Polska-Ukraina. Polacy-Ukraińcy

Historia i wzory migracji Chiczykw i Wietnamczykw na wiecie
i do Polski rni si od siebie. O ile Chiczycy przemieszczali si od wie-

kw zarwno po kontynencie azjatyckim, jak i poza nim, o tyle maso-
we migracje z Wietnamu rozpoczy si dopiero po zakoczeniu wojny
i upadku Sajgonu w 1975 roku. Do Polski pierwsi przybyli jednak wiet-
namscy migranci ekonomiczni (ju w latach siedemdziesitych XX wie-
ku), a napyw imigrantw z Chin jest zjawiskiem relatywnie nowym,
gdy na wiksz skal rozpocz si dopiero po przystpieniu Polski
do Unii Europejskiej. Paradoksalnie duszy pobyt Wietnamczykw
moe jednak dziaa na ich niekorzy. Inwestycje i wzory dziaania przy-
jte przez pierwsze grupy imigrantw wyznaczyy bowiem i do pewne-
go stopnia ograniczyy strategie adaptacji kolejnych fal migracyjnych.
Z kolei Chiczycy dopiero poszukuj dla siebie obszarw i sposobw
dziaania, co moe sprawi, e ich strategie bd bardziej dopasowane
do obecnej sytuacji gospodarczej w Polsce.
Wiedza na temat spoecznoci wschodnioazjatyckich w Polsce jest
stosunkowo ograniczona i fragmentaryczna. O ile s dostpne wyniki
bada nad migracj wietnamsk do Polski, o tyle brakuje jakiejkolwiek
usystematyzowanej wiedzy na temat migracji z Chin, ktra w ostatnich
latach jak wskazuj statystyki systematycznie wzrasta. W niniejszej
publikacji prezentujemy wyniki dwuletnich bada dotyczcych wzorw
adaptacji migrantw chiskich i wietnamskich w Polsce. Raport Instytu-
tu Spraw Publicznych jest pierwsz, pioniersk prb opisania zjawiska
chiskiej migracji w naszym kraju.
O ISP: Fundacja Instytut Spraw Publicznych (ISP) jest jednym
z wiodcych polskich think tankw, niezalenym orodkiem badawczo-
analitycznym. ISP powsta w 1995 roku. Poprzez prowadzenie bada,
ekspertyz i rekomendacji dotyczcych podstawowych kwestii ycia
publicznego Instytut suy obywatelowi, spoeczestwu i pastwu.
ISP wsppracuje z ekspertami i badaczami z polskich i zagranicznych
orodkw naukowych. Wyniki projektw badawczych prezentowane
s na konferencjach i seminariach oraz publikowane w formie
ksiek, raportw, komunikatw i rozpowszechniane wrd posw
i senatorw, czonkw rzdu i administracji, w rodowiskach
akademickich, a take wrd dziennikarzy i dziaaczy organizacji
pozarzdowych.
SPOJRZENIE PRZEZ GRANIC
Okladka_sprzedawac_gotowac_budow1 1 2012-05-30 11:26:58
Process CyanProcess MagentaProcess YellowProcess Black
POLSKAUKRAINA
POLACYUKRAICY
Raport przedstawia drogi, ktrymi do Polski docieraj informacje
o Ukrainie, a do Ukraicw wiedza o Polsce oraz efekty tej
informacyjnej wymiany: wizerunek Ukrainy w oczach Polakw
i Polski - na Ukrainie. Okazuje si, e mimo wielowiekowego
ssiedztwa i dugiego odcinka wsplnej granicy, cigle niezbyt
dobrze si znamy.
Polsko-ukraiskie kontakty zdominowane s dzi jak pokazuj
statystyki przez handel przygraniczny. Tak jest od pocztku lat
90. S to kontakty bardzo specyficzne i wydaj si wyranie
wpywa na obrazy obu krajw w oczach ssiadw. Polacy patrz
na Ukraicw rwnie przez pryzmat historii konfliktw i rzezi,
cho nie przeszkadza im to w odczuwaniu niewielkiego dystansu
do Ukraicw i szerokiej akceptacji ich obecnoci w Polsce.
Ukraicy natomiast dostrzegaj przede wszystkim polsko-ukrai-
sk wsplnot kultury oraz widz w Polsce dobrze rozwijajcy si
kraj europejski.
JOANNA FOMINA
JOANNA KONIECZNA-SAAMATIN
JACEK KUCHARCZYK
UKASZ WENERSKI
Fundacja Instytut Spraw Publicznych (ISP) jest jednym
z wiodcych polskich think tankw, niezalenym orodkiem
badawczo-analitycznym. ISP powsta w 1995 roku. Poprzez
prowadzenie bada dotyczcych podstawowych kwestii ycia
publicznego Instytut suy obywatelowi, spoeczestwu
i pastwu. ISP wsppracuje z ekspertami i badaczami
z polskich i zagranicznych orodkw naukowych. Wyniki
projektw badawczych prezentowane s na konferencjach
i seminariach oraz publikowane w formie ksiek, raportw,
komunikatw i rozpowszechniane wrd posw i senatorw,
czonkw rzdu i administracji, w rodowiskach akademickich,
a take wrd dziennikarzy i dziaaczy organizacji pozarzdowych.
Instytut Spraw Publicznych jest organizacj poytku publicznego
P
O
L
S
K
A
U
K
R
A
I
N
A

P
O
L
A
C
Y
U
K
R
A
I
C
Y

C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
POLSKAUKRAINA
POLACYUKRAICY
Raport_PL_UA.indd 1 2013-11-19 12:00:03
2 PolskaUkraina, PolacyUkraicy. Spojrzenie przez granic
Raport_PL_UA.indd 2 2013-11-19 12:00:03
POLSKAUKRAINA
POLACYUKRAICY
Warszawa 2013
Raport_PL_UA.indd 3 2013-11-19 12:00:03
INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH
Program Europejski
Publikacja Polska - Ukraina, Polacy - Ukraicy. Spojrzenie przez granic
powstaa w ramach projektu Wizerunek Polski i Polakw na Ukrainie oraz
Ukrainy i Ukraicw w Polsce sfinansowanego ze rodkw Fundacji PZU.
Redakcja: Magdalena Otlewska (www.bezbledu.pl)
Recenzja: dr Renata Woch
Zdjcie na okadce: Mariusz Gaczyski/EastNews
Przedruk materiaw Instytutu Spraw Publicznych w caoci lub w czci
jest moliwy wycznie za zgod Instytutu. Cytowanie oraz wykorzystywa-
nie danych jest dozwolone z podaniem rda.
Copyright by Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013
ISBN: 978-83-768-111-8
Wydawca:
Fundacja Instytut Spraw Publicznych
00031 Warszawa, ul. Szpitalna 5 lok. 22
tel. (22) 55 64 260, faks (22) 55 64 262
e-mail: isp@isp.org.pl
www.isp.org.pl
Skad, druk i oprawa:
Orodek Wydawniczo-Poligraficzny SIM
00669 Warszawa, ul. Emilii Plater 9/11
tel. (22) 629 80 38
www.owpsim.pl
Niniejsza publikacja zostaa wydana przy wsparciu finansowym Komisji Europej-
skiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowiska autorw i Komisja Europejska
nie ponosi odpowiedzialnoci za umieszczon w nich zawarto merytoryczn.
Raport_PL_UA.indd 4 2013-11-19 12:00:03
SPIS TRECI
Gwne wnioski 7
Wstp 13
rda wiedzy i wyobrae o Polsce i Ukrainie 15
Wyjazdy Polakw na Ukrain i Ukraicw do Polski 16
Kontakty osobiste midzy Polakami a Ukraicami jako rda
wiedzy o kraju ssiada 23
Media i inne rda wiedzy o kraju ssiada 25
Obrazy narodw: Ukraicy s ciepli, Polacy kompetentni 33
Blisko i podobiestwo czy odmienno i dystans 37
Obraz kraju: Polska po janiejszej, Ukraina po ciemniejszej stronie 47
Ukraina, Polska jakie budz skojarzenia 47
Obraz pastwa 52
Opinie o polskich i ukraiskich towarach 56
PolskaUkrainaEuropa 59
Postrzeganie stosunkw polsko-ukraiskich w Polsce i na Ukrainie 60
Polska w relacjach midzynarodowych Ukrainy 65
Rola historii we wzajemnym postrzeganiu Polski i Ukrainy 69
Ukraina midzy Rosj a Europ 72
Podsumowanie 87
Noty o autorach 89
Publikacje ISP o postrzeganiu si spoeczestw 91
Raport_PL_UA.indd 5 2013-11-19 12:00:03
Raport_PL_UA.indd 6 2013-11-19 12:00:03
GWNE WNIOSKI
Polacy czerpi wiedz o Ukrainie z bardziej zrnicowanych rde ni
Ukraicy o Polsce, cho dla obu narodw najpopularniejszym rd-
em s oczywicie media. rednia liczba rde informacji wskazanych
przez Ukraicw wynosia 1,7, przez Polakw za 2,8. Dla Polakw
jednym z najwaniejszych rde wiedzy o Ukrainie s podrczniki
szkolne (mona si domyla, e s to gwnie podrczniki historii). Nic
wic dziwnego, e polsko-ukraiskie konflikty z przeszoci i oglnie
zagadnienia historyczne s istotnym elementem wizerunku Ukrainy
i Ukraicw w oczach Polakw. Wrd Ukraicw znaczenie zarwno
podrcznikw, jako rda wiedzy, jak i historii, jako elementu obrazu
Polski, s nieporwnanie mniejsze. Dla znacznej czci Ukraicw me-
dia s jedynym rdem, z ktrego czerpi wiedz o Polsce.
Mieszkacy obu krajw byli podzieleni w kwestii tego, czy ilo infor-
macji o kraju ssiada w mediach jest wystarczajca, czy te jej brakuje.
Odsetki zwolennikw obu tych opinii byy w jednym i drugim kraju
podobne nieznacznie przewaali ci, ktrym brakowao informacji.
Zarwno wyjazdy do Polski i na Ukrain, jak i osobiste kontakty
z mieszkacami okazay si znaczcymi rdami informacji w tym
sensie, e miay istotny wpyw na postawy Polakw i Ukraicw wo-
bec rozmaitych kwestii dotyczcych kraju ssiadw. Niestety z tych
bezporednich rde korzystao niewielu mieszkacw obu krajw.
Okoo 20% Polakw i 16% Ukraicw odwiedzio ssiadw przynaj-
mniej raz po 1991 roku, natomiast osobiste kontakty z ssiadami zza
polsko-ukraiskiej granicy utrzymywao 23% Polakw i 29% Ukrai-
cw. Polacy, ktrzy byli na Ukrainie, zazwyczaj poprzestawali na jednej
wizycie, Ukraicy za wracali do Polski kilkakrotnie.
W cigu ostatnich trzech lat nastpio zauwaalne oywienie kon-
taktw midzy Polakami a Ukraicami. wiadczy o tym zarwno po-
rwnanie wynikw bada sondaowych prowadzonych na Ukrainie
w 2010 i 2013 roku, jak i statystyki ruchu granicznego. Drugie rdo
pokazuje, e kontakty polsko-ukraiskie maj miejsce najczciej
Raport_PL_UA.indd 7 2013-11-19 12:00:03
na terytorium Polski przyrost ruchu na granicy w ostatnich latach
by generowany gwnie przez Ukraicw.
Z sondau wynika, e zarwno Ukraicy, jak i Polacy jed do kraju-
-ssiada gwnie w celach turystycznych. W przypadku Ukraicw
jednak niemal rwnie czste s wyjazdy zarobkowe. Wyniki badania
sondaowego pomijaj jednak najczstszych goci naszego kraju, czyli
tych, ktrzy przyjedaj na kilka godzin w celu zrobienia zakupw
stanowi oni ponad 80% wszystkich Ukraicw przekraczajcych
polsko-ukraisk granic.
Niezalenie od tego, e wikszy odsetek Polakw ni Ukraicw ma za
sob co najmniej jedn wizyt w ssiednim kraju (po 1991 r.), w ostat-
nich latach to Ukraicy przejawiaj wiksz aktywno w odwiedza-
niu Polski ni Polacy Ukrainy. Do czsto przyjedaj w poszuki-
waniu zatrudnienia, co jest w Polsce szeroko akceptowane. Jedynie
co jedenasty Polak wyrazi przekonanie, e praca Ukraicw przynosi
Polsce wicej strat ni korzyci. Mapa poziomu akceptacji dla pracy
Ukraicw w Polsce pokrywa si z map dystansu do Ukraicw. Gdzie
dystans mniejszy, tam czciej dostrzega si korzyci pynce z pracy
Ukraicw. I odwrotnie wikszy dystans sprzyja dostrzeganiu strat
z tego wynikajcych.
Polacy widz Ukraicw jako zwykych, prostych ludzi, ze wszyst-
kimi pozytywnymi i negatywnymi stronami tego wizerunku po-
zytywnie nastawionych do ycia, wesoych, towarzyskich, jedno-
czenie szczerych, gocinnych i pracowitych oraz lubicych wypi.
Zupenie nie kojarz im si natomiast z przedsibiorczoci, nowo-
czesnoci czy efektywnoci. Ukraicy z kolei postrzegaj Polakw
jako uosobienie kompetencji: wyksztaconych, nowoczesnych, od-
powiedzialnych, przedsibiorczych i skutecznych. Brakuje im zda-
niem Ukraicw luzu, czyli wesoego usposobienia, gocinnoci
i yczliwoci. Zwraca uwag fakt, e w przypadku obu narodw ich
stereotyp w oczach ssiadw jest zgodny z autostereotypem zapre-
zentowanym w tym badaniu.
Okoo poowy Polakw i Ukraicw podziela przekonanie, e przedsta-
wiciele obu narodw s do siebie podobni pod wzgldem stylu ycia
i wartoci. Polacy rozcigaj przekonanie o podobiestwie rwnie na
etyk zawodow i podejcie do pracy, podczas gdy Ukraicy czciej
dostrzegaj w tym aspekcie rnice. Przekonanie Ukraicw o rni-
Raport_PL_UA.indd 8 2013-11-19 12:00:03
9 Gwne wnioski
cach midzy naszymi narodami w kwestii podejcia do pracy sabnie
jednak w wyniku odwiedzin Polski. Ci, ktrzy byli w naszym kraju, cz-
ciej dostrzegaj podobiestwa. Jest to zmiana opinii na niekorzy
Polakw Ukraicy, ktrzy byli w Polsce, rzadziej uwaaj Polakw za
pracowitych ni ci, ktrzy w Polsce nie byli.
Przekonanie Polakw o podobiestwie obu narodw jest powszech-
niejsze wrd modych ludzi ni wrd starszych, na Ukrainie za za-
leno tych opinii od wieku jest odwrotna to starsi czciej widz
podobiestwa ni modzi.
Niezalenie od dostrzeganych rnic w postawach i wartociach,
zarwno Polacy, jak i Ukraicy odczuwaj bardzo niewielki dystans
w stosunku do siebie nawzajem. Przedstawiciele drugiego narodu
s akceptowani niemal we wszystkich rolach spoecznych, wcznie
z rol przeoonego lub czonka rodziny.
Bezporednie kontakty zmniejszaj dystans, co pokazay m.in. wyniki
tego badania. Dzieje si tak jednak tylko wwczas, gdy kontakty te
prowadz do uzupenienia luk w wiedzy lub do nawizania rzeczy-
wistych relacji znajomoci czy przyjani. W przeciwnym przypadku
dystans ronie. Zapewne z tego wzgldu najwikszy dystans do naro-
du ssiedniego odczuwali mieszkacy regionw przygranicznych po
obu stronach granicy. Naley jednak podkreli, e nawet ten wik-
szy dystans by w istocie bardzo may.
Wyobraenia i skojarzenia Polakw i Ukraicw zwizane z krajem
ssiada okazay si zoone z podobnych elementw, cho waga
przypisywana poszczeglnym elementom rnia si do wyranie.
Polacy koncentrowali si gwnie na wsplnej historii (szczeglnie
jej trudnych, konfliktowych aspektach) oraz z drugiej strony na
ssiedztwie i bliskoci kultury i obyczajw. Wrd Ukraicw aspekt
wsplnoty kultury by dominujcy. Ponadto Polska kojarzya im si ze
smakami produktw ywnociowych, obrazami z filmw, wspomnie-
niami z wyjazdw, a take z krajem sukcesu ekonomicznego i udanej
transformacji. Historia w skojarzeniach Ukraicw schodzia na dalszy
plan. W obu krajach brakowao natomiast odniesie do wspczesnej
kultury i sztuki ssiedniego kraju.
Ocena bilansu krzywd wyrzdzonych sobie nawzajem w przeszoci
przez Polakw i Ukraicw przypomina odbicie w lustrze Polacy
widz wicej winy po stronie Ukraicw, Ukraicy za po stronie
Raport_PL_UA.indd 9 2013-11-19 12:00:03
Polakw. Jednoczenie ponad poowa Polakw przyznaje, e Polacy
rwnie ponosz jak win, Ukraicw za uznajcych win take po
swojej stronie byo wyranie mniej (40%). W obu krajach przekonanie
o wzajemnych winach majcych korzenie w przeszoci byo znacznie
rzadziej podzielane przez modzie ni przez osoby starsze.
W polskich skojarzeniach z Ukrain odrbne i znaczce miejsce zajmo-
way kwestie polityczne: wpywy Rosji, niesprawno pastwa, korup-
cja i bieda. Ukraicy o pastwie polskim myleli znacznie lepiej e to
kraj zachodni, dobrze zarzdzany, europejski.
Ukraicy s dobrego zdania nie tylko o polskim pastwie, lecz take
o polskich produktach informacja o tym, e co zostao wyprodu-
kowane w Polsce, zachciaby do zakupu ponad poow Ukraicw.
Polacy o produktach ukraiskich wiedz niewiele ponad trzy czwar-
te badanych Polakw nie miao w tej sprawie jednoznacznej opinii,
najczciej wybierali wic neutraln konstatacj, e miejsce produkcji
Ukraina ani nie zachca, ani nie zniechca do zakupu.
Polacy, ktrzy byli na Ukrainie, oceniaj ten kraj gorzej ni ci, ktrzy
nigdy go nie odwiedzali. Z kolei przyjazdy Ukraicw do Polski sprzy-
jaj bardziej pozytywnym ocenom wystawianym rnym aspektom
funkcjonowania pastwa polskiego.
Biece stosunki polsko-ukraiskie byy w obu krajach oceniane ra-
czej pozytywnie przez wikszo obywateli, jednak Polacy okazali si
w tej sprawie bardziej krytyczni odsetek odpowiedzi raczej le by
w Polsce prawie trzykrotnie wikszy ni na Ukrainie. Krytyczna ocena
wzajemnych stosunkw okazaa si czstsza wrd Polakw, ktrzy
jedzili na Ukrain, ni wrd tych, ktrzy na Ukrainie nigdy nie byli.
Ukraicy natomiast oceniali wzajemne stosunki inaczej wystawiali
im oglnie wysze oceny, a ci, ktrzy maj kontakty z Polsk i Polaka-
mi, byli skonni to robi nawet czciej.
Stosunki polsko-ukraiskie miay rn wag dla mieszkacw obu
krajw. Polacy najczciej uznawali je za wane, ale nie priorytetowe,
Ukraicy za za priorytetowe. Przy tym mieszkacy graniczcego
z Polsk zachodniego regionu Ukrainy czciej ni w innych regionach
kraju uwaali stosunki z Polsk za priorytetowe, natomiast w Polsce
znaczenie stosunkw z Ukrain najczciej doceniane byo w regio-
nach najbardziej od Ukrainy oddalonych poudniowo-zachodnim
i pnocno-wschodnim.
Raport_PL_UA.indd 10 2013-11-19 12:00:03
11 Gwne wnioski
Wrd mieszkacw Ukrainy od lat utrzymuje si powszechny brak
zdecydowania co do podanego kierunku integracji tego kraju
z Uni Europejsk czy z Rosj, Biaorusi i Kazachstanem. W ostatnim
czasie jednak szala opinii publicznej wydaje si przechyla cho nie
bez oporw na stron Unii Europejskiej.
Wydaje si, e ambiwalentny stosunek Ukraicw do wyborw geopo-
litycznych ma korzenie w niejednoznacznej ocenie skutkw rozpadu
Zwizku Radzieckiego i transformacji, ktra po nim nastpia. Z jed-
nej strony, rozpad ZSRR przynis Ukrainie niepodlego, z drugiej
za, efekty transformacji s wysoce niezadowalajce dla obywateli.
W rezultacie jedynie co czwarty Ukrainiec jest zdania, e rozpad ZSRR
przynis Ukrainie wicej korzyci ni szkody, a 38% uwaa, e wicej
szkody.
Poowa Ukraicw chciaaby, aby Ukraina przystpia do Unii Euro-
pejskiej, a co trzeci obywatel oddaby pierwszestwo integracji z uni
celn Rosji, Biaorusi i Kazachstanu. Polacy zapytani o to, co Ukraina
powinna wybra, zdecydowanie czciej rekomenduj Uni Europej-
sk (68%) ni wspomnian uni celn (8%).
Wielu Ukraicw pozostaje niezdecydowanych w kwestii tego, ktry
z kierunkw integracji jest zgodny z interesami ich kraju: 63% tak s-
dzi o zblieniu z Rosj, a 72% o zblieniu z Uni Europejsk. Blisko
poowa (42%) jest zdania, e zgodne z interesami Ukrainy jest zarwno
jedno, jak i drugie, przy czym najczciej przekonanie takie podzielaj
najmodsi Ukraicy.
Ukraina jest bardzo wyranie podzielona, jeli chodzi o przewaajce
przekonania o bliskoci Unii Europejskiej czy Rosji. Wschd i poudnie
kraju wyranie ci ku Rosji, zachd za i centrum ku Unii Europejskiej.
Mniejszy dystans do Unii Europejskiej, a wikszy do Rosji maj ci
Ukraicy, ktrzy wyjedali kiedykolwiek za granic, w tym do Pol-
ski. Innym czynnikiem zmniejszajcym dystans do Unii jest wiek
najmodsi badani mieszkacy Ukrainy (niezalenie od regionu, w kt-
rym mieszkaj) prezentowali najmniejszy dystans. Jednoczenie ponad
poowa Polakw i Ukraicw zgadzaa si z tym, e Polska przyczynia
si do zacienienia wsppracy midzy Ukrain a Uni Europejsk.
Raport_PL_UA.indd 11 2013-11-19 12:00:03
Raport_PL_UA.indd 12 2013-11-19 12:00:04
WSTP
Badanie postaw spoecznych wobec rnych narodw i pastw ma
w Polsce i na wiecie swoj histori i bogat literatur. Zagadnienie to
byo do niedawna przedmiotem zainteresowania gwnie naukowcw
socjologw, psychologw, specjalistw w zakresie nauk politycznych
i stosunkw midzynarodowych. Wizerunki narodw maj korzenie w po-
strzeganych relacjach midzy krajami
1
i zazwyczaj s zwizane z podzie-
lanymi spoecznie przekonaniami dotyczcymi poziomu ycia i bliskoci
kultury mieszkacw wspomnianych krajw
2
. W ostatnich latach rosnce
zainteresowanie obywateli polityk zagraniczn pastw czego przeja-
wem jest m.in. wzrost znaczenia tzw. dyplomacji spoecznej, czyli midzy-
narodowej aktywnoci wadz samorzdowych
3
i rozmaitych organizacji
spoecznych sprawia, e badanie wizerunkw pastw i narodw nabiera
nowego znaczenia.
W obecnej sytuacji badanie wzajemnego postrzegania si mieszka-
cw Polski i Ukrainy jest interesujce co najmniej z dwch powodw.
Pierwszy z nich zwizany jest z tym, e wzajemne kontakty midzy Po-
lakami a Ukraicami s w pewnym sensie nowe odyy na pocztku
lat 90. ubiegego stulecia po przerwie tak dugiej, e niewielu dzi yj-
cych pamita te dawne relacje z wasnego dowiadczenia. W przekazach
rodzinnych, literaturze i podrcznikach historii w obu krajach pozostay
jednak echa tego wczeniejszego ssiedztwa, ktre czsto byo ssiedz-
twem trudnym. Badanie obrazu Polakw w oczach Ukraicw i obrazu
Ukraicw w oczach Polakw moe pokaza, w jakim stopniu dzisiejsze
stosunki midzy obydwoma narodami ksztatowane s przez sprawy bie-
ce i mylenie o przyszoci, a w jakim znaczenie ma przeszo.
Drugi powd, dla ktrego warto bada polsko-ukraiskie wzajemne po-
strzeganie si, to trwajce niemal od pocztku transformacji zaangaowa-
1 R.K. Herrmann, Image Theory and Strategic Interaction in International Relations, w: Oxford
Handbook of Political Psychology, eds. R. Jervis, D. Sears, L. Huddy, Oxford University Press, New
York 2003, s. 285314.
2 A. Jasiska-Kania, Zmiany postaw Polakw wobec rnych narodw i pastw, w: Studia nad
postawami wobec innych narodw, ras i grup etnicznych, t. 2, Bliscy i dalecy, red. A. Jasiska-Kania,
Instytut Socjologii UW, Warszawa 1992.
3 Patrz np. A. Fuksiewicz, A. ada, . Wenerski, Wsppraca zagraniczna polskich samorzdw.
Wnioski z bada, ISP, Warszawa 2012.
Raport_PL_UA.indd 13 2013-11-19 12:00:04
nie Polski w sprawy ukraiskie i wspieranie przez Polsk proeuropejskich
de Ukrainy. Zaangaowanie elit politycznych znalazo i wci znajduje
znaczce poparcie polskiego spoeczestwa. Ronie cho nadal pozosta-
wia niedosyt obecno w Polsce ukraiskiej kultury i informacji o Ukrainie
w polskich mediach. Aktywnie dziaaj take polskie instytucje propagujce
kultur polsk na Ukrainie. Badanie opinii publicznej w obu krajach pozwala
z jednej strony pozna odpowied Ukraicw na polsk aktywno w kwe-
stiach ukraiskich, z drugiej za zbada stan poparcia polskiego spoe-
czestwa dla tego rodzaju dziaania polskich elit politycznych.
W niniejszym raporcie prezentowane s wyniki badania sondaowe-
go przeprowadzonego latem 2013 roku w Polsce i na Ukrainie na prbach
reprezentatywnych dla dorosych mieszkacw obu krajw
4
. Cz po-
ruszanych w raporcie zagadnie bya rwnie przedmiotem wczeniej-
szych bada Instytutu Spraw Publicznych: obraz Ukraicw i Ukrainy
w oczach Polakw badano w 2000 roku, wizerunek za Polski i Polakw
w oczach Ukraicw by przedmiotem bada sondaowych w 2000
i 2010 roku. Prezentowane tu analizy porwnawcze odwouj si tak-
e do wynikw innych sonday prowadzonych na Ukrainie m.in. przez
Fundacj im. Stefana Batorego (w 2003 r.) oraz przez Polsk Fundacj
im. Roberta Schumana (w 2005 r.).
Prezentacj obrazu Polski i Ukrainy rozpoczynamy od pokazania r-
de, z jakich mieszkacy obu krajw czerpi wiedz o sobie nawzajem.
Pamitajc o tym, e postawy i opinie dotyczce narodu mog si rni,
a nawet by cakowicie odmienne, od postaw i opinii na temat kraju
5
od-
dzielilimy wyranie te dwie kwestie. Raport przedstawia najpierw wize-
runki narodw, a dopiero po nich ukazuje obrazy pastw Polski postrze-
ganej przez Ukraicw i Ukrainy postrzeganej przez Polakw. W ostatniej
czci prezentujemy, jak Ukraicy widz miejsce swojego kraju na geopo-
litycznej mapie Europy i jakie jest na tej mapie miejsce Polski.
4 Badanie w obu krajach przeprowadzia rma GfK metod wywiadu telefonicznego. Prba liczya
1000 osb, z tym e na Ukrainie zbadano dodatkowo 300 mieszkacw Ukrainy Zachodniej, co
pozwolio na dokadniejsze wnioskowanie o postawach mieszkacw tego regionu.
5 Dowody empiryczne na takie rozdzielenie mona znale m.in. w artykule J. Koniecznej i I. Min-
tusowa, Polacy i Moskale, w: red. A. Jasiska-Kania, Bliscy i dalecy. Studia nad postawami wobec
innych narodw, ras i grup etnicznych, t.2, Wyd. IS UW, Warszawa 1992. W kontekcie polsko-ukrai-
skim pisa o tym m.in. M. Riabczuk w artykule Polski, Polak, Polska prba lologicznego krajoznaw-
stwa, Wi 1998, nr 3, s. 3343.
Raport_PL_UA.indd 14 2013-11-19 12:00:04
RDA WIEDZY I WYOBRAE O POLSCE I UKRAINIE
Wyobraenia i opinie o kraju oraz o jego mieszkacach skadaj si
na wielopaszczyznowy konstrukt, jakim jest spoeczny obraz tego kraju.
Philip Kotler zaproponowa najbardziej dzi rozpowszechnion w litera-
turze definicj wizerunku
6
i okreli go jako sum wiedzy i emocji, ktre
osoba lub grupa wie z jakim obiektem, ktrym moe by kraj (ale take:
produkt, usuga, przedsibiorstwo).
Wydaje si wic, e Polacy i Ukraicy jako narody ssiadujce, a wic
majce dug wspln histori, powinni nawzajem tworzy bogaty i wie-
loaspektowy wizerunek kraju-ssiada. Prezentacj tych wizerunkw po-
przedzimy analiz dostpnych i wykorzystywanych przez oba narody
rde informacji.
Wiedza stanowi, obok emocji, rodzaj fundamentu, na ktrym budowa-
ny jest wizerunek kraju i narodu. W literaturze wskazuje si rne czynniki,
ktre j ksztatuj, a jednym ze sposobw ich kategoryzacji jest odwoanie
si do dwch typw dowiadczenia: (1) osobistego, bezporedniego oraz
(2) zaporedniczonego, czyli pochodzcego z drugiej rki
7
.
Pierwszy przypadek dotyczy takich sytuacji, jak wizyta w kraju ssia-
dw, w szczeglnoci poczona z nawizywaniem lub podtrzymywaniem
relacji o charakterze osobistym zwizkw rodzinnych lub przyjani czy
wsppracy. O znaczeniu tego rodzaju dowiadcze wspominalimy ju
w kontekcie ich wpywu na zmniejszanie dystansu midzy Polakami
a Ukraicami i w tym rozdziale powicimy im wicej miejsca.
Do drugiej kategorii dowiadcze ksztatujcych wiedz o innym kraju
nale informacje czerpane z mediw oraz z ksiek i filmw lub te prze-
kazywane za porednictwem instytucji edukacyjnych albo pojawiajce si
podczas rozmw ze znajomymi.
Blisko geograficzna oraz wsplna historia Polski i Ukrainy sprawiaj,
e katalog rozmaitych rde informacji o ssiednim pastwie, ktre ich
6 P. Kotler, Marketing. Analiza, planowanie, wdraanie i kontrola, Gebethner i Ska, Warszawa
1994; cyt. za O. Gorbaniuk, D. Radman, Struktura wizerunku kraju i jej pomiar, Studia Socjologicz-
ne 4(203), s. 76.
7 S.U. Yang, H. Shin, J.H. Lee, B. Wrigley, Country Reputation in Multidimensions: Predictors,
Effects, and Communication Channels, Journal of Public Relations Research 2008, nr 20 (4),
s. 421440.
Raport_PL_UA.indd 15 2013-11-19 12:00:04
mieszkacy maj do dyspozycji, jest do bogaty. Media obu krajw inte-
resuj si informacjami zza miedzy, a skomplikowane relacje historycz-
ne znajduj miejsce w programach i podrcznikach szkolnych.
Analiz tego katalogu rde wiedzy rozpoczniemy od osobistych do-
wiadcze z ssiednim krajem i jego mieszkacami, by nastpnie zaj
si pozostaymi rdami, czyli mediami, podrcznikami, kultur i sztuk.
Wyj azdy Pol akw na Ukr ai n i Ukr ai cw do Pol ski
Bezporednie kontakty Polakw i Ukraicw s moliwe dziki wy-
jazdom, przy czym Polacy okazali si tu bardziej mobilni od Ukraicw.
Po 1991 roku na Ukrainie by co pity Polak, natomiast Polsk odwiedzio
nieco mniej, bo 16% Ukraicw (wykres 1).
Deklarowana struktura czstoci wyjazdw Ukraicw do Polski wska-
zuje, e ci, ktrzy wybior si raz, chtnie do Polski wracaj ponad dwie
trzecie z nich byo w Polsce wicej ni jeden raz. W porwnaniu do bada
ISP z 2010 roku, gdy wizyt deklarowa jeden na dzie-
siciu respondentw, w 2013 roku nastpi wzrost
o 6 punktw procentowych
8
. Wskanik ten wrci za-
tem do wielkoci stwierdzonych w 2000 roku, a wic
do okresu, gdy midzy Polsk a Ukrain obowizy-
wa ruch bezwizowy
9
.
Na ten zauwaalny wzrost czstoci wizyt obywateli ukraiskich
w Polsce mogy mie wpyw co najmniej dwa czynniki. Najwaniejszy
z nich to zwikszajca si z roku na rok migracja zarobkowa Ukraicw
8 J. Konieczna-Saamatin, Coraz dalsi ssiedzi? Wizerunek Polski i Polakw na Ukrainie, ISP, War-
szawa 2011, s. 3.
9 J. Konieczna, PolskaUkraina. Wzajemny wizerunek, ISP, Warszawa 2001, s. 47.
Z badanych Ukraicw
16% odwiedzio Polsk
przynajmniej raz po
1991 roku, natomiast wrd
Polakw odsetek ten
wynis 20%.
Wykres 1.
Odwiedziny Ukraicw
w Polsce i Polakw na
Ukrainie po 1991 roku
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
%
%

