Biala Ksiega Inter MM

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
BIURO BEZPIECZESTWA NARODOWEGO
BIURO BEZPIECZESTWA NARODOWEGO
BEZPIECZESTWA AN NARODOWEGO ARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
WARSZAWA 2013
Spis treci
PRZEDMOWA PREZYDENTA RP BRONISAWA KOMOROWSKIEGO . . . . . . . . . . . . . . SYNTEZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . WSTP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ROZDZIA 1. DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO . . . . . . . . . . . 5 7 17 25
1.1.Historyczna ewolucja bezpieczestwa Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1.2.Potencja Polski w dziedzinie bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 1.3.Interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 ROZDZIA 2. PROGNOZA ROZWOJU RODOWISKA BEZPIECZESTWA . . . . . . . . . 107 2.1.Wymiar globalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.Wymiar regionalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.Wymiar krajowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.Strategiczne scenariusze rozwoju warunkw bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 122 128 145
ROZDZIA 3. KONCEPCJA DZIAA STRATEGICZNYCH (STRATEGIA OPERACYJNA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 3.1.Podstawy i myl przewodnia strategii operacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 3.2.Zadania strategiczne podsystemw operacyjnych bezpieczestwa narodowego. . . . . . . . . . . 166 3.3.Zadania strategiczne podsystemw wsparcia bezpieczestwa narodowego . . . . . . . . . . . . . . 179 ROZDZIA 4. KONCEPCJA PRZYGOTOWANIA SYSTEMU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO (STRATEGIA PREPARACYJNA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 4.1.Podstawy i myl przewodnia strategii preparacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 4.2.Przygotowanie podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 4.3.Przygotowanie podsystemw operacyjnych bezpieczestwa narodowego . . . . . . . . . . . . . . . 203 4.4.Przygotowanie podsystemw wsparcia bezpieczestwa narodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 ZAKOCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 SPIS TABEL I RYSUNKW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 ZACZNIKI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 1. 2. 3. 4. Wycig z gwnych rekomendacji Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego . . . Wykaz gwnych kategorii pojciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wykaz podstawowych aktw prawnych dotyczcych bezpieczestwa narodowego . . . . . Wykaz osb zaangaowanych w Strategiczny Przegld Bezpieczestwa Narodowego . . . . . . 245 247 251 257
PRZEDMOWA PREZYDENTA RP BRONISAWA KOMOROWSKIEGO
Ostatnie dwie dekady przyniosy wiele dynamicznych zmian w strategicznym rodowisku bezpieczestwa Polski. Globalizacja irewolucja informacyjna przyczyniy si do powizania wiata coraz cilejszymi sieciami wzajemnych zalenoci. Obok szans pojawiy si jednak nowe wyzwania, ryzyka izagroenia dla bezpieczestwa, wzrosa niepewno i obniy si poziom zaufania. Wprawdzie groba konfliktw zbrojnych na wielk skal midzy pastwami oddalia si, atake (po pocztkowym wzrocie wlatach 90. XX wieku) maleje liczba konfliktw wewntrznych, to jednak pojawiy si rwnie niebezpieczne zagroenia transnarodowe iasymetryczne oraz wyzwania odnoszce si gwnie do sektorw bezpieczestwa spoecznego igospodarczego (finansowego, energetycznego). Mamy do czynienia zerupcj zagroe wcyberprzestrzeni. Powoduje to konieczno nowego podejcia do bezpieczestwa narodowego. Polska wykorzystaa szans, jak niosa ze sob dywidenda pokojowa ostatnich dwudziestu lat. Narodowy potencja Polski wdziedzinie bezpieczestwa wzrs, stalimy si czci NATO iUnii Europejskiej, rozwijamy strategiczn wspprac ze Stanami Zjednoczonymi. Pozwala nam to aktywnie uczestniczy wdziaaniach stabilizacyjnych na wiecie

ju nie tylko konsumujemy, ale rwnie produkujemy bezpieczestwo. To nie oznacza jednak, e moemy spocz na laurach. Obezpieczestwie naszego kraju musimy stale pamita, musimy onie nieustannie zabiega. Dzi, na pocztku drugiego dziesiciolecia XXI wieku, trzeba postrzega bezpieczestwo narodowe kompleksowo. Stosownie do nowych warunkw musimy definiowa nasze interesy icele strategiczne oraz sposoby ich osigania. Jednoczenie transformowa powinnimy cay system bezpieczestwa narodowego, zmierzajc zwaszcza do jego integracji. Kwestie te byy przedmiotem analiz Komisji Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego, ktr powoaem wlistopadzie 2010 r. Zaja si ona bezpieczestwem narodowym caociowo, nie tylko blisk mi, jako zwierzchnikowi Si Zbrojnych RP, dziedzin obronn, ale take ochronn, spoeczn igospodarcz. Przegld by nowatorskim przedsiwziciem analityczno-organizacyjnym. Wiele spraw zostao podjtych po raz pierwszy wtakim wymiarze. Dotyczy to wieloaspektowego podejcia do spraw bezpieczestwa, skonkretyzowania interesw narodowych icelw strategicznych, opracowania alternatywnych scenariuszy rozwoju rodowiska bezpieczestwa, atake odpowiadajcych im koncepcji dziaa strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa oraz opcji przygotowania systemu bezpieczestwa narodowego do realizacji tych dziaa. Gwne rezultaty Przegldu zostay zawarte wniejawnym Raporcie, na podstawie ktrego powstaa niniejsza Biaa Ksiga Bezpieczestwa Narodowego. Ksiga jest adresowana do wszystkich Rodakw, bowiem sprawy bezpieczestwa narodowego s ipowinny by nam wszystkim bliskie. Jej publikacj traktuj take jako spenienie obowizku rzetelnego informowania osprawach dotyczcych bezpieczestwa. Wyraam gbokie przekonanie, e Ksiga ta dobrze przysuy si pogbionej debacie spoecznej na temat bezpieczestwa Polski. Zapraszam do lektury.
SYNTEZA
SYNTEZA
Celem niniejszej Biaej Ksigi Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, ktra jest przeznaczona dla wszystkich struktur pastwa, organizacji publicznych iniepublicznych oraz obywateli, jest przyczynienie si do pogbienia wiedzy oraz wiadomoci spoecznej obezpieczestwie Polski iPolakw. Zostaa ona opracowana na podstawie Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego (SPBN), wtym wszczeglnoci Raportu Komisji SPBN, zawierajcego kluczowe wnioski irekomendacje dotyczce polityki bezpieczestwa RP, wtym doskonalenia systemu bezpieczestwa narodowego.
Diagnoza stanu bezpieczestwa narodowego

Podstaw planowania strategicznego wsferze bezpieczestwa stanowi okrelenie interesw narodowych iwynikajcych znich celw strategicznych. Jako punkt wyjcia do ich sformuowania przyjto diagnoz Polski jako strategicznego podmiotu bezpieczestwa, dokonan wkontekcie zarwno historycznego ksztatowania si polskiej tosamoci narodowej ipastwowoci, teraniejszych uwarunkowa ustrojowo-politycznych, jak iobecnego potencjau obronnego, ochronnego, spoecznego igospodarczego. Dowiadczenia historyczne dowodz, e geopolityczne pooenie Polski midzy Zachodem aWschodem byo najwaniejszym strategicznym czynnikiem wpywajcym na ksztatowanie si tosamoci narodowej ipastwowoci polskiej oraz determinujcym istot icharakter interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Liczne konflikty (wojny zewntrzne ikryzysy wewntrzne) sprawiay, e sprawy bezpieczestwa musiay znajdowa si przez znaczn cz polskich dziejw w centrum uwagi wadz pastwa i spoeczestwa. Lekcewaenie ich koczyo si bd to marginalizacj znaczenia na arenie midzynarodowej (okres rozbicia dzielnicowego), bd zupenym upadkiem pastwowoci (okres rozbiorw). Historia pokazuje te, jak wana jest harmonia (waciwe proporcje) midzy interesami indywidualnymi (jednostki) a zbiorowymi (pastwa) oraz interesami materialnymi aniematerialnymi (duchowymi). Przerost interesw indywidualnych ipartykularnych (interesy dynastyczne, zota wolno szlachty itp.) nad pastwowymi oraz zapominanie ostaej potrzebie rozwoju materialnego pastwa doprowadziy do dwch zapaci polskiej pastwowoci. Zdrugiej strony, pielgnowanie niematerialnych wartoci, rozwijanie kultury i troska o tosamo narodow w okresie zaborw pozwolia narodowi polskiemu przetrwa okres 123 lat niewoli. Wpastwach nowoczesnych indywidualna dowolno interpretacyjna iimplementacyjna interesw narodowych jest redukowana przede wszystkim przez skodyfikowane wkonstytucjach zasady ustrojowe funkcjonowania pastw. Zostay one okrelone rwnie wKonstytucji RP. Ujte wte ramy interesy narodowe mog wswej treci mie rn skal inatenie; mog by bardziej lub mniej ambitne. Zaley to od warunkujcego te ambicje (ograniczajcego lub wzmacniajcego je) potencjau strategicznego pastwa. Znaczcy wpyw na tre interesw narodowych icelw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa ma stan systemu bezpieczestwa narodowego Polski. Obecnie jest to wistocie suma odrbnych, rnie ze sob powizanych podsystemw operacyjnych ipodsystemw wsparcia, zwewntrznie mao spjnym podsystemem kierowania bezpieczestwem narodowym. Utrudnia to synergi. Kompetencje poszczeglnych podmiotw s rozproszone lub powielone, istnieje zbyt duo organw planistycznych, akoordynacja jest ograniczona. Brakuje te spjnego prawa, szczeglnie wodniesieniu do podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym. Sytuacja taka stwarza zjednej strony ryzyko powstawania luk kompetencyjnych, azdrugiej powoduje zbdne dublowanie wysikw, co prowadzi do marnowania czci posiadanych si irodkw, azatem przesdza onieekonomicznoci inieefektywnoci systemu.

Wzmacniajco na interesy narodowe i cele strategiczne oddziauje stan midzynarodowych relacji wdziedzinie bezpieczestwa. Polska jest wiarygodnym czonkiem NATO, najsilniejszego sojuszu obronnego na wiecie. Jest te wanym iaktywnym czonkiem Unii Europejskiej. Polska rozwija strategiczne relacje ze Stanami Zjednoczonymi, aktywnie uczestniczy we wsppracy regionalnej, wtym zssiadami. Te uwarunkowania pozwalaj przyjmowa bardziej ambitne interesy narodowe icele strategiczne. Istotny wpyw na interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczestwa ma potencja obronny. W jego ramach wan rol odgrywa suba zagraniczna (dyplomacja) dziaajca na rzecz bezpieczestwa oraz polski przemys obronny. Jednak gwny jego element stanowi Siy Zbrojne RP (SZ RP), ktre utrzymuj gotowo do realizacji trzech gwnych misji: zagwarantowania obrony pastwa iprzeciwstawienia si agresji wramach zobowiza sojuszniczych; udziau wstabilizacji sytuacji midzynarodowej, woperacjach reagowania kryzysowego ipomocy humanitarnej; wspierania bezpieczestwa wewntrznego i udzielania pomocy spoeczestwu. Potencja strategiczny Si Zbrojnych RP, w tym ich moliwoci bojowe, jest systematycznie wzmacniany. Profesjonalizacja itransformacja ukierunkowane s na zwikszanie ich zdolnoci operacyjnych ocharakterze obronnym, zapewniajcych rwnie moliwo uczestniczenia wdziaaniach sojuszniczych poza terytorium kraju. Poprawa zdolnoci operacyjnych SZ RP wostatnich latach wpywa pozytywnie na poziom polskich ambicji strategicznych, atym samym na skal icharakter interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Wan rol w definiowaniu interesw i celw strategicznych odgrywa potencja ochronny (suby istrae). Stoi on obecnie przed szeregiem trudnych wyzwa, wynikajcych m.in. znasilania si szeroko rozumianej przestpczoci zorganizowanej, groby terroryzmu (wtym cyberterroryzmu) oraz wzrostu nielegalnej migracji. Naley jednoczenie zauway istotne saboci m.in. wsystemie ratownictwa, aszczeglnie niedostateczn koordynacj dziaa administracji rzdowej isamorzdowej, brak rodkw na dziaania o charakterze profilaktycznym oraz saboci systemu ostrzegania. Nadmierna liczba sub irozproszony nadzr komplikuj koordynacj iosabiaj efektywno potencjau ochronnego. Ogranicza to moliwy poziom ambicji wdefiniowaniu interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Analiza potencjau spoecznego i gospodarczego Polski wskazuje na jego zrnicowany wpyw na definiowanie interesw narodowych oraz celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa. Negatywny wpyw na potencja strategiczny, atym samym na skal oraz charakter interesw narodowych icelw strategicznych pastwa, wywieraj trudnoci wtakich obszarach, jak demografia, nauka itechnologia. Powanymi problemami s rwnie: wysokie bezrobocie, przekadajce si bezporednio na stan gospodarki, bariery wprzedsibiorczoci itrudnoci w stwarzaniu odpowiednich warunkw rozwoju kapitau spoecznego. Czynnikiem pozytywnym jest rozwj gospodarki. Mimo trwajcego kryzysu Polska utrzymaa wzrost produktu krajowego brutto (PKB). Wstrzemiliwo wdefiniowaniu interesw nakazuje natomiast stan finansw publicznych, wynikajcy zoglnej nierwnowagi sektora finansw. Niezadowalajcy z punktu widzenia bezpieczestwa jest take stan infrastruktury. Wyzwaniem dla Polski jest zapewnienie bezpieczestwa energetycznego. Szans stwarzaj prognozowane zasoby gazu upkowego. Utrzymanie niezbdnego poziomu samowystarczalnoci ywnociowej kraju, biobezpieczestwa produktw spoywczych oraz zasobw wody pitnej iprzemysowej to kolejne wyzwania, ktre musz by uwzgldnione przy okrelaniu interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa.
10
SYNTEZA
Diagnoza potencjau spoecznego i gospodarczego Polski wskazuje, e interesy narodowe oraz cele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa powinny uwzgldnia: wprowadzenie efektywnej polityki prorodzinnej; wypracowanie caociowej polityki migracyjnej; zwikszenie innowacyjnoci (efektywnoci, konkurencyjnoci) gospodarki; zapewnienie stabilnoci finansowej pastwa; wzmacnianiebezpieczestwa energetycznego, atake zapewnienie ochrony rodowiska. Na podstawie dowiadcze historycznych, ktre uksztatoway polsk kultur strategiczn, diagnozy strategicznego potencjau pastwa oraz postanowie Konstytucji RP mona sformuowa katalog interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Za punkt wyjcia przyjmuje si tzw. interesy konstytucyjne, wymienione wart. 5. Konstytucji RP, ktrymi s: istnienie niepodlegego pastwa polskiego wnienaruszalnych granicach (pastwo); wolne ibezpieczne ycie obywateli (obywatel ispoeczestwo); zrwnowaony rozwj potencjau spoecznego (zasoby niematerialne narodu) igospodarczego (zasoby materialne narodu), zkonstytucyjnym podkreleniem spraw dziedzictwa narodowego iochrony rodowiska. Tak zdefiniowane tzw. interesy konstytucyjne stanowi podstaw do zidentyfikowania nastpujcych interesw narodowych wdziedzinie bezpieczestwa: dysponowanie skutecznym narodowym potencjaem bezpieczestwa (gotowo izdolno do odstraszania, obrony iochrony); czonkostwo wwiarygodnych systemach bezpieczestwa midzynarodowego; swoboda korzystania przez obywateli zpraw iwolnoci czowieka, bez szkody dla bezpieczestwa innych osb ibezpieczestwa pastwa; ochrona indywidualna obywateli i zbiorowa ludnoci przed losowymi i celowymi zagroeniami dla ich ycia izdrowia oraz przed naruszeniem, utrat lub degradacj dysponowanych przez nich dbr (materialnych iniematerialnych); bezpieczne warunki rozwoju potencjau spoecznego igospodarczego; adekwatne, odpowiadajce potrzebom i moliwociom, spoeczne igospodarcze wsparcie bezpieczestwa. Zinteresw tych zkolei wyprowadza si odpowiadajce im zestawy celw strategicznych ocharakterze operacyjnym ipreparacyjnym (przygotowawczym).
Prognoza rozwoju rodowiska bezpieczestwa

Jednym zkluczowych czynnikw ksztatujcych rodowisko bezpieczestwa jest globalizacja irewolucja informacyjna, ktre generalnie przyczyniaj si do podnoszenia poziomu dobrobytu oraz sprzyjaj rozprzestrzenianiu nowoczesnych technologii, doskonaleniu metod zarzdzania isposobw finansowania rozwoju gospodarczego. Stwarzaj wic du szans na demokratyzacj oraz umoliwiaj postp gospodarczy i spoeczny na wiecie, rwnie wjego biedniejszych czciach. Rwnolegle do pozytywnych skutkw, efektem procesw globalizacyjnych i rewolucji informacyjnej s nowe wyzwania izagroenia dla wiatowego bezpieczestwa, zarwno waspekcie militarnym, jak ipozamilitarnym. Ostroci itempa nabieraj m.in. towarzyszce procesowi globalizacji nowe podziay wiata. Zkolei rozwj technologii irozszerzanie si wiatowego rynku doprowadziy do gwatownego wzrostu zapotrzebowania na surowce energetyczne, a take na ywno iwod. Ma to znaczenie dla wiatowej polityki, gospodarki iprocesw spoecznych. Bezpieczestwo globalne iregionalne jest rwnie ksztatowane przez niestabilno poszczeglnych regionw wiata. Wspczenie istnieje wiele ognisk zapalnych (zwaszcza na Bliskim Wschodzie), ktre mog sta si zarzewiem konfliktu na szersz skal. Sytuacji tej towarzyszy niebezpieczne zjawisko proliferacji broni masowego raenia irodkw jej przenoszenia. Powoduje to erozj reimw rozbrojeniowych, awkonsekwencji prowadzi moe do ich rozpadu.
11

W wymiarze globalnym powanym wyzwaniem jest grupa pastw upadych i upadajcych, ktrych wewntrzna strukturalna sabo, brak skutecznej kontroli swego terytorium czy wrcz wewntrzny rozpad negatywnie oddziauj na sytuacj wich ssiedztwie. Prognozuje si, e wnadchodzcych dekadach poszerza si bdzie skala wyzwa izagroe transnarodowych i asymetrycznych. Terroryzm bdzie zagroeniem, do przeciwdziaania ktremu pastwa musz przygotowywa si wnie mniejszym stopniu ni do zagroe wojennych. Aktywno terrorystw przenosi si rwnie do cyberprzestrzeni, ktra wcoraz wikszym stopniu bdzie si stawa obszarem rywalizacji ikonfrontacji, take midzy pastwami. Powane wyzwanie niesie ze sob sabnca rola organizacji midzynarodowych, co wyraa si w trudnociach uruchomienia przez nie skutecznych, powszechnych mechanizmw wsppracy na rzecz bezpieczestwa. Dotyczy to zwaszcza Organizacji Narodw Zjednoczonych, awwymiarze regionalnym (europejskim) Organizacji Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie. Obserwowany jest proces relatywnego zmniejszania si do niedawna wrcz hegemonistycznej pozycji Stanw Zjednoczonych. Nie zmienia to jednak faktu, e wperspektywie nadchodzcych dwch dekad bdzie to wci najpotniejsze pastwo wiata, zarwno pod wzgldem potencjau militarnego, jak iwysokoci dochodu narodowego oraz udziau wwiatowych obrotach rynkw kapitaowych itowarowych. Przewidywania, ktre zakadaj radykalny, szybszy od obecnego, rozwj tzw. mocarstw wschodzcych (czsto rwnie okrelanych jako BRIC: Brazylia, Rosja, Indie, Chiny) iwysunicie si na pierwsz pozycj Chin, bior pod uwag tylko wysoko PKB. Jednak Stany Zjednoczone s ipozostan emitentem waluty, wktrej zgromadzona zostaa zdecydowana wikszo rezerw finansowych wiata, oraz wiatowym liderem wrozwoju nowoczesnych technologii. Bezpieczestwo Europy determinowane jest zasadniczo przez cztery czynniki: NATO, Uni Europejsk, strategiczn obecno USA oraz relacje zRosj. NATO jest inajprawdopodobniej pozostanie najpotniejszym i najskuteczniejszym sojuszem polityczno-militarnym w skali caego globu. Organizacja ta na nowo zdefiniowaa swoje zadania wzmienionej po zakoczeniu zimnej wojny sytuacji midzynarodowej, dodajc do swej rdzennej misji obrony kolektywnej dwie nowe: opanowywanie kryzysw (wpolskiej nomenklaturze nazywane te zarzdzaniem lub reagowaniem kryzysowym) oraz zapewnianie bezpieczestwa przez wspprac (bezpieczestwo kooperatywne). Obecnie gwnym wyzwaniem, przed jakim stoi NATO, jest zdefiniowanie jego roli wokresie postafgaskim. Wtym wzgldzie kluczowa bdzie odpowied na pytanie: czy po okresie dwch dekad pozimnowojennej ekspansji Sojusz powinien przej do nowej fazy konsolidacji wok podstawowej funkcji gwarantowania bezporedniego bezpieczestwa swoich czonkw, czy te powinien kontynuowa zagospodarowywanie operacyjnie iinstytucjonalnie swej globalnej roli? Wydaje si, e potrzebna jest przede wszystkim konsolidacja wok funkcji obronnej, ktra przyczyni si do wzmocnienia poczucia bezpieczestwa wszystkich pastw Sojuszu iwefekcie zwikszy ich wol i gotowo do angaowania si w, konieczne take w przyszoci,operacje out of area. Unia Europejska wesza od poowy 2008 r. wfaz kryzysu oraz spadajcej dynamiki wsplnej gospodarki. Mimo tego prbuje strukturalnie dostosowa si do nowych wyzwa, spord ktrych najtrudniejszymi s kryzys strefy euro oraz trudnoci zrozwojem Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony (WPBiO). Innym powanym wyzwaniem dla Europy jest jej niska samowystarczalno surowcowa, ktra tylko czciowo jest rekompensowana przez wytwarzanie energii ze rde alternatywnych.
12
SYNTEZA
Najpowaniejsze wyzwania dla bezpieczestwa ekonomicznego Unii Europejskiej dotycz finansw. Jeeli pastwa czonkowskie UE zechc ibd wstanie podporzdkowa si rygorom naprawczym, apolityka makroekonomiczna wstrefie euro zostanie zreformowana (przede wszystkim wcelu zwikszenia zakresu wsplnotowej polityki fiskalnej), kryzys powinien zosta przezwyciony. Szczeglnie wanym wyzwaniem, przed jakim stoi UE, jest aktualizacja Europejskiej strategii bezpieczestwa z2003 r. Strategiczna (polityczno-wojskowa igospodarcza) obecno USA wEuropie to nadal fundament bezpieczestwa europejskiego. Szereg niewiadomych rodzi si wzwizku zcoraz bardziej widoczn reorientacj strategiczn USA wkierunku Azji iPacyfiku. Wanym czynnikiem zewntrznym, rzutujcym na stan bezpieczestwa Polski, s relacje midzy Rosj aZachodem. Dzisiaj trudno jest okreli ich klarown perspektyw. Czy Rosja bdzie utrzymywa kurs na odbudow swojej mocarstwowoci, nie liczc si zinnymi, zwaszcza kosztem ssiadw? Czy te nastpi zmiana tego kursu na rzecz wsppracy wbudowaniu wsplnego bezpieczestwa? Dzisiaj bardziej prawdopodobny wydaje si scenariusz kontynuacyjny, niekorzystny dla Polski. Mimo kryzysu wstrefie euro istagnacji gospodarczej, rnic wpoziomie ycia, dochodw oraz dostpu do dbr i usug, nasilajcego si kryzysu demograficznego, a take istnienia na obszarach peryferyjnych punktw zapalnych, ktre wniesprzyjajcej sytuacji mog przerodzi si wkonflikty, Europa wci powszechnie postrzegana jest jako kontynent dobrobytu ipokoju. Jej centrum (Unia Europejska) wci te stanowi istotn si przycigania dla innych pastw. Wyzwania izagroenia dla Polski, wynikajce zanalizy zewntrznego rodowiska bezpieczestwa, maj przede wszystkim niemilitarny charakter. Najpowaniejsze wyzwania wdziedzinie bezpieczestwa pozamilitarnego, zktrymi bdzie musiaa si zmierzy Polska, wi si zzapewnieniem niezakconego rozwoju gospodarczego pastwa, stabilnej sytuacji finansowej ispjnej, dalekosinej polityki spoecznej uwzgldniajcej przeciwdziaanie nadchodzcemu niowi demograficznemu. Istotne dylematy strategiczne, jakim Polska bdzie musiaa stawi czoo wperspektywie nadchodzcego dwudziestolecia, zwizane s take zkoniecznoci zapewnienia bezpieczestwa wcyberprzestrzeni oraz przeciwdziaania dekapitalizacji infrastruktury przemysowej i transportowej. Dekapitalizacja, aczsto rwnie dewastacja infrastruktury powoduj, e zkadym rokiem wzrasta ryzyko wystpienia katastrof opodou przemysowym itechnicznym. Wci istotne pozostaj te zagroenia militarne. Mog one zwaszcza mie charakter kryzysw polityczno-militarnych, prowokowanych dla wywierania presji strategicznej w ramach biecej polityki, bez przekraczania progu wojny. Dziaania takie mog przejawia si w formie skokowej rozbudowy potencjau militarnego wpobliu polskich granic, praktycznej demonstracji siy, czy szantau militarnego. Nie mona jednak wykluczy take bezporednich zagroe zbrojnych. Wrd nich naley wyrni dwa rodzaje: po pierwsze zagroenia, ktre najoglniej mona okreli aterytorialnymi (w ktrych przeciwnik nie ma zamiaru opanowa atakowanego terytorium), czyli uderzenia punktowe, selektywne, owiadomie ograniczonej skali izasigu (czsto skryte, ztylko domylnym autorstwem), obliczone na szantaowanie pastwa bd te zmuszenie do odpowiedniego kroku politycznego wwarunkach izolacji od szerszego systemu bezpieczestwa midzynarodowego (np. bez uruchamiania NATO, wwyniku tworzenia tzw. sytuacji trudnokonsensusowych, w ktrych trudno byoby o uzyskanie zgody wrd sojusznikw co do sposobu izakresu reakcji); po drugie zagroenia zwizane zsytuacj dzisiaj zdecydowanie mniej prawdopodobn, ale jednoczenie najbardziej niebezpieczn, awic wojn na du skal. Tego rodzaju wojna mogaby mie miejsce wwarunkach radykal-
13

nej zmiany obecnego kursu polityki midzynarodowej, awic musiaaby zosta poprzedzona raczej dugotrwa zmian sytuacji politycznej i strategicznej wwiecie. Wzwizku ztym byby czas na przygotowanie reakcji, wtym take tej kolektywnej, czyli caego Sojuszu, ktrego czonkiem jest Polska. Polska jako pastwo czonkowskie NATO i UE jest beneficjentem pozytywnych przemian politycznych igospodarczych wEuropie. Prognozujc wewntrzne warunki bezpieczestwa, naley zdecydowanie wykluczy wewntrzne zagroenie militarne (bunt, pucz). Istnieje natomiast ryzyko poszerzania si zorganizowanej zwaszcza o charakterze transnarodowym przestpczoci zbrojnej (zuyciem broni na wiksz skal, np. wramach porachunkw grup przestpczych). Jednym zprawdopodobnych zada Si Zbrojnych RP bdzie tradycyjne wsparcie innych struktur pastwa wlikwidacji skutkw klsk ywioowych ikatastrof technicznych lub pomoc subom pastwowym wprzeciwdziaaniu niekontrolowanej masowej migracji ludnoci na terytorium Polski. Ocena rodowiska bezpieczestwa oraz kierunkw jego rozwoju wwymiarze globalnym, regionalnym (europejskim) ikrajowym wnadchodzcym dwudziestoleciu pozwala nakreli trzy scenariusze moliwego ksztatowania si strategicznych warunkw bezpieczestwa: integracyjny zprzewag pozytywnych ipodanych zjawisk itendencji, oznaczajcy sukcesywne umacnianie obecnego systemu bezpieczestwa midzynarodowego; dezintegracyjny zprzewag niekorzystnych iniebezpiecznych zjawisk zewntrznych i wewntrznych, oznaczajcych stopniow degradacj lub wrcz rozpadanie si obecnego systemu bezpieczestwa; ewolucyjny zakadajcy kontynuacj wzgldnej rwnowagi zjawisk pozytywnych inegatywnych, co oznaczaoby utrzymywanie si przez duszy czas obecnej wzgldnej niestabilnoci bezpieczestwa midzynarodowego charakteryzujcej si nieregularnymi wybuchami kryzysw i prbami ich doranego opanowywania. Za najbardziej prawdopodobny uznaje si scenariusz ewolucyjny.
Koncepcja dziaa strategicznych (strategia operacyjna)

Sytuacja bezpieczestwa Polski, zmieniajca si nieustannie pod wpywem zarwno szans wystpujcych wrodowisku zewntrznym iwewntrznym, jak inowych wyzwa i zagroe, wymaga dostosowania strategii dziaania pastwa (strategii operacyjnej) tak, aby gwarantowaa ona optymalne osiganie celw strategicznych wkadych warunkach. Stosownie do prognostycznych scenariuszy rozwoju rodowiska bezpieczestwa mona nakreli trzy opcje strategii operacyjnej Polski: opcj maksymalnego umidzynarodowienia bezpieczestwa Polski, ktra odpowiada scenariuszowi integracyjnemu; opcj autarkii strategicznej (samodzielnoci i samowystarczalnoci), ktra odnosi si do scenariusza dezintegracyjnego; opcj zrwnowaonego umidzynarodowienia i usamodzielnienia bezpieczestwa Polski, odpowiadajc scenariuszowi ewolucyjnemu. Rekomendowan jest opcja trzecia, z uwzgldnieniem jednake gotowoci do realizacji take pozostaych opcji, gdyby pojawia si taka moliwo lub konieczno. Oznacza to, e dziaania strategiczne na rzecz bezpieczestwa powinny koncentrowa si wok trzech gwnych priorytetw: u trzymania wasnej determinacji igotowoci do dziaania wpenym spektrum dziedzin, obszarw isektorw bezpieczestwa narodowego, zuwzgldnieniem zwaszcza tych, wktrych sojusznicze dziaanie moe by utrudnione; u macniania midzynarodowej wsplnoty bezpieczestwa poprzez pogbianie procesw integracyjnych wobszarze euroatlantyckim, opartych na wsplnocie interesw iwartoci, zwaszcza wra-
14
SYNTEZA
mach systemu kolektywnej obrony NATO, Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony UE oraz strategicznych partnerstw (wtym zUSA), awich ramach strategicznego dobrossiedztwa; w spierania iselektywnego udziau wmidzynarodowej aktywnoci na rzeczzapobiegania powstawaniu nowych rde zagroe lub rozprzestrzenianiu si ju istniejcych kryzysw wwymiarze ponadregionalnym, na podstawie wyranego mandatu midzynarodowego. Powysze priorytety operacyjne powinny znale swoje szersze rozwinicie w Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP, awlad za ni wPolityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej RP (lub poszerzonej okwestie pozamilitarne Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Bezpieczestwa Narodowego RP).
Koncepcja przygotowania systemu bezpieczestwa narodowego (strategia preparacyjna)

Stosownie do moliwych wariantw strategii operacyjnej dadz si sformuowa trzy opcje strategii preparacyjnej: umidzynarodowienia systemu bezpieczestwa narodowego (odpowiadajc opcji maksymalnego umidzynarodowienia bezpieczestwa Polski), usamodzielnienia systemu bezpieczestwa narodowego (odpowiadajc opcji autarkii strategicznej) oraz zrwnowaonego integrowania systemu bezpieczestwa narodowego (odpowiadajc opcji zrwnowaonego umidzynarodowienia iusamodzielnienia bezpieczestwa Polski). Za najbardziej zasadn uznaje si opcj ostatni, tj. zrwnowaonego integrowania systemu bezpieczestwa narodowego. Skada si na ni przygotowanie systemu bezpieczestwa zarwno do wykorzystywania szans wynikajcych ze wsppracy midzynarodowej, jak i racjonalne rozwijanie zdolnoci do wsplnego z sojusznikami lub samodzielnego w razie potrzeby przeciwstawienia si zagroeniom militarnym i niemilitarnym. Szczegln specjalnoci strategiczn polskiego systemu bezpieczestwa powinny by zdolnoci przeciwzaskoczeniowe. Jest to opcja ekstrapolacji rozpocztych ju obecnie procesw transformacji systemu bezpieczestwa. Jej realizacja musi jednakowo uwzgldnia take koncepcyjne i planistyczne przygotowanie do dwch pozostaych opcji, gdyby pojawia si taka moliwo lub konieczno. Uznajc opcj zrwnowaonego integrowania systemu bezpieczestwa narodowego za zasadn irealistyczn, mona okreli nastpujce gwne zadania wzakresie przygotowania (utrzymywania, doskonalenia itransformacji) tego systemu: ustanowienie podstaw prawnych iorganizacyjnych zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego obecnie jego podsystemy (itworzce je ogniwa) funkcjonuj raczej woderwaniu od siebie, apodstawy prawne s niepene irozproszone; ustanowienie zasad iprocedur polityczno-strategicznego kierowania systemem bezpieczestwa narodowego, jednolitych we wszystkich stanach bezpieczestwa (podsystem kierowania). Pozwoli to stworzy synergi systemu bezpieczestwa narodowego wwyniku integracji podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym, profesjonalizacjipodsystemw operacyjnych (obronnego iochronnych) oraz powszechnoci przygotowa podsystemwwsparcia (spoecznych igospodarczych). Powysze zaoenia przygotowania systemu bezpieczestwa narodowego RP maj charakter caociowy, odzwierciedlajc interesy oraz potrzeby pastwa ispoeczestwa. Maj zapewni wiksz skuteczno, zlikwidowa dublujce si kompetencje oraz pozwoli na bardziej racjonalne wydatkowanie rodkw przeznaczanych na bezpieczestwo narodowe. Zdecydowana wikszo rekomendacji moe by wprowadzona wycie wramach istniejcego porzdku konstytucyjnego. Dalej idce zmiany wsystemie bezpieczestwa narodowego wymagayby zmian konstytucyjnych.
15
Warszawa, 9 marca 2012 r. Wystpienie prezydenta Bronisawa Komorowskiego podczas IV konferencji plenarnej Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego.
Fot. BBN
Warszawa, 11 grudnia 2012 r. Spotkanie szefa BBN Stanisawa Kozieja z ekspertami zaangaowanymi w SPBN.
Fot. BBN
16
WSTP
17
WSTP
Biaa Ksiga Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej powstaa jako jawna prezentacja popularyzujca rezultaty Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego. Obowizek prowadzenia SPBN zosta ujty wStrategii Bezpieczestwa Narodowego RP z2007 r. Zgodnie znim prezydent RP zdecydowa oprzeprowadzeniu Przegldu, wydajc stosowne zarzdzenie wtej sprawie 24 listopada 2010 r. Jednoczenie powierzy realizacj tego zadania szefowi Komisji SPBN, na czele ktrej stan szef Biura Bezpieczestwa Narodowego. Stosownie do zarzdzenia prezydenta RP, szef Biura Bezpieczestwa Narodowego okreli merytoryczne iorganizacyjne szczegy przeprowadzenia SPBN. Zadaniem Przegldu bya caociowa ocena bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej isformuowanie wnioskw dotyczcych strategicznych celw isposobw dziaania pastwa wdziedzinie bezpieczestwa oraz przygotowania systemu bezpieczestwa narodowego. Wramach tak zdefiniowanego zadania opracowano koncepcj izakres problemowy Przegldu. Wkoncepcji tej przyjto caociowe podejcie do bezpieczestwa, co pozwolio na wyodrbnienie poszczeglnych dziedzin bezpieczestwa: obronnej, ochronnej, spoecznej igospodarczej, ktrym przyporzdkowano okrelone sektory oraz podmioty realizujce zadania strategiczne bezpieczestwa narodowego (rys. 1). Dla ujednolicenia podejcia do analizowanej problematyki oraz sposobu jej prezentowania sporzdzono take katalog podstawowych kategorii pojciowych wzakresie bezpieczestwa. Katalog ten stanowi zacznik nr 2 do niniejszej publikacji. Rysunek 1. Struktura bezpieczestwa narodowego przyjta na potrzeby SPBN
Kierowanie bezpieczestwem narodowym DZIEDZINY BEZPIECZESTWA NARODOWEGO Obronna Ochronna Spoeczna SEKTORY BEZPIECZESTWA NARODOWEGO kontrwywiadowczy prawa i porzdku publicznego Gospodarcza
dyplomatyczny
demograficzny
wywiadowczy
infrastruktury krytycznej
transportowy
energetyczny
ratownictwa
rodowiska naturalnego
M --podmioty pastwowe i samorzdowe, OP*
edukacyjny
migracyjny
finansowy
kulturowy
militarny
socjalny
...
Transsektorowe obszary bezpieczestwa (np. cyberbezpieczestwo; bezpieczestwo antyterrorystyczne) Podmioty bezpieczestwa narodowego realizujce zadania strategiczne (operacyjne --- wspierajce)
*OP organizacje pozarzdowe
Prezydent, Rada Ministrw
MSZ --MON MSW
MON AW SWW --MSW MSZ
ABW SKW
MSW (Policja, SG, BOR), MS (SW) MAC, CBA, Prokuratura
MSW MKiDN MNiSzW MPiPS MPiPS UDSC ------MEN (PSP MEN MZ, MAC, MZ, ----OCK) --- podmio- MKiDN, orodki OP* MSW MAC, ty pub- uczelnie paM liczne (szkoy) stwowe i sai niepu- pubbliczne, liczne morzOP* i niepu- dowe, bliczne, OP* OP*
---
MG MTBiGM MTBiGM MF --------MG MG MSP MG, MSP MRiRW MSP MRR MTBiGM
rdo: opracowanie wasne.
19
...
---

Przegld przeprowadzono wczterech obszarach problemowych wyrnionych stosownie do czterech faz cyklu strategicznego analiz istudiw wdziedzinie bezpieczestwa (rys. 2). Rysunek 2. Cykl strategiczny analiz istudiw wdziedzinie bezpieczestwa
PODMIOT BEZPIECZESTWA
Samoidentyfikacja strategiczna podmiotu: diagnoza pastwa jako podmiotu bezpieczestwa (podstawy bezpieczestwa narodowego) oraz zdefiniowanie interesw narodowych i celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa
RODOWISKO BEZPIECZESTWA
Prognoza rodowiska bezpieczestwa: prognoza zewntrznych i wewntrznych warunkw bezpieczestwa ocena przyszociowych warunkw realizacji interesw narodowych i osigania celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa
STRATEGIA OPERACYJNA
Projekcja strategii operacyjnej: sformuowanie koncepcji dziaa strategicznych sposobw osigania celw strategicznych w danych warunkach rodowiska bezpieczestwa
STRATEGIA PREPARACYJNA
Projekcja strategii preparacyjnej: sformuowanie koncepcji przygotowa strategicznych sposobw utrzymywania i transformacji systemu bezpieczestwa narodowego, stosownie do przyszych potrzeb operacyjnych rdo: opracowanie wasne.
W pierwszej fazie dokonano diagnozy Polski jako podmiotu bezpieczestwa narodowego oraz sformuowano na tej podstawie katalog interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa (pomocna wtej diagnozie bya analiza podstawowych aktw prawnych dotyczcych bezpieczestwa narodowego list tych aktw zawiera zacznik nr 3). Wdrugiej przeprowadzono kompleksow analiz rodowiska bezpieczestwa w ujciu globalnym, regionalnym i krajowym, uwzgldniajc jednoczenie jego militarny i pozamilitarny wymiar, oraz okrelono moliwe strategiczne scenariusze ksztatowania si przyszych warunkw bezpieczestwa Polski. Wtrzeciej fazie opracowano moliwe ipodane opcje koncepcji dziaa strategicznych (strategii operacyjnej): wskazano zasady isposoby osigania celw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa oraz zarysowano zadania dotyczce dziaa strategicznych wposzczeglnych sektorach bezpieczestwa. Wczwartej fazie zaprojektowano stosownie do zada iwymaga okrelonych wtrzeciej fazie strategiczne opcje przygotowa pastwa wdziedzinie bezpieczestwa (strategii preparacyjnej). Ilustruje to wsposb syntetyczny rys. 3.
20
WSTP
Rysunek 3. Myl przewodnia SPBN

OBSZAR PROBLEMOWY 1
Diagnoza Interesy narodowe Cele strategiczne w dziedzinie bezpieczestwa
OBSZAR PROBLEMOWY 2
Stan obecny i prognoza rodowiska bezpieczestwa Scenariusze rozwoju rodowiska bezpieczestwa
OBSZAR PROBLEMOWY 3
Opcje strategii operacyjnej Zasady, sposoby, zadania, wymagania
OBSZAR PROBLEMOWY 4
Opcje strategii preparacyjnej Rekomendacje
Cele preparacyjne
Potencja obronny Potencja ochronny Potencja spoeczny Potencja gospodarczy
Wymiar regionalny Wymiar krajowy
Scenariusz ewolucyjny
Zadania strategiczne
Opcja Usamodzielnienia systemu bezpieczestwa narodowego
Podsystemu obronnego
Scenariusz dezintegracyjny
Opcja Autarkii strategicznej (samodzielnoci i samowystarczalnoci)
Wymagania wobec systemu bezpieczestwa narodowego wynikajce z opcji rekomendowanej
Cele operacyjne
Podsystemw ochronnych
Opcja Zrwnowaonego integrowania systemu bezpieczestwa narodowego (REKOMENDOWANA)
Rekomendacje dotyczce
Wymiar globalny
Opcja Zrwnowaonego umidzynarodowienia i usamodzielnienia bezpieczestwa Polski (REKOMENDOWANA)
Podsystemw spoecznych
Uwarunkowania ustrojowopolityczne
Interesy narodowe konstytucyjne
Sposoby osigania celw
Podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym
Interesy narodowe w dziedzinie bezpieczestwa
Dowiadczenia historyczne/ tosamo narodowa i pastwowo
Scenariusz integracyjny
Opcja Maksymalnego umidzynarodowienia bezpieczestwa Polski
Zasady osigania celw
Opcja Umidzynarodowienia systemu bezpieczestwa narodowego
Podsystemw gospodarczych
21

Wskad powoanej przez prezydenta RP Komisji weszy cztery zespoy problemowe, Zesp Doradczo-Konsultacyjny oraz Sztab Komisji (wykaz osb zaangaowanych w prace zespow prezentuje zacznik nr 4). Podstawow prac wykonyway zespoy problemowe, ktre dziaay wsposb autonomiczny. Spjno prac zapewniay sprzenia zwrotne midzy nimi (patrz: rys. 4). Rysunek 4. Interakcje (sprzenia zwrotne) midzy zespoami problemowymi wtoku SPBN
1. Interesy narodowe i cele strategiczne
1 3a 2 3 11 6b
2. Prognoza rodowiska (scenariusze)

3b 4 5 12 9b
9a
10
6a
3. Strategia operacyjna (opcje, w tym rekomendowana)

7 8 9 13
4. Strategia preparacyjna (opcje, w tym rekomendowana) Legenda: 1 13 oznaczaj kolejne etapy konsultacji wymiany informacji midzy zespoami problemowymi sprzenie zwrotne wyniki czstkowe wyniki kocowe rdo: opracowanie wasne.
WPrzegldzie uwzgldniono rezultaty prac rzdowych nad zintegrowanymi strategiami rozwojowymi (wtym szczeglnie nad Strategi rozwoju systemu bezpieczestwa narodowego RP 2022), jak rwnie nad Dugookresow iredniookresow strategi rozwoju kraju. Zesp Doradczo-Konsultacyjny wspiera merytorycznie zespoy problemowe poprzez opracowywanie stosownych ekspertyz oraz konsultacje dotyczce wynikw ich prac. Sztab Komisji, zorganizowany na bazie Biura Bezpieczestwa Narodowego, zapewnia obsug organizacyjn imerytoryczn wszystkich podmiotw uczestniczcych wPrzegldzie. Przeprowadzi te ostateczn redakcj Raportu Komisji SPBN. Wramach prac komisji przeprowadzano szereg konferencji plenarnych, seminariw problemowych oraz warsztatw dotyczcych problematyki poszczeglnych zespow. Suyy one wymianie pogldw oraz stanowiy istotn pomoc wformuowaniu wnioskw, ktre zostay uwzgldnione wdokumentach kocowych Przegldu. W prace nad Przegldem zaangaowano szerokie grono przedstawicieli rnych rodowisk, wtym struktur rzdowych isamorzdowych, organizacji pozarzdowych irodowisk akademickich
22
WSTP
zajmujcych si sprawami bezpieczestwa, komisji parlamentarnych waciwych w sprawach bezpieczestwa, byych szefw BBN oraz niezalenych ekspertw z rnych dziedzin bezpieczestwa. Tak reprezentatywne grono zapewnio moliwo profesjonalnej, wszechstronnej iotwartej dyskusji osprawach bezpieczestwa pastwa, wtym uwzgldnienia dorobku wtej dziedzinie najwaniejszych instytucji naukowych, akademickich oraz organizacji pozarzdowych. W wyniku dokonanych analiz zosta opracowany niejawny Raport Komisji Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego, zawierajcy kluczowe wnioski i rekomendacje. Stanowi one podstaw przygotowywania wnajbliszych latach merytorycznych propozycji decyzji prezydenta RP iRady Ministrw dotyczcych zapewniania bezpieczestwa oraz doskonalenia systemu bezpieczestwa narodowego, wtym wszczeglnoci weryfikacji Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP, Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej RP (lub poszerzonej o kwestie pozamilitarne Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Bezpieczestwa Narodowego RP) iinnych dokumentw oznaczeniu strategicznym. Raport stworzy merytoryczn podstaw do wydania przez Biuro Bezpieczestwa Narodowego niniejszej Biaej Ksigi, ktra adresowana jest do szerokiego grona odbiorcw, nie tylko instytucji zajmujcych si zmocy prawa iobowizku sprawami bezpieczestwa, ale take do wszystkich pozostaych pastwowych iniepastwowych podmiotw spoecznych igospodarczych oraz obywateli, dla ktrych wglobalizujcym si wiecie iuinformacyjniajcym si spoeczestwie bezpieczestwo staje si w coraz wikszym stopniu sfer bezporednio ich dotyczcych wyzwa, zagroe i ryzyk. Wszyscy musz wic jako minimum nie tylko odczuwa, ale i rozumie bezpieczestwo, atake wcoraz wikszym zakresie zarwno podejmowa decyzje indywidualne, jak iuczestniczy wdecyzjach zbiorowych. Dlatego jednym znajwaniejszych zada staje si obecnie szeroko rozumiana edukacja dla bezpieczestwa. Gwnym celem niniejszej Biaej Ksigi jest wniesienie merytorycznego wkadu wrealizacj tego wanie zadania opriorytetowym znaczeniu dla bezpieczestwa Polski.
23
24
DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO
Rozdzia 1

25

Punktem wyjcia kadego kompleksowego studium bezpieczestwa pastwa jest diagnoza jego potencjau strategicznego jako podmiotu bezpieczestwa. To podstawowy krok pozwalajcy na sformuowanie interesw narodowych iwynikajcych znich celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa narodowego.
Warszawa, 15 kwietnia 2011 r. Ikonferencja plenarna Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego. Dyskusja nad gwnymi tezami opracowanymi przez Zesp Interesw Narodowych iCelw Strategicznych.
Fot. BBN
Wzwizku ztym, analizujc stan bezpieczestwa Polski, konieczne jest wpierwszej kolejnoci udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczce jej potencjau strategicznego: czym charakteryzuje si Polska jako podmiot bezpieczestwa ijakim dysponuje potencjaem strategicznym oraz wjaki sposb wpywa to na interesy narodowe iwynikajce znich cele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa? Dlatego te wniniejszym rozdziale podjte zostay trzy zasadnicze wtki. Pierwszy obejmuje analiz ksztatowania si tosamoci narodowej ipastwowoci oraz ich wpywu na interesy narodowe icele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa. Analiza ta dotyczy okresu od pocztkw pastwowoci do czasw wspczesnych. Drugi zawiera analiz uwarunkowa ustrojowo-politycznych RP oraz ocen potencjau strategicznego Polski wczterech obszarach: obronnym, ochronnym, spoecznym igospodarczym. Wtrzecim nastpuje zidentyfikowanie isformuowanie katalogu interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Katalog ten jest punktem odniesienia do rozwaa wkolejnych rozdziaach nad prognoz rozwoju rodowiska bezpieczestwa w wymiarze midzynarodowym i krajowym oraz sformuowaniem moliwych ipodanych opcji strategii operacyjnej ipreparacyjnej (przygotowawczej).
27
1.1.Historyczna ewolucja bezpieczestwa Polski

Od pocztku istnienia Polski jako bytu pastwowego decydujce znaczenie dla jej przetrwania irozwoju miaa obok wymiaru wewntrznego (ustrj, wojsko, gospodarka, potencja ludzki itd.) zdolno ksztatowania przyjaznego otoczenia midzynarodowego przy wykorzystaniu szerokiej palety rodkw politycznych, wojskowych igospodarczych. Ztego te wzgldu szczeglnego znaczenia dla zapewnienia bezpieczestwa nabieray wwymiarze zewntrznym skuteczne dziaania dyplomatyczne iwojskowe (stanowice istotny element umiejtnej polityki zagranicznej pastwa) oraz wwymiarze wewntrznym ksztatowanie si tosamoci narodowej iwasnej pastwowoci. Wspczesne definiowanie interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa narodowego winno odwoywa si do dowiadcze historycznych. Te bowiem pokazuj, jak wwiadomoci, pamici icharakterze narodu polskiego odkaday si iutrwalay zwyczaje, orientacje, przekonania co do potrzeb iwarunkw istnienia oraz godnego ycia wrd innych narodw. Wten sposb nastpowao ksztatowanie si narodowej polityki zwizanej ztosamoci, funkcjonowaniem iumocnieniem pastwa oraz zapewnieniem integralnoci terytorialnej.
Pierwsze wieki pastwowoci do czasu rozbiorw

Uzarania pastwowoci gwnym interesem narodowym (wobecnym rozumieniu tej kategorii) byo przetrwanie pastwa polskiego, szczeglnie wobliczu naporu cywilizacyjnego imilitarnego zkierunku zachodniego. Interesowi temu sprzyjao przyjcie chrzecijastwa. Cele strategiczne Polski piastowskiej wzakresie bezpieczestwa zmierzay do: utrzymania pastwowoci pod berem Piastw, przy rwnoczesnym odsuniciu groby ekspansji niemieckiej; sprawowania skutecznej kontroli wewntrznej nad poszczeglnymi dzielnicami pastwa; ochrony integralnoci pastwa wobliczu pojawiajcych si zagroe zewntrznych (plemiona batyckie, Mongoowie, Zakon Krzyacki); rozbudowy infrastruktury obronnej; kreowania optymalnych warunkw do rozwoju prawnego, administracyjnego igospodarczego pastwa oraz umacnianie pozycji midzynarodowej poprzez prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej, nierzadko wspieranej wasnymi ikoalicyjnymi dziaaniami militarnymi. Wepoce Andegawenw iJagiellonw koncepcja polityki bezpieczestwa opara si na wsppracy zssiadami iekspansji terytorialnej wyraajcej si uni personaln zpastwami ociennymi (Wgry, Litwa). Sojusze te zabezpieczay granice na wschodzie, kierujc zainteresowanie Polski ku terenom Rusi iLitwy, ale utwierdzay te istotn zdolno koalicyjn (Grunwald, 1410). Najwaniejszym interesem strategicznym Polski jagielloskiej (13851572) byo integrowanie rnych narodowoci wjedn spoeczno Rzeczypospolitej. Gwne cele strategiczne pastwa polskiego wdziedzinie bezpieczestwa dotyczyy: wzmocnienia potencjau wojskowego idemograficznego za spraw unii polsko-litewskiej; neutralizacji, anastpnie likwidacji zagroenia dla niezalenoci ijednoci pastwa ze strony Zakonu Krzyackiego oraz wzmocnienia midzynarodowej pozycji Polski jako mocarstwa regionalnego, stanowicego swoist przeciwwag dla ekspansywnej polityki innych regionalnych graczy strategicznych wtej czci kontynentu (Rzeszy Niemieckiej, jednoczcej si Rosji, imperium osmaskiego). Jednoczenie szlachta polska, zdobywajc kolejne przywileje, budowaa zrby demokracji szlacheckiej, co stanowio fenomen na gruncie europejskim, atake podstawy mocarstwowoci Rzeczypospolitej Obojga Narodw wXVI w.
28

WXVII w. problemy bezpieczestwa Rzeczypospolitej Obojga Narodw odnosiy si wistotny sposb do wieloetnicznoci pastwa. Sprzecznoci interesw midzy polsk szlacht apoddanymi na kresach byy ogniwem zapalnym powsta kozackich, co wewntrznie osabio pastwo polskie. Dodatkowo pastwo zostao wyniszczone konfliktami ze Szwecj, Rosj i Turcj. Pozycja Rzeczypospolitej saba na gruncie midzynarodowym wraz zograniczaniem wadzy krlw elekcyjnych (vide: liberum veto). Ostatnim akordem skutecznej aktywnoci w polityce zagranicznej byo panowanie JanaIIISobieskiego. Unia personalna ze sab Saksoni zawizana przez wybr AugustaIIMocnego na krla polskiego (1697 r.), apniej jego syna Augusta III Sasa (1734 r.) nie wzmocnia niszczonej wojnami Polski. Magnateria iszlachta, obawiajc si silnej wadzy krlewskiej ihamujc bd kontestujc reformy, obiektywnie osabiaa potg pastwa. W XVIII w. Polska sukcesywnie stawaa si stref wpyww mocarstw ociennych, ktre jej kosztem realizoway wasne interesy. Wczasie wojny pnocnej (lata 17001721) Rzeczpospolita bya czciej przedmiotem ni podmiotem gry strategicznej wregionie; ziemie polskie stay si terenem walk iprzemarszw obcych wojsk. Narastaa zaleno od Rosji. Wtej czci Europy ju nie Polska toczya wojn zRosj lub Szwecj, jak wXVI iXVII w., lecz Szwecja zRosj. Prby reform ustrojowych, oktre apelowa wpierwszej poowie XVIII w. m.in. Stanisaw Konarski, podjto pod wpywem ideaw owiecenia europejskiego za panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego. Wtym czasie wadze pastwa pooyy duy nacisk na rozwj kultury isztuki, co pozwolio na umocnienie tosamoci narodowej. Naprawa Rzeczypospolitej ulega przyspieszeniu po szoku pierwszego rozbioru (1772 r.). Przeprowadzenie szeregu reform wewntrznych (np. utworzenie Komisji Edukacji Narodowej iSzkoy Rycerskiej) zostao podkopane przez odamy szlachty imagnaterii, ktre bronic swoich interesw, nawet wdobrej wierze (obrona przed absolutyzmem krla), obiektywnie osabiay pastwo (konfederacja barska). Sprzyjajc sytuacj midzynarodow (wojna rosyjsko-turecka ispory midzy zaborcami) wykorzystao stronnictwo patriotyczne na Sejmie Czteroletnim, obradujcym wWarszawie wlatach 17881792. Uchwalio ono gbokie reformy pastwowe, majce na celu zrzucenie zalenoci od Rosji iumocnienie niepodlegoci, z ktrych najistotniejsze to przyjcie Konstytucji 3 maja 1791 r. ustalajcej podstawy nowego ustroju Rzeczypospolitej oraz uchway opowikszeniu armii do 100 tys. onierzy. Reformy te wkrtce zostay zniweczone (mimo zrywu powstaczego insurekcji kociuszkowskiej) przez Targowic irozbiory przeprowadzone przez ocienne mocarstwa w1793 i1795 r. Reasumujc, po okresie rozbicia dzielnicowego, anastpnie jego przezwycieniu irozkwicie wXVIw., od poowy XVII w. skuteczno realizacji interesw narodowych stopniowo spadaa, mimo pojedynczych, cho znaczcych sukcesw natury militarnej (Wiede, 1683). Wnioski z tego okresu odnonie do wspczesnych interesw i celw strategicznych mona zsyntetyzowa wczterech punktach: interesem ywotnym jest posiadanie zdolnoci do zorganizowania iutrzymania sprawnego pastwa; nie wolno zakca rwnowagi midzy wolnoci jednostki czy grupy aodpowiedzialnoci za pastwo; naley zawsze pamita opielgnowaniu tosamoci narodowej oraz przeciwdziaa ksztatowaniu si niekorzystnej wsplnoty interesw potnych ssiadw.
Okres zaborw iodzyskanie niepodlegoci

Gwnym interesem narodowym wokresie zaborw byo utrzymanie tosamoci narodowej, w tym dbanie o jzyk polski, oraz opr wobec germanizacji i rusyfikacji. Problem tosamoci narodowej Polakw wokresie zaborw (lata 17951918) by szczeglnie zoony wwarunkach utraty
29

niepodlegoci. Jej brak, obok rwnoczesnych procesw transformacyjnych ustroju spoeczno-gospodarczego terenw pod zaborami, powodowa stopniowe zanikanie narodu szlacheckiego. Tworzeniu nowoczesnego narodu polskiego, obejmujcego wszystkie warstwy i klasy spoeczne, towarzyszyo upodmiotowienie chopstwa (zniesienie paszczyzny ipoddastwa osobistego), urbanizacja iindustrializacja ziem polskich pod zaborami (tempo iskala tych zjawisk byy rne wposzczeglnych zaborach) oraz napyw ludnoci innych narodowoci (niemieckiej, ydowskiej, rosyjskiej). Sytuacja ta spowodowaa odejcie od tradycyjnego, stanowego rozumienia polskiej tosamoci narodowej ku jej interpretacji jako nowoczesnej wsplnoty politycznej, czy to wwymiarze narodowym (ruch narodowy), czy klasowym (idee socjaldemokratyczne). Szczeglnie istotne znaczenie dla pogbienia wiadomoci narodowej miaa edukacja ikultywowanie wbrew polityce rusyfikacji igermanizacji prowadzonych przez zaborcw jzyka polskiego, rozwoju sztuki, nauki ikultury narodowej. Umacnianie tosamoci narodowej wspierane byo misj patriotyczn (romantyzm) ispoeczn (pozytywizm) literatury polskiej. Zarwno interesy narodowe, jak i cele strategiczne pozostajcego w niebycie pastwowym spoeczestwa ksztatujcego si na nowych podstawach narodu polskiego zmierzay wrnych zaborach iwrnych formach do: odzyskania niepodlegoci (cel oglnonarodowy, promowany przez tajne sprzysienia, jak te wkolejnych powstaniach narodowych); poszerzania autonomii (Galicja); organizowania oporu wobec germanizacji irusyfikacji; egalitaryzmu isolidaryzmu spoecznego oraz poprawy poziomu wiadomoci ijakoci ycia spoecznoci polskiej pod zaborami (kwestia chopska, idea pracy organicznej, pozytywizm). Okres I wojny wiatowej (19141918) wskazuje na szczegln determinacj narodu i jego elit w budowaniu i umacnianiu nowoczesnego, obejmujcego wszystkie odamy spoeczne narodu we wszystkich aspektach politycznym, spoecznym, ekonomicznym i kulturowym na ziemiach polskich ina emigracji. Uwypukla rwnie znaczenie polskich wysikw dyplomatycznych podtrzymujcych midzynarodowe poparcie dla polskich de niepodlegociowych oraz samoorganizacj (wtym wojskow Legiony Polskie) wwarunkach braku niezawisoci pastwowej. Podstawowy wniosek z wydarze ztego okresu wskazuje na szczegln rol, jak wprzetrwaniu narodu odgrywa utrzymanie, pielgnowanie irozwijanie kultury oraz tosamoci narodowej.
Midzywojnie iII wojna wiatowa

Gwnym interesem narodowym wokresie midzywojennym byy budowa iumocnienie pastwa. Polska, po odzyskaniu niepodlegoci na mocy postanowie traktatu wersalskiego iwwyniku walk ogranice II Rzeczypospolitej, zajmowaa istotne miejsce wrodkowoeuropejskim regionie. Znaczcy wpyw na midzynarodow pozycj Polski wywaro zwycistwo wwojnie polsko-bolszewickiej (19191920), co zahamowao na dwie dekady ekspansj komunizmu na zachd oraz ustabilizowao stosunki polityczne wEuropie rodkowo-Wschodniej. Jednak sytuacja pastwa pod wzgldem gwarancji bezpieczestwa ze strony innych podmiotw rodowiska midzynarodowego bya trudna. Skaday si na ni: uwarunkowania geopolityczne; ulega iniekonsekwentna polityka pastw zachodnich (szczeglnie Wielkiej Brytanii) wzgldem Niemiec, zwizana ze znoszeniem obcie naoonych na nie na mocy traktatu wersalskiego; izolacja midzynarodowa Niemiec iRosji bolszewickiej oraz wynikajce std ich zblienie, niekorzystne dla Polski (ukad zRapallo, 1922), oraz polityka zmierzajca do rewizji polskich granic prowadzona przez dyplomacj niemieck iradzieck. Na pozycj Polski wregionie
30

wpyway ze stosunki zLitw ico najmniej chodne zCzechosowacj. Stosunkom zzachodni Europ (szczeglnie zFrancj) cios zada ukad zLocarno (1925r.), ktry ukierunkowa niemieckie roszczenia iekspansj na wschd. Brytyjskie gwarancje dla Polski zmarca 1939r. (iwczeniejsze porozumienie zFrancj) okazay si wpraktyce mao przydatnymi gestami wobliczu agresji niemieckiej (1 wrzenia 1939 r.) anastpnie radzieckiej (17wrzenia1939r.). Sytuacja ta wyksztacia wpolskiej wiadomoci syndrom zdrady. Takie mylenie ugruntowane zostao pniejszymi decyzjami aliantw ponad gowami Polski opozostawieniu Polski po II wojnie wiatowej wstrefie wpyww ZSRR (Jata). Midzywojenna Rzeczpospolita bya pastwem wielonarodowociowym. Obiektywne i subiektywne czynniki w polityce midzynarodowej i narodowej antagonizoway mode pastwo z jej mniejszociami. Utrudnieniem wskutecznym osiganiu celw strategicznych wramach polskiej polityki bezpieczestwa byy: nieskuteczno zawieranych przez rzdy II RP sojuszy polityczno-wojskowych; denia dyplomacji niemieckiej do osignicia swoich celw strategicznych za pomoc presji dyplomatycznej irodkw militarnych; zmowa wadz III Rzeszy iZwizku Radzieckiego kosztem Polski (pakt Ribbentrop-Mootow zsierpnia 1939 r. wraz zdoczonym do niego tajnym protokoem); ogromne dysproporcje midzy polskim potencjaem obronnym apotencjaem niemieckim iradzieckim; ulega polityka mocarstw zachodnich wobec Niemiec oraz trudnoci wzbudowaniu wsplnoty pastwowej na trwaych fundamentach, obejmujcej wszystkich obywateli. Negatywnie na stan bezpieczestwa Polski oddziaywa wiatowy kryzys gospodarczy (19291933), a take wyniszczajca gospodark wojna celna z Niemcami. Gwnym polskim interesem narodowym w okresie II wojny wiatowej byo fizyczne przetrwanie narodu. Priorytetami byy te odzyskanie suwerennoci wgranicach sprzed wybuchu wojny. Gwne cele strategiczne obejmoway: budow irozwijanie struktur polskiego pastwa podziemnego iruchu oporu wkraju oraz zbrojnych struktur na obczynie; edukacj patriotyczno-historyczn wszystkich grup spoecznych; opr wobec polityki eksterminacyjnej ipropagandy okupanta oraz zabieganie oumidzynarodowienie sprawy polskiej iuzyskanie poparcia aliantw dla postulatw polskich. Polityka Zwizku Radzieckiego, poczona zeliminacj niezalenych si politycznych wopanowanych przez siebie pastwach Europy rodkowo-Wschodniej, uniemoliwia osignicie celw strategicznych zakadanych przez polskie wadze pastwowe na uchodstwie. O ostatecznej porace rzdu londyskiego wwalce orzd igranice zadecydowao przedmiotowe potraktowanie przez wielk trjk USA, Wielk Brytani iZSRR sprawy polskiej zarwno wkwestii granic pastwowych, jak irzdu. Wnioski z tego okresu co do wspczesnych interesw i celw strategicznych wskazuj na konieczno zwrcenia szczeglnej uwagi na zakres iformy wspdziaania dwch najwikszych ssiadw Polski: Rosji iNiemiec, oraz zapewnienie uwzgldniania polskich interesw wkrytycznych obszarach stosunkw obu mocarstw. Niezbdne s rwnie unowoczenianie wasnego potencjau obronnego oraz racjonalna kalkulacja skutecznoci zawartych sojuszy.
Okres powojenny czas PRL

Konsekwencje drugiej wojny wiatowej przerway cigo pastwow oraz przyniosy utrat przez Polsk suwerennoci. Opr przeciwko narzuconym wadzom i ustrojowi politycznemu prowadziy, bez szans na sukces, wojskowe i polityczne podziemie. Wadze emigracyjne wLondynie nie byy
31

uznawane od 1945 r., umacnia si za rzd komunistyczny (de facto narzucony Polsce przez ZSRR), ktry dokona rewizji tosamoci narodowej na podstawie klasowych kryteriw, argumentujc to rwnie wzgldami bezpieczestwa narodowego. Co najmniej do 1956 r. wadze komunistyczne stosoway nieludzkie metody dziaania, ogromn rol odgrywa przy tym coraz bardziej rozbudowywany system represji. W pocztkowym okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Polski Ludowej, PRL) spord interesw narodowych ipastwowych za najwaniejsze uznawano zapewnienie: budowania zideologizowanej, socjalistycznej pastwowoci wwarunkach braku suwerennoci; trwaoci granicy polsko-niemieckiej na Odrze iNysie; bezpieczestwa wewntrznego, zczym wizao si tzw. umacnianie wadzy ludowej, stanowice podstaw dokonywanych w kraju gbokich zmian polityczno-ustrojowych, spoecznych, gospodarczych iinnych. Cele strategiczne wadz Polski Ludowej w dziedzinie bezpieczestwa koncentroway si przede wszystkim na utrzymaniu za wszelk cen wadzy i porzdku wewntrznego w pastwie (rozwj sub specjalnych, si milicyjnych, inwigilacja spoeczestwa, rozwizywanie problemw spoecznych metodami siowymi). Dziaania zewntrzne, dyktowane uwarunkowaniami wynikajcymi zzalenoci odZSRR, obejmoway m.in.: traktatowe zagwarantowanie powojennych granic pastwowych ze szczeglnym integrowaniem ziem zachodnich ipnocnych; utrzymanie jednoci bloku wschodniego m.in. poprzez czonkostwo wUkadzie Warszawskim irozbudow si zbrojnych cile wspdziaajcych zarmi radzieck iinnymi wojskami Ukadu Warszawskiego wramach planw strategicznych ZSRR (wymiar militarny) oraz rozwijanie narzuconej wsppracy gospodarczej zpastwami bloku wschodniego, wtym wramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Dziaania w pozamilitarnych aspektach bezpieczestwa koncentroway si na odbudowie irozwoju infrastruktury pastwowej; odbudowie potencjau demograficznego Polski, atake na deniu do poprawy jakoci ycia spoecznego poprzez powszechne zatrudnienie, edukacj iochron zdrowia oraz inne dziaania socjalne. Niewydolno systemu centralnego planowania utrudniaa praktyczne osiganie wikszoci ztych celw. Ubezwasnowolnienie strategiczne Polski wyrazio si m.in. zgod wadz na ingerencj wwewntrzne sprawy pastw sojuszniczych Ukadu Warszawskiego porednio, politycznie (Wgry, 1956) ibezporednio, zbrojnie (Czechosowacja, 1968). Winteresie polskich wadz wwczesnych warunkach leao agodzenie napi midzyblokowych, zmniejszanie zagroenia militarnego iposzukiwanie dla siebie marginesu swobody politycznej wEuropie, czego wyrazem byy plany Rapackiego (1957 r.), Gomuki (1963 r.) iJaruzelskiego (1987 r.); wzmacnianie pozycji midzynarodowej Polski, m.in. przez aktywno wramach ONZ iprocesu Konferencji Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie (KBWE). Do celw strategicznych nieuznawanej przez wadze PRL polskiej opozycji niepodlegociowej womawianym okresie naley zaliczy: przywrcenie suwerennoci pastwu polskiemu; realn demokratyzacj ycia publicznego; odrzucenie niewydolnego ustroju gospodarczego; denie do poprawy sytuacji bytowej spoeczestwa; promowanie wspoeczestwie rzeczywistych postaw pluralistycznych; zapewnienie przestrzegania przez wadze socjalistyczne praw czowieka; ograniczanie wpywu propagandy pastwowej; tworzenie irozwj organizacji bronicych interesw przeladowanych jednostek igrup spoecznych; organizowanie aktw nieposuszestwa wobec wadz socjalistycznych (akcji strajkowych, wystpie, manifestacji) oraz informowanie zagranicznej opinii publicznej osytuacji wkraju.
32

Niewydolno i zastoje gospodarki narodowej opartej na systemie centralnego planowania podwaay bezpieczestwo narodowe, doprowadzajc do realnego pogorszenia warunkw bytowych spoeczestwa (niepokoje spoeczne wlatach: 1956, 1970, 1976), wywoujc opr inteligencji istudentw (marzec 1968 r.) oraz rodzc masowy ruch spoeczny Solidarno (1980 r.). Wobliczu pogarszajcej si sytuacji wlatach 19801981 wadze pastwa nie zawahay si wprowadzi stan wojenny (13 grudnia 1981 r.), ktry zahamowa demokratyczne denia opozycji. W warunkach pogarszajcej si sytuacji spoeczno-gospodarczej polityka bezpieczestwa ostatnich lat PRL koncentrowaa si na wymiarze wewntrznym, prowadzc ostatecznie do dialogu wadzy z opozycj przy okrgym stole (6 lutego 5 kwietnia 1989 r.), na ktrym ustalono przeprowadzenie czciowo wolnych, kontraktowych wyborw parlamentarnych 4 czerwca 1989 r. Wefekcie miadcego zwycistwa opozycji doszo do pokojowego przekazania wadzy iutworzenia rzdu Tadeusza Mazowieckiego 12 wrzenia 1989 r., ktry rozpocz proces transformacji caego pastwa. Dopenienie przemian nastpio poprzez wybr Lecha Wasy na prezydenta RP w1990 r. oraz przeprowadzenie pierwszych wpeni wolnych wyborw parlamentarnych 27 padziernika 1991 r. Urzeczywistnianie polskich interesw narodowych w okresie powojennym byo niemoliwe z uwagi na uzalenienie od ZSRR. Polska funkcjonowaa w warunkach ubezwasnowolnienia strategicznego. Mimo e przetrwanie narodu ipastwa polskiego nie byo zagroone, to jego rozwj ibudowanie pozycji midzynarodowej byy ograniczane iwarunkowane interesami oraz kierunkiem polityki istrategii Zwizku Radzieckiego. Aktywno ugrupowa opozycyjnych wPolsce, pogarszajca si sytuacja gospodarcza, zmczenie (wypalenie si) systemu komunistycznego oraz postpujce zmiany wsytuacji geopolitycznej (szczeglnie po dojciu do wadzy Michaia Gorbaczowa w1985 r.) doprowadziy do pokojowego odzyskania samodzielnoci strategicznej oraz zmiany ustroju pastwa. Mimo satelickiego charakteru (oraz dominacji obcej Polakom ideologii), PRL szukaa sposobnoci do zaznaczenia swej podmiotowoci (np. wprocesie KBWE). Rwnoczenie umocniono integralno terytorialn pastwa poprzez zawarcie odpowiedniego ukadu zRepublik Federaln Niemiec opodstawach normalizacji wzajemnych stosunkw (1970 r.). Wnioski z tego okresu co do wspczesnych interesw narodowych i celw strategicznych wskazuj, e utrzymanie suwerennoci narodowej pozostaje jednym z kluczowych zada pastwa, a niedemokratyczne (satelickie) sojusze polityczno-wojskowe mog okaza si nie tyle rodkiem wzmocnienia bezpieczestwa, co instrumentem zniewolenia i ubezwasnowolnienia strategicznego przez hegemona takiego sojuszu.
III Rzeczpospolita
Zaamanie si zimnowojennego, dwubiegunowego porzdku midzynarodowego byo rezultatem zapocztkowanej wPolsce w1980 r. rewolucji Solidarnoci, zmian wZSRR po objciu wadzy przez Michaia Gorbaczowa ipotem jesieni ludw w1989 r. Proces ten zainicjowa zmian ustroju isystemu gospodarczego Rzeczypospolitej, determinujc rwnoczenie jej sytuacj bezpieczestwa. Za gwny interes narodowy po odzyskaniu penej suwerennoci przez Polsk naley uzna zapewnienie warunkw bezpieczestwa pastwa w nowych warunkach (po rozpadzie bloku wschodniego Polska znalaza si wtzw. szarej strefie bezpieczestwa), zrwnowaonego rozwoju oraz stopniowe-
33

go wzrostu pozycji midzynarodowej, wtym poprzez przystpienie do najpotniejszych organizacji na wiecie NATO iUnii Europejskiej. Cele strategiczne Polski wdziedzinie bezpieczestwa obejmoway: wzmacnianie wasnego potencjau obronnego w warunkach samodzielnoci strategicznej, przy jednoczesnym poszukiwaniu nowych partnerw strategicznych na Zachodzie (starania oczonkostwo wNATO iUE oraz rozwijanie relacji zUSA), wyprowadzenie zterytorium Polski wojsk radzieckich oraz prowadzenie polityki zagranicznej przyczyniajcej si do ksztatowania stabilnego ipokojowego rodowiska midzynarodowego. Wwymiarze pozamilitarnym strategicznym celem by rozwj gospodarki opartej na zasadach wolnorynkowych. Wwyniku prac strategicznych na przeomie lat 80. i90. opracowano Doktryn obronn Rzeczypospolitej Polskiej, ktra zostaa przyjta uchwa Komitetu Obrony Kraju (KOK) 21 lutego 1990 r. Bya ona pierwszym wpowojennej historii Polski jawnym dokumentem okrelajcym ideklarujcym publicznie podstawowe elementy narodowej strategii obronnoci RP. Nastpnie, 2 listopada 1992 r. na posiedzeniu KOK przyjto dwa dokumenty Zaoenia polskiej polityki obronnej oraz Polityk bezpieczestwa i strategi obronn Rzeczypospolitej Polskiej. Dokumentem wykonawczym do nich by Plan obrony Rzeczypospolitej Polskiej, ustalajcy konkretne zadania operacyjne struktur pastwa wdziedzinie obronnej, zuwzgldnieniem rnych scenariuszy, moliwych wwarunkach samodzielnoci strategicznej. Kolejne kluczowe dokumenty pastwowe, integrujce strategi bezpieczestwa iobronnoci, zostay przyjte ju po wstpieniu Polski wstruktury Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, abyy nimi Strategia Bezpieczestwa Rzeczypospolitej Polskiej (4 stycznia 2000 r.) oraz Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej (23 maja 2000 r.). Po wydarzeniach z11 wrzenia 2001 r. (ataki terrorystyczne na Nowy Jork iPentagon) ipniejszym rozpoczciu dziaa koalicji antyterrorystycznej, atake wskutek kryzysu wok Iraku na przeomie lat 20022003 dokumenty te zdezaktualizoway si. Zastpiono je Strategi Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (8 wrzenia 2003 r.). Zkolei w2007 r. zostaa przyjta Strategia Bezpieczestwa Narodowego RP, wktrej po raz pierwszy bezpieczestwo potraktowane byo wsposb poszerzony, obejmujcy nie tylko jego militarne, ale rwnie pozamilitarne aspekty. Nastpnie w2009 r. przyjto dokument wykonawczy do strategii Polityczno-Strategiczn Dyrektyw Obronn RP. Dokumenty te, na podstawie postanowie Konstytucji RP iinnych aktw prawnych, stanowiy wykadni podstawowych zaoe strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa Polski wwarunkach czonkostwa wSojuszu Pnocnoatlantyckim iwUnii Europejskiej. Zapewniay rwnoczenie podstawy koncepcyjne dla dalszych szczegowych prac planistycznych, programowych idoktrynalnych dotyczcych przygotowania iuycia potencjau obronnego pastwa wczasie pokoju, kryzysu iwojny. WIII Rzeczypospolitej doszo te do zerwania zideologicznym podejciem do tosamoci narodowej. Charakteryzowao si to powrotem do tradycyjnych elementw, amianowicie do poczucia wsplnoty dziejw, szczeglnej roli katolicyzmu itradycji chrzecijaskich oraz silnego zakorzenienia whistorii przy rwnoczesnym renesansie wizi kulturowo-cywilizacyjnych zZachodem. Symbolicznym tego wyrazem byo m.in. przywrcenie wgodle RP wizerunku ora biaego wkoronie. Proces umacniania III RP wyraa si szczeglnie w: demokratyzacji iutrwalaniu gospodarki wolnorynkowej; deniu do stopniowej integracji wwymiarze politycznym, gospodarczym, spoecznym imilitarnym zpastwami Europy Zachodniej ibliskiej wsppracy ze Stanami Zjednoczonymi; aktywnoci politycznej wobec innych pastw regionu; promowaniu demokracji na Ukrainie iBiaorusi; rozwijaniu wsppracy polityczno-wojskowej zpastwami ssiedzkimi; inicjatywach regionalnych
34

(Trjkt Weimarski: Francja, Niemcy iPolska; Grupa Wyszehradzka: Czechy, Polska, Sowacja iWgry), czy deniu do uoenia rwnych ipartnerskich relacji zRosj. Wikszo celw strategicznych RP okrelonych po 1989 r. udao si osign. Polska przystpia do Sojuszu Pnocnoatlantyckiego (1999 r.) oraz do Unii Europejskiej (2004 r.); nawizaa partnerstwo strategiczne ze Stanami Zjednoczonymi; zaangaowaa si we wspprac subregionaln (Trjkt Weimarski, Grupa Wyszehradzka, Inicjatywa rodkowoeuropejska, Rada Pastw Morza Batyckiego) oraz mocniej wczya si wmidzynarodowe operacje stabilizacyjne, podnoszc wten sposb poziom interoperacyjnoci SZ RP. To, e nie wszystkie cele strategiczne osignito, pokazuj: mieszany bilans wstosunkach zRosj (zwaszcza dotyczy to niemilitarnych aspektw bezpieczestwa energetyka, polityka historyczna) oraz pogorszenie stosunkw zBiaorusi.
* * *
Historycznie geopolityczne pooenie Polski midzy Wschodem aZachodem wistotnej mierze ksztatowao tosamo narodow ipastwowo polsk, determinujc charakter interesw narodowych icelw wdziedzinie bezpieczestwa (rys. 5).
ZACHD
Rysunek 5. Historyczne geostrategiczne pooenie Polski na linii WschdZachd
MORZE MORZE MORZ MO RZ ZE BATYCKIE BAT BA BATYCKIE TY T Y KI YCKI YC KIE E
WSCHD
SUDETY
KARPATY
Wojny zewntrzne i inne kryzysy sprawiay, e sprawy bezpieczestwa przez znaczn cz polskich dziejw absorboway polityk idziaania wadz pastwa ispoeczestwa. Lekcewaenie tych spraw koczyo si bd to marginalizacj znaczenia na arenie midzynarodowej (okres rozbicia dzielnicowego, okres panowania Sasw), bd zupenym upadkiem pastwowoci (okres rozbiorw, II wojna wiatowa). Historia pokazuje te, jak wane s waciwe proporcje midzy interesami indywidualnymi (jednostki) izbiorowymi (pastwa) oraz interesami materialnymi iniematerialnymi (duchowymi). Przerost interesw indywidualnych ipartykularnych (interesy dynastyczne, zota wolno szlachty itp.) nad pastwowymi prowadzi do wielu kryzysw ipodwaania midzynarodowej podmiotowoci Polski, atake do zapaci polskiej pastwowoci (rozdrobnienie dzielnicowe irozbiory). Zhistorii wynika wany wniosek, e przetrwanie narodu polskiego take wokresie bez posiadania wasnego pastwa byo moliwe dziki pielgnowaniu jzyka, tradycji, kultury isztuki, ktre umacniay tosamo narodow.
35

Wana lekcja zhistorii Polski dotyczy te realnoci zobowiza koalicyjnych isojuszniczych. Samo ich zawieranie ipodpisywanie nie gwarantowao rzeczywistej pomocy wczasie prby, co pokaza wrzesie 1939 r. Std wana jest zjednej strony potrzeba staych zabiegw outrzymywanie wiarygodnoci, spoistoci isiy sojuszy, ktrych Polska jest czonkiem, azdrugiej strony dbao obudowanie wasnego potencjau bezpieczestwa.
1.2.Potencja Polski wdziedzinie bezpieczestwa

System bezpieczestwa narodowego
System bezpieczestwa narodowego (SBN) Polski nie jest optymalny. Jego ujcie wStrategii Bezpieczestwa Narodowego RP z2007 r. nie stanowi jednolitej caoci, ajedynie wskazuje na wiele rnych podsystemw czstkowych. Wniniejszej Biaej Ksidze system bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) rozumie si jako cao si (podmiotw), rodkw i zasobw przeznaczonych przez pastwo do realizacji zada wdziedzinie bezpieczestwa, odpowiednio do tych zada zorganizowana (wpodsystemy iogniwa), utrzymywana iprzygotowywana. Skada si zpodsystemu (systemu) kierowania iszeregu podsystemw (systemw) wykonawczych, wtym podsystemw operacyjnych (obronny iochronne) ipodsystemw wsparcia (spoeczne igospodarcze). Wujciu graficznym przedstawia to rys. 6. Rysunek 6. Uniwersalny model systemu bezpieczestwa narodowego
Podsystem kierowania
DECYDENT
ORGAN DORADCZY
ORGAN SZTABOWY
Podsystemy wykonawcze PODSYSTEMY OPERACYJNE PODSYSTEMY WSPARCIA
obronny
spoeczne
ochronne
gospodarcze
36

System bezpieczestwa narodowego RP ma take podobnie jak cae pastwo struktur terytorialn. Wtym sensie mona wnim wyrni gminne, powiatowe iwojewdzkie podsystemy bezpieczestwa terytorialnego. Z uwagi na struktur funkcjonaln pastwa mona take mwi o resortowych (dziaowych) systemach bezpieczestwa. System ten jest wielopaszczyznowy iwielowymiarowy. Uwzgldnia ksztatowanie si stosunkw wewntrz pastwa ijego relacje zpodmiotami zewntrznymi oraz obejmuje ich rne sfery ipaszczyzny: stosunki polityczne, prawne, wojskowe, gospodarcze, spoeczne, kulturowe, naukowe itp. Kierowanie bezpieczestwem narodowym naley do najwaniejszych funkcji pastwa, majcych na celu zapewnienie jego bytu irozwoju wzmiennych warunkach rodowiska bezpieczestwa. Na kierowanie bezpieczestwem narodowym skadaj si trzy podstawowe elementy: kierowanie obron pastwa (waciwo prezydenta RP we wspdziaaniu z Rad Ministrw), sprawowanie oglnego kierownictwa wzakresie obronnoci (waciwo Rady Ministrw) oraz zarzdzanie kryzysowe (waciwo Rady Ministrw, wojewodw, starostw, wjtw, burmistrzw iprezydentw miast). Podsystem kierowania jest kluczowym elementem systemu bezpieczestwa narodowego. Stanowi on cz systemu bezpieczestwa narodowego przeznaczon do kierowania jego funkcjonowaniem, obejmujc organy wadzy publicznej ikierownikw jednostek organizacyjnych, ktre wykonuj zadania zwizane zbezpieczestwem narodowym (wtym organy dowodzenia Si Zbrojnych RP), wraz zorganami doradczymi iaparatem administracyjnym (sztabowym) oraz procedurami funkcjonowania iinfrastruktur (stanowiska icentra kierowania oraz zarzdzania, system cznoci). Ma on ywotne znaczenie dla caego systemu bezpieczestwa wczasie pokoju, kryzysu iwojny. Zapewnia uzyskiwanie wiedzy ozagroeniach iich analiz, planowanie przygotowania idziaania podsystemw operacyjnych iwsparcia oraz zarzdzanie (dowodzenie) nimi w trakcie dziaa. Mona wyodrbni cztery strategiczne obszary zadaniowe podsystemu kierowania. Pierwszym jest monitorowanie zagroe, zuwzgldnieniem ich skali, rodzaju imiejsca wystpowania. Drugi dotyczy zapobiegania powstawaniu zagroe, zarwno na terytorium kraju, jak ipoza jego granicami. Trzeci obejmuje dziaania zwizane zusuwaniem skutkw zagroe, gdy nie udao si im zapobiec. Ostatni obszar obejmuje kierowanie obron pastwa wrazie bezporedniej agresji militarnej. Dla realizacji tych zada konieczne s odpowiednie warunki planistyczne, organizacyjne, finansowe czy techniczne. Ich zapewnieniu su uregulowania prawne, dotyczce podwyszania gotowoci obronnej pastwa oraz przygotowania systemu stanowisk kierowania dla poszczeglnych organw administracji publicznej, wtym Centralnego Stanowiska Kierowania Obron Pastwa. Podsystemy (wtym ogniwa) wykonawcze systemu bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) to siy irodki przewidziane do realizacji ustawowo okrelonych zada wdziedzinie bezpieczestwa, pozostajce w dyspozycji organw kierowania bezpieczestwem. Wyrnia si ich dwa rodzaje: operacyjne oraz wsparcia. Podsystemy operacyjne tworz: podsystem obronny pastwa (obronnoci, obrony narodowej, bezpieczestwa militarnego) przeznaczony do wykorzystywania szans, podejmowania wyzwa, redukowania ryzyk iprzeciwdziaania (zapobiegania iprzeciwstawiania si) zewntrznym zagroeniom ocharakterze polityczno-militarnym oraz podsystemy ochronne pastwa iludnoci (bezpieczestwa cywilnego, pozamilitarnego) przeznaczone do wykorzystywania szans, podejmowania wyzwa, redukowania ryzyk iprzeciwdziaania (zapobiegania iprzeciwstawiania si) zewntrznym iwewntrznym zagroeniom ocharakterze niemilitarnym (cywilnym).
37

Podsystemy wsparcia to podmioty spoeczne igospodarcze przeznaczone do wykorzystywania szans, podejmowania wyzwa, redukowania ryzyk iprzeciwdziaania (zapobiegania iprzeciwstawiania si) zewntrznym iwewntrznym zagroeniom ocharakterze spoecznym igospodarczym, atake do spoecznego i gospodarczego zasilania operacyjnych podsystemw bezpieczestwa narodowego wczasie pokoju, kryzysu iwojny. System bezpieczestwa wci nie jest do koca optymalnie zorganizowany. Najwikszym wyzwaniem jest waciwe zintegrowanie jego elementw.
Uwarunkowania ustrojowo-polityczne jako osnowa potencjau kierowania

Osnow podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym stanowi uwarunkowania ustrojowo-polityczne pastwa, ktrych prawne fundamenty okrela Konstytucja RP z2 kwietnia 1997 r. Wtym zakresie kluczow rol odgrywa art. 5 okrelajcy podstawowe funkcje pastwa. Zgodnie zjego treci, Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci inienaruszalnoci swojego terytorium (pastwo jako polityczna organizacja narodowa), zapewnia wolnoci iprawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli (obywatel jako unitarny element narodu), strzee dziedzictwa narodowego (potencja niematerialny, ktrego skadnikiem cigym jest dziedzictwo kulturowe ihistoryczne) oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju (potencja materialny, budowany wramach rozwoju spoeczno-gospodarczego, uwzgldniajcego potrzeb ochrony rodowiska). Zfunkcji tych wynikaj okrelone kompetencje izadania organw pastwowych. Stanie na stray niepodlegoci inienaruszalnoci terytorium pastwa chociaby zuwagi na systematyk ustawy zasadniczej jest kluczow funkcj pastwa, ktrej realizacja pozwala na wykonywanie pozostaych funkcji, okrelonych przez art. 5 jako podstawowe. Z treci przywoanego art. 5 Konstytucji RP, wzakresie dotyczcym utrwalania niepodlegoci, nieKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej naruszalnoci terytorium i bezpieczestwa narodowezdnia 2 kwietnia 1997 r. go, koresponduje cile norma ujta wjej art. 26 ust. 1, okrelajca ustrojow pozycj Si Zbrojnych RP. PoArt. 5. Rzeczpospolita Polska strzeprzez nadanie SZ RP roli czynnika sucego ochronie e niepodlegoci inienaruszalnoci niepodlegoci pastwa i niepodzielnoci jego terytoswojego terytorium, zapewnia wolrium oraz bezpieczestwu inienaruszalnoci jego granoci iprawa czowieka iobywatela nic Konstytucja RP powierza SZ RP rol podstawowego oraz bezpieczestwo obywateli, strzee realizatora najistotniejszej funkcji pastwa. dziedzictwa narodowego oraz zapewnia W ramach uwarunkowa ustrojowo-polityczochron rodowiska, kierujc si zasad nych Konstytucja RP zawiera przepisy okrelajce zasady zrwnowaonego rozwoju. ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej. Szczeglnie istotne s w tym obszarze zasady: demokratycznego pastwa prawa urzeczywistniajcego zasady sprawiedliwoci spoecznej; unitarnego charakteru pastwa; zwierzchnictwa narodu; zrwnowaonego rozwoju; dostpu do narodowego dziedzictwa kulturowego; praworzdnoci; trjpodziau irwnowagi wadz publicznych (ustawodawczej, wykonawczej, sdowniczej); pluralizmu politycznego; wolnoci zrzeszania si; wolnoci prasy iinnych rodkw spoecznego
38

przekazu; decentralizacji; spoecznej gospodarki rynkowej i wolnoci gospodarczej; neutralnoci Si Zbrojnych RP wsprawach politycznych, atake ich podlegoci cywilnej idemokratycznej kontroli. Uwarunkowania instytucjonalne ifunkcjonalne wsferze bezpieczestwa wyznacza konstytucyjna zasada podziau irwnowagi wadz ustawodawczej (sprawowanej przez Sejm iSenat), wykonawczej (sprawowanej przez prezydenta RP iRad Ministrw) isdowniczej (sprawowanej przez sdy itrybunay). Dla ksztatowania rozwiza wsystemie bezpieczestwa podstawowe znaczenie ma struktura wadzy wykonawczej wpastwie. Pozycja prezydenta RP wsystemie bezpieczestwa jest okrelona przede wszystkim przez art. 126 Konstytucji RP, zgodnie zktrym prezydent RP jest najwyszym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej igwarantem cigoci wadzy pastwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji RP, stoi na stray suwerennoci ibezpieczestwa pastwa oraz nienaruszalnoci iniepodzielnoci jego terytorium. Funkcje prezydenta RP nawizuj zatem do treci omawianego art. 5 Konstytucji RP, czynic zgowy pastwa stranika najbardziej podstawowych wartoci pastwa, jakimi s suwerenno, integralno terytorialna oraz bezpieczestwo zewntrzne iwewntrzne. Istotnego znaczenia nabiera przy tym norma art. 134 Konstytucji RP, ktra powierzajc Siy Zbrojne RP najwyszemu zwierzchnictwu prezydenta RP okrela pozycj gowy pastwa wstosunku do aparatu powoanego do realizacji najistotniejszej funkcji pastwa. Pozycj prezydenta RP wsystemie bezpieczestwa pastwa potwierdza tre art. 135 Konstytucji RP, zgodnie zktr Rada Bezpieczestwa Narodowego jest organem doradczym prezydenta RP wzakresie wewntrznego izewntrznego bezpieczestwa pastwa. Kompetencje iinstrumenty dziaania prezydenta RP wsprawach bezpieczestwa zwyczeniem stanw nadzwyczajnych mieszcz si wramach generalnych uprawnie przewidzianych wnormach konstytucyjnych iustawowych. Istotne dla wykonywania konstytucyjnych kompetencji prezydenta RP wdziedzinie bezpieczestwa s jego uprawnienia do: zatwierdzania, na wniosek prezesa Rady Ministrw, Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP iwydawania, rwnie na wniosek prezesa Rady Ministrw wdrodze postanowienia, Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej RP. Dodatkowo prezydent RP wdrodze postanowienia, na wniosek ministra obrony narodowej, okrela gwne kierunki rozwoju Si Zbrojnych RP oraz ich przygotowa do obrony pastwa, ana wniosek Rady Ministrw wydaje postanowienia ouyciu polskich kontyngentw wojskowych woperacjach poza granicami kraju. Podkrelenia wymaga, e okrelon w art. 5 Konstytucji RP funkcj pastwa w dziedzinie bezpieczestwa przenosi na kompetencje Rady Ministrw norma art. 146 ust. 1 ustawy zasadniczej. Wwietle postanowie tego przepisu Rada Ministrw prowadzi polityk wewntrzn izagraniczn Rzeczypospolitej Polskiej. Wrd szczegowych celw dziaania Rady Ministrw, ktre wskazano wsamej Konstytucji RP, atym samym uznano za szczeglnie wane, znalazo si zapewnienie wewntrznego bezpieczestwa pastwa oraz porzdku publicznego (art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji RP), zapewnienie bezpieczestwa zewntrznego pastwa (art. 146 ust. 4 pkt 8) oraz sprawowanie oglnego kierownictwa wdziedzinie obronnoci kraju iokrelanie corocznie liczby obywateli powoywanych do czynnej suby wojskowej (art. 146 ust. 4 pkt 11). Dla ksztatowania koncepcji strategicznej oraz systemu bezpieczestwa narodowego wan wytyczn s konstytucyjne zasady pastwa prawa, nadrzdnoci ibezporedniego stosowania przepisw Konstytucji RP oraz przestrzeganie przez Polsk prawa midzynarodowego. Dziaania organw wadzy publicznej odbywa si musz na podstawie iwgranicach prawa. Ramy dla definiowania celw oraz rozwiza systemowych wdziedzinie bezpieczestwa wyznacza tre konstytucyjnego katalogu praw iwolnoci oraz obowizkw czowieka iobywatela.
39

Przy ksztatowaniu koncepcji strategicznej isystemu bezpieczestwa narodowego uwzgldnione musz by wszczeglnoci prawa kadego do: ochrony ycia; ochrony prawnej ycia prywatnego irodzinnego; decydowania oswoim yciu osobistym; wychowywania dzieci zgodnie zwasnymi przekonaniami; nieujawniania informacji osobie, wtym oswoim wiatopogldzie, przekonaniach religijnych lub wyznaniu; dostpu do suby publicznej na jednakowych zasadach; informacji odziaalnoci organw wadzy publicznej oraz prawa cudzoziemcw do azylu lub uzyskania statusu uchodcy. Dotyczy to take licznych wolnoci, wtym szczeglnie wolnoci: komunikowania si; poruszania si po terytorium RP iopuszczania go; wyboru miejsca zamieszkania ipobytu; wyraania swoich pogldw; zgromadze; stowarzyszania si izrzeszania si oraz zakazu (poza przypadkami wskazanymi wKonstytucji RP) ekstradycji obywatela polskiego. Wan okoliczno przy ksztatowaniu rozwiza wdziedzinie bezpieczestwa stanowi: ustanowienie wKonstytucji RP szerokiego katalogu rodkw ochrony wolnoci ipraw; wyrane ustalenie, ktrych znich dochodzi mona bezporednio na podstawie Konstytucji RP; reglamentacja zasad itrybu wprowadzenia stanw nadzwyczajnych (wojennego, wyjtkowego, klski ywioowej) oraz okrelenie dopuszczalnego zakresu ogranicze wolnoci ipraw czowieka iobywatela wczasie ich trwania. Dla formuowania koncepcji strategicznej oraz przygotowywania (utrzymywania itransformacji) systemu bezpieczestwa narodowego stan prawa stanowi problem sam wsobie. Wdziedzinie bezpieczestwa brak obecnie wpolskim systemie prawnym caociowych regulacji orandze ustawowej. Regulacje te s rozproszone wrnych ustawach, nie maj charakteru systemowego oraz wniedostatecznym stopniu odzwierciedlaj zmiany zachodzce wsamym rozumieniu pojcia bezpieczestwa narodowego, zwizane ze wzrostem znaczenia jego pozamilitarnych wymiarw. System partyjny. Podstawy ustrojowe systemu partyjnego wyznaczaj konstytucyjne zasady pastwa demokratycznego oraz pluralizmu politycznego. Granice dla systemu partyjnego okrela konstytucyjny zakaz istnienia partii politycznych iinnych organizacji odwoujcych si wswoich programach oraz dziaaniu do totalitarnych metod ipraktyk dziaania nazizmu, faszyzmu ikomunizmu, atake tych, ktrych program lub dziaalno zakada lub dopuszcza nienawi rasow inarodowociow, stosowanie przemocy wcelu zdobycia wadzy lub wpywu na polityk pastwa albo przewiduje utajnienie struktur lub czonkostwa. Dla bezpieczestwa politycznego istotne znaczenie ma konstytucyjna zasada jawnoci finansowania partii politycznych. Scena polityczna ma charakter wielopartyjny icecha ta ma znamiona trwaoci. Wpaszczynie programowej tradycyjny podzia na lewic iprawic jest ju ibdzie wprzyszoci wduym stopniu dopeniany (czy wrcz rwnowaony) przez nakadajcy si na czciowo podzia na zwolennikw rozwiza podporzdkowanych tradycyjnie rozumianym interesom pastwa narodowego oraz po drugiej stronie, opowiadajcych si za najszersz wspprac midzypastwow iponadpastwow, wtym wramach procesu integracji europejskiej. Unia Europejska, aszczeglnie jej instytucjonalne ifunkcjonalne wzmocnienie, staje si wtych warunkach przedmiotem sporu midzy zwolennikami integracji aeurosceptykami, co ksztatuje now architektur sceny politycznej. Samorzd terytorialny. Istotn okolicznoci przy ksztatowaniu strategii bezpieczestwa jest, zgodnie zkonstytucyjn zasad decentralizacji, uczestnictwo samorzdu terytorialnego wsprawowaniu wadzy publicznej przy wykonywaniu przysugujcej mu wramach ustaw istotnej czci zada publicznych. Zadania zwizane zbezpieczestwem publicznym, wtym porzdkiem publicznym ibezpieczestwem obywateli, realizuje samorzd terytorialny na poziomie gmin i powiatw jako zadania
40

wasne. Tym samym koordynacja iwyznaczanie zada wtej dziedzinie moe si odbywa wycznie wtrybie przepisw prawa powszechnie obowizujcego. Silna pozycja samorzdu terytorialnego, szczeglnie na poziomie gminy ipowiatu, stanowicych jednostki terytorialne, wktrych funkcjonuj wycznie samorzdowe organy administracji publicznej owaciwoci oglnej, jest wzmacniana przez zasad zespolenia terytorialnego administracji. Nadzr ze strony administracji rzdowej nad dziaalnoci samorzdu terytorialnego jest z zasady, pomijajc sytuacj stanw nadzwyczajnych, ograniczony przepisami Konstytucji RP do kryterium legalnoci. Organizacje pozarzdowe. Elementem przestrzeni publicznej, ktry do pewnego stopnia wpywa na system bezpieczestwa narodowego, s organizacje pozarzdowe. Zgodnie zzasad wolnoci zrzeszania si, funkcjonuj zwizki zawodowe, organizacje spoeczno-zawodowe, stowarzyszenia, ruchy obywatelskie oraz inne dobrowolne zrzeszenia ifundacje. Na podstawie ustaw funkcjonuj samorzdy zawodowe, reprezentujce osoby wykonujce zawody zaufania publicznego isprawujce piecz nad naleytym wykonywaniem tych zawodw wgranicach interesu publicznego idla jego ochrony. Najwiksz szans, jak dla systemu bezpieczestwa narodowego stanowi istnienie organizacji pozarzdowych, jest sam fakt ich oddolnego, spontanicznego powstawania, funkcjonowania iwypeniania zaoe statutowych, aco za tym idzie tworzenia spoeczestwa obywatelskiego, ktrego czonkowie czuj si wspodpowiedzialni za sprawy wane, czy to wskali spoecznoci lokalnych, czy to wskali pastwa. Polskie dowiadczenia wynikajce zdziaalnoci organizacji pozarzdowych nie s na tyle dugie, aby udao si wypracowa sprawne mechanizmy wspdziaania midzy nimi a administracj. Oznacza to, e mimo wdraania rozwiza zzakresu poytku publicznego, wzbyt maym stopniu s one wczane wrealizacj zada publicznych, wtym wdziaania na rzecz bezpieczestwa narodowego. Nade wszystko chodzi jednak oto, e trzeci sektor wkontekcie bezpieczestwa dostrzegany jest wsytuacjach nagych klsk, ale niedoceniona jest jego rola wcodziennej dziaalnoci. Aktywno organizacji pozarzdowych na rzecz bezpieczestwa przejawia si zarwno jako zaangaowanie wdziaania bezporednio umacniajce bezpieczestwo narodowe (np. wprzypadku Ochotniczych Stray Poarnych, dla ktrych wsystemie bezpieczestwa narodowego przewidziano funkcje ochronne, interwencyjne, edukacyjne ikulturalne), jak i zaangaowanie porednie (np. think-tanki sugerujce kierunki dziaania wpolityce bezpieczestwa Polski, organizacje przeciwdziaajce zjawiskom patologicznym np. korupcji, fundacje wspierajce rodzin, zdrowie, edukacj itp.). Mechanizmy kontrolne wadzy. W systemie ustrojowo-prawnym przewidziano rozwizania majce na celu zapewnienie kontroli dziaa wadz publicznych, atake dajce tym wadzom niezbdne narzdzia do prowadzenia dziaa kontrolnych. Obowizujce regulacje pozwalaj na ustalenie, take wobszarze spraw zwizanych zbezpieczestwem narodowym, relacji midzy stanem istniejcym azakadanym lub dopuszczalnym, ustalenie przyczyn rozbienoci, ksztatowanie wnioskw (dla kontrolowanej instytucji iinnych organw pastwa) oraz popraw mechanizmw wspomagania zarzdzania. Na rozwizania te skadaj si mechanizmy kontroli wewntrznej i zewntrznej w ramach struktur administracyjnych oraz kontroli prowadzonej przez instytucje pastwowe (wtym Najwysz Izb Kontroli), a take kontrola prokuratorska i sdowa. Istotne znaczenie ma kontrola polityczna wykonywana przez podmioty legislatywy (wykorzystujce takie narzdzia jak interpelacja, zapytanie, dezyderat, absolutorium, dochodzenie, dziaania komisji parlamentarnych, wtym komisji ledczych) oraz bezporednio przez obywateli (m.in. poprzez wybory i dostp do dokumentw publicznych).
41

