Metody bada kulturoznawczych: Gron. 3, 10.10.2013, s. P.1.2.

Wstp do metodologii bada.

praca licencjacka jako sprawozdanie z konkretnego procesu badawczego; w obrbie metodologii wyrnia si nastpujce elementy dziaalnoci badawczej: czynnoci poznawcze, np. obserwacja otoczenia (kolor przedmiotw, ksztaty przedmiotw). Dokonanie czynnoci poznawczej oraz uzyskanie efektw w ramach tej dziaalnoci poznawczej pozwala na stwierdzenie, jakie co jest; wytwory czynnoci poznawczych to m. in. pojcia, np. kultura, jzyk. Ludzie wypracowali pewne pojcia, eby informowa innych o tym, co zostao poznane. Podstawowe produkty, czyli wytwory czynnoci poznawczych to pojcia, twierdzenia oraz teorie; *metodologiczna definicja teorii: teoria to pewien zbir poczonych ze sob zda, ktre s w stanie wyjani pewien fragment rzeczywistoci. Ich zadaniem jest nie tylko opis rzeczywistoci, ale i jej wyjanienie. Zebranie okrelonej liczby zda twierdzcych pozwala na stworzenie teorii; metodologia dy do tego, aby postrzeganie wiata czowieka byo intersubiektywne. Nauka nie jest jednak idealnym sposobem poznawania wiata. Wci pozostaje wiele niewiadomych. Poznajc wiat, uwiadamia si sobie, jak wiele rzeczy jest jeszcze nieznanych; istnieje ogromny obszar refleksji metodologicznej, ktry nie jest konkretny i doprecyzowany; dwa nurty rozwoju metodologii: *metodologia naturalistyczna (naturalizm) wychodzi z zaoenia, e wiat jest jeden i trzeba go poznawa przy pomocy wsplnych metod. Zakada jedno wiata: wszystko naley bada w ten sam sposb, a podstaw opisu stanowi fizyka. Charakteryzuje j pozytywistyczne podejcie do rzeczywistoci; *metodologia humanistyczna (humanizm) wychodzi z zaoenia, e w wiecie spoecznym rzeczy o tyle istniej, s zauwaane, o ile istnieje kto, dla ktrego maj one pewne znaczenie lub nie. Kada rzecz bdzie miaa swj osobny, wasny opis w danym krgu kulturowym. Max Webber () uwaa, e do metod naturalistycznych naley doczy metod rozumienia. Naley nie tylko opisywa, ale i rozumie (np. w analizie zachowa ludzkich trzeba odnie dane zachowanie czy przedmiot doo znaczenia nadanego im przez okrelon grup spoeczn, kultur); podstaw uprawiania nauki jest proces badawczy. Proces badawczy jest podstawow jednostk w metodach bada, powinien by koherentny i ma charakter cykliczny, a nie linearny. Rozpoczna si od postawienia problemu badawczego, a koczy si poznaniem w sposb naukowy okrelonego fragmentu rzeczywistoci. Praca dyplomowa take stanowi przykad procesu badawczego od strony formalnej. Istnieje logika procesu badawczego, czyli etapy jego przebiegania: 1. postawienie pytania warunek konieczny, eby praca naukowa miaa sens. Prowadzi ono do sformuowania problemu badawczego. Przykadowe pytanie: czy buddyzm mona zdefiniowa jako religi? Nie naley myli problemu badawczego z obszarem badawczym. Na przykadzie powyszego pytania mona stwierdzi, e samo pytanie jest problemem badawczym, a buddyzm obszarem badawczym. Dlatego te niepoprawna jest odpwied na pytanie o temat pracy naukowej z buddyzmu; 2. eksplikacja/konceptualizacja uszczegowienie, konkretyzacja problematyki badawczej; 3. formuowanie hipotez przygotowanie, naszkicowanie twierdze, ktre badacz spodziewa si udowodni. Nie jest istotne to na pierwszym miejscu czy uda si udowodni te hipotezy, czy nie, ale wany jest sam fakt stawiania hipotez; 4. operacjonalizacja przejcie na poziom zmiennych, czyli na poziom pomiaru. Dokonywamie pomiary okrelonych zmiennych, np. czstotliwoci wystpowania danego zjawiska albo liczby jego uczestnikw. Na tym etapie trzeba ustanowi przy pomocy jakich pyta bdzie si bada zmienne? 1

5. okrelenie metod i narzdzi badawczych istniej rne rodzaje metod. Na polu nauk humanistycznych, np. socjologii czy kulturoznawstwa mona stosowa metody interaktywne jak wywiad, ktry pozwala uzyska konkretny rodzaj informacji; dobieranie prb badawczych odpowiadanie na pytania: jak pisa raport z bada? Jak podejmowa prby badawcze? nauka opiera si przede wszystkim na rzetelnoci; realizacja procesu badawczego zgodnie a zasadami metodologicznymi oraz etycznymi. Koniec procesu badawczego zawsze prowadzi do zapocztkowania innego procesu badawczego; mona opiera si nie tylko na poznaniu naukowym (rwnie: wierzenia, autorytety).

Metody bada kulturoznawczych: Gron., 17.10.2013, s. P.1.2.

Zmienne i wskanik.
zmienne i wskanik s kluczowe dla procesu badawczego przykad z kolorowym pisakiem: *zmienna cecha, waciwo, ktra moe okrela przynajmniej dwie wartoci, np. warto zmiennej to dokadne okrelenie dugoci pisaka 15cm. Pojcie zmiennej jest kluczowe dla metodologii. Zmienne to cechy, ktre mona wywnioskowa podczas analizy. Cechy te posiada analizowany przedmiot; zmienne to cechy, ktre przypadaj przedmiotowi. Pozwalaj na dogbniejsze poznanie danego fragmentu rzeczywistoci: poznanie dokonuje si podczas dokonania pomiaru wartoci poszczeglnych zmiennych. Ten sposb poznawania waciwy jest take poznawaniu wiata przez dziecko; poznawanie poprzez wyrnione zmienne i przez okrelenie ich wartoci; problem badawczy naley rozoy na drobniejsze czynniki. Operacjonalizujc dany problem badawczy naley rozoy go na mniejsze szczegy, np. badajc problem przemocy w rodzinie zadaje si okrelone pytania. Nastpnie dopytuje si, doprecyzowuje poszczeglne dane, co dzieje si ju na poziomie zmiennych; wiat poznaje si w kategoriach zmiennych; powyszy proces mieci si zasadniczo w pozytywistycznym pogldzie na nauk. Nie dotyka on jeszcze na tym etapie opisu tej gbszej sfery rzeczywistoci, ktrej nie mona ju zmierzy tylko i wycznie za pomoc metod stricte empirycznych to problem filozofii nauki: na ile poznajemy rzeczywisto? Na ile moemy przypuszcza, e istnieje gbsza sfera rzeczywistoci, czyli istota rzeczywistoci/problemu? Czy naprawd mona mwi o metafizyce? Czy poznajemy do koca rzeczywisto, czy tylko jej fragment? Tego typu zagadnienia pojawiaj si w metodol ogii; typologia zmiennych: 1. zmienne jedno- i wielowymiarowe: jeeli w obrbie danej cechy mona wyrni tylko jedn paszczyzn pomiaru, pozostaje ona jednowymiarowa, np. dugo. Jeeli natomiast w obrbie danej cechy mona wyrni wicej ni jedn paszczyzn pomiaru, pozostaje ona wielowymiarowa, np. kolor: nazwanie barwy, okrelenie jej temperatury, intensywnoci. Na polu nauk spoecznych przykadem rozbudowanej, wielowymiarowej cechy jest wyksztacenie. Naley nie tylko nazwa zmienn, ale okreli wymiary, w jakich bdzie si j bada. Oglna wikszo zmiennych, przy pomocy ktrych opisuje si wiat, jest wielowymiarowa; 2. zmienne jednostkowe i zbiorowe/grupowe: zmienne zbiorowe to te, ktre dotycz kadego czowieka indywidualnie, np. stan cywilny, wzrost, kolor oczu, wyksztacenie to cechy absolutne jednostki. Istniej rwnie cechy relatywne wynikajce z pewnych relacji, np. zwierzchnik i poddany; porwnawcze porwnywanie, np. rodzina A jest zamoniejsza od rodziny B; kontekstowe osoba yjca w danym rodowisku, moe je zmieni i to wpywa na proces badawczy. Cechy grupowe mog by 2

analityczne powstaj na podstawie zmierzenia redniej wybranej cechy jednostkowej absolutnej, np. redni wzrost czonkw danej grupy; strukturalne opisujce struktur grupy, np. typowa rodzina na wsi to rodzina patriarchalna opis struktury, dystrybucji wadzy w danej rodzinie; globalne cecha dominujca zajcia, sposobu zdobywania rodkw na ycie, np. spoeczno miejska czy wiejska; 3. zmienne dychotomiczne i wielowartociowe: dychotomiczne to tzw. 0 i 1, np. pe do niedawna bya uznawana za cech dychotomiczn: albo kto jest mczyzn, albo kobiet (nadal tak jest!). Jeeli natomiast cecha przyjmuje wicej ni dwie wartoci, jest wtedy cech wielowartociow. Wyrnia si wartoci skokowe, czyli funkcjonujce w danych przedziaach (np. dochd podatnika zmienia si o okrelon sum co roku - o 1 z, 2 z, a nie o 0,184 z etc.) oraz wartoci cige przechodzce w sposb cigy, np. tcza - nie da si jednoznacznie wyodrbni granicy midzy jednym a drugim kolorem; 4. zmienne dzielone na cztery kategorie typologia Stevensa: nominalne/jakociowe: jeeli mona stwierdzi rno danych wartoci, np. te osoby s takiej samej pci albo s rnej pci; stwierdzanie tosamoci albo rnoci danych przedmiotw; (matematyczne oznaczenie : ); porzdkowe: zbliaj do podziau ilociowego; stwierdzanie nie tylko, e co jest tosame lub nie, ale e co jest wiksze albo mniejsze; (matematyczne oznaczenia: > i <); obiekty posiadajce dan cech mona przy takiej analizie uporzdkowa od tych, ktre maj jej w sobie najmniej, do tych, ktre maj jej w sobie najwicej. To okrelananie zatem natenia wystpowania danej cechy; interwaowe: obrazuje je mierzenie temperatury w stopniach Celcjusza, np. woda w tym naczyniu jest cieplejsza o 6oC od pynu w innym naczyniu; nie ma tutaj jednego obiektywnego punktu odniesienia; nie mona na tej paszczynie mnoy i dzieli; ilorazowe: skala Kelvina umoliwia wszystkie dziaania matematyczne, poniewa posiada 0 absolutne, obiektywnie wyznaczone przez natur, a nie umowne jak w skali Celcjusza; zawsze mona osabi wartoci zmiennych, np. przesun interwaow do kategorii zmiennej porzdkowej, ale nie mona przesuwa danych w drug stron, np. z kategorii porzdkowej do interwaowej albo ilorazowej byaby to w przeciwnym razie bdna analiza, badanie. Nie wolno sztucznie wzmacnia siy, ktr si bada. To zmienne, ktre sabo poddaj si jakimkolwiek operacjom matematycznym; badacz rozpoczynajcy analiz musi odpowiedzie sobie na pytanie jakie zmienne wemie pod uwag w jaki sposb dokona ich pomiaru; procesy badawcze mog mie rny charakter: 1. prosty jego celem jest okrelenie jednej konkretnej zmiennej i jej wartoci; 2. taki, ktrego celem jest okrelenie powizania midzy zmiennymi; rodzaje zwizkw: zwizki koincydencji, przyczynowo-skutkowe, np. mona zaobserwowa, e byskawicom towarzysz grzmoty (zwizek koincydencji). Sposobem na wykazanie zwizku przyczynowo-skutkowego jest eksperyment, badanie; metodologia pozwala przeywa proces badawczy w sposb wiadomy i jednoznaczny; *wskanik (ac. indicatum) to te pewien rodzaj zmiennych. Wiele badanych zmiennych to te niewidoczne fizycznym wzrokiem, np. wiatopogld, ktrego nie wida. Trzeba poszuka takich zmiennych, ktre pozwol na okrelenie wiatopogldu danej osoby. S zmiennymi obserowowanymi w inny sposb. Zmienne, ktre dadz si zaobserwowa i ktre pozwalaj na okrelenie zmiennej, ktrej to nie mona bezporednio zbada; uprzedzenie, stany wiadomoci, stany duchowe to zmienne nieobserwowalne. Mona wyrni trzy kategorie wskanikw: 1. zachowania ludzkie, np. stwierdzenie: ten czowiek jest demokrat, poniewa bierze bierny udzia w wyborach; 2. przedmioty materialne, np. stwierdzenie: ten czowiek jest krlem, poniewa ma koron na gowie; 3. wypowiedzi, np. dialog: Czy jeste ekologiem?. Odpowiedzi tak, jestem lub nie, nie jestem 3

bd w tym przypadku wskanikami dla badacza. To metody przy pomocy ktrych dokonuje si analizy zmiennych nieobserwowalnych. Metody bada kulturoznawczych: Gron. 3, 24.10.2013, s. P.1.2.

Definicje obserwacji.
kady proces badawczy ma swj okrelony sposb postpowania; zmienna jest t kategori, ktra pozwala bada rzeczywisto; istnieje wiele metod badawczych i w zalenoci od tego jaki bada si obszar, dobiera si do niego odpowiednie techniki badawcze; wdraanie metody badawczej: 1. definiowanie metody 2. uszczegowianie metody 3. mocne i sabe strony danej metody badawczej poznanie nigdy nie jest doskonae. Dana metoda badawcza stwarza rwnie pewne ograniczenia. Naley dokada kolejne sposoby poznawania, aby dogbnie zbada okrelony wycinek rzeczywistoci; *triangulacja pojcie zapoyczone z geodezji na pole metodologii (wiee triangulancyjne su kartografom do budowania siatki pozwalajcej mierzy odlegoci pomidzy poszczeglnymi punktami. Umoliwia to na graficzne odwzorowanie uksztatowania t erenu w danym regionie). W naukach spoecznych termin ten oznacza zalecanie wicej ni jednej metody badawczej. Kada nastpna metoda doczona do procesu badawczego pozwala na bardziej rzetelne poznawanie. Dobrze jest uzupenia, np. obserwacj o inne met ody badawcze: wywiad, tworzenie statystyk i analiz tych danych; + prof. Jan Lutyski (1921-1988) socjolog i politolog; autor typologii metod badawczych; typologia metod badawczych wedug Jana Lutyskiego: metody obserwacyjne: obserwator i przedmiot obserwowany; obserwacja nie jako oglna czynno, ale jako metoda naukowa; metody komunikacyjne (inne dopuszczalne nazwy: interaktywne; interakcyjne): opieraj si na innej logice poznania ni obserwacyjne. Brak obiektu obserwowanego i obserwatora: s d wie osoby, ktre komunikuj si; to inna filozofia podejcia do badania rzeczywistoci: nastpuje badanie respondenta nie jako przedmiotu obserwowanego, ale jako rda okrelonej i potrzebnej badaczowi wiedzy; obowizkowe cechy naukowej obserwacji: 1. (za)planowana: planowe gromadzenie/rejestrowanie spostrzee: obserwacja musi by poprzedzona odpowiednim pomysem; 2. systematyczna: o okrelonym przebiegu; 3. ukierunkowana: badacz przed podjciem bada musi zna cel i kierunek swoich dziaa; obserwujc, nie mona patrze na wszystko trzeba si na co ukierunkowa; 4. czasowa: obserwacja naukowa musi przebiega w okrelonym czasie; obserwacja: jako oglna aktywno poznawcza: obserwacja jako metoda naukowa/metoda badawcza, ale rwnie jako droga doprowadzajca badacza do rozpoczcia procesu badawczego; uniwersalny skadnik inicjujcy proces badawczy, warunkujcy jego przebieg, a take prowadzcy 4

do okrelonych wnioskw; to metoda wewntrznie zrnicowana (z typologii obserwacji: uczestniczca/zewntrzna; jawna/ukryta etc.): uniwersalna i szeroko dostpna; moliwa do przeprowadzania w rnych rodowiskach, warunkach; pozwala na przeamywanie barier kulturowych w przeciwiestwie do metod komunikacyjnych (np. nieznajomo danego jzyka nie pozwala na komunikowanie si w tym jzyku). Obserwacja nie umoliwia jednak dostrzeenia wszystkiego: moliwa jest za interpretacja okrelonych zachowa, gestw etc. Obserwacja pozostaje jednak niezwykle wanym elementem procesu badawczego, cho w pewnych sferach jestograniczona i niewystarczajca w peni jako jedyna metoda badawcza w caym procesie; poprzez obserwacj ma si dostp tylko do teraniejszoci; obserwacja jest metod badawcz nieobciajc znaczco finansowo; *indukcyjno obserwacji to skonno do wychwytywania z rzeczywistoci gwnie tych faktw, ktre potwierdzaj nasze hipotezy, teorie. Istniej pewne techniki, ktre ograniczaj t sabo obserwacji. Jakkolwiek, patrzc, np. na ten sam obiekt, dwie osoby nie bd postrzegay go jednakowo; cztery warunki obserwacji jako metody naukowej: 1. obiektywno: obserwacja musi by obiektywna; subiektywna nie bdzie ju miaa naukowego charakteru; moliwie maksymalna obiektywizacja poznania. Wynik poznania uzyskanego na drodze obserwacji powinien by niezaleny od tego, co myli prowadzcy badanie. Jednym ze sposobw rozwizywania tego problemu jest wielokrotne powtarzanie bada i poszukiwanie informacji w rnych, niezalenych od siebie rdach; 2. adekwatno: obserwacja powinna by generowana przez problem badawczy, powinna by adekwatna do problemu badawczego; 3. wyczerpywalno: obserwacja powinna by wyczerpujca w obrbie badanego obszaru; 4. wnikliwo: obserwacja nie tylko przedmiotu samego w sobie, ale i jego zwizkw z innymi przedmiotami, np. dostrzeenie zalenoci wystpowania byskawic i grzmotw w jednym mniej wicej momencie; typologia obserwacji (pary dychotomiczne): 1. uczestniczca i zewntrzna (nieuczestniczca): badacz jest, ewentualnie staje si czonkiem zbiorowoci, ktr obserwuje lub nie pozostaje zewntrznym obserwatorem. W teorii jest to rozdzia dychotomiczny, ale w praktyce nie musi si ogranicza jedynie do tych dwch skrajnych postaw. Mocn stron obserwacji uczestniczcej jest dostp do tych sfer, z ktrych obcy s wykluczeni. Sab jej stron jest natomiast etnocentryzm, a take to, e jest si czonkiem danej spoecznoci w miejscu okrelonym w danej strukturze wtedy postrzega si spoeczno wanie z tego punktu widzenia, np. pracownik, kierownik. Obserwacja uczestniczca eliminuje czciowo obiektywno; 2. jawna i ukryta: jawna obserwacja nastpuje wtedy, gdy dana zbiorowo spoeczna wie, e jest obserwowana. Uaktywnia si jednak w tym przypadku postawa, e istota obserwowana zachowuje si inaczej ni wtedy, gdy nie jest obserwowana. Czowiek, ktry ma wiadomo bycia obserwowanym, modyfikuje zachowania. To moe prowadzi do wygenerowania faszywych wnioskw; 3. kontrolowana i niekontrolowana: pokrywa si to z podziaem na metody badawcze standaryzowane i niestandaryzowane. Obserwacja jako naukowa metoda badawcza wymaga standaryzacji, np. dziennik obserwacji prowadzcy przez badacza. Wany jest rwnie kwestionariusz obserwacji sporzdzany przez badacza przed podjciem procesu badawczego; 4. bezporednia i porednia: obserwowanie danego zjawiska bez adnego porednictwa. Natomiast porednia obserwacja moe nastpowa poprzez ogldanie zdj, rysunkw danego autora;

 rodzaje przedmiotw obserwacji: 1. zachowania przestrzenne ludzi:, np. siedzenie; 2. zachowania niewerbalne, np. gesty; 3. zachowania parajzykowe: kto si jka albo umieszcza midzy wypowiadanym sowami dugie mmm/yyy; 4. zachowania jzykowe1; badacz moe przeprowadza proces badawczy w kulturze, z ktrej sam si wywodzi. Z jednej strony to zadanie atwiejsze z powodu dugiej inkulturacji, a z drugiej odcina badacza od tego, co moe by inne, a badacz sam uwaa za oczywiste, poniewa yje w danym, konkretnym rodowisku (problem interpretacji tego, co si widzi). Badacz musi by wiadomy, czego obserwacja mu dostarcza i dodatkowo poznawa rzeczywisto na inne sposoby. Metody bada kulturoznawczych: Gron. 3, 7.11.2013, s. P.1.2.

