Pe kulturowa i seksualno w kulturze ludowej

Kulura a ped. Zajcia 13_22.01.2014

intro
Fragmenty filmu Chopi, 1973, w re. Jan Rybkowski Dwiczenie: stereotypy (wiejska kobieta, wiejski mczyzna, wiejska seksualnod/erotyka) oraz 5 zjawisk/przestrzeni, w ktrych mona si doszukiwad relacji pomidzy pciami

1. Kultura niematerialna a relacje midzypciowe: gender w niematerialnym dziedzictwie kulturowym

a) obrzdowod doroczna

andrzejki/katarzynki (wrby) adwent (np. darcia pierza) wigilia (wyrany podzia zadao domowych; Gwiazdory; pasterka; przysowia) sylwester (psikusy) koldowanie karnawa (np. cymper) topienie Marzanny post/triduum (wszystkie uroczystoci kocielne /okookocielne s androcentryczne) Wielkanoc (after rezurekcja) lany poniedziaek albo siwki/kominiarze/przebieraocy boe ciao (zgenderyzowanie rl) w. Jana zgenderezowane dziaania magiczne: okadzanie domu kadzidem, gromnica, odpdzanie burzy, wicenie palmy, wicenie wiankw i bukietw, skorupki od jajek etc. (kobiety), zatykanie gazek; mczyni (wicenie pl, ziarna, kontakt ze zwierztami)

omica, gm. Zbszyo, pow. Nowtomyski, lata 70.: ppek

Bolewice, gm. Miedzichowo, fot. Magdalena awniczak, Matka Jaja, 2013

Bolewice, gm. Miedzichowo, pow. nowotomyski

Bolewice, gm. Miedzichowo, pow. nowotomyski

Bolewice, gm. Miedzichowo, pow. Nowotomyski, 2004

Jzefowo, gm. Lwwek, pow. nowotomyski, 1981

Chronica, gm. Zbszyo, pow. nowotomyski

Nowa Wie Zbska, gm. Zbszyo, pow. nowotomyski

Przyprostynia, gm. Zbszyo, pow. nowotomyski

Perzyny, gm. Zbszyo, pow. nowotomyski

Stefanowo, gm. Zbszyo, pow. nowotomyski

b) tradycyjne obrzdy rodzinne narodziny, chrzest (+ przesdy), wywd purtel, lub, wesele, psikusy mierd, pogrzeby (raoce, ubieranie, mycie; dziaania magiczne)

c) kulinarnia (domena kobiet) d) religijnod: obiekty sakralne (opieka nad nimi; majowe) e) doynki f) KGW, stowarzyszenia, lokalne grupy dziaania, sotysowanie

Jzefowo, gm. Lwwek, pow. nowotomyski

Bolewice, gm. Miedzichowo, pow. nowotomyski

Linie, gm. Lwwek, pow. nowotomyski

Lewiczynek, gm. Lwwek, pow. nowotomyski

2. Seks na ludowo
Polski folklor = bogactwo pieni, piosenek i przypiewek o mioci i seksie jeden z gwnych tematw twrczoci ludu polskiego Ludowe piewki nie przebieray w sowach: "Symbolika i metaforyka (...) odbija krg dowiadczeo bliski wiejskiemu czytelnikowi. W zasobie zwrotw-masek znajduje si m. in.: koszenie czki, pytlowanie, pacenie wiankiem, kokoszka i kogucik, szydo, baran, klucz, sk, abd itp. [Jadwiga Kotarska "Poetyka popularnej liryki miosnej XVII wieku w Polsce, Gdaosk 1970].

a. kotek i myszka
To kurek - to kokoszka, to byczek - to jaoszka, to orzech - to leszczyna, to chopak - to dziewczyna A chy ino chy pod fartuszkiem mysz a mam ci ja kotka w portkach co se bedzie gryz A jest ci tam zamek prosty, A nie jdrychowy, Odemknie go kluczem z portek, Nie amicy gowy

c. inne metafory
picie wody (np. jeleo pije wod, dziewczyna poi konia), niszczenie rolin (deptanie ogrdka, koszenie czki, zrywanie kwiatw), prace na roli (orka, siew, koszenie, grabienie, a zwaszcza mocka), pracami gospodarske (np. karmienie i wypas zwierzt domowych, wyprowadzanie ich do obory czy szopy, naprawianie narzdzi i sprztw, targowanie, kupno i sprzeda), prace rzemielnicze (zwaszcza kowala, bednarza, kominiarza, murarza), muzyka (taniec, gra na instrumentach)