Wana jest funkcja kontrolna ze strony mediw. Wcoraz wikszej liczbie przypadkw, objtych przepisami prawa midzynarodowego i umw midzypastwowych, ma miejsce kontrola wykonywana przez podmioty zewntrzne (wtym przede wszystkim przez organy Unii Europejskiej iRady Europy).
* * *
Zawarte w postanowieniach Konstytucji RP uwarunkowania ustrojowo-polityczne i prawne tworz oglne ramy do okrelenia katalogu interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa, gdy ich formuowanie musi uwzgldnia zarwno funkcje pastwa okrelone wart. 5 Konstytucji RP, jak izawarte wniej zasady ustrojowe Rzeczypospolitej Polskiej.
Potencja obronny
Potencja obronny tworz: suba zagraniczna (dyplomacja) pracujca na rzecz bezpieczestwa, Siy Zbrojne RP, wojskowe suby specjalne oraz przemys obronny. Suba zagraniczna pracujca na rzecz bezpieczestwa funkcjonuje iprzeksztaca si zgodnie ze wspczesnymi trendami oraz zmieniajc si sytuacj geopolityczn iekonomiczn. Polska ma swoje ambasady w89 pastwach oraz przedstawicielstwa przy 9 organizacjach midzynarodowych. Dziaa 36 konsulatw generalnych w 19 pastwach oraz dodatkowo funkcjonuj wydziay konsularne polskich ambasad. Obecnie prowadzone s 23 Instytuty Polskie poza granicami kraju (stan na 31 grudnia 2012 r.). Wsparciem dla suby zagranicznej pracujcej na rzecz bezpieczestwa jest dziaalno 55 ataszatw obrony (AO) przy przedstawicielstwach dyplomatycznych RP wcaym wiecie. S one wanym elementem wstrukturach ambasad RP iodgrywaj istotn rol wzakresie rozwoju ikoordynacji midzynarodowej wsppracy wojskowej. Zadaniem polityki zagranicznej idyplomacji jako jej narzdzia jest zapewnienie korzystnych warunkw midzynarodowych, moliwie najpeniej gwarantujcych bezpieczestwo Rzeczypospolitej Polskiej idbao ojej szeroko pojte interesy bezpieczestwa. Dyplomacja pozwala pastwu na wyraenie iprowadzenie polityki zagranicznej poprzez m.in. odpowiednie podstawy prawne, organizacj, kadry, procedury imetody dziaania. Graniczne pooenie Polski wOrganizacji Traktatu Pnocnoatlantyckiego iUnii Europejskiej nakada szczegln odpowiedzialno na dyplomacj. Dyplomacja Polski reprezentuje interesy duego pastwa rodkowoeuropejskiego, wyrniajcego si ambicj odgrywania istotnej roli wEuropie. Jej dziaania polegaj na ksztatowaniu stabilnego midzynarodowego rodowiska bezpieczestwa w wymiarze regionalnym i globalnym, poprzez wspprac midzynarodow, zwaszcza w ramach Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, Unii Europejskiej, Organizacji Narodw Zjednoczonych, Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie i innych organizacji midzynarodowych oraz w relacjach znajbliszymi ssiadami i gwnymi partnerami. Szczeglnie wan rol wramach suby zagranicznej pracujcej na rzecz bezpieczestwa odgrywa Stae Przedstawicielstwo RP przy NATO, ktre na bieco uczestniczy wprocesach decyzyjnych Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Istotne zadania na rzecz bezpieczestwa realizowane s rwnie przez Stae Przedstawicielstwo RP przy Unii Europejskiej. Ich walorem jest moliwo zabiegania wramach Sojuszu iUE ouwzgldnienie wpracach tych organizacji polskich interesw narodowych icelw stra-
42

tegicznych. Realizowane jest to poprzez uczestnictwo w pracach i spotkaniach rnych komitetw igrup roboczych. Polskie Przedstawicielstwo Wojskowe (PPW) przy Komitecie Wojskowym NATO i Komitecie Wojskowym UE oraz przedstawicielstwa przy dowdztwach strategicznych NATO s komrkami cznikowymi midzy narodowymi asojuszniczymi wadzami wojskowymi. Dziaalno PPW koncentruje si zasadniczo na problematyce bezpieczestwa militarnego obszaru euroatlantyckiego oraz wsppracy wojskowej midzy sojusznikami apartnerami zNATO iUE. Osile PPW decyduje take ich zdolno do wpywania na biece funkcjonowanie NATO iUE, poprzez uczestniczenie wprocesach planowania obronnego, zarzdzania kryzysowego, transformacji struktur dowodzenia, wymiany informacji oraz danych rozpoznawczych iwywiadowczych, atake zdolno rozwijania wojskowo-cywilnej wsppracy zinstytucjami zajmujcymi si bezpieczestwem midzynarodowym. Wraz z postpem procesu globalizacji prowadzcym m.in. do relatywnego osabienia roli pastwa, poszerzenia pojcia bezpieczestwa, wzrostu tempa rozpowszechniania i wieloci zasobw informacji dyplomacja bdzie nabiera dodatkowego znaczenia. Zmienia si bd take jej funkcje. Rosn bdzie np. znaczenie polityki rozwojowej wdziaalnoci polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych jako wyrazu aspiracji do statusu pastwa rozwinitego oraz skutecznego instrumentu stabilizacji kryzysw po fazie konfliktowej. Zmiany dotyczce suby zagranicznej skoncentroway si wostatnich latach na: wprowadzaniu nowych standardw formuowania iwyznaczania zada; kategoryzacji placwek zagranicznych; wprowadzaniu zarzdzania projektowego; informatyzacji iusprawnianiu suby konsularnej; reformie systemu bezpieczestwa dyplomatycznego; modernizacji platformy informatycznej oraz pooeniu nacisku na promocj wizerunku Polski i polskiej polityki zagranicznej poprzez nowoczesne formy komunikacji, gwnie poprzez internet. Na wiecie powszechnie funkcjonuj dwa modele naboru pracownikw dyplomatycznych: model amerykaski (wysze stanowiska dyplomatyczne przyznawane s dziaaczom iosobom zasuonym dla partii, ktra zwyciya wwyborach, stanowiska wykonawcze zawodowym dyplomatom onajwyszych kwalifikacjach) imodel europejski (stanowiska dyplomatyczne sprawowane s wycznie przez specjalistw wyonionych wkonkursie spord pracownikw resortu spraw zagranicznych). W polskich warunkach stosowany jest model mieszany. Stanowiska na placwkach zagranicznych obsadzane s czciowo przez nieprzygotowanych dziaaczy partyjnych, czciowo przez nabr zewntrzny zministerstw iurzdw centralnych, czciowo przez kadrowych pracownikw MSZ. Uzupeniaj ten obraz attach wojskowi ioficerowie cznikowi sub mundurowych oraz pracownicy Instytutw Polskich, ktrzy czsto nie mieli wczeniej do czynienia zdyplomacj. Spord wszystkich tych kategorii tylko zawodowi dyplomaci, attach wojskowi oraz oficerowie cznikowi zawsze otrzymuj przygotowanie wystarczajce do podjcia suby zagranicznej. Siy Zbrojne RP pozostaj kluczowym instrumentem przeznaczonym do realizacji polskiej polityki bezpieczestwa. Ich konstytucyjnym zadaniem jest ochrona niepodlegoci Polski i niepodzielnoci jej terytorium oraz zapewnienie bezpieczestwa inienaruszalnoci granic pastwowych. Siy Zbrojne RP utrzymuj gotowo do realizacji trzech rodzajw misji: zagwarantowania obrony pastwa i przeciwstawienia si agresji; udziau w procesie stabilizacji sytuacji midzynarodowej oraz woperacjach reagowania kryzysowego ihumanitarnych; wspierania bezpieczestwa wewntrznego ipomocy spoeczestwu.
43

Wskad Si Zbrojnych RP wchodz cztery rodzaje: Wojska Ldowe, Siy Powietrzne, Marynarka Wojenna RP iWojska Specjalne. Stan etatowy SZ RP obejmuje 120 tys. stanowisk wojskowych, wtym 100 tys. przewidzianych dla onierzy suby czynnej oraz 20 tys. przeznaczonych dla onierzy Narodowych Si Rezerwowych (NSR). Stan etatowy iwewntrzn struktur stanowisk SZ RP przedstawia rys. 7. Rysunek 7. Stan etatowy iwewntrzna struktura Si Zbrojnych RP (2012)
szeregowi 42 proc.
podoficerowie 38 proc.
oficerowie 20 proc.
Siy Powietrzne 20200 poza Rodzajami SZ RP Wojska Specjalne 3000
Marynarka Wojenna 8800
27400
Wojska Ldowe 60600 rdo: opracowanie wasne na podstawie danych MON.
Polskie siy zbrojne od ponad dwch dekad podlegaj gbokiej systemowej transformacji. Punktem wyjcia bya ponad 400-tysiczna armia masowa, bazujca na onierzach zpoboru, koncentrujca swj wysiek na przygotowaniach do duego konfliktu zbrojnego wramach wojsk Ukadu Warszawskiego. Nieodcznym elementem tego systemu byo posiadanie znaczcych ikosztownych rezerw. Dalsze utrzymywanie takiego potencjau wzupenie odmiennych warunkach geopolitycznych nie tylko nie odpowiadao potrzebom obronnym, ale take zdecydowanie przekraczao moliwoci ekonomiczne pastwa. Pocztkowa faza transformacji polegaa wistocie na do chaotycznej redukcji stanw osobowych oraz znacznych iloci sprztu iuzbrojenia wojskowego. Tylko wlatach 19891993 siy zbrojne zostay zredukowane o25 proc. Reformy organizacyjno-strukturalne prowadzone wedug zmieniajcych si koncepcji doprowadziy zjednej strony do uzyskania pewnych oszczdnoci, zdrugiej jednak do utraty niektrych zdolnoci (rezultat wycofania ze suby duej iloci przestarzaego sprztu iuzbrojenia, wtym rodkw raenia) oraz degradacji technicznej uzbrojenia (gwnie poradzieckiego), wyposaenia iinfra-
44
Fot. 1,2,3. Adam Roik/ Zesp Reporterski Combat Camera DO SZ; Fot. 4. Archiwum Dowdztwa Wojsk Specjalnych
struktury wojskowej. Negatywn konsekwencj przemian bya rwnie nierwnomierna inieefektywna dyslokacja jednostek wojskowych (czsto woderwaniu od bazy poligonowej) oraz niekorzystne zmiany proporcji midzy komponentami bojowymi aich szeroko rozumianym zapleczem (jednostki wsparcia, potencja systemu szkolenia iksztacenia, rozbudowane struktury dowodzenia itp.). Wszystkie te czynniki rzutoway bezporednio na poziom zdolnoci obronnych. Druga faza transformacji iprba uporzdkowania tego procesu rozpocza si wraz zpodjciem stara oczonkostwo Polski wSojuszu Pnocnoatlantyckim. Uruchomiono proces standaryzacji oraz podjto wysiki wkierunku osignicia kompatybilnoci iinteroperacyjnoci Si Zbrojnych RP zwojskami innych pastw czonkowskich NATO. Sukcesywnie zmniejszano take liczb garnizonw, awychodzc naprzeciw spoecznym oczekiwaniom rozpoczto stopniowe skracanie okresu zasadniczej suby wojskowej. Wan cezur, rozpoczynajc trzeci etap procesu transformacji si zbrojnych, byo przyjcie 25 maja 2001 r. Ustawa zdnia 25 maja 2001 r. oprzeustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz budowie imodernizacji technicznej finansowaniu Si Zbrojnych RP. Wprowadzia ona, nowe oraz finansowaniu Si Zbrojnych wpolskim systemie prawnym, systemowe rozwizanie coRzeczypospolitej Polskiej rocznego przeznaczania zbudetu pastwa na obronno nie mniej ni 1,95 proc. PKB zroku poprzedniego. Art. 7 ust. 1. Na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej Rozwizanie to zostao przyjte dziki zgodzie elit przeznacza si corocznie wydatki zbupolitycznych ponad podziaami partyjnymi. Zgodnie z t detu pastwa wwysokoci nie niszej ustaw przygotowano iuruchomiono Program przebuni 1,95% Produktu Krajowego Brutto dowy imodernizacji technicznej Si Zbrojnych RP wlazroku poprzedniego. tach 20012006 pierwszy zserii programw transformacji polskiej armii dostosowanych do cyklu planowania
45

obronnego NATO, dziki ktrym moliwe byo osignicie, anastpnie przekroczenie poziomu 20 proc. wydatkw majtkowych (modernizacyjnych) wramach budetu obronnego. Uruchomiono due projekty modernizacyjne (patrz: rys. 8), zakoczone m.in. wdroeniem do suby samolotw wielozadaniowych F-16, samolotw transportowych CASA, przeciwpancernych pociskw kierowanych Spike, koowych transporterw opancerzonych (KTO) Rosomak. Nastpi proces znacznej komputeryzacji iinformatyzacji wojska. Rysunek 8. Gwne programy modernizacyjne Si Zbrojnych RP
Samolot wielozadaniowy F-16 block 52 C/D 48 szt.
Samolot transportowy C-295 M CASA 14 szt. Do 2014 r. Siy Powietrzne RP maj posiada 16 szt.
Koowy transporter opancerzony (KTO) ROSOMAK zakupiono 570 szt. Do 2019 r. planowane jest nabycie dodatkowych 307 szt. podwozi bazowych pod wersje specjalne
Przeciwpancerne pociski kierowane SPIKE Zakupiono 2110 pociskw i 252 wyrzutnie W 2013 r. planuje si dostaw kolejnych 300 pociskw i 12 wyrzutni
Nadbrzeny dywizjon rakietowy Marynarki Wojennej RP Dostarczono 12 szt. rakiet NSM W 2015 r. planowane jest zakoczenie dostaw pozostaych 38 szt. rakiet
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych MON.
Kolejny etap transformacji polskiej armii rozpocz si wraz zprzyjciem 5 sierpnia 2008 r. przez Rad Ministrw Programu profesjonalizacji Si Zbrojnych na lata 20082010. Uzawodowienie si zbrojnych byo najwaniejsz decyzj transformacyjn wostatnim dwudziestoleciu. Nadao to subie wojskowej cakowicie dobrowolny, ochotniczy charakter ze wszystkimi tego konsekwencjami. Dziki staym iprzewidywalnym nakadom na obronno poczwszy od 2001 r. oraz wspomnianej wczeniej zasadzie udziau wydatkw majtkowych wbudecie MON na poziomie nie niszym ni 20 proc. wydatkw obronnych przyspieszony zosta proces modernizacji technicznej Si Zbrojnych RP. Niektre segmenty SZ RP, poprzez planowe zakupy i sukcesywne wdraanie nowoczesnego sprztu
46

i uzbrojenia wojskowego zostay ju odpowiednio zmodernizowane, inne wymagaj jeszcze dalszych inwestycji. Budet obronny na rok 2012 by kolejnym, wktrym wyej wymieniony wskanik przekroczy zgodnie zzaoeniami 20 proc. wydatkw obronnych, wynoszc dokadnie 24,4 proc. (co przedstawia rys. 9). Rysunek 9. Budet obronny Polski na 2012 r. (wmln z)
Wydatki majtkowe 24,4 proc. Dotacje 4 proc. 1166,5 7137,8 Emerytury i renty 20,8 proc.
6061,4 RAZEM 29 203,2
Wydatki biece (CPR) 8,3 proc.
2427,1
7690,1
967,8
Pozostae wiadczenia 3,3 proc.
Pozostae wydatki biece 12,9 proc.
3752,5 Uposaenia onierzy i wynagrodzenia pracownikw 26,3 proc. rdo: opracowanie wasne na podstawie danych MON.
Mimo prowadzonej od wielu lat gbokiej transformacji si zbrojnych, wiele mankamentw bdcych efektem zarwno wspomnianych wczeniej historycznych uwarunkowa tego procesu, jak ibraku konsekwencji we wprowadzaniu zmian (zwaszcza zpierwszego okresu reform na pocztku lat 90.) ma wdalszym cigu istotny wpyw na poziom iskuteczno zdolnoci obronnych RP. Znaczce redukcje stanw osobowych doprowadziy do utraty wielu wartociowych onierzy otrudnych do szybkiego zastpienia umiejtnociach idowiadczeniu. Wwielu obszarach spowodowao to swoist luk pokoleniow. Rezygnacja zwikszoci typw uzbrojenia pamitajcego czasy Ukadu Warszawskiego oraz starzenie si sprztu iuzbrojenia, zwaszcza systemw rakietowych iartyleryjskich, spowodowao znaczne ograniczenie zdolnoci raenia, co jest szczeglnie odczuwalne wobszarze obrony powietrznej. Obecnie Siy Zbrojne RP nie posiadaj zdolnoci obrony przeciwrakietowej wsytuacji, gdy rakiety stay si gwnym rodkiem przenoszenia siy uderzeniowej. Brak zakupw, niekonsekwencja wprowadzonych programach (np. korweta Gawron) czy zmieniajce si koncepcje doprowadziy te do znaczcego osabienia potencjau Marynarki Wojennej RP. Organizacja systemu kierowania idowodzenia na szczeblu strategicznym jest mao efektywna. Rozbudowane, czsto dublujce swoje funkcje struktury dowodzenia nie przystaj ani do potrzeb sojuszniczego wspdziaania, ani do znacznie zredukowanej armii, komplikujc zarwno planowanie strategiczne, jak ibiec realizacj zada. Najbardziej wyran saboci istniejcego obecnie systemu kierowania idowodzenia siami zbrojnymi jest niewydolno nadzoru nad wykonawstwem de-
47

cyzji irozluniona dyscyplina realizacyjna. Wynika to przede wszystkim zwadliwej organizacji tego systemu, w ktrym minister obrony narodowej ma ograniczone moliwoci penego (decyzyjnego, realizacyjnego irozliczeniowego) kontrolowania si zbrojnych. Wistocie rzeczy jest uzaleniony od Sztabu Generalnego WP, ktry jako sztabo-dowdztwo skupia wsobie wszystkie funkcje dowodzenia: odpowiada za planowanie zada (jako sztab), za ich realizacj (jako dowdztwo SZ) oraz za ocen irozliczanie wykonawstwa (znowu jako sztab). Pojawiy si problemy wobszarze uzupenie irezerw osobowych. Formowanie Narodowych Si Rezerwowych, ktre docelowo maj liczy 20 tys. onierzy, rozpoczto 1 lipca 2010 r. Resort obrony pierwotnie rozoy ten proces na dwa etapy, wktrych do koca 2010 r. planowano powoa 10 tys. onierzy NSR, anastpnie do koca 2011 r. pozostae 10 tys. Do dzi (stan na koniec 2012 r.) stan onierzy NSR wynosi niespena 10 tys. onierzy. Zgodnie zkoncepcj, onierze NSR maj stanowi uzupenienie stanowisk etatowych przewidzianych dla specjalistw wdeficytowych specjalnociach oraz obsad stanowisk ospecjalnociach wojskowych niewymagajcych codziennego szkolenia wojskowego. Szkolnictwo wojskowe, mimo kolejnych reform, pozostaje rozproszone inadmiernie rozbudowane, ajednoczenie bardziej koncentruje si na potrzebach rynku cywilnego ni wojska, co stoi wsprzecznoci zide profesjonalizacji si zbrojnych. Wramach wyszego szkolnictwa wojskowego funkcjonuj trzy akademie: Akademia Obrony Narodowej, Wojskowa Akademia Techniczna iAkademia Marynarki Wojennej oraz dwie uczelnie wysze: Wysza Szkoa Oficerska Wojsk Ldowych iWysza Szkoa Oficerska Si Powietrznych. Zproblemami boryka si system opieki medycznej. Suba zdrowia ma braki kadrowe itrudnoci w zabezpieczeniu dziaa polskich kontyngentw wojskowych (PKW) poza granicami kraju. Stan polowej techniki medycznej jest niezadowalajcy, podobnie jak system szkolenia ipodnoszenia kwalifikacji personelu medycznego.
Fot. 1. Sebastian Kinasiewicz/ Zesp Reporterski Combat Camera DO SZ; Fot. 2, 4. Adam Roik/Zesp Reporterski Combat Camera DO SZ; Fot. 3. Sylwia Guzowska/ Wydzia Prasowy KG W
48

Wykorzystywane w wojsku systemy informatyczne, zarwno z obszaru logistyki i wsparcia, jak izautomatyzowanych systemw dowodzenia, czsto s niekompatybilne, co utrudnia efektywne korzystanie zdanych, zwaszcza wczasie rzeczywistym, utrudnia dziaania poczone ikomplikuje procesy decyzyjne. Siy zbrojne wzbyt maym stopniu korzystaj z aparatw bezzaogowych iwograniczony sposb wykorzystuj techniki satelitarne zapewniajce skuteczn czno na due odlegoci iprzewag informacyjn. Wniedostatecznym stopniu wykorzystywany jest rwnie potencja rodzimego przemysu zbrojeniowego izaplecza naukowo-badawczego. Pozytywnym rezultatem transformacji si zbrojnych jest fakt, e od momentu przystpienia do NATO Polska staa si nie tylko konsumentem bezpieczestwa, ale take jego ,,producentem. Potwierdza to wysoko oceniany przez sojusznikw ipartnerw udzia polskich kontyngentw wojskowych wmisjach poza granicami pastwa (patrz: rys. 10). Szczeglnie wan cezur wtym zakresie by udzia PKW wmisji stabilizacyjnej wIraku, gdzie Polska obja dowdztwo nad Wielonarodow Dywizj Centrum-Poudnie, odpowiedzialn za bezpieczestwo wrodkowej czci kraju oraz wsojuszniczej operacji ISAF wAfganistanie, gdzie Polsce powierzono odpowiedzialno za zapewnienie bezpieczestwa wprowincji Ghazni. Bezcenne dowiadczenia wtych misjach zdobyo ju kilkadziesit tysicy onierzy ipracownikw wojska. Dotychczasowe dowiadczenia procesu transformacji potwierdziy, e profesjonalne siy zbrojne dyspozycyjne, mobilne, ale take odpowiednio uzbrojone iwyszkolone s skuteczniejsze isprawniejsze, awkonsekwencji maj wiksz warto operacyjn ilepiej gwarantuj bezpieczestwo pastwa ijego obywateli ni armia zpoboru. Dlatego, niezalenie od niedocigni, wanym osigniciem dotychczasowej transformacji SZ RP byo przeprowadzenie ich uzawodowienia wramach programu profesjonalizacji. Proces ten wymaga kontynuacji i stosownych korekt uwzgldniajcych dowiadczenia kilku ostatnich lat funkcjonowania polskiej armii wtej nowej formule. Siy zbrojne dobrze wywizuj si zzada zwizanych zpomoc spoeczestwu wsytuacjach kryzysowych, w tym w czasie klsk ywioowych (midzy innymi dziki temu wojsko cieszy si niezmiennie duym zaufaniem spoecznym). Wi wojska ze spoeczestwem jest szczeglnie wana wwarunkach armii zawodowej. Podsumowujc, kondycja polskiego wojska systematycznie poprawia si. Trwa proces dalszej transformacji Si Zbrojnych RP ukierunkowany na zwikszanie potencjau militarnego i zdolnoci operacyjnych. Sukcesywne wyposaanie armii wnowoczesne uzbrojenie ipostpujca konsolidacja organizacyjna wpywaj na stopniow popraw zdolnoci operacyjnych polskich si zbrojnych. Wci jednak pozostaj obszary, ktre wymagaj szczeglnej uwagi idalszych dziaa modernizacyjnych. Wywiad ikontrwywiad wojskowy. Dziaania wywiadowcze na rzecz Si Zbrojnych RP wykonuje Suba Wywiadu Wojskowego (SWW). Jest to suba specjalna ochrony przed zagroeniami zewntrznymi dla obronnoci pastwa, bezpieczestwa izdolnoci bojowej SZ RP oraz innych jednostek organizacyjnych podlegych lub nadzorowanych przez ministra obrony narodowej. SWW powstaa po rozwizaniu Wojskowych Sub Informacyjnych w2006 r. idziaa na podstawie ustawy z9 czerwca 2006 r. oSubie Kontrwywiadu Wojskowego iSubie Wywiadu Wojskowego. Szef SWW podlega ministrowi obrony narodowej, zzastrzeeniem uprawnie prezesa Rady Ministrw lub ministra-koordynatora sub specjalnych wprzypadku jego powoania. Formacja ta jest czonkiem midzynarodowej wsplnoty wywiadowczej. Bierze udzia wwymianie informacji i dowiadcze midzy subami wywiadowczymi pastw NATO i UE. Zadania SWW realizowane s poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Dziaalno SWW na terytorium Pol-
49

Rysunek 10. Udzia PKW wmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa (od momentu wstpienia do NATO 1999 r.)
2004 obecnie EUFOR Althea Bonia i Hercegowina 2005, 2006, 2006/07, 2008, 2008/09, 2010/11, 2011 Active Endeavour Morze rdziemne 19742009 UNDOF Syria 19962004 SFOR Bonia i Hercegowina 2006, 2008, 2010, 2012 Baltic Air Policing Estonia, Litwa, otwa 1999 obecnie KFOR Kosowo
2003 Concordia Macedonia
1999 AFOR Albania
2004 obecnie ISAF Afganistan
19922009 UNIFIL Liban
20022007 Enduring Freedom Afganistan
20082009 EUFOR Tchad/RCA Czad 2006 EUFOR RD Congo Gabon, Demokratyczna Republika Konga
20052006 Swift Relief Pakistan
2009 MINURCAT Czad
20032008 Iraqi Freedom Irak
20052011 NTM-I Irak
2013 obecnie EUTM Mali

ski moe by prowadzona wycznie wzwizku zjej dziaalnoci poza granicami pastwa. Wgranicach ustawowych zada funkcjonariusze SWW wykonuj czynnoci operacyjno-rozpoznawcze oraz analityczno-informacyjne, maj prawo do uycia broni palnej oraz uprawnienia wynikajce zustawy oochronie osb imienia wzakresie dotyczcym funkcjonariuszy ionierzy wykonujcych zadania zzakresu ochrony fizycznej obiektw SWW. Wrd najwaniejszych zada realizowanych na bieco przez Sub Wywiadu Wojskowego wskaza naley: gromadzenie i przetwarzanie informacji o istotnym znaczeniu dla bezpieczestwa potencjau obronnego, zdolnoci bojowej oraz warunkw realizacji zada przez SZ RP; rozpoznawanie i przeciwdziaanie zagroeniom militarnym godzcym w obronno RP oraz zagroeniom midzynarodowym terroryzmem; rozpoznawanie midzynarodowego obrotu broni, amunicj ima-
50

teriaami wybuchowymi oraz towarami, technologiami iusugami oznaczeniu strategicznym dla bezpieczestwa pastwa oraz proliferacji broni masowego raenia; uczestniczenie wplanowaniu iprzeprowadzaniu kontroli realizacji umw midzynarodowych dotyczcych rozbrojenia; rozpoznawanie ianalizowanie zagroe wystpujcych wrejonach napi, konfliktw ikryzysw midzynarodowych, majcych wpyw na obronno pastwa oraz zdolno bojow SZ RP, atake podejmowanie dziaa majcych na celu eliminowanie tych zagroe oraz prowadzenie wywiadu elektronicznego na rzecz SZ RP oraz przedsiwzi zzakresu kryptoanalizy ikryptografii. W zakresie kontrwywiadowczym zadania na rzecz SZ RP wykonuje Suba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) suba specjalna waciwa wsprawach ochrony przed zagroeniami wewntrznymi dla obronnoci pastwa, bezpieczestwa izdolnoci bojowej Si Zbrojnych RP oraz innych jednostek organizacyjnych podlegych lub nadzorowanych przez ministra obrony narodowej. Wtym celu SKW realizuje szereg dziaa, zwizanych zprzeciwdziaaniem szpiegostwu, korupcji wobszarze zagroe dla obronnoci pastwa, zagroeniom dla jednostek, obiektw iurzdze oznaczeniu obronnym oraz zapewnianiem cyberbezpieczestwa SZ RP. Prowadzi take dziaania na rzecz bezpieczestwa ibada naukowych oraz prac rozwojowych prowadzonych na rzecz zwikszenia bezpieczestwa militarnego Polski. Przemys obronny. Przemysowy potencja obronny (PPO) tworz zasoby materialne iniematerialne polskiego przemysu, zaspokajajce potrzeby obronne pastwa, wtym potrzeby SZ RP dotyczce wyposaenia wuzbrojenie isprzt wojskowy (UiSW). Obecnie na PPO skadaj si m.in. spki prowadzce dziaalno gospodarcz na potrzeby bezpieczestwa iobronnoci pastwa, wktrych wacicielem wikszoci akcji lub udziaw jest Skarb Pastwa; przedsibiorstwa, ktrych organem zaoycielskim jest minister obrony narodowej; jednostki badawczo-rozwojowe oraz spki realizujce obrt zzagranic towarami, technologiami iusugami oznaczeniu strategicznym dla bezpieczestwa pastwa. Coraz wiksze znaczenie na krajowym rynku obronnym zaczynaj posiada firmy bez udziau Skarbu Pastwa. System zakupw uzbrojenia isprztu wojskowego dla Si Zbrojnych RP, awic wyonienie dostawcy lub wykonawcy okrelonego produktu bd usugi odbywa si na zasadach okrelonych wustawie z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych oraz w stosownych decyzjach ministra obrony narodowej. Ma on charakter przetargw otwartych, wktrych udzia bior zgaszajcy si oferenci. Zuwagi na konkurencyjno rynku europejskiego ikonsekwencje czonkostwa Polski wUnii Europejskiej wprzetargach mog wzi udzia rwnie dostawcy zagraniczni. Zakup uzbrojenia isprztu wojskowego dla SZ RP odbywa si na podstawie zdefiniowanych potrzeb perspektywicznych ibiecych, atake pilnych potrzeb operacyjnych. Potrzeby perspektywiczne wynikaj ze zdefiniowanych wwieloletnich planach iprogramach wymaganiach operacyjnych, sucych osiganiu lub doskonaleniu okrelonych zdolnoci operacyjnych SZ RP. Potrzeby biece wynikaj natomiast zkoniecznoci osignicia zdefiniowanych zdolnoci operacyjnych, ktrych realizacja zapewni biece funkcjonowanie SZ RP, zgodnie zich przeznaczeniem. Piln potrzeb operacyjn jest niezwoczne nabycie uzbrojenia isprztu wojskowego, wynikajce zkoniecznoci uycia SZ RP, czego przy zachowaniu naleytej starannoci nie mona byo przewidzie na etapie planowania. PPO, zgodnie zzaoeniami Strategii konsolidacji iwspierania rozwoju polskiego przemysu obronnego, stanowi jeden zpodstawowych skadnikw bezpieczestwa iobrony pastwa. Strategia dziaania zwizana zPPO przewiduje konsolidacj opart m.in. na komercjalizacji przedsibiorstw pastwowych oraz niektrych jednostek badawczo-rozwojowych, reorganizacji PPO i wsppracy zinwestorami strategicznymi.
51

Bieca kondycja PPO nie jest jednak zadowalajca. Konkurencyjno krajowego przemysu obronnego jest niewystarczajca, aby mg on wszerokim zakresie uczestniczy wprocesie modernizacji technicznej SZ RP, atake skutecznie konkurowa na rynkach zagranicznych. Wdalszym cigu spki sektora zwaszcza porednio lub bezporednio kontrolowane przez Skarb Pastwa s wniewystarczajcym stopniu odporne na skutki gbokich waha koniunktury na rynku obronnym iborykaj si zproblemami ocharakterze strukturalnym. Znajduje to wyraz zwaszcza wsilnym uzalenieniu od zamwie rzdowych; niewystarczajcej atrakcyjnoci oferty rynkowej pod wzgldem asortymentu, kosztw oraz zaawansowania technologicznego; sabej pozycji na rynkach zagranicznych oraz braku aktywnoci wobszarze prac badawczo-rozwojowych iuzyskiwaniu rodkw na ten cel. Dotychczasowe dowiadczenia zwizane zrestrukturyzacj sektora wskazuj, e podzia kompetencji midzy kilka resortw (Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Skarbu Pastwa, Ministerstwo Gospodarki), wynikajcy m.in. zdotychczasowej struktury wacicielskiej PPO, nadmiernie wydua proces decyzyjny inie sprzyja efektywnoci dziaa wzakresie uzyskiwania, produkcji ipromocji uzbrojenia isprztu wojskowego. Zperspektywy modernizacji technicznej Si Zbrojnych RP zapewnienie bezpieczestwa pastwa traktowa naley jako potrzeb opracowywania iwprowadzania nowoczesnego UiSW oraz utrzymywania wasnych, krajowych moliwoci produkcyjnych. Staym wyzwaniem dla administracji pastwowej jest zagwarantowanie siom zbrojnym bezpieczestwa dostaw UiSW izapewnienie jego sprawnego funkcjonowania wcaym okresie eksploatacji (okres gwarancyjny, remonty, obsuga).
* * *
Potencja obronny RP systematycznie wzrasta. Szczeglnie poprawa zdolnoci operacyjnych profesjonalnych Si Zbrojnych RP wpywa pozytywnie na poziom polskich ambicji strategicznych, atym samym na skal icharakter interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa.
Potencja ochronny
Potencjaochronny tworz: wymiar sprawiedliwoci; suby specjalne; suby, strae iinspekcje wyspecjalizowane wochronie bezpieczestwa iporzdku publicznego; suby ratownictwa iochrony ludnoci; elementy zarzdzania kryzysowego; suby graniczne oraz inne instytucje, ktrych porednim lub bezporednim zadaniem jest ochrona bezpieczestwa publicznego. Wymiar sprawiedliwoci. Waciwe dziaanie wymiaru sprawiedliwoci stanowi gwarancj stabilnego funkcjonowania pastwa i zapewnia bezpieczestwo spoeczestwa i obywateli. Wadza sdownicza jest jednym ztrzech elementw ustrojowego podziau wadzy. Ztreci art. 175 Konstytucji RP wynika, e wymiar sprawiedliwoci sprawuj wycznie sdy. S nimi: Sd Najwyszy, sdy powszechne, sdy administracyjne oraz sdy wojskowe. Oprcz sdw do wadzy sdowniczej zalicza si take dwa trybunay Trybuna Konstytucyjny iTrybuna Stanu. Sdy szczeglne, owaciwoci obejmujcej okrelon grup spraw, s usytuowane poza systemem sdw powszechnych. Zalicza si do nich sdy administracyjne isdy wojskowe. Wpostpowaniu przed sdami szczeglnymi stosuje si te same zasady, co wsdach powszechnych. Sdy administracyjne kontroluj legalno dziaalnoci administracji publicznej.
52

Jednym znajpowaniejszych problemw polskiego wymiaru sprawiedliwoci jest przewleko postpowania sdowego. Wpywa to szczeglnie niekorzystnie na pewno istabilno dziaalnoci gospodarczej, ktrej wolno stanowi jeden zfilarw ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Dodatkowo wpostpowaniach dochodzi czsto do ustalania przez organy je prowadzce wygrowanych porcze majtkowych inieuzasadnionych zabezpiecze majtkowych, ktre prowadzi mog do upadoci firm izwizanej ztym likwidacji miejsc pracy, jeszcze przed ogoszeniem wyroku. Niezadowalajca efektywno funkcjonowania sdownictwa wPolsce zwizana jest take zjego niedostateczn informatyzacj, ktrej proces de facto dopiero si rozpoczyna iwymaga intensyfikacji. Sab stron wymiaru sprawiedliwoci jest niewystarczajcy przepyw informacji midzy podmiotami wnim uczestniczcymi, wynikajcy zbraku wsplnej elektronicznej bazy danych. Przykadowo mona wskaza, e Krajowy Rejestr Sdowy, wktrym przedsibiorcy rejestruj dane osb zasiadajcych we wadzach spek handlowych, nie ma dostpu do bazy Krajowego Rejestru Karnego, atym samym nie ma moliwoci sprawdzenia, czy funkcja czonka zarzdu albo rady nadzorczej danej spki nie zostaa powierzona osobie karanej. Zinstytucjami wymiaru sprawiedliwoci cile wspdziaaj organy ochrony prawnej, wtym przede wszystkim prokuratura iSuba Wizienna. Prokuratura. Nad przestrzeganiem praworzdnoci iciganiem przestpstw czuwa prokuratura, ktr stanowi prokurator generalny oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych iwojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamici Narodowej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury s prokuratorzy Prokuratury Generalnej, prokuratur apelacyjnych, prokuratur okrgowych irejonowych. Prokuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury s prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wojskowych prokuratur okrgowych iwojskowych prokuratur garnizonowych. Pod wzgldem merytorycznym prokuratorzy wojskowi podlegaj prokuratorowi generalnemu, ktrego jednym z zastpcw jest naczelny prokurator wojskowy. Pod wzgldem strukturalno-organizacyjnym wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury wchodz wskad Si Zbrojnych RP iich dziaalno jest finansowana zwyodrbnionych rodkw budetowych MON. Wzakresie suby wojskowej naczelny prokurator wojskowy podlega ministrowi obrony narodowej. Konstytucja RP nie zawiera bezporednich postanowie okrelajcych prawny model prokuratury ijej pozycj wstrukturze ustrojowej pastwa. Organizacja idziaalno prokuratury okrelona zostaa wwielokrotnie nowelizowanej ustawie z20 czerwca 1985 r. oprokuraturze. Prokuratorzy prowadz albo nadzoruj postpowanie przygotowawcze wsprawach karnych, atake sprawuj funkcj oskaryciela publicznego przed sdami. Szczegowy zakres uprawnie przysugujcych prokuratorom wystpujcym wtakich sprawach oraz ich obowizkw reguluj przepisy normujce postpowanie karne. Prokuratorzy wojskowi poza realizacj zada subowych, tosamych zpowinnociami prokuratorw powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury realizuj na terenie jednostek iinstytucji wojskowych, wtym take wkontyngentach wojskowych dziaajcych poza granicami kraju, czynnoci bezporednio zwizane zzapewnieniem przestrzegania prawa iutrzymaniem na naleytym poziomie stanu dyscypliny wojskowej.
53

W2010 r. nastpio rozdzielenie funkcji prokuratora generalnego iministra sprawiedliwoci. Suba Wizienna prowadzi dziaania penitencjarne, ochronne i resocjalizacyjne wobec osb skazanych na kar pozbawienia wolnoci. Odpowiada te za wykonywanie tymczasowego aresztowania wsposb zapewniajcy prawidowy tok postpowania karnego. Do podstawowych zada Suby Wiziennej zaliczy naley: ochron przed negatywnym wpywem zidentyfikowanych przez wymiar sprawiedliwoci przestpcw na spoeczestwo; zapobieganie zagroeniom przez odstraszanie potencjalnych sprawcw przestpstw; izolowanie skazanych od reszty spoeczestwa zposzanowaniem godnoci ludzkiej izasady humanitaryzmu, atake resocjalizacj przestpcw. Jednostkami organizacyjnymi Suby Wiziennej s: Centralny Zarzd Suby Wiziennej, okrgowe inspektoraty Suby Wiziennej, zakady karne i areszty ledcze oraz orodki szkolenia idoskonalenia kadr. Wformacji sub peni ok. 27 tys. funkcjonariuszy, zatrudnionych jest take ok. 3 tys. pracownikw cywilnych. Podstawowym problemem polskiego wiziennictwa wostatnich latach byo przeludnienie zakadw karnych iaresztw ledczych. Na taki stan rzeczy wpyn wzrost przestpczoci zwaszcza wlatach 90. XX w. oraz na przeomie XX iXXI w. Przeludnienie wpolskich wizieniach byo przedmiotem orzecze Europejskiego Trybunau Praw Czowieka oraz polskiego Trybunau Konstytucyjnego. Problem przeludnienia w poszczeglnych jednostkach nadal wystpuje, jednak stan ten wostatnim czasie poprawi si. Wlistopadzie 2012r. oglny stan zaludnienia wjednostkach penitencjarnych nie przekracza ich normatywnej pojemnoci iwynis 96,7 proc. Wjednostkach przebywao 85,2 tys. osb pozbawionych wolnoci, natomiast na odbycie kary pozbawienia wolnoci oczekiwao (stan na marzec 2012 r.) ok. 47 tys. skazanych.
Fot. Archiwum Suby Wiziennej
54

Kolejnym problemem Suby Wiziennej jest chroniczny brak adekwatnych rodkw finansowych. Majtek znajdujcy si wzarzdzie Suby Wiziennej ulega staej dekapitalizacji. Na prawie 160 jednostek penitencjarnych trzy czwarte wybudowano przed II wojn wiatow. Eksploatacja zaawansowanej wiekowo infrastruktury, przy wysokiej liczbie osadzonych, moe negatywnie wpywa na skuteczne wypenianie funkcji izolacyjnej oraz resocjalizacyjnej. W celu poprawy funkcjonowania polskiego wiziennictwa przyjta zostaa nowa ustawa oSubie Wiziennej z9 kwietnia 2010 r., ktra powoaa do ycia Rad Polityki Penitencjarnej organ doradczy ministra sprawiedliwoci. Ustawa uporzdkowaa te szereg spraw dotyczcych stosunku subowego funkcjonariuszy Suby Wiziennej. Rozwizaniem czci problemw zprzeludnieniem wzakadach karnych ma by system dozoru elektronicznego. Suby specjalne. Wpolskim prawie nie ma definicji sub specjalnych. Art. 11 ustawy oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu wskazuje, co prawda, na Agencj Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencj Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Sub Kontrwywiadu Wojskowego iSub Wywiadu Wojskowego jako suby specjalne, jednak robi to na wyczny uytek tej ustawy. Biorc pod uwag fakt, e nie tylko te suby posiadaj uprawnienia operacyjno-rozpoznawcze, trudno jednoznacznie przesdzi, ktre znich naley traktowa jako suby specjalne ijakie jest kryterium takiego ich sytuowania. Przede wszystkim jednak brakuje jednolitej ustawy definiujcej ikatalogujcej dziaania operacyjno-rozpoznawcze iokrelajcej dla wszystkich sub, kto, kiedy iwjakich okolicznociach oraz za czyj zgod moe te dziaania prowadzi. Do gwnych podmiotw realizujcych specjalne zadania ochronne zaliczane s: Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne oraz omwione wczci potencjau obronnego Suba Kontrwywiadu Wojskowego i Suba Wywiadu Wojskowego (patrz: rys. 11). Rysunek 11. Suby specjalne oraz ich podlego
PREZES RADY MINISTRW KOLEGIUM DS. SUB SPECJALNYCH SEJM SEJMOWA KOMISJA DS. SUB SPECJALNYCH MON
PREZYDENT RP
SWW
STAJE SI CZCI SZRP DOPIERO W CZASIE WOJNY LUB MOBILIZACJI
SKW
STAJE SI CZCI SZRP DOPIERO W CZASIE WOJNY LUB MOBILIZACJI
CBA
AW
ABW
Funkcja kontrolna i opiniodawcza Szczeglne uprawnienia prezesa Rady Ministrw lub koordynatora ds. sub specjalnych (w przypadku jego powoania) Nadzr i podlego Funkcja koordynacyjna oraz opiniodawczo-doradcza Opiniowanie powoywania i odwoywania szefw sub specjalnych rdo: opracowanie wasne.
55
Fot. Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego
Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego (ABW) jest sub specjaln, waciw w sprawach ochrony bezpieczestwa wewntrznego pastwa ijego porzdku konstytucyjnego. Do jej podstawowych zada naley rozpoznawanie, zapobieganie izwalczanie zagroe godzcych wbezpieczestwo wewntrzne pastwa oraz jego porzdek konstytucyjny, wszczeglnoci wsuwerenno imidzynarodow pozycj, niepodlego inienaruszalno terytorium, atake w obronno. ABW, jako krajowa wadza bezpieczestwa, wykonuje w granicach swoich kompetencji istotne zadania zwizane zochron informacji niejawnych. Wanym elementem dziaalnoci Agencji jest dziaalno analityczno-informacyjna, polegajca na uzyskiwaniu, analizowaniu iprzekazywaniu waciwym organom informacji mogcych mie istotne znaczenie dla ochrony bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Szef ABW, ktry kieruje pracami Agencji, jest centralnym organem administracji rzdowej, podlegajcym bezporednio prezesowi Rady Ministrw, ajego dziaalno podlega kontroli Sejmu. Agencja Wywiadu (AW) jest waciwa wsprawach ochrony bezpieczestwa zewntrznego pastwa irealizuje swoje zadania, co do zasady, poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Do podstawowych zada AW naley: uzyskiwanie, analiza iprzekazywanie waciwym organom informacji mogcych mie istotne znaczenie dla bezpieczestwa imidzynarodowej pozycji Polski oraz jej potencjau ekonomicznego iobronnego; rozpoznawanie zagroe zewntrznych godzcych wbezpieczestwo pastwa iprzeciwdziaanie im wtym midzynarodowemu terroryzmowi, ekstremizmowi, midzynarodowym grupom przestpczoci zorganizowanej, dziaaniom obcych sub specjalnych i innym czynnociom mogcym przynie szkod interesom RP. Agencja zapewnia te ochron kryptograficzn cznoci z polskimi placwkami dyplomatycznymi ikonsularnymi. Wdobie globalizacji irozwoju cyberprzestrzeni kolejnym wanym zadaniem Agencji jest prowadzenie wywiadu elektronicznego. Agencj Wywiadu kieruje szef AW, podlegy bezporednio prezesowi Rady Ministrw, ajego dziaalno podlega kontroli Sejmu. Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) jest sub specjaln powoan do spraw zwalczania korupcji wyciu publicznym igospodarczym, wszczeglnoci winstytucjach pastwowych isamorzdowych, atake do zwalczania dziaalnoci godzcej winteresy ekonomiczne pastwa. CBA kieruje jego szef, nadzorowany przez prezesa Rady Ministrw. Dziaalno szefa CBA podlega kontroli Sejmu. Biuro, oprcz prowadzenia spraw operacyjnych ipostpowa przygotowawczych, koncentruje si na dziaalnoci kontrolnej, analityczno-informacyjnej iprewencyjnej, wtym edukacyjnej.
56

Korupcja jest jednym znajtrudniejszych do wykrycia iudowodnienia przestpstw przeciw interesom pastwa ijego obywateli. Polska uchodzi za kraj, wktrym korupcja rozumiana jako uycie stanowiska lub wpyww do osignicia korzyci osobistych wystpuje do czsto. Wedug wiatowych danych z2012 r., zebranych przez Transparency International, Polska znajduje si na 41. miejscu (na 176 pastw objtych badaniem) zindeksem 58pkt. (wskali 0-100, gdzie 0 oznacza najwikszy wskanik skorumpowania wsektorze publicznym) tabela 1. Korupcja to nie tylko problem samych zachowa przestpczych, ale take problem jakoci iprzejrzystoci ycia publicznego, edukacji ikontroli mechanizmw ycia spoeczno-gospodarczego pastwa. Tabela 1. Korupcja na wiecie miejsce Polski
Miejsce 1 1 1 4 5 6 7 7 9 9 11 12 13 14 15 16 17 17 19 20 20 22 22 Dania Finlandia Nowa Zelandia Szwecja Singapur Szwajcaria Australia Norwegia Kanada Holandia Islandia Luksemburg Niemcy Hongkong Barbados Belgia Japonia Wielka Brytania Stany Zjednoczone Chile Urugwaj Bahamy Francja Pastwo/ Terytorium Wskanik /indeks 90 90 90 88 87 86 85 85 84 84 82 80 79 77 76 75 74 74 73 72 72 71 71 Miejsce 22 25 25 27 27 29 30 30 32 33 33 33 36 37 37 39 39 41 ... ... 174 174 174 Afganistan Korea Pnocna Somalia Saint Lucia Austria Irlandia Katar Zjednoczone Emiraty Arabskie Cypr Botswana Hiszpania Estonia Bhutan Portugalia Portoryko Saint Vincent iGrenadyny Sowenia Tajwan Wyspy Zielonego Przyldka Izrael Polska ... ... Pastwo/ Terytorium Wskanik /indeks 71 69 69 68 68 66 65 65 64 63 63 63 62 61 61 60 60 58 ... ... 8 8 8
rdo: Corruption Perceptions Index 2012 Transparency International.
Do sub wykonujcych zadania na rzecz bezpieczestwa RP nale rwnie organy kontroli skarbowej podlege ministrowi finansw (Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, dyrektorzy urzdw kontroli skarbowej), ktre wzakresie czynnoci wywiadu skarbowego s wyposaone wniektre uprawnienia operacyjno-rozpoznawcze. Ocen funkcjonowania sub specjalnych utrudnia nieprecyzyjne rozdzielenie (nakadanie si) kompetencji wsubach cywilnych, ale te midzy subami cywilnymi iwojskowymi. Istnienie wielu
57

podmiotw dziaajcych wdziedzinie ochrony bezpieczestwa pastwa ijego porzdku konstytucyjnego, onakadajcych si kompetencjach irozmaitej podlegoci ustrojowej, dysponujcych uprawnieniami operacyjno-rozpoznawczymi, rodzi pytanie ofunkcjonalno przyjtego rozwizania. Kolejnym problemem poza nakadajcymi si zakresami waciwoci rzeczowych jest niespjne ujcie uprawnie sub (np. ABW jest uprawniona do realizacji tzw. prowokacji biernej, aCBA iPolicja realizuj rwnie prowokacj czynn, natomiast SKW ma ograniczone uprawnienia wtym zakresie). Wtpliwoci wzbudza te zbyt szerokie wykorzystywanie sub specjalnych przez prokuratur wtoku prowadzonych przez ni dziaa ledczych iprocesowych. Bezpieczestwo i porzdek publiczny. Celem podsystemu bezpieczestwa i porzdku publicznego jest zapobieganie iciganie sprawcw zamachw na ycie, zdrowie imienie polskich obywateli iinnych osb przebywajcych na terytorium RP oraz na interesy pastwa. Jest on tworzony przez organy wadzy publicznej, suby, strae i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczestwa iporzdku publicznego. Jest to zarazem sektor, wktrym wystpuje obok podsystemu ratownictwa medycznego czciowa prywatyzacja zada wczeniej realizowanych wycznie przez pastwo. Zadania organw wadzy publicznej w zakresie bezpieczestwa i porzdku publicznego s okrelone wodpowiednich ustawach, wtym m.in. osubach specjalnych, Policji, Stray Granicznej, Subie Celnej iBiurze Ochrony Rzdu. Liczba zakce bezpieczestwa iporzdku publicznego wcigu ostatnich lat zmniejsza si, jednak nadal pozostaje problemem, szczeglnie podczas imprez masowych1. Warto natomiast odno-
Fot. Marek Krupa/KGP

1 Liczba zabezpieczanych przez Policj wPolsce corocznie imprez masowych spada wostatnich latach zok. 11 tys. w2008 r. do ok. 8 tys. w2011 r. i3699 wpierwszej poowie 2012 r. Jednak jednoczenie wzrosa liczba przestpstw iwykrocze pozostajcych wzwizku zimprezami masowymi (w2010 r. popeniono 701 przestpstw i1690 wykrocze, w2011 r. 901 przestpstw i6791 wykrocze, awpierwszej poowie 2012 r. odnotowano a 735 przestpstw i3905 wykrocze). Zdecydowana wikszo znich dotyczy meczw piki nonej (np. 1065 wykrocze i530 przestpstw w2010 r., czy 2209 wykrocze i574 przestpstwa wpierwszej poowie 2012 r.).
58

towa wostatnich latach zjawisko nieznacznego narastania zbiorowych narusze prawa wkontekcie zgromadze publicznych, protestw spoecznych, strajkw iblokad. Negatywnym zjawiskiem wPolsce jest brak czsto elementarnej wiedzy uorganizatorw imprez masowych, szczeglnie tych organizujcych zgromadzenia ocharakterze politycznym czy spoecznym, o ich obowizkach w zakresie zapewnienia bezpieczestwa, obowizujcych procedurach oraz zwizanych ztym konsekwencjach. Zkolei coraz czstszym zjawiskiem jest publiczne kierowanie oskare przeciwko subom zapewniajcym zgodnie zprawem bezpieczestwo iporzdek podczas tych imprez. Taka sytuacja wpywa negatywnie na decyzje wzakresie uycia tych sub, powodujc, e dziaania podejmowane s wwarunkach niepewnoci prawnej. Policja jako umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona jest do ochrony obywateli oraz do utrzymywania bezpieczestwa i porzdku publicznego. Do gwnych zada Policji naley: ochrona ycia izdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszajcymi te dobra; ochrona bezpieczestwa iporzdku publicznego; inicjowanie iorganizowanie dziaa majcych na celu zapobieganie przestpstwom iwykroczeniom. Struktur organizacyjn Policji tworz funkcjonariusze zatrudnieni wsubach: kryminalnej, prewencyjnej oraz wspomagajcej wzakresie organizacyjnym, logistycznym itechnicznym. Wskad Policji wchodzi take policja sdowa, oddziay prewencji Rysunek 12. Struktura Komendy Gwnej Policji
Komendant Gwny Policji Gabinet Komendanta Gwnego Policji Biuro Kadr i Szkolenia Biuro Prawne Biuro Ochrony Informacji Niejawnych Biuro Kontroli Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych Biuro Midzynarodowej Wsppracy Policji Zesp Prasowy Zesp Audytu Wewntrznego rdo: Komenda Gwna Policji. Zastpca KGP Centralne Biuro ledcze Biuro Kryminalne Biuro Wywiadu Kryminalnego Pierwszy Zastpca KGP Biuro Prewencji Gwny Sztab Policji Biuro Ruchu Drogowego Biuro Operacji Antyterrorystycznych Zastpca KGP Biuro Logistyki Biuro cznoci i Informatyki Biuro Finansw
59

i pododdziay antyterrorystyczne. Zaplecze dydaktyczne tej suby tworz Wysza Szkoa Policji wSzczytnie, Centrum Szkolenia Policji wLegionowie, Szkoa Policji wPile, Szkoa Policji wSupsku, Szkoa Policji wKatowicach oraz instytuty badawcze. Policja jest jedn znajwikszych formacji spord wszystkich sub mundurowych. 1 listopada 2012 r. w jej szeregach penio sub 95 997 funkcjonariuszy oraz 24792 pracownikw cywilnych. Przeoonym wszystkich funkcjonariuszy Policji jest komendant gwny Policji (struktur Komedy Gwnej Policji przedstawia rys. 12), podlegy ministrowi waciwemu do spraw wewntrznych. Istotne jest waciwe uycie si irodkw, jakimi dysponuje Policja nie rozpraszanie ich, lecz koncentrowanie na tych zadaniach, ktre uznano za priorytetowe. Potencja Policji powinien by dostosowany do rzeczywistych lub bardzo prawdopodobnych zagroe. Dziaania ocharakterze ochronnym, wzakresie ochrony najwaniejszych organw wadzy iadministracji publicznej, wykonuje Biuro Ochrony Rzdu (BOR), ktre jest jednolit, umundurowan iuzbrojon formacj, funkcjonujc wramach resortu spraw wewntrznych. Do zada BOR naley ochrona prezydenta RP, marszaka Sejmu, marszaka Senatu, prezesa Rady Ministrw, wiceprezesa Rady Ministrw, ministra spraw wewntrznych oraz ministra spraw zagranicznych, atake: innych osb wanych ze wzgldu na dobro pastwa; byych prezydentw; delegacji pastw obcych przebywajcych wPolsce; polskich przedstawicielstw dyplomatycznych; urzdw konsularnych oraz przedstawicielstw przy organizacjach midzynarodowych. Odpowiada te za bezpieczestwo obiektw iurzdze oszczeglnym znaczeniu. Wiele problemw BOR spowodowanych jest niedostosowaniem wielkoci rodkw budetowych do coraz wikszej skali wykonywanych zada oraz wielostopniow ciek decyzyjn podczas realizacji zada.
Fot. Biuro Ochrony Rzdu
60

Ochronie najwaniejszych osb wpastwie su Zacznik do Decyzji Nr 2/MON take procedury dotyczce sposobu transportu i przeMinistra Obrony Narodowej z dnia mieszczania si, zwaszcza w zakresie regulacji sposobu 4 stycznia 2013 r. w sprawie wprowarealizacji lotw ostatusie HEAD. Zmiany wtym zakredzenia do uytku Instrukcji orgasie wprowadzone zostay na mocy decyzji nr 19/MON nizacji lotw oznaczonych statusem Ministra Obrony Narodowej z 2 lutego 2012 r. w spraHEAD w lotnictwie Si Zbrojnych wie wdroenia wlotnictwie Si Zbrojnych RP Instrukcji Rzeczypospolitej Polskiej organizacji lotw oznaczonych statusem HEAD w lotnictwie Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej2. Ich Par. 21 ust. 2. Organizujcy lot, tworzc przyjcie byo wynikiem wycignicia i uwzgldnienia list pasaerw, uwzgldnia nastpujce wnioskw z tragicznej katastrofy samolotu Tu-154M, zasady i ograniczenia: do ktrej doszo 10 kwietnia 2010 r. pod Smoleskiem, 1) na pokadzie tego samego statku w ktrej zgin prezydent RP Lech Kaczyski oraz 95 powietrznego nie mog przebywa innych osb, w tym wszyscy najwaniejsi dowdcy wojw czasie lotu jednoczenie: skowi. Jeden znajistotniejszych zapisw tej decyzji dotya) Prezydent Rzeczypospolitej czy rozrodkowania osb szczeglnie wanych zpunktu Polskiej i Marszaek Sejmu widzenia kierowania bezpieczestwem narodowym podRzeczypospolitej Polskiej; czas transportu powietrznego. b) Prezydent Rzeczypospolitej PolPrzeciwdziaanie przestpczoci obejmuje zaposkiej i Prezes Rady Ministrw; bieganie wszelkim czynom zabronionym przez ustaw, c) Prezes Rady Ministrw i pierwktre zostay okrelone jako przestpstwa popeniane szy Wiceprezes Rady Ministrw; przez pojedyncze osoby lub zorganizowane grupy. 2) na pokadzie tego samego statku Od kilku lat, po znacznym spadku liczby stwierpowietrznego nie moe przebywa dzonych przestpstw odnotowanym wlatach 20042008, w trakcie jednego lotu wicej ni zauwaalna jest wPolsce tendencja do utrzymywania si poowa: przestpczoci na wzgldnie staym poziomie oraz niea) czonkw: Rady Ministrw, znaczny spadek szczeglnie dokuczliwej przestpczoci Rady Bezpieczestwa Narodopospolitej (patrz: tabela 2). Obserwowany jest take wzrost wego, Kolegium do spraw Sub wskanika jej wykrywalnoci. Powysze dane przekadaSpecjalnych; j si na zmniejszajce si osobiste poczucie zagroenia b) dowdcw wojskowych. przestpczoci wrd Polakw (patrz: rys. 13). Utrzymanie tej tendencji jest uwarunkowane skutecznym wspdziaaniem poszczeglnych podmiotw, odpowiedzialnych za zwalczanie przestpczoci, ze spoeczestwem, a take aktywnym wdraaniem dziaa profilaktycznych zwaszcza ukierunkowanych na osoby nieletnie m.in. przez organizacje pozarzdowe. Istotne znaczenie ma edukacja dla bezpieczestwa, wtym uwraliwienie spoeczestwa na potrzeb zgaszania przestpstw. Nadal utrzymuje si bowiem stosunkowo wysoka ciemna liczba przestpstw nie wszystkie przestpstwa s zgaszane, azatem rejestrowane. Ze zwalczaniem przestpczoci skorelowane musz by programy wsparcia dla ofiar przestpstw iich najbliszych.
Przytoczona decyzja nr 19/MON zostaa nastpnie zastpiona decyzj nr 2/MON z 4 stycznia 2013 r.
61

Tabela 2. Postpowania wszczte, przestpstwa stwierdzone iprocent wykrywalnoci wlatach 2000-2012
Rok 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 Postpowania wszczte 950 860 981 480 964 614 994 959 968 620 1 014 695 1 156 031 1 235 239 1 296 356 1 248 082 1 277 420 1 275 418 1 169 185 Przestpstwa stwierdzone ogem 1 119 803 1 159 554 1 138.523 1 129.577 1 082.057 1 152.993 1 287 918 1 379 962 1 461 217 1 466 643 1 404 229 1 390 089 1 266 910 Liczba podejrzanych 500 539 521 942 516 152 521 699 516 626 540 604 587 959 594 088 578 059 557 224 552 301 533 943 405 275 Wykrywalno (proc.) 67,8 68,7 67,9 67,1 65,9 64,6 62,4 58,6 56,2 55,2 54,9 53,8 47,8
rdo: Komenda Gwna Policji.
Rysunek 13. Stopie osobistego poczucia zagroenia przestpczoci

60 proc. 53 50 proc. 40 proc. 34 30 proc. 25 20 proc. 22 10 proc. 27 22 26 25 21 32 20 13 12 9 10 12 9 51 49 45 48 43 43 37 42 41 49 47 49 45 43 46 45
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Umiarkowane Brak poczucia zagroenia Due rdo: CBOS, komunikat z bada BS/62/2012, Opinie o bezpieczestwie i zagroeniu przestpczoci.
Przeciwdziaanie cyberprzestpczoci. Rozwj tzw. spoeczestwa informacyjnego oraz coraz nowsze technologie w systemach teleinformatycznych, wprowadzaj oprcz oczywistych korzyci, rwnie zagroenia dotyczce bezpieczestwa zarwno samych systemw, jak iprzetwarzanych oraz przesyanych zich wykorzystaniem informacji. Rzeczywiste rozmiary cyberprzestpczoci s trudne do okrelenia. Podejmowane prby oceny dotycz strat materialnych poniesionych w krtkim czasie. Sprawcy tych przestpstw zwykle dziaaj
62

dugoterminowo, a ich dziaanie powoduje rwnie powane straty niematerialne. W Polsce procedury iregulacje dotyczce wymiany informacji osposobach itaktyce dziaania przestpcw wtej dziedzinie s niedoskonae. Wefekcie trudno opracowa jednolite metody wykrywania oraz monitorowania przestpstw wcyberprzestrzeni iprzeciwdziaania im, atym samym odpowiednio przygotowa organy cigania. Ze wzgldu na to, e technologie informatyczne starzej si bardzo szybko, nakady ponoszone na waciwe zabezpieczanie systemw informatycznych iteleinformatycznych nieustannie rosn. Ochrona cyberprzestrzeni stanowi obecnie jedno zpodstawowych zada strategicznych wobszarze bezpieczestwa praktycznie kadego pastwa. Szybki rozwj techniki, obserwowany przez ostatnie lata, awszczeglnoci rozwj technik telekomunikacyjnych ilawinowa komputeryzacja niemal kadej dziedziny ycia sprawiaj, e obecnie najcenniejszym zasobem jest informacja. Jest ona kluczem do sukcesu zarwno wpolityce ibiznesie, jak iwplanowaniu oraz prowadzeniu dziaa militarnych. Nie mniej istotne jest jednak to, e odpowiedni przepyw idostpno informacji warunkuj moliwo zapewnienia waciwego funkcjonowania gospodarki, administracji oraz wyspecjalizowanych sub kadego pastwa. Aby sprosta nowym wyzwaniom zwizanym zrozwojem oraz szerokim zastosowaniem sieci teleinformatycznych, 21 listopada 2011 r. utworzono Ministerstwo Administracji iCyfryzacji (MAC). Nowy resort otrzyma m.in. peni kompetencji zwizanych zdziaami informatyzacji icznoci. Zawieraj one kwestie informatyzacji isieci teleinformatycznych administracji publicznej, technologii itechnik informacyjnych, standardw informatycznych, wspierania inwestycji wdziedzinie informatyki, zastosowa technologii informatycznych wspoeczestwie informacyjnym, rozwoju spoeczestwa informacyjnego oraz realizacji zobowiza midzynarodowych RP wdziedzinie informatyzacji, poczty itelekomunikacji. Naley podkreli, e wspczesne systemy teleinformatyczne, wszczeglnoci systemy wchodzce wskad tzw. infrastruktury krytycznej i warunkujce bezpieczestwo pastwa, powinny charakteryzowa si bardzo du niezawodnoci. Musz rwnie zapewni odpowiednio wysoki poziom integralnoci oraz poufnoci informacji przetwarzanych iprzesyanych za ich porednictwem. Jest to istotne, gdy systemy tego typu iich zasoby informacyjne mog sta si celem ataku np. ze strony obcych sub specjalnych, anawet ze strony prywatnych uytkownikw, co pokaza przypadek WikiLeaks oraz ataki hakerskie zwizane zprotestami przeciwko podpisaniu przez Polsk midzynarodowej umowy ACTA. Za odpowiedni reakcj wrazie ataku na systemy teleinformatyczne odpowiada Rzdowy Zesp Reagowania na Incydenty Komputerowe CERT.GOV.PL funkcjonujcy w ramach ABW. Z technicznego punktu widzenia stworzenie absolutnie bezpiecznego systemu teleinformatycznego jest praktycznie niemoliwe. Skuteczno nawet najlepiej zaprojektowanych inajdroszych zabezpiecze zaley gwnie od uytkownikw, ich wiadomoci, wyszkolenia iznajomoci przepisw. Innym powanym problemem, zktrym borykaj si instytucje zajmujce si bezpieczestwem teleinformatycznym, jest trudno wznalezieniu specjalistw, wszczeglnoci inynierw informatykw, znajcych tematyk bezpieczestwa teleinformatycznego. Nale oni do grupy zawodowej szczeglnie poszukiwanej na rynku pracy. Na bezpieczestwo systemw teleinformatycznych negatywnie wpywa rwnie brak wystarczajcego poziomu umiejtnoci oraz wiadomoci zagroe dla przetwarzanych informacji, zarwno na poziomie uytkownikw, jak rwnie administratorw iorganizatorw systemw teleinformatycznych. Kolejnym istotnym problemem moe sta si rozproszenie odpowiedzialnoci za bezpieczestwo teleinformatyczne i niewaciwy przepyw informacji midzy podmiotami zobligowanymi do
63

01010101010 010101010101010 01010101010101 0101010101010101 010101010101010101010 010101010101010101010 010101010101010101010 010101010101010101010 010101010101010101010 010101010101010101010 010101010101010101010
zajmowania si t problematyk. Brak trwaego systemu koordynacji, procedur wsppracy iwymiany informacji utrudnia, a niekiedy wrcz uniemoliwia efektywne reagowanie na ataki wymierzone wsystemy teleinformatyczne ioferowane przez nie usugi. Istotnym wkadem wzapewnieniecyberbezpieczestwa jest znowelizowanie w2011 r. ustaw o stanach nadzwyczajnych, wtym ustawy ostanie wojennym oraz okompetencjach Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych i zasadach jego podlegoci konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawy te po raz pierwszy wpolskim systemie prawnym ujy zdarzenia wcyberprzestrzeni jako moliwe przesanki wprowadzania stanw nadzwyczajnych. Przyjte wustawach rozwizania przekadaj si na system funkcjonowania organw odpowiedzialnych za ca sfer bezpieczestwa narodowego iposzczeglne jego segmenty. Tworz one prawn podstaw do dziaa umoliwiajcych planowanie, przygotowywanie iwdraanie konkretnych przedsiwzi niezbdnych do eliminowania zagroe w cyberprzestrzeni. Tre ustaw nie wnosi zmian do zasad iprocedur wprowadzania stanw nadzwyczajnych, nie przewiduje te dodatkowych ogranicze praw iwolUstawa zdnia 29 sierpnia 2002 r. ostanoci obywatelskich. Umoliwia jednak konstytucyjnie nie wojennym oraz okompetencjach uprawnionym organom uwzgldnienie dodatkowych Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych izaprzesanek, wynikajcych zdynamicznego rozwoju wysadach jego podlegoci konstytucyjnym korzystywania cyberprzestrzeni wdziaalnoci publiczorganom Rzeczypospolitej Polskiej. nej, wewentualnym podejmowaniu decyzji owprowadzeniu tych stanw. Ustawy nie tworz penego systemu Art. 2. ust. 1b. Przez cyberprzestrze cyberbezpieczestwa, poniewa zawieraj wycznie ele() rozumie si przestrze przetwarzamenty niezbdne do reagowania pastwa wsytuacjach nia iwymiany informacji tworzon przez mogcych skutkowa koniecznoci wprowadzenia jedsystemy teleinformatyczne, okrelone nego ze stanw nadzwyczajnych. Jednak rozwizania te wart. 3 pkt 3 ustawy zdnia 17 lutego wkomponowuj si wprzygotowywan polityk ochrony 2005 r. oinformatyzacji dziaalnoci cyberprzestrzeni RP, otwierajc drog dla dalszych inipodmiotw realizujcych zadania cjatyw ustawodawczych. publiczne (Dz.U. Nr 64, poz. 565, zpn. zm.), wraz zpowizaniami pomidzy Zwalczanie terroryzmu. Globalny zasig iskala nimi oraz relacjami zuytkownikami. zjawiska terroryzmu stanowi powane wyzwanie dla wikszoci organw midzynarodowych i pastwowych. Krajowe imidzynarodowe organy odpowiedzialne za analiz iwymian informacji ozagroeniach terrorystycznych wci dopiero si ksztatuj wzakresie zarwno kompetencji, jak isposobw dziaania. Dotyczy to wszczeglnoci poziomu strategicznego ioperacyjnego. Polska posiada niezbdne siy i rodki (suby iinstytucje) do zwalczania terroryzmu; s one jednak rozproszone. Nieprecyzyjne okrelenie zada ikompetencji poszczeglnych podmiotw systemu bezpieczestwa odpowiadajcych za przeciwdziaanie terroryzmowi, przy jednoczesnym braku waciwego poziomu koordynacji podejmowanych dziaa, stanowi istotne utrudnienie wzakresie wspdziaania iwsppracy wwymiarze krajowym imidzynarodowym. Widoczne jest to midzy innymi na przykadzie Krajowego planu zarzdzania kryzysowego (przyjtego przez Rad Ministrw 6 marca 2012 r.). Zgodnie ztym dokumentem, istniej cztery fazy dziaania sub wobszarze zarzdzania kryzysowego wtym wobec kryzysu spowodowanego zagroeniem terrorystycznym: zapobieganie, przygotowanie, reagowanie iodbudowa. Za realizacj kadego ztych zada odpowiadaj inne suby (patrz: rys. 14).
64

Rysunek 14. Zadania iobowizki uczestnikw wrazie wystpienia sytuacji kryzysowej zagroenie terrorystyczne
Zagroenia terrorystyczne MEN /MNiSW Fazy zarzdzania kryzysowego zapobieganie przygotowanie reagowanie odbudowa
PAA
RCB RCB
zadania wiodce zadania wspomagajce S zadania realizowane przez samorzd terytorialny PAA Pastwowa Agencja Atomistyki
rdo: Krajowy plan zarzdzania kryzysowego przyjty przez Rad Ministrw 6 marca 2012 r.
Do pewnego stopnia problem braku koordynacji zagodzio powoanie Midzyresortowego Zespou do spraw Zagroe Terrorystycznych jako organu pomocniczego Rady Ministrw, ktry zapewnia wspdziaanie administracji rzdowej wzakresie rozpoznawania, przeciwdziaania ireagowania na zagroenia terrorystyczne. Jedn zgwnych rl wsystemie antyterrorystycznym RP odgrywa Centrum Antyterrorystyczne (CAT) Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, ktre jest jednostk koordynacyjno-analityczn w tym zakresie. Istot systemu funkcjonowania CAT ABW jest koordynacja procesu wymiany informacji Kodeks karny midzy uczestnikami systemu ochrony antyterrorystycznej, umoliwiajca wdraanie wsplnych procedur Art. 115 par.20. Przestpstwem reagowania wrazie zaistnienia zagroenia. ocharakterze terrorystycznym jest czyn Istotnym zadaniem jest przeciwdziaanie i zwalzabroniony zagroony kar pozbawienia czanie finansowania dziaalnoci terrorystycznej, za ktre wolnoci, ktrej grna granica wynosi co wPolsce odpowiadaj zwaszcza takie organy finansowe jak najmniej 5 lat, popeniony wcelu: Generalny Inspektor Informacji Finansowej iSuba Celna. 1) powanego zastraszenia wielu osb; Wan rol wsystemie bezpieczestwa antyterrorystyczne2) zmuszenia organu wadzy publicznej go peni rwnie Rzdowe Centrum Bezpieczestwa. Rzeczypospolitej Polskiej lub innego W obszarze regulacji dotyczcych terroryzmu pastwa albo organu organizacji poza prawem midzynarodowym, w tym unijnym midzynarodowej do podjcia lub polskie prawo opiera si gwnie na ustawach komzaniechania okrelonych czynnoci; petencyjnych poszczeglnych sub zaangaowanych 3) wywoania powanych zakce w zwalczanie zagroenia terrorystycznego oraz przewustroju lub gospodarce Rzeczypopisw Kodeksu karnego, ktre definiuj przestpstwo spolitej Polskiej, innego pastwa lub ocharakterze terrorystycznym (art. 115 par. 20), atake organizacji midzynarodowej atakprzepisw ustawy o przeciwdziaaniu praniu pienidzy e groba popenienia takiego czynu. oraz finansowaniu terroryzmu.
65
WOJEWODA
RADA MINISTRW
PREZYDENT
MTBiGM
MRiRW
MPiPS
MAiC
MON
MSW
ABW
MRR
MSZ
MSP
MG
AW
MZ
MF

Suby ratownictwa iochrony ludnoci. Wrd sub ratownictwa i ochrony ludnoci pierwszoplanow rol peni Pastwowa Stra Poarna (PSP), bdca zawodow formacj powoan do walki zpoarami, klskami ywioowymi iinnymi miejscowymi zagroeniami. Wpodsystemie ratownictwa i ochrony ludnoci PSP wspierana jest przez inne suby, strae i instytucje pastwowe oraz przez sie organizacji pozarzdowych. Zakres zada PSP od czasu jej utworzenia zosta znacznie rozszerzony. Nie ogranicza si ju, jak pierwotnie, do gaszenia poarw, ale take obejmuje organizowanie iprowadzenie akcji ratowniczych wsytuacjach kryzysowych, wtym podczas katastrof iwypadkw komunikacyjnych, budowlanych czy chemicznych. Ponadto formacja ta sprawuje nadzr nad przestrzeganiem przepisw przeciwpoarowych, prowadzi prace naukowo-badawcze wzakresie ochrony przeciwpoarowej oraz ochrony ludnoci, atake wsppracuje zszefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych. WPastwowej Stray Poarnej sub peni okoo 30 tys. funkcjonariuszy, ktrymi kieruje komendant, podlegy ministrowi spraw wewntrznych. PSP czsto koordynuje wpraktyce akcj ratunkow na miejscu katastrofy, wtym prac policjantw oraz pogotowia ratunkowego. Ostatnie lata wizay si zistotn jej modernizacj techniczn. Nastpuje systematyczna wymiana pojazdw i sprztu ratowniczo-ganiczego. Rwnie procedury dziaania PSP zostay unowoczenione i dostosowane do nowych wyzwa. PSP szczeglnie blisko wsppracuje zochotniczymi straami poarnymi (OSP), ktre licz okoo 17 tys. jednostek zokoo 500 tys. czynnymi straakami-ochotnikami (zczego 3815 jednostek ochotniczych stray poarnych skupiajcych 126 tys. straakw wchodzi wskad Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego, KSRG). Podstawowym zaoeniem wbudowie Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego, za ktrego organizacj odpowiada komendant gwny PSP, byo stworzenie zintegrowanego systemu skupiajcego powizane ze sob rne podmioty ratownicze, umoliwiajcego dziaania wzakresie ratownictwa iochrony ludnoci. Obecnie KSRG stanowi integraln cz systemu bezpieczestwa wewntrznego pastwa, obejmujc dziaalno ukierunkowan na ratowanie ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska przed poarami, klskami ywioowymi lub innymi miejscowymi zagroeniami.
Fot. Archiwum SP ZOZ Lotniczego Pogotowia Ratunkowego
66

Na tym tle wskaza naley na problem wsppracy sub ratownictwa iochrony ludnoci ze spoeczestwem. Zjednej strony dotyczy to ewolucji dotychczasowych sposobw informowania spoeczestwa ozagroeniach. Zdrugiej strony chodzi ousunicie niedocigni zwizanych ztworzeniem centrw powiadamiania ratunkowego. Centra te nie obsuguj spoeczestwa wsposb waciwy ijednakowy wcaym kraju, adzwonic na numer 112 nie zawsze uzyskuje si stosown pomoc. Cigle aktualne iskuteczne s dotychczasowe numery alarmowe. Istotnym elementem dziaa wobszarze ratownictwa iochrony ludnoci jest funkcjonowanie systemu ochrony ludnoci wczasie wojny (obrona cywilna). Wobecnym stanie prawnym szef Obrony Cywilnej Kraju, jako centralny organ administracji rzdowej w sprawach obrony cywilnej, odpowiada za wykonywanie zada w zakresie przygotowywania projektw zaoe i zasad dziaania obrony cywilnej, ustalania oglnych zasad realizacji zada wtym zakresie, koordynowania okrelonych przedsiwzi isprawowania kontroli nad realizacj przez organy administracji rzdowej iorgany samorzdu terytorialnego zada obrony cywilnej. Ustawa daje szefowi Obrony Cywilnej Kraju delegacj do wydawania zarzdze, wytycznych, instrukcji iregulaminw wsprawach nalecych do jego zakresu dziaania. Wkontekcie sprawnoci obrony cywilnej wyzwania stanowi rwnie brak okrelenia zada wtym zakresie (atego wymaga ratyfikowana konwencja midzynarodowa3) oraz nierozwizana do tej pory kwestia reklamowania czonkw OSP (mwi otym rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 21 wrzenia 2004 r. wsprawie reklamowania od obowizku penienia czynnej suby wojskowej wrazie ogoszenia mobilizacji i w czasie wojny Dz.U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2136) od koniecznoci penienia suby wojskowej w razie odwieszenia poboru, w warunkach bezporedniego zagroenia bezpieczestwa pastwa (lub militaryzacji caego KSRG). Elementy systemu zarzdzania kryzysowego. Szczegln uwag przy rozpatrywaniu potencjau bezpieczestwa narodowego naley zwrci na zarzdzanie kryzysowe. Wmodelu polskim sytuacja kryzysowa obejmuje jedynie zagroenia ocharakterze niemilitarnym, mimo e zarwno wstanach nadzwyczajnych, jak iwczasie wojny zarzdzanie kryzysowe wci jest realizowane. Zarzdzanie kryzysowe wPolsce na szczeblu centralnym sprawuje Rada Ministrw korzystajc z pomocy Rzdowego Zespou Zarzdzania Kryzysowego (jego skad przedstawia rys. 15). W sytuacjach szczeglnych zadanie to moe realizowa, zgodnie zustaw, minister waciwy do spraw wewntrznych, cho naleaoby rozway zmian na ministra waciwego do spraw administracji publicznej. W wojewdztwie zarzdzanie kryzysowe sprawuj wojewodowie, z wykorzystaniem wojewdzkich zespow icentrw zarzdzania kryzysowego. Wsamorzdzie terytorialnym zarzdzanie kryzysowe sprawuj odpowiednio: w powiecie starosta, a w gminie wjt, burmistrz, prezydent miasta, take zwykorzystaniem odpowiednich zespow icentrw zarzdzania kryzysowego.
Pierwszy Protok dodatkowy do konwencji genewskich z12 sierpnia 1949 r., dotyczcy ochrony ofiar midzynarodowych konfliktw zbrojnych, sporzdzony wGenewie 8czerwca 1977 r. (Dz.U. z1992 r. Nr 41, poz. 175), ktry Rzeczpospolita Polska przyja 19 wrzenia 1991 r.
67

Rysunek 15. Skad Rzdowego Zespou Zarzdzania Kryzysowego
Suby graniczne. Podsystem ochrony granicy pastwowej RP po wejciu Polski do UE istrefy Schengen poddano korektom, w ktrych wyniku sta si istotnym ogniwem europejskiej wsplnej strategii ochrony granic zewntrznych ikontroli migracyjnych UE. Wskutek tego wpywa on na bezpieczestwo RP oraz pozostaych pastw czonkowskich UE w obszarze wolnoci, bezpieczestwa isprawiedliwoci. Brak kontroli na granicy wewntrznej UE/Schengen oznacza konieczno wzmocnienia kontroli na granicy zewntrznej Unii, atake intensyfikacj dziaa wewntrz kraju, m.in. poprzez zacienienie wsppracy, wymian informacji iwspdziaanie sub krajowych iinnych pastw czonkowskich UE (patrz: rys. 16). Przyjty wPolsce model ochrony granicy pastwowej jest rezultatem uwarunkowa zewntrznych iwewntrznych oraz zobowiza midzynarodowych. Za ochron granicy pastwowej na ldzie ina morzu oraz kontrol ruchu granicznego odpowiada minister waciwy do spraw wewntrznych, ktry zadania te wykonuje zpomoc komendanta gwnego Stray Granicznej. Za ochron granicy wprzestrzeni powietrznej odpowiada minister obrony narodowej. Wpodsystemie ochrony granicy pastwowej gwn rol odgrywa jednolita, umundurowana iuzbrojona formacja Stra Graniczna (SG). Jako administracja niezespolona podlega MSW, Stra Graniczna liczy okoo 15 tys. funkcjonariuszy i4 tys. pracownikw cywilnych. SG wykonuje zadania zwizane zochron granicy pastwowej ikontrol ruchu granicznego. Ponadto odpowiada za wydawanie zezwole na przekraczanie granicy pastwowej, wtym wiz, oraz za zapobieganie transportowaniu substancji niebezpiecznych bez wymaganego zezwolenia. Wkompetencji Stay Granicznej znajduje si rwnie rozpoznawanie, zapobieganie iwykrywanie przestpstw iwykrocze dotyczcych
68

Rysunek 16. Pastwa systemu Schengen wUE
IS
SE NO
FI
Czonkowie UE w strefie Schengen Czonkowie UE poza stref Schengen Pastwa spoza UE w strefie Schengen
EE IE UK NL BE LU FR DE CZ LI CH IT PT ES BG AT HU SL RO SK PL DK LT LV
GR
MT
CY
rdo: Komisja Europejska.
Fot. Stra Graniczna
69

zgodnoci przekraczania granicy pastwowej zprzepisami, atake przeprowadzanie kontroli legalnoci wykonywania pracy przez cudzoziemcw, prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez cudzoziemcw czy powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom. Stra Graniczna dysponuje (poza standardowym wyposaeniem dla sub) statkami powietrznymi do patrolowania obszarw ldowych imorskich, jednostkami pywajcymi oraz stacjonarnymi imobilnymi systemami obserwacji termowizyjnej inoktowizyjnej. Suba Celna. Drugim ogniwem szeroko rozumianego podsystemu ochrony granicy pastwowej jest Suba Celna podlega ministrowi finansw. Jest to jednolita umundurowana formacja, ktrej zadaniem jest zapewnienie ochrony ibezpieczestwa obszaru celnego UE, wtym zgodnoci zprawem przywozu i wywozu towarw. Wykonuje take obowizki okrelone w odrbnych przepisach, wszczeglnoci wzakresie podatku akcyzowego oraz podatku od gier. Widoczne jest zaangaowanie Suby Celnej wzwalczanie przemytu inielegalnej produkcji papierosw iwyrobw tytoniowych, gier hazardowych, naruszania praw wasnoci intelektualnej icyberprzestpczoci. WSubie Celnej zatrudnionych jest okoo 15 tys. funkcjonariuszy. Analiza obowizkw iuprawnie wskazuje na nakadanie si na siebie niektrych zada poszczeglnych instytucji. Na przykad Stra Graniczna iSuba Celna maj dublujce si uprawnienia do zwalczania przestpstw iwykrocze skarbowych, zapobiegania przemieszczania przez granic pastwow towarw akcyzowych, substancji niebezpiecznych, materiaw promieniotwrczych, broni itd. Kwesti wymagajc uregulowania jest przekazanie odpowiedzialnoci za granic pastwow wrazie zbrojnej napaci na terytorium RP. Dzisiaj bowiem brakuje regulacji prawnych okrelajcych, kiedy koczy si ochrona granicy pastwowej przez Stra Graniczn, azaczyna si jej obrona przez Siy Zbrojne RP. Nie jest te uregulowana kwestia sposobu przekazania odpowiedzialnoci za granic pastwow Siom Zbrojnym RP.
Fot. Suba Celna
70

Przystpienie Polski do UE oraz integracja systemu prawnego dotyczcego cudzoziemcw spowodoway utworzenie w miejsce Urzdu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemcw Urzdu do Spraw Cudzoziemcw. Szef Urzdu do Spraw Cudzoziemcw jest centralnym organem administracji rzdowej waciwym wsprawach wjazdu cudzoziemcw na terytorium RP, przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim iwyjazdu zniego, nadawania statusu uchodcy, udzielania cudzoziemcom azylu, wyraania zgody na pobyt tolerowany oraz udzielania ochrony czasowej (zwyjtkiem spraw zastrzeonych dla innych organw). Nadzr nad szefem Urzdu sprawuje minister spraw wewntrznych. Wpolityce migracyjnej RP istotn rol wzakresie wspdziaania wkontroli legalnoci pobytu izatrudnienia odgrywaj wojewodowie. Prowadz oni szereg postpowa administracyjnych wsprawach cudzoziemcw. Postpowania te dotycz m.in. kwestii pobytowych, tj. wydawania decyzji wsprawie udzielenia (bd cofnicia) zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony (pobyt czasowy do 2 lat), zezwolenia na osiedlenie si (pobyt bezterminowy), zezwolenia na pobyt rezydenta dugoterminowego UE (pobyt bezterminowy), przeduania na wniosek cudzoziemca wizy krajowej iwizy Schengen wnagych iwyjtkowych okolicznociach, m.in. ze wzgldw humanitarnych. Podsystem ochrony informacji niejawnych. Przyjta 5 sierpnia 2010 r. ustawa oochronie informacji niejawnych (uchylajca poprzedni ustaw z1999 r.) doprowadzia do zbudowania jednolitego, caociowego iefektywnego systemu ochrony informacji tak wobiegu krajowym, jak imidzynarodowym. Co wane, ustawa zapewnia jednoczenie prostot ielastyczno funkcjonowania caego systemu bezpieczestwa informacji niejawnych. Obecnie ochronie okrelonej przepisami ustawy podlegaj tylko te informacje, ktrych ujawnienie przyniosoby szkody interesom pastwa polskiego. Pozostae zasoby informacyjne, wane rwnie z punktu widzenia interesw pastwa, dotyczce takich sfer funkcjonowania jak gospodarka, stosunki spoeczno-ekonomiczne ibezpieczestwo obywateli, reguluj inne ustawy. Ochron danych osobowych polskich obywateli zapewnia ustawa oochronie danych osobowych z29sierpnia 1997 r. Jest ona realizowana przez uprawnione organy, instytucje, jednostki organizacyjne, podmioty lub osoby decydujce ocelach irodkach przetwarzania danych osobowych. Jej wykonanie nadzoruje Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Bezpieczestwo informacyjne pastwa staje si now dziedzin caociowego systemu bezpieczestwa narodowego. Wprowadza standardy ochrony danych i informacji oraz dobr rodkw iparametrw technicznych procesu przetwarzania wzalenoci od wymaganego stopnia poufnoci. Dotyczy to take bezpieczestwa informacji przetwarzanych wstrategicznych gaziach ycia kraju, takich jak przemys, bankowo, telekomunikacja, energetyka oraz ochrona zdrowia. Inne podsystemy ochronne. WPolsce funkcjonuje wiele instytucji, ktrych bezporednim lub te porednim zadaniem jest ochrona bezpieczestwa publicznego. Niestety nie tworz one wpeni ustrukturyzowanego systemu. Ze wzgldu na ich podlego, struktur organizacyjn, jak rwnie zakres wykonywanych zada, mona wyodrbni trzy rodzaje tych instytucji: centralne, samorzdowe iprywatne. Wrd instytucji centralnych wymieni naley takie, jak: I nspekcja Transportu Drogowego powoana zostaa do kontroli przestrzegania przepisw obowizujcych wzakresie wykonywania transportu drogowego iprzewozu osb irzeczy, ajej dziaania maj przede wszystkim na celu eliminowanie wszelkich negatywnych zjawisk wtransporcie drogowym;
71

P astwowa Inspekcja Sanitarno-Epidemiologiczna, Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Jakoci Handlowej Artykuw Rolno-Spoywczych, realizujce zadania wzakresie ochrony ludnoci. Podlegaj one ministrom waciwym do spraw zdrowia lub rolnictwa. Dwie pierwsze wykonuj take zadania waciwe dla podsystemu ochrony granicy pastwowej; U rzd Ochrony Konkurencji iKonsumentw oraz podlegajca pod niego Pastwowa Inspekcja Handlowa, ktre dziaaj w kierunku podnoszenia dobrobytu konsumentw poprzez ochron itworzenie warunkw do funkcjonowania konkurencji; G wny Inspektor Nadzoru Budowlanego realizuje zadania wobszarze bezpieczestwa budowlanego w tym: bezpieczestwa przeciwpoarowego, drg ewakuacyjnych, bezpieczestwa uytkownikw. Wpewnym zakresie dubluj si one zinnymi instytucjami bezpieczestwa (PSP), czasem kosztem zada operacyjnych; s uby meteo- ihydrologiczne, na ktrych ci obowizki wzakresie ostrzegania omogcych wystpi klskach ywioowych; s uby kontrolne bdce w dyspozycji poszczeglnych resortw i wojewodw, a take suby bezpieczestwa istniejce wniektrych, kluczowych dla bezpieczestwa narodowego placwkach ocharakterze naukowo-badawczym lub produkcyjnym; S tra Ochrony Kolei umundurowana, wyposaona wrodki przymusu bezporedniego iczciowo uzbrojona formacja ochronna, ktr dysponuj wadze PKP skomercjalizowanej spki, bdcej wasnoci Skarbu Pastwa. Podobne zadania speniaj strae zakadowe, istniejce wniektrych przedsibiorstwach produkcyjnych. Do instytucji bezpieczestwa publicznego, podlegych lub nadzorowanych przez samorzd terytorialny, nale strae gminne (miejskie) iochotnicze strae poarne. Strae gminne (miejskie) to umundurowane iwyposaone wrodki przymusu bezporedniego formacje, ktre s narzdziem samorzdw gminnych wzakresie ochrony porzdku publicznego. Strae gminne (miejskie) tworzone s fakultatywnie przez organ stanowicy gminy. Rada gminy decyduje m.in.: o statusie organizacyjnym stray, strukturze iliczbie etatw. Decyzja outworzeniu bd likwidacji stray wymaga zasignicia opinii Policji ipowiadomienia wojewody. Do zada stray gminnych naley wszczeglnoci ochrona spokoju iporzdku wmiejscach publicznych, kontrola ruchu drogowego wzakresie okrelonym wprzepisach oruchu drogowym, wspdziaanie z waciwymi podmiotami w zakresie ratowania ycia i zdrowia obywateli, pomoc w usuwaniu awarii technicznych i skutkw klsk ywioowych oraz innych miejscowych zagroe. Odpowiednie normy prawne nakadaj na strae gminne iPolicj obowizek wsppracy ikoordynacji dziaa wzakresie bezpieczestwa lokalnego, zwaszcza prewencji. Obejmuje on m.in. wymian informacji, wsplny plan patroli, wsplne szkolenia. Stranicy gminni wyposaeni s wrodki przymusu bezporedniego, wtym kajdanki, paki wielofunkcyjne, miotacze gazu iparalizatory. Wcelu przywrcenia porzdku mog stosowa te rodki oraz inne rodki techniczne, nakada mandaty izatrzymywa osoby zakcajce porzdek celem przekazania ich Policji. Maj take wsprawach owykroczenia uprawnienia procesowe. Ochotnicze strae poarne, w ramach systemu ratowniczo-ganiczego, tradycyjnie realizuj zadania zzakresu zapobiegania igaszenia poarw. Ich funkcje ewoluuj jednak na przestrzeni ostatnich lat. Coraz powszechniejsze staj si dziaania zwizane zinnymi rodzajami ratownictwa, wtym przede wszystkim ratownictwa technicznego, lub podczas zdarze na drogach, wktrych stosowane s inne techniki irodki prowadzenia dziaa ratowniczych. To czsto straacy ochotnicy s pierwsi
72

na miejscu zdarzenia imog podj dziaania ratujce zdrowie, ycie imienie ludzi. Ochotnicze strae poarne peni rwnie istotn rol biorc udzia wdziaaniach edukacyjnych oraz akcjach charytatywnych wlokalnych spoecznociach. Prywatne instytucje ochrony to komercyjne podmioty ochrony osb i mienia (Specjalistyczne Uzbrojone Formacje Ochrony, SUFO; Wewntrzna Suba Ochrony, firmy ochrony osb imienia, WSO). Rozwj wPolsce prywatnego sektora usug ochrony osb imienia datuje si od pocztku lat90.XXw. Pierwsze zezwolenia na wykonywanie tego typu dziaalnoci zostay wydane na podstawie przepisw ustawy odziaalnoci gospodarczej. W1998 r. wprowadzona zostaa do polskiego porzdku prawnego ustawa oochronie osb imienia, caociowo regulujca dziaalno prywatnych instytucji ochrony. Prywatny sektor ochrony wPolsce wiadczy szeroki wachlarz usug: fizyczn ochron obiektw iterenw; konwojowanie pienidzy ikosztownoci; osobist, fizyczn ochron osb oraz ochron imprez sportowych iartystycznych. Ochrona osb imienia jest rwnie wykonywana wformie zabezpieczenia technicznego. WPolsce czn liczb pracownikw ochrony szacuje si na 110150tys. osb.
* * *
Potencja ochronny stoi obecnie przed szeregiem trudnych wyzwa. Wynikaj one zarwno z wysokiego poziomu przestpczoci (cho z powoln tendencj spadkow), wtym take przestpczoci zorganizowanej, groby terroryzmu, wtym cyberterroryzmu, jak ize wzrostu nielegalnej migracji. Na ten stan rzeczy dodatkowo nakadaj si saboci systemu ratownictwa, a take niedostateczna koordynacja dziaa administracji rzdowej isamorzdowej. Widoczny jest brak rodkw na dziaania ocharakterze profilaktycznym oraz saboci systemu ostrzegania. Ponadto nadmierna liczba sub irozproszony nadzr komplikuj koordynacj iosabiaj efektywno potencjau ochronnego. Saboci te ograniczaj moliwy poziom ambicji wdefiniowaniu interesw narodowych icelw wdziedzinie bezpieczestwa.
Spoeczny potencja bezpieczestwa

Spoeczny potencja bezpieczestwa jest warunkowany tosamoci narodow i dziedzictwem kulturowym. Jest on te pochodn bezpieczestwa socjalnego, potencjau demograficznego oraz potencjau intelektualnego, naukowego i technologicznego. Istotny wpyw na jego rozwj maj edukacja, ksztacenie oraz badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie bezpieczestwa, suba zdrowia czy media. Tosamo narodowa i dziedzictwo kulturowe. Kady nard rozwija i kultywuje wartoci oraz pami oswojej historii, ktre wyrniaj go spord innych istanowi fundament, na ktrym powstaje zjednej strony przewiadczenie ojego odrbnoci wobec obcych, zdrugiej za poczucie przynalenoci do danej zbiorowoci, posiadajcej wspln wiadomo idowiadczenie historyczne. Okrelane jest to mianem tosamoci narodowej, ajej istotnym wyznacznikiem jest dziedzictwo narodowe (kultura narodowa) iprzekonanie okoniecznoci jego upamitniania iprzekazywania kolejnym pokoleniom. Tosamo narodu polskiego ksztatowaa si przez wieki na podstawie takich elementw jak: jzyk, tradycja historyczna, religia, obyczajowo, literatura, kultura, sztuka i symbole narodowe, wszczeglnoci godo, barwy narodowe oraz hymn. Proces ten, wzalenoci od okresu ipanujcej sytuacji spoeczno-politycznej, by zjawiskiem otwartym, mniej lub bardziej podatnym na zewntrzne
73

wpywy kulturowe, ipozostawa pod znacznym wpywem wzorcw napywajcych zEuropy Zachodniej (do pewnego stopnia ze Wschodu), do ktrych naley zaliczy wspln tradycj filozofii, kultury, nauki oraz prawa. Ztego kierunku przyjmowano gwne prdy umysowe, style sztuki, model ksztacenia iwychowania czy wreszcie wzorce gospodarcze oraz systemy prawne ipolityczne. Towarzyszya mu jednak czsto troska o utrzymanie odrbnoci kulturowej i tosamoci narodowej. Szczeglnie byo to widoczne wokresach zniewolenia, wojen izaborw. W formowaniu tosamoci narodowej Polakw wyjtkow rol odegraa tradycja zwizana zwalkami niepodlegociowymi, wtym czczenie chway ora polskiego (np. Grunwald, wojny napoleoskie czy zrywy powstacze), jak rwnie pielgnowanie miejsc pamici narodowej, zwaszcza cmentarzy wojennych czy powstaczych. Bezpieczestwo socjalne. Bezpieczestwo socjalne jest jedn zpodstawowych wartoci ipraw obywatelskich. Eliminowanie lub ograniczanie przez pastwo stanw niepewnoci czy zagroe zwizanych zsytuacj yciow jest wanym narzdziem utrzymywania porzdku spoecznego. Wpolityk pastwa wpisane zostay jego zobowizania wobec obywateli znajdujcych si wsytuacjach trudnych iwyjtkowych, gwarantujce im pomoc izabezpieczenie minimalnych wiadcze. Zmiany, jakie nastpiy wPolsce po 1989 r., doprowadziy do powanego rozwarstwienia spoeczestwa. Doszo do znacznego wzrostu liczby osb onajniszych dochodach oraz wzrostu liczby osb pozostajcych trwale bez pracy. Konsekwencj tego zjawiska byo m.in. poszerzenie grupy osb dotknitych ubstwem. Wduszej perspektywie osoby takie wwyniku niskich dochodw, braku pracy, mieszka, dostpu do kultury, opieki zdrowotnej, aczsto iedukacji, trac szans na zmian swojej sytuacji is marginalizowane. Sytuacja ta niesie ze sob powane konsekwencje spoeczne, takie jak wzrost przestpczoci czy zjawiska patologiczne, np. narkomania, alkoholizm i prostytucja. Naley rwnie pamita, e proces wychodzenia ze strefy ubstwa jest niezwykle trudny dzieci rodzce si iwychowujce wtakim rodowisku zreguy wnim pozostaj. Obecny kryzys finansowy spowodowa dodatkowy wzrost liczby osb, ktre nie radz sobie ztrudn sytuacj ekonomiczn. Zjawisko to ma zwizek nie tylko zwydarzeniami na rynkach finansowych, ale rwnie zniewystarczajcym zaangaowaniem pastwa wsocjalne wsparcie osb najbardziej potrzebujcych. Wzrost bezrobocia oraz liczby ludzi ubogich, wykluczonych lub zagroonych wykluczeniem spoecznym powoduj automatyczne zwikszenie oczekiwa wstosunku do pastwa. Stan taki dodatkowo powoduje pojawienie si pogldw ipostaw ocharakterze skrajnym oraz zwikszenie podatnoci osb dotknitych kryzysem na hasa populistyczne. Moe to powodowa wzrost niepokojw spoecznych iwpywa na spadek bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Wostatnich latach mona zaobserwowa rwnie zmian struktury rodziny, co przejawia si wmalejcej liczbie zawieranych maestw, rosncej liczbie rozwodw, zmniejszajcej si dzietnoci. Wtym kontekcie szczeglnej pomocy od pastwa wymagaj osoby mode, stojce uprogu decyzji o zaoeniu rodziny i posiadaniu dzieci. Obecnie brakuje adekwatnej liczby obkw i przedszkoli, atake satysfakcjonujcych perspektyw na rynku pracy po urodzeniu dziecka. Zachwianie wartoci rodziny moe prowadzi do osabienia wizi midzyludzkich, awdalszej konsekwencji wizi spoecznych. Potencja demograficzny. Demografia jest skadnikiem bezpieczestwa pastwa, decydujcym omiejscu Polski weuropejskim ukadzie si. Na terenie pastw Europy, wtym wPolsce, doszo wostatnich latach do niekorzystnych zmian demograficznych.
74