6%
/%

11%
_%

8o%
8%
oacy
Uk:acy
oao_:azy z_:azy [eoe:az goy
Raport_PL_UA.indd 16 2013-11-19 12:00:04
17 rda wiedzy i wyobrae o Polsce i Ukrainie
do Polski
10
, bdca m.in. odpowiedzi na wprowadzane przez polski rzd
uatwienia w podejmowaniu pracy w Polsce przez obywateli krajw ssia-
dujcych (oraz Modawii i Gruzji). Ten czynnik ma charakter stay. Dodat-
kowo w 2012 roku mielimy do czynienia ze wzmoonym ruchem przez
granic, ktry wynika z organizacji przez Polsk i Ukrain Mistrzostw Eu-
ropy w Pice Nonej. Podczas tego turnieju wprowadzone zostay pewne
uatwienia w przekraczaniu granicy przez Ukraicw i moliwoci uzyska-
nia polskiej wizy narodowej
11
.
Warto jeszcze doda, e w kwietniu 2013 roku Parlament Europejski
przegosowa poprawk do umowy o maym ruchu granicznym z Ukrai-
n, poprawka ta znacznie uatwia kontakty w obszarach przygranicznych
i znosi opat dla czci aplikantw
12
. Czas, ktry upyn od jej wprowa-
dzenia do realizacji badania (lipiec 2013 r.), nie pozwala jednak na okrele-
nie jej wpywu na oywienie ruchu granicznego.
Zainteresowanie Ukraicw wyjazdami do Polski byo silnie zrnico-
wane regionalnie. Najczciej jedzili mieszkacy zachodniej czci kraju
(36% byo w Polsce przynajmniej raz), a najrzadziej mieszkacy wschod-
niej czci, najbardziej oddalonej od Polski.
Te statystyki wynikaj oczywicie w duej mierze z bliskoci zachod-
niego regionu od granicy z Polsk. Trzeba jednak pamita, e blisko
nie sprowadza si w tym przypadku jedynie do kilometrw. Mieszkacy
regionw przygranicznych s beneficjentami rnych dziaa polskich
wadz majcych uatwi przekraczanie granicy. Chodzi tu przede wszyst-
kim o umow o maym ruchu granicznym (dotyczy osb zamieszkaych
w bezporedniej bliskoci granicy) oraz o moliwo uzyskania wizy na
zakupy (dotyczy mieszkacw wszystkich obwodw graniczcych z Pol-
sk). Zwikszonemu zainteresowaniu przyjazdami do Polski sprzyjaj
take powizania kulturowe z Polsk i Europ, ktre w tej czci kraju s
silniejsze ni gdzie indziej.
10 Powolny, lecz konsekwentny, wzrost migracji zarobkowych z Ukrainy pokazuj m.in. dane o licz-
bie wydawanych zezwole na prac oraz o liczbie rejestrowanych owiadcze o zamiarze powierze-
nia pracy cudzoziemcowi publikowane na stronach Ministerstwa Pracy i Pomocy Spoecznej (http://
www.mpips.gov.pl, dostp z dnia 15.10.2013).
11 Patrz: http://www.polityka.pl/swiat/komentarze/1516030,1,ulatwienia-wizowe-dla-ukraincow.
read, dostp z dnia 25.10.2013.
12 Patrz: http://www.europarl.europa.eu/news/pl/news-room/content/20130416STO07364/
html/U%C5%82atwienia-wizowe-dla-Ukrai%C5%84c%C3%B3w-i-Mo%C5%82dawian, dostp z dnia
15.10.2013.
Raport_PL_UA.indd 17 2013-11-19 12:00:04
W porwnaniu ze skomplikowan procedur wizow obowizujc
Ukraicw chccych wjecha do Polski i na terytorium UE, Polacy nie do-
wiadczaj adnych formalnych ogranicze. S zwolnieni z obowizku
wizowego, jeeli przebywaj w kraju ssiada nie duej ni 90 dni w cigu
6 miesicy. Co wicej, od 2012 roku wiza na pobyt przekraczajcy 90 dni
jest wydawana bezpatnie
13
.
Te uatwienia nie wpywaj jednak w sposb widoczny na zaintere-
sowanie Polakw wyjazdami na Ukrain. Odsetek Polakw, ktrzy po
1991 roku wyjechali przynajmniej raz na Ukrain, by wprawdzie nieco
wikszy ni Ukraicw, ktrzy byli w Polsce (wykres 1), jednak Polacy naj-
czciej byli w kraju ssiada jeden raz. Ukraicy tymczasem zazwyczaj nie
ograniczali si do jednego wyjazdu, o czym bya ju mowa.
Aby oceni popularno kierunku ukraiskiego w Polsce, warto zba-
da zmiany zachodzce w ostatnich dekadach. Porwnujc niniejsze
badania z wynikami ISP z 2001 roku, widzimy, e procent wyjazdw na
Ukrain wzrs w sposb istotny. O ile w 2000 roku jeden na dziesiciu Po-
lakw (11%) deklarowa, e by co najmniej raz z wizyt w kraju ssiada, to
w 2013 roku ten odsetek wzrs o 9 punktw procentowych.
13 Patrz: http://www.kresy.pl/wydarzenia,ukraina?zobacz/polska-ukraina-nowe-przepisy-wizowe,
dostp z dnia 25.10.2013.
Mapa 1.
Regionalne zrnicowanie
czstoci wizyt w Polsce
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
6%
1%
/%
1o%
Ogoem 1o Uk:acow
byo w osce o 1__1 :
16%
Raport_PL_UA.indd 18 2013-11-19 12:00:04
Ten wzrost odsetka osb majcych za sob pobyt na Ukrainie po
1991 roku znajduje odzwierciedlenie w zbieranych przez Stra Graniczn
danych dotyczcych osobowego ruchu obywateli RP na granicy z Ukrai-
n. Liczba przekrocze granicy rosa w XXI wieku, osigajc w 2008 roku
prawie 5,5 mln przekrocze dokonanych przez obywateli polskich. Po
2008 roku nastpi gwatowny spadek przepywu przez granic (po stronie
polskiej). Liczba Polakw wjedajcych do Ukrainy spada od tego cza-
su z kadym rokiem w 2012 roku zanotowano niecae 1,3 mln przekro-
cze
14
. Naley wic sdzi, e wzrost odpowiedzi tak, byem na Ukrainie
po 1991 r., dotyczy raczej lat 20012008 ni 20092012.
Przyczyn spadku zainteresowania Polakw wyjazdami na Ukrain
od 2009 roku mona poszukiwa m.in. we wprowadzeniu w ycie umowy
o maym ruchu granicznym, ktra zniosa cz ogranicze spowodowa-
nych przystpieniem Polski do strefy Schengen i utrudniajcych Ukrai-
com uzyskanie polskiej wizy. Jak pokazuj dane GUS, gwnym motywem
przekraczania tej granicy jest handel transgraniczny
15
. Przed 2009 rokiem
towary czciej wozili Polacy, ktrzy mogli przejeda przez granic bez
wiz, pniej rol przewonikw przejli Ukraicy posiadajcy zezwole-
nia na przekraczanie granicy w ramach maego ruchu granicznego.
Zestawiajc dane Stray Granicznej i GUS z danymi naszego sonda-
u, naley pamita, e dotycz one w pewnym sensie rnych populacji.
Ruch przez granic polsko-ukraisk zdominowany jest przez zajmujcych
si handlem mieszkacw przygranicznych miejscowoci. Dane naszego
sondau dostarczaj informacji na temat ogu mieszkacw obu krajw.
Relatywnie najczciej odbywali wizyty na Ukrainie Polacy posiada-
jcy wyksztacenie wysze (27% tej grupy byo na Ukrainie przynajmniej
raz). Dokadnie taki sam wynik odnotowano w bada-
niach ISP z 2000 roku. Wskazywane wwczas przy-
czyny tego stanu rzeczy mona powtrzy i dzi
osoby z wyszym wyksztaceniem atwiej radz
sobie z rozmaitymi formalnociami i barier jzyko-
w
16
. Podobn tendencj obserwowano na Ukrainie.
Zauwaono natomiast rnice w zainteresowaniu wyjazdami do kraju
ssiada w zalenoci od wieku. Wrd Polakw co najmniej jeden wyjazd na
14 Patrz: http://www.strazgraniczna.pl/wps/portal/tresc?WCM_GLOBAL_CONTEXT=pl/serwis-sg/
polskie_formacje_graniczne/statystyki/, dostp z dnia 25.10.2013.
15 Patrz: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_11951_PLK_HTML.htm, dostp z dnia 25.10.2013.
16 J. Konieczna, PolskaUkraina, op. cit., s. 16.
Najwiksz popularno
wyjazdw na Ukrain
odnotowano wrd Polakw
z wyksztaceniem wyszym
oraz wrd majcych obecnie
60 lat i wicej.
Raport_PL_UA.indd 19 2013-11-19 12:00:04
Ukrain miay za sob najczciej osoby najstarsze (wykres 2), w przypadku
Ukraicw najczciej do Polski jedzili respondenci w wieku 3559 lat.
Wydaje si, e fakt, i to przedstawiciele wanie tej, a nie innej grupy
wiekowej najczciej jed na Ukrain, moe wskazywa na to, e s to
podre sentymentalne, powroty do korzeni, miejsc, w ktrych dana oso-
ba si urodzia i w ktrych, by moe, od pokole ya jej rodzina.
Cele wyjazdw do kraju ssiada
Wiedzc, jaki jest odsetek osb, ktre odwiedziy ssiedni kraj, war-
to rwnie przeanalizowa, dlaczego Polacy i Ukraicy decyduj si na
takie wyjazdy.
Najczciej deklarowanym celem wyjazdu, zarwno wrd Polakw,
jak i Ukraicw, jest turystyka (wykres 3). T odpowied wybiera 36%
respondentw ukraiskich i prawie dwa razy tyle (66%) respondentw
polskich. Skd ta rnica? Wynika ona po pierw-
sze z faktu, e obywatele Ukrainy musz pokona
wicej trudnoci, by przyjecha do kraju ssiada,
z powodu obowizku wizowego. To zniechca do
wyjazdw do Polski, ktra nie jest kojarzona z atrakcyjnym miejscem
wypoczynku. Jeli ju trzeba podj wysiek uzyskania wizy, lepiej na
cel spdzania wakacji wybra kraj o wikszych walorach turystycznych,
ewentualnie taki, do ktrego atwiej uzyska wiz (lub w ogle jej nie
Turystyka jest najczstszym
celem wyjazdu Polakw na
Ukrain i Ukraicw
do Polski.
Wykres 2.
Odsetki osb, ktre byy
w Polsce i na Ukrainie,
w grupach wiekowych
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013.
%

%

%

%

%
%

%

o%

%

%

1_z; z__; __;_ _c__ oc a wce[
oosek oakow, ko:zy by
a Uk:ae
oosek Uk:acow, ko:zy by
w osce

c
1c
zc
1cc
Raport_PL_UA.indd 20 2013-11-19 12:00:04

potrzeba). Polacy s natomiast zwolnieni z obowizku wizowego do
przekroczenia granicy wystarczy im wany paszport.
Drugim istotnym czynnikiem s wzgldy finansowe. Jak wynika ze
statystyk Banku wiatowego, produkt krajowy brutto Polski by w latach
20082012 ponad trzykrotnie wikszy od PKB Ukrainy
17
. Lepsza sytuacja
finansowa umoliwia przeznaczenie czci dochodu na turystyk. W przy-
padku Polakw istotn rol odgrywaj rwnie podre o charakterze
sentymentalnym powroty do stron rodzinnych lub ch zwiedzenia
miejsc, ktre byy kiedy czci pastwa polskiego.
Rnica w sytuacji ekonomicznej obu pastw po-
woduje, e Ukraicy jed do ssiedniego kraju do
pracy relatywnie czsto (co czwarty z nich przyje-
da wanie w tym celu), a Polacy tylko wyjtkowo.
17 Patrz: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD, dostp z dnia 25.10.2013.
Wykres 3.
Cele wyjazdu do Polski
i na Ukrain
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Spord Ukraicw, ktrzy
odwiedzili Polsk, jeden
na czterech wyjeda tam
w celach zarobkowych.
z%

_%

1_%

zo%

%

66%

zo%

%

1/%

18%

z6%

6%

c 1c zc _c ;c _c oc 1cc
wzyawosce wzyaaUk:ae
yce
Loukac[a,suoa,
sazaukowy
Deegac[asuzbowa
Ooweozy:oozy,za[omych
Wy[azoza:obkowy:acasaa
ubsezoowa
Wy[azou:ysyczyzwzay
zwyoczykem,:ek:eac[
Raport_PL_UA.indd 21 2013-11-19 12:00:04

Kim s Ukraicy, ktrzy przyjedaj do Polski, by znale prac? S
to gwnie osoby z wyksztaceniem wyszym (53%), ktre jednak decy-
duj si na podjcie w Polsce pracy o charakterze fizycznym (np. sprz-
tanie, handel sezonowy). Swoj podr do kraju ssiada motywuj prze-
de wszystkim wyszymi zarobkami ni na Ukrainie oraz wiksz szans
znalezienia pracy. To wanie o tej grupie mwi si najwicej w polskich
mediach, przede wszystkim w kontekcie trudnoci, z jakimi musz si
mierzy obywatele tego pastwa, chccy zarobi w Polsce, aby polepszy
byt swj i swojej rodziny pozostajcej na Ukrainie
18
. Mimo i wydawa by
si mogo, e podejmowanie pracy za granic jest raczej domen modych
ludzi, z bada ISP wynika, e do pracy w Polsce najczciej wyjedaj
Ukraicy w przedziale wiekowym 3549 (20%) oraz 5059 lat (19%). Ozna-
cza to, e obecna sytuacja gospodarcza na Ukrainie
nie zapewnia stabilnoci na rynku pracy osobom
z wieloletnim dowiadczeniem zawodowym. Jedno-
czenie ludzie w tym wieku nie s ju tak mobilni,
jak osoby 20- i 30-letnie, dlatego nie decyduj si na
wyjazd do pastw bardziej oddalonych od Ukrai-
ny. W Polsce nie brakuje oczywicie osb pochodzcych z Ukrainy, ktre
pracuj naukowo. Ta grupa stanowi jednak zdecydowan mniejszo na
polskim rynku pracy.
Warto w tym miejscu zauway, e dane naszego sondau pokazuj,
i obecno Ukraicw na polskim rynku pracy jest do powszechnie
18 Patrz: http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/reportaze/1520462,1,ukraincy-po-prace-do-pol-
ski.read, dostp z dnia 25.10.2013.
W celach zarobkowych do
Polski przyjedali najczciej
Ukraicy z wyksztaceniem
wyszym oraz osoby
w wieku 3549 i 5059 lat.
Wykres 4.
Opinie Polakw o pracy
Ukraicw w Polsce
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013

