłok)”. do »Szpilek«, blisko na Mysią, nym przez Jana Pietrzaka w Warszawie?
◊ rp .pl Piątek | 5 września 2008
Kazimierz Braun: Jedna wielka pajęczyna... Cytaty

z donosów
R
aport MSW zaczyna się w kraju”. „Raport” kończy się za- piela nie przedstawia dla nas Norbertinum, 2008, s. 85 – 97). I
od „Danych o kandyda- powiedzią: jeśli rozmówca „usto- wartości operacyjnej”. rzeczywiście, pojawiły się
cie” z omówieniem ży- sunkuje się pozytywnie, zdecy- Jednak na początku mojej utrudnienia: odmowy paszpor-
ciorysów jego ojca Ju- dujemy się na podtrzymanie z dyrekcji lubelskiej, w 1967 r., tu, tendencyjnie złe recenzje, 9> Przeprowadzić najpierw we-
liusza i jego stryja Jerzego, „wro- nim kontaktu, z zamiarem wyko- gdy wychodziłem z teatru, zakazy sztuk, które chciałem ryfikację w łonie paruosobowej
gów ludu”, którzy „zostali aresz- rzystania do realizacji naszych za- znów podeszło do mnie dwóch wystawić, zdejmowanie mi ścisłej komisji, która bez pośpie-
towani i skazani na karę więzie- dań w przyszłości”. smutnych panów. Przedstawili przedstawień, sterowany ostra- chu, dokładnie przedyskutuje
nia”. Następuje charakterystyka Pamiętam tę rozmowę. Gdy się: Służba Bezpieczeństwa. cyzm środowiskowy, wygryza- każdego oddzielnie członka ZLP
„kandydata”, a w tym informacja, wychodziłem z Teatru Kameral- Mam iść z nimi. Jakieś miesz- nie mnie z teatrów i niedopusz- – bez jego uczestnictwa. To bę-
że w 1957 r. był we Francji na stu- nego w Sopocie po próbie, po- kanko w pobliżu teatru. Brud, czanie mnie do... (celowo nie dzie praca na parę tygodni. W jej
denckim festiwalu teatralnym i deszło do mnie dwóch męż- zaplamiony winem obrus, bu- kończę zdania – wiele tego...). efekcie osiągnie się następujący
„nawiązał kontakt z działaczami czyzn. Przedstawili się jako pra- telka. Częstują mnie winem. Potem, latami, jako dyrektor podział:
grupy chadeckiej Popiela” i re- cownicy Służby Bezpieczeństwa, Dziękuję. Pada propozycja teatru byłem stale otoczony sie- I. Pisarze autentyczni, prawdzi-
dakcją „Kultury”. Ponieważ zaś zaprosili mnie do kawiarni. Padła podjęcia współpracy, a w niej cią donosicieli, a więc tajnych wi, którzy są, politycznie biorąc,
PIOTR JANOWSKI
„kandydat”, po serii odmów propozycja „rozpracowania” przeplatanka słodkich obietnic współpracowników ubecji. Ich po stronie partii i rządu, tych
paszportu, otrzymał ponownie „grupy Popiela”. Ich obiecanki, ich „pomocy”, gdybym natrafił donosy są dostępne w IPN. Mia- trzeba zostawić w ZLP i w spo-
stypendium do Francji i ubiega pogróżki. Moje zdenerwowanie, na jakiekolwiek trudności w łem również stałe kontakty służ- koju.
się o wyjazd, „uważamy za celowe strach (tak). Odmówiłem. prowadzeniu teatru, oraz po- bowe z tymi, którzy albo po II. Pisarze autentyczni, prawdzi-
przeprowadzenie z nim rozmo- Zostało to udokumentowa- gróżki, że brak „kontaktu” z ni- prostu byli pracownikami ube- wi, których stanowisko politycz-
wy”, w czasie której „będziemy ne. W moich teczkach jest „Po- mi bardzo mi pracę utrudni. cji, albo byli ubekami przebra- nosiciele, w tym, niestety, nie- ne jest niejasne, skryte, którzy