We stodole na posadzie do gry jum dynkiem kadzie wymce, wyfrycowa wrota zapar, bijok schowa Pakaa w izdebce, pakaa w stodole, bo jej przeorali pod fartuszkiem pole

Stary rok si kooczy a nowy nastaje nieche kada panna komin wymied daje ALBO: Antek z Maok tak wywija a j chwyci za specyja a ona go za onego taocowali powolnego Dzikuj ci, Wojtek za piscok z portek tak ci piknie graa ae dupka drgaa

3. Magia miosna i maeoska

Domena kobiet (zdobycie ma; zapewnienie sobie udanego maeostwa; eliminacja rywalek; regulacja podnoci) - Zioa (lubczyki) - Substancje cielesne - Czci zwierzt

a. lubczyki
podawane do picia, jedzenia, wchania lub noszono przy sobie. ===== wierzono w to, e obiekt podania po wypiciu, czy zjedzeniu, zapaa gwatown mioci. ===== afrodyzjaki: stosowane czsto przez same matki, ktre chciay wywoad zainteresowanie sob u swojego maonka.

b. substancje cielesne
krew ludzka (z palca, menstruacyjna), wosy, paznokcie, wydzieliny , np.: ____na Warmii dziewczta paliy swoje przepocone chusteczki lub tasiemki ze swojej zapaski, a uzyskany proch wrzucay go do jedzenia lub ____w Beskidzie Sdeckim dziewczta ucinay wybraocowi troch wosw, wizay jedwabn nitk lub ze stuy, a gdy przysza penia ksiyca, choway zawinitko w szparze wga swojej chaupy. ____smarowanie ciaa ma, po stosunku, wydzielinami z narzdw pciowych

c. czci zwierzt
sproszkowane serca, oczy lub wtroba gobia; wewntrzne organy kury koci nietoperza (wkadanie ich pod pociel ukochanemu; zakopywanie nietoperza w mrowisku w wigili w. Jana) jdra kogucie (Wielkopolska) ======= MIOD

d. eliminacja rywalki

dokonywano osypao, kadziono panieoskie wieoce na trupie czaszki lub palono obrczki czary, ktre miay na celu sprawid lepot, utrat zdrowia czy urody lub nawet mierd

e. regulacja podnoci
rodki afrodyzyjne lub odwoywanie si do praktyk magii rolniczej. ==== to, co suy plennoci zboa i podnoci byda pomoe te kobiecie

kobiety chciay nieraz uchronid si od niechcianej ciy, bronic si przed ni gestem i zaklciem. Do najczstszych praktyk naleao skrapianie krwi menstruacyjn czarnego bzu i wypowiadanie zakld.

4. Seks pozamaeoski
pogldy ludu naszego na maeostwo i stosunki pciowe nie s wolne od wyobraeo z doby pierwotnej. Trafiaj si poycia na wiar tj. bez lubu kocielnego i w opinii ludu nie zawsze s le widziane. Stosunki miedzy osobami nie poczonymi lubem maeoskim doznaj pobaliwoci, a nawet poparcia (...) W niektrych zaktkach polskich zachowa si zwyczaj obcowania dziewczt przed zamciem, obok cisego przestrzegania u kobiet wiernoci maeoskiej. [Biegeleisen H., Wesele, Lww: nak. Instytutu Stauropigjaoskiego, 1928+