Tye samo
ko:zysc e s:a
_1
T:uoo
oweozec
/
Wce[ ko:zysc
z s:a
__
Wce[ s:a
z ko:zysc
_
Raport_PL_UA.indd 22 2013-11-19 12:00:04
akceptowana. Na pytanie o opini na temat uatwie w zatrudnianiu
w Polsce obywateli Ukrainy, jedynie niespena 9% Polakw odpowiedzia-
o, e pracownicy z Ukrainy przynosz Polsce wicej strat ni korzyci.
O korzyciach pyncych z pracy Ukraicw w Polsce przekonani byli
przede wszystkim mieszkacy pnocnych regionw Polski, czyli tych,
w ktrych dystans do Ukraicw okaza si najmniejszy. Na pnocnym
wschodzie odsetek osb, ktre uznay, e praca Ukraicw przynosi Pol-
sce wicej korzyci ni strat (47%), przewysza nawet udzia wyraajcych
pogld, e korzyci i straty si rwnowa (41%). W graniczcym z Ukrain
regionie poudniowo-wschodnim 30% uwaao zatrudnienie Ukraicw
za przynoszce wicej korzyci, 10% za przynoszce wicej strat, a 55%
uznao, e korzyci jest mniej wicej tyle samo, ile strat.
Nieco mylcy moe wydawa si niewielki odsetek Polakw odwie-
dzajcych Ukrain oraz Ukraicw jedcych do Polski w celach eduka-
cyjnych. W tym wypadku warto przyjrze si rnicom w odpowiedziach
w zalenoci od wieku ankietowanego, poniewa edukacyjny cel wizyty
jest szczeglnie popularny wrd osb modych, ktre czsto nie podjy
jeszcze staej pracy, dcych do zdobywania nowej wiedzy i rozwijania
swoich pasji naukowych w innym kraju. Te rozbienoci zwizane z wie-
kiem s widoczne zarwno w przypadku ankietowanych z Polski, jak
i respondentw ukraiskich. Na wyjazd do kraju ssiada w celu podjcia
nauki lub stau wskazyway najczciej osoby w wieku 1524 lata. Odpo-
wied t wybrao 17% Polakw z tej grupy wiekowej oraz 19% Ukraicw.
W porwnaniu z 2010 rokiem cele wyjazdw Ukraicw do Polski nie
zmieniy si. Wwczas na pierwszym miejscu take bya turystyka, a dalej
kolejno: praca, odwiedziny znajomych, wizyta subowa, edukacja. Wik-
sz popularnoci cieszyy si wtedy wyjazdy subowe (rnica 7 punk-
tw procentowych)
19
.
Kont akt y osobi st e mi dzy Pol akami a Ukr ai cami j ako r d a
wi edzy o kr aj u ssi ada
Znaczcy wpyw na postrzeganie kraju maj osobiste kontakty z jego
mieszkacami. Czsto na podstawie rozmw z tymi osobami kreujemy
obraz danego kraju i jego obywateli, nawet bez wzgldu na to, czy odwie-
dzamy ten kraj i jak czsto to robimy.
19 J. Konieczna-Saamatin, Coraz dalsi ssiedzi, op.cit., s. 5.
Raport_PL_UA.indd 23 2013-11-19 12:00:04
W przypadku ankietowanych z Polski i Ukrainy
jakiekolwiek kontakty z mieszkacami ssiedniego
kraju dotycz jedynie okoo jednej czwartej bada-
nych 77% Polakw i 71% Ukraicw deklaruje, e
nie ma adnego kontaktu odpowiednio: na Ukrainie
i w Polsce. Osoby, ktre maj kontakty w obu kra-
jach, wskazyway najczciej przyjaci i bliskich
znajomych: 16% Ukraicw ma znajomych w Polsce, a 12% Polakw ma
znajomych na Ukrainie (wykres 5). Na kolejnym miejscu znalaza si rodzi-
na, ktr wymienio 6% Polakw i 12% Ukraicw, nastpnie wsppra-
cownicy w biznesie (po 4%).
Procentowe rnice w odpowiedziach Polakw i Ukraicw, widoczne
zarwno w kontekcie kontaktw z rodzin, jak i z przyjacimi, wynikaj
zapewne z tego, e Polska jest dla Ukraicw kierunkiem czasowych lub
staych migracji zarobkowych zdecydowanie cz-
ciej ni Ukraina dla Polakw. W zwizku z tym jest
wiksze prawdopodobiestwo, e to Ukrainiec, a nie
Polak, ma jakiego znajomego lub czonka rodziny,
ktry wyjecha do pracy do kraju ssiada.
Interesujco wypada porwnanie odpowiedzi Ukraicw z 2010 i 2013
roku. Okazuje si bowiem, e obecnie wicej respondentw ma kontakty
Wikszo Polakw (77%)
nie utrzymuje adnych
osobistych relacji
z Ukraicami. Podobnie
wikszo Ukraicw
(71%) nie utrzymuje
kontaktw z Polakami
Osobami, z ktrymi gwnie
kontaktuj si Polacy
na Ukrainie i Ukraicy
w Polsce, s znajomi
i czonkowie rodziny.
Wykres 5.
Kontakty Polakw na
Ukrainie i Ukraicw
w Polsce
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
c 1c zc _c ;c _c oc /c 8c 1cc
e koaky
Rooza
koaky w osce koaky a Uk:ae
Ne ma zaoego
koaku
:zy[acee,
bscy za[om
Wso:acowcy,
a:e:zy w bzese
Raport_PL_UA.indd 24 2013-11-19 12:00:04

z Polsk z 8 do 16% wzrosa liczba osb, ktre maj w Polsce przyjaci
i znajomych, a o 6 punktw procentowych wzrs odsetek majcych w Pol-
sce rodzin
20
.
Kontakty osobiste z mieszkacami innego kraju stanowi rwnie,
obok wizyt w tym kraju, rdo bezporedniej wiedzy o nim. Zestawienie
obu typw bezporednich relacji z krajem ssiada (wykres 6) pokazuje, e
wiedz z pierwszej rki uzyskuje podobny odsetek Polakw i Ukraicw
(ok. 35%), rni si jedynie struktura tych rde Ukraicy czciej nawi-
zuj relacje z ludmi, Polacy czciej zwiedzaj.
Medi a i i nne r d a wi edzy o kr aj u ssi ada
W dzisiejszym wiecie role podstawowych rde informacji odgrywa-
j oczywicie media. Nic wic dziwnego, e polscy i ukraiscy respondenci
wanie to rdo informacji o kraju ssiada wskazywali najczciej, gdy
zostali wprost zapytani o to, w jaki sposb trafiaj do nich informacje
o pastwie po drugiej stronie granicy. W kolejnych odpowiedziach wi-
doczne s ju jednak interesujce rnice (wykres 7).
rda wiedzy Polakw o Ukrainie s wyranie lepiej zdywersyfikowane
ni rda informacji Ukraicw o Polsce rednia liczba rnych rde
wskazanych przez Polakw to blisko 3 (2,8), przez Ukraicw za niespena
2 (1,7). Jednoczenie a dla jednej trzeciej Ukraicw i tylko dla 6% Polakw
jedynym rdem informacji o kraju ssiada s media.
20 Ibidem, s. 6.
Wykres 6.
Zestawienie bezporednich
rde wiedzy o Polsce
i Ukrainie
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
6_%

6%

1_%
zo%
1z%
/%
8%
%
oacy
Uk:acy
e ma[ koakow e by w k:a[u ssaoa
e by w k:a[u ssaoa, ae ma[ koaky
e ma[ koakow, ae by w k:a[u ssaoa
ma[ koaky by w k:a[u ssaoa
Raport_PL_UA.indd 25 2013-11-19 12:00:04
To zaskakujce wyniki pokazujce odmienno wiatw obszaru bye-
go ZSRR i tego, ktry pozostawa poza jego granicami. Patrzc z perspekty-
wy podej teoretycznych zajmujcych si postrzeganiem innych narodw
i pastw
21
, powinno by odwrotnie to Ukraicy powinni wiedzie o Polsce
wicej i bywa w niej czciej ni Polacy na Ukrainie, poniewa Polska jest
od Ukrainy bogatsza i szybciej si rozwija
22
. Tymczasem Ukraicy w ogra-
niczonym stopniu interesuj si wiatem zza elaznej kurtyny, jak gdyby
wci uwaali go za trudno dostpny i przez to niewart zainteresowania.
Warto zwrci te uwag na znaczenie instytucji edukacyjnych w kon-
tekcie dostarczania wiedzy o ssiadach. W Polsce dwie trzecie (67%)
respondentw czerpao wiedz o Ukrainie ze szkoy i z podrcznikw
szkolnych, podczas gdy na Ukrainie t odpowied wybra zaledwie co
pity badany (22%). Gdyby zada sobie pytanie, z jakich podrcznikw,
do jakich przedmiotw szkolnych, mona w Polsce nauczy si czego
o Ukrainie przychodz na myl podrczniki historii, cho tego mona
si jedynie domyla, gdy w badaniu nie pytano o rodzaj podrcznikw.
21 A. Jasiska-Kania, Transformacja ustrojowa a zmiany postaw Polakw wobec rnych narodw
i pastw, Kultura i Spoeczestwo 1991, nr 4 (25), s. 153166.
22 Jak ju wspomniano, PKB na mieszkaca jest w Polsce blisko trzykrotnie wikszy ni na Ukrainie.
Wykres 7.
rda wiedzy na temat
Ukrainy i Ukraicw oraz
Polski i Polakw
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
o%
z%

zo%

6%

6%

6/%
/%
z%
zo%

%

z%

z%

zz%

/o%
c 1c zc _c ;c _c oc /c 1cc
T:uoo oweozec
e z:ooo
Rooza, za[om
'eoa
weoza o osce weoza o Uk:ae
my kszk o osce
Uk:ae
Z obyu w osce,
a Uk:ae
Szkoa, oo:czk
szkoe
Raport_PL_UA.indd 26 2013-11-19 12:00:04

Jak zobaczymy w dalszych czciach raportu, historia jest wan czci
tego, co Polacy myl o Ukrainie i Ukraicach.
Kolejna wyrana dysproporcja w odsetkach wskaza w Polsce i na Ukra-
inie dotyczy wyjazdw do ssiedniego kraju jako rda informacji o nim.
Rzecz nie tylko w tym, e Polacy czciej wymieniali to rdo, co jest zro-
zumiae przy czstszych odwiedzinach Polakw na Ukrainie ni Ukraicw
w Polsce. Okazuje si bowiem, e omawiane rnice midzy Polakami
a Ukraicami nie znikaj, jeli wemiemy pod uwag tylko te osoby, ktre
kiedykolwiek byy w ssiednim kraju (Polacy na Ukrainie, a Ukraicy w Pol-
sce). Wyjazd jako rdo informacji uznao trzech na czterech Polakw, kt-
rzy byli kiedykolwiek na Ukrainie, i tylko 41% Ukraicw, majcych za sob
wizyt w Polsce.
Zebrane w ramach tego badania dane nie pozwalaj jednoznacznie stwier-
dzi, dlaczego wikszo Ukraicw, ktrzy byli w Polsce, uznaa, e wyjazd do
tego kraju nie mia dla nich adnej wartoci poznawczej. Warto tak cz-
ciej dostrzegay te osoby, ktrych wizyty w Polsce byy zwizane z kontaktami
z ludmi odwiedzinami u rodziny, delegacj subow czy staem naukowym.
Turystyka rzadziej bya traktowana jako dajca wiedz o kraju.
Skoro media s, jak wida z odpowiedzi ankieto-
wanych, najwaniejszym rdem ich wiedzy o kraju
ssiada, istotne wydaje si pytanie, czy przekazywa-
na za ich porednictwem ilo informacji zadowala
przecitnego odbiorc. Opinie w tej sprawie byy
w obu krajach podzielone, jednak znacznemu odsetkowi (w Polsce 51%,
na Ukrainie 47%) brakowao tych informacji. Gosy o tym, e informacji
o Polsce w ukraiskich mediach i o Ukrainie w polskich jest zbyt duo,
pojawiay si sporadycznie.
Po porwnaniu odpowiedzi Ukraicw z 2010 i 2013 roku wida, e
zwikszy si odsetek osb, ktre uwaaj, e ilo informacji o Polsce jest
wystarczajca. W 2010 roku uwaa tak jeden na trzech respondentw. Za-
kres niniejszych bada nie pozwala jednak na wycignicie z powyszej
zmiany adnego konkretnego wniosku. Nie wiemy, czy ilo informacji
o Polsce wzrosa, czy te zmieniy si preferencje odbiorcw mediw. By
moe to, co dzieje si w Polsce, coraz mniej interesuje Ukraicw i cz
z nich uwaa, e wystarczy im tyle informacji, ile otrzymuj.
Poowa Polakw (51%)
i Ukraicw (47%) uwaa, e
ilo informacji w mediach
o kraju ssiada jest zbyt maa.
Raport_PL_UA.indd 27 2013-11-19 12:00:04
W 2010 roku badania Instytutu Spraw Publicznych wskazyway raczej
na zmniejszanie si, a nie wzrost iloci informacji o Polsce. Autorki rapor-
tu, Joanna Fomina i Natalya Ryabinska, powoyway si na ukraiskich
dziennikarzy, ktrzy twierdzili jednoznacznie, e ostatnio Polski jest
mniej na Ukrainie i na Ukrainie nie odczuwa si wikszego zaintere-
sowania Polsk
23
.
Z drugiej strony, osoby, ktrym brakuje informacji w mediach, sigaj do
innych rde. Przecitna liczba rde wykorzystywanych przez tych, ktrzy
wyrazili pogld o zbyt maej iloci informacji w mediach, okazaa si w obu
krajach wiksza ni liczba rde osb zadowolonych z iloci informacji.
W obu krajach informacji najczciej brakuje osobom najbardziej zain-
teresowanym ssiednim krajem, czyli tym, ktrzy maj tam rodziny i zna-
jomych albo prowadz biznes. Do grona szczeglnie zainteresowanych
nale te osoby legitymujce si wyszym wyksztaceniem oraz w Pol-
sce mieszkacy regionw graniczcych z Ukrain. Na Ukrainie mieszka-
cy lecego przy granicy z Polsk regionu zachodniego czciej ni inni
wskazywali, e w mediach znajduj dostatecznie duo informacji o Polsce.
By moe wynika to z tego, e w regionie przygranicznym atwo s do-
stpne bez specjalnego oprzyrzdowania polskie media, a znajomo
jzyka polskiego jest na tym obszarze do szeroko rozpowszechniona,
23 J. Fomina, N. Ryabinska, Po drugiej stronie lustra. Obraz Polski w ukraiskich mediach, ISP,
Warszawa 2010, s. 12.
Wykres 8.
Ocena iloci informacji
o Polsce i Ukrainie
w ukraiskich i polskich
mediach
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
z%

1%

1%

z%

_1%

/%
6%

1o%
c
1c
zc
_c
;c
_c
1cc
osc o:mac[ o osce osc o:mac[ o Uk:ae
zby ouza
w sam :az
zby maa
:uoo oweozec
Raport_PL_UA.indd 28 2013-11-19 12:00:04

o czym bdzie jeszcze mowa w dalszej czci raportu. Osoby zaintereso-
wane znajduj wic bez trudu potrzebne rdo informacji o Polsce, i to
z pierwszej rki, bo mog sign do polskich mediw. Polacy natomiast
nawet ci z regionw przygranicznych rzadziej znaj ukraiski na tyle,
by rozumie audycje radiowe czy programy telewizyjne. Z ich punktu wi-
dzenia wic dostpno mediw ukraiskich jest znacznie mniejsza, cho
technicznie moliwa.
Znajomo jzyka polskiego na Ukrainie
Zakres dostpnych rde informacji o innym kraju znacznie si po-
szerza przez znajomo jzyka tego kraju. Dlatego rozkad odpowiedzi na
pytanie o stopie znajomoci jzyka polskiego na Ukrainie prezentujemy
przy okazji analizowania poziomu wiedzy i sposobw czerpania przez
Ukraicw informacji o Polsce.
W 2013 roku pewien stopie znajomoci jzyka polskiego zadeklarowao
bardzo wielu, bo a 41% badanych Ukraicw (wykres 9). Osoby przyznajce
si do znajomoci polskiego twierdziy najczciej, e znaj go na podstawo-
wym poziomie, czyli rozumiej proste teksty pisane lub mwione. Jednak
co czwarty spord znajcych jzyk, a co dziesity spord ogu badanych
Ukraicw zadeklarowa, e potrafi porozumie si po polsku w typowych
sytuacjach (np. kupi bilet albo zapyta o drog), mniej wicej tyle samo
osb jest w stanie rozmawia po polsku. To do wysokie odsetki, biorc
pod uwag to, e w jzyku polskim mona porozumie si tylko z Polakami
nie jest on w adnym stopniu jzykiem midzynarodowym.
Wykres 9.
Znajomo jzyka
polskiego na Ukrainie
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
_%

zo%

1o%

%

z%
zz%

z_%

z%

1%

1o%
%

z6%

1%

1_%

6%
Ne zam
wszyscy baoa ogoem c, ko:zy by w osce ma[cy koaky z oakam
Rozumem
:ose
eksy
'og o:ozumec
s w yowych
syuac[ach
'og b:ac
uoza
w :ozmowe
Swobooe
:ozmawam
:ozumem
wkszosc za:ow

c
1c
zc
_c
;c
_c
1cc
oc
Raport_PL_UA.indd 29 2013-11-19 12:00:04
Wykres 9 pokazuje rwnie, e odsetek deklarujcych znajomo jzy-
ka polskiego jest prawie dwukrotnie wyszy wrd osb, ktre miay jaki-
kolwiek osobisty kontakt z tym jzykiem, np. dziki wizycie w Polsce lub
spotkaniu Polakw. Zapewne wynika to m.in. std, e ju samo zetknicie
si z polszczyzn wystarczyo do tego, eby zorientowa si, e jest ona
zrozumiaa nawet dla tych Ukraicw, ktrzy nigdy w sposb formalny si
jej nie uczyli. Naturalnie, blisko obu jzykw sprzyja rwnie szybkiemu
opanowaniu polskiego przez tych, ktrzy s tym jzykiem zainteresowani.
Jak ju wspominalimy, znajomo polskiego najbardziej powszech-
na jest w graniczcym z Polsk regionie zachodnim. Tam te najczciej
mona spotka osoby, ktre nie tylko rozumiej po polsku, ale take s
w stanie rozmawia w tym jzyku.
Dokadniejsze analizy deklaracji znajomoci jzyka polskiego wskazu-
j, e jego popularno na Ukrainie bdzie najprawdopodobniej w przy-
szoci male, cho polski zawsze bdzie w jakim stopniu atrakcyjny jako
jzyk bliski ukraiskiemu i dziki temu atwy do opanowania.
Badanie pokazao, e znajomo polskiego najczciej deklarowali naj-
starsi respondenci. Rwnie poziom znajomoci tego jzyka by w tej grupie
najwyszy znaczny procent badanych po szedziesitce by w stanie roz-
Mapa 2.
Znajomo jzyka
polskiego w regionach
Ukrainy
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
66%
o%
1%
z%
z%
1_%
z%
z8%
o%
66%
ooseek osob oeka:u[cych
za[omosc [zyka oskego
ooseek osob, ko:e o:a
b:ac uoza w :ozmowe
z osobam za[cym
[zyk osk
Raport_PL_UA.indd 30 2013-11-19 12:00:04
mawia po polsku, niektrzy nawet swobodnie. Im modsi byli respondenci,
tym wikszy by wrd nich udzia osb zupenie nieznajcych polskiego.
Znajomo polszczyzny wrd osb starszych moe pochodzi jesz-
cze z czasw ZSRR, kiedy polska kultura i polskie media byy rodzajem
okna na wiat dla znajdujcych si za elazn kurtyn Ukraicw
24
. Dzi
takie okno jest ju niepotrzebne, a modzi ludzie ucz si jzykw za-
chodnioeuropejskich. Polski nie ma dla nich takiego znaczenia, jak dla ich
rodzicw i dziadkw.
24 Patrz m.in. M. Riabczuk, Polski, Polak, Polska..., op.cit., s. 3343.
Raport_PL_UA.indd 31 2013-11-19 12:00:04
Raport_PL_UA.indd 32 2013-11-19 12:00:04
OBRAZY NARODW: UKRAICY S CIEPLI, POLACY KOMPETENTNI
Rekonstrukcj obrazw Polski i Ukrainy rozpoczniemy od przedsta-
wienia sposobu, w jaki widz siebie nawzajem mieszkacy obu krajw.
W trakcie badania respondenci polscy i ukraiscy zostali poproszeni
o ocen typowych przedstawicieli narodu-ssiada pod wzgldem pitna-
stu przeciwstawnych cech, odnoszcych si zarwno do charakteru i oso-
bowoci, jak i sposobu funkcjonowania w spoeczestwie. Cechy te to:
pracowity leniwy
tolerancyjny nietolerancyjny
nowoczesny zacofany
wyksztacony niewyksztacony
efektywny (skuteczny) nieefektywny (nieskuteczny)
uczciwy nieuczciwy
yczliwy nieyczliwy
schludny zaniedbany
religijny niereligijny
odpowiedzialny nieodpowiedzialny
gocinny niegocinny
nienaduywajcy alkoholu naduywajcy alkoholu
przedsibiorczy nieprzedsibiorczy
wesoy, towarzyski powany, nietowarzyski
szczery faszywy.
Respondenci mieli oceni najpierw typowych przedstawicieli narodu
ssiedniego, a nastpnie wasnego. Porwnanie charakterystyki ssiada
do wasnej ujawnia tre stereotypu upowszechnionego w spoeczestwie.
Z informacji przedstawionych na wykresie 10 mona wywnioskowa,
e Ukraicy w oczach Polakw to proci ludzie z dawnych lat, ktrzy
moe nie zawsze radz sobie w dzisiejszym wiecie, ale ujmuj otwarto-
ci, gocinnoci i pozytywnym nastawieniem do ycia. Ukrainiec, w po-
rwnaniu z Polakiem, jest wesoy i towarzyski, yczliwy, szczery, gocinny,
pracowity, uczciwy i nie wylewa za konierz. Jednym sowem kto,
z kim mona mio spdzi czas.
Raport_PL_UA.indd 33 2013-11-19 12:00:04
Ukrainiec jest te, zdaniem Polakw, religijny. Ci, ktrzy dobrze zna-
j Ukrain i Ukraicw, byliby zapewne zaskoczeni tym powszechnym
przekonaniem o ich religijnoci, ktra zdaniem Polakw, cechuje Ukrai-
cw w wikszym stopniu ni ich samych. Wynika to co najmniej z dwch
przyczyn. Po pierwsze, religijno jest nieodcznym elementem obrazu
prostego czowieka. Po drugie, ci Ukraicy, ktrych Polacy najczciej
spotykaj sezonowi pracownicy przyjedajcy do Polski rzeczywi-
cie s religijni, w kadym razie chodz do cerkwi, najczciej grekoka-
tolickich, penicych jednoczenie funkcj miejsc spotka i orodkw
ukraiskiej kultury
25
.
* Wykres przedstawia rnice rednich ocen Ukraicw w porwnaniu do rednich ocen Polakw.
Jeli supek jest zwrcony w stron okrelenia wesoy, oznacza to, e Ukraicy s czciej ni Polacy
uwaani za wesoych, jeli za w stron okrelenia zacofany, to znaczy, e Polacy czciej myl
w ten sposb o Ukraicach ni o sobie samych.
25 Wiemy to z wasnych obserwacji oraz wywiadw prowadzonych z imigrantami z Ukrainy.
Wykres 10.
Porwnanie Ukraicw
z Polakami w oczach
Polakw*
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
wesoy
zyczwy
szcze:y
goscy
:eg[y
:acowy
uczcwy
oe:acy[y
oooweozay
skueczy
e aouzywa akohou
:zeosbo:czy
schuoy
wykszacoy
owoczesy
owazy
ezyczwy
eszcze:y
egoscy
e:eg[y
ewy
euczcwy
eoe:acy[y
eoooweozay
eskueczy
aouzywa akohou
e:zeosbo:czy
zaeobay
ewykszacoy
zacoay
Raport_PL_UA.indd 34 2013-11-19 12:00:04
35 Obrazy narodw: Ukraicy s ciepli, Polacy kompetentni
Z kolei w oczach Ukraicw porwnanie wizerunku Polakw z ich
wasnym obrazem prawie we wszystkich aspektach wypada na korzy
Polakw. W rezultacie powstaje obraz Polaka czowieka sukcesu, lepiej
ni Ukrainiec radzcego sobie z wyzwaniami cywilizacyjnymi, ktry do-
datkowo jest religijny. Na marginesie warto podkreli, e tej religijnoci
Ukraicy Polakom zazdroszcz, co ujawniy badania jakociowe prowa-
dzone wrd warstw wyksztaconych w rnych czciach Ukrainy m.in.
przez wspautork niniejszego raportu
26
. Polska religijno tak jak
widz j przedstawiciele ukraiskiej inteligencji to wany czynnik bu-
dujcy wsplnot wartoci i jedno spoeczestwa. Te z kolei s istotne
z punktu widzenia konstruowania i utrzymania narodowej tosamoci.
Z podanej listy cech pozytywnych tylko dwie wskazywano na Ukrai-
nie jako czciej charakteryzujce Ukraicw ni Polakw to gocinno
i bycie wesoym, towarzyskim. Mona to odczyta porednio z wykresu 11:
jeli supki na wykresie s zwrcone w stron niegocinny i nietowa-
rzyski oznacza to, e Ukraicy uwaaj, e te cechy przysuguj Pola-
kom w wikszym stopniu ni im samym. Ukraicy s zatem we wasnych
oczach bardziej gocinni i towarzyscy ni Polacy.
Psychologowie spoeczni badajcy stereotypy narodowe wskazuj,
e kryteria oceny innych ukadaj si zazwyczaj w dwa gwne wymiary:
kompetencji i moralnoci lub kompetencji i ciepa
27
. Oceny w tych dwch
wymiarach kompensuj si nawzajem
28
wyglda to zazwyczaj tak, e
gdy uznajemy wyszo innej grupy na skali kompetencji, wasnej grupie
przypisujemy wicej ciepa, i odwrotnie. Mona zwrci uwag, e za-
rwno oceny Polakw dokonywane przez Ukraicw, jak i oceny Ukrai-
cw dokonywane przez Polakw doskonale wpisuj si w ten schemat
yczliwo, szczero i gocinno przypisywane przez Polakw czciej
Ukraicom ni sobie samym nale do wymiaru ciepa (lub moralnoci,
26 Joanna Konieczna-Saamatin, Soa Dyak i Tarik Cyril Amar prowadzili w latach 20042005
badania jakociowe na Ukrainie. Wyniki tych bada zostay zaprezentowane podczas Second Annual
Danyliw Research Seminar in Ukrainian Studies. Patrz J. Konieczna, Middle Town Ukraine: A Life-
-History Approach to Ukraines Neglected Hinterland (http://www.ukrainianstudies.uottawa.ca/
pdf/P_Konieczna_Danyliw06.pdf, dostp z dnia 25.10.2013).
27 B. Wojciszke, Multiple meaning of behaviour: Constructing actions in terms of competence
and morality, Journal of Personality and Social Psychology 1994, vol. 67, s. 222232; A. Jasi-
ska-Kania, Uwagi w sprawie projektu Postrzeganie Polski, w: Obraz Polski i Polakw w Europie,
red. L. Kolarska-Bobiska, ISP, Warszawa 2003. s. 2234.
28 N. Kervyn i in., Competence and warmth in context: The compensatory nature of stereotypic
views of national groups, European Journal of Social Psychology 2008, vol. 38 (7), s. 11751183;
E.C. Pinel I in., Were warmer (theyre more competent): I-sharing and African-Americans per-
ceptions of the ingroup and outgroup, European Journal of Social Psychology 2008, vol. 38,
s. 11841192.
Raport_PL_UA.indd 35 2013-11-19 12:00:04
wedug terminologii Bohdana Wojciszke). Niedostatek tych cech u Pola-
kw kompensowany jest jednak przez wyszy poziom kompetencji, do
ktrej nale skuteczno, przedsibiorczo i nowoczesno.
* Wykres przedstawia rnice rednich ocen Polakw w porwnaniu do rednich ocen Ukraicw.
Jeli supek jest zwrcony w stron okrelenia nie naduywa alkoholu, oznacza to, e Polacy s cz-
ciej ni Ukraicy uwaani za nienaduywajcych alkoholu, jeli za supek wskazuje w stron okre-
lenia powany, to znaczy, e Ukraicy czciej myl w ten sposb o Polakach ni o sobie samych.
W wizerunku Polakw w oczach Ukraicw przewaaj cechy nale-
ce do wymiaru kompetencji: nowoczesno, odpowiedzialno, przedsi-
biorczo zdaniem badanych Ukraicw, cechuj one w wikszym stop-
niu Polakw ni ich samych. Za to Ukraicy maj, we wasnych oczach,
wyszy poziom ciepa (moralnoci) uwaaj, e s bardziej weseli
i gocinni ni Polacy.
Warto podkreli zbieno tych stereotypw z autostereotypami
Polacy i Ukraicy zgodni s co do tego, e Polakw w wikszym stopniu
cechuje kompetencja, Ukraicw za ciepo.
e aouzywa akohou
:eg[y
owoczesy
oooweozay
schuoy
uczcwy
oe:acy[y
wykszacoy
:zeosbo:czy
skueczy
:acowy
zyczwy
szcze:y
goscy
wesoy owazy
ezyczwy
eszcze:y
egoscy
e:eg[y
ewy
euczcwy
eoe:acy[y
eoooweozay
eskueczy
aouzywa akohou
e:zeosbo:czy
zaeobay
ewykszacoy
zacoay
Wykres 11.
Porwnanie Polakw
z Ukraicami w oczach
Ukraicw*
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Raport_PL_UA.indd 36 2013-11-19 12:00:04
Dziki porwnaniu tych wynikw z wynikami badania wizerunku Po-
lakw prowadzonego w 2010 roku na Ukrainie
29
oraz z badaniami wza-
jemnych wizerunkw Polakw i Ukraicw z 2000 roku
30
widzimy, z jednej
strony, proces klarowania si obrazu (zapewne dziki wikszej intensyw-
noci wzajemnych kontaktw i czstszego pokazywania Polski i Ukrainy
w mediach), a z drugiej znaczn stabilno stereotypu. Polacy byli wte-
dy i s dzi zarwno we wasnych oczach, jak i w oczach Ukraicw
bardziej kompetentni i mniej ciepli, Ukraicy za bardziej ciepli
i mniej kompetentni. Jest to sposb widzenia typowy dla sytuacji dys-
proporcji poziomw ycia i przypomina postrzeganie Polakw przez
Austriakw i Niemcw
31
, z tym e w przywoanym zestawieniu to Polacy
s tymi mniej kompetentnymi, za to bardziej ciepymi.
Bl i sko i podobi est wo czy odmi enno i dyst ans
Mimo e zrekonstruowane w poprzednim rozdziale stereotypowe
wizerunki Polakw i Ukraicw s wyranie odmienne, przedstawiciele
obu narodw dostrzegaj wicej podobiestw ni rnic, gdy s proszeni
wprost o porwnanie obu narodw. Okoo poowy Polakw i nieco wi-
cej Ukraicw dostrzega blisko tradycji i stylw ycia. Bardzo podobnie
ukadaj si proporcje przekonania o tym, e Polacy i Ukraicy s bliscy
sobie z punktu widzenia wartoci i postaw. Wiksze zrnicowanie opi-
nii mona zauway w przypadku oceny stosunku do pracy (wykres 12).
W tym ostatnim aspekcie Ukraicy wyranie czciej ni Polacy dostrze-
gaj odmienno midzy obydwoma narodami. Jest to spjne z przedsta-
wionym wyej wizerunkiem Polakw jako bardziej kompetentnych od
Ukraicw. Do pojcia kompetencji naley take pracowito, ktra zda-
niem Ukraicw, w wikszym stopniu cechuje ich zachodnich ssiadw
ni ich samych.
Polacy z kolei w wikszoci widz podobiestwo obu narodw
w podejciu do pracy. Rwnie i to jest spjne z przedstawionym
wczeniej stereotypem Ukraicw. Polacy przypisywali cech pracowi-
toci niemal rwnie czsto wasnej grupie narodowej, jak Ukraicom,
29 J. Konieczna-Saamatin, Coraz dalsi ssiedzi? , op.cit.
30 J. Konieczna, PolskaUkraina. Wzajemny wizerunek, w: Obraz Polski..., op.cit., s. 279344.
31 L. Kolarska-Bobiska, Odmienno oswajana. Obraz Polski w krajach Unii Europejskiej,
w: Obraz Polski..., op.cit., s. 919.
Raport_PL_UA.indd 37 2013-11-19 12:00:04
co na wykresie porwnujcym cechy obu narodw (wykres 10) objawia
si relatywnie maym supkiem oznaczajcym pracowito.
Opinie o innych narodach i pastwach zale zwykle od takich czynni-
kw, jak dowiadczenia w kontaktach z przedstawicielami tych narodw
oraz poziom wiedzy o politycznej, ekonomicznej i spoecznej sytuacji pa-
nujcej w tych pastwach. Tak byo rwnie w przypadku badanych tu wy-
miarw podobiestwa midzy Polakami a Ukraicami, cho sia zwizku
midzy opiniami o podobiestwie obu narodw a wspomnianymi czyn-
nikami (intensywnoci kontaktw i wiedz) bya bardzo zrnicowana.
Przedstawiony w wykresie 12 rozkad odpowiedzi prawie nie zmie-
nia si, jeli brano pod uwag tylko te osoby, ktre kiedykolwiek od-
wiedzay kraj ssiada. Interesujcy wyjtek stanowiy opinie dotyczce
podejcia do pracy. Wyjazdy Polakw na Ukrain spowodoway, e nie-
co rzadziej dostrzegali oni podobiestwo obu narodw pod tym wzgl-
dem ni ci, ktrzy na Ukrainie nie byli (odpowiednio: 46% i 51%). Z kolei
w przypadku Ukraicw wizyty w Polsce podwyszyy odsetek dostrze-
gajcych podobiestwa obu narodw w kwestii podejcia do pracy (po-
dobiestwa zauwaao 38% tych, ktrzy byli w Polsce, i 30% tych, ktrzy
nie byli). Przy tym bya to zmiana opinii na niekorzy Polakw, gdy za
pracowitych uwaao ich 50% Ukraicw, ktrzy nie byli w Polsce, i 42%
tych, ktrzy byli.
Innym czynnikiem zwizanym z opiniami o podobiestwie Polakw
i Ukraicw by wiek, ktry powodowa wyraniejsze zrnicowanie
Wykres 12.
Dostrzeganie
podobiestwa
i rnic midzy Polakami
i Ukraicami pod wzgldem
stylu ycia, wartoci
i podejcia do pracy
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013.
_%