dążyć do uzyskania następują- stanowienie o zakończeniu Przykra, paskudna, niezręczna nymi w garnitury urzędników którzy aktorzy i jeszcze niektó- być może głosują w masie prze-
cych informacji: 1. W jakich oko- sprawy” z 21 maja 1963 r., w któ- sytuacja. Jednak moja odmowa administracji (od dyrektorów rzy krytycy teatralni. Przecież to ciw partii, ale się nie wypowia-
licznościach i z kim nawiązał kon- rym „Inspektor” MSW major musiała być na tyle jednoznacz- wydziałów kultury do mini- była jedna pajęczyna. dają, nie angażują. Trzeba ich
takty [...] 2. Na czym polega dzia- (taki a taki) napisał: „rozpa- na, że już więcej takich bezpo- strów), członków aparatu par- zostawić w spokoju, choć należy
łalność SP [Stronnictwa Pracy] trzywszy materiały sprawy ewi- średnich propozycji nie mia- tyjnego (od POP do sekretarzy reżyser, pisarz, teatrolog. Kierował unikać, aby mieli okazję do ta-
Popiela, charakterystyki działa- dencyjno-obserwacyjnej [...], łem. W tym czasie odmówiłem, KC), cenzury (od cenzorów lo- teatrami w Lublinie i we Wrocławiu. kich głosowań politycznych. To
czy, z którymi zawarł znajomość stwierdziłem, że z braku możli- po raz kolejny, zapisania się do kalnych do tych w centrali przy Wyrzucony z pracy za działalność już jest jednak inna sprawa.
[...] 3. Czy zwracano się do niego z wości wykorzystania go (to jest partii (o tym więcej w mojej ul. Mysiej w Warszawie), i wła- opozycyjną, od 1985 r. reżyseruje III. Pisarze autentyczni, prawdzi-
propozycjami załatwienia czegoś mnie...) w środowisku SP – Po- książce „Dziesięć dni w PRL-u”, śnie ci niezliczeni szeregowi do- i wykłada w USA wi, którzy są zdecydowanie prze-
ciw partii i rządowi, którzy tak
działają lub działali. Tych jednak
trzeba w ZLP zostawić, dążąc do
Ryszard Bugajski: Silna wrogość wobec służb... osłabienia ich otoczenia, otoczki
politycznej.
IV. Pisarze, którzy tak napraw-
W
1976 r. zadzwonił fordzie, były członek partii ko- tach w swojej teczce osobowej su na łamach ogólnopolskiej ga- dę to pisarzami nie są, pisarze
do mnie funkcjo- munistycznej i znajomy wszyst- w IPN odnalazłem opis tego zety. Radził, żebym dodał suge- zadni – tych jest sporo – którzy
nariusz SB i dość kich lewaków – jest zachodnim spotkania zakończony konklu- stię, iż głównym inspiratorem zajmują stanowisko po stronie
kategorycznym to- szpiegiem, była niedorzeczna. zją: „Bugajski wykazał silną wro- mojego antypaństwowego sta- partii i rządu. Tych trzeba w
nem wyznaczył mi spotkanie w Odpowiedziałem, że nie zwy- gość wobec naszych służb oraz nowiska i pomysłu nakręcenia ZLP tolerować, zostawić, nie
kawiarni. Poszedłem. Byłem kłem o przyjaciołach rozmawiać systemu socjalistycznego, w „Przesłuchania” był Andrzej Waj- ruszać ich, jako że oni są nie-
młody, bez doświadczenia, ale z obcymi. Facet się obruszył i ar- związku z tym dalsze próby poda. Wtedy dostałbym może zbędni dla przeciwdziałania
nastawiony zdecydowanie an- gumentował, że obaj jesteśmy zyskiwania go jako TW uważam szansę na zrobienia czegokol- pisarzom z grupy II i III. A tych
