Zdzisaw Gowacki

Chemia organiczna
Zakres podstawowy i rozszerzony

2b

Odpowiedzi i rozwizania zada

Rozdzia 2
Errata do drugiego rozdziau wicze:
S trona Str. 52 Str. 53 Str. 64 Str. 68 b) Linia zadanie Zadanie 2.9. c) Nagwek tabeli kolumna 3. tabela Zadanie 2.23. a) Jest Podaj dwa przy kady alkenw Produkt addycji HX cykloalkan Pewien alken posiada dwa izomery szkieletowe o nieroz gazionym ...izomery szkieletowe... Powinno by Podaj dwa przykady chlorowcopochodnych Produkt eliminacji HX cykloalken Pewien alken posiada dwa izomery poo eniowe o nierozgazionym ... izomery pooeniowe...

Oficyna Wydawnicza TUTOR Wydanie I. Toru 2013 r.

Podpowiedzi

Wglowodory nienasycone
(alkeny i alkiny, dieny i cykloalkeny)

Zadanie 2.1. a) Kolejno: propen (8 wiza i jedno typu , izomeria cis-trans nie moe wystpi te same podstawniki przy pierwszym atomie wgla), trans-2,3,4,6-tetrametylohept -3-en (32 wizania i jedno ), 2-metylobut -2-en (14 wiza i jedno typu , izomeria cis-trans nie moe wystpi), 3-metyloheks -3-en (20 wiza i jedno typu , izomeria cis-trans moe wystpi), b) cis-4,6-dimetylookt -3-en

trans-4,5-dietylookt -4-en

c) d)

A. 1, B. 4, C. 2, D. 3 Przykady homologw dla trzeciego zwizku:

Zadanie 2.2. a) Wyznaczajc w przyblieniu temperatury wrzenia i topnienia dla pent -1-enu zakadamy, e warto temperatury liniowo wzrasta wraz ze wzrostem acucha

24

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

wglowego. Wtedy temperatury te s wartociami rednimi z temperatur dla butenu i heksanu. Temperatura wrzenia wyniesie 30C, a temperatura topnienia 162C. b) Wartoci temperatur wrzenia i topnienia podawane w tablicach chemicznych dla pent -1-enu wynosz odpowiednio: 30C i 165,2C. Wyliczona przez nas warto temperatury wrzenia nie jest obarczona bdem. Dla temperatury topnienia mona oszacowa bd bezwzgldny i wzgldny (procentowy). Bb = 165,2C 162C = 3,2C Bb =
3,2 165,2

100% = 1,9%

Zadanie 2.3. a) but -1-en i but -2-en, wystpowanie izomerii pooenia wizania wielokrotnego wystpowanie izomerii geometrycznej (typu cis-trans)

cis-but- 2- en b) c)

trans-but -2-en

2-metylopent -2-en, trans-4-etylo -3-metylohept -3-en Alkeny i cykloalkany s strukturalnymi izomerami oglny sumaryczny wzr dla tych grup zwizkw to Cn H2n . Przykadowo: C3 H6

cyklopropan d)

propen

Izomery geometryczne cis-trans mog wystpi w czsteczkach:

zawierajcych wizanie podwjne , zawierajcych wizanie pojedyncze u ktrego jest brak moliwoci rotacji, posiadajcych dwa rne podstawniki przy kadym z dwch atomw tworzcych
wizanie podwjne , z wizaniami potrjnymi* , ktre posiadaj dwa rne podstawniki przy kadym z dwch atomw tworzcych pojedync ze z zahamowan rotacj .

Rozdzia 2. Wglowodory nienasycone

25

W tym pytaniu naley zwrci uwag na okrelenia typu: mog oraz tylko tych, ktre. Te sformuowania rozszerzaj lub ograniczaj zakres prawidowych odpo wiedzi. * W czsteczkach z wizaniami potrjnymi izomeria geometryczna moe wystpi ale samo wizanie potrjne nie wystarczy musi by jeszcze wizanie podwjne lub pojedyncze z zahamowan rotacj. Zadanie 2.4. a) Dimetylocyklopropany i penteny s wzgldem siebie izomerami strukturalnymi, gdy maj ten sam wzr sumaryczny C5 H10 . Przykady:

1,2 -dimetylocyklopropan b)

pent -1-en

para izomerw geometrycznych w grupie dimetylocyklopropanw

trans- 1,2 -dimetylocyklopropan

cis-1,2-dimetylocyklopropan

para izomerw geometrycznych w grupie pentanw

cis-pent- 2- en Zadanie 2.5. I. c, d; II. a, d; III. a, e Zadanie 2.6.