__%

_o%

_%

_o%
1%
%

8%

6%

8%
%

_/%
%

/%

1%

%

8%

1z%
:uoo oweozec ,:acze[} :oz s s ,:acze[} ooob
:aoyc[e
sy
zyca
wa:osc
osawy
osawy
wobec
:acy

:aoyc[e
sy
zyca
wa:osc
osawy
osawy
wobec
:acy

c
z_
_c
/_
1cc
Raport_PL_UA.indd 38 2013-11-19 12:00:04
a. Tradycje i styl ycia
b. Postawy i wartoci
c. Etyka zawodowa i podejcie do pracy
* Wykres przedstawia odsetki odpowiedzi raczej podobni.
Wykres 13.
Dostrzeganie
podobiestwa Polakw
i Ukraicw pod wzgldem
stylu ycia, wartoci
i podejcia do pracy
w grupach wiekowych*
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
%

o%

%
%

%
%

%

%

%

%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
1cc
1_z; z__; __;_ _c__ oc a wce[
oe oakow oe Uk:acow

61%

6_%

_/%

%

6%
_%

%

_z%

__%

_%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
1cc
1_z; z__; __;_ _c__ oc a wce[
oe oakow oe Uk:acow
_z%

_%

_1%

z%

8%
z%
z6% z6%
z%

_%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
1cc
1_z; z__; __;_ _c__ oc a wce[
oe oakow oe Uk:acow
Raport_PL_UA.indd 39 2013-11-19 12:00:04

opinii na Ukrainie ni w Polsce. Zwraca uwag rwnie to, e w obu kra-
jach kierunek zalenoci badanych pogldw od wieku jest odmienny. Na
Ukrainie osoby starsze maj tendencj do czstszego dostrzegania podo-
biestw midzy Polakami a Ukraicami, modzi za czciej widz rni-
ce. W Polsce jest na odwrt podobiestwo czciej widz ludzie modzi,
a rnice starsi. Prezentuje to wykres 13. Najsilniejsze zrnicowanie
dotyczy opinii o etyce zawodowej i podejciu do pracy.
Opinie na temat podobiestwa Polakw i Ukraicw byy zbierane
rwnie wczeniej, w 2000 i 2010 roku. Wwczas zadawano pytanie o po-
dobiestwo oglnie, bez precyzowania kryteriw porwnania, i okazao
si, e w 2000 roku 36%, a w 2010 50% badanych Ukraicw bya zdania,
e Polacy s do nich podobni. Przy tak oglnie sformuowanym pytaniu
nie zauwaono rnic w opiniach midzy grupami wiekowymi.
Dostrzeganie podobiestw lub rnic midzy narodami mona trak-
towa jako jeden ze wskanikw poczucia bliskoci lub obcoci, jakie te
narody odczuwaj wzgldem siebie poczucie bliskoci wie si na og
ze skonnoci do dostrzegania elementw wsplnych, podobnych, po-
czucie odmiennoci za wskazuje na obco, oddalenie.
Klasycznym ju podejciem do mierzenia dystansu spoecznego jest
tzw. skala Bogardusa, a dokadniej zestaw pyta inspirowanych propo-
zycj Emory Bogardusa z 1933 roku
32
. Dzisiejsze wersje tej skali s do
zrnicowane i niekiedy znacznie odbiegajce od pierwowzoru, ale pod-
stawowa idea tego podejcia pozostaje ta sama. Miara dystansu sprowa-
dza si do pyta o akceptacj bd odrzucenie przedstawicieli innej gru-
py w rnych rolach spoecznych. Im wicej rl jest akceptowanych, tym
mniejszy dystans, i odwrotnie wikszy dystans skania do akceptowania
mniejszej liczby rl.
W polsko-ukraiskim badaniu, ktrego wyniki omawia niniejszy
raport, pytano respondentw o akceptacj Polakw na Ukrainie i Ukra-
icw w Polsce w omiu rolach zwizanych z rnym stopniem psycho-
logicznej bliskoci: osiedlajcych si na stae w kraju ssiada, otrzymu-
jcych obywatelstwo w kraju ssiada, pracujcych w tej samej firmie,
co respondent, mieszkajcych w najbliszym ssiedztwie respondenta,
wchodzcych do wadz lokalnych w miejscu zamieszkania respondenta,
kierujcych firm, w ktrej pracuje respondent, wchodzcych do krgu
32 E.S. Bogardus, A Social Distance Scale, Sociology and Social Research 1933, t. 17, s. 265271.
Raport_PL_UA.indd 40 2013-11-19 12:00:04
najbliszych przyjaci respondenta, wchodzcych do rodziny respon-
denta przez maestwo z jego dziemi lub rodzestwem.
Z powyszego wykresu wynika, e zarwno w Polsce, jak i na Ukra-
inie poczucie dystansu do ssiedniego narodu jest bardzo niewielkie
Polacy na Ukrainie i Ukraicy w Polsce akceptowani s niemal przez
wszystkich i we wszystkich rolach, o ktre pytano w ankiecie. Tradycyj-
nie mniejszy (cho cigle bardzo duy) odsetek badanych zgadza si na
podleganie wadzy przedstawiciela ssiedniego narodu, gdy ten jest
czonkiem samorzdu lokalnego lub szefem firmy. Ukraicy mniej cht-
nie ni Polacy zgadzali si na pochodzcego zza granicy czonka wadz
Wykres 14.
Miara dystansu
spoecznego midzy
Polakami a Ukraicami
w 2013 roku. Odsetki
akceptujcych
przedstawicieli narodu-
-ssiada w omiu rolach
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
%
o%
%
%
8%
8%
z%
8%
%
%
6%
_%
/6%
8%
%
o%
Oseoa s a sae
O:zymu[e obywaeswo
:acu[e :azem
z :esooeem
}es a[bzszym ssaoem
}es czokem :aoy samo:zou
okaego
e:u[e :m, w ko:e[ :acu[e
:esooe
Wchooz oo g:oa a[bzszych
:zy[aco
Wchooz oo :oozy :zez
mazeswo
oe oakow oe Uk:acow

c z_ _c 1cc /_
Raport_PL_UA.indd 41 2013-11-19 12:00:05
lokalnych, natomiast Polacy wyraali wikszy ni Ukraicy sceptycyzm,
jeli chodzi o przyjcie przedstawiciela ssiedniego narodu do rodziny.
Deklarowany dystans do Ukraicw (w Polsce) i Polakw (na Ukrai-
nie) praktycznie nie zalea od wieku badanych
33
ani od tego, czy odwie-
dzali oni kraj ssiada. Zalea natomiast od tego, czy respondenci mieli
osobiste kontakty czy te nie mieli ich z przedstawicielami ssiedniego
kraju (rodzina, znajomi, wsppracownicy) jak mona si spodziewa,
dystans by mniejszy u tych, ktrzy takie kontakty mieli. Warto jednak
zwrci uwag na to, e zmniejszenie dystansu zaobserwowano tam,
gdzie byy kontakty polegajce na osobistej znajomoci z rodzin, przy-
jacimi, ewentualnie wsppracownikami czy partnerami w biznesie.
Kontakty zwizane wycznie ze spotkaniem, bez nawizywania osobi-
stej relacji, nie redukuj poczucia obcoci. Taki wniosek mona wycig-
n z geograficznego zrnicowania dystansu do ssiedniego narodu
zarwno w Polsce, jak i na Ukrainie. W Polsce najmniejszy dystans do
Ukraicw odczuwano na pnocy kraju, a w Ukrainie na poudniu.
S to regiony oddalone od polsko-ukraiskiego pogranicza. Najwikszy
dystans natomiast prezentowali mieszkacy regionw przygranicznych,
w ktrych relatywnie najatwiej o spotkanie ssiada zza granicy (mapa 3;
podkrelono wartoci dystansu dla zachodniego regionu Ukrainy i pou-
dniowo-wschodniego regionu Polski).
Prawdopodobnie jednak nie tylko odlego geograficzna, czyli mniej-
sza szansa na spotkanie przedstawiciela ssiedniego narodu, spowodowa-
a zredukowanie dystansu psychologicznego. W obu krajach wspomnia-
ne regiony charakteryzuj si wikszym ni przecitne dla danego kraju
zrnicowaniem etnicznym. Poza tym znaczna cz ich mieszkacw to
ludno napywowa, a sabsze zakorzenienie czy si z wiksz akcep-
tacj dla innoci. Podobne zalenoci byy ju opisywane w literaturze
w odniesieniu do innych obszarw geograficznych
34
.
Analizujc pokazane na mapie (mapa 3) zrnicowania, naley pami-
ta, e niezalenie od dostrzeonych rnic midzy regionami, w obu kra-
jach oglny poziom dystansu do ssiadw by bardzo niski.
33 Analizy pokazuj, e zaleno istnieje, jest jednak na tyle saba, e przy liczebnoci prby
n=1000 nie mona by jej pewnym (testy istotnoci nie pozwalaj odrzuci przypuszczenia o braku
zalenoci).
34 A. Portes, J. Sensenbrenner, Embeddedness and Immigration: Notes on the social determi-
nants of economic action, American Journal of Sociology 1993, vol. 98, s. 13201350; J. Moody,
D.R. White, Social Cohesion and Embeddedness, American Sociological Review 2003, vol. 68,
s. 103127.
Raport_PL_UA.indd 42 2013-11-19 12:00:05
* Skala 08. Warto na skali oznacza liczb rl, w ktrych badany nie akceptuje przedstawiciela
ssiedniego narodu. Im wiksza warto, tym wikszy dystans. Na mapce pokazane s wartoci
rednie tego dystansu wyliczone dla regionw.
Porwnanie powyszych wynikw z danymi z badania przeprowa-
dzonego w 2000 roku
35
pokazuje, jak wiele zmienio si w stosunkach
midzy Polakami a Ukraicami w cigu trzynastu lat dzielcych oba
badania. Przed trzynastu laty Polacy do niechtnie akceptowali
Ukraicw we wszystkich rolach, o ktre pytano w badaniu, jedynie
Ukrainiec jako turysta by do przyjcia przez ponad poow respon-
dentw (85%). Ukraicy byli nieco bardziej otwarci, ale rwnie ponad
poowa nie chciaaby widzie Polaka w roli czonka rodziny, szefa czy
radnego w lokalnym samorzdzie (wykres 15).
Co si zmienio w cigu tych trzynastu lat? Polacy i Ukraicy prze-
stali by sobie obcy i nieznani. Znacznie wzrosa, w porwnaniu do
sytuacji z pocztku pierwszej dekady XXI wieku, ilo informacji o Ukra-
inie w polskich mediach i o Polsce w ukraiskich mediach. Stao si to
w gwnej mierze za spraw pomaraczowej rewolucji w 2004 roku
i spontanicznego poparcia, jakiego udzielio tej sprawie polskie spoe-
czestwo, a potem polskiego zaangaowania w inicjatyw Partnerstwa
35 J. Konieczna, PolskaUkraina. Wzajemny wizerunek, w: Obraz Polski..., op.cit., s. 279344.
Mapa 3.
dystansu spoecznego
midzy Polakami
a Ukraicami*
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
o,8o
o,8o
o,
o,6o
o,o
o,_o
o,68
o,81
1,11
Raport_PL_UA.indd 43 2013-11-19 12:00:05
Wschodniego. We wspomnianym okresie wzrosa te liczba wzajem-
nych kontaktw tych rzeczywistych, a nie zaporedniczonych przez
media i opowieci. Co roku wzrasta liczba wiz wydawanych obywate-
lom Ukrainy przez polskie placwki dyplomatyczne (w 2012 roku byo
Wykres 15.
Miara dystansu
spoecznego midzy
Polakami a Ukraicami
w 2000 roku. Odsetki
akceptujcych
przedstawicieli narodu-
-ssiada w omiu rolach
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2000.
* W cytowanym tu badaniu (J. Konieczna, PolskaUkraina. Wzajemny wizerunek, w: Obraz Pol-
ski..., op. cit., s. 279344) pytano jeszcze o akceptacj roli turysty. W Polsce Ukraica w roli turysty
akceptowao 85% badanych, Polaka za na Ukrainie 94%.
_%
z%
o%
o%
%
z%
z%
zz%
__%
_o%
66%
6_%
z%
/%
6%
6%
Oseoa s a sae
O:zymu[e obywaeswo
:acu[e :azem z :esooeem
}es a[bzszym ssaoem
}es czokem :aoy samo:zou
okaego
e:u[e :m, w ko:e[ :acu[e
:esooe
Wchooz oo g:oa a[bzszych
:zy[aco
Wchooz oo :oozy :zez
mazeswo
oe oakow oe Uk:acow
c z_ _c 1cc

/_
Raport_PL_UA.indd 44 2013-11-19 12:00:05
to ponad p miliona wiz plus kilkadziesit tysicy zezwole na prze-
kraczanie granicy w ramach maego ruchu granicznego)
36
.
Oywienie wzajemnych kontaktw po okresie ich wyranego spad-
ku wida m.in. na granicy polsko-ukraiskiej mimo niewielkiej liczby
miejsc, w ktrych mona t granic przekroczy, i panujcych tam ko-
lejek intensywno ruchu granicznego wzrasta, przy czym wzrost ten
generowany jest przede wszystkim przez rosnc liczb przyjazdw
Ukraicw do Polski
37
.
Ukraina przestaa by dla Polakw krajem dziwnym i egzotycznym,
a Ukraicy nie s ju kim znanym wycznie z podrcznikw historii:
przyjedaj do Polski na studia, do pracy, na zakupy. W 2012 roku 52%
wszystkich zezwole na prac w Polsce otrzymali wanie obywatele Ukra-
iny (pozostae 48% obywatele stu dziesiciu innych krajw)
38
, Ukraicy
byli te najliczniejsz grup wrd zagranicznych studentw w Polsce
39
.
Z tych samych powodw Polska nie jest ju dla Ukrainy krajem nieznanym.
36 Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, Raport polskiej suby konsularnej za 2012 rok, dostp-
ny on-line na stronach www.msz.gov.pl, dostp z dnia 25.10.2013.
37 W 2010 r. liczba przekrocze granicy polsko-ukraiskiej przez obywateli RP bya nawet mniejsza
ni w 2011 r., natomiast ruch przez granic obywateli Ukrainy wzrs do tego stopnia, e sumaryczna
liczba przekrocze granicy bya w 2012 r. wiksza ni w 2011 r.
38 Statystyki Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej, http://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/
cudzoziemcy-pracujacy-w-polsce-statystyki/, dostp z dnia 15.08.2013.
39 Raport Fundacji Edukacyjnej Perspektywy Studenci zagraniczni w Polsce 2012. Zgodnie z tym
raportem, w roku akademickim 2011/2012 studiowao w Polsce 6321 Ukraicw, co stanowio 26%
wszystkich studentw zagranicznych (s. 10).
Wykres 16.
Roczna liczba przekrocze
(w tysicach) granicy
polsko-ukraiskiej (w obie
strony) w latach 20022012
rdo: Dane Stray
Granicznej
1z o