a. liberalne Podhale
spoecznod wiejska dopuszczaa stosunki przedmaeoskie =kobieta przed lubem miaa prawo do wielu partnerw tak jak chopak i moga zmieniad ich zalenie od kaprysw. Wiele dziewczyn miao nawet po kilku narzeczonych i nie byo to dla nich adn haob. Kobieta czua si bardziej zhaobiona, gdy kochankw nie miaa Kaden niemal wyrostek kochank posiada, a schodz si po nocach, najczciej si to dzieje, i razem spad si kad *...+ dziwna to, i takiego spkowania przedlubnego nie maj sobie za wystpek kacy moralnod i obyczajowod, ale przeciwnie, dziewka widziaaby si zhaobiona, jeliby kochanka nie miaa. *KowalskaLewicka A., Modzie wiejska na Podhalu w pierwszej poowie XIX wieku, dzkie Studia Etnograficzne, t. 9, 1967, s. 263+ wrd grali panowao przekonanie, e przed oenkiem naley si sprawdzid. Dobrze byo, jeli mczyzna sprawdzi te kobiet pod wzgldem podnoci.

b. dziewictwo w XIX
Od XVIII i przez cay XIX wiek dziewictwo zaczo byd czym szczeglnie cenionym. Na podstawie dziewictwa zaczto te ocenid moralnod kobiety. Obowizek zachowania czystoci do lubu by czci skadow chrzecijaoskiego kodeksu moralnego, ktr rozpowszechnia koci oraz egzekwowa pod grob rnych kar. wedug opinii wiejskiej dziewczyna powinna byd cnotliwa, skromna i przyzwoita. sankcje spoeczene, niemoralnod, obarczanie win: Jak suczka nie da, to piesek nie wemie Pomimo sankcji, ktre byy nakadane przez Koci i instytucje paostwowe idea czystoci przedmaeoskiej pozosta i tak praktyce fikcj, a nawet pewnego rodzaju mitem. W przypadku kobiet nie chodzio o rzeczywiste zachowanie niewinnoci, ale o zachowanie pozornej przyzwoitoci. W kulturze ludowej naleao przestrzegad zasad wiejskiej etykiety, ktra bya narzucana i uznawana przez okrelon spoecznod.

Bibliografia
Biegeleisen H., Wesele, Lww: nak. Instytutu Stauropigjaoskiego, 1928. Gobiowski ., Lud polski, jego zwyczaje, zabobony, Warszawa: Drukarnia A. Gazowskiego i Spki, 1830. Jabooska K., Czarodziejski zielnik, Warszawa: Nasza Ksigarnia, 1965. Kolberg, O., Dziea wszystkie, Wrocaw-Poznao: PTL. Kowalewska W., Magia miosna i maeoska w kulturze ludowej , online: http://seksualnosckobiet.pl/milosc/magia_milosna_i_malzenska_w_kulturze_ludowej (dostp 19.01.2014) Kowalewska W., Seks przedmaeoski w kulturze ludowej, online: http://seksualnosckobiet.pl/seks/seks_przedmalzenski_w_kulturze_ludowej/2 (dostp 19.01.2014) Kowalska-Lewicka A., Modzie wiejska na Podhalu w pierwszej poowie XIX wieku, dzkie Studia Etnograficzne, t. 9, 1967. Kuligowski K., Chopski queer, http://e.czaskultury.pl/felieton/waldemar-kuligowski/1275-chlopskiqueer (dostp 19.01.2014) Markowska D., Religijnod i laickod w modelach i wzorach rodziny wiejskiej na Podlasiu, Roczniki Socjologii Wsi, t. VIII, s. 119-152. Relacja Ibrhma Ibn Jakba z podry do krajw sowiaoskich w przekazie Al-Bekrego, wstpem, koment. i przek. opatrzy Tadeusz Kowalski przy wspudz. J. Kostrzewskiego, Krakw: sk. g. w Ksigarniach Gebethnera i Wolffa, 1946. Studia z zakresu socjologii, etnografii i historii ofiarowane Kazimierzowi Dobrowolskiemu, Krakw: Wydawnictwo Literacki, 1972. Wiowicz-Zikowska D, Mioc ludowa. Wzory mioci wieniaczej w polskiej pieni ludowej XVIII -XX wieku, Wrocaw: PTL, 1991. Tomicki R., Norma, wzr i wartod w yciu seksualnym tradycyjnych spoecznoci wiejskich w Polsce, Etnografia Polska, t. XXI z. 1, s. 58.