tykomunistycznie, a więc prze- Polakami. Usłyszał, że o wiele za bezcelowe”. wiek w kinie. Może… Kiedy go m.in. dotknęłaby weryfikacja
ciwny jakimkolwiek związkom z więcej wspólnego mam z mym Choć zrezygnowali ze zwerbo- wyśmiałem, radził mi wyjazd z grupowa i dlatego nie należy
tzw. aparatem bezpieczeństwa. przyjacielem z Anglii niż z nim, wania mnie, wielokrotnie mnie Polski. A ja jemu, i to najlepiej do jej robić.
Mój rozmówca na wstępie obcym mi Polakiem. jeszcze nękali z innych powo- Moskwy. W Polsce jest pan mniej V. Pisarze zerowi o nieujawnio-
ujawnił niezłą wiedzę na temat Podczas półtoragodzinnej dów. Znajomy znajomych mece- u siebie niż ja – mówiłem – bo to nym, niejasnym, być może nam
moich utworów literackich dru- rozmowy ujawniły się dalsze nas Jan Olszewski pouczył mnie, bardziej mój kraj niż pana. Jed- niechętnym stanowisku poli-
RAFAŁ GUZ
kowanych w czasopismach i niespójności. Esbek nawet nie że jeśli mam wezwanie na piśmie nak mnie przetrzymał. Kiedy tycznym. Tych należy zewiden-
scenariuszy pisanych dla tele- sprawdził, ile razy ów rzekomy w ściśle określonej sprawie, to system się utrwalał, a ja wpada- cjonować ściśle i wobec każde-
wizji. Po czym zaczął mnie na- szpieg był w Polsce. Zrozumia- muszę się stawić. Inne, bliżej nie- łem w coraz większą bryndzę, w go z nich należy oddzielnie roz-
mawiać do wypowiedzi o znajo- łem, że to tylko zasłona dymna, określone,spotkania są z punktu 1985 r. przyjąłem dla całej mojej patrzyć sposoby pozbycia się
mym Angliku, który wielokrot- a naprawdę chodzi im o mnie. sać i odmówiłem zachowania widzenia prawa nielegalne. rodziny paszport emigracyjny ich. Sposoby takie jak: tłumacz
nie bywał w Polsce, a ja u niego. Bo niby co wspólnego ma zna- treści tego spotkania w tajemni- Jednym z „opiekunów” fil- ważny w jedną stronę. do tłumaczów, inny – składki,
Według wiadomego resortu jomość mojej twórczości z wal- cy. Oświadczyłem, że szeroko o mowców był niejaki Tadzio Stęp- —notował jeszcze inny – coś innego. Być
przyjaźniłem się z… agentem ką wywiadów? nim rozpowiem, co też zrobiłem. kowski. Kapitan, major, w końcu Janusz R. Kowalczyk może, że nie uda się pozbyć
brytyjskiego wywiadu. Groźby, że mogą mi utrudnić Taka postawa, która wielu lu- podpułkownik. Kiedy po nakrę- wszystkich, ale trzeba poczynić
Gromko się roześmiałem z karierę reżysera i wyrzucić z tele- dziom wtedy wydawała się stra- ceniu „Przesłuchania” udzieliłem reżyser, m.in. twórca filmu starania. Wiedząc, jaki zakres
głupoty konceptu. Sugestia, że wizji, tylko wzmagały mój opór. ceńcza, z dzisiejszej perspekty- wielu wywiadów zachodnim „Przesłuchanie” o śledztwie ilościowy tutaj występuje. A te-
mój przyjaciel – historyk po Oks- Nie zgodziłem się niczego podpi- wy okazała się słuszna. Po la- mediom, namawiał mnie do gło- w czasach stalinowskich go nie wiemy.
VI. Wreszcie grupa ostatnia: pi-
sarze zerowi, o wyraźnym,
Marek Nowakowski: Meksykano podczas kipiszu... przeciw rządowi i partii obli-