11 /z_

1z 1

1/ 8z_

1 z1

1 zoz

1 z11

11
1 o_
1 8/1
1_ oo
c
_ ccc
1c ccc
1_ ccc
zc ccc
z_ ccc
zccz zcc_ zcc; zcc_ zcco zcc/ zcc8 zcc_ zc1c zc11 zc1z
Raport_PL_UA.indd 45 2013-11-19 12:00:05
Raport_PL_UA.indd 46 2013-11-19 12:00:05
OBRAZ KRAJU: POLSKA PO JANIEJSZEJ, UKRAINA
PO CIEMNIEJSZEJ STRONIE
Wizerunek kraju jest cile zwizany z wizerunkiem narodu, lecz nie
jest z nim tosamy. Nierzadko nard zamieszkujcy dane pastwo cieszy
si du sympati wrd przedstawicieli innych narodw, podczas gdy
opinie o samym pastwie ojczynie tego narodu s znacznie bardziej
krytyczne lub na odwrt
40
. Wizerunek kraju ksztatowany jest przez r-
norodne czynniki, ktre nie musz mie zwizku z obiektywn, opart na
precyzyjnych kryteriach, ocen sytuacji w danym pastwie. Wizerunek
jest to subiektywna wiedza bdca syntez tego, co wiemy o danym kraju,
cznie z towarzyszcymi emocjami
41
.
Warto zdawa sobie spraw z tego, e pojawiajce si nowe infor-
macje na temat jakiego kraju nakadaj si na wczeniej uksztatowa-
ne skojarzenia i odczucia. W rezultacie nawet radykalne zmiany w da-
nym pastwie niekoniecznie od razu znajduj odzwierciedlenie w jego
spoecznym wizerunku.
Ukr ai na, Pol ska j aki e budz skoj ar zeni a
Wizerunki Polski i Ukrainy przedstawione w tym raporcie zostay
zbadane zarwno przy uyciu metod ilociowych z pytaniami zamkni-
tymi, jak i metody quasi-jakociowej polegajcej na zadaniu otwartego
pytania o skojarzenia z pastwem ssiednim i jego mieszkacami. Ka-
dy respondent mg wymieni nieograniczon liczb skojarze. Wszyst-
kie one zostay podzielone na siedem kategorii. Podzia ten nie zalea
od zabarwienia emocjonalnego, zatem poszczeglne grupy mog za-
wiera skojarzenia zarwno o pozytywnym, jak i negatywnym czy
neutralnym zabarwieniu.
40 Wspomina o tym m.in. M. Riabczuk w cytowanym ju artykule. O ile Polska budzia w nim prawie
wycznie pozytywne skojarzenia, o tyle Polacy ju mniej; kojarzyli mu si z dawnymi koniktami,
historycznymi zaszociami pomidzy obojgiem narodw. Patrz M. Riabczuk, Polski, Polak, Polska...,
op. cit., s. 37.
41 O. Gorbaniuk, D. Radman, Struktura wizerunku kraju i jej pomiar, Studia Socjologiczne
2011, 4 (203).
Raport_PL_UA.indd 47 2013-11-19 12:00:05
Skojarzenia Ukraicw
z Polsk i Polakami
Skojarzenia Polakw
z Ukrain i Ukraicami
Blisko,
ssiedztwo,
sympatia
41%
Sowianie tacy jak my; ssiedzi;
pozytywne emocje; przyja,
jedno; najblisi bracia;
yczliwy stosunek; od dawna
chciaam j odwiedzi, zobaczy,
jak tam yj ludzie; dziadek
tam pochowany, jeden i drugi;
bratni nard; rodzina, bliscy;
mam dziadka Polaka, korzenie;
podobnie odczuwamy i mylimy
26%
ssiedzi; Sowianie;
ziomkowie; rodzina;
duo rodakw naszych tam
mieszka; chciaoby si tam
pojecha; mili ludzie podobni
do Polakw; tacy sami ludzie
jak my; podobaj mi si ci
ludzie; przyjaciele, partnerzy;
niesamowicie gocinni;
pojednanie
Dystans, obco,
antypatia
4%
niedobrzy, nie lubi Polakw, s
oni chytrzy i nieszczerzy, to nie
s atwi ludzie; agresor; nie
przepadam za Polakami, s zbyt
zarozumiali; nieprzyjani brak, ale
s inni ni Ukraicy, inny nard
10%
nie budzi sympatii; niezbyt
dobre skojarzenia; nie lubi
Polakw; inni ni Polacy;
niedobre rzeczy; Ukraicy, to
obraliwe sowo; nienawi;
krzywda
Kraj i jego
mieszkacy (jzyk,
narodowo, cechy
charakteru, wygld,
flaga, waluta,
produkty, dania,
miasta, krajobrazy)
23%
pieczywo; piwo Krlewskie; ser,
kiebasa; Warszawa; Praga;
Wisa; jasnowosi ludzie; adne
dziewczyny; tacy sami ludzie
jak i wszyscy inni; gorliwo
i pracowito; godo Polski kura
na czerwonym tle
16%
nard jak nard, nic
szczeglnego;
kolor ty i niebieski; pikne
kobiety; urodzajne ziemie;
normalny kraj; Kijw; piwo,
rzeka Dniepr; dziwny akcent
Wschd vs Zachd
PL (UE, wyszy
poziom ycia, rzd,
dobrobyt, Zachd)
UA (Wschd, Rosja,
niski poziom ycia,
korupcja)
14%
dobry prezydent; flaga Unii
Europejskiej; wysoki poziom
ycia; pensje dobre; wysoki
poziom rozwoju, wspczeni
ludzie, rozwinity kraj; wolno;
Polacy dobrze yj, a Ukraicy
ugrzli
11%
blisko, wpywy Rosji;
bieda; niszy standard ycia
ni w Polsce; szwankuje
demokracja; korupcja;
zestawienie bogactwa
i biedoty; Zwizek Radziecki;
ukaszenka; komunistyczne
realia; s daleko w tyle, aby
wstpi do UE; Janukowycz
wizi Tymoszenko
Kultura, sztuka,
sport
4%
polski taniec krakowiak; Czterej
pancerni i pies; Anna German;
Barbara Brylska Winiewski;
Chopin; Pan Woodyjowski;
Potop, Adam Mickiewicz; Taras
Bulba; Sapkowski, Euro 2012;
czonkowie klubw pikarskich
6%
zespoy ludowe; Hej, sokoy;
Ogniem i mieczem; zabytki
Szewczenko; pieni kozackie;
folklor; Euro 2012
Raport_PL_UA.indd 48 2013-11-19 12:00:05
49 Obraz kraju: Polska po janiejszej, Ukraina po ciemniejszej stronie
Historia i polityka 9%
Katy; Smolesk; Polska
zniewalaa Ukrain; atakowali
Woy; Rzeczpospolita; Bogdan
Chmielnicki; polska szlachta;
tragedia, mier polskiego
prezydenta; mieszkam w miecie,
gdzie by hrabia Potocki, byo wielu
Polakw dziedzicw; rozbir
Polski w 1939, pocztek drugiej
wiatowej
26%
(z czego 44% skojarzenia
z tragedi woysk, co stanowi
11% wszystkich skojarze)
mordercy z UPA; Woy,
morderstwa; wojna; rze
okrutna; nieudana rewolucja
pomaraczowa;
dawna wietno Pastwa
Polskiego; kresy; Kozacy;
Bogdan Chmielnicki; gd na
Ukrainie
Granica, handel,
turystyka, przemyt,
praca migrantw
4%
eby granice byy otwarte;
rekreacja; turystyka; praca
sezonowa; Polska mnie karmi;
skojarzenia z latami 90., kiedy
tam si jedzio sprzedawa
lub wymienia towary; wiza
schengeska; tanie samochody
4%
handel, bazar; ludzie,
ktrzy przyjedaj tutaj do
pracy; tania sia robocza;
sprztaczki; tani alkohol;
przemyt; granica;
pozytywnie pod wzgldem
turystycznym
Ukraicy znacznie czciej kojarz Polsk z ssiedztwem, wsppra-
c, bliskoci i wsplnymi sowiaskimi korzeniami, ni Polacy myl tak
o Ukrainie. Polska w oczach Ukraicw to bratni, przyjazny, ssiedni kraj,
a Polacy widziani s jako podobni do Ukraicw,
wzbudzaj sympati, ciepe uczucia i szacunek. Tego
rodzaju skojarzenia stanowiy a 41% wszystkich
skojarze Ukraicw z Polsk i Polakami. Podobne
skojarzenia w odniesieniu do Ukrainy i Ukraicw
ma jedynie 26% Polakw.
Niezalenie od tego, e badanie za pomoc skali
Bogardusa ujawnio w obu krajach niewielki dystans
midzy Polakami a Ukraicami, Polacy okazali si bardziej skonni do przy-
woywania skojarze podkrelajcych obco Ukrainy i Ukraicw i swoj
od nich odrbno. Do tej kategorii naleao 10% wszystkich skojarze pol-
skich respondentw i jedynie 4% skojarze Ukraicw. Nie mona jednak
zapomina, e w obu krajach skojarzenia dotyczce bliskoci i ssiedztwa
dominuj nad podkrelaniem dystansu i obcoci.
Z kolei ocena rnych aspektw ycia publicznego w obu krajach ska-
nia do formuowania czarno-biaych osdw, opartych na przeciwstaw-
nych skojarzeniach: WschdZachd, rozwjstagnacja, wysokiniski
poziom ycia. Polacy podkrelaj wpyw Rosji na Ukrain, bied, ze za-
Wrd skojarze Ukraicw
z Polsk i Polakami
41% to skojarzenia
zakadajce podobiestwo
i brak dystansu. Podobne
skojarzenia z Ukrain
i Ukraicami ma jedynie
26% Polakw.
Tabela 1.
Skojarzenia
Polakw i Ukraicw
z krajem ssiadw i jego
mieszkacami
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Raport_PL_UA.indd 49 2013-11-19 12:00:05
rzdzanie krajem i korupcj, podczas gdy Ukraicy
widz Polsk jako kraj zachodni, europejski i dobrze
zarzdzany. Sdz, e ludzie tam mog si cieszy
dobrobytem.
Zwraca uwag niewielki w obu krajach odsetek
skojarze ze wspczesn kultur i sztuk. W tej ka-
tegorii zaledwie kilkoro ukraiskich respondentw wymienio wspczes-
nych polskich pisarzy, Sapkowskiego i Winiewskiego. Reszta skojarze
dotyczy dziewitnastowiecznej literatury oraz filmw i aktorw z okresu
PRL. W tym zestawieniu polskie skojarzenia z Ukrain s wrcz skanse-
nowe: folklor, pieni kozackie lub polskie utwory literackie, w ktrych
wspomina si Ukrain (Trylogia Sienkiewicza lub
piosenka Hej, sokoy). Ze skojarze ze wspczes-
noci wyrnia si jedynie sport, a przede wszyst-
kim mistrzostwa piki nonej Euro 2012, przy czym
wydaje si, e respondenci nie dostrzegaj, e organizacja tej imprezy bya
wsplnym polsko-ukraiskim przedsiwziciem.
Wymiana kulturalna midzy Polsk a Ukrain jest znaczca, lecz ogra-
nicza si przede wszystkim do skierowanej do elit kultury wysokiej. Utwo-
ry polskich i ukraiskich pisarzy wspczesnych s tumaczone na jzyk
ssiada, a wydawcy z obu krajw bior udzia w targach ksiki. Odbywaj
si te prezentacje filmw, wieczory autorskie i festiwale sztuki. Niema
rol odgrywa tu Instytut Polski w Kijowie i rozmaite ukraiskie organi-
zacje dziaajce w Polsce. Oferta kulturalna jest jednak dostpna przede
wszystkim dla mieszkacw duych miast i przeznaczona dla wyrafino-
wanego odbiorcy. Polska kultura masowa jest praktycznie nieobecna na
Ukrainie, podobnie jak ukraiska w Polsce.
Uderza znaczca wrd polskich respondentw liczba skojarze
zwizanych z histori, w szczeglnoci ogromny odsetek (prawie poowa
wszystkich asocjacji z histori i polityk) przywoa tragedii woyskiej.
W znacznej mierze wynika to z tego, e badania byy
prowadzone w rocznic tragedii woyskiej, tu
po debacie sejmowej, podczas ktrej obradowano
nad rezolucj upamitniajc te wydarzenia. Wielu
politykw domagao si zapisu w rezolucji mwi-
cego o ludobjstwie dokonanym na Polakach przez ludno ukraisk.
Media powiciy wiele uwagi zarwno samej debacie, jak i obchodom
Ukraicy postrzegaj Polsk
jako dobrze zorganizowany
kraj europejski. Polacy
dostrzegaj na Ukrainie
przede wszystkim korupcj
oraz ze zarzdzanie krajem.
Zwraca uwag niewielki
odsetek skojarze ze
wspczesn kultur i sztuk
w przypadku obydwu krajw.
Poowa polskich skojarze
dotyczcych polsko-
-ukraiskiej historii
to skojarzenia
z tragedi woysk.
Raport_PL_UA.indd 50 2013-11-19 12:00:05
rocznicy. Doniesienia medialne byy raczej jednostronne, skupiajce si
na wydarzeniach na Woyniu, a pomijajce konflikty w innych regionach
i nieprbujce nawietli szerszego kontekstu tych tragicznych wydarze.
Jak wida, ten przekaz nie pozosta bez wpywu na polskie skojarzenia
dotyczce Ukrainy. Jak ju wspomniano, dla Polakw znaczcym rdem
informacji o Ukrainie s podrczniki szkolne, w tym podrczniki do histo-
rii. Tym rwnie mona objani znaczc liczb skojarze historycznych
przywoywanych przez Polakw.
Odsetek tego typu skojarze wrd ukraiskich respondentw jest
znacznie mniejszy. W szczeglnoci marginalnie wspominano konflikt
polsko-ukraiski z czasw II wojny wiatowej. Jest to poniekd zrozumiae
w kontekcie roli, jak odegrali w nim Ukraicy. Warto jednak take pod-
kreli, e wiadomo historyczna na Ukrainie jest na znacznie niszym
poziomie ni wrd Polakw. Polsko-ukraiskie stosunki okresu I poowy
XX wieku, w szczeglnoci w czasie II wojny wiatowej, na poziomie dys-
kursu publicznego zapocztkowano stosunkowo niedawno. Wyjtkiem s
oczywicie rdzenni mieszkacy spornych terytoriw, naoczni wiadkowie
tragicznych wydarze tamtych lat i ich potomkowie, ale oni stanowi mar-
gines. Jak pisze wybitny ukraiski historyk, Jarosaw Hrycak, na Ukrainie
wyroso kilka pokole, ktre maj bardzo nisk wiadomo wzajemnych
krzywd polsko-ukraiskich
42
. Co wicej, wiedza na temat konfliktw pol-
sko-ukraiskich, jak rwnie ocena roli Ukraiskiej Powstaczej Armii oraz
Organizacji Ukraiskich Nacjonalistw jest silnie zwizana z regionem
zamieszkania (Ukraicy zza Zbrucza, jeli nawet co o tych kwestiach sy-
szeli, s na og przekonani, e to nie ich sprawa). Ponadto chocia media
ukraiskie rwnie powiciy stosunkowo duo uwagi obchodom rocz-
nicy Woynia, wydwik doniesie medialnych na Ukrainie by inny ra-
czej podkrelano winy po obu stronach. Brak szeroko rozpowszechnionej
wiedzy na ten temat nie sprzyja umocnieniu skojarze zwizanych z hi-
stori, w szczeglnoci z bratobjcz walk na zachodzie kraju w czasie
II wojny wiatowej.
Co wane, fala doniesie medialnych na temat tzw. rzezi woyskiej
w Polsce bya nie bez znaczenia dla caociowego postrzegania przez Po-
lakw ich ssiadw i prawdopodobnie przyczynia si do do duej liczby
skojarze o konotacjach obcoci, dystansu, innoci.
42 J. Hrycak, Jeszcze raz o stosunku Ukraicw do Polakw (z Rosj w tle), Wi 1998, nr 3,
s. 1532.
Raport_PL_UA.indd 51 2013-11-19 12:00:05
Kolejn wart odnotowania grup skojarze s te dotyczce wymia-
ny handlowej, granicy, przemytu, pracy za granic oraz turystyki. Relacje
natury ekonomicznej, w tym handel transgraniczny, nasiliy si wraz z pro-
cesem budowy gospodarki rynkowej w obu krajach i rozwojem prywat-
nej przedsibiorczoci. Co najmniej przez ptorej dekady w Polsce sowo
stadion nie kojarzyo si ze sportem, lecz stao si
synonimem bazaru
43
. Do rozwoju wymiany handlo-
wej midzy Polsk a Ukrain przyczynio si zniesie-
nie wiz w latach 90., co sprzyjao podrom, rwnie
w celach handlowych.
Niezalenie od tego, e obecnie sytuacja w pewnym stopniu si zmie-
nia, nie zaskakuj takie skojarzenia niektrych respondentw ukraiskich
z Polsk, jak wielki bazar, miejsce, gdzie wszystko mona kupi i sprze-
da. Szczeglnie e obecnie reim wizowy znaczco ograniczy moli-
woci Ukraicw do podrowania do Polski i bardzo moliwe, e cz
osb, ktra regularnie jedzia do Polski w latach 90., nie bya w Polsce od
momentu wprowadzenia obowizku wizowego w 2003 roku.
Warto rwnie zwrci uwag na wzrost liczby bezporednich kon-
taktw Polakw i Ukraicw jako efekt czciowego otwarcia polskiego
rynku pracy dla obywateli Ukrainy. Kontakty te znalazy pewne odzwier-
ciedlenie w skojarzeniach przedstawicieli obu narodw poniewa wik-
szo Ukraicw w Polsce wykonuje zawody niewymagajce wysokich
kwalifikacji, Polacy kojarz przede wszystkim ukraiskie sprztaczki oraz
ukraiskich budowlacw. Osoby na stanowiskach wymagajcych wik-
szych umiejtnoci i wysokiego poziomu wyksztacenia s mao widoczne,
chocia ich liczba stale ronie, midzy innymi dziki temu, e wielu ukrai-
skich absolwentw polskich uczelni pozostaje w Polsce.
Obr az past wa
Opisane powyej skojarzenia wskazuj na wyrane rnice w obrazie
pastwa-ssiada panujce w Polsce i na Ukrainie. Polska w wyobraeniu
Ukraicw jest raczej nie najgorszym, a Ukraina raczej kiepskim miej-
scem do ycia. Ten sam wzr mona zaobserwowa z perspektywy odpo-
wiedzi na pytania o rne aspekty ycia publicznego w obu krajach.
43 art pochodzcy z lat 90. dobrze ilustruje t tendencj: Dlaczego Przemyl jest zwany miastem
olimpijskim? Poniewa wszyscy chodz w dresach i pytaj, gdzie jest stadion.
Wiele skojarze, zarwno
Polakw, jak i Ukraicw,
dotyczy wymiany handlowej,
granicy, przemytu, pracy za
granic oraz turystyki.
Raport_PL_UA.indd 52 2013-11-19 12:00:05
Ponad czterokrotnie wicej Ukraicw wierzy, e
wadze dbaj o dobro obywateli w Polsce, ni Pola-
kw, ktrzy maj takie zdanie o wadzach Ukrainy.
Ponadto Polska jest istotnie lepiej postrzegana przez
Ukraicw ni Ukraina przez Polakw w takich aspek-
tach organizacji ycia publicznego, jak: obecno ko-
rupcji, swobody obywatelskie, rozwj gospodarki,
wolno mediw oraz poziom biurokracji (wykres 17). Jedynym przypad-
kiem, kiedy Ukraicy bardziej krytycznie oceniaj sytuacj w Polsce, ni Po-
lacy na Ukrainie, jest postrzeganie wpyww Kocioa w pastwie. Ukraicy
s przekonani o tym, e Koci katolicki ma zbyt duy
wpyw na ycie publiczne w Polsce z takim stwier-
dzeniem zgadza si prawie 60% osb. Podobnie po-
strzega sytuacj w odniesieniu do Cerkwi prawosaw-
nej na Ukrainie prawie 40% Polakw.
Niski odsetek ocen krytycznych ze strony Ukraicw wobec sytuacji
w Polsce nie oznacza automatycznie przekonania, e pewne patologie
ycia publicznego, takie jak korupcja czy biurokracja, w Polsce nie ist-
niej, wskazuje je jednak niewielki odsetek badanych. Warto rwnie
zwrci uwag na to, e opinie Ukraicw o Polsce s mniej zdecydo-
Ukraicy postrzegaj
sytuacj w Polsce pod
wzgldem wybranych
aspektw organizacji ycia
publicznego znacznie lepiej,
ni Polacy sytuacj na
Ukrainie.
Ponad czterokrotnie wicej
Ukraicw ni Polakw
wierzy, e wadze w kraju
ssiada dbaj o dobro
obywateli.
Wykres 17.
Postrzeganie wybranych
aspektw ycia publicznego
(odsetki odpowiedzi
twierdzcych)
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
z%
//%
6%

%

6%

z%

1%

zo%

1/%
z/%

z%

_%

6_%
8_%
86%
88%
c 1c zc _c ;c _c oc /c 8c _c 1cc
Neubscuozozemcow
U:zocyssko:umowa
Uk:acyoosce oacyoUk:ae
Waozeaswoweoba[
ooob:oobywae
Cosooa:kaoob:ze
s:ozw[a
Reseku[esswobooy
obywaeske
Swoemeoa,ko:emog
k:yykowac:zo
oscokaock/ce:kew:awosawa
mazbyouzewywywaswe
Bu:ok:ac[au:uoazaawee
a[:osszychs:aw
Raport_PL_UA.indd 53 2013-11-19 12:00:05
wane ni Polakw o Ukrainie, o czym wiadczy to, e pierwsi znacznie
czciej ni drudzy wybierali odpowied trudno powiedzie w odnie-
sieniu do wszystkich aspektw ycia publicznego, o ktre byli pytani.
Wida to szczeglnie w opiniach na temat wystpowania w Polsce ko-
rupcji i nadmiernej biurokracji (wykres 17 i 18).
Zwraca uwag stosunkowo wysoki odsetek Polakw oceniajcych, e
na Ukrainie nie lubi si cudzoziemcw, podczas gdy Ukraicy wyranie
rzadziej myl tak o Polsce. Wydaje si, e opinie Polakw maj zwizek
z bardziej negatywnym oglnym nastawieniem do kraju ssiedzkiego.
Mg te na nie wpyn klimat przekazw medialnych emitowanych
w czasie przeprowadzania badania, zwizanych z obchodami 70. roczni-
cy konfliktu polsko-ukraiskiego na Woyniu. Wizyta na Ukrainie nie tyl-
ko zmniejszaa odsetek osb przekonanych o ksenofobii Ukraicw (24%
osb, ktre odwiedziy Ukrain, zgadzao si, e nie lubi si tam cudzo-
ziemcw), ale rwnie wpywaa na kategoryczno sdw korzystnych
Wykres 18.
Postrzeganie wybranych
aspektw ycia
publicznego. Zestawienie
rednich odpowiedzi
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
U:zocy s sko:umowa
oe oakow
o Uk:ae
oe Uk:acow
o osce
Bu:ok:ac[a u:uoa zaawee
a[:osszych s:aw
osco kaock / Ce:kew
ma za ouze wywy
S woe meoa, ko:e mog
k:yykowac waoze
Cosooa:ka oob:ze s :ozw[a
Ne ub s cuozozemcow
Szau[e s swobooy
obywaeske
Waoza, :zo oba o obywae
z _
zgaozam s
e
zgaozam s
1z%
11%
1%
1%
%
8%
1%
8%
1%
z/%
z%
zz%
z1%
8%
/%
%
:uoo
oweozec
Raport_PL_UA.indd 54 2013-11-19 12:00:05
dla Ukraicw osoby, ktre byy na Ukrainie, czciej ni ci, ktrzy nie
byli, zdecydowanie nie zgadzali si, e Ukraicy nie lubi cudzoziem-
cw. Odpowied t wybrao 24% wrd tych, ktrzy byli na Ukrainie, i tylko
12% wrd tych, ktrzy nie byli. Na przekonanie o ksenofobii Ukraicw
wpywaj take osobiste zwizki z Ukrain ich negatywny stosunek do
cudzoziemcw wskazywao 22% osb, ktre maj kontakty, w porwnaniu
do 30% wrd niemajcych takich kontaktw.
Co ciekawe, generalnie Polacy, ktrzy odwiedzili Ukrain lub maj bez-
porednie kontakty z Ukraicami (rodzina, przyjaciele, partnerzy biznesowi),
wystawiaj rnym aspektom ycia na Ukrainie bardziej negatywne oceny.
Powodem tych rnic moe by lepszy poziom poin-
formowania o obecnej sytuacji, wiksze oczekiwania
wobec funkcjonowania pastwa ukraiskiego oraz
to, e sami Ukraicy czsto bardzo negatywnie oce-
niaj funkcjonowanie wasnego pastwa.
W przypadku oceny sytuacji w Polsce przez Ukraicw kontakty oraz
odwiedziny w Polsce sprzyjaj bardziej pozytywnym ocenom, chocia za-
leno ta jest mniej wyrazista. Na tle ogu spoeczestwa najbardziej
wyrniaj si opinie osb, ktre wielokrotnie odwiedziy Polsk. Osoby
te maj bardziej pozytywne opinie na temat sytuacji w Polsce, z wyjtkiem
oceny roli Kocioa katolickiego. Wicej, bo 67% osb, ktre odwiedziy
Polsk wicej ni 5 razy, twierdzi, e Koci katolicki w Polsce ma zbyt
due wpywy, w porwnaniu do 59% wrd ogu spoeczestwa oraz 49%
wrd osb, ktre nigdy w Polsce nie byy.
Podsumowujc, obraz Polski w oczach Ukraicw, a w szczeglnoci
oceny poszczeglnych aspektw organizacji ycia spoecznego, jest znacz-
nie bardziej pozytywny ni obraz Ukrainy w oczach Polakw. W przypadku
Ukraicw kontakty i wyjazdy do pastwa ssiedniego sprzyjaj jeszcze
bardziej pozytywnym ocenom, podczas gdy w przypadku Polakw taka
zaleno jest odwrotna. Polacy, ktrzy odwiedzaj Ukrain i utrzymuj
kontakty z jej mieszkacami, s bardziej krytyczni wobec sytuacji w tym
kraju. Najprawdopodobniej ta grupa Polakw wykazuje bardziej osobiste
zaangaowanie, jest bardziej przejta losem kraju ssiedniego, ma wiksze
oczekiwania wobec niego, std oceny biecej sytuacji s gorsze. Natomiast
osobiste dowiadczenia Ukraicw w kontaktach z Polsk i Polakami s na
tyle pozytywne, e przekadaj si na bardziej pochlebn ocen rnych
aspektw organizacji ycia spoecznego w Polsce.
Polacy, ktrzy odwiedzili
Ukrain lub maj
bezporednie kontakty
z Ukraicami, gorzej oceniaj
to pastwo.
Raport_PL_UA.indd 55 2013-11-19 12:00:05
Opi ni e o pol ski ch i ukr ai ski ch t owar ach
Spoeczny wizerunek funkcjonowania polskiego i ukraiskiego pa-
stwa uzupeniaj opinie o towarach w nich wyprodukowanych. Pozytyw-
ny obraz Polski w oczach Ukraicw znajduje odzwierciedlenie rwnie
w ich ocenie polskich produktw informacja, e co zostao wyprodu-
kowane w Polsce, zachca do jego zakupu wicej
ni co drugiego Ukraica. W porwnaniu z sytuacj
sprzed trzech lat atrakcyjno polskich towarw
wzrosa. Wtedy 42% Ukraicw odpowiadao, e
polskie pochodzenie towaru zachca do jego kupna,
a 43% miao neutraln opini (ani nie zachca, ani
nie zniechca).
Z kolei Polacy na og nie znaj ukraiskich towarw. Dominujca ich
wikszo (72%) twierdzi, e informacja o ukraiskim pochodzeniu towaru
ani nie zachca, ani nie zniechca do jego zakupu.
Zauwaalne s regionalne rnice w ocenie polskich towarw przez
Ukraicw. Informacja o tym, e dany towar zosta wyprodukowany w Pol-
sce, najczciej zachca do jego kupna mieszkacw zachodniego oraz
pnocnego regionu (odpowiednio: 60% i 59%), najrzadziej mieszkacw
wschodniego regionu (52%), czyli osoby, ktre najrzadziej maj styczno
z polskimi towarami.
Polskie produkty s zdecydowanie bardziej znane na Ukrainie ni
ukraiskie w Polsce. Potwierdzaj to rwnie omawiane ju odpowie-
dzi na pytania o skojarzenia z krajem i jego mieszkacami. O ile Ukraicy
wymieniali rne produkty ywnociowe sery i wdliny, piwo, pieczywo,
sodycze i lody, jak rwnie meble, o tyle Polacy jedynie wspominali alko-
hol i papierosy, i to najczciej w kontekcie przemytu.
Przecitni mieszkacy obu krajw nie buduj swojej opinii na temat
towarw wyprodukowanych w innym kraju na podstawie raportw i sta-
tystyk dotyczcych wymiany handlowej, tylko osobistego dowiadcze-
nia s w stanie oceni produkty szeroko dostpne na rynku. ywno
oraz ubrania polskiej produkcji od dawna goszcz na pkach ukraiskich
sklepw, czego nie mona powiedzie o towarach produkcji ukraiskiej
44
.
Ukraiskie alkohole nie tylko wdka, ale take wino i piwo pojawiaj
44 O strukturze wymiany handlowej midzy Polsk a Ukrain mona przeczyta na stronach Wy-
dziau Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Kijowie (http://kiev.trade.gov.pl/pl/ukraine/
article/detail,419,Wymiana_handlowa_pomiedzy_Polska_a_Ukraina.html, dostp z dnia 31.10.2013).
Informacja, e dany towar
zosta wyprodukowany
w Polsce, zachca do jego
zakupu ponad poow
mieszkacw Ukrainy.
Raport_PL_UA.indd 56 2013-11-19 12:00:05
si w polskich sklepach stosunkowo od niedawna i nie przenikny jesz-
cze do powszechnej wiadomoci, cho jak si wydaje, stanowi swego
rodzaju atrakcj. Waciciele barw i restauracji chtnie chwal si na
witrynach, e maj u siebie ukraiskie piwo
45
.
Utrudnienia w przekraczaniu granicy polsko-ukraiskiej w postaci
reimu wizowego nie stanowi bariery dla wymiany handlowej, ktra
stale ronie. Polski eksport na Ukrain jest ponad dwukrotnie wik-
szy ni import z Ukrainy
46
, dlatego przedstawione tu oceny polskich
i ukraiskich towarw nie zaskakuj. Od dwch lat mieszkacy za-
chodnich obwodw Ukrainy mog ubiega si o polsk wiz w celu
zrobienia zakupw po polskiej stronie. Bardzo wiele osb korzysta
45 Latem w centrum Warszawy restauracje i puby, w ktrych oferowano piwa ukraiskie, wystawia-
y czsto tablice reklamowe. Podobne obserwacje autorzy raportu poczynili w innych miastach, np.
w Lublinie i Szczecinie.
46 Ambasada RP w Kijowie, Wymiana handlowa pomidzy Polsk a Ukrain, http://kiev.trade.gov.pl/
pl/ukraine/article/detail,419,Wymiana_handlowa_pomiedzy_Polska_a_Ukraina.html, dostp
z dnia 25.10.2013; Urzd Statystyczny w Rzeszowie, Badanie obrotu towarw i usug na zewntrz-
nej granicy Unii Europejskiej, http://www.stat.gov.pl/rzesz/69_1166_PLK_HTML.htm, dostp z dnia
25.10.2013.
Wykres 19.
Opinie Polakw
o ukraiskich towarach
i Ukraicw o polskich
towarach
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
1%

