EGZAMIN MATURALNY Z MATEMATYKI

WZORY SPIS TRE!CI 1. Warto!" bezwzgl#dna liczby ............................................................................1 2. Pot#gi i pierwiastki ...........................................................................................1 3. Silnia. Symbol Newtona ...................................................................................2 4. Dwumian Newtona ...........................................................................................3 5. Wzory skrconego mno$enia ...........................................................................3 6. Ci%gi .................................................................................................................3 7. Funkcja kwadratowa.........................................................................................4 8. Logarytmy ........................................................................................................5 9. Pochodna funkcji ..............................................................................................5 10. Geometria analityczna ...................................................................................... 6 11. Planimetria........................................................................................................8 12. Stereometria....................................................................................................11 13. Trygonometria ................................................................................................13 14. Kombinatoryka ...............................................................................................16 15. Rachunek prawdopodobie&stwa .....................................................................16 16. Parametry danych statystycznych...................................................................17 17. Tablica warto!ci funkcji trygonometrycznych ...............................................19 1. WARTO!" BEZWZGL#DNA LICZBY Warto!" bezwzgl#dn% liczby rzeczywistej x definiujemy wzorem: " x, dla x ! 0 x #$ '% x dla x & 0 Liczba x jest to odleg'o!" na osi liczbowej punktu x od punktu 0. W szczeglno!ci: x !0 %x # x Dla dowolnych liczb x, y mamy: x( y ) x ( y x% y ) x ( y Ponadto, je!li y + 0 , to

x* y # x * y

x x # y y Dla dowolnych liczb a oraz r, gdzie r ! 0 , mamy warunki rwnowa$ne: x%a ) r , a%r ) x ) a(r x%a ! r , x ) a % r lub x ! a ( r

2. POT#GI I PIERWIASTKI Niech n b#dzie liczb% ca'kowit% dodatni%. Dla dowolnej liczby a definiujemy jej nt% pot#g#: an # a *" ...# *a !
n razy

Pierwiastkiem arytmetycznym $e b n # a .

a stopnia n z liczby a ! 0 nazywamy liczb# b ! 0 tak%,

W szczeglno!ci, dla dowolnej liczby a zachodzi rwno!":

a2 # a .

Je$eli a & 0 oraz liczba n jest nieparzysta, to n a oznacza liczb# b & 0 tak%, $e b n # a . Pierwiastki stopni parzystych z liczb ujemnych nie istniej%.
_____ * _____

Niech m, n b#d% liczbami ca'kowitymi dodatnimi. Definiujemy: 1 a%n # n oraz a 0 # 1 %- dla a + 0 : a a # n am m % 1 a n # %- dla a . 0 : n m a Niech r, s b#d% dowolnymi liczbami rzeczywistymi. Je!li a . 0 i b . 0 , to zachodz% rwno!ci: s ar ar * as # ar (s # ar%s / a r 0 # a r *s as
%-

dla a ! 0 :

m n

1a2 a / a * b0 # a * b 3 4 # r 5b6 b Je$eli wyk'adniki r, s s% liczbami ca'kowitymi, to powy$sze wzory obowi%zuj% dla wszystkich liczb a + 0 , b + 0 .
r r r

3. SILNIA. SYMBOL NEWTONA Silni% liczby ca'kowitej dodatniej n nazywamy iloczyn kolejnych liczb ca'kowitych: n ! # 1 * 2 * ... * n Ponadto przyjmujemy umow#, $e 0! # 1 . Dla dowolnej liczby ca'kowitej n ! 0 zachodzi zwi%zek: / n ( 10! # n ! * / n ( 10
_____ * _____

Dla liczb ca'kowitych n, k spe'niaj%cych warunki 0 ) k ) n definiujemy symbol Newtona: 1n2 n! 3 4# 5 k 6 k !/ n % k 0 ! Zachodz% rwno!ci: 1 n 2 n / n % 10/ n % 2 0 * ... * / n % k ( 10 3 4# 1 * 2 * 3 * ... * k 5k 6 1n2 1 n 2 1n2 3 4#3 4 3 4 #1 5k 6 5n%k 6 506 Dla 0 ) k & n mamy: 1 n ( 12 1 n 2 1 n 2 3 4 #3 4(3 4 5 k ( 16 5 k 6 5 k ( 16