czu i działaniu politycznym
(np. Bartoszewski, Krzysztof
Wolicki, nawet – tu już można
P
o ukazaniu się moich łem, że nie odrywałem się od rozjuszało ich, że będąc w kraju, resortowy wygasał, miał przeszu- dyskutować – Jan Józef Lipski)
książek „Ten stary zło- pracy nad scenariuszem. Inda- drukuję pod nazwiskiem w pod- kać piwnicę. Widząc ogrom ko- ich jest pewna ilość. W stosun-
dziej” i „Benek kwia- gowali mnie znowu w 1969 r. ziemnej i emigracyjnej prasie – palnianej pracy w zagraconej klit- ku do tych należy – z o wiele
ciarz” zostałem wezwa- przy okazji wyjazdu do Paryża. w cyklu, który złożył się na książ- ce, spojrzał na mnie rzewnie: „Jest większą inwencją i energią –
ny do Pałacu Mostowskich „w Oszołomionemu mekką arty- ki „Raport o stanie wojennym” i tu coś?…”. Z racji powierzchowno- znaleźć indywidualne sposoby,
charakterze świadka”. Kapitan stów brakowało mi czasu na roz- „Notatki z codzienności”. „Czy ści w tekście „Rewizja” drukowa- by każdego z nich wyelimino-
w milicyjnym mundurze i cywil mowy z ludźmi. Po latach z tecz- trzeba to od razu publikować? – nym w paryskiej „Kulturze” na- wać z ZLP.
zaczęli od pochwał. W mojej ki osobowej IPN dowiedziałem argumentował jeden z opieku- zwałem go Meksykano. Podczas (Konsultant „33” o weryfikacji
pierwszej książce rozpoznawali się, że cywil był pracownikiem nów. – Może to jeszcze niedoj- kolejnego kipiszu usłyszałem na- członków ZLP, 14.01.1982 r.)
w postaciach realne osoby, po- wywiadu i chciał mnie nakłonić rzałe, zbyt gorące? Niech się gle skierowane doń polecenie:
dawali ich adresy. Mówiłem, że do penetracji środowisk emigra- ucukruje”. Wprosił się kiedyś do „Meksykano, zobacz tam…”. Mia- Zaskoczeniem były te spekta-
mam sporo znajomych różnych cyjnych. domu i przez okienko w ścianie łem pisarską satysfakcję. kle, w których dochodziło do
profesji, a literatura to fikcja, bo W połowie lat 70. propozycje miał widok na migające czerwo- Był też terror psychiczny, a w rozbierania się, zwłaszcza męż-
PIOTR NOWAK
nie chodzę na włamania. Zaofe- współpracy z resortem ustały. ne rękawiczki, w których żona oczach niektórych oficerów czyzn. Np. „Comuna Baires” z
rowali mi rolę konsultanta. Wy- Moje teksty uznane zostały za obierała w kuchni ziemniaki, co czaiła się inkwizycyjna niena- Argentyny, „Le Plan K” z Brukse-
kręciłem się stwierdzeniem, że antysocjalistyczne, więc stałem go dziwnie rozstroiło. wiść. Ciekawe, czy była to meto- li, C.U.T. z Meksyku. Jedynie ze-
teraz piszę o miłości. Badali się obiektem do rozpracowania. Często wzywany na Rakowiec- da tajnej policji politycznej, czy spół z Nancy, występujący ze
mnie, czy pójdę na współpracę, Interesowało ich, co robię i z kim ką opowiadałem o potrzebie zaangażowanie. Po aresztowa- wie „Twarze bezpieki” w Ale- sztuką Gombrowicza „Iwona,
nie po to, żeby im nadawać o kie- spiskuję, zwłaszcza gdy mój dzielenia się tym, co piszę. Daję niu, zanim trafiłem do celi, trzy- jach Ujazdowskich. Kiedy ją księżniczka Burgunda” potrafił
szonkowcach, lecz o środowisku podpis znalazł się pod protesta- znajomym i obcym ludziom na mali mnie w biurze MSW na Ra- zwiedzałem, usłyszałem urado- z nagości zrobić chwyt arty-
literackim. Kiedy wysłany przez mi części polskich intelektuali- ulicach, więc nie wiem, co się z kowieckiej, gdzie zjawił się pan, wany szept jakiejś emerytki: styczny. Pozostałe rozbieranki
Tadeusza Konwickiego, kierow- stów przeciwnych, żeby w kon- tym potem dzieje. Gra była bez- który zaimponował mi niezwy- „Patrz, patrz. Jesteś”. I nerwowe: były na granicy kabotyństwa i
nika literackiego Zespołu Filmo- stytucji pojawił się ZSRR, którzy czelna. Oni tego z obrzydzeniem kłą erudycją literacką. Po lektu- „Cicho” jej męża. tak też ocenione przez publicz-
wego Kadr, wróciłem z ekipą upominali się o los Polaków za słuchali i przechodzili do gróźb. rze teczek ujawnił mi się jako —notował Janusz R. Kowalczyk ność, mimo iż się tym trochę
sporządzającą dokumentację w wschodnią granicą. Dla tzw. apa- Wtedy milczałem. Nękali mnie re- Krzysztof Majchrowski – do- podniecała.
Afryce, zostałem ponownie we- ratu bezpieczeństwa byłem w wizjami. Bywali nadgorliwcy, ale i szedł do szarży generała bryga- pisarz, autor znanych opowiadań (TW „Zdzisław” o V MFFTO,
zwany. Pytany o kontakty, mówi- opozycji. W stanie wojennym fuszerzy. Jeden, w którym ogień dy. Rozpoznałem go na wysta- ze stanu wojennego 7.11.1975 r.)
12 Artyści w pętli PRL Piątek | września 2008 ◊ rp .pl
INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