/z%

11%

%
_%

_%

%

_%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
/c
1cc
a ogo zachca
oo kua
a e zachca,
a e
zechca oo
kua
a ogo
zechca oo
kua
:uoo
oweozec
o:mac[a, ze owa: ochooz z Uk:ay
o:mac[a, ze owa: ochooz z osk
Raport_PL_UA.indd 57 2013-11-19 12:00:05

z tej moliwoci, wnoszc znaczcy wkad w wymian handlow i zo-
stawiajc znaczne sumy w obszarach przygranicznych
47
.
47 Zgodnie z danymi GUS, Ukraicy wydali w Polsce w 2012 r. blisko 4 mld z i byo to o 17% wicej
ni rok wczeniej. Tendencja wzrostowa tych wydatkw utrzymuje si od kilku lat (patrz Ruch graniczny
oraz przepyw towarw i usug na zewntrznej granicy Unii Europejskiej na terenie Polski w 2013 r.,
Wyd. GUS, WarszawaRzeszw 2013).
Raport_PL_UA.indd 58 2013-11-19 12:00:05
POLSKAUKRAINAEUROPA
W kolejnej czci raportu przedstawiamy postawy i opinie obu ba-
danych narodw na temat stosunkw polsko-ukraiskich oraz szerzej
miejsca Polski i Ukrainy w Europie, jak rwnie ukraiskich wyborw
geopolitycznych.
Jak ju pisalimy, midzy postrzeganiem wzajemnych relacji krajo-
wych a treci stereotypu narodu i obrazu kraju istnieje zwizek, w kt-
rym trudno wskaza przyczyn i skutek. Zarwno stosunki polityczne, jak
i gospodarcze midzy pastwami wpywaj na postawy spoeczestwa
wobec mieszkacw tych pastw
48
, i odwrotnie pozytywne i negatywne
stereotypy narodowe maj znaczenie, cho zazwyczaj niedecydujce, dla
ksztatowania si stosunkw midzy pastwami.
Polsko-ukraiskie stosunki polityczne po odzyskaniu niepodlegoci
ukadaj si nieco asymetryczne. Polska szybciej uzyskaa samodzielno
pastwow, przeprowadzia niezbdne reformy ustrojowe oraz zdecydo-
wanie okrelia si jako kraj dcy do cisej wsppracy i integracji z za-
chodnimi ssiadami w ramach Unii Europejskiej. Na Ukrainie za te procesy
przebiegay znacznie wolniej, a wiele z nich nadal trwa. Ze wzgldu na t
sytuacj Polska od pocztku lat 90. penia wobec Ukrainy rol adwokata,
mentora i wzorca, co miao i ma rne skutki dla wzajemnego postrzegania.
Z jednej strony, Ukraina pozostaje w roli modszej siostry, uczen-
nicy, ktra niezbyt dobrze odrabia zadania domowe, czym wywouje
zarwno frustracje polskich elit politycznych zaangaowanych w relacje
polsko-ukraiskie, jak i pewne rozczarowanie polskiego spoeczestwa.
Z drugiej strony, jak pokazay badania prasowe prowadzone w 2010 roku,
zarwno due zaangaowanie Polski na rzecz prodemokratycznych zmian
na Ukrainie, jak i prby jej czciowego wycofywania si z roli adwokata
spotykaj si z niezadowoleniem rnych grup spoeczestwa ukraiskie-
go. Przez jednych dziaania Polski odbierane s jako wtrcanie si w spra-
48 A. Jasiska-Kania, Transformacja ustrojowa a zmiany postaw Polakw wobec rnych narodw
i pastw, Kultura i Spoeczestwo 1991, nr 4 (25), s. 153166.
Raport_PL_UA.indd 59 2013-11-19 12:00:05
wy suwerennego pastwa, a przez innych kade osabienie tych dziaa
widziane jest jako zdrada Ukrainy przez Polsk
49
.
Post r zegani e st osunkw pol sko-ukr ai ski ch w Pol sce i na Ukr ai ni e
W prezentowanym tu sondau respondenci w obu krajach mieli oce-
ni, jak ich zdaniem, ukadaj si obecnie stosunki midzy Polsk a Ukrain.
Ukraicy znacznie lepiej ni Polacy oceniaj obecny
stan tych relacji: 85% Ukraicw i zaledwie 65% Pola-
kw uwaa, e stosunki te ukadaj si dobrze.
Porwnujc oceny relacji polsko-ukraiskich do-
konywane przez mieszkacw obu krajw, warto odnotowa, e z biegiem
czasu zarwno Polacy, jak i Ukraicy maj coraz bardziej zdecydowane
opinie o nich. Jeeli w 2000 roku prawie jedna pita badanych Ukraicw
(19%) oraz prawie jedna czwarta badanych Polakw (23%) nie miaa zda-
nia na ten temat, dzisiaj tylko 5% Ukraicw i 4% Polakw wybrao od-
powied trudno powiedzie. Wikszy stopie zdecydowania nie ozna-
cza przy tym wzrostu udziau ocen pozytywnych. Wrd Ukraicw od
2010 roku znaczco zmala odsetek oceniajcych stosunki jako bardzo
dobre w 2010 roku takich osb byo 15%, a 3 lata pniej zaledwie
4%. Jednoczenie znacznie czciej ni wczeniej oceniano te stosunki
jako ze 10% w 2013 roku, w porwnaniu z 3% w 2010 i 4% w 2000 roku.
Wzrs rwnie udzia negatywnych ocen wystawionych stosunkom pol-
sko-ukraiskim przez Polakw. W 2000 roku raczej le oceniao te stosunki
13% mieszkacw Polski i bardzo le 1% z nich, trzynacie lat pniej cz-
stotliwo takich ocen wzrosa odpowiednio do 29% i 2%.
Rozczarowanie, ktre nastpio po rozwianiu nadziei zwizanych
z pomaraczow rewolucj, musiao si odbi na postrzeganiu stosun-
kw polsko-ukraiskich przez Polakw. Impas w podpisaniu przez Ukrain
umowy stowarzyszeniowej z Uni Europejsk, coraz powaniejsze proble-
my z demokracj na Ukrainie, w tym uwizienie oponentw politycznych,
zdecydowanie nie su wizerunkowi Ukrainy w oczach Polakw i pozy-
tywnemu postrzeganiu relacji polsko-ukraiskich. Jest raczej na odwrt
wszystko to przyczynia si do dalszego zmczenia Ukrain i osabienia
spoecznego zainteresowania rozwojem sytuacji w tym kraju.
49 J. Fomina, N. Ryabinska, Po drugiej stronie lustra. Obraz Polski w ukraiskich mediach, ISP,
Warszawa 2010.
Stosunki polsko-ukraiskie
jako ukadajce si dobrze
ocenia 85% Ukraicw
i 65% Polakw.
Raport_PL_UA.indd 60 2013-11-19 12:00:05
61 PolskaUkrainaEuropa
Warto te podkreli, e kontakty z Ukraicami oraz wyjazdy na Ukra-
in skaniay Polakw do bardziej krytycznych ocen stosunkw polsko-
-ukraiskich, podobnie jak to byo w przypadku oceny funkcjonowania
pastwa ukraiskiego. W tym przypadku 60% osb, ktre odwiedziy Ukra-
in, ocenio stosunki polsko-ukraiskie jako dobre
lub bardzo dobre, wobec 66% w grupie osb, ktre
na Ukrainie nigdy nie byy. Podobny zwizek zaob-
serwowano midzy ocen tych stosunkw a faktem
posiadania, bd nie, osobistych kontaktw z Ukrai-
cami. Najwyraniej Polacy majcy blisze relacje z Ukrain s lepiej poin-
formowani, skonni do wikszego krytycyzmu lub te maj wiksze ocze-
kiwania wobec tego, jak te stosunki powinny si ukada.
Jak mona byo si spodziewa, w obu krajach zauwaalne jest re-
gionalne zrnicowanie oceny stosunkw midzy Polsk a Ukrain. Co
ciekawe, najwikszy optymizm co do relacji bilateralnych z Polsk wyka-
zuj mieszkacy centralnego regionu Ukrainy a 92% z nich wystawio
dobr ocen stosunkom polsko-ukraiskim. Wtruje im region zachodni
Wykres 20.
Ocena biecych
stosunkw polsko-
-ukraiskich
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
z%
/%
%

/8%
z%

o%
z%

%

_%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
/c
8c
_c
1cc
oeoakow oeUk:acow
:uoooweozec
zoecyoowaeze
:acze[ze
:acze[oob:e
ba:ozooob:e
Kontakty z Ukraicami
oraz wyjazdy na Ukrain
skaniay Polakw do bardziej
krytycznych ocen stosunkw
polsko-ukraiskich.
Raport_PL_UA.indd 61 2013-11-19 12:00:05
88% pozytywnych ocen. W Polsce rnice regionalne wygldaj nieco
inaczej, najczciej pozytywne oceny wystawiaj mieszkacy regionu naj-
bardziej oddalonego od Ukrainy, czyli regionu poudniowo-zachodniego
74% pozytywnych opinii. Oglny odsetek pozytywnych ocen mieszkacw
regionu graniczcego z Ukrain nie odbiega od ocen ogu spoeczestwa
polskiego, przy czym brak ocen bardzo dobrych, a badani wybierali odpo-
wied raczej dobre.
Udzia ocen pozytywnych zwiksza si ze wzrostem poziomu wy-
ksztacenia w przypadku Ukraicw, natomiast zmniejsza si w przy-
padku Polakw. Rozbieno opinii lepiej poinformowanych grup spo-
ecznych w obu krajach (osoby majce kontakty, dowiadczenia pobytu,
mieszkacy przygranicznych regionw oraz osoby z wyszym wykszta-
ceniem) skania do wniosku, e Ukraicy i Polacy zwracaj uwag na
inne aspekty tych stosunkw. Osoby lepiej poinformowane maj do
wiedzy, by w mniejszym stopniu kierowa si stereotypami, a swoje oce-
ny bardziej opiera na faktach.
Polacy prawdopodobnie koncentruj si na klimacie politycznym na
Ukrainie, ktry znaczco si pogorszy w cigu ostatnich kilku lat, i s nie-
zadowoleni z impasu w stosunkach Ukrainy z Uni Europejsk. Z perspek-
tywy Polakw, ktrzy le oceniaj relacje polsko-ukraiskie, problemem
jest to, e Polska obecnie nie ma dobrego partnera politycznego po stro-
nie ukraiskiej. Ukraicy natomiast doceniaj zaangaowanie Polski w po-
praw sytuacji na Ukrainie, oficjalne poparcie, jakiego Polska udziela idei
stowarzyszenia Ukrainy z Uni Europejsk, oraz udzia byego prezydenta
Aleksandra Kwaniewskiego w misji podpisania umowy stowarzyszenio-
wej powierzonej mu przez Parlament Europejski. Z ich punktu widzenia,
relacje s dobre, poniewa Polska nie opucia Ukrainy w cikim dla niej
okresie, wrcz przeciwnie bardzo aktywnie j wspiera.
Znaczenie stosunkw polsko-ukraiskich w oczach mieszkacw obu krajw
Niezalenie od takiej czy innej oceny, zarwno Polacy, jak i Ukraicy uwa-
aj stosunki polsko-ukraiskie za wane. Przy tym Ukraicy dwa razy cz-
ciej ni Polacy uznaj je za priorytetowe (wykres 21),
co nie powinno zaskakiwa w wietle czonkostwa
Polski w Unii Europejskiej i co znacznie podnosi atrak-
cyjno Polski jako partnera. Z punktu widzenia Polski
Ukraicy dwa razy czciej
ni Polacy uznaj stosunki
polsko-ukraiskie
za priorytetowe.
Raport_PL_UA.indd 62 2013-11-19 12:00:05
sytuacja wyglda inaczej chocia kraje Europy Wschodniej, w tym Ukraina,
wci s dla Polski wane, priorytetowy dla polityki zagranicznej jest jednak
kierunek zachodni. Odpowiedzi badanych Polakw wskazuj, e podzielaj
oni w tym wzgldzie stanowisko polskich elit politycznych.
W cigu zaledwie kilku lat na Ukrainie zaszy do wane zmiany w po-
strzeganiu stosunkw z Polsk. Znaczenie tych relacji dla Ukraicw gwa-
townie wzroso w porwnaniu z okresem sprzed trzech lat, kiedy prowa-
dzono podobne badanie. W 2010 roku jedynie 22% Ukraicw uwaao te
stosunki za priorytetowe, w porwnaniu do 50% w 2013 roku. Czciowo
mona to wytumaczy zaangaowaniem Polski w spraw podpisania
umowy o stowarzyszeniu Ukrainy z Uni Europejsk. Popularno zachod-
niego kierunku integracji znacznie wzrosa na Ukrainie w cigu ostatnich
kilku lat, o czym bdzie jeszcze mowa w dalszej czci raportu. Obok po-
zytywnego wizerunku Zachodu jako atrakcyjnego miejsca do ycia, nie
bez znaczenia jest tu zapewne rwnie agresywna polityka Rosji, ktra
wszelkimi sposobami stara si nie dopuci do podpisania przez Ukrai-
n umowy stowarzyszeniowej z Uni Europejsk. adne spoeczestwo
nie lubi tak otwartych naciskw politycznych i spoeczestwo ukraiskie
Wykres 21.
Znaczenie stosunkw
z ssiednim krajem
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
z%
%
%

%

%

%
%

%
%

%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
/c
8c
_c
1cc
oe oakow oe Uk:acow
:uoo oweozec
w ogoe ewaze
ezby waze
waze, ae e :o:yeowe
ba:ozo waze, :o:yeowe
Raport_PL_UA.indd 63 2013-11-19 12:00:05
nie jest tu wyjtkiem. Odpowiedzi Ukraicw na t polityk jest wzrost
zainteresowania sprawami midzynarodowymi poczony z rosncym
poparciem dla zblienia Ukrainy z Uni Europejsk.
Opinie na tematy midzynarodowe s na Ukrainie bardzo silnie zr-
nicowane regionalnie. W Polsce to zrnicowanie jest wyranie mniejsze,
cho take wystpuje. W ocenie relacji polsko-ukraiskich rwnie odno-
towano takie zrnicowanie. Zachd Ukrainy przywizywa do stosunkw
z Polsk znacznie wiksz wag ni wschd, co nie jest zaskakujce. Inte-
resujce jest jednak, e mieszkacy poudnia Ukrainy nadawali stosunkom
z Polsk priorytet czciej ni mieszkacy centrum kraju (mapa 4).
Mieszkacy poudnia i wschodu Ukrainy jednoczenie najczciej
uznawali stosunki z Polsk za mao wane lub zupenie niewane opinie
te podzielao odpowiednio 16% i 13% mieszkacw tych regionw w po-
rwnaniu z jedynie 5% mieszkacw zachodu Ukrainy.
W Polsce natomiast rozkad geograficzny opinii o znaczeniu stosun-
kw z Ukrain okaza si do paradoksalny za priorytetowe uznaj te
relacje najczciej mieszkacy regionu poudniowo-zachodniego (27%)
oraz pnocno-wschodniego (30%), podczas gdy mieszkacy obszaru
bezporednio graniczcego z Ukrain podzielali t ocen stosunkowo
najrzadziej (19%).
Mapa 4.
Ocena wagi stosunkw
polsko-ukraiskich
w regionach Polski
i Ukrainy
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
1% (6%}
o% (_8%}
z_% (61%}
z_% (61%}
z/% (_/%}
1% (/o%}
z% (z%}
_o% (%}
_o% (%}
6% (z/%}
_% (%}
ooao oosek osob ocea[cych
sosuk oskouk:aske [ako
,:o:yeowe" ,w awase [ako ,waze,
ae e :o:yeowe"}
Raport_PL_UA.indd 64 2013-11-19 12:00:05
Podobnie jak trzy lata temu, osoby, ktre uwaaj relacje midzy Pol-
sk a Ukrain za priorytetowe dla swojego kraju, czciej oceniaj stosun-
ki polsko-ukraiskie jako bardzo dobre. Przy czym, jak wspomniano wyej,
oglnie oceny tych stosunkw pogorszyy si w obu krajach.
Trzy lata temu Ukraicy, ktrzy uznali relacje polsko-ukraiskie za prio-
rytetowe, rwnie zdecydowanie czciej oceniali biecy stan relacji jako
bardzo dobry (36%, w porwnaniu do 15% wrd ogu spoeczestwa).
Obecnie te rnice nie s tak znaczce. Wrd Ukraicw, ktrzy uznaj
stosunki polsko-ukraiskie za priorytetowe, 10% ocenia te stosunki jako
bardzo dobre, przy 7% takich ocen wrd ogu mieszkacw Ukrainy.
Taka wielko rnic zasadniczo mieci si w granicach bdu statystycz-
nego. Podobnie jest w przypadku opinii Polakw.
Wrd polskich respondentw kontakty z Ukraicami oraz pobyt na
Ukrainie sprzyjaj ocenie stosunkw z tym krajem jako priorytetowych
uwaa tak 27% respondentw, ktrzy odwiedzili kraj lub maj bezporednie
kontakty z jego mieszkacami, w porwnaniu do 22% tych, ktrzy takich
kontaktw nie maj. W przypadku Ukraicw kontakty z Polsk i Polakami
jeszcze wyraniej zwikszaj odsetek osb nadajcych stosunkom z Pol-
sk najwyszy priorytet. Uwaa tak 65% wrd tych, ktrzy byli w Polsce,
w porwnaniu do 48% wrd tych, ktrzy nie byli, oraz 57% wrd majcych
kontakty z Polakami do 48% wrd niemajcych takich kontaktw.
Pol ska w r el acj ach mi dzynar odowych Ukr ai ny
Wspomnielimy ju o znacznym zaangaowaniu Polski w proces
europeizacji Ukrainy, o roli Polski jako adwokata Ukrainy w UE. W son-
dau powicono miejsce rwnie ocenie roli Polski w budowaniu relacji
Ukrainy z wielkimi graczami midzynarodowej sceny politycznej. Respon-
denci z obu krajw zostali poproszeni o odpowied na pytanie, czy Polska
pomaga czy przeszkadza w zacienianiu relacji Ukrainy z Uni Europejsk,
Rosj oraz Stanami Zjednoczonymi (wykres 22).
Okazao si, e polskie i ukraiskie oceny roli Polski w budowaniu
stosunkw Ukrainy z Uni Europejsk, Rosj oraz Stanami Zjednoczony-
mi s dosy zbiene. W opiniach respondentw, Polska pojawia si jako
adwokat Ukrainy w Unii Europejskiej, natomiast jej rola w budowaniu
stosunkw z pozostaymi dwoma wielkimi graczami midzynarodowej
sceny politycznej jest znacznie bardziej ograniczona (wykres 22).
Raport_PL_UA.indd 65 2013-11-19 12:00:05
Zarwno Polacy, jak i Ukraicy uwaaj, e Polska jest mao pomocna
w budowaniu stosunkw Ukrainy z Rosj. Wikszo Polakw i Ukraicw
uwaa, e Polska nie odgrywa zbyt znaczcej roli w tych relacjach po-
nad poowa respondentw w obydwu krajach wybraa odpowied ani
pomaga, ani przeszkadza w nawizywaniu cilej-
szej wsppracy z Rosj. Zwraca uwag fakt, e wi-
cej Polakw ni Ukraicw twierdzi, e Polska raczej
ogranicza zacienianie relacji ukraisko-rosyjskich
(wykres 23).
* Wykres przedstawia odpowiedzi Polska pomaga w zacienianiu stosunkw z.
Zarwno Polacy, jak
i Ukraicy uwaaj, e Polska
nie odgrywa znaczcej roli
w zacienianiu relacji midzy
Ukrain a Rosj.
Wykres 22.
Rola Polski* w zacienianiu
stosunkw Ukrainy
z Uni Europejsk, Rosj
i Stanami Zjednoczonymi
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Wykres 23.
Rola Polski w zacienianiu
wsppracy z Rosj
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
1%
%

/%
%

%

%
oe oakow oe Uk:acow
sosuk
ze Saam Z[eooczoym
sosuk
z U Lu:oe[sk
sosuk
z Ros[
_c
c
1c
_c
;c
1cc
%
8%

z1%

11% 11%
_6%

1%
1%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
1cc
omaga a omaga, a
:zeszkaoza
:zeszkaoza
oacy Uk:acy
:uoo
oweozec
Raport_PL_UA.indd 66 2013-11-19 12:00:05

Kontakty z ssiadami lub odwiedziny w ich kraju
nie maj wpywu na oceny roli Polski w zacienianiu
wsppracy z Ukrain. Miejsce zamieszkania rw-
nie nie ma bardzo istotnego znaczenia, chocia
mieszkacy wschodu i pnocy Ukrainy najrzadziej
uwaaj, e Polska pomaga w zacienianiu wsppracy (odpowiednio:
9% i 8%, w porwnaniu do 14% wrd respondentw z poudnia kraju oraz
12% z zachodu).
Jeeli chodzi o pozytywn rol Polski w budowaniu dobrych relacji
midzy Ukrain a Uni Europejsk, odpowiedzi Polakw i Ukraicw
rozkadaj si dosy podobnie (wykres 24), jednak Polacy bardziej wierz
w dobroczynny wpyw Polski na relacje ukraisko-unijne przekonanie
takie podziela 57% Polakw oraz 51% Ukraicw. Ukraicy za czciej
ni Polacy nie maj opinii na ten temat.
Kontakty i wyjazdy do Polski skaniaj zarwno Polakw, jak i Ukrai-
cw do bardziej pozytywnej oceny roli Polski w zacienianiu wsppracy
midzy Ukrain a UE, lecz w przypadku Ukraicw tendencja ta jest znacz-
nie bardziej wyrana.
Po raz kolejny odnotowa mona pewne zrnicowanie opinii w za-
lenoci od miejsca zamieszkania. W przypadku relacji z Uni Europejsk
najwiksze rnice wystpuj w opiniach mieszkacw zachodu Ukrainy
oraz wschodu i poudnia: 66% mieszkacw zachodniego regionu przeko-
nanych jest, e Polska pomaga w zacienianiu wsppracy z Uni Europej-
sk, wobec jedynie 42% mieszkacw poudnia i wschodu.
Ponad poowa Polakw
i Ukraicw uwaa, e
Polska przyczynia si do
zacieniania wsppracy
Ukrainy z Uni Europejsk.
Wykres 24.
wsppracy z Uni
Europejsk
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
_/%

%

%
%
_%

%

%
%
c
1c
zc
_c
;c
_c
1cc
omaga a omaga, a
:zeszkaoza
:zeszkaoza
oacy Uk:acy
:uoo
oweozec
Raport_PL_UA.indd 67 2013-11-19 12:00:06

