Zdzisaw Gowacki

Chemia organiczna
Zakres podstawowy i rozszerzony

2b

Odpowiedzi i rozwizania zada

Rozdzia 5
Errata do pitego rozdziau wicze:
Strona Str. 109 Str. 125 Linia zadanie Zadanie 5.4. a) 2. linia Zadanie 5.18. b) 2. linia Jest poniszy wglowodr? z metanolem. Powinno by poniszy alkohol? z etanolem.

Oficyna Wydawnicza TUTOR Wydanie I. Toru 2013 r.

Podpowiedzi

Alkohole i fenole

Zadanie 5.1. Kolejno: propan-2-ol; II-rzdowy, 3,3-dimetylopentan-2-ol; II-rzdowy, heks-5-en-3-ol; II-rzdowy Zadanie 5.2. a) b) c) d) e) f) 2 atomy C etanol 3 atomy C propan-2-ol 4 atomy C 2-metylopropan-2-ol 7 atomw C fenylometanol (alkohol benzylowy) 8 atomw C 1-fenyloetanol 3 atomy C cyklopropanol 2-metylopropan-2-ol, III-rzdowy 4-etyloheptan-2-ol, II-rzdowy

Zadanie 5.3. a) Rodzaj izomerii: 1) pooenia podstawnika 2) szkieletowa 3) strukturalna 4) geometryczna cis-trans (W tabeli niezbyt fortunnie jako przykad podano nietrwae enole. Oba s formami enolowymi butanonu.) 5) optyczna (zwierciadlana) b) Istnieje 5 izomerycznych butanoli (w tym para enancjomerw). Liczba izometryc znych cyklobutanoli jest inna istnieje tylko jeden cyklobutanol. c) Te dwie formy enolow i ketonow moemy nazwa odmianami lub izomerami tautometrycznymi.

Alkohole i fenole

49

Zadanie 5.4. a) Mona otrzyma jeszcze 3 alkohole jednohydroksylowe o takim acuchu wglowym: 1) 2-etylobutan-1-ol 2) 3-metylopentan-1-ol 3) 3-metylopentan-2-ol b) dwa alkohole I-rzdowe Zadanie 5.5. b) Istniej cztery alkohole o wzorze sumarycznym C 3H6O: prop-1-en-1-ol (ktry od razu przegrupowuje si do aldehydu mona zwrci uwag, e gdyby takie alkohole byy trwae to wystpowayby w postaci izomerw geometrycznych cis-trans) prop-1-en-2-ol (ktry od razu przegrupowuje si do ketonu) prop-1-en-2-ol cyklopropanol Zadanie 5.6. a) Nazwy systematyczne kolejno: prop-2-en-1-ol prop-2-en-1-ol cyklobutanol metoksyetan tetrahydrofuran (oksolan) b) wzr sumaryczny masa czsteczkowa rzdowo alkoholu liczba III-rzdowych atomw wgla liczba atomw wgla o hybrydyzacji sp2 propan-2-ol eter dietylowy (etoksyetan) alkohol benzylowy (fenylometanol) but-3-yn-1-ol tlenek etylenu (oksiran) Mentol C10H20O 156 u II 1 0

Cholesterol C27H46O 386 u II 6 2

50

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Cholesterol zastosowanie, rola w przyrodzie Rola w przyrodzie: skadnik bon komrkowych dziaajcy na nie stabilizujco i decydujcy o ich waciwociach odgrywa kluczow rol w wielu procesach biochemicznych, np. syntezie witaminy D3

Mentol Zastosowanie: przemys kosmetyczny przemys farmaceutyczny waciwoci znieczulajce i zmniejszajce podranienie bon luzowych Rola w przyrodzie: skadnik wielu olejkw eterycznych rolin

Zadanie 5.7. a) Metoda otrzymywania dziaanie wody na chlorki alkilowe dziaanie wody na odpowiednie alkoholany redukcja odpowiedniego aldehydu synteza tlenku wgla i wodoru destylacja ropy naftowej redukcja odpowiedniego ketonu fermentacja roztworu glukozy hydroliza odpowiednich estrw uwodornienie odpowiedniego nienasyconego alkoholu synteza wgla i wody uwodnienie alkenw Metanol + + + + Etanol + + + + * +

* nienasyconym alkoholem byby alkohol winylowy etenol (nietrwaa forma enolowa) przegrupuje si do aldehydu

Alkohole i fenole

51

b) Nazwa alkoholu metanol etanol propan-1-ol butan-1-ol pentan-1-ol heksan-1-ol heptan-1-ol oktan-1-ol nonan-1-ol dekan-1-ol Wzr CH3OH C2H5OH C3H7OH C4H9OH C5H11OH C6H13OH C7H15OH C8H17OH C9H19OH C10H21OH Temp. topnienia 97 114,3 126,2 89,5 77,6 52 34,6 16 7 7 Temp. wrzenia 65 78,3 97,15 117,73 137,98 158,2 175,8 195 215 231

52

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Alkohole i fenole

53

Zadanie 5.8. a) b) c) d) Regua Markownikowa patrz zad. 4.5. substytucja (nukleofilowa) eliminacja eliminacja Regua Zajcewa patrz zad. 4.5. e) substytucja (nukleofilowa) Zadanie 5.9. Rwnowaga przesunita jest zdecydowanie w stron aldehydu, ktry posiada bardz o trwa grup karbonylow.