– KOMISJA ŚCIGANIA ZBRODNI
Słownik bezpieki
PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU Agent – termin funkcjonujący
w latach 1945 – 1960, ozna-
KONFERENCJA NAUKOWA czający osobę zwerbowaną
„TWÓRCZOŚĆ OBCA NAM KLASOWO. przez UB/SB dla rozpracowa-
APARAT REPRESJI WOBEC ŚRODOWISK TWÓRCZYCH nia środowiska
W OKRESIE POLSKI LUDOWEJ” podejrzewanego o działalność
antysystemową, którego agent
Sala Biblioteki Uniwersyteckiej mógł być członkiem lub był do
w Warszawie przy ul. Dobrej 56/66, niego wprowadzany dla do-
10 – 12 września 2008 r. starczenia informacji lub
wykonania zleconych mu za-
dań operacyjnych. W praktyce
10 września 2008 (środa) również potoczne sformułowa-
14.00 – 14.30 Otwarcie nie określające oosobowe
14.30 – 15.10 Prof. Jerzy Eisler (OBEP IPN Warszawa), źródła informacji tajnej policji
politycznej w PRL.
WITOLD ROZMYSŁOWICZ/PAP/CAF
Polityka władz wobec środowisk twórczych 1945 – 1990.
15.10 – 15.35 Konrad Rokicki (OBEP IPN Warszawa),
Środowiska literackie lat 50. i 60. w materiałach PZPR, ZLP, admini- AGENTURA CELNA – sieć
stracji państwowej i MSW: porównanie. tajnych współpracowników
15.35 – 16.00 Jerzy Autuchiewicz (OBEP IPN Białystok), UB/SB w celach więziennych,
Służba Bezpieczeństwa w literaturze pięknej. których zadaniem było denun-
16.00 – 16.25 Dr hab. Krzysztof Szwagrzyk (OBEP IPN Wrocław), cjowanie na osoby osadzone,
Od kary śmierci do literatury. pozostające w zainteresowa-
16.25 – 16.40 Przerwa (kawa) niu bezpieki.
16.40 – 17.05 Paweł Piotrowski (OBEP IPN Wrocław), ≥Marek Piwowski, sam wciągnięty do współpracy z bezpieką, na planie filmu „Przepraszam, czy tu
Wizerunek Służby Bezpieczeństwa w literaturze sensacyjnej. AGENTURA MANEWROWA biją?”, ukazującego pracę tajniaków
17.05 – 17.30 Dr Ewa Matkowska (UWr.), – sieć tajnych współpracowni-
Jerzy Andrzejewski w systemie cenzury NRD. ków SB wykorzystywanych z wanej osoby, najczęściej prowe- w którym odbywały się spo- SPRAWA OPERACYJNEGO
17.30 – 17.55 Dr Małgorzata Ptasińska-Wójcik (BEP IPN Centrala), uwagi na posiadane możliwo- niencji obyczajowej lub karnej. tkania z agenturą lub ROZPRACOWANIA – katego-
January Grzędziński – pisarz dwóch epok. ści w skali całego kraju i w prowadzone były obserwacje ria pracy operacyjnej
18.20 – 19.00 Dyskusja różnych środowiskach. Elita KONSULTANT – termin funk- figurantów. występująca w latach
agentury. cjonujący w latach 1970-1990, 1970 – 1989, mająca na celu
11 września 2008 (czwartek) oznaczający specjalistę w da- OCHRONA OPERACYJNA – wykrycie sprawców działalno-
9.00 – 9.25 Dr Sebastian Ligarski (OBEP IPN Wrocław), DEPARTAMENT I MSW – nej dziedzinie stała inwigilacja środowiska lub ści antysystemowej lub
Twórczy donosiciele. Osobowe źródła informacji w środowiskach pion MSW funkcjonujący w la- sporządzającego na potrzeby instytucji prowadzona w celu zapobieżenie jej ewentualnego
twórczych PRL. tach 1957 – 1989, prowadzący SB analizy i ekspertyzy. ochrony przed wrogą działal- podjęcia.
9.25 – 9.50 Prof. Andrzej Chojnowski (UW), działania wywiadowcze. nością.
Czy Marek Piwowski pozorował współpracę ze Służbą Bezpieczeń- KONTAKT OBYWATELSKI SPRAWA OPERACYJNEGO
stwa? DEPARTAMENT II MSW – (KONTAKT POUFNY) – do OSOBOWE ŹRÓDŁA INFOR- SPRAWDZENIA – kategoria
9.50 – 10.15 Prof. Stanisław Bereś (UWr.), pion MSW funkcjonujący w la- 1970 r. nierejestrowana forma MACJI – ogół osób świadomie pracy operacyjnej w latach