1n2 3 4 #1 5n6 1 n 2 1n2 n % k 3 4 # 3 4* 5 k ( 16 5 k 6 k ( 1

4. DWUMIAN NEWTONA Dla dowolnej liczby ca'kowitej dodatniej n oraz dla dowolnych liczb a, b mamy: 1n2 1n2 1n2 1 n 2 1n2 n / a ( b 0 # 3 4 a n ( 3 4 a n%1b ( ... ( 3 4 a n%k b k ( ... ( 3 4 abn%1 ( 3 4 bn 506 51 6 5k 6 5 n % 16 5n6 5. WZORY SKRCONEGO MNO$ENIA Z dwumianu Newtona dla n = 2 oraz n = 3 otrzymujemy dla dowolnych liczb a, b: 2 3 / a ( b 0 # a 2 ( 2ab ( b2 / a ( b 0 # a3 ( 3a 2b ( 3ab2 ( b3

/ a % b0

# a 2 % 2ab ( b 2

/ a % b0
_____ *

# a 3 % 3a 2b ( 3ab 2 % b3

_____

Dla dowolnej liczby ca'kowitej dodatniej n oraz dowolnych liczb a, b zachodzi wzr: a n % b n # / a % b 0 / a n %1 ( a n % 2b ( ... ( a n %k b k ( ... ( ab n %2 ( b n %1 0 W szczeglno!ci: a 2 % b 2 # / a % b 0/ a ( b 0

a 3 % b3 # / a % b 0 / a 2 ( ab ( b 2 0

a 3 ( b3 # / a ( b 0 / a 2 % ab ( b 2 0 6. CI%GI 7- Ci%g arytmetyczny Wzr na nty wyraz ci%gu arytmetycznego o danym pierwszym wyrazie a1 i r$nicy r: an # a1 ( / n % 10 r

Wzr na sum# S n # a1 ( a2 ( ... ( an pocz%tkowych n wyrazw ci%gu arytmetycznego: Sn # 2a ( / n % 10 r a1 ( an *n # 1 *n 2 2

Mi#dzy s%siednimi wyrazami ci%gu arytmetycznego zachodzi zwi%zek: a (a an # n %1 n (1 dla n ! 2 2 7- Ci%g geometryczny Wzr na nty wyraz ci%gu geometrycznego o danym pierwszym wyrazie a1 i ilorazie q: an # a1 * q n %1 Wzr na sum# S n # a1 ( a2 ( ... ( an pocz%tkowych n wyrazw ci%gu geometrycznego: " 1 % qn 8a Sn # $ 1 1 % q 8n * a ' 1 dla q + 1 dla q # 1

Mi#dzy s%siednimi wyrazami ci%gu geometrycznego zachodzi zwi%zek: 2 an # an %1 * an (1 dla n ! 2

7- Procent sk'adany Je$eli kapita' pocz%tkowy K z'o$ymy na n lat w banku, w ktrym oprocentowanie lokat wynosi p % w skali rocznej, to kapita' ko&cowy K n wyra$a si# wzorem: p 2 1 K n # K * 31 ( 4 5 100 6 7- Granica ci%gu Je$eli lim an # g oraz lim bn # h , to
n 9: n

lim / an ( bn 0 # g ( h
n 9:

n 9:

lim / an % bn 0 # g % h
n 9:

lim / an * bn 0 # g * h
n 9:

Je$eli ponadto bn + 0 dla n ! 1 oraz h + 0 , to a g lim n # n 9: b h n

_____

_____

Je$eli / an 0 , n ! 1 , jest niesko&czonym ci%giem geometrycznym o ilorazie q & 1 , to ci%g sum jego pocz%tkowych wyrazw S n # a1 ( a2 ( ... ( an ma granic#: a lim Sn # 1 n 9: 1% q 7. FUNKCJA KWADRATOWA Posta" oglna funkcji kwadratowej: f / x 0 # ax 2 ( bx ( c , a + 0 . Wzr ka$dej funkcji kwadratowej mo$na doprowadzi" do postaci kanonicznej: b 2 ; 1 f / x0 # a *3 x ( 4 % , gdzie ; # b 2 % 4ac 2a 6 4a 5 pomocnej przy sporz%dzaniu wykresu. Wykresem funkcji kwadratowej jest parabola o wierzcho'ku w punkcie o wsp'rz#dnych ; 2 1 b 3 % , % 4 . Ramiona paraboli skierowane s% do gry, gdy a . 0 , do do'u, gdy a & 0 . 5 2a 4a 6 Liczba miejsc zerowych funkcji kwadratowej, czyli liczba pierwiastkw rwnania ax 2 ( bx ( c # 0 zale$y od wyr$nika ; # b 2 % 4ac : %- je$eli ; & 0 , to funkcja kwadratowa nie ma miejsc zerowych (rwnanie kwadratowe nie ma pierwiastkw rzeczywistych), %- je$eli ; # 0 , to funkcja kwadratowa ma jedno miejsce zerowe (rwnanie kwadratowe ma jeden podwjny pierwiastek): b x1 # x2 # % 2a %- je$eli ; . 0 , to funkcja kwadratowa ma dwa miejsca zerowe (rwnanie kwadratowe ma dwa pierwiastki): %b % ; %b ( ; x1 # x2 # 2a 2a
2