Zadanie 5.10. Naley uy 238 m3 gazu syntezowego. C Otrzymano 252 g roztworu etanolu. Mieszanina azeotropowa (azeotrop) cieka mieszanina (roztwr) dwch lub wicej zwizkw chemicznych, ktra jest w rwnowadze termodynamicznej z par nasycon powstajc z tej mieszaniny. Skad pary pozostajcej w rwnowa dze z ciecz jest identyczny ze skadem cieczy, azeotropu nie mona rozdzieli metod destylacji. e) Proces fermentacji alkoholowej cukrw katalizuje enzym zymaza. a) b) c) d) Zadanie 5.11. a) Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Zwizek chemiczny heksan chloroheksan benzen etanol aldehyd octowy propanon kwas octowy Rozpuszczalno w wodzie bardzo saba bardzo saba bardzo saba bardzo dobra bardzo dobra bardzo dobra bardzo dobra

54

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

b) Bardzo dobra rozpuszczalno etanolu i kwasu octowego wynika z tego, e maj one niewielk liczb atomw wgla w czsteczce, dlatego grupa hydroksylowa ma przewaajcy wpyw na ich waciwoci (polarno czsteczek). Wytwarzanie wiza wodorowych pomidzy wod a grup OH alkoholu i kwasu rwnie sprzyja dobrej rozpuszczalnoci. c) Przyczyn bardzo wysokiej temperatury wrzenia etanolu jest: silne oddziaywanie midzyczsteczkowe w ciekym etanolu asocjacja czsteczek etanolu wytworzenie wiza wodorowych midzy grupami OH w etanolu d) B Zadanie 5.12. a) Nie tylko stony, ale kady roztwr etanolu w wodzie ma odczyn obojtny, alko hole nie dysocjuj w wodzie na jony. b) B c) Moe to by reakcja etanolu z aktywnym metalem lub reakcja etanolu z sol sabszego kwasu od etanolu (takimi bardzo sabymi kwasami s np. amoniak i etyn). CH3CH2OH + Na CH3CH2ONa + H2 NaNH2 + CH3CH2OH CH3CH2ONa + NH3 HC CNa + CH3CH2OH CH3CH2ONa + HC CH d) A (dysocjacja termiczna w stopionej soli) Zadanie 5.13. a) wiadczy to o tym, e alkohole maj charakter sabo kwasowy i s sabszymi kw asami od wody. b) Przykad 2.

c) Objto wodoru wynosi 1,12 dm3 d) B

Alkohole i fenole

55

Zadanie 5.14. a) Powstaje pent-2-en b) Reakcja III zostaa zapisana nieprawidowo c) Odpowiedzi B i C s poprawne Zadanie 5.15. Zwizek IV.

4-chloro-2,2-dimetylopentan Zadanie 5.16. a)

4,4-dimetylopentan-2-ol

aldehyd

kwas karboksylowy

keton Alkohole III-rzdowe nie ulegaj utlenieniu. b) Przykad I.

Zadanie 5.17. 1) [O] utlenienie 2) Odwodnienie lub synteza Williamsona CH3CH2ONa + CH3CH2Cl

56

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

3) 4) 5) 6)

CH3COOH lub pochodna kwasu HBr Na HNO3

Zadanie 5.18. a) Przykad 2.

wodorosiarczan(VI)2-pentylu

siarczan(VI)bis(2-pentylu) Zadanie 5.19. Odp. D Zadanie 5.20. Mechanizm reakcji estryfikacji zbadano za pomoc izotopu tlenu 18O. Ciszy izotop tlenu z alkoholu trafi do estru. Std wniosek, e grupa OH w kwasie karboksylowym jest podstawiana przez grup OR z alkoholu. W niektrych podrcznikach mona znale informacj, e mechanizm badano z wykorzystaniem promieniotwrczego iz otopu 18O jest to nieprawda izotop ten nie jest promieniotwrczy. Zadanie 5.21. Odp. b) Reakcj z KMnO4 przeprowadza si w celu pokazania, e eten jest zwizkiem nienas yconym i posiada wielokrotne wizanie.