Liczba mieszkacw Polski na koniec 2011 r. wynosia 38mln 482 tys., co daje 8. miejsce wEuropie i6. wUnii Europejskiej. Rok ten by drugim zkolei od 1997 r., wktrym odnotowano wzrost wielkoci populacji. Mimo dodatniego przyrostu naturalnego, wspczynnik dzietnoci jest nadal niski w2011 r. wynosi 1,3. Powoduje to problemy natury spoecznej igospodarczej: pogbianie deformacji struktury wieku ludnoci oraz przyspieszenie procesw depopulacyjnych oraz starzenia si spoeczestwa (patrz rys. 17). Rysunek 17. Ludno wedug pci iwieku w2011 r. (wtys., stan na 31 grudnia 2011 r.)
100 lat i wicej
MCZYNI
95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20
KOBIETY
Nadwyka liczby kobiet nad liczb mczyzn
Nadwyka liczby mczyzn nad liczb kobiet
15 10 5 0
350 tys.
300
250
200
150
100
50
50
100
150
200
250
300
350 tys.
Wiek przedprodukcyjny i poprodukcyjny
Wiek produkcyjny rdo: Rocznik Demograficzny 2012 r. GUS.
75

Liczba urodze nie wystarcza do zahamowania procesu starzenia si ludnoci (patrz: rys. 18). W2008 r. ponownie wzrosa liczba osb starszych, powyej 65. roku ycia4. W2011 r. osoby te stanowiy 13,8 proc. ogu populacji, tj. ponad 5,3 mln osb. Osoby najstarsze (ponad 80 lat) stanowi natomiast 3,6 proc. ludnoci. Rysunek 18. Liczba urodze wPolsce w2011 r. (stan na 31 grudnia 2011 r.) iwlatach wczeniejszych
600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0
1990
1995
2000
2005
2010
2011
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Kapita spoeczny. Istotne elementy spoecznego potencjau bezpieczestwa stanowi: ksztat struktury spoecznej idemograficznej, istniejce nierwnoci ikonflikty spoeczne, aktywno spoeczestwa obywatelskiego. Wany jest rwnie stan wiadomoci spoecznej wkwestiach dotyczcych bezpieczestwa narodowego. Kapita spoeczny odnosi si do potencjau zgromadzonego wspoeczestwie wpostaci obowizujcych norm postpowania, zaufania izaangaowania. Spoeczestwo aktywne, owysokich kwalifikacjach ikompetencjach, odpowiednio dostosowanych do wspczesnych zagroe oraz wyzwa dla bezpieczestwa to nieodzowny warunek zapewnienia rozwoju spoecznego igospodarczego, wtym rozwoju spoeczestwa obywatelskiego oraz dalszej poprawy jakoci ycia ibezpieczestwa obywateli. Ocena norm postpowania jest procesem niezwykle zoonym. Kluczowymi czynnikami decydujcymi o moliwociach rozwoju Polakw i Polski s: wsppraca, samodzielno mylenia, podmiotowo oraz uczciwo. Na dalszych miejscach znalazy si zaufanie iprzedsibiorczo, ana ostatnich przywdztwo ienergia. Poziom zaufania jest jednak dodatnio skorelowany zkonkurencyjnoci gospodarki. Bezpieczestwo narodowe w opinii spoecznej5. Niemal trzy czwarte badanych (72 proc.) uwaa Polsk za kraj, wktrym yje si bezpiecznie (patrz: rys. 19). Przeciwnego zdania jest mniej
4 Wiek 65 lat (jednolity dla kobiet imczyzn) przyjmowany jest jako tzw. prg staroci wdokumentach przygotowywanych przez ONZ. 5 Cz ta powstaa na podstawie raportu CBOS pt.: Ocena stanu bezpieczestwa pastwa. Raport z badania sondaowego przeprowadzonego przez CBOS na zlecenie Biura Bezpieczestwa Narodowego, stycze 2012. Badanie przeprowadzono w dniach 18 grudnia 2011 r. metod bezporedniego wywiadu ankieterskiego w domu respondenta, na reprezentatywnej prbie losowej dorosych mieszkacw Polski, liczcej 950 osb.
76

ni co czwarta osoba (24 proc.). Opinie wtej kwestii nale obecnie do najlepszych wcaym okresie III Rzeczpospolitej(patrz: rys. 20). Rysunek 19.Odpowied na pytanie: Czy, Pana(i) zdaniem, Polska jest krajem, wktrym yje si bezpiecznie?
Zdecydowanie tak 9 proc. 63 proc. Raczej tak 21 proc. Raczej nie 4 proc. 3 proc. Trudno powiedzie Zdecydowanie nie
rdo: d Ocena stanu bezpieczestwa pastwa..., op.cit.
Rysunek 20.Odpowied na pytanie: Czy, Pana(i) zdaniem, Polska jest krajem, wktrym yjesi bezpiecznie? (wlatach 19872011)
Tak
Nie
Trudno powiedzie
rdo: Ocena stanu bezpieczestwa pastwa..., op.cit.
Przekonanie, e Polska jest krajem, wktrym yje si bezpiecznie, przewaa we wszystkich grupach spoeczno-demograficznych. Jest ono jednak najmniej rozpowszechnione wrd osb oniskim statusie materialnym. Zauway jednak wypada, e pytanie oto, czy wkraju yje si bezpiecznie, moe skania do brania pod uwag przez respondentw bardziej zagroe ocharakterze codziennym (typu przestpczo), ni do mylenia wkategoriach bardziej globalnego bezpieczestwa narodowego. Tym niemniej okrela ono wany psychospoeczny kontekst bezpieczestwa narodowego.
77

Badania stanu wiadomoci spoecznej wskazuj na relatywnie due poczucie bezpieczestwa Polakw igeneralnie niski poziom obaw przed utrat suwerennoci iniepodlegoci. Jako najbardziej realne widziane s te zagroenia, ktre Polacy znaj zdowiadcze minionych lat: kryzysy ekonomiczne, niepokoje spoeczne iprzestpczo. Hierarchi postrzeganej realnoci poszczeglnych zagroe obrazuje tabela 3. Tabela3.Odpowied na pytanie: Jak Pan(i) sdzi, co iwjakim stopniu moe obecnie iwnajbliszym czasie stanowi realne zagroenie dla bezpieczestwa Polski?
Jak Pan(i) sdzi, co iwjakim stopniu moe obecnie iwnajbliszym czasie stanowi realne zagroenie dla bezpieczestwa Polski? Powany kryzys finansowy igospodarczy wEuropie, na wiecie Narastajca bieda, ze warunki ycia ludzi Niepokoje iprotesty spoeczne zwizane zkoniecznoci ograniczania wydatkw pastwa ireformami wprowadzanymi przez rzd Wzrost przestpczoci wPolsce Kradzie poufnych danych zkomputerw instytucji pastwowych Rozwj przestpczoci zorganizowanej, dziaalnoci mafijnej Rozwj dziaalnoci organizacji politycznych goszcych skrajne pogldy Zagroenie bezpieczestwa energetycznego kraju braki wdostawie energii elektrycznej ipaliw Powane konflikty midzy rnymi grupami spoecznymi wPolsce Katastrofa ekologiczna, grone zmiany wrodowisku naturalnym Atak terrorystyczny wPolsce Rozprzestrzenienie si jakie choroby zakanej, epidemia Upadek rzdu wPolsce, chaos polityczny Wojna wEuropie Atak militarny na terytorium Polski Atak nuklearny na terytorium Polski Utrata suwerennoci, niezalenoci przez Polsk Odczenie si od Polski czci jej terytorium rednia na skali od 0 do 10 6,43 6,41 5,87 5,40 5,05 5,03 4,92 4,67 4,52 3,76 3,50 3,49 3,25 2,49 2,02 1,67 1,47 1,27 rdo: Ocena stanu bezpieczestwa pastwa..., op.cit.
Polacy jako najbardziej realne widz te zagroenia, ktre s im znane. Jest to wic wpewnym sensie obraz lkw oswojonych. Bardziej realne s zagroenia spoeczno-gospodarcze ni katastroficzno-militarne. Bardziej realnie postrzegane s te zagroenia bdce wynikiem zdarze nieintencjonalnych ni dziaa intencjonalnych. Paradoksem jest to, e cho ocena instytucji odpowiedzialnych za bezpieczestwo pastwa jest generalnie pozytywna, to stopie przygotowania kraju do zagroe terrorystycznych, militarnych, ekologicznych czy klsk ywioowych oceniany jest jako saby. Najwyraniej Polacy oceniali instytucje bardziej przez pryzmat zaufania/sympatii ni skutecznoci (lubimy wojsko, co nie znaczy, e wierzymy, e nas obroni).
78

Wopinii spoecznej bezpieczestwo pastwa istotnie zaley od dziaalnoci wielu instytucji, przede wszystkim pastwowych imidzynarodowych (patrz: tabela 4). Co ciekawe, oadnej zwymienionych instytucji wikszo badanych nie powiedziaa, e jej funkcjonowanie oddziauje na bezpieczestwo pastwa wsposb zasadniczy. Tabela4. Hierarchia postrzeganego wpywu na bezpieczestwo
UE NATO Wadze pastwa Wojsko Przywdcy europejscy iwiatowi wiatowe organizacje finansowe igospodarcze Policja Suby specjalne Stra poarna Media Wszyscy obywatele Wadze samorzdowe Przedsibiorcy 68 67 66 63 62 59 58 56 32 31 11 -1 -32
Uwaga: zamieszczono wskaniki netto bdce rnic nastpujcych odsetek: (zasadniczy wpyw + duy wpyw) (niewielki wpyw + nie ma wpywu) rdo: opracowanie wasne na podstawie Ocena stanu bezpieczestwa pastwa..., op.cit.
Zwraca uwag stosunkowo wysoka pozycja mediw, atake porwnanie do poprzednich wynikw dotyczcych prawdopodobiestwa poszczeglnych zagroe. Miay one gwnie charakter ekonomiczno-spoeczny, aci, ktrzy mog by wani zpunktu widzenia tych zagroe, maj zdaniem respondentw najniszy na nie wpyw (obywatele, samorzdy, przedsibiorcy). W ocenie spoecznej wszystkie wane instytucje, ktre maj znaczenie dla bezpieczestwa Polski, dobrze speniaj swoj rol. Wrd nich najlepiej oceniania jest dziaalno stray poarnej (82 proc. opinii pozytywnych). Mniej wicej trzy czwarte Polakw jest zadowolonych zdziaalnoci wojska (77proc.) iPolicji (74proc.). Podobnie trzy czwarte badanych uwaa, e przynaleno do NATO dobrze suy bezpieczestwu Polski. Ponad dwie trzecie ankietowanych (69 proc.) jest zdania, e wadze polskiego pastwa dobrze speniaj swoj rol, jeli chodzi ozapewnienie bezpieczestwa Polski. Tyle samo osb (68 proc.) docenia znaczenie czonkostwa Polski wUnii Europejskiej dla bezpieczestwa kraju. Wikszo badanych (61proc.) jest zadowolonych zdziaalnoci sub specjalnych. Ponad poowa (58 proc.) pozytywnie ocenia rol wadz samorzdowych. Najbardziej oczywisty dla badanych jest zwizek midzy bezpieczestwem aposiadaniem nowoczesnej armii iprzynalenoci do sojuszy militarnych. Zdecydowana wikszo osb (80 proc.) dostrzega take znaczenie poziomu rozwoju gospodarczego dla bezpieczestwa kraju. Wocenie ankietowanych umacnianiu bezpieczestwa sprzyja rwnie wszystko to, co mona okreli jako wysoki poziom kapitau spoecznego (patrz: rys. 21): zaufanie obywateli do wadzy (72 proc.), zaufanie wadzy do obywateli (69 proc.) oraz istnienie silnego spoeczestwa obywatel-
79

skiego (66proc.). Wopinii wikszoci badanych (59proc.) take istnienie systemu demokratycznego wkraju suy wzmacnianiu bezpieczestwa (bo by moe wocenie spoecznej pastwa demokratyczne s mniej skonne angaowa si wkonflikty zbrojne ni pastwa niedemokratyczne). Zdaniem wikszoci ankietowanych (75 proc.) do zmniejszania bezpieczestwa kraju przyczynia si moe wystpowanie silnych konfliktw spoecznych. Wocenie przewaajcego odsetka badanych (43proc.) czynnikiem raczej niekorzystnie oddziaujcym na poziom bezpieczestwa pastwa jest take istnienie wielokulturowego, etnicznie zrnicowanego spoeczestwa. Rysunek 21.Odpowied na pytanie: Jak Pan(i) sdzi, od czego zaley bezpieczestwo kraju? Okadej zwymienionych kwestii prosz powiedzie, jakie jest jej znaczenie dla bezpieczestwa kraju
Wikszo czynnikw wpywajcych na stan bezpieczestwa wkraju jest wedug ankietowanych do silnie lub bardzo silnie ze sob skorelowana. Wodczuciu spoecznym sia militarna pastwa wie si zpoziomem jego rozwoju gospodarczego. Sia gospodarcza za (awic porednio take potga militarna) czy si w opinii spoecznej z okrelonym modelem adu spoecznego, opartym na zaufaniu idemokratycznych mechanizmach wypracowywania konsensu spoecznego. Elementem tego modelu, take zwizanym zwysokim stopniem rozwoju gospodarczego (i by moe niskim poziomem nierwnoci spoecznych), jest mae natenie konfliktw spoecznych. Czynnikiem sabo skorelowanym zinnymi jest istnienie wielokulturowego, etnicznie zrnicowanego spoeczestwa. Analizy pokazuj jedynie silny zwizek midzy funkcjonowaniem wielokulturowego spoeczestwa apostrzeganym duym nateniem konfliktw spoecznych.
80

Zdecydowana wikszo Polakw (75 proc.) uwaa, e niepodlego Polski nie jest obecnie zagroona. Oistnieniu takiego niebezpieczestwa przekonanych jest 13 proc. badanych. Od pocztku przemian ustrojowych jedyny okres, kiedy liczebnie przewaali badani dostrzegajcy zagroenie suwerennoci Polski, to pocztek 1991 r., kiedy istnia jeszcze ZSRR. Po jego rozpadzie wikszo respondentw przestaa si niepokoi oniepodlego. Zbiegiem czasu odsetek osb zaniepokojonych moliwoci ograniczenia lub utraty suwerennoci stopniowo zmniejsza si. Przekonanie, e niepodlego Polski nie jest obecnie zagroona przewaa we wszystkich grupach spoeczno-demograficznych (patrz: rys. 22). Stosunkowo najwicej osb obawiajcych si oniepodlego Polski jest wrd ludzi najbardziej religijnych uczestniczcych co tydzie wpraktykach religijnych (31 proc.), atake wrd badanych okrelajcych swoje pogldy polityczne jako prawicowe (22 proc.). Obawy oniepodlego Polski czciej ni przecitnie wyraaj take ludzie niezadowoleni zmaterialnych warunkw ycia, rencici (23 proc.) ibezrobotni (21 proc.). Rysunek22.Odpowied na pytanie: Czy wchwili obecnej Pana(i) zdaniem istnieje, czy te nie istnieje zagroenie dlaniepodlegociPolski?
Osoby dostrzegajce grob utraty lub ograniczenia suwerennoci Polski zostay zapytane, na czym ich zdaniem polega to zagroenie. Co zagraa obecnie niepodlegoci Polski? Odpowiedzi badanych wskazyway zarwno na typy, jak ina rda moliwych zagroe. Generalnie czciej wymieniano zagroenia zewntrzne ni wewntrzne, aczkolwiek niekiedy trudno precyzyjnie oddzieli jedne od drugich. Niemal jedna pita badanych (19 proc.) dostrzega zagroenie dla suwerennoci ze strony ssiadw Polski, przy czym ich zdaniem pynie ono gwnie ze strony Rosji. Najczciej podnoszonym problemem jest zaleno energetyczna ze strony Rosji. Niewiele mniej osb (17 proc.) wskazywao na niebezpieczestwa zwizane zczonkostwem wUnii Europejskiej. Niepokj budzi przede wszystkim federalizacja Unii izwizane ztym procesem przekazywanie kompetencji pastwowych organom unijnym.
81

Dua cz wypowiedzi odnosia si do zagroe ocharakterze ekonomicznym: zjednej strony zwizanych zobecnoci kapitau zagranicznego wPolsce iuzalenieniem ekonomicznym (ogem 13proc.), zdrugiej zkryzysem finansowym inadmiernym zadueniem kraju (9 proc.). Prawie co sma osoba (12 proc.) wymieniaa zagroenia ocharakterze militarnym, takie jak wybuch wojny, konfliktu midzypastwowego czy atak terrorystyczny. Wskazywano take na niebezpieczestwo zwizane zewentualnoci rozmieszczenia wPolsce amerykaskich rakiet. Cz osb (ogem 8 proc.) mwia ozagroeniach wynikajcych zniewaciwej ich zdaniem polityki rzdu lub wprost wskazywaa na zagroenie suwerennoci politycznej oraz brak suwerennoci polskiego rzdu wpodejmowaniu decyzji. Zwracano take niekiedy uwag na rnorakie zagroenia wewntrzne (7 proc.), takie jak m.in. konflikty inapicia midzy rnymi grupami spoecznymi, imigracja, tendencje separatystyczne, proces utraty przez Polakw tosamoci narodowej ikulturowej, osabienie tradycyjnych wartoci. Generalnie osoby dostrzegajce zagroenie dla niepodlegoci, suwerennoci Polski najczciej wskazyway, e ma ono charakter ekonomiczny iwie si zzalenoci gospodarcz od innych pastw oraz od instytucji finansowych iekonomicznych (50 proc.). Prawie co trzecia osoba (31 proc.) zagroenia dla suwerennoci kraju upatrywaa przede wszystkim wzalenoci politycznej Polski iniesamodzielnoci wpodejmowaniu decyzji przez polskie wadze. Najmniej obaw budzi bezpieczestwo militarne Polski tylko co dziesity badany dostrzegajcy zagroenia dla niepodlegoci kraju powanie liczy si obecnie zmoliwoci ataku na terytorium Polski. Powysze ilustruje rys. 23. Mimo pozytywnych ocen dziaalnoci instytucji sucych zapewnieniu bezpieczestwa Polski, przewaa przekonanie, e kraj nie jest dobrze przygotowany do dziaania wsytuacjach nagych, nieoczekiwanych (patrz: rys. 24) czy to spowodowanych siami natury, czy to zaniedbaniami ze strony ludzi, czy wreszcie zaplanowanymi izorganizowanymi przez nieprzychylne Polsce siy. Tak sytuacj s np. powodzie, ktrych Polacy wostatnich latach dowiadczali kilkakrotnie. Std te zapewne ankietowani szczeglnie surowo oceniaj przygotowanie pastwa do dziaania na wypadek klski ywioowej (61 proc. ocen negatywnych i23 proc. pozytywnych). Rysunek23.Odpowied na pytanie: Czy zagroenie dla niepodlegoci, suwerennoci Polski ma Pana(i) zdaniem przede wszystkim charakter:
ekonomiczny i wie si z zalenoci gospodarcz Polski od innych pastw oraz instytucji finansowych i ekonomicznych militarny i wie si z moliwoci ataku na terytorium Polski przez inne pastwo
50 proc.
10 proc. 9 proc. 31 proc.
trudno powiedzie
polityczny i wie si z zalenoci, niesamodzielnoci w podejmowaniu decyzji przez polskie wadze rdo: Ocena stanu bezpieczestwa pastwa..., op.cit.
82

Pozostaych zwymienionych sytuacji, takich jak: katastrofa ekologiczna (na du skal), atak militarny na terytorium Polski czy atak terrorystyczny, Polacy w ostatnich latach nie dowiadczali, std te trudniej im jednoznacznie oceni przygotowanie na wypadek tego rodzaju zdarze. Przewaajca cz badanych obawia si jednak, e Polska nie jest dobrze przygotowana do tego typu sytuacji. Rysunek24.Odpowied na pytanie: Czy Polska jest dobrze, czy te le przygotowana do dziaania na wypadek
Wsumie wic Polacy uwaaj, e s raczej sabo przygotowani do radzenia sobie zzagroeniami, przy czym relatywnie sabiej do zagroe nieintencjonalnych ni intencjonalnych. Wtych sferach, gdzie zagroenia s postrzegane jako bardziej realne, dziaaj sabi aktorzy. Wana jest te tu zaobserwowana rozbieno midzy dobr ocen instytucji odpowiedzialnych za bezpieczestwo asab ocen stopnia przygotowania do zagroe. Jedn zhipotez wyjaniajcych moe by to, e ocena instytucji dokonywana jest przez pryzmat zaufania/sympatii bardziej ni przez pryzmat postrzeganej skutecznoci (cenimy te instytucje, co nie znaczy, e bd skuteczne). Naley by przygotowanym na nowe zjawiska spoeczne wane zpunktu widzenia bezpieczestwa narodowego. Przede wszystkim chodzi onowe paszczyzny pojawiania si konfliktw, nowych ich uczestnikw oraz nowe formy wyraania niezadowolenia6. Gdy chodzi oformy niezadowolenia, mog wystpowa nie tylko otwarte bunty, ale iliczne strategie wychodzenia poza system, wformie odmowy uczestnictwa, emigracji, ucieczki wsfer nieformaln. Ju dzi wiksze zagroenie dla bezpieczestwa wynika zbraku obywatelskiej aktywnoci ni zjakich form masowego, radykalnego nieobywatelskiego uczestnictwa. Zkolei nowe paszczyzny konfliktw to przede wszystkim wynik ich ewolucji od tradycyjno-przemysowych do ery postindustrialnej, gdzie przyczyn jest nie tyle frustracja zpowodu braku dostpu do dbr materialnych, co kwestie udziau wcoraz waniejszej dla powodzenia spoecznego puli dbr niematerialnych takich jak zdrowie, edukacja, kultura, informacja. Awreszcie trzecia cecha to uczestnicy: przede wszystkim grupy profesjonalistw. Protestuj studenci, uczniowie, pacjenci, lekarze, anie tylko wielkoprzemysowi robotnicy. Tymczasem wadze (cay system pastwa) wci wydaj si lepiej przygotowane do radzenia sobie zkonfliktami izagroeniami dla bezpieczestwa starego typu.
6
Notabene nie s to zjawiska nowe. Ich wystpienie sygnalizowano ju dawno wopracowaniu Zagroenia dla stabilnoci spoecznej, przygotowanym dla Zespou Doradcw Ekonomicznych prezydenta RP do opracowanego przez ten Zesp Memorandum oekonomicznych zagroeniach ycia spoecznego wPolsce wpadzierniku 2002 r.
83

Wsytuacji pojawiania si nowych zjawisk spoecznych szczeglnego znaczenia nabiera aktywno spoeczestwa obywatelskiego. Nowe zagroenia ikonflikty, take te postrzegane przez spoeczestwo jako zagroenia najbardziej realne, maj natur spoeczno-ekonomiczn. Natura nowych konfliktw ery postprzemysowej czyni wanie spoeczestwo obywatelskie niejako naturalnym aktorem wanym dla ich regulacji irozwizywania (przy czym spoeczestwo obywatelskie to nie tylko formalne organizacje trzeciego sektora, ale te nieformalna, ssiedzka sie samopomocowa ocharakterze lokalnym; takie wizi tworzy te sie internetu, wolna od ogranicze geograficznych). Jest wyzwaniem dla architektw systemu bezpieczestwa narodowego, aby ten rodzaj wsplnot lokalnych iwizi wple wten system. Instytucje edukacji dla bezpieczestwa. Zgodnie zobowizujcymi obecnie rozwizaniami koncepcyjnymi, organizacj irealizacj edukacji dla bezpieczestwa zajmuje si kilka resortw. S to: Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego, Ministerstwo Obrony Narodowej oraz Ministerstwo Spraw Wewntrznych. Wanym wykonawc zada edukacyjnych zzakresu bezpieczestwa s take formacje podlege MSW (Policja, Pastwowa Stra Poarna oraz Stra Graniczna) oraz MON (Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej). Oprcz instytucji centralnych, edukacja dla bezpieczestwa jest take prowadzona worodkach wadzy samorzdowej na poziomie wojewdztwa, powiatu, gminy imiasta oraz uprzedsibiorcw wanych zpunktu widzenia bezpieczestwa i obronnoci pastwa. Istotnym elementem systemu edukacji dla bezpieczestwa s publiczne iniepubliczne uczelnie wysze. Uczelnie wysze prowadz studia pierwszego, drugiego oraz trzeciego stopnia na kierunku bezpieczestwo narodowe oraz bezpieczestwo wewntrzne. Wedug danych Ministerstwa Nauki iSzkolnictwa Wyszego studia na tych kierunkach prowadz 83 uczelnie. Jeeli chodzi oedukacj obronn, to wdalszym cigu gwn rol wtym zakresie odgrywa Akademia Obrony Narodowej, ktra m.in. prowadzi ksztacenie dla przedstawicieli administracji rzdowej isamorzdowej zzakresu obronnoci wformie Wyszych Kursw Obronnych. Wan rol wsystemie edukacji dla bezpieczestwa odgrywaj rwnie stowarzyszenia i organizacje pozarzdowe. Wrd organizacji, ktre najbardziej intensywnie wpisuj si wten zakres, s m.in.: Zwizek Harcerstwa Polskiego, Zwizek Harcerstwa Rzeczypospolitej, Zwizek Strzelecki Strzelec, Policyjne Towarzystwo Sportowe, Stowarzyszenie Kulturalne iTradycji Wojskowej, Zwizek onierzy Narodowych Si Zbrojnych, Zwizek Inwalidw Wojennych, stowarzyszenia kombatanckie, Liga Obrony Kraju iPolski Czerwony Krzy. Wartym odnotowania s te dziaania edukacyjne organizacji specjalistycznych w zakresie ratownictwa grskiego (GOPR i TOPR) i wodnego (WOPR). Oceniajc edukacj dla bezpieczestwa w Polsce, mona stwierdzi, e osiga ona coraz wyszy poziom wzakresie nauczania gimnazjalnego iponadgimnazjalnego. Niemniej jednak obecne procesy edukacyjne realizowane s wedug rnych programw oraz moliwoci. Aby byy skuteczne, niezbdne jest jedno centralne kierowanie dziaalnoci edukacyjn. Wefekcie ta sfera wymaga zmian wukadzie strukturalnym oraz organizacyjnym. Skuteczno edukacji dla bezpieczestwa zaley wgwnej mierze od dostosowania jej celw, treci iorganizacji do stale zmieniajcych si potrzeb wsferze bezpieczestwa personalnego istrukturalnego, atake od racjonalnego powizania czynnika atrakcyjnoci tej edukacji zodpowiednim przygotowaniem kadry dydaktycznej oraz zabezpieczeniem rzeczowo-finansowym. Dostrzegalny jest te brak wcaej gamie uczelni krajowych ponadresortowego orodka akademickiego, ktrego zadaniem byoby prowadzenie ksztacenia zzakresu bezpieczestwa zintegrowanego (ze-
84

wntrznego iwewntrznego; militarnego ipozamilitarnego), spinajcego cao dydaktyki wtym zakresie wszerszym ni tylko specjalistyczno-zawodowym (resortowym) lub oglnoakademickim wymiarze. Badania naukowe i prace rozwojowe w sferze bezpieczestwa. Gwnym orodkiem kreowania polskiej polityki naukowej jest Ministerstwo Nauki iSzkolnictwa Wyszego (MNiSW). Przeprowadzona w2010 r. reforma systemu nauki umoliwia MNiSW przejcie roli orodka koordynacji dziaa wtym zakresie. Zkolei zadanie finansowania bada naukowych oraz projektw badawczych zostao powierzone Narodowemu Centrum Nauki (NCN) oraz Narodowemu Centrum Bada iRozwoju (NCBiR) jako agencjom wykonawczym MNiSW. NCN wspiera dziaalno naukow wzakresie bada podstawowych, podejmowanych przede wszystkim wcelu zdobycia nowej wiedzy opodstawach zjawisk iobserwowalnych faktw, bez nastawienia na praktyczne zastosowanie. Natomiast badaniami stosowanymi, zorientowanymi na zastosowanie wpraktyce zajmuje si NCBiR, ktry odpowiada za zarzdzanie strategicznymi programami bada naukowych iprac rozwojowych (wtym badaniami naukowymi ipracami rozwojowymi na rzecz bezpieczestwa i obronnoci pastwa). Jednoczenie finansuje lub wspfinansuje on te programy. W Polsce badania podstawowe oraz stosowane, w tym prace rozwojowe, prowadz przede wszystkim uczelnie (podstawowe jednostki organizacyjne uczelni), instytuty naukowe PAN, instytuty badawcze, centra naukowo-przemysowe oraz przedsibiorstwa. Badania podstawowe zzakresu bezpieczestwa i obronnoci pastwa dopiero si ksztatuj. Wgwnej mierze wynika to zfaktu, e konstytuujce t problematyk nauki obezpieczestwie oraz nauki oobronnoci zostay utworzone w2011 r. Obecnie tylko dwie uczelnie posiadaj uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego wzakresie wymienionych dyscyplin naukowych. S to: Akademia Obrony Narodowej iAkademia Marynarki Wojennej. Natomiast Wysza Szkoa Policji w Szczytnie posiada uprawnienia do nadawania stopnia doktora w dyscyplinie nauki o bezpieczestwie. Uczelnie te prowadz jednoczenie badania podstawowe wramach finansowania dziaalnoci statutowej (NCN nie finansuje bada podstawowych zzakresu bezpieczestwa iobronnoci). Inne uczelnie iorodki naukowe koncentruj si na badaniach ipracach rozwojowych zzakresu bezpieczestwa iobronnoci wycznie waspekcie nauk technicznych. Z kolei badania stosowane na rzecz bezpieczestwa i obronnoci pastwa s realizowane wgwnej mierze na zlecenie Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Ministerstwa Spraw Wewntrznych. Propozycje programw i projektw badawczych do sfinansowania przez NCBiR zgasza te Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego. Priorytetowymi obszarami badawczymi wzakresie bada naukowych iprac rozwojowych na rzecz bezpieczestwa i obronnoci pastwa s: d la Ministerstwa Obrony Narodowej (MON): technologie informacyjne isieciowe; sensory iobserwacja; bro precyzyjna iuzbrojenie; platformy bezzaogowe (autonomiczne); ochrona iprzetrwanie na polu walki; nowoczesne materiay, wtym wysokoenergetyczne iinteligentne; d la Ministerstwa Spraw Wewntrznych (MSW): nowoczesne technologie iinnowacyjne rozwizania wzakresie wykrywania, zwalczania ineutralizacji zagroe; technika kryminalistyczna; indywidualne rodki ochrony iwyposaenia; profilaktyka spoeczna, wiktymologia, kryminologia oraz badania spoeczne; organizacja izarzdzanie.
85

Diagnoza obowizujcych rozwiza w zakresie bada naukowych i prac rozwojowych na rzecz bezpieczestwa i obronnoci pastwa wskazuje, e obecnie dominuje branowy system planowania irealizacji zada badawczych. Skutkiem tego mamy do czynienia zsytuacj rozpraszania ograniczonych zasobw finansowych na projekty stricte resortowe, zamiast kumulowania kapitau wramach programw iprojektw midzyresortowych, integrujcych wymiar obronny (militarny) iochronny (pozamilitarny) systemu bezpieczestwa narodowego. Wtym kontekcie naley odnotowa wielko wydatkw na dziaalno naukowo-badawcz irozwojow. W2012 r. rodki przeznaczone na nauk wyniosy 6,4 mld z. Badania naukowe iprace rozwojowe wobszarze bezpieczestwa i obronnoci pastwa zostay sfinansowane wkwocie 300 mln z (jest to kwota nisza oponad 118 mln z od dotacji przyznanej na ten cel w2011 r.). Innym mankamentem obecnie obowizujcych rozwiza wzakresie prowadzenia programw oraz prac rozwojowych na rzecz bezpieczestwa i obronnoci pastwa jest brak dobrze rozwinitej platformy wsppracy midzy odbiorc kocowym (uytkownikiem) azespoami naukowymi iprzemysem, szczeglnie wkluczowych fazach realizacji programw iprojektw. Potencja intelektualny, naukowy itechnologiczny. Bezpieczestwo narodowe wspczesnych pastw w znacznej mierze zaley od potencjau intelektualnego i technologicznego. Z opracowa analizujcych zmiany wkrajach onajwyszej dynamice potencjaw technologicznych iintelektualnych wynika, e potencja tych pastw jest silnie sprzony zinstytucjami wiedzy, jak: uniwersytety, orodki badawcze, parki technologiczne, atake nowatorskie programy edukacyjne ispoeczne. Przejcie do ekonomii sieciowej, informatyzacji, atake stabilizacji spoecznej iposzerzenia sfer demokratyzacji ycia publicznego idzie wparze zsi innowacji narodowych instytucji wiedzy. Jednym zwyznacznikw potencjau intech s: liczba studentw na danych typach kierunkw, skala prowadzonych bada czy patentw. Odnoszc si do raportu OECD7, prezentujcego liczb studentw konkretnych dziedzin, mona powiedzie, e Polska osigna wysoki poziom potencjaw zwizanych z ksztaceniem w naukach spoecznych, pedagogicznych i ekonomicznych, niski natomiast wdziedzinach uznawanych dzisiaj za kluczowe, tj. technologicznych iinynieryjnych. Wchwili obecnej powanym problemem polskiego potencjau intech jest emigracja badaczy do orodkw wEuropie Zachodniej iUSA. Warto zauway, e nie tylko najlepsi naukowcy, ale take przedstawiciele wiata kultury isztuki wybieraj atwiejsze kariery poza Polsk, co wpywa na jej obraz jako kraju peryferyjnego. Media wsystemie bezpieczestwa narodowego. Media rozumiane najoglniej jako rodki komunikacji spoecznej ulegaj gbokim zmianom. Wczeniejszy ich rozwj dotyczy pojawiania si nowych rodkw przekazu od wielkonakadowych gazet iczasopism poprzez radio do telewizji. Obecna faza zmian to cyfryzacja, ktra przeksztaca dawne media itworzy nowe. Wwyniku cyfryzacji powstay media sieciowe (internet), wykorzystujce rne usugi transmisj danych, poczt elektroniczn, strony internetowe iportale spoecznociowe. Midzy mediami a bezpieczestwem narodowym wystpuj wielorakie relacje. Media, faktycznie ipotencjalnie, sprzyjaj identyfikacji zagroe, informuj spoeczestwo oich wystpowaniu i sposobach przeciwstawiania si im. Stymuluj postawy prospoeczne, ktre s istotn przesank adu demokratycznego, wtym take ksztatowania si bezpieczestwa demokratycznego.
OECD Reviews of Tertiary Education: Poland 2007.
86

Skuteczna wsppraca mediw z podmiotami zajmujcymi si zarzdzaniem kryzysowym wydaje si niezmiernie istotna najczciej media ksztatuj spoeczn wiadomo wzakresie zagroenia. Tym samym mog prowadzi szerok edukacj wobszarach profilaktyki, skutecznego radzenia sobie wchwili wystpienia zagroenia oraz wsppracy zorganami zarzdzania kryzysowego waciwymi dla terenu zamieszkania danej spoecznoci. Media powinny wskazywa spoeczestwu tematy iproblemy warte publicznego zainteresowania. Tymczasem wostatnich latach, ze wzgldu na wymogi biznesowe, media ulegaj procesowi tabloidyzacji wpogoni za moliwie najszerszym spektrum odbiorcw podporzdkowuj sfer informacyjn sensacji, co ma przeoy si na zainteresowanie jak najwikszej liczby odbiorcw. Wrazie natenia informacji negatywnych moe to potgowa oglne poczucie utraty bezpieczestwa. Medialne sprawozdania zbyt czsto cechuje dramatyzacja, personalizacja przekazu, tak formy, jak itreci. Dlatego czstym tematem s zdarzenia nacechowane przemoc czy ludzk tragedi, jak katastrofy lub akty terroryzmu. Suba zdrowia w systemie bezpieczestwa narodowego. Ministerstwo Zdrowia odpowiada m.in. za organizacj systemu ochrony zdrowia, polityk zdrowotn i lekow. Narzdzia prawne bdce w dyspozycji ministra zdrowia pozwalaj na prowadzenie polityki wypeniajcej konstytucyjny obowizek pastwa, polegajcy m.in. na zapewnieniu kademu obywatelowi prawa do ochrony zdrowia, rwnym dostpie do wiadcze opieki zdrowotnej finansowanej ze rodkw publicznych, zapewnieniu szczeglnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciarnym, osobom niepenosprawnym iosobom wpodeszym wieku oraz zwalczaniu chorb epidemicznych izapobieganiu negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji rodowiska. W obowizujcych ramach prawnych, wykonujc konstytucyjny obowizek zapewnienia dostpu do wiadcze medycznych, rwnie w sytuacjach kryzysowych, naley mie na uwadze, e wszystkie dziaania podmiotw uprawnionych do udzielania wiadcze medycznych iwsparcia organizacyjno-logistycznego wynikaj wycznie zumocowanych wprawie waciwoci organw, za skuteczna, wpeni nowoczesna i kompetentna pomoc medyczna powinna by wypadkow wsppracy i wspdziaania wszystkich jednostek oraz sub porzdkowych, technicznych, medycznych iadministracyjnych. Mwic owaciwoci organw pastwa, odpowiedzialnych za zapewnienie na wymaganym poziomie opieki zdrowotnej, naley mie na uwadze, e waciwo ta ley nie tylko wgestii ministra zdrowia, ale rwnie organw administracji rzdowej wterenie isamorzdowej. Wyzwaniem dla spraw ochrony zdrowia zwizanych z wykonywaniem zada na potrzeby obronne pastwa jest brak jasnych zasad wspdziaania iwsppracy zMinisterstwem Obrony Narodowej, wynikajcy m.in. ztzw. nadrzdnoci potrzeb si zbrojnych nad innymi potrzebami oraz braku spjnej polityki wzakresie gospodarowania iadministrowania rezerwami kadrowymi. Brakuje te jednolitych ispjnych zasad (wtym finansowania) przystosowania podmiotw leczniczych do potrzeb realizacji zada dla sub mundurowych oraz ich gotowoci do wykonania okrelonych zada obronnych. Kwestia finansowania czy te refinansowania wykonania okrelonych zada obronnych w sytuacji coraz powszechniejszej restrukturyzacji podmiotw leczniczych poprzez zmian formy prawnej funkcjonowania podmiotw (Niepubliczne Zakady Opieki Zdrowotnej) powoduje szereg problemw dla organw waciwych wsprawach organizacji przydzielania iuruchamiania zada obronnych. Problemem jest brak moliwoci izolacji chorych dotknitych chorob zakan, przenoszc si zczowieka na czowieka. Poszczeglne wojewdztwa wydzieliy miejsca dla ewentualnej izo-
87

lacji ikwarantanny, ale po bliszym rozpoznaniu stwierdzono, e s to jedynie obiekty przydatne do kwarantanny, nie za do izolacji, wzwizku zczym szanse na zapobieganie rozprzestrzenianiu si chorb szczeglnie niebezpiecznych zmniejszaj si. Po wyczerpaniu si zapasw lokalnych, problemem bdzie uruchamianie ilogistyczne zapewnienie dostaw lekw, materiaw medycznych isprztu zrezerw pastwowych do miejsc zdarzenia.
* * *
Analizujc spoeczny potencja Polski, naley wskaza na liczne jego saboci, ktre maj lub bd miay wpyw na bezpieczestwo narodowe. Dotyczy to zwaszcza dziedziny socjalnej, demograficznej, edukacyjno-poznawczej, medialnej czy zdrowotnej. Polska posiada obecnie znaczcy potencja demograficzny. Utrzymujcy si jednak wduszej perspektywie niski wspczynnik dzietnoci spowoduje wnajbliszej przyszoci zmian tego stanu. Zwizane ztym zjawiska, jak deformacja struktury wieku ludnoci istarzenie si spoeczestwa, bd bezporednio kreoway problemy zarwno wsferze spoecznej, jak igospodarczej. WPolsce nadal powanym problemem jest poziom rozwarstwienia spoecznego, wtym due obszary ubstwa. Zjawisko to, wraz zduym poziomem bezrobocia, atake obserwowan zmian tradycyjnej struktury rodziny, prowadzi do osabienia wizi spoecznych, jak rwnie do wzrostu postaw skrajnych ipopulistycznych, awkonsekwencji do niepokojw spoecznych, co wpywa bezporednio na osabienie bezpieczestwa pastwa. Oceniajc potencja spoeczny naley zwrci take uwag na saboci w upowszechnieniu wiedzy o bezpieczestwie. Konsekwencj jest niewystarczajca wiadomo obywateli i struktur spoecznych co do potrzeb, warunkw izada wsferze bezpieczestwa. Nie najlepiej jest te ztak wiadomoci w oglnych, nieodpowiadajcych wprost za bezpieczestwo, strukturach pastwa, zwaszcza wzakresie ich powinnoci wtej kwestii. Wszystkie te elementy wpywaj do pewnego stopnia ograniczajco na definiowanie interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa.
Gospodarczy potencja bezpieczestwa

Bezpieczestwo irozwj to dwa podstawowe wymiary funkcjonowania pastwa. S one te nierozerwalnie powizane. Zjednej strony bez odpowiedniego poziomu bezpieczestwa niemoliwe jest zapewnienie stabilnego idugofalowego rozwoju gospodarki, zdrugiej za bez rozwoju nie byoby moliwe cigle konieczne doskonalenie potencjau bezpieczestwa narodowego. Gospodarczy potencja bezpieczestwa (wpoczeniu zwol polityczn decydentw) stanowi podstaw do okrelenia potgi, skutecznoci ipozycji midzynarodowej pastwa. W 2011 r. wielko PKB liczonego wedug siy nabywczej plasowaa polsk gospodark na dwudziestym miejscu wrd najwikszych gospodarek wiata, zPKB szacowanym na okoo 768 mld dolarw.
88

Stanowio to okoo 5 proc. wartoci gospodarki caej Unii Europejskiej, ale okoo 25 proc. wielkoci gospodarki niemieckiej, 33 proc. gospodarek, odpowiednio, Rosji, Francji czy Wielkiej Brytanii oraz ponad 40 proc. gospodarki Woch i 50 proc. wielkoci gospodarki Hiszpanii. Z kolei poziom rozwoju gospodarczego mierzony wielkoci PKB per capita wedug siy nabywczej w2011 r. stanowi ponad 43 proc. redniej dla Stanw Zjednoczonych iokoo 64 proc. redniej dla caej UE. Jednoczenie stanowi on ok. 52,8 proc. wartoci tego wskanika wNiemczech, 58,7 proc. wWielkiej Brytanii, 59,2 proc. we Francji, 64 proc. we Woszech i65,3 proc. wHiszpanii. Warto jednoczenie wspomnie, e wlatach 20012011 relatywny PKB per capita wPolsce wzrs ookoo 16 proc. wrelacji do Unii Europejskiej iookoo 13 proc. wrelacji do USA8. Byo to moliwe poprzez stay w tym okresie wzrost PKB, szczeglnie po 2008 r., tj. w okresie oglnowiatowego kryzysu (patrz: rys. 25). Rysunek 25. Produkt krajowy brutto per capita wwybranych pastwach UE oraz USA (UE 27=100)
180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 UE USA Wlk. Brytania Niemcy Francja Wochy Czechy Wgry Polska
rdo: wykres wasny na podstawie danych Eurostat.
Zpunktu widzenia oglnowiatowego mona uzna Polsk za kraj stosunkowo wysoko rozwinity, ale wci duy dystans dzieli RP od krajw najwyej rozwinitych, oczym wiadczy m.in. struktura gospodarki iodpowiadajca jej struktura zatrudnienia 13 proc. pracuje wrolnictwie (rednia wUE to 5 proc., natomiast wniektrych krajach np. wUSA jest to mniej ni 2 proc.) itylko 57 proc. wsektorze usug (rednia wUE 68 proc.). Zkolei stosunkowo duo ludzi pracuje wprzemyle (30 proc., przy redniej wUE 26 proc.), co jest spadkiem po okresie gospodarki centralnie planowanej. Powanym problemem polskiej gospodarki jest cigle wysokie bezrobocie (obecnie stopa bezrobocia wynosi ok. 13,4 proc. stan na grudzie 2012 r.), ale nie ma jednoznacznoci co do metod jego szacowania (trudno np. okreli rozmiary ukrytego bezrobocia wrolnictwie). Lepszym wskanikiem aktywnoci zawodowej ludnoci jest udzia zatrudnionych wwieku produkcyjnym. Dla Polski jest to okoo 59 proc., co odbiega od redniej UE wynoszcej 64 proc., ajeszcze bardziej od takich pastw jak
8
Na podstawie danych Eurostat.
89

Holandia 77 proc., Dania 75 proc. Wybrane wskaniki prezentujce zmiany makroekonomiczne w Polsce prezentuje rys. 26. Rysunek 26. Wybrane wskaniki makroekonomiczne Polski wlatach 20002011 (wproc.)
25
20 bezrobocie 15 stopa referencyjna NBP inflacja 10 produkcja sprzedana przemysu produkt krajowy brutto 5
0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS i NBP.
Polska w midzynarodowych stosunkach gospodarczych. Istotnym wymiarem midzynarodowej pozycji gospodarczej jest nie tylko wielko gospodarki czy poziom jej rozwoju, ale take udzia whandlu zagranicznym, awszczeglnoci konkurencyjno eksportu. Analizujc konkurencyjno polskiej gospodarki wtej dziedzinie, naley na pocztek wskaza na systematyczny wzrost wartoci polskiego eksportu. Wlatach 20002011 eksport wzrs bowiem prawie trzyipkrotnie, zokoo 39 do 139 mld euro, podczas gdy wtym samym czasie import zwikszy si blisko 3,5-krotnie, zokoo 52 do 149 mld euro (patrz: rys.27). Due przyrosty eksportu wostatniej dekadzie byy wznacznym stopniu zwizane znapywem bezporednich inwestycji zagranicznych do sektorw przetwrczych. Potwierdzeniem tego jest fakt, e wlatach 20002008 najwysze przyrosty eksportu nastpiy wtych dziaach gospodarki, wktrych odnotowywano wiksze napywy bezporednich inwestycji zagranicznych. Zpunktu widzenia ksztatowania si konkurencyjnoci whandlu zagranicznym istotna jest analiza struktury eksportu oraz wskanikw ujawnionej przewagi wzgldnej, dokonana z zastosowaniem rnych jakociowych klasyfikacji przemysw przetwrczych, w tym poziomu technologii, wykorzystania nakadw materialnych i niematerialnych oraz kwalifikacji siy roboczej. Analizujc zmiany struktury polskiego eksportu zpunktu widzenia poziomu technologii, naley wskaza, e kluczow pozytywn zmian odnotowan w ostatniej dekadzie by spadek udziau eksportu przemysw niskiej technologii itowarzyszcy temu procesowi przyrost udziau eksportu przemysw redniowysokiej technologii, awostatnich dwch latach take wysokiej technologii. Wcaym analizowanym okresie najwyszy udzia weksporcie polskiego przetwrstwa miay przemysy redniowysokiej technologii.
90

Analizujc polski eksport pod wzgldem klasyfikacji przemysw, wedug wykorzystania materialnych iniematerialnych czynnikw wytwrczych, naley wskaza na takie pozytywne tendencje, jak wyrany spadek udziaw weksporcie przemysw pracochonnych, atake cho wumiarkowanym zakresie umacnianie si pozycji wpozostaych przemysach, wszczeglnoci opartych na badaniach oraz marketingu. Wzrastaj rwnie kwalifikacje polskiej siy roboczej. Rysunek 27. Polski eksport iimport dbr (wmln euro)
160 000 Eksport 140 000 Import 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych NBP.
Napyw bezporednich inwestycji zagranicznych do Polski szczeglnie silnie wzrs po wejciu do Unii Europejskiej. Warto bezporednich inwestycji zagranicznych ulokowanych wpolskiej gospodarce wzrosa o84 mld euro ina koniec 2011 r. wynosia 147,7 mld euro. Od tego czasu zmienia si te sektorowa struktura inwestycji zagranicznych wPolsce. Pocztkowo, wlatach 90. XX w., dominowa napyw inwestycji do sektorw produkcyjnych oraz handlu imao skomplikowanych usug. Zczasem jednak mona byo obserwowa wzrost znaczenia inwestycji wusugach finansowych, aod 2004 r. rwnie wobsudze nieruchomoci ifirm, wszczeglnoci wrnego typu usugach biznesowych. Polska przycigaa wic inwestorw nie tylko ze wzgldu na mniejsze koszty (m.in. tani si robocz), ale rwnie na wysok jako wiadczonych usug iwykwalifikowanych pracownikw. Bezpieczestwo finansowe. Najwaniejszymi aspektami bezpieczestwa finansowego pastwa s: stabilno sektora finansowego, wielko dugu publicznego oraz wielko istruktura rezerw dewizowych kraju. Instytucje bezpieczestwa finansowego. Sektor finansowy, wtym sektor bankowy, odgrywa wan rol wrozwoju gospodarczym kraju. Instytucje sektora finansowego peni rol porednictwa finansowego polegajcego na przeksztaceniu oszczdnoci finansowych obywateli na potrzeby inwestycyjne gospodarki. Przeksztacenie oszczdnoci winwestycje jest procesem bardzo zoonym iobarczonym naturalnym ryzykiem. le zainwestowane przez instytucje porednictwa finansowego rodki pienine prowadz do ich bankructwa, co powoduje kolejne bankructwa tych, ktrzy powierzyli im swoje zasoby finansowe. Ta specyfika porednictwa finansowego powoduje, e sektor ten jest regulowany inadzorowany przez rne instytucje publiczne, ktre tworz sie bezpieczestwa finansowego. WPolsce do najwaniejszych instytucji bezpieczestwa finansowego nale: Rada Ministrw, Ministerstwo Finansw, Komisja Nadzoru Finansowego, Narodowy Bank Polski oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
91

Polski rzd ma do swojej dyspozycji dwa wane narzdzia reagowania kryzysowego. Na mocy ustawy z12 lutego 2009 r. oudzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym, moe udziela wsparcia pynnociowego bankom iniektrym innym instytucjom finansowym. Rada Ministrw na podstawie ustawy z12 lutego 2010 r. orekapitalizacji niektrych instytucji finansowych moe rwnie zasila kapitaowo niektre instytucje finansowe lub je przejmowa. Przedstawione wyej instrumenty cz si zwykorzystaniem pienidzy publicznych. Maj one rwnie czasowy charakter, uzaleniony od zgody na ich stosowanie przez Komisj Europejsk. Istotn rol wzapewnieniu bezpieczestwa finansowego odgrywa Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), ktra sprawuje nadzr nad rynkiem finansowym, obejmujcy m.in. nadzr bankowy, emerytalny, ubezpieczeniowy oraz nadzr nad rynkiem kapitaowym. Celem nadzoru jest zapewnienie prawidowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilnoci, bezpieczestwa oraz przejrzystoci, budowa zaufania do niego, a take zapewnienie ochrony interesw jego uczestnikw. Sprawowany przez KNF nadzr koncentruje si na bezpieczestwie funkcjonowania indywidualnych instytucji iwten sposb porednio nad bezpieczestwem istabilnoci caego rynku finansowego. Zkolei Narodowy Bank Polski wspiera stabilno sektora bankowego oraz pod warunkiem ustanowienia odpowiedniego zabezpieczenia zapewnia bankom pynno. Narodowy Bank Polski przyczynia si do stabilnoci finansowej rwnie porednio, odpowiadajc za stabilno cen oraz wspierajc polityk gospodarcz rzdu, oile nie stoi ona wsprzecznoci zdeniem do stabilnoci. Polityka pienina NBP realizowana jest od koca 1998 r. w ramach strategii bezporedniego celu inflacyjnego. Elementem tej strategii jest polityka pynnego kursu walutowego. Wan instytucj bezpieczestwa finansowego jest rwnie Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Do podstawowych zada Funduszu nale: wypata rodkw gwarantowanych do wysokoci okrelonej ustaw (obecnie rwnowarto 100 tys. euro) wrazie zawieszenia dziaalnoci banku oraz udzielanie pomocy finansowej bankom, ktre znalazy si wobliczu utraty wypacalnoci. W ramach przyznanych uprawnie wymienione instytucje bezpieczestwa finansowego odpowiadaj za stabilno i bezpieczestwo systemu finansowego w Polsce. Dysponuj one szerokim mandatem ilist moliwych do wykorzystania narzdzi przeciwdziaania izarzdzania kryzysowego. Dowiadczenia wynikajce zobecnego globalnego kryzysu finansowego oraz wprowadzane na wiecie standardy bezpieczestwa finansowego wskazuj na konieczno uzupenienia sieci bezpieczestwa finansowego wPolsce. Zagroeniem moe te by zbyt sabe uregulowanie dziaalnoci organizacji parabankowych, tj. firm, ktrych dziaalno polega na wykonywaniu czynnoci bankowych iusug finansowych, aktre nie posiadaj statusu prawnego banku. Gromadzenie duych, wielomiliardowych oszczdnoci poza nadzorem finansowym zwiksza bowiem ryzyko powstawania baniek spekulacyjnych. Krach wywoany pkniciem takiej baki moe spowodowa znaczny spadek wartoci zasobw oszczdnociowych iwdalszej kolejnoci zaamanie koniunktury gospodarczej. Rezerwy dewizowe NBP. Rezerwy dewizowe, ich gromadzenie, zarzdzanie nimi oraz zapewnianie bezpieczestwa obrotu dewizowego nale do jednych zgwnych zada Narodowego Banku Polskiego jako centralnej bankowej instytucji dewizowej pastwa. Wwarunkach pynnego kursu walutowego rezerwy dewizowe su przede wszystkim wzmocnieniu wiarygodnoci finansowej kraju, obniajc koszt finansowania na rynkach globalnych oraz prawdopodobiestwo wstrzymania dostpu do takiego rda finansowania, atake ograniczajc ryzyko gwatownego odpywu kapitau (w tym ataku spekulacyjnego). Rezerwy dewizowe mog by
92

take wykorzystywane do wsparcia stabilnoci rynkw finansowych isektora bankowego m.in. przez zapewnienie pynnoci walutowej wwarunkach dysfunkcjonalnoci rynkw finansowych. Zgromadzone przez NBP aktywa rezerwowe zdecydowanie pokrywaj potencjalne czne potrzeby finansowania sektora bankowego wwalutach obcych, odpowiadajce wskrajnym scenariuszu sumie zobowiza walutowych wobec zagranicznych instytucji finansowych oraz otwartej bilansowej pozycji walutowej. Oficjalne aktywa rezerwowe NBP osigny na koniec listopada 2012 r. 82,7 mld euro, wzrastajc od pocztku roku o6,7 mld euro (8 proc.), ana przestrzeni ostatnich piciu lat o38 mld euro (85 proc.). Stosowana strategia zarzdzania rezerwami dewizowymi zapewnia waciwy stopie bezpieczestwa ipynnoci rodkw. Zasadna jest jej kontynuacja przy uwzgldnieniu uwarunkowa rynkowych, wszczeglnoci profilu ryzyka finansowego, atake zmian zachodzcych wglobalnej gospodarce oraz midzynarodowym systemie finansowym. Dug publiczny. W Polsce ograniczenia dotyczce wielkoci dugu publicznego zapisane s wKonstytucji RP iustawie ofinansach publicznych. Ustawa zasadnicza okrela limit dugu publicznego na poziomie 60 proc.PKB. Natomiast ustawa ofinansach publicznych okrela sposb liczenia dugu publicznego tzw. progi ostronociowe na poziomie 50 proc., 55 proc. oraz 60 proc.PKB, atake sankcje wynikajce zich przekroczenia. Poziom zaduenia publicznego wci oscyluje wok konstytucyjnej granicy (patrz: rys. 28). Wduej mierze wynika on zoglnej nierwnowagi sektora finansw publicznych. Skada si na ni duy, cho nie tak niepokojcy jak wwielu innych krajach, dug publiczny oraz deficyt sektora finansw publicznych, ktry jest silnie skorelowany zkoniunktur gospodarcz. Rysunek 28. Pastwowy dug publiczny w latach 20052012 (warto nominalna w mld z i proc. w stosunku do PKB)
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych Ministerstwa Finansw.
93

System emerytalny. Wperspektywie najbliszych lat zpowodu niekorzystnych zmian demograficznych zagroone jest stabilne funkcjonowanie systemu emerytalnego. Oparty jest on na trzech filarach: pierwszy to Zakad Ubezpiecze Spoecznych; w ramach drugiego funkcjonuj Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) liczba kont wczerwcu 2012 r. wyniosa 15,7 mln; trzeci tworz Indywidualne Konta Emerytalne (IKE), Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) oraz Pracownicze Konta Emerytalne (PPE) liczba kont na koniec marca 2012 r. wyniosa ponad 1,18 mln. czna warto aktyww OFE wczerwcu 2012 r. wynosia 241,1 mld z. Wramach pierwszego filaru pienidze wypacane na emerytury pochodz ze skadek wpacanych na bieco, w drugim filarze pienidze ze skadek s inwestowane przez OFE, natomiast wtrzecim przyszli emeryci sami ustalaj wysoko odprowadzanych skadek. Zgodnie znowelizacj ustawy oorganizacji ifunkcjonowaniu funduszy emerytalnych, ktra wesza wycie wII kwartale 2011 r., wiksza cz skadki ma trafia do ZUS zamiast do OFE (dotychczas do OFE trafiao 7,3 proc.; obecnie jest to 2,3 proc.). Dodatkowo wPolsce funkcjonuje osobny system ubezpiecze spoecznych dla rolnikw opierajcy si na Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (KRUS). Na koniec 2011 r. wKRUS ubezpieczonych byo 1 mln 516 tys. 308 osb, natomiast ze wiadcze korzystao 1 mln326 tys.638 osb. Liczba osb ubezpieczonych wKRUS co roku spada. Wypaty wiadcze ztego systemu opieraj si wgwnej mierze na dotacji zbudetu pastwa. Bezpieczestwo energetyczne. Podstaw prawn polskiego systemu bezpieczestwa energetycznego jest ustawa z10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. Ustawa ta podlega cigym zmianom, co wynika przede wszystkim zdynamiki zmian legislacyjnych zachodzcych na poziomie unijnym. Prawo energetyczne okrela zasady ksztatowania polityki energetycznej pastwa, zasady iwarunki zaopatrzenia iuytkowania paliw ienergii, wtym ciepa oraz dziaalnoci przedsibiorstw energetycznych, atake okrela organy waciwe wsprawach gospodarki paliwami ienergi. Wostatnich kilkudziesiciu latach ukazyway si kolejne dokumenty strategiczne okrelajce gwne kierunki rozwoju polityki energetycznej Polski. Zasadniczo dokumenty te cechoway si du oglnoci oraz priorytetowo traktoway polityk dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego do Polski. Ich implementacja polityczna okazywaa si niezwykle trudna. Krytycznie naley odnie si do braku naleytych analiz podsumowujcych wczeniejsze opracowania. Obecnie obowizujcym dokumentem jest Polityka energetyczna Polski do 2030 r., przyjta 10 listopada 2009 r. Zostaa ona opracowana zanim pojawiy si pierwsze informacje dotyczce potencjalnych z gazu upkowego wPolsce. Dodatkowo, Ministerstwo Gospodarki oraz Ministerstwo rodowiska zaprezentoway w2011 r. projekt dokumentu pt. Strategia: bezpieczestwo energetyczne irodowisko, bdcy jedn zdziewiciu przygotowywanych strategii rozwojowych. Kadzie on nacisk na trzy zasadnicze cele: zrwnowaenie gospodarowania zasobami rodowiska, zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego ikonkurencyjnego zaopatrzenia wenergi oraz popraw stanu rodowiska. Podmioty bezpieczestwa energetycznego. Spord instytucji wpywajcych na polityk bezpieczestwa energetycznego najwaniejszymi s: Rada Ministrw, minister gospodarki, prezes Urzdu Regulacji Energetyki (URE), wojewodowie oraz samorzdy wojewdzkie igminne (samorzd powiatowy ma jedynie poredni wpyw na bezpieczestwo energetyczne kraju, m.in. poprzez kompetencje zwizane zplanowaniem przestrzennym, majcym zwizek zrealizacj wszystkich inwestycji liniowych, takich jak linie energetyczne, gazocigi oraz infrastruktura przesyu ropy naftowej oraz produktw ropopochodnych).
94

Minister gospodarki stosownie do ustawy z4 wrzenia 1997 r. odziaach administracji rzdowej odpowiada za realizacj polityki energetycznej ijest gwnym organem administracji rzdowej wsprawach dotyczcych tej polityki, atake gwarantem zachowania bezpieczestwa energetycznego. Do jego zada naley m.in.: przygotowanie projektu polityki energetycznej pastwa, atake koordynowanie jego realizacji; planowanie inadzr nad funkcjonowaniem zaopatrzenia pastwa wpaliwa ienergi; sprawowanie kontroli nad bezpieczestwem istabilnoci zaopatrzenia wpaliwa gazowe, energi elektryczn, atake kontrola dziaania krajowego systemu energetycznego; wsppraca zwojewodami isamorzdami terytorialnymi wkontekcie planowania irealizacji zaopatrzenia wpaliwa ienergi oraz koordynacja wsppracy zorganizacjami midzynarodowymi. Ministrowi gospodarki podlega Urzd Regulacji Energetyki (URE). Prezes URE jest powoany do wykonywania zada dotyczcych regulacji gospodarki paliwami ienergi, atake wspierania rozwoju konkurencyjnoci sektora energetycznego. Ma on rwnie za zadanie regulowa dziaalno przedsibiorstw energetycznych wtaki sposb, aby rwnoway ich interesy zinteresami odbiorcw paliw ienergii. Spord pozostaych resortw wan rol odgrywaj: M inisterstwo Skarbu Pastwa, ktre posiada kompetencje wzakresie powoywania oraz odwoywania organw spek przemysu gazowego (wydobycie, dystrybucja, handel), przemysu naftowego oraz energetyki, atake odgrywa wan rol wprocesach prywatyzacyjnych; M inisterstwo rodowiska, ktre odpowiada za racjonalne wykorzystywanie naturalnych zasobw energetycznych, wtym wydawanie koncesji na poszukiwania iwydobycie surowcw energetycznych; M inisterstwo Transportu, Budownictwa iGospodarki Morskiej, ktre posiada kompetencje m.in. wzakresie polityki transportowej pastwa. Do grupy podmiotw realizujcych bezporednie iporednie zadania zwizane zbezpieczestwem energetycznym nale rwnie wojewodowie oraz organy samorzdw terytorialnych. Samorzdy wojewdztwa opiniuj plany rozwoju przedsibiorstw energetycznych oraz przygotowywane przez gminy projekty zaoe do planw zaopatrywania w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe. Zadaniem samorzdu wojewdztwa jest ocena zgodnoci powyszych dokumentw zPolityk energetyczn Polski do 2030 r. Natomiast prawo energetyczne nakada na gminy zadania zwizane z: tworzeniem miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego; planowaniem iorganizowaniem zaopatrzenia wciepo, energi elektryczn ipaliwa gazowe oraz planowanie ifinansowanie owietlenia miejsc publicznych. Surowce energetyczne izdolnoci magazynowe. Zgodnie zdanymi publikowanymi przez Pastwowy Instytut Geologiczny (PIG) Polska posiada 84 udokumentowane zoa ropy naftowej ocznych wydobywalnych zasobach bilansowych wwysokoci 26,29 mln t, 279 konwencjonalnych z gazu ziemnego na poziomie 146 mld m, blisko 100120 tys. t uranu naturalnego, 44 mld t wgla kamiennego oraz 14 mld t wgla brunatnego. Wmarcu 2012 r. PIG oszacowa krajowe zasoby gazu upkowego na ok. 346,1767,9 mld m. Wefekcie znajdujce si wPolsce zoa wgla kamiennego iwgla brunatnego s dostateczne dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego, istnieje jednak konieczno importu ropy naftowej igazu ziemnego. Polska posiada potencja struktur geologicznych do tworzenia magazynw surowcw energetycznych. Szczeglnie istotne s kawerny solne (m.in. na Pomorzu), ktre mog zosta wykorzystane pod budow zbiornikw na rop naftow oraz gaz ziemny. Polska posiada obecnie osiem podziem-
95

nych magazynw gazu ziemnego, ktre nale do Pastwowego Grnictwa Naftowego iGazownictwa (PGNIG). Ich czna pojemno wynosi 2,06 mld m gazu ziemnego, awic moliwe jest zmagazynowanie surowca na okoo 45 dni redniego zuycia. Wperspektywie 2015 r. planowane jest zwikszenie zdolnoci magazynowych do poziomu 3 mld m gazu ziemnego. Polska posiada rwnie odpowiedni infrastruktur do magazynowania ropy naftowej. Spka PERN Przyja posiada trzy bazy ocznej pojemnoci okoo 3 mln m ropy naftowej, ale pojemno przeznaczona na zasoby interwencyjne wynosi okoo 1,4 mln m. Magazyny ropy naftowej posiada Grupa Kapitaowa PKN Orlen, ktrych pojemno wynosi 6,4 mln m, zczego 5,8 mln m przeznaczona jest na magazynowanie ropy naftowej ipaliw. Sektor paliwowo-energetyczny charakteryzuje si m.in. nierwnomiernym rozwojem, opnieniami modernizacyjnymi, przestarza technologi, wadliwie uoon struktur majtku produkcyjnego, niedoinwestowaniem (gwnie dotyczy to mocy wytwrczych iinfrastruktury przesyowej) oraz brakiem pocze transgranicznych. Do pozytywnych aspektw zalicza si jednak fakt, e znajdujce si wPolsce zoa paliw staych (wgla kamiennego iwgla brunatnego) s wystarczajce dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego. Dywersyfikacja dostaw surowcw energetycznych. Krajowa gospodarka jest uzaleniona od dostaw czci surowcw energetycznych od producentw zewntrznych. Zimportu pochodzi ponad 95 proc. ropy naftowej iponad 60 proc. konsumowanego wkraju gazu ziemnego. Wikszo ztych surowcw sprowadzana jest obecnie zFederacji Rosyjskiej. Polska prowadzi na dwch paszczyznach dziaania majce na celu wzmocnienie bezpieczestwa energetycznego kraju: poprzez realizacj procesu fizycznej dywersyfikacji rde iszlakw dostaw surowcw energetycznych oraz poprzez prowadzenie dziaa politycznych wspierajcych budow otoczenia prawno-instytucjonalnego majcego za cel budow wolnego rynku energii wramach Unii Europejskiej. Prace nad dotychczasowym projektem dywersyfikacji dostaw ropy naftowej za pomoc ropocigu OdessaBrodyPock (Gdask) skupiy si na powoaniu konsorcjum (24,75 proc. udziaw ma spka PERN Przyja S.A.) oraz umieszczeniu go na licie projektw otrzymujcych dofinansowanie. Gaz ziemny zRosji dostarczany jest zdwch kierunkw prawie 3/5 zakontraktowanego surowca dociera przez Ukrain, za 2/5 odbierane jest zdwch punktw zdawczo-odbiorczych umiejscowionych na gazocigu jamalskim. Zgodnie zkontraktem jamalskim ianeksem do niego PGNIG bdzie kupowa od rosyjskiego Gazpromu 10 mld m gazu ziemnego rocznie do 2022 r., majc moliwo odchylenia o15 proc. od zakontraktowanej iloci. Ponadto PGNIG zawar umow zVNG-Verbundnetz Gas AG na dostawy gazu ziemnego do Lasowa wlatach 20062016 na poziomie 400 mln m rocznie oraz zVitol na dostawy gazu ziemnego do Cieszyna wlatach 20112014 wiloci 550 mln m rocznie. Du szans uzyskania niezalenoci od dostawcw zagranicznych s polskie zoa gazu upkowego. Ocenia si, e zoa gazu niekonwencjonalnego mog wpyn na zmian geopolityki wregionie, stanowic istotn konkurencj dla obecnych monopolistw na rynkach europejskich. Dowiadczenia Stanw Zjednoczonych wzakresie wykorzystania gazu upkowego wgospodarce wskazuj, e surowiec ten moe wsposb znaczcy wpyn na dotychczasowe kierunki dostaw gazu ziemnego. Szacuje si rwnie, e wpolskich upkach mog wystpowa wglowodory cieke, tzw. ropa upkowa, wiloci 215268 mln t. Ministerstwo rodowiska zobowizao spki Skarbu Pastwa, aby wperspektywie 2015 r. wydobyway od 400 mln m gazu upkowego do nawet 1 mld m. Najwiksze polskie
96

spki energetyczne zainwestoway znaczce rodki wposzukiwania iwydobycie tego surowca. Zagroeniem dla wydobycia gazu upkowego wPolsce mog by podejmowane na forum unijnym prby ograniczenia lub zakazania eksploatacji z przy uyciu obecnie dostpnych technologii, jak rwnie ewentualne wycofanie si zPolski firm zagranicznych dotychczas zaangaowanych wprojekt, aposiadajcych wikszo zwydanych do tej pory przez wadze polskie koncesji poszukiwawczych (patrz: rys. 29). Utrudnieniem dla wydobycia gazu niekonwencjonalnego mog by rwnie obowizujce wPolsce przepisy rodowiskowe (m.in. program Natura 2000). Infrastruktura energetyczna. Przez infrastruktur energetyczn rozumie si zesp urzdze, ktre obejmuj podsystemy: elektroenergetyczny, elektrociepowniczy, gazowy, paliw staych oraz paliw ciekych. Ze wzgldw bezpieczestwa pastwa, najwaniejsze s podsystemy elektroenergetyczny, gazowy oraz paliw staych iciekych. Energia elektryczna dostarczana jest do odbiorcw dziki wykorzystaniu krajowego systemu elektroenergetycznego, wskad ktrego wchodz: urzdzenia wytwarzajce energi elektryczn; sieci iurzdzenia przesyowe; sieci rozdzielcze; stacje elektroenergetyczne; urzdzenia odbierajce iprzetwarzajce energi elektryczn. Analiza infrastruktury sektora elektroenergetycznego nasuwa obawy ostan techniczny. Zdecydowan saboci systemu elektroenergetycznego s linie przesyowe najwyszych napi (400 kV), zarwno pod wzgldem stanu technicznego, jak ibraku odpowiedniej gstoci sieci wpnocnej czci Polski. Mimo e sieci przesyowe maj rednio 35 lat, to ich niezawodno jest na dobrym poziomie. Sieci dystrybucyjne charakteryzuj si podobnym stanem technicznym do sieci przesyowych, lecz wyzwaniem wich przypadku jest konieczno modernizacji irozbudowy wkontekcie potencjalnych przycze nowych mocy wytwrczych. Jako stanu sieci elektroenergetycznych oraz ich zabezpieczenie weryfikowane s przez naturalne warunki atmosferyczne, stwarzajce ryzyko awarii systemowej. Najwiksz awari tego typu by blackout wwojewdztwie zachodniopomorskim w2008 r., ktry zaliczono do wydarze ocharakterze nadzwyczajnym. Wkolejnych latach zdarzyy si podobne awarie winnych wojewdztwach, lecz na mniejsz skal. Jednak wysoki stopie eksploatacji infrastruktury elektroenergetycznej przyczynia si do przecie izmniejszania si jej odpornoci na zdarzenia iczynniki nadzwyczajne. Wzrasta wic ryzyko czstszego wystpowania tego rodzaju awarii. Moce wytwrcze energii elektrycznej zlokalizowane s gwnie w centralnej i poudniowej czci pastwa. Wwikszoci zostay one wybudowane kilkadziesit lat temu icechuj si nisk efektywnoci energetyczn. Nierwnomierna lokalizacja mocy wytwrczych zagraa cigoci zasilania wenergi pnocnych czci kraju. Energia jest dostarczana sieciami przesyowymi iod ich jakoci zaley bezpieczestwo energetyczne tej czci Polski. Infrastruktura systemu gazowego obsugiwana jest przez operatora systemu przesyowego, ktrym jest Gaz-System. Spka zarzdza systemem przesyowym, na ktry skada si ponad 9,7 tys. km gazocigw wysokiego cinienia, 15 toczni, 56 wzw oraz 970 punktw wyjcia. Przepustowo techniczna punktw odbiorczych gazu ziemnego zimportu (nie liczc wydobycia krajowego) do systemu przesyowego pozwala sprowadzi okoo 18 mld m3 gazu rocznie. Po
97

Rysunek 29. Obszary perspektywiczne wystpowania gazu ziemnego i ropy naftowej w upkach dolnego paleozoiku (wedug P. Poprawa)
obszary o wstpnie udokumentowanym potencjale wystpowania gazu ziemnego w upkach dolnego paleozoiku obszary o nieokrelonym lub niszym potencjale wystpowania gazu ziemnego w upkach dolnego paleozoiku
wykonane odwierty rozpoznawcze odwierty rozpoznawcze w trakcie realizacji stan na luty 2013 gaz ziemny
Obszar zakwalifikowany do oblicze zasobw gazu ziemnego i ropy naftowej przedstawionych przez PIG-PIB w marcu 2012r. w raporcie: Ocena zasobw wydobywalnych gazu ziemnego i ropy naftowej w formacjach upkowych dolnego paleozoiku w Polsce (basen batycko-podlasko-lubelski) ropa naftowa
rdo: opracowa Pastwowy Instytut Geologiczny Pastwowy Instytut Badawczy. PIG-PIB
98

oddaniu do uytku gazoportu wwinoujciu te moliwoci przesyowe wzrosn o5 mld m3 rocznie. Kolejny wzrost mocy odbiorczych wie si z uruchomieniem tzw. wirtualnego oraz realnego rewersu na rurocigu jamalskim, co pozwoli na sprowadzanie gazu z kierunku zachodniego. Rozbudowie mocy wej do systemu towarzyszy rozbudowa ibudowa nowych sieci przesyowych. Instytucje bezpieczestwa infrastrukturalnego. Za cigo isprawno funkcjonowania infrastruktury odpowiada administracja rzdowa isamorzdowa. Najwczeniej, bo ju w1997 r., przyjto ustaw oochronie osb imienia, wktrej wskazano obszary, obiekty, urzdzenia itransporty wane dla obronnoci, interesu gospodarczego pastwa, bezpieczestwa publicznego oraz innych wanych interesw pastwa, ktre miay by obowizkowo chronione przez specjalistyczne, uzbrojone formacje ochronne (SUFO) lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne. Wszystkie obiekty umieszczone wewidencji s chronione na podstawie uzgodnionych zwaciwym terytorialnie komendantem wojewdzkim Policji planw ochrony tych obszarw, obiektw iurzdze. Stosunkowo modym, ale jednoczenie najbardziej kompleksowym systemem ochrony infrastruktury Ustawa zdnia 26 kwietnia 2007 r. pastwa, jest system ochrony infrastruktury krytycznej. ozarzdzaniu kryzysowym Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy: zaopaArt. 3. Ilekro wustawie jest mowa o() trzenia wenergi, surowce energetyczne ipaliwa; cznoci; infrastrukturze krytycznej naley przez sieci teleinformatycznych; finansowe; zaopatrzenia wywto rozumie systemy oraz wchodzce wich no; zaopatrzenia wwod; ochrony zdrowia; transportowe; skad powizane ze sob funkcjonalnie ratownicze; zapewniajce cigo dziaania administracji obiekty, wtym obiekty budowlane, urzpublicznej, atake produkcji, skadowania, przechowywadzenia, instalacje, usugi kluczowe dla beznia istosowania substancji chemicznych orazpromieniopieczestwa pastwa ijego obywateli oraz twrczych, wtym rurocigi substancji niebezpiecznych. suce zapewnieniu sprawnego funkcjoDotychczasowy stan prawny stwarza podstawonowania organw administracji publicznej, we warunki do ochrony krytycznej infrastruktury paatake instytucji iprzedsibiorcw. stwa. Obowizujcy system ma jednak kilka istotnych wad, zktrych najistotniejsze to: b rak faktycznych kryteriw identyfikacji obiektw okluczowym znaczeniu dla bezpieczestwa pastwa iobywateli (nie dotyczy ustawy ozarzdzaniu kryzysowym). Spenianie funkcji wskazanej wustawie bd rozporzdzeniu nie zawsze wskazuje na znaczc rol dla bezpieczestwa pastwa iobywateli. Powoduje to du doz uznaniowoci wpodejmowaniu decyzji oumieszczeniu wwykazach; k oncentracja na ochronie fizycznej obiektw wskazanych wustawie oochronie osb imienia oraz wrozporzdzeniu wsprawie obiektw szczeglnie wanych dla bezpieczestwa iobronnoci pastwa oraz ich szczeglnej ochrony; z naczne rozproszenie kompetencji poszczeglnych organw wzakresie organizacji ikontroli zada ochronnych; i stnienie kilku systemw ochrony infrastruktury krytycznej pastwa powoduje nieefektywne wykorzystanie posiadanych si irodkw, jak rwnie czste przypadki bdnego stosowania przepisw iwynikajcych znich obowizkw, realizowanych przez osoby odpowiedzialne za ochron tych obiektw; b rak realnych zacht ze strony pastwa dla wacicieli krytycznej infrastruktury do inwestowania wbezpieczestwo; b rak przepisw umoliwiajcych skuteczne gromadzenie informacji o osobach zarzdzajcych krytyczn infrastruktur pastwa;
99

b rak zrnicowania poj infrastruktura krytyczna pastwa iinfrastruktura krytyczna wojewdztwa, powiatu igminy. Przypadki narusze stref bezpieczestwa9 pokazuj, e mimo silnego prawnego uregulowania, system ochrony fizycznej obiektw infrastruktury krytycznej nie zawsze jest skuteczny. Potencja geograficzny, rodowisko naturalne i rolnictwo. Polska jest krajem pooonym wrodkowej czci Europy, na osiach wschdzachd ipnocpoudnie, co stwarza dobre warunki do wsppracy midzynarodowej. Cechuje j rwnie dua zwarto terytorialna jej ksztat zbliony jest do koa co zpunktu widzenia obronnego jest pozytywne. Pastwo polskie ley na skrzyowaniu szlakw tranzytowych, co ma kluczowe znaczenie dla gospodarki. Jest pastwem majcym dostp do Morza Batyckiego, dziki czemu posiada moliwo dywersyfikacji dostaw surowcw drog morsk. Ponadto basen Morza Batyckiego posiada dobre warunki klimatyczne dla rozwoju energetyki wiatrowej. Polska posiada wasne surowce naturalne (m.in. wgiel kamienny, wgiel brunatny, mied, gaz upkowy). Polska jest jednym znajuboszych wEuropie pastw pod wzgldem zasobw wodnych. Obecne zuycie wody, generowane gwnie przez przemys, zkadym rokiem wzrasta. Polska jest jednoczenie jednym znajbardziej zalesionych pastw wUnii Europejskiej (w2010 r. lasy stanowiy ponad 29 proc. powierzchni kraju). Lasy speniaj funkcje produkcyjne (gospodarcze), rodowiskotwrcze (ochronne) ispoeczne. S rwnie strategicznym zasobem ksztatujcym bezpieczestwo ekologiczne kraju stabilizuj obieg wody wprzyrodzie; przeciwdziaaj powodziom, lawinom iosuwiskom; ksztatuj klimat; wzmagaj akumulacj wgla czy wreszcie wpywaj na polepszanie warunkw zdrowia iycia ludnoci. Polska naley do krajw oduym zanieczyszczeniu rodowiska (atmosfery, wd, gleby ilasw). Liczne zjawiska gospodarcze, spoeczne, aprzede wszystkim decyzje polityczne spowodoway, e do koca lat 80. XX w. stan rodowiska naturalnego systematycznie si pogarsza. Procesy zachodzce wPolsce po 1989 r., takie jak ograniczenie roli przemysu cikiego, wzrost wiadomoci ekologicznej imidzynarodowe zobowizania Polski spowodoway odwrcenie tej niekorzystnej tendencji. Nadal jednak na terytorium RP wystpuj obszary oduej degradacji rodowiska naturalnego (np. tereny Grnego lska). Obecnie ochrona przyrody w Polsce wyraa si w tworzeniu parkw narodowych (na terytorium Polski istniej 23 takie parki), rezerwatw przyrody, parkw krajobrazowych i pomnikw przyrody, atake wochronie gatunkowej. Od 2004 r. wPolsce obowizuje nowa ustawa oochronie przyrody, ktra umoliwia m.in. przystpienie do programu Unii Europejskiej Natura 2000, tworzcego wsplny europejski system ochrony rodowiska naturalnego. WPolsce programem objtych jest kilkanacie proc. powierzchni kraju, co ma wpyw na popraw stanu rodowiska naturalnego. Zdrugiej strony ogranicza to moliwo eksploatacji surowcw naturalnych czy rozbudow infrastruktury (w tym energetycznej). Potencja tkwicy wpolskim rolnictwie, wykorzystany poprzez odpowiednie inwestycje irozwj agrotechniczny, zapewnia stabiln sytuacj wzakresie samowystarczalnoci ywnociowej. Zestawienie przepywu produktw rolnych i przetworzonych powoduje, e Polska jest krajem znadwyk wprodukcji ywnoci.
9 Wlipcu 2007 r. wBechatowie aktywici Greenpeace wamali si na teren elektrowni, wspili si na chodni kominow iwykonali napis Stop CO2. Wgrudniu 2008 r. wKoninie ekolodzy wamali si na teren elektrowni, wspili si na komin irozpoczli protest przeciw emisji gazw cieplarnianych.
100

Porednio zwizane zwytwarzaniem ywnoci jest wykorzystanie wynikw bada zobszaru BIO10, zapobiegajcych lub prowadzcych do wczeniejszego wykrywania chorb zagraajcych ludnoci. Poza wpywem na stan zdrowia spoeczestwa, prowadzenie bada oraz implementacja ich wynikw spowoduj zwikszenie innowacyjnoci, aprzez to konkurencyjnoci produkowanej ywnoci. Rezerwy strategiczne. Obecnie podstaw funkcjonowania systemu rezerw strategicznych stanowi ustawa z29 padziernika 2010 r. orezerwach strategicznych. Wustawie okrelono zasady tworzenia, przechowywania, udostpnienia, likwidacji oraz finansowania rezerw strategicznych, atake zadania iorganizacj Agencji Rezerw Materiaowych (ARM). ARM jest agencj wykonawcz wrozumieniu ustawy ofinansach publicznych, wykonujc zadania pastwa wzakresie rezerw strategicznych oraz zapasw pastwowych ropy naftowej iproduktw naftowych. Regulacje wzakresie funkcjonowania iorganizacji Agencji nie rni si zasadniczo od przyjtych dla innych tego typu podmiotw pastwowych osb prawnych. Racjonalny, sprawny itransparentny system rezerw strategicznych ma wspiera wykonywanie zada wzakresie bezpieczestwa iobrony pastwa, odtworzenia infrastruktury krytycznej, zagodzenia zakce wcigoci dostaw sucych funkcjonowaniu gospodarki izaspokojeniu podstawowych potrzeb obywateli, ratowania ycia izdrowia obywateli, atake wypenienia zobowiza midzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej. Do najistotniejszych rozwiza systemowych nale: obowizek opracowywania rzdowego programu rezerw strategicznych, przyjmowanego przez Rad Ministrw; zasada poprzedzania propozycji utworzenia rezerw danego asortymentu analiz ryzyka iniepewnoci wystpienia zagroe, do ktrych zwalczania lub przeciwdziaania im ten asortyment miaby zastosowanie; wprowadzenie jednego rodzaju rezerw rezerw strategicznych oraz brak przypisania okrelonych asortymentw iiloci; upowanienie jednego organu Ministra Gospodarki do tworzenia, udostpniania ilikwidowania rezerw strategicznych, atake dopuszczenie moliwoci utrzymywania rezerw strategicznych, ktre nie s wasnoci Skarbu Pastwa. Asortyment iiloci rezerw strategicznych s okrelane wRzdowym programie rezerw strategicznych. Gwn podstaw opracowania programu jest analiza ryzyka iniepewnoci wystpienia zagroe bezpieczestwa iobronnoci pastwa, bezpieczestwa, porzdku izdrowia publicznego, klski ywioowej lub sytuacji kryzysowej oraz ocena sytuacji gospodarczej ispoecznej pastwa, jak rwnie perspektyw koniunktury na wiecie. Program jest opracowywany na okres piciu lat zmoliwoci jego corocznej aktualizacji wrazie zmiany przesanek jego opracowania. Dziki takiemu rozwizaniu system moe dynamicznie reagowa na zmian uwarunkowa bezpieczestwa. Ponadto wustawie przewidziano moliwo zaplanowania rodkw budetowych na dziaania wsytuacjach zagroe, ktrych nie mona byo przewidzie, wszczeglnoci na sfinansowanie kosztw udostpniania rezerw wsytuacjach kryzysowych. ARM moe wykonywa swe zadania samodzielnie albo powierzy przechowywanie rezerw innemu podmiotowi, za wynagrodzeniem, na podstawie umowy przechowania, ktrej elementy okrelono wustawie. Instytucje planowania gospodarczego wsparcia bezpieczestwa. Planowanie gospodarczego wsparcia bezpieczestwa narodowego porednio znajduje odzwierciedlenie wwielu rnych aktach prawnych. Dotyczy to m.in. ustaw specjalnych, na podstawie ktrych realizowane s najwaniejsze
10 Badania prowadzone wzakresie biologii, ekologii, medycyny, rolnictwa zgodnie zklasyfikacj Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
101

zpunktu widzenia gospodarczego inwestycje wkraju. Brak jest jednej kompleksowej regulacji wtym zakresie. Problemem jest rwnie brak spjnej polityki pastwa wodniesieniu do szeroko rozumianego planowania gospodarczego wsparcia bezpieczestwa narodowego, wtym jednoznaczne okrelenie kompetencji izada wraz znadaniem odpowiednich uprawnie inarzdzi. Problem ten uwidacznia si wobszarze bezpieczestwa energetycznego, wszczeglnoci wodniesieniu do zagadnienia ochrony infrastruktury krytycznej, gdzie zjednej strony odpowiedzialnym za bezpieczestwo energetyczne, zgodnie zustaw odziaach, jest minister gospodarki, zdrugiej za szczeglne uprawnienia ipowoywanie penomocnikw ochrony infrastruktury krytycznej, ze wzgldu na nadzr wacicielski, wykonuje minister skarbu pastwa.
* * *
Analiza potencjau gospodarczego Polski wskazuje na jego zrnicowany wpyw na ksztatowanie bezpieczestwa narodowego oraz definiowanie interesw narodowych icelw strategicznych. Czynnikiem pozytywnym jest rozwj gospodarki. Mimo trwajcego kryzysu, Polsce udao si utrzyma wzrost produktu krajowego brutto. Wstrzemiliwo wdefiniowaniu interesw icelw strategicznych nakazuje natomiast stan finansw publicznych, wynikajcy zoglnej nierwnowagi sektora finansw. Skadaj si na niego znaczcy dug publiczny oraz deficyt sektora finansw publicznych. Wyzwaniem dla Polski jest zapewnienie bezpieczestwa energetycznego. Szans stwarzaj zasoby gazu upkowego. Polska jest natomiast jednym znajuboszych wEuropie pastw, jeli chodzi ozasoby wodne. Obecne zuycie wody (gwnie wsektorze przemysu) zkadym rokiem wzrasta. Na tym tle pozytywnie wyrniaj si lasy, bdce strategicznym zasobem ksztatujcym bezpieczestwo ekologiczne. Niezadowalajcy jest rwnie stan infrastruktury. Utrzymanie niezbdnego poziomu samowystarczalnoci ywnociowej kraju, biobezpieczestwa produktw spoywczych oraz zasobw wody pitnej iprzemysowej to kolejne wyzwania, ktre musz by uwzgldnione przy okrelaniu interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Diagnoza potencjau gospodarczego Polski wskazuje, e interesy narodowe oraz cele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa powinny uwzgldnia: zwikszenie innowacyjnoci, efektywnoci ikonkurencyjnoci gospodarki; zapewnienie stabilnoci finansowej pastwa oraz bezpieczestwa energetycznego, atake zapewnienie ochrony rodowiska.
1.3.Interesy narodowe icele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa

Wydarzenia koca lat 80. ipocztku lat 90. XX w. doprowadziy do istotnych zmian wsytuacji midzynarodowej wEuropie ina wiecie. Wich efekcie Polska staa si pod wzgldem ustrojowo-politycznym suwerennym i demokratycznym pastwem. Jej pozycja zostaa dodatkowo wzmocniona po przystpieniu do NATO (1999 r.) iUnii Europejskiej (2004 r.). Pozytywne zmiany zaszy rwnie wbezporednim otoczeniu Polski. Wsplne czonkostwo Polski i Niemiec w Sojuszu Pnocnoatlantyckim iUE, cisa wsppraca dwustronna oraz wramach Trjkta Weimarskiego czy praktyczna wsppraca
102

wojskowa (wtym wramach polsko-dusko-niemieckiego Wielonarodowego Korpusu PnocWschd) pozwoliy na pene uregulowanie wzajemnych relacji, otwierajc ich nowy dobrossiedzki rozdzia. Czonkostwo Sowacji iCzech wUE iNATO oraz wsppraca wformule Grupy Wyszehradzkiej skonsolidoway relacje zpoudniowymi ssiadami. Rozwija si wsppraca zpastwami skandynawskimi, zarwno na poziomie dwustronnym, jak iwielostronnym. Wzmocnienie siy Polski poprzez czonkostwo wNATO iUE umocnio rozwinicie partnerskiej wsppracy zRosj. Polska wspiera rwnie istnienie niezalenej isuwerennej Ukrainy. Wefekcie tych zmian sytuacja bezpieczestwa Polski znaczco si poprawia. Zagroenie wpostaci duego konwencjonalnego konfliktu wtej czci Europy jest obecnie bardzo mao prawdopodobne. Integralno terytorialna Polski nie jest podwaana, system ustrojowy zapewnia demokratyczn niezaleno polityczn istabilno wewntrzn, arozwj gospodarczy przyczynia si do wzrostu jakoci ycia obywateli. Diagnoza potencjau Polski jest niezbdna do poprawnego zdefiniowania interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa, co stanowi punkt wyjcia do opracowania (przy uwzgldnieniu prognoz rozwoju bezpieczestwa zewntrznego i wewntrznego) caociowej koncepcji systemu bezpieczestwa narodowego, wtym okrelania opcji operacyjnych iopcji preparacyjnych (przygotowawczych) systemu. Wproponowanym katalogu interesw icelw za punkt wyjcia przyjmuje si interesy konstytucyjne, czyli wymienione wart. 5 Konstytucji RP podstawowe funkcje Rzeczypospolitej Polskiej, ktrymi s: istnienie niepodlegego pastwa polskiego, wnienaruszalnych granicach; wolne ibezpieczne ycie obywateli; zrwnowaony rozwj spoecznego i gospodarczego potencjau pastwa, zkonstytucyjnym podkreleniem spraw dziedzictwa narodowego i ochrony rodowiska. Odnosz si one do czterech wymiarw Rzeczypospolitej Polskiej jako narodowej caoci: pastwa jako politycznej organizacji narodowej; obywateli, tworzcych wsplnot narodow; potencjau niematerialnego, ktrego skadnikiem cigym jest dziedzictwo historyczne, wtym zwaszcza tosamo narodowa ikultura; oraz potencjau materialnego, budowanego wramach rozwoju spoeczno-gospodarczego, uwzgldniajcego potrzeb ochrony rodowiska. Interesy konstytucyjne mona skonkretyzowa poprzez odniesienie ich treci do dwch podstawowych sfer aktywnoci kadego pastwa, jakimi s rozwj ibezpieczestwo. Wten sposb mona zidentyfikowa dwie grupy interesw narodowych: interesy rozwojowe iinteresy bezpieczestwa. Wniniejszej Biaej Ksidze analizie poddane s przede wszystkim interesy narodowe RP wdziedzinie bezpieczestwa, jako e interesy rozwojowe byy przedmiotem analiz wramach rzdowych prac nad zintegrowanymi strategiami rozwojowymi kraju. Realizacja interesw narodowych w dziedzinie bezpieczestwa ma wpraktyce dwa wymiary (podobnie jak caa strategia bezpieczestwa): operacyjny ipreparacyjny. Wobydwu tych wymiarach dadz si zidentyfikowa konkretne cele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa. Wrezultacie, wwyniku dezagregacji interesw konstytucyjnych zuwzgldnieniem powyszej procedury powsta katalog interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa prezentowany wtabeli 5. Katalog ten mona okreli mianem konstytucyjnego, jako e powsta wrezultacie analizy ujtych wart. 5 Konstytucji RP podstawowych funkcji pastwa wkontekcie bezpieczestwa.
103
DIA
Tabela 5. Katalog interesw narodowych oraz celw strategicznych

INTERESY NARODOWE
KONSTYTUCYJNE (art. 5 Konstytucji RP) WDZIEDZINIE BEZPIECZESTWA (gotowo izdolno zabezpieczenia interesw konstytucyjnych) Dysponowanie skutecznym narodowym potencjaem bezpieczestwa (gotowo izdolno odstraszania, obrony iochrony)
CELE STRATEGICZNE WDZIEDZINIE BEZPIECZESTWA

CELE OPERACYJNE (kierunki dziaa gotowo) Prowadzenie aktywnej polityki wykorzystywania szans iuprzedzajcego redukowania ryzyk wdziedzinie bezpieczestwa Utrzymywanie polityczno-decyzyjnej, planistycznej iszkoleniowej gotowoci do skutecznego reagowania na zagroenia dla niepodlegoci inienaruszalnoci terytorialnej RP Utrzymywanie adu konstytucyjnego oraz wewntrznej stabilnoci pastwa CELE PREPARACYJNE (zakres przygotowa zdolnoci) Budowa, utrzymanie itransformacja zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego, wtym podsystemu kierowania oraz podsystemw wykonawczych (operacyjnych iwsparcia)
Istnienie niepodlegego pastwa polskiego, wnienaruszalnych granicach (pastwo)
Czonkostwo w wiarygodnych syste- Udzia wbudowie iutrzymywaniu przez organizacje bezmach bezpieczestwa midzynarodo- pieczestwa, ktrych Polska jest czonkiem, operacyjnej wego gotowoci do dziaania wwymiarach: polityczno-decyzyjnym, planistycznym iszkoleniowym Udzia w midzynarodowych wysikach redukowania rde zagroe, w tym w midzynarodowych operacjach bezpieczestwa
Wkad we wzmocnienie zdolnoci obronnych NATO oraz budow zdolnoci obronnych UE
Utrzymywanie narodowych zdolnoci do udziau wobronie sojusznikw oraz wmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa Tworzenie i doskonalenie regulacji prawnych oraz edukacji powszechnej wzakresie praw iwolnoci
Wolne ibezpieczne ycie obywateli (obywatel ispoeczestwo)
Swoboda korzystania przez obywateli zpraw iwolnoci czowieka, bez szkody dla bezpieczestwa innych osb i bezpieczestwa pastwa
Udzia w promowaniu na arenie midzynarodowej oraz krzewienie wspoeczestwie polskim zasad iwiadomoci naleytego korzystania zpraw iwolnoci czowieka iobywatela Eliminowanie rde zagroe dla swobody korzystania z praw i wolnoci oraz konsekwentne ciganie i karanie sprawcw wykrocze przeciwko tej swobodzie
Organizowanie, wyposaanie oraz szkolenie sub iinstytucji odpowiedzialnych za zapewnienie swobody korzystania zpraw iwolnoci obywatelskich Doskonalenie regulacji prawnych wdziedzinie zarzdzania kryzysowego, ochrony ludnoci ibezpieczestwa publicznego Organizacyjno-techniczny rozwj (modernizacja) sub i instytucji odpowiedzialnych za ochron ludnoci, bezpieczestwo publiczne izarzdzanie kryzysowe
Ochrona indywidualna obywateli izbiorowa ludnoci przed losowymi icelowymi zagroeniami dla ich ycia izdrowia oraz przed naruszeniem, utrat lub degradacj dysponowanych przez nich dbr (materialnych iniematerialnych)
Utrzymywanie wysokiej gotowoci planistycznej, szkoleniowej ioperacyjnej do szybkiego reagowania na zagroenia kryzysowe (indywidualne dla obywateli izbiorowe dla ludnoci oraz ich dbr)
104
INTERESY NARODOWE cd.

KONSTYTUCYJNE (art. 5 Konstytucji RP) WDZIEDZINIE BEZPIECZESTWA (gotowo izdolno zabezpieczenia interesw konstytucyjnych) Bezpieczne warunki rozwoju potencjau spoecznego Spoeczne wsparcie bezpieczestwa
CELE STRATEGICZNE WDZIEDZINIE BEZPIECZESTWA cd.