Je!li ; ! 0 , to wzr funkcji kwadratowej mo$na doprowadzi" do postaci iloczynowej: f / x 0 # a / x % x1 0/ x % x2 0 Wzory Vitea: x1 ( x2 # %b a

x1 * x2 #

c a

8. LOGARYTMY Niech a . 0 i a + 1 . Logarytmem log a c liczby c . 0 przy podstawie a nazywamy wyk'adnik b pot#gi, do ktrej nale$y podnie!" podstaw# a, aby otrzyma" liczb# c: b # log a c , a b # c Rwnowa$nie: a loga c # c Dla dowolnych liczb x . 0 , y . 0 oraz r zachodz% wzory: x log a # log a x % log a y log a / x * y 0 # log a x ( log a y log a x r # r * log a x y Wzr na zamian# podstawy logarytmu: je$eli a . 0 , a + 1 , b . 0 , b + 1 oraz c . 0 , to log a c log b c # log a b 9. POCHODNA FUNKCJI < = ?c * f / x 0> @ # c * f < / x 0 dla c A R < = ? f / x 0 ( g / x 0> @ # f </ x0 ( g</ x0 < = ? f / x 0 % g / x 0> @ # f < / x0 % g< / x0 < = ? f / x 0 * g / x 0> @ # f < / x0 * g / x0 ( f / x0 * g< / x0 = f / x 0 >< f < / x 0 * g / x 0 % f / x 0 * g < / x 0 , gdy g / x 0 + 0 B C # 2 = g x > / 0 ? g / x0 @ ? @ Pochodne niektrych funkcji: f / x0 # c D f </ x0 # 0 f / x 0 # ax ( b D f / x0 # f </ x0 # a f < / x 0 # 2ax ( b f / x 0 # ax 2 ( bx ( c D

a %a D f </ x0 # 2 x x r f / x 0 # x D f < / x 0 # rx r %1 gdzie r + 0 , za! a, b, c dowolne liczby rzeczywiste.

7- Rwnanie stycznej Je$eli funkcja f ma pochodn% w punkcie x0 , to rwnanie stycznej do wykresu funkcji f w punkcie / x0 , f / x0 0 0 dane jest wzorem: y % f / x0 0 # f < / x0 0 * / x % x0 0

10. GEOMETRIA ANALITYCZNA 7- Odcinek D'ugo!" odcinka o ko&cach w punktach A # / x A , y A 0 , B # / xB , yB 0 dana jest wzorem: AB # y B # / xB , yB 0

/ xB % x A 0 ( / y B % y A 0
2

Wsp'rz#dne !rodka odcinka AB: 1 x A ( xB y A ( y B 2 , 3 4 2 6 5 2 7- Wektory

A # / xA , yA 0 O x

$$$ % Wsp'rz # dne wektora AB , ktry przesuwa punkt A na punkt B: $$$ % AB # E xB % x A , yB % y A F % % Je$eli u # Eu1 , u2 F , v # E v1 , v2 F s% wektorami, za! a jest liczb%, to % % % u ( v # Eu1 ( v1 , u2 ( v2 F a * u # E a * u1 , a * u2 F 7- Prosta Rwnanie oglne prostej: Ax ( By ( C # 0 , gdzie A2 ( B 2 + 0 (tj. wsp'czynniki A, B nie s% rwnocze!nie rwne 0). Je$eli A # 0 , prosta jest rwnoleg'a do osi Ox; je$eli B # 0 , prosta jest rwnoleg'a do osi Oy; je$eli C # 0 , to prosta przechodzi przez pocz%tek uk'adu wsp'rz#dnych. y y # ax ( b Je$eli prosta nie jest rwnoleg'a do osi Oy, to ma ona rwnanie kierunkowe: b y # ax ( b Liczba a to wsp'czynnik kierunkowy prostej: a # tgG ! Wsp'czynnik b wyznacza na osi Oy punkt, w ktrym dana prosta j% przecina. O x Rwnanie prostej, przechodz%cej przez dwa dane punkty A # / x A , y A 0 , B # / xB , yB 0 :