Alkohole i fenole

57

Zadanie 5.22. Zwizkowi o podanym wzorze nie odpowiadaj nazwy: gliceryna i etano-1,1-diol. Zadanie 5.23. a) Kolejno: propano-1,3-diol (I rzdowy) propano-1,2,3-triol (I i II rzdowy) pentano-1,4-diol (I i II rzdowy) heks-5-eno-2,4-diol (II rzdowy) cykloheksano-1,4-diol (II rzdowy) b) Gliceryna jest alkoholem: I i II rzdowym Zadanie 5.24. a) HO CH2 CH2 OH + 2 Na NaO CH2 CH2 ONa + H2 lub 2 NaNH2 + HO CH2 CH2 OH NaO CH2 CH2 ONa + 2 NH3 b) Powstao ok. 487 cm3 wodoru. Zadanie 5.25. a) Alkohole jednowodorotlenowe mona odrni od a lkoholi wielowodorotlenowych za pomoc Cu(OH)2. W przypadku alkoholi wielowodorotlenowych obserwuje si roztwarzanie Cu(OH)2 i powstanie zwizku kompleksowego o charakterystycznym szafirowym zabarwieniu. b) Odp. D. Zadanie 5.26. Odp. C. Najwicej wodoru mogo wydzieli si w probwce z gliceryn zakadajc, e biegy do cakowitego wyparcia wodorw kwasowo czynnych z tych zwizkw. Zadanie 5.27. a) Jest to reakcja addycji i utleniania, stosunek etenu i KMnO 4 wynosi 3:2

58

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

b) Produktem jest kwas szczawiowy (etanodiowy).

c) Odp. B.

Zadanie 5.28. a) Odp. D. b) Zastosowania gliceryny 1. Przemys farmaceutyczny 2. Przemys kosmetyczny 3. Produkcja materiaw wybuchowych c) Odp. E. d) Odp. B. e)

f) Zuyto 33,8 g sodu i otrzymano 32,93 dm3 wodoru. Produktem tej reakcji jest glicerolan sodu. Zadanie 5.29. a) Odp. D. b) Odp. C. Otrzymane izomer y s to: dihydroksyaceton (1,3-dihydroksypropanon) i 2 izomery optyczne aldehydu glicerynowego (2,3-dihtdroksypropanolu). c) Mona otrzyma 5 izomerw. Cztery stereoizomery 1-chloro-propano-1,2,3-triolu oraz 2-chloro-propano-1,2,3-triol.

Alkohole i fenole

59

Zadanie 5.31. a) W reakcji fenolanu sodu z dwutlenkiem wgla i wod. Saby kwas wglowy wpiera jeszcze sabszy kwas fenol z roztworu jego soli. Wniosek fenol jest sabszym kwasem od kwasu wglowego. b) Odp. B. c) etanol, woda, fenol, kwas octowy Zadanie 5.32. a) Odp. C. b) pH = 6 Zadanie 5.33. a) Odp. D. b) Odp. B. c) Odp. D (kwas pikrynowy). d)

Zadanie 5.34. a) III etyn, I i IV etanol i gliceryna (alkohole), VI woda, II fenol, VIII kwas wglowy, V kwas octowy, VII kwas chlorowodorowy b) Odp. A. c)

pi monochloropochodnych

trzy pochodne

60

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Zadanie 5.35. a)

b) Potrzebne jest 19,3 dm3 CO2. c) Potrzebne jest 0,6 g KOH. Zadanie 5.36. a)

Zadanie 5.37. W wyniku nitrowania mona otrzyma: 1) 3 rne mononitropochodne benzenolu 2) 7 rnych mononitropochodnych 1 -naftanolu 3) 7 rnych mononitropochodnych 2 -naftanolu 4) 3 rne mononitropochodne tymolu Zadanie 5.38. a) Etoksyetan, eter dietylowy, dietyloeter, eter etylowo-etylowy b) eter dimetylowy / eter metylowo-metylowy / metoksyetan eter etylowo-metylowy / metoksyetan eter etylowo-fenylowy / benzoksyetan eter cykloheksylowo-metylowy / metoksycykloheksan c) Odp. C, E. d) R1 ONa + R2 Cl R1 O R2 + NaCl Zadanie 5.39. Wzr sumaryczny: CnH2n+2O. Wskazwka. Izomerami konstytucyjnymi eterw s nasycone alkoho le.

Alkohole i fenole

61

Notatki z lekcji: Odczynnik Lucasa jest to mieszanina stonego kwasu solnego i chlorku cynku, s uca do identyfikowania rzdowoci alkoholi. Po dodaniu odczynnika do alkoholi trz eciorzdowych nastpuje jego natychmiastowe zmtnienie, dodanie do al koholi drugorzdowych wywoa zmtnienie po kilku minutach, natomiast w przypadku alkoholi pierwszorzdowych zmtnienie nie wystpi. Zmtnienie spowodowane jest wytrc eniem si nierozpuszczalnego chlorku alkilu. Synteza Williamsona metoda otrzymywania eterw alifatycznych w wyniku dziaania alkoholanami sodu na halogenki alkilowe, oglny schemat reakcji: RX + RONa ROR + NaX