Służba Bezpieczeństwa jako krytyk literacki. tach 1957 – 1989, zajmujący agentury, w rzeczywistości dostarczających informacji SB. 1970 – 1989 mająca na celu
10.15 – 10.40 Dr Agnieszka Wójtowicz (UO), się ochroną kontrwywiadowczą. spełniająca często funkcje taj- potwierdzenie informacji o
Inwigilacja stażystów z krajów Europy Zachodniej w Teatrze – Labo- nego współpracownika (TW). PERLUSTRACJA – tajna kon- przygotowaniach lub podjęciu
ratorium Jerzego Grotowskiego. DEPARTAMENT III MSW – trola zawartości korespondencji. działalności antysystemowej
10.40 – 11.00 Dyskusja pion MSW funkcjonujący w la- KONTAKT OPERACYJNY – w przez osobę lub środowisko
11.00 – 11.15 Przerwa (kawa) tach 1957-1989 zajmujący się latach 1970 – 1989 niższa ka- PDF – podgląd dokumentowa- oraz wyjaśnienie ewentual-
11.15 – 11.40 Dr Agnieszka Gralińska-Toborek (UŁ), walką z działalnością antypań- tegoria agentury, podlegająca ny fotograficznie lub filmowo. nych związków jakiegoś
Od milczenia do ironii. Wizerunek aparatu władzy w sztukach pla- stwową w kraju. W terenie rejestracji; w pionie wywiadu wydarzenia (np. pożar w za-
stycznych czasów Polski Ludowej. zadania te realizowały wydziały odpowiednik tajnego współpra- PP – podsłuch pokojowy. kładzie pracy) z działalnością
11.40 – 12.05 Anna Karolina Piekarska (BUiAD IPN Warszawa), III SB komend wojewódzkich. cownika. Kontakt obywatelski antypaństwową.
Jan Pietrzak w „Tercecie”. (operacyjny) pozwalał na omi- PT– podsłuch telefoniczny.
12.05 – 12.30 Jan Pietrzak, koreferat. DONOS – informacja przeka- janie zakazu werbowania Tajny współpracownik – kate-
12.30 – 12.45 Dyskusja zyWANA bezpiece przez członków PZPR. PION „B” – pion obserwacji goria funkcjonująca w latach
13.30 Obiad osobowe źródło informacji. zewnętrznej osób inwigilowa- 1960 – 1990, oznaczająca
KONTAKT SŁUŻBOWY – ka- nych oraz obiektów osobę zwerbowaną przez SB
STUDIO KONCERTOWE IM. AGNIESZKI OSIECKIEJ FIGURANT – osoba inwigilo- tegoria funkcjonująca w latach pozostających w zainteresowa- dla dostarczania informacji i
(PROGRAM III POLSKIEGO RADIA) wana przez UB/SB. Na jej 1970 – 1989, oznaczająca niu SB. wykonywania powierzonych jej
temat gromadzono informacje osobę zobligowaną do współ- zadań operacyjnych wobec in-
15.00 – 15.20 Dr Anna Idzikowska-Czubaj (UAM w Poznaniu), oraz podejmowano wobec niej pracy z SB ze względu na PION „T” – pion techniki ope- wigilowanej osoby lub
Rock w PRL. O paradoksach współistnienia. działania operacyjne. zajmowane stanowisko (zwy- racyjnej odpowiedzialny za środowiska. TW otrzymywał
15.20 – 15.45 Pokaz filmu „Nasza generacja” cz. II „Wojna z big-be- kle kierownicze). instalację podsłuchów pokojo- zwykle wynagrodzenie.
atem” (reż. Jacek Sawicki). GRA OPERACYJNA – metoda wych i telefonicznych,
pracy operacyjnej polegająca KWESTIONARIUSZ EWI- fałszowanie dokumentów dla TECZKA PRACY – zbiór dono-
15.45 – 16.15 Dr hab. Jacek Sawicki (BUiAD IPN Warszawa /prof. na nawiązaniu kontaktu przez DENCYJNY – kwestionariusz celów operacyjnych. sów tajnego współpracownika.
Zbigniew Zaporowski (UMCS), Ludzie i muzyka: dyskurs. funkcjonariusza SB z figuran- służący dokumentowaniu po-
Przerwa (kawa) tem w celu wywarcia czynań osób, które w PION „W” – pion kontroli kore- TECZKA PERSONALNA – do-