/ y % y A 0/ xB % xA 0 % / yB % y A 0/ x % xA 0 # 0

7- Prosta i punkt Odleg'o!" punktu P # / x0 , y0 0 od prostej o rwnaniu Ax ( By ( C # 0 dana jest wzorem: Ax0 ( By0 ( C A2 ( B 2 7- Para prostych Dwie proste, o rwnaniach kierunkowych y # a1 x ( b1 y # a2 x ( b2 spe'niaj% jeden z nast#puj%cych warunkw: %- s% rwnoleg'e, gdy a1 # a2 , %- s% prostopad'e, gdy a1a2 # %1 , %- tworz% k%t H taki, $e: 0& & H & 90& i tgH # a1 % a2 . 1 ( a1a2

Je$eli proste dane s% rwnaniami w postaci oglnej: A1 x ( B1 y ( C1 # 0 A2 x ( B2 y ( C2 # 0 to odpowiednio: %- s% rwnoleg'e, gdy A1 B2 % A2 B1 # 0 , %- s% prostopad'e, gdy A1 A2 ( B1 B2 # 0 , %- tworz% k%t H taki, $e: 0& & H & 90& i tgH # 7- Trjk%t Pole trjk%ta ABC o wierzcho'kach A # / x A , y A 0 , B # / xB , yB 0 , C # / xC , yC 0 , dane jest wzorem: 1 / xB % xA 0/ yC % y A 0 % / yB % y A 0/ xC % xA 0 2 (rodek ci#$ko!ci trjk%ta ABC, czyli punkt przeci#cia jego !rodkowych, ma wsp'rz#dne: 1 x A ( xB ( xC y A ( yB ( yC 2 , 3 4 3 3 5 6 P;ABC # 7- Przekszta'cenia geometryczne % %- przesuni#cie o wektor u # E a, b F przekszta'ca punkt / x, y 0 na punkt / x ( a, y ( b 0 ; %- symetria wzgl#dem osi Oy przekszta'ca punkt / x, y 0 na punkt / % x, y 0 ; %- symetria wzgl#dem punktu / a, b 0 przekszta'ca punkt / x, y 0 na punkt / 2a % x, 2b % y 0 ; %- jednok'adno!" o !rodku w punkcie na punkt / sx, sy 0 . A1 B2 % A2 B1 . A1 A2 ( B1 B2

/ 0,0 0

i skali s + 0 przekszta'ca punkt

/ x, y 0

7- Rwnanie okr#gu Rwnanie okr#gu o !rodku w punkcie / a, b 0 i promieniu r:

/ x % a 0 ( / y % b0
2

# r2 gdzie r 2 # a 2 ( b 2 % c . 0

lub

x 2 ( y 2 % 2ax % 2by ( c # 0

11. PLANIMETRIA 7- Oznaczenia C # b ! A c a " B a, b, c d'ugo!ci bokw, le$%cych odpowiednio naprzeciwko wierzcho'kw A, B, C; 2 p # a ( b ( c obwd trjk%ta; G , I , J miary k%tw przy wierzcho'kach A, B, C; ha , hb , hc wysoko!ci, opuszczone z wierzcho'kw A, B, C; R, r promienie okr#gw opisanego i wpisanego. 7- Wzory na pole trjk%ta 1 1 1 P;ABC # * a * ha # * b * hb # * c * hc 2 2 2 P;ABC # P;ABC # 1 1 sin I * sin J # 2 R 2 * sin G * sin I * sin J a * b * sin J # a 2 2 2 sin G abc # rp # 4R p / p % a 0/ p % b 0/ p % c 0

7- Twierdzenie sinusw a b c # # # 2R sin G sin I sin J 7- Twierdzenie cosinusw a 2 # b 2 ( c 2 % 2bc cos G b 2 # a 2 ( c 2 % 2ac cos I c 2 # a 2 ( b 2 % 2ab cos J 7- Twierdzenie Pitagorasa (wraz z twierdzeniem odwrotnym do niego) W trjk%cie ABC k%t J jest prosty wtedy i tylko wtedy, gdy a 2 ( b 2 # c 2 .

