Awangarda w literaturze i sztuce AWANGARDA (w sztuce pojawia si ok. 1910 r.) (z franc.

avant garde - stra przednia): tendencje i trendy w sztuce pocztku XX wieku pro ra!owo odrzucajce dotyc"czasow tradycj. #ec"a c"arakterystyczna to poszukiwania odr$ne o jzyka i %rodk&w wyrazu artystyczne o oraz pro ra!owe odrzucenie sztuki na%'adowczej - kopiowania rzeczywisto%ci (rea'iz!u). (er!in stosowany r&wnie wsp&)cze%nie d'a okre%'enia artystycznyc" ekspery!ent&w i dzie)* kt&re nie poddaj si k'asyfikacjo! i wykraczaj poza przyjte sc"e!aty w sztuce +ierwszy uy) ter!inu awan arda ,enri -aint--i!on w 1./0 r. 1 1 2wiat zewntrzny przestaje o$c"odzi3 tw&rc&w. 4ady wy$rany te!at* jest ty'ko pretekste! do rozwinicia jakie o% dyskursu artystyczne o. Oryginalno w sztuce staje si najwysz, ale za to de o!ratyczn wartoci" Dlatego w #uro$ie $ojawia si ta! wielu genialnyc% tw&rc&w wy$rzedzajcyc% swa e$o!"

5urty w awan ardzie XX wieku 1 ku$iz!* 1 futuryz!* 1 konstruktywiz!* 1 ekspresjoniz!* 1 sztuka a$strakcyjna (nieprzedstawiajca) 1 dadaiz!* 1 surrea'iz!. +odstaw estetyki awan ardy jest ,6-(789#9: ; przekonanie* e "istoria wyznacza sens dzia)ania jednostek i rup spo)ecznyc". -deindywidua'izacja dzie)a sztuki i procesu tw&rcze o< -przekonanie o postpujcy! rozwoju sztuki< -ku't !aszyny i cywi'izacji przysz)o%ci -spo)eczny i artystyczny radyka'iz! Dzie'o sztu!i jest $os'anie i $roje!te nowej organizacji wiata ()*)R+,1 powsta) ok. 1909 r. we =)oszec" jako ruc" %rodowisk 'iterackic" (>i'ippo ("o!aso :arinetti /0.0/.1909 r. w Le Figaro o )asza Manifest futuryzmu). +ro ra! futuryst&w: - 4u't dyna!iz!u ycia wsp&)czesne o< - 4u't szy$ko%ci* tec"niki i !aszyny< - ?'oryfikacja wojny* si)y i zniszczenia. 1 do)czaj !a'arze @!$erto Aoccioni* ?iaco!o Aa''a* #ar'o #arrB* Cui i 8usso'o* ?ino -eDerini* Enrico +ra!po'ini. 1 +oeci: F'do +a''azzesc"i* Frden o -offici 1 Frc"itekt F. di -antGE'ia

+ierwsza wystawa futuryst&w 'uty 191/ w +aryu. .onstru!tywiz 1 $owsta' w r" /0/1 w Rosji2 1 +odstawowy! wyr&nikie! konstruktywiz!u jest stosowanie dyscyp'iny for!a'nej o raniczonej do prostyc" e'e!ent&w eo!etrycznyc": ko)a* tr&jkta i 'inii prostej. H za)oenia wzaje!ne oddzia)ywania tyc" for! wywo)uj wewntrzne napicie wewntrz o$razu. 1 #e'e! konstruktywist&w $y)o poszukiwanie nowej ekspresji estetycznej* a !etod %wiado!a rezy nacja z prezentowania widzia'nej rzeczywisto%ci oraz odej%cie od skojarzeI ze %wiate! przed!iot&w. 1 @waa'i* e estetyka nie po'e a na dekoracji* 'ecz na zna'ezieniu funkcji przestrzeni i przed!iotu adekwatnej do istniejcej potrze$y J!aszyny do !ieszkaniaK. 1 +ierwszy!i konstruktywista!i w sztukac" p'astycznyc" $y'i 4azi!ierz :a'ewicz i F'eksander 8odczenko. 3au%aus 4/0/05/0167 1 >unkcjona'no%3 oparta nie ty'ko na przes)ankac" !ec"anicznyc" (jak np. wy!iary cia)a cz)owieka)* a'e take psyc"o'o icznyc". +otrze$y e!ocjona'ne s uznane za r&wnie wane jak pra !atyczne. 1 Hnaczenie czynnik&w spo)ecznyc" (do$ro i rozw&j cz)owieka)* uwaane za waniejsze ni wy!o i czysto estetyczne* eko'o iczne i tec"niczne. 1 7dkrycie* e zor anizowana przestrzeI wp)ywa na dzia)ania i !y%'enia 'udzi* std arc"itekt to Lprojektant ycia spo)eczne oM. Frc"itektura re u'uje te re'acje !idzy krajo$raze!* przyrod* tec"nik a cz)owiekie!. = projektowaniu uwz 'dnia si $io'o i* socjo'o i* psyc"o'o i* er ono!i. 1 =arto%3 nowoczesnej arc"itektury za'ey ty'ko od 'udzi. -po)eczeIstwo otrzy!uje tak arc"itektur do jakiej dojrza)o. 5a'ey 'udzi wyc"owywa3 do odpowiednie o od$ioru. 6dea wyc"owania przez sztuk. 1 =prowadzanie do for!y arc"itektonicznej warunk&w re iona'nyc"* k'i!at&w* krajo$raz&w i zwyczaj&w !ieszkaIc&w. 1 @ywanie powtarza'nyc" for!* czy'i standardowyc" e'e!ent&w (prefa$rykat&w). E'e!enty powinny $y3 tak wytwarzane* $y u!o'iwia)y powstanie r&nyc" ko!$inacji. -tarania o !odu'aryzacj. 1 +owstaje pojcie Ltec"no'o iczne oM 'u$ Lnietec"no'o iczne oM uycia !ateria)&w. 1 +rojektowanie jest nauk i sztuk. Nako nauka korzysta z !etodo'o ii socjo'o ii i innyc" nauk o cz)owieku* okre%'a ce'e funkcjona'ne* stosuje !etody !ate!atyczne jako dziedzina artystyczna wprowadza po!ys) for!a'ny i w)a%nie sztuk. #!s$resjoniz 1 Ekspresja (z )ac.) to wyrazisto%3* si)a oddzia)ywania dzie)a na od$iorc* na e!ocjona'n sfer je o psyc"iki. 1 +ocztki: 1900 Orezno: powsta) rupa LOie ArPckeQ. 1 #ec"y c"arakterystyczne to defor!acja i ostro !a'owywane kontury przed!iot&w. Ekspresjoniz! !ia) na ce'u wyraenie uczu3 artysty. +rzeciwstawia) si natura'iz!owi i !ieszczaIstwu. =yraRna !i!ika w teatrze* w kinie kontrast $arw. 1 4onieczna jest Lodnowa sztukiM (dziki defor!acji konkretnej rzeczywisto%ci przedstawianej w dzie)ac" uzyskuje si o$raz rea'no%ci L$ardziej 'udzkiejM* co prowadzi3 !a do !ora'nej odnowy 'udzko%ci)

protest przeciw natura'iz!owi i i!presjoniz!owi (kopiowaniu rzeczywisto%ci)* take tendencjo! konstruktywistyczny! sztuki #ezanneSa w i!i skrajne o su$iektywiz!u w odczuciac" i sposo$ac" ic" artystyczne o wyrazu. 1. #E#,9: 1 stosowanie su estywne o ko'oru* czsto w kontrastowyc" (dysonansowyc") zestawieniac"* uycie aktywnyc" faktur* eksponowanie raficzne o szkie'etu ko!pozycji* 'apidarno%3 for!y* defor!acja uwypuk'ajca $rzydot (antyestetyz!). 1 niekiedy waniejsza for!a ni tre%3 o$razu. 1 pis!o LOie =eissen A'TtterM: L4oncentracja* oszczdno%3* o ro!na si)a* starannie sko!ponowana for!a* patos wyraajcy wewntrzne napicieM. 1 e za'tacja* defor!acja* paroksyz!. #!s$resjoniz w !inie 1 = nie!iecki! kinie ekspresjonistyczny! istnia)y dwa nurty: nurt spo)ecznopsyc"o'o iczny i nurt fantastyczny 1. 5urt spo)eczno-psyc"o'o iczny okre%'any w 5ie!czec" !iane! 4F::E8-+>6EC: - opowiada) o k)opotac"* sa!otno%ci* sa!o$&jstwac"* o$)dac" i tra ediac" rodzinnyc". +itnowa) o$ojtno%3 %wiata wo$ec 'udzkic" pro$'e!&w. #ec"owa)a o niewiara w cz)owieka. /. 5urt fantastyczny - to najcz%ciej fi'!y rozy* spowite aur taje!niczo%ci* o$)du* z pojawiajcy!i si zjawa!i* kosz!ara!i nocny!i i at!osfer opadajc na $o"atera niczy! sie3 pajcza. 8ztu!a a9stra!cyjna 4nie$rzedstawiajca7 1 Ozie)o a$strakcyjne stanowi ca)o%3 oderwan od %wiata. 5icze o nie przedstawia ani nie na%'aduje. 1 +rzedstawia odr$n rzeczywisto%3 z$udowan z $ry)* 'inii* $arw i kszta)t&w. 1 Ur&d)o inspiracji tw&rczej - intuicja 1 -ztuka taka jest wyraze! wra'iwo%ci i inwencji tw&rczej* wyraa ekspresj oso$owo%ci i e!ocje artysty 1 = sztuce a$strakcyjnej zarysowa)y si / podstawowe nurty: a$strakcja eo!etryczna* po'e ajca na operowaniu r&norodny!i for!a!i eo!etryczny!i a$strakcja or aniczna* kt&rej s stosowane for!y niere u'arne su erujce kszta)ty or aniczne (ku$iz!). 1 F$strakcja eo!etryczna jest wynikie! indywidua'nyc" poszukiwaI artyst&w. 5ie jest przypadkowa* a'e prezentuje for!y e'e!entarne poddane ry orystyczny! re u)o! ko!pozycji. DADA:,1 Dadaiz ; ruc" w sztuce XX w.* kt&re o )&wny!i "as)a!i $y)y dowo'no%3 wyrazu* zerwanie z wsze'k tradycj i odrzucajca jakieko'wiek kanony swo$oda tw&rczo%ci. 1 5azwa ruc"u wzi)a si od s)owa MdadaM* wy$rane o przez ,u o Aa''a na c"y$i) trafi) ze s)ownika CarousseSa i oznaczajce o w jzyku francuski! drewnian za$awk* konika 1 dadaiz! powsta) w 191V r.* w czasie 6 wojny %wiatowej* jako reakcja na jej a$surd i fa' nacjona'istyczne o sza'eIstwa* kt&re o arnia)o w&wczas kraje Europy Hac"odniej. = 'atac" 1919-19/1 zdo)a) przyci n3 pewn uwa tw&rc&w i pu$'iczno%ci* zw)aszcza we >rancji* -zwajcarii* 5ie!czec" i -tanac" Hjednoczonyc". 1 = wyniku wa%ni !idzy czo)owy!i przedstawicie'a!i zanik) ju w roku nastpny!.

1 1

6deo'o ia dadaiz!u $y)a sa!ounicestwiajca si ; sztuka oderwana od tradycji* nie odwo)ujca si do wsp&'noty poj3 !idzy tw&rc a jej od$iorc* oparta na nonsensie* c"aosie i zupe)nej dowo'no%ci* na zdrowy rozu! nie !oe istnie3. Oadaiz! !ia) szokowa3 i ro$i) to skutecznie: dadai%ci z$iera'i si w kawiarniac" i k'u$ac" piszc a$surda'ne LpoezjeM* ko!ponowa'i L!uzyk "a)asuM* przedstawia'i przed!ioty codzienne o uytku jako dzie)a sztuki. -)ynny jest o$raz :arce'a Ouc"a!pa $dcy reprodukcj ?iocondy* kt&rej Ouc"a!p dorysowa) wsy i "iszpaIsk $r&dk* po czy! podpisa) w)asny! nazwiskie!. W =ystawa :aXa Ernsta w 4o'onii przyci a)a uwa czy! inny! ; wc"odzi)o si do niej i wyc"odzi)o przez ustp.

8)RR#A;:,1 +rzes)anki o$razowania surrea'istyczne o zawiera)o !etafizyczne !a'arstwo ?. de #"irico oraz tw&rczo%3 dadaist&w* z kt&ryc" wie'u sta)o si surrea'ista!i. 1 (er!in ten stworzy) w 191Y ?ui''au!e Fpo''inaire. 1 = za)oeniac" !ia) to $y3 $unt przeciw k'asycyz!owi* rea'iz!owi* e!piryz!owi* racjona'iz!owi* uty'itaryz!owi i konwencjo! w sztuce. 1 (eoretykie! te o nurtu $y) fi'ozof i poeta Fndre Areton. 1 = !a'arstwie za)oenie! surrea'iz!u $y)o Lwyraanie wizua'ne percepcji wewntrznejM. Frty%ci stara'i si wykreowa3 o$razy $urzce 'o iczny porzdek rzeczywisto%ci. #zsto $y)y to wizje roteskowe* z po ranicza jawy* snu* fantazji* "a'ucynacji* a odsunicie od racjona'iz!u. 1 Oue znaczenie !ia) d'a nic" take e'e!ent zaskoczenia* a$surdu i nonsensu. 1 #e'e! ic" dzia)ania $y)o z$adanie sfery pod%wiado!o%ci* uwaa'i $owie!* e cz)owiekie! rzdz ukryte si)y (wed)u Nun a i >reuda). +rzypisywa'i o ro!n ro' niepo"a!owanej wyo$raRni.