acuch komunikacyjny i wywiad.

podmiot poznajcy i przedmiot poznawany: podmiot dociera do przedmiotu poprzez obserwacj, czyli w bezporedni sposb. Metoda ta jest wsplna dla nauk humanistycznych i cisych. Proces obserwacji dotyczy relacji rzeczywisto badacz. W metodach komunikacyjnych (interakcyjnych) relacja ta wyglda natomiast tak: rzeczywisto respondent (osoba poredniczca) badacz. Obecno respondenta powoduje, e powstaje pewien acuch interakcji w procesie badawczym. Badacz zadaje pytanie respondentowi, wic midzy nimi zachodzi akt komunikacji. Nie jest to jednak komunikacja prosta i klarowna. U badacza moe pojawi si wtpliwo czy pytanie zostao zadane we waciwy sposb i czy zostao stosownie odebrane przez pytanego: *acuch komunikacyjny acuch relacji w akcie komunikacji opisany w nastpujcym schemacie: NADAWCA PRZEKAZ KANA ODBIORCA EFEKT Do tego schematu dochodzi jeszcze rola wpywu grupy/rodowiska na odpowiedzi respondenta (przykad psychologicznych bada z ocen dugoci odcinka: zasugerowanie przez podstawione osoby dugoci przedmiotu podczas badania wpyno na odpowiedzi badanych). Schemat ten jest dokadnie opisany przez Stefana Nowaka w Metodologii nauk spoecznych (to fundamentalny podrcznik na polu bada nauk humanistycznych w polskim rodowisku naukowym). Zrozumienie acucha komunikacyjnego jest bardzo wane dla metodologii bada; relacje: poznawcza, komunikacyjna i ekspresywna >100% (wiedza kogokolwiek rzadko jest absolutnie kompletna. Zadajc pytania innym ludziom, nie mona uzyska wiedzy pewnej. Obraz pochodzcy z wiedzy respondenta nigdy nie bdzie cakowicie pewny i w peni prawdziwy ); stosujc dan metod badawcz, zna si take jej ograniczenia, np. nie da si obserwowa przeszoci czy przyszoci. Dowodzi to zatem zawenia metody obserwacji w pewnej s ferze;

Zachowaniem jzykowym jest kady akt uycia jzyka; Jzyk w zachowaniach spoecznych, Stanisaw Grabias, Lublin 1997. Zachowanie jzykowe do charakterystyka uycia poszczeglnych jzykw oraz nastawienia wobec nich, wzajmenego ich wpywu na siebie itd.; Zachowania jzykowe imigrantw arabskich w Austrii, Agata Nalborczyk, Warszawa 2003.

 *teoria pyta traktowanie odpowiedzi jako wskanikw (pomiary natenia poszczeglnych zmiennych). Tre odpowiedzi respondenta moe peni tak sam rol jak wskanik w obserwacji, ale nie bdzie stuprocentowym wskanikiem (przykad z zamonoci: korzystanie z urzdze okrelonej marki, noszenie ubra od projektantw etc. Zamono jest pojciem wzgldnym): typologia pyta istniej rne typy pyta: 1. pytania zamknite i otwarte: zamknite zaczynaj si od partykuy czy, posiadaj zatem ograniczon liczb moliwych odpowiedzi, natomiast otwarte maj nieograniczon liczb odpowiedz). Pytania otwarte pozwalaj na lepsze poznawanie rzeczywistoci, cho s trudniejsze w stosowaniu; zadajc tzw. pytanie rozstrzygnicia zakada, e rzeczywisto jest dychotomiczna, np. pytanie: czy jeste zadowolony ze studiw? (moliwe odpowiedzi to: tak lub nie, ewentualnie nie wiem) To faszowanie rzeczywistoci, nie uwzgldnia bowiem wielu aspektw oceny jakiej musi dokona respondent; 2. pytania bezporednie i porednie: uwarunkowane s intencj pytajcego, np. pytanie Ktra jest godzina? jako pytanie bezporednie oznacza to, e badacz chce si rzeczywicie dowiedzie jaka jest wanie godzina, a jako pytanie porednie oznacza ch badacza zbadania innych elementw, a pytanie stanowi wtedy jedynie pretekst, np. pytajc o godzin, chce si dowiedzie, jakiego urzdzenia respondent uyje do sprawdzenia godziny (na podstawie tego mona bdzie take oszacowa zamono pytanego); *wywiad: jako metoda badawcza, jedna z najczciej stosowanych w badaniach humanistycznych. Polega na tym, e w bezporednim kontakcie z respondentem zadawane s mu pytania, a on odpowiada. Wany jest tutaj aspekt bezporednioci, poniewa wywiad odwouje si do komunikacji bezporedniej; moe mie form standaryzowan i niestandaryzowan. Kady wywiad jest zarazem wygenerowaniem pewnej sytuacji spoecznej, poniewa w trakcie zadawania pyta do respondenta docieraj nie tylko pytania, ale i okrelony kontekst spoeczny (przykad z wywiadem midzy obcym mczyzn, a muzumask kobiet, ktry w perspektywie kultury islamskiej pozostaje niemoliwy). Tak jak respondent bdzie postrzega badacza, tak bdzie te odpowiada na jego odpowiedzi; reakcje respondenta na pytania badacza, w tym miny, gesty s wane, rwnie miejsce przeprowadzania wywiadu ma znaczenie. Wywiadowi take towarzyszy moliwo obserwacji, ktra stanowi w tym przypadku dla badacza drugie rdo informacji, np. rozmawiajc o statusie materialnym z dan osob, mona zaobserwowa jej strj, zachowanie; typologizacja wywiadu: - stopie standaryzacji: I. wywiad swobodny wywiad najmniej standaryzowany, lecz nie chaotyczny. Badacz zakrela sobie minimalne ramy rozmowy, konieczna jest tu zatem celowo dziaania, jej ukierunkowanie. Stosowany najczciej w pierwszych etapach badania; II. wywiad zogniskowany wywiad, w ktrym badacz pilnuje jedynie tematw, ktre porusza w rozmowie, nie jest jednak ograniczony tym, e musi wszystkim osobom pytanym zadawa te same zestawy pyta; III. wywiad kwestionariuszowy wywiad, w ktrym badacz ma postawi wszystkim badanym osobom takie same pytania. Do wszystkich respondentw ma dotrze bodziec wystandaryzowan. To typowy przykad metody standaryzowanej umoliwiajcej pniej porwnywanie odpowiedzi poszczeglnych respondentw. Traktowanie wszystkich pytanych w sposb jednakowy; czstotliwo przeprowadzania wywiadw: wywiad jednokrotny jest jedynie diagnoz jednego momentu, ale wywiad przeprowadzany regularnie pozwala ju na zbadanie pewnego zjawiska wpyw/rodowiska grupy na odpowiedzi udzielane przez respondenta; kana komunikacji: osobisty, poprzez rodki masowego przekazu wtek zaangaowania nowoczesnych technologii w prowadzenie bada. 7

Metodologia bada kulturoznawczych: Gron. 3, 21.11.2013, s. P.1.2.

Sonda ankietowy survey.

typologia technik ankietowych: przekaz pisemny kontrola ankieta pod nadzorem; indywidualna lub audytoryjna audytoryjna ankieta socjometryczna z ustnym przekazem badacza brak kontroli ankieta pocztowa, prasowa, rozdawana, doczana, internetowa ankieta telefoniczna, radiowa, telewizyjna

przekaz ustny

charakterystyka metod badawczych: standaryzowane niestandaryzowane socjolog to kto, kto robi ankiety: popularno sondau ankietowego. Niekiedy bya to jedyna metoda badawcza dominujca w rodowisku socjologw. Nie jest to jednak ani jedyna, ani najlepsza metoda badawcza. Nie naley jednoznacznie stwierdza czy dana metoda badawcza jest dobra czy za: zaley to od obiektu badanego/obiektw badanych oraz od kontekstu bada; prof. Ossowski bada osobliwoci bada spoecznych: badacz humanistyczny nie moe przesta by czowiekiem podczas badania, poniewa nadal pozostaje on czci wiata, rzeczywistoci, ktre bada. Narzdzia badawcze nie s czci tego, co si bada, lecz pozostaj istotne; + Herbert Marshall McLuhan (1911-1980) kanadyjski filozof, medioznawca; wyznawa pogld, e medium jest narzdziem, poniewa medium jako rodek przekazu ju zawiera w sobie pewien przekaz. To jakim medium ludzie si posuguj w istotnym sensie decyduje, co chc powiedzie. Podczas wywiadu jest si w bezporednim kontakcie z badanym, natomiast przy stosowaniu szybkich rodkw masowego przekazu, pozostaje si jedynie w kontakcie porednim z badanym. Nowoczesne media masowe to rodki, ktre eliminuj perspektyw osoby; metody w naukach spoecznych nie s neutralne i pozostaj w jaki sposb znaczce dla caego procesu badawczego. Wybr metody w procesie badawczym jest istotn decyzj. W latach 70. XX wieku na polu socjologii dominoway sondae ankietowe. Efekty nieumiejtnego przeprowadzania sondau skutkuj spoecznym zniechceniem do tego narzdzia badawczego: brak dostrzegania powodu, dla ktrego potencjalny badany miaby odpowiada na ankiet. Przy przeprowadzaniu sondau ankietowego nie posiada si bezporedniego kontaktu z badanymi komunikacja ma wtedy charakter poredni; sonda to metoda badawcza, natomiast ankieta to narzdzie wykorzystywane w ramach tej metody; sonda ankietowy to dobra metoda badawcza, jeli chce si dotrze do zjawisk nie do zaobserwowania; przy wykorzystywaniu ankiet: pocztowych, prasowych, rozdawanych, doczanych internetowych, telefonicznych, radiowych, telewizyjnych brak jest bezporedniego kontaktu midzy badaczem a badanym. Nie mona zaobserwowa gestykujacji, mimiki i innych reakcji badanego; badacz rwnie nie moe si zaprezentowa przed badanym i wywrze na nim 8 obserwacyjna bezporednia komunikacyjna porednia survey

okrelonego wraenia (pozytywnego lub negatywnego). Respondenci pozostaj anonimowi dla badanego; brak moliwoci zadawania pyta wymagajcych dugiego namysu przy wykorzystywaniu mediw technologicznych podczas procesu badawczego; sonda musi by napisany jzykiem prostym, zrozumiaym dla przecitnego odbiorcy. Zastosowanie zbyt skomplikowanego jzyka moe spowodowa zniechcenie respondentw (wzicie pod uwag niszego poziomu zdolnoci percepcyjnych badanych). Sonda nie jest z metod badawcz, ale stosowany w niewaciwy sposb, nie pozwoli na uzyskanie wiarygodnych wynikw bada. Sonda dostarcza zdjcia iloci w danym momencie czasowym; daje obraz, tego, co pojedyncze jednostki myl w danym momencie wyrwane z kontekstu; lata 80. XX wieku, badania socjologiczne w Polsce: wtek pyta socjologicznych m. in. dlaczego wczeni polscy socjologowie w wikszoci nie pisali o majcych miejsce w Polsce przemianach spoecznych i politycznych? Istniaa cenzura ze strony pastwa, ktra to uniemoliwiaa. Ponadto, dominujc metod badawcz by sonda, ktry nie oddawa oglnych nastrojw spoeczestwa, a jedynie obrazy wyrywkowe, fragmentaryczne; nie przedstawia dynamizmu spoeczestwa. Sondae zdominoway wczesne instrumentarium narzdziowe; + Antoni Suek (ur. 1945) wybitny polski metodolog, socjolog; uwaa, e okres dominowania sondau w badaniach spoecznych pozwoli na rozwj dwch zasadniczych obszarw badawczych: opinii spoecznej (ktr trzeba bada na duych grupach osb [co najmniej 1000 osb]) oraz analizy danych (jako e byo bardzo wiele jednostek danych, ktre trzeba byo liczy, sprawdza, uoy w diagramy); sonda jest metod tasz do przeprowadzenia ni wywiad. Naley jednak przeprowadzi odpowiedni dobr respondentw; pytanie: jakie osoby do badania bd reprezentatywne dla wikszej zbiorowoci, do ktrej nale? Jakkolwiek, wyniki takich bada nie bd w peni reprezentatywne; + Ryszard Dyoniziak autor publikacji pt. Sondae, a manipulowanie spoeczestwem. Trzy prawa socjologii ankietowej prof. Dyoniziaka: 1. respondentw zazwyczaj nie obchodzi to, czego chce si od nich dowiedzie badacz; 2. jeeli dana osoba zdecyduje si wzi udzia w badaniu, to nawet, jeeli nie bdzie ona posiada wiedzy w konkretnej dziedzinie, i tak udzieli odpowiedzi (mechanizm psychologiczny bardzo istotny, ktry sprawia, e nie mona bezgraniczne ufa respondentom. Jednym z podstawowych bowiem bdw popenianych przy stosowaniu metod komunikacyjnych jest niewzicie pod uwag faktu, e badany nie posiada stuprocentowej wiedzy o badanej rzeczywistoci); 3. jeeli w trakcie komunikacji midzy badaczem a respondentem pojawi si wieloznaczne pytania, terminy, to bd one zrozumiane na rne sposoby (badacz zakada, e zadaje konkretne pytanie, w okrelonej konwencji, ale respondent moe je zinterpretowa zupenie inaczej [przykady z gwarami rodowiskowymi, slangami etc.]); sonda nie daje moliwoci poznania osobowoci spoecznej respondentw; pozyskiwanie jedynie wiedzy wycinkowej; sondae dzieli si wedug dwch nakadajcych si na siebie kryteriw w typologii technik ankietowych: posiadanie kontroli lub nie; przekaz pisemny lub ustny: *ankieta audytoryjna ankieta, ktr respondent wypenia w obecnoci badacza; *ankieta socjometryczna ankieta, w ktrej badacz zadaje pytanie/pytania audytorium, ktre pniej udziela odpowiedzi pisemnie; problem reprezentatywnoci: przy przeprowadzaniu ankiet, np. pocztowych, ich wiarygodno i reprezentatywno uzaleniona jest od tego czy otrzyma si ich identyczn ilo (wysanie stu ankiet i odzyskanie stu ankiet); 9

 + Earl Babbie (ur. 1938) amerykaski socjolog: kontakt bezosobowy w przypadku sondau ankietowego; *humanizacja bada dowartociowanie badanych: wzbudzanie w nich poczucie tego, e s traktowani jak ludzie, a nie jak zwyke obiekty bada; naley monitorowa przez cay proces badawczy zwroty rozesanych/rozdanych ankiet; sonda ankietowy jest metod gromadzenia informacji za pomoc komuniacji poredniej ; informacje uzyskiwane t drog s stosunkowo mao trafne (kryterium trafnoci i rzetelnoci narzdzia, wskanika). Poprzez t metod trudno jest badaczowi dostrzec do istoty badanego zjawiska; narzdzie o sabszej trafnoci i wikszej rzetelnoci; wypenianie formularza w urzdzie, kwestionariusza te jest form sondau; narzdzie badawcze powinno suy do wniknicia w rzeczywisto, a nie to generowania nowych obrazw;

Kwestionariusz jako narzdzie badawcze.

funkcje kwestionariusza: przeoenie problematyki badawczej na konkretne pytania. Proces badawczy ma swoj logik; kwestionariusz pozwala na przejcie od problemu badawczego do pomiaru okrelonych zmiennych. Su do tego pytania (np. pytania co do rozkadu liczebnego pci w grupie badawczej). Kwestionariusz ma trzy dodatkowe funkcje: zmotywowanie badanych do udzielania odpowiedzi; uatwienie odpowiedzi respondentom; przygotowanie materiau do analizy na etapie konstruowania kwestionariusza; struktura kwestionariusza powinna mie trzy czci skadowe: 1. cz wstpna: powinna pomc badaczowi w poinformowaniu respondenta o czym bdzie dane badanie: tytu badania, instrukcja wypeniania kwestionariusza, informacja o badaczu (badacz nie jest anonimowy, mona zatem si z nim skontaktowa) i o instytucji, w ramach ktrej badania s przeprowadzane, instrukcja zwrotu kwestionariusza; 2. cz rodkowa: pytania wynikajce z problemu badawczego. Konstruowanie pyta w kwestionariuszu jest nastpujce: pytania powinny si wiza z problemem badawczym i ujmowa jego wszystkie aspekty, czyli powinny by to tylko pytania wynikajce z problemu badawczego i wszystkie pytania wynikajce z problemu badawczego. Pytania te powinny by wyraone w jzyku zrozumiaym dla grupy badanej. Jednym z podstawowych bdw w zadawaniu pyta jest tzw. bd multiplikacji (wie si to z trzecim prawem socjologii ankietowej z teorii prof. Dyoniziaka), czyli ujmowanie wicej ni jeden problem w jednym pytaniu. Pytania powinny mie struktur moduow: uporzdkowane w okrelone grupy i poczone pynnymi przejciami; numeracja ma by przejrzysta; lista moliwych odpowiedzi w pytaniach zamknitych nie powinna by zbyt duga. Zalecenia te mieszcz si w obrbie kryterium komunikatywnoci z respondentem. Pytania wraz z odpowiedziami naley umieci na jednej stronie; nie naley miesza czcionek w kwestionariuszach: pytania pisane s zwyk czcionk, a komentarze kursyw. Naley take unika zadawania pyta sugerujcych, np. Czy podobnie jak wikszo inteligentnych ludzi uwaa Pan, e...? Trzeba uwaa na zjawisko schematyzowania odpowiedzi: najlepiej przygotowa zestaw pyta o powikszajcej si kolejno oglnoci problemu lub na odwrt; 3. cz podsumowujca: przypomnienie respondentowi o odpowiedzi na wszystkie pytania; podzikowanie za udzia w badaniach; badanie spoeczne jest zawsze przeprowadzane na ywym organizmie; *faszywe zaoenie znawstwa: zaoenie, e ludzie wiedz to, o co s pytani; zaoenie, e badani na pewno podziel si swoj wiedz z badaczem; Gromadzenie bibliografii chroni przed ulegniciem temu faszywemu zaoeniu. 10

 konspekt pracy tworzy si po to, aby wymusi zbudowanie struktury mylenia o problemie. Metodologia bada kulturoznawczych: Gron. 3, 28.11.2013, s. P.1.2.