7- Zwi%zki miarowe w trjk%cie prostok%tnym C # b ! A c hc a " D B Za'$my, $e k%t J jest prosty. Wwczas: hc2 # AD * DB ab c a # c * sin G # c * cos I a # b * tgG # b * ctgI 1 R# c 2 hc #

7- Twierdzenie Talesa (wraz z twierdzeniem odwrotnym do niego)

C B A A< 7- Czworok%ty D b C h A E a D h
G H

Proste AA< , BB< , CC < s% parami rwnoleg'e wtedy i tylko wtedy, gdy zachodzi rwno!": AB BC # A<B< B<C < C<

B<

Trapez Czworok%t, ktry ma co najmniej jedn% par# bokw rwnoleg'ych. Wzr na pole trapezu: a(b P# *h 2 Rwnoleg&obok Czworok%t, ktry ma dwie pary bokw rwnoleg'ych. Wzory na pole rwnoleg'oboku: 1 P # ah # a * b * sin G # * AC * BD * sin H 2 Romb Czworok%t, ktry ma dwie pary bokw rwnoleg'ych jednakowej d'ugo!ci. Wzory na pole rombu: 1 P # ah # a 2 * sin G # * AC * BD 2

C b B

D h
G

D A

B 7- Ko'o r O

Deltoid Czworok%t, ktry ma o! symetrii, zawieraj%c% jedn% z przek%tnych. Wzr na pole deltoidu: 1 P # * AC * BD 2

Wzr na pole ko'a o promieniu r: P # K r2 Obwd ko'a o promieniu r: Ob # 2K r

7- Wycinek ko'a Wzr na pole wycinka ko'a o promieniu r i k%cie !rodkowym G & : G& 2 P #Kr * 360& D'ugo!" 'uku wycinka ko'a o promieniu r i k%cie !rodkowym G & : G& l # 2K r * 360&

r O
G

7- K%ty w okr#gu
G G

2G

Miara k%ta wpisanego w okr%g jest rwna po'owie miary k%ta !rodkowego, opartego na tym samym 'uku. Miary k%tw wpisanych w okr%g, opartych na tych samych 'ukach, s% rwne.

B A

10

7- Okr%g opisany na czworok%cie C

J I

Na czworok%cie mo$na opisa" okr%g wtedy i tylko wtedy, gdy sumy miar jego przeciwleg'ych k%tw wewn#trznych s% rwne 180: G ( J # I ( L # 180&

D L
G

A 7- Okr%g wpisany w czworok%t c D r d a B b C W czworok%t wypuk'y mo$na wpisa" okr%g wtedy i tylko wtedy, gdy sumy d'ugo!ci jego przeciwleg'ych bokw s% rwne: a(c #b(d A

12. STEREOMETRIA 7- Oznaczenia P pole powierzchni ca'kowitej Pp pole powierzchni podstawy Pb pole powierzchni bocznej V obj#to!" 7- Prostopad'o!cian H E F c G

P # 2 / ab ( bc ( ac 0 V # abc gdzie a, b, c s% d'ugo!ciami kraw#dzi prostopad'o!cianu.

D b A a B

11

7- Graniastos'up prosty I J H F G h D E C A 7- Ostros'up S B Pb # 2 p * h V # Pp * h gdzie 2 p jest obwodem podstawy graniastos'upa.

h D E C A 7- Walec B

1 V # Pp * h 3 gdzie h jest wysoko!ci% ostros'upa.

P # 2K r / r ( h 0 V # K r 2h gdzie r jest promieniem podstawy, h wysoko!ci% walca.

Pb # 2K rh

r O

12

7- Sto$ek S Pb # K rl

P # K r /r ( l 0

h l r

O 7- Kula

1 V # K r 2h 3 gdzie r jest promieniem podstawy, h wysoko!ci%, l d'ugo!ci% tworz%cej sto$ka.

P # 4K r 2 4 V # K r3 3 gdzie r jest promieniem kuli.

13. TRYGONOMETRIA 7- Definicje funkcji trygonometrycznych y M=(x, y) sin G # y r y tgG # x x ctgG # y cos G # x r

/ x + 00
( y +0)