16.45 Panel poświęcony środowisku muzycznemu określonego wpływu na jego przeszłości prowadziły działal- spondencji. kumentacja współpracy
Moderacja: red. Dariusz Bugalski (Program III Polskiego Radia) + dr decyzje dotyczące działalności ność antysystemową lub były osobowych źródeł informacji z
Tomasz Toborek (IPN Łódź). antysystemowej, odpowiadają- podejrzewane o chęć jej podję- REZYDENTURA – komórka UB/SB zawierająca m.in. mate-
ce interesom resortu. cia w przyszłości. wywiadu PRL istniejąca przy riały dotyczące ich werbunku,
12 września 2008 (piątek) ambasadach polskich poza charakterystyki z okresu
9.00 – 9.25 Mirosław Biełaszko (BUiAD IPN Warszawa), INFORMATOR – termin funk- LEGENDA – fikcyjny życiorys blokiem państw komunistycz-
Muzyczne dysonanse – próby infiltracji środowisk muzyki klasycznej. cjonujący w latach 1945 – funkcjonariusza bezpieki lub nych. WYDZIAŁ IV DEPARTAMEN-
9.25 – 9.50 Paweł Knap (OBEP IPN Szczecin), 1960 oznaczający osobę ma- tajnego współpracownika, ma- TU III MSW – w latach
Artyści z Promenady. Służba Bezpieczeństwa wobec Festiwalu Arty- jącą styczność ze jący uwiarygodnić go przed ROZMOWA OPERACYJNA – 1957 – 1989 odpowiedzialny
stycznego Młodzieży Akademickiej w Świnoujściu – lata ostatnie środowiskiem pozostającym w innymi osobami. rozmowa funkcjonariusza SB z za „ochronę” środowisk kultu-
(1986 – 1989). zainteresowaniu bezpieki, osobą inwigilowaną w celu ralnych, twórczych, naukowych
9.50 – 10.15 Dr hab. Krzysztof Brzechczyn (OBEP IPN Poznań), zwerbowaną przez UB/SB dla LOKAL KONTAKTOWY – zwy- zdobycia informacji lub wpły- i młodzieżowych. W terenie
Wokół „piosenki”. Festiwal Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze w dostarczania informacji. kle mieszkanie prywatne, nięcia na jej decyzje. odpowiedzialne za ten odcinek
perspektywie bezpieki. rzadziej należące do instytucji, pracy operacyjnej były Grupy
10.15 – 10.30 Przerwa (kawa) KOMBINACJA OPERACYJNA wykorzystywane przez bezpie- SPRAWA OBIEKTOWA – ka- (Sekcje) IV (przejściowo sekcje
– działania UB/SB wobec figu- kę do spotkań z osobowymi tegoria pracy operacyjnej w IVa) Wydziałów III komend wo-
Prowadzenie: ranta mające na celu źródłami informacji. Osoba latach 1970 – 1989 prowadzo- jewódzkich.
10.30 – 11.00 Rafał Sierchuła (OBEP IPN Poznań), Krystyna Feld- doprowadzenie go do określo- udostępniająca lokal była reje- nej wobec instytucji i
man w obiektywie bezpieki. nych działań zgodnie z strowana jako jedno z środowisk w celu ich „ochrony” ZAKRYTY PUNKT OBSER-
11.00 – 11.30 Dr hab. Piotr Zwierzchowski (UKW), założeniami bezpieki. osobowych źródeł informacji. przed wrogą działalnością (in- WACYJNY – stałe lub
Wizerunek aparatu bezpieczeństwa w polskim filmie fabularnym. stytucje kościelne, naukowe, tymczasowe pomieszczenie
11.30 Ryszard Bugajski, koreferat. KOMPRMATERIAŁY – mate- MIESZKANIE KONSPIRA- konferencje, zjazdy, zakłady służące do tajnej obserwacji.
12.10 – 12.35 Dyskusja riały zbierane przez UB/SB CYJNE – zakonspirowane pracy) polegająca na zbieraniu —oprac. Magdalena Filip
12.35 Zakończenie konferencji służące kompromitacji inwigilo- mieszkanie należące do MSW, informacji. OBEP IPN Łódź
Dodatek „Rzeczpospolitej” Artyści w pętli PRL powstał dzięki współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej
Przygotowali: Maciej Rosalak, Tomasz Stańczyk, Krzysztof Ziewiec