Zarwno Ukraicy, jak i Polacy postrzegaj rol
Polski w budowaniu dobrych stosunkw Ukrainy ze
Stanami Zjednoczonymi jako mniej wan ni w od-
niesieniu do relacji z UE. Chocia dwa razy wicej
respondentw w obydwu krajach uwaa, e Polska
pomaga budowa dobre relacje z USA, ni w przy-
padku stosunkw z Rosj, to jednak wikszo jest
przekonana, e Polska nie ma wpywu na te relacje (wykres 25). Ukraicy
nieznacznie czciej uwaaj, e Polska odgrywa w tych relacjach pozy-
tywn rol, ale rwnie czciej nie maj zdania w tej kwestii.
Jeeli chodzi o rnice regionalne w odpowiedziach o wsppracy ze
Stanami Zjednoczonymi, to mieszkacy zachodnich regionw uwaaj, e
rola Polski jest bardziej znaczca (31% uwaa, e Polska przyczynia si do za-
cieniania wsppracy), w porwnaniu z mieszkacami wschodu, poudnia
i pnocy (podziela to zdanie odpowiednio: 22%, 22% i 21% respondentw).
Kontakty z ssiadami lub odwiedziny w ich kra-
ju rwnie sprzyjaj przekonaniu, e Polska poma-
ga Ukrainie budowa cis wspprac ze Stanami
Zjednoczonymi.
Uwag zwraca rwnie zaleno midzy ocen
skutkw rozpadu Zwizku Radzieckiego a ocen roli
Polski w zacienianiu wsppracy z trzema potny-
mi aktorami wiatowej sceny politycznej. Ukraicy,
Zarwno Ukraicy, jak
i Polacy postrzegaj rol
Polski w budowaniu dobrych
stosunkw Ukrainy ze
Stanami Zjednoczonymi
jako mniej wan ni
w odniesieniu do relacji z UE.
Wykres 25.
wsppracy ze Stanami
Zjednoczonymi
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Ukraicy, ktrzy uwaaj, e
rozpad Zwizku Radzieckiego
przynis wicej korzyci
ni szkd, znacznie czciej
pozytywnie oceniaj rol
Polski w budowaniu dobrych
relacji z Uni Europejsk oraz
Stanami Zjednoczonymi.
z1%
%

%
1_%
z_%

_1%

z%
z1%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
1cc

omaga a omaga, a
:zeszkaoza
:zeszkaoza
oacy Uk:acy
:uoo
oweozec
Raport_PL_UA.indd 68 2013-11-19 12:00:06

ktrzy uwaaj, e rozpad Zwizku Radzieckiego przynis wicej korzyci
ni szkd, znacznie czciej pozytywnie oceniaj rol Polski w budowaniu
dobrych relacji z Uni Europejsk oraz Stanami Zjednoczonymi (USA 33%
do 21%; EU 66% do 42%), podczas gdy w przypadku Rosji taka zaleno
nie wystpuje.
Rol a hi st or i i we wzaj emnym post r zegani u Pol ski i Ukr ai ny
Analiza spontanicznych skojarze, ktre nasuwaj si mieszkacom Pol-
ski i Ukrainy w zwizku z krajem-ssiadem, pokazaa odmiennoci zarwno
w wiadomoci historycznej Polakw i Ukraicw, jak i w znaczeniu, ktre
przedstawiciele obu narodw przypisuj wydarzeniom historycznym.
W prezentowanym tu sondau Polacy i Ukraicy zostali rwnie po-
proszeni o ocen tego, czy Polska i Polacy maj za co w kontekcie histo-
rycznym przeprasza Ukraicw oraz czy Ukraicy i Ukraina maj za co
przeprasza Polakw.
W rozkadach odpowiedzi uzyskanych na te pytania wystpoway
wyrane dysproporcje. Dwie trzecie Polakw oraz dwie pite Ukraicw
uwaa, e w historii relacji polsko-ukraiskich byy wydarzenia, w zwizku
z ktrymi Ukraicy powinni czu si winni wobec Polakw. Natomiast oce-
ny dotyczce win Polakw w stosunku do Ukrai-
cw rozkadaj si w spoeczestwach po obu stro-
nach granicy bardzo podobnie (wykres 26). Oglnie
co zasadniczo nie jest zaskakujce wedug opinii
Polakw, czciej s winni Ukraicy, a wedug prze-
konania Ukraicw Polacy.
Interesujco przedstawia si skrzyowanie przekona o winach was-
nej grupy z przekonaniem o winach grupy obcej. Obraz jest bliski lustrza-
nemu odbiciu, cho s w tym lustrze pewne pknicia (wykres 27).
Przede wszystkim Ukraicy znacznie czciej ni Polacy nie maj
zdania w kwestii wzajemnych krzywd i win, czciej te nie dostrzegaj
win po adnej stronie. Z kolei Polacy wyranie czciej widz winy po
obu stronach. Ci, ktrzy widz winy tylko po jednej stronie, uwaaj na
og, e to oni je maj (Polacy myl tak o Ukraicach, a Ukraicy
o Polakach).
Jednym z waniejszych czynnikw rnicujcych odpowiedzi respon-
dentw na te pytania jest poziom ich edukacji. Wraz z jego wzrostem za-
Jeeli chodzi o wzajemne
krzywdy historyczne, wedug
opinii Polakw, czciej s
winni Ukraicy, a wedug
przekonania Ukraicw
Polacy.
Raport_PL_UA.indd 69 2013-11-19 12:00:06
rwno w Polsce, jak i na Ukrainie ronie czsto podzielania przekonania
o wsplnocie win i krzywd.
Wiek respondentw rwnie bardzo wyranie rnicuje ich odpowie-
dzi. Przekonanie, e zarwno Polacy zawinili w przeszoci wobec Ukrai-
cw, jak i Ukraicy wobec Polakw, jest bardziej rozpowszechnione
wrd starszych respondentw z obu krajw. Co wane, starsi respon-
denci nie tylko czciej s przekonani o winie ssiadw wobec wasnego
Wykres 26.
Postrzeganie wzajemnych
win historycznych
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Wykres 27.
Opinie Ukraicw i Polakw
o wzajemnych winach
i krzywdach
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
_z%

_o%

/%

o%
_%

%
1/%

%
1%

1/%

11%

1/%
c
1c
zc
_c
;c
_c
oc
/c
1cc
oacy Uk:acy oacy Uk:acy
ak e e wem
hso:ycze wy oakow
wobec Uk:acow
hso:ycze wy Uk:acow
wobec oakow
_%
%

18%
_%

z%
1%

1_%
z%

1_%
zz%
Oe oakow
Oe Uk:acow
oba a:ooy ma[ wy
Uk:acy ma[, a oacy e ma[
oacy ma[, a Uk:acy e ma[
k e ma w
:uoo oweozec
Raport_PL_UA.indd 70 2013-11-19 12:00:06
spoeczestwa, lecz take maj bardziej wywaone spojrzenie, gdy do-
strzegaj winy po obu stronach. Jednoczenie im modsi s respondenci,
tym rzadziej s skonni do rozpamitywania win historycznych.
I tak, wrd najstarszych respondentw ukraiskich 42% uwaa, e
zarwno Polacy, jak i Ukraicy maj za co przeprasza swoich ssiadw,
w najmodszej grupie zdanie takie podziela zaledwie 25% respondentw.
Poowa najmodszych Ukraicw uwaa, e ani Polacy nie maj powodw,
by czu si winnymi wobec Ukraicw, ani Ukraicy wobec Polakw.
Natomiast wrd przedstawicieli najstarszej grupy (60 lat i wicej) takie
przekonanie podziela jedynie 16%.
Tendencja ta rwnie wyranie si zarysowuje w przypadku Polski.
O ile wrd najmodszych badanych mieszkacw tego kraju 34% uwa-
a, e zarwno Ukraicy, jak i Polacy maj nawzajem winy historycz-
ne, o tyle w grupie najstarszych Polakw odsetek ten wzrasta nieomal
dwukrotnie do 61%. I odpowiednio im modsi s polscy respondenci,
tym czciej uwaaj, e adna ze stron nie ma powodw czu si win-
na wobec ssiadw (uwaa tak 36% najmodszej grupy respondentw
i zaledwie 5% najstarszej). W Polsce z wiekiem obywateli wzrasta rw-
nie powszechno opinii, e jedynie Ukraicy maj powody, aby prze-
prasza Polakw w zwizku z wydarzeniami historycznymi (zdanie takie
podziela 31% w grupie 5059 lat i 29% w grupie 60+ w porwnaniu do
jedynie 13% wrd najmodszych). Takiej tendencji nie odnotowuje si
w przypadku Ukraicw.
Osoby, ktre odwiedziy Polsk lub maj kontakty w Polsce, wykazuj
wiksz otwarto na punkt widzenia ssiadw. Znacznie czciej uwaa-
j, e winy le po obu stronach 44% wrd osb,
ktre utrzymuj kontakty z ssiadami, w porw-
naniu do 28% wrd osb, ktre takich kontaktw
nie maj, oraz 41% wrd osb, ktre byy w Polsce,
w porwnaniu do 31% wrd osb, ktre tam nie
byy. Podobna tendencja jest zauwaalna w Polsce,
lecz rnice nie s tak znaczce.
Pytanie o winy historyczne nie dotyczyo wprost tzw. rzezi woyskiej,
lecz mona przypuszcza, e znaczna cz polskich respondentw miaa
skojarzenia wanie z tym wydarzeniem historycznym, co, jak si wydaje,
potwierdzaj wyniki pytania o skojarzenia z Ukrain. Jak ju pisalimy,
w zwizku z przypadajc w tym roku 70. rocznic tego tragicznego wy-
Osoby, ktre odwiedziy
Polsk lub maj kontakty
w Polsce, wykazuj wiksz
otwarto na punkt widzenia
ssiadw w sprawach
wsplnej historii.
Raport_PL_UA.indd 71 2013-11-19 12:00:06
darzenia w mediach polskich oraz w debacie publicznej powicono temu
tematowi duo uwagi. Badanie zostao przeprowadzone ju po debacie
sejmowej w sprawie deklaracji upamitniajcej te tragiczne wydarzenia.
Omwione tu wyniki warto zestawi z wynikami badania przeprowa-
dzonego przez CBOS w lipcu 2013 roku na temat opinii Polakw o moli-
woci pojednania midzy Ukraicami a Polakami. Jedynie jedna trzecia
Polakw gotowa jest zapomnie o winach historycznych w imi budowa-
nia dobrossiedzkich stosunkw, natomiast wikszo spoeczestwa
(58%) jest zdania, e naley dy do ujawnienia caej prawdy na temat
tragicznych wydarze na Woyniu, nie baczc na konsekwencje dla sto-
sunkw midzy dwoma krajami
50
. Biorc pod uwag to, e jedna pita
polskiego spoeczestwa jest przekonana, e winy le jedynie po stronie
ukraiskiej, postawy te nie napawaj optymizmem nie wida moliwo-
ci pojednania polsko-ukraiskiego bez rzetelnej debaty uwzgldniajcej
nie tylko wydarzenia na Woyniu w latach 19431944, lecz take szerszy
kontekst historyczny i geograficzny.
Ukr ai na mi dzy Rosj a Eur op
Prowadzone od lat na Ukrainie badania spoeczne wskazyway na
utrzymujc si ambiwalencj spoeczestwa ukraiskiego i brak zgo-
dy na to, w ktr stron Ukraina powinna zmierza odpowiedzie po-
zytywnie na zabiegi integracyjne Rosji czy te podj wysiek zblienia
si do Unii Europejskiej. Bardzo trafnie wahania te zilustrowa jeszcze
w 2000 roku autor rysunku zamieszczonego na stronach Centrum Razum-
kowa w artykule referujcym postawy opinii publicznej i ekspertw. Rw-
nie wczeniejsze badania Instytutu Spraw Publicznych prowadzone na
Ukrainie (w latach 2000 i 2010) wskazyway z jednej strony na do dale-
ko posunit dezorientacj spoeczestwa (szczeglnie byo to widoczne
w badaniach z 2000 roku), a z drugiej na niech jednoznacznego opo-
wiedzenia si po stronie ktregokolwiek z orodkw integracji Rosji
lub Unii Europejskiej
51
.
50 CBOS, Komunikat nr BS/93/2013 (http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_093_13.PDF,
dostp z dnia: 25.10.2013).
51 Na ten temat patrz rwnie: J. Konieczna-Saamatin, Ukraina ucieczka od wyboru, Nowa Europa
Wschodnia 2011, nr 34, s. 205215. W tekcie tym referowane s wyniki badania przeprowadzone-
go w 2010 r. przez ISP, ktre nie byy szczegowo omawiane w raporcie z tych bada.
Raport_PL_UA.indd 72 2013-11-19 12:00:06
Kolejne sondae wskazyway na znaczn stabilno postaw niezde-
cydowanych (niechci do dokonywania jakiegokolwiek wyboru) i wyso-
kie poparcie dla nieokrelonej polityki, nazywanej na Ukrainie polityk
wielowektorow
52
. Poparcie to nadal pozostaje wysokie, jednak wy-
daje si, e szala opinii publicznej przechyla si na korzy zachodniego
wektora integracji.
Zmiany w tym zakresie dokonuj si stopniowo i podlegaj fluktua-
cjom zalenym od rozwoju biecej sytuacji politycznej na Ukrainie i wo-
k niej. W ukraiskim spoeczestwie nie ma zgody
nawet co do tak fundamentalnej kwestii, jak ta, czy
Ukraicy czuj si, czy te nie czuj si Europejczy-
kami. Nie chodzi tu, rzecz jasna, o pojcie czysto
geograficzne, ale o przynaleno do pewnego kr-
gu cywilizacyjno-kulturowego wizanego z Europ.
W maju 2013 roku w badaniu przeprowadzonym przez Centrum Razumko-
wa co dziesity mieszkaniec Ukrainy wyrazi pogld, e nie ma potrzeby,
aby Ukraicy czuli si Europejczykami
53
, a blisko 60% kojarzyo to euro-
pejskie samopoczucie z odpowiednim poziomem materialnego dobro-
bytu, ktrego na Ukrainie brakuje. Unia Europejska nie jest dla Ukraicw
tak oczywistym wyborem, jak bya dla spoeczestw Europy rodkowej.
W omawianym tu sondau Instytutu Spraw Publicznych jedynie
42% badanych popierao ide przyczenia si Ukrainy do Unii Europej-
skiej (za uni celn z Rosj, Biaorusi i Kazachstanem byo 31%). W ka-
52 V. Chudowsky, T. Kuzio, Does public opinion matter in Ukraine? The case of foreign policy, Com-
munist and Post-Communist Studies 2003, nr 36 (3), s. 273290; J. Konieczna-Saamatin, Ukraina
ucieczka od wyboru, op. cit.
53 Badanie Centrum Razumkowa z maja 2013 r. Odpowied t wybrao 10% spord 2010 respon-
dentw, http://www.razumkov.org.ua/ukr/poll.php?poll_id=895, dostp z dnia 25.10.2013.
Rysunek 1.
Ilustracja ukraiskich
problemw z okreleniem
wasnego miejsca
w Europie
rdo: Centrum
Razumkowa
W ukraiskim spoeczestwie
nie ma zgody co do tak
fundamentalnej kwestii,
jak ta, czy Ukraicy czuj
si, czy te nie czuj si
Europejczykami.
Raport_PL_UA.indd 73 2013-11-19 12:00:06
dym z tych dwch kierunkw integracji Ukraicy widz plusy i minusy.
Sondae pokazuj jednak
54
, e w ostatnim czasie by moe ze wzgldu
na wzmoon presj ze strony Rosji nieco wicej pozytywnych ocze-
kiwa wi z Zachodem ni ze Wschodem, w szczeglnoci w kwesti
modernizacji kraju: rozwoju gospodarczego, rozwoju nauki i technologii,
a take funkcjonowania demokracji.
Kto auje rozpadu ZSRR?
Charakterystyk pogldw Ukraicw i opinie Polakw na temat po-
danego miejsca Ukrainy w Europie zacznijmy od oceny rozpadu ZSRR
z perspektywy minionych 22 lat. Patrzc z przez pryzmat polskich dowiad-
cze, czy szerzej rodkowoeuropejskich, mona by oczekiwa, e osoby
odczuwajce al z powodu rozpadu ZSRR bd raczej skonne popiera
wschodni wektor integracji Ukrainy ni jej zblienie z Uni Europejsk.
Rzecz jest jednak znacznie bardziej zoona. Stosunek do ZSRR jest tym,
co bardzo rni Polakw i Ukraicw, i rnice te wynikaj zarwno z od-
miennej perspektywy historycznej (Ukraina wsptworzya ZSRR, z punktu
widzenia Ukraicw, nie daje si patrze na ten okres jednoznacznie jako
na czasy si narzuconego porzdku), jak i z odmiennych dowiadcze
okresu transformacji.
Respondenci Instytutu Spraw Publicznych zostali poproszeni o ocen,
czy rozpad ZSRR przynis Ukrainie wicej korzyci czy wicej strat. Roz-
kad odpowiedzi prezentuje wykres 28.
54 Patrz np. inne wyniki cytowanego ju badania Centrum Razumkowa, http://www.razumkov.org.ua/
ukr/poll.php?poll_id=892, dostp z dnia 30.08.2013.
Wykres 28.
Opinie o korzyciach
i szkodach dla Ukrainy
wynikajcych z rozpadu
ZSRR
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
wce[ ko:zysc
z;
ye samo szkooy
ko:zysc
__
wce[ szkooy

_8

:uoo oweozec
_

Raport_PL_UA.indd 74 2013-11-19 12:00:06
Jedynie co czwarty mieszkaniec Ukrainy widzia w rozpadzie ZSRR
wicej korzyci ni szkd dla Ukrainy, a 35% nie potrafio zdecydowa, co
przewaa. Najczstsz postaw byo przekonanie o tym, e minusy roz-
padu ZSRR przewaaj nad plusami (38%). Warto zwrci te uwag na
bardzo niewielki odsetek osb niemajcych zdania w badanej kwestii, co
w spoeczestwie ukraiskim zdarza si nieczsto.
Postawy te wynikaj najprawdopodobniej z tego, e po rozpadzie ZSRR
nastpi na Ukrainie bardzo wyrany i dugotrway spadek poziomu ycia,
ktremu towarzyszy niezwyky wzrost nierwnoci
spoecznych
55
. Z punktu widzenia przecitnego oby-
watela, nastpio te wyrane pogorszenie jakoci
usug publicznych, przejawiajce si m.in. w sze-
rzeniu si korupcji. Wedug raportu Transparency
International, Ukraina zostaa sklasyfikowana na
144. pozycji wrd 174 krajw. Pozycj t Ukraina
dzieli z takimi krajami, jak: Bangladesz, Kamerun,
Republika rodkowoafrykaska, Republika Kongo i Syria, czyli z pastwa-
mi z zupenie innego krgu cywilizacyjnego
56
. Niezadowolenie obywateli
z dzisiejszego stanu pastwa ukraiskiego wydaje si wic uzasadnione,
a ocena konsekwencji rozpadu ZSRR jest jednym ze sposobw wyraania
tego niezadowolenia (std wanie nieco zaskakujca zaleno oceny
rozpadu ZSRR od wieku oraz nieoczywisty wpyw pogldw w tej kwestii
na postawy wobec Unii Europejskiej, o czym niej).
Czynnikami najsilniej warunkujcymi postawy wobec rozpadu ZSRR
okazay si region zamieszkania oraz jzyk, ktrym badani posuguj si
w rodzinie
57
. Jak wiadomo, rozpad ZSRR przynis jednoczenie Ukrainie
niepodlego. Fakt ten najczciej doceniay osoby w regionie zachod-
nim oraz osoby posugujce si na co dzie jzykiem ukraiskim. Zachd
kraju to jedyny region, w ktrym czciej dostrzegano korzyci z rozpadu
ZSRR ni szkody. W centrum kraju plusy rozpadu widziao mniej wicej tyle
samo osb, ile osb widziao wady. Natomiast na wschodzie i poudniu
55 Wiele bada prowadzonych w dziedzinie nauk politycznych wskazuje na ryzyko delegitymiza-
cji systemu spowodowanej przez nierwnoci spoeczne (patrz np. M.D. Fails, H.N. Pierce, Chan-
ging mass attitudes and democratic deepening, Political Research Quarterly 2010, nr 63 (1),
s. 174187, czy badania prowadzone w latach 20102012 przez orodek Tarki z Budapesztu,
http://www.tarki.hu/en/research/gini/, dostp z dnia 25.10.2013. Ryzyko to wystpuje zarwno
w krajach postkomunistycznych, jak i w demokracjach o dawnych tradycjach.
56 Corruption Perceptions Index 2012, http://cpi.transparency.org/cpi2012/results/, dostp
z dnia 25.10.2013.
57 Te dwa czynniki s ze sob powizane, ale wpyw kadego z nich zosta zbadany odrbnie.
Jedynie co czwarty
mieszkaniec Ukrainy widzi
w rozpadzie ZSRR wicej
korzyci ni szkd dla
swojego kraju, a najczciej
sdzi, e minusy rozpadu
ZSRR przewaaj
nad plusami (38%).
Raport_PL_UA.indd 75 2013-11-19 12:00:06
blisko poowa badanych (49%) sdzia, e rozpad ZSRR przynis Ukrainie
wicej problemw ni korzyci. Mieszkacy obu tych regionw mieli bardzo
zblione pogldy.
Warto przyjrze si bliej zalenoci opinii o rozpadzie ZSRR od wieku
ankietowanego, bo wskazuje ona na ciekawe procesy zachodzce w spo-
eczestwie ukraiskim. Przede wszystkim okazao si, e zaleno ta jest
saba (znacznie sabsza ni zaleno od regionu) oraz e jej kierunek jest
nieco zaskakujcy. Wbrew oczekiwaniom, al za Zwizkiem Radzieckim,
czyli przekonanie o wynikajcych z jego rozpadu szkodach dla Ukrainy,
by najczciej podzielany nie w najstarszej grupie wiekowej, lecz wrd
osb w wieku 3549 lat. To osoby korzystajce ze swojej kariery zawo-
dowej, majce dorastajce dzieci i niemogce ju na og liczy na po-
moc finansow rodzicw. Osoby z tej grupy wiekowej prawdopodobnie
najsilniej odczuwaj wszystkie wady funkcjonowania obecnego systemu
polityczno-ekonomicznego na Ukrainie
58
.
58 Autorzy zajmujcy si t problematyk s na og zgodni co do tego, e negatywne dowiadczenia
ycia codziennego zwizane z funkcjonowaniem systemu politycznego prowadz do delegitymizacji sy-
stemu B. Wessels, H.-D. Klingemann, Democratic Transformation and the Prerequisites of Democratic
Opposition in East and Central Europe, Wissenschaftszentrum Berlin fr Sozialforschung 1994, FS III,
s. 94201. Przekonanie o szkodach dla Ukrainy wynikajcych z rozpadu ZSRR mona interpretowa
jako przejaw delegitymizacji panujcego na Ukrainie systemu politycznego.
Mapa 5.
opinii o rozpadzie ZSRR
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
8%
%
8%
1%
1%
8%
18%
%
:ozao ZSRR :zyos
wce[ ko:zysc
:ozao ZSRR :zyos
wce[ szkooy
49%
38%
Raport_PL_UA.indd 76 2013-11-19 12:00:06
W regionie poudniowo-wschodnim we wszystkich grupach wieko-
wych, poza najmodsz, poowa badanych widziaa wicej szkody ni
korzyci dla Ukrainy wynikajcych z rozpadu ZSRR. Jednoczenie udzia
dostrzegajcych korzyci by stosunkowo najwikszy wrd najmodszych
respondentw i mala wraz z wiekiem, by osign minimum w grupie
5059 lat
59
. W pozostaych regionach centralnym i zachodnim tenden-
cja bya przeciwna: im starsi badani, tym czciej widzieli korzyci dla
Ukrainy wynikajce z rozpadu ZSRR.
Warto przy tym zauway, e najmodsza grupa wiekowa to osoby,
ktre nie miay szans osobicie dowiadczy ycia w ZSRR, poniewa
w wikszoci urodziy si ju po jego rozpadzie, a najstarsze w ostatnich
latach jego istnienia (grup t stanowi respondenci
urodzeni w latach 19891998). W regionie zachodnim
ta wanie grupa wiekowa bya jedyn, w ktrej do-
minowali zwolennicy tezy, e rozpad ZSRR przynis
Ukrainie wicej szkody ni korzyci. To ciekawy wy-
nik, pokazujcy, e dla modego pokolenia, nawet
tego mieszkajcego na zachodzie Ukrainy, niepod-
59 Byo to moliwe dziki zmieniajcemu si odsetkowi odpowiedzi tyle samo szkd, ile korzyci
oraz trudno powiedzie.
Wykres 29.
Opinie Ukraicw
o rozpadzie ZSRR
w grupach wiekowych
w ukadzie regionalnym
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Dla modego pokolenia
Ukraicw niepodlego nie
jest ju t wartoci, ktra
kompensuje niedostatki
obecnego systemu
politycznego, gdy uwaaj j
za oczywisto.
z%
z%
1%
/%
1%
_%
1%
%
1/%
_%
1_z; z__; __;_ _c__ oc wce[
wce[ szkooy
:ego ouoowowschoo
:ego ce:ay
:ego zachoo
wce[ ko:zysc
wce[ szkooy
wce[ ko:zysc
wce[ szkooy
wce[ ko:zysc
z%
z%
%
z1%
_%
z/%
%
z%
8%
1%
z1%
z/%
z%
z%
zz%
%
_%
z%
/%
z%
c
z_
_c
1cc
Raport_PL_UA.indd 77 2013-11-19 12:00:06