G O x M x

gdzie r # x 2 ( y 2

7- Wykresy funkcji trygonometrycznych

y # sin x

y # cos x

13

y # tgx 7- Zwi%zki mi#dzy funkcjami tego samego k%ta sin 2 G ( cos 2 G # 1 sin G tgG # dla cos G cos G ctgG # dla sin G 1 ctgG # dla tgG G+ K ( kK 2

y # ctgx

k ca'kowite k ca'kowite k ca'kowite

G + kK G+ kK 2

7- Niektre warto!ci funkcji trygonometrycznych G sin G cos G tg G ctg G 7- Wzory redukcyjne H# sinH cosH tg H ctg H %G sin G cos G tg G ctg G G sin G cos G tg G ctg G K %G sin G % cos G tg G ctg G K (G sin G % cos G tg G ctg G K %G 2 cos G sin G ctg G tg G K (G 2 cos G sin G ctg G tg G 3K %G 2 cos G sin G ctg G tg G 3K (G 2 % cos G sin G ctg G tg G 2K % G % sin G cos G % tgG % ctgG 0 / 0& 0 0 1 0 nie istnieje K 30& 0 / 6 1 2 3 2 3 3 3 K 45& 0 / 4 2 2 2 2 1 1 K 60& 0 / 3 3 2 1 2 3 3 3 K 90& 0 / 2 1 0 nie istnieje 0

14

7- Funkcje sumy i r$nicy k%tw Dla dowolnych k%tw G , I zachodz% rwno!ci: sin /G ( I 0 # sin G cos I ( cos G sin I sin /G % I 0 # sin G cos I % cos G sin I cos /G ( I 0 # cos G cos I % sin G sin I cos /G % I 0 # cos G cos I ( sin G sin I Ponadto mamy rwno!ci: tgG ( tgI tg /G ( I 0 # 1 % tgG * tgI tgG % tgI tg /G % I 0 # 1 ( tgG * tgI ctgG * ctgI % 1 ctg /G ( I 0 # ctgG ( ctgI ctgG * ctgI ( 1 ctg /G % I 0 # ctgI % ctgG ktre zachodz% zawsze, gdy s% okre!lone i mianownik prawej strony nie jest zerem. 7- Funkcje podwojonego k%ta sin 2G # 2sin G cos G cos 2G # cos 2 G % sin 2 G # 2 cos 2 G % 1 # 1 % 2sin 2 G Ponadto, dla tych k%tw, dla ktrych prawe strony s% okre!lone, mamy rwno!ci: 2tgG sin 2G # 1 ( tg 2G cos 2G # 1 % tg 2G 1 ( tg 2G 2tgG tg2G # 1 % tg 2G

7- Funkcje potrojonego k%ta sin 3G # sin G / 3cos 2 G % sin 2 G 0 # sin G / 3 % 4sin 2 G 0 cos 3G # cos G / cos 2 G % 3sin 2 G 0 # cos G / 4 cos 2 G % 30 7- Sumy i r$nice funkcji trygonometrycznych G(I G%I cos 2 2 G %I G(I sin G % sin I # 2sin cos 2 2 G(I G%I cos G ( cos I # 2 cos cos 2 2 G(I G%I cos G % cos I # %2sin sin 2 2 sin G ( sin I # 2sin 15

14. KOMBINATORYKA 7- Permutacje Liczba sposobw, w jaki n ! 1 elementw mo$na ustawi" w ci%g, jest rwna n ! 7- Wariacje bez powtrze& Liczba sposobw, w jaki z n elementw mo$na utworzy" ci%g, sk'adaj%cy si# z k (1 ) k ) n ) r$nych wyrazw, jest rwna n! n * / n % 10 * ... * / n % k ( 10 # / n % k 0! 7- Wariacje z powtrzeniami Liczba sposobw, w jaki z n elementw mo$na utworzy" ci%g, sk'adaj%cy si# z k niekoniecznie r$nych wyrazw, jest rwna nk. 7- Kombinacje Liczba sposobw, w jaki spo!rd n elementw mo$na wybra" k ( 0 ) k ) n ) elementw, 1n2 jest rwna 3 4 . 5k 6 15. RACHUNEK PRAWDOPODOBIE'STWA 7- Klasyczna definicja prawdopodobie&stwa Niech M b#dzie sko&czonym zbiorem wszystkich zdarze& elementarnych. Je$eli zaj!cie ka$dego zdarzenia elementarnego jest jednakowo prawdopodobne, to prawdopodobie&stwo zaj!cia zdarzenia A N M jest rwne P / A0 # A M

gdzie A oznacza liczb# elementw zbioru A, za! M liczb# elementw zbioru M . 7- W'asno!ci prawdopodobie&stwa 0 ) P / A 0 ) 1 dla ka$dego zdarzenia A N M P /M0 # 1 P /O0 # 0 P / A0 ) P / B 0 M zdarzenie pewne O zdarzenie niemo$liwe (pusty podzbir M ) gdy A N