CELE OPERACYJNE (kierunki dziaa gotowo) Ochrona podmiotw potencjau spoecznego przed destrukcyjnym oddziaywaniem zewntrznych i wewntrznych zagroe wczasie pokoju, kryzysu iwojny Informacyjne, edukacyjne, kulturowe, naukowo-techniczne iinne wsparcie dziaania operacyjnych ogniw systemu bezpieczestwa narodowego CELE PREPARACYJNE (zakres przygotowa zdolnoci) Doskonalenie zasad, procedur oraz zdolnoci wspdziaania podmiotw spoecznego potencjau pastwa ze subami odpowiedzialnymi za ich ochron iobron wczasie pokoju, kryzysu iwojny Opracowanie obowizujcych strategii, planw iprogramw przygotowania (utrzymania idoskonalenia) zdolnoci podmiotw spoecznych pastwa do funkcjonowania wczasie zagroenia (kryzysu) iwojny, wtym realizacji zada wsparcia operacyjnych ogniw systemu bezpieczestwa narodowego
Rozwj spoecznego potencjau pastwa, zpodkreleniem dziedzictwa narodowego (zasoby niematerialne) Rozwj gospodarczego potencjau pastwa, zpodkreleniem ochrony rodowiska naturalnego (zasoby materialne)
Bezpieczne warunki rozwoju potencjau gospodarczego
Ochrona podmiotw potencjau gospodarczego przed destrukcyjnym oddziaywaniem zewntrznych iwewntrznych zagroe wczasie pokoju, kryzysu iwojny Finansowe, energetyczne, infrastrukturalne, materiaowe iinne wsparcie dziaania operacyjnych ogniw systemu bezpieczestwa narodowego
Doskonalenie zasad, procedur oraz zdolnoci wspdziaania podmiotw (ogniw) gospodarczego potencjau pastwa ze subami odpowiedzialnymi za ich ochron iobron wczasie pokoju, kryzysu iwojny Opracowanie obowizujcych strategii, planw i programw przygotowania (utrzymania i doskonalenia) zdolnoci podmiotw (ogniw) gospodarczych pastwa do funkcjonowania w czasie zagroenia (kryzysu) iwojny, wtym realizacji zada wsparcia operacyjnych ogniw systemu bezpieczestwa narodowego
Gospodarcze wsparcie bezpieczestwa
105

Warto te zaznaczy, e wtypologii celw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa mona dodatkowo uwzgldni fakt, e bezpieczestwo realizuje si wdwch obszarach: stosunkw zewntrznych (bezpieczestwo zewntrzne) i stosunkw wewntrznych (bezpieczestwo wewntrzne). W kadym ztych obszarw mona zkolei zidentyfikowa dwa rodzaje aktywnoci wimi interesw narodowych: wzmacnianie tego, co korzystne dla bezpieczestwa (pozytywne stosunki zinnymi podmiotami, silne wasne strony) oraz przeciwdziaanie wszystkiemu, co niekorzystne (negatywne zjawiska midzynarodowe isaboci wasne). Dlatego wbardziej szczegowych analizach pomocne moe okaza si dodatkowe badanie czterech typw celw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa: promowanie pozytyww wrodowisku midzynarodowym iwykorzystywanie wynikajcych ztego szans; przeciwdziaanie zagroeniom iryzykom zewntrznym; wzmocnienie wasnej siy oraz eliminowanie wasnych saboci.
* * *
Zanalizy procesu ksztatowania si tosamoci narodowej iwasnej pastwowoci wynika, e jego najistotniejszymi czynnikami byy: stworzenie warunkw do rozwoju pastwa, narodu ispoeczestwa umacniajcych jego dziedzictwo historyczne itosamo narodow; zapewnienie odpowiednich zasobw izdolnoci systemowi bezpieczestwa pastwa; budowanie iutrzymanie silnej pozycji Polski wrodowisku midzynarodowym poprzez stae dziaania dyplomatyczne, w tym integracyjne (sojusze). Zawarte w Konstytucji RP pryncypia demokratycznego pastwa prawa, urzeczywistniajcego zasady sprawiedliwoci spoecznej, ochron wolnoci iprawa czowieka iobywatela; unitarnego charakteru pastwa; zwierzchnictwa (suwerennoci) narodu ireprezentacji politycznej; podziau irwnowagi wadz publicznych; decentralizacji administracji pastwowej isamorzdu terytorialnego oraz funkcji zapewnienia bezpieczestwa i nienaruszalnoci granic determinuj uwarunkowania ustrojowo-polityczne Polski istwarzaj ramy do okrelenia katalogu interesw icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Potencja obronny jest systematycznie wzmacniany. Kluczowy jego element stanowi wpeni uzawodowione istopniowo modernizujce si Siy Zbrojne RP. Potencja ten wpywa pozytywnie na poziom polskich ambicji strategicznych. Potencja ochronny (suby istrae) ma istotn rol wdefiniowaniu interesw icelw strategicznych. Stoi on przed szeregiem trudnych wyzwa. Nale do nich: szeroko rozumiana przestpczo zorganizowana, terroryzm (wtym cyberterroryzm) oraz nielegalna migracja. Nadmierna liczba sub irozproszony nadzr komplikuj koordynacj oraz osabiaj spoisto ich dziaania. Potencjay spoeczny igospodarczy Polski wywieraj zrnicowany wpyw na definiowanie interesw narodowych oraz celw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Zrwnowaony rozwj spoeczno-gospodarczy Polski zapewnia odpowiednie zasoby i zdolnoci dla systemu bezpieczestwa pastwa. Czynnikiem pozytywnym jest rozwj gospodarki. Ograniczajco dziaa stan finansw publicznych, wynikajcy zoglnej nierwnowagi sektora finansw. Negatywny wpyw moe mie sytuacja demograficzna kraju. Na podstawie analizy powyszych elementw potencjau bezpieczestwa Polski sformuowano katalog interesw narodowych i celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa. Konstytucyjnym interesom narodowym wobszarach: pastwo, obywatel ispoeczestwo, zasoby niematerialne, zasoby materialne, przyporzdkowano interesy narodowe wdziedzinie bezpieczestwa, atym zkolei cele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa (operacyjne ipreparacyjne). Katalog interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa jest podstaw do rozwaa wkolejnych rozdziaach.
106
PROGNOZA ROZWOJU RODOWISKA BEZPIECZESTWA
Rozdzia 2

107

Wniniejszym rozdziale dokonuje si analizy obecnego stanu inakrela prognozy ksztatowania si strategicznego rodowiska bezpieczestwa waspekcie zewntrznym (midzynarodowym) iwewntrznym (krajowym), militarnym ipozamilitarnym. Treci analizy s szanse, wyzwania, ryzyka izagroenia, przed jakimi stanie RP wperspektywie 20 lat. Przyjmuje si zaoenie, e w nadchodzcych dwch dekadach warunki bezpieczestwa zewntrznego i wewntrznego Polski ksztatowa si bd bardzo dynamicznie, zatem prognozowanie rwnie powinno odzwierciedla dynamiczne aczsto wrcz trudne do przewidzenia zachowanie podmiotw stosunkw midzynarodowych w wymiarze globalnym i regionalnym, a take rozwj czynnikw krajowych. Wefekcie pozwoli to nakreli moliwe scenariusze rozwoju warunkw bezpieczestwa Polski.
Warszawa, 16 czerwca 2011 r. II konferencja plenarna Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego. Dyskusja nad gwnymi tezami opracowanymi przez Zesp Oceny rodowiska Bezpieczestwa.
Fot. BBN
2.1.Wymiar globalny
Bezpieczestwo pastwa na arenie midzynarodowej jest kombinacj wewntrznej siy isprawnoci, ktre mona ksztatowa zalenie od moliwoci ipotrzeb oraz czynnikw zewntrznych, ktrych wpyw mona modyfikowa tylko wograniczonym zakresie. Skutki globalizacji. Procesy globalizacji przyniosy ze sob zarwno pozytywne, jak inegatywne skutki. Zjednej strony umoliwiy przepyw myli, ludzi, kapitau, technologii itp. wskali globalnej na niespotykan dotd skal. Miao to pozytywny wpyw na przyspieszenie rozwoju wskali caego globu. Zdrugiej strony spowodoway rozprzestrzenienie si szeregu zjawisk negatywnych. Wewntrzne kryzysy polityczne, gospodarcze i finansowe, midzynarodowy terroryzm, zagroenia w cyberprzestrzeni, zorganizowana przestpczo, korupcja, handel ludmi inarkotykami, pranie brudnych
109

pienidzy, piractwo morskie ipodobne zjawiska przenosz si szybko wskali caego globu zjednego regionu do drugiego. Przystosowywanie si do globalizacji jest nierwnomierne ipowoduje zakcenia wstosunkach midzynarodowych. Rola pastwa jako gwnego gracza na arenie midzynarodowej sabnie. Jest to tendencja odczuwana na caym wiecie. Dochodzi do ograniczenia regulacyjnej roli pastw wobec podmiotw zewntrznych. Zjawisko to w niektrych dziedzinach ma korzystny wpyw na stabilizacj sytuacji dziki dobrowolnemu delegowaniu czci praw suwerennych na poziom midzynarodowy. Zwiksza to przewidywalno zachowa pastw idaje lepsze moliwoci koordynacji dziaa, atake wymusza harmonizacj prawa (warunek czonkostwa w UE). Jednake pastwa staj przed coraz wikszymi i zrnicowanymi wyzwaniami ze strony silnych aktorw pozapastwowych ponadnarodowych korporacji, zorganizowanej przestpczoci, organizacji terrorystycznych, a nawet prywatnych firm paramilitarnych. Wniesprzyjajcej sytuacji organizacje te mog cho wrnym stopniu sta si czynnikami niestabilnoci. Zmieniajca si rola najwaniejszych aktorw na scenie midzynarodowej. W ostatnich latach uwidacznia si stopniowe ograniczanie mocarstwowej pozycji USA w wiecie. W dalszym cigu jednak Stany Zjednoczone pozostaj najwiksz wiatow potg militarn. Wpoprzedniej dekadzie wzrs dug publiczny USA, co czciowo byo spowodowane wojnami wAfganistanie iIraku, a take kopotami amerykaskiej gospodarki: wysokim poziomem konsumpcji, niskim poziomem oszczdzania imao skuteczn kontrol nad sektorem bankowym. Efektem tego jest stopniowe zmniejszanie roli Stanw Zjednoczonych jako globalnego policjanta. Ju obecnie oznacza to konieczno ponoszenia wikszej ni do tej pory odpowiedzialnoci pastw UE za bezpieczestwo wswoim bezporednim otoczeniu strategicznym (operacje wLibii w2011 r. iwMali w2013 r.). Naley jednak pamita, e USA wci pozostaj krajem owysokim poziomie innowacyjnoci, przedsibiorczoci, dynamiki rozwojowej oraz rozwoju technologicznego. Jako kraj emitujcy walut, wktrej zgromadzona jest zdecydowana wikszo rezerw finansowych wiata, Stany Zjednoczone posiadaj znaczn elastyczno budetow. Jeszcze kilka lat temu Unia Europejska jako cao postrzegana bya jako druga wiatowa potga. Kryzys weryfikuje te oceny UE wesza pod koniec ubiegej dekady wfaz turbulencji iprb strukturalnego dostosowywania si do nowych wyzwa; zagroona zostaa wsplna waluta, awkonsekwencji nawet istnienie Unii wobecnym ksztacie instytucjonalnym. Prawdopodobiestwo osabienia wnajbliszych dekadach pozycji UE wrd innych strategicznych graczy jest stosunkowo wysokie. Wspczenie okoo 20 proc. wiatowego PKB wytwarzane jest wEuropie. W2030 r. udzia ten bdzie jednak wynosi prawdopodobnie okoo 1015 proc. iokoo 510 proc. w2050 r. Naley podkreli, e UE staa si na arenie globalnej czynnikiem stabilnoci wrelacjach midzynarodowych oraz wan si normatywn (prawodawstwo midzynarodowe). Sytuacj t traktowa mona jako szans na przyszo. Wschodzce potgi. Przybierajcy na sile pluralizm globalnego ukadu si wynika przede wszystkim z bardzo szybkiego tempa wzrostu wyaniajcych si nowych potg, ktrych znaczenie wyrasta ponad regionalny status. Wefekcie od kilku dekad rodek cikoci globalnego ukadu si przesuwa si zobszaru euroatlantyckiego wstron Pacyfiku iAzji Wschodniej, co jest wyzwaniem dla Europy. Zmiana istniejcego ukadu si wglobalnym wymiarze powodowana jest dzisiaj szcze-
110

glnie przez Chiny i wmniejszym zakresie Brazyli, Indie iRosj11 (tzw. grupa BRIC). czny potencja gospodarczy tych ostatnich jest znaczco mniejszy ni gospodarki chiskiej mierzonej parytetem siy nabywczej. Deklarowane strategiczne partnerstwo Rosji iChin nie pocigno za sob sojuszu obronnego; wschodzce mocarstwa nie stworzyy take trwaych koalicji. Zmiany ukadu si nie powoduj na tym etapie konfliktw zbrojnych, cho nie mona ich wykluczy wprzyszoci. Wtym aspekcie zwraca uwag rosnca aktywno Chin wregionie Dalekiego Wschodu, traktowanego przez Pekin jako chiska strefa wpyww. Ta postawa Chin moe ulec zaostrzeniu, jeli nastpi dalszy wzrost wpywu wojska irodowisk nacjonalistycznych wobrbie chiskich wadz. Ewentualne pogorszenie sytuacji gospodarczej (wtym nastrojw spoecznych) mogoby doprowadzi do przyjcia przez wadze chiskie nacjonalistycznego kursu polityki zagranicznej. Wwczas prawdopodobne byyby znacznie czstsze ni obecnie napicia midzy Chinami assiadami, np. opodzia zasobw wd okalajcych Chiny. Rosn ju dzisiaj bardzo silne powizania Chin zTajwanem. Reintegracja Tajwanu znaczco wzmocniaby pozycj geopolityczn Chin (kontrola szlakw morskich) oraz ich potencja innowacyjny inaukowy, atake gospodarczy. Oznacza to m.in., e nie mona rwnie wykluczy wzrostu napicia wok Tajwanu midzy Pekinem a Waszyngtonem, ktry jest gwarantem bezpieczestwa Tajpej. Zuwagi na koncentracj na aspektach gospodarczych rola czynnika wojskowego we wzrocie chiskiej mocarstwowoci nie jest obecnie decydujca. Zbiegiem czasu jednak stale wzrastajce chiskie wydatki wojskowe mog wbardziej znaczcy sposb wpywa na wiatowy ukad si. Brazylia szybko awansuje wrankingu pastw liczcych si na arenie midzynarodowej. Specjalici Midzynarodowego Funduszu Walutowego przewiduj, e awans na pite miejsce pod wzgldem wysokoci PKB dokona si ju wroku 2015. Wodrnieniu od pozostaych pastw tej grupy Brazylia wrwnej mierze stawia na rozwj gospodarki ipotgi politycznej, jak itzw. soft power. Indie, wsporzdzanym przez Bank wiatowy rankingu pastw onajwyszym PKB, znajduj si na 10. pozycji. Zdaniem wielu ekonomistw wnajbliszym dwudziestoleciu zostan liderem wiatowego wycigu omiano najwikszej gospodarki wiata. Obok ekspansji gospodarczej Indie stawiaj na rozwj potencjau militarnego (zuwagi na konflikt zPakistanem). Znaczcym zakupom sprztu wojskowego towarzysz zakupy licencyjnych linii technologicznych do montau sprztu wojskowego. Wzrost znaczenia mocarstw regionalnych. Zmiany wmidzynarodowym ukadzie si oznaczaj take pojawienie si grupy pastw redniej wielkoci pretendujcych do roli mocarstw regionalnych. Wanymi pozaeuropejskimi przedstawicielami tej grupy s Iran, Indonezja, Pakistan, RPA, Turcja iNigeria. Wkontekcie wyaniajcych si potg rednich rozmiarw zperspektywy polskich interesw szczeglne znaczenie ma (bdca czonkiem NATO ipretendujca do UE) Turcja, wmniejszym stopniu Iran. Turcja zajmuje kluczowe strategiczne pooenie geograficzne midzy Azj aEurop, wniewielkiej odlegoci od Afryki Pnocnej. Prognozy ekonomiczne zachodnich orodkw badawczych wskazuj, e PKB Turcji mierzony parytetem siy nabywczej (ktry ju dzisiaj przekracza bilion dolarw) bdzie rs wnajbliszym wierwieczu szybciej ni PKB Rosji oraz zdecydowanie szybciej ni PKB UE. Wefekcie w2050 r. gospodarka turecka bdzie nieznacznie tylko mniejsza od rosyjskiej czy niemieckiej. Turcja wcigu kilku dekad ma szans doczy do grupy najbardziej rozwinitych pastw wiata.
11
Federacja Rosyjska zostanie szerzej omwiona wczci powiconej wymiarowi regionalnemu.
111

W najbliszych latach przewidywany jest wzrost znaczenia Turcji na Bliskim Wschodzie iwAfryce Pnocnej oraz na obszarze poradzieckim: szczeglnie wbasenie Morza Czarnego, na Kaukazie Poudniowym iwAzji rodkowej. Wobliczu wzrostu liczebnoci populacji muzumaskiej na obszarze byego ZSRR, kraj ten uzyska wiksze wpywy w regionie. Iran jest krajem muzumaskim oznacznym ipowikszajcym si potencjale demograficznym oraz narastajcych ambicjach politycznych. Jego przyszo ma znaczenie dla ksztatowania bezpieczestwa regionalnego (tzw. rozszerzony Bliski Wschd) iwiatowego. Weuroazjatyckiej energetycznej grze interesw jest to pastwo wane, gdy posiada olbrzymie zasoby ropy (3.miejsce na wiecie, ponad 10 proc. rynku) igazu (2. miejsce na wiecie, okoo 15 proc. rynku), ktrych sprzeda itranzyt do Europy miayby olbrzymi wpyw na wiatowe relacje energetyczne. Druga przyczyna znaczenia Iranu ma charakter militarny: uzyskanie przez to pastwo broni atomowej iewentualny konflikt zbrojny na tym tle miayby bardzo powane konsekwencje dla ukadu si na rozszerzonym Bliskim Wschodzie, atake wskali globalnej. Jeli Iran uzyska zdolnoci do wyprodukowania adunku nuklearnego izdobdzie odpowiednie rodki jego przenoszenia, mona przypuszcza, e sytuacja stanie si nie do zaakceptowania dla USA iIzraela. Nie mona wykluczy nawet izraelskich uprzedzajcych (indywidualnych lub wsplnych zUSA) akcji zbrojnych na nuklearne instalacje iraskie. Pastwa upade. Wcoraz wikszym stopniu zagroenia dla bezpieczestwa midzynarodowego pochodz zwewntrz pastw. Dotyczy to wszczeglnoci tzw. pastw upadych, ktre nie s wstanie zapewni waciwego poziomu ochrony i bezpieczestwa swoich granic iswojego terytorium. Staj si one wwczas bezpieczn przystani dla fundamentalistycznych organizacji terrorystycznych iprzestpczoci zorganizowanej. Wdobie globalizacji iuinformacyjnienia przesanie polityczne tych organizacji oraz materialne skutki ich aktywnoci s wstanie byskawicznie dotrze wdowolny zaktek globu. Przykadem opisywanego zjawiska by do 2001 r. Afganistan, gdzie reim talibw tworzy parasol ochronny nad obozami szkoleniowymi midzynarodowych organizacji terrorystycznych. Obecnie wzrasta obawa przedpowtrzeniem scenariusza afgaskiego wMali iinnych pastwach Sahelu. Wperspektywie nadchodzcych 20 lat zjawisko tzw. pastw upadych pozostanie najwaniejszym obiektem troski spoecznoci midzynarodowej. Erozja porozumie iorganizacji midzynarodowych oraz proliferacja broni masowego raenia. Zmianom wglobalnym ukadzie si towarzyszy coraz bardziej widoczna erozja najwaniejszych porozumie midzynarodowych, zwaszcza tych, ktre dotycz reimw rozbrojeniowych opartych na Ukadzie onierozprzestrzenianiu broni jdrowej (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons, NPT), atake rozbrojeniowych traktatach o: konwencjonalnych siach zbrojnych wEuropie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, CFE) oraz ograniczeniu systemw rakietowych redniego ikrtszego zasigu (Treaty on the Elimination of Intermediate-Range and Shorter-Range Missiles, INF). Dodatkowo nieratyfikowane pozostaj traktaty: wsprawie cakowitego zakazu prb jdrowych (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty, CTBT) i zakazu produkcji materiaw rozszczepialnych (Fissile Material Cutoff Treaty, FMCT). Coraz czstsze przenoszenie problemw proliferacji izbroje na forum porozumie nieformalnych jest doranie korzystne, ale nie usuwa poczucia nietrwaoci iniepewnoci wtej dziedzinie. Postpujca proliferacja broni masowego raenia kreuje trzy czarne scenariusze: anarchii nuklearnej wwyniku zaamania globalnego reimu nieproliferacji opartego na Ukadzie onierozprzestrzenianiu broni jdrowej; destabilizacji pastwa posiadajcego bro jdrow oraz uycia lub groby uycia przez terrorystw rodkw nuklearnych.
112

Dziaania Iranu pokazuj saboci reimu nieproliferacji isamego NPT. Okazuje si, e pastwa mog uzyska progowe zdolnoci wsferze broni nuklearnej przy formalnym pozostawaniu wramach ogranicze traktatowych. Polityka Iranu wywouje ryzyko reakcji acuchowej wregionie, wktrym kolejne pastwa okazuj zainteresowanie zdobyciem know-how itechnologii nuklearnych. Pnocnokoreaskie prby jdrowe rwnie negatywnie oddziauj zarwno wskali regionalnej, jak iglobalnej: zjednej strony wywouj zaniepokojenie pastw ssiednich ipogarszaj stan bezpieczestwa regionalnego, zdrugiej podwaaj NPT iperspektyw ratyfikowania traktatu ocakowitym zakazie prb jdrowych wskali wiata. Przykad Iranu pokazuje, e Korea Pnocna oraz Pakistan mog by take dostarczycielami technologii imateriau do innych pastw zainteresowanych wejciem wposiadanie broni atomowej irodkw jej przenoszenia wbrew porozumieniom midzynarodowym. Istnieje take groba destabilizacji pastwa posiadajcego bro jdrow i rodki jej przenoszenia. Przykadem jest Pakistan, ktry dysponuje kilkudziesicioma adunkami jdrowymi (prawdopodobnie niezainstalowanymi iskadowanymi wkilku lokalizacjach) oraz rakietami balistycznymi zdolnymi do ich przenoszenia. Niepewno co do trwaoci ekipy rzdzcej, co do lojalnoci aparatu wadzy, sub specjalnych atake wojska, fundamentalizm religijny i polityczny, blisko Afganistanu iAzji rodkowej wszystko to budzi niepokj obezpieczestwo pakistaskiego arsenau. Nie mona take wykluczy uycia albo groby uycia (aszanta jest niemale rwnie niebezpieczny jak spenienie groby) przez terrorystw broni atomowej, np. wduym orodku miejskim na Zachodzie. Bro taka moe by zarwno skradziona, jak isamodzielnie zmontowana; technicznie ju dzi moliwe jest wykorzystanie konwencjonalnego adunku wybuchowego wcelu rozpylenia materiaw radioaktywnych (tzw. brudna bomba). Nawet przy bardzo ograniczonej liczbie ofiar inieduych szkodach materialnych, skutki polityczne, spoeczne i psychologiczne takiego ataku byyby olbrzymie. Wspomnie te naley omoliwoci uycia przez terrorystw broni bakteriologicznej, np. wcelu zatrucia wody pitnej. Systematycznej erozji ulega reim kontroli zbroje konwencjonalnych. Zosta on istotnie osabiony m.in. wwyniku niewykonania przez Rosj tzw. zobowiza stambulskich, anastpnie zawieszenia przez ni wykonywania Traktatu okonwencjonalnych siach zbrojnych wEuropie. Wperspektywie kolejnych lat brak jest symptomw wskazujcych, e Rosja powrci do wykonywania zapisw traktatu. Osobny problem stanowi zjawisko naruszenia kultury dialogu i wsppracy w dziedzinie kontroli zbroje. Czynnikiem szczeglnie destabilizujcym jest rozpowszechnianie rnych systemw broni rakietowych. Szybki rozwj broni rakietowej nastpuje zwaszcza wregionach niestabilnych, ogarnitych dugotrwaym kryzysem polityczno-militarnym. Na Bliskim Wschodzie Iran iSyria rozwiny systemy zdolne do raenia obiektw pooonych wIzraelu oraz baz amerykaskich rozmieszczonych w tym regionie. W poczeniu z nuklearnymi ambicjami Iranu grozi to uprzedzajcymi reakcjami Izraela iStanw Zjednoczonych. Niebezpieczne nastpstwa moe mie rywalizacja Indii i Pakistanu z uwagi na dysponowanie przez oba pastwa potencjaem nuklearnym. W tym wycigu Indie zapocztkoway now faz konfrontacji, rozpoczynajc rozwj ibudow pociskw manewrujcych wystrzeliwanych zpowietrza imorza.
113

Dla Polski przedmiotem szczeglnej uwagi jest rozwj systemw rakietowych Federacji Rosyjskiej. Sytuacj komplikuje nieprzejrzysta polityka Rosji ipowtarzane groby rozwinicia ofensywnych systemw rakietowych wpobliu granic Polski (obwd kaliningradzki) wodpowiedzi na budow sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej. Sytuacja pogorszyaby si dramatycznie wrazie wycofania si Rosji ztraktatu oograniczeniu systemw rakietowych redniego i krtszego zasigu z 1987 r. Nie uatwiaj sytuacji postulaty ze strony niektrych pastw NATO, dotyczce wycofania z Europy amerykaskiego arsenau taktycznej broni jdrowej. Takie wycofanie ze strony USA byoby ruchem strategicznym, podczas gdy podobny gest ze strony Rosji (wycofanie taktycznej broni jdrowej do azjatyckiej czci Rosji) byby jedynie posuniciem taktycznym. Zuwagi jednak na interesy strategiczne USA nie naley spodziewa si, e wniedalekiej przyszoci do takiego wycofania amerykaskiej taktycznej broni jdrowej dojdzie. Organizacje midzynarodowe zajmujce si bezpieczestwem ido niedawna stojce na stray przestrzegania tych porozumie zmieniaj swoje role i funkcje; coraz wyraniej wida, e niewystarczajco skutecznie dostosowuj si do dynamicznych przemian wrodowisku midzynarodowym. Osaby funkcje polityczne imilitarne (misje pokojowe) Organizacji Narodw Zjednoczonych; cigle te nie doszo do reformy Rady Bezpieczestwa ONZ, ktrej postulowany ksztat bardziej odpowiadaby dzisiejszemu ukadowi si. Jest to o tyle istotne, e Rada Bezpieczestwa nadal pozostaje formalnie ostatecznym forum decyzji dotyczcych legitymizacji uycia siy (cho coraz czciej dochodzi do takiego uycia siy bez jej mandatu). Funkcje ONZ zwikszyy si natomiast w sprawach rozwojowych i spoecznych. Ten wanie rodzaj aktywnoci wydaje si najbardziej prawdopodobnym kierunkiem rozwoju, jaki przyjm powszechne organizacje midzynarodowe wnadchodzcych latach.
Karta Narodw Zjednoczonych podpisana 26 czerwca 1945 r. wSan Francisco Artyku 39 Rada Bezpieczestwa stwierdza istnienie zagroenia lub naruszenia pokoju, bd aktu agresji, oraz udziela zalece lub decyduje, jakie rodki naley zastosowa wmyl artykuw 41 i42 wcelu utrzymania albo przywrcenia midzynarodowego pokoju ibezpieczestwa. Artyku 41 Rada Bezpieczestwa moe zadecydowa, jakie rodki, nie pocigajce za sob uycia siy zbrojnej, naley zastosowa dla wykonania jej decyzji, oraz moe zada od czonkw Organizacji Narodw Zjednoczonych zastosowania takich rodkw. rodki te mog obejmowa cakowite lub czciowe zerwanie stosunkw gospodarczych oraz komunikacji: kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej iinnej, jak rwnie zerwanie stosunkw dyplomatycznych. Artyku 42 Jeli Rada Bezpieczestwa uzna, e rodki przewidziane wartykule 41 bd niedostateczne, lub si takimi okazay, moe ona przeprowadzi siami powietrznymi, morskimi lub ldowymi tak akcj, jak uzna za konieczn dla utrzymania albo przywrcenia midzynarodowego pokoju ibezpieczestwa. Akcja ta moe obejmowa demonstracj, blokad iinne operacje si zbrojnych, powietrznych, morskich lub ldowych czonkw Organizacji Narodw Zjednoczonych.
114
Globalne wyzwania i zagroenia transnarodowe iasymetryczne

Bezpieczestwo podlega cigym przeobraeniom, pojawiaj si nowe wyzwania i zagroenia, ktre dotycz nie tylko poszczeglnych aktorw sceny politycznej, ale wrcz caych regionw, kontynentw ikrgw cywilizacyjnych. Zjawiska te bd si wprzyszoci nasila. Chocia nie maj one charakteru militarnego, zagraaj jednoczenie wielu sektorom ycia publicznego, mog zdezorganizowa funkcjonowanie pastw iorganizacji. Zagroenia tego typu, okrelane jako transnarodowe iasymetryczne, s trudne do eliminacji, gdy majc charakter ponadgraniczny, a wrcz globalny przewanie nie s zwizane zistnieniem okrelonego pastwa-sprawcy ikonkretnego terytorium. Powoduj, e negatywne dla bezpieczestwa zjawiska zyskuj nowy wymiar: znana od lat przestpczo eskaluje jako ponadnarodowa przestpczo zorganizowana, lokalny terroryzm staje si terroryzmem globalnym, funkcjonujcym ponad granicami, akryzysy gospodarcze wjednej czci wiata negatywnie oddziauj na gospodarki pastw winnych, nawet odlegych regionach. Globalizacja irewolucja informacyjna odciskaj pitno na rodowisku bezpieczestwa, ksztatujc jego now jako jako rodowiska GLOBINFO, zglobalizowanego i uinformacyjnionego. Wystpuje wnim zjednej strony coraz wiksza wspzaleno iintegracja na poziomie pastw, narodw ispoeczestw, azdrugiej, narastaj nieprzewidywalno iniepewno co do dalszego rozwoju. Wprawdzie globalizacja irewolucja informacyjna przynosz ogromne, wymierne korzyci dla gospodarki, komunikacji iedukacji, dziki czemu traktowane s jako podane instrumenty imotory przemian, jednake towarzysz im rwnie zjawiska niekorzystne, negatywnie wpywajce na bezpieczestwo. Wrodowisku GLOBINFO dokonuj si transformacje zwizane zpojawianiem si nowych asymetrycznych zagroe, atake zmian charakteru ju istniejcych. Najwaniejsze znich to terroryzm, cyberzagroenia imidzynarodowa przestpczo zorganizowana. Dodatkowym wyzwaniem dla rzdw jest te konieczno zmierzenia si ze zjawiskiem cyberprotestw, ktre staj si coraz powszechniejsz form wyraania dezaprobaty spoecznej. Terroryzm. Mimo obserwowanego od kilku lat powolnego spadku liczby atakw, terroryzm wci pozostaje jednym zgwnych asymetrycznych itransnarodowych zagroe dla bezpieczestwa midzynarodowego inarodowego. Zagraa on yciu obywateli, stabilnoci demokratycznych instytucji, infrastrukturze pastwa oraz innym elementom jego prawidowego funkcjonowania. Jest narzdziem prowadzenia radykalnej walki politycznej lub ideologicznej i niezalenie od pierwotnej motywacji sprawcw, atake mimo doskonalenia krajowych mechanizmw isystemw przeciwdziaania oraz midzynarodowych inicjatyw majcych na celu jego zwalczanie, pozostawa bdzie jednym zgwnych zagroe dla spoecznoci midzynarodowej (patrz: rys. 30). Szczeglne zagroenie stanowi terroryzm motywowany radykaln ideologi islamistyczn. Wostatnich latach ewoluowa on od aktywnoci skupionej wok maych organizacji dziaajcych regionalnie imajcych zhierarchizowan struktur, do globalnej sieci dihadu (Al-Kaida). Sie ta skada si gwnie zautonomicznych komrek funkcjonujcych wrnych regionach wiata, inspirowanych skrajn ideologi, posiadajcych wsplny cel strategiczny, jakim jest zniszczenie wiata zachodniego i wykorzenienie jego niematerialnych przejaww. Ekspansja wiatowego dihadu prawdopodobnie bdzie postpowa, acechowa j bdzie stosowanie coraz bardziej wyrafinowanych metod itaktyk dziaania, wykorzystujcych luki wsystemach bezpieczestwa pastw.
115

Rysunek 30. Liczba atakw terrorystycznych iaresztowanych osb podejrzewanych oterroryzm wEuropie wlatach 20072011
1200 1000 800 Liczba 600 400 200 0 2007 2008 2009 2010 2011 Aresztowania Ataki
rdo: TE-SAT 2012. EU Terrorism Situation and Trend Report.
Charakterystyczna dla obecnego i przyszego tego typu terroryzmu jest prba przeniesienia ciaru aktywnoci do wntrza wiata zachodniego wpostaci intensyfikacji zjawiska terroryzmu rodzimego (radykalizacja idokonywanie zamachw przez wyznawcw islamu bdcych drugim bd dalszym pokoleniem migrantw urodzonych ju wkrajach cywilizacji zachodniej lub konwertytw na islam) oraz nawoywanie przez ideologw iliderw organizacji do prowadzenia tzw. indywidualnego dihadu. Gwnym celem terrorystw nadal bdzie ch wywoania szoku wdanym spoeczestwie poprzez przeprowadzanie spektakularnych atakw, skutkujcych jak najwiksz liczb ofiar. Jednak na szerok skal przeprowadzane mog by take mniejsze zamachy, np. wkrajach europejskich, majce na celu destabilizacj iutrzymywanie staego braku poczucia bezpieczestwa w spoeczestwie. Inny wkorzeniach imotywach ideologicznych, jednak rodzcy podobne skutki, jest odradzajcy si terroryzm ekstremistyczny: skrajnie lewicowy, ultraprawicowy i nacjonalistyczno-separatystyczny. Stanowi on zagroenie take dla krajw europejskich, ama swoje rdo m.in. wksenofobii, niechci do imigrantw, kryzysie ekonomicznym oraz niezadowoleniu spoeczestwa zdziaa podejmowanych przez rzdy wtych kwestiach. Wikszo atakw takich ugrupowa wymierzonych jest wcele biznesowe irzdowe. Naley prognozowa, e liczba tego typu aktw terroru wprzyszoci bdzie wzrasta. Zmarginalizowane dotychczas ruchy o podou skrajnie prawicowym i nacjonalistycznym prawdopodobnie bd stanowiy coraz wiksze zagroenie dla stabilnoci systemw pastw demokratycznych. Coraz bardziej popularne staj si postawy negujce liberalne idee multikulturowoci iotwartoci. Stwarza to nowy, niebezpieczny trend sigania po terroryzm jako metod walki oraz manifestowania radykalnych pogldw antyimigracyjnych i radykalnie konserwatywnych, w tym nie tylko przez organizacje, ale take indywidualne jednostki (zjawisko terrorystw samotnych wilkw). Podatno na zagroenia cybernetyczne. Ronie podatno pastw na zagroenia cybernetyczne, wtym typu terrorystycznego. Tendencja ta bdzie si systematycznie zwiksza wprzyszoci. Funkcjonowanie nowoczesnego, rozwinitego ekonomicznie pastwa nieodcznie wie si
116

zzapewnieniem staego iprawidowego funkcjonowania systemw gromadzenia itransmisji danych oraz monitorowania isterowania. Do dziaa ocharakterze agresji cybernetycznej mog si ucieka zarwno wadze i suby pastw wrogich, gotowych prowadzi wojn informacyjn, jak i wielkie koncerny, organizacje ocharakterze pozarzdowym iponadnarodowym, wtym przestpcze, atake grupy aktywistw, nieformalne grupy uytkownikw internetu, anawet pojedynczy uytkownicy. Jak wykazuj dowiadczenia ostatnich lat, ataki wsferze cybernetycznej mog mie zarwno podoe ideologiczne, polityczne, religijne, jak ibiznesowe. Nie mona wykluczy, e wniedalekiej przyszoci cyberataki, skierowane zwaszcza na elementy infrastruktury krytycznej, stan si narzdziem szantau wrkach przestpczoci zorganizowanej. Czynnikiem sprzyjajcym takim atakom jest dua trudno w udowodnieniu sprawstwa. Rozwj technologiczny z jego niezwyk dynamik bdzie powodowa powstawanie ipopularyzowanie nowych technik imetod atakw, azagroenia nalece do katalogu tradycyjnych, znajdowa bd swoje odzwierciedlenie w wiecie wirtualnym (jak np. cyberprotesty czy cyberdemonstracje). Zagroenia wystpujce wprzestrzeni wirtualnej coraz czciej kwalifikowane bd jako sytuacje zagraajce bezpieczestwu narodowemu istabilnoci kraju; wprzyszoci cyberataki prawdopodobnie traktowane bd na rwni znaruszeniem suwerennoci kraju iobywateli. Wperspektywie kolejnych kilkunastu lat zapewne takie zdarzenia iodpowied na nie bd uznawane za tradycyjn kategori dziaa na polu cyberwojny icyberkonfliktu. Pojawia si mog wyzwania wpostaci koniecznoci podjcia politycznej decyzji otym, czy dane wrogie dziaanie traktowa jako atak pastwa. Taka decyzja powodowa moe przeniesienie konfliktu wdalszej perspektywie na grunt inny ni tylko sama cyberprzestrze. Przestrze wirtualna staa si te polem aktywnoci organizacji terrorystycznych. Dotychczas bya ona wykorzystywana na szerok skal gwnie do dziaa propagandowo-szkoleniowych irekrutacyjnych, jednak obserwowana jest nowa jako zagroe itendencja do przenoszenia dziaa stricte terrorystycznych do cyberprzestrzeni (atakowanie sieci teleinformatycznych isystemw technologicznych majcych strategiczne znaczenie dla pastw). Wkolejnych latach znaczenie rodowiska informacyjnego ibezpieczestwa cyberprzestrzeni niewtpliwie bdzie roso istanie si jednym z najwaniejszych priorytetw w dostosowywaniu mechanizmw zapewniajcych bezpieczestwo midzynarodowe. Wtej sytuacji duym wyzwaniem dla rzdw bdzie prba okrelenia granicy midzy wolnoci osobist aochron praw jednostki wwiecie wirtualnym oraz rodkami sucymi zapewnieniu bezpieczestwa. Oskali wjakiej cyberprzestrze, aszczeglnie funkcjonujce wsieci blogi oraz portale spoecznociowe, moe wywiera wpyw na bezpieczestwo pastw, wiadczy przykad arabskiej wiosny, ktra rozpocza si w2011 r.: uczestnicy wydarze ulicznych iprotestw, gdy odcito ich od informacji wtradycyjnych rodkach masowego przekazu, skutecznie organizowali si za porednictwem serwisw spoecznociowych, takich jak Facebook i Twitter. Tendencja ta zpewnoci bdzie narasta wprzyszoci wraz zcoraz szerszym rozprzestrzenianiem si nowoczesnych technologii wrd uytkownikw. rdo: Fotolia.
117

Midzynarodowa przestpczo zorganizowana i korupcja. Proces globalizacji obejmuje rwnie przestpczo zorganizowan ikorupcj. Nielegalny handel narkotykami, dobrami isurowcami owysokiej akumulacji zysku (zoto, kamienie szlachetne, dziea sztuki, bro ipapierosy), ludmi (imigranci iywy towar) iich organami, nielegalne przepywy pienidzy (wtym pranie brudnych pienidzy), cyberprzestpczo (oszustwa ifaszerstwa komputerowe, wyudzenia informacji, kradzie lub niszczenie danych iinformacji, szpiegostwo gospodarcze, naruszenia praw autorskich, pornografia dziecica, hazard itd.) staj si domen grup ponadnarodowych. Niektre znich dysponuj rodkami finansowymi wikszymi ni PKB pastw redniej wielkoci. Czynnikami sprzyjajcymi ich dziaaniu s diaspory migracyjne oraz sabe struktury pastwowe, wtym szczeglnie wtzw. pastwach upadych. Te przejawy przestpczoci s czsto powizane zkorupcj. Wskali midzynarodowej osabia ona m.in. transparentno istabilizacj, przyczyniajc si do pojawiania si zjawisk kryzysowych. Istnieje obawa (zwizana jednak zduym prawdopodobiestwem wystpienia), e zjawiska te bd si nasila wkolejnych latach oraz ewoluowa wkierunkach coraz trudniejszych do zwalczania przez krajowe imidzynarodowe suby policyjne, gdy rodki pochodzce zdziaalnoci przestpczej wjednym kraju s lokowane wlegalne przedsiwzicia winnym. Naley si spodziewa, e wperspektywie najbliszych lat utrzyma si tendencja do wykorzystywania przez organizacje przestpcze, wtym te ocharakterze terrorystycznym, uatwie, jakie niesie ze sob rozwj nowoczesnych technologii iglobalizacja. Pola aktywnoci przestpczej nie zmieni si znaczco, wzrasta jednak bdzie rola technologii wdziaalnoci kryminalnej. Zestawienie procesw globalizacyjnych i rozwoju nowoczesnych technologii w dziaalnoci przestpczej oznacza bdzie take wiksze moliwoci wsppracy rnych grup przestpczych, bez wzgldu na rnice etniczne czy kulturowe. Nie bez znaczenia dla wzrostu siy midzynarodowych grup przestpczych jest take funkcjonowanie niestabilnych pastw czy istnienie miejsc iregionw ocharakterze punktw zapalnych, zniewydoln administracj inieskutecznymi organami bezpieczestwa. Wglobalnym rodowisku wnadchodzcych dekadach nasila si bd gwnie odmienne od tradycyjnych (militarnych), wyzwania i zagroenia dla bezpieczestwa. Jednym znajwaniejszych s gospodarcze zjawiska kryzysowe. Stwarzaj one coraz wicej problemw zwizanych zbezpieczestwem pastw. Jeli chodzi ogospodarcze problemy strukturalne, wiat iEuropa znalazy si wgorszym pooeniu ni wpierwszej dekadzie biecego wieku. Nagromadziy si liczne czynniki ryzyka idestabilizacji sytuacji, ito wkontekcie przemian wglobalnej rwnowadze si: Chiny iinne kraje owysokim wzrocie gospodarczym s jednoczenie gwnymi wierzycielami USA iEuropy. Postpujca skala deregulacji rynkw finansowych doprowadzia do potnej eskalacji spekulacji finansowej, zzyskami wskiej grupy osb ipauperyzacj szerokich warstw spoecznych. Wrd czynnikw destabilizacji wymieni naley zwaszcza: p owszechne obnienie tempa wzrostu gospodarczego, z wyjtkiem Chin, Brazylii, Indii i kilku innych pastw; trudny proces odduania; obawy omoliwo wymknicia si deficytu fiskalnego USA spod kontroli; zakcenia systemw finansowych (zaduenia) iwsektorze nieruchomoci; rosnce bezrobocie, trudnoci zdostpem do kredytw; inflacja ispadek zyskw zinwestycji; w zrastajce ceny surowcw powodowane m.in. wielopaszczyznow niepewnoci geostrategiczn na Bliskim Wschodzie;
118

d ziaania czci wielkich bankw iagencji ratingowych destabilizujce systemy monetarne niektrych pastw; n iepokoje ostan krajw poudnia strefy euro (zwaszcza kryzys grecki). Problemy te powoduj m.in. kryzys zaufania wrd inwestorw isprzyjaj recesji. Zmiany demograficzne. Obawy wzbudza geografia zmian demograficznych na wiecie. Prognozuje si, e populacja Ziemi wzronie do 2050 r. do 9 mld. Prawie cay przyrost populacji przypadnie na kraje rozwijajce si, ktre wwikszoci nie s wstanie upora si zproblemem zapewnienia swoim mieszkacom ywnoci, mieszkania, miejsc pracy, opieki medycznej, edukacji iinnych podstawowych warunkw egzystencji. Rodzi to ryzyko niekontrolowanej migracji do krajw bogatszych, zwaszcza do Europy iAmeryki Pnocnej. Zjawisko to nasila si wczasie konfliktw, powodujc m.in. problemy dla Unii Europejskiej, co pokaza np. kryzys wwiecie arabskim iwojna domowa wLibii w2011 r. Z drugiej strony kraje rozwinite borykaj si z problemem starzejcego si spoeczestwa. Mimo braku rk do pracy, wkrajach tych wystpuj nastroje ksenofobiczne iniech do imigrantw, ktrych uwaa si za zagroenie dla rodzimej tosamoci; nasili si kryzys polityki wielokulturowoci. Zmiany demograficzne, w poczeniu z innymi negatywnymi zjawiskami globalnymi, np. kryzysami gospodarczo-finansowymi lub przemianami klimatycznymi, nios powany potencja zagroe, zwaszcza e istniejce struktury midzynarodowe nie s wstanie im zaradzi. Zmiany klimatyczne. Wyzwania wynikajce ze zmian klimatycznych mog powodowa nie wpeni jeszcze uwiadomione, czsto katastrofalne itrudne do precyzyjnego okrelenia konsekwencje. Maj rwnie rosncy wpyw na bezpieczestwo pastw, w tym Polski. Zauwaaln tendencj zmiany dugookresowej jest globalne ocieplenie. Zgodnie zdanymi dostarczonymi przez najbardziej reprezentatywne wtym zakresie gremium midzyrzdowego panelu zmian klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change), ocieplenie klimatu nie budzi wtpliwoci ijest widoczne wobserwowanym wzrocie redniej temperatury powietrza globu, temperatury wody w morzach i oceanach, topnieniu lodowcw oraz podnoszeniu si redniego poziomu mrz ioceanw. Odpowiedzialna za nie jest (cho nie ma wtej kwestii penej zgody orodkw naukowych) emisja przede wszystkim wwyniku aktywnoci gospodarczej ikoncentracja watmosferze tzw. gazw cieplarnianych, wrd ktrych szczeglna rola przypada dwutlenkowi wgla. Naley podkreli, e istnieje prawdopodobiestwo, e zmiany parametrw klimatu, takich jak temperatura, opady, geograficzny zasig stref klimatycznych, bd modyfikoway warunki bezpieczestwa systemw spoecznych, poniewa tworz zagroenia zarwno bezporednie (np.: konflikty owod), jak iporednie (np.: migracje, epidemie). Efektem dugotrwaych zmian klimatycznych moe by pojawienie si epidemii zachorowa ludzi izwierzt oraz rolin, wczeniej nie wystpujcych na danym obszarze lub wystpujcych sporadycznie. Na moliwo byskawicznego rozprzestrzenienia si epidemii wpywaj rwnie zjawiska globalizacyjne wpostaci rozwoju transportu (szczeglnie lotniczego) ihandlu wskali wiatowej, atwoci podrowania, czy czasowej istaej migracji ludnoci. Zagroenia takie wystpuj na razie incydentalnie, jednak samo zjawisko itrendy znim zwizane wymagaj staego monitorowania. Tym bardziej e przykady znieodlegej przeszoci (epidemie grypy wiskiej iptasiej) wskazuj, e jest ono realne. Szans zwizan ze zmianami klimatu bdzie natomiast coraz bardziej zarysowujca si wprzyszoci moliwo zagospodarowywania obszarw polarnych wzwizku zbogactwami naturalnymi iszlakami komunikacyjnymi (nowe moliwoci eglugowe), zwaszcza wArktyce. Wymaga to bdzie jednak wypracowania odpowiedniej formuy wsppracy midzy pastwami bezporednio
119

graniczcymi ztym obszarem oraz innymi aktorami gotowymi zaangaowa si wregionie (np. Chiny). Zuwagi na czsto sprzeczne interesy nie bdzie to proces atwy. Wmomencie, gdy uda si opanowa relatywnie tanie idostpne metody wydobywania surowcw, ktrych zoa skryte s pod ldolodem, pojawi si szansa na tymczasowe rozwizanie problemw wynikajcych zosignicia przewidywanej przez naukowcw granicy dalszego wzrostu, spowodowanego wyczerpaniem zasobw surowcowych. Dostp do surowcw ziem rzadkich. Dostp do surowcw szczeglnie rzadko wystpujcych wprzyrodzie isurowcw energetycznych stanowi wany istale rosncy czynnik konfliktogenny wstosunkach midzynarodowych. Szczeglne znaczenie maj metale ziem rzadkich, wykorzystywane obecnie m.in. przy produkcji szeregu nowoczesnych dbr przemysowych i tzw. zielonych technologii. Krtko- iredniookresowa rywalizacja ozapewnienie bezpieczestwa surowcowego, aprzede wszystkim energetycznego moe si co jaki czas nasila iby prowadzona zuyciem siy lub groby jej uycia. Na wiecie jest wiele pastw uzalenionych od dostaw surowcw, zkolei niektre kraje posiadaj niemal monopolistyczn12 pozycj wwydobyciu okrelonych kopalin. Mona jednak przypuszcza, e wduszym okresie znaczenie dostpu do surowcw bdzie male wrezultacie stosowania nowych technologii ipostpu technicznego. Wpolityce bezpieczestwa pastw wzrasta znaczenie dywersyfikacji dostaw, alternatywnych rde energii, ochrony linii przesyowych, przejrzystoci istabilnego funkcjonowania rynku oraz wsplnego systemu energetycznego.
Konflikty i kryzysy militarne

Oprcz nowych, pozamilitarnych zagroe naley take uwzgldnia tradycyjne zagroenia w postaci zewntrznych i wewntrznych konfliktw i kryzysw militarnych. Mona zakada, e wprognozowanej przyszoci ewentualno wybuchu konwencjonalnego konfliktu ozasigu wiatowym, ktrego jedn zkluczowych aren byby kontynent europejski, jest bardzo mao prawdopodobna. Globalizacja powoduje jednak, e potencja wyzwa izagroe dla bezpieczestwa Polski jest determinowany nie tylko przez napicia na kontynencie europejskim, ale take liczne ogniska konfliktw powstajce poza Europ. Zmiany polityczno-spoeczne w wiecie arabskim. Na pocztku drugiej dekady biecego wieku wyzwaniem dla globalnego bezpieczestwa sta si ferment polityczno-spoeczny w wiecie arabskim czsto okrelany mianem ,,arabskiej wiosny. Zachodzce tam zmiany zjednej strony przybieray form pokojowych przemian (Tunezja iwmniejszym stopniu Egipt), zdrugiej otwartych konfliktw. Szczeglnie dramatyczny obraz mia konflikt zbrojny wLibii (gdzie wdziaania na rzecz ochrony ludnoci cywilnej zaangaowao si NATO wramach operacji Unified Protector) oraz przewleky konflikt wSyrii. Ten drugi okaza si surowym testem skutecznoci dziaania wsplnoty midzynarodowej, zwaszcza wkontekcie odpowiedzialnoci za ochron ludnoci cywilnej. Ma on te istotne skutki dla ukadu si regionalnych, wtym zwaszcza dla wpyww Rosji iIranu. Napicia wwiecie arabskim nosz cechy dugotrwaego procesu, komplikowanego zwaszcza przez trudn sytuacj gospodarcz. Zwizki tego wiata zEurop s oczywiste: na kontynencie miesz12
Na przykad wydobycie ropy naftowej wokoo 40 proc. przypada na pastwa OPEC, 12 proc. na Rosj i10 proc. na USA. Wodniesieniu do pierwiastkw ziem rzadkich, 95 proc. ich wydobycia kontroluj Chiny, ktre maj na swoim terytorium ok. 35 proc. wiatowych zasobw.
120

ka kilkanacie milionw muzumanw pochodzcych zregionu Morza rdziemnego, ktrych populacja wzronie wnajbliszych dekadach. Ju sam fakt politycznej, spoecznej igospodarczej nieokrelonoci zmian wwiecie arabskim oddziauje na stabilno Europy iPolski. Wpywa to na postaw wielu rzdw zachodnioeuropejskich wobec wydarze wregionie. Od ponad szeciu dekad koncentruje na sobie uwag konflikt izraelsko-palestyski; okresowo powraca rwnie kryzys wLibanie, podsycany przez Syri iIran; Egipt przeywa kryzys po reimie Hosni Mubaraka; nie wygasaj napicia religijne midzy chrzecijanami amuzumanami oraz tymi ostatnimi awyznawcami judaizmu; dochodzi take do star wonie islamu midzy sunnitami iszyitami. Region Bliskiego Wschodu destabilizuj te ambicje mocarstwowe inuklearne Iranu, ataki terrorystyczne oraz proliferacja broni masowego raenia. Szczeglnym wyzwaniem opotencjalnie najpowaniejszych konsekwencjach dla wiatowego bezpieczestwa jest problem iraski. Wprowadzone przez spoeczno midzynarodow sankcje ekonomiczne maj na celu powstrzymanie Iranu przed uzyskaniem broni atomowej. Nuklearyzacja Iranu pocignaby za sob zapewne nuklearyzacj caego Bliskiego Wschodu, jako e ssiednie pastwa arabskie te bd chciay mie wasn bro jdrow. Jeli wiat nie powstrzyma Iranu, nie bdzie mia te adnych moliwoci, aby powstrzyma inne pastwa regionu. Bliski Wschd, ktry dzisiaj jest globaln beczk prochu, przeksztaciby si wglobaln bomb nuklearn. Gdyby do tego doszo, to wtedy odpowied na pytanie, jak zapewni bezpieczestwo globalne wwarunkach znuklearyzowanego Bliskiego Wschodu byoby najpowaniejszym globalnym dylematem strategicznym nadchodzcych dekad. Konflikty w Azji Poudniowej. Region poudniowoazjatycki jest szczeglnym obszarem, na ktry z uwag spoglda spoeczno midzynarodowa. Afganistan po zakoczeniu misji ISAF w2014r. pozostanie zpewnoci przez wiele lat miejscem generujcym powane problemy dla bezpieczestwa wtym regionie. Osignicia spoecznoci midzynarodowej na rzecz stabilizacji Afganistanu s kruche i nie jest przesdzone ich utrzymanie po 2014 r. bez odpowiedniego, dalszego wsparcia midzynarodowego. Nuklearny pat midzy Indiami aPakistanem ogranicza ryzyko wojny na wielk skal midzy nimi, jednak konflikt wKaszmirze moe przerodzi si wstarcie oglobalnych implikacjach. Wybuch wojny midzy Indiami aPakistanem izaostrzenie konfrontacji wnajczarniejszym scenariuszu mgby wywoa konflikt Chin zIndiami, zktrymi Pekin spiera si oprzebieg granicy na kilku odcinkach. Pwysep Koreaski. Podobnym pod wzgldem skali zagroe (groba uycia broni jdrowej) regionem zapalnym jest Pwysep Koreaski. Totalitarny reim Korei Pnocnej (KRLD) od wielu lat prowokuje incydenty zbrojne zKore Poudniow. Ogromne ryzyko stwarza ostry, konfrontacyjny kurs KRLD, ktry moe doprowadzi do intensyfikacji tych incydentw iprzeksztacenia ich wwikszy konflikt zzaangaowaniem zbrojnym, oprcz Korei Poudniowej, take Stanw Zjednoczonych iJaponii. Decydujc rol wredukowaniu ryzyk zwizanych zpolityk Korei Pnocnej mog odegra Chiny.
* * *
Na wiatowej scenie politycznej zachodz dynamiczne zmiany. Wskutek postpujcych procesw globalizacji doszo do osabienia regulacyjnej funkcji pastw kosztem aktorw pozapastwowych. Proces ten bdzie si wdalszym cigu pogbia, niosc ze sob konsekwencje zwaszcza wpozamilitarnych wymiarach bezpieczestwa.
121

Wzrostowi znaczenia wyaniajcych si nowych potg towarzyszy powolny relatywny spadek znaczenia pastw, ktrych dominujcy status by dotychczas niekwestionowany. Naley prognozowa, e szczeglnie wzrost pozycji Chin bdzie najbardziej odczuwalny wskali globalnej. Poziom bezpieczestwa na wiecie obnia si wraz ze sabniciem pozycji najwaniejszych organizacji midzynarodowych oraz reimw rozbrojeniowych. Ta negatywna tendencja bdzie si prawdopodobnie utrzymywa wprzyszoci. Sytuacj na wiecie okreli mona jako wspzalen niestabilno, czyli przenoszenie zjawisk kryzysowych zjednych regionw do innych (czasem od siebie geograficznie odlegych), co wwarunkach zglobalizowanego wiata bdzie coraz bardziej wyran tendencj.
2.2.Wymiar regionalny
Obszar Europy, wszczeglnoci jej geopolitycznego igospodarczego centrum (Unia Europejska), jest i bdzie pozostawa stref wewntrznej stabilnoci, bdcej punktem cienia dla innych pastw. Jednak na obrzeach (peryferiach) UE mog si pojawi konflikty zbrojne oograniczonym charakterze (takie jak gruzisko-rosyjski w2008 r.), ktre zmienia mog sytuacj polityczn, negatywnie wpywajc take na bezpieczestwo RP. Oba obszary (centrum iperyferie) cechuje asymetria bezpieczestwa. Podczas gdy pastwa centrum (wtym Polska) powizane s szerok sieci wsppracy midzynarodowej opart przede wszystkim na NATO iUE (patrz: rys. 31), pastwa peryferyjne pozostaj wtzw. szarej strefie bezpieczestwa. Rysunek 31. Czonkostwo Polski worganizacjach iinstytucjach midzynarodowych stan na 1 stycznia 2013 r.
Grupa Wyszehradzka
OBWE NATO
Unia Europejska
Rada Pastw Morza Batyckiego
POLSKA
Trjkt Weimarski
122
Czynniki ksztatujce europejskie rodowisko bezpieczestwa

Obecnie bezpieczestwo europejskie opiera si na kilku, stale ewoluujcych, powizanych ze sob cho niejednorodnych elementach skadowych. Niewtpliwie najwaniejszym znich jest Sojusz Pnocnoatlantycki, ktry zdolny jest do uycia twardej siy, gwarantujc obron swoich czonkw. Co wane, NATO umacnia geopolityczn wi midzy USA iEurop oraz gwarantuje amerykask obecno na kontynencie. Po zakoczeniu konfrontacji zimnowojennej miaa miejsce skuteczna adaptacja Sojuszu do zmienionej rzeczywistoci midzynarodowej. Dokonaa si ona poprzez podjcie nowych zada przez Sojusz (misje out of area), przyjcie nowych czonkw oraz nawizanie irozwijanie intensywnej wsppracy zpartnerami. NATO jest iprawdopodobnie pozostanie najpotniejszym i najskuteczniejszym sojuszem polityczno-militarnym, zdolnym do skutecznego odstraszania i obrony. Organizacja ta na nowo zdefiniowaa swoje zadania w zmienionej po zakoczeniu zimnej wojny sytuacji midzynarodowej, dodajc do Traktat Pnocnoatlantycki swej rdzennej misji obrony kolektywnej dwie nowe: opasporzdzony wWaszyngtonie nowywanie kryzysw (wpolskiej nomenklaturze nazydnia 4 kwietnia 1949 r. wane te zarzdzaniem lub reagowaniem kryzysowym) oraz zapewnienie bezpieczestwa poprzez wspprac Art. 5. Strony zgadzaj si, e zbroj(bezpieczestwo kooperatywne). Zostay one zapisane na napa na jedn lub wicej znich w koncepcji strategicznej NATO, przyjtej na szczycie wEuropie lub Ameryce Pnocnej Sojuszu wLizbonie wlistopadzie 2010 r. bdzie uznana za napa przeciwko nim Cho Sojusz Pnocnoatlantycki pozostaje najpowszystkim idlatego zgadzaj si, e jeeli tniejsz organizacj polityczno-wojskow, wostatnich taka zbrojna napa nastpi, to kada latach ujawniy si pewne jego saboci wradzeniu sobie znich, wramach wykonywania prawa do ze wspczesnymi wyzwaniami izagroeniami. Pojawiy indywidualnej lub zbiorowej samoobrosi rnice wewntrz Sojuszu, zwaszcza dotyczce oceny ny, uznanego na mocy artykuu 51 Karty zagroe, potrzebnych zdolnoci wojskowych, zaangaNarodw Zjednoczonych, udzieli pomoowania woperacjach out-of-area oraz tempa iskali rozcy Stronie lub Stronom napadnitym, woju stosunkw zdawnym przeciwnikiem Rosj. Rol podejmujc niezwocznie, samodzielnie NATO moe osabia take tendencja do przeksztacania jak iwporozumieniu zinnymi Stronami, tego sojuszu wde facto organizacj bezpieczestwa zbiodziaania, jakie uzna za konieczne, rowego lub kooperatywnego, z moliwym uszczerbcznie zuyciem siy zbrojnej, wcelu kiem dla klasycznych funkcji sojuszu obronnego. Nieprzywrcenia iutrzymania bezpieczestwa pokojcymi tendencjami mog by take: nasilanie si obszaru pnocnoatlantyckiego. praktyki koalicji ad hoc oraz postrzeganie Sojuszu jako Okadej takiej zbrojnej napaci iowszystskrzynki znarzdziami. kich podjtych wjej wyniku rodkach Obecnie gwnym wyzwaniem, przed jakim stoi zostanie bezzwocznie powiadomiona NATO, jest zdefiniowanie jego roli w okresie postRada Bezpieczestwa. rodki takie zostan afgaskim. Nie jest obecnie przesdzone, czy po okrezaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczesie dwch dekad pozimnowojennej ekspansji Sojusz stwa podejmie dziaania konieczne do przejdzie do nowej fazy konsolidacji wok podstawowej przywrcenia iutrzymania midzynarodofunkcji bezporedniego bezpieczestwa swoich czonwego pokoju ibezpieczestwa. kw, czy te kontynuowa bdzie zagospodarowywanie
123

operacyjne iinstytucjonalne swej coraz bardziej globalnej roli. Bardziej potrzebna wydaje si konsolidacja NATO wok podstawowej, obronnej funkcji opartej naart. 5 traktatu waszyngtoskiego, iprowadzenie realnych dziaa wzmacniajcych si odstraszania Sojuszu. Takimi dziaaniami powinny by odpowiednie nakady na obronno ponoszone przez pastwa czonkowskie rzdu ok. 2 proc. PKB, rwnomierny rozwj infrastruktury sojuszniczej w pastwach czonkowskich, konsekwentna budowa sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej, prowadzenie wsplnych wicze zudziaem wojsk, wtym zuwzgldnieniem scenariuszy bazujcych na kolektywnej obronie czy cykliczne przygotowywanie i aktualizowanie sojuszniczych planw ewentualnociowych. Te dziaania pozwol na wzmocnienie poczucia bezpieczestwa wszystkich pastw NATO, w tym szczeglnie pastw brzegowych iwefekcie przyczyni si do zwikszenia ich gotowoci do angaowania si woperacje out-of-area. Unia Europejska ijej Wsplna Polityka Bezpieczestwa iObrony stanowi kolejny fundament bezpieczestwa europejskiego. Ma on dla Polski wysok warto ipotencja. Pena przydatno dla polskiej polityki bezpieczestwa zaley jednak od postpu integracji wewntrznej UE oraz intensyfikacji wspTraktat oUnii Europejskiej dziaania zNATO, atake od spjnej polityki wobec Rosji. Niestety, wtych wanie kwestiach istniej wewntrz Art. 42 ust. 7. Wprzypadku gdy jakieUE rnice osabiajce jej rol wsferze bezpieczestwa. kolwiek Pastwo Czonkowskie stanie si Unia Europejska wesza na pocztku biecej deofiar napaci zbrojnej na jego terytokady wfaz kryzysu oraz spadajcej dynamiki gospodarrium, pozostae Pastwa Czonkowskie czej. Mimo tego prbuje strukturalnie dostosowa si do maj wstosunku do niego obowizek nowych zagroe, spord ktrych najtrudniejszym jest udzielenia pomocy iwsparcia przy kryzys strefy euro, oraz do wyzwa, takich jak rozwj zastosowaniu wszelkich dostpnych im Wsplnej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (WPBiO). rodkw, zgodnie zartykuem 51 Karty Powanym wyzwaniem dla Europy jest rwnie jej niska Narodw Zjednoczonych. Nie ma to samowystarczalno surowcowa. wpywu na szczeglny charakter polityki bezpieczestwa iobrony niektrych Najpowaniejsze zagroenia dla bezpieczestwa Pastw Czonkowskich. ekonomicznego Unii Europejskiej dotycz finansw. Zobowizania iwsppraca wtej dziedziZakadajc, e pastwa czonkowskie UE zechc ibd nie pozostaj zgodne ze zobowizaniami w stanie podporzdkowa si rygorom naprawczym, zacignitymi wramach Organizacji a polityka makroekonomiczna w strefie euro zostanie Traktatu Pnocnoatlantyckiego, ktra zreformowana (przede wszystkim w celu zwikszenia dla pastw bdcych jej czonkami zakresu wsplnotowej polityki fiskalnej), kryzys powipozostaje podstaw ich zbiorowej obrony nien zosta przezwyciony. iforum dla jej wykonywania. Mimo kryzysu w strefie euro i stagnacji gospodarczej, rnic wpoziomie ycia, dochodw oraz dostpu do dbr iusug, nasilajcego si kryzysu demograficznego, atake istnienia punktw zapalnych, ktre wniesprzyjajcej sytuacji mog przerodzi si wkonflikty, Europa wci powszechnie postrzegana jest jako kontynent dobrobytu ipokoju. Dziaania podjte przez poszczeglne pastwa strefy euro, jak rwnie unijne instytucje (np. Europejski Bank Centralny, EBC) zwikszyy zaufanie do gospodarek pastw UE. Wtej sytuacji realne jeszcze na pocztku 2012 r. pytanie orozpad strefy euro wydaje si ju nieaktualne, co ma istotne znaczenie wkontekcie ewentualnego wprowadzenia wPolsce wsplnej waluty.
124

Zpunktu widzenia Polski pogbienie integracji europejskiej wsferze bezpieczestwa jest podane jako element wzmacniajcy zdolnoci Europejczykw do dziaania wsytuacjach kryzysowych. Jednym z istotnych powodw kopotw w dziedzinie bezpieczestwa w ramach UE jest wznacznej mierze ju zdezaktualizowana Europejska Strategia Bezpieczestwa z2003 r. Jej aktualizacja jest konieczna dla wzmocnienia narzdzi i mechanizmw bezpieczestwa w UE. Dalsze wzmocnienie WPBiO bdzie uzalenione zarwno od woli politycznej pastw czonkowskich, jak i rozwoju instytucji, budowania zdolnoci oraz aktywnego zaangaowania operacyjnego UE wswoim ssiedztwie. Rozwijaniu europejskich zdolnoci wojskowych mog suy przede wszystkim inicjatywa pooling and sharing, adaptacja koncepcji Grup Bojowych UE do realnych potrzeb operacyjnych poprzez zwikszenie moliwoci ich uycia, utworzenie staej struktury planistyczno-dowdczej UE na szczeblu operacyjnym, pogbienie relacji zpastwami Partnerstwa WschodnieDeklaracja wsprawie wsppracy go w obszarze polityki bezpieczestwa oraz rozwijanie strategicznej midzy Rzeczypospolit praktycznego wymiaru wsppracy midzy UE aNATO. Polsk aStanami Zjednoczonymi Dla bezpieczestwa europejskiego wana jest straAmeryki zdnia 20 sierpnia 2008 r. tegiczna obecno USA na kontynencie europejskim, zarwno polityczno-wojskowa, jak i gospodarcza. Ma Zgodnie zTraktatem Pnocnoatlanto due znaczenie zwaszcza dla Polski iinnych pastw tyckim iwduchu polsko-amerykaEuropy rodkowej. skiej wsppracy strategicznej, Stany Zjednoczone s zobowizane Nowa polityka amerykaska, wtym przeniesienie do zapewnienia bezpieczestwa strategicznego zainteresowania wregion Azji iPacyfiku, Polski iwszelkich obiektw amerykarodzi szereg niewiadomych wdziedzinie bezpieczestwa skich rozmieszczonych na jej terytoeuropejskiego. rium. Polska iStany Zjednoczone Wdebacie publicznej pojawia si szczeglne istotbd dziaa wsplnie przeciwko ne dla Polski pytanie: czy USA ogranicz sw obecno pojawiajcym si militarnym ipozawEuropie, wtym wwymiarze militarnym? Za tak remilitarnym zagroeniom wywoanym dukcj przemawia mog: wzrost amerykaskiego zainprzez strony trzecie lub dy do teresowania obszarem Azji iPacyfiku, Indiami iBrazyli minimalizowania ich skutkw. Zwik(take wsensie gospodarczym) oraz Afryk ipostrzegaszona wsppraca strategiczna, opisana nie Europy jako stabilnego ibezpiecznego regionu, ktry wniniejszej Deklaracji, wzmocni sam powinien zwiksza wkad we wasne bezpieczebezpieczestwo Polski iStanw stwo. Przeciwko przemawiaj m.in.: strategiczne znaczeZjednoczonych. nie przykadane przez USA do NATO jako wiarygodnej struktury obrony zbiorowej Zachodu, potrzeby posiadania baz wojskowych dla prowadzenia operacji na Bliskim Wschodzie, wAfryce iAzji rodkowej oraz silne zwizki gospodarcze (USA iEuropa s dla siebie najwaniejszymi partnerami handlowymi, a relacje gospodarcze zostayby jeszcze bardziej wzmocnione poprzez utworzenie strefy wolnego handlu UE-USA13). Wsumie, wycofanie si militarne USA zEuropy wnajbliszej przyszoci wydaje si mao prawdopodobne, jakkolwiek redukcja ilociowa ijakociowa bdzie nastpowaa.
13 Na 2,3 bln dolarw zagranicznych inwestycji wUSA, a 1,6 bln dolarw to inwestycje europejskie; zkolei zkwoty 3,2 bln dolarw amerykaskich inwestycji wwiecie a 1,8 bln ulokowanych zostao wEuropie.
125

Ewentualna radykalna redukcja amerykaskiego zainteresowania Europ mogaby mie szczeglnie dramatyczne skutki w razie jednoczesnej dezintegracji samej Europy. Europa wewntrznie podzielona, Europa wolnej gry interesw poszczeglnych mocarstw, to realne rdo najniebezpieczniejszych konfliktw. wiadczy otym historia XIXw., awszczeglnoci XXw., wieku dwch wojen wiatowych. Wobu przypadkach dopiero interwencja strategiczna USA doprowadzia do ich zakoczenia. Bez USA podzielona Europa nie moga funkcjonowa. Dlatego dzisiaj, wobliczu obiektywnego redukowania strategicznej obecnoci USA wEuropie na rzecz wzmocnienia tej obecnoci wrejonie Azji iPacyfiku, bezpieczna przyszo Europy zaley od tempa igbokoci integracji Starego Kontynentu. Jeliby np. powstay Stany Zjednoczone Europy, ryzyko konfliktw na podobiestwo wojen zXXw. mogoby by wrcz wyeliminowane. Jeli za Europa nie bdzie potrafia si integrowa, ryzyko takie bdzie zdecydowanie wzrasta. Dzisiaj trudno przewidzie, ktra ztych tendencji zwyciy. Rosja obecnie nie ma moliwoci odbudowy pozycji zczasw ZSRR, ani wEuropie, ani wskali globalnej. Podstawow ambicj Rosji jest odgrywanie roli jednego zgwnych idecydujcych orodkw wwiecie, wtym na kontynencie europejskim, przy znacznie bardziej ograniczonej ni dotychczas obecnoci USA. Rosyjski system gospodarczy jest oceniany przez ekspertw jako nieefektywny iniekonkurencyjny, cechujcy si dominacj surowcw nad nowoczesnymi technologiami (eksport surowcw jest jego podstaw). Dodatkowo niekorzystna jest struktura demograficzna Rosji. Federacja Rosyjska posiada liczcy si potencja naturalny; Rosja jest take szst gospodark wiata (PKB mierzone si nabywcz) zperspektywami awansu ojedno/dwa miejsca wnajbliszych latach. Rosja jest te staym czonkiem Rady Bezpieczestwa ONZ. Wwymiarze militarnym, zuwagi na znaczcy potencja atomowy, wci pozostaje mocarstwem wiatowym. Bdzie wic wpywa na globalne iregionalne relacje strategiczne. Przyszo Rosji jest trudna do okrelenia i zaley od podejcia jej wadz do problemw modernizacji gospodarki, dostosowywania struktur pastwa iadaptacji spoeczestwa do nowej sytuacji. Ta nieokrelono jest i na dugo pozostanie gwnym rdem poczucia niepewnoci ujej bezporednich ssiadw. Szczeglnie, e Rosja korzystajc zdobrej koniunktury na rynku surowcw energetycznych kontynuuje rozpoczty w2008 r. szeroki program modernizacji swych si zbrojnych. Proces ten nie jest jednak wpeni przejrzysty, zuwagi na zawieszenie przez Rosj wykonywania postanowie Traktatu okonwencjonalnych siach wEuropie, co nastpio pod koniec 2007 r. Perspektywy wydobycia gazu upkowego przez niektre pastwa europejskie mog osabi hegemonistyczn pozycj Rosji weksporcie gazu ziemnego. Niezalenie jednak od niekorzystnych czynnikw, Rosja ma istotny potencja rozwojowy, ktry przy odpowiedniej mobilizacji moe przynie pozytywne wyniki. Bezpieczestwo Polski wduym stopniu zaley od rozwoju relacji midzy Rosj aZachodem. Dzisiaj trudno jest okreli ich klarown perspektyw. Czy Rosja bdzie utrzymywa swj kurs na budow mocarstwowoci, nie liczc si zinnymi, zwaszcza ssiadami, a nawet ich kosztem? Czy te nastpi zmiana tego kursu na rzecz wsppracy wbudowaniu wsplnego bezpieczestwa? Na dzisiaj bardziej prawdopodobny wydaje si niestety scenariusz kontynuacyjny, niekorzystny dla Polski. Ztego te powodu kierunek rozwoju Rosji jest zuwag obserwowany wpastwach Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, gdzie otwarciu na wspprac towarzyszy rwnoczenie ostrono zuwagi na fakt, e Rosja wswych dokumentach strategicznych wci uznaje NATO za potencjalnego przeciwnika.
126

Oddziaywanie Rosji na obszarze poradzieckim relatywnie osabo. Jednak wostatnich latach mona mwi ozwikszeniu wpyww Rosji wniektrych krajach, szczeglnie pooonych wssiedztwie Polski (Biaoru ido pewnego stopnia Ukraina). Osabienie na Ukrainie prozachodniego wektora wpolityce zagranicznej ibezpieczestwa jest najwaniejszym przejawem tej tendencji. Do prawdopodobna jest sytuacja, e przez nastpne kilka dekad Ukraina pozostanie wstrefie buforowej midzy Uni iRosj, lawirujc midzy oboma centrami. Wymienione czci skadowe europejskiego bezpieczestwa pozostaj ze sob w relacjach wspdziaania iwsppracy ornym stopniu intensywnoci, utrzymujc wmiar stabilny ad, agodzc konflikty ikryzysy oraz utrwalajc wEuropie demokratyczne standardy wwymiarze zewntrznym iwewntrznym. Wsystemie bezpieczestwa europejskiego nie mona te zapomina oroli Organizacji Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie. OBWE koncentruje sw dziaalno na terytorium szeroko pojtej Europy, wtym zwaszcza na obszarze byego ZSRR. Potencja OBWE od kilku lat pozostaje znacznie ograniczony. Jest to gwnie efekt rosyjskiej polityki. Mamy do czynienia zutrudnianiem dziaalnoci OBWE wprzestrzeni poradzieckiej, wtym wodniesieniu do tzw. konfliktw zamroonych. Rwnie iinne pastwa, dostrzegajc marginalizacj OBWE, ograniczaj swe zaangaowanie wdziaania tej organizacji. Niemniej OBWE wci ma wan rol do odegrania wumacnianiu bezpieczestwa wEuropie, szczeglnie wkontekcie wytyczonego w2010 r. na szczycie OBWE wAstanie wsplnego celu budowania euroatlantyckiej ieuroazjatyckiej wsplnoty bezpieczestwa zakorzenionej wuzgodnionych zasadach, podzielanych zobowizaniach i wsplnych deniach. Rwnie istotne s w tym zakresie traktatowe systemy kontroli zbroje ibudowa rodkw zaufania wtym otwartych przestworzy, dziaalno wsferze trzeciego koszyka (ludzkiego wymiaru), jak rwnie potencja Centrum Zapobiegania Konfliktom. Podobnie jej rodkowoeuropejski irodkowoazjatycki zakres dziaania kreuj szanse demokratyzacji iumacniania bezpieczestwa na obszarze OBWE.
Ogniska napi ikonfliktw wEuropie

Zperspektywy bezpieczestwa Polski niekorzystn sytuacj jest to, e wjej pobliu pooone s najwaniejsze europejskie punkty zapalne potencjalne irealne. Wrejonie Morza Czarnego iMorza Kaspijskiego zlokalizowane s cztery zamroone konflikty (Abchazja, Osetia Poudniowa, Grski Karabach iNaddniestrze). Czasami konflikty te ulegaj rozmroeniu iprzechodz wgorc faz, co pokazaa wojna rosyjsko-gruziska w2008 r. Innym czynnikiem s tendencje separatystyczne oraz napicia na tle etnicznym ireligijnym nie tylko wEuropie Wschodniej (Kaukaz Pnocny), ale take ina zachodzie Europy (Hiszpania, Irlandia Pnocna). Polska graniczy te z obwodem kaliningradzkim najbardziej zmilitaryzowanym obszarem wEuropie oraz zrzdzon autorytarnie Biaorusi. Region Bakanw, po okresie szeregu wojen ikonfliktw, powoli i stopniowo si stabilizuje. Najlepiej przygotowane pastwa regionu przystpiy do NATO iUE. Zuwagi jednak na utrzymujce si rda napi wBoni iHercegowinie oraz wKosowie konieczne jest dalsze utrzymywanie tam obecnoci midzynarodowej (wtym wojskowej), wspierajcej stabilizacj iodbudow pokonfliktow.
127
Bezporednie zagroenia militarne dla Polski

Biorc pod uwag caoksztat strategicznych warunkw bezpieczestwa, Polska musi uwzgldnia take konieczno przeciwstawienia si zagroeniom militarnym. Mog one mie dwojakiego rodzaju charakter: polityczno-militarnych zagroe kryzysowych oraz zagroe wojennych. Pierwsze to wykorzystywanie przez podmioty midzynarodowe czynnika militarnego do wywierania presji strategicznej w ramach prowadzenia biecej, codziennej polityki, bez przekraczania progu wojny. Drugie to ewentualno wystpienia realnego konfliktu zbrojnego. Strategiczna presja militarna moe przyj form: skokowej rozbudowy potencjau militarnego, naruszajcej istniejcy stosunek si; demonstracji siy wpostaci wicze wojskowych; s zantau grob konfliktu zbrojnego. Realny konflikt zbrojny moe by nastpstwem niekontrolowanej eskalacji sytuacji kryzysowej. Wdajcej si przewidzie perspektywie mona wyrni dwa rodzaje takich konfliktw: p o pierwsze konflikty, ktre najoglniej mona okreli aterytorialnymi (w ktrych przeciwnik nie ma zamiaru opanowa atakowanego terytorium), czyli uderzenia punktowe, selektywne, owiadomie ograniczonej skali izasigu (wtym skryte, zdomylnym autorstwem), obliczone na zmuszenie zaatakowanego wten sposb pastwa do jakiego kroku politycznego wwarunkach izolacji od szerszego systemu bezpieczestwa midzynarodowego (np. bez uruchamiania NATO, wwyniku tworzenia tzw. sytuacji trudnokonsensusowych); p o drugie konflikty zwizane zsytuacj dzisiaj mniej prawdopodobn, ale jednoczenie najbardziej niebezpieczn, awic wojn na du skal. Jednak tego rodzaju wojna mogaby mie miejsce po uprzedniej radykalnej zmianie obecnego kursu polityki midzynarodowej. Musiaaby wic zosta poprzedzona raczej dugotrwaym procesem niekorzystnych zmian politycznych i strategicznych wwiecie prowadzcym do narastania ostrej sytuacji kryzysowej. Wzwizku ztym byby czas na przygotowanie reakcji, wtym take zbiorowej, czyli caego Sojuszu, ktrego czonkiem jest Polska.
* * *
Europa pozostaje obszarem, ktrego centrum (Unia Europejska oraz europejska cz NATO) charakteryzuje si wysokim stopniem stabilnoci, wynikajcym zugruntowanych powiza integracyjnych we wszystkich moliwych dziedzinach. Pokonanie kryzysu gospodarczego i finansowego wUE (co wydaje si przesdzone) potwierdzi rol iznaczenie UE take wprzyszoci. Obszary peryferyjne Europy charakteryzuje jednak potencja kryzysowy, ktry wwikszoci pozostaje zamroony, czasami jednak przeradza si w otwarty kryzys.
2.3.Wymiar krajowy
Obronne i ochronne warunki bezpieczestwa
Wewntrzne (krajowe) wyzwania ocharakterze zbrojnym. Oceniajc iprognozujc krajowe warunki bezpieczestwa naley wodniesieniu do wymiaru militarnego ju na wstpie wykluczy wewntrzne zagroenie militarne (bunt, pucz). Istnieje jednak ryzyko moliwoci poszerzania si
128

zorganizowanej przestpczoci zbrojnej, zwaszcza o charakterze transnarodowym (zuyciem broni na wiksz skal). Nie mona te cakowicie wykluczy moliwoci pojawienia si ugrupowa paramilitarnych czy te wewntrznych grup terrorystycznych, wobec ktrych niezbdne byoby podjcie dziaa ocharakterze ochronnym. Art. 228. ust. 1 Konstytucji RP stanowi, e wsytuacjach szczeglnych zagroe, jeli zwyke rodki konstytucyjne s niewystarczajce, moe zosta wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, wyjtkowy lub klski ywioowej. Umoliwiaj one wczenie si zbrojnych do rnego rodzaju dziaa w celu wspierania bezpieczestwa wewntrznego iudzielania pomocy spoeczestwu. Zkolei Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ustawa o powszechnym obowizku obrony RP nakada z dnia 2 kwietnia 1997 r. na siy zbrojne obowizek udziau w zwalczaniu zagroe, ktre w pewnych okolicznociach mog przybra Art. 228 ust. 1. W sytuacjach szczewewntrzny charakter militarny (dziaania antyterroryglnych zagroe, jeeli zwyke rodki styczne, oczyszczanie terenu zmateriaw wybuchowych konstytucyjne s niewystarczajce, moe i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich zosta wprowadzony odpowiedni stan unieszkodliwianie). nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjtkowy lub stan klski ywioowej. Dlatego jednym zbardziej prawdopodobnych wyzwa zwizanych z koniecznoci uycia Si Zbrojnych RP wydaje si tradycyjne wsparcie struktur pastwa wlikwidacji skutkw klsk ywioowych ikatastrof technicznych lub pomocy subom pastwowym wprzeciwdziaaniu niekontrolowanej masowej migracji ludnoci na terytorium RP. Szpiegostwo. Zasb informacyjny pozostaje jednym znajwaniejszych aktyww, jakimi dysponuje wspczesne pastwo. Ma on bezporedni wpyw nie tylko na kondycj polityczn (w tym polityczno-militarn) pastwa, ale take na jego funkcjonowanie wsferze ekonomicznej ispoecznej. Tradycyjnie rozumiana dziaalno wywiadowcza to proces zdobywania, przetwarzania, analizowania idystrybucji informacji, ktre maj pomc decydentom wpodejmowaniu kluczowych decyzji. Naruszenie bezpieczestwa informacyjnego pastwa przez obce suby specjalne, tak wsensie wejcia wposiadanie okrelonych danych przez obce pastwo, jak iwsensie naruszenia integralnoci systemw informacyjnych, wtym teleinformatycznych, moe generowa powane zagroenia. Wraz ze wzrostem znaczenia informacji wfunkcjonowaniu pastwa, rosn bd zagroenia dla jego bezpieczestwa w tym wymiarze. Tradycyjnie tego typu zagroenia generowane s przez pastwa prowadzce wywiad strategiczny. Oprcz tego naley bra pod uwag take dywersj informacyjn, czyli dziaania obcych sub specjalnych ukierunkowane na wywieranie wpywu na zachowania jednostkowe (w odniesieniu do decydentw, piastujcych istotne stanowiska), jak ina zachowania spoeczne, prowadzonych zarwno wwiecie wirtualnym, jak irealnym. Istniej na przykad hipotezy interpretujce szczegln aktywno wdemonstrowaniu sprzeciwu wobec wydobycia gazu upkowego, ktre zagrozioby producentom wykorzystujcym dotychczas dostpne rda energii, jako efekt takich wanie dziaa wpywu. Ztym zagroeniem porednio zwizana jest take dziaalno dezinformacyjna czsto majca na celu wywoanie podanych reakcji spoecznych ipolitycznych.
129

Szczeglnie istotnym zagroeniem, zwizanym zaktywnoci Polski na forach organizacji midzynarodowych, moe sta si dziaalno ukierunkowana na uzyskiwanie dostpu do stanowisk negocjacyjnych (instrukcji negocjacyjnych) dla reprezentacji Polski podczas obrad. Pastwa nie s jednak jedynymi podmiotami, ktre prowadz dziaalno wywiadowcz (szpiegowsk). Take np. organizacje terrorystyczne sprawnie posuguj si rnymi rodkami gromadzenia informacji wcelu stworzenia zagroenia dla pastwa. Tym samym zagroenia zwizane zdziaalnoci szpiegowsk podmiotw niepastwowych stanowi bd narastajc kategori zagroe. Podkreli naley take, e wraz ze wzrostem znaczenia podmiotw niepastwowych dziaalno szpiegowska wkroczya rwnie do sektora prywatnego. Pojawiy si pojcia wywiadu gospodarczego czy te szpiegostwa przemysowego, dotyczce zdobywania wiedzy odziaaniach konkurencji wbiznesie idziaalnoci produkcyjnej. Tego rodzaju zagroenia, zwizane szczeglnie ze wzrostem znaczenia sektora prywatnego nie tylko wsferze gospodarki, ale take wzwizku zpostpujc prywatyzacj bezpieczestwa, bd stanowi powane wyzwanie wkolejnych latach. Zkolei postp technologiczny iera komputeryzacji sprawiy, e aktywno wywiadowcza przenikna take do cyberprzestrzeni. Cyberszpiegostwo, atake dziaania dywersyjne isabotaowe wcyberprzestrzeni mog w cigu najbliszych lat sta si powanym zagroeniem generowanym przez obce suby specjalne. Rozwj technologiczny narzdzi monitoringu audiowizualnego, wtym obardzo dalekim zasigu, sprawia, e wyzwania zpunktu widzenia ochrony interesw pastwa stanowi bd take rodzaje wywiadu oparte na informacjach zdobywanych znastpujcych rodzajw rde: rda pomiarowo-badawcze (Measurements and Signatures Intelligence, MASINT), informacje wywiadowcze ocharakterze naukowym itechnicznym otrzymywane poprzez jakociow iilociow analiz danych (metryczn, ktow, przestrzenn, dugoci fal, zalenoci czasowych, modulacji, hydromagnetyczn) pochodzce zwyspecjalizowanych sensorw technicznych; rda sygnaowe (Signals Intelligence, SIGINT), informacje pochodzce, pojedynczo lub wkombinacji, zwywiadu komunikacyjnego, elektronicznego, radiowego; rda obrazowe (Imagery Intelligence, IMINT), informacje pochodzce zwykorzystywania fotografii, sensorw podczerwieni, laserw, elektro-optyki, radarw, gdzie obrazy obiektw s reprodukowane optycznie lub elektronicznie na filmie, elektronicznych urzdzeniach wywietlajcych lub poprzez inne media. Przestpczo iinne zagroenia dlabezpieczestwa publicznego. Stabilizacja ibezpieczestwo wPolsce zale wduym stopniu od poziomu przestpczoci, zwaszcza zorganizowanej, powizanej korupcyjnie wwymiarze wewntrznym izewntrznym. Wefekcie procesw globalizacyjnych zagroenia te zyskay wymiar transgraniczny. Mona prognozowa, e ewoluujce zorganizowane grupy, angaujce si wprzestpstwa ekonomiczne na du skal, legalizujce rodki pochodzce ze swojej dziaalnoci, stanowi bd wnajbliszych latach jedno znajwikszych zagroe pozamilitarnych dla funkcjonowania demokratycznego pastwa. WPolsce po okresie dominacji wpoowie lat 90. XX w. ina pocztku XXI w. duych grup przestpczych, owysokim stopniu zorganizowania ihierarchii, wostatnim czasie powstaje wiele mniejszych grup, czsto luno powizanych iwsppracujcych ze sob. Taka zdecentralizowana struktura wznaczcy sposb utrudnia likwidacj caych organizacji. Wostatnich latach obserwowane byo zaangaowanie wdziaalno zorganizowanych grup przestpczych osb wywodzcych si ze rodowiska pseudokibicw. Zauwaalnym zjawiskiem jest take dziaalno na terytorium RP midzynarodowych grup przestpczych. Wydaje si, e taka tendencja utrzyma si wperspektywie najbliszych lat.
130

Niedue, mobilne grupy przestpcze, oszerokim spektrum zaangaowania wnielegaln dziaalno, podejmujce doran wspprac zinnymi tego typu organizacjami, zarwno wwymiarze krajowym, jak imidzynarodowym, stanowi bd rdo zrnicowanych zagroe dla bezpieczestwa Polski. WPolsce zorganizowana przestpczo jest sabsza ni wwielu krajach Europy ze wzgldu na skuteczno polskiej Policji wsppracujcej coraz cilej ze strukturami policyjnymi innych pastw unijnych. Jednake otwarte granice wramach strefy Schengen oraz duga granica zewntrzna UE powoduj, e zagroenia dla bezpieczestwa Polski ze strony zorganizowanej przestpczoci pozostawa bd aktualne take wprzewidywanej przyszoci. Wdziedzinie przestpczoci narkotykowej Polska, ze wzgldu na swe pooenie, jest zarwno krajem tranzytowym, jak te rynkiem docelowym. Jednoczenie uwzgldni naley fakt, e polskie struktury przestpcze uczestnicz w nielegalnym procederze produkcji narkotykw syntetycznych na wielk skal. Produkcja ta kierowana jest zarwno na rynek wewntrzny jak i jest przemycana do pastw europejskich. Naley take zwrci uwag na zjawisko nielegalnej uprawy konopi indyjskich, przy ktrym sprawcy wykorzystuj niejednokrotnie specjalistyczny sprzt wzamknitych systemach. Wkontekcie zagroe narkotykowych naley spodziewa si wnajbliszych latach dalszego wzrostu produkcji narkotykw syntetycznych, jednak nadal due zagroenie wiza si bdzie zprzemytem kokainy zAmeryki Poudniowej oraz heroiny zAzji, aco za tym idzie aktualne pozostan kanay przerzutowe ztych regionw do Europy. Na podstawie danych statystycznych organw cigania mona wskaza pewien trend wdziaalnoci grup przestpczych wostatnich latach. Jest nim przesunicie aktywnoci zobszaru przestpczoci kryminalnej wkierunku przestpstw ekonomicznych, wszczeglnoci na szkod Skarbu Pastwa. Wtym zakresie mona przewidywa angaowanie si grup zorganizowanych wwyudzanie rodkw pochodzcych zdotacji isubwencji oraz rodkw pomocowych istrukturalnych UE. Naley te zakada, e organizacje przestpcze dziaajce na terenie Polski, podobnie jak midzynarodowe struktury kryminalne, wykorzystywa bd wswojej dziaalnoci najnowsze zdobycze technologiczne, awraz zpostpem techniki tendencja ta bdzie wzrastaa. Wodniesieniu do zorganizowanej przestpczoci ekonomicznej najczciej dochodzi do wyudze bd uszczuple wzakresie podatku VAT iakcyzy (przemyt, nielegalna produkcja iobrt alkoholem, wyrobami tytoniowymi czy paliwami). Nielegalnie zdobyte rodki finansowe przechodz nastpnie proces tzw. prania pienidzy ilokowane s zarwno wkraju, jak iza granic. Przeznacza si je m.in. na zakup nieruchomoci, papierw wartociowych, towarw luksusowych, dzie sztuki, atake s one lokowane wlegalnych przedsiwziciach gospodarczych. Obserwowany jest wzrost aktywnoci przestpczej na rynku kapitaowym. Wci te przestpcy czerpi korzyci zprodukcji, przemytu ihandlu towarami chronionymi prawem autorskim lub patentami. Szacuje si, e wglobalizujcym si wiecie przestpczo ekonomiczna bdzie si charakteryzowaa sta tendencj wzrostow. Przestpczo kryminalna, wtym take tzw. pospolita, obejmuje przede wszystkim: zabjstwa, bjki, pobicia, spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, gwaty, przestpstwa rozbjnicze, kradziee, wamania, uszkodzenia mienia. Naley pamita, e wiele z tych przestpstw jest popenianych wzwizku zprzestpczoci zorganizowan. Wprzestpczoci kryminalnej, wzwizku ze zmieniajcymi si trendami wdziaaniach przestpcw ikoncentrowaniem si przez nich na sferze ekonomicznej czy gospodarczej, mona zakada spadek liczby tego typu czynw. Skutki kryzysu ekonomicznego, niestabilno gospodarcza czy wysokie bezrobocie mog okresowo negatywnie wpywa na tendencje we wskazanym zakresie (potwierdza to nieznaczny wzrost liczby przestpstw datowany od 2009 r. po okresie kilku lat wyranej tendencji spadkowej).
131

Warto jednak podkreli wzrost oglnego wskanika wykrywalnoci. Przywrcenie spadku liczby przestpstw iutrzymanie wzrostu wskanika wykrywalnoci jest uwarunkowane skutecznym wspdziaaniem poszczeglnych podmiotw odpowiedzialnych za zwalczanie przestpczoci ze spoeczestwem, atake aktywnym wdraaniem dziaa profilaktycznych, wtym przez organizacje pozarzdowe. Niebagatelne znaczenie ma te edukacja dla bezpieczestwa. Wanym elementem bezpieczestwa powszechnego jest bezpieczestwo wruchu drogowym. Gwnymi przyczynami zagroe drogowych w Polsce s niebezpieczne zachowania uczestnikw ruchu oraz niska jako infrastruktury drogowej, skutkujce du liczb ofiar miertelnych. Bezpieczestwo ruchu drogowego zaley wgwnej mierze od skutecznoci systemw monitorowania zachowa uczestnikw ruchu drogowego, wiadomoci idyscypliny spoecznej, powszechnej edukacji wobszarze bezpieczestwa drogowego, stanu infrastruktury drogowej, stanu technicznego pojazdw czy stanu i jakoci kontroli oraz nadzoru ruchu drogowego. Naley zakada, e efektywne dziaania we wskazanych dziedzinach, wtym przede wszystkim planowana wkolejnych latach rozbudowa nowoczesnej infrastruktury drogowej, przyczyni si do spadku liczby wypadkw drogowych iofiar. Kolejnym wymiarem bezpieczestwa iporzdku publicznego jest liczba zbiorowych jego zakce, ktra wcigu ostatnich lat zmniejsza si, szczeglnie podczas organizowanych imprez masowych. Warto natomiast odnotowa powolne narastanie wostatnich latach zjawiska zbiorowego naruszenia prawa wramach zgromadze publicznych, protestw spoecznych, strajkw iblokad. Podobnie jak wprzypadku przestpczoci kryminalnej, wpyw na liczb tego typu zdarze mog mie czynniki ekonomiczne, wysokie bezrobocie czy niezadowolenie spoeczne. Klski ywioowe. Nieodcznym elementem ksztatujcym warunki bezpieczestwa wewntrznego Polski bd wyzwania zwizane zkatastrofami spowodowanymi przez czowieka lub naturalnymi klskami ywioowymi. Utrzymujca si na wysokim poziomie, awrcz systematycznie rosnca, aktywno czowieka na wielu czsto obcionych duym ryzykiem polach dziaalnoci (np. energetyka, przemys wydobywczy, ingerowanie wrodowisko naturalne) woczywisty sposb zwiksza bdzie ryzyko wystpienia zdarze oskutkach katastrofalnych dla mienia, zdrowia czy ycia ludzi. Podobnie rzecz ma si zklskami ywioowymi spowodowanymi czynnikami naturalnymi, takimi jak obfite opady deszczu czy gwatowne wichury, huragany itrby powietrzne. Warunki izmiany klimatyczne powoduj, e gwatowne zjawiska pogodowe bd coraz czstsze wstrefie klimatycznej, wjakiej znajduje si Polska. Jednym znajpowaniejszych wyzwa dla bezpieczestwa wewntrznego pastwa bd powodzie oduych rozmiarach. Czstotliwo ich wystpowania moe wzrosn zcyklu dziesicioletniego do picioletniego, co przy niedostatkach infrastruktury zabezpieczajcej potgowaoby straty dla pastwa iobywateli.
Spoeczne warunki bezpieczestwa

Tosamo narodowa idziedzictwo kulturowe. Dziedzictwo narodowe jest wanym elementem ycia idziaalnoci narodw ispoecznoci, jak rwnie poszczeglnych obywateli. Jest efektem wielowiekowego procesu istanowi dorobek materialny, jak rwnie niematerialny przeszych pokole, okrelajc jednoczenie tosamo wspczesnych narodw, ktre jako wsplnota poczona wiziami etnicznymi oraz kulturowo-cywilizacyjnymi, charakteryzuj si poczuciem odrbnej tosamoci iposiadaj zdolno doprzekazywania jej kolejnym pokoleniom.
132
8 lipca 1997 r. Powd w Kodzku.

Fot. Adam Hawaej/PAP
26 maja 2010 r. Zalane wsie w okolicach Pocka.

Fot. Pawe Brzeziski/PAP
17 lipca 2012 r. Bory Tucholskie. Zniszczenia po trbie powietrznej.