Analiza treci (zawartoci).

*analiza zawartoci metoda pozwalajca na zaobserwowanie zapisw zachowa ludzkich. Pozwala na badanie przeszoci, poniewa obiekt bada stanowi wtedy pewna zarejestrowana cz rzeczywistoci. Analiz zawartoci powinno si stosowa, gdy chce si zbada minione ludzkie zachowania i co one mogy byyby lub mog komunikowa badaczowi. Historycznie metod t jako oficjalnie uznan opracowano w metodologii po II wojnie wiatowej. Prowadzc badania w oparciu o ni w drugiej poowie XX wieku, odkryto jak wielkie przemiany zaszy w rnych spoeczestwach na wiecie. Zbadano m. in. skal wystpowania rozmaitych zjawisk spoecznych oraz ich intensywno. Poprzez analiz zawartoci mona bada genez powstania, np. systemw totalitarnych (faszyzm, komunizm) oraz przyczyny ich masowych sukcesw; komunikacja moe zachodzi poprzez: sowo, dwik, obraz; zjawiska masowe jako gwne obszary do bada z wykorzystaniem analizy zawartoci; + Harold Laswell (1902-1978) amerykaski teoretyk nauk o komunikacji oraz badacz nauk politycznych; badanie komunikatw mona przebiega dwoma kanaami (tu: chodzi przede wszystkim o komunikaty tekstowe): jednostkowym: analiza, np. utworu literackiego pod wzgldem jzykowym celem jest dokadnie zbadanie semiotycznej wartoci obiektu. Ten kana analizy bardziej interesuje krytykw literackich ni kulturoznawcw; grupowym: analiza, np. utworu literackiego pod wzgldem komunikacyjnym celem jest tutaj dokadne zbadanie ukierunkowania komunikacyjnej wartoci obiektu: tekst pochodzi od autora i trafia do okrelonego grona odbiorcw stanowicych podzbiory wikszych zbiorowoci. W tym kanale bada si masowy przepyw komunikatw pomidzy konkretnymi zbiorowociami; + Bernard Berenson (1865-1959) amerykaski historyk specjalizujcy si w badaniach nad renesansem. W 1952 roku zaproponowa definicj analizy treci jako ju uksztatowanej metody badawczej: *definicja analizy treci wedug Bernarda Berensona jest to technika suca do obiektywnego, systematycznego i ilociowego opisu jawnej treci przekazw informacyjnych. Analiza przymiotnikw charakteryzujcych ten opis: - obiektywny: nieuzaleniony od wasnych przekona, czynnikw subiektywnych; - systematyczny: analiza treci musi przebiega wedug okrelonych regu; - ilociowy: liczenie wystpujcych w komunikatach rnych skadowych elementw, np. czci mowy (czasownikw, przymiotnikw etc.), konkretnych sw (przykad z badaniem iloci wystpujcych sw rwno, demokracja w kolejnych numerach wybranych czasopism). Ilociowy wymiar analizy zawartoci pozwala take na zbadanie zmian w sposobach nauczania, np. badanie jak treci podrcznikw do danego przedmiotu zmieniay si wraz z kolejnymi latami (jak zmienia si sposb przkazywania wiedzy poprzez tekst); komunikat moe oprcz treci jawnych zawiera rwnie ukryte; pytania, ktrymi zajmuje si wspczesna analiza zawartoci (kto? co? jak? do kogo? z jakim 11

skutkiem?): kto nadaje komunikat? (jakie rodowisko nadao dany komunikat? jaka grupa?) Co jest nadawane w komunikacie? Jak nadawany jest komunikat? Do kogo dociera komunikat? Z jakim skutkiem jest ten komunikat dla odbiorcy, sytuacji? analiza zawartoci to metoda zbyt rzadko stosowana, natomiast sonda to metoda zbyt czsto stosowana. W Polsce analiza zawartoci rozwina si w przestrzeni prasoznawczej; aby przeprowadzi analiz zawartoci, naley skonstruowa uprzednio odpowiedni klucz kategoryzacyjny, dla ktrego pocztkowe pyatnie to: co chce badacz zmierzy? (co chce wyowi ze zgromadzonego materiau informacyjnego?); *klucz kategoryzacyjny schemat, wedug ktrego przeprowadzana jest analiza zawartoci: - analiza na przykadzie bada nad filmami dla modziey nadawanych w telewizji: - pierwsza warstwa klucza: zarys zbiorowoci postaci filmowych; - druga warstwa klucza: przedstawienie relacji pomidzy poszczeglnymi jednostkami w zbiorowoci; - trzecia warstwa klucza: podzia wystpujcych osb na dwie kategorie: pozytywne i negatywne; - czwarta warstwa klucza: przedstawienie konkretnych miejsc geograficznych wymienionych w filmach; - to, czego badacz nie wyowi z tekstu poprzez klucz kategoryzacyjny, pozostaje dla niego nieobecne; - internet daje dostp do ogromnej iloci archiwizowanych materiaw; zalety stosowania analizy zawartoci: moliwo badania zapisanych zachowa ludzkich, ktrych nie mona ju obserwowa; zabezpieczony poprzez zapis materia do bada; pozwala bada procesy w ich rozwoju: - *badania longitudinalne tzw. badania podune; psychologiczne badania tych samych osb przez duszy okres (nawet kilkanacie lat), przy uyciu takich metod jak: obserwacja, testy, eksperymenty psychologiczne itp. Badania podune umoliwiaj ledzenie i opisywanie procesu rozwoju jednostki, szczeglnie w zakresie staoci lub zmiennoci cech osobniczych; 2 to metoda, ktra respektuje natur rodowiska, fakt, e ycie jest procesem w przeciwiestwie do sondau, ktry tego nie umoliwia; metoda mao kosztowna w uyciu; sabe strony stosowania analizy zawartoci: ograniczony dostp do materiau badawczego (ilo zarejestrowanych danych); badacz sam sobie nakada ograniczenie poprzez stosowanie klucza kategoryzacyjnego.

Metody bada kulturoznawczych: Gron. 7, 5.12.2013, s. Aula

Metoda biograficzna/dokumentw osobistych.

kada metoda ma za sob zaplecze background: filozoficzny, antropologiczny etc. Wybierajc dan metod badawcz, badacz decyduje si na pogodzenie z pewn stojc za ni wizj antropologiczn; mylc o metodach, trzeba sobie zdawa spraw jakie idee si za nimi kryj, np. za sondaem ankietowym stoi wizja, e spoeczestwo jest zatomizowane, zoone z
2

www.wiem.onet.pl

12

indywidualnych postaci. To badanie troch redukujce obraz spoeczestwa. Wywiad z kolei jest to ju kontakt osoby z osob. Spoeczestwo to nie anonimowe jednostki, ale konkretni ludzie; *metoda biograficzna/metoda dokumentw osobistych metod t zaproponowa i wprowadzi do metodologii bada Florian Znaniecki we wsppracy z Williamem Isaakiem Thomasem. Wsplnie wydali oni dzieo pt. Chop polski w Europie i w Ameryce w latach 20. XX wieku. Uczniem Floriana Znanieckiego by Jan Szczepaski (autor podrcznika pt. Elementarne pojcia socjologii). Metoda biograficzna umoliwia badania wydobywajce informacje o relacjach ludzi uczestniczcych w analizowanych procesach; stanowi sposb dotarc ia do informacji na temat danych faktw poprzez analiz relacji ludzi uczestniczcych (relacje uczestnikw). Dostarcza osobistego, nieprzetworzonego pogldu uczestnikw. Dzieo socjologw Znanieckiego i Thomasa ukazao si w momencie, gdy sonda rozwija si jako metoda badawcza. Badacz stosujcy metod biograficzn musi by wiadomy tego jak on sam postrzega spoeczestwo. To metoda gboka, odsaniajca motywy ludzkich dziaa. Jest to metoda adekwatna do rodowiska, ktre bada (w przypadku sondau ta adekwatno jest znacznie osabiona, ograniczona); teorie socjologiczne: uwarunkowane od poszczeglnych nurtw i szk na polu socjologii i innych dyscyplin akademickich; nie istnieje jednak w obrbie socjologii jedna teoria, ktr uwzgldniaaby wikszo badaczy. Z tego m. in. powodu Florian Znaniecki oraz William I. Thomas podjli napisania si ksiki Chop polski w Europie i w Ameryce. Saboci wczesnej socjologii byo skanianie si ku behawioryzmowi; uwaano, e spoeczestwo to wycznie suma jednostek spoecznych; Chop polski w Europie i w Ameryce: *nota metodologiczna: autorzy reflektuj nad metod badawcz, ktr stosuj przed przedstawieniem pracy. To rzadki zabieg w pracach socjologicznych. Dobra praca licencjacka czy magisterska take powinna mie przynajmniej fragment powicony refleksji metodologicznej; ycie czowieka skada si z dwch warstw: obiektywnej (wartoci) i subiektywnej (postawa wobec uznawanych wartoci). Nie istnieje obiektywna rzeczywisto spoeczna: ycie spoeczne to jest zawsze suma indywidualnych postaw konkretnych ludzi nie ma adnej innej, nijakiej, niczym nienacechowanej rzeczywistoci. Ludzie tworz zbiorowoci i przeywaj realia, ktre owe zbiorowoci tworz. Ten aspekt ycia badanych ludzi mona analizowa gwnie poprzez pytanie o ich dowiadczenia, przeycia; rda badawcze: - listy: w tym rdle pisanym ujawniaj si wewntrzne dowiadczenia poszczeglnych ludzi, take zarejestrowane doznania, relacje, postawy uczestnikw pewnych spoecznych procesw to swoiste obrazy materii ycia codziennego; - pamitniki: fakty oraz interpretacja/komentarz osoby piszcej; - dziennik: gwnie fakt, brak w zasadzie komentarz ze strony piszcego; - autobiografia: pamitniki s pisane na bieco, natomiast autobiografie pisze ju si z perspektywy czasu. Patrzc wstecz, dana osoba moe dokona refleksji nad swoim yciem, ktrych wczeniej nie mogaby dokona; *oral history: historia opowiadana, wywoana impulsem ze strony osoby pytajcej; pytania: dlaczego ludzie pisz listy, pamitniki, dzienniki, autobiografie? Jak zdobywa dokumenty osobiste? W praktyce badawczej stosuje si zabieg pozwalajcy na zdobycie materiau badawczego, np. konkursy jako wywoywanie rda badawczego: - 1921 Florian Znaniecki ogosi konkurs na yciorysy robotnikw. Swoj prob skierowa wanie do tej klasy spoecznej. Pozyska 149 yciorysw. Najduszy z nich mia 439 stron; - 1936 Jzef Chaasiski (1904-1979) ogosi kolejny konkurs na spisany yciorys; otrzyma 1544 yciorysw; badacz musi by pomysowy: niekiedy sam musi dostarczy sobie materiau badawczego; 13

 pytanie metodologiczne: czy istnieje rnica midzy autobiografi pisan na konkurs, a dla t pisan dla wasnej potrzeby, przyjemnoci? Tak, dokument tworzony z wasnej potrzeby ma doczynienia z pewnym zjawiskiem spoecznym, konkretnym faktem, stanem. Rejestruje to, co ju istnieje. Z kolei autobiografia pisana na konkurs mieci ju si w kategoriach komunikacyjnych, staje si niejako odpowiedzi na zadane przez badacza pytanie (czsto w poredni sposb). Na takie pytania reagowali ludzie, ktrzy uczestniczyli w okrelonych wydarzeniach, ktrych interesowaa konkretna problematyka; dwa typy rde w praktyce badawczej: *rda zastane (np. przedmioty znalezione w wykopaliskach archeologicznych etc.) i rda wywoane (zjawiska wywoywane przez badacza dostarczaj mu nowego, nieistniejcego dotychczas materiau badawczego). Wywiad jest po czci jest rdem zastanym i wywoywanym. Listy to rda zastane; *metoda konstruktywistyczna pozwala na wychwycenie pewnej kategorii problemowej w procesach. Stosujc j, mona zrekonstruowa w jaki sposb ludzie w danym przedziale czasowym radzili sobie z rozwizywaniem problemw. Metodzie tej moe towarzyszy analiza treci wraz z kluczem kategoryzacyjnym; *metoda statystyczna liczenie, np. ile lat rednio ludzie chodzili szkoy w danym przedziale czasowym? krytyka metody biograficznej: skazuje badacza na rekonstruowanie subiektywnej wizji ycia spoec znego. Jest to jednak niesuszny zarzut, poniewa na polu socjologii humanistycznej nie stosuje si zasadniczo kategorii obiektywnoci i subiektywnoci. Nie istnieje czysta obiektywno, poniewa rzeczywisto zawsze czemu przynaley; daje uproszczon wizj ycia spoecznego: przyjmujc ontologiczne zaoenia metody biograficznej, mona ten zarzut pomin w dyskusji; trudno dostpny materia to niegodny naukowca zarzut, poniewa w wielu dziedzinach materia badawczy pozostaje trudno dostpny; *sekwencje dugoczasowe: np. pisanie pamitnika przez dugi okres czasu, co stanowi dla socjologa, kulturoznawcy bardzo cenny materia badawczy; *realici socjologiczni - uwaaj, e istniej byty spoeczne rnice si od kategorii bytw jednostkowych. Oznacza to zatem, e spoeczestwo nie jest wycznie sum jednostek. kMetody bada kulturoznawczych: Gron. 7, 12.12.2013, s. P.1.2.