lego nie jest ju t wartoci, ktra kompensuje wszystkie niedostat-
ki obecnego systemu politycznego. Traktuj j raczej jako oczywisto,
z ktr nie wi si ju szczeglne emocje.
Dane z omawianego w niniejszym raporcie badania nie pozwalaj na
zbadanie gbszych przyczyn ujawnionych tu opinii o rozpadzie ZSRR,
wywnioskowa jednak mona, e z biegiem czasu pozytywna ocena tego
wydarzenia, z punktu widzenia interesw Ukrainy, moe sabn nawet
w tych rodowiskach, ktrych opinie wydaway si znane i ustalone.
Unia czy Rosja? Gdzie jest bliej?
Wydaje si, e ostatnie intensywne wysiki Rosji, aby przekona Ukrain
do podpisania unii celnej z ni, Biaorusi i Kazachstanem, a take wyda-
rzenia o charakterze symbolicznym (w szczeglnoci obchody 1025. rocz-
nicy chrztu Rusi w lipcu 2013 r.
60
), przynosz skutek
odwrotny do zamierzonego poparcie ukraiskiej
opinii publicznej dla zachodniego wektora w poli-
tyce zagranicznej wzrasta, po wahaniach spowodo-
wanych m.in. rozczarowaniem pomaraczow re-
wolucj
61
oraz postaw Unii Europejskiej w zwizku
z tymi wydarzeniami.
Dzi, w 2013 roku, integracj z Uni Europejsk jako podany kieru-
nek rozwoju wskazuje 50% badanych, unia celna z Rosj, Biaorusi i Ka-
zachstanem cieszy si za poparciem co trzeciego Ukraica. Perspektywa
przystpienia Ukrainy do Unii Europejskiej ma jeszcze wiksze poparcie
w Polsce, gdzie za takim rozwizaniem opowiada si dwie trzecie ba-
danych. Warto podkreli, e w tej kwestii nie miao zdania jedynie 9%
badanych Polakw, co jest niewielkim odsetkiem w przypadku zagadnie-
nia, ktre nie dotyczy badanych bezporednio. Tak
niski odsetek odpowiedzi trudno powiedzie jest
kolejnym argumentem na rzecz tego, e Ukraina nie
jest ju dla Polakw krajem tak nieznanym, jak bya
w 2000 roku, gdy Instytut Spraw Publicznych przeprowadza pierwsze
polsko-ukraiskie badanie wizerunku.
60 Patrz np. T. Iwenko, Putin w Kijowie rozstawi polityczne puapki, Niezawisimaja Gazieta [on-
line] 30.07.2013, http://www.ng.ru/cis/2013-07-30/6_kiev.html, dostp z dnia 18.08.2013.
61 Patrz J. Konieczna-Saamatin, Coraz dalsi ssiedzi, op. cit., rysunek 18, s. 27.
Integracj z Uni Europejsk
jako podany kierunek
rozwoju wskazuje 50%
badanych, unia celna z Rosj,
Biaorusi i Kazachstanem
cieszy si za poparciem co
trzeciego Ukraica.
Polacy czciej popieraj
integracj Ukrainy z Uni
Europejsk ni sami Ukraicy.
Raport_PL_UA.indd 78 2013-11-19 12:00:06
* Tre pytania zadawanego Polakom: Ktre z poniszych rozwiza byoby, Pana(i) zdaniem, najbar-
dziej korzystne dla Ukrainy?. Pytanie zadawane Ukraicom brzmiao: Gdyby mia(a) Pan(i) wybra
tylko jeden wariant, do ktrej unii Ukraina powinna przystpi?. W obu krajach oferowano te same
odpowiedzi do wyboru: Uni Europejsk, uni celn z Rosj, Biaorusi i Kazachstanem lub niewst-
powanie do adnej z tych organizacji.
Rozkad preferencji odnonie do podanego wektora integracji by
rny w rnych regionach Ukrainy, zalea take od grupy wiekowej
i poziomu wyksztacenia. Najbardziej proeuropejski by jak mona byo
oczekiwa region zachodni. Warto jednak zauway, e na obszarze pra-
wie caego kraju integracj z Uni Europejsk popierano czciej ni uni
celn z Rosj. Jedynym wyjtkiem od tej reguy okaza si region wschod-
ni, w ktrym zwolennicy unii z Rosj przewaali nad
zwolennikami wstpienia do UE.
Proeuropejska okazaa si take ukraiska mo-
dzie jeli wemiemy pod uwag cay kraj, to dwie
trzecie modych ludzi (1524 lata) wybiera inte-
gracj z Uni Europejsk, a jedynie co pity mody
Wykres 30.
Poparcie w Polsce
i na Ukrainie dla rnych
wektorw polityki
zagranicznej Ukrainy*
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Dwie trzecie modych
ludzi na Ukrainie wybiera
integracj z Uni Europejsk,
a jedynie co pity mody
Ukrainiec (20%) z Rosj,
Biaorusi i Kazachstanem.
_%
%
1z%

%
%
%
1%
%
wsee oo U
Lu:oe[ske[
wsee oo u cee[
z Ros[, Bao:us
azachsaem
ewsowae oo zaoe[
z ych o:gazac[
:uoo oweozec
oe Uk:acow oe oakow
Raport_PL_UA.indd 79 2013-11-19 12:00:06
Ukrainiec (20%) z Rosj, Biaorusi i Kazachstanem. Wrd modziey
we wszystkich regionach zwolennicy UE przewaaj nad zwolennikami
wschodniego wektora. Odsetek modych ludzi popierajcych integracj
z Uni Europejsk by niemal jednakowy w regionie zachodnim i central-
nym w obu wynosi okoo 80%. Starsi respondenci byli nieco bardziej
sceptyczni, ale rwnie wrd nich zwolennicy zachodniego wektora inte-
gracji mieli liczebn przewag nad zwolennikami kierunku wschodniego.
W Polsce najbardziej powszechne poparcie dla europejskich ambicji
Ukrainy wyraali najstarsi respondenci (z grupy 60 i wicej lat), ktrych
77% wskazao, e przystpienie kraju-ssiada do UE byoby dla niego naj-
bardziej korzystne. W pozostaych grupach wiekowych odsetek zwolen-
nikw tej opcji waha si od 64 do 68%. Jeli chodzi o rozkad geograficz-
ny omawianych opinii to zachd Polski, charakteryzujcy si najbardziej
przychylnym stosunkiem do Ukraicw, by jednoczenie najczciej
przekonany o tym, e Ukraina powinna wstpi do Unii Europejskiej (76%
w regionie pnocno-zachodnim i 71% w poudniowo-zachodnim, w po-
zostaych regionach odsetek ten waha si od 61 do 64%).
Wschd Polski charakteryzowa si nieco wikszym ni reszta kraju
eurosceptycyzmem (co pity mieszkaniec tego regionu uwaa wstpienie
Polski do Unii za krok niekorzystny), co znalazo odzwierciedlenie rwnie
w opiniach na temat podanego kierunku integracji Ukrainy. Jak mona
Mapa 6.
Zwolennicy wschodniego
i zachodniego wektora
integracji Ukrainy ukad
regionalny
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
/%
11%
_8%
z%
o%
_z%
_%
1%
1%
/%
zwoecy wsea
oo U Lu:oe[ske[
zwoecy :zysea
oo u cee[ z Ros[,
Bao:us azachsaem
Raport_PL_UA.indd 80 2013-11-19 12:00:06
byo bowiem oczekiwa, panujce w Polsce opinie o tym, do ktrej unii
Ukraina powinna przystpi, byy silnie zwizane z ocen faktu wstpie-
nia Polski do Unii Europejskiej. Osoby, ktre uwaay ten krok za korzyst-
ny, znacznie czciej wskazyway ten kierunek jako korzystny rwnie
dla Ukrainy. Polacy, ktrzy uznali przystpienie do UE za niekorzystne,
rekomendowali Ukraicom raczej nieprzystpowanie do adnej z dwch
unii ni przyczenie si do unii celnej z Rosj, Biaorusi i Kazachstanem.
Jak ju wspomniano, Ukraicy nieco czciej opowiadaj si za przy-
stpieniem do Unii Europejskiej ni do unii celnej z Rosj, jednak zblienie
z Rosj wielu z nich (63%) w dalszym cigu uwaa za zgodne z interesami
Ukrainy. W omawianym tu sondau pytano Ukraicw o opini na temat
szeciu aspektw bliskiej wsppracy ich pastwa z Uni Europejsk
i Rosj. Zwraca uwag to, e w latach 20102013 odsetek mieszkacw
Ukrainy uwaajcych zblienie z Uni Europejsk za zgodne z interesami
swojego kraju wzrs ponad dwukrotnie (z 31% do 72%). W tym samym
czasie odsetek uznajcych zblienie z Rosj za odpowiadajce interesom
Ukrainy zwikszy si mniej wyranie (z 51% do 63%), za to 81% badanych
uwaa, e takie zblienie jest w interesie Rosji.
Odsetki odpowiedzi na pytanie o zgodno zblienia z Rosj oraz
z Uni Europejsk z interesami Ukrainy wskazyway na istnienie grupy,
ktra dopuszcza zgodno z tymi interesami jednoczenie, zarwno
jednej, jak drugiej opcji (suma tych odsetkw przekracza 100%). Okaza-
o si, e istotnie przekonanie takie podzielao
42% badanych i bya to grupa dominujca wrd
badanych. Opcj jednoznacznie zachodni (uznawa-
nie zblienia z UE za zgodne, a z Rosj za niezgod-
ne z interesami Ukrainy) wybierao 27% badanych,
Wykres 31.
Rekomendacje Polakw dla
wektora integracji Ukrainy
a ich opinie o przystpieniu
Polski do UE
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Wrd badanych Ukraicw
42% uwaa za zgodne
z interesami Ukrainy zarwno
zblienie z Uni Europejsk,
jak i z Rosj.

//% 6% 1% /%
1% 1% % 11%
wsee oo U Lu:oe[ske[
wsee oo U Cee[ z Ros[, Bao:us azachsaem
ewsowae oo zaoe[ z ych o:gazac[
:uoo oweozec
wsee
oo UL ko:zyse
wsee
oo UL eko:zyse
Raport_PL_UA.indd 81 2013-11-19 12:00:06
Wykres 32.
Opinie o zblieniu Ukrainy
z Uni Europejsk i Rosj
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
Zblienie Ukrainy z Rosj
Zblienie Ukrainy z Uni Europejsk
_1%
_%
1z%

%
%
%
1%
%
/z%
_%
%
[es zgooe z e:esam Uk:ay
[es zgooe z e:esam Ros[
zag:aza :ozwo[ow wase[
uk:aske[ kuu:y
[es waze oa :ozwo[u
gosooa:czego Uk:ay
:os[a :ozume o:zeby Uk:ay
[es waze oa ozyc[
mozya:ooowe[ Uk:ay
zc1c zc1_
1%
1%

_%
1%
1_%
/z%
6/%
z%
/%
_%
8o%
[es zgooe z e:esam Uk:ay
[es zgooe z e:esam UL
zag:aza :ozwo[ow wase[
uk:aske[ kuu:y
[es waze oa :ozwo[u
gosooa:czego Uk:ay
UL :ozume o:zeby Uk:ay
[es waze oa ozyc[
mozya:ooowe[ Uk:ay
zc1c zc1_
Raport_PL_UA.indd 82 2013-11-19 12:00:06
opcj za jednoznacznie wschodni 17%. Opcja jednoznacznie zachod-
nia dominowaa na zachodzie Ukrainy, a w pozostaych regionach przewa-
ali zwolennicy zblienia zarwno z Rosj, jak i z Uni Europejsk (opcja
wielowektorowa). Warto jednak zauway, e zwolennicy opcji wielowek-
torowej, gdy musz wybra tylko jeden wariant integracji, opowiadaj si
najczciej za przystpieniem Ukrainy do Unii Europejskiej, a nie do unii
celnej z Rosj.
Opisane tu postawy wyranie zale od wieku im nisza katego-
ria wiekowa, tym wiksza popularno opcji jednoznacznie zachodniej,
a mniejsza jednoznacznie wschodniej. W najniszych kategoriach wie-
kowych (tak jak we wszystkich innych) najpopularniejsza jest jednak
opcja wielowektorowa.
Pytania dotyczce zblienia Ukrainy z Uni Europejsk i Rosj posuyy
do skonstruowania indeksw bliskoci Unii Europejskiej oraz Rosji
62
.
rednie wartoci obu indeksw byy dodatnie i jak mona byo oczeki-
wa negatywnie skorelowane (r=0,20). Interesujce, e warto odchyle-
nia standardowego indeksu bliskoci Rosji okazaa si wiksza ni indeksu
62 Indeks by skonstruowany w nastpujcy sposb: jeli kto zgadza si z tym, e zblienie Ukrai-
ny z UE jest zgodne z interesami Ukrainy, otrzymywa +1 pkt, jeli kto si z tym nie zgadza, otrzymy-
wa -1 pkt. Analogicznie z pozostaymi stwierdzeniami, z jednym wyjtkiem, dotyczcym zagroenia
dla kultury: +1 pkt otrzymywali ci, ktrzy nie zgadzali si z tym, e zblienie z UE (lub Rosj) stanowi
zagroenie dla rozwoju ukraiskiej kultury, -1 pkt otrzymywali ci, ktrzy si z tym zgadzali. Utworzony
w ten sposb indeks mg przyjmowa wartoci od -6 do +6.
Wykres 33.
Zwolennicy rnych opcji
integracyjnych Ukrainy
w grupach wiekowych.
Zestawienie odpowiedzi
Ukraicw
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013
_%

z%

o%

z%

/%
%

1%
z6%
z8%
1%
1o%

1_%
18%
1_%
z%

%

1z%
1_%
16%
zo%
1_z; z__; __;_ _c__ oc a wce[
ezoecyoowa
oc[a ,wschooa"
oc[a zachooa
oc[a ,weoweko:owa"
c
z_
_c
1cc
/_
Raport_PL_UA.indd 83 2013-11-19 12:00:06
bliskoci UE. wiadczy to o wikszym zrnicowaniu opinii dotyczcych
Rosji, a to z kolei o kontrowersyjnoci zagadnienia zblienia z Rosj, pod-
czas gdy w kwestii zblienia z UE panuje wiksza zgodno opinii.
Miary dystansu do Unii Europejskiej oraz Rosji okazay si zrnicowa-
ne zarwno ze wzgldu na region zamieszkania, jak i na grup wiekow.
Na powyszym wykresie przedstawiono wartoci indeksw bliskoci
Unii Europejskiej i Rosji. Linia wyznaczajca przektn wskazuje punkty,
dla ktrych oba indeksy przyjmuj jednakowe wartoci. Punkty lece po-
wyej linii oznaczaj grupy respondentw, dla ktrych Rosja jest blisza
ni Unia Europejska, punkty lece za poniej linii wskazuj na wiksz
blisko Unii Europejskiej ni Rosji.
Zgodnie z powyszym opisem, mieszkacy regionu zachodniego oraz
centralnego, a take prawie wszystkie grupy wiekowe, charakteryzuj
si mniejszym dystansem do Unii Europejskiej ni do Rosji. Mieszkacy
wschodu i poudnia kraju demonstruj mniejszy dystans do Rosji ni do
Unii, natomiast respondenci po szedziesitce maj w przyblieniu jed-
nakowy dystans zarwno do Rosji, jak i do Unii. Zwraca uwag to, e in-
deks bliskoci Unii Europejskiej w najmodszej grupie wiekowej przyjmuje
wartoci bardzo bliskie tym zaobserwowanym w regionie zachodnim, czy-
li najbardziej proeuropejsko nastawionym regionie kraju. Koresponduje
to z omawianym wyej w przewaajcej mierze prozachodnim nastawie-
niem najmodszych Ukraicw.
Wykres 34.
Blisko Unii Europejskiej
i Rosji w zalenoci od
regionu i grupy wiekowej.
Zestawienie odpowiedzi
Ukraicw
rdo: Instytut Spraw
Publicznych, 2013

Wschd
Poludne
6o+
_o-_
_-
z_-
Centrum
1_-z
Zachd ndeks bskosc Un
n
d
e
k
s

b
s
k
o
s
c

R
o
s
|
Raport_PL_UA.indd 84 2013-11-19 12:00:06

Blisko Unii Europejskiej skorelowana jest z dystansem do Polakw
im mniejszy dystans do Polakw, tym mniejszy dystans do Unii Europej-
skiej. Nie stwierdzono natomiast korelacji midzy indeksem bliskoci Rosji
a dystansem do Polakw.
Opinie dotyczce bliskoci Rosji i Unii Europejskiej s wyranie zwi-
zane z mobilnoci osb badanych ci, ktrzy jedzili za granic (w tym
w szczeglnoci do Polski), odczuwaj mniejszy dystans do Unii Europej-
skiej, a wikszy do Rosji ni osoby, ktre nigdzie nie wyjeday. Trudno
powiedzie, co jest tu przyczyn, a co skutkiem. By
moe zarwno mobilno, jak i opinie na temat Unii
Europejskiej i Rosji maj jedn wspln przyczyn
lub wiele takich przyczyn.
Ukraicy, ktrzy jed za
granic (w tym do Polski), s
bardziej proeuropejscy ni ci,
ktrzy nie wyjedali.
Raport_PL_UA.indd 85 2013-11-19 12:00:06
Raport_PL_UA.indd 86 2013-11-19 12:00:06
PODSUMOWANIE
Z zestawienia wynikw bada przeprowadzonych w roku 2013 z podob-
nymi, realizowanymi wczeniej zarwno w Polsce, jak na Ukrainie, mona
wywnioskowa, e relacje midzy Polakami a Ukraicami dalekie s od usta-
bilizowania. Mona zaryzykowa stwierdzenie, e relacje te s w procesie
tworzenia si po dugiej przerwie spowodowanej dominacj ZSRR i tzw.
elazn kurtyn. Wiele pozytywnych rzeczy ju si wydarzyo, wiele zrobio-
no, ale proces wzajemnego odkrywania si obu narodw trwa.
W raporcie prbowalimy zrekonstruowa zarwno drogi, ktrymi do
Polakw dociera informacja o Ukrainie, a do Ukraicw o Polsce, jak
i efekty tej wymiany informacji, ktrymi s wizerunki Polakw na Ukrainie,
a Ukraicw w Polsce. Zarejestrowalimy wiele drobniejszych i powaniej-
szych zmian we wzajemnym postrzeganiu si. Jednak byo take co, co
podlega niewielkim zmianom: saba obecno kultury. Polsko-ukraiskie
kontakty zdominowane s w wymiarze ilociowym przez handel przygra-
niczny i kultura zarwno polska, jak ukraiska z trudnoci przebija si
do wiadomoci mieszkacw obu krajw.
Warto jednak odnotowa po stronie pozytyww, e niezalenie od natu-
ralnego wektora zainteresowania, zgodnie z ktrym oczy zarwno Polakw,
jak Ukraicw zwrcone s na zachd w stron bogatszych od Polski krajw
starej Unii Europejskiej Ukraicy zauwaaj po drodze Polsk i jej polityczne
zaangaowanie w sprawy ukraiskie, a Polacy interesuj si Ukrain i ycz
jej sukcesw w procesie modernizacji i zblienia z Zachodem.
Raport_PL_UA.indd 87 2013-11-19 12:00:06
Raport_PL_UA.indd 88 2013-11-19 12:00:06
NOTY O AUTORACH
Joanna Fomina socjoloka, doktor nauk humanistycznych, absolwentka
Szkoy Nauk Spoecznych IFIS PAN. Pracuje w Fundacji Batorego w programie
Otwarta Europa. Do jej zainteresowa naukowych i zawodowych nale re-
lacje polsko-ukraiskie, polityka UE wobec krajw Partnerstwa Wschodniego,
w tym polityka wizowa, migracje i integracja imigrantw, Polonia w Wielkiej
Brytanii oraz na Ukrainie.
Joanna Konieczna-Saamatin adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersyte-
tu Warszawskiego. czy zainteresowania metodologi bada spoecznych
i procesami transformacyjnymi w Polsce i Europie Wschodniej. Tytu doktora
nauk humanistycznych (2002, Instytut Socjologii UW) uzyskaa na podstawie
pracy powiconej problemom tosamoci narodowej na Ukrainie. Pracowa-
a w Orodku Studiw Wschodnich, jest czonkiem polskiego zespou Europe-
an Values Study wieloletniego midzynarodowego programu badawczego.
Uczestniczya w rnych projektach w Polsce i Europie Wschodniej, wsp-
pracujc z instytucjami naukowymi i organizacjami pozarzdowymi. Jest
autork artykuw naukowych, raportw i ekspertyz dotyczcych spoecze-
stwa ukraiskiego oraz rynku pracy w Polsce.
Jacek Kucharczyk prezes zarzdu Instytutu Spraw Publicznych. Doktor
nauk humanistycznych w Instytucie Socjologii i Filozofii Polskiej Akademii
Nauk. W 1991 roku uzyska tytu Master of Arts in Philosophy na University of
Kent w Canterbury (Wielka Brytania). Stypendysta Pew Fellowship w nowo-
jorskiej New School for Social Research. Jeden z zaoycieli i byy przewod-
niczcy Rady Dyrektorw Policy Association for an Open Society (PASOS),
czonek Rady Dyrektorw European Partnership for Democracy w Brukseli.
Czonek rady Think Tank Fund przy Open Society Institute. Specjalizuje si
w nastpujcych zagadnieniach: polityka zagraniczna i europejska, stosunki
transatlantyckie, promocja demokracji, populizm, przeciwdziaanie korupcji,
good governance.
Raport_PL_UA.indd 89 2013-11-19 12:00:06
ukasz Wenerski analityk i koordynator projektw w Programie Europej-
skim Instytutu Spraw Publicznych. Absolwent Uniwersytetu Mikoaja Koper-
nika w Toruniu (licencjat stosunkw midzynarodowych, licencjat europe-
istyki) oraz Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego (magister
europeistyki). Specjalizuje si w nastpujcych zagadnieniach: polityka
wschodnia Unii Europejskiej, Rosja, Partnerstwo Wschodnie, polska polityka
zagraniczna i europejska.
Raport_PL_UA.indd 90 2013-11-19 12:00:06
WYBRANE PUBLIKACJE INSTYTUTU SPRAW PUBLICZNYCH NA TEMAT
POSTRZEGANIA POLSKI I POLAKW ZA GRANIC ORAZ INNYCH KRAJW
I NARODW W POLSCE
J. Kucharczyk, A. ada, C. Ochmann, .Wenerski, Polityka i ycie codzienne. Nie-
mieckie spojrzenie na Polsk i Rosj, Warszawa 2013
A. Fuksiewicz, J. Kucharczyk, A. ada, Obok siebie. Wzajemne postrzeganie si
Polakw iLitwinw, Warszawa 2013
J. Sege Frelak, K. Grot, J. Kucharczyk, Wizerunek Polski i Polakw w Holandii,
Warszawa 2012
G. Gromadzki, J. Kucharczyk, A. ada, C. Ochmann , Y. Taran, . Wenerski, Ludzie
historia polityka. Polska i Niemcy w oczach Rosjan, Warszawa 2012
A. ada, Barometr PolskaNiemcy 2012: Polacy o roli Niemiec w Europie i sto-
sunkach polsko-niemieckich, Warszawa 2012
A. ada, M. Fakowska-Warska (wsppraca), Obraz polskiej migracji zarobko-
wej do Niemiec w prasie polskiej i niemieckiej, Warszawa 2012
A. ada, J. Sege Frelak (red.), Znikajca granica. Nowa polska migracja do Nie-
miec perspektywa lokalna, Warszawa 2012
J. Fomina, N. Ryabinska, Po drugiej stronie lustra. Obraz Polski w ukraiskich
mediach, Warszawa 2011
J. Konieczna-Saamatin, Coraz dalsi ssiedzi? Wizerunek Polski i Polakw na
Ukrainie, Warszawa 2011
A. ada, Patrzymy w przyszo. Polacy o polsko-niemieckiej wsppracy
i o znaczeniu historii we wzajemnych stosunkach, Warszawa 2011
A. ada, Dwadziecia lat mino. Polacy o zjednoczeniu Niemiec i stosunkach
polsko-niemieckich w dwudziest rocznic zjednoczenia, Warszawa 2010
J. Fomina, J. Frelak, Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii, Warsza-
wa 2010
L. Kolarska-Bobiska, A. ada, Polska-Niemcy. Wzajemny wizerunek i wizja
Europy, Warszawa 2009
M. Fakowski, A. Popko, Polacy i Niemcy. Wzajemny wizerunek po rozszerzeniu
Unii Europejskiej, Warszawa 2006
X. Doliska, M. Fakowski, Polska Niemcy. Wzajemny wizerunek w okresie
rozszerzania Unii Europejskiej, Warszawa 2001
Raport_PL_UA.indd 91 2013-11-19 12:00:06

Polska-Ukraina. Polacy-Ukraińcy

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polska-Ukraina. Polacy-Ukraińcy

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Historia i wzory migracji Chiczykw i Wietnamczykw na wiecie

i do Polski rni si od siebie. O ile Chiczycy przemieszczali si od wie-

Raport_PL_UA.indd 20 2013-11-19 12:00:04

Raport_PL_UA.indd 21 2013-11-19 12:00:04

Raport_PL_UA.indd 24 2013-11-19 12:00:04

Raport_PL_UA.indd 26 2013-11-19 12:00:04

Raport_PL_UA.indd 28 2013-11-19 12:00:04

Raport_PL_UA.indd 39 2013-11-19 12:00:04

Raport_PL_UA.indd 57 2013-11-19 12:00:05

Raport_PL_UA.indd 66 2013-11-19 12:00:05

Raport_PL_UA.indd 67 2013-11-19 12:00:06

Raport_PL_UA.indd 68 2013-11-19 12:00:06

Raport_PL_UA.indd 77 2013-11-19 12:00:06

Raport_PL_UA.indd 84 2013-11-19 12:00:06

You might also like