Fot. Tytus mijewski/PAP
133

Dokonujce si obecnie procesy globalizacji, wtym integracji pastw Unii Europejskiej prowadz do zacienienia relacji midzy poszczeglnymi pastwami, zarwno wzakresie gospodarczym, prawnym, spoecznym, jak ipolitycznym. Stwarza to warunki do przenikania i unifikacji kultur. Wyzwaniem dla tosamoci narodw i ich dziedzictwa kulturowego, w tym take w Polsce, moe wic by rozprzestrzenianie si ujednoliconej kultury masowej, bdcej jednym zelementw procesu globalizacji. Przenikanie imieszanie si ze sob rnych narodowoci ikultur prowadzi do naturalnego zmniejszenia znaczenia tradycji oraz przeksztacenia wartoci, ideaw czy zasad obowizujcych dotychczas w danym spoeczestwie, co w duszej perspektywie moe prowadzi do procesw dezintegracyjnych. Warunki socjalne. Sytuacja gospodarcza kraju ma bezporednie przeoenie na warunki socjalne, struktur spoeczestwa iwarunki bytowe ludnoci. Naturalnym nastpstwem pogarszajcej si koniunktury jest wzrost bezrobocia oraz ograniczenie moliwoci realizacji wasnych inicjatyw irozwoju zawodowego. Taka sytuacja wduszej perspektywie moe spowodowa rosnce zniechcenie i zuboenie spoeczestwa, zwikszenie grupy osb wykluczonych, nasilenie si radykalnych iskrajnych pogldw, awrezultacie niezadowolenie iniepokoje spoeczne. Osoby, ktrym brakuje wystarczajcych rodkw do zaspokojenia podstawowych potrzeb, automatycznie ulegaj marginalizacji, adzieci wychowujce si wtakich warunkach maj niewielkie szanse na zmian swojego pooenia. W kwestii wsparcia socjalnego wane jest wic pooenie nacisku na pomoc rodzinie, gdy jest to przede wszystkim inwestycja wmode pokolenie, ktre zamiast by potencjalnym zagroeniem, moe stanowi przyszy kapita ludzki iwesprze krajow gospodark. Demografia. Wszelkie scenariusze przewiduj nieunikniony spadek liczby ludnoci oraz przyspieszenie procesu starzenia si polskiego spoeczestwa. Prognoza demograficzna Eurostatu wskazuje, e w2060 r. co trzeci Polak bdzie emerytem, aPolska znajdzie si na pierwszym miejscu wEuropie jeli chodzi oodsetek osb powyej 65. roku ycia. Szacuje si rwnie, e liczba ludnoci Polski spadnie z38 mln do ok. 31 mln (patrz rys. 32)14. Prognoza ta powstaa jedynie na podstawie wynikw dotyczcych liczby urodze izgonw, nie zosta wic wniej uwzgldniony wpyw tzw. poakcesyjnego odpywu Polakw, tzn. ich emigracji zarobkowej do pastw UE. Niepokojce s prognozy dotyczce liczby ludnoci opracowane przez Gwny Urzd Statystyczny. Wskazuj one, e ludno Polski bdzie zmniejsza si systematycznie, pocztkowe lata przynios niewielki spadek (ookoo 10 tys. rocznie), jednak po 2015 r. nastpi przyspieszenie spadku liczby ludnoci Polski, ktra w2020 r. bdzie nisza oblisko 200 tys. wporwnaniu z2015 r. Struktura demograficzna Polski ulega bdzie pogorszeniu; przede wszystkim nasili si proces starzenia si spoeczestwa. W2035 r. liczba osb wwieku poprodukcyjnym wynosi bdzie ok. 9,6 mln i stanowi bdzie 26,7 proc. ogu ludnoci Polski15. Ubytek ludnoci wwieku produkcyjnym wyniesie do 2035 r. a 3,8 mln osb. Liczba ludnoci wwieku do lat 17 zmniejszy si do 2035 r. ookoo 2 mln, przez co osoby wtym przedziale wiekowym bd stanowi jedynie 15,6 proc. ogu ludnoci. Tym samym wspczynnik obcienia demograficznego ludnoci wwieku produkcyjnym ludnoci wwieku nieprodukcyjnym zwikszy si z55 w2007 r. do 74 w2035 r.16 (patrz: rys. 33).
14
Europe in Figures, Eurostat yearbook 2010. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-CD-10-220/EN/KSCD-10-220-EN.PDF 15 Prognoza ludnoci na lata 20082035, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2009. 16 Wspczynnik obcienia demograficznego okrelany jest przez liczb osb wwieku nieprodukcyjnym przypadajc na 100 osb wwieku produkcyjnym.
134

Rysunek 32. Populacja iprognozy demograficzne wybranych krajw Unii Europejskiej wlatach 19902060 (wmln)
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Niemcy Wlk. Brytania Francja Wochy Hiszpania Polska Wgry Grecja Sowacja Litwa
1990
2000
2007
2010
2020
2030
2040
2050
2060
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych Eurostatu.
Rysunek 33. Prognoza liczby ludnoci 20102035 (wmln)

38,5 38,0 37,5 37,0 36,5 36,0 35,5 35,0 34,5 2010 2015 2020 2025 2030 2035 rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
Spadek liczby ludnoci oraz starzenie si populacji bd miay negatywny wpyw na rynek pracy oraz na system emerytalny, co moe postawi pod znakiem zapytania zdolno Polski do kontynuowania szybkiego tempa rozwoju cywilizacyjnego. Innymi sowy osabienie bezpieczestwa demograficznego pastwa wpynie take negatywnie na jego wewntrzne izewntrzne bezpieczestwo.
135

Najdotkliwiej odczuwalnym skutkiem trudnej sytuacji demograficznej Polski moe by powany kryzys systemu emerytalnego oraz finansw pastwa. Badania wskazuj, e wkrajach Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju okoo poowa zaduenia publicznego generowana jest przez system emerytalny. Wymaga on odpowiedniej iskutecznie realizowanej reformy. Spadek liczbowy istarzenie si spoeczestwa powodowa bd rosnce zapotrzebowanie na si robocz pochodzc zinnych krajw, chocia moe ono by agodzone wzrostem wydajnoci pracy zwizanym zpostpem technicznym, zwikszeniem lub przedueniem okresu zatrudnienia oraz podniesieniem dzietnoci. Czynniki spoeczno-kulturowe zwizane zpojawieniem si duych grup imigrantw bd miay istotny wpyw na ewentualne zmiany wrodowisku bezpieczestwa wnadchodzcych latach. Najkorzystniejszym rozwizaniem byoby takie, wktrym Polska pozostaaby spoeczestwem spjnym, wktrym nowi obywatele byliby zintegrowani zreszt mieszkacw. Winnym przypadku zaistniaoby z jednej strony negatywne zjawisko powstania gett imigrantw, a z drugiej grozi to narastaniem niechci do przybyszw inastrojw ksenofobicznych. Kapita spoeczny. Okres przeksztace systemowych, jakie miay miejsce wPolsce po 1989 r., spowodowa liczne zmiany struktury spoecznej. Wyksztaciy si nowe grupy spoeczne, takie jak klasa rednia, grupa przedsibiorcw czy grupa osb stale pozostajca bez pracy lub obardzo niskich dochodach. Jednoczenie pogbio si wznaczcym stopniu zrnicowanie wielkoci dochodw wspoeczestwie. Stopie koncentracji zarobkw zwiksza si systematycznie: narasta rozpito midzy zarobkami 10 proc. osb najzamoniejszych inajuboszych. Oznacza to silny wzrost rozwarstwienia spoecznego. Maleje zaleno midzy poziomem wyksztacenia apozycj zawodow; wwyniku ekspansywnego rozwoju szkolnictwa wyszego iwzrastajcej liczby absolwentw szk wyszych obnia si rynkowa warto wyksztacenia. S to zjawiska, ktre jeli nie zostan podjte dziaania je eliminujce wprzyszoci spowodowa mog istotne perturbacje spoeczne. Badania opinii spoecznej pokazuj m.in. brak zaufania do instytucji pastwa, wci czasem postrzeganych jako nieprzyjazny aparat, anie struktury sucej spoeczestwu. Znaczc rol wniekorzystnym postrzeganiu instytucji pastwa, a co za tym idzie w percepcji korupcji odgrywa czynnik historyczno-kulturowy. Wspoeczestwie zakorzeniona jest niech do wsppracy zorganami pastwa, obawa przed ujawnianiem sprawcw przestpstw, wstyd przed donosicielstwem, nieraz wrcz przekonanie, e oszukanie ich (czyli wadzy pojmowanej jako obc wobec spoeczestwa) to rzecz godna akceptacji. Postawy tego rodzaju s nie tylko czynnikiem spoecznego przyzwolenia dla zachowa korupcyjnych, lecz take dla zachowa aspoecznych, chuligaskich i przestpczych (zwaszcza wobec mienia). Odbijaj si one negatywnie na funkcjonowaniu gospodarki. Kwesti stosunku do pastwa naley umieci wszerszym kontekcie niskiego poziomu zaufania wrelacjach midzyludzkich wspoeczestwie polskim. Wprzypadku Polski ten wskanik naley do grupy najniszych wEuropie. Ma on negatywny wpyw na rozwj wizi spoecznych oraz osabia mylenie wkategoriach dobra wsplnego. Wspoeczestwie polskim systematycznie narasta m.in. wwyniku wysokiego bezrobocia wrd najmodszych inajstarszych grup ludnoci wwieku aktywnoci zawodowej zjawisko rozwarstwienia ekonomicznego itowarzyszce mu poczucie frustracji, niesprawiedliwoci spoecznej, odrzucenia, niespenienia oczekiwa iambicji oraz niemonoci osignicia celw. Tego rodzaju odczuciom czasem towarzyszy mog zachowania agresywne idestrukcyjne, negujce porzdek spoeczny. Za szczeglnie niebezpieczne uzna naley nasilanie si postaw indywidualnych iruchw spoecznych owyranie ekstremistycznym charakterze. Moe to prowadzi do erozji porzdku publicznego, systemu prawnego isystemu wartoci. Sytuacje te wymagaj podjcia
136

waciwych dziaa ze strony wadz, poniewa nieprawidowo sterowana, negatywna energia spoeczna moe zosta zagospodarowana przez siy niechtne lub wrcz wrogie pastwu. Sterowanie na przykad zzewntrz emocjami sfrustrowanych czy wykluczonych warstw spoeczestwa moe stanowi istotne zagroenie dla stabilizacji gospodarczej, atym samym dla bezpieczestwa pastwa. Katalog negatywnych zjawisk spoecznych, co do ktrych naley podj dziaania interwencyjne, jest dugi: emigracja modego pokolenia; brak efektywnej polityki prorodzinnej; poczucie bezsilnoci wkonfrontacji zmachin biurokratyczn; nierwnoci wynikajce zpci, wieku, miejsca (regionu) zamieszkania idostpu do edukacji. Potencja intelektualny itechnologiczny. Potencja intelektualny itechnologiczny to czynnik ofundamentalnym znaczeniu dla bezpieczestwa narodowego; podstaw do jego wypracowania stanowi nowoczesny, dopasowany do potrzeb system edukacji na kadym poziomie. Oile polski system edukacji na poziomie podstawowym iponadpodstawowym uzna mona za odpowiadajcy wymogom przyszoci17, to uwzgldni naley fakt, e sukcesy wedukacji ponadpodstawowej nie zawsze przekadaj si na osignicia w szkolnictwie wyszym polskie uczelnie wysze sabo wypadaj w midzynarodowych rankingach uniwersytetw. W grupie trzystu najlepszych uniwersytetw nie ma ani jednej polskiej uczelni. Szczeglnie sabo wypadaj one wkluczowych naukach technologicznych oraz bioinynieryjnych. Ta sabo potencjau intelektualnego itechnologicznego wpoczeniu zniskimi inierzadko niewaciwie lokowanymi nakadami na badania irozwj przekada si na niski poziom innowacyjnoci caej gospodarki Polski, ktra przechodzi zfazy, wktrej orozwoju decyduje wydajno, do fazy, wktrej decyduje innowacyjno. Rnice wpoziomach innowacyjnoci Polski oraz wybranych krajw Unii Europejskiej iwiata obrazuje rys. 34. Sytuacj t naleaoby potraktowa jako znaczce wyzwanie, ktremu naley sprosta wnadchodzcym okresie. Rysunek 34. Stopie innowacyjnoci wybranych pastw stan na 2012 r. (skala 0100 pkt.)
70 61,2 60 50 40 30 20 10 0 40,4 56,2 51,8 49,7 44,0 46,5 41,4 57,7 51,7 45,5
ls Po
ka
Nie
mc
ia ja hy nc an ec Cz Fra . Bryt k Wl
cja wa gry Lit wa W So
US
A Jap
on
ia
Ch
iny
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych World Intellectual Property Organization.
17 Wrankingach koordynowanych przez OECD (PISA 2009 The Programme for International Student Assessment Program Midzynarodowej Oceny Umiejtnoci Uczniw), oceniajcych zdolnoci edukacyjne polscy uczniowie szk rednich osigaj bardzo dobre wyniki; nieomal we wszystkich ocenianych kategoriach umiejtnoci szkolnych Polska plasuje si wpierwszej dziesitce pastw UE.
137

Nauka polska stoi przed wieloma problemami, zktrych najwaniejsze to: sabo postaw proinnowacyjnych, brak penego zwizku midzy badaniami apraktyk, biurokratyczny sposb funkcjonowania ifinansowania wkrgach decyzyjnych gospodarki oraz drena mzgw. Czynniki te, obok niedofinansowania szkolnictwa wyszego ikultury, s jedn zprzyczyn niewystarczajcego poziomu zaawansowania rozwojowego Polski. Zjawisko to moe mie rwnie pozytywne konsekwencje, poniewa czsto wie si z transferami dochodw i know-how na rynek Polski. Pracownicy przebywajcy za granic zdobywaj tam dowiadczenie, ktrego nie uzyskaliby w kraju i niejednokrotnie przenosz pewne rozwizania na polski grunt. Oczekiwa naley, e Polska, dbajc owasne interesy, uprawia bdzie polityk nastawion na pene wykorzystanie wszystkich potencjalnych korzyci, jakie mog wynikn zmigracji specjalistw. Najkorzystniejsze rozwizanie wizaoby si zbezzwocznym podjciem prac nad polsk polityk wobec drenau mzgw i potraktowanie jej jako instrumentu podwyszajcego lokalny kapita naukowy itechnologiczny. Informatyczna sfera funkcjonowania pastwa iobywateli. Globalizacja procesw gospodarczych tworzy sie wzajemnych powiza midzy ponadnarodowymi korporacjami operujcymi na rnych kontynentach, co powodowa moe podobnie jak wprzypadku infrastruktury krytycznej ryzyko wystpienia efektu domina oskutkach trudnych do przewidzenia. Aby wpeni wykorzystywa moliwoci, jakie przyniosa rewolucja cyfrowa irozwj cyberprzestrzeni, uytkownicy internetu musz by przekonani, e jest to bezpieczne: wraliwe informacje s chronione, handel wsieci nie bdzie zakcony, za infrastruktura sieci jest odporna na infiltracj. Rzeczywisto w tym wzgldzie znacznie odbiega od doskonaoci. Straty w wyniku przestpczych dziaa wcyberprzestrzeni s szacowane wskali globalnej na setki miliardw dolarw rocznie18. Rodzajem zagroe pyncych zcyberprzestrzeni s rwnie zagroenia dla tzw. spoeczestwa informacyjnego, zwizane zniekontrolowanym przepywem niezweryfikowanych danych iinformacji, ktrych pojawienie si wpublicznym obiegu moe by wynikiem dziaa dezinformacyjnych. Nowoczesnym spoeczestwom towarzyszy proces stopniowego poszerzania zasigu mediw informacyjnych (TV, radio iinternet), ktre obecnie coraz czciej dziaaj wskali midzynarodowej, anawet oglnowiatowej. Wpyw mediw na ksztatowanie postaw lub opinii spoecznych jest znaczny, co stwarza zagroenie manipulacji oraz moliwo wywoywania reakcji spoecznych zagraajcych bezpieczestwu wewntrznemu pastwa. Rola rodkw masowego przekazu jako czynnika ksztatujcego postawy, zachowania ioczekiwania spoeczne bdzie wzrasta wraz zrosncymi moliwociami technologicznymi, ajednoczenie do pewnego stopnia ogranicza bdzie znaczenie innych form uczestnictwa spoecznego. Inaczej mwic media elektroniczne powoli zastpowa zaczn tradycyjne wizi spoeczne (rwienicze, koleeskie, rodowiskowe, nie wykluczone, e rwnie rodzinne). Trzeci sektor asystem bezpieczestwa narodowego. Trzeci sektor, to dzi powszechnie uywane okrelenie obszaru ycia publicznego, odrbnego od sektora prywatnego (bdcego domen przedsibiorstw dziaajcych dla zysku) isektora publicznego (bdcego domen dziaalnoci instytucji pastwa), wktrym obywatele mobilizuj, zrzeszaj si itworz podmioty (organizacje pozarzdowe) wcelu zaspokojenia potrzeb irozwizywania problemw spoecznych oraz artykuowania ireprezentowania interesw zbiorowych (np. okrelonych spoecznoci czy grup).
18
Wedug raportu Norton Cybercrime Report 2011 w2010 r. byo to 388 mld USD.
138

Naley oczekiwa, e wmiar krzepnicia struktur spoeczestwa obywatelskiego wzrasta bdzie zarwno liczebno, jak ioferta organizacji pozarzdowych, wpisujcych si woglnowiatowy nurt dyplomacji publicznej. Organizacje pozarzdowe mog rwnie by przedmiotem polityki bezpieczestwa narodowego wsensie negatywnym jako potencjalne rdo ryzyka czy zagroenia. Nie mona wykluczy ryzyka wykorzystywania ich przez grupy przestpcze do ukrywania nielegalnego majtku, prania brudnych pienidzy iunikania pacenia podatkw. Wystpowa moe rwnie zagroenie ze strony organizacji terrorystycznych, ktre korzystaj np. zmechanizmw filantropijnych (granty, dotacje, darowizny itd.) lub wykorzystuj organizacje pozarzdowe (gwnie charytatywne, udzielajce materialnej pomocy rozwojowej) bez ich wiadomego udziau jako platformy do prania nielegalnych zyskw czy transferu majtku ipomocy rzeczowej dla terrorystw.
Gospodarcze warunki bezpieczestwa

Polska wmidzynarodowych stosunkach gospodarczych. Wdobie wzrastajcego zaduenia wielu krajw iutrzymujcego si spowolnienia gospodarczego na wiecie Polska wyrnia si pozytywnie, oczym wiadczy stopniowa poprawa pozycji polskiej gospodarki wrankingach konkurencyjnoci. Istotnym tego wyznacznikiem jest napyw do kraju bezporednich inwestycji zagranicznych, ktre w2011 r. osigny warto prawie 11 mld euro. Pod tym wzgldem Polska jest liderem wrd 10 nowych czonkw UE iwnajbliszych latach prawdopodobnie utrzyma t pozycj. Oroli Polski na rynkach gospodarczych wiadczy te rosnca pozycja Giedy Papierw Wartociowych wWarszawie, ktra postrzegana jest przez rynki jako centrum finansowe regionu Europy rodkowo-Wschodniej. Mimo tych pozytywnych zjawisk naley pamita, e polska gospodarka nie jest zaliczana do gospodarek owysokim stopniu konkurencyjnoci. Do jej sabych stron zaliczy trzeba wci zbyt nisk innowacyjno oraz efektywno rynku pracy, nadal sabo rozwinit infrastuktur, atake liczne bariery wpostaci niekorzystnych warunkw rozpoczynania dziaalnoci gospodarczej, dugi czas dochodzenia nalenoci zumw, skomplikowane procedury podatkowe czy zbyt dugie isformalizowane uzyskiwanie pozwole budowlanych. Jednym znajwaniejszych wyzwa dla polskiej gospodarki, ktre pozwoli na zwikszenie jej konkurencyjnoci, bdzie wzrost innowacyjnoci. Wymaga to wpierwszej kolejnoci zmiany podejcia do ksztacenia, ktre musi by traktowane jako inwestycja wgospodark. Dominujcy udzia wobrotach towarowych Polski posiadaj kraje Europy, zwaszcza nalece do Unii Europejskiej. Po gbokiej recesji lat 20082009 wwikszoci znich nastpio po 2010 r. niewielkie oywienie gospodarcze. Nadal jednak odczuwane s negatywne skutki kryzysu finansowego. Przejawia si to m.in. znacznym zadueniem niektrych gospodarek unijnych czy powanym obnieniem oceny ratingowej wielu krajw UE iwkonsekwencji ograniczeniem perspektyw trwaego ich wzrostu. Dla Polski ma to konsekwencje wpostaci spadku udziau wymiany towarowej wtym kierunku ijej wzrostu zkrajami spoza Europy. Bdzie to miao znaczenie wzwizku zprognozami rozwoju pastw pozaeuropejskich, takich jak Chiny, Brazylia czy Indie, w perspektywie najbliszych kilkunastu lat ijednoczenie coraz wikszej gotowoci polskich firm do ekspansji na rynki zagraniczne, zwikszania na nich inwestycji oraz handlu towarami zaawansowanymi technologicznie. Wostatnich latach pozycja Polski wmidzynarodowych stosunkach gospodarczych systematycznie umacniaa si iwperspektywie kolejnych dwch dekad mona przewidywa kontynuacj tego trendu (takie przesanki ju wystpuj). Naley te zaznaczy, e Polska bdzie nie tylko biorc ka-
139

pitaw zagranicznych imiejscem lokalizacji dla firm zagranicznych, ale rwnie stanie si rdem ekspansji krajowych firm na rynki zagraniczne. Odzwierciedleniem tego jest fakt, e w2011 r. warto polskich bezporednich inwestycji zagranicznych signa 5 mld euro (patrz: rys. 35). Naley take pamita, e zmienia si bd rwnie przewagi whandlu zagranicznym, wtym nastpi dalsze umacnianie pozycji Polski whandlu bardziej zaawansowanymi dobrami. Rysunek 35. Polskie inwestycje bezporednie za granic wlatach 20022011 (mln euro)
8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
rdo: wykres wasny na podstawie danych NBP.
Ryzyka w sferze finansowej. Wiele spord czynnikw destabilizacji, ktre bardzo odczuwalnie wpyn mog na poziom bezpieczestwa RP, koncentruje si wok sfery finansowej, przede wszystkim na szczeblu wewntrzpastwowym, jednak wpyw sytuacji w regionie i na wiecie jest rwnie wyranie zauwaalny. Podkreli naley, e znaczenie wpywu midzynarodowego na polskie bezpieczestwo finansowe wzrasta bdzie wmiar postpu procesw globalizacyjnych. Ryzyka finansowe dotycz (iwprzyszoci dotyczy bd) m.in.: negatywnego wpywu kryzysu finansowego wobjtych kryzysem krajach UE na stabilno rozwoju gospodarczego, sektora finansw publicznych oraz sektora instytucji finansowych wpozostaych pastwach Unii, wtym wPolsce; b raku gwarancji udzielanych przez odpowiednie polskie instytucje finansowe dla depozytw zgromadzonych woddziaach zagranicznych instytucji kredytowych; negatywnego wpywu kursu walutowego na rynek wewntrznych kredytw walutowych; deregulacji rynkw ipotrzeby ich ponownej regulacji. Zogarnitego kryzysem otoczenia zewntrznego do polskiej gospodarki przenika bd zjawiska inflacyjne. Zatrzymanie rozprzestrzeniania si inflacji, majcej swoje rda w kryzysach za granic oraz wypracowanie mechanizmw obronnych, ktre w przyszoci agodzi bd negatywne wpywy zzewntrz, jest wielkim wyzwaniem dla polskiej polityki gospodarczej. Problem dotyczy przede wszystkim wyboru charakteru polityki pieninej, tym bardziej, e walka ze wzrostem inflacji nie powinna prowadzi do zatrzymania wzrostu polskiego PKB. Powszechne zjawiska kryzysowe ipowizania polskiej gospodarki zglobalnym systemem finansowym ograniczaj pole manewru rzdu
140

wpolityce gospodarczej ispoecznej, wtym wramach systemu podatkowego oraz emerytalnego, suby zdrowia oraz infrastruktury komunikacyjno-transportowej. Ograniczaj take generaln kontrol nad zjawiskami globalizacyjnymi womawianej sferze oraz wdziedzinie technologii. Podziay izrnicowanie wrd pastw strefy euro mog rwnie zagraa wypchniciem Polski poza gwny krg integracji gospodarczej ipolitycznej Unii. Kryzys europejski unaoczni take, e zagraniczne grupy rynkowe mog gwatownie ogranicza popyt na polskie papiery wartociowe. Spowodowa to moe wyprzeda polskich obligacji przez inwestorw zagranicznych oraz przez wikszo dziaajcych wPolsce bankw. Dlatego te niezbdne jest zwikszenie w Polsce udziau bankw kontrolowanych i zarzdzanych na poziomie krajowym. Bezpieczestwo Polski zwizane jest ze zdolnoci do elastycznego przystosowywania si do zmian izapewnienia sobie udziau wsterowaniu (wpywie) procesami gospodarczymi wUE iwewntrz kraju oraz wzapewnieniu odpowiedniego tempa rozwoju gospodarczego imodernizacji. Biznes internetowy. Naley odnotowa znaczenie biznesu internetowego, ktry staje si nie tylko wizytwk polskiej innowacyjnoci, ale rwnie szans isi napdow gospodarki. Gospodarka internetowa, gdyby potraktowa j jako odrbny sektor (e-gospodarka), stanowi 2,7 proc. polskiego PKB. Jej wielko obliczana jest obecnie na 35,7 mld z, czyli wicej ni wpolskim PKB wynosi wkad grnictwa, chocia przez wiele lat to wanie grnictwo tworzyo filar polskiej gospodarki. Szacuje si, e w2015 r. warto e-gospodarki wyniesie prawie 77 mld z, czyli 4,1 proc. PKB. Internet bdzie mia wwczas wyszy udzia wPKB ni sektor finansowy, energetyczny czy ochrona zdrowia ibdzie rs dwukrotnie szybciej ni PKB. Sektor energetyczny. Polska jest pastwem, ktre posiada niezaleno energetyczn opart na wglu, jest jednak znaczco uzaleniona od dostaw ropy igazu. Dodatkowo nasila si problem braku odpowiednich inwestycji winfrastruktur energetyczn firmy energetyczne staj si coraz bardziej nieefektywne, podwyszajc koszty energii. Ponadto wgiel traci na atrakcyjnoci, ajego wykorzystywanie podnosi koszty niezalenoci energetycznej. Wnajbliszych latach najbardziej liczce si zagroenia wobszarze bezpieczestwa energetycznego rzutujce na polityk bezpieczestwa, zwizane bd z: okraniem Polski iregionu Europy rodkowo-Wschodniej przez linie przesyowe zRosji do zachodniej Europy, co powoduje odcinanie kraju od Zachodu wdziedzinie tranzytu idystrybucji ropy i gazu; jest to zwizane z traktowaniem przez Rosj dostaw energii w kategoriach rodka nacisku politycznego; uzalenieniem bezpieczestwa dostaw od stanu relacji zproducentami ieksporterami nonikw energii (Rosja) oraz pastwami tranzytowymi (Ukraina, Biaoru), atake zagroeniem destabilizacj wtych pastwach; fizycznymi przerwami wdostawach surowcw energetycznych; dekapitalizacj infrastruktury wytwrczej, sieci przesyowych idystrybucyjnych (dotyczy to niemal 70 proc. tej infrastruktury). Polska dotychczas zaopatruje si wgaz irop naftow u producentw pooonych na wschodzie zuwagi na wybudowan we wczeniejszym okresie infrastruktur przesyow. Nie zostaa ona wznaczcy sposb zmodernizowana po 1989 r., za due inwestycje zpoowy lat 90.XXw. (rurocig jamalski) nie zmieniay dominujcego na polskim rynku dostawcy. Budowa nowych gazocigw irurocigw naftowych do przesyu surowcw zgbi Rosji do Unii Europejskiej zpominiciem dotychczas istniejcych szlakw przebiegajcych przez terytorium Polski rodzi wyzwania dla bezpieczestwa
141

energetycznego kraju. Dywersyfikacja rde dostaw oraz szlakw transportowych umoliwi zminimalizowanie potencjalnego zagroenia zwizanego zzakceniem lub ograniczeniem dostaw paliw. Wzmocnienie bezpieczestwa mona osign poprzez stosowanie narzdzi, jakie daje prawo Unii Europejskiej. Te instrumenty prawne stymuluj budow wolnego rynku przesyu energii iskoncentrowane s na sektorach gazu ziemnego ienergii elektrycznej. Wprowadzenie wycie zasad prawa wsplnotowego zredukuje moliwoci stosowania praktyk monopolistycznych przez dostawcw nonikw energii. Wnajbliszych 1020 latach wPolsce dojdzie prawdopodobnie do dywersyfikacji dostaw oraz zrwnowaenia bilansu energetycznego. Jednak skala i charakter tej dywersyfikacji pozostaj spraw otwart. Im bdzie ona wiksza, tym bardziej stabilne bd podstawy rozwoju Polski, atake jej bezpieczestwo wewntrzne. Polska dysponuje kilkoma moliwociami dywersyfikacji bilansu i dostaw. Wprzypadku dostaw gazu wkrtkim terminie czciowo dywersyfikacj zapewni powstanie portu LNG wwinoujciu ibudowa tzw. interkonektorw (rurocigw cznikowych) zCzechami iNiemcami. Nadzieje na znaczce wzmocnienie bezpieczestwa energetycznego kraju daje rozwj przemysowego wydobycia gazu upkowego. Jeli szacunki co do zasobw tego surowca zostan potwierdzone podczas prac poszukiwawczych, ajego wydobycie okae si technicznie wykonalne iekonomicznie uzasadnione, wwczas krajowy sektor energetyczny zostanie znaczco przebudowany. Uruchomienie wydobycia gazu upkowego doprowadzi do zwikszenia udziau gazu wtzw. miksie energetycznym, co spowoduje ograniczenie zapotrzebowania na inne, mniej konkurencyjne noniki energii. Nie jest wykluczone, e rozwj energetyki gazowej ograniczy plany rozwojowe takich gazi jak energetyka wglowa inuklearna. Wedug wstpnych szacunkw, gwarantowayby one przez 30 lat pokrycie obecnego zapotrzebowania energetycznego Polski. Potwierdzenie tych szacunkw spowodowaoby, e Polska mogaby sta si take wanym eksporterem tego surowca izapewni dywersyfikacj dostaw gazu wcaym regionie. Jednak wrazie braku powanych zmian wbilansie energetycznym Polska pozostanie wjakim stopniu podatna na negatywne oddziaywanie ewentualnych konfliktw gazowych lub szantau energetycznego. Zasadniczym czynnikiem zagraajcym bezpieczestwu pastwa jest systematyczna utrata kontroli nad polskimi zoami surowcw energetycznych. Wiele koncesji na gaz ziemny oraz gaz niekonwencjonalny zostao przejtych przez spki ifirmy zagraniczne. Skutkiem takiej sytuacji mog by opnienia w poszukiwaniach i eksploatacji surowca, a w najgorszym przypadku zamroenie koncesji. Brakuje te odpowiedniej suby geologicznej sprawujcej nadzr nad bogactwem naturalnym Polski. Uprawnienia Pastwowego Instytutu Geologicznego s ograniczone iskupiaj si gwnie na badaniach geologicznych imonitorowaniu zagroe. Postulowana suba geologiczna byaby nowym organem, ktry przejby dotychczasowe zadania PIG oraz dodatkowe m.in. dotyczceracjonalnego gospodarowania strukturami geologicznymi, wtym zasobami kopalin iich ochrony, atake gospodarki iochrony wd podziemnych irodowiska. Nowe perspektywy otworzyby przed Polsk take postp wramach rozwoju technologii wychwytywania iskadowania dwutlenku wgla (carbon capture and storage, CCS), wytwarzajcej tzw. czysty wgiel. Unia Europejska przyja dyrektyw, ktrej celem jest stworzenie dogodnych ram regulacyjnych dla wdroenia technologii CCS wkrajach UE. Bruksela podja take decyzj ozapewnieniu wsparcia finansowego dla pierwszych projektw demonstracyjnych wkilku krajach czonkowskich, wtym wPolsce (dwa demonstracyjne projekty CCS). Polityce redukcji emisji gazw cieplarnianych towarzyszy problem tzw. carbon leakage, czyli ucieczki emisji do krajw, ktre nie podejmuj dziaa wcelu ich redukcji. Europejskie ograniczenia
142

emisyjne ikwoty emisyjne gazw cieplarnianych przyznawane poszczeglnym pastwom powoduj, e przemys emitujcy szczeglnie duo zanieczyszcze wiadomie przenoszony jest do pastw, ktre nie podpisay midzynarodowych porozumie wsprawie ochrony klimatu. Skala tego zjawiska jest szacowana na kilkanacie procent pierwotnej redukcji energochonnej iwysokoemisyjnej, cho niektre szacunki wskazuj na kilkudziesicioprocentowy odpyw emisji za granic. Wrezultacie relokacji (przenoszenia) przemysu do krajw, gdzie ograniczenia zwizane ze zmniejszaniem emisji gazw cieplarnianych nie s tak surowe jak wUnii Europejskiej, nie dochodzi do oczekiwanego zmniejszenia koncentracji gazw ani zmniejszenia wich rezultacie tzw. dziury ozonowej. Efekt szklarniowy dotykajcy caego globu nie zmniejsza si, natomiast pastwa, zktrych ucieka emisja trac nie tylko produkcj, ktra przeniosa si (najczciej) do Chin, lecz take miejsca pracy. Nie mona wykluczy cakowitego wyczenia polskiej energetyki opartej na wglu, natomiast ucieczka przemysu chemicznego, papierniczego icementowego za granic nie nastpia dotychczas wycznie zpowodu saboci inwestycyjnej tych bran. Unijna polityka kwot emisyjnych dwutlenku wgla, oile pozostanie wniezmienionej formie, doprowadzi wic moe nie tylko do ucieczki, ale ido likwidacji znacznej czci polskiego przemysu cikiego, nie prowadzc przy tym do zakadanych korzyci w postaci ograniczenia efektu szklarniowego. Szans na dywersyfikacj polskiego bilansu energetycznego stanowi decyzja obudowie elektrowni atomowej oraz powoli zwikszajcy si w nim udzia energii odnawialnej. Bez wzgldu na zmiany wbilansie energetycznym, problem uzalenienia od czynnikw zewntrznych pozostanie aktualny wperspektywie dugoterminowej. Zapewnienie bezpieczestwa energetycznego opartego na wykorzystaniu gazu upkowego lub technologii czystego wgla nie jest moliwe bez pogodzenia si zkoniecznoci istotnych koncesji wobec wielkich koncernw. Zkolei nastawienie si na korzystanie zenergii czystej wymaga uwzgldnienia znaczenia metali ziem rzadkich, niezbdnych do eksploatacji wszystkich praktycznie technologii odnawialnych, ale wystpujcych wycznie na terytorium kilku krajw. Zakup paliwa dla elektrowni atomowych rwnie wie si zkoniecznoci importu, amoliwoci dywersyfikacji rde dostaw s bardzo ograniczone. Polskie zasoby surowcw naturalnych daj hipotetyczn moliwo uzyskiwania wasnego paliwa dla elektrowni atomowych, jednak wizaoby si to zniezwykle kosztownym procesem inwestycyjnym. Polsce potrzebny jest take wielki program modernizacji infrastruktury energetycznej. 37 proc. produkowanej wPolsce elektrycznoci pochodzi zelektrowni majcych 2030 lat, a43 proc. zelektrowni ponad trzydziestoletnich. Zaledwie 8 proc. to instalacje stosunkowo nowe (510 lat). Wbrew oczekiwaniom, po 1989 r. wPolsce nie rozpocz si proces intensywnej rozbudowy infrastruktury energetycznej kraju ijej modernizacji. Przeciwnie: brak koniecznych inwestycji tzw. odtworzeniowych doprowadzi do znacznej degradacji technicznej. Niezbdne s rodki idziaania wcelu odwrcenia tej tendencji. Infrastruktura, wtym infrastruktura krytyczna (IK). Proces stopniowego uzalenienia nowoczesnego spoeczestwa od wykorzystywanych w yciu codziennym usug i dbr, prowadzi do wzrostu roli infrastruktury krytycznej pastwa. WPolsce istnieje obecnie prawie 1 tys. elementw tego rodzaju infrastruktury, aich liczba bdzie rosn. Stale zwiksza si rwnie skala oddziaywa zwizanych zjej funkcjonowaniem. Wymaga to zdiagnozowania potencjalnych skutkw dysfunkcji IK, stworzenia metod jej ochrony przed takim zdarzeniem oraz wypracowania modelu zapewnienia ludnoci ipodmiotom gospodarczym warunkw do przetrwania, na wypadek zniszczenia lub awarii jednego, kilku lub wikszej liczby elementw infrastruktury krytycznej. Znaczna cz elementw IK znajduje si wzarzdzie podmiotw gospodarczych nie-
143
26 listopada 2012 r. Najwikszy w Polsce wze autostradowy skrzyowanie A1 (pnocpoudnie) i A2 (wschdzachd) koo Strykowa.
Fot. Grzegorz Michaowski/ PAP
powizanych zadministracj publiczn. Stwarza to moliwo wykorzystania dziaa biznesowych (np. legalny zakup udziaw wpodmiocie gospodarczym) do uzyskania narzdzia oddziaywania na poziom bezpieczestwa wewntrznego wpostaci moliwoci wyczenia IK. Polska infrastruktura jest czsto przestarzaa. Na przykad tylko 8 proc. polskiej trakcji kolejowej jest przystosowane do pocigw jadcych zszybkoci ponad 150 km/h, za przecitny wagon na polskiej kolei jest wuyciu od blisko 30 lat. WPolsce odnotowano jeden znajniszych wEuropie wskanikw dugoci autostrad wprzeliczeniu na powierzchni kraju. Najblisze dziesiciolecie bdzie miao dla polskiej infrastruktury fundamentalne znaczenie: albo realizujc nowe inwestycje uda si zahamowa trend dewastacji strategicznej, albo ju w2020 r. kraj stanie wobliczu cakowitej dekapitalizacji majtku. Aby sprosta potrzebom, niezbdne s inwestycje winfrastruktur szacowane na okoo 16 mld euro rocznie. Kwota ta znacznie przekracza moliwoci kredytowania, oferowane przez banki funkcjonujce wPolsce. Czynnikiem, ktry pozwala na planowanie kolejnych inwestycji s rodki z funduszy europejskich. Naley dodatkowo poszukiwa innych, bezporednich metod finansowania zbudetu pastwa ifirm prywatnych, nawet kosztem ograniczenia wzrostu stopy konsumpcji na rzecz zwikszenia stopy inwestycji. Trway wzrost konsumpcji bez modernizacji infrastruktury stanie si niebawem niemoliwy.
* * *
Wnioski z oceny krajowych warunkw bezpieczestwa maj przede wszystkim charakter ostrzegawczych wyzwa. Jeli w por i umiejtnie ich nie podejmiemy, mog przerodzi si w zagroenia. Szczeglnie powane s wyzwania demograficzne, energetyczne oraz zwizane z gwatownie rozwijajcymi si dziaaniami w cyberprzestrzeni.
144
2.4.Strategiczne scenariusze rozwoju warunkw bezpieczestwa

Analizujc moliwe ksztatowanie si przyszych warunkw bezpieczestwa Polski, zakadajc dynamiczny rozwj otoczenia midzynarodowego i wykluczajc statyczne zachowania podmiotw midzynarodowych ikrajowych, mona rozwaa nastpujce moliwe scenariusze (warianty) rozwoju warunkw bezpieczestwa RP wperspektywie 20 lat: 1. scenariusz integracyjny, uwzgldniajcy moliwo wystpienia przewagi pozytywnych ipodanych zjawisk itendencji wksztatowaniu si przyszego rodowiska bezpieczestwa, zwaszcza integracji iszybkiego rozwoju gospodarczego UE, awniej Polski; 2. scenariusz dezintegracyjny, ktry mgby si realizowa wrazie przewagi niekorzystnych iniebezpiecznych zjawisk zewntrznych iwewntrznych, wtym zaamanie si integracji europejskiej itempa rozwoju cywilizacyjnego kraju; 3. scenariusz ewolucyjny, wpostaci kontynuacji obecnych trendw, ze wzgldn rwnowag negatywnych ipozytywnych zjawisk zpunktu widzenia bezpieczestwa Polski. Przy analizie powyszych scenariuszy naley jednak pamita o ich zarysowaniu w dugiej, dwudziestoletniej perspektywie. Powoduje to, e mog one, pod wpywem nieprzewidzianych zmian midzynarodowego i krajowego rodowiska bezpieczestwa, zmienia si, ewoluowa, przechodzi jedne wdrugie.
Scenariusz integracyjny
Scenariusz integracyjny (bardzo korzystny, optymistyczny) opiera si na zaoeniu przyspieszenia korzystnych dla bezpieczestwa Polski trendw wwiatowym, europejskim ikrajowym rodowisku bezpieczestwa, azwaszcza: trwaego powrotu Europy na ciek wzrostu gospodarczego; opanowania kryzysu strefy euro isamej Unii oraz pogbienia integracji europejskiej; utrzymania ywotnoci, spoistoci i wiarygodnoci NATO; kontynuacji polityczno-wojskowej obecnoci USA na kontynencie europejskim (wtym penego zrealizowania zgodnie zprzyjtym harmonogramem amerykaskiej czci sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej European Phased Adaptive Approach, EPAA); skutecznego przeciwdziaania terroryzmowi iproliferacji broni rakietowej imasowego raenia oraz odpowiedniego poszanowania prawa midzynarodowego. Wtym wariancie kraje UE znalazyby wsplne rozwizanie dla kryzysu strefy euro, wzmocniyby konstrukcj unii walutowej oraz wprowadziyby skuteczn dyscyplin budetow i fiskaln. Silna gospodarczo Europa oznaczaaby gospodark konkurencyjn, wytwarzajc ok. 10 proc. wiatowego PKB, zustabilizowanym bilansem handlowym, patniczym isiln walut, zagwarantowanym bezpieczestwem ywnociowym isurowcowym (wtym energetycznym), zdoln do dalszego rozwoju wtempie pozwalajcym na utrzymanie znaczcej pozycji na wiecie. Silna Europa nadaaby za innymi pastwami zAmeryki Pnocnej, Poudniowej iDalekiego Wschodu pod wzgldem innowacyjnym. Ta wersja wydarze jest wsposb oczywisty najkorzystniejsza dla bezpieczestwa Europy we wszystkich obszarach, wtym militarnym.
145

W zreformowanej Europie polski eksport charakteryzowaby si staym wzrostem. Polska, modernizujc struktur gospodarki przez zwikszenie jej innowacyjnoci i konkurencyjnoci oraz zmniejszenie (przez odpowiedni polityk spoeczn ikontrolowan migracj) presji demograficznej, dokonaaby kolejnego skoku cywilizacyjnego. Dodatni wpyw na rozwj kraju miaoby rwnie powodzenie zdywersyfikowania przez Polsk dostaw nonikw energii. Wscenariuszu optymistycznym zakada naley, e wczeniejsze szacunki dotyczce zasobw gazu upkowego zostayby pozytywnie zweryfikowane podczas prac badawczych, wydobycie okazaoby si atwiejsze itasze (wskutek postpu technologicznego) od prognozowanego, wzwizku zczym Polska nie tylko zaspokoiaby wasne potrzeby energetyczne, ale take zostaaby znaczcym eksporterem surowca do krajw regionu. Posiadanie istotnych, wasnych zasobw gazu upkowego praktycznie eliminowaoby niebezpieczestwo przerwania dopywu surowcw energetycznych zzewntrz, koniecznych dla stabilnego rozwoju gospodarczego. Ta sytuacja pozwalaaby Polsce na stay istabilny rozwj gospodarczy, atake umoliwiaaby relatywnie szybki wzrost inwestycji bezporednich iwzrost eksportu usug do krajw UE. Stwarzaaby szans na wzrost dobrobytu spoeczestwa, szybsze wzmacnianie zdolnoci obronnych jako wkadu do bezpieczestwa NATO i UE oraz utrwalenie roli i pozycji pastwa w strukturach europejskich ieuroatlantyckich. Przekonanie innych krajw, e Polska jest krajem stabilnym powodowaoby tzw. pozytywne sprzenie zwrotne, czyli poprawiaoby oceny Polski dokonywane przez midzynarodowe instytucje finansowe oraz przekadaoby si na potencjalne zwikszenie bezporednich inwestycji zagranicznych oraz dostpu Polski do kapitau zagranicznego. Wwczas mona byoby zakada przystpienie do wsplnej waluty euro wdrugiej poowie obecnej dekady. To zkolei miaoby korzystny wpyw na dalszy rozwj cywilizacyjny Polski idocignicie pod tym wzgldem pastw zachodniej ipnocnej Europy wperspektywie 1520 lat. Mgby to by rwnie pocztek tworzenia marki narodowej promujcej Polsk jako znaczcy kraj UE. Ambitnym, ale osigalnym celem byoby umocnienie pozycji Polski na rynku eksportu ywnoci iwysokogatunkowych przemysowych produktw konsumpcyjnych. Nastpiby znaczcy wzrost eksportu usug do krajw UE, co oznacza, e polskie przedsibiorstwa przejmowayby coraz wiksz cz wartoci dodanej wgospodarce europejskiej. Wscenariuszu optymistycznym Polska nie musiaaby weryfikowa gwnych zaoe swojej polityki bezpieczestwa, ajedynie dba owejcie do gremiw decyzyjnych oraz skutecznie osiga przyjte cele szczegowe na poziomie operacyjnym itaktycznym, atake przyczynia si do promowania wspomnianych pozytywnych procesw. Polska miaaby wwczas wpyw na kierunki rozwoju integracji europejskiej, wtym na zwikszenie efektywnoci Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony UE. Byaby rwnie coraz waniejszym pastwem czonkowskim sprawnego iskutecznego NATO, doprowadzajc do ostatecznej likwidacji podziau na starych inowych czonkw Sojuszu, zwikszajc liczb Polakw wmidzynarodowych strukturach Sojuszu oraz ewentualnie doprowadzajc do rozmieszczenia kolejnych elementw infrastruktury NATO na polskim terytorium. Pozytywne znaczenie dla wzmocnienia pozycji Polski miaoby partnerskie uoenie stosunkw zRosj, anawet przeom we wzajemnych relacjach, przy zaoeniu odejcia Rosji od mocarstwowej polityki wobec swoich ssiadw oraz obrania drogi ku zwikszonej demokratyzacji. Sprzyjajce otoczenie midzynarodowe stwarzaoby Polsce okazj do spokojnej kontynuacji procesu modernizacji si zbrojnych oraz wyeliminowania istniejcych brakw wzakresie zdolnoci obronnych. Pozwalaoby take na szersze zajcie si wybranymi, specjalistycznymi elementami sys-
146

temu obronnego, takim jak rozwj si specjalnych czy doskonalenie zdolnoci zzakresu zwalczania zagroe cybernetycznych. Te zdolnoci mogyby sta si wizytwk iatutem Polski na arenie midzynarodowej. Stabilne iprzewidywalne bezporednie otoczenie Polski pozwalaoby na bardziej aktywne angaowanie wmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa poza granicami kraju. Rosnca sia gospodarcza oraz potencja militarny pozwoliyby na uzyskanie przez Polsk statusu regionalnego mocarstwa, zdolnego do wspksztatowania europejskiego iwiatowego bezpieczestwa oraz rozszerzenia swoich horyzontw strategicznych przez rozwj relacji znowymi partnerami.
Scenariusz dezintegracyjny
Na scenariusz dezintegracyjny (wybitnie niekorzystny, pesymistyczny) skadaoby si kilka rwnolegle wystpujcych i wzajemnie wzmacniajcych si, niekorzystnych dla Polski trendw. Jednym znajwaniejszych znich byby trway, anawet pogbiajcy si, kryzys polityczny oraz finansowo-gospodarczy wEuropie, ktrego wyrazem iskutkiem byyby zaburzenia spoeczne, m.in. wynikajce zewolucji tzw. ruchu oburzonych oraz dochodzenia do wadzy (wwyniku wyborw) si eurosceptycznych. Przejawem tej tendencji byyby przede wszystkim nasilajce si rozbienoci interesw pastw UE itowarzyszce im tendencje odrodkowe wUnii istrefie euro, wzrost popularnoci ugrupowa nacjonalistycznych ipopulistycznych podwaajcych wsplne wartoci, prowadzcych do osabienia spjnoci tej organizacji iograniczenia zakresu tzw. metody wsplnotowej (integracyjnej). Oznaczaoby to take znaczn renacjonalizacj polityki bezpieczestwa oraz spadek stopnia poszanowania prawa midzynarodowego, wtym wsplnotowego (alternatywnym rezultatem mogoby by powstanie unii dwch prdkoci, czyli dokonanie trwaego podziau pastw unijnych: twarde jdro ireszta, zzaoeniem, e Polska znalazaby si poza gronem pastw podejmujcych strategiczne decyzje). Wskrajnym wariancie nie mona byoby wyklucza upadku waluty euro i dezintegracji samej Unii Europejskiej, czemu nieuchronnie towarzyszyoby osabienie NATO iinnych multilateralnych instytucji, konflikty wewntrzne imidzypastwowe, anawet powrt do polityki siy inaciskw. Wyznacznikiem kryzysu spoeczno-gospodarczego w skali europejskiej byyby natomiast: stagnacja lub recesja gospodarcza; niewydolny system emerytalny i zabezpieczenia spoecznego wwarunkach starzejcych si spoeczestw wskali caej Unii; narastanie konfliktw wewntrznych, zwizanych znieudoln integracj imigrantw czy coraz wiksze uzalenienie pastw zachodnioeuropejskich od dostaw surowcw energetycznych zzewntrz. Scenariusz dezintegracyjny oznaczaby take stopniowy spadek udziau Unii Europejskiej wwiatowym PKB, zdalsz tendencj malejcej isabncej pozycji konkurencyjnej gospodarki. Wizaoby si to zpermanentnym deficytem patniczym, budetowym isab walut (lub jeszcze sabszymi walutami narodowymi). Wodniesieniu do Polski nie mona byoby wyklucza obnienia tempa wzrostu gospodarczego, ograniczenia rodkw finansowych na cele spoeczne ina bezpieczestwo pastwa oraz wystpowania kryzysowych napi spoecznych. Polska byaby wwczas postrzegana jako zapniony ekonomicznie rejon sabncego Zachodu. Najwikszym ciarem spoeczno-ekonomicznym UE iPolski stayby si wydatki na cele socjalne, wtym system emerytalny. Wrazie jakiejkolwiek dezintegracji UE (od Europy dwch prdkoci a po jej cakowity rozpad) Polska ryzykowaaby znalezieniem si wjej najsabszym ekonomicznie obszarze. Sabnicie gospodarki spowodowaoby marginalizacj pozycji politycznej UE, atake Polski na arenie midzynarodowej.
147

Gdyby rzeczywicie doszo do tak niekorzystnego splotu okolicznoci, szans Polski, czciowo neutralizujc negatywne trendy, mogaby okaza si kontynuacja wsppracy idobrych stosunkw zpartnerami zTrjkta Weimarskiego iGrupy Wyszehradzkiej oraz z pastwami batyckimi i skandynawskimi. Negatywne skutki zmiany ukadu si wskali kontynentalnej iglobalnej dotyczyyby take postpujcego zmniejszania zakresu obecnoci USA wEuropie, wwymiarze politycznym (brak zainteresowania utrzymywaniem silnej wizi transatlantyckiej), wojskowym (wycofanie wikszoci stacjonujcych jednostek bojowych, porzucenie planw budowy amerykaskiej czci sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej) jak inieco mniejszym gospodarczym. Oznaczaoby to take gboki kryzys wsferze bezpieczestwa wskali kontynentalnej. Wskrajnym przypadku doszoby do osabienia gwarancji obronnych dla Polski ispadku znaczenia funkcji obronnej Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Zmierzch potgi USA jako czynnika stabilizujcego powodowaby zakcenia pozycji strategicznej wielu jego sojusznikw (np. Izraela czy Korei Poudniowej). Dalej idce zmiany zaangaowania USA wEuropie miayby najbardziej negatywny wpyw na Polsk ipastwa Europy rodkowo-Wschodniej oraz przyczyniyby si do kryzysu, aby moe nawet zaamania obecnego systemu obronnego, opartego na NATO, UE istrategicznych stosunkach zWaszyngtonem. Prowadzi by to mogo do strategicznego osamotnienia Polski w warunkach powrotu rywalizacji mocarstw. Temu procesowi towarzyszyoby nieuchronnie nasilanie si asertywnej, neoimperialnej polityki Rosji oraz czciowe odbudowywanie przez ni wpyww na obszarze poradzieckim. Taki rozwj sytuacji, osabiajcy znaczco Polsk iEurop, stwarzaby najwiksze wyzwanie. Rosja czsto iefektywnie wykorzystywaaby posiadane przez siebie surowce energetyczne do celw politycznych. Moliwe problemy wewntrzne Rosji ograniczayby jednak jej moliwoci penej dominacji w Europie Wschodniej. Zmiany wukadzie si prowadziyby take do zmniejszenia stabilizujcej roli wielkich mocarstw inasilenia si chaosu wstosunkach midzynarodowych. Oznaczaoby to m.in. nasilenie istniejcych konfliktw izagroe, atakw terrorystycznych oraz erozj wiatowego przeciwdziaania proliferacji broni masowego raenia irodkw jej przenoszenia. Taki rozwj wydarze pocigaby za sob konieczno podjcia jeszcze bardziej kosztownych wysikw wcelu zapobiegania takim tendencjom iich eliminacji. Nie mona byoby wwczas wykluczy take prb ograniczania swobd obywatelskich na tle nasilania si strategicznych zagroe. Uzyskanie broni jdrowej przez Iran (iby moe inne pastwa) mogoby doprowadzi do wycigu zbroje wtej dziedzinie. Niewykluczone staoby si obnienie tzw. progu uycia tej broni wrazie kryzysu. Sytuacja ta stwarzaaby zagroenie dla istniejcej stabilnoci ukadu wiatowego, wtym take dla Polski, wssiedztwie ktrej zlokalizowane s znaczce iloci broni atomowej. Koszt udziau Polski wprzedsiwziciach stabilizujcych iochronnych przerastaby zapewne moliwoci polskiej gospodarki. Wwariancie pesymistycznym rozpatrywa naley rwnie wyczerpanie moliwoci polskiego rozwoju gospodarczego spowodowane przez zatrzymanie napywu funduszy unijnych, skutkujcych zatrzymaniem procesw modernizacji kraju. Tempo wzrostu polskiej gospodarki spadoby znaczco. Nastpiby odpyw inwestycji zachodnich z Polski do krajw europejskich o niszych kosztach produkcji (Rumunia, Bugaria, Ukraina i kraje byej Jugosawii) oraz pozaeuropejskich. Polski system bankowy, wktrym wikszo bankw to spki zalene od bankw zagranicznych, uatwia przenoszenie kryzysowych zjawisk finansowych zzewntrz, wsensie ograniczenia dostpnoci kredytw, sprzeday filii bankw obcych, utrudnie wfinansowaniu polskiego dugu, utrzymywaniu rozsdnego kursu zotego itd.
148

Najgorsza wersja tego scenariusza to bezterminowe utrzymanie zotwki ibrak moliwoci wejcia do strefy euro (jeli ta ostatnia przetrwaaby) ze wzgldu na sab kondycj polskiej gospodarki. Scenariusz wyhamowania polskiej gospodarki oznaczaby dla polskiego eksportu prawdopodobny wzrost udziau w nim produktw rolnych, niskoprzetworzonych, co najwyej nieznaczny wzrost produktw przemysowych iwzrost uzalenienia od innych rynkw. Oznacza to, e gospodarka byaby na tyle niekonkurencyjna, e bilans handlowy byby silnie ujemny. Nagromadzenie niekorzystnych okolicznoci wsektorze energetycznym Polski (waspekcie wewntrznym izewntrznym) spowodowaoby powstanie zagroe dla rozwoju istabilnoci polskiej gospodarki, atym samym dla oglnego stanu bezpieczestwa pastwa. Pesymistycznie mona zakada, e wydobycie gazu upkowego okazaoby si nieopacalne lub jego przysza produkcja byaby niewielka ipozostawaa bez wikszego wpywu na pokrycie krajowego zapotrzebowania na ten surowiec. Brak koniecznych inwestycji odtworzeniowych wenergetyce mgby doprowadzi do radykalnej degradacji technicznej. Przejcie przez Rosj kontroli nad trasami przesyowymi gazu (przy zachowaniu dotychczasowego udziau importowanego gazu wpolskim bilansie energetycznym) mogoby zwikszy moliwo nacisku ze strony Rosji. Problemy gospodarcze dodatkowo doprowadziyby do zuboenia spoeczestwa. Przekadaoby si to na radykalizacj nastrojw spoecznych. Poparcie spoeczne mogyby zyska ugrupowania skrajne. Kolejnym problemem Polski byaby niezdolno do wdroenia dyrektyw UE wzakresie ochrony klimatu oraz ograniczenia zwizane zemisj dwutlenku wgla iochron rodowiska naturalnego. Ze wzgldu na ograniczenia unijne, zwaszcza dotyczce energetyki wykorzystujcej wgiel, spadaby konkurencyjno polskiego przemysu. Moliwa kumulacja niekorzystnych zjawisk wrozwoju wewntrznym Polski oznaczaaby: w sferze politycznej: pogbianie podziaw, natenie walki politycznej (wraz zjej radykalizacj) iparaliowanie funkcjonowania pastwa; w sferze gospodarczej: niepowodzenia strategii modernizacyjnych iwystpienia stagnacji irecesji, rosnca zaleno od importu surowcw energetycznych; w sferze spoecznej: nasilenie si postaw roszczeniowych, kopoty wynikajce ze spadku liczby ludnoci oraz problemy imigracyjne. Ta kombinacja spowodowaaby drastyczne pogorszenie strategicznej pozycji midzynarodowej RP. Wtakiej sytuacji Polska byaby zmuszona do fundamentalnej redefinicji swojej polityki bezpieczestwa, w tym jej renacjonalizacji i skupienia si na kosztownej budowie wasnych zdolnoci obronnych iodstraszania. Konieczne byoby rwnie poszukiwanie doranych sojuszy bilateralnych wEuropie, czasami okupionych znacznymi koncesjami. Polska musiaaby rwnie ograniczy swoj aktywno midzynarodow, wtym zrezygnowa zaspiracji do odgrywania okrelonej roli wmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa. Wsensie strategicznym taki rozwj wypadkw oznaczaby radykalne ograniczenie swobody dziaania przez Polsk, utrat lub drastyczne ograniczanie jej podmiotowoci. W takim wariancie trudno mwi onajlepszym wyborze kierunku polityki bezpieczestwa poza ograniczaniem szkd.
149
Scenariusz ewolucyjny
Scenariusz ewolucyjny (realistyczny, najbardziej prawdopodobny) to taki, w ktrym mielibymy do czynienia z kontynuacj wzgldnej rwnowagi pozytywnych inegatywnych dla realizacji polskich interesw tendencji rozwoju rodowiska bezpieczestwa. Zakada on, e nie dojdzie do jego radykalnej (rewolucyjnej) ani nadmiernie negatywnej, ani nadmiernie pozytywnej zmiany. W tym scenariuszu nastpowaaby kontynuacja procesw integracyjnych w Europie (cho oznacznie zwolnionym tempie), utrzymanie si, mimo kryzysw, podstawowych elementw spjnoci Unii Europejskiej ijej zdolnoci (cho ograniczonej) dziaania na arenie midzynarodowej, take zudziaem iwkadem Polski. Jest bardzo prawdopodobne, e UE bdzie stopniowo opanowywa kryzysowe zjawiska izmierza wkierunku pogbienia wsppracy, wprowadzajc zwaszcza elementy integracji w dziedzinie polityki fiskalnej. W tym wariancie zasadnicza spjno Unii zostaaby zachowana, chocia mog pojawia si liczne inicjatywy tworzenia tzw. twardego jdra. Przywdztwo niemiecko-francuskie byoby milczco akceptowane, jeli nie naruszaoby podstawowych interesw narodowych pastw czonkowskich. Wiele wskazuje na to, e kryzys zaduenia wstrefie euro zostanie opanowany, amechanizm wsplnego podejmowania decyzji zostanie poprawiony. Wtakiej sytuacji wzmocniona byaby dyscyplina oraz zaagodzone rozbienoci wpastwach Unii. Wychodzenie zkryzysu wstrefie euro miaoby odpowiedni wpyw na poziom wyceny polskiego dugu ikursu polskiej waluty. Jednoczenie zostayby poczynione pierwsze kroki wstron wikszego przejcia przez europejskich sojusznikw ciaru wydatkw obronnych wramach NATO. Najbardziej prawdopodobny wydaje si wariant kontynuacji obecnych tendencji gospodarczych imechanizmw podejmowania decyzji wUE, przy zaoeniu kryzysw gospodarczych oniskim lub rednim stopniu intensywnoci. Dotyczyoby to take problemu zrnicowania tempa rozwojowego Unii, tzn. niedopuszczenia do pojawienia si w instytucjonalnej formie dwch stref integracji. Procesowi temu towarzyszy bdzie najprawdopodobniej stopniowe osabianie globalnej pozycji gospodarczej pastw Unii, wtym Polski oraz spadek ich zdolnoci konkurencyjnej na rynkach wewntrznych iwiatowych. Womawianym wariancie nastpioby pewne ograniczenie obecnoci Stanw Zjednoczonych wEuropie, wtym zmodyfikowanie niektrych planw wsppracy, ale zutrzymaniem amerykaskiego zaangaowania wramach NATO. Scenariusz prawdopodobny zakada, e Sojusz Pnocnoatlantycki przetrwaby momenty kryzysowe, apodstawowe skadniki decydujce oobronnym charakterze NATO zostayby zachowane, przy rwnolegym rozwijaniu nowych misji Sojuszu. Mona zaoy, e cay wiat zachodni bdzie te stopniowo dokonywa ograniczenia swojej dominacji, wtym wojskowej, na arenie midzynarodowej. Beneficjentami tej sytuacji stayby si przede wszystkim tzw. mocarstwa wschodzce, ktre zyskaj wikszy wpyw na sprawy wiatowe. Zakada mona utrzymywanie si wszystkich przedstawionych wczeniej zagroe iwyzwa oraz ognisk konfliktowych, ale bez ich znaczcej eskalacji, zwaszcza wdziedzinie militarnej. Jeeli chodzi oRosj, to za prawdopodobne uzna mona, e nie doszoby do radykalnej zmiany wjej polityce wewntrznej oraz zagranicznej. Wefekcie Rosja staraaby si utrzyma status quo przez intensyfikacj skuteczniejszego, politycznego igospodarczego, podporzdkowywania sobie byych republik ZSRR (zwyjtkiem pastw batyckich) oraz przez stae wykorzystywanie do celw politycznych dostaw nonikw energii. Efekty tej polityki byyby jednak zrnicowane wodniesieniu do
150

poszczeglnych pastw inie przyniosyby przeomu wpostaci stworzenia silnej struktury politycznej kierowanej zMoskwy jako przeciwwagi dla zjednoczonego Zachodu. Relacje ztym ostatnim byyby dynamiczn kombinacj wsppracy oraz rywalizacji iokresowo niewojskowej konfrontacji. Naley rwnie zakada, e wcigu najbliszych dwudziestu lat dochodzioby sporadycznie do indywidualnych atakw terrorystycznych na terenie USA iEuropy, ale zjawisko to nie wpynoby wtak dramatyczny sposb na polityk midzynarodow, jak podobne dziaania na pocztku XXI w. Rwnie reim przeciwdziaania proliferacji broni jdrowej irakietowej nie zaamayby si, cho przypuszczalnie kolejne pastwa weszyby wposiadanie lub byyby na drodze do uzyskania tego typu zdolnoci. Ten oglny trend zpewnoci jednak spowolniby wysiki rozbrojeniowe. Realizacja realistycznego scenariusza ewolucyjnego oznaczaaby wzrost gospodarczy Polski wrednim tempie 24 proc. rocznie, co umoliwioby zachowanie obecnej roli wwymiarze regionalnym, ale utrudniaoby funkcjonowanie wobrbie wielkiej szstki UE. Wpyw Polski na polityk zagraniczn Unii pozostaby na poziomie zblionym do dzisiejszego, jednak wwymiarze wiatowym zapewne by si zmniejszy. Polska byaby przede wszystkim miejscem wytwarzania produktw masowych, ktrych import zinnych kontynentw byby nieopacalny. Ten wariant oznaczaby rwnie niewielki rozwj rolnictwa iusug, wsensie ilociowym ijakociowym, atake wzrost eksportu. Mona zaoy wzrost inwestycji bezporednich wPolsce, cho na niszym poziomie ni wwariancie optymistycznym. Polska wodpowiednim momencie zdecydowaaby si na wprowadzenie euro. Polska pozostaaby na pozycji gospodarki rednio rozwinitej technologicznie, co w poczeniu ze zmianami w krajach pozaeuropejskich oznaczaoby pogorszenie pozycji konkurencyjnej wskali wiatowej. Oznaczaoby to, e w2020 r. gospodarka polska miaaby gorsze perspektywy konkurencyjnoci na nastpne dziesiciolecia (lata 20202050). Szybszy od Europy iPolski rozwj innych orodkw prnej gospodarki stwarzaby zagroenia marginalizacji wdugim okresie, czyli do 2050 r. Zakcenia rozwoju wewntrznego Polski mogyby utrudnia aktywne dziaania na arenie midzynarodowej, wniektrych obszarach polityki bezpieczestwa europejskiego. Wariant ewolucyjny zakada rwnie stopniowe porzdkowanie funkcjonowania wewntrznego systemu zarzdzania kryzysowego oraz wiksze iskuteczniejsze uwzgldnianie problemw demograficznych, spoecznych, kulturowych iinnych wksztatowaniu skuteczniejszej polskiej polityki bezpieczestwa. Kontynuacja obecnej polityki bezpieczestwa energetycznego pozwoliaby na zwikszenie dugofalowego bezpieczestwa Polski wtym zakresie, jednak bez radykalnego zmniejszenia zagroe dla niego. Skadaaby si na to budowa elektrowni atomowej idokoczenie budowy gazoportu. Utrzymaby si jednak pewien stopie uzalenienia od dostaw gazu oraz wci zbyt duy udzia wgla wbilansie energetycznym (znaczenie energii odnawialnej wbilansie energetycznym, mimo stopniowego rozwoju, nadal pozostawa bdzie niewielkie). Sytuacja mogaby zmieni si wrazie potwierdzenia opacalnoci wydobycia gazu upkowego wPolsce iosignicia tempa przemysowego wydobycia tego surowca wstopniu cakowicie zaspokajajcym krajowe zapotrzebowanie. Naley zakada, e na poziomie Unii Europejskiej nie zostan wprowadzone regulacje prawne powodujce znaczcy wzrost kosztw wydobycia gazu upkowego. Obiektywne trudnoci zewntrzne iniewystarczajce poczucie wasnej siy wymuszaoby samoograniczajce korekty w stawianiu celw oraz realizacji polskiej polityki bezpieczestwa. Cho
151

zarwno NATO, jak iUE pozostayby punktem odniesienia dla bezpieczestwa Polski, gwny nacisk byby pooony na rozbudow wasnych zdolnoci obronnych, jednak wmniejszym stopniu ni wscenariuszu pesymistycznym. Polskie wadze byyby te zmuszone do poszukiwania dodatkowych gwarancji bezpieczestwa wpostaci umw bilateralnych (np. zUSA) lub porozumie zkilkoma wybranymi pastwami (blisza wsppraca wgronie wielkiej szstki wUE kosztem rozwoju WPBiO). Niepewno ibrak stabilnoci wwymiarze globalnym spowodowayby konieczno wikszego zaangaowania Polski we wzmacnianie instytucji iprawa midzynarodowego, aprzede wszystkim wrozbudow iksztatowanie szczegowych norm izasad postpowania wrelacjach midzy pastwami. Wtym wariancie istniaaby moliwo utrzymania stanu bezpieczestwa zewntrznego iwewntrznego na poziomie zblionym do obecnego. Jeli nawet doszoby do jego nieznacznego ograniczenia (cho nie wwymiarze wewntrznym), to zostaoby ono jednak skompensowane przez stopniowy awans cywilizacyjny irozwj gospodarczy Polski.
* * *
Strategiczne warunki bezpieczestwa Polski maj coraz bardziej zoony i szybko zmieniajcy si pod wzgldem jakociowym charakter. Wspczesny wiat niesie wiele wyzwa izagroe, ktre wymagaj konsolidacji isolidarnoci, zarwno we wsppracy midzynarodowej, jak iwpolityce wewntrznej. Jednoczenie otwiera jednak rwnie nieznane wczeniej szanse. Dwie dekady, ktre miny od odzyskania suwerennoci, byy okresem skoku cywilizacyjnego. Prognozuje si, e w nadchodzcym dwudziestoleciu awans ten bdzie postpowa. Kade nowoczesne pastwo musi by przygotowane do reagowania na wszelkie scenariusze rozwoju wydarze, wtym rwnie na sytuacje, ktre s trudne do przewidzenia. Poszukiwanie odpowiedzi na pytania dotyczce przyszych warunkw bezpieczestwa to nie tylko sformuowanie ostrzeenia przed zagroeniami, ktrym trzeba bdzie przeciwdziaa, ale rwnie rozpoznanie szans, ktrych nie powinno si zmarnowa. Podobnie wana jest poprawna identyfikacja koniecznych do podjcia wyzwa, a take szacowanie i redukcja ryzyka wynikajcego z wasnej aktywnoci.
152
Rozdzia 3
KONCEPCJA DZIAA STRATEGICZNYCH

(STRATEGIA OPERACYJNA)
153
Diagnoza stanu bezpieczestwa RP iprognoza rozwoju jego warunkw stwarzaj podstawy do sformuowania koncepcji dziaa strategicznych (strategii operacyjnej). Koncepcja ta rozumiana jest jako dzia (dziedzina) strategii bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) obejmujcy zasady isposoby osigania celw strategicznych (realizacji operacyjnych zada strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa narodowego) wprzewidywanych warunkach (rodowisku) bezpieczestwa oraz okrelenie wymaga operacyjnych wobec systemu bezpieczestwa narodowego.
Warszawa, 14 listopada 2011 r. III konferencja plenarna Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego. Dyskusja nad gwnymi tezami opracowanymi przez Zesp Koncepcji Dziaa Strategicznych.
Fot. ukasz Kamiski/ prezydent.pl
3.1.Podstawy imyl przewodnia strategii operacyjnej

Obecne wyzwania dla systemu bezpieczestwa narodowego Polski s liczniejsze ibardziej rozproszone, ni byy kiedykolwiek wnajnowszej historii. Jest to jakociowo nowa sytuacja, ktra wymaga zmodyfikowania podejcia pastwa do spraw bezpieczestwa. Wtym kontekcie moliwe scenariusze ksztatowania si przyszych warunkw bezpieczestwa Polski integracyjny, dezintegracyjny iewolucyjny implikuj trzy opcje strategii operacyjnej: 1. opcj maksymalnego umidzynarodowienia bezpieczestwa Polski, zwizan jednoczenie zprzesuniciem priorytetw na dziaania pozamilitarne odpowiadajc scenariuszowi integracyjnemu; 2. opcj autarkii strategicznej (samodzielnoci isamowystarczalnoci), zakadajc zdecydowane wzmocnienie samodzielnoci dziaania pastwa w sferze bezpieczestwa w kontekcie kryzysu zbiorowej polityki bezpieczestwa wEuropie iwe wsplnocie transatlantyckiej odpowiadajc scenariuszowi dezintegracyjnemu; 3. opcj zrwnowaonego umidzynarodowienia iusamodzielnienia bezpieczestwa Polski, zakadajc wzmacnianie wizi sojuszniczych oraz relacji dwustronnych znajwaniejszymi partnerami iuwiarygodnienie przez to zewntrznych filarw bezpieczestwa zjednoczesn gotowoci
155

do samodzielnego dziaania wsytuacjach, wktrych pena wiarygodno sojusznicza nie moe by gwarantowana odpowiadajc scenariuszowi ewolucyjnemu. Projektowanie dziaa pastwa wramach strategii operacyjnej powinno by, stosownie do najbardziej prawdopodobnego scenariusza rozwoju warunkw bezpieczestwa, oparte na opcji trzeciej zrwnowaonego umidzynarodowienia iusamodzielnienia bezpieczestwa Polski. Rwnoczenie jednak naley przewidywa iplanistycznie uwzgldnia moliwo lub konieczno stosownego realizowania take elementw zarwno opcji maksymalnego umidzynarodowienia, jak iautarkii. Wramach podstawowej opcji mona wyrni trzy gwne priorytety operacyjne (gwne kierunki prowadzenia polityki bezpieczestwa): u trzymanie idemonstrowanie wasnej determinacji i gotowoci do dziaania wpenym spektrum dziedzin obszarw i sektorw bezpieczestwa narodowego, zeszczeglnym traktowaniem tych, wktrych sojusznicze (wsplne) dziaanie moe by utrudnione; u macnianie midzynarodowej wsplnoty bezpieczestwa, wszczeglnoci poprzez dziaanie na rzecz pogbiania procesw integracyjnych opartych na wsplnocie interesw iwartoci, wtym zwaszcza konsolidowanie Sojuszu wok funkcji zbiorowej obrony, rozwijanie Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony UE oraz umacnianie strategicznych partnerstw (w tym z USA), a w ich ramach strategicznego dobrossiedztwa; w spieranie i selektywny udzia wdziaaniach spoecznoci midzynarodowej majcych na celu zapobieganie powstawaniu rde zagroe, lub rozprzestrzenianiu si ju istniejcych kryzysw na podstawie wyranego mandatu midzynarodowego. Wzalenoci od warunkw irozwoju sytuacji, dziaania strategiczne mog przyj form jednego ztrzech rodzajw: s tabilizowania bezpieczestwa (promowanie i rozwijanie wsppracy, wykorzystywanie szans, podejmowanie wyzwa, zapobieganie ryzykom izagroeniom itp.); r eagowania kryzysowego (monitorowanie, rozpoznawanie, informowanie, powstrzymywanie, wygaszanie, likwidowanie skutkw kryzysu); d ziaa obronnych (odstraszanie, zapobieganie, odpieranie agresji, przeciwnatarcie). Kierujc si wymienionymi priorytetami oraz uwzgldniajc trzy rodzaje dziaa strategicznych mona wyrni szereg istotnych dziaa (operacji) wdziedzinie bezpieczestwa, jakie powinna podejmowa irealizowa Polska dla realizacji interesw narodowych iosigania celw strategicznych. Dziaania te powinny by czci aktywnej polityki wykorzystywania szans iuprzedzajcego redukowania ryzyk wdziedzinie bezpieczestwa. Najwaniejszym iwarunkujcym wszelkie inne dziaaniem, jest uzyskaniezgodnoci (konsensusu) wszystkich si politycznych co do politycznej woli priorytetowego traktowania spraw bezpieczestwa narodowego wpolityce pastwa. Taka silna konsensusem wola powinna by prezentowana jednoznacznie izdecydowanie zarwno wpolityce wewntrznej, jak i amoe przede wszystkim wpolityce zewntrznej. Bezpieczestwo narodowe musi sta ponad podziaami politycznymi (partyjnymi). To jest fundament skutecznoci wszelkich innych dziaa (operacji) strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Warunkuje on si Polski wstosunkach midzynarodowych, konieczn zarwno do przycigania, jak iodstraszania, przycigania sojusznikw ipartnerw, aodstraszania potencjalnych przeciwnikw. Umoliwia to take skuteczne reagowanie, wrazie potrzeby, na ewentualne naciski, presj, szanta polityczno-militarny iinne formy stosowania informacyjnej przemocy wstosunkach midzynarodowych, zktrych nasileniem naley si liczy wnadchodz-
156
cych latach. Dobrym miejscem wykuwania politycznego porozumienia ponad podziaami partyjnymi w sprawach bezpieczestwa jest Rada Bezpieczestwa Narodowego, w ktrej pracach uczestnicz osoby konstytucyjnie odpowiedzialne za bezpieczestwo pastwa, a od trzech lat maj moliwo uczestniczenia take liderzy wszystkich si politycznych reprezentowanych w parlamencie. Wola polityczna izgodno najwaniejszych si politycznych jest szczeglnie potrzebna przy wypracowaniu Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP, dokumentu definiujcego interesy narodowe icele strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa, opisujcego perspektywy rozwoju rodowiska midzynarodowego oraz definiujcego dziaania operacyjne iprzygotowawcze zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego. Obok ksztatowania i zgodnego prezentowania jednolitego politycznego stanowiska w sprawach kluczowych dla bezpieczestwa, drugim strategicznym dziaaniem wpolityce wewntrznej jest profesjonalne (adekwatne iskuteczne) reagowanie na wszelkie biece zagroenia wewntrzkrajowe, godzce winstytucje pastwa ibezpieczestwo obywateli. Idzie tu zarwno orutynowe dziaanie organw pastwa, jak ioreagowanie wsytuacjach kryzysowych, atake realizacj zada wsytuacjach szczeglnych zagroe, wktrych Konstytucja RP przewiduje wprowadzenie stanw nadzwyczajnych. Chodzi tu take oaktywn polityk wzakresie nowych iwanych dziedzin bezpieczestwa, jak cyberbezpieczestwo, bezpieczestwo energetyczne, bezpieczestwo finansowe lub spoeczne. Szeroki kompleks dziaa strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa zwizany jest z umacnianiem midzynarodowej wsplnoty bezpieczestwa. Wtym wzgldzie Polska powinna koncentrowa si na trzech podstawowych zadaniach: dziaaniach na rzecz konsolidacji NATO wok funkcji obronnej; zaangaowaniu wpogbianie procesw integracyjnych wUnii Europejskiej wdziedzinie Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony; rozwijaniu strategicznych partnerstw (wtym zUSA) irelacji dobrossiedzkich (wtym umacnianiu podmiotowoci pastw Europy Wschodniej). Dodatkowym dziaaniem powinno by: nawizanie iintensyfikowanie relacji zmocarstwami wschodzcymi. Gwnym zewntrznym filarem bezpieczestwa Polski jest NATO. Dlatego kluczowym dziaaniem wramach NATO powinno by umacnianie wiarygodnoci Sojuszu, zwaszcza jego konsolidacja wok funkcji obronnej. Zpunktu widzenia bezpieczestwa Polski konieczne jest zdecydowane podtrzymywanie fundamentalnej zasady zbiorowej obrony, odzwierciedlonej wart. 5 traktatu waszyngtoskiego. Wtym wzgldzie wane s zabiegi oskuteczno mechanizmw sojuszniczych sucych kolektywnej obronie, takich jak: cykliczna aktualizacja planw ewentualnociowych, prowadzenie wicze zudziaem wojsk, opartych na scenariuszach przewidujcych uruchomienie art. 5 traktatu waszyngtoskiego oraz rwnomierne rozmieszczenie infrastruktury sojuszniczej. Wane jest rwnie utrzymanie wiarygodnego planowania obronnego wNATO, wdokumentach planistycznych konieczne jest uwzgldnienie wymogu posiadania odpowiednich zdolnoci wojskowych wstosunku do wszystkich, anie tylko najbardziej prawdopodobnych misji Sojuszu, awic ido najbardziej wymagajcej misji kolektywnej obrony. Naley te dy do wzmocnienia zdolnoci wojskowych pastw NATO, uszczuplonych wrezultacie spadku wydatkw obronnych spowodowanychkryzysem gospodarczym. Wtym kontekcie pomocna moe by realizacja wsplnych projektw wramach koncepcji inteligentnej obrony (smart defence). Polska powinna te stale zabiega oponoszenie odpowiednich wydatkw na obronno przez wszystkie pastwa czonkowskie. Celem powinno by zmierzanie do osignicia podanego przez NATO poziomu, zblionego do 2 proc. PKB. Istotna dla jednoci ispoistoci Sojuszu jest te wsplna ocena zagroe wgronie pastw czonkowskich.
157
Chicago, 21 maja 2012 r. Drugi dzie obrad podczas szczytu NATO.

Fot. PAP/EPA
Polska powinna podkrela, e tylko skuteczno wroli transatlantyckiego sojuszu obronnego pozwoli NATO wiarygodnie angaowa si wopanowywanie sytuacji kryzysowych irozwizywanie konfliktw poza obszarem traktatowym. Wtym celu niezbdna bdzie zgoda polityczna co do operacji NATO wymagajcych zaangaowania wszystkich pastw czonkowskich oraz takich, gdzie zasada elastycznoci moe by szerzej rozwijana. Jednoczenie naley podkrela, e zasadnicz wartoci Sojuszu jest jego jedno. Dlatego te naley zwrci szczegln uwag na to, aby przy stosowaniu zasady elastycznoci minimalizowa ryzyko naruszenia jednoci NATO. Koniecznym dziaaniem wramach NATO jest te umacnianie wizi transatlantyckich, czcych Europ ze Stanami Zjednoczonymi. Sojusz Pnocnoatlantycki powinien pozostawa podstawowym forum tej wsppracy. Wanym zadaniem umacniajcym bezpieczestwo obszaru traktatowego NATO jest budowa sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej. Polska opowiada si tu za terminow realizacj prac wtym zakresie, wtym rwnie za rozmieszczeniem na terytorium Polski elementw sojuszniczego systemu, ktry bdzie wnoszony przez Stany Zjednoczone wramach European Phased Adaptive Approach (EPAA). Wpolityce NATO istotn rol odgrywa te sojusznicza polityka partnerstw. Chodzi tu m.in. ostae poparcie Polski dla polityki otwartych drzwi oraz wsppracy Sojuszu zUkrain iGruzj wramach Komisji NATOUkraina iKomisji NATOGruzja. Sojusznicza polityka partnerstw wchwili obecnej koncentrowana jest szczeglnie wpoudniowym ssiedztwie NATO, tym niemniej Polska powinna zabiega ojej rwnowaenie geograficzne (atake wkonsekwencji ifinansowe) szczeglnie wEuropie Wschodniej. Polska jest te zainteresowana rozwojem wsppracy NATORosja, wtym szczeglnie wtakich dziedzinach jak przeciwdziaanie terroryzmowi, nierozprzestrzenianie broni masowego raenia irodkw jej przenoszenia, czy wymiana danych oruchu wprzestrzeni powietrznej (Cooperative Airspace Initiative). Warunkiem skutecznoci tej wsppracy jest zasada wzajemnoci iprzejrzystoci. Wane znaczenie dla Polski ma take rozwj Unii Europejskiej, drugiego zewntrznego filaru polskiej polityki bezpieczestwa. Pastwa UE pozostan gwnym partnerem gospodarczym (majcym zdecydowanie najwikszy udzia wpolskim bilansie handlowym oraz skumulowanych inwesty-
158
cjach zagranicznych), dlatego stan polskiej gospodarki pozostanie bardzo silnie skorelowany zkondycj ekonomiczn UE. Zpunktu widzenia bezpieczestwa Polski bardzo wane jest zaangaowanie wpogbianie procesw integracyjnych wEuropie wdziedzinie bezpieczestwa. Ma to podstawowe znaczenie wkontekcie zdolnoci UE do odgrywania roli istotnego aktora na tym polu. Integracja europejska ma charakter funkcjonalny. Jej przysze perspektywy zale od tego, czy bdzie waciwie odpowiada na potrzeby i interesy pastw czonkowskich. Znajduje si ona obecnie w punkcie zwrotnym. Kryzys wstrefie euro jest dla niej egzystencjalnym wyzwaniem, stawiajcym pod znakiem zapytania potencja wzajemnego zaufania pastw czonkowskich. Polska powinna zapewni sobie udzia we wszystkich unijnych procesach decyzyjnych. Gwarancj zakorzenienia wgwnym nurcie unijnym byoby przystpienie do strefy euro wnajbardziej korzystnym dla Polski momencie. Zperspektywy Polski przygotowanie do wstpienia do strefy euro wizaoby si ze zdecydowanym deniem do zbilansowania zaduenia publicznego oraz deficytu budetowego. Wejcie do strefy euro wie si take zistotnymi wyzwaniami. Szczeglnego znaczenia nabiera tu wymg utrzymania pod kontrol umiarkowanego deficytu budetowego oraz cise monitorowanie funkcjonowania systemu bankowego. Ambicj Polski powinno by znalezienie si wawangardzie unijnych pastw, co pozwolioby zapewni lepsze warunki rozwojowe oraz wikszy wpyw na procesy decyzyjne ina przyszy ksztat UE. Polska powinna take dy do zbudowania silnej pozycji UE na wiecie, maksymalnej ochrony przed negatywnym wpywem trwajcego kryzysu oraz do zachowania zdolnoci oddziaywania na ksztat procesw globalnych. Przyspieszenia wymaga budowa struktur iprocedur Wsplnej Polityki Zagranicznej iBezpieczestwa, wtym zwaszcza Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych (ESDZ). Wtym wzgldzie Polska powinna zabiega o zwikszenie obecnoci swoich dyplomatw wpracach ESDZ. Pozytywnie na utrzymanie pozycji UE w wymiarze globalnym wpywaoby wzmocnienie Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony UE. Polska powinna wspiera dalsze rozszerzenie UE nie tylko zuwagi na stabilizujcy wpyw tego procesu na obszar bezporedniego ssiedztwa Polski, ale take ze wzgldu na dodatkowy efekt wpostaci utrwalania postrzegania UE jako aktora strategicznego, zaangaowanego wksztatowanie globalnej rwnowagi si. Dynamiczny proces zmian w otoczeniu UE (Europa Wschodnia, Afryka Pnocna, Bliski Wschd, potencjalnie Arktyka), ewoluujcy globalny ukad si, na ktry wpywaj wschodzce mocarstwa iwiatowy kryzys gospodarczy spowodoway, e Unia stoi przed wyzwaniem ponownego zdefiniowania interesw icelw swojej polityki bezpieczestwa. Strategiczny fundament UE Europejska Strategia Bezpieczestwa z2003 r. wcoraz mniejszym stopniu przystaje do wspczesnego rodowiska bezpieczestwa. Konstatacj t wzmacnia fakt, e rwnolegle zmienia si take sama UE, zarwno wskutek rozszerzenia, jak ipogbienia (traktat lizboski). Wostatnim czasie ronie zainteresowanie pastw czonkowskich debat nad strategicznymi problemami funkcjonowania Unii, zarwno wwymiarze regionalnym, jak iglobalnym. Dostrzegana jest potrzeba przygotowania nowego strategicznego dokumentu UE wdziedzinie bezpieczestwa. W2012r. zostay podjte prace nad Europejsk Strategi Globaln, ktrych rezultaty bd stanowiy wany punkt odniesienia wdebacie nad now strategi bezpieczestwa UE.
159
Warszawa, 1 lipca 2011 r. Od lewej: przewodniczcy Komisji Europejskiej Jos Manuel Barroso, przewodniczcy Parlamentu Europejskiego Jerzy Buzek, prezydent RP Bronisaw Komorowski, prezes Rady Ministrw Donald Tusk, przewodniczcy Rady Unii Europejskiej Herman Van Rompuy oraz premier Wgier Viktor Orbn przed premier spektaklu Krl Roger wystawionej z okazji inauguracji przewodnictwa Polski w Radzie Unii Europejskiej.
Fot. Pawe Supernak/PAP
Nowa strategia bezpieczestwa powinna wszechstronnie zdiagnozowa Uni Europejsk jako podmiot bezpieczestwa, aby precyzyjniej ni dotd okreli jej misj w tej dziedzinie. Niezbdne bdzie dokonanie przegldu iuzgodnienie katalogu wsplnych interesw oraz celw strategicznych pastw czonkowskich. Ponadto jest podane, aby na podstawie oceny iprognozy rozwoju bliszego idalszego rodowiska bezpieczestwa Unii, okrelone zostay najbardziej prawdopodobne scenariusze jego ewolucji. Stosownie do tych scenariuszy nowa strategia bezpieczestwa powinna nakreli koncepcj ramowych dziaa zmierzajcych do osignicia uzgodnionych celw (strategia operacyjna) oraz przygotowania iutrzymania wniezbdnej gotowoci potrzebnych do tego si irodkw (strategia preparacyjna). Zpunktu widzenia Polski do najwaniejszych wsplnych interesw pastw UE mona zaliczy: 1. dysponowanie przez Uni odpowiednio silnym wstosunku do zagroe potencjaem bezpieczestwa, wtym obronnym; 2. zdolno do ochrony indywidualnej (swoich obywateli) i zbiorowej (ludnoci) przed losowymi iumylnymi zagroeniami dla ich ycia izdrowia; 3. gwarantowanie bezpiecznych warunkw rozwoju potencjau spoecznego igospodarczego wszystkich pastw czonkowskich, atake optymalne wykorzystanie tego potencjau do wsparcia operacji bezpieczestwa. Bezporednio ze wsplnych interesw pastw czonkowskich wynikaj ich cele strategiczne. Unia powinna prowadzi aktywn polityk wykorzystywania szans iuprzedzajcego redukowania zagroe, co wie si zkoniecznoci prowadzenia midzynarodowych wojskowych icywilnych operacji bezpieczestwa. Wtym kontekcie szczegln rol odgrywa zdolno UE do stabilizacji swojego ssiedztwa. Ponadto Unia powinna utrzymywa polityczno-decyzyjn, planistyczn iszkoleniow gotowo do skutecznego reagowania na zagroenia dla pastw UE, co bdzie si wizao zkonieczno-
160
ci zarwno wypracowania mechanizmw wsppracy midzy Uni aNATO, atake zreform systemu planowania idowodzenia operacyjnego UE. Oprcz opracowania strategii wane jest dziaanie wkonkretnych praktycznych projektach wzmacniajcych WPBiO. Dla Polski oznacza to kontynuacj zaangaowania wreform koncepcji Grup Bojowych UE, wkierunku ich rzeczywistego wzmocnienia i wykorzystywania jako realnego, praktycznego narzdzia Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony UE, wzmocnienia wsppracy midzy UE aNATO, wtym zwaszcza midzy Europejsk Agencj Obrony aDowdztwem NATO do spraw Transformacji oraz stworzenia staego unijnego dowdztwa na potrzeby operacji wojskowych. Polska powinna wspiera te wzmacnianie europejskiego potencjau wojskowego poprzez rozwijanie wramach wielonarodowych projektw zdolnoci bdcych w dyspozycji poszczeglnych pastw (pooling and sharing), atake wspprac wdziedzinie rozwoju izakupu uzbrojenia. Jedn z moliwych opcji ewolucji WPBiO moe by wyonienie si europejskiego przywdztwa (awangardy) wsprawach bezpieczestwa, ktre przeoyoby si na zwikszenie efektywnoci WPBiO, wzmocnienie zdolnoci cywilnych iwojskowych wzakresie reagowania kryzysowego oraz unowoczenienie iszersz wspprac przemysw obronnych pastw europejskich. W takiej sytuacji Polska powinna stara si doczy do tej awangardy. Tego typu dziaania mogyby by realizowane za porednictwem zapisanej w Traktacie o Unii Europejskiej (uwzgldniajcym zmiany wprowadzone traktatem z Lizbony) koncepcji staej wsppracy strukturalnej (art. 42 ust. 6), dla ktrej grup inicjatywn mgby sta si Trjkt Weimarski. Niezalenie od dotychczasowych obaw o zagroenie dla spjnoci Unii Europejskiej, Polska powinna intensywnie uczestniczy w mechanizmie wzmocnionej wsppracy, ktry stwarza szans na realne wzmocnienie Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony. Polska powinna take dy do wypenienia treci postanowie zarwno Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dotyczcych klauzuli solidarnoci (art. 222), jak i Traktatu o Unii Europejskiej, dotyczcych klauzuli wzajemnej obrony (art. 42 ust. 7). Pierwszy znich stwarza zobowizanie do wsplnego dziaania Traktat o Unii Europejskiej Art. 42 ust. 6. Pastwa Czonkowskie, ktre speniaj wysze kryteria zdolnoci wojskowej i ktre zacigny w tej dziedzinie dalej idce zobowizania, majc na wzgldzie najbardziej wymagajce misje, ustanawiaj sta wspprac strukturaln w ramach Unii ()
Traktat oFunkcjonowaniu Unii Europejskiej Art. 222 ust. 1. Unia ijej Pastwa Czonkowskie dziaaj wsplnie wduchu solidarnoci, jeeli jakiekolwiek Pastwo Czonkowskie stanie si przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiar klski ywioowej lub katastrofy spowodowanej przez czowieka. Unia mobilizuje wszystkie bdce wjej dyspozycji instrumenty wtym rodki wojskowe udostpnione jej przez Pastwa Czonkowskie, wcelu: a) zapobiegania zagroeniu terrorystycznemu na terytorium Pastw Czonkowskich, ochrony instytucji demokratycznych iludnoci cywilnej przed ewentualnym atakiem terrorystycznym, udzielenia pomocy Pastwu Czonkowskiemu na jego terytorium, na wniosek jego wadz politycznych, wprzypadku ataku terrorystycznego; b) udzielenia pomocy Pastwu Czonkowskiemu na jego terytorium, na wniosek jego wadz politycznych, wprzypadku klski ywioowej lub katastrofy spowodowanej przez czowieka.
161

iwsparcia wrazie ataku terrorystycznego lub zaistnienia katastrof naturalnych ikryzysw. Drugi ustanawia wymg wsppracy wrazie ataku zbrojnego. Mimo wejcia wycie traktatu zLizbony, proces operacyjnego wdroenia obu zapisw nie jest przesdzony, co stwarza przestrze dla aktywnoci dyplomatycznej ze strony Polski. Dla zapewnienia spjnoci tego wysiku z dziaaniami caej UE potrzebne jest umacnianie wsplnej oceny zagroe dla bezpieczestwa, awic rozwj kultury strategicznej. Istotny jest rwnie rozwj cywilnych zdolnoci UE wzakresie reagowania kryzysowego. Bardzo wane znaczenie dla bezpieczestwa Polski bdzie miaa strategiczna wsppraca midzy NATO aUE, wtym gwnie wzmocnienie jej spjnoci politycznej oraz zwikszenie skutecznoci wdziaaniu. Pocztkowemu okresowi czonkostwa Polski wNATO iUnii Europejskiej towarzyszya gboka transformacja obu organizacji. Od czasu swojej akcesji, Polska konsekwentnie opowiada si za pogbieniem integracji wramach zarwno Sojuszu Pnocnoatlantyckiego, jak iUnii Europejskiej, uznajc samo istnienie obu organizacji za skuteczne gwarancje swojego bezpieczestwa. Obecnie wobec strukturalnych napi, ktre dotykaj zarwno NATO, jak iUE Polska musi przej do nowego etapu swojego czonkostwa wobu organizacjach, promujc rozwizania wzmacniajce si obu organizacji, zkorzyci dla Polski. Szczeglnie istotne jest denie do wzmacniania wspdziaania NATOUE, prowadzce docelowo do zbudowania euroatlantyckiego tandemu bezpieczestwa, zdolnego do skutecznego sprostania caemu spektrum wspczesnych zagroe. Winteresie Polski jest, aby obie organizacje wramach partnerstwa strategicznego wzajemnie si uzupeniay idziki synergii uzyskiway lepsze efekty wsplnych dziaa. Wtym wzgldzie wane jest zapewnienie wikszej koordynacji inicjatyw wzakresie rozwoju zdolnoci obronnych zarwno wNATO, osiganych wramach inicjatywy smart defence, jak iwUE, osiganych wramach koncepcji pooling and sharing. Potrzebna jest te bezporednia wsppraca obu organizacji wramach midzynarodowych operacji bezpieczestwa prowadzonych wtych samych miejscach. Strategiczne partnerstwa i dobrossiedztwa. W interesie Polski ley rozwijanie bliskiej, strategicznej wsppracy zUSA, zinnymi partnerami strategicznymi oraz zpastwami ssiedzkimi. Stany Zjednoczone obecnie redukuj sw obecno wojskow wEuropie. Proces ten nie powinien by bagatelizowany przez europejskich czonkw NATO. Polska powinna zabiega oograniczenie skali wycofania potencjau wojskowego USA zEuropy oraz przyczynia si do zdefiniowania nowych podstaw amerykaskiej obecnoci przez cise jej powizanie zgotowoci do reakcji na zagroenia dla bezpieczestwa euroatlantyckiego. Rwnolegle Polska powinna dy do realnego zwikszenia europejskich zdolnoci wojskowych wramach WPBiO. Polska powinna rozwija wspprac ze Stanami Zjednoczonymi, suc utrwaleniu wizi transatlantyckich oraz osigniciu wymiernych korzyci przez obie strony. Powinna ona dotyczy m.in. zwikszania zdolnoci do wsplnych dziaa ipodejmowania wsplnych operacji wojskowych. Opowodzeniu wsppracy polsko-amerykaskiej wdziedzinie bezpieczestwa wnajbliszych latach decydowa bdzie przede wszystkim skuteczno wrealizacji konkretnych programw wsppracy wojskowej (szkolenia, w tym gwnie wojsk specjalnych, staa obecno komponentu si powietrznych USA wPolsce czy konsekwentna realizacja planw budowy amerykaskiej czci sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej, ktry wtrzeciej fazie EPAA ma zosta zlokalizowany na terytorium Polski), postrzeganych jako obustronnie korzystnych. W interesie Polski ley utrzymywanie w Europie amerykaskiego arsenau taktycznej broni jdrowej (TBJ) iprzeciwstawianie si rnym propozycjom jej jednostronnego wycofania. Ewentualne
162
redukcje TBJ powinny by brane pod uwag wycznie zgodnie zzasad przejrzystoci iwzajemnoci wrelacjach zRosj. Nowym paradygmatem wrelacjach polsko-amerykaskich powinna sta si ich wielowymiarowo, polegajca na rozszerzeniu spektrum wsppracy na wiksz liczb obszarw idziedzin (energia, nauka ibadania etc.), atym samym pogbieniu sfery wsplnych polsko-amerykaskich interesw. Polska powinna dziaa na rzecz umacniania podmiotowoci pastw Europy Wschodniej. Dotyczy to zwaszcza pastw objtych unijn inicjatyw Partnerstwa Wschodniego. Wschodni wymiar polityki Unii musi by kontynuowany ipogbiany przez Polsk jako adwokata ipromotora tego regionu. W tym wzgldzie szczeglnie wane jest dzielenie si dowiadczeniami transformacyjnymi, stae wsparcie dla prozachodniego wektora wpolityce bezpieczestwa Ukrainy oraz stopniowe wczanie jej wmechanizmy integracji europejskiej. Jako wsppracy midzy UE iPolsk aUkrain wznacznym stopniu przesdzi oewolucji sytuacji wcaej Europie Wschodniej. Rozwj stosunkw zModawi oraz pastwami Kaukazu Poudniowego obok aspektu wspierania ich modernizacji ieuropejskiego wyboru (zwaszcza wprzypadku Gruzji iModawii) sprzyja stabilizacji sytuacji wstrefach nierozwizanych konfliktw. Polska powinna stanowczo broni zasady integralnoci terytorialnej pastw regionu, atake ich prawa do swobodnego wyboru sojuszy. Poza Europ Wschodni, perspektywy stwarza Polsce rwnie zacienienie relacji zpastwami Azji rodkowej, m.in. zuwagi na moliwo importu surowcw naturalnych oraz pooenie geopolityczne subregionu. Biaoru powinna zosta objta szersz wspprac, gdy tylko zacznie spenia podstawowe kryteria demokratyzacji. Powyszym dziaaniom winien towarzyszy rozwj wsppracy z Rosj, oparty na zasadzie wzajemnoci. Waciw ciek postpowania jest jednak uwolnienie relacji ztym partnerem od logiki stref wpyww. Rosja wci postrzega Europ Wschodni jako terytorium, gdzie prowadzona jest gra osumie zerowej. Wychodzc ztego zaoenia, dy do zapewnienia sobie quasi-monopolistycznych wpyww na obszarze byego Zwizku Radzieckiego. Winteresie RP ley wskazywanie, e europeizacja pastw Partnerstwa Wschodniego jest korzystna take dla Rosji, poniewa jest ona rwnoznaczna zutrwalaniem zasad demokratycznych, przewidywalnoci wwarstwie spoeczno-politycznej oraz ze stabilnym rozwojem ekonomicznym. To przyczynia si do wzrostu stabilizacji regionu, co ley we wsplnym interesie UE (wtym Polski) iRosji. Pierwszym krokiem na rzecz ustanowienia wsplnego fundamentu norm izbienych zasad postpowania na obszarze UEEuropa WschodniaRosja moe si okaza rozcignicie norm WTO na wszystkie pastwa regionu (poza organizacj pozostaj m.in. Biaoru iAzerbejdan oraz Kazachstan). Wana dla bezpieczestwa Polski jest rwnie wsppraca zssiadami. Odbywa si ona zarwno wformatach sformalizowanych (Trjkt Weimarski, Grupa Wyszehradzka), jak idoranych (pastwa batyckie). Istotnymi partnerami s rwnie kraje skandynawskie, zainteresowane nie tylko bezpieczestwem basenu Morza Batyckiego, ale rwnie wspprac polityczn na forach regionalnych iglobalnych (np. wsplna polsko-norweska inicjatywa wsprawie taktycznej broni jdrowej). Szczeglne znaczenie dla Polski ma rozwijanie dobrossiedzkich relacji strategicznych zUkrain. Niepodlega, stabilna, otwarta na wspprac Ukraina ma kluczowe znaczenie dla stabilnoci wEuropie rodkowo-Wschodniej. Patrzc szerzej na kwestie ssiedztwa, wdobie malejcych nakadw na obronno wEuropie, co jest szczeglnie widoczne wnajbliszym otoczeniu Polski, znaczenia nabieraj pastwa, ktre staraj si utrzymywa adekwatny do wyzwa poziom ambicji militarnych. Wtym kontekcie warto wymieni Rumuni iTurcj jako potencjalnych partnerw do wsppracy polityczno-wojskowej.
163
Afganistan, patrol w prowincji Ghazni.
Relacje Polski ze wschodzcymi potgami wwymiarze ekonomicznym stanowi szans rozwojow. Jako czonek UE Polska stawa si bdzie coraz atrakcyjniejszym rynkiem inwestycyjnym dla koncernw pastw grupy BRIC, ktre bd chciay uzyska dostp do wsplnego rynku europejskiego. Zdrugiej strony Polska, poprzez rozwj wsppracy ztymi pastwami, bdzie otwieraa nowe kierunki eksportowe dla produktw krajowych. Wwymiarze wojskowym naley jednak zwraca uwag na skal wydatkw zbrojeniowych tych pastw. Ich znaczne, skokowe przyspieszenie stanowioby powane wyzwanie dla NATO, UE wtym idla Polski. Wanym priorytetem operacyjnym jest udzia wdziaaniach spoecznoci midzynarodowej majcej na celu zapobieganie powstawaniu rde zagroe. Czynnikiem wzmacniajcym ten kierunek dziaania byaby rewitalizacja innych (poza NATO iUE) organizacji, instytucji ireimw bezpieczestwa midzynarodowego. Wwymiarze globalnym wskazane jest zwikszenie aktywnoci ipodnoszenie znaczenia Polski wOrganizacji Narodw Zjednoczonych. Katalog dziaa powinien obejmowa bardziej aktywne zaangaowanie wdebat podjt przez ONZ na temat skutecznoci operacji pokojowych. Naley rozway rwnie powrt do udziau wwybranych misjach pokojowych prowadzonych przez ONZ czy zwikszenie zaangaowania na rzecz rozbrojenia (szczeglnie wsprawie implementacji konwencji ozakazie broni chemicznej oraz ukadu onieproliferacji broni jdrowej). Wwymiarze regionalnym istnieje potrzeba odbudowy znaczenia Organizacji Bezpieczestwa iWsppracy wEuropie. Proces ten wymaga jednak konstruktywnego podejcia wszystkich pastw czonkowskich do wsppracy wramach OBWE. Naley take podejmowa starania oprzegld norm prawa midzynarodowego, ktre zwiksz jego skuteczno wzwalczaniu nowych zagroe, zwaszcza zwizanych zproliferacj broni masowego raenia, terroryzmem iprzestpczoci zorganizowan oraz destabilizujcym wpywem pastw upa-
164
Fot. Waldemar Mynarczyk/Zesp Reporterski Combat Camera DO SZ
dych. Dotyczy to take wzmacniania skutecznoci reimw iregulacji wobszarze kontroli zbroje irozbrojenia oraz rodkw budowy zaufania ibezpieczestwa. Wwielu przypadkach, wtym zwaszcza wobszarze zagroe terrorystycznych icybernetycznych, zuwagi na sieciowy charakter zjawisk, ktrym naley si przeciwstawi, szczeglnego znaczenia nabiera intensywna wsppraca midzynarodowa, ktra jest niezbdnym warunkiem powodzenia podejmowanych wysikw. Charakter wspczesnych iprzyszych zagroe dla bezpieczestwa wskazuje na potrzeb moliwie wczesnej identyfikacji ich rde oraz podejmowanie szybkich dziaa zapobiegawczych jako gwnej zasady strategii operacyjnej. Potrzebne s tu dziaania kompleksowe, uwzgldniajce elementy polityczne, gospodarcze, spoeczne, a take wojskowe. W dziaania te powinni by wczeni nie tylko aktorzy pastwowi iorganizacje midzynarodowe ale take iorganizacje pozarzdowe. Polska powinna wtych dziaaniach uczestniczy. Udzia woperacjach poza granicami kraju jest istotnym instrumentem polityki zagranicznej ibezpieczestwa pastwa. Jednoczenie jest on rdem dowiadcze operacyjnych ijednym zwyznacznikw kierunku transformacji Si Zbrojnych RP. Dziaania wojskowe powinny by jednoczenie wzmacniane poprzez zaangaowanie cywilne (dziaania na rzecz stabilizacji politycznej oraz odbudowy spoecznej igospodarczej regionw konfliktw) wtym take poprzez przekazywanie pomocy rozwojowej. Konieczne jest dokonanie analizy zaangaowania Polski wostatnich latach wdziaania spoecznoci midzynarodowej suce rozwizywaniu konfliktw, kryzysw iproblemw regionalnych oraz globalnych. Na tej podstawie naley zdefiniowa najwaniejsze kryteria takiego udziau wkolejnych latach. Decyzja oewentualnym udziale Polski wdanej operacji powinna wynika zinteresw narodowych, celw strategicznych imoliwoci (posiadanych zasobw) pastwa. Kryterium wtrnym byby podmiot prowadzcy operacj (NATO, UE, ONZ, OBWE, koalicja chtnych). Wan przesank przy podejmowaniu decyzji owczeniu Polski wdan operacj jest posiadanie czytelnego mandatu midzynarodowego.
165
3.2.Zadania strategiczne podsystemw operacyjnych bezpieczestwa narodowego