Jakociowe badania terenowe.

schemat prof. Jana Lutyskiego porzdkujcy metody badawcze poprzez klasyfikowanie ich do okrelonych kategorii/kryteriw: obserwacja (O) komunikacja (K)

standaryzowane niestandaryzowane

W schemacie prof. Jana Lutyskiego moe umiejscowi poszczeglne metody badawcze. Bdzie to wtedy klasyfikacja oglna. 14

metodologia ma przede wszytkim pomc badaczowi w uksztatowaniu si; pomc, aby rozumia, co robi, badajc wiat spoeczny; *klasyfikacja to podzia cakowity, a zarazem rozczny danego zbioru danych. Zbir stanowi pewn cao, a jednoczenie jego skadowe przyporzdkowane s do pewnych konkretnych kategorii w obrbie tego zbioru; przyczyny przemian w polskim rodowisku nauk spoecznych w latach 80. i 90. XX wieku : przyczyny wewntrzne: dominacja metod ilociowych (np. sonda ankietowy) oraz rozwj dzkiego orodka badawczego, w ktrym zaczto dokonywa wanych metodologicznych refleksji (m. in. zadawanie nastpujcych pyta: co si robi? Jak si robi?) przewrt strukturalny i funkcjonalny; przyczyny zewntrzne: rwnolega sytuacja w rodowisku naukowym za granic nowe przemiany; Historia myli spoecznej, Jerzy Szacki dzieo porwnywalne pod wzgldem wybitnego charakteru do Historii filozofii Wadysawa Tatarkiewicza. Wpyno ono na rozwj filozofii spoecznej w Polsce w momencie jego wydania (1981); *paradygmat interpretatywny stanowi przeciwiestwo paradygmatu naturalistycznego; to odwoywanie si w procesie badawczym do rnych nurtw antropologii. Nauki spoeczne stanowi nastpstwo spekulatywnej wiedzy spoecznej, ktrej celem pozostaje stworzenie nau ki o spoeczestwie na wzr nauk cisych (por. pogldy A. Comtea). Jeszcze w poowie XX wieku sdzono przez pewien czas, e spoeczestwo mona oprze na tych samych kategoriach interpretatywnych, co elementy badane na polu geografii, matematyki etc. Paradygmat interpretatywny sytuuje si w nurcie o nazwie interpretatywizm. W rzeczywistoci zaoeniem interpretatywizmu jest to, e do prawdziwego zrozumienia, poznania konkretnego spoeczestwa czy kultury konieczne pozostaje zagbienie si w rzeczywisto spoeczn jego czy jej uczestnikw; + Wilhelm Windelband (1848-1915) niemiecki filozof, zaoyciel szkoy badeskiej (filozoficzna szkoa w nurcie neokantyzmu). Postulowa w swoich badaniach nomotetyzm, czyli poszukiwanie uniwersalnych, ponadczasowych, a zatem i ahistorycznych zasad kierujcych spoecznym funkcjonowaniem poszczeglnych jednostek por. pniejsza etnometodologia;

poznanie spoeczestwa nie ma kocowo zmierza do opisu tego spoeczestwa, czyli dokonywa pomiaru zmiennych charakteryzujcych pewne zjawiska spoeczne. W yciu spoecznym kluczow rol odgrywa komunikacja, czyli umiejtno posugiwania si symbolami. Jzyk jest kodem symbolicznym. Rozumienie spoeczestwa musi dotyka zjawisk symbolicznych, poniewa znaczenie samo w sobie pozostaje kwesti konwencji, czyli umowy. Sam opis badanego obiektu, np. znaku drogowego, nie moe stanowi wystarczajcej formy poznania; naley wyszukiwa takich metod badawczych, ktre umozliwi dogbne poznanie badanego wycinka rzeczywistoci. Standaryzacja zmusza obiekty badane (w tym take ludzi) do zaakceptowania kategorii naoonych przez badacza, np. kwestionariusz do wypenienia por. prawa socjologii ankietowej w ujciu prof. Ryszarda Dyoniziaka; metoda badawcza wyznacza problem, ktry jest badany; po okresie dominacji metod ilociowych zaczto poszukiwa nowego rodzaju metod badawczych; ycie spoeczne nieustannie si tworzy; 15

znaczenie kultury oparte jest na kulturze znacze. Metody badawcze zas powinny zmierza do odkrywania owych znacze. Nie mona zrozumie ycia spoecznego, nie wniknwszy w jego struktur znacze. Nie istnieje aden inny wiat spoeczny, tylko ten jeden, w ktrym yj wszyscy ludzie; nowe podejcie do bada zmienio w ogle umiejscowienie badacza w perspektywie caego procesu badawczego; ycie stanowi cigy proces; metody w obrbie jakociowych bada terenowych: obserwacja uczestniczca; wywiad: pogbiony, zogniskowany; metoda biograficzna/dokumentw osobistych; *metoda interwencji socjologicznej zostaa opracowana przez francuskiego socjologa Alaina Tourainea (ur. 1925). Z definicji nie jest neutralna. Touraine uwaa, e badacz ma nie tylko zrozumie badan spoecznoc, ale i pomaga mu si rozwija w okrelonym kierunku. W tym punkcie pojawia si jednak jeden z powaniejszych i co bardziej fundamentalnych dylematw w nauce oparty na pytaniu: czy nauka ma tylko opisywa, czy ma rwnie ksztatowa, ukierunkowywa spoecznoci? naley uwraliwi badacza na to, e ycie spoeczne nie moe by poddane badaniu jedynie za pomoc istniejcych dotychczas metod badawczych to antyteza do opisowego, tradycyjnego podejcia do bada naukowych; cechy jakociowego podejcia do bada naukowych/cechy jakociowych metod badawczych : a) nienarzucanie badanym siatki pojciowej badacza: komunikowanie si z badanym w jzyku badanego, nie badacza; naley umoliwi badanym wypowiadanie si jzyku, ktrym na co dzie si posuguj; b) indywidualne traktowanie jednostek badanych : kady badany jest inny. Nie mona traktowa spoeczestwa jako zbioru wystandaryzowanych jednostek; c) komunikacja dwukierunkowa: w sondau ankietowym nie ma moliwoci zmodyfikowania zachodzcego aktu komunikacji, poniewa pozostaje on w tym przypadku raczej jednokierunkowy. W komunikacji dwukierunkowej midzy badaczem, a badanym zachodzi nieustanna interakcja, dochodzi do wielokrotnych aktw komunikacji; d) akceptacja dla kompetencji podmiotu badania: badacz powinien odchodzi od przekonania, e osoby badane to przedmioty badawcze. One s podmiotami badania. Badacz powinien uzna kompetencje badanych, poniewa to onie tworz ycie spoeczne, ktre stara si pozna naukowiec; e) bezporedni kontakt badacza z badanymi: badacz musi by obecny w miejscu bada, musi uczestniczy w badanym yciu spoecznym (por. badania Bronisawa Malinowskiego na Triobrandach). Nic nie zastpi osobistego obcowania z rzeczywistoci badan, posiadania z ni kontaktu dugotrwaego; f) pluralizm metodologiczny: podejcie polegajce na stosowaniu kilku metod badawczych w jednym procesie badawczym. Decydujc si na stosowanie tylko jednej metdoy bowiem, badacz ogranicza moliwoci poznania naukowego badanej rzeczywistoci; g) akceptacja kontekstualnoci i ycia spoecznego: zachowanie czowieka wynika z kontekstu sytuacyjnego. ycie spoeczne rozwija si w okrelonych procesach; h) mao liczne prby badawcze: niemono badania duych, liczebnych grup ludzi w przypadku jakociowych metod badawczych, to konsekwencja przyjtej filozofii badania. Jakociowe metody badawcze umoliwiaj poznawanie na poziomie mikrospoecznym; i) maoliniowy przebieg procesu badawczego: kontaktujc si z dan rzeczywistoci, nie trzeba si wiza utartymi schematami bada. Naley jednak zachowywa struktur procesu badawczego (kolejnoc etapw procesu badawczego);

16

j) dobr prby: nie jest losowy. Badacz ma prawo wybra sobie docelow grup badan. Wspczenie jednak wiele spoecznoci zostao ju przebadanych; k) niestawianie silnego wymogu obiektywnoci: nauka nie jest zdana cakowicie na subiektywizm badacza, ale te nigdy nie bdzie w peni obiektywna. naley poznawa prawd, a nie powiela tylko schematy; metoda badawcza jest zawsze suebna w stosunku do prawdy, nigdy nie moe si dzia na odwrt. Metody bada kulturoznawczych: Gron. 3, 9.01,2014, s. P.1.2.

Eksperyment i badania ewaluacyjne.

eksperyment badania ewaluacyjne analizy analizy statystyczne historycznoporwnawcze

inne

nauk uprawia si po to, aby wyjania rzeczywisto ; wyjanienie to wskazanie przyczyn danego zjawiska, efektu. Funkcj poznania naukowego jest wanie wyjanianie, co stanowi ambity sposb uprawiania nauki; jedn z drg badania rzeczywistoci jest poszukiwanie zwizkw przyczynowo-skutkowych; odpowied na pytanie sformuowane od sowa dlaczego? nie jest jednorazowa, poniewa kada nastpna odpowied prowadzi do kolejnego pytania czy problemu badawczego; *schemat eksperymentalny/mylenia eksperymentalnego/postpowania eksperymentalnego : 1. pretest: pomiar wstpny, np. okrelenie biecej skali bezrobocia w kraju; 2. zmienna niezalena: niezaleny, zewntrzny bodziec, ktry dopuszcza si do caego ukadu, np. edukacja edukowanie ludzi; 3. posttest: pomiar wtrny, np. okrelenie skali bezrobocia po zadziaaniu zmiennej niezalenej moe by to mniejsza skala bezrobocia; 4. zmienna zalena: sprawdzenie jak zmienna niezalena wpywa na zmienn zalen, np. wyksztacenie zwiksza szanse zatrudnienia i zmniejsza skal bezrobocia; w naukach spoecznych mona stosowa metod eksperymentu, dziaajc bodcem pomidzy dwoma pomiarami i obserwujc uzyskany efekt/efekty po drugim pomiarze; dwa z piciu kanonw Johna Stuarta Milla (1843): *kanon jednej zgodnoci odnosi si do zwizku midzy przyczyn a skutkiem danego zjawiska *kanon jednej rnicy zachodzi wtedy, gdy mona wskaza warunki do zaistnienia danej sytuacji; kiedy przeprowadzono pewien eksperyment, ktrym chciano sprawdzi zaleno wydajnoci pracownikw od stopnia owietlenia pomieszcze, w ktrych pracowali. Im lepiej owietlone byy pomieszczenia, tym pracownicy wydajniej pracowali. Jednak, gdy stopniowo zaczto im osabia owietlenie w pomieszczeniu, nadal wydajnie pracowali. Pracownicy ci bowiem podejrzewali mylnie, e celem tego eksperymentu, jest wychwycenie najsabszych pracujcych i ich zwolnienie (wane w tym kontekcie jest rwnie to, e wczesna sytuacja ekonomiczna bya trudna). Badacze po tym badaniu zrozumieli, e niemoliwe byo wyizolowanie zmiennej niezalenej, ktra realnie wpyna na przebieg procesu badawczego; 17

wyizolowanie ukadu eksperymentalnego nie jest do koca moliwe, poniewa nigdy nie moe zaistnie ukad w peni wyizolowany. wiat spoeczny skada si z ludzi; eksperymenty w sferach spoecznych trwaj dugie okresy czasu. W wiecie przyrody natomiast badacze zastanawiaj si nad tym jakie bodce trzeba wywoa, aby osign konkretny skutek istot jest wyizolowanie zmiennej niezalenej i dokonanie jej pomiaru;

problemy eksperymentu w naukach spoecznych: 1. problem pomiaru, np. jak zmierzy poziom wiedzy danego czowieka? Ponadto, rne zjawiska w historii mona interpretowa na rne sposoby; narzdzia pomiaru nie s doskonae, a zmienne s w wikszoci wielowymiarowe; 2. problem izolacji zmiennych: dziaanie czynnikw zewntrznych: *grupa kontrolna grupa podobna do grupy badanej, ktra nie jest poddawana badaniu, a stanowi jedynie pole porwnawcze w badaniu; 3. problem dojrzewania: ludzie zmieniaj si wraz z upywem czasu i ludzie poddaniu dugoterminowemu badaniu nie bd przez cay czas jego trwania t acy sami;

*badania ewaluacyjne filozofia korzystania z pewnych rde: *ewaluacja wybrane typy bada ewaluacyjnych: - *analizy statystyczne: - korzystanie ze zgromadzonych danych statystycznych (wykorzystywane rdo; pojawia si tu jednak pytanie o trafno i rzetelno danych statystycznych: czy dana metoda pozwala badaczowi zmierzy zmienn, ktra go interesuje? ewolucjonici: schemat rozwoju ludzkoci jest linearny, czyli ewolucyjny; teorie dotyczce dziejw historycznych: linearne/ewolucyjne historia rozwija si od pewnego punktu pocztku i nie powraca do adnego punktu pynie; cykliczne historia toczy toczy si cyklami: wystpuj w niej regularne elementy powtarzalne; o chaosie historia to zbir przypadkowo rozsianych, chaotycznych zdarze; mwice o tym, e poza czowiekiem nie istnieje aden inny mechanizm rozwoju : to czowiek jest w peni twrc historii wasnej cywilizacji; *metoda socjometryczna wprowadzona do metodologii przez Jacoba Levy Moreno (18791974) do podrcznikw pedagogicznych; *socjometria metoda badawcza stosowana po to, aby zdiagnozowa stosunki midzyludzkie w maych grupach spoecznych. Socjometria nie jest jednak w stanie zbada caego obszaru tych struktur, ale w ich konkretnych sferach; *struktury makrospoeczne to, np. klasy spoeczne, warstwy spoeczne, mieszkacy mast, pastw; *struktury mikrospoeczne to, np. rodzina, grupa przyjaci; typy zbiorowoci zwane grupami pierwotnymi w socjologii, w ktrych jednostka uczestniczy ca sob w relacjach z pozostaymi czonkami grupy. Istniej teorie mikrosocjologiczne dotyczce tych struktur; diagnoza relacji w oparciu o zasady sympatii; ilociowe ujmowanie aspektw ludzkiego postpowania w okrelonych sytuacjach i w konkretnych wyborach dotyczcych faworyzowania; prba zrekonstruowania sytuacji ogu ludnoci; 18

*badania socjometryczne polegaj na diagnozowaniu relacji w grupach trwaych, a nie w przypadkach grup krtkotrwaych, zamknitych. Badanie socjometryczne wymaga 100% czonkw badanej grupy: jeeli osoba wypeniajca test socjometryczny nie wemie pod uwag osoby nieobecnej, to wynik badania nie bdzie prawdziwy; w kadej grupie istnieje szereg struktur j organizujcych; trzy rodzaje wyborw: pozytywny, negatywny, neutralny; *macierz w matematyce to ukad liczb, symboli wyrae ujtych w form tabeli; sposb macierzowy prezentacji wynikw w ramach testw socjometrycznych: graf pozwala na syntetyczne przedstawienie wynikw badania:
10

00
2

1
3

Na powyej przedstawionym schemacie sytuacja rysuje si wrcz patologicznie, poniewa caa grupa jest uzaleniona od jednej osoby; tak grup atwo jest sterowa. rodzaje struktur socjometrycznych: acuchowa/relacja acuchowa: acuch komunikacyjny aktywuje kady element swojego cigu; gwiazdowa: skupienie uwagi grupy tylko na jednej jednostce; kliki: podgrupa koncentruje na sobie uwag pozostaych czonkw grupy; zalety bada socjometrycznych: metoda prosta, niewymagajca adnych wielkich przygotowa i zasobw finansowych;

sabe strony bada socjometrycznych: mona za ich pomoc bada tylko biecy, aktualny stan danej struktury; badanie opinii badanych na temat struktury, a nie samej struktury, czyli struktury rzeczywistej. Jakkolwiek, zarzut ten mona odrzuci, biorc pod uwag fakt, e zmiennych badanych si nie widzi, np. tosamoci narodowej; 19

 metoda ta nie zgbia przyczyn, motyww na podstawie ktrych dana struktura powstaa; traktowanie wyborw w trakcie badania socjometrycznego dychotomicznie, a sytuacja afektywna nigdy nie jest dychotomiczna. Metody bada kulturoznawczych: Gron. 7, 16.01.2014, s. P.1.2.

Analiza danych i dobr prby.

metodologia wymaga systematycznoci, konkretnych regu postpowania w przebiegu postpowania badawczego; metafora oowiu i skrzyde: przenony obraz uprawiania nauki, w ktrym ow ma symbolizowa stabilno procesu badawczego, a skrzyda odkrywczo, kreatywno badaczy; analizy s cay czas usytuowane w procesie badawczym; gromadzenie danych empirycznych wykorzystywanych w kolejnych etapach procesu badawczego: zebrane dane nie stanowi zakoczenia tego procesu naley je jeszcze opracowa i spisa raport, poniewa proces badawczy powinien by koherentny; *imperatyw koherentnoci procesu badawczego nakaz, wedug ktrego proces badawczy ma by koherentny; *redukcja przestrzeni wasnoci ? *analiza danych to, co badacz uzyska po zastosowaniu konkretnej metody badawczej. Analiza danych dzieli si na nastpujce rodzaje oraz ich podrodzaje:

analiza danych jakociowy (nieliczbowy): ilociowy (liczbowy): 1. kategoryzacja danych: wyrnienie 1. opisowy (jednozmiennowy): badanie tylko kategorii w ramach zbioru zebranych jednej zmiennej; w ramach tego danych; mona wyrni dwie lub wicej podrodzaju wyrnia si jeszcze trzy kategorii na podstawie, np. odpowiedzi elementy podziau: udzielonych przez badanych; to kreatywny rozkad zmiennej, np. jak zmienna wieku i silnie zindywidualizowany etap dla rozkada si na czonkw poszczeglnej badacza: to badacz decyduje na jakie zbiorowoci, np. kategorie podzieli dane podobnie jak w wiek liczba osb przypadku klucza kategoryzacyjnego w 21 2 analizie zawartoci; 22 5 2. kodowanie: sposb pozwalajcy na 23 3 porzdkowanie danych w ramach 24 1 jakociowej analizy danych; dzieli si na R: 11 wyczerpujce i rozczne; tendencja centralna: dominujca warto w zbiorze, np. rednia arytmetyczna (warto rednia dla caego zbioru, czsto nieobrazowa, gdy w zbiorze wystpuj bardzo kontrastowe dane, np. w przypadku rnic w wysokoci wynagrodzenia w pracy rozpito midzy najnisz a najwysz stawk moe wynoci ponad 4000 zotych), mediana (warto wystpujca w dokadnie w rodku cigu rosncego [dane 20

uporzdkowane rosnco ze zbioru]) i modalna (warto dominujca w zbiorze, czyli najczciej w nim wystpujca); rozproszenie: jeeli wartoci w danym zbiorze s bardzo rozproszone (wystpuj midzy nimi due rnice), to warto rednia nie jest dobr, obrazow miar; 2. wielozmiennowy: badanie wicej ni jednej zmiennej; Aby przej do analizy wyjaniajcej, trzeba najpierw dokona analizy opisowej, jakkolwiek, czasami zmienna opisowa moe by wystarczajca dla potrzeb danego procesu badawczego.

konstruujc tabel z danymi naley zawsze nada tytu tabeli, waciwy jej numer porzdkowy oraz poda rdo, z ktrego si korzystao przy doborze danych, np. Krajowe Centrum Badania Opinii (Spoecznej); to kwestia brania odpowiedzialnoci za treci przedstawiane w zebranych danych.