trans-pent -2-en

Kolejno: eliminacja (wody), eliminacja (bromowodoru), uwodornienie (addycja wodoru, hydrogenacja).

eliminacja

(chloru),

26

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Zadanie 2.7. a) produkt gwny zacieniony

b)

c) d)

Rosyjski chemik Wadimir Markownikow sformuowa ju w 1868 roku ogln regu, ktra mwi, i w przypadku addycji niesymetrycznej czsteczki typu H X (np. chlorowcowodoru lub wody) do zwizku nienasyconego, atom wodoru przycza si do tego atomu wgla przy wizaniu wielokrotnym, przy ktrym jest wicej wodoru a atom chlorowca (lub grupa OH w przypadku addycji wody) do drugiego atomu wgla. addycji elektrofilowej Rwnania reakcji, ktrym nie ulega eten to: CH2 = CH2 + 2 Na Na CH2 CH2 Na CH2 = CH2 + H2 CO3 CH3 CH2 CO3 H CH2 = CH2 + NaCl Na CH2 CH2 Cl

Zadanie 2.8.
Lp. alken produkt addycji HBr zachodzcej zgodnie z regu Markownikowa produkt addycji HBr zachodzcej niezgodnie z t regu

1. cis-3-etyloheks-2-en

2. 2-metylobut-2-en

Rozdzia 2. Wglowodory nienasycone

27

Lp.

alken

produkt addycji HBr zachodzcej zgodnie z regu Markownikowa

produkt addycji HBr zachodzcej niezgodnie z t regu

3. trans-4-etylo-2,2-dimetylo-

hept-3-en

4. cis-3-etylo-2,2,4-

trimetylookt-4-en

5. 2-metylo-3-etylopent-2-en

Uwagi: W przykadzie nr 5 nie mona bezporednio zastosowa reguy Markownikowa, gdy przy obu atomach wgla nie ma atomw wodoru. Zadanie 2.9. a) Produktami reakcji eliminacji HCl z 2-chlorobutanu s trzy izomery butenu: 1-buten

HCl

cis-2-buten

trans-2-buten

28

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Regua Zajcewa mwi, i w przypadku eliminacji czsteczki niesymetrycznej typu H X (np. chlorowcowodoru lub wody) z niesymetrycznej czsteczki chlorowcopochodnej atom wodoru jest odrywany od tego atomu wgla (znajdujcego si w ssiedztwie at omu wgla poczonego z X), przy ktrym jest mniej atomw wodoru. b) W wyniku reakcji eliminacji chlorowodoru ze zwizkw podanych niej zawsze otrzymamy jeden alken.

c)

Dla podanych chlorowcopochodnych w wyniku eliminacji HCl mona otrzyma trzy rne izomery.

d) chlorowcopochodna Lp. produkt eliminacji HX zachodzcej zgodnie z regu Zajcewa 3-bromo-3-etylo-2-metylopentan produkt eliminacji HX zachodzcej niezgodnie z t regu

1.

cis (lub trans)

Rozdzia 2. Wglowodory nienasycone

29

chlorowcopochodna Lp. produkt eliminacji HX zachodzcej zgodnie z regu Zajcewa 2-chloropropan produkt eliminacji HX zachodzcej niezgodnie z t regu

2.

3-chloro-3-etylo-2,2-dimetyloheptan

3.

izomer trans (lub cis)

izomer trans (lub cis)

nie mona zastosowa reguy Zajcewa 3-etylo-2-jodo-2,3-dimetyloheksan

4.

30

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

chlorowcopochodna Lp. produkt eliminacji HX zachodzcej zgodnie z regu Zajcewa 2-bromo-2,3-dimetylobutan produkt eliminacji HX zachodzcej niezgodnie z t regu

5.

Uwagi. W przykadzie nr 2 z uwagi na symetri czsteczki 2-chloropropanu otrzymujemy tylko jeden produkt eliminacji. Przykad nr 3. otrzymujemy dwie pary izomerw geometrycznych ale reguy Zajcewa nie mona zastosowa. Przykad 4. mona otrzyma tylko jeden produkt eliminacji. Zadanie 2.10. 1. alken C4 H8 , H2 C = CH CH2 CH3 , C4 H6 , , but -1-en cyklobuten

2. cykloalken

3. dien 4. alkin

C4 H6 , C4 H6 ,

H2 C = CH CH = CH2 , buta-1,3-dien CH C CH2 CH3 , but -1-yn

Izomerami s wzgldem siebie cykloalkeny, dieny oraz alkiny. Zadanie 2.11. a) W czsteczce etynu wystpuj (pomidzy atomami wgla) trzy wizania: jedno (zaznaczone cienk lini) i dwa wizania (pogrubione) oraz dwa wizania pomidzy CH.