Podsystem obronny
Podstawowym kierunkiem dziaa podsystemu obronnego jest stae utrzymywanie gotowoci do skutecznego reagowania na zagroenia dla niepodlegoci inienaruszalnoci terytorialnej RP. Wtym wzgldzie Polska powinna te zabiega outrzymywanie iwzmacnianie przez organizacje bezpieczestwa, ktrych Polska jest czonkiem, gotowoci do dziaania wwymiarach polityczno-decyzyjnym, planistycznym i szkoleniowym. Dziaaniem uzupeniajcym powinno by rwnie prowadzenie aktywnej polityki wykorzystywania szans iuprzedzajcego redukowania ryzyk wdziedzinie bezpieczestwa, m.in. poprzez udzia wmidzynarodowych wysikach na rzecz redukowania rde zagroe, wtym wmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa. Dziaania suby zagranicznej na rzecz bezpieczestwa. Globalizacja irosnca skala midzynarodowej wspzalenoci postawiy wnowym wietle zadania sub dyplomatycznych wsprawach bezpieczestwa, ktre musz dostosowa swoje dziaania do zmieniajcego si otoczenia. Zakada si, e sojusze oraz istniejce struktury ipowizania midzynarodowe RP utrzymaj si wdugiej perspektywie. Staym kierunkiem aktywnoci polskiej dyplomacji wtym wzgldzie powinien by udzia wdziaaniach nakierowanych na wzmacnianie ich spoistoci, wiarygodnoci iskutecznoci. Polska dyplomacja musi uwzgldnia dokonujc si strategiczn zmian, polegajc na przeniesieniu centrum wiatowej gospodarki zobszaru atlantyckiego wregion Azji iPacyfiku. Dla dyplomacji oznaczaoby to zadanie rozszerzania relacji partnerskich ze wschodzcymi mocarstwami. Najwaniejsze zadania polskiej dyplomacji w kontekcie wymogw bezpieczestwa pastwa dotycz: u trzymania znaczenia fundamentalnej dla NATO misji, jak jest wsplna obrona, przy jednoczesnym rozszerzeniu aktywnoci Sojuszu onowe zadania, wtym wobszarze zarzdzania kryzysowego ikooperatywnego bezpieczestwa; u dziau wodnowie projektu europejskiego zarwno poprzez inicjatywy polityczne, jak iskuteczne komunikowanie korzyci dla Polski zintegracji europejskiej; i ntensywnego wsparcia dla usprawnienia Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony UE poprzez wzmocnienie w wymiarze polityczno-strategicznym (nowelizacja Europejskiej Strategii Bezpieczestwa), instytucjonalnym (stae dowdztwo) ioperacyjnym (Grupy Bojowe UE); r ozwoju wsppracy ze strategicznymi partnerami wUE, wtym zNiemcami iFrancj wramach Trjkta Weimarskiego, atake budowy moliwie trwaych koalicji zkrajami Grupy Wyszehradzkiej oraz pastwami regionu Morza Batyckiego; p oszerzania spektrum wsppracy bilateralnej ze Stanami Zjednoczonymi (energia, nauka ibadania, innowacje), przy jednoczesnej intensyfikacji wsppracy polityczno-wojskowej; r ozwoju partnerskiej wsppracy zRosj na zasadach wzajemnoci, przejrzystoci oraz respektowania suwerennoci pastw ssiednich; p romowania nieproliferacji broni masowego raenia i rodkw jej przenoszenia oraz kontroli zbroje irozbrojenia;
166
w zmacniania europejskiej polityki energetycznej przez rozbudow infrastruktury przesyowej oraz przestrzeganie zasad konkurencji, rwnie wodniesieniu do podmiotw zkrajw-dostawcw energii; r ozwoju relacji ze wschodzcymi potgami, zuwzgldnieniem dialogu na temat bezpieczestwa. Dziaania militarne. Kluczowym kierunkiem dziaania podsystemu obronnego jest utrzymywanie polityczno-decyzyjnej, planistycznej iszkoleniowej gotowoci do skutecznego reagowania na zagroenia dla niepodlegoci inienaruszalnoci terytorialnej Polski. Docelowo Siy Zbrojne RP musz by zdolne do efektywnego wykonywania trzech kluczowych misji, ktrych zakres nie ulegnie zmianie w stosunku do obecnie przyjtego w dokumentach strategicznych. Pozostan nimi: obrona pastwa, zaangaowanie midzynarodowe iwsparcie bezpieczestwa wewntrznego (spoeczestwa iinstytucji cywilnych pastwa). Pewne przewartociowanie nastpi powinno natomiast w rozoeniu akcentw pomidzy nimi. Podstawowym zadaniem si zbrojnych musi pozosta obrona wasnego terytorium. W tym kontekcie powinny by gotowe do: samodzielnego dziaania wrazie konfliktu lokalnego omaej skali; przyjcia si sojuszniczego wsparcia iutrzymania okrelonych punktw obrony do czasu ich przybycia wrazie konfliktu oduej skali; wzicia udziau wsojuszniczej operacji obronnej wrazie ataku na inne pastwo, zgodnie zzasadami obrony kolektywnej. Wmisji obrony terytorium kraju mieci si rwnie wypenianie funkcji militarnego odstraszania, poprzez demonstrowanie gotowoci do obrony siami utrzymywanymi wczasie pokoju oraz gotowoci do ich mobilizacyjnego rozwinicia wrazie wojny na du skal. Siy Zbrojne RP powinny by gotowe do prowadzenia operacji przeciwzaskoczeniowych oraz do jak najskuteczniejszego, samodzielnego operowania wsytuacjach trudnokonsensusowych (kiedy osignicie konsensusu wrd sojusznikw byoby utrudnione), jak rwnie wwarunkach zagroe aterytorialnych, selektywnych, niespodziewanych, oograniczonej skali, spowodowanych niejasnymi lub skrytymi motywami politycznymi. Zaoenia doktrynalne oraz myl przewodnia obrony pastwa powinny wpeni wspgra ze strategi caego NATO, ale przede wszystkim uwzgldnia polskie interesy narodowe iwarunki ich realizacji. Wramach drugiej misji Siy Zbrojne RP powinny utrzymywa take gotowo do aktywnego zaangaowania wrnego rodzaju midzynarodowych operacjach bezpieczestwa zarwno wskali regionalnej, jak i globalnej w coraz bardziej zoonym rodowisku. Takie zaangaowanie powinno by rozpatrywane jako istotny instrument polityki zagranicznej ibezpieczestwa pastwa (wsparcie dyplomacji), zapewniajce wpyw na ksztatowanie rodowiska midzynarodowego. Jednoczenie jest ono rdem dowiadcze operacyjnych ijednym zwyznacznikw kierunkw transformacji SZ RP. Poziom przyszego zaangaowania wdziaania na arenie midzynarodowej zaley od moliwoci pastwa, okrelonych przez zasoby finansowe, ludzkie, materiaowe iorganizacyjne. Decyzja oudziale SZ RP powinna by wypadkow interesw narodowych imoliwoci pastwa oraz zobowiza midzynarodowych wobec partnerw iorganizacji sojuszniczych. Podejmujc decyzj ouczestnictwie wprzyszych misjach, naley bra pod uwag przede wszystkim zbieno celw tych misji zpolskimi interesami icelami strategicznymi. Trzeci misj Si Zbrojnych RP jest wspieranie bezpieczestwa krajowego i pomoc spoeczestwu. W ramach tej funkcji powinny one: monitorowa i ochrania przestrze powietrzn; wspiera ochron granic ldowych iwd terytorialnych; prowadzi dziaalno rozpoznawcz iwywiadowcz; monitorowa skaenia promieniotwrcze, chemiczne ibiologiczne na terytorium kraju;
167

oczyszcza terytorium z materiaw wybuchowych i przedmiotw niebezpiecznych pochodzenia wojskowego; prowadzi dziaania poszukiwawczo-ratownicze, atake pomaga wadzom pastwowym, administracji publicznej oraz spoeczestwu wsytuacjach kryzysowych iwrazie zaistnienia katastrof naturalnych. Z punktu widzenia bezpieczestwa pastwa, oprcz realizacji wyej wymienionych podstawowych misji si zbrojnych, wskazane powinno by take wypenianie nastpujcych innych zada operacyjnych: d enie do rozszerzania wsppracy wojskowej midzy NATO aUE na zasadzie komplementarnoci; r ozwijanie zdolnoci przyjcia na terenie Polski sojuszniczych si wzmocnienia oraz prowadzenia wicze przygotowujcych do wsplnych operacji; w noszenie wkadu wrozwj wojskowych zdolnoci UE wzakresie reagowania kryzysowego; b udowa rodkw zaufania w stosunkach z Rosj (na zasadzie wzajemnoci) przez rozszerzenie wsppracy wojskowej wramach istniejcych moliwoci wynikajcych zczonkostwa wNATO; u dzia wweryfikacji przestrzegania porozumie dotyczcych kontroli zbroje, rozbrojenia oraz rodkw budowy zaufania ibezpieczestwa, w tym zwaszcza w celu przeciwdziaania niekorzystnym zmianom stosunku si wojskowych w regionie; w spdziaanie przy unowoczenianiu iprzebudowie przemysowego potencjau obronnego Polski stosownie do potrzeb narodowych; p omoc wewakuacji obywateli polskich zzagranicy wsytuacji zagroenia ich ycia. Siy zbrojne odpowiadaj gwnie za realizacj zada obronnych. Jednak zmiany wrodowisku bezpieczestwa Polski nieustannie dodaj nowe zadania. Coraz bardziej ambitne cele strategiczne Polski wdziedzinie bezpieczestwa oraz globalizacja powoduj zmian charakteru niektrych zada, atake wpywaj na dugotrwao zaangaowania si. Wymagaj rwnie dziaania wtrudnym rodowisku operacyjnym oraz wspdziaania zwieloma uczestnikami, zarwno wojskowymi, jak icywilnymi, wosiganiu wsplnych celw. Granice dziaania wojska wyznaczane s przez coraz szersze regulacje prawne. Zadania wykonywane przez siy zbrojne s ibd zcoraz wikszym zainteresowaniem obserwowane ioceniane przez media ispoeczestwo. Sytuacja ta powoduje konieczno dostosowania, czyli cigej transformacji si zbrojnych, do skutecznego i terminowego wykonywania zada stawianych im przez pastwo. Dziaania wywiadowcze. Suby wywiadu powinny: rozpoznawa oraz informowa o istniejcych ipotencjalnych zagroeniach Polski, jej interesw oraz obywateli; identyfikowa imonitorowa szanse oraz ryzyka dla bezpieczestwa narodowego; wspiera wojska uczestniczce woperacjach poza granicami kraju; ledzi midzynarodowy obrt broni oraz proliferacj broni masowego raenia irodkw jej przenoszenia; obserwowa dziaania zwizane zpolityk energetyczn isurowcow; zwiksza wasne moliwoci poprzez wspprac zsojusznikami oraz koalicjantami. Zadaniem wywiadu powinno by take skuteczne identyfikowanie zamiarw pastw trzecich wymierzonych winteresy RP. Poza dziaaniami operacyjnymi sub wywiadowczych istotn rol wzapewnieniu bezpieczestwa stanowi uzyskanie informacji za pomoc tzw. biaego wywiadu. Zadania wtym obszarze skupione s wok analizy iprzetworzenia informacji pochodzcych zoglnodostpnych rde (gwnie rodkw masowego przekazu, wtym rodkw elektronicznej komunikacji otwartej, rejestrw, rde osobowych) adotyczce wszczeglnoci zdarze, miejsc czy osb majcych potencjalny wpyw na
168
bezpieczestwo kraju, zarwno wewntrzne, jak izewntrzne. Nie mniej istotny jest zweryfikowany biay wywiad, ktry czy dane gromadzone ze rde otwartych i baz danych, wczajc rwnie informacje objte tajemnic. Biay wywiad stanowi jeden zpriorytetw dziaa analityczno-informacyjnych realizowanych przez suby ijest integraln czci wszelkich czynnoci wykonywanych wramach opisanych wyej zada stricte wywiadowczych (operacyjnych). Dziaania kontrwywiadowcze na rzecz Si Zbrojnych RP iprzemysu obronnego. Niezwykle wanym aspektem dziaalnoci kontrwywiadu wojskowego jest zapobieganie dziaaniom, ktre mog zagraa bezpieczestwu lub zdolnoci bojowej Si Zbrojnych RP. Wtym kontekcie wane s dziaania wzakresie ochrony bezpieczestwa jednostek wojskowych oraz personelu si zbrojnych. Wrd szczegowych zada wymieni naley przeciwdziaanie: szpiegostwu, zamachom na jednostki wojskowe oraz obiekty lub urzdzenia oznaczeniu obronnym, korupcji wobszarze zagroe dla obronnoci pastwa inaruszeniom ochrony informacji niejawnych oraz szeroko pojtego bezpieczestwa informacyjnego, rwnie zuwzgldnieniem aspektu walki informacyjnej wcyberprzestrzeni. Istotnym zadaniem wtym obszarze jest take ochrona bezpieczestwa bada naukowych iprac rozwojowych zlecanych przez siy zbrojne oraz inne jednostki resortu obrony narodowej, a take zabezpieczanie produkcji iobrotu towarami, technologiami iusugami oprzeznaczeniu wojskowym. Produkcja obronna. Polski przemysowy potencja obronny wcigu najbliszych lat powinien by wmaksymalnym stopniu angaowany wproces modernizacji technicznej Si Zbrojnych RP. Analiza problemu wskazuje, e podmioty polskiego przemysu obronnego s wstanie wstosunkowo krtkim czasie (23 lata) wytworzy elementy uzbrojenia isprztu wojskowego, podane przez polsk armi. Zasadne jest zatem wsparcie i angaowanie polskich firm i przedsibiorstw zbrojeniowych wrealizowane przez resort obrony narodowej priorytetowe programy modernizacyjne, zktrych najwaniejszymi, okrelonymi wGwnych kierunkach rozwoju Si Zbrojnych RP iich przygotowa do obrony pastwa na lata 20132022, s: obrona powietrzna (wtym przeciwrakietowa), systemy informacyjne oraz mobilno Wojsk Ldowych (migowcowa). Dugoletnie plany wzakresie zakupw imodernizacji Si Zbrojnych RP powinny powstawa na podstawie gruntownej diagnozy, wcisej wsppracy zreprezentantami nauki iprzemysu. Konsultacje te, wsparte realnymi nakadami finansowymi, np. zNarodowego Centrum Bada iRozwoju, pozwol zharmonizowa iusystematyzowa wydatki obronne na najblisze lata. Efektem takiego dziaania powinny by nowoczesne produkty, uytkowane ieksploatowane przez polsk armi zarwno wkraju, jak iwmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa.
Podsystemy ochronne
Gwne zadania wpodsystemach ochronnych obejmuj zapewnienie warunkw dla utrzymywania adu konstytucyjnego, wewntrznej stabilnoci pastwa oraz bezpieczestwa ludnoci. W szczeglnoci zadania te dotycz ochrony instytucji pastwa, obywateli, wsplnych i indywidualnych zasobw materialnych i niematerialnych przed zagroeniami niemilitarnymi. Zagroenia te powstaj zarwno wwyniku dziaa czowieka, jak isi przyrody. Wpierwszym wypadku nie zawsze musz one przybiera posta naruszenia obowizujcych przepisw prawnych. Zgodnie zzasadami strategii operacyjnej, zadania wtym zakresie musz by realizowane zarwno wewntrz systemu bezpieczestwa narodowego, jak iwobrbie sieci powiza midzynarodowych, przede wszystkim wramach NATO, UE iwe wsppracy bilateralnej.
169

Zadania strategiczne w ochronnych podsystemach bezpieczestwa dotycz w szczeglnoci obszarw: bezpieczestwa publicznego, zwalczania terroryzmu iekstremizmw politycznych oraz zagroe wynikajcych zprzestpczoci wcyberprzestrzeni, atake ochrony ludnoci cywilnej. Uzupeniajcym celem dziaania wpodsystemach ochronnych powinien by udzia wpromowaniu na arenie midzynarodowej oraz krzewienie w spoeczestwie polskim zasad iwiadomoci naleytego korzystania zpraw iwolnoci czowieka iobywatela. Wymiar sprawiedliwoci. Gwna funkcja wymiaru sprawiedliwoci polega na wicym rozstrzyganiu sporw midzy okrelonymi podmiotami. Nadrzdnym celem dziaa Polski jako demokratycznego pastwa prawa jest eliminowanie rde zagroe dla swobody korzystania zpraw iwolnoci oraz konsekwentne ciganie ikaranie sprawcw wykrocze przeciwko tej swobodzie. Wtym zakresie szczeglne znaczenie ma zapewnienie przez pastwo sprawnego funkcjonowania sdw iprokuratury, terminowe prowadzenie postpowa irozstrzyganie spraw oraz zagwarantowanie skutecznego wykonania orzecze. Niezmiernie wanym zadaniem wymiaru sprawiedliwoci jest rwnie zapewnienie bezpieczestwa obrotu gospodarczego, co moliwe jest przy istnieniu uproszczonych ielastycznych procedur prawnych dotyczcych podmiotw gospodarczych. Wymiar sprawiedliwoci musi zapewni realizacj konstytucyjnych gwarancji ochrony praw iwolnoci, co moliwe jest przy szerokim dostpie do instytucji wymiaru sprawiedliwoci, ich szybkim dziaaniu wsposb przyjazny dla obywateli. Kady ma bowiem prawo do sprawiedliwego ijawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwoki (to jest sprawnie iterminowo) przez waciwy, niezaleny, bezstronny sd. Jednoczenie wymiar sprawiedliwoci musi tak funkcjonowa, aby obywatel mia wiadomo nieuchronnoci kary za popenione przestpstwo, atake jej susznoci iproporcjonalnoci do skali naruszenia porzdku publicznego. Celowe wydaje si czstsze orzekanie kary grzywny za agodniejsze przestpstwa, zamiast kar pozbawienia wolnoci. Przegldu wymaga katalog kar, take tych wymierzanych za przestpstwa gospodarcze, aby wykluczy wraenie, e polski wymiar sprawiedliwoci nadmiernie surowo pitnuje drobne przestpstwa, a jest zbyt wyrozumiay dla sprawcw cikich przestpstw. Wymiar sprawiedliwoci powinien rwnie wspiera dziaania suce upowszechnianiu iumacnianiu praw czowieka, praworzdnoci idemokracji. Wanym wyzwaniem jest umacnianie pozytywnego wizerunku Polski jako praworzdnego, dobrze funkcjonujcego pastwa, wspierajcego ichronicego swoich obywateli tak wkraju, jak iza granic. Wynika std konieczno zaangaowania wprzestrzeganie praw czowieka iswobd obywatelskich; przeciwdziaania wszelkim przejawom dyskryminacji (dotyczy to rwnie dyskryminowania Polakw poza granicami kraju), co sprzyja bdzie utrwalaniu pozytywnego wizerunku Polski za granic; eliminowania uprzedze inegatywnych stereotypw poniajcych Polsk iPolakw; przeciwdziaania manipulacjom historycznym (jak np. fraza opolskich obozach koncentracyjnych). Osona kontrwywiadowcza. Strategicznym zadaniem sub kontrwywiadowczych jest ochrona porzdku konstytucyjnego i demokratycznego ustroju pastwa przed naruszeniami stabilnoci pastwa oraz operacyjne rozpoznawanie zagroe dla bezpieczestwa Polski, wynikajcych zdziaalnoci obcych sub specjalnych, prowadzcych midzy innymi dziaania zmierzajce do uzyskiwania informacji zzakresu wywiadu gospodarczego, politycznego inaukowo-technicznego, ktrych aktywno stanowi moe zagroenie dla bezpieczestwa pastwa. Wsferze ochrony kontrwywiadowczej
170
kraju niezmiernie istotnym zadaniem jest rwnie ochrona kluczowych strategicznych zasobw informacyjnych, zapewniajcych prawidowe funkcjonowanie pastwa. Do gwnych zada kontrwywiadu naley zatem zaliczy: skuteczne rozpoznanie potencjalnych i realnych zagroe oraz zapobieganie im za pomoc dostpnych metod operacyjnych i procesowych; biecy monitoring ianaliz sytuacji wobszarze zidentyfikowanych zagroe dla bezpieczestwa pastwa; prowadzenie dziaa profilaktycznych, szczeglnie wzakresie ochrony informacji niejawnych; koordynacj dziaa iwsppracy zinnymi komponentami systemu bezpieczestwa narodowego RP oraz podmiotami zagranicznymi i midzynarodowymi (ponadnarodowymi) zgodnie zzobowizaniami sojuszniczymi. Zwalczanie terroryzmu iekstremizmu politycznego. Zagroenia ocharakterze terrorystycznym wEuropie zwizane s zaktywnoci zarwno wiatowej sieci Al-Kaidy, jak te ugrupowa ocharakterze lewackim (ktrych renesans obserwuje si w zwizku z kryzysem finansowym) i skrajnie prawicowym (wynikajc m.in. znarastania ksenofobii ipostaw antyimigranckich). Dziaalno tego typu ugrupowa ekstremistycznych moe stanowi zagroenie dla stabilnoci politycznej pastwa, niezalenie od moliwoci podjcia przez nie dziaa ocharakterze stricte terrorystycznym. Strategiczne zadania podmiotw odpowiedzialnych za zwalczanie terroryzmu iekstremizmu politycznego mona skatalogowa nastpujco: rozpoznawanie zagroe terrorystycznych dla Polski wkraju iza granic; prowadzenie staego monitoringu zagroe iopracowywanie prognoz prawdopodobiestwa zamachw na podstawie analizy ryzyka; neutralizacja zagroe terrorystycznych, wtym fizyczne zwalczanie terroryzmu; eliminowanie rde finansowania terroryzmu; ciganie karne sprawcw zagroe terrorystycznych, zgodnie zobowizujcymi Polsk normami prawa midzynarodowego; rozpoznawanie symptomw radykalizacji zachowa izapobieganie im; wsppraca midzynarodowa na szczeblu politycznym, operacyjnym, analitycznym iprawno-karnym wobszarze zwalczania terroryzmu; walka informacyjna wcelu niwelowania wpywu pogldw goszonych przez organizacje ekstremistyczne i terrorystyczne na spoeczestwo polskie; profilaktyka antyterrorystyczna, w tym ksztatowanie w wiadomoci spoecznej wagi zagroe terrorystycznych i waciwych zachowa zwikszajcych bezpieczestwo obywateli; stae umacnianie odpornoci pastwa i spoeczestwa na zamachy terrorystyczne, ukierunkowane na minimalizacj strat materialnych (bezporednich) iurazw psychologicznych (strat porednich) oraz zachowanie cigoci funkcjonowania infrastruktury krytycznej pastwa. Ochrona informacji niejawnych. Ochrona informacji niejawnych to jeden z najwaniejszych obszarw funkcjonowania systemu bezpieczestwa pastwa. W dobie rosncego znaczenia bezpieczestwa informacyjnego, w tym wzrostu znaczenia procesw gromadzenia, przetwarzania i dystrybuowania informacji w certyfikowanych systemach teleinformatycznych, ronie take rola bezpieczestwa informacyjnego w aspekcie cybernetycznym. Szczegln dziedzin bezpieczestwa informacyjnego jest ochrona informacji niejawnych, azatem takich, ktrych nieuprawnione ujawnienie powoduje lub mogoby spowodowa szkody dla Rzeczypospolitej Polskiej albo byoby zpunktu widzenia jej interesw niekorzystne. Strategiczne zadania wsystemie ochrony informacji niejawnych obejmuj zapewnienie bezpieczestwa informacyjnego pastwa iefektywnej realizacji jego funkcji wymagajcych przetwarzania i dystrybucji informacji niejawnych poprzez zapobieganie uzyskaniu nieuprawnionego dostpu do informacji niejawnych i ich ujawnieniu, zapewnianie personalnego, technicznego i fizycznego bezpieczestwa informacji niejawnych, akredytacj systemw teleinformatycznych sucych przecho-
171

wywaniu iprzetwarzaniu informacji niejawnych oraz realizowanie zada wobszarze krajowej wadzy bezpieczestwa wcelu umoliwienia midzynarodowej wymiany informacji niejawnych. Cyberbezpieczestwo. Cyberzagroenia dotycz zarwno interesw obywateli, pastwa jak ipodmiotw gospodarczych. Cyberprzestrze jest wic polem, na ktrym toczy si walka informacyjna. Najpowaniejsze zagroenia zwizane s zkradzie danych, uzyskiwaniem danych dostpowych do kont bankowych, przejmowaniem kontroli nad komputerami iatakami typu DDoS19. Wpraktyce znane s przypadki przejcia kontroli nad systemem komputerowym sterujcym prac obiektu przemysowego (np. atak na instalacje jdrowe wIranie). Strategiczne zadania wzakresie cyberbezpieczestwa obejmuj: przeciwdziaanie zagroeniom w cyberprzestrzeni; ochron systemw informacyjnych pastwa; rozwj wsppracy i koordynacj dziaa ochronnych zpodmiotami sektora prywatnego przede wszystkim bankowego szczeglnie wsferze dostpu do informacji odokonywanych atakach iich rodzajach; prowadzenie dziaa ocharakterze prewencyjnym iprofilaktycznym wzakresie ochrony obywateli przed zagroeniami pyncymi zcyberprzestrzeni; rozpoznawanie przestpstw dokonywanych wcyberprzestrzeni izapobieganie im oraz ciganie ich sprawcw; prowadzenie ofensywnej idefensywnej walki informacyjnej wcyberprzestrzeni, atake koordynacj dziaa zinnymi podmiotami systemu bezpieczestwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Zagroenia cybernetyczne s niedoceniane przez wikszo spoeczestwa. Przeciwstawianie si im wymaga wspdziaania duych grup specjalistw wyposaonych wodpowiedni sprzt irodki finansowe oraz wdroenia mechanizmw zabezpieczajcych na wypadek ograniczenia bd utraty moliwoci korzystania zcyfrowej transmisji danych. To wspdziaanie powinno by cile zintegrowane zsystemem obronnym pastwa. Bezpieczestwo iporzdek publiczny. Zagroenia dla bezpieczestwa iporzdku publicznego wymagaj identyfikacji ineutralizacji negatywnych zjawisk, awrazie ich zaistnienia ograniczania ich zakresu isiy oddziaywania, wtym take efektywnego cigania ich sprawcw. Wkontekcie realnych ipotencjalnych zagroe, za priorytetowe naley uzna zwalczanie przestpczoci zorganizowanej, ktra tradycyjnie obecna jest wsferze kryminalnej czy narkotykowej, adzisiaj przybiera we wzrastajcym stopniu formy szeroko rozumianej przestpczoci ekonomicznej, atake ochron porzdku publicznego, wtym wczasie imprez masowych oraz zgromadze. Podstawowe cele pastwa w przeciwdziaaniu naruszeniom bezpieczestwa publicznego to osiganie wysokiej efektywnoci w: rozpoznawaniu przestpstw inarusze porzdku publicznego, nieuchronnoci karania ich sprawcw, o dzyskiwaniu utraconego mienia oraz niwelowaniu strat Skarbu Pastwa. Dziaania te musz uwzgldnia konieczno zachowania standardw praw czowieka iobywatela oraz zasad demokratycznego pastwa prawa. Wtym zakresie zadania obejmuj: s tay monitoring przestpczoci, w celu wypracowywania i wdraania rozwiza w zakresie jej zwalczania wposzczeglnych wymiarach, zuwzgldnieniem biecej analizy zagroe; p rowadzenie biecych idugoterminowych analiz wcelu wychwycenia zmieniajcych si tendencji ikierunkw zagroe;
19 DDoS (Distributed Denial of Service rozproszona odmowa usugi) atak na system komputerowy lub usug sieciow, ktrego celem jest przerwanie dziaania na skutek zajcia wszystkich wolnych zasobw; przeprowadzany zwielu komputerw.
172
z wikszanie skutecznoci cigania sprawcw narusze bezpieczestwa i porzdku publicznego, wszczeglnoci wwymiarze przestpczoci zorganizowanej; o rganizowanie i koordynowanie dziaa w celu zwalczania najpowaniejszych przestpstw, wszczeglnoci przeciwko yciu izdrowiu, rozbjniczych, zuyciem broni lub innego niebezpiecznego narzdzia; p odejmowanie irealizacj przedsiwzi ukierunkowanych na rozpoznawanie izwalczanie przestpczoci narkotykowej; przeciwdziaanie dokonywaniu przestpstw ocharakterze ekonomicznym, wszczeglnoci zwizanych zobrotem towarami objtymi akcyz iwyudzeniami podatku VAT, atake zapobieganie praniu brudnych pienidzy; d ziaalno ukierunkowan na rozpoznawanie izwalczanie przestpczoci ocharakterze chuligaskim, zuwzgldnieniem aktywnoci grup tzw. pseudokibicw; r ealizacj zada wzakresie zwalczania przestpczoci zwizanej zpornografi dziecic ipedofili; d banie obezpieczestwo wruchu drogowym, poprzez dziaania kontrolne oraz analiz okolicznoci powstawania wypadkw ikolizji drogowych; p odejmowanie skutecznych dziaa ocharakterze prewencyjnym poprzez waciw organizacj ikoordynacj zada; prowadzenie szeroko zakrojonej dziaalnoci profilaktycznej. Wane jest rozpoznawanie iidentyfikacja rde zagroe, ich neutralizacja ilikwidacja tak na drodze zmian wobowizujcym prawie, jak i tam, gdzie jest to niezbdne imoliwe bezporedniej interwencji organw bezpieczestwa iporzdku publicznego (wszczeglnoci dotyczy to radykalnego ograniczenia moliwoci prawnych, uznaniowoci wramach procedur administracyjnych, ograniczajcych moliwo korupcji). Niezwykle istotna jest koordynacja dziaa iwsppraca zinnymi ogniwami systemu bezpieczestwa narodowego RP, wtym zprywatnymi podmiotami dziaajcymi wsektorze bezpieczestwa (np. specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne) oraz partnerami zagranicznymi i midzynarodowymi (ponadnarodowymi). Wszczeglnoci mona tu wskaza: wspprac policyjn wramach unijnej przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa isprawiedliwoci, atake zprzedsibiorcami, organami administracji rzdowej isamorzdu terytorialnego oraz innymi instytucjami pastwowymi; doskonalenie systemu bezpieczestwa publicznego; wzmocnienie mechanizmw prawnych iskutecznoci sdowniczej wzwalczaniu przestpczoci, szczeglnie zorganizowanej igospodarczej; strzeenie niezawisoci sdziw ibezwzgldna ochrona sdownictwa przed naciskami politycznymi; edukacj dla bezpieczestwa oraz angaowanie spoeczestwa wtworzenie podstaw bezpieczestwa narodowego; zapobieganie bezprawnemu naruszaniu wasnoci intelektualnej pastwa iobywateli oraz wspieranie dziaa sucych upowszechnianiu iumacnianiu praw czowieka, rzdw prawa idemokracji. Ochrona ludnoci wsytuacjach kryzysowych. Nadrzdnym celem pastwa wzakresie reagowania wsytuacjach kryzysowych jest utrzymywanie wysokiej gotowoci planistycznej, szkoleniowej ioperacyjnej do szybkiego reagowania na zagroenia kryzysowe (indywidualne dla obywateli i zbiorowe dla ludnoci oraz ich dbr). Wwikszoci przypadkw skuteczna neutralizacja iminimalizacja skutkw katastrof wymaga wspdziaania ikoordynacji wielu podmiotw. Rozwj zdolnoci pastwa do skutecznego reagowania wtym zakresie musi koncentrowa si na dziaaniach zapobiegawczych oraz sprawnym dziaaniu wrazie katastrofy. Przygotowywane wtym zakresie koncepcje powinny eksponowa potrzeb stworzenia uniwersalnego modelu wspdziaania organw, sub iinnych podmiotw wykonujcych zadania zzakresu ochrony ludnoci, usprawnienia koordynacji wudzielaniu pomocy humanitarnej, atake promowania
173

odpowiednich zachowa spoeczestwa wrazie wystpienia zagroe. Takie kompleksowe podejcie proponowane jest wramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego, jako integralnego elementu systemu bezpieczestwa pastwa. Jako strategiczne zadania wtym obszarze naley wskaza: b iec analiz ryzyka, rozpoznawanie iidentyfikacj rde zagroe dla bezpieczestwa ludnoci; o pracowywanie planw ratowniczych, uwzgldniajcych analiz zagroe, obejmujcych wszczeglnoci zasady dysponowania siami irodkami, rodki cznoci, koordynacj izasady wspdziaania podmiotw podczas dziaa ratowniczych; o chron ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska poprzez walk zklskami ywioowymi lub katastrofami spowodowanymi dziaalnoci czowieka, atake likwidacj innych miejscowych zagroe;
Szczekociny, 3 marca 2012 r. Akcja ratunkowa po zderzeniu dwch pocigw.

Fot. Andrzej Grygiel/PAP
174
o rganizacj iprowadzenie dziaa ratowniczych, wtym wszczeglnoci wzakresie ratownictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego imedycznego; m onitorowanie, powiadamianie, ostrzeganie ialarmowanie ozagroeniach ludnoci oraz organw, sub iinnych podmiotw realizujcych zadania zzakresu ochrony ludnoci; dziaalno profilaktyczn, naukow iedukacyjn wobszarze ochrony ludnoci; organizowanie wicze ratowniczych; w spdziaanie zformacjami isubami ratowniczymi innych pastw oraz organizacjami midzynarodowymi, atake wykorzystywanie midzynarodowych mechanizmw wsppracy wzakresie ochrony ludnoci. Ochrona granicy pastwowej. Zapewnienie nienaruszalnoci granic jest istotnym wyznacznikiem suwerennoci kadego kraju, dlatego ochrona granicy pastwowej to jedno z kluczowych, strategicznych zada wsystemie bezpieczestwa narodowego pastwa. Wcelu realizacji tego zadania wyznaczone organy podejmuj szereg czynnoci ochronnych, ukierunkowanych na zachowanie trwaoci granic ikontrol ruchu granicznego. Specyfika zada Stray Granicznej, realizujcej zadania wtym obszarze zmieniaa si istotnie wcigu ostatnich lat wzwizku zwejciem Polski do UE iprzystpieniem do strefy Schengen. Zmiany wizay si przede wszystkim zzaprzestaniem fizycznej ochrony na przejciach granicznych na tych odcinkach granicy RP, ktre stay si granicami wewntrznymi UE oraz wzmocnieniem kontroli na tych fragmentach, ktre stay si jednoczenie zewntrznymi granicami UE. Wzwizku zwymogiem penej realizacji powyszych zobowiza przygotowanych iwdroonych zostao szereg dokumentw koncepcyjnych, zmian legislacyjnych iorganizacyjnych zmierzajcych do przeksztacenia Stray Granicznej w nowoczesn sub graniczno-imigracyjn, odpowiadajc za dokonywanie odpraw granicznych iochraniajc granic zewntrzn UE, ajednoczenie realizujc zadania kontrolne na terytorium kraju.
Fot. Stra Graniczna
175

Zakres zada strategicznych tej formacji, mimo pewnych modyfikacji wynikajcych zintegracji europejskiej, nie uleg zasadniczym zmianom iobejmuje: ochron granicy pastwowej wtaki sposb, aby zapewni ochron terytorium RP przed nielegalnym przepywem towarw, jak iosb oraz wprowadzaniem na teren RP substancji imateriaw niebezpiecznych, co jest szczeglnie istotne wdobie zagroe asymetrycznych, azwaszcza terrorystycznych; organizowanie iprowadzenie kontroli ruchu granicznego wsposb zapewniajcy pynno ruchu na granicach, atym samym pozytywnie wpywajcy na rozwj transgranicznych kontaktw gospodarczych; zwalczanie przestpczoci transgranicznej oraz przestpczoci zudziaem cudzoziemcw. Do zada SG wzakresie bezpieczestwa pastwa iobywateli zaliczy mona take zadania wzakresie wspierania celw polityki migracyjnej RP. Zadanie to prawdopodobnie bdzie si rozszerza. Coraz istotniejszym aspektem dziaa SG jest take prowadzenie akcji ratunkowych na morskim odcinku granicy RP. Zgodnie zustaw oochronie granicy pastwowej, za ochron granicy wprzestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej odpowiada minister obrony narodowej. Jego zadania w tym zakresie wykonuje Dowdca Operacyjny Si Zbrojnych przy pomocy organu dowodzenia obron powietrzn. Wcelu realizacji tego zadania SZ RP utrzymuj stosowne siy irodki wsystemie staych dyurw, wodpowiedniej gotowoci do uycia. Na Siy Zbrojne RP naoono take obowizek podjcia rodkw zaradczych wprzypadku nieuprawnionego przekroczenia granicy Polski przez obcy statek powietrzny, wramach procedur tzw. RENEGADE. Wskrajnym przypadku, np. ataku terrorystycznego, zakadaj one moliwo zniszczenia takiego statku powietrznego, jeli mamy do czynienia zsamolotem wojskowym lub zsamolotem cywilnym, na pokadzie ktrego nie ma adnych osb lub s wycznie osoby dokonujce ataku terrorystycznego. Wskad szeroko rozumianego podsystemu ochrony granicy pastwowej wchodzi take Suba Celna, wykonujc swoje zadania wzakresie ochrony ibezpieczestwa obszaru celnego UE, wtym zgodnoci zprawem przywozu iwywozu towarw. Formacja ta, wypeniajc swoje obowizki, zjednej strony musi speni oczekiwania przedsibiorcw co do zapewnienia sprawnego przepywu towarowego, zdrugiej za musi dba oefektywno kontroli, ktra chroni interes ekonomiczny zarwno Polski, jak iUE wzakresie: wykonywania czynnoci zwizanych znadawaniem towarom przeznaczenia celnego; zapobiegania naruszeniom przepisw dotyczcych wprowadzania na terytorium RP oraz wyprowadzania zjej terytorium towarw objtych ograniczeniami lub zakazami obrotu ze wzgldu na bezpieczestwo iporzdek publiczny lub bezpieczestwo midzynarodowe oraz przeciwdziaania przestpstwom skarbowym. Wsystemie ochrony granicy pastwowej okrelone obowizki naoone s take na wojewodw. Wszczeglnoci zobowizani s oni do staego utrzymywania drogowych, kolejowych, lotniczych, morskich irzecznych przej granicznych wstanie umoliwiajcym przeprowadzenie sprawnej iskutecznej kontroli bezpieczestwa, granicznej, celnej, sanitarnej, weterynaryjnej, fitosanitarnej, chemicznej iradiometrycznej oraz jakoci handlowej artykuw rolno-spoywczych. Z podsystemem ochrony granicy pastwowej zwizany jest take system migracyjny. Szef Urzdu do Spraw Cudzoziemcw peni istotn rol wzakresie regulowania kwestii zwizanych zpobytem cudzoziemcw wkraju. Jest to zadanie, ktre bdzie miao coraz istotniejsze znaczenie wobliczu niu demograficznego oraz prognozowanego zwikszenia dynamiki procesw imigracyjnych wramach wiadomej, jasno okrelonej polityki migracyjnej pozwalajcej na zwikszanie potencjau ludnociowego RP.
176
Ochrona najwaniejszych organw wadzy iadministracji publicznej. WPolsce za realizacj zada wtym obszarze odpowiada Biuro Ochrony Rzdu, wodniesieniu do ktrego podstawowy cel strategiczny okrelony zosta jako ochrona osb iobiektw wanych ze wzgldu na dobro iinteres pastwa. To podstawowe zadanie realizowane jest zarwno na terenie kraju, jak ipoza jego granicami wodniesieniu do ochrony bezporedniej osb, jak iobiektw. Wrd najistotniejszych dziaa realizowanych przez t sub wymieni naley: planowanie zabezpieczenia osb, obiektw iurzdze; rozpoznanie i analiz potencjalnych zagroe oraz zapobieganie ich powstawaniu; koordynowanie realizacji dziaa ochronnych; wykonywanie bezporedniej ochrony; zabezpieczanie obiektw iurzdze oraz szkolenie idoskonalenie metod swojej pracy. Realizacja tych zada wymaga staego dostpu do zasobu wiarygodnych informacji mogcych stanowi punkt odniesienia dla planowania irealizacji przedsiwzi ochronnych. Determinuje to potrzeb bliskiej wsppracy ze subami specjalnymi, zarwno cywilnymi, jak iwojskowymi (wzalenoci od teatru realizowanej operacji ochronnej). Wprowadzenie wjak najbardziej optymalny sposb mechanizmw umoliwiajcych wykorzystanie informacji przekazywanych przez Policj, Agencj Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencj Wywiadu, Stra Graniczn, Sub Kontrwywiadu Wojskowego, Sub Wywiadu Wojskowego oraz andarmeri Wojskow jest wistocie jednym zniezbdnych warunkw efektywnej realizacji zada przez Biuro Ochrony Rzdu. Zapewnienie maksymalnej ochrony polskich placwek dyplomatycznych, urzdw konsularnych oraz przedstawicielstw przy organizacjach midzynarodowych wmiejscach duych napi spoecznych czy rejonach owysokim poziomie zagroenia terroryzmem staje si priorytetem. Wynika to zangaowania si Polski wdziaania spoecznoci midzynarodowej, co determinuje obecno jej przedstawicielstw ireprezentantw wszczeglnie niebezpiecznych regionach. Wymaga to od Biura Ochrony Rzdu doskonalenia wspdziaania z innymi instytucjami zaangaowanymi w ochron. Dziaania funkcjonariuszy wstrefach zagroenia wojennego izapewnianie bezpieczestwa osobom podlegajcym ochronie podczas wizyt wkrajach takich, jak Afganistan stanowi dodatkowe wyzwanie, poniewa wykorzystywane s inne ni standardowe procedury ochronne, ktre wymagaj wypracowania systemowych rozwiza koordynacyjnych uwzgldniajcych dziaania polityczno-dyplomatyczne icywilno-wojskowe innych sub wtym zakresie. Istotn kategori dziaa wobszarze ochrony najwaniejszych osb wpastwie jest rwnie planowanie iwdraanie procedur bezpieczestwa (nie tylko na poziomie taktycznej ochrony zapewnianej przez BOR, ale take staych procedur) dotyczcych miejsc przebywania (rozrodkowania) VIP-w, zwaszcza wsytuacji wprowadzenia stanw nadzwyczajnych, wczasie wojny oraz wsytuacji transportu, szczeglnie rodkami lotniczymi. Przeciwdziaanie korupcji. Korupcja jest powanym zagroeniem dla prawidowego funkcjonowania pastwa, dlatego przeciwdziaanie temu zjawisku stanowi jeden zgwnych priorytetw dziaa zapewniajcych ochron praw obywateli iskuteczne zarzdzanie rozwojem kraju. Efektywny system zwalczania korupcji i sprawne funkcjonowanie sub odpowiedzialnych za bezpieczestwo i porzdek publiczny nale do gwarantw uczciwoci w yciu publicznym. Na poziomie organw cigania za przeciwdziaanie izwalczanie korupcji odpowiadaj przede wszystkim: CBA, Policja, ABW i SKW. Zkolei na poziomie administracji publicznej system tworz: Ministerstwo Spraw Wewntrznych, atake organy kontroli, to jest Najwysza Izba Kontroli, kontrola skarbowa oraz komrki wewntrznej kontroli wurzdach administracji publicznej.
177

Gwnym celem strategicznym jest ograniczenie zjawisk korupcyjnych i korupcjogennych. Jego realizacja wpierwszej kolejnoci powinna odbywa si przede wszystkim poprzez dziaania edukacyjne prowadzone na wielu poziomach iszczeblach (media, szkoa, administracja). Strategiczne zadania pastwa wobszarze zwalczania korupcji zawarte s wopracowanym przez MSWiA w2011 r. wporozumieniu zinnymi urzdami centralnymi dokumencie Rzdowy Program Przeciwdziaania Korupcji na lata 20122016 i nale do nich20: wypracowanie i wdroenie skoordynowanej, krajowej polityki antykorupcyjnej; wzmocnienie wewntrznych mechanizmw antykorupcyjnych w administracji publicznej (wtym wzmocnienie wspdziaania ikoordynacji dziaa organw cigania oraz wymiaru sprawiedliwoci idoskonalenie rozwiza prawnych); zwikszenie aktywnego udziau spoeczestwa, w tym organizacji pozarzdowych, w procesie zapobiegania i zwalczania korupcji; wzmocnienie wsppracy zadministracj publiczn oraz ksztatowanie postaw antykorupcyjnych w spoeczestwie i realizacja zobowiza midzynarodowych RP dotyczcych prewencji i edukacji antykorupcyjnej. W2008 r. opracowano take koncepcj tarczy antykorupcyjnej, ktrej dziaania realizowane s przez ABW, SKW iCBA we wsppracy zwaciwymi resortami ipodlegymi im jednostkami organizacyjnymi. Instytucj koordynujc jest Kancelaria Prezesa Rady Ministrw. Strategiczne dziaania operacyjne to tworzenie mechanizmw zapobiegawczych, ktre maj za zadanie zmniejszy zagroenie korupcj iprzeciwdziaa nieprawidowociom wdwch gwnych obszarach, jakimi s prywatyzacja kluczowych przedsibiorstw imajtku Skarbu Pastwa oraz zamwienia publiczne owartoci powyej 20 mln z. Inne podsystemy ochronne. Oprcz omwionych powyej podstawowych podsystemw ochronnych, strategiczne zadania operacyjne wzakresie wybranych dziaa na rzecz utrzymania porzdku publicznego, zarwno na poziomie centralnym, jak isamorzdowym, wykonywane s wobszarach: ochrony ludnoci dziaania skupiaj si przede wszystkim na ochronie zdrowia przed wpywem czynnikw szkodliwych iuciliwych, awszczeglnoci wcelu zapobiegania powstawaniu chorb zakanych izawodowych, przeprowadzanie kontroli weterynaryjnej whandlu oraz weterynaryjnej kontroli granicznej majce na celu ochron zdrowia publicznego (np. Inspekcja Weterynaryjna, Pastwowa Inspekcja Sanitarna); ratownictwa w wymiarze wybranych dziaa w aspekcie ratownictwa istotn rol odgrywaj ochotnicze strae poarne, ktre prowadz walk zpoarami, klskami ywioowymi lub innymi miejscowymi zagroeniami. Szczegowe zadania wtym zakresie obejmuj: prowadzenie dziaalnoci majcej na celu zapobieganie poarom oraz wspdziaanie wtym zakresie zPSP, organami samorzdowymi iinnymi podmiotami; udzia wakcjach ratowniczych prowadzonych wczasie poarw, zagroe ekologicznych zwizanych zochron rodowiska oraz innych klsk izdarze; informowanie ludnoci oistniejcych zagroeniach poarowych iekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi; prowadzenie dziaa edukacyjnych wlokalnych spoecznociach; ochrony obszarw, obiektw czy urzdze wanych dla obronnoci, interesu gospodarczego pastwa, bezpieczestwa publicznego bd innych wanych interesw pastwa, realizowane
20 W2009 r. zakoczono realizacj II etapu Programu zwalczania korupcji strategia antykorupcyjna. 23 kwietnia 2010 r. Rada Ministrw przyja Sprawozdanie kocowe zrealizacji programu zwalczania korupcji strategia antykorupcyjna II etap wdraania 20052009, gdzie jedn zrekomendacji byo ustanowienie organem odpowiedzialnym za przygotowanie projektu kolejnego programu rzdowego wzakresie przeciwdziaania izwalczania korupcji ministra spraw wewntrznych iadministracji. http://cba.gov.pl/portal/pl/48/1531/rzadowy _program_przeciwdzialania_korupcji_na_lata_20122016.html.
178
przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne (wikszo realizowanych przez nie usug wiadczonych jest w sektorze prywatnym); sferami podlegajcymi obowizkowej ochronie s obszary wskazane przez ministrw, kierownikw urzdw centralnych i wojewodw, a szczegowe wykazy takich obszarw, obiektw i urzdze sporzdzaj: prezes Narodowego Banku Polskiego, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, ministrowie, kierownicy urzdw centralnych i wojewodowie w stosunku do podlegych, podporzdkowanych lub nadzorowanych jednostek organizacyjnych; bezpieczestwa ruchu drogowego iochrony transportu wszczeglnoci kontrola przestrzegania przepisw obowizujcych wzakresie wykonywania transportu drogowego iprzewozu osb irzeczy majca na celu eliminowanie wszelkich negatywnych zjawisk wtransporcie drogowym atake zadania zzakresu przestrzegania przepisw porzdkowych, ochrony ycia izdrowia ludzi oraz mienia na obszarze kolejowym (np. Inspekcja Transportu Drogowego, Stra Ochrony Kolei); wsppracy i koordynacji dziaa w zakresie bezpieczestwa lokalnego, w szczeglnoci ochrona spokoju iporzdku wmiejscach publicznych, wspdziaanie zwaciwymi podmiotami wzakresie ratowania ycia izdrowia obywateli (strae gminne, miejskie iochotnicze strae poarne).
3.3.Zadania strategiczne podsystemw wsparcia bezpieczestwa narodowego

Podsystemy spoeczne
Za podstawowe cele strategiczne wspoecznych sektorach bezpieczestwa naley uzna: stworzenie warunkw rozwoju cywilizacyjnego igospodarczego, decydujcych omoliwociach dziaania narodu ipastwa; stworzenie bezpiecznych warunkw do godziwego ycia obywateli irozwoju caego narodu, wwymiarze materialnym iduchowym oraz ochron duchowego imaterialnego dziedzictwa narodowego (bogactwa naturalne, majtek indywidualny obywateli i zbiorowy majtek narodowy), wtym zapewnienie moliwoci jego bezpiecznego rozwoju we wszystkich sferach aktywnoci narodowej, zwaszcza ekonomicznej, spoecznej iintelektualnej. Zadania strategiczne wspoecznych podsystemach bezpieczestwa dotycz wszczeglnoci: przeciwdziaania negatywnym trendom demograficznym, dziaa na rzecz ochrony iumacniania tosamoci narodowej, poprawy bezpieczestwa socjalnego obywateli, podnoszenia poziomu zaawansowania technologicznego Polski oraz rozwoju szeroko rozumianej edukacji dla bezpieczestwa. Tosamo narodowa. Jednym z najwaniejszych zada pastwa w sferze bezpieczestwa spoecznego jest zachowanie tosamoci narodowej poprzez rozwijanie kultury oraz pielgnowanie dziedzictwa narodowego. Problem ten jest szczeglnie istotny wobec wyzwa, jakie niesie ze sob globalizacja, ktra wwielu wypadkach skania narody ipastwa, atake wmniejszym zakresie grupy spoeczne, do przewartociowa wobrbie swojej tosamoci. Pojawienie si obecnie nowych zjawisk, takich jak globalna kultura masowa czy proces integracji europejskiej, stawiaj przed Polsk konieczno realizacji nowych zada, ktre wduszej perspek-
179

tywie powinny skupia si nie tylko na ochronie dziedzictwa kulturowego itosamoci narodowej, ale rwnie na wydobywaniu drzemicego wnich potencjau rozwoju ibudowy nowoczesnego pastwa. Do najwaniejszych zada wtym zakresie naley zaliczy: zapewnienie powszechnego irwnego dostpu do kultury; podniesienie rangi kultury wstrukturze zada administracji, m.in. poprzez wzrost nakadw finansowych; opracowanie polityki umoliwiajcej wykorzystanie potencjau dziedzictwa narodowego jako elementu rozwojowego pastwa; wsparcie lokalnych stowarzysze iorganizacji zajmujcych si krzewieniem postaw patriotycznych oraz opiek nad dziedzictwem kulturowym, atake opracowanie nowego modelu mecenatu kultury. Podjcie odpowiednich dziaa wsektorze zwizanym zkultur bdzie miao istotne znaczenie wobec wyzwa stojcych przed Polsk wkontekcie obserwowanych obecnie niekorzystnych tendencji demograficznych ispodziewanego wnajbliszych latach napywu migrantw. Dbanie oumacnianie tosamoci narodowej powinno stanowi nieodczny element polityki majcej na celu silniejsz identyfikacj obywateli zpastwem. Silne utosamianie si zojczyzn mogoby wpyn na zmian decyzji oemigracji. Biorc pod uwag znaczenie kapitau spoecznego, bierna akceptacja odpywu potencjau intelektualnego skutkuje spadkiem liczby ludnoci, co wduszej perspektywie oznacza moe obnienie znaczenia Polski na arenie midzynarodowej. Edukacja dla bezpieczestwa. Obecne zagroenia dla bezpieczestwa pastwa ijego obywateli s liczniejsze ibardziej kompleksowe ni miao to miejsce kilkadziesit, anawet kilkanacie lat temu. Jest to jakociowo nowa sytuacja, ktra wymaga zmodyfikowania podejcia instytucji pastwowych, samorzdu terytorialnego oraz organizacji pozarzdowych do spraw edukowania spoeczestwa wzakresie wiedzy obezpieczestwie. Wtym kontekcie mona wyrni dwa priorytetowe kierunki dziaania (realizacji szeroko rozumianej edukacji dla bezpieczestwa): p o pierwsze, podnoszenie wiadomoci spoecznej wkwestii rozumienia wspczesnych zjawisk iprocesw, bdcych rdem zagroe dla bezpieczestwa, jak rwnie wyposaanie obywateli
Swobodno (woj. warmiskomazurskie), 14 stycznia 2013 r. 2,5 tys. uczniw z powiatu olsztyskiego wzio udzia w odbywajcych si pokazach pt. Bezpieczny Ld Bezpieczne Ferie. Dzieci obejrzay akcj poduszkowca na lodzie, uczyy si jak poinformowa suby ratownicze o wypadku, pomc osobie toncej, czy obroni si w przypadku ataku agresywnego psa. Akcj zorganizowao Starostwo Powiatowe w Olsztynie, Komenda Miejska Policji, Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych i lenicy.
Fot. Tomasz Waszczuk/PAP
180
wwiedz iumiejtnoci pozwalajce wsposb wiadomy, celowy, efektywny iracjonalny reagowa na pojawiajce si zagroenia. Celem tego dziaania jest budowa powszechnej woli igotowoci spoecznego zaplecza systemu bezpieczestwa narodowego do jego obywatelskiego wsparcia oraz gospodarczego zasilania; p o drugie, zwikszenie efektywnoci dziaania administracji publicznej (pastwowej isamorzdowej, zespolonej iniezespolonej) wsprawach bezpieczestwa poprzez systematyczne iustawiczne podnoszenie poziomu kwalifikacji wcelu osignicia iutrzymania wysokiego poziomu gotowoci oraz zdolnoci si, sub, stray oraz administracji do sprawnego reagowania na pojawiajce si zagroenia. Celem tego dziaania jest stworzenie zasobw profesjonalnego kapitau ludzkiego systemu bezpieczestwa narodowego. Wzalenoci od grupy docelowej (uczniowie, studenci, kadra sub dyspozycyjnych oraz pracownicy si, sub istray), organizatora (pastwo, samorzd terytorialny, organizacje pozarzdowe) ipodmiotw wykonawczych (publiczne, niepubliczne), jak rwnie problemowej specyfiki dziedziny bezpieczestwa narodowego, edukacja dla bezpieczestwa powinna przyj form jednego ztrzech rodzajw dziaa: p rogramowego nauczania oraz szkolenia gimnazjalnego iponadgimnazjalnego wpowszechnym systemie edukacji: a) edukowania uczniw zzakresu bezpieczestwa oglnego iprzygotowania na wypadek zagroe ycia oraz zdrowia, wtym ksztatowania umiejtnoci wzakresie ratownictwa medycznego izachowania wsytuacjach kryzysowych; b) szkolenia uczniw, rodzicw i nauczycieli z zakresu bezpieczestwa komunikacyjnego, przeciwdziaania spoecznym zagroeniom ipatologiom (przemoc rwienicza, wtym cyberprzemoc; profilaktyka antynarkotykowa, antyalkoholowa; bezpieczne zachowania nad wod, wgrach, m.in. wczasie wakacji) oraz ksztatowania ich wiedzy oodpowiedzialnoci karnej nieletnich; s zkolenia kursowego wsystemie doskonalenia zawodowego (podnoszenie kwalifikacji iumiejtnoci zawodowych kadry sub dyspozycyjnych, pracownikw administracji pastwowej isamorzdowej, wtym nauczycieli przedmiotu Edukacja dla bezpieczestwa); k sztacenia akademickiego z zakresu zintegrowanego bezpieczestwa narodowego w systemie szkolnictwa wyszego, wtym przygotowania zawodowego wramach wszystkich poziomw studiw kadry ipracownikw sub dyspozycyjnych. Badania naukowe iprace rozwojowe wdziedzinie bezpieczestwa. Poziom zaawansowania rozwojowego Polski oraz rwnowaga midzy rozwojem abezpieczestwem to dwa zagadnienia, ktre naley uwzgldni wobszarze bada naukowych iprac rozwojowych. Po pierwsze, naley utrwala technologiczne podstawy rozwoju cywilizacyjnego pastwa. Polska nauka tak jak spoeczestwo, gospodarka oraz inne dziedziny ulegaa, iwnajbliszych latach bdzie ulega wpywowi postpu technicznego, ktry zjednej strony przysuy si modernizacji pastwa, azdrugiej strony stworzy puapk nadmiernej imitacyjnoci innowacji technicznych, instytucjonalnych iorganizacyjnych. Dlatego kluczowym kierunkiem obecnie realizowanej polityki naukowej jest innowacyjno. Ten kierunek naley utrzyma jako priorytetowy wkolejnych latach. Po drugie, rozwj powinien by skorelowany ze sprawami bezpieczestwa. Bezpieczestwo i rozwj s bowiem nierozerwalnie ze sob zwizane, wzajemnie od siebie zalene (zagroenia dla bezpieczestwa s jednoczenie barierami dla rozwoju, z kolei rozwj stabilizuje bezpieczestwo).
181

Dotyczy to chociaby harmonizowania wdugofalowej perspektywie bezpieczestwa energetycznego, ywnociowego czy ekologicznego zpostpem, modernizacj irozwojem technologicznym kraju. Nie ulega wtpliwoci, e wtej materii wane zadanie do wypenienia ma nauka. Badania naukowe iprace rozwojowe obok zagadnie dotyczcych innowacyjnoci ipostpu cywilizacyjnego powinny by te skoncentrowane na sprawach szeroko rozumianego bezpieczestwa zintegrowanego, szczeglnie waspektach bezpieczestwa spoecznego igospodarczego. Naley take zwikszy udzia potencjau naukowo-badawczego z obszaru bezpieczestwa i obronnoci pastwa w dziaaniach ukierunkowanych na budow irozwj systemw tworzcych podstawy cywilizacji opartej na wiedzy oraz zintegrowanej gospodarki. Wspomniany potencja jest bowiem nie tylko dostarczycielem nowoczesnych technologii know-how dla systemu bezpieczestwa narodowego, ale jest te potencjalnym rdem wielu innowacji oraz transferu technologii do innych dziedzin, wtym gospodarczej ispoecznej. Innym wanym kierunkiem dziaania wzakresie bada iprac rozwojowych na rzecz bezpieczestwa iobronnoci pastwa powinno by zwikszanie liczby programw iprojektw badawczych omidzyresortowym charakterze. Zadanie to nabiera istotnego znaczenia wkontekcie ogranicze budetowych oraz wzrostu wymaga dotyczcych efektywnoci wydawania rodkw publicznych. Naley dy do ukierunkowania bada womawianej sferze na problematyk zintegrowanego bezpieczestwa narodowego oraz realizujcego zadania wtej sferze zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego. Po wyznaczeniu podmiotu odpowiedzialnego za bezpieczestwo spoeczne oraz bezpieczestwo gospodarcze, niezbdne bdzie wczenie tej problematyki do obszaru bada naukowych iprac rozwojowych. Bezpieczestwo socjalne. Jednym znajwaniejszych zada pastwa wsektorze bezpieczestwa spoecznego powinno by wzmacnianie poczucia bezpieczestwa socjalnego, w tym zapobieganie rozwarstwieniu i wykluczeniu spoecznemu, m.in. poprzez dostp wszystkich obywateli do wytwarzanych dbr, umoliwiajcy zaspokojenie przynajmniej ich podstawowych potrzeb. Niezwykle istotne jest wsparcie rodzin, rwnie poprzez peny dostp dzieci do edukacji (przedszkola, powszechna owiata) iopieki zdrowotnej. Wprzeciwnym razie wspominane procesy prowadzi mog do wzrostu niezadowolenia spoecznego, nasilania si skrajnych pogldw iintensyfikacji roszcze wobec pastwa, ktre wrezultacie ujemnie wpywa bd na poziom bezpieczestwa wewntrznego, atake osabia jego pozycj midzynarodow. We wspczesnym wiecie pastwo jest gwarantem bezpieczestwa, w tym rwnie bezpieczestwa spoecznego. Do jego podstawowych zada naley stworzenie obywatelom warunkw do spokojnej egzystencji. Rol pastwa wtym obszarze jest zatem stworzenie ram rozwojowych m.in. poprzez odpowiedni polityk spoeczn, demograficzn czy edukacyjn, ktre bd zapobiegay rozwarstwieniu iwykluczeniu spoecznemu. Wane jest te zbudowanie dobrych relacji midzy pastwem a jego obywatelami, opartych na wzajemnym zaufaniu. Obywatel powinien mie pewno, e wtrudnych dla siebie sytuacjach nie pozostanie sam apastwo udzieli mu niezbdnej pomocy. Wumacnianiu bezpieczestwa socjalnego, niezbdna jest take aktywna postawa obywateli, ktrzy wczajc si do dziaa prowadzonych przez pastwo zwikszaj szans na zmian swojego dotychczasowego statusu. Demografia a bezpieczestwo. Istotnym elementem bezpieczestwa pastwa powinno by znaczne zmniejszenie liczby osb emigrujcych zPolski, szczeglnie ludzi modych iwyksztaconych. Oferta pastwa wzakresie odpowiednich warunkw pracy iycia powinna by skierowana take do
182
osb przebywajcych obecnie za granic, deklarujcych ch powrotu. Powrt do kraju lub wstrzymanie decyzji owyjedzie zPolski bd miay istotny wpyw na ograniczenie niekorzystnych trendw demograficznych. Jednoczenie bd jednak powanym wyzwaniem dla pastwa, m.in. poprzez wzrost liczby osb poszukujcych pracy, czy majcych problemy zadaptacj, co dotyczy bdzie czci reemigrantw, awszczeglnoci ich dzieci. Wana jest rwnie polityka imigracyjna pastwa. Wjej ramach naley podj dziaania, ktre mogyby przynajmniej czciowo zaspokoi oczekiwania polskiego rynku pracy, szczeglnie wdziedzinach, ktre bd wykazyway znaczny deficyt pracownikw. Naley jednak mie na uwadze fakt, e napyw imigrantw bdzie wymaga, podobnie jak wprzypadku emigrantw, przygotowania dla nich odpowiednich warunkw pracy iycia, oraz moe generowa dodatkowe problemy, szczeglnie integracyjne na tle kulturowym. Polityka migracyjna Polski powinna by zatem skierowana do wybranych grup cudzoziemcw, posiadajcych potencja integracyjny (np. blisko kulturow) lub wymagane na rynku pracy kwalifikacje zawodowe. Szczeglnie preferowane powinny by osoby posiadajce polskie korzenie oraz naukowcy iabsolwenci polskich uczelni, atake czonkowie rodzin osb przebywajcych ju legalnie wPolsce. Wduszej perpektywie zasadniczym celem polityki pastwa powinno by jednak odwrcenie obserwowanego, niekorzystnego trendu idoprowadzenie do znaczcego wzrostu wspczynnika dzietnoci, m.in. poprzez odpowiedni polityk prorodzinn, awkonsekwencji zmiany proporcji osb wwieku produkcyjnym do osb wwieku poprodukcyjnym. Miaoby to istotny wpyw na bezpieczestwo pastwa, szczeglnie na bezpieczestwo finansw, stabilizacj wzrostu gospodarczego, jak rwnie na sektor obronny. Kapita spoeczny. System bezpieczestwa narodowego nie dziaa wspoecznej prni. Naley przyj, e odpowiednio wysoka jako kapitau spoecznego nie tylko podnosi szanse na znalezienie dobrej pracy iuniknicie ubstwa oraz wykluczenia spoecznego, ale ma take znaczenie przy dokonywaniu wyborw ukierunkowanych na zrwnowaony rozwj gospodarczy, uwzgldniajcy potrzeb ochrony rodowiska. Bez wzrostu jakoci kapitau spoecznego znacznie utrudnione bdzie dokonanie kolejnego przeskoku cywilizacyjnego, ktry pozwoliby odrobi dystans do pastw UE wyej rozwinitych oraz odpowiedzie na wyzwania ze strony tych krajw, ktre systematycznie zwikszaj swoj konkurencyjno. Wzwizku ztym, konieczne jest takie planowanie rozwoju kapitau spoecznego wPolsce, ktre bdzie wspiera cele wyznaczone wdokumencie strategicznym Unii Europejskiej Europa 2020, w szczeglnoci wzrost zatrudnienia, podniesienie poziomu kompetencji obywateli i zmniejszenie poziomu ubstwa. Celem gwnym, zgodnym zzapisami projektu Strategii rozwoju kapitau ludzkiego 202021, jest jego rozwj poprzez wydobywanie potencjaw osb, tak aby mogy one uczestniczy wyciu spoecznym, politycznym iekonomicznym na wszystkich etapach ycia. Oznacza to konieczno koncentracji polskich organw pastwowych na wspieraniu rozwoju kapitau spoecznego iludzkiego wPolsce m.in. poprzez systematyczne przezwycianie nierwnoci spoecznych, likwidowanie ubstwa ibezrobocia, zwikszanie spjnoci spoecznej ipodnoszenie wten sposb konkurencyjnoci polskiej gospodarki.
21 Projekt dokumentu zlutego 2013 r. Projekt dostpny jest na stronie internetowej Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej (stan na 15 lutego 2013 r.) http://www.mpips.gov.pl/praca/strategie-i-dokumenty-programowe/ strategia-rozwoju-kapitalu-ludzkiego-srkl---projekt-z-31072012-r/.
183

Suba zdrowia wsystemie bezpieczestwa. Podstawowym zadaniem operacyjnym wpodsystemie ochrony zdrowia jest zapewnienie cigoci funkcjonowania podmiotw leczniczych oraz wiadczenie przez nie usug medycznych wprzypadku wystpienia sytuacji kryzysowych, zagroenia bezpieczestwa pastwa lub wojny. Do najwaniejszych dziaa wtym zakresie naley zaliczy: s tworzenie warunkw do zabezpieczenia zdrowia i ycia ludnoci, w tym formalno-prawnych, organizacyjnych ilogistycznych; p rzygotowanie iutrzymanie gotowoci systemu ochrony zdrowia do dziaania wstanach zagroenia bezpieczestwa pastwa iwojny; agodzenie oraz likwidacja skutkw zagroe oraz ograniczenie powstawania strat masowych; wsparcie systemu ochrony zdrowia sub mundurowych RP; r ealizacja obowizkw pastwa-gospodarza wzgldem wojsk sojuszniczych, wynikajcych zProgramu wsparcia pastwagospodarza (Host Nation Support, HNS). Media w systemie bezpieczestwa narodowego. W projektowaniu zachowa spoecznych wan rol peni rodki masowego przekazu, ktre posiadaj wiele moliwoci szybkiego iskutecznego dotarcia do obywateli zinformacj dotyczc sytuacji kryzysowej. Wspczesne media s nie tylko podstawowym rdem opisujcym pojawienie si zagroenia, ale rwnie przekazujcym ewentualne wskazwki dotyczce dziaa izachowa wobec zaistniaych zdarze, wsposb znaczcy wpywajc na postawy swoich odbiorcw. Wspdziaanie administracji i sub z mediami powinno dotyczy wic przede wszystkim kwestii zwizanych zbudowaniem wiadomoci spoecznej wzakresie odpowiedniego reagowania na pojawiajce si zagroenia. Zadaniem rodkw masowego przekazu w sytuacjach kryzysowych lub wojny powinno by rzetelne przekazywanie ostrzee i informacji o sytuacjach stanowicych zagroenie oraz prowadzenie dziaalnoci ocharakterze edukacyjnym, majcej na celu szerzenie wiedzy na temat odpowiedniego identyfikowania zagroe iskutecznego reagowania wtakich sytuacjach. Wsppraca ze subami odpowiedzialnymi za bezpieczestwo jest wprzypadku wystpienia sytuacji kryzysowej niezwykle istotnym rdem informacji zarwno dla sub, jak idla spoeczestwa. Gwny nacisk wwykonywaniu powyszych obowizkw powinien by pooony na media publiczne, zwaywszy na ich misyjny charakter.
Podsystemy gospodarcze
Gwne cele strategiczne wpodsystemach gospodarczych obejmuj: ochron podmiotw potencjau gospodarczego przed destrukcyjnym oddziaywaniem zewntrznych iwewntrznych zagroe wczasie pokoju, kryzysu iwojny oraz finansowe, energetyczne, infrastrukturalne, materiaowe iinne wsparcie dziaania operacyjnych ogniw systemu bezpieczestwa narodowego. Bezpieczestwo finansowe. Zapewnienie bezpieczestwa finansowego zwizane jest z osiganiem moliwie najlepszych warunkw wewntrznych oraz usuwaniem istniejcych zagroe zewntrznych mogcych mie wpyw na rozwj gospodarczy pastwa. Wnajbliszych latach, dla Polski najwaniejszym dziaaniem zpunktu widzenia tego rodzaju bezpieczestwa jest wzmacnianie stabilnoci finansowej pastwa, rozumianej jako wzrost konkurencyjnoci oraz podstaw trwaego rozwoju, atake ograniczanie ryzyka niekorzystnego wpywu rynkw finansowych na gospodark. Musi take rozpocz kolejny etap umidzynarodowienia gospodarki przez szersz obecno na wiatowych rynkach. Powinno to przejawia si we wzrocie eksportu kapitau oraz tworzeniu iekspansji rodzimych korporacji transnarodowych.
184
Do najwaniejszych zada majcych na celu wzmocnienie bezpieczestwa finansowego naley zaliczy: konsolidacj fiskaln, czyli ograniczenie wysokoci deficytu budetowego izahamowanie procesu narastania dugu publicznego, ktrej elementem s zmiany strukturalne wydatkw iobnienie dynamiki ich wzrostu; objcie nadzorem finansowym wszystkich instytucji wiadczcych usugi ocharakterze bankowym, co pozwoli na zwikszenie stabilnoci systemu finansowego; przyspieszenie zmian strukturalnych gospodarki, pozwalajce na zdobycie nowych przewag konkurencyjnych irde wzrostu; stworzenie nowego systemu finansowania bada, ktry zbliaby instytuty naukowe, badawcze iakademickie do wiata biznesu. Ma to szczeglne znaczenie wwarunkach wolnorynkowych, gdzie dominuj mae irednie firmy, ktre nie s wstanie wygenerowa odpowiednich rodkw na: prowadzenie wasnych bada rozwojowych; podniesienie w spoeczestwie poziomu wiadomoci ekonomicznej poprzez upowszechnienie wiedzy finansowej oraz ksztatowanie postaw i zachowa spoecznych wrazie kryzysu finansowego. Wzakresie podstawowych parametrw makroekonomicznych naley zaoy wnajbliszych latach dominacj doktryny redukcji dugu ibudowy zrwnowaonej gospodarki. Pod presj rynkw finansowych Polska bdzie musiaa stosowa dyscyplin fiskaln zgodnie zwymaganiami obowizujcymi wstrefie euro. Wredniej perspektywie, najskuteczniejsz ochron przed turbulencjami walutowymi ifinansowymi oraz celem strategicznym Polski powinno by przyjcie wsplnej europejskiej waluty. Po ustaniu kryzysu wstrefie euro, Polska powinna wypracowa strategi wejcia do strefy euro oraz wczy si wumacnianie dyscypliny fiskalnej ikoordynacj makroekonomiczn wstrefie euro. Wsferze tej niezbdne jest rwnie przedsiwzicie krokw wcelu zmniejszenia zaduenia Polski, wrd ktrych do najwaniejszych zaliczy naley deficyt budetowy oraz ujemny bilans w handlu zagranicznym. Rosnce zaduenie pastwa wduszej perspektywie stanowi nie tylko barier rozwojow gospodarki, ale jest take form uzalenienia kraju od zagranicznych iponadnarodowych instytucji finansowych iinnych pastw. Czonkostwo w strefie euro zwikszy znaczenie Polski wrd pastw UE, gwarantujc jednoczenie peny udzia w unijnych procesach decyzyjnych. Polska musi wzmocni instrumenty nadzoru rynku. Komisja Nadzoru Finansowego powinna by wstanie skutecznie egzekwowa od zagranicznych instytucji finansowych realizacj ich zobowiza inwestycyjnych wPolsce. Naley take dy do ograniczenia moliwoci odpywu kapitau wramach grup bankowych, co nieuchronnie prowadzioby do ograniczenia dostpnoci kredytw dla polskich przedsibiorstw. Bezpieczestwo energetyczne. Umacnianie bezpieczestwa energetycznego obejmuje zestaw dziaa wewntrznych zmierzajcych do stworzenia takiego systemu prawno-ekonomicznego, ktry wymuszaby: niezawodno ipewno dostaw; spenienie wymogw ochrony rodowiska; z rwnowaon izrnicowan struktur nonikw energii tworzcych tzw. krajowy bilans paliwowy; o ptymalny poziom tzw. miksu energetycznego, czyli zdywersyfikowania rde surowcowych zgodnych zwytycznymi UE, przy akceptowalnym poziomie kosztw oraz przewidywanych potrzebach zwizanych zprognozowanym rozwojem kraju; dywersyfikacj geograficzn dostaw surowcw; s prawno systemu wydobywczego, wytwrczego oraz systemw przesyu, dystrybucji itransportu paliw ienergii;
185

p rzygotowanie okrelonego wdniach iwolumenach (bezpieczestwo potrzeb odbiorcw kocowych iprzemysu) stanu zapasw paliw wiloci zapewniajcej utrzymanie cigoci dostaw; o pracowanie sparametryzowanych (spjnych zplanami wojewdzkimi ikrajowymi), dokadnych planw zaopatrzenia gmin wenergi elektryczn, ciepo, gaz iwod; k onkurencyjno ekonomiczn sektora energetycznego, pozwalajc na stabilny, innowacyjny idugotrway rozwj. Oprcz czynnikw wewntrznych naley bra pod uwag gwne czynniki zewntrzne, wtym: polityk energetyczno-klimatyczn Unii Europejskiej; polityk energetyczn Rosji; sytuacj polityczn winnych krajach posiadajcych znaczne zasoby surowcw (ropa naftowa igaz ziemny), awszczeglnoci obecne zmiany polityczne wkrajach Zatoki Perskiej, Kaukazu Poudniowego iMorza Kaspijskiego; tempo rozwoju nowych technologii, awszczeglnoci ich dostpno. Bezpieczestwo energetyczne Polski wpewnym stopniu wie si zregionem Morza Batyckiego. Wnajbliszych latach zyskiwa bdzie na znaczeniu wsppraca zpastwami skandynawskimi ibatyckimi. Wrd nich wane miejsce zajmuje Norwegia, ktra jest drugim po Rosji najwikszym dostawc surowcw energetycznych do pastw unijnych. Majc na uwadze upowszechnienie technologii skraplania gazu (LNG) wEuropie, istotne wydaje si nawizanie bliszej wsppracy zNorwegi wcelu umoliwienia dostaw gazu norweskiego do Polski przez budowany terminal gazowy wwinoujciu. Rwnie wane wydaje si kontynuowanie wsppracy firm polskich zzagranicznymi partnerami przy zagospodarowywaniu z wglowodorw na szelfie norweskim. Wsppraca zFinlandi powinna wwikszym stopniu dotyczy wymiany dowiadcze irozwiza technologicznych zwizanych zfunkcjonowaniem przemysu jdrowego oraz uzyskiwaniem energii ze rde odnawialnych. Podobnie intensyfikacja kontaktw badawczych i biznesowych ze Szwecj powinna skutkowa rozwojem technologii eksploatacji energii odnawialnej, przede wszystkim wpnocnych regionach Polski, jak rwnie dalsz integracj rynkw elektroenergetycznych poprzez budow kolejnych pocze systemowych.
Linie przesyowe w okolicach Lublina

Fot. Wojciech Pacewicz/PAP
186
Ze wzgldu na swoje pooenie geograficzne Polska moe odgrywa wan rol wobec Litwy, otwy iEstonii oraz pastw Grupy Wyszehradzkiej wdywersyfikowaniu rde uzyskiwania przez nie surowcw energetycznych. Pastwa te wostatnim czasie coraz wyraniej wskazuj na dywersyfikacj dostaw surowcw energetycznych jako swj ywotny interes. Tendencja ta powinna zosta efektywnie wykorzystana przez Polsk nie tylko poprzez rozbudow pocze midzysystemowych wprzesyle gazu ienergii elektrycznej, ale take przez wzrost polskich inwestycji wrnych sektorach rynku energetycznego wtym regionie. Wtych dziaaniach nie powinno si pomija moliwoci wspdziaania zUkrain. Szans dla Polski s moliwoci zwizane zpokadami gazu upkowego. Wykorzystanie ich wymaga od polskich wadz cisej wsppracy ztymi krajami, ktre posiadaj technologi niezbdn do wydobycia tego surowca (zwaszcza zUSA), przeciwstawienia si na arenie europejskiej ewentualnym prbom zablokowania eksploatacji gazu upkowego oraz uregulowania prawnych zasad wydobycia tego surowca przez firmy zachodnie, tak aby zawierane kontrakty byy jak najbardziej korzystne dla Polski. Naleaoby take niezwocznie rozpocz umacnianie wspdziaania zpastwami europejskimi zainteresowanymi eksploatacj gazu upkowego. Naturalnymi partnerami Polski wtym zakresie byyby Sowacja, Wgry, Bugaria, Rumunia, Ukraina oraz Turcja. Nie mona te pomin Szwecji, Danii iWielkiej Brytanii, ktre nie wykluczaj moliwoci eksploatacji swoich z gazu upkowego. Poniewa wikszo krajowych blokw energetycznych jest wduej mierze wyeksploatowana lub charakteryzuje si niskimi parametrami jakociowymi, konieczna jest ich odpowiednia modernizacja. Proces ten powinien wpisywa si jednoczenie w realizacj unijnej polityki energetycznej i klimatycznej. Potrzebne staj si rwnie inwestycje w przemys wydobywczy, przede wszystkim wotwieranie nowych poziomw eksploatacyjnych wkopalniach, czy te budowa nowych lub wyduenie obecnie eksploatowanych szybw), co pozwoli zahamowa spadek wydobycia wgla. Istotn przewag daje polskiemu grnictwu wglowemu wsppraca zwyszymi uczelniami i biurami projektowymi, zaplecze techniczne, czyli fabryki maszyn i urzdze grniczych oraz kadry menederskie, atake fachowcy wkopalniach. Dlatego te wane jest zarwno optymalne wykorzystanie ju eksploatowanych zasobw, jak izagospodarowanie nowych z perspektywicznych: GubinBrody iLegnicaGogw. Poziom wydobycia po zagospodarowaniu z perspektywicznych moe wzrosn do 100110 mln t rocznie. Trudno jest obecnie okreli potencjaln skal wydobycia gazu upkowego, dlatego do 2022r. rosyjski Gazprom pozostanie istotnym dostawc gazu ziemnego do Polski, cho jego dominujca pozycja zacznie sabn po 2014 r., kiedy to planowane jest oddanie do uytku morskiego terminala LNG wwinoujciu. Wnajbliszych latach planowane jest rwnie rozpoczcie budowy pierwszej elektrowni jdrowej wPolsce. Pierwszy blok jdrowy ma rozpocz generowanie energii elektrycznej midzy 2020 a2025 r. Cay projekt budowy irozwoju energetyki jdrowej wPolsce wswoich zaoeniach ma pokry ok. 6 proc. cakowitego zapotrzebowania kraju na energi elektryczn, jak rwnie uatwi dywersyfikacj bazy wytwrczej sektora elektroenergetycznego oraz redukcj emisji dwutlenku wgla. Realizacja zobowiza unijnych wymaga produkcji energii elektrycznej brutto zodnawialnych rde energii na poziomie okoo 31 TWh w2020 r., gwnie zelektrowni wiatrowych ibiomasy. Zadania majce na celu wzmocnienie bezpieczestwa energetycznego obejmuj: realizacj koniecznych inwestycji wsektorze energetycznym (m.in. budowa elektrowni jdrowych), atake odpowiedni polityk wzakresie pakietu klimatycznego (aspekt CO2); stworzenie warunkw konkuren-
187

cji na rynku paliw ienergii; budow infrastruktury przesyowej iwykorzystania energii; efektywn dziaalno organw regulujcych inadzorujcych przedsibiorstwa na rynku paliw ienergii (URE, UOKiK); kontynuowanie procesw restrukturyzacji i poprawy dziaalnoci spek energetycznych; wzmocnienie bezpieczestwa rodowiskowego pastwa; racjonalne wykorzystanie dostpnych, odnawialnych rde energii oraz zwikszenie efektywnoci uytkowanej energii. Bezpieczestwo infrastrukturalne, wtym infrastruktury krytycznej. Sprawno iniezakcone funkcjonowanie infrastruktury wpastwie stanowi podstawowy warunek jego rozwoju gospodarczego, awkonsekwencji bezpieczestwa izamonoci obywateli. Wramach szeroko pojtej infrastruktury najistotniejszy jest jej wycinek, okrelany mianem infrastruktury krytycznej. Obejmuje ona kluczowe elementy i systemy, ktre zapewniaj m.in. cigo funkcjonowania organw administracji publicznej, czy te umoliwiaj wiadczenie szeregu usug opodstawowym znaczeniu dla obywateli (np. zaopatrzenie wwod, ratownictwo medyczne). Ztego wzgldu ochrona infrastruktury krytycznej naley do najwaniejszych zada z punktu widzenia zapewnienia efektywnego funkcjonowania wspczesnego pastwa. Rola organw administracji publicznej wtym obszarze, stosownie do ich kompetencji, polega na tworzeniu prawnych mechanizmw ochrony infrastruktury krytycznej i egzekwowaniu ich stosowania. Waciciele oraz posiadacze infrastruktury tego typu, niezalenie od tego czy s podmiotami publicznymi, czy prywatnymi, maj natomiast obowizek zapewnienia caociowej ochrony obiektw, urzdze, instalacji, atake poszczeglnych fragmentw systemw stanowicych infrastruktur krytyczn. Ochrona ta polega przede wszystkim na przygotowywaniu iwdraaniu planw ochrony, take na wypadek zaistnienia szczeglnych zagroe oraz utrzymywanie wasnych systemw rezerwowych zapewniajcych bezpieczestwo i podtrzymujcych funkcjonowanie tej infrastruktury do czasu jej penego odtworzenia. Zapewnienie prawnej ochrony infrastruktury krytycznej jest istotne take podczas procesu zmian organizacyjnych iwasnociowych, dotyczcych podmiotw bdcych wacicielami takiej infrastruktury. Obecnie, po przemianach prywatyzacyjnych ostatniego dwudziestolecia, znaczna cz infrastruktury krytycznej znajduje si w rkach sektora prywatnego. Potrzebna jest wic sprawna ibezkolizyjna wsppraca sektora publicznego zsektorem prywatnym, awjej ramach wypracowanie przejrzystych zasad iprocedur wsppracy midzy organami isubami pastwa awacicielami newralgicznych elementw infrastrukturalnych. Strategiczne zadania wobszarze bezpieczestwa infrastrukturalnego obejmuj zatem: o pracowanie oraz wdroenie procedur imechanizmw wsppracy sektora publicznego iprywatnego wcelu skutecznej, wielowymiarowej ochrony infrastruktury krytycznej; p rzygotowanie programu ochrony teleinformatycznej infrastruktury krytycznej przed zakceniami jej funkcjonowania wywoanymi dziaaniami wprzestrzeni wirtualnej (cyberataki ocharakterze przestpczym, terrorystycznym, czy stanowice przejaw wrogich dziaa konkretnego pastwa); w droenie mechanizmu prawnego umoliwiajcego kontrol, ewentualne blokowanie lub wstrzymywanie decyzji organw spek, dotyczcych problematyki m.in. wrogiego przejcia, fuzji, czy te sprzeday niektrych elementw infrastruktury, w szczeglnoci uznanej za krytyczn.
188
Bezpieczestwo transportowe. Jednym zwanych zada pastwa wnajbliszych latach jest rozbudowa imodernizacja sieci transportowej (zarwno drogowej, jak ikolejowej) oraz zapewnienie wysokiego poziomu usug transportowych, ktre s nie tylko istotnym elementem rozwoju gospodarczego kraju, ale rwnie maj znaczenie dla systemu bezpieczestwa pastwa. Zapobieganie katastrofom komunikacyjnym iprzemysowym poprzez rozwj systemu transportowego naley rozpatrywa nie tylko w aspekcie ekonomicznym, ale rwnie w aspekcie zagospodarowania przestrzennego kraju, ochrony rodowiska naturalnego izapewnienia bezpieczestwa uczestnikom ruchu. Ze wzgldu na skal wypadkw, wtym wypadkw miertelnych, izwizane ztym skutki spoeczne, jednym zkluczowych wyzwa bdzie poprawa bezpieczestwa uytkownikw transportu. Zadania strategiczne wobszarze bezpieczestwa transportowego obejmuj: rozbudow imodernizacj sieci transportowej sucej realizacji zada wobszarze najwaniejszych interesw narodowych zarwno w czasie pokoju, stanw nadzwyczajnych, jak i wojny; zapobieganie katastrofom komunikacyjnym i przemysowym poprzez rozwj systemu transportowego; pogbianie integracji w obszarach zarzdzania bezpieczestwem i monitoringiem bezpieczestwa, ratownictwa, systemu informacji ibada naukowych. Ochrona rodowiska naturalnego (bezpieczestwo ekologiczne). Polityka pastwa wzakresie bezpieczestwa ekologicznego powinna skupia si na dwch obszarach: poprawie jakoci rodowiska oraz na dziaaniach prewencyjnych. W dziaaniach na rzecz poprawy jakoci rodowiska istotne znaczenie maj: p ostpujca redukcja emisji dwutlenkw wgla, siarki iazotu oraz pyu drobnego przy wytwarzaniu energii wcelu wypenienia zobowiza traktatu akcesyjnego oraz dyrektyw unijnych; p rzyjcie rozwiza sprzyjajcych oszczdnoci energii oraz rozwojowi uzyskiwania jej zodnawialnych rde wnowej polityce energetycznej Polski do 2030 r.; p odjcie dziaa sucych przygotowaniu do wdroenia technologii wychwytywania iprzechowywania dwutlenku wgla; u trzymanie lub osignicie satysfakcjonujcego stanu wd poprzez dokoczenie programu budowy irozbudowy oczyszczalni ciekw isieci kanalizacyjnych dla aglomeracji wramach unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura irodowisko; o pracowanie dla kadego dorzecza planu gospodarowania wodami; przygotowanie programu wodno-rodowiskowego kraju; o graniczenie zanieczyszczenia powodowanego przez substancje niebezpieczne pochodzce ze rde przemysowych; zwikszenie odzysku energii zodpadw komunalnych; z wikszenie do ponad 50 proc. iloci odzyskiwanych odpadw wytworzonych wgospodarstwach domowych; s tworzenie skutecznego systemu nadzoru nad substancjami chemicznymi dopuszczonymi na rynek; usuwanie polichlorkw bifenylu ztransformatorw iinnych urzdze oraz usuwanie azbestu. Wobszarze dziaa prewencyjnych priorytetem powinny by: m onitoring skae powietrza, wd igleby oraz prowadzenie doranych bada kontrolnych ipomiarowych; i nformowanie orodkw decyzyjnych iludnoci oskaeniach, atake alarmowanie wrazie szczeglnego zagroenia;
189

likwidacja skutkw zagroe wramach akcji ratowniczych; d ziaalno profilaktyczna iedukacyjna zzakresu zagroe zwizanych zniebezpiecznymi substancjami oraz przedsiwzicia przywracajce rodowisko do stanu naturalnego. Utrzymywanie rezerw strategicznych. Rezerwy strategiczne s utrzymywane zzamiarem ich udostpniania wszeroko rozumianych sytuacjach kryzysowych. Naley je zatem uzna za jeden znajistotniejszych elementw systemu zwizanego z zapewnieniem bezpieczestwa i ochrony pastwa. Podstawowym zadaniem wtym zakresie jest opracowanie iprzyjcie przez Rad Ministrw Rzdowego programu rezerw strategicznych. Ze wzgldu na rol tych rezerw wsystemie szeroko rozumianego bezpieczestwa pastwa oraz potrzeb wydatkowania znacznych rodkw na zakup iutrzymywanie rezerw przyjta zostaa formua programu wieloletniego, opracowywanego na okres piciu lat zmoliwoci jego corocznej aktualizacji wrazie zmiany okolicznoci, ktre stanowiy przesanki jego opracowania. Przyjcie Rzdowego programu rezerw strategicznych wymaga dodatkowo zagwarantowania wperspektywie redniookresowej okrelonych nakadw budetowych na realizacj zada wnim okrelonych.
* * *
Stosownie do prognostycznych scenariuszy rozwoju rodowiska bezpieczestwa mona wyrni trzy opcje strategii operacyjnej Polski: opcj maksymalnego umidzynarodowienia bezpieczestwa Polski, opcj autarkii strategicznej (samodzielnoci isamowystarczalnoci) oraz opcj zrwnowaonego umidzynarodowienia iusamodzielnienia bezpieczestwa Polski. Stosownie do najbardziej prawdopodobnego scenariusza gwn (bazow) opcj operacyjn powinna by opcja trzecia. Zakada ona, e dziaania strategiczne na rzecz bezpieczestwa powinny koncentrowa si zjednej strony na utrzymaniu wasnej determinacji igotowoci do dziaania, zpriorytetowym traktowaniem dziedzin, obszarw isektorw, wktrych sojusznicze (wsplne) dziaanie moe by utrudnione, azdrugiej na umacnianiu midzynarodowej wsplnoty bezpieczestwa poprzez pogbianie procesw integracyjnych wEuropie (NATO, UE) oraz strategicznych relacji zUSA iinnymi partnerami iselektywnym (wmiar moliwoci) udziale wdziaaniach spoecznoci midzynarodowej zapobiegajcych powstawaniu nowych rde zagroe (na podstawie czytelnego mandatu midzynarodowego). Dziaania te powinny by uwzgldnione podczas przygotowania nowej Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP, anastpnie uszczegowione wdokumentach wykonawczych: Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej RP lub rozszerzonej oaspekty pozamilitarne Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Bezpieczestwa Narodowego RP; znowelizowanych planach uycia SZ RP iinnych planach operacyjnych. Po zakoczeniu tego procesu podane byoby przeprowadzenie kolejnego Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego.
190
Rozdzia 4 KONCEPCJA PRZYGOTOWANIA SYSTEMU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

(STRATEGIA PREPARACYJNA)
191
Niniejszy rozdzia przedstawia podan imoliw do realizacji koncepcj przygotowa strategicznych Polski wdziedzinie bezpieczestwa, czyli jej strategi preparacyjn rozumian jako dzia (dziedzina) strategii bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) obejmujcy zasady isposoby przygotowania (utrzymywania itransformacji) systemu bezpieczestwa narodowego (realizacji preparacyjnych zada strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa narodowego) stosownie do wymaga wynikajcych ze strategii operacyjnej.
Warszawa, 9 marca 2012 r. IV konferencja plenarna Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego. Dyskusja nad gwnymi tezami opracowanymi przez Zesp Systemu Bezpieczestwa Narodowego.
Fot. BBN
4.1.Podstawy imyl przewodnia strategii preparacyjnej

Stosownie do przedstawionych wpoprzednim rozdziale trzech opcji strategii operacyjnej mona sformuowa odpowiadajce im trzy opcje strategii preparacyjnej: 1. Opcja umidzynarodowienia systemu bezpieczestwa narodowego odpowiada opcji maksymalnego umidzynarodowienia bezpieczestwa Polski; 2. Opcja usamodzielnienia systemu bezpieczestwa narodowego odpowiada opcji autarkii strategicznej; 3. Opcja zrwnowaonego integrowania systemu bezpieczestwa narodowego odpowiada opcji zrwnowaonego umidzynarodowienia iusamodzielnienia bezpieczestwa Polski. Opcj gwn (bazow) powinna by opcja trzecia. To zgodnie zni powinny by formuowane zadania oraz opracowywane irealizowane programy przygotowa, zwaszcza te zwizane zwydatkowaniem znaczcych rodkw finansowych. Ale jednoczenie wramach tych programw naley uwzgldnia (zwaszcza w wymiarze planistycznym i szkoleniowym) utrzymywanie gotowoci do przejcia do realizacji moliwych lub koniecznych zada przygotowawczych waciwych pozostaym opcjom (albo tej bardziej korzystnej, albo tej niekorzystnej, wymuszonej ewentualnym negatywnym rozwojem strategicznych warunkw bezpieczestwa).
193

System bezpieczestwa narodowego wcaoci, atake jego podsystemy iogniwa, powinien by przygotowany do skutecznego dziaania wtrzech moliwych stanach funkcjonowania pastwa. Pierwszy znich to stan normalny, kiedy pastwo (lub inny podmiot) funkcjonuje zgodnie ze swoj misj izaoonymi celami, gdy podejmuje rutynowe dziaania zapewniajce utrzymanie takiego stanu rzeczy. Drugi to sytuacja, gdy zaamuje si dotychczasowy proces rozwoju izakcone zostaje funkcjonowanie danego podmiotu wjednej lub wielu dziedzinach jego dziaalnoci. Rutynowe dziaania nie wystarczaj idochodzi do rzeczywistej utraty kontroli nad biegiem wydarze, zakcony zostaje dotychczasowy proces decyzyjny, awydarzenia wyprzedzaj reagowanie. To stan kryzysowy. Trzeci wreszcie to stan, gdy podejmowane dziaania nie przynosz okrelonego rezultatu, asytuacja sprawia, e dany podmiot przestaje funkcjonowa wktrym zpowyszych stanw nie udaje si zlikwidowa stanu kryzysowego ipowrci do stanu normalnego. Zmienia si wwczas zdecydowanie jego natura. Zwykle jest to krach, upadek, likwidacja, ale rwnie inny stan organizacyjny zachodzi zmiana systemowa. Mamy wwczas do czynienia ze stanem nadzwyczajnym. Wprzypadku pastwa (grupy pastw) nierozwizany kryzys moe si rwnie przerodzi wnajbardziej negatywnym scenariuszu wotwarty konflikt zbrojny. Istniejce dzi i pojawiajce si symptomy prawdopodobnych zagroe zewntrznych i wewntrznych bezpieczestwa irozwoju pastwa s rozproszone, nieprzewidywalne iniedookrelone pod wzgldem znaczenia, skali, kierunku i rodzaju podmiotu lub rda pochodzenia. Oznacza to konieczno przygotowania lub przeksztacenia systemu bezpieczestwa narodowego tak, aby by on zdolny odpowiednio zareagowa na rne sytuacje wrodowisku bezpieczestwa pastwa, od lokalnych iograniczonych wskutkach do tych obejmujcych cae pastwo. Docelowy system musi by wic przygotowany zawczasu jako wyksztacony, wielowymiarowy iwielofunkcyjny system prawno-organizacyjny, obejmujcy wszystkie struktury pastwa zaangaowane wrealizacj zada bezpieczestwa, dostosowany do reagowania na rne zagroenia ijednoczenie zdolny do szybkiej adaptacji, ktra umoliwi podjcie dziaa przeciwko zagroeniom wczeniej nieprzewidzianym. Docelowo system ten powinien by ukonstytuowany na jednolitej normie prawnej, poniewa wtedy moliwe bdzie jego dostosowanie do okrelonej strategii operacyjnej. Takie dostosowanie systemu moe by skuteczne jedynie wperspektywie rednio- idugookresowej, wymaga bowiem czasu iznacznych wysikw organizacyjnych. Potrzeba nagego przeformowania struktur systemu bezpieczestwa narodowego oznaczaaby, e pastwo zostao zaskoczone sytuacj. Dowodzioby to tylko saboci instytucji analitycznych, asabo zaplanowane dziaania dostosowawcze systemu nie dawayby gwarancji skutecznoci.
4.2.Przygotowanie podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym

Kierowanie bezpieczestwem narodowym naley do najwaniejszych funkcji pastwa, majcych na celu zapewnienie jego bytu irozwoju wzmiennych uwarunkowaniach rodowiska bezpieczestwa. Wprocesie kierowania bezpieczestwem narodowym kluczow rol organu zarzdzajcego odgrywaj wzakresie ustalonym wprzepisach powszechnie obowizujcego prawa organy wadzy
194
publicznej i kierownicy jednostek organizacyjnych wykonujcych zadania zwizane z bezpieczestwem narodowym, w tym organy dowodzenia Si Zbrojnych RP. Funkcje kierowania penione s przez podmioty wyspecjalizowane wwykonywaniu poszczeglnych zada zwizanych zosiganiem celw bezpieczestwa, dziaajcych na wszystkich poziomach organizacyjnych pastwa.
Organy kierowania oraz ich organy doradcze isztabowe

Misj podsystemu dalej rozpatrywanego jako system kierowania bezpieczestwem narodowym powinno by przede wszystkim zapewnienie cigoci podejmowania decyzji ikoordynacji dziaa dla utrzymania iprzywracania bezpieczestwa narodowego we wszystkich moliwych stanach iokolicznociach funkcjonowania pastwa. Struktura systemu kierowania bezpieczestwem narodowym powinna by zgodna zuniwersalnym modelem kierowania, ktry obejmuje trzy elementy skadowe: decydenta, kolegialny organ doradczy oraz stay (etatowy) organ sztabowy. Wypracowane w ten sposb decyzje s nastpnie przekazywane do realizacji do ogniw wykonawczych (rys. 36). Rysunek 36. Uniwersalny model systemu kierowania
DECYDENT
KOLEGIALNY ORGAN DORADCZY
ORGAN SZTABOWY
OGNIWA WYKONAWCZE
Obecny system kierowania bezpieczestwem w Polsce niestety nie odpowiada temu modelowi. Zgodnie zKonstytucj RP funkcj decydenta politycznego wsprawach bezpieczestwa peni wsplnie jako organy wadzy wykonawczej prezydent RP iRada Ministrw. Prezydent RP dysponuje zarwno organem doradczym (Rada Bezpieczestwa Narodowego), jak isztabowym (Biuro Bezpieczestwa Narodowego). Natomiast Rada Ministrw nie ma ani organu doradczego, ani sztabowego wsprawach zintegrowanego bezpieczestwa narodowego. Najblisze tym funkcjom s Rzdowy Zesp Zarzdzania Kryzysowego iRzdowe Centrum Bezpieczestwa, ktrych obecne kompetencje dotycz jednak jedynie zarzdzania kryzysowego, anie caociowo ujmowanego bezpieczestwa narodowego. Dlatego w ramach przygotowania warunkw do kierowania bezpieczestwem narodowym wnadchodzcych latach naleaoby istniejcy system sukcesywnie przeksztaca, aby osign jego nastpujc docelow struktur (rys. 37): decydent polityczny, ktrym zgodnie zKonstytucj RP s wsplnie prezydent RP iRada Ministrw; organy opiniodawczo-doradcze uobydwu wspdecydentw Rada
195