Dobr prby.
badania caociowe to badanie caej populacji, natomiast badania czciowe to badanie wybranej grupy reprezentatywnej dla danej populacji; *estymator to, co ocenia si w prbce. Na podstawie estymatora naley oceni wielko parametru; reprezentatywno: przeprowadzajc prb, naley uzyska dane reprezentatywne dla caej grupy; wyrnia si nastpujce cieki doboru prby: a) prby nielosowe (nieprobabilistyczne): atwiejsze w przeprowadzeniu, ale niereprezentatywne dla caej grupy; take tanie w przeprowadzeniu; wyrnia si nastpujce procedury w prbach nielosowych: procedura dostpnoci osb do badania (potencjalnych badanych); procedura doboru celowego/arbitralnego: badacz decyduje, kogo wybiera do swojej prby badawczej; procedura kuli nienej: poprzez kolejne osoby nalece do grupy objtej badaniem, badacz dociera do jej czonkw; procedura kwotowa: do grupy mog wej osoby, ktre speniaj okrelone warunki; procedura przez obserwatorw: znalezienie jednej osoby dobrze poinformowanej w danej dziedzinie pozwala na pominicie etapu przepytywania wielu osb; b) prby losowe (probabilistyczne): trudniejsze w przeprowadzeniu, ale reprezentatywne dla caej grupy, wymagaj operatu, czyli odwzorowania caej populacji za pomoc pewnego schematu (np. spis ludnoci); w kadym z rodzajw prby losowej badacz przed przystpieniem do badania posiada ju okrelon wiedz w temacie; wyrnia si nastpujce procedury w prbach losowych (por. tabela liczb losowych): procedura prostej prby losowej: elementy wybierane s ze zbioru cakowicie losowo, przypadkowo; procedura doboru systematycznego: np. wybieranie co szstego elementu ze zbioru; procedura doboru warstwowego: (przykad ze szkolnictwem rednim, ktre dzieli si na trzy warstwy: licea oglnoksztacce, technika oraz na licea profilowane) naley dobra dane z kadej warstwy w ramach jednej kategorii; 21

 procedura doboru wielostopniowego: (przykad z gminami, powiatami i wojewdztwami). Metody bada kulturoznawczych: Gron. 7, 23.01.2014, s. P.1.2.

Etyczny wymiar nauki.

czy dane metody badawcze mona stosowa? Jakie maj one wpyw na badane podmioty ? jak bada wiat zarwno ze strony naukowej jak i z innych perspektyw? ujcie nauki w karby organizacyjne; radzenie sobie z opisem materii: co naley czyni, aby opisa dan sfer spoeczn? uprawianie nauki odbywa si take w kontekcie etycznym: badania s prowadzone w konkretnym rodowisku; socjologia jest krlow nauk spoecznych; trudno jest prowadzi badania bez zupenej ingerencji w sfer badan. czy si to z pojciem stosowanym gwne w medycynie: - *inwazyjno technik w procesie diagnozowania, badania nastpuje pewna inwazja w ciao badane. Podobnie dzieje si w naukach spoecznych: badanie o ludzi oraz wytworw ludzkiej dziaalnoci wywiera na nich okrelony wpyw, np. respondent to czowiek wrcz dotykany w procesie badawczym. Pojawia si tu pytanie o to jaki wpyw ma badanie na badanego: pozytywny, negatywny czy te by moe neutralny (de facto bez wpywu);

dylemat polityczny i finansowy: finanse s niezbdne do prowadzenia bada, co wie si z okrelonymi konsekwencjami i stwarza pewne uzalenienie od struktur najczciej politycznych; Zabawy i zwodzenie nauki, Martin Gadager? oraz Czarnoksistwo w naukach spoecznych, Stanisaw Andreski? to dwie publikacje, w ktrych autorzy przekazuj, e kady ze skrajnych systemw politycznych w historii mia swoich apologetw na polu nauki, np. komunizm (tzw. naukowy komunizm, woski faszyzm, nazizm (niemiecki faszyzm); rosnca liczba instytucjonalnych przejaww rozwizywania problemu etycznego w nauce, np. tworzenie kodeksw postpowania etycznego; Dekalog badania spoecznego, Janusz Szumski; rodowisko badaczy stara si sprosta wyzwaniu etycznemu na polu nauki, ale pojawiaj si: - dylemat midzy prawem do prowadzenia bada, a prawem do wolnej decyzji ludzi, ktrych chce si bada; - dylemat na polu nauk cisych, np. badanie struktury atomu, ktry moe pniej by wykorzystany w dobrej lub w zej intencji; co nauka proponuje wobec powyszych dylematw? 1. zasada dobrowolnego uczestnictwa: badacz nie moe nikogo zmusi do bada (por. prawa socjologii wedug prof. Ryszarda Dyoniziaka: badania maj znaczenie dla badacza, nie dla badanego). Badacz powinien w peni opowiedzie o przeprowadzanym badaniu, udzieli wszelkich informacji badanym: osoba dobrowolnie uczestniczca w badaniu musi by w nim wszystkiego wiadoma. Z drugiej jednak strony ta zasada moe sprawi, e ju na samym pocztku kto zrezygnuje z udziau w badaniu, a w innym przypadku sprawi, e badany bdzie inaczej myle anieli wtedy ni gdyby nie wiedzia wszystkiego o przeprowadzanym badaniu. Zasada dobrowolnego uczestnictwa jest bardzo wana, ale moe niekiedy burzy logik procesu badawczego; 22

2. zasada niekrzywdzenia badanych: przypadek eksperymentu stanfordzkiego (Zimbardo?), w ktrym studenci odgrywali rol winiw oraz stranikw wiziennych zwrci uwag na problem wpywu instytucji totalnych (wizienia, zakady poprawcze, szpitale psychiatryczne, czyli miejsca, w ktrych umieszczeni ludzie podlegaj caodobowej kontroli. Klasztory klauzurowe to szczeglny przypadek, w charakterze pozytywnym, instytucji totalnej, tym bardziej, e ludzie tam przebywajcy zazwyczaj samodzieln ie zdecydowali o swoim pobycie w klasztorze). Uwaa si, e autorem terminu instytucja totalna jest Irving Goffman?. Eksperyment stanfordzki wykaza, e zajcie okrelonej pozycji w instytucji totalnej wywouje zmiany w postawie, zachowaniu czowieka wrcz w jego psychice. Pojawiaj si jednak pytania, na ile mona takich pracownikw usprawiedliwi samym wpywem instytucji i czy nie jest to zbyt silne akcentowanie bezwolnego wpywu instytucji na czowieka? W eksperymencie stanfordzkim zdarzao si, e ludzie cierpieli, ale okaza si on przez ten fakt poyteczny dla nauki; zosta jednak przerwany w trakcie jego przeprowadzania wanie ze wzgldw etycznych. Po przeprowadznym eksperymencie prowadzi si niekiedy tzw. sesj reparacyjn, aby w pewnym stopniu zadouczyni tym, ktrzy mogli byli dozna krzywdy w wyniku eksperymentu; 3. zasada anonimowoci i poufnoci: badania s anonimowe wtedy, gdy nikt nie ma jakiejkolwiek moliwoci zweryfikowania tosamoci badanych, natomiast badania poufne s wtedy, gdy badani mog zaufa badaczowi, e w nie wyjawi innej osobie ich tosamoci. Badanie, w ktrym s pytania o pewne dane przy jednoczesnej moliwoci faktw pozwalajcych na identyfikacj badanego, nie maj ju anonimowego charakteru por. konsktrukcja kwestionariusza ankietowego, w ktrym w czsci wstpnej umieszcza si informacje o instytucji, w ramach ktrego prowadzone s badania [jeeli instytucja jest powszechnie znana w danym wikszym rodowisku, np. Uniwersytet Jagielloski w Polsce, jej wiarygodno w oczach badanego prawie automatycznie wzrasta]). Trzeba by wiadomym, co gwarantuje zasada anonimowoci i poufnoci; 4. zasada informowania uczestnikw bada o wynikach : dowodzi podmiotowego i partnerskiego traktowania badanych przez badacza. W przypadku bada a nonimowych nie mona jednak dotarczy wynikw badanemu bezporednio, dlatego te przekazuje si w takich przypadkach informacj badanym o instytucji i terminie: gdzie i kiedy bdzie mona uzyska zbiorcze wyniki badania. Naley informowa o wszystkich wyni kach, nawet o tych nieprzewidzianych, burzcych nawet dotychczasowego teorie badacza; polityczne uwarunkowania nauki: trzeba znale odpowiedniego sponsora do bada, np. w Stanach Zjednoczonych, aby uzyska rodki finansowe od pastwa na badania, trzeba wpierw otrzyma pozytywn opini komisji etycznej; uprawiania nauki nie odbywa si w prni cywilizacyjnej, spoecznej; nie naley take sprowadza nauki do czysto teoretycznego postpowania; nie mona oddzieli kultury od czowieka; poznanie naukowe powinno by obiektywne, ale nauce przewodz ludzie, czyli podmioty subiektywne. Mona jednak redukowa subiektywno poprzez konsultacj z innymi ludmi.

23

Metody bada kulturoznawczych

10.10.2013 Metodologia zajmuje si: procesami poznawczymi wytworami czynnoci poznawczych (to np. pojcia i twierdzenia, teorie) W historii ksztatoway si dwa silne nurty metodologiczne: nurt naturalistyczny wychodzi z zaoenia, e wiat jest jeden i naley go bada za pomoc wsplnych metod, niezalenie od tego, co jest przedmiotem naszych bada. Wzorcem jest fizyka nurt humanistyczny nie istnieje istota rzeczy niezmienna dla wszystkich, jest rnicowana od wiata, w ktrym co powstao. Rzeczy o tyle istniej i s okrelane, o ile istnieje kto, dla kogo maj znaczenie. Kada rzecz ma swoje osobne znaczenie w zalenoci od krgu jej odbiorcw i uytkownikw. Nie wszystko ze wiata spoecznego da si opisa w sposb ilociowy, dlatego nauk naley te wyposay w now metodologi, metod rozumienia (Max Webber). wiat spoeczny trzeba nie tylko opisywa, naley go take rozumie. Proces badawczy rozpoczyna si od zadania pytania, ostatnim etapem jest odpowied na to pytanie. Nie naley myli obszaru badania z problemem badawczym. Problem spjnoci procesu badawczego najprociej spjno osign zadajc pytanie, a potem dc do odpowiedzi na nie. Etapy procesu badawczego: sformuowanie problemu badawczego eksplikacja (konceptualizacja) uszczegowienie problemu formuowanie hipotez operacjonalizacja przejcie na poziom zmiennych, poziom pomiaru Dwie fazy procesu badawczego: faza konceptualizacji i faza operacjonalizacji. Kady proces badawczy jest procesem cyklicznym.

17.10.2013 Zmienne i wskaniki. Zmienne Rzeczywisto poznajemy wyrniajc rne zmienne. Poznanie dokonuje si poprzez dokonanie pomiaru wartoci tych zmiennych. Pojcie zmiennej jest kluczowym pojciem w metodologii. Wikszo zmiennych stosowanych w metodologii to zmienne wielowymiarowe. Inny podzia zmiennych: jednostkowe (mog mie charakter absolutny (przynale jednostce z racji tego, e jest jednostk, np. wzrost, kolor oczu) lub relatywny (np. bycie podwadnym swojego szefa), mog te by porwnawcze (kto jest jaki w stosunku do kogo), mog mie charakter cech kontekstowych (bycie mieszkacem wielkiego miasta)) 24

 grupowe (mog by analityczne (powstaj z operacji na zmiennych absolutnych odnoszcych si do jednostek, np. redni wzrost w danej grupie), cechami strukturalnymi (okrelaj cechy grupy, da si je okreli tylko badajc grup jako cao, np. patriarchalno rodziny), mog by te cechy globalne (np. typowa grupa miejska/wiejska) Kolejny podzia: zmienne dychotomiczne (inaczej zero-jedynkowe; przyjmuj tylko dwie wartoci, np. pe) zmienne wielowartociowe (np. pomiar dugoci w cm) skokowe (przyjmuj okrelone wartoci w danych przedziaach, np. dochd w zeznaniach podatkowych, ktry zawsze jest liczb cakowit) zazwyczaj ich uywamy cige (zmienne mog przyjmowa wszystkie wartoci z danego przedziau, np. czas, barwy tczy) Kolejny podzia (typologia Stevensa): nominalne (jakociowe) mona tylko stwierdzi rno wartoci danej zmiennej, np. pe porzdkowe moemy nie tylko stwierdzi rno danych zmiennych, ale i jej natenie stopie, w jakim si rni. Obiekty posiadajce dan cech mona uporzdkowa na jej podstawie. interwaowe oprcz wymienionych wyej operacji mona je te dodawa lub odejmowa do tego musi istnie jednostka pomiaru. Przykad temperatura liczona w stopniach C. ilorazowa jw., ale mona te mnoy i dzieli, np. skala Kelvina. Podzia ten suy do tego, by nie wyciga pochopnie nieuprawnionych wnioskw; trzeba zwraca uwag, do ktrej kategorii naley dana zmienna i jakie dziaania mona na niej wykonywa. Zawsze mona te osabia skal, ktr si posugujemy np. zmienne ilorazowe (dochd) przedstawia za pomoc zmiennych nominalnych (kto duo lub mao zarabia). Nie wolno natomiast robi tego w drug stron np. zmiennej nominalnej traktowa jako ilorazowej. Najczciej posugujemy si cechami nominalnymi i porzdkowymi. Na odkrywanie zwizkw przyczynowo-skutkowych pozwala eksperyment. Wskaniki To te pewien rodzaj zmiennych. Da si wyrni co najmniej trzy rodzaje wskanikw w naukach spoecznych: ludzkie zachowania przedmioty materialne wypowiedzi

24.10.2013 Opis jest jednym ze sposobw poznania. Bdziemy opisywa metody badawcze. Zastosowana metoda z jednej strony otwiera pewne moliwoci, a z drugiej strony inne zamyka. W naukach spoecznych zaleca si stosowanie triangulacji pojcie z geologii, chodzi w nim o to, e musimy wyznaczy co najmniej trzy punkty (dobrze, e bye na geodezji). W naukach spoecznych w danym procesie badawczym zaleca si stosowa wicej ni jedn metod badawcz, bo kada kolejna 25

metoda poprawia jako widzenia zjawiska, ktre chcemy bada. Metody badawcze bdziemy omawia zgodnie z kluczem skonstruowanym przez Jana Lutyskiego. Proponuje on podzia na metody obserwacyjne i na metody komunikacyjne. Innym kryterium jest kryterium standaryzacji; wtedy mamy metody standaryzowane i niestandaryzowane. Komunikacyjne: zwizane z komunikacj bezporedni zwizane z komunikacj poredni Te podziay nie s dychotomiczne, a wielostopniowe. Metody komunikacyjne s swoiste dla nauk spoecznych, za obserwacyjne i dla nauk spoecznych, i przyrodniczych. W metodach obserwacyjnych jest obiekt obserwowany i obserwator. W metodach komunikacyjnych s dwie osoby, ktre komunikuj si ze sob w celu poznania nieobecnego obiektu. obserwacyjne standaryzowane niestandaryzowane komunikacyjne bezporednia porednia

Czym jest obserwacja? Obserwacja, aby moga by naukowo zastosowana, musi spenia nastpujce warunki: gromadzenie spostrzee planowe obserwacja musi by systematyczna obserwacja musi by ukierunkowana podstawowym kryterium ukierunkowania bdzie nasz problem badawczy niektrzy dodaj jeszcze, e obserwacja musi przebiega w okrelonym czasie Obserwacja powinna by take rejestrowana. Moemy mwi o obserwacji jako szeroko pojtej metodzie badawczej lub jako o czym, co doprowadza badacza do sformuowania problemu badawczego. Obserwacja jest wewntrznie zrnicowana, istnieje wiele jej typw. Obserwacja ma swoje ograniczenia: obserwujemy tylko to, co si dzieje teraz, a take to, e jest indukcyjna(!) - mamy skonno do wychwytywania z obserwowanej rzeczywistoci tych faktw, ktre potwierdzaj nasze hipotezy i oczekiwania. Zalety obserwacji: to metoda uniwersalna - mone by stosowana w rnych warunkach, celach i przez rne osoby, pozwala nam poznawa ludzi/zdarzenia w ich naturalnym rodowisku, pozwala nam przeamywa bariery kulturowe (w przeciwiestwie do jzyka). Obserwacja jest wan metod badawcz poprzez swoj uniwersalno i wielorakie zastosowania.

26

Obserwacja jako metoda naukowa musi speni jeszcze cztery warunki: obiektywnoci; wynik powinien by niezaleny od tego, kto obserwacj prowadzi adekwatnoci; powinna by adekwatna do problemu badawczego, generowana przez niego powinna by wyczerpujca; obejmowa wszystkie aspekty danego przedmiotu powinna by wnikliwa; np. naley obserwowa nie tylko zjawisko, ale i jego zwizki z innymi zjawiskami

Typologia obserwacji: uczestniczce i nieuczestniczce; badacz zawsze musi podj decyzj, ktr metod wybierze. Najwaniejsze konsekwencje: bdc czonkiem grupy czonek moe dociera do pewnych spraw, ktrych grupa nie ujawnia obcym, ale z drugiej strony podlegamy etnocentryzmowi (= wysze wartociowanie grupy, do ktrej si naley), czowiek zawsze te jest w jakim okrelonym miejscu struktury i z tego punktu widzenia oceniamy to, co widzimy eliminacja penej obiektywnoci. uczestniczca badacz staje si czonkiem zbiorowoci, ktr obserwuje nieuczestniczca badacz stoi z boku w stosunku do zjawiska obserwowanego jawne i ukryte. Problem: jeli kto wie, e jest obserwowany, postpuje inaczej, ni gdy tego nie wie. jawna obserwowana zbiorowo wie, e jest obserwowana ukryta badacz ukrywa fakt obserwowania kontrolowana i niekontrolowana (pokrywa si z podziaem na standaryzowan i niestandaryzowan). Istniej pewne techniki i narzdzia do kontrolowania obserwacji. bezporednia i porednia Mog by rne obiekty obserwacji: zachowania przestrzenne ludzi (kto stoi, gestykuluje, siedzi, etc.) zachowania niewerbalne (smutna mina) zachowania jzykowe ('mhm') Konieczno interpretowania wynikw obserwacji. Z jednej strony fakt, e wyrolimy w jakiej kulturze pomaga nam w interpretacji, a z drugiej przez to moemy nie zauwaa pewnych zachowa, poniewa s dla nas naturalne. Chcc obserwowa inn kultur bdzie zauwaa zachowania przestrzenne, ale bdzie mia problem z ich interpretacj.