Artysci W Petli PRL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Artysci W Petli PRL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

05.09.

ARTYSCI 8/29/08 1:56 PM Page 1

5 września 2008 www.rzeczpospolita.pl

Artyści wpętli PRL

Inwigilacja oraz represje ze strony policji poli -

Polityka partii i później opiera∏a sięna zasadzie

Do tych kwestii nawiązuje niniejszy doda -

Pomocnicy aparatu represji w Polsce Ludowej

2 Artyści w pętli PRL Pi ą te k | 5 wrze śn ia 2008 ◊ rp .pl

Cytaty G∏upio napisany donos zniszczyć

◊ rp .pl Pi ą te k | 5 wrześ n ia 2008

może przede wszystkim ciebie... Cytaty

Twórczy donosiciele ową rzeczywistość gmatwa∏y –

4 Artyści w pętli PRL Pi ą te k | 5 wrze śn ia 2008 ◊ rp .pl

◊ rp .pl Pi ą te k | 5 wrześ n iaw 200 8

Twórczy donosiciele (”Korzyść”);

Cytaty O znaczeniu pierwszych koncertów rockowych w Polsce

radzieckiego magnetofonu że Kołakowski sam chciał do

8 Artyści w pętli PRL Pi ą te k | 5 wrze śn ia 2008 ◊ rp .pl

Cytaty Próby infiltracji środowiska muzycznego w PRL

Poni˝ej przytoczę opinie i poglą -

◊ rp .pl Pi ą te k | 5 wrześ n ia 2008

10 Artyści w pętli PRL Pi ą te k | 5 wrze śn ia 2008 ◊ rp .pl

Tu∏aczka pana Janka

Kazimierz Braun: Jedna wielka pajęczyna... Cytaty

Marek Nowakowski: Meksykano podczas kipiszu... przeciw rządowi i partii obli-

INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

You might also like