Bezpieczestwa Narodowego na rzecz prezydenta RP oraz nowo utworzony Komitet Rady Ministrw do spraw Bezpieczestwa Narodowego (lub Rzdowy Komitet Bezpieczestwa Narodowego) zprezesem Rady Ministrw na czele; organy sztabowe, rwnie uobydwu decydentw: na rzecz prezydenta RP Biuro Bezpieczestwa Narodowego, ana rzecz Rady Ministrw Rzdowe Centrum Bezpieczestwa Narodowego (utworzone poprzez poszerzenie kompetencji obecnego RCB iulokowane wstrukturach KPRM). Rysunek 37. Proponowany naczelny (centralny) system kierowania bezpieczestwem narodowym
DECYDENT wspdziaanie
ORGANY DORADCZE (KOLEGIALNE)
ORGANY SZTABOWE obrona pastwa w czasie wojny przygotowania obronne, zarzdzanie kryzysowe
Proponowany Komitet Rady Ministrw ds. Bezpieczestwa Narodowego (KRMds.BN) powinien wchon dotychczasowe kolegialne struktury zajmujce si szczegowymi kwestiami bezpieczestwa (Rzdowy Zesp Zarzdzania Kryzysowego, Kolegium do spraw Sub Specjalnych) oraz rozpatrywa iprzedkada Radzie Ministrw koncepcje rozwiza problemw bezpieczestwa narodowego oponadresortowym, oglnopastwowym charakterze. Natomiast Rzdowe Centrum Bezpieczestwa Narodowego (RCBN) realizowaoby m.in. nastpujce zadania: p rzygotowywanie projektw koncepcji, planw i programw strategicznych w zakresie bezpieczestwa narodowego; o bsug prac Komitetu Rady Ministrw ds. Bezpieczestwa Narodowego (szef RCBN peniby funkcj sekretarza tego komitetu);
196
z apewnienie Radzie Ministrw i Komitetowi Rady Ministrw ds. Bezpieczestwa Narodowego warunkw do pracy wsytuacjach kryzysowych iwczasie konfliktu zbrojnego; organizowanie Centralnego Stanowiska Kierowania Obron Pastwa wwymaganym zakresie; k oordynowanie dziaa zwizanych zzapewnieniem bezpieczestwa ocharakterze midzyresortowym; analizowanie iocenianie warunkw bezpieczestwa izagroe interesw pastwa; koordynowanie zada sub specjalnych; p rzygotowywanie projektw (zaoe) porozumie midzynarodowych iprac legislacyjnych dotyczcych bezpieczestwa. Funkcjonowanie naczelnego (pastwowego) systemu kierowania wsytuacji kryzysowej powinno umoliwi rwnie podjcie przez pastwo dziaa wrazie konfliktu zbrojnego, na potrzeby kierowania obron pastwa. Wsytuacji kryzysowej na strategicznym poziomie zarzdzania nie powinno dochodzi do istotnych zmian organizacyjnych, poza faktem kryzysowego charakteru prac prezydenta RP oraz Rady Ministrw. Szczeglnego znaczenia nabieraj rozwizania na czas ewentualnego konfliktu zbrojnego, wktry Polska byaby bezporednio zaangaowana. Wrazie wojny wzrasta rola prezydenta RP, pojawiaby si take konieczno doprecyzowania skadu icharakteru dziaalnoci Rady Ministrw. Wczasie normalnego funkcjonowania pastwa ministrowie realizuj zadania zzakresu bezpieczestwa narodowego wramach dziaw, ktrymi kieruj. Tak samo sytuacja wyglda wczasie kryzysu, ztym e wwczas wzrasta ranga tych ministrw, ktrzy wchodz wskad Rzdowego Zespou Zarzdzania Kryzysowego (KRMds.BN wrazie jego utworzenia). Sytuacja znaczco si zmienia wczasie obowizywania stanu wojennego. Wwczas to kierowanie bezpieczestwem narodowym realizowane przez ministrw, wskazanych przez prezesa Rady Ministrw, wykonywane bdzie zCentralnego Stanowiska Kierowania Obron Pastwa. Specyficzny element ustroju Polski stanowi wojewdztwo. Wojewoda, pord wielu kompetencji izada, ktre realizuje jako przedstawiciel Rady Ministrw wwojewdztwie izwierzchnik administracji zespolonej, jest jednoosobowym decydentem wsprawach przypisanych mu jako koordynatorowi dziaa o charakterze oglnowojewdzkim, wykraczajcym poza kompetencje i moliwoci kierownikw administracji zespolonej i niezespolonej. Organy pomocnicze stanowice aparat pracy wojewody (opiniodawczo-doradczy isztabowy) powinny wic suy realizacji funkcji wojewody wdziedzinie bezpieczestwa terytorialnego na obszarze wojewdztwa (jako fragmentu bezpieczestwa narodowego), nie zastpujc kompetencji poszczeglnych kierownikw administracji, dziaajcych na terenie wojewdztwa. Podobnie jak na szczeblu centralnym, gdzie postuluje si powoanie zintegrowanego Komitetu Rady Ministrw ds. Bezpieczestwa Narodowego, rwnie wwojewdztwach isamorzdach wskazane byoby przeksztacenie obecnych zespow zarzdzania kryzysowego wszersze, zintegrowane, odpowiedzialne jednoczenie za sprawy obronne izarzdzania kryzysowego, zespoy bezpieczestwa terytorialnego (ZBT) jako organy opiniodawczo-doradcze odpowiednio: wojewody, starosty, prezydenta miasta, wjta. Dotyczy to take ich organw sztabowych (patrz: rys. 38). Organ opiniodawczo-doradczy wojewody (Wojewdzki Zesp Bezpieczestwa Terytorialnego WZBT) powinien by ciaem kolegialnym, ktre w czasie normalnym (brak zagroe) nie pracuje wtrybie staym, lecz zbiera si cyklicznie, aby m.in.: dokonywa oceny stanu bezpieczestwa wojewdztwa, wspiera koordynacj planowania i prac organizacyjnych w tym zakresie, omawia
197

problematyk finansowania, ustala kierunki doskonalenia systemu bezpieczestwa w wojewdztwie ipodejmowa inne konieczne dziaania dla zapobiegania ewentualnym zagroeniom. Jego skad, poza czci sta, powinien by ustalany wedug potrzeb icharakteru sytuacji. Wstanie normalnym isytuacjach nadzwyczajnych lub wczasie wojny organ opiniodawczo-doradczy pracowaby na posiedzeniach pod przewodnictwem wojewody, zapewniajc mu merytoryczne wsparcie wpodejmowaniu decyzji, koordynacji przepywu informacji iwdraaniu decyzji. Rysunek 38. Proponowany system kierowania bezpieczestwem terytorialnym (wojewdztwa, powiatu, gminy)
DECYDENT
ORGANY DORADCZE (KOLEGIALNE)
ORGANY SZTABOWE (ETATOWE) przygotowania obronne, zarzdzanie kryzysowe, funkcjonowanie w czasie wojny
* W kierowaniu bezpieczestwem terytorialnym przez wojewod uczestniczy take marszaek wojewdztwa ** Tworzone stosownie do potrzeb rdo: opracowanie wasne.
Podstawowy skad organu sztabowego wwojewdztwie powinien opiera si na pracownikach odpowiedniego wydziau urzdu wojewdzkiego (wnim rwnie funkcjonujcego caodobowo wojewdzkiego centrum zarzdzania kryzysowego), stanowic zalek rozwijanego wzalenoci od charakteru sytuacji sztabu wojewody (take na czas kryzysu iwojny). Do zada sztabu naleaoby: merytoryczne prowadzenie spraw pozamilitarnych nalecych do kompetencji wojewody; a naliza iocena stanu bezpieczestwa wojewdztwa na podstawie danych innych liderw administracji, wtym organw centralnych, ssiednich wojewdztw, administracji zespolonej iniezespolonej, powiatw oraz gmin; przygotowywanie wariantw rozwiza rnych sytuacji; uatwienie wdraania decyzji.
198
Kierownicy administracji zespolonej i niezespolonej powinni peni rol koordynatorw funkcjonalnych wplanowaniu iorganizowaniu interdyscyplinarnych dziaa, anie tylko formalnych zwierzchnikw podlegajcych im instytucji. Kady lider administracji zespolonej iniezespolonej, do koordynacji powierzonych mu funkcji, powinien dysponowa analogiczn struktur organu zarzdzajcego (jeli tylko zachodzi taka potrzeba). Idea organizacji kierowania bezpieczestwem narodowym wpowiecie wposzczeglnych stanach funkcjonowania pastwa jest podobna do rozwiza postulowanych dla wojewdztwa. Wpowiecie odpowiednie funkcje powinni peni: organu decyzyjnego starosta (prezydent miasta na prawach powiatu); o rganu opiniodawczo-doradczego Powiatowy Zesp Bezpieczestwa Terytorialnego (PZBT). W jego skad wchodziliby kierownicy powiatowych jednostek organizacyjnych, waciwych wsprawach planowania, organizowania irealizacji zada zzakresu bezpieczestwa terytorialnego; o rganu sztabowego Powiatowy Sztab Bezpieczestwa Terytorialnego, np. na prawach wydziau (referatu). Kierowanie bezpieczestwem narodowym wgminie ma nieco inn specyfik anieli wpowiecie. Nie dziaaj tam bowiem terenowe organy administracji rzdowej, ktrych zasig dziaania obejmowaby tylko terytorium gmin. Zadania gminy sprawiaj jednak, e rwnie na tym poziomie musi by zorganizowany system kierowania, uwzgldniajcy moliwoci organizacyjne, ludzkie ifinansowe tej struktury samorzdowej. Funkcje organu decyzyjnego peni wjt (burmistrz, prezydent miasta), ktry w zalenoci od potrzeby tworzyby gminny organ opiniodawczo-doradczy (Gminny Zesp Bezpieczestwa Terytorialnego, GZBT) iorgan sztabowy (Gminny Sztab Bezpieczestwa Terytorialnego, GSBT).
Infrastruktura kierowania
Infrastruktura wramach stanowisk kierowania obejmuje stanowiska icentra kierowania skadajce si zobiektw iurzdze technicznych niezbdnych do zapewnienia operatywnego ibezpiecznego funkcjonowania organw kierowania podczas realizacji ich zada wdziedzinie bezpieczestwa. Jednym zpodstawowych zada wramach jej przygotowania jest ustalenie iutrzymywanie systemu stanowisk kierowania. System ten na kadym szczeblu (kraj, wojewdztwo, powiat, gmina) obejmuje gwne izapasowe stanowiska kierowania, awramach stanowisk gwnych obiekty budowlane, wtym obiekty specjalne; systemy cznoci (stacjonarnej i mobilnej), w tym cznoci niejawnej; systemy teleinformatyczne, wtym systemy ostrzegania ialarmowania itp. Przedstawia to rys. 39. Przygotowanie obiektw budowlanych, wtym obiektw specjalnych, na potrzeby funkcjonowania poszczeglnych organw wsytuacji zagroenia bezpieczestwa pastwa iwczasie wojny, obejmuje ich wytypowanie, nastpnie adaptacj, awszczeglnych okolicznociach ich rozbudow. Wramach dziaa planistyczno-organizacyjych obiekty te s przygotowywane do zapewnienia warunkw realizacji funkcji danego organu. Ich przygotowanie obejmuje midzy innymi ich wyposaenie wniezbdne systemy cznoci, teleinformatyczne, a takezapewniajce ywotno ibezpieczestwo obiektu, np. w razie wystpienia zagroe czynnikami chemicznymi, biologicznymi, czy promieniotwrczymi.
199

Rysunek 39. System stanowisk kierowania bezpieczestwem narodowym
GWNE STANOWISKA KIEROWANIA STAA SIEDZIBA ZAPASOWE MIEJSCE PRACY CENTRALNE STANOWISKO KIEROWANIA OBRON PASTWA (CSKOP w ZMP) ZAPASOWE STANOWISKA KIEROWANIA
CENTRALNE STANOWISKO KIEROWANIA OBRON PASTWA (CSKOP na ZSK)
CSKOP
WOJEWODA + MARSZAEK WOJEWDZTWA STAROSTA WJT, BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA
WOJEWODA + MARSZAEK WOJEWDZTWA STAROSTA WJT, BURMISTRZ, PREZYDENT MIASTA
WOJEWODA + MARSZAEK WOJEWDZTWA
Obiekty te powinny spenia szereg kryteriw, umoliwiajcych cigo monitorowania sytuacji ipodejmowania decyzji przez dany organ. Ponadto wramach tych obiektw naley zapewni warunki pracy ipobytu dla personelu urzdu obsugujcego ten organ. czno stacjonarna (imobilna), wtym czno niejawna, powinna zapewni decydentom na kadym poziomie kierowania, dostp do niezbdnej informacji iorganw administracji publicznej, wczonych w realizacj zada wynikajcych z kierowania bezpieczestwem. Przygotowanie tych systemw dotyczy rwnie cznoci ipoczty niejawnej, co wymaga waciwego wczenia rodkw kryptograficznych. W tym zakresie wanym byoby uzyskanie penych zdolnoci narodowych, tak w zakresie tworzenia tego systemu (projektowanie, produkcja urzdze, nadzr wacicielski nad elementami systemu), jak te jego eksploatacji. Naley przy tym uwzgldni potrzeby zapewnienia cznoci w sytuacji przemieszczania si organw kierujcych bezpieczestwem (narodowym, terytorialnym) z wykorzystaniem rnych rodkw transportu (lotniczego, ldowego, wodnego), adekwatnie do ich roli wtym systemie. Tak wyposaone rodki transportu powinny dla wskazanych osb zapewnia cigo kierowania bezpieczestwem narodowym na administrowanym terenie. Dotyczy to take cznoci na potrzeby kierowania idowodzenia siami zbrojnymi (wtym na potrzeby Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych).
200
Uporzdkowania wymaga wykorzystanie systemw teleinformatycznych, w tym zwizanych zsystemami ostrzegania ialarmowania, wykorzystywanych wkierowaniu bezpieczestwem. Ich integracja powinna zapewni kierowanie na danym obszarze (pastwo, wojewdztwo, powiat, gmina), co wymaga tworzenia platform wymiany informacji ieliminowania podejcia resortowego. Problematyka przygotowania infrastruktury systemu kierowania bezpieczestwem narodowym ujta jest wrozporzdzeniu Rady Ministrw z2004 r. Jej analiza wskazuje, e cz ztych przepisw powinna mie rang ustawow i naleaoby je przenie do proponowanej ustawy okierowaniu bezpieczestwem narodowym.
Procedury kierowania bezpieczestwem narodowym

Potrzebna jest regulacja ustawowa zasad funkcjonowania systemu kierowania bezpieczestwem narodowym, ktra mogaby przyj form ustawy okierowaniu bezpieczestwem narodowym. Powinna ona precyzyjnie okreli rol wadz iinstytucji pastwowych wsystemie bezpieczestwa narodowego, wtym: jednoznacznie zdefiniowa zadania ikompetencje na szczeblu wadzy wykonawczej; d oprecyzowa kompetencje prezydenta RP iRady Ministrw wynikajce zprzepisw Konstytucji RP; z apewni sprawno kierowniczo-koordynacyjn caego systemu kierowania bezpieczestwem narodowym, okreli zasady wsppracy jego organw we wszystkich stanach, warunkach iokolicznociach funkcjonowania pastwa; s tworzy warunki do kontrolowania przez Rad Ministrw pod wzgldem analityczno-koncepcyjno-koordynacyjnym caoci zagadnie bezpieczestwa narodowego RP. Do proponowanej ustawy naleaoby przenie zagadnienia zwizane z kierowaniem bezpieczestwem narodowym RP (zustawy opowszechnym obowizku obrony oraz zustawy ozarzdzaniu kryzysowym). Jednoczenie naleaoby uporzdkowa istniejce ustawy istruktury organizacyjne wzakresie dotyczcym takich samych lub podobnych zada wobszarze bezpieczestwa narodowego. Konieczne jest rwnie doprecyzowanie w ramach proponowanej ustawy o kierowaniu bezpieczestwem narodowym zasad kierowania obron pastwa wczasie wojny, wszczeglnoci jednoznaczne okrelenie zasad wspdziaania wtym zakresie prezydenta RP zRad Ministrw oraz doprecyzowanie kompetencji Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych wkontekcie jego podlegoci prezydentowi RP kierujcemu obron pastwa. Naley te zapewni jednolite wramach nowej ustawy okierowaniu bezpieczestwem narodowym kierowanie bezpieczestwem na wszystkich poziomach administracji publicznej: krajowym, wojewdzkim, powiatowym, gminnym. Potrzebna jest: uniwersalizacja organizacji aparatu zarzdzajcego, wtym na poziomie terenowym; racjonalizacja liczby struktur planistycznych, organizacyjnych i wykonawczych; zintegrowanie w moliwym zakresie oddzielnych dzi procesw planowania kryzysowego oraz planowania operacyjnego funkcjonowania podmiotw w czasie zagroenia i wojny, awkonsekwencji zintegrowanie dokumentw planistycznych, wszczeglnoci na poziomie centralnym (np. Strategia Bezpieczestwa Narodowego RP, Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna RP lub ewentualnie poszerzona Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Bezpieczestwa Narodowego RP22).
22
Dokument ten zastpiby obowizujc dzisiaj Polityczno-Strategiczn Dyrektyw Obronn RP.
201

Naleaoby rozway, wjakim zakresie moliwa jest tego typu integracja procesw planistycznych i dokumentw wykonawczych w dziaach administracji rzdowej, organach centralnych, wojewdztwach, powiatach igminach wjeden plan operacyjny bezpieczestwa (dziau, wojewdztwa, powiatu, gminy). Uwzgldni przy tym oczywicie naley, e zarzdzanie kryzysowe planowane jest od dou (zagroenia imoliwoci gminy, nastpnie powiatu, wojewdztwa ipastwa), aplanowanie obronne realizowane jest od gry, zgodnie zpolityczn koncepcj przyjt przez pastwo. Postulowane jest odchodzenie od powierzania poszczeglnym ministrom roli koordynacyjnej wzarzdzaniu okrelon dziedzin bezpieczestwa wwymiarze oglnokrajowym (caociowym), azadanie to przenie do ponadresortowej struktury, ktr byoby Rzdowe Centrum Bezpieczestwa Narodowego. Powyej przedstawione rekomendacje mog zosta wprowadzone w ramach istniejcego porzdku konstytucyjnego. Wrazie zaistnienia odpowiednich warunkw iuzyskania konsensusu politycznego co do zasadnoci ewentualnej nowelizacji Konstytucji RP naleaoby rozway zmiany wregulacjach dotyczcych bezpieczestwa narodowego, polegajce midzy innymi na: w yeliminowaniu niektrych zbyt szczegowych, jak na ustaw zasadnicz, zapisw inadaniu im charakteru generalnych norm konstytucyjnych; r ezygnacji zodrbnej funkcji Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych na czas wojny lub co najwyej przewidywaniu jej tylko fakultatywnie. Wrazie utrzymania tej funkcji jako konstytucyjnej naleaoby zapewni prawn moliwo wskazania ju wczasie pokoju osoby funkcyjnej przewidzianej do jej objcia na wypadek wojny; j ednoznacznym, bezwarunkowym okreleniu organu kierujcego obron pastwa wczasie wojny. Kompetencje w tym zakresie nie powinny by dzielone z innym organem (zasada jednolitoci kierowania wwarunkach wojny). Gdyby jednak miaa by utrzymana waciwa dla czasu pokoju zasada wspdziaania dwch organw (prezydenta RP iRady Ministrw) wkierowaniu obron pastwa, naleaoby nada konstytucyjnie Radzie Gabinetowej kompetencje organu waciwego do zapewnienia tego wspdziaania. Wskad Rady Gabinetowej czasu wojny powinni dodatkowo by wczeni marszakowie Sejmu iSenatu, jako potencjalni nastpcy prezydenta RP. Jeli ewentualna nowelizacja Konstytucji RP zmierzaaby do zmiany obecnego modelu ustrojowego na prezydencki lub gabinetowy, naleaoby: a) w modelu prezydenckim zmieni formu Rady Bezpieczestwa Narodowego z organu wycznie doradczego wkonstytucyjny organ doradczo-koordynacyjny albo przeksztacenie wtakowy Rady Gabinetowej; b) wmodelu gabinetowym wogle zrezygnowa zkonstytucyjnego usytuowania Rady Bezpieczestwa Narodowego.
* * *
Gwnym wyzwaniem, przed jakim stoi podsystem kierowania bezpieczestwem narodowym, jest jego pene zintegrowanie. Integracji tej powinny podlega przede wszystkim organy doradcze isztabowe dziaajce na rzecz decydentw. Stworzona musi zosta rwnie odpowiednia infrastruktura kierowania oraz caociowo uregulowane procedury kierowania bezpieczestwem narodowym. Elementy te powinny zosta unormowane wformie ustawy okierowaniu bezpieczestwem narodowym.
202
4.3.Przygotowanie podsystemw operacyjnych bezpieczestwa narodowego

Podsystem obronny
Suba zagraniczna (dyplomacja) na rzecz bezpieczestwa. Postpujca globalizacja, rosnce midzynarodowe znaczenie mocarstw wschodzcych, wzrost znaczenia midzynarodowych stosunkw gospodarczych ifinansowych, atake szybki rozwj technologii wymuszaj zredefiniowanie zada stojcych przed placwkami dyplomatycznymi ikonsularnymi. Suba dyplomatyczna ikonsularna wymaga dostosowywania struktur, potencjau izasad jej funkcjonowania do nowych wyzwa, zgodnie zprzyjtymi priorytetami polskiej polityki zagranicznej. Redefinicji wymaga wic zarwno rola, jak imetody dziaania dyplomacji. Konsekwentna, dugofalowa iskuteczna realizacja gwnych zaoe polskiej polityki zagranicznej moe by realizowana jedynie przez wykwalifikowany iapolityczny personel. Wzwizku ztym potrzebne jest: o pracowanie ikonsekwentne stosowanie wpraktyce jednolitej zasady rekrutacji iprzygotowania kandydatw do suby dyplomatycznej; o pracowanie jednolitych zasad awansu zawodowego w subie zagranicznej, uwzgldniajcych ksztacenie permanentne (na kadym etapie obowizkowo koczce si egzaminem) iwytyczanie cieki rozwoju zawodowego; p rzygotowanie motywujcego do podnoszenia kwalifikacji modelu wynagradzania wsubie zagranicznej; d ostosowywanie dyplomacji do wymogw rewolucji informatycznej poprzez wprowadzanie nowych technologii; z apewnianie trwaoci ochrony iobrony interesw pastwa poprzez cigo bezstronnego, apolitycznego irzetelnego zaplecza eksperckiego winstytucjach centralnych (oznacza to m.in. wymian jedynie szczebla politycznego wresortach wwyniku zmiany wadzy po kolejnych wyborach). Warto rozway zbudowanie odrbnej cieki dla polskich kandydatw do Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych izagwarantowanie wniej odpowiedniego do rangi oraz wielkoci Polski uczestnictwa osobowego, szczeglnie wmiejscach istotnych zpunktu widzenia bezpieczestwa Polski (np. wpastwach Partnerstwa Wschodniego). Wane jest te zabieganie ojak najszersz reprezentacj polskich dyplomatw wstrukturach decyzyjnych organizacji midzynarodowych. Siy Zbrojne RP. Niezalenie od moliwych scenariuszy ksztatowania si warunkw bezpieczestwa Polski gwnym gwarantem bezpieczestwa pastwa jest wasny potencja obronny zapewniajcy skuteczne reagowanie na wszelkie formy wspczesnych zagroe polityczno-militarnych (szanta, grob uycia siy, zaskakujce krtkotrwae akcje militarne, wtym uderzenia powietrzne, zwaszcza rakietowe,operacje specjalne, incydenty graniczne, rajdy dywersyjne bez zamiaru opanowania terytorium itp.), w stosunku do ktrych midzynarodowe organizacje bezpieczestwa maj utrudnione moliwoci reagowania. Konieczne jest przyspieszenie procesu transformacji SZ RP, przede wszystkim zgodnie zpriorytetami przyjtymi wwydanym przez prezydenta RP postanowieniu zdnia 8 listopada 2011 r. wsprawie okrelenia Gwnych kierunkw rozwoju Si Zbrojnych RP oraz ich przygotowa do obrony
203

pastwa na lata 20132022. Wdokumencie tym wskazano trzy priorytetowe kierunki zmian organizacyjnych wSiach Zbrojnych RP (konsolidacja organizacyjna idyslokacyjna SZ RP; reforma systemu dowodzenia ikierowania; doskonalenie systemu szkolenia, wtym konsolidacja systemu szkolnictwa wojskowego), atake trzy najwaniejsze kierunki modernizacji technicznej Si Zbrojnych RP (rozwj systemw informacyjnych; rozwj systemw obrony powietrznej, w tym przeciwrakietowej; wzrost mobilnoci Wojsk Ldowych). Konsolidacja organizacyjna i dyslokacyjna ma ograniczy rozproszenie wojska w niewielkich garnizonach. Jej skuteczne przeprowadzenie jest szczeglnie wane wwarunkach funkcjonowania profesjonalnych Si Zbrojnych RP. Naley pilnie dostosowa do potrzeb armii zawodowej oraz obecnych warunkw politycznych, strategicznych ioperacyjnych utworzony wpoowie lat 90. ubiegego wieku, wpocztkowym okresie wprowadzania cywilnej kontroli nad SZ, system kierowania idowodzenia siami zbrojnymi na poziomie polityczno-strategicznym. Powinno nastpi zmniejszenie liczby organw dowodzenia strategicznego oraz ich konsolidacja wok trzech podstawowych funkcji dowodzenia: planowania strategicznego (Sztab Generalny WP), biecego dowodzenia oglnego (Dowdztwo Generalne) oraz dowodzenia operacyjnego (Dowdztwo Operacyjne). Odpowiedzialne za to organy dowodzenia powinny podlega bezporednio ministrowi obrony narodowej. Powinno to przede wszystkim zwikszy potencja ijako dugofalowego prognozowania, planowania iprogramowania przyszoci si zbrojnych, stworzy warunki do koniecznego szkolenia wsystemie operacji poczonych (joint) oraz zapewni jednolito systemu dowodzenia wczasie pokoju, kryzysu iwojny. Powysze kwestie powinny zosta uregulowane poprzez nowelizacj ustawy ourzdzie Ministra Obrony Narodowej. Zachodzce wwiecie przemiany, azwaszcza ich tempo oraz stojce przed siami zbrojnymi wyzwania (potrzeba szybkiej reakcji ornym charakterze) powoduj, e wyjtkowo podane staje si posiadanie jednostek ouniwersalnych strukturach organizacyjnych (moduowych), sprawnie dowodzonych izaopatrywanych, zdolnych do natychmiastowego uycia wdowolnym rejonie dziaa. Podane zatem jest uzyskanie wysokiej jakoci wyszkolenia, wyposaenia, logistyki oraz wsparcia niezbdnego do skutecznej reakcji na nowe wyzwania operacyjne oraz do wykonania przez SZ RP planowanych zada. Powysze dziaania transformacyjne ujte s wStrategii rozwoju systemu bezpieczestwa narodowego RP 2022, bdcej jedn zdziewiciu zintegrowanych strategii rozwojowych. Potrzebne jest take wprowadzenie do wyposaenia si zbrojnych najnowoczeniejszych technologicznie zinformatyzowanych systemw walki i wsparcia, stosowanych w rozpoznaniu, walce w cyberprzestrzeni, dowodzeniu, kierowaniu systemami uzbrojenia, rodkach precyzyjnego raenia, zdalnego kierowania systemami bezzaogowymi, atake robotach. Wymaga to wycofania zuycia przestarzaego sprztu wojskowego, ktry powinien by zastpiony uzbrojeniem iwyposaeniem speniajcym wymogi sieciocentrycznego rodowiska dziaa oraz kompatybilnego zinnymi armiami NATO (modernizacyjna strategia przeskoku generacyjnego). Ponadto, za pilne naley uzna uzyskanie zdolnoci obserwacji powietrznej obiektw naziemnych istworzenie efektywnego systemu rozpoznania, sprzonego zsystemem dowodzenia iwyFot. Archiwum Dowdztwa Wojsk boru obiektw uderzenia. Zastosowanie tych rozwiza umoliwi Specjalnych
204
uzyskanie kluczowej zpunktu widzenia obrony pastwa zdolnoci przeciwzaskoczeniowej. Zdolno ta powinna by dodatkowo zwikszona poprzez zapewnienie jak najwikszej mobilnoci wojsk ldowych, ktre mogyby wkrtkim czasie by przerzucone na terytorium Polski, stosownie do miejsca zagroenia. Taka mobilno powinna by oparta przede wszystkim na wykorzystaniu migowcw. Wane jest zmodernizowanie systemu obrony powietrznej, wtym zbudowanie obrony przeciwrakietowej, ktry pozwoli na skuteczniejsze zapewnienie pastwu bezpieczestwa, poniewa to wanie zprzestrzeni powietrznej mog najatwiej inajszybciej dotrze zagroenia. Podstawowym nonikiem siy uderzeniowej s dzi rakiety rnych klas, kategorii, zasigu, siy raenia od strategicznych do taktycznych najniszego szczebla, dlatego bez obrony powietrznej nie mona mwi openowartociowej obronie kraju. Rwnie wane jest uzyskanie nowoczesnego wyposaenia (np. migowcw wsparcia bojowego izabezpieczenia) do prowadzenia coraz bardziej wymagajcych dziaa (np. walki zprzeciwnikiem asymetrycznym). Powysze projekty modernizacyjne syntetycznie prezentuje rys. 40. Rysunek 40. Priorytety modernizacji technicznej Si Zbrojnych RP
Obrona powietrzna, w tym przeciwrakietowa
Mobilno Wojsk Ldowych, zwaszcza migowcowa
Zinformatyzowane systemy walki i wsparcia, w tym systemy rozpoznania, dowodzenia, rodki bezpilotowe, bro precyzyjnego raenia, rodki cyberobrony
Wrd dalszych kierunkw modernizacyjnych naley wskaza na potrzeb zwikszenia potencjau iwyposaenia wnowoczesne uzbrojenie jednostek Marynarki Wojennej RP, skoncentrowanej na obronie wd terytorialnych RP, ale zdolnej jednoczenie do wypenienia niezbdnego minimum zada poza Batykiem (opcja Batyk plus). Wtoku prowadzonej modernizacji naley dy do zwikszenia wyposaenia Marynarki Wojennej RP wnowoczesny sprzt iuzbrojenie przy wykorzystaniu krajowego potencjau przemysowego. Wskazane jest stworzenie narodowego systemu obrony cybernetycznej obejmujcego take rodki innych resortw zintegrowanego zpodobnymi systemami pastw sojuszniczych. W przyszoci, jednym z najbardziej perspektywicznych zada transformacyjnych powinno by uzyskanie zdolnoci do wykorzystywania technologii kosmicznych na potrzeby bezpieczestwa narodowego.
205

Nowe uzbrojenie powinno priorytetowo spenia kryteria zapewnienia obrony kraju zmoliwoci jego wykorzystania take woperacjach midzynarodowych, przy zachowaniu wymogw interoperacyjnoci zwojskami NATO. Uwzgldniajc skal potrzeb modernizacyjnych, niezbdne jest utrzymanie wperspektywie wieloletniej nakadw na obron narodow wdotychczasowej wysokoci 1,95proc. PKB z roku poprzedniego, wtym przeznaczanie ok. 1/3 budetu obronnego na modernizacj techniczn Si Zbrojnych RP. Modernizacji technicznej izmianom organizacyjnym si zbrojnych musi towarzyszy profesjonalne przygotowanie onierzy, atake dowdztw, sztabw icaych formacji do realizacji zada. Nowoczesny system szkolenia wojskowego powinien wjak najwikszym stopniu uwzgldnia potrzeby wzakresie przygotowania si zbrojnych do osigania zdolnoci niezbdnych na wspczesnym polu walki. Proces szkolenia naley realizowa zwykorzystaniem nowoczesnych metod izaawansowanego technologicznie sprztu, zwaszcza pozwalajcego na symulowanie sytuacji zblionych do rzeczywistych. Profesjonalne treci procesu szkolenia powinny bazowa na odpowiednio zaktualizowanych dokumentach strategicznych, doktrynach, regulaminach, instrukcjach, podrcznikach, procedurach itp. Wprocesie szkolenia naley te wykorzystywa dowiadczenia wyniesione zudziau wmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa. Prowadzone na szczeblu krajowym wiczenia musz odwzorowywa realne warunki stwarzane przez wspczesne zagroenia, ktrym przeciwdziaa iktre zwalcza powinny siy zbrojne. Szkolenie powinno obejmowa wjak najwikszym stopniu przygotowanie do realizacji zada zwizanych z obron kraju. Wskazane jest rwnie prowadzenie wicze caego systemu bezpieczestwa, tzn. wicze sprawdzajcych procedury wspdziaania wojska zinnymi subami, atake podmiotami cywilnymi rnego szczebla. Wcelu racjonalizowania kosztw szkolenia, wmomencie dokonywania zakupw uzbrojenia isprztu wojskowego, naley pamita orwnoczesnym nabywaniu rwnie odpowiednich symulatorw itrenaerw.
Wrzesie 2012 r., wiczenie Anakonda12.

Fot. Adam Roik/Zesp Reporterski Combat Camera DO SZ
206
Siy zbrojne uczestniczy powinny jednoczenie w licznych wiczeniach o charakterze midzynarodowym, ktrych celem jest wyrobienie nawykw wspdziaania ioperowania wrodowisku wielonarodowym, (m.in. na potrzeby midzynarodowych operacji bezpieczestwa), atake zweryfikowanie efektywnoci mechanizmw wsparcia sojuszniczego, na wypadek koniecznoci prowadzenia wsplnej operacji obronnej. Zuwagi na brzegowe zpunktu widzenia NATO pooenie Polski, zasadne jest prowadzenie takich wicze take na terytorium Polski, jak to bdzie miao miejsce w2013r. podczas planowanych sojuszniczych manewrw Steadfast Jazz. Wramach pozamilitarnych przygotowa obronnych naley precyzyjnie okreli zakres odpowiedzialnoci poszczeglnych podmiotw pastwa, biorcych udzia wprocesie planowania obronnego na szczeblach administracji rzdowej isamorzdowej oraz obj systemem ksztacenia idoskonalenia uczestnikw tego procesu. Wzmacnianie zdolnoci struktur administracyjno-gospodarczych kraju do funkcjonowania wsytuacjach kryzysowych ido wspierania obrony pastwa jest warunkiem przetrwania isprawnego funkcjonowania kraju wrazie zewntrznego zagroenia iwczasie wojny. Do newralgicznych elementw pozamilitarnych przygotowa obronnych nale: organizacja oraz zabezpieczenie logistyczne i techniczne systemu kierowania bezpieczestwem narodowym; zaspokojenie potrzeb SZ RP iwojsk sojuszniczych; szkolenie obronne oraz kontrole wykonywania zada obronnych; przygotowanie przedsibiorcw do realizacji zada obronnych oraz objcie militaryzacj wybranych podmiotw administracji publicznej. Problematyka ta jest dzi we waciwy sposb uregulowana pod wzgldem prawnym oraz organizacyjnym. Niemniej jednak, zuwagi na dynamicznie zmieniajce si rodowisko bezpieczestwa, wymaga ona cigego doskonalenia wtym poprzez wsplne isystematyczne wiczenia ogniw militarnych ipozamilitarnych. Postrzeganie SZRP jako istotnego elementu krajowego systemu zarzdzania kryzysowego wymaga usprawnienia procedur udzielania pomocy przez jednostki wojskowe (np. udzielenie wsparcia Policji), majcych na celu przyspieszenie reagowania na powsta sytuacj kryzysow. Ponadto system cznoci SZ RP powinien zapewnia wspdziaanie z pozostaymi subami ratowniczymi, porzdkowymi oraz wojewdzkimi centrami zarzdzania kryzysowego. Dodatkowo zwikszenie udziau organw administracji publicznej oraz sub ratowniczych w wiczeniach i treningach na szczeblu operacyjnym, prowadzonych przez jednostki i instytucje Si Zbrojnych RP, pozwoli na usprawnienie systemu zarzdzania kryzysowego. Sta trosk pastwa powinno by take budowanie korzystnego wizerunku SZ RP wspoeczestwie jako atrakcyjnego i wiarygodnego pracodawcy oraz utrwalanie etosu suby wojskowej. Pozwoli to na rekrutacj najlepszych kandydatw na onierzy zawodowych oraz usprawnienie funkcjonowania Narodowych Si Rezerwowych. Wzmocnienie armii zawodowej powinno by realizowane poprzez siy rezerwy, ktre mog by szybko uyte wsytuacji wzrostu zagroe militarnych, jak rwnie niemilitarnych, zwizanych z potrzebami zarzdzania kryzysowego, w tym w czasie klsk ywioowych ilikwidacji ich skutkw, dziaa antyterrorystycznych, ochrony mienia itp. Koncepcja Narodowych Si Rezerwowych powinna uwzgldnia budowanie oddzielnych caociowych jednostek wyspecjalizowanych gwnie do dziaa wsparcia publicznego (wojsko wojewodw). Naley dostosowa system szkolnictwa wojskowego, do wspczesnych potrzeb SZ RP, konsolidujc go organizacyjnie znaciskiem na ksztacenie dowdcze itechniczne. Zintegrowanie rozproszonego potencjau szkolnictwa wojskowego izdecydowane skoncentrowanie si na zadaniach bezporednio potrzebnych wojsku powinny prowadzi do zwikszenia efektywnoci tego procesu. Wskazane byoby powstanie na bazie istniejcego dzi potencjau wyszego szkolnictwa wojskowego dwch uczelni wy-
207

szych: jednej poczonej uczelni wojskowej na potrzeby Si Zbrojnych RP (Uniwersytetu Wojskowego) iuczelni bezpieczestwa narodowego (Akademii Bezpieczestwa Narodowego), jako uczelni ponadresortowej, na potrzeby caego zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego. Usprawnienie systemu wojskowej opieki medycznej powinno obj wprowadzenie rozwiza majcych na celu odbudow korpusu medycznego poprzez stworzenie waciwego systemu naboru, motywowania, szkolenia idoskonalenia zawodowego. Usprawni naley mechanizmy funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej iobowizujce regulacje prawne, wtym normujce funkcjonowanie wojskowej suby zdrowia wzakresie zabezpieczenia medycznego SZ RP wtrakcie prowadzenia misji poza granicami kraju. Wzakresie modernizacji technicznej wojskowej suby zdrowia dziaania winny skupi si na nabyciu i wprowadzaniu do uytkowania zmodernizowanych zestaww medycznych oraz nowego sprztu iwyposaenia, umoliwiajcych rozwj idoskonalenie systemu ewakuacji medycznej zpola walki (wtym drog powietrzn) na szczeblu taktycznym, operacyjnym istrategicznym. Jednym zpriorytetowych kierunkw modernizacyjnych powinna by telemedycyna. Wojskowe suby specjalne. Przygotowanie Suby Wywiadu Wojskowego oraz Suby Kontrwywiadu Wojskowego jako ogniw podsystemu obronnego powinno by cile powizane zksztatowaniem caego systemu sub specjalnych Rzeczypospolitej Polskiej (patrz podrozdzia Podsystem ochronny). Wskazane jest zmierzanie do przywrcenia wojskowych sub specjalnych wojsku, tj. wczenie ich wskad si zbrojnych ju w czasie pokoju, a nie tylko przewidywanie ich wczenia dopiero na czas wojny (jak zakadaj to obecne uregulowania prawne). Oznaczaoby to pene ich podporzdkowanie ministrowi obrony narodowej, podobnie jak wszystkich innych struktur si zbrojnych. Co do wywiadu wojskowego, mogoby to oznacza docelowo wczenie go wstruktury nowego, oklasycznych funkcjach, Sztabu Generalnego WP (powrt do tradycyjnej historycznej dwjki Sztabu Generalnego WP). Celem jest, aby suby wojskowe specjalizoway si ikoncentroway rzeczywicie na zadaniach dotyczcych bezpieczestwa militarnego (obronnoci), aswoj podlegoci isposobem zarzdzania nimi, odrniay si od sub cywilnych. Przemys obronny. Krajowy przemys obronny wymaga wzmocnienia swojej konkurencyjnoci, co implikuje szereg dziaa zarwno ze strony administracji pastwowej, jak ipodmiotw sektora obronnego. Ze strony administracji rzdowej zasadne jest wdroenie rozwiza prawnych, uatwiajcych funkcjoDyrektywa Parlamentu Europejskiego nowanie przemysu obronnego w warunkach otwartej iRady 2009/81/WE zdnia 13 lipca konkurencji, przy zaoeniu, e udzielanie zamwie 2009 r. objtych zakresem dyrektywy 2009/81/WE wtrybie niekonkurencyjnym moe mie miejsce tylko wwypadkach Art. 2. () niniejsz dyrektyw stosuje uzasadnionych ochron podstawowych interesw bezsi do zamwie udzielanych wdziepieczestwa pastwa. dzinie bezpieczestwa iobrony, ktrych Konieczne jest przy tym wykorzystanie dostpprzedmiotem s: nych instrumentw wspierania przemysu obronnego, a) dostawy wyposaenia wojskowego, takich jak: instrumenty offsetowe, dotacje w ramach wtym wszelkich jego czci, komponenPlanu mobilizacji gospodarki (PMG), rodki zprywatw lub podzespow; tyzacji polskiego przemysu obronnego, promocja wyb) dostawy newralgicznego wyposaenia, twarzanego wPolsce uzbrojenia isprztu wojskowego wtym wszelkich jego czci, komponen(UiSW). Podane byoby take usprawnienie systemu tw lub podzespow () zamwie rzdowych dotyczcych UiSW poprzez: pla-
208
nowanie zodpowiednim wyprzedzeniem kontraktowania wyrobw obronnych wcelu umoliwienia realizacji zamwie przez podmioty PPO, wyprzedzajce prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (B+R) wobszarach najwaniejszych zpunktu widzenia perspektywicznych potrzeb Si Zbrojnych RP, uruchamianie procedur zodpowiednim wyprzedzeniem oraz popraw sposobu finansowania zamwie na wyroby obronne. Ze strony podmiotw sektora obronnego szczeglnie cenne byoby zwikszenie aktywnoci iusprawnienie zarzdzania spek PPO wcelu: lepszego rozpoznania potrzeb wzakresie UiSW gwnych uytkownikw; dywersyfikacji iuatrakcyjnienia oferty rynkowej wzakresie nowoczesnych wyrobw, a take terminowoci dostaw, cen, gwarancji itp.; poszukiwania moliwoci racjonalizacji asortymentu i kosztw produkcji; efektywnego poszukiwania moliwoci rozwoju wsppracy wszczeglnoci zpartnerami zagranicznymi wdziedzinie kapitau, technologii, produktw, kooperacji przemysowej irynkw zbytu; modyfikacji strategii marketingowych ihandlowych, pozwalajcych na znaczcy wzrost eksportu oraz skoncentrowania aktywnoci na rozwoju produktw, jako podstawowej gwarancji utrzymania si na rynku wperspektywie wieloletniej. Polska powinna wic wypracowa takie rozwizania strukturalne, ktre efektywnie przyczyni si do osignicia wysokiej jakoci produkcji PPO zgodnie z oczekiwaniami Si Zbrojnych RP, azarazem osignicia takiego stopnia konkurencyjnoci, ktry pozwoliby na partnersk wspprac zfirmami europejskimi izbrojeniowymi koncernami wiatowymi.
* * *
Podstawowym zadaniem przygotowawczym podsystemu obronnego jest utrzymanie i jakociowa transformacja potencjau obronnego pastwa, z uwzgldnieniem priorytetu dla zdolnoci niezbdnych do zapewnienia bezporedniego bezpieczestwa pastwa. Rozwj potencjau obronnego powinien jednoczenie przekada si na wzmocnienie zdolnoci obronnych NATO oraz budow takich zdolnoci Unii Europejskiej.
Podsystemy ochronne
Wymiar sprawiedliwoci. Dla zapewnienia penej i skutecznej ochrony praw czowieka wPolsce niezbdna jest staa isystematyczna wsppraca wszystkich organw wadz publicznych odpowiedzialnych za sfer praw iwolnoci czowieka iobywatela. Wszczeglnoci wskazana jest bieca wymiana informacji na temat stwierdzonych narusze praw iwolnoci czowieka iobywatela, krokw podejmowanych wcelu wyeliminowania dostrzeonych nieprawidowoci oraz efektw podejmowanych dziaa. Wcelu uatwienia dostpu zwykym obywatelom do wymiaru sprawiedliwoci naley kontynuowa jego informatyzacj tam, gdzie jest to moliwe. Informatyzacja, jako jeden zelementw reformy caego wymiaru sprawiedliwoci, moe przyczyni si do przezwycienia problemu przewlekoci postpowa sdowych. Maksymalne wykorzystanie moliwoci, jakie daje nowoczesna technologia informatyczna itelekomunikacyjna, to szansa na przyspieszenie postpowa izwikszenie przejrzystoci. Istotnym zadaniem powinno by wprowadzenie wycie zmian, ktre usprawni wymian informacji midzy poszczeglnymi komponentami systemu wymiaru sprawiedliwoci, wtym wszczeglnoci midzy rejestrami tego systemu (karnym, sdowym). Dla przyspieszenia postpowania
209

karnego niezbdne wydaje si wprowadzenie moliwoci elektronicznego zapisu rozprawy, podobnie jak to zostao ju wprowadzone wpostpowaniu cywilnym. Umoliwioby to dokadne odtworzenie przebiegu rozprawy, wpynoby na zapewnienie przejrzystoci pracy sdu izwikszenia przejrzystoci motyww jego decyzji wokrelonej sprawie. Elektroniczny zapis rozpraw stanowi niezbdny element budowania zaufania obywateli do sdu. Konieczne jest uproszczenie postpowa sdowych. Wkontekcie wolnoci gospodarczej, niezbdne jest zwikszenie zaufania przedsibiorcw do aparatu pastwowego poprzez zracjonalizowanie stosowania wpostpowaniach karnych rodkw zapobiegawczych, zuwzgldnieniem porcze udzielanych przedsibiorcom przez zrzeszajce ich organizacje, dokonanie przegldu obowizujcego prawa oraz praktyki wzakresie powoywania biegych sdowych oraz tworzenie moliwoci edukacji ekonomicznej sdziw iprokuratorw. Jednoczenie, zuwagi na stwierdzone przypadki niekompetencji urzdnikw wsferze stosowania prawa wstosunku do przedsibiorcw, niezbdne staje si wnikliwe wyjanianie wszelkich przypadkw naduywania przez nich wadzy bd lekcewaenia obowizkw iwkonsekwencji pociganie ich do odpowiedzialnoci dyscyplinarnej bd karnej. Wkontekcie reformy Si Zbrojnych RP naleaoby take rozway reorganizacj prokuratury wojskowej iwczenie jej do struktur prokuratury cywilnej. Wsystemie penitencjarnym niezbdne jest skorelowanie polityki karnej znakadami na wiziennictwo, aby stworzy Subie Wiziennej moliwoci efektywnego wykonywania zada zarwno wzakresie odbywania kary, jak idziaalnoci resocjalizacyjnej. Naley zatem dy do maksymalnego wykorzystania moliwoci, jakie daj rodki probacyjne23, wtym zzastosowaniem elektronicznego systemu dozoru. Wane jest, aby uatwi powrt do spoeczestwa osobom po odbyciu kary poprzez umoliwienie im ksztacenia si czy podejmowania pracy. Wtym ostatnim aspekcie warto rozway wprowadzenie uatwie (np. podatkowych) dla pracodawcw decydujcych si na zatrudnienie osb skazanych. Wcelu zapewnienia waciwego funkcjonowania organw ochrony praw czowieka konieczne jest tworzenie idoskonalenie regulacji prawnych wtym zakresie. Dodatkowo potrzebne jest zapewnienie waciwych rodkw finansowych na ten cel zbudetu pastwa. Brak odpowiedniego finansowania instytucji wchodzcych w skad podsystemu ochrony praw i wolnoci czowieka i obywatela moe skutkowa powanymi zaniedbaniami wprocesie ochrony praw jednostki. Jednym znajwaniejszych problemw pozostaje te brak odpowiedniej wiedzy iwiadomoci prawnej obywateli w zakresie przysugujcych im praw oraz organw powoanych wcelu ich ochrony. W tym celu naley m.in. promowa wiedz na temat praw czowieka oraz podstawowych swobd iwolnoci, take wramach zaj edukacyjnych wszkoach oraz podczas warsztatw dla modziey. Podane jest, aby edukacja oprawach czowieka oraz edukacja przeciwdziaajca dyskryminacji byy traktowane jako proces uczenia si przez cae ycie. Suby specjalne. Wanym celem preparacyjnym wzakresie dziaalnoci sub specjalnych jest ich waciwe zorganizowanie, wyposaenie oraz szkolenie. Wtym wzgldzie jednym zwyzwa transformacyjnych jest ograniczenie nadmiernej liczby sub specjalnych o charakterze oglnopastwowym. Modelowo mona mwi ozasadnoci istnienia dwch czterech sub: 1-2 oglnosystemowe (zewntrzna, wewntrzna) oraz 1-2 sektorowe (wojskowa, gospodarcza lub antykorupcyjna). Reforma
23
rodki probacyjne rodki prawa karnego materialnego iwykonawczego polegajce na poddaniu sprawcy przestpstwa prbie, dajce mu szans na popraw wwarunkach wolnociowych, bez wykonywania kary wcaoci lub czci.
210
ilociowa rozbudowanych dzi sub specjalnych jest jednak trudnym przedsiwziciem (atwiej utworzy dodatkow sub ni istniejc zlikwidowa), chociaby zuwagi na uwarunkowania polityczne. Wskazujc wic na celowo reformy ilociowej, nie naley jednak czyni ztego nadzwyczajnego priorytetu. Suby specjalne s bardzo newralgicznym ogniwem systemu bezpieczestwa narodowego, dlatego ich reforma powinna by przeprowadzona rozwanie iostronie. Rewolucja nie jest tu wskazana, lepiej wic reformy prowadzi etapowo. Wpierwszym etapie warto zapewne skorygowa system nadzoru nad subami specjalnymi. Wbezporedniej gestii prezesa Rady Ministrw powinny pozosta jedynie kwestie kadrowe dotyczce kierownictw sub oraz koordynacja inadzr nad sub specjaln odpowiedzialn za wywiad, atake ewentualnie za walk zkorupcj na najwyszych szczeblach wadzy (gdyby taka suba miaa by utrzymana jako oddzielna formacja, cho bardziej zasadne wydaje si zintegrowanie CBA zABW). Koordynacj inadzr nad pozostaymi subami powinni sprawowa ministrowie konstytucyjni (minister spraw wewntrznych iminister obrony narodowej). Gdyby zosta utworzony Komitet Rady Ministrw do spraw Bezpieczestwa Narodowego, powinien on przej kompetencje ministra koordynatora sub specjalnych oraz wchon Kolegium do spraw Sub Specjalnych. Odrbne istnienie tych podmiotw wydaje si sugerowa szczeglny status sub specjalnych wpastwie, co wsytuacji dzisiaj ich faktycznego awprzyszoci ewentualnie rwnie faktycznie usankcjonowanego podporzdkowania ministrom konstytucyjnym, nie znajduje uzasadnienia. Dla optymalnego zarzdzania informacj na najwyszych szczeblach administracji pastwowej wskazane jest take utworzenie komrki (biura, centrum, departamentu itp.) odpowiedzialnej za dokonywanie strategicznych syntez informacji dostarczanych przez suby specjalne i wypracowywanie zintegrowanych ocen na potrzeby kierowania bezpieczestwem narodowym. Jej zadaniem byoby zbieranie informacji od wszystkich sub pastwa odpowiedzialnych za poszczeglne sfery bezpieczestwa, a nastpnie dokonywanie ich analizy ioceny na potrzeby najwyszych organw kierowania pastwem. Powstanie takiej instytucji pozwolioby na: zapewnienie wsparcia decyzyjnego, niezbdnego zwaszcza wsytuacji podejmowania decyzji ocharakterze strategicznym zpunktu widzenia bezpieczestwa pastwa; kreowanie wsplnego obrazu sytuacji, dostpnego dla najwaniejszych czynnikw decyzyjnych wpastwie; waciwe planowanie kierunkw dziaalnoci sub specjalnych oraz usprawnienie wymiany informacji midzy najwaniejszymi elementami systemu bezpieczestwa pastwa. Komrka syntez informacji strategicznych powinna by usytuowana winstytucji obsugujcej sztabowo proponowany Komitet Rady Ministrw ds. Bezpieczestwa Narodowego (czyli wnowym Rzdowym Centrum Bezpieczestwa Narodowego ulokowanym organizacyjnie wKancelarii Prezesa Rady Ministrw). Naley rwnie zmierza do sensownego ustandaryzowania problematyki zwizanej zczynnociami operacyjno-rozpoznawczymi poszczeglnych sub poprzez ujednolicenie terminologii, procedur operacyjnych (zuwzgldnieniem funkcjonalnej specyfiki poszczeglnych sub), atake zasad izakresu ich koordynacji. Ujednolici naley uprawnienia funkcjonariuszy rnych sub, procedury ich dziaania ipragmatyki subowe. Wrezultacie powinna powsta sytuacja pozwalajca efektywnie dysponowa posiadanym zasobem osobowym sub specjalnych, przy zaoeniu wymiennoci personelu midzy nimi. Wzwizku znarastajcym transsektorowym charakterem zagroe naley te budowa platformy wspdziaania sub iinnych instytucji przeciwdziaajcych zagroeniom oszczeglnej wadze dla bezpieczestwa pastwa (np. cyberprzestpczo, terroryzm, zorganizowana przestpczo). Platformy takie powinny by prowadzone zzaoeniem ewolucyjnego ksztatowania ich form organizacyj-
211

nych. Przykadem takiego dziaania jest Centrum Antyterrorystyczne (jednostka interdyscyplinarna, niejako ponadsystemowa zpunktu widzenia organizacji administracji), wskad ktrego wchodz oddelegowani funkcjonariusze, onierze ipracownicy m.in. Policji, Stray Granicznej, Biura Ochrony Rzdu, Agencji Wywiadu, Suby Wywiadu Wojskowego, Suby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Suby Celnej, posiadajcy dostp do zasobw informacyjnych ich macierzystych instytucji wtrybie on-line. Warto jednak zwrci uwag, aby tego typu centra podlegay nadzorowi ponadresortowemu (zracji ich ponadresortowego charakteru), anie byy czci organizacyjn jednej ze sub. Na tym tle rozway naley propozycj stosownego zminimalizowania obcienia sub specjalnych obowizkami procesowymi (te powinny zosta przejte gwnie przez Centralne Biuro ledcze), koncentrujc ich aktywno gwnie na zadaniach informacyjno-analitycznych oraz dziaaniach operacyjno-rozpoznawczych, tj. takich, ktre zmierzaj do uprawdopodobnienia faktu popenienia przestpstwa. Obowizki procesowe sub powinny dotyczy tylko wysoko specjalistycznych zada zwizanych zprocesami np. wsprawach szpiegowskich lub terrorystycznych. Pozwolioby to na podejmowanie efektywnych dziaa prewencyjnych iwyprzedzajcych wobszarach szczeglnie wraliwych zpunktu widzenia funkcjonowania pastwa. Sposobem na zoptymalizowanie pracy sub, ich konsolidacj, uporzdkowanie kompetencji oraz dla zapewnienia ich interoperacyjnoci moe by propozycja opracowania nowej ustawy osubach specjalnych, zmieniajcej obecne regulacje prawne wtym zakresie. Naley te rozway opracowanie ustawy oczynnociach operacyjnych (operacyjno-rozpoznawczych) celem ujednolicenia oraz precyzyjnego zdefiniowania procedur i kompetencji w stosowaniu technik operacyjno-rozpoznawczych. Opracowanie iprzyjcie do polskiego porzdku prawnego jednolitych aktw prawnych dotyczcych sub specjalnych stworzy te podstawy do podniesienia efektywnoci szkolenia iwspdziaania oraz uatwienia przepywu kadr pomidzy subami. Instytucje zwalczania terroryzmu iprzeciwdziaania ekstremizmowi politycznemu. Krajowe imidzynarodowe organy odpowiedzialne za analiz iwymian informacji ozagroeniach terrorystycznych nadal ewoluuj, szczeglnie na poziomie strategicznym ioperacyjnym. Przyjty wPolsce system wielopaszczyznowego iwielopodmiotowego zwalczania terroryzmu wymaga wprowadzenia mocniejszych, ustawowych mechanizmw koordynacyjnych, pozwalajcych Centrum Antyterrorystycznemu na efektywn koordynacj dziaa antyterrorystycznych, nakierowanych zarwno na dziaania prewencyjne (niedopuszczanie do zamachu terrorystycznego), jak iminimalizacj potencjalnych strat. Wszczeglnoci niezbdne jest przyjcie ustawowych regulacji wsppracy midzy poszczeglnymi podmiotami, ktre powinny zastpi istniejce dzi porozumienia midzy nimi. We waciwym reagowaniu na potencjalne zagroenie istotne jest doskonalenie koordynacji wymiany informacji ozagroeniach terrorystycznych midzy Policj, Stra Graniczn iBiurem Ochrony Rzdu, cywilnymi iwojskowymi subami specjalnymi, atake innymi subami (np. Sub Celn, organami kontroli skarbowej, organami informacji finansowej). Od tego zaley terminowe przekazanie istotnych informacji dotyczcych przestpstw ocharakterze terrorystycznym umoliwiajcych ich wykrywanie, rozpoznawanie, zapobieganie oraz ciganie. Konieczne zpunktu widzenia budowy zintegrowanego izarazem efektywnego systemu antyterrorystycznego RP jest take opracowanie algorytmu wspdziaania izarzdzania czynnociami na miejscu zdarzenia ocharakterze terrorystycznym iwaciwa realizacja procedur wspdziaania sub oraz instytucji pastwowych uczestniczcych wsystemie ochrony antyterrorystycznej kraju wrazie zaistnienia incydentu ocharakterze terrorystycznym.
212
Fot. Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego
Instytucje waciwe do spraw cyberbezpieczestwa. Wcelu zapewnienia wikszego poziomu cyberbezpieczestwa niezbdne wydaje si skoordynowanie dziaa, wszczeglnoci wobszarach legislacji iedukacji. Celowe wydaje si te wprowadzenie zmian worganizacji obecnie funkcjonujcego podsystemu bezpieczestwa teleinformatycznego. Biorc pod uwag problemy kadrowe wielu instytucji pastwowych, jednym zrozwiza mogoby by opracowanie procedur wsppracy, wymiany informacji oraz koordynacji dziaa realizowanych przez podmioty, ktre zajmuj si bezpieczestwem teleinformatycznym, co pozwoli na lepsze zagospodarowanie zaplecza kadrowego, jakim dysponuj dane jednostki. Do dziaa wpowyszym zakresie mona zaliczy: z apewnienie realizacji cyklicznych, kompleksowych analiz poziomu zagroe wcyberprzestrzeni (obecnie wybrane suby dokonuj tego typu analiz wzakresie swoich waciwoci); j ednoznaczne zdefiniowanie teleinformatycznej infrastruktury krytycznej RP, atake opracowanie planu iprocedur jej ochrony; d okonanie przegldu iewentualnej nowelizacji istniejcych aktw prawnych co do ich zgodnoci zunormowaniami innych krajw i/lub organizacji midzynarodowych wcelu uatwienia wsppracy midzynarodowej wzakresie ochrony cyberprzestrzeni oraz precyzyjnego okrelenia: racjonalnoci struktur, roli, zakresw kompetencji iodpowiedzialnoci, szczegowych uprawnie, zasad wzajemnej wsppracy iwymiany informacji wodniesieniu do poszczeglnych organizacji, instytucji, jednostek organizacyjnych, organw isub RP wzakresie prowadzenia dziaa wcyberprzestrzeni; p rowadzenie intensywnych dziaa uwiadamiajcych iprofilaktycznych wformie szkole ikampanii spoecznych, ktre dotyczy powinny zarwno podmiotw wchodzcych wskad administracji pastwowej, jak i co jest szczeglnie istotne obywateli bdcych zwykymi uytkownikami cyberprzestrzeni. Edukacja spoeczestwa wtym zakresie to, obok dziaa prawno-organizacyjnych oraz kwestii technicznych, jeden z najwaniejszych filarw dziaa ograniczajcych zagroenia wprzestrzeni wirtualnej. Niezbdne wtym kontekcie staje si zwikszanie nakadw na rozwj
213

programw badawczo-naukowych oraz tworzenie iwdraanie programw edukacyjnych dla dzieci imodziey jako elementu programw nauczania obowizujcych wszkoach. Warto te rozway wprowadzenie zmian legislacyjnych okrelajcych zasady prowadzenia aktywnej obrony cyberprzestrzeni oraz zmian organizacyjnych umoliwiajcych realizacj przez wyspecjalizowane komrki instytucji, jednostek organizacyjnych, organw isub RP, dziaa wyprzedzajcych wobszarze bezpieczestwa teleinformatycznego. Zasadna byaby te budowa mechanizmw isystemw sucych realizacji dziaa ofensywnych wtym obszarze, traktowanych take jako element wsparcia dziaa konwencjonalnych szczeglnie biorc pod uwag to, e przestrze wirtualna staje si obszarem wykorzystywanym do wrogich dziaa nie tylko przez hakerw czy organizacje terrorystyczne, ale take przez podmioty pastwowe. Potrzebne bdzie dokonanie przegldu programw szkole dodatkowych i programw nauczania nadzorowanych przez pastwo uczelni wyszych (wtym uczelni wojskowych) oraz zakresw planowanych prac badawczych lub badawczo-rozwojowych, zuwzgldnieniem potrzeb cyberbezpieczestwa (wszczeglnoci instytucji pastwowych istotnych zpunktu widzenia bezpieczestwa pastwa). Pozwolioby to na realizacj cyklicznych symulacji, treningw iwicze zudziaem wytypowanych firm iinstytucji oraz rozwj narodowych rozwiza zzakresu kryptografii, atake ich szersza implementacja wnarodowych systemach teleinformatycznych. Gwnym podmiotem pastwowym odpowiedzialnym za rozpoznawanie, zwalczanie i neutralizacj zagroe cybernetycznych jest Rzdowy Zesp Reagowania na Incydenty Komputerowe CERT.GOV.PL, funkcjonujcy wramach Departamentu Bezpieczestwa Teleinformatycznego Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego. Caociowo za cyberbezpieczestwo powinna odpowiada Rada Ministrw, ktra zadania wtym zakresie powinna wykonywa przez ministra administracji icyfryzacji, ministra obrony narodowej, ministra spraw wewntrznych, szefw ABW i SKW oraz inne organy administracji rzdowej. W razie powoania proponowanego Komitetu Rady Ministrw ds. Bezpieczestwa Narodowego wjego kompetencjach powinna znale si take ponadresortowa koordynacja realizacji zada zzakresu cyberbezpieczestwa. Rozwj przestpczoci cybernetycznej wymaga rwnie dynamicznego przeciwdziaania jej waktywnym partnerstwie zsektorem prywatnym, zwaszcza zdostawcami usug internetowych, organizacjami odpowiedzialnymi za bezpieczestwo winternecie idostawcami usug finansowych na szczeblu strategicznym ioperacyjnym (branowych, krajowych imidzynarodowych). Partnerstwo to ma istotne znaczenie dla rozwoju narzdzi informatycznych przydatnych organom cigania. Instytucje ochrony informacji niejawnych. System ochrony informacji niejawnych we wspczesnej formie powstawa po przemianach 1989 r. Jego obecna posta uksztatowana zostaa wwyniku przyjcia ustawy oochronie informacji niejawnych z5 sierpnia 2010 r. Nowa ustawa oochronie informacji niejawnych miaa na celu udoskonalenie systemu ochrony, awszczeglnoci usunicie takich luk, jak niedostatecznie jasno okrelony przedmiot ustawy, zbyt sztywne okrelenie sposobu chronienia informacji, brak wystarczajco jasnego zakresu indywidualnej odpowiedzialnoci za ochron informacji niejawnych oraz brak moliwoci skutecznej ochrony przed nowymi zagroeniami. Kada jednostka organizacyjna przetwarzajca informacje niejawne ma ustawowy obowizek wdroenia okrelonych zasad postpowania wrazie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Wzalenoci od sytuacji powinno si przewidzie dziaania zgodne zwytycznymi przekazanymi przez wprowadzajcego stan nadzwyczajny. Dotychczas nie rozwizano do koca kwestii zada wykonywanych przez przedsibiorc posiadajcego wiadectwo bezpieczestwa przemysowego wsytuacjach szcze-
214
glnych (np. stan wojenny). Suby, wykorzystujc lakoniczny zapis ustawowy wtej sprawie, domagaj si od przedsibiorcy (nawet posiadajcego tylko wiadectwo bezpieczestwa przemysowego III stopnia, ktre potwierdza jedynie zdolno przedsibiorcy do ochrony tych informacji, zwyczeniem moliwoci ich przetwarzania wuytkowanych przez niego obiektach), przygotowania planu ewakuacji tych informacji. Wymusza to konieczno uiszczenia stosownej opaty abonamentowej (umowa zodpowiedni firm ochrony osb imienia), ktra zalena jest od miejsca ewakuacji. Istniej kopoty ze znalezieniem miejsca, do ktrego mona ewakuowa takie materiay, poniewa instytucje administracji pastwowej nie przyjmuj na przechowanie tych materiaw. Zasadne jest take, aby waciwemu wojewodzie (poprzez podporzdkowane mu organy ijednostki organizacyjne administracji rzdowej isamorzdu wojewdztwa) przypisa obowizki wzakresie ochrony informacji niejawnych wczasie kryzysu iwojny, m.in.: wzmocnienie ochrony obszarw szczeglnie naraonych na zagroenie; wzmocnienie zewntrznej iwewntrznej kontroli dostpu (np. poprzez szczegow kontrol ruchu osb ipojazdw, przy wsppracy zPolicj, stra miejsk, jednostkami obrony cywilnej) oraz wskazanie miejsca ewakuacji materiaw niejawnych. Bezpieczestwo informacyjne pastwa ijego obywateli naley wzmacnia poprzez cige, stosownie do pojawiajcych si zagroe, tworzenie regulacji prawnych oraz rozwj wsppracy midzynarodowej wramach NATO iUnii Europejskiej wcelu: z apobiegania cyberprzestpczoci oraz zapewnienia bezpiecznej dystrybucji informacji (przez systemy isieci teleinformatyczne oraz inne noniki informacji), ale take poprzez edukacj iobowizkowe szkolenia wzakresie wdroonych zabezpiecze wcelu uzyskania pewnoci, e wprowadzone procedury s dobrze rozumiane irealizowane; upowszechnianie wspoeczestwie wiadomoci zagroe pyncych zcyberprzestrzeni; monitoring informacji na kadym etapie jej ycia; p rocedury zwizane zwaciwym utajnianiem iodtajnianiem informacji, zwaszcza wcelu okrelenia poziomu imomentu, od ktrego informacja powinna by szczeglnie chroniona; u mocnienie wewntrznych zdolnoci w zakresie zapewnienia bezpieczestwa informatycznego iinformacyjnego wcelu wdraania efektywnych rodkw obrony. Bezpieczestwo informacyjne pastwa naley te zwiksza poprzez podnoszenie jakoci zabezpiecze zasobw informacyjnych iinformatycznych oraz upowszechnienie szkole iakcji uwiadamiajcych ju na poziomie edukacji szkolnej. Suby istrae porzdku publicznego. Rozwj organizacyjny sub istray odpowiedzialnych za ochron ludnoci, bezpieczestwo publiczne ireagowanie kryzysowe, to stay cel preparacyjny wramach podsystemw ochronnych. Konieczne jest precyzyjne okrelenie odpowiedzialnoci poszczeglnych instytucji, sub istray porzdku publicznego, zasad iprocedur wykonywanych przez nie zada oraz obszarw odpowiedzialnoci. Naley dokona czytelnego podziau kompetencji midzy Policj, subami specjalnymi astraami, likwidujc pojawiajce si dublowanie dziaa, wymuszajc tym samym skuteczne, anie tylko deklaratywne wspdziaanie. Brak jednolitego sposobu rozliczania, ewidencjonowania iporwnywania osiganych wynikw, wkontekcie nakadania si waciwoci poszczeglnych sub ipodmiotw, powoduje brak moliwoci obiektywnej iporwnywalnej oceny ich skutecznoci. Wposzczeglnych dziedzinach bezpieczestwa iporzdku publicznego niezbdne jest wyznaczenie liderw, tj. instytucji specjalizujcych si wgromadzeniu wiedzy (teoretycznej ipraktycznej) zdanego zakresu oraz koordynacji dziaa wszystkich elementw podsystemu obronnego, podsystemw ochronnych oraz obszarw transsektorowych. Dotyczy to zwaszcza:
215

z walczania terroryzmu, wtym monitorowania terroryzmu midzynarodowego, prewencji, ochrony infrastruktury krytycznej, szkolenia jednostek przeznaczonych do czynnego zwalczania aktw terrorystycznych, atake sposobw iprocedur przygotowania ludnoci na wypadek aktu terrorystycznego. Niezbdna jest weryfikacja przepisw sucych zwalczaniu terroryzmu; u sprawnienia mechanizmw zwalczania przestpczoci zorganizowanej: wtym kontekcie naley odczytywa take trwajc dyskusj nad zmianami organizacyjno-strukturalnymi Centralnego Biura ledczego KGP. Zmiany te miayby zwikszy jego autonomi poprzez m.in. wyodrbnienie go ze struktury organizacyjnej KGP inadanie mu statusu jednostki organizacyjnej oraz wydzielenie odrbnego budetu wszelkie zmiany usprawniajce funkcjonowanie CB s jak najbardziej podane zpunktu widzenia bezpieczestwa pastwa iobywateli; zwalczania cyberprzestpczoci; p oprawy bezpieczestwa w ruchu drogowym. Waciwa diagnoza zagroe w tym obszarze powinna przekada si na ustalenie priorytetowych kierunkw dziaa. Wane jest wskazanie kierowniczych podmiotw, odpowiedzialnych za realizacj poszczeglnych zada oraz zapewnienie skutecznej koordynacji. Przykadem moe by podjta przez Ministerstwo Transportu, Budownictwa iGospodarki Morskiej inicjatywa stworzenia Narodowego Programu Bezpieczestwa Ruchu Drogowego, opartego na kilku podstawowych filarach: budowie waciwej infrastruktury, skutecznym nadzorze nad zachowaniami uczestnikw ruchu drogowego oraz szerokiej akcji edukacyjnej. Wzakresie zwalczania przestpczoci iograniczania jej negatywnych skutkw naley usprawni zinstytucjonalizowane formy wymiany informacji midzy wszystkimi podmiotami bezpieczestwa przez stworzenie bazy danych oprzestpczoci na poziomie krajowym. Szerzej naley udostpnia iwykorzystywa dane pochodzce zwymiany midzynarodowej oraz wsppracy zEuropolem, Interpolem, w ramach Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) i poprzez oficerw cznikowych. System ten powinien spenia rwnie funkcje analityczne ioferowa zrnicowany dostp zgodnie zprzyznanymi uprawnieniami. Jego budowa powinna by oparta na bazie danych zmoliwoci wyszukiwania na wzr Systemu Meldunku Informacyjnego/Systemu Informacji Operacyjnych (SIO). System ten powinien zastpi obecne Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych, ktre faktycznie zawiera wycznie tzw. dane policyjne. Wprowadzi naley standaryzacj danych isystemw umoliwiajc kompatybilno danych znajdujcych si wodrbnych zbiorach. W zwizku z obszernym katalogiem wszelkich czynw zabronionych, obejmujcym zarwno kategorie przestpstw popenionych zuyciem przemocy wtym przeciwko yciu izdrowiu, jak iprzestpstw wycznie przeciwko mieniu, dokumentom, bezpieczestwu ikomunikacji oraz innych naley dy do doskonalenia metod ich zwalczania, uwzgldniajcych wieloaspektowo tych zagroe. Konieczne jest wprowadzenie rozwiza ograniczajcych zjawisko przestpczoci w warunkach recydywy penitencjarnej poprzez wyraniejsze ni dotychczas zobowizanie Suby Wiziennej do wsppracy zPolicj iinnymi subami chronicymi bezpieczestwo iporzdek publiczny. Rozway naley take wyposaenie Suby Wiziennej wograniczone uprawnienia do pracy operacyjno-rozpoznawczej zzachowaniem wszelkich zasad dotyczcych praw osadzonych. Naley myle o stworzeniu platformy wsppracy publiczno-prywatnej do zwalczania cyberprzestpczoci, wraz zponownym opracowaniem regulacji prawnych okrelajcych obowizki iuprawnienia czonkw platformy, wskazaniem rde finansowania, ustaleniem regu wsppracy krajowej
216
i midzynarodowej (podejcie midzyinstytucjonalne, a take transgraniczne), cznie z oszacowaniem iloci przetwarzanych danych iwskazaniem rozwiza technicznych dla takiej platformy. Naley opracowa iwdroy rozwizania prawne nakadajce na inwestorw lub wacicieli realizujcych inwestycje budowlane przeznaczone do organizacji imprez masowych obowizek montau lub wyposaenia wurzdzenia suce do detekcji zagroe chemicznych, biologicznych, radiacyjnych ipromieniotwrczych. Konieczne jest take opracowanie rozwiza prawnych wprowadzajcych obowizek instalowania na wybranych dworcach kolejowych iautobusowych systemu dozoru miejsc, wktrych znajduj si skrytki bagaowe, atake systemw umoliwiajcych analiz obrazu owysokiej rozdzielczoci, wcelu detekcji pozostawionego bagau, wej wobszar chroniony (strefy bezpieczestwa), natenia ruchu (tworzenie si tumu, zbiegowiska), nienaturalnego zachowania osb oraz rozpoznawania tablic rejestracyjnych. Wykorzystanie systemw monitoringu nowej generacji daje wiele nowych moliwoci (jak np. wykrywanie parametrw biometrycznych, czynnikw radiologicznych, chemicznych, biologicznych, atake moliwoci monitorowania okrelonych treci wcyberprzestrzeni). Wane jest jednak, aby systemy nowoczesnego monitorowania nie stay si systemami staej inwigilacji wszystkich obywateli. Niezbdna jest zatem dyskusja nad prawnym uregulowaniem moliwoci wykorzystania nowoczesnych systemw monitoringu, wtym take tych wykorzystywanych przez podmioty prywatne istworzenia odpowiednich mechanizmw kontroli, tak aby nie dochodzio do narusze prawa do wolnoci iprywatnoci obywateli. Zasadne jest opracowanie zasad informowania spoeczestwa ozagroeniach przestpczoci oraz dziaalnoci profilaktycznej, wtym staej aktywnoci informacyjnej, ukierunkowanej na podnoszenie wiadomoci iksztatowanie podanych postaw izachowa wsytuacji zagroe. Do zapewnienia bezpieczestwa iporzdku publicznego niezbdna jest trwaa, oparta na solidnych fundamentach wsppraca wszystkich podmiotw tego systemu oraz szerokie zaangaowanie caego spoeczestwa, promowane jako patriotyczna powinno. Organy wadzy publicznej powinny wypracowa powszechnie akceptowalny, tzn. ponad wszelkimi podziaami, model wsppracy ze spoeczestwem, oparty na powszechnej edukacji na wszystkich szczeblach ksztacenia oraz ycia zawodowego wszystkich obywateli. Wedukacji tej szczeglna rola powinna przypa powszechnej edukacji szkolnej (wprowadzenie do programw nauczania tematyki bezpieczestwa iporzdku publicznego, dostosowanej do moliwoci poznawczych, uwzgldniajcych zagroenia typowe dla poszczeglnych grup wiekowych uczniw), wprowadzenia tematyki bezpieczestwa do realizowanych obecnie obowizkowych szkole BHP wszystkich pracownikw istudentw; zobowizania firm ubezpieczeniowych do wspfinansowania przedsiwzi edukacji powszechnej spoeczestwa wtym zakresie, propagowanie waciwych postaw obywatelskich dotyczcych przestrzegania przepisw zwizanych zbezpieczestwem iporzdkiem publicznym, denie do wydzielania okrelonej minimalnej czci budetu centralnego iterenowego na popraw infrastruktury bezpieczestwa. Wdalszej perspektywie naleaoby rozway zmian struktury aparatu pastwowego odpowiedzialnego za sprawy wewntrzne, wtym eliminowanie dublowania si niektrych zada ikompetencji midzy ministrem spraw wewntrznych akomendantami gwnymi sub. Jedna zpropozycji zakada przeksztacenie lub likwidacj komend gwnych (Policji, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej) wdepartamenty ministerstwa spraw wewntrznych oraz wzmocnienie ogniw wojewdzkich. Inna ograniczenie zada operacyjnych tych komend irozszerzenie ich funkcji analityczno-informacyjnych przy jednoczesnym wzmocnieniu komend wojewdzkich. Obydwie koncepcje posiadaj wady izalety. Wydaje si, e blisza polskim realiom jest koncepcja druga, uzupeniona odziaania, ktre odpolityczni szefw sub iPolicji, wprowadzajc np. kadencyjno nie pokrywajc si zkadencj wadzy politycznej.
217

Procesy globalizacyjne iwynikajcy znich brak ogranicze terytorialnych dla dziaa przestpczych sprawiaj, e wwalce zprzestpczoci nieodzowne staje si wykorzystywanie wrosncym stopniu innowacyjnych rozwiza technologicznych. Bez wykorzystania nowych technologii trudno wyobrazi sobie dzi nowoczesne, dobrze zorganizowane ibezpieczne pastwo. Staa obserwacja rozwoju technologicznego wkontekcie dziaa sub odpowiedzialnych za bezpieczestwo iporzdek publiczny jest konieczna, gdy nowoci technologiczne s rwnie rozpoznawane przez rodowiska przestpcze. Nierzadko bywaj one szybko iskutecznie wykorzystywane przez zorganizowane grupy przestpcze, terrorystyczne, anawet pospolitych imodocianych przestpcw. Dowodem na to s coraz bardziej powszechne zagroenia zwizane zcyberprzestpczoci icyberterroryzmem. Wanym aspektem wspczesnych rozwiza technologicznych jest rwnie moliwo ich rnej konfiguracji iintegracji wramach bardziej skomplikowanych systemw, przez co ronie ich potencja i gama zastosowa. Celem tych systemw moe by wykrywanie okrelonych zdarze, szczeglnie tych zagraajcych bezpieczestwu obywateli, awrezultacie zapobieganie przestpstwom iwykroczeniom oraz pomoc wustaleniu iwykryciu sprawcw. Przeciwdziaanie naruszeniom bezpieczestwa iporzdku publicznego wymaga koordynacji wszelkich aspektw ochronnego sektora bezpieczestwa, szczeglnie wsferze cigania karnego, profilaktyki, aprzede wszystkim stanowienia prawa oraz ochrony praw czowieka iobywatela. Potwierdza to potrzeby integracyjne wsferze bezpieczestwa. Takie funkcje koordynacyjne mogyby by ulokowane wproponowanym do utworzenia Rzdowym Centrum Bezpieczestwa Narodowego. Wanym zadaniem preparacyjnym w dziaaniu sub, stray i innych instytucji odpowiedzialnych za ochron ludnoci, bezpieczestwo publiczne izarzdzanie kryzysowe jest ich rozwj techniczny. Wostatnim czasie wyrazem takich potrzeb byy m. in. poniesione wlatach 2007-2011 nakady wramach Programu modernizacji Policji, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej iBiura Ochrony Rzdu. Program wskazywa na potrzeby inwestycyjne waciwie we wszystkich sferach dziaania sub, poczwszy od budynkw i infrastruktury, poprzez sprzt transportowy, pojazdy, wyposaenie specjalistyczne, po uposaenie funkcjonariuszy ipracownikw. Zarwno Program, jak iwczeniejsze nakady poprawiy sytuacj sub, jednak nadal istniej znaczne potrzeby inwestycyjne. Zapewnienie odpowiedniej bazy infrastrukturalnej isprztowej, zagwarantowanie funkcjonariuszom ipracownikom waciwych warunkw suby ipracy jest gwarancj efektywnoci iwaciwej realizacji zada. Kolejnym elementem w systemie sub i formacji porzdku publicznego s strae gminne (miejskie). Po ponad dwudziestu latach funkcjonowania stray pojawia si dyskusja co do przyszoci tych formacji. Powstay koncepcje rozszerzajce zakres uprawnie stray, ktre przeksztaciyby si w policje municypalne, czyli rodzaj samorzdowej policji lokalnej, co wizaoby si zuzyskaniem uprawnie take wzakresie uposaenia iprzywilejw emerytalnych. Wrazie podniesienia rangi stray miejskich konieczna staaby si implementacja waciwych procedur doboru, szkolenia, nadzoru nad dziaalnoci itworzenia zaplecza logistycznego. Zdrugiej strony pojawiaj si propozycje, by strae gminne wczy do struktur policyjnych, cznie ze rodkami budetowymi przeznaczonymi na ich funkcjonowanie. Suby ratownictwa iochrony ludnoci. Zasady funkcjonowania ochrony ludnoci iobrony cywilnej (OC) winny odpowiada wyzwaniom, jakie staj przed nowoczesnym pastwem, atake uwarunkowaniom wynikajcym zczonkostwa Polski wUnii Europejskiej. Wtym wzgldzie kluczowe jest stae doskonalenie zarzdzania kryzysowego, ochrony ludnoci ibezpieczestwa publicznego.
218
Warszawa, 29 padziernika 2009 r. wiczenie Patrol 09 w ramach oglnopolskich wicze Krajowego Systemu Wykrywania Skae i Alarmowania.
Fot. Grzegorz Jakubowski/ PAP
Problematyka obrony cywilnej, ze wzgldu na zakres zada, jakie s wjej ramach wykonywane, powinna by uregulowana caociowo wodrbnym akcie prawnym rangi ustawowej. Katalog zada obrony cywilnej wynikajcy zProtokou dodatkowego (Protok I) do konwencji genewskich oochronie ofiar wojny obejmuje szereg zada dotyczcych ludnoci cywilnej przede wszystkim wczasie dziaa wojennych, aponadto wczasie pokoju przy wystpieniu klsk ywioowych. Pastwo powinno jednak zdecydowa, ktre zadania maj by realizowane przez struktury OC iwjakim wymiarze (np. ze wzgldu na moliwoci ekonomiczne iograniczone zasoby osobowe), jak rwnie rozwiza problem obsady etatowej struktur OC wwarunkach ogoszenia powszechnej albo czciowej mobilizacji SZ RP. Konieczne zmiany powinny zmierza do waciwego umiejscowienia zada ochrony ludnoci (iobrony cywilnej) wsystemie bezpieczestwa pastwa oraz wprowadzenia czytelnego podziau kompetencji organw administracji publicznej wtym zakresie. Wszystkie zmiany prowadziyby do harmonizacji obowizujcego prawa oraz dostosowania przepisw do wspczesnych zagroe iusprawnienia reagowania zarwno wsytuacji normalnej, jak iwstanach nadzwyczajnych. Ztego wzgldu podstawowymi celami regulacji ustawowych powinno by: ujednolicenie poj zwizanych zochron ludnoci iobron cywiln; okrelenie zada iorganizacji systemu ochrony ludnoci; ustalenie zasad funkcjonowania systemu ochrony ludnoci; podniesienie poziomu edukacji spoeczestwa zwizanej zochron ludnoci; o krelenie zasad udziau obywateli wrealizacji zada sucych ochronie ludnoci oraz ustalenie zasad planowania wsystemie ochrony ludnoci (wwarunkach pokoju iwczasie wojny). Ustawowo uregulowane powinny by te zasady funkcjonowania systemu ochrony ludnoci, wtym take wczasie wojny, co wymaga uregulowa dotyczcych obrony cywilnej, oczym bya mowa wczeniej. Naley przy tym zmierza do usprawnienia: w spdziaania organw i podmiotw wykonujcych zadania suce zapewnieniu bezpieczestwa obywatelom, w tym ratownictwa, w razie wystpienia miejscowego zagroenia oraz klsk
219

ywioowych, katastrof iawarii technicznych, poprzez wdroenie nowych jakociowo rozwiza prawnych wtym zakresie; m echanizmw kierowania dziaaniami, jednolitoci procedur ratowniczych, standaryzacji wyposaenia; m echanizmw koordynacji realizacji zada ratowniczych oraz innych zada zzakresu ochrony ludnoci; utworzenie spjnego modelu szkolenia podmiotw ratowniczych izapewnienie wszystkim uczestnikom systemu wsplnego zaplecza szkoleniowego; f unkcjonowania ratowniczych centrw dyspozycyjnych, opartych na strukturze podziau administracyjnego kraju ojednakowej funkcjonalnoci (rol t mog spenia budowane centra powiadamiania ratunkowego, po odpowiednim organizacyjnym dostosowaniu do potrzeb systemu). Naley nadmieni, e MSW zainicjowao uporzdkowanie regu dotyczcych ochrony ludnoci oraz obrony cywilnej wobowizujcym ustawodawstwie. Przygotowany projekt zaoe ustawy oochronie ludnoci wspiera proponowane ujcie wjednym akcie prawnym wszystkich zasadniczych przedsiwzi wobszarze ochrony ludnoci, aby podmioty zobowizane do ich realizacji otrzymay czytelne zakresy dziaania. Rozwj cywilizacyjny oraz nowe wyzwania dla sub i organizacji ratowniczych w rnych dziedzinach ratownictwa spowodoway konieczno uporzdkowania stanu prawnego wsferze ratownictwa iochrony ludnoci, wtym przeksztacenie krajowego systemu ratowniczo-ganiczego (KSRG) w krajowy system ratowniczy (KSR). Tworzc KSR naley dy do tego, aby wszystkie podmioty ratownicze mogy funkcjonowa na jednolitych zasadach, wszczeglnoci dotyczcych: systemu powiadamiania; systemu alarmowania; organizacji ikoordynacji akcji ratowniczych; procedur postpowania ratowniczego; systemu szkolenia na potrzeby ratownictwa; systemw cznoci wszystkich podmiotw ratowniczych; unifikacji sprztu iwyposaenia podmiotw ratowniczych; dokumentowania zdarze; systemu wymiany informacji ibaz danych oraz kryteriw efektywnoci ich dziaa. Wikszo podmiotw powinna uczestniczy wzintegrowanym systemie ratowniczym zmocy prawa, poza spoecznymi organizacjami ratowniczymi ihumanitarnymi, organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami przewidzianymi wplanach reagowania. Zadania iczynnoci ratownicze podejmowane przez podmioty wchodzce wskad systemu powinny by wykonywane na podstawie wsplnych procedur ratowniczych oraz standardw gotowoci, wyposaenia iwyszkolenia. Pozwoli to na elastyczne wykorzystanie istniejcego potencjau ratowniczego w sytuacji kadego przewidywanego zagroenia. Naley doskonali mechanizmy udzielania dotacji celowych na realizacj zada zleconych organizacjom spoecznym ipozarzdowym. Podstawowe zadania krajowego systemu ratowniczego powinny skupia si wpowiecie, jako zadania zlecone. Poziom wojewdzki ikrajowy winny spenia odpowiednio rol wspomagania bd koordynacji dziaa24.
Za tworzenie KSR ikierowanie tym systemem powinien odpowiada starosta. Standardy postpowania powinien wyznaczy komendant gwny PSP. Inne struktury administracji publicznej powinny peni funkcje wspierajce (np. wojewoda zapewnia zaplecze logistyczne iposiki, burmistrzowie iwjtowie dbaj ozaplecze spoeczne). Istota propozycji Krajowego Systemu Ratowniczego oznacza wcignicie do tego systemu wszystkich sub pastwowych na zasadzie zobowizania ustawowego ioddanie ich pod jedn komend, co powinno przekada si na jednakowe standardy szkoleniowe, procedury, interoperacyjny sprzt, wspln terminologi, taki sam status funkcjonariuszy itd. To take szansa na zwizanie zada zleconych, tj. umw ocharakterze prawnym, zodpowiednim wiadczeniem rodkw pieninych, wyspecjalizowanych pozarzdowych organizacji ratowniczych (np. GOPR, TOPR, WOPR, MSR) oraz humanitarnych (np. PCK, ZHP, ZHR, Lekarze Bez Granic), co moe da tym organizacjom dodatkowy impuls do dalszego rozwoju.
24
220
W lad za okrelonymi powyej zasadami funkcjonowania systemu ochrony ludnoci podstawowymi celami krajowego systemu ratowniczego powinny by: usprawnienie trybu reagowania podmiotw ratowniczych; usprawnienie mechanizmw kierowania dziaaniami; usprawnienie mechanizmw koordynacji zada ratowniczych; wykreowanie spjnego modelu szkolenia podmiotw ratowniczych; stworzenie jednolitego systemu wymaga wobec uczestnikw akcji ratowniczych ifunkcjonariuszy sub ratowniczych oraz zapewnienie ratowniczych centrw dyspozycyjnych. Wzwizku zpowyszym, naley rozway rozszerzenie projektu ustawy o ochronie ludnoci take o kwestie dotyczce ratownictwa w celu stworzenia ram ipodstaw prawnych budowania nowoczesnego systemu ratownictwa iochrony ludnoci, formalno-prawnej synergii aktywnoci spoecznej iprofesjonalnych instytucji pastwa oraz powoania Krajowego Systemu Ratowniczego funkcjonalnie integrujcego rozproszony dotychczas obszar. Kwestie pozaobronne, zawarte wobecnie obowizujcej ustawie opowszechnym obowizku obrony, rwnie mogyby by przeniesione do proponowanej ustawy oratownictwie iochronie ludnoci. Oznaczaoby to take przeniesienie zobecnie obowizujcej ustawy ozarzdzaniu kryzysowym czci regulacji z zakresu kierowania, do proponowanej ustawy okierowaniu bezpieczestwem narodowym. Z faktu czonkostwa Polski w Unii Europejskiej wynika take potrzeba umacniania i doskonalenia mechanizmw wsppracy i koordynacji, a zwaszcza mechanizmw przewidzianych wart. 222 Traktatu ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej, szczeglnie wobszarach: zdolnoci rozpoznawania zagroe iich oceny; utrzymywania si irodkw, ktre mona postawi do dyspozycji UE wrazie uruchomienia procedur przewidzianych tym artykuem oraz zdolnoci oceny (istosownych procedur) wrazie sytuacji, gdy konieczne staje si zwrcenie si do UE opomoc. Suby graniczne. Wzakresie podsystemu ochrony granicy pastwowej naley dy do doskonalenia zintegrowanego systemu zarzdzania granic UE/Schengen. Powinno to oznacza wskazanie gwnych organw odpowiedzialnych za wykonywanie okrelonych funkcji pastwa iwiza si zporzdkowaniem kompetencji poszczeglnych jego uczestnikw. Kolejnym kierunkiem doskonalenia Zintegrowanego systemu zarzdzania granicami (Integrated Border Management) wPolsce byoby rozszerzenie funkcji izada Stray Granicznej na obszar dziaania obecnego Urzdu do Spraw Cudzoziemcw. Takie rozwizanie zoptymalizowaoby skuteczno pastwa wzwalczaniu nielegalnej migracji ibyoby kontynuacj procesu przeksztace Stray Granicznej wkierunku formacji graniczno-migracyjnej. Zagadnienia migracyjne maj bowiem bezporedni zwizek zbezpieczestwem kraju iwobec tego powinna si tym zaj formacja trwale umiejscowiona irealizujca zadania wsposb cigy. Naley spodziewa si wzrostu znaczenia problematyki migracji, co zwizane jest take zplanowanym rozszerzeniem dostpu do polskiego rynku pracy, bdcym jednym z dziaa sucych agodzeniu skutkw przewidywanego niu demograficznego wkraju. Powysze dziaanie powinno by skorelowane ze zmian m.in. ustawy ocudzoziemcach, atake opracowaniem planu dziaania imapy drogowej wdraania dokumentu przyjtego przez Rad Ministrw ocharakterze programowym Polityka migracyjna Polski stan obecny ipostulowane dziaania. Plan powinien zawiera propozycje rozwiza szczegowych ze wskazaniem podmiotw odpowiedzialnych za ich realizacj, jak rwnie okrelenie kosztw irde finansowania. Naley zagwarantowa rozwj wspdziaania Stray Granicznej ze subami konsularnymi MSZ m.in. poprzez zwikszenie liczby oficerw cznikowych w placwkach dyplomatycznych RP
221

oraz skuteczniejsz wymian informacji. Pozwolioby to m.in. zmniejszy liczb odmw wjazdu wydawanych przez funkcjonariuszy SG na granicy zewntrznej UE. Biorc pod uwag dzisiejszy potencja Stray Granicznej, wykorzystywany do zada na obszarach morskich, mona zwikszy rol tej formacji wsystemie ratownictwa morskiego (Search and Rescue, SAR), cznie zcakowitym przejciem zada suby SAR, ktra obecnie podlega ministrowi waciwemu do spraw gospodarki morskiej. Wlad za powysz propozycj powinny nastpi zmiany legislacyjne, wwyniku ktrych minister spraw wewntrznych byby odpowiedzialny za nadzr nad SAR. Konieczne jest take rozwijanie i modernizowanie systemw cznoci (czno cyfrowa) oraz baz danych, dokonywanie wsplnych zakupw (efekt skali) oraz szeroko rozumiana integracja logistyczna wramach resortu spraw wewntrznych, jak rwnie wsplne szkolnictwo, np. powoanie uczelni (instytutu lub wydziau w proponowanej Akademii Bezpieczestwa Narodowego) kadcej nacisk na szkolenia kadry kierowniczej poszczeglnych sub. Suby ochrony najwaniejszych organw wadzy iadministracji publicznej. BOR wykonuje wiele zada ocharakterze policyjnym (ochrona osb i obiektw, rozpoznanie rodowisk, wktrych przebywa bd osoby ochraniane). Trzeba zatem rozway moliwo zastosowania rozwiza znanych winnych krajach, wktrych tego typu formacja jest czci Policji (wrandze biura komendy gwnej), azadania ochronne przejmuj lokalne jednostki policyjne pod jej nadzorem. Innym rozwizaniem jest pozostawienie kilkusetosobowej jednostki zajmujcej si tylko ochron osb najwaniejszych wpastwie, aprzekazanie pozostaych zada Policji. Zpunktu widzenia potrzeby zapewnienia bezpieczestwa systemu kierowania pastwem, konieczne jest ustanowienie generalnych zasad takiego rozrodkowania osb penicych najwaniejsze funkcje wpastwie (VIP-w o statusie HEAD) wczasie ich przemieszczania si, aby jednoczesna ich obecno na pokadzie statku powietrznego (ale take wtransporcie ldowym imorskim) nie powodowaa przekroczenia poziomu racjonalnie dopuszczalnego ryzyka dla utrzymania gwarantowanej cigoci kierowania podstawowymi funkcjami pastwa. Wzwizku ztym proponuje si opracowanie odrbnej ustawy zawierajcej gwne zaoenia porozumienia zawartego 10 lutego 2011 r. przez kancelarie prezydenta RP, prezesa Rady Ministrw, Sejmu i Senatu w sprawie wykonywania lotw znajwaniejszymi osobami wpastwie. Wane jest prawne usankcjonowanie zasady, e jednym samolotem nie mog wtym samym czasie podrowa prezydent RP imarszaek Sejmu oraz prezydent RP iprezes Rady Ministrw. Prezes Rady Ministrw nie powinien take odbywa wsplnego lotu zwiceprezesem Rady Ministrw (awprzypadku wikszej ich liczby z wszystkimi wiceprezesami). Na pokadzie tego samego samolotu nie moe podrowa wicej ni poowa czonkw Rady Ministrw, Rady Bezpieczestwa Narodowego, Kolegium do Spraw Sub Specjalnych, a take najwaniejszych dowdcw wojskowych. Wydaje si zasadne take wykluczenie moliwoci wsplnego lotu marszakw Sejmu iSenatu, zracji ich koniecznej gotowoci do zastpowania prezydenta RP. Naley zapewni moliwo ochrony prawnej dowdcy statku powietrznego przed presj inaciskami osb trzecich na pokadzie oraz wdroy zasady organizacji przelotw VIP-w przy wykorzystaniu lotnictwa cywilnego (wprowadzenie ustawowego zakazu korzystania przez prezydenta RP, prezesa Rady Ministrw, marszaka Sejmu imarszaka Senatu ze statkw powietrznych prywatnego waciciela, nie posiadajcego statusu przewonika lotniczego). Pasaerowie w randze VIP powinni by zobowizani do przestrzegania podstawowych wymaga bezpieczestwa wsamolocie, tj. terminowoci idyscypliny
222
pokadowej, wtym bezwzgldnego zakazu wchodzenia do kokpitu wczasie startu ildowania. Wefekcie opisanych zmian prawnych okrelony organ powinien otrzyma zagwarantowan prawnie moliwo egzekwowania ustalonych regu bezpieczestwa, tj. moliwo odwoania si do przepisw konkretnego aktu prawnego, jeli wyej wspomniane wymogi nie byyby przez VIP-w respektowane. Konieczne jest take doprecyzowanie zasad iprocedur organizacji powietrznego transportu VIP-w tak, aby spord podstawowych czynnikw determinujcych realizacj tych zada (tj. potrzeby polityczne, moliwoci ekonomiczne ifinansowe, wymagania bezpieczestwa), czynnik bezpieczestwa mia priorytet niezalenie od formy lotu. Zasada ta powinna by wpisana do nowej Strategii Bezpieczestwa Narodowego RP. Potrzebne jest utworzenie orodka koordynujcego bezpieczestwo transportu lotniczego najwaniejszych osb wpastwie, np. wKPRM, proponowanym RCBN lub BOR. Niezbdne jest zwaszcza wprowadzenie dodatkowego obowizku przeddecyzyjnej kontroli przygotowa operacji pod wzgldem bezpieczestwa iwyraenia ostatecznej zgody na jej przeprowadzenie. Naley zweryfikowa system szkolenia pilotw przez pooenie nacisku na obowizek szkolenia symulatorowego sytuacji awaryjnych podczas lotu. Naley te rozway zasadno ustanowienia izorganizowania wPolsce zintegrowanego systemu funkcjonowania lotnictwa pastwowego icywilnego, zwaszcza wzakresie szkolenia lotniczego iinfrastruktury lotniskowej. Konieczny jest zakup nowych samolotw do obsugi lotw VIP. Minimum dwa samoloty idwa migowce powinny by wyposaone jako powietrzne stanowiska (punkty) kierowania pastwem, zuwzgldnieniem wymaga sytuacji kryzysowych (lub wojny). Wykaz krytycznych, zpunktu widzenia bezpieczestwa narodowego, kierowniczych stanowisk pastwowych powinien by uwzgldniony wPolityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej RP (lub wPolityczno-Strategicznej Dyrektywie Bezpieczestwa Narodowego RP), wczci dotyczcej organizacji itransformacji systemu kierowania bezpieczestwem narodowym. Naley te zapewni lotnisko zapasowe dla VIP-w wWarszawie wkontekcie mobilnoci powietrznej strategicznego systemu kierowania pastwem zwaszcza wsytuacjach kryzysowych (lub wojny). Naley te rozway zorganizowanie zintegrowanej, ponadresortowej komisji badania wypadkw komunikacyjnych (nie tylko lotniczych). Wspczesne zagroenia wymuszaj take podjcie dziaa transformacyjnych zmierzajcych do stworzenia kompleksowych rozwiza zwizanych zochron polskiego personelu za granic. W trakcie wykonywania zada ochrony polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, urzdw konsularnych, przedstawicielstw przy organizacjach midzynarodowych oraz osb tam pracujcych, jak rwnie samych obywateli RP przebywajcych poza granicami kraju, pojawia si ryzyko izolacji personelu (np. porwanie, niewola, zaginicie). Takie zagroenie jest szczeglnie widoczne w rejonach dziaania polskich kontyngentw wojskowych. Powoduje to potrzeb stworzenia skutecznego systemu odzyskiwania personelu. Wzwizku ze sta koniecznoci dostosowywania form imetod dziaania oraz ochrony do nowych zagroe, stwarzanych m.in. przez dynamik konfliktu asymetrycznego, naley wypracowa systemowe rozwizania pozwalajce na koordynacj dziaa politycznych, dyplomatycznych, wojskowych icywilnych wprocesie odzyskiwania personelu. Powinny zosta stworzone regulacje prawne, ktre umoliwiayby okrelenie zasad iprocedur wsppracy midzyresortowej wrazie izolacji funkcjonariuszy pastwowych, onierzy ipracownikw uczestniczcych w operacjach wojskowych oraz wrazie porwa izagini obywateli RP.
223

Naley rwnie zapewni wsparcie zespow ochrony placwek dyplomatycznych wstrefach objtych dziaaniami wojennymi, wktrych nie ma polskich kontyngentw wojskowych, okreli zasady wspdziaania ze subami lokalnymi iinnych pastw oraz wzmocni wspprac midzynarodow zzagranicznymi subami tego rodzaju. BOR nie posiada samodzielnych uprawnie do okrelania dugofalowej wsppracy midzynarodowej wtym obszarze. Inne podsystemy ochronne. Majc na wzgldzie wieloaspektowo funkcjonowania instytucji rzdowych, samorzdowych oraz podmiotw prywatnych w ramach pozostaych podsystemw ochronnych naley podkreli konieczno dziaa zmierzajcych do doprecyzowania kompetencji ipoprawy koordynacji dziaa wtaki sposb, aby nie dochodzio do dublowania zada. Uwzgldniajc liczb pracownikw ochrony (110150tys. osb), mona rozwaa miejsce komercyjnego (prywatnego) sektora ochrony wpodsystemie ochronnym. Wskaza mona tu dwa modele. Zgodnie zpierwszym pastwo nie powinno ogranicza swoich zada ikompetencji wzakresie bezpieczestwa inawet jeli zezwolio na czciow prywatyzacj sektora, to powinno zachowa nad nim cis kontrol. Zgodnie zdrugim bezpieczestwo to usuga, taka sama jak inne, apastwo powinno co najwyej sprawowa kontrol nad jakoci takich usug. Wtym miejscu naley wskaza, e prywatne agencje ochrony winnych krajach zajmuj si m.in. transportem winiw, ochron sdw, tzw. obszarw specjalnych, jak np. obiekty wojskowe lub nuklearne. Dlatego, ewentualne korzyci zdalszej prywatyzacji elementw bezpieczestwa s moliwe, pod warunkiem waciwego nadzoru i kontroli sprawowanej nad ich dziaalnoci. Istniej oczywicie rnego rodzaju ryzyka, ktre podczas tworzenia prawa musz zosta uwzgldnione, np. prywatny sektor ochrony jest nastawiony na osignicie zysku; prywatne firmy ochroniarskie nie tworz wzajemnie spjnego systemu, lecz walcz o klienta; niewystarczajce jest przygotowanie merytoryczne oraz nieuregulowany jest obowizek doskonalenia zawodowego pracownikw ochrony. Potrzebna jest take skuteczniejsza weryfikacja pracownikw ochrony.
* * *
Staym celem preparacyjnym dotyczcym zakresu przygotowa podsystemw ochronnych wsystemie bezpieczestwa narodowego powinien by optymalny rozwj (organizacyjny, techniczny, szkoleniowy) sub, stray oraz wszelkich instytucji odpowiedzialnych za ochron ludnoci, bezpieczestwo publiczne izarzdzanie kryzysowe oraz zapewniajcych swobod korzystania zpraw iwolnoci obywatelskich.
4.4.Przygotowanie podsystemw wsparcia bezpieczestwa narodowego