Rozdzia 2. Wglowodory nienasycone

31

d)
wizanie dugo [pm] energia dysocjacji [kJ/mol] energia dysocjacji [kJ/mol] w przeliczeniu na jedno wizanie

CC C=C

154 133

338 602

338 301

C=C 121 830 277 W przypadku wiza wgielwgiel dugo wizania maleje wraz z krotnoci wizania. Cakowita energia dysocjacji wizania ronie wraz z jego krotnoci. Kade kolejne wizanie wnosi mniejszy wkad w cakowit energi wizania. Zadanie 2.12. a) Obok nazwy wglowodoru wpisano, jaki bdzie produkt jego cakowitego uwodornienia. eten penta-1,3-d ien trans-but-2-en heks-2-yn cykloheksadien b) etan pentan butan heksan cykloheksan

Odbarwienie wody bromowej nastpio w probwkach ze zwizkami nienasyconymi, do nich nale: cykloheksen, buta -1,3-dien i propyn. Podkreli naleao polieten (polimer nie zawierajcy wiza wielokrotnych oraz 2,3 dibromobutan zwizek nasycony.

Zadanie 2.13. Wglowodory i produkty addycji jednego mola bromu do jednego mola danego zwizku. heksen 1,2-dibromoheksan but-2-yn 2,3-dibromobut-2-en (izomer cis lub trans) cis-but-2-en 2,3-dibromobutan 3-metylobut-1-en 1,2-dibromo-3-metylobutan 3-metylobut-1-yn 1,2-dibromo-3-metylobut-1-en cyklopenten 1,2-dibromocyklopentan

32

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

Zadanie 2.14. a) Na podstawie gstoci moemy wyznaczy mas molow gazu. Objto molowa wynosi 22,4 dm3 , std masa molowa 56 g. Waciwoci chemiczne wskazuj, e jest to alken (Cn H2 n ). Moe to by wic jeden z izomerw butenu (C4 H8 ): but-1 - en cis-but -2-en

2 -metyloprop -1 -en

trans -but-2-en

b)

Informacja, e zwizek ten zawiera dwie rwnocenne grupy metylowe pozwala nam tylko stwierdzi, e nie jest to but -1-en.

Zadanie 2.15. a) Jest to propen. M A masa alkenu Cn H2 n M HBr = 81 g/mol M H O = 18 g/mol

2

M A + 81 = 2,05 (M A + 18) std M A = 42 g/mol Cn H2 n n 12 + (2n + 1) 1 = 42 n=3

b) c) d)

0,5 mola Br2 = 79,9 g 80 g 1,1,2,2-tetrabromoetan Produkty addycji jednego mola bromu do jednego mola cyklopentenu.

(+) lub ( ) trans- 1,2 - dibromocyklopentan Zadanie 2.16. a) b) 2 : 5, wynika to z rwnania reakcji. 2 : 25

cis-1,2-dibromocyklopentan

Rozdzia 2. Wglowodory nienasycone

33

c)

Z uwagi na bardzo wysok temperatur pomienia. W butlach stalowych, w postaci roztworu w acetonie pod wysokim cinieniem.

Zadanie 2.17. a) C, b) C, c) A. Zadanie 2.18. a) b) A. HC C CH3 + K K+C C CH3 + H2

2 1

Zadanie 2.20. a) b) A. Forma enolowa propanonu.

propanon c) Formy enolowe 2-pentanonu.

Zadanie 2.21. Monomery: chlorek winylu (nazwa zwyczajowa) chloroeten

34

Chemia 2b. Odpowiedzi i rozwizania zada

styren (nazwa zwyczajowa) fenyloeten

propylen (nazwa zwyczajowa) propen

Zadanie 2.22. a) ok. 380,8 kg CaC2 + 2 H2 O HC CH + Ca(OH)2 64 kg b) 100 m3 4,46 kmol 75% 5,95 kmol 100% mx = 380,8 kg

1 : 3 molowo, 1 : 8,86 masowo

Zadanie 2.23. a) b) D. CH2 = CHCH2 CH2 CH3 pent-1 - en Zadanie 2.24. a) b) 20% 643 czsteczki CH3 CH = CH CH2 CH3 pent -2-en

Zadanie 2.25. W wyniku tych przemian utracono 88 g pentenu. 30% 100 g C5 H10 12% 100 g = 12 g C5 H10 Br2 40% (z 30%) = 12%