7.11.2013 Midzy badaczem a respondentem dochodzi do aktu komunikacji. Sytuacj idealn byoby, gdyby respondent na zadane mu pytanie odwoa si do rzeczywistoci w tym miejscu pojawia si problem relacji poznawczej (przy zadaniu pytania bya relacja komunikacyjna czy kto zrozumia pytanie, oraz relacja ekspresyjna zdolno wyraania tego, co mylimy). Dodatkowo, wiedza respondenta o rzeczywistoci nigdy nie jest 100%. Badacz chcc pozna rzeczywisto inicjuje szereg procesw, ktre maj doprowadzi go do wiedzy o rzeczywistoci. Badacz Respondent Rzeczywisto Nowak nazwa to acuchem komunikacyjnym proces poznawczy, odwoujc si do metod komunikacyjnych, zawsze opiera si na aktywowaniu takiego acucha komunikacyjnego. Relacje poznawcza, komunikacyjna i ekspresyjna nie daj doskonaego obrazu rzeczywistoci, zawsze w 27

pewien sposb zakcaj proces poznawczy. Teoria pyta. Czym jest pytanie? Wypowiedz skierowana do respondenta majca na celu uzyskanie okrelonych informacji. Przyjmujemy zaoenie, e odpowied na zadane pytanie daje obraz rzeczywistoci, podczas gdy faktycznie nigdy nie s one cakiem tosame. Odpowiedzi na pytania traktujemy jako wskaniki. W metodach komunikacyjnych, gdy uruchamiamy acuch komunikacyjny, zadajemy pytanie by uzyska odpowied, a tre odpowiedzi jest dla nas wskanikiem informujcym nas o rzeczywistoci. Typy pyta: otwarte (s lepszym narzdziem poznawania rzeczywistoci, ale trudniejszym do stosowania) zamknite (istnieje ograniczona ilo odpowiedzi na to pytanie), w szczeglnoci pytania rozstrzygnicia (tak/nie) porednie bezporednie to podzia ze wzgldu na intencj pytajcego: jeli pytanie 'ktra jest godzina' zadajemy by si tego dowiedzie, jest to pytanie bezporednie; jeli pytamy by dowiedzie si, czego dana osoba uywa do okrelania czasu, jest to pytanie porednie Wywiad metoda badawcza. W bezporednim kontakcie midzy badaczem a respondentem zadawane s pytania, otrzymywane s odpowiedzi. Moe si cechowa rnym stopniem standaryzowania, cho nigdy nie bdzie ono pene. Przez to, e wywiad odwouje si do komunikacji bezporedniej (obecno badacza i respondenta w okrelonym miejscu), kady wywiad jest wygenerowaniem sytuacji spoecznej. W czasie wywiadu oprcz samego pytania do respondenta dociera te kontekst spoeczny; kim s te osoby, jak si zachowuj, etc. Ze wzgldu na to, e jest oparty na komunikacji bezporedniej, zazwyczaj wywiadowi towarzyszy take moliwo zastosowania obserwacji. Typologizacja wywiadu: ze wzgldu na stopie standaryzacji: swobodny (w najmniejszym stopniu zestandaryzowany, nie moe jednak by rozmow o czymkolwiek i w jakikolwiek sposb; musi by ukierunkowany) zogniskowany (mniej zestandaryzowany ni wywiad kwestionariuszowy; badacz zadaje pytania w sposb dowolny, wsplny jest tylko skoncentrowanie na konkretnym problemie) kwestionariuszowy (badacz wszystkim badanym osobom stawia takie same pytania; ten typ wywiadu pomaga badaczowi porwnywa odpowiedzi rnych respondentw) ze wzgldu na czstotliwo: jednokrotny wielokrotny (gdy chcemy uchwyci proces zmiany) ze wzgldu na to, z kim przeprowadzamy wywiad: wywiad grupowy (tu dochodzi jeszcze jeden kontekst wpyw grupy) wywiad indywidualny

28

21.11.2013 Sonda ankietowy (survey) metoda tak spopularyzowana, e przez niektrych czsto utosamiana z socjologi. To komunikacja porednia (brak bezporedniego kontaktu, z czego wynika szereg istotnych konsekwencji), najczciej pisemna. To metoda wystadaryzowana. Sonda ankietowy ankieta. Ankieta to narzdzie w ramach metody, jak jest sonda. [Metody ktre stosujemy nie s cakowicie neutralne. Rodzaj uywanej metody zaley od badanego zjawiska, metoda okrela, co bdziemy w stanie zbada, z jakich danych bdziemy zmuszeni zrezygnowa.] Marshall McLuhan medium jest zarazem ordziem, rodek za pomoc ktrego si komunikujemy, zawiera ju w sobie przekaz. To jakim medium si posugujemy, decyduje o tym, co chcemy powiedzie. Podobnie jak w przypadku wywiadu sonda ankietowy jest pomocny wtedy, gdy chcemy dotrze do zjawisk nieobserwowalnych. Klasyczna wersja sondau badacz zestawia pytania tworzc kwestionariusz do sondau, a potem jako (poczt, w gazecie, etc.) dostarcza je respondentowi, nie widzc go. Rnice midzy sondaem a wywiadem: brak kontaktu bezporedniego, a wic i kontroli nad respondentem podczas udzielania odpowiedzi badacz ma ograniczone moliwoci motywowania respondenta do wsppracy w sondau badacz nie moe oczekiwa zbyt wielu informacji od respondenta, bo to wymagaoby duej iloci czasu powiconego na wypenienie ankiety sonda musi by krtki, nie moe wymaga duego wysiku przy udzielaniu odpowiedzi; to narzdzie ze swej natury ograniczone sonda musi by napisany jzykiem prostym, dostpnym dla przecitnego odbiorcy (nie wiemy dokadnie kto bdzie go czyta) sonda wykorzystuje zbieranie opinii od pojedynczych jednostek, ktre zawsze znajduj si w okrelonym kontekcie, ktrego nie znamy (nie wiemy czy kto jest mody, czy jest wypoczty, zy, etc.) nie wiemy co wpyno na takie, a nie inne odpowiedzi (w wywiadzie moglimy obserwowa respondenta i na tej podstawie uzyska niektre informacje) sonda dostarcza nam 'zdjcia' wieloci jednostek w okrelonym odcinku czasowym, to obraz tego co jednostki myl w okrelonym momencie, wyrwane z kontekstu poniewa w latach 70 metod dominujc by sonda, dlatego nie uzyskano penego obrazu spoeczestwa, a jedynie obrazy wyrywkowe (stosowana metoda wpyna na uzyskane wyniki procesu badawczego to kiepska metoda jeli chodzi o poznanie dynamiki, 'gbokoci' ludzkiego mylenia) prof. Antoni Suek: sondae nie s metod idealn, ale okres ich krlowania w naukach spoecznych pozwoli porednio na rozwj dwch wanych obszarw badawczych; badania opinii spoecznej i analizy danych sonda jest taszy ni wywiad wymagany jest odpowiedni dobr respondentw, aby wyniki byy reprezentatywne dane ju na starcie bd wystandaryzowane Ryszard Dyoniziak ('Sondae, czyli manipulowanie spoeczestwem') pokazywa, jak wiele razy sondae byy wykorzystywane/nieumiejtnie tworzone i w efekcie suyy do manipulowania spoeczestwem. Okreli 'trzy prawa socjologii ankietowej': respondenci nie s zainteresowani tym, czym jest zainteresowany badacz jeli osoba zdecyduje si odpowiada na pytania, to bdzie odpowiada nawet, jeli nie ma na ten temat wiedzy jeli w trakcie komunikacji uyte sformuowania/pojcia mog by wieloznacznie rozumiane, to 29

na pewno bd wieloznacznie rozumiane Dyoniziak mwi o 'osobowoci spoecznej' kady czowiek ma cz tosamoci warunkowan, budowan przez spoeczestwo. Sonda nie pozwala nam na poznanie osobowoci spoecznej naszych respondentw. Sondae dzieli si zazwyczaj ze wzgldu na dwa kryteria: posiadania przez badacza kontroli nad wypenianiem kwestionariusza lub nie, oraz kryterium przekazu ustnego/pisemnego.

kontrola przekaz pisemny ankieta pod nadzorem, indywidualna (siedzimy przy respondencie, kontrolujemy proces wypeniania) lub audytoryjna (np. egzamin) audytoryjna ankieta socjometryczna z ustnym przekazem badacza (badacz czyta pytania, a respondenci odpowiadaj pisemnie)

brak kontroli [najbardziej klasyczna forma sondau ankietowego] ankieta pocztowa, prasowa, rozdawana, doczona do jakiego produktu, internetowa ankieta telefoniczna, radiowa, telewizyjna

przekaz ustny

Przy sondau ankietowym pojawia si m.in. problem reprezentatywnoci czsto badania nie daj nam moliwoci badania caej populacji; badamy jak cz i na tej podstawie chcemy si wypowiada na temat caoci. Problem zwizany ze 'zwrotowoci' ankiet problem, by odzyska znaczcy procent ankiet, dodatkowo czsto odpowiada tylko pewien rodzaj osb (np. osoby silnie przewiadczone o znaczeniu badania, albo osoby niezrwnowaone). Kontakt midzy badaczem a respondentem zazwyczaj jest bezosobowy, co osabia jego skuteczno. Dlatego czsto dy si do humanizacji bada dowartociowania faktu, e respondent jest osob, a nie 'maszynk do dostarczania informacji' (np. przygotowuje si osobno ankiety dla mczyzn i dla kobiet, by unikn sformuowa tylko w rodzaju mskim albo kocwek e/a). Wane jest te monitorowanie zwrotw zazwyczaj ci, ktrzy odpowiadaj ostatni, maj bardzo podobne opinie do tych, ktrzy nie odpowiedzieli w ogle. Sonda ankietowy to metoda gromadzenia informacji przez odwoanie si do komunikacji bezporedniej, komunikacja jest ograniczona czasowo i przestrzennie w zwizku z tym dostarcza badaczowi informacji wyrwanych z kontekstu czasowego i przestrzennego, przez co te informacje s stosunkowo mao trafne. Sonda jest w miar rzetelny dziki temu, e jest w wysokim stopniu wystandaryzowany (nie dopuszcza wielu wtkw odpowiedzi) przy powtarzaniu odpowiedzi uzyskalibymy takie same, ale mao trafny, bo przy jego pomocy trudno badaczowi dotrze do istoty zjawiska (nie moe zadawa dodatkowych pyta, etc.). Wywiad w porwnaniu do sondau ankietowego jest metod o wikszej trafnoci, ale mniejszej rzetelnoci. Kwestionariusz jako narzdzie badawcze. Funkcje: 30

 podstawowa funkcja to przeoenie problematyki badawczej na konkretne pytania. Kwestionariusz pomaga w przejciu od problemu badawczego do pomiaru okrelonych zmiennych nakonienie respondentw do udzielania odpowiedzi uatwienie odpowiedzi respondentom przygotowanie materiau do analizy Struktura kwestionariusza (powinien mie 3 czci skadowe, cho nie musi): cz wstpna powiadomienie o tym, jakie to badanie i krtki list wprowadzajcy, informacje o badaczu i reprezentowanej instytucji, instrukcje cz zasadnicza skada si z pyta wynikajcych z problemu badawczego. Pytania powinny si wiza z problemem badawczym (pytania niezwizane mcz respondenta). Wszystko, o co chcemy zapyta, musi znale si w kwestionariuszu ujcie wszystkich aspektw, a uywany jzyk powinien by zrozumiay. Bd multiplikacji kade pytanie powinno dotyczy jednej kwestii. Powinno si take zastosowa struktur moduow (podzia na sekcje tematyczne) i reguy przejcia (jedno lub dwupoziomowa forma przejcia/pytania) cz podsumowujca, kocowa przypomnienia i instrukcje, podzikowanie za wypenienie ankiety Faszywe zaoenie znawstwa zaoenie idealne, ktre jednak si nie sprawdza. To jeden z podstawowych bdw metodologicznych w socjologii pojawiajcy si w sytuacji, gdy osoba prowadzca badania zadaje badanym pytanie o dany problem bez wczeniejszej weryfikacji, np. czy problem jest u danej osoby rozpoznany. Najczciej taki bd pojawia si w kwestionariuszach wywiadu, gdzie pytania s formuowane w postaci niezrozumiaej dla badanego ze wzgldu na pojcia, ktre wedug tworzcego kwestionariusz s powszechnie znane. Konspekt tworzy si po to, by wymusi zbudowanie struktury mylenia o problemie. Trzeba unika sugestywnych pyta, ktre manipuluj odpowiedziami respondenta. Unikanie zjawiska schematyzowania odpowiedzi: zestaw pyta o powikszajcej si kolejno oglnoci lub na odwrt. Analiza treci (zawartoci) moemy obserwowa zachowania doczesne, ale przeszoci moemy obserwowa jedynie komunikaty. Metoda ta przydatna jest do analizowania komunikatw z przeszoci, sposobu komunikowania si ludzi midzy sob. Pocztki tej metody sigaj lat 40/50 XX w., a rozwijana jest po dzie dzisiejszy, poniewa cay czas pojawiaj si zjawiska, ktre kiedy nie miay miejsca (nowe sposoby mylenia, patrzenia na czowieka, etc.). Pojawia si kwestia jak bada takie zjawiska. Etapy powstawania analizy treci: amerykaski politolog Harald Rasuel(?) zainteresowa si kwestiami propagandy z czasw I W; jak to si stao, e hasa przeszy z elity do masowego odbiorcy. Komunikaty (czyli to, co ludzie myl i co przekazuj innym ludziom) poddano analizie z literackiego punktu widzenia. Bernard Berelson (1952) definicja analizy treci: to technika suca do obiektywnego, systematycznego, jawnego i ilociowego opisu jawnej treci przekazw informacji. Wspczenie: kto, co, jak do kogo, z jakim skutkiem? Jdrem tej metody jest klucz kategoryzacyjny badacz buduje go sam, gdy ma okrelony problem badawczy, okrela, czego bdzie szuka w danym materiale. Konstruowanie klucza jest rzecz fundamentaln, ma zabezpieczy materia badawczy. Plusy: metoda ta nie ignoruje faktu, e ycie spoeczne jest procesem, a nie pojedynczym zjawiskiem, mae koszty bada; minus: mona bada tylko to, co zostao zapisane.

5.12.2013 31

Metoda biograficzna, nazywana te metod dokumentw osobistych. To nie metoda definiowana na zasadzie rda, z ktrego si korzysta. Przy tej metodzie bardziej ni przy innych trzeba wskaza, e kada metoda ma za sob zaplecze, kontekst filozoficzny. [Przy metodzie sondaowej traktuje si spoeczestwo jako zbir indywiduw. Przy wywiadzie to kontakt osoby z osob, wic musimy zaakceptowa fakt, e spoeczestwo to nie anonimowe jednostki.] Metod t opracowa Florian Znaniecki razem ze swoim wsppracownikiem, Williamem Thomasem. W latach 20tych opublikowali 'Chop polski w Europie i Ameryce'. Umoliwia badania oparte o materiay zawierajce relacje ludzi o ich uczestnictwie w danych zdarzeniach i procesach. To badanie, w ktrym odwouje si do relacji uczestnikw. Metoda ta dostarcza osobistego pogldu uczestnikw. Pojawia si, gdy rozwijaa si socjologia oparta o sondae. To pociga za sob konsekwencje: badacze otrzymuj sporo materiau, ktry nie zmusza ani nie daje czasu na budowanie teorii. Saboci tej socjologii byo to, e uwaano spoeczestwo za sum zachowa, brakowao syntez. Znaniecki i Thomas przeciwstawili si tym sabociom tworzc metod dokumentw osobistych. W ksice ktr napisali zawarli refleksj nad metod, ktr stosuj. W swojej pracy prbuj odtworzy proces migracji i osiedlania si. Znaniecki i Thomas uwaali, e ycie spoeczne skada si z warstwy obiektywnej (wartoci) i subiektywnej (postawy wobec tych wartoci). To, co powinnimy bada, to te postawy, ktre tworz ycie spoeczne, to to, jak ludzie si zachowuj, jak postrzegaj rne rzeczy. Nie ma ycia spoecznego poza tym, jak je odbieraj i przeywaj uczestnicy. To zawsze indywidualne postawy ludzi, nie ma obiektywnego ycia spoecznego. Z tego powodu uznali, e bada procesu migracji i osiedlania si nie da si inaczej, ni pytajc tych wanie ludzi o ich dowiadczenia. Wykorzystali w tym celu gwnie listy. Czsto wykorzystuje si te pamitniki, dzienniki, autobiografie. Niektrzy do rde zaliczaj take lune wypowiedzi w odpowiedzi na zadane pytanie. Dlaczego ludzie pisz te rda? Prowadzono nad tym badania, jako przyczyny wymieniono poczucie obowizku, denie do niemiertelnoci, ch uporzdkowania swojego ycia, by przysuy si nauce. Jak zdobywa si takie dokumenty? Mona ich szuka, ale najczciej ogasza si konkursy (prosi si ludzi o napisanie pamitnika) rda wywoane. Czasem kieruje si proby o udostpnienie ju istniejcego materiau to rda zastane. Listy s zastane, pamitniki mog by zastane lub wywoane. Znaniecki poprosi robotnikw o zapisanie swoich wspomnie. Przy rdle zastanym mamy do czynienia z analiz treci. Przy rdle wykonanym to ju rodzaj komunikacji. Wany by okres, typ wydarze i kategoria uczestnikw odpowiadali ludzie, ktrzy byli jako zwizani z zachodzcymi zmianami. Co badacz ma zrobi z materiaem, ktry zgromadzi? S rne metody opracowywania materiaw: egzemplifikacyjna materia ma suy tylko za przykad jakiego zjawiska konstruktywistyczna usiuje wychwyci rne prawidowoci 32

 analizy treci konstruujemy klucz kategoryzacyjny i potem uywajc go wyawiamy ze zgromadzonego materiau to, co nam potrzebne statystyczna liczenie np. ile lat rednio ludzie chodzili do szkoy, jaki by zarobek, etc. Sabe strony metody biograficznej: zbyt subiektywistyczna skazuje badacza na rekonstruowanie subiektywnej wizji ycia spoecznego [cho: rzeczywisto zawsze jest czyja] to uproszczona wizja ycia spoecznego, tylko z jednego punktu widzenia za bardzo skazuje si na warstw emocjonaln zdarze nie na to jak jest rzeczywicie, ale jak ludzie to odbieraj trudno dostpny materia Mocne strony metody biograficznej: jest 'gboka' nie tylko przedstawia obraz zewntrzny, ale odsania te motywy pozwala analizowa nie wydarzenia odizolowane (co jest saboci sondau), ale take patrzy na sekwencj wydarze to sekwencja dugoczasowa Badacze czciej stosuj metod biograficzn jako metod uzupeniajc.

12.12.2013 Jakociowe badania terenowe. To bardziej podejcie do procesu badawczego, ni kolejna metoda. S tego dwie przyczyny: wewntrzne, zwizane z sytuacj polskich bada spoecznych w latach 80 i 90 XX w. - zmiana spoeczna, jaka dokonaa si w Polsce, bya 'policzkiem' dla badaczy, bo byy to procesy w niewielkim stopniu przez nich przewidziane. Okazao si te, e dominacja bada sondaowych prowadzi do uomnych, niepenych wynikw bada, ktre nie pozwalaj na sprawdzenie, co rzeczywicie dzieje si w spoeczestwie. W latach 80 opublikowano te 'Histori myli spoecznej' J. Szackiego(?), co dao okazj do pogbionej refleksji inni w innych miejscach robi te same rzeczy inaczej, co pozwalao na spojrzenie krytyczne. zewntrzne rozwj paradygmatu interpretatywnego (inaczej: podejcie humanistyczne). Wczeniej prbowano stworzy nauki spoeczne na wzr nauk cisych (inspiracje naturalistyczne). Teraz twierdzono, e poznanie spoeczestwa nie ma polega na badaniu i pomiarze zmiennych, ale na rozumieniu tego spoeczestwa ycie spoeczne jest procesem, w ktrym istotn rol odgrywa komunikacja, a wic i symbole, bo jzyk uywa symboli. Rozumienie spoeczestwa musi polega take na badaniu tych symboli. Zaczto poszukiwa nowych metod. Trzeba interpretowa ycie spoeczne, patrze na nie tak, jak patrz na nie jego uczestnicy nie moe sta z boku. [Metoda badawcza wyznacza problem, ktry jest badany. Oznacza to te, e zmusza badaczy, by przy pomocy np. ankiet badali te rzeczy, ktre si da za ich pomoc bada.] Nie nastpio cakowite zerwanie z naturalizmem, ale zaczto zajmowa si innymi metodami i inspiracjami. Jedn z takich rzeczy bya etnometodologia zakadajca, e ycie spoeczne nieustannie si tworzy, czego regu ludzie mog nawet nie by wiadomi, ale spoeczestwo i kultura istniej w oparciu o wsplnot znacze o to, e ludzie nie musz sobie wyjania ani by wiadomi, ale w procesie komunikacji nieustannie nadaj znaczenia lub korzystaj ze znacze, ktre kto ju nada. Etnometodologia zmierza do tego, by odkrywa mechanizmy, reguy nadawania znacze i same 33

znaczenia. Bez tego bowiem nie da si zrozumie spoeczestwa. Jakie metody proponuje si w tych jakociowych badaniach terenowych? obserwacja uczestniczca wywiad zogniskowany [przede wszystkim ten] wywiad kwestionariuszowy wywiad pogbiony metoda biograficzna metoda interwencji socjologicznej stoi na granicy metod badawczych i dziaania spoecznego z tego powodu jest dyskusyjna Cechy bada jakociowych: trzeba stworzy badanym moliwo wypowiadania si w jzyku, ktry jest im waciwy warunek wstpny (ich struktury, pojcia, etc.) badacz musi akceptowa perspektyw jednostkow, w procesie badawczym musi kontaktowa si z osobami jako z osobami indywidualnymi komunikacja w badaniach jakociowych musi by dwukierunkowa (zaprzeczenie sondau) akceptacja dla kompetencji podmiotu badania bezporedni kontakt badacza z badanym (dugotrway) pluralizm metodologiczny (uywanie kilku metod) akceptacja procesualnoci i konceptualnoci ycia spoecznego nieliczne prby badawcze mao liniowy przebieg procesu badawczego dobr prby nie jest losowy, badacz moe j sam dobra nie stawia si silnego wymogu obiektywnoci, o obiektywno jest trudno 9.01.2014 Nauk uprawia si, by wyjania rzeczywisto. Jednym z gwnych pyta s pytania o funkcje bada naukowych (wyjanienie). Wyjani to wskaza przyczyn (to jeden z tokw rozumowania, wyjanienie nie zawsze jest sprowadzane do wskazywania przyczyn). Jedn z drg wyjaniania jest docieranie do przyczyn zjawisk, poznawanie przyczynowo-skutkowe. Badania ewaluacyjne opieraj si na schemacie mylenia eksperymentalnego. Czy w naukach spoecznych da si zastosowa eksperyment? Eksperyment problem kontrolowania zjawiska i bodca, ktry na to zjawisko oddziauje. Czynnoci nastpujce po sobie: zmienna zalena pretest (pomiar wstpny) pojawienie si zmiennej niezalenej posttest (wtrny pomiar) Dopuszczamy do dziaania zmiennej niezalenej i obserwujemy, jak wpywa na zmienn zalen. W naukach cisych eksperyment jest jedn z gwnych metod pozwalajcych na rozwj nauki, natomiast w wiecie spoecznym nie da si wyizolowa ukadu, zawsze bd na niego oddziaywa jakie inne 34

czynniki. Istnieje take szereg problemw. Problem pomiaru czy jestemy w stanie zmierzy zmienn. W wiecie spoecznych wiele zmiennych jest wielowymiarowych, przykadowo, jak zmierzy zmienne w yciu ludzkim, np. czyj wiedz. Problem izolacji zmiennych skd wiadomo, czy to wanie zmienna wywoaa zmiany. By rozwiza ten problem stosuje si grup kontroln, bardzo podobn do tej, ktra bierze udzia w eksperymencie, co do ktrej nie adresuje si bodca. Kolejny problem: zjawisko dojrzewania. Dotyczy tego, e ludzie zmieniaj si wraz z upywem czasu, bez adnego specjalnie do nich kierowanego bodca. Dwa typy bada ewaluacyjnych: analizy statystyczne (problem trafnoci (czy dana metoda pozwala na pomiar tej wartoci, na ktrej nam zaley) i rzetelnoci bada (zdolno do uzyskania tych samych wynikw, powtarzalno pomiaru)) analizy historyczno-porwnawcze (badanie rnych rde historycznych cztery typy wnioskw na temat tego, jak rozwijaj si cywilizacje: szkoy ewolucyjne (schemat ewolucyjny) wszystkie cywilizacje rozwijaj si wg schematu linearnego, jedno liniowego; wszystkie cywilizacje przechodz przez te same etapy rozwoju, cho nie w tym samym czasie schemat cykliczny wszystkie cywilizacje poruszaj si po planie koa; pojawiaj si, rozwijaj, zanikaj chaos rozwojowy historia nie ma adnego porzdku, jest zbiorem przypadkw to czowiek jest twrc historii, nie ma adnego elementu poza czowiekiem, ktry by go skazywa na taki, a nie inny rozwj

Metoda socjometryczna wprowadzi j Jakub Moreno, jest wykorzystywana przede wszystkim przez pedagogw. Suy do diagnozowania, ilociowego badania stosunkw midzyludzkich w maych grupach spoecznych. W socjologii s teorie makro (typu klasa spoeczna) i mikrosocjologiczne (te bior pod uwag mae grupy, takie jak szkolna klasa, grupa ssiedzka, etc.). Socjologowie stwierdzili, e w tych maych grupach spoecznych take tworz si struktury. Socjometria jest w stanie w sposb ilociowy zdiagnozowa relacje wytwarzane na zasadzie sympatii (sympatii, obojtnoci, negatywnego stosunku) w grupach w okrelonej sytuacji. Struktura tych relacji tworzy wewntrzn struktur grupy, ktr trzeba bra pod uwag przy analizie dziaania tej grupy. Socjometria okrela pozycj danej osoby w grupie (cel indywidualny) i szkicuje struktur tej zbiorowoci (cel socjologiczny). Badania socjometryczne musz przebiega w okrelonych warunkach, nie zawsze da si je zastosowa. Mona je stosowa tylko w grupach trwaych (w ktrych czonkowie przebywaj ze sob przez duszy czas i s w stanie wyrobi sobie opinie na temat siebie) i zamknitych (staa struktura, brak cigle napywajcych nowych czonkw). Wymaga stuprocentowej obecnoci, trzeba podawa jednoznaczne kryterium wyboru (np. przydatno osoby w normalnym funkcjonowaniu grupy, na sprawdzianie, kto z kim lubimy przebywa), przeprowadzajcy badanie musi uzyska zaufanie respondentw. Badanie socjometryczne: formuuje si polecenie, by przy kadym z czonkw grupy zastosowa dane kryterium (czy si kogo wybiera, odrzuca, czy ta osoba jest nam obojtna cho czasem daje si tylko 35

dwie opcje wyboru). Istniej rne wskaniki, np. wskanik wzajemnej zauwaalnoci czonkw grupy w stosunku do siebie otrzymuje si go dzielc ilo dokonanych wyborw przez liczebnoci grupy, albo wskanik spjnoci grupy (dominuj wybory pozytywne) to wskaniki grupowe, charakteryzujce grup jako cao. Istniej te wskaniki indywidualne. Badanie socjometryczne mona uzna za specjalny rodzaj sondau grupowego. Plusy bada socjometrycznych: prosta technika, nie wymaga specjalnych przygotowa (cho ma te swoje wymagania) s tanie atwo je opracowa brak alternatywy dla tej metody, by bada ukryte zalenoci w grupie Minusy: pozwalaj nam bada tylko aktualny stan danej struktury bada si opini ludzi na temat struktury, a nie struktur rzeczywist (cho nie s one od siebie zbytnio odlege) nie mwi nic na temat przyczyn powstania struktury, motyww osb w formuowaniu ich opinii ujawniane wybory traktujemy jako wybory dychotomiczne, podczas gdy w rzeczywistoci te relacje dychotomiczne nie s kogo lubimy bardziej, kogo mniej, kogo tylko w okrelonych warunkach, etc.

16.01.2014 Analiza danych Kady proces badawczy przechodzi przez poszczeglne etapy, z ktrych jednym, po zgromadzeniu danych, jest ich analiza. Proces badawczy koczy si opracowaniem danych i napisaniem raportu. Analiza danych moe mie charakter: jakociowy kodowanie sposb postpowania z danymi jakociowymi, ktry pozwala nam je porzdkowa poprzez wyrnienie kategorii (idealnie kategorie te musz by wyczerpujce i rozczne). Chodzi o redukcj liczby danych ilociowy opisowa - jednozmienna moe polega np. na: pokazaniu rozkadu zmiennej poszukiwaniu tendencji centralnej (szukanie dominujcej wartoci, np. przez median, redni arytmetyczn, modaln) rozproszenie wartoci zmiennych w danej zbiorowoci wyjaniajca wielozmienna (2 lub wicej), by do niej doj trzeba najpierw przeprowadzi analiz jednozmienn Wymg koherentnoci: to co zostanie uwzgldnione na poziomie hipotez musi zosta potem uwzgldnione przy wyborze metody, a pniej przy analizie danych. Jeli przedstawiamy dane w tabeli, to musi ona mie tytu (duh) i jeli jest wicej, ni jedna w tekcie numer. Zawsze trzeba te podawa rdo danych. 36

Dobr prby, czyli kogo bada? W naukach spoecznych mona przeprowadza badania caociowe lub czciowe. W przypadku bada ludzi nie da si jednak na podstawie bada jednej osoby z cakowit pewnoci wypowiada o pozostaych osobach. Jeli chcemy przebada jak zbiorow, a nie jestemy w stanie przebada wszystkich, musimy wybra prb badawcz. S dwa rodzaje prb do bada: nielosowe (nieprobabilistyczne) atwiej je wykona, ale nie moemy precyzyjnie okreli reprezentatywnoci jest kilka procedur dobierania prby: oparta na dostpnoci osb badanych (kto si nawinie) moe by przypadkiem bardzo dobra, ale tego si nie da udowodni dobr celowy (arbitralny) badacz sam decyduje, kogo zaprosi do badania kuli nienej badacz szuka kogo, kto pasuje do jego problemu badawczego, a potem od niego szuka kontaktu do kolejnych kwotowa badani musz spenia jakie warunki przez informatorw badacz nie tyle szuka jednostek do prb, co osb dobrze zorientowanych, jak si maj sprawy w badanej kwestii zalety tych prb: s tanie i proste; wada: nie da si udowodni, e s reprezentatywne losowe (probabilistyczne) reprezentatywno prby daje si precyzyjnie okreli procedury dobierania prby: prosta prba losowa doboru systematycznego wybieramy co ktr osob z listy doboru warstwowego doboru wielostopniowego (np. najpierw losujemy jedno wojewdztwo, potem jeden powiat, jedno miasto, etc.) - wymaga wczeniejszej wiedzy o populacji by je przeprowadzi trzeba posiada operat (odwzorowanie populacji, np. lista studentw) Pojcia: populacji badanej, parametru (zmienna, ktrej warto chcemy okreli dla caej populacji) mona poszukiwa kilku. Badanie: na podstawie estymatora (tego, co powiedz ludzie z prby) staramy si okreli warto w caej populacji. Problem reprezentatywnoci chodzi o to, by uzyska dane reprezentatywne dla caej populacji. W tym celu trzeba stosowa cieki doboru prby (losowe, probabilistyczne prby).

23.01.2014 Obszar metodologii ktry omawialimy jest prb poradzenia sobie z pewnym 'oporem materii', poniewa pewne kwestie nie poddaj si atwo badaniu. Metodologia jest prb odpowiedzi na pytanie jak bada wiat. Uprawianie nauki ma take kontekst etyczny. Przy niektrych metodach czowiek take jest zaangaowany, 'dotykamy' go w procesie badawczym. 37

Pojawia si pytanie, czy udzia w badaniu ma na niego wpyw, a jeli tak, to jaki. Wiele metod stosowanych w metodach spoecznych ma charakter inwazyjny. Std pytanie: czy mona je stosowa, a jeli tak, to pod jakim warunkiem? ['Czarnoksistwo w naukach spoecznych'] Prbuje si rozwiza ten problem instytucjonalnie, przez tworzenie kodeksw etycznych. Dylemat: midzy prawem do prowadzenia bada a prawem do wolnej decyzji ze strony ludzi, ktrych chcemy bada; te dwa prawa nie zawsze mog ze sob wspistnie. Jakie s wic podstawowe zasady, ktre trzeba stosowa w nauce? zasada dobrowolnego uczestnictwa w badaniu (osoba musi mie pen informacj o tym, e jest badana; z tym zwizany problem, bo wiele uytecznych informacji zdobyto wprowadzajc osoby w bd lub ich o badaniu w ogle nie informujc, poniewa wtedy by nie reagoway w sposb naturalny, a badanie nie miaoby sensu) zasada by nie krzywdzi badanych (eksperyment stanfordzki) nie zawsze jest atwa, bo zdobywamy wiedz o wszystkich ludziach, ale cierpi grupka poddana badaniu zasada anonimowoci i poufnoci by badani nie byli moliwi do zidentyfikowania. Badania anonimowe nikt nie ma moliwoci zidentyfikowania uczestnikw bada. Poufno badacz wie, z kim pracuje, ale zobowizuje si tego nikomu nie ujawnia; badacz nie powinien obiecywa wicej, ni jest w stanie faktycznie zagwarantowa, zabezpieczy informowanie uczestnikw bada o wynikach (o wszystkich, nie tylko te, ktre przewidywa) badacz powinien badanie prowadzi rzetelnie

Kwestia politycznego uwarunkowania nauki Badania, zwaszcza tzw. badania podstawowe, s bardzo kosztowne, a nie przynosz od razu efektw potrzeba znale wtedy odpowiedniego sponsora, ktry bdzie rozumia potrzeb przeprowadzenia bada i nie bdzie oczekiwa od razu efektw; z reguy to pastwo.

38

Babbie, rozdzia 5 Pomiar staranna, przemylana obserwacja wiata rzeczywistego, ktrej celem jest dokonanie opisu przedmiotw i zdarze w kategoriach wartoci skadajcych si na zmienn. Konceptualizacja proces, w ktrego toku okrelamy co mamy na myli uywajc danego terminu w badaniach. Pojcie wynik konceptualizacji. Konstrukt wywiedziony z procesu wzajemnego uzgadniania obrazw mentalnych/koncepcji. Wskanik znak obecnoci lub nieobecnoci badanego pojcia Wymiar moliwy do wyszczeglnienia aspekt pojcia. Wzajemna wymienialno wskanikw jeeli kilka rnych wskanikw reprezentuje w okrelonym stopniu to samo pojcie, bd one wszystkie zachowywa si tak jak zachowywaoby si owo pojcie gdyby byo rzeczywiste i obserwowal ne. Definicja realna jest stwierdzeniem zasadniczej natury pewnego bytu Definicja nominalna zostaje przypisana do danego terminu bez adnych roszcze co do tego, e stanowi odbicie realnego bytu. Definicje nominalne s arbitralne. Ich znaczna wikszo stanowi odbicie jakiego konsensusu, konwencji co do sposobu uycia danego terminu. Definicja operacyjna precyzuje sposb pomiaru danego pojcia, dziaanie jakie bdziemy w tym celu wykonywa. Daje maksimum jasnoci co do znaczenia danego pojcia w konkretnych badaniach. Konceptualizacja rzeczywistym. -> Definicja nominalna -> definicja operacyjna -> pomiary w wiecie

Operacjonalizacja tworzenie konkretnych procedur badawczych, ktre pozwol na dokonanie empirycznych obserwacji odpowiadajcym tym pojciom w wiecie rzeczywistym. Poziomy pomiaru: Nominalny wartoci s wzajemnie rozczne, wyczerpujce, np. pe, wyznanie, miejsce urodzenia Porzdkowy zmienne o wartociach, ktre mona logicznie uporzdkowa, np. klasa spoeczna, poziom intelektualny Interwaowy odlegoci logiczne miedzy wartociami mog by wyraone w postaci standardowych interwaw o okrelonym znaczeniu, np. temperatura Ilorazowy wartoci skadajce si na zmienn maj wszystkie opisane powyej wasnoci strukturalne oraz oparte s na prawdziwym punkcie zerowym, np. dochd. Rzetelno dana technika stosowana do tego samego przedmiotu daje za kadym razem ten sam wynik. Obcienie pomiar za kadym razem daje ten sam wynik, ale jest to wynik niepoprawny.

39

Sprawdzanie rzetelnoci: - metoda testu powtrzonego (ponowny pomiar) - metoda powkowa (wicej ni jeden pomiar kadego skomplikowanego lub zoonego pojcia) - stosowanie ustalonych miernikw (takich, ktre w poprzednich badaniach okazay si by rzetelne) - rzetelno osb zatrudnionych przy realizacji bada. Trafno odnosi si do zakresu, w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla prawdziwe znaczenie danego pojcia. Trafno fasadowa konkretny miernik empiryczny moe si zgadza albo nie z naszymi uzgodnieniami i indywidualnymi obrazami mentalnymi dotyczcymi danego pojcia. Trafno kryterialna (predykcyjna) opiera si na kryterium zewntrznym Trafno teoretyczna opiera si na logicznych powizaniach midzy zmiennymi Trafno treciowa zakres w jakim miernik obejmuje skal znacze zawartych w pojciu.

40

Nowak Wskanik zdarzenia (wasnoci) takie zdarzenie, gdzie stwierdzenie jego istnienia, pojawienia si lub stopnia intensywnoci pozwala wnioskowac, e nastpio badane zjawisko. Na wskaniki w badaniach nadaj si przede wszystkim zjawiska, stany rzeczy i zdarzenia (zachowania) atwo dostpne do obserwacji. Indicatum to, na co wskazuje wskanik Wskaniki definicyjne ilo pienidzy jako wskanik zamonoci, ilo popenionych przestpstw jako wskanik przestpczoci (dobr wskanika oznacza jednoczenie zdefiniowanie pojcia) Wskaniki rzeczowe: - empiryczne (korelacyjne) zarwno wskanik jak i indicatum s obserwowalne. Np. chodzenie w chwiejny sposb jako wskanik wypicia alkoholu. - inferencyjne indicatum jest nieobserwowalne, z zajcia wskanika wnioskujemy o zajciu zjawiska wskanikowego. Taki charakter maj wskaniki postaw i stanw wewntrznych badanych osb.

41

Nachmias, rozdzia 7. Pomiar przyporzdkowanie wartoci liczbowych wartociom empirycznym. Poziomy pomiaru - nominalny - porzdkowy - interwaowy - stosunkowy (ilorazowy) Bd pomiaru poprzez: - oddziaywanie zmiennych towarzyszcych - wynik chwilowego samopoczucia - rnice otoczenia - rnice w sposobie stosowania narzdzia pomiarowego (np. zmczony ankieter) Bdy systematyczne pojawiaj si wraz z zastosowaniem narzdzia pomiarowego i wystpuj w odniesieniu do wszystkich osb badanych i wszystkich bada. Zmniejszaj trafno. Bdy losowe pojawiaj si wraz z kadym zastosowaniem narzdzia pomiarowego, jednake maj przypadkowy charakter. Trafno Czy udao nam si zmierzy to co zamierzalimy? Trafno treciowa (fasadowa) Subiektywna ocena trafnoci narzdzia pomiarowego dokonana przez badacza. Stopie, w jakim badacz jest przekonany, e jego narzdzie pomiarowe jest waciwe. Trafno doboru prby czy okrelona populacja jest adekwatnie reprezentowana przez dane narzdzie pomiarowe? Trafno empiryczna- odwouje si do zwizku midzy dwoma narzdziami pomiarowymi i ich wynikami (czy IQ naprawd odzwierciedla inteligencj osoby badanej?) Trafno prognostyczna jaka jest sia zwizku midzy wynikami danego narzdzia pomiarowego i zewntrznym kryterium? Trafno teoretyczna Badanie w celu sprawdzenia czy narzdzie pomiarowe jest powizane z pojciami i teoretycznymi zaoeniami tego kontekstu. Technika znanych grup przebadanie okrelonym narzdziem pomiarowym grup ludzi o znanych cechach po to, by na tej postawie okreli kierunek rnic midzy grupami. Rzetelno dotyczy wielkoci bdu zwizanego z danym narzdziem pomiarowym, tj. bdu, ktry powstaje w sposb losowy, w kolejnych pomiarach dokonywanych za pomoc tego samego narzdzia pomiarowego. Sposoby sprawdzania rzetelnoci: - metoda powtrnego testowania (dwukrotne przebadanie tej samej grupy osb tym samym narzdziem pomiarowym) - metoda form rwnolegych (badacz musi stworzy dwie rwnolege wersje narzdzia pomiarowego. Nastpnie koreluje si otrzymane dwa zbiory wynikw w celu otrzymania miary rzetelnoci. - metoda powkowa traktowanie kadej z dwch lub wicej czci testu jako niezalenej skali. W ten sposb otrzymane dwa zbiory wynikw s nastpnie korelowane ze sob, a wspczynnik korelacji traktowany jako miara rzetelnoci.

42

Nachmias 18 Konstruowanie indeksu: 1. co chcemy zmierzy? 2. jak bdziemy wykorzystywa otrzymane miary 3. bezporednie/porednie metody zbierania danych metody skalowania Skala 1. 2. 3. 4. Likerta lista potencjalnych twierdze skali otrzymywanie odpowiedzi na wszystkie twierdzenia obliczanie oglnego wyniku (sumowanie wartoci poszczeglnych odpowiedzi) obliczanie mocy dyskryminacyjnej (na ile dane pytanie rnicuje respondentw, jak nie rnicuje to nic ono nam nie wnosi) 5. dobr pozycji skali 6. Badanie rzetelnoci

Wspczynnik korelacji r Pearsona do oceny pozycji skal (ktre s dobre, a ktre odrzuci) Alfa Cronbacha rednia warto ze wszystkich moliwych wspczynnikw rzetelnoci otrzymanych metod powkow. Mierzy stopie, w jakim poszczeglne pozycje tworzce skal s ze sob powizane. Skala Guttmana Jest jednowymiarowa i kumulatywna! (idea podobna do Stali Likerata, z tym, e ta jest kumulatywna. Np. skala uprzedze rasowych, dystansu spoecznego etc .) Dobr pozycji skali (R.L. Gorden): 1. musi istnie postawa wobec obiektu w umysach ludzi z prby 2. naley stworzy zbir twierdze dot. obiektu 3. poszczeglne twierdzenia lub pytania z tego zbioru musz reprezentowac rny stopie nasycenia na pojedynczym kontinuum Obliczanie wspczynnika odtwarzalnoci Stopie, w jakim mona odtworzy oglny schemat odpowiedzi udzielonych na zbir pozycji nawet wtedy gdy znany jest tylko oglny wynik otrzymany w kwestionariuszu. Np. w klasie dajemy test na poziomie Advanced, ci ktrzy go dobrze rozwi maj te poziom FCE i intermediate etc. etc. 0.90 to minimalna warto pozwalajca uzna skal za jednowymiarow. Analiza czynnikowa Pozwala na dokonanie klasyfikacji duej liczby powizanych ze sob zmiennych na ograniczon liczb wymiarw (czynnikw). 1. liczenie r Pearsona 2. zbudowanie macierzy korelacji

43

Nachmias 11 Konstruowanie kwestionariusza Tre pyta 1. metryczkowe dot. faktw 2. dot. subiektywnych dowiadcze Rodzaje pyta 1. zamknite (zbir odpowiedzi) 2. otwarte 3. alternatywne pyt. Zamknite dot. tylko wybranych grup respondentw (wybrani przez pytania filtrujce, np. o ulubione papierosy pyta si tylko palcych) Skalowanie 1. skala szacunkowa (kwantyfikatory zdec. si zgadzam, raczej, ani ani, raczej nie, zdec nie) 2. Pytania tabelaryczne (macierzowe) 3. Dyferencja semantyczny 4. Rangowanie Porzdek pyta 1. strategia lejka (kade kolejne pytanie jest powizane z poprzednim, a jego zakres jest coraz mniejszy) 2. strategia odwrconego lejka ( pytanie wsko sformuowane wyprzedza pytania o szerszym zakresie). Bdy 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. w konstrukcji kwestionariusza niezrozumiae sownictwo pytania sugerujce pytania zagraajce niezdefiniowane pojcia typu czsto, ostatnio, w najbliszym czasie pytania o podwjnej treci (spjnik i) pytania w formie przeczcej bdne zaoenie znawstwa (co podoba si Panu czy te nie podoba przebieg ostatnich wyborw w Boliwii?)

44

Babbie 9. Badania sondaowe mog by zastosowane do celw opisowych, wyjaniajcych i eksploracyjnych. S najlepsz metod do bezporedniej obserwacji duej populacji. 1. sformuowanie dobrych pyta (jak w: Nachmias 11) 2. budowa kwestionariusza: a. kade pytanie w osobnej linijce b. nie napisane zbyt ciasno c. pytania filtrujce d. pytania warunkowe (dla filtrowanych) e. pytania tabelaryczne f. uwaga na tendencyjno odpowiedzi (np. cay czas a.) g. kolejno pyta pierwsze pytania zachcajce, demograficzne dane na kocu h. instrukcja na pocztku i. pamita o pilotau Ankieta pocztowa - wysyanie kwestionariusza wraz z opacon kopert zwrotn - trzeba jak najbardziej uatwi odesanie kwestionariusza - listy przypominajce + Tanie Brak efektu ankieterskiego Mona zadawa osobiste pytania Bezpieczestwo respondenta Nie jest czasochonne May poziom zwrotw Braki odpowiedzi Niezrozumienie pytania Nie wiadomo kto wypenia Wywiad, kwestionariusz wypeniany przez ankietera + Dua efektywno (80-85% prby) Mona pokaza dane pomocnicze Najniszy wskanik brakw odp. Ankieter moe tumaczy Ankieter moe obserwowa respondenta Metoda efektywna przy skomplikowanych kwestiach Due koszty Czasochonne Duy efekt ankieterki Oglne zasady pracy ankieterskiej: 1. wygld (czysty, schludny skromny, przyjazny etc) 2. znajomo kwestionariusz (czyta pynnie) 3. trzymanie si dokadnego brzmienia pyta 4. dokadne zapisywanie odp. w pyt. Otwartych 5. dopytywanie Nowe technologie

proste,

krtkie,

pytani

ao

45

CAPI wywiad osobisty wspomagany komputerowo CASI ankieta wypeniana przez respondenta wspomagana komputerowo Kwestionariusze do samodzielnego wypenienia + Tasze ni bezporednie wywiady Szybsze Brak efektu ankieterskiego Efektywne przy draliwych kwestiach Duo brakw odpowiedzi Analiza wtrna + Tania Moe si okaza, e ju nie trzeba przeprowadza bada Problemem nieaktualne dane, nieadekwatne czy tendencyjne trzeba sprawdzi ponownie Wywiad telefoniczny + Stosunkowo mae koszty Wiarygodno respondenta Czas Mona pyta o draliwe kwestie Komfort, swoboda ubrania, mniejszy stres Wielu ankieterw, lepsza kontrola Bezpieczestwo osobiste CATI wuwoad telefoniczny wspomagany komputerowo Nie mona pyta o skomplikowane kwestie Krtkie kafeterie Ryzyko, e respondent odoy suchawk. Ogem badania sondaowe + Oszczdno Dua ilo danych, ktre mona zebra Moliwoc pobierania prb z duych populacji Standaryzacja zbieranych danych Rzetelno jest ich mocn stron sztuczno, powierzchowno Maa elastyczno Trafno sab stron.

46

Nachmias 10 Ankiety pocztowe + Niski koszt Obnienie bdu stronniczoci Wiksza anonimowo Przemylane odpowiedzi Szeroki obszar geogr. Wymaga prostych pyta Niski odsetek odpowiedzi (20-40%) Brak moliwoci sdowania, wyjaniania etc. Nie ma kontroli nad tym, kto wypenia ankiet. . Co wpywa na odsetek odpowiedzi w badaniach pocztowych? 1. sponsoring przekonanie o legalnoci i wartoci bada 2. zachcanie do odpowiadania (odwoanie si do dobrej woli, zaznaczenie, e badacz potrzebuje pomocy, student do pracy, kwota $, upominek listo od profesjonalnych instytucji popierajcych badanie) 3. wygld i sposoby wysyania (ma by profesjonalnie) 4. list towarzyszcy 5. sposb wysyania (koperty zwrotne!) 6. czas wysania (latem i w wakacje mniej odpowiedzi) 7. metoda kompletnego planu a. konstruowanie kwestionariusza (wygld zewn, koperta, porzdek pyta) b. przypominanie, wysanie pocztwki przypominajcej po 1 tyg, po 3 tyg. przypomnienie z now ankiet, po 7 tyg. List polecony z now ankiet. 8. Dobr respondentw Wywiad osobisty 1. wg ustrukturowanego planu (liczba pyta, kolejno s identycz ne dla wszystkich respondentw) 2. wywiad zogniskowany 3. nieukierunkowany (swobodna rozmowa, bez cisego planu) + Elastyczno Kontrola sytuacji Niszy odsetek brakw odpowiedzi Mona zbiera dodatkowe informacji Trudniejsze pytania Materiay pomocnicze Wysze koszty Czas Stronniczo osoby prowadzcej wywiad Brak anonimowoci Geograficzne ograniczenie Zasady prowadzenia wywiadu: - czyta powoli - po kolei - nieformalna atmosfera - zada wszystkie pytania - powtarza, wyjania

47

Sondowanie technika stosowana przez osob prowadzca wywiad do stymulowania dyskusji i otrzymywania wikszej iloci informacji. Wywiad telefoniczny RAD random digit dialing (dobr losowe prby numerw telefonicznych ) + Niskie koszty W krtkim czasie do wielu resp. atwa kontrola ankieterw Wysoki odsetek odp Szeroki zakres geogr. Mona odoy suchawk Krtkie pytania Mniej informacji

48

Nachmias 12 Badanie terenowe bada zachowanie ludzi w naturalnych warunkach codziennego ycia Obserwacja uczestniczca badacz staje si czonkiem grupy, ktr chce bada: 1. w peni uczestniczcy (nieujawniony, ukryty) 2. obserwatora jako uczestnik, ale ujawnia tosamo i cel badania (obserwacja jawna) Analiza indukcyjna badacze zbieraj dane, na bazie danych formuuj hipotezy, testuj hipotezy i podejmuj prb zbudowania teorii. Przebieg bada terenowych: 1. wybr tematu badawczego 2. wybr terenu badania, uzyskanie do dostpu 3. nawizywanie kontaktu z czonkami grupy 4. szukanie osb dostarczajcych rzetelnych informacji 5. opuszczanie terenu 6. analiza danych

49

Babbie 10 Jakociowe badania terenowe (obserwacje, ktrych nie mona atwo sprowadzi do liczb) Zalety bada terenowych: - caociowa perspektywa - niektre postawy, zachowania najlepiej mona zrozumie w ich naturalnym oto czeniu - nadaj si do badania procesw spo. dziejcych si w czasie Wg Johna i Lynn Loftlandw Tematy nadajce si do bada terenowych: dziaania zwyczajowe epizody spotkania role zwizki grupy organizacje miejsce zamieszkania wiaty spoeczne style ycia/subkultury

Paradygmaty jakociowych bada terenowych 1. naturalizm. Rzeczywisto spo jest na zewntrz, badacz moe j naturalnie obserwowa, opisywa tak jaka jest naprawd 2. etnometodologia A. Schutz (zapocztkowa fenomenologi, na ktrej opiera si etnometodologia). Rzeczywisto jest spoeczne konstruowana, nie jest poza nami to uniemoliwioby obserwacj. Ludzie opisuj wiat nie takim jaki on jest, ale taki jakie oni nadaj mu znaczenie. 3. Teoria ugruntowana poczenie pozytywizmu i interakcjonizmu. Trzeba by jednoczenie badaczem naukowym jak i twrczym. Naley stosowac si do 3 wskazwek: - raz na jaki czas cofaj si o krok i pytaj o co tu chodzi?, zachowaj sceptyczn postaw, stosuj procedury badawcze. Studium przypadku i metoda rozszerzonych przypadkw Skupia si na jednym lub kilku przykadach pewnego zjawiska spoecznego, takiego jak wioska, rodzina, gang. Ograniczenie uwagi do konkretnego przykadu czego jest zasadnicz cech studium przypadku. Celem opis, wyjanienie. Etnografia instytucjonalna (Dorothy Smith 1978) Etnograf instytucjonalny zaczyna od osobistych dowiadcze jednostek, ale dy do odkrycia instytucji. czy poziom mikro jednostek z poziomem makro instytucji. Wywiady jakociowe sabo ustrukturowane Interakcje midzy prowadzcym a respondentem, Steina Kvale 7 etapw w penym procesie prowadzenia wywiadu: 1. okrelenie tematu wyjanienie celu wywiadu, zgbianych poj 2. projektowanie zaplanowanie procesu, za pomoc ktrego bd osigane cele 3. prowadzenie wywiadu 4. transkrypcja 5. analiza okrelenie znaczenia zgromadzonego materiay w powizaniu z celem bada 6. weryfikacja sprawdzanie rzetelnoci i trafnoci materiau 7. raportowanie Grupy fokusowe g. Celem eksploracja 12-15 osb (wg innych rde 7-9)

50

R. Krueger 5 zalet grup fokusowych: 1. zbieranie danych z realnego ycia w rodowisku spoecznym 2. Elastyczna metoda 3. Wysoka trafno fasadowa 4. szybko daje wyniki 5. jest tania Wady: 1. 2. 3. 4. 5. 6. kontrola sprawowana przez badacz jest sabsza ni w przypadku indywidualnych wywiadw analiza danych jest trudna moderator musi posiada specjalne umiejtnoci rnice midzy grupami mog sprawia kopot zebranie grupy jest trudne dyskusja musi by prowadzona w sprzyjajcym otoczeniu.

Mocne strony bada terenowych w ogle + Elastyczne Tanie Wiksza trafno ni w pomiarach sondaowych i eksperymentalnych Sabe strony Nie mona dochodzi do statystycznych opisw wielkich populacji Moe pojawi si problem z rzetelnoci.

51