Podsystemy spoeczne
System ochrony dziedzictwa narodowego. Szeroko pojte dziedzictwo narodowe byo, jest ipozostanie istotnym elementem tosamoci polskiej. Oile wokresie niewoli iograniczonej niezawisoci (XIXXX w.) zajmowao centraln pozycj woporze wobec zaborcy/okupanta iwalce znim,
224
to nowoczesny system musi opiera si na nowych zaoeniach ikryteriach, obejmujcych czynniki suwerennoci, demokratyzacji, przynalenoci do silnych sojuszy iorganizacji wistotnych dla bezpieczestwa dziedzinach (politycznej, wojskowej, gospodarczej), wpywu globalizacji ikultury masowej. Te ostatnie czynniki oddziaywania stanowi zarazem szans, jak iwyzwanie dla zadania umacniania iwspierania bezpieczestwa. Funkcjonuje silna tendencja wspoeczestwie do oceniania ich jako zagroenia, na wzr dawnych prb wynarodawiania Polakw, co deprecjonuje potencja ich patriotyzmu. Nowoczesny patriotyzm powinien opiera si na historycznej wiadomoci, dumy zdziejw idokona narodu, ale ina krytycznych wnioskach wyciganych zzaniecha idziaa, bdcych rdem wielu niepowodze iklsk wprzeszoci. Podmiotowo narodowa poczona zotwartoci (wynikajc zgeopolitycznego pooenia Polski), wykorzystanie szans integracji wwielkiej rodzinie europejskiej (Unii Europejskiej) iwzmacnianie substancji narodowej wdziedzinach kultury, owiaty iwiedzy winny stanowi coraz silniejsze wyznaczniki nowoczesnego patriotyzmu. Oprcz tradycyjnych narzdzi (ochrona zabytkw, miejsc pamici narodowej ipomnikw, itd.) wane jest umiejtne iskuteczne docieranie do odbiorcy (zwaszcza modego pokolenia) zwaciwym przekazem. Realizacja takich dziaa powinna by obudowana odpowiednimi rodkami finansowymi oraz skuteczn promocj wkraju iza granic. Szeroko pojta polska kultura, jej wkad do europejskiego dziedzictwa iodpowiednio propagowana poprzez nowoczesne media komunikacja winna przysparza nie tylko dumy polskiemu spoeczestwu, ale iwzbudza zainteresowanie innych spoeczestw inarodw. Taki program winien by innowacyjnie rozwijany. Instytucje edukacji dla bezpieczestwa. Koncepcja doskonalenia podsystemu edukacji dla bezpieczestwa powinna zosta ukierunkowana na zmian ukadu strukturalnego, organizacyjnego iprogramowego edukacji oraz ksztacenia wtym obszarze. Niezbdne staje si zatem przyjcie rzdowego programu edukacji dla bezpieczestwa wcelu zwikszenia skutecznoci tego wymiaru edukacji spoecznej (okrelenie treci iform tej edukacji; zintegrowanie dziaa administracji rzdowej isamorzdowej oraz instytucji administracji publicznej iorganizacji pozarzdowych wtym zakresie). Potrzebny jest take rozwj organizacyjny elementw dydaktycznych. Racjonalnym rozwizaniem byoby utworzenie ponadresortowej uczelni publicznej Akademii Bezpieczestwa Narodowego ktra stanowiaby orodek ksztacenia idoskonalenia wzakresie zintegrowanego bezpieczestwa, wtym jego obszarw transsektorowych. Wramach akademii koordynowane byyby wsplne, ponadresortowe, specjalistyczne dziaania, na potrzeby ksztacenia cywilnych oraz mundurowych kadr administracji pastwowej, przedstawicieli parlamentu, jak ipracownikw administracji samorzdowej, dziaaczy organizacji pozarzdowych oraz krajowych izagranicznych studentw cywilnych wramach oglnodostpnej oferty edukacyjnej. Wzakresie doskonalenia edukacji dla bezpieczestwa nie mona pomin organizacji pozarzdowych. Niezbdne s aktywizacja oraz zacienienie wsppracy tych podmiotw zinstytucjami rzdowymi isamorzdowymi, co pozwoli temu sektorowi szerzej partycypowa wcelach spoecznych odnoszcych si do bezpieczestwa zarwno indywidualnego ispoecznego, jak inarodowego. Rnorodno podmiotw zajmujcych si edukacj dla bezpieczestwa sugeruje potrzeb utworzenia jednego orodka koordynujcego ich zakres iwspdziaanie. Mogaby to by np. komrka (departament, biuro, wydzia) edukacji dla bezpieczestwa ulokowana wproponowanym do utworzenia na bazie obecnego RCB Rzdowym Centrum Bezpieczestwa Narodowego. Wjej skad powinni wej przedstawiciele wszystkich resortw partycypujcych wedukacji dla bezpieczestwa spoeczestwa, aprzede
225
Ostrw Wielkopolski, 10 stycznia 2010 r. Pokaz dziaa ratowniczych, ktry odby si w ramach akcji Wielkiej Orkiestry witecznej Pomocy.
Fot. Tomasz Wojtasik/PAP
wszystkim MNiSW, MEN, MON iMSW. Komrka ta zajaby si opracowaniem oglnych celw edukacji dla bezpieczestwa izada, diagnozowaaby stan edukacji, zasady funkcjonowania systemu itp. Wten sposb edukacja dla bezpieczestwa byaby zorganizowana na zasadach powszechnoci iustawicznoci. Instytucje naukowo-badawcze ibadawczo-rozwojowe wsferze bezpieczestwa. Biorc pod uwag ocen obecnego stanu bada naukowych iprac rozwojowych wsferze bezpieczestwa iobronnoci pastwa wskaza mona na szereg obszarw, ktre wymagaj poprawy. Piln potrzeb jest, aby wramach nakadw na nauk zagwarantowa odpowiednie rodki finansowe przeznaczane na badania naukowe iprace rozwojowe wdziedzinie bezpieczestwa narodowego. Zasadne jest utrzymanie w strukturze bada podstawowych, ktre s finansowane przez Narodowe Centrum Nauki, oddzielnego panelu dziedzinowego tematycznie obejmujcego nauki o bezpieczestwie i nauki o obronnoci. Niezbdne jest take opracowanie nowych rozwiza dotyczcych ujcia bada stosowanych na rzecz bezpieczestwa iobronnoci pastwa, ktre s finansowane przez NCBiR, wramach jednego zintegrowanego obszaru bezpieczestwo narodowe, obejmujcego wymiary: obronny, ochronny, spoeczny igospodarczy. Zwikszenie zakresu problemowego bada naukowych iprac rozwojowych rodzi konieczno ustanowienia organu odpowiedzialnego za skoordynowan ponadresortow polityk bada naukowych iprac rozwojowych wdziedzinie bezpieczestwa narodowego. Mogaby to by komrka wramach proponowanego Rzdowego Centrum Bezpieczestwa Narodowego. Wten kontekst wpisuje si te propozycja utworzenia ponadresortowej uczelni (Akademii Bezpieczestwa Narodowego), ktra mogaby swoim potencjaem naukowym obj problematyk zintegrowanego bezpieczestwa narodowego wsystemie bada podstawowych ibadawczo-rozwojowych. Potrzebne jest rwnie zacienienie wsppracy rodowiska naukowego z przemysem oraz ukierunkowanie ich merytorycznego ifinansowego wysiku na projekty, ktre bd wychodzi naprzeciw oczekiwaniom dwch lub wicej instytucji (resortw) odpowiedzialnych za bezpieczestwo.
226
System przeciwdziaania zagroeniom demograficznym. Podane jest przewartociowanie dotychczasowych zaoe polityki prorodzinnej i wypracowanie mechanizmw uatwiajcych oraz promujcych posiadanie dzieci. Wrd nich naley wymieni: wyduenie urlopu macierzyskiego, wsparcie finansowe, m.in. poprzez system ulg podatkowych za posiadanie kolejnych dzieci, uatwienia na rynku pracy dla rodzicw, wsparcie przy zakupie mieszkania, np. wpostaci odpisw podatkowych, uatwie wotrzymaniu kredytu czy wznowienie programw wspierajcych typu rodzina na swoim, powszechny dostp do obkw iprzedszkoli oraz zapewnienie odpowiedniej opieki zdrowotnej. Wwalce zniekorzystnymi tendencjami demograficznymi istotne jest powstrzymanie lub ograniczenie procesu emigracji zarobkowej polskich obywateli. Niezwykle wane jest zatem stworzenie warunkw umoliwiajcych rozwj wkraju, m.in. poprzez poprawienie oferty na rynku pracy skierowanej do ludzi modych iwyksztaconych, pozwalajcej im realizowa aspiracje zawodowe. Ponadto jednym zelementw polityki pastwa powinno by rwnie skupienie si na efektywnym zachcaniu do powrotu Polakw, ktrzy wyjechali za granic. Jednym znarzdzi minimalizacji skutkw niu demograficznego, jednak wycznie jako uzupeniajce brakujce zasoby ludzkie, nie tylko na rynku pracy, powinna by polityka migracyjna. Szans na odwrcenie istniejcej tendencji moe by zainteresowanie wyksztaconych obcokrajowcw przyjazdem do Polski wcelu podjcia pracy iosiedlenia si. Istotn kwesti jest stworzenie skutecznego systemu integrowania migrantw zludnoci lokaln, wcelu uniknicia ksenofobii, niezadowolenia inapi spoecznych, podobnych do obserwowanych wniektrych pastwach UE. Jeli wemie si pod uwag statystyki, ktre wskazuj, e najwiksza liczba imigrantw pochodzi ze wschodu Europy oraz Azji, to wanie na te regiony naleaoby skierowa dziaania majce na celu zainteresowanie polskim rynkiem pracy. Naley rwnie pamita owzmocnieniu suby imigracyjnej, ktra bdzie zapobiega nielegalnej imigracji. Nie mona rwnie zapomina oPolakach iPolonii mieszkajcych za granic. Zachcenie ich do powrotu moe stanowi jeden ze sposobw niwelowania zagroe demograficznych. Instytucj koordynujc dziaania majce na celu zmniejszenie zagroe demograficznych, mogaby by Rzdowa Rada Ludnociowa. Naleaoby jednak zwikszy jej uprawnienia, chociaby poprzez nadanie Radzie ustawowych kompetencji, gdy obecny status stawia j wycznie wroli organu opiniodawczo-doradczego prezesa Rady Ministrw. Mona by wykorzysta potencja Rady ze wzgldu na zasiadajce wniej liczne grono specjalistw iekspertw, ktrych wiedza idowiadczenie byyby wykorzystane do opracowania koncepcji, ukierunkowania inadzorowania dziaa kompetentnych podmiotw. Suba zdrowia wsystemie bezpieczestwa. Przygotowanie suby zdrowia do niezakconej iefektywnej realizacji zada wczasie kryzysu iwojny powinno zosta skoncentrowane na doskonaleniu obowizujcych rozwiza organizacyjno-planistycznych oraz proceduralnych, wszczeglnoci na poziomie wykonawczym i wspdziaania, a take rozwoju obecnych zdolnoci suby zdrowia, zuwzgldnieniem wzmocnienia potencjau imoliwoci reagowania na zagroenia mogce zakci funkcjonowanie podmiotw leczniczych izdestabilizowa system ochrony zdrowia (np. masowy napyw poszkodowanych, braki wobsadzie lekarzy, niedobory krwi ilekw). Konieczne jest okrelenie jasnych zasad wspdziaania i wsppracy Ministerstwa Zdrowia zMinisterstwem Obrony Narodowej wzakresie potrzeb obronnych pastwa, wtym wspdziaania wsytuacjach kryzysowych. Istnieje take potrzeba opracowania jednolitych ispjnych zasad dostosowania (wtym finansowania) podmiotw leczniczych do potrzeb wykonywania zada dla sub mundurowych.
227

Dla zapewnienia bezpieczestwa zdrowotnego RP, w sytuacjach zagroenia bezpieczestwa pastwa i w czasie wojny, naley rozwin potencja kowej bazy szpitalnej do wielkoci co najmniej 75 ek szpitalnych na kade 10 tys. mieszkacw, przy czym 50 proc. powinny stanowi ka zabiegowe, wtym ka przewidziane na potrzeby Si Zbrojnych RP, wojsk sojuszniczych, organw ijednostek organizacyjnych podlegych ministrowi waciwemu do spraw wewntrznych oraz ABW. Przy planowaniu zwikszenia bazy szpitalnej naley uwzgldni moliwoci zwikszenia liczby ek wistniejcych szpitalach oglnych ispecjalistycznych, wzakadach opiekuczo-leczniczych ipielgnacyjno-opiekuczych, sanatoriach izakadach uzdrowiskowych. Wtym celu naley zobowiza dyrektorw takich placwek do przedstawienia penej informacji na temat moliwoci zwikszenia liczby ek, wykorzystania pomieszcze administracyjnych isocjalnych jako sal chorych oraz okrelenia potrzeb w tym zakresie. Po przeprowadzeniu analizy zagroe, potrzeb i moliwoci, powinni oni podj dziaania wdroeniowe. Naley przyspieszy szersze wdraanie systemw informatycznych, opartych na badaniu ianalizowaniu objaww chorobowych, wskazujcych na moliwo uycia broni biologicznej, monitorujcych zachowania wczasie rzeczywistym ispeniajcych funkcj wspomagania decyzji. Naley te rozwija efektywny system wykrywania przemytu inielegalnego transferu czynnikw biologicznych przez granice. Uzasadnione jest wzmocnienie wojskowych zespow rozpoznania biologicznego. Konieczne jest take stworzenie warunkw do penego wykorzystania wsytuacji kryzysowej krajowego potencjau diagnostycznego, m.in. poprzez wzmacnianie zdolnoci identyfikacyjnych laboratoriw iutrzymywanie ich wbiegoci laboratoryjnej poprzez udzia personelu wwiczeniach krajowych izagranicznych. Lokalizacja laboratoriw przygotowywanych do szybkiej diagnostyki powinna odpowiada potrzebom wielkich aglomeracji miejskich. Niezbdne jest rozwizanie problemu finansowania depozytu odczynnikw wymaganych do celw diagnostycznych. Konieczne jest take przygotowanie szpitali do zdarze ocharakterze masowym, wtym: powoanie szpitalnych zespow reagowania kryzysowego, sporzdzenie planw reagowania wrazie atakw
Afganistan, prowincja Ghazni 28 grudnia 2012 r. Operacja przeprowadzona przez zesp lekarzy polskich, ukraiskich i amerykaskich.
Fot. Waldemar Mynarczyk/ Zesp Reporterski Combat Camera DO SZ
228
BIOSAFE 2008 midzynarodowe wiczenie procedur rozpoznania biologicznego, dekontaminacji i ewakuacji medycznej.
Fot. Archiwum CRESZ
Centrum Reagowania Epidemiologicznego Si Zbrojnych podczas polsko-amerykaskich wicze ratownictwa medycznego.

Fot. Archiwum CRESZ
zuyciem broni masowego raenia, regularne przeprowadzanie szkole iwicze oraz okrelenie zasad finansowania takich przedsiwzi. Ponadto naley systematycznie podnosi poziom wiedzy ozagroeniach czynnikami biologicznymi na rnych szczeblach administracji publicznej, jak rwnie upersonelu suby zdrowia oraz innych sub realizujcych zadania reagowania kryzysowego. Media wsystemie bezpieczestwa narodowego. Realizacja zada przez poszczeglne podsystemy (kierowania, operacyjne iwsparcia) musi uwzgldnia dziaania rodkw masowego przekazu. S one podstawowym narzdziem spoecznego obiegu informacji. Dlatego oglna koncepcja doskonalenia tej sfery powinna koncentrowa si na rozwoju ipogbianiu wsppracy przedstawicieli
229
Zakopane, 4 grudnia 2009 r. Szkolenie powicone bezpieczestwu w przypadku zagroenia lawinowego zorganizowane przez ratownikw TOPR dla przedstawicieli mediw.
Fot. Grzegorz Momot/PAP
instytucji pastwowych imediw zaangaowanych wochron bezpieczestwa narodowego. Wane, aby wsppraca midzy administracj amediami nie potgowaa negatywnych skutkw rzeczywistych lub potencjalnych zagroe. Powinna charakteryzowa si rzeczowym dostarczaniem wiedzy na temat tego, jak si zachowa oraz gdzie zwrci si opomoc wrazie potrzeby. Wrd celw misji mediw (zwaszcza mediw publicznych) naley rwnie uwzgldni zagadnienia zwizane zbezpieczestwem narodowym przy przygotowywaniu przez Krajow Rad Radiofonii iTelewizji kolejnej strategii regulacyjnej. Dodatkowy cel powinien uwzgldnia zwikszenie udziau mediw wpodnoszeniu wiadomoci spoecznej wzakresie bezpieczestwa narodowego, wystpujcych zagroe isposobw zapobiegania im. Wszczeglnoci chodzi tu oidentyfikacj zagroe dla bezpieczestwa narodowego, atake przedstawienie dziaa, poprzez ktre obywatele mog przyczyni si do poprawy stanu bezpieczestwa narodowego. Postuluje si take wzbogacenie programu uniwersyteckiego ksztacenia dziennikarzy oprzedmiot ukazujcy rol mediw wsystemie bezpieczestwa narodowego. Naley rwnie wzi pod uwag stosowne przeszkolenie warsztatowe sub nawizujcych kontakt zmediami, aby informacje przez nie przekazywane, miay charakter rzetelny iklarowny aponadto nie naruszay zasad bezpieczestwa itajemnicy subowej.
* * *
Kluczowym zadaniem preparacyjnym podsystemw spoecznych jest doskonalenie zasad, procedur izdolnoci wspdziaania tworzcych go ogniw zpodmiotami odpowiedzialnymi za obron iochron pastwa wczasie pokoju, kryzysu iwojny.
230
Podsystemy gospodarcze
Instytucje bezpieczestwa finansowego. Rozwj oraz doskonalenie zdolnoci instytucji odpowiedzialnych za bezpieczestwo finansowe Polski to wane zadania wwarunkach wiatowego kryzysu finansowego. Na pierwszy plan wtym zakresie wysuwa si potrzeba wprowadzenia nadzoru makroostronociowego wsystemie finansowym wcelu lepszej osony bezpieczestwa finansowego pastwa, wtym stworzenie instytucji odpowiedzialnej za przeprowadzenie restrukturyzacji iuporzdkowanej likwidacji bankw oraz uzupenienie skadu Komitetu Stabilnoci Finansowej oprzedstawiciela Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Zasadne jest stworzenie mechanizmu koordynacji dziaania midzy instytucjami odpowiedzialnymi za stabilno ibezpieczestwo finansowe pastwa aodpowiednimi subami ochrony pastwa (np. ABW czy CBA) co pozwolioby w sposb komplementarny zapobiega zagroeniom iprzeciwdziaa pojawianiu si mechanizmw zpogranicza przestpstw finansowych oraz wykorzystywaniu luk wprzepisach prawnych. Niezbdne jest rwnie wzmocnienie regu iprocedur fiskalnych zasad ograniczajc wzrost wydatkw lub deficytu budetowego wcyklu koniunkturalnym. Naley rwnie umoliwi pokrywanie strat bilansowych, jakie mog wystpi wwyniku aprecjacji zotego wzgldem posiadanych przez NBP walut obcych, zyskami osiganymi wlatach nastpnych. Istotne jest take wzmacnianie stabilnoci systemu bankowego wPolsce, przede wszystkim poprzez dalszy wzrost bazy kapitaowej bankw, jak rwnie zdywersyfikowanie rde ich finansowania oraz ograniczenie roli kredytw, szczeglnie wwalutach obcych, dostpnych wich ofercie. Podane jest take rozszerzenie uprawnie kontrolnych KNF na wszystkie instytucje finansowe oraz wiksza aktywno ibardziej zdecydowane kroki wymiaru sprawiedliwoci wobec pomiotw zagraajcych swoim dziaaniem inwestorom lub gospodarce. Podmioty bezpieczestwa energetycznego. Koncepcja przygotowania podmiotw bezpieczestwa energetycznego do efektywnego wykonywania zada powinna obj zarwno przedsiwzicia normatywne, organizacyjne, jak iinwestycyjne (finansowe). Potrzebne jest rozwinicie strategii Polityka energetyczna Polski do 2030 r. i uzupenienie jej obrakujce analizy odnoszce si do wykorzystania gazu upkowego, wtym zwikszenie koordynacji ikomunikacji midzyresortowej wzakresie polityki bezpieczestwa energetycznego. Postuluje si rwnie opracowanie dugoterminowej strategii zasad eksploatacji zasobw geologicznych. Naley przedsiwzi rodki, ktre zapewni zachowanie przez Skarb Pastwa kontroli nad kluczowymi koncernami energetycznymi zperspektywy bezpieczestwa pastwa. Rwnie wane jest zobowizanie wadz wojewdztw do stworzenia odpowiednich strategii bezpieczestwa energetycznego na poziomie wojewdztw, ktre bd wspgray zoglnopolsk strategi wtym zakresie, atake do uwzgldnienia wplanach zarzdzania kryzysowego przedsiwzi reagowania wrazie wystpienia awarii systemowej wwojewdztwie. Niezbdne jest rozszerzenie uprawnie Suby Geologicznej onadzr ikontrol nad bogactwem zasobw geologicznych pastwa oraz zwikszenie nadzoru ikontroli nad procesami zwizanymi zprzydzielaniem koncesji na zasoby surowcowe Polski. Podane s te: dywersyfikacja dostaw surowcw energetycznych oraz dywersyfikacja struktury wytwrczej, atake rozbudowa zdolnoci magazynowych paliw pynnych.
231

Ponadto, wperspektywie najbliszych lat naley intensywnie kontynuowa modernizacj irozbudow rodkw wytwrczych oraz sieci elektroenergetycznych, aby zwikszy niezawodno zasilania oraz wykorzystania rezerw energii elektrycznej. Instytucje bezpieczestwa infrastruktury krytycznej. Podstawowymi celami dziaa wobszarze ochrony obiektw infrastruktury krytycznej pastwa powinny by: z wikszenie poziomu bezpieczestwa infrastruktury krytycznej poprzez podniesienie jej odpornoci (zmniejszenie podatnoci) na zagroenia; i ntegracja (lub przynajmniej osignicie wikszej interoperacyjnoci ikomplementarno) zinnymi programami (systemami) ochrony, np. wynikajcej zustawy Prawo telekomunikacyjne; integracja systemw ochrony infrastruktury krytycznej pastwa; w skazanie jednego podmiotu odpowiedzialnego za kwestie planistyczne iprogramowe wobszarze ochrony infrastruktury krytycznej pastwa. Wskazane jest take: s tworzenie przedsibiorcom lepszych warunkw do inwestowania wbezpieczestwo; w prowadzenie jasnego podziau midzy infrastruktur krytyczn szczebla centralnego iszczebli regionalnych; s tworzenie jednolitych przepisw dotyczcych ochrony infrastruktury krytycznej pastwa, to jest przepisy powinny zosta sformuowane wjednym akcie prawnym; u jednolicenie podejcia do problematyki ochrony infrastruktury krytycznej (obiekty, urzdzenia itereny). Weryfikacji wymagaj kryteria kwalifikowania w Polsce infrastruktury krytycznej, z rozrnieniem jej rodzajw ipoziomw wynikajcych zdyrektyw UE, zapewnienia bezpieczestwa iobronnoci pastwa oraz potrzeb bezpiecznego funkcjonowania wojewdztw (do rozwaenia moliwo wskazania infrastruktury poziomu powiatw iduych miast). Jedn zpodstaw weryfikacji powinien by fakt wykazania tej infrastruktury wPlanie reagowania obronnego RP, Planie mobilizacji gospodarki iKrajowym (wojewdzkim, innym) planie zarzdzania kryzysowego itp. Rezerwy strategiczne. Zgodnie z obowizujcym w Polsce prawem rezerwy strategiczne s tworzone na wypadek m.in. obrony kraju, ewentualnego zagroenia bezpieczestwa pastwa, porzdku i zdrowia publicznego, wystpienia klsk ywioowych, agodzenia zakce w cigoci dostaw sucych funkcjonowaniu gospodarki i zaspokojeniu podstawowych potrzeb obywateli, ratowania ich ycia izdrowia. Wielko rezerw strategicznych oraz rodzaj produktw okrelane s wrzdowym programie rezerw strategicznych, przygotowanym przez ministra gospodarki we wsppracy m.in. zministrami: obrony narodowej, spraw wewntrznych, zdrowia oraz transportu, budownictwa igospodarki morskiej. Obecnie stosowane rozwizania podsystemu rezerw strategicznych uwzgldniaj zmiany zagroe bezpieczestwa pastwa, a take zmian uwarunkowa midzynarodowych i makroekonomicznych. Uproszczenie systemu rezerw izunifikowanie procedur wpywa bezporednio na przyspieszenie procesu wydawania decyzji oraz usprawnienie czynnoci zwizanych zutrzymywaniem rezerw. Krytycznym wyzwaniem bdzie przyjcie rzdowego programu rezerw strategicznych przez Rad Ministrw izapewnienie finansowania zbudetu pastwa na poziomie umoliwiajcym realizacj zada zaplanowanych wperspektywie 5 lat. System ochrony rodowiska naturalnego. Wzakresie ochrony rodowiska naturalnego istnieje konieczno podjcia zasadniczych dziaa. Do najwaniejszych naley zaliczy wzmocnienie
232
nadzoru nad instalacjami, ktrych awaria moe stworzy powane zagroenie dla rodowiska (Inspekcja Ochrony rodowiska), przez rozszerzenie rejestru zakadw objtych monitoringiem. Wane s te dziaania poprawiajce skuteczno midzynarodowego systemu powiadamiania o awariach. Postulowanym dziaaniem byoby opracowanie dugoterminowej strategii eksploatacji zasobw hydrologicznych (wodnych) kraju. Naley opracowa zasady analizy ryzyka zdrowotnego dla procedur zwizanych zdopuszczaniem inwestycji do realizacji; poprawy funkcjonowania pastwowego monitoringu rodowiska imonitoringu sanitarnego przez wyposaenie sub kontrolnych wnowoczesny sprzt oraz sieci alarmowe; wsplnych dziaa Pastwowej Inspekcji Sanitarnej iInspekcji Ochrony rodowiska wcelu poprawy jakoci wody pitnej oraz wsplnego prowadzenia akcji edukacyjno-szkoleniowych dla sub zzakadw przemysowych ipracownikw administracji publicznej wzakresie zapobiegania awariom oraz skaeniom rodowiska. Konieczne jest rwnie doposaenie stray poarnej wsprzt do ratownictwa chemiczno-ekologicznego oraz sporzdzanie wojewdzkich ipowiatowych planw zarzdzania ryzykiem wystpienia awarii. Reagowanie na awarie przemysowe wymaga pogbienia wiadomoci spoecznej dotyczcej zagroe zwizanych zwytwarzaniem, transportem iuytkowaniem materiaw niebezpiecznych oraz opracowania we wsppracy zlokalnymi spoecznociami planw reagowania na sytuacje awaryjne. Dotyczy to zwaszcza wczesnego powiadamiania oawariach jdrowych. Bezpieczestwo ekologiczne wymaga take intensywnej wsppracy midzynarodowej dotyczcej zarwno konsolidacji podstawy prawnej, jak irozwoju praktycznych mechanizmw wsppracy w sytuacji zagroenia, z uwzgldnieniem szybkiej wymiany informacji oraz wsppracy w zakresie wzajemnej pomocy, prac badawczych irozwojowych sucych zapobieganiu zagroeniom. Wtym kontekcie dziaania Polski powinny obejmowa wspieranie organizacji iporozumie midzynarodowych na rzecz globalnej polityki klimatycznej, respektujcych poziom rozwoju istruktur gospodarek narodowych pastw uczestniczcych. Podsumowujc, wanym celem preparacyjnym podsystemw gospodarczych jest opracowanie odpowiednich strategii iprogramw przygotowania (utrzymania idoskonalenia) podmiotw gospodarczych pastwa do funkcjonowania wczasie zagroenia, wtym realizacji zada wsparcia operacyjnych ogniw systemu bezpieczestwa narodowego.
* * *
Wrozdziale zaprezentowany zosta model struktur pastwa realizujcych zadania bezpieczestwa narodowego oraz wicych je relacji wramach opcji zrwnowaonego integrowania systemu bezpieczestwa narodowego. Prezentowana opcja zakada takie zorganizowanie systemu bezpieczestwa narodowego, aby by on wewntrznie spjny, zrwnowaony, wicy (integrujcy) poszczeglne podmioty oraz czce je relacje wprawnie ifunkcjonalnie zharmonizowany system bezpieczestwa narodowego. Konieczne staje si dokonanie zmian wistniejcych uregulowaniach prawnych na dwch poziomach: administracyjnym, bdcym w gestii poszczeglnych urzdw i instytucji oraz ustawowym, odnoszcym si do rozwiza systemowych, bdcych wgestii parlamentu. Przeksztacenia te, majce charakter zmian strukturalnych iinstytucjonalnych, zmierza powinny do tworzenia sieciowej struktury bezpieczestwa, poprawy skutecznoci dziaania, zwikszania ekonomicznoci wprowadza-
233

nych rozwiza oraz jakociowego rozwoju systemu. Wymaga to przede wszystkim od decydentw woli politycznej iodejcia od mylenia sektorowego. Gdyby podejmowana bya nowelizacja Konstytucji RP naleaoby wwczas rozway podjcie proponowanych wrozdziale zmian wregulacjach dotyczcych bezpieczestwa narodowego. Nie jest moliwe arbitralne okrelenie, jaka powinna by metoda i kolejno tworzenia wewntrznie spjnej prawnej struktury systemu bezpieczestwa narodowego. Istnieje szereg regulacji samoistnych, ktre mog by rozwijane, zmieniane, doskonalone bez zwizku z reszt uregulowa prawnych systemu bezpieczestwa narodowego. Jednake wikszo aktw prawa jest ze sob funkcjonalnie powizana od norm zwizanych zbezpieczestwem sensu stricte, poprzez te wspomagajce osiganie celw bezpieczestwa narodowego i uregulowania dotyczce twardego, fizycznego bezpieczestwa pastwa, a do tych obejmujcych szeroki zakres bezpieczestwa mikkiego, lokalnego iindywidualnego. Wydaje si, e wskazane byoby zajcie si najpierw stworzeniem warunkw formalno-prawnych do kierowania bezpieczestwem narodowym poprzez przyjcie ustawy regulujcej t problematyk. Konsekwencj takiego podejcia bdzie stworzenie punktu odniesienia dla wszystkich pozostaych unormowa szczegowych, obejmujcych kolejne sfery systemu bezpieczestwa ijego funkcji. Umoliwi to zlikwidowanie najistotniejszych mankamentw obecnego systemu, czyli pozwoli na ograniczenie powielania si zada i kompetencji urzdw pastwowych, ukonkretnienie odpowiedzialnoci osb funkcyjnych, uproszczenie struktur organizacyjnych winstytucjach centralnych oraz uporzdkowanie funkcji planowania strategicznego iobjcie tym planowaniem wszystkich podmiotw wchodzcych wskad systemu bezpieczestwa narodowego. Na poziomie decyzji wadzy wykonawczej, dla poprawy funkcjonalnoci iwewntrznej spjnoci caego systemu, celowe jest utworzenie Komitetu Rady Ministrw do spraw Bezpieczestwa Narodowego oraz stworzenie struktury sztabowej tego Komitetu wpostaci Rzdowego Centrum Bezpieczestwa Narodowego, na bazie obecnie istniejcego RCB. Polska potrzebuje zintegrowanego, nowoczesnego, skutecznego systemu bezpieczestwa narodowego; dzisiaj funkcjonuj nie zawsze wsposb optymalny jego poszczeglne elementy. Ulepszenie tego systemu wymaga bdzie dziaa praktycznie wszystkich instytucji iorganw pastwa wkolejnych latach.
234
ZAKOCZENIE
235
ZAKOCZENIE
Caociowe podejcie do problematyki bezpieczestwa narodowego, jakie zostao zaprezentowane wniniejszej Biaej Ksidze, jest determinowane charakterem i tempem zmian w zewntrznym i wewntrznym rodowisku bezpieczestwa Rzeczypospolitej Polskiej wnadchodzcych latach. Autorzy zdaj sobie spraw ztego, e zawarte tu oceny ksztatowania si przyszego rodowiska bezpieczestwa charakteryzuj si typowym dla prognoz ostosunkowo dugim horyzoncie czasowym sporym stopniem niepewnoci. Redukujemy j wielowariantowoci moliwych scenariuszy rozwoju tego rodowiska. Pozwolio to na zaprojektowanie rwnie wariantowych opcji strategicznego dziaania iprzygotowanie pastwa wsferze bezpieczestwa wperspektywie nadchodzcych lat. Na gruncie polskim Biaa Ksiga jest pierwsz prb potraktowania bezpieczestwa wsposb kompleksowy. Oprcz problematyki tzw. bezpieczestwa twardego, obejmujcego sprawy obronnoci iochrony pastwa, szczegln uwag zwraca si na nowe dziedziny, sektory (spoeczne i gospodarcze) oraz transsektorowe obszary bezpieczestwa, ktre pojawiy si wostatnich latach, iktre nios wyzwania izagroenia dla pastwa. S to ibd sprawy zwizane zbezpieczestwem finansowym, energetycznym, demograficznym,cybernetycznym, klimatycznym czy ekologicznym. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, Polska stoi w obliczu koniecznoci podejmowania szeregu problemw orozmaitej skali. Dzisiaj rodowisko midzynarodowe jest generalnie dla Polski ijej interesw korzystne, std istnieje moliwo racjonalnego i metodycznego opracowywania i prowadzenia polityki bezpieczestwa. Biaa Ksiga stwarza ku temu merytoryczne podstawy. Moliwe jest take systematyczne wzbogacanie i doskonalenie przyjtych zaoe, planw i programw, a take weryfikacja tradycyjnych podej jak i zaszczepienie nowych w trakcie kolejnych okresowych przegldw strategicznych, jak rwnie realne wzmacnianie polskiego potencjau bezpieczestwa oraz podmiotowoci i pozycji Polski na arenie midzynarodowej. Powinnimy to wykorzystywa do tego, aby lepiej przygotowa si na ewentualn z pogod wdziedzinie bezpieczestwa (atakiej nie mona inie powinno si apriori wyklucza). Si vis pacem, para pacem (chcesz pokoju, szykuj si na pokj) ta sparafrazowana rzymska sentencja powinna przywieca wysikom na rzecz bezpieczestwa, ktre daleko wykracza poza tradycyjny aksjomat militarny. Biaa Ksiga jest adresowana wic do organw iinstytucji pastwa, organizacji spoecznych, atake do obywateli. Powinna by elementem edukacji dla bezpieczestwa, atake podstaw do jak najszerszej spoecznej debaty na ten temat. Bezpieczestwo nie moe ju tylko ogranicza si do obowizku pastwowego jest powinnoci iodpowiedzialnoci obywatelsk. Wydanie pierwszej whistorii Polski Biaej Ksigi Bezpieczestwa Narodowego nadaje now jako procesowi ksztatowania polskiej kultury strategicznej. Autorzy licz, e jej ukazanie si wpynie na zdynamizowanie szerokiej spoecznej debaty obezpieczestwie narodowym Polski wXXI w. Sukces ten bdzie peny, jeeli wefekcie podjte zostan dziaania transformacyjne, wzmacniajce synergi systemu bezpieczestwa narodowego poprzez integracj podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym, profesjonalizacj podsystemw operacyjnych (obronnego iochronnych) oraz powszechno przygotowa podsystemw wsparcia (spoecznych igospodarczych). Pragnc, aby Biaa Ksiga bya rwnie wkadem do midzynarodowej debaty na tematy bezpieczestwa, zwaszcza zudziaem sojusznikw zNATO iUE, atake przyczyniaa si do szerszego wyjaniania istoty zaoe i treci polskiej polityki bezpieczestwa wrd pozostaych uczestnikw stosunkw midzynarodowych, zostanie ona przetumaczona iwydana wjzyku angielskim.
237
Spis tabel i rysunkw

Spis tabel:
Tabela 1. Korupcja na wiecie miejsce Polski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.transparency.org/cpi2012/results Postpowania wszczte, przestpstwa stwierdzone iprocent wykrywalnoci wlatach 20002012 . . . . . . . . . . . . www.statystyka.policja.pl/portal/st/842/47682/ Postepowania_wszczete_przestepstwa_stwierdzone_i_wykrywalnosc_w_latach_19992011.html Odpowied na pytanie: Jak Pan(i) sdzi, co iwjakim stopniu moe obecnie iwnajbliszym czasie stanowi realne zagroenie dla bezpieczestwa Polski?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hierarchia postrzeganego wpywu na bezpieczestwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Katalog interesw narodowych oraz celw strategicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Tabela 2.
62
Tabela3.
78 79 104
Tabela4. Tabela 5.
Spis rysunkw:
Rysunek 1. Rysunek 2. Rysunek 3. Rysunek 4. Rysunek 5. Rysunek 6. Rysunek 7. Struktura bezpieczestwa narodowego przyjta na potrzeby SPBN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cykl strategiczny analiz istudiw wdziedzinie bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myl przewodnia SPBN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Interakcje (sprzenia zwrotne) midzy zespoami problemowymi wtoku SPBN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Historyczne geostrategiczne pooenie Polski na linii WschdZachd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uniwersalny model systemu bezpieczestwa narodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stan etatowy iwewntrzna struktura Si Zbrojnych RP (2012) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.mon.gov.pl/pliki/File/budzet/budzet_mon2012.pdf Gwne programy modernizacyjne Si Zbrojnych RP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.mon.gov.pl/pliki/File/budzet/budzet_mon2012.pdf Budet obronny Polski na 2012 r. (wmln z) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 20 21 22 35 36 44
Rysunek 8.
46
Rysunek 9.
47
Rysunek 10. Udzia PKW wmidzynarodowych operacjach bezpieczestwa (od momentu wstpienia do NATO 1999 r.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 11. Suby specjalne oraz ich podlego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 12. Struktura Komendy Gwnej Policji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.policja.pl/portal/inf/922/81505/
50 55 59
239

Rysunek 13. Stopie osobistego poczucia zagroenia przestpczoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_062_12.PDF Rysunek 14. Zadania iobowizki uczestnikw wrazie wystpienia sytuacji kryzysowej zagroenie terrorystyczne . . . . . . . . . www.rcb.gov.pl/wp-content/uploads/2012/03/KPZK.pdf Rysunek 15. Skad Rzdowego Zespou Zarzdzania Kryzysowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 16. Pastwa systemu Schengen wUE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.ec.europa.eu/dgs/home-affairs/what-we-do/policies/borders-and-visas/schengen/index_en.htm#resp_map Rysunek 17. Ludno wedug pci iwieku w2011 r. (wtys., stan na 31 grudnia 2011 r.). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.stat.gov.pl/gus/ Rysunek 18. Liczba urodze wPolsce w2011 r. (stan na 31 grudnia 2011 r.) iwlatach wczeniejszych . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_demograficzny_2012.pdf Rysunek 19. Odpowied na pytanie: Czy, Pana(i) zdaniem, Polska jest krajem, wktrym yje si bezpiecznie?. . . . . . . . . . . . Rysunek 20. Odpowied na pytanie: Czy, Pana(i) zdaniem, Polska jest krajem, wktrym yjesi bezpiecznie? (wlatach 19872011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 21. Odpowied na pytanie: Jak Pan(i) sdzi, od czego zaley bezpieczestwo kraju? Okadej zwymienionych kwestii prosz powiedzie, jakie jest jej znaczenie dla bezpieczestwa kraju . . . . . . . Rysunek22. Odpowied na pytanie: Czy wchwili obecnej Pana(i) zdaniem istnieje, czy te nie istnieje zagroenie dlaniepodlegociPolski? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek23. Odpowied na pytanie: Czy zagroenie dla niepodlegoci, suwerennoci Polski ma Pana(i) zdaniem przede wszystkim charakter: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek24. Odpowied na pytanie: Czy Polska jest dobrze, czy te le przygotowana do dziaania na wypadek . . . . . . . . . . Rysunek 25. Produkt krajowy brutto per capita wwybranych pastwach UE oraz USA (UE 27=100) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tec00114 Rysunek 26. Wybrane wskaniki makroekonomiczne Polski wlatach 20002011 (wproc.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 www.stat.gov.pl/gus/5840_677_PLK_HTML.htm www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy_archiwum.htm www.stat.gov.pl/gus/5840_1634_PLK_HTML.htm www.stat.gov.pl/gus/5840_2844_PLK_HTML.htm www.stat.gov.pl/gus/5840_2144_PLK_WAI.htm Rysunek 27. Polski eksport iimport dbr (wmln euro) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 62
65
68 69
75
76
77
77
80
81
82 83 89
240
Rysunek 28. Pastwowy dug publiczny w latach 20052012 (warto nominalna w mld z i proc. w stosunku do PKB) . . . . www.mf.gov.pl/documents/766655/61d2ef0b-ed67-43e6-9e3e-ce7263f5b5af
93
Rysunek 29. Obszary perspektywiczne wystpowania gazu ziemnego i ropy naftowej w upkach dolnego paleozoiku (wedug P. Poprawa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 www.pgi.gov.pl/pl/instytut-geologiczny-surowce-mineralne/2705-nowe-perspektywy-gaz-lupkowy-i-gaz-zamkniety.html Rysunek 30. Liczba atakw terrorystycznych iaresztowanych osb podejrzewanych oterroryzm wEuropie wlatach 20072011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/europoltsat.pdf Rysunek 31. Czonkostwo Polski worganizacjach iinstytucjach midzynarodowych stan na 1 stycznia 2013 r. . . . . . . . . . . Rysunek 32. Populacja iprognozy demograficzne wybranych krajw Unii Europejskiej wlatach 19902060 (wmln) . . . . . . . . www.epp.eurostat.ec.europa.eu Rysunek 33. Prognoza liczby ludnoci 20102035 (wmln) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Prognoza.aspx Rysunek 34. Stopie innowacyjnoci wybranych pastw stan na 2012 r. (skala 0100 pkt.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.globalinnovationindex.org/gii/main/fullreport/index.html Rysunek 35. Polskie inwestycje bezporednie za granic wlatach 20022011 (mln euro) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . www.nbp.pl/home.aspx?f=/publikacje/pib/pib.html Rysunek 36. Uniwersalny model systemu kierowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 37. Proponowany naczelny (centralny) system kierowania bezpieczestwem narodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 38. Proponowany system kierowania bezpieczestwem terytorialnym (wojewdztwa, powiatu, gminy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 39. System stanowisk kierowania bezpieczestwem narodowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rysunek 40. Priorytety modernizacji technicznej Si Zbrojnych RP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
116
122 135
135
137
140
195 196
198 200 205
241
242
ZACZNIKI
243
ZACZNIKI
Zacznik 1
Wycig zgwnych rekomendacji Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego
1. 2. 3. 4. Rekomendacje operacyjne Punkt wyjcia identyfikowania interesw narodowych icelw strategicznych interesy konstytucyjne. Planowanie dziaa wedug scenariusza ewolucyjnego. Gwna opcja strategii operacyjnej zrwnowaonego umidzynarodowienia iusamodzielnienia bezpieczestwa Polski. Podstawowe elementy planowania strategicznego: 2013 r. Strategia Bezpieczestwa Narodowego RP, Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna RP (lub rozszerzona Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Bezpieczestwa Narodowego RP); 2014 r. znowelizowane plany uycia SZ RP iinne plany operacyjne; 2015 r. kolejny Strategiczny Przegld Bezpieczestwa Narodowego.
Rekomendacje preparacyjne Dziaania na poziomie legislacyjnym przyjcie ustaw (lub nowelizacja): 1. Okierowaniu bezpieczestwem narodowym cel: doprecyzowanie roli wadz pastwowych wzintegrowanym systemie bezpieczestwa narodowego wczasie pokoju, zagroenia iwojny, wtym take wstanach nadzwyczajnych oraz zapewnienie funkcji kierowniczo-koordynacyjnej na poziomie ponadresortowym. 2. Ostanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych i zasadach jego podlegoci konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej cel: doprecyzowanie roli ikompetencji Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych. 3. Oratownictwie iochronie ludnoci cel: formalno-prawna synergia aktywnoci spoecznej iwaciwych instytucji pastwa. 4. Osubach specjalnych cel: konsolidacja sub, okrelenie wsplnej pragmatyki, uporzdkowanie kompetencji iuzyskanie interoperacyjnoci sub; stworzenie centrum integracji informacji specjalnych. 5. Oczynnociach operacyjnych cel: zdefiniowanie procedur ikompetencji wstosowaniu technik operacyjno-rozpoznawczych. 6. Ourzdzie Ministra Obrony Narodowej cel: reforma systemu dowodzenia ikierowania SZ RP. 7. Outworzeniu poczonej uczelni wojskowej oraz ponadresortowej uczelni bezpieczestwa narodowego (Akademii Bezpieczestwa Narodowego) cel: konsolidacja wyszego szkolnictwa wojskowego. Dziaania na poziomie decyzji rzdowych: 1. Utworzenie Komitetu Rady Ministrw do spraw Bezpieczestwa Narodowego (Rzdowego Komitetu Bezpieczestwa Narodowego) wraz zobsugujcym go koncepcyjno-koordynacyjnym Rzdowym Centrum Bezpieczestwa Narodowego (RCBN na bazie obecnego RCB). 2. Utrzymanie wwieloletniej perspektywie budetu obronnego na poziomie 1,95 proc. PKB z roku poprzedniego. 3. Konsolidacja organizacyjna idyslokacyjna oraz profesjonalizacja SZ RP, w tym konsekwentna realizacja priorytetw modernizacyjnych (obrona powietrzna, wtym przeciwrakietowa; mobilno wojsk ldowych, zwaszcza migowcowa; zinformatyzowane systemy walki iwsparcia). 4. Zapewnienie powszechnoci przygotowa struktur pastwa i obywateli w dziedzinie bezpieczestwa, w tym przyjcie programu w zakresie edukacji, ksztacenia i bada naukowych na rzecz bezpieczestwa narodowego.
245
ZACZNIKI
Zacznik 2
Wykaz gwnych kategorii pojciowych
Kategoria podstawowa
Bezpieczestwo teoria ipraktyka zapewniania moliwoci przetrwania (egzystencji) irealizacji wasnych interesw przez dany podmiot, wszczeglnoci poprzez wykorzystywanie szans (okolicznoci sprzyjajcych), podejmowanie wyzwa, redukowanie ryzyk oraz przeciwdziaanie (zapobieganie iprzeciwstawianie si) wszelkiego rodzaju zagroeniom dla podmiotu ijego interesw. Wspczesne bezpieczestwo ma charakter zintegrowany (kompleksowy, wielowymiarowy), wktrym wzalenoci od przyjtego kryterium mona wyrni rne jego rodzaje, dziedziny, sektory, dziay iobszary: a) w zalenoci od rodzaju podmiotu mona wyrni bezpieczestwo indywidualne (personalne), grupowe, narodowe (w tym pastwowe i terytorialne: wojewdzkie, powiatowe, gminne), midzynarodowe (regionalne i globalne), w tym midzypastwowe (sojusznicze, koalicyjne) itransnarodowe; b) wzalenoci od przedmiotu (treci) bezpieczestwa moemy wzasadzie wyrni tyle jego rodzajw, dziedzin, sektorw dziaw, obszarw itd., ile jest moliwych sfer aktywnoci danego podmiotu (wkadej sferze aktywnoci wystpuj jakie elementy bezpieczestwa): i. Wramach zintegrowanego bezpieczestwa narodowego Polski (bezpieczestwa pastwa) mona wyrni dwa jego konstytucyjne obszary: bezpieczestwo zewntrzne iwewntrzne, oraz cztery podstawowe dziedziny: obronno (obrona narodowa, czyli bezpieczestwo militarne), ochrona (bezpieczestwo cywilne, niemilitarne) oraz bezpieczestwo spoeczne ibezpieczestwo gospodarcze (wistocie mona te mwi obezpieczestwie spoeczno-gospodarczym, awtym ospoecznym igospodarczym wsparciu bezpieczestwa); ii. Zkolei wramach tych dziedzin mona wyodrbni zgodnie zprzyjt wPolsce struktur dziaalnoci pastwowej obejmujc szereg dziaw administracji publicznej sektory bezpieczestwa narodowego, takie jak: dyplomacja na rzecz bezpieczestwa, wojskowo, wywiad i kontrwywiad, bezpieczestwo publiczne, ratownictwo, bezpieczestwo spoeczne (wtym np. ochrona dziedzictwa, edukacja na rzecz bezpieczestwa, media wsystemie bezpieczestwa), bezpieczestwo gospodarcze (wtym np. energetyczne, finansowe, infrastrukturalne); iii. Zistoty bezpieczestwa zintegrowanego wynika take wystpowanie transsektorowych/transdziaowych obszarw bezpieczestwa, jak np. cyberbezpieczestwo.
Subkategorie definicyjne:
Podmiot bezpieczestwa kady wiadomie istniejcy icelowo dziaajcy podmiot (indywidualny lub zbiorowy), rozpatrywany zpunktu widzenia jego bezpieczestwa. Wodniesieniu do bezpieczestwa rozpatrywanego zperspektywy politycznej podstawowymi rodzajami podmiotw bezpieczestwa s pastwa (narody zorganizowane wpastwa), jednostki organizacyjne pastw (np. stany, kraje federacyjne, wojewdztwa, jednostki samorzdowe) oraz organizacje midzynarodowe (midzypastwowe, atake ostatnio coraz istotniejsze struktury niepastwowe: np. transnarodowe korporacje biznesowe, organizacje terrorystyczne lub przestpcze). Interesy podmiotu bezpieczestwa to zsyntetyzowane oczekiwania podmiotu wobec otoczenia wynikajce iksztatowane przez jego tosamo, wyznawane wartoci, historyczny dorobek, tradycje, biece potrzeby oraz denia iaspiracje przyszociowe. Mona wyrni interesy ywotne (dotyczce istnienia podmiotu) ipodane (zwizane zjakoci owego istnienia, trwania). rodowisko bezpieczestwa zewntrzne iwewntrzne, militarne iniemilitarne (cywilne) warunki bezpieczestwa (warunki realizacji interesw danego podmiotu wdziedzinie bezpieczestwa iosigania ustalonych przeze celw wtym zakresie), charakteryzowane przy pomocy czterech podstawowych kategorii, jakimi s: szanse, wyzwania, ryzyka izagroenia.
247

Szanse bezpieczestwa niezalene od woli podmiotu okolicznoci (zjawiska iprocesy wrodowisku bezpieczestwa) sprzyjajce realizacji interesw oraz osiganiu celw podmiotu wdziedzinie bezpieczestwa. Wyzwania bezpieczestwa sytuacje problemowe generujce dylematy decyzyjne, przed jakimi stoi podmiot wrozstrzyganiu spraw bezpieczestwa. Niewaciwie zaadresowane lub niepodjte wyzwania bezpieczestwa mog wefekcie przeksztaci si wrealne zagroenia bezpieczestwa. Ryzyka bezpieczestwa moliwoci negatywnych dla danego podmiotu skutkw wasnego dziaania wsferze bezpieczestwa. Zagroenia bezpieczestwa porednie lub bezporednie destrukcyjne oddziaywania na podmiot. Najbardziej klasyczny czynnik rodowiska bezpieczestwa; rozrnia si zagroenia potencjalne irealne; subiektywne iobiektywne; zewntrzne iwewntrzne; militarne iniemilitarne; kryzysowe iwojenne; intencjonalne iprzypadkowe (losowe). Bezpieczestwo zintegrowane bezpieczestwo, wktrym wystpuj (naturalne icelowo ustanowione) sprzenia i interakcje midzy rnymi jego podmiotami, rodzajami, dziedzinami, sektorami, dziaami, obszarami itd., integrujce go wwewntrznie spjn cao idziki efektowi synergicznoci zapewniajce jego wiksz skuteczno. Bezpieczestwo narodowe (bezpieczestwo pastwa) to taki rodzaj bezpieczestwa, ktrego podmiotem jest nard zorganizowany wpastwo. Dziedziny bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) to sfery aktywnoci pastwa na polu bezpieczestwa wyodrbnione z punktu widzenia realizacji czterech gwnych grup zada bezpieczestwa, jakimi s obronno (bezpieczestwo militarne, obrona narodowa), ochrona (bezpieczestwo cywilne, niemilitarne; ochrona ludnoci, zasobw, infrastruktury istruktur pastwa) oraz bezpieczestwo spoeczne ibezpieczestwo gospodarcze (wtym spoeczne igospodarcze wsparcie bezpieczestwa). Wpraktyce organizacyjnej dziedziny bezpieczestwa narodowego to zagregowane sektory bezpieczestwa. Sektory bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) to czci zintegrowanego bezpieczestwa narodowego odpowiadajce (zpewnymi korektami tam, gdzie to konieczne) zakresem swojej problematyki ustawowo okrelonym dziaom administracji rzdowej lub grupom takich dziaw, zagregowanym ze wzgldu na podobiestwo przedmiotowe (blisko zakresu dziaalnoci podmiotw odpowiedzialnych za poszczeglne dziay). Transsektorowe (transpodmiotowe) obszary bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) to czci zintegrowanego bezpieczestwa narodowego obejmujce sw treci problematyk waciw jednoczenie rnym podmiotom, dziedzinom isektorom tego bezpieczestwa (np. bezpieczestwo zewntrzne lub wewntrzne albo kwestie zwizane zewspczesnymi transnarodowymi iasymetrycznymi zjawiskami iprocesami bezpieczestwa, jak np. bezpieczestwo informacyjne, wtym cyberbezpieczestwo, bezpieczestwo antyterrorystyczne, przeciwdziaanie proliferacji broni masowego raenia, zwalczanie przestpczoci zorganizowanej). S one czsto wyodrbniane zuwagi na jakociowo nowe ipilne wdanym okresie potrzeby praktyczne, nie majce wyranego adresata wistniejcej strukturze wykonawczej podmiotu. Bezpieczestwo zewntrzne pastwa transsektorowy obszar bezpieczestwa, ktrego tre (cele, warunki, sposoby irodki) odnosi si do rodowiska zewntrznego (otoczenia) pastwa. Bezpieczestwo wewntrzne pastwa transsektorowy obszar bezpieczestwa, ktrego tre (cele, warunki, sposoby irodki) odnosi si do rodowiska wewntrznego (wntrza) pastwa. Bezpieczestwo informacyjne (wtym cyberbezpieczestwo) pastwa transsektorowy obszar bezpieczestwa, ktrego tre (cele, warunki, sposoby, rodki) odnosi si do rodowiska informacyjnego (wtym cyberprzestrzeni) pastwa.
248
ZACZNIKI
Pozostae kategorie pojciowe:

Cele strategiczne pastwa wdziedzinie bezpieczestwa to zoperacjonalizowane interesy narodowe, czyli wynikajce zdezagregacji poszczeglnych interesw narodowych dokonanej wkontekcie konkretnych (obecnych iprzewidywanych) strategicznych warunkw bezpieczestwa oraz potrzeb imoliwoci (potencjau strategicznego pastwa) podane zpunktu widzenia tych interesw przyszociowe stany, zjawiska iprocesy wsferze bezpieczestwa; wodrnieniu od interesw narodowych, ktre s kategori wzgldnie trwa, cele strategiczne odnosz si do konkretnych warunkw wdanym okresie historycznym istnienia podmiotu; osigane s poprzez prowadzenie polityki bezpieczestwa. Dziaania strategiczne pastwa wdziedzinie bezpieczestwa militarne ipozamilitarne dziaania pastwa ijego podstawowych ogniw ukierunkowane na zapewnienie moliwoci realizacji interesw narodowych iosigania celw strategicznych wniebezpiecznym rodowisku. Kierowanie bezpieczestwem narodowym dziaalno organw wadzy iadministracji publicznej obejmujca definiowanie interesw narodowych icelw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa, planowanie dziaa strategicznych prowadzcych do osigania tych celw, programowanie iorganizowanie przygotowa pastwa wdziedzinie bezpieczestwa oraz koordynowanie inadzr nad realizacj planw iprogramw stosownie do potrzeb wynikajcych zksztatowania si rodowiska bezpieczestwa (szans, wyzwa, ryzyk izagroe). Przygotowania strategiczne wdziedzinie bezpieczestwa dziaalno wszystkich struktur pastwa majca na celu uzyskanie i utrzymywanie ich zdolnoci potrzebnych do realizacji zada przewidzianych w planach dziaa strategicznych. Obejmuje zwaszcza dziaalno planistyczn, budetow, inwestycyjn, szkoleniow itp. Samoidentyfikacja strategiczna diagnoza wasnego pastwa jako podmiotu bezpieczestwa (konstatacja istniejcych podstaw bezpieczestwa narodowego), obejmujca analiz tosamoci narodowej oraz ocen jego potencjau strategicznego wrelacjach zinnymi podmiotami izdefiniowanie na tej podstawie interesw narodowych oraz celw strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Strategia bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) obowizujca wpastwie koncepcja zapewniania jego bezpieczestwa, zawierajca wszczeglnoci identyfikacj interesw narodowych icelw strategicznych, ocen przyszociowego ksztatowania si strategicznego rodowiska bezpieczestwa oraz zasady isposoby osigania celw strategicznych wprzewidywanych warunkach (realizacji zada operacyjnych), atake przygotowywania (utrzymywania itransformacji) systemu bezpieczestwa narodowego (realizacji zada preparacyjnych). Strategia operacyjna bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) dzia (dziedzina) strategii bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) obejmujcy zasady isposoby osigania celw strategicznych (realizacji operacyjnych zada strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa narodowego) wprzewidywanych warunkach (rodowisku) bezpieczestwa oraz okrelenie wymaga operacyjnych wobec systemu bezpieczestwa narodowego. Strategia preparacyjna bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) dzia (dziedzina) strategii bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) obejmujcy zasady isposoby przygotowania (utrzymywania itransformacji) systemu bezpieczestwa narodowego (realizacji preparacyjnych zada strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa narodowego) stosownie do wymaga wynikajcych ze strategii operacyjnej. Strategia sektorowa bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) obowizujca wpastwie koncepcja realizacji przez dany sektor pastwa (dzia lub grup dziaw administracji pastwowej) przewidzianych dla wstrategii bezpieczestwa narodowego operacyjnych ipreparacyjnych zada strategicznych wdziedzinie bezpieczestwa. Obejmuje okrelenie celw, ocen warunkw, ustalenie sposobw, wydzielenie rodkw danego sektora do realizacji zada wdziedzinie bezpieczestwa.
249

Strategiczny potencja bezpieczestwa pastwa zasoby ludzkie (ilociowe i jakociowe) i materialne (naturalne iwytworzone) oraz poziom ich zorganizowania wsystem pastwowy, zuwzgldnieniem pooenia irelacji zinnymi podmiotami. System bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) cao si (podmiotw), rodkw i zasobw przeznaczonych przez pastwo do realizacji zada wdziedzinie bezpieczestwa, odpowiednio do tych zada zorganizowana (wpodsystemy iogniwa), utrzymywana iprzygotowywana. Skada si zpodsystemu (systemu) kierowania iszeregu podsystemw (systemw) wykonawczych, wtym podsystemw operacyjnych (obronny iochronne) ipodsystemw wsparcia (spoeczne igospodarcze). System kierowania bezpieczestwem narodowym (bezpieczestwem pastwa) cz systemu bezpieczestwa narodowego przeznaczona do kierowania jego funkcjonowaniem, obejmujca organy wadzy publicznej ikierownikw jednostek organizacyjnych, ktre wykonuj zadania zwizane zbezpieczestwem narodowym (wtym organy dowodzenia Si Zbrojnych RP), wraz zorganami doradczymi iaparatem administracyjnym (sztabowym) oraz procedurami funkcjonowania iinfrastruktur (stanowiska icentra kierowania oraz zarzdzania, system cznoci). Podsystemy (w tym ogniwa) wykonawcze systemu bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa) siy irodki przewidziane do realizacji ustawowo okrelonych zada wdziedzinie bezpieczestwa pozostajce wdyspozycji organw kierowania bezpieczestwem. Mona wrd nich wyrni: a) podsystemy operacyjne: podsystem obronny (obronnoci pastwa, obrony narodowej, bezpieczestwa militarnego); podsystemy ochronne pastwa i ludnoci (bezpieczestwa cywilnego, pozamilitarnego); b) podsystemy wsparcia: spoeczne i gospodarcze. Wymagania operacyjne wobec systemu bezpieczestwa narodowego potrzeby co do kierunkw przygotowania (utrzymywania itransformacji, doskonalenia, rozwoju) poszczeglnych podsystemw iogniw systemu bezpieczestwa narodowego wynikajce zzada przewidywanych wstrategii operacyjnej oraz planach operacyjnego funkcjonowania pastwa ijego poszczeglnych instytucji wsferze bezpieczestwa.
250
ZACZNIKI
Zacznik nr 3
Wykaz podstawowych aktw prawnych dotyczcych bezpieczestwa narodowego
1) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483, zpn. zm.). Podsystem obronny: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) Ustawa zdnia 21 listopada 1967 r. opowszechnym obowizku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z2012 r. poz. 461, zpn. zm.); Ustawa zdnia 23 sierpnia 2001 r. oorganizowaniu zada na rzecz obronnoci pastwa realizowanych przez przedsibiorcw (Dz.U. Nr 122, poz. 1320, zpn. zm.); Ustawa zdnia 11 wrzenia 2003 r. osubie wojskowej onierzy zawodowych (Dz.U. z2010 r. Nr 90, poz. 593, zpn. zm.); Ustawa zdnia 10 grudnia 1993 r. ozaopatrzeniu emerytalnym onierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z2004 r. Nr 8, poz. 66, zpn. zm.); Ustawa z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2010 r. Nr 206, poz. 1367, zpn. zm.); Ustawa zdnia 9 padziernika 2009 r. odyscyplinie wojskowej (Dz.U. Nr 190, poz. 1474, zpn. zm.); Ustawa zdnia 25 maja 2001 r. oprzebudowie imodernizacji technicznej oraz finansowaniu Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z2009 r. Nr 67, poz. 570, zpn. zm.); Ustawa zdnia 7 padziernika 1999 r. owspieraniu restrukturyzacji przemysowego potencjau obronnego imodernizacji technicznej Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 83, poz. 932, zpn. zm.); Ustawa zdnia 10 wrzenia 1999 r. oniektrych umowach kompensacyjnych zawieranych wzwizku zumowami dostaw na potrzeby obronnoci ibezpieczestwa pastwa (Dz.U. Nr 80, poz. 903, zpn. zm.);
10) Ustawa zdnia 17 grudnia 1998 r. ozasadach uycia lub pobytu Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami pastwa (Dz.U. Nr 162, poz. 1117, zpn. zm.); 11) Ustawa zdnia 23 wrzenia 1999 r. ozasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania si przez to terytorium (Dz.U. Nr 93, poz. 1117, zpn. zm.); 12) Ustawa zdnia 17 listopada 2006 r. osystemie oceny zgodnoci wyrobw przeznaczonych na potrzeby obronnoci ibezpieczestwa pastwa (Dz.U. Nr 235, poz. 1700, zpn. zm.); 13) Ustawa zdnia 14 grudnia 1995 r. ourzdzie Ministra Obrony Narodowej (Dz.U. z1996 r. Nr 10, poz. 56, zpn. zm.); 14) Ustawa zdnia 30 maja 1996 r. ogospodarowaniu niektrymi skadnikami mienia Skarbu Pastwa oraz oAgencji Mienia Wojskowego (Dz.U. z2004 r. Nr 163, poz. 1711, zpn. zm.); 15) Ustawa zdnia 9 czerwca 2006 r. oSubie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Subie Wywiadu Wojskowego (Dz.U. Nr 104, poz. 709, zpn. zm.); 16) Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o andarmerii Wojskowej i wojskowych organach porzdkowych (Dz.U. Nr 123, poz. 1353, zpn. zm.); 17) Ustawa zdnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo oustroju sdw wojskowych (Dz.U. z2012 r. poz. 952, zpn. zm.); 18) Ustawa zdnia 27 lutego 2003 r. outworzeniu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterw Westerplatte (Dz.U. Nr 60, poz. 533, zpn. zm.); 19) Ustawa zdnia 27 lutego 2003 r. outworzeniu Akademii Obrony Narodowej (Dz.U. Nr 56, poz. 496, zpn. zm.); 20) Ustawa zdnia 27 lutego 2003 r. outworzeniu Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosawa Dbrowskiego (Dz.U. Nr 60, poz. 534, zpn. zm.).
251

Podsystemy ochronne: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) Ustawa zdnia 24 maja 2002 r. oAgencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz.U. z2010 r. Nr 29, poz. 154, zpn. zm.); Ustawa zdnia 9 czerwca 2006. r. oCentralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U. z2012 r. poz. 621, zpn. zm.); Ustawa zdnia 6 kwietnia 1990 r. oPolicji (Dz.U. z2011 r. Nr 287, poz. 1687, zpn. zm.); Ustawa zdnia 12 padziernika 1990 r. oStray Granicznej (Dz.U. z2011 r. Nr 116, poz. 675, zpn. zm.); Ustawa zdnia 12 padziernika 1990 r. oochronie granicy pastwowej (Dz.U. z2009 r. Nr 12, poz. 67, zpn. zm.); Ustawa zdnia 16 marca 2001 r. oBiurze Ochrony Rzdu (Dz.U. z2004 r. Nr 163, poz. 1712, zpn. zm.); Ustawa zdnia 24 sierpnia 1991 r. oPastwowej Stray Poarnej (Dz.U. z2009 r. Nr 12, poz. 68, zpn. zm.); Ustawa zdnia 9 kwietnia 2010 r. oSubie Wiziennej (Dz.U. Nr 79, poz. 523, zpn. zm.); Ustawa zdnia 18 lutego 1994 r. ozaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, Agencji Wywiadu, Suby Kontrwywiadu Wojskowego, Suby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Stray Granicznej, Biura Ochrony Rzdu, Pastwowej Stray Poarnej iSuby Wiziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z2004 r. Nr 8, poz. 67, zpn. zm.);
10) Ustawa zdnia 27 sierpnia 2009 r. oSubie Celnej (Dz.U. Nr 168, poz. 1323, zpn. zm.); 11) Ustawa zdnia 21 lipca 2008 r. osubie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 89, zpn. zm.); 12) Ustawa zdnia 27 lipca 2001 r. osubie zagranicznej (Dz.U. Nr 128, poz. 1403, zpn. zm.); 13) Ustawa zdnia 4 wrzenia 1997 r. odziaach administracji rzdowej (Dz.U. z2007 r. Nr 65, poz. 437, zpn. zm.); 14) Ustawa zdnia 23 stycznia 2009 r. owojewodzie iadministracji rzdowej wwojewdztwie (Dz.U. Nr 31, poz. 206, zpn. zm.); 15) Ustawa zdnia 29 sierpnia 2002 r. ostanie wojennym oraz okompetencjach Naczelnego Dowdcy Si Zbrojnych izasadach jego podlegoci konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 156, poz. 1301, zpn. zm.); 16) Ustawa zdnia 18 kwietnia 2002 r. ostanie klski ywioowej (Dz.U. Nr 62, poz. 558, zpn. zm.); 17) Ustawa zdnia 21 czerwca 2002 r. ostanie wyjtkowym (Dz.U. Nr 113, poz. 985, zpn. zm.); 18) Ustawa zdnia 26 kwietnia 2007 r. ozarzdzaniu kryzysowym (Dz.U. Nr 89, poz. 590, zpn. zm.); 19) Ustawa zdnia 24 sierpnia 1991 r. oochronie przeciwpoarowej (Dz.U. Nr 81, poz. 351, zpn. zm.); 20) Ustawa z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczeglnych zasadach odbudowy, remontw i rozbirek obiektw budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych wwyniku dziaa ywiou (Dz.U. Nr 84, poz. 906, zpn. zm.); 21) Ustawa zdnia 16 wrzenia 2011 r. oszczeglnych rozwizaniach zwizanych zusuwaniem skutkw powodzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1385, zpn. zm.); 22) Ustawa zdnia 8 lipca 2010 r. oszczeglnych zasadach przygotowa do realizacji inwestycji wzakresie budownictwa przeciwpowodziowego (Dz.U. Nr 143, poz. 963, zpn. zm.); 23) Ustawa zdnia 22 czerwca 2001 r. owykonywaniu dziaalnoci gospodarczej wzakresie wytwarzania iobrotu materiaami wybuchowymi, broni, amunicj oraz wyrobami itechnologi oprzeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz.U. Nr 67, poz. 679, zpn. zm.); 24) Ustawa zdnia 21 maja 1999 r. obroni iamunicji (Dz.U. z2012 r., poz. 576); 25) Ustawa zdnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz.U. Nr 171, poz. 1800, zpn. zm.); 26) Ustawa zdnia 17 lutego 2005 r. oinformatyzacji dziaalnoci podmiotw realizujcych zadania publiczne (Dz.U. Nr 64, poz. 565, zpn. zm.); 27) Ustawa zdnia 5 sierpnia 2010 r. oochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228); 28) Ustawa zdnia 22 sierpnia 1997 r. oochronie osb imienia (Dz.U. z2005 r. Nr 145, poz. 1221, zpn. zm.); 29) Ustawa zdnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553, zpn. zm.); 30) Ustawa zdnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postpowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555, zpn. zm.); 31) Ustawa zdnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557, zpn. zm.);
252
ZACZNIKI
32) Ustawa zdnia 24 maja 2000 r. oKrajowym Rejestrze Karnym (Dz.U. z2012 r. poz. 654, zpn. zm.); 33) Ustawa zdnia 6 lipca 2001 r. ogromadzeniu, przetwarzaniu iprzekazywaniu informacji kryminalnych (Dz.U. z2010 r. Nr 29, poz. 153, zpn. zm.); 34) Ustawa zdnia 23 listopada 2002 r. oSdzie Najwyszym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052, zpn. zm.); 35) Ustawa zdnia 20 czerwca 1985 r. oprokuraturze (Dz.U. z2011 r. Nr 270, poz. 1599, zpn. zm.); 36) Ustawa zdnia 20 czerwca 1997 r. Prawo oruchu drogowym (Dz.U. z2012 r. poz. 1137, zpn. zm.); 37) Ustawa zdnia 6 wrzenia 2001 r. otransporcie drogowym (Dz.U. z2012 r. poz. 1265, zpn. zm.); 38) Ustawa zdnia 27 padziernika 1994 r. oautostradach patnych oraz oKrajowym Funduszu Drogowym (Dz.U. z2012 r. poz. 931, zpn. zm.); 39) Ustawa zdnia 28 marca 2003 r. otransporcie kolejowym (Dz.U. z2007 r. Nr 16, poz. 94, zpn. zm.); 40) Ustawa zdnia 19 sierpnia 2011 r. oprzewozie towarw niebezpiecznych (Dz.U. Nr 227, poz. 1367, zpn. zm.); 41) Ustawa zdnia 18 sierpnia 2011 r. obezpieczestwie morskim (Dz.U. Nr 228, poz. 1368); 42) Ustawa zdnia 1 grudnia 1961 r. oizbach morskich (Dz.U. z2009 r. Nr 69, poz. 599, zpn. zm.); 43) Ustawa zdnia 31 sierpnia 2012 r. oPastwowej Komisji Badania Wypadkw Morskich (Dz.U. poz. 1068); 44) Ustawa zdnia 4 wrzenia 2008 r. oochronie eglugi iportw morskich (Dz.U. Nr 171, poz. 1055); 45) Ustawa zdnia 21 marca 1991 r. oobszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej iadministracji morskiej (Dz.U. z2003 r. Nr 153, poz. 1502, zpn. zm.); 46) Ustawa zdnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz.U. z2012 r. poz. 933, zpn. zm.); 47) Ustawa zdnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z2012 r. poz. 145, zpn. zm.); 48) Ustawa zdnia 8 wrzenia 2006 r. oPastwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. Nr 191, poz. 1410); 49) Ustawa zdnia 14 marca 1985 r. oPastwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z2011 r. Nr 212, poz. 1263, zpn. zm.); 50) Ustawa zdnia 29 stycznia 2004 r. oInspekcji Weterynaryjnej (Dz.U. z2010 r. Nr 112, poz. 744, zpn. zm.); 51) Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z2012 r., poz. 680); 52) Ustawa zdnia 16 listopada 2000 r. oprzeciwdziaaniu praniu pienidzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z2010 r. Nr 46, poz. 276); 53) Ustawa zdnia 7 wrzenia 2007 r. owykonywaniu kary pozbawienia wolnoci poza zakadem karnym wsystemie dozoru elektronicznego (Dz.U. z2010 r. Nr 142, poz. 960). Spoeczne igospodarcze podsystemy wsparcia bezpieczestwa narodowego: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) Ustawa zdnia 13 czerwca 2003 r. ocudzoziemcach (Dz.U. z2011 r. Nr 264, poz. 1573, zpn. zm.); Ustawa zdnia 24 marca 1920 r. onabywaniu nieruchomoci przez cudzoziemcw (Dz.U. z2004 r. Nr 167, poz. 1758, zpn. zm.); Ustawa zdnia 16 kwietnia 2004 r. oochronie przyrody (Dz.U. z2009 r. Nr 151, poz. 1220, zpn. zm.); Ustawa zdnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. z2008 r. Nr 25, poz. 150, zpn. zm.); Ustawa zdnia 20 lipca 1991 r. oInspekcji Ochrony rodowiska (Dz.U. z2007 r. Nr 44, poz. 287, zpn. zm.); Ustawa zdnia 22 czerwca 2001 r. owykonywaniu Konwencji ozakazie prowadzenia bada, produkcji, skadowania iuycia broni chemicznej oraz ozniszczeniu jej zapasw (Dz.U. Nr 76, poz. 812, zpn. zm.); Ustawa zdnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z2012 r., poz. 1059, zpn. zm.); Ustawa zdnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz.U. z2012 r. poz. 264, zpn. zm.); Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych (Dz.U. z2008 r. Nr 164, poz. 1027, zpn. zm.);
253

10) Ustawa zdnia 30 czerwca 2000 r. Prawo wasnoci przemysowej (Dz.U. z2003 r. Nr 119, poz. 1117, zpn. zm.); 11) Ustawa zdnia 29 padziernika 2010 r. orezerwach strategicznych (Dz.U. Nr 229, poz. 1496, zpn. zm.); 12) Ustawa zdnia 30 kwietnia 2010 r. oNarodowym Centrum Bada iRozwoju (Dz.U. Nr 96, poz. 616, zpn. zm.); 13) Ustawa zdnia 30 kwietnia 2010 r. oPolskiej Akademii Nauk (Dz.U. Nr 96, poz. 619, zpn. zm.); 14) Ustawa zdnia 27 sierpnia 2009 r. ofinansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240, zpn. zm.); 15) Ustawa z17 grudnia 2004 r. oodpowiedzialnoci za naruszenie dyscypliny finansw publicznych (Dz.U. z2005 r. Nr14, poz. 114, zpn. zm.); 16) Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. oNarodowym Banku Polskim (Dz.U. z2005 r. Nr 1, poz. 2, zpn. zm.); 17) Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z2012 r. poz. 1376, zpn. zm.); 18) Ustawa zdnia 21 lipca 2006 r. onadzorze nad rynkiem finansowym (Dz.U. z2012 r. poz. 1149, zpn. zm.); 19) Ustawa zdnia 14 grudnia 1994 r. oBankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz.U. z2009 r. Nr 84, poz. 711, zpn. zm.); 20) Ustawa zdnia 28 wrzenia 1991 r. okontroli skarbowej (Dz.U. z2011 r. Nr 41, poz. 214, zpn. zm.); 21) Ustawa zdnia 12 lutego 2010 r. orekapitalizacji niektrych instytucji finansowych (Dz.U. Nr 40, poz. 226, zpn. zm.); 22) Ustawa zdnia 28 sierpnia 1997 r. oorganizacji ifunkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z2010 r. Nr 34, poz. 189, zpn. zm.); 23) Ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o udzielaniu przez Skarb Pastwa wsparcia instytucjom finansowym (Dz.U. Nr 39, poz. 308, zpn. zm.); 24) Ustawa zdnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych (Dz.U. z2010 r. Nr 113, poz. 759, zpn. zm.); 25) Ustawa zdnia 23 grudnia 1988 r. odziaalnoci gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324, zpn. zm.); 26) Ustawa zdnia 21 sierpnia 1997 r. oograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarczej przez osoby penice funkcje publiczne (Dz.U. z2006 r., Nr 216, poz. 1584, zpn. zm.); 27) Ustawa zdnia 27 marca 2003 r. oplanowaniu izagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z2012 r. poz. 647, zpn. zm.); 28) Ustawa zdnia 21 sierpnia 1997 r. ogospodarce nieruchomociami (Dz.U. z2010 r. Nr 102, poz. 651, zpn. zm.); 29) Ustawa zdnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne ikartograficzne (Dz.U. z2010 r. Nr 193, poz. 1287, zpn. zm.); 30) Ustawa zdnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. z2010 r. Nr 243, poz. 1623, zpn. zm.); 31) Ustawa zdnia 23 lipca 2003 r. oochronie zabytkw iopiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568, zpn. zm.); 32) Ustawa zdnia 21 grudnia 2000 r. odozorze technicznym (Dz.U. Nr 122, poz. 1321, zpn. zm.); 33) Ustawa zdnia 15 kwietnia 2011 r. odziaalnoci leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654, zpn. zm.); 34) Ustawa z20 sierpnia 1997 r. oKrajowym Rejestrze Sdowym (Dz.U. z2007 r. Nr 168, poz. 1186, zpn. zm.); 35) Ustawa zdnia 15 grudnia 2000 r. oInspekcji Handlowej (Dz.U. z2009 r. Nr 151, poz. 1219, zpn. zm.); 36) Ustawa zdnia 21 grudnia 2000 r. ojakoci handlowej artykuw rolno-spoywczych (Dz.U. z2005 r. Nr 187, poz. 1577, zpn. zm.); 37) Ustawa zdnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z2002 r. Nr 101, poz. 926, zpn. zm.); 38) Ustawa zdnia 20 kwietnia 2004 r. opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy (Dz.U. z2008 r. Nr 69, poz. 415, zpn. zm.); 39) Ustawa zdnia 19 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamici Narodowej Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z2007 r. Nr 63, poz. 424, zpn. zm.); 40) Ustawa zdnia 12 marca 2004 r. opomocy spoecznej (Dz.U. z2009 r. Nr 175, poz. 1362, zpn. zm.); 41) Ustawa zdnia 6 stycznia 2005 r. omniejszociach narodowych ietnicznych oraz ojzyku regionalnym (Dz.U. Nr 17, poz. 141, zpn. zm.); 42) Ustawa zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. z2010 r. Nr 220, poz. 1447, zpn. zm.); 43) Ustawa zdnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne igrnicze (Dz.U. Nr 163, poz. 981, zpn. zm.);
254
ZACZNIKI
44) Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno-Gospodarczych i wojewdzkich komisjach dialogu spoecznego (Dz.U. Nr 100, poz. 1080, zpn. zm.); 45) Ustawa zdnia 26 padziernika 1982 r. owychowaniu wtrzewoci iprzeciwdziaaniu alkoholizmowi (Dz.U. z2012 r. poz. 1356, zpn. zm.); 46) Ustawa zdnia 30 kwietnia 2010 r. oinstytutach badawczych (Dz.U. Nr 96, poz. 618, zpn. zm.); 47) Ustawa zdnia 7 wrzenia 2007 r. oKarcie Polaka (Dz.U. Nr 180, poz. 1280, zpn. zm.); 48) Ustawa zdnia 7 wrzenia 1991 r. osystemie owiaty (Dz.U. z2004 r. Nr 256, poz. 2572, zpn. zm.).
255
ZACZNIKI
Zacznik 4
Wykaz osb zaangaowanych wStrategiczny Przegld Bezpieczestwa Narodowego
I.KOMISJA SPBN: Przewodniczcy Komisji SPBN Stanisaw KOZIEJ
gen. bryg. wst. spocz. prof. zw. dr hab., szef Biura Bezpieczestwa Narodowego
Zastpca Przewodniczcego Komisji Szef Sztabu Zdzisaw LACHOWSKI dr, zastpca szefa Biura Bezpieczestwa Narodowego Zastpca Szefa Sztabu Kazimierz SIKORSKI
gen. bryg. wst. spocz. dr, dyrektor Departamentu Analiz Strategicznych BBN
Zesp Interesw Narodowych iCelw Strategicznych (Z1) Przewodniczcy Janusz ONYSZKIEWICZ Zastpca Stanisaw ZAJAS Czonkowie Andrzej AJNENKIEL Agnieszka BGDA-BRZEZISKA Tadeusz CHABIERA Robert KOSOWICZ Dariusz KOZERAWSKI Krzysztof KOZOWSKI Julian SKRZYP Mirosaw SUEK Maria WGROWSKA Justyna ZAJC Ryszard ZIBA
byy minister obrony narodowej, Stowarzyszenie Euro-Atlantyckie
prof. zw. dr hab., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie
prof. zw. dr hab., Uczelnia azarskiego wWarszawie dr, Uniwersytet Warszawski dr, Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego wWarszawie; Stowarzyszenie Euro-Atlantyckie dr hab., Uniwersytet Jagielloski wKrakowie pk prof. nadzw. dr hab., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie byy minister spraw wewntrznych prof. zw. dr hab., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie; Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny wSiedlcach pk rez. prof. nadzw. dr hab., Uniwersytet Warszawski Rzdowe Centrum Bezpieczestwa (doradca), Stowarzyszenie Euro-Atlantyckie (wiceprezes zarzdu) dr hab., Uniwersytet Warszawski prof. zw. dr hab., Uniwersytet Warszawski
257

Zesp Oceny rodowiska Bezpieczestwa (Z2) Przewodniczcy Jerzy M. NOWAK Zastpca Edward HALIAK Czonkowie Adam BALCER Edward KIREJCZYK Stanisaw PARZYMIES Marek PIETRA Witold SKOMRA Andrzej TOWPIK
ambasador tytularny, dr hab., Stowarzyszenie Euro-Atlantyckie
prof. zw. dr hab., Uniwersytet Warszawski
mgr, Fundacja demosEUROPA Centrum Strategii Europejskiej (dyrektor programu) dr, Wysza Szkoa Turystyki iJzykw Obcych wWarszawie prof. zw. dr hab., Uniwersytet Warszawski prof. zw. dr hab., Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej wLublinie dr, Rzdowe Centrum Bezpieczestwa ambasador tytularny, dr
Zesp Koncepcji Dziaa Strategicznych (Z3) Przewodniczcy Pawe WIEBODA Zastpca Tomasz ALEKSANDROWICZ Czonkowie Bolesaw BALCEROWICZ Bartosz BOLECHW Jarosaw GRYZ Janusz URBANIAK Katarzyna UKROWSKA
mgr, Fundacja demosEUROPA Centrum Strategii Europejskiej (prezes zarzdu)
dr, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora wPutusku; Collegium Civitas wWarszawie prof. zw. dr hab., Uniwersytet Warszawski dr, Uniwersytet Wrocawski prof. nadzw. dr hab., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie pk rez. dr prof. zw. dr hab., Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie
Zesp Systemu Bezpieczestwa Narodowego (Z4) Przewodniczcy Andrzej KARKOSZKA Zastpca Maciej MARSZAEK Czonkowie Franciszek ADAMCZYK Ryszard DBROWA Krzysztof JANIK Mariusz KAMIERCZAK Waldemar KITLER Arkadiusz LETKIEWICZ Jerzy S. OLDZKI
dr
pk prof. nadzw. dr hab. in., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie
mgr in. nadbryg., Szkoa Gwna Suby Poarniczej wWarszawie (rektor) dr, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego wKrakowie pk SG, Komenda Gwna Stray Granicznej prof. zw. dr hab., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie insp. dr hab., Komenda Gwna Policji prof. zw. dr hab., Uniwersytet Warszawski
258
ZACZNIKI
Jacek PAWOWSKI Andrzej K. RYCHARD Grzegorz SOBOLEWSKI Zesp Doradczo-Konsultacyjny Jerzy BAHR Tadeusz BAACHOWICZ Ireneusz BIL Wodzimierz CIMOSZEWICZ Olgierd DZIEKOSKI Marek GOLISZEWSKI Henryk GORYSZEWSKI Piotr GULCZYSKI Andrzej HALICKI Grzegorz KOSTRZEWA-ZORBAS Roman KUNIAR Ryszard UKASIK Wojciech MATERSKI Tadeusz MAZOWIECKI Stefan NIESIOOWSKI Wadysaw ORTYL Zbigniew PISARSKI Antoni PODOLSKI Roman POLKO Jerzy PRUSKI Janusz REITER Adam Daniel ROTFELD Janusz SEPIO Bartomiej SIENKIEWICZ Marek SIWIEC Aleksander SMOLAR Anna SZYMASKA-KLICH Stanisaw WZITEK Marcin ZABOROWSKI prof. zw. dr hab., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie prof. zw. dr hab., Polska Akademia Nauk pk prof. nadzw. dr hab. in., Akademia Obrony Narodowej wWarszawie
byy szef BBN gen. dyw. wst. spocz. dr, Fundacja Aleksandra Kwaniewskiego Amicus Europae senator RP VIII kadencji, komisja spraw zagranicznych Senatu RP (przewodniczcy komisji) sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Stowarzyszenie Euro-Atlantyckie (prezes zarzdu); Business Centre Club (prezes zarzdu) byy szef BBN Fundacja Instytut Lecha Wasy (prezes zarzdu) pose na Sejm RP VII kadencji, komisja odpowiedzialnoci konstytucyjnej Sejmu RP (przewodniczcy komisji) dr, Uczelnia Vistula wWarszawie prof. zw. dr hab., Uniwersytet Warszawski admira floty wst. spocz. ppor. rez. prof. zw. dr hab., Polska Akademia Nauk byy prezes Rady Ministrw; doradca prezydenta RP pose na Sejm RP VII kadencji, komisja obrony narodowej Sejmu RP (przewodniczcy komisji) senator RP VIII kadencji, komisja obrony narodowej Senatu RP (przewodniczcy komisji) Fundacja im. K. Puaskiego (prezes zarzdu) doradztwo strategiczne, byy dyrektor Rzdowego Centrum Bezpieczestwa gen. dyw. rez., dr dr, doradca prezydenta RP, Bankowy Fundusz Gwarancyjny (prezes zarzdu) ambasador tytularny, Fundacja Centrum Stosunkw Midzynarodowych (prezes zarzdu) prof. zw. dr hab., Uniwersytet Warszawski senator RP VIII kadencji, komisja samorzdu terytorialnego iadministracji pastwowej Senatu RP (przewodniczcy komisji) Polski Instytut Spraw Midzynarodowych mgr in., Parlament Europejski Fundacja im. S. Batorego (prezes zarzdu) mgr, Fundacja Instytut Studiw Strategicznych (prezes zarzdu) pose na Sejm RP VII kadencji, komisja do spraw sub specjalnych Sejmu RP (przewodniczcy komisji) dr, Polski Instytut Stosunkw Midzynarodowych
259

II.INNI EKSPERCI: Andrzej BARCIKOWSKI Micha BARTOSZCZE Magorzata J. CZURYK Jarosaw WIEK-KARPOWICZ Andrzej DAWIDCZYK Janusz DAWIDZIUK Mariusz DBEK Henryk DOMASKI Lech DRAB Robert GAZKOWSKI Tomasz GOBAN-KLAS Ryszard GROSSET Przemysaw GUA Tomasz HYPKI Krystyna IGLICKA Alicja JASKIERNIA Pawe KPKA Leon KIERES Maciej KLIMA Tadeusz KOCZKOWSKI Jerzy KONIECZNY Mariusz KOSIERADZKI Cezary KOCIELNIAK Ligia KRAJEWSKA Stanisaw LIPISKI Wojciech UCZAK Stanisaw MAJCHERCZYK Grzegorz MAKOWSKI Ewa MAKIEWICZ-CUDNY Tomasz MICHALAK Dariusz MICHALIK Grzegorz MOZGAWA Andrzej MROCZEK Mariusz NEPELSKI dr, Narodowy Bank Polski pk wst. spocz. prof. zw. dr hab., Wojskowy Instytut Higieny iEpidemiologii wWarszawie dr, Akademia Obrony Narodowej wWarszawie dr, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych; Uniwersytet Warszawski dr hab. dr in., Biuro Urzdzania Lasu iGeodezji Lenej insp., Komenda Wojewdzka Policji wKrakowie prof. zw. dr hab., Polska Akademia Nauk pk, Stae Przedstawicielstwo RP przy Unii Europejskiej wBrukseli dr n. med., Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej Lotnicze Pogotowie Ratunkowe wWarszawie prof. zw. dr hab., Uniwersytet Jagielloski wKrakowie nadbryg. wst. spocz. dr, Wysza Szkoa Zarzdzania iPrawa im. Heleny Chodkowskiej wWarszawie dr n. med., Instytut Ratownictwa Medycznego wKrakowie mgr in., Krajowa Rada Lotnictwa prof. zw. dr hab., Fundacja Centrum Stosunkw Midzynarodowych dr hab., Uniwersytet Warszawski m. bryg. dr in., Szkoa Gwna Suby Poarniczej wWarszawie senator RP VII kadencji, komisja spraw zagranicznych Senatu RP (przewodniczcy komisji) senator RP VII kadencji, komisja obrony narodowej Senatu RP (przewodniczcy komisji) pk rez., Krajowe Stowarzyszenie Ochrony Informacji Niejawnych (prezes zarzdu) pk rez. prof. nadzw. dr hab., Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego wKrakowie dr, Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego wWarszawie dr, Uniwersytet Adama Mickiewicza wPoznaniu posanka na Sejm RP VII kadencji bryg. wst. spocz. dr in., Szkoa Gwna Suby Poarniczej wWarszawie Agencja Lotnicza ALTAIR Sp. zo.o. (wiceprezes zarzdu) prof. nadzw. dr hab. med., Wysza Szkoa Hotelarstwa iGastronomii wPoznaniu dr, Fundacja Instytut Spraw Publicznych Federacja Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelna Organizacja Techniczna (prezes zarzdu) mgr, Departament Polityki Celnej Ministerstwa Finansw (dyrektor) dr, Ministerstwo Spraw Zagranicznych gen. dyw. rez., Wysza Szkoa Zarzdzania iPrawa im. Heleny Chodkowskiej wWarszawie mgr, Centrum Bada nad Terroryzmem Collegium Civitas wWarszawie nadkom. dr, Wysza Szkoa Policji wSzczytnie
260
Andrzej PIECZYWOK Katarzyna PISARSKA Pawe PONCYLJUSZ Krzysztof PROKOP Jan PYRCAK Maciej PYZNAR Mariusz-Jan RADO Mariusz RUSZEL Marcin SAKOWICZ Cezary SOCHALA Ewa SZAFARCZYK Joanna SZEWCZYK Tomasz SZEWCZYK Marek CIKO Jacek TOMKIEWICZ Agata TYBURSKA Jan WIDACKI Andrzej M. WILK Mariusz WITCZAK Przemysaw ZALESKI Krzysztof MIJEWSKI
ppk dr, Akademia Obrony Narodowej wWarszawie dr, Europejska Akademia Dyplomacji wWarszawie (dyrektor); Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie pose na Sejm RP IV, V iVI kadencji dr, Uniwersytet wBiaymstoku gen. SW wst. spocz. mgr in., Rzdowe Centrum Bezpieczestwa dr, Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie; SEENDICO Doradcy sp.j. dr, Fundacja im. Kazimierza Puaskiego dr, Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie; Krajowa Szkoa Administracji Pastwowej wWarszawie ppk dr in., Ministerstwo Obrony Narodowej; Wysza Szkoa Bezpieczestwa iOchrony im. Marszaka Jzefa Pisudskiego wWarszawie Narodowy Bank Polski (dyrektor departamentu) st. kpt. mgr in., Szkoa Gwna Suby Poarniczej wWarszawie mgr, Rzdowe Centrum Bezpieczestwa dr, Instytut Chemicznej Przerbki Wgla wZabrzu (dyrektor) dr, Fundacja im. Kazimierza Puaskiego; Wysza Szkoa Przedsibiorczoci iZarzdzania im. Leona Komiskiego wWarszawie m. insp. dr, Wysza Szkoa Policji wSzczytnie prof. zw. dr hab., Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego wKrakowie dr in. senator RP VII kadencji, komisja samorzdu terytorialnego iadministracji pastwowej Senatu RP (przewodniczcy komisji) dr prof. nadzw. dr hab., Politechnika Warszawska; Spoeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji
III.SZTAB KOMISJI: Zdzisaw LACHOWSKI Kazimierz SIKORSKI Koordynatorzy: ukasz POLINCEUSZ Ewa MAZUR-CIELIK Anita KRZYANOWSKA Sawomir KAMISKI Andrzej JUSZCZAK Czonkowie: Magdalena ADAMCZUK Agnieszka ADAMUSISKA dr, szef Sztabu dr, zastpca szefa Sztabu
Zesp 1 Zesp 2 Zesp 3 Zesp 4 Zesp Doradczo-Konsultacyjny
Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi
261

Marek AJNENKIEL Lucjan BEZA Adam BRZOZOWSKI Paulina CALISKA Marek CIECIERA Maciej CZULICKI Micha GRZELAK Dominik JANKOWSKI Andrzej JWIAK Czesaw JUWIK Lech KONOPKA Mariusz KOWALSKI Waldemar KOZICKI ukasz KULESA Witold LEWANDOWSKI Krzysztof LIEDEL Joanna MAJ-MARJASKA Mieczysaw MALEC Radosaw MARCINIAK Wiesaw MOLEK Jarosaw PADZIK Paulina PIASECKA Pawe PIETRZAK Katarzyna PRZYBYA Przemysaw SIEJCZUK Karol STEC Marek SURMASKI Albert TARAS Janusz TOMASZEWSKI Pawe TUROWSKI Ryszard ZAKRZEWSKI Departament Analiz Strategicznych Departament Bezpieczestwa Pozamilitarnego (byy dyrektor departamentu) pk dr, Departament Analiz Strategicznych Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego (dyrektor departamentu) Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi Departament Analiz Strategicznych Departament Analiz Strategicznych Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi (zastpca dyrektora departamentu) dr, Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi (dyrektor departamentu) Gabinet Szefa Biura pk, Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi Departament Analiz Strategicznych (byy zastpca dyrektora departamentu) pk, Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi dr, Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego (zastpca dyrektora departamentu) Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego pk, Departament Analiz Strategicznych Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego (zastpca dyrektora departamentu) Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego Departament Analiz Strategicznych (zastpca dyrektora departamentu) Departament Analiz Strategicznych Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego Departament Analiz Strategicznych Departament Prawa iBezpieczestwa Pozamilitarnego Departament Zwierzchnictwa nad Siami Zbrojnymi
262
ZESP REDAKCYJNY Przewodniczcy: Stanisaw KOZIEJ Zastpcy przewodniczcego: Zdzisaw LACHOWSKI, Kazimierz SIKORSKI Czonkowie zespou: Magdalena ADAMCZUK, Agnieszka ADAMUSISKA, Marek AJNENKIEL, Monika BIERNAT, Adam BRZOZOWSKI, Paulina CALISKA, Marek CIECIERA, Maciej CZULICKI, Mariusz FRYC, Micha GRZELAK, Dominik JANKOWSKI, Andrzej JUSZCZAK, Czesaw JUWIK, Sawomir KAMISKI, Lech KONOPKA, Waldemar KOZICKI, Izabela KRAWCZYK, Anita KRZYANOWSKA, Joanna KWANIEWSKA-WRBEL, Witold LEWANDOWSKI, Krzysztof LIEDEL, Joanna MAJ-MARJASKA, Mieczysaw MALEC, Radosaw MARCINIAK, Ewa MAZUR-CIELIK, Wiesaw MOLEK, Przemysaw PACUA, Jarosaw PADZIK, Paulina PIASECKA, Pawe PIETRZAK, ukasz POLINCEUSZ, Katarzyna PRZYBYA, Przemysaw SIEJCZUK, Marcin SKOWRON, Kamil SOBCZYK, Karol STEC, Marek SURMASKI, Pawe WIEAK, Albert TARAS, Janusz TOMASZEWSKI, Pawe TUROWSKI, Dariusz WINIEWSKI, Ryszard ZAKRZEWSKI
ISBN 978-83-60846-19-3
Biuro Bezpieczestwa Narodowego dzikuje za przekazanie zdj do Biaej Ksigi Bezpieczestwa Narodowego: Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego; Biuru Ochrony Rzdu; Centrum Reagowania Epidemiologicznego SZ RP; Dowdztwu Wojsk Specjalnych; Komendzie Gwnej Policji; Komendzie Gwnej andarmerii Wojskowej; Subie Celnej; Subie Wiziennej; SP ZOZ Lotniczemu Pogotowiu Ratunkowemu; Stray Granicznej; Zespoowi Reporterskiemu Combat Camera Dowdztwa Operacyjnego Si Zbrojnych oraz Pastwowemu Instytutowi Geologicznemu za wykonanie i przekazanie mapy.
Projekt graficzny, przygotowanie do druku, druk i oprawa: Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk www.grzeg.com.pl
ISBN 978-83-60846-19-3

Biala Ksiega Inter MM

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Biala Ksiega Inter MM

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

BIURO BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

BIURO BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

BEZPIECZESTWA AN NARODOWEGO ARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

PRZEDMOWA PREZYDENTA RP BRONISAWA KOMOROWSKIEGO

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Diagnoza stanu bezpieczestwa narodowego

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Prognoza rozwoju rodowiska bezpieczestwa

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Koncepcja dziaa strategicznych (strategia operacyjna)

Koncepcja przygotowania systemu bezpieczestwa narodowego (strategia preparacyjna)

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

*OP organizacje pozarzdowe

Prezydent, Rada Ministrw

MSZ --MON MSW

MON AW SWW --MSW MSZ

MSW (Policja, SG, BOR), MS (SW) MAC, CBA, Prokuratura

rdo: opracowanie wasne.

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Rysunek 3. Myl przewodnia SPBN

Potencja obronny Potencja ochronny Potencja spoeczny Potencja gospodarczy

Wymiar regionalny Wymiar krajowy

Opcja Usamodzielnienia systemu bezpieczestwa narodowego

rdo: opracowanie wasne.

Opcja Autarkii strategicznej (samodzielnoci i samowystarczalnoci)

Wymagania wobec systemu bezpieczestwa narodowego wynikajce z opcji rekomendowanej

Opcja Zrwnowaonego integrowania systemu bezpieczestwa narodowego (REKOMENDOWANA)

Opcja Zrwnowaonego umidzynarodowienia i usamodzielnienia bezpieczestwa Polski (REKOMENDOWANA)

Interesy narodowe konstytucyjne

Sposoby osigania celw

Podsystemu kierowania bezpieczestwem narodowym

Interesy narodowe w dziedzinie bezpieczestwa

Dowiadczenia historyczne/ tosamo narodowa i pastwowo

Opcja Maksymalnego umidzynarodowienia bezpieczestwa Polski

Zasady osigania celw

Opcja Umidzynarodowienia systemu bezpieczestwa narodowego

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

2. Prognoza rodowiska (scenariusze)

3. Strategia operacyjna (opcje, w tym rekomendowana)

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

1.1.Historyczna ewolucja bezpieczestwa Polski

Pierwsze wieki pastwowoci do czasu rozbiorw

DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

Okres zaborw iodzyskanie niepodlegoci

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Midzywojnie iII wojna wiatowa

DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

Okres powojenny czas PRL

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

BEZPIECZESTWA NARODOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

DIAGNOZA STANU BEZPIECZESTWA NARODOWEGO

Rysunek 5. Historyczne geostrategiczne pooenie Polski na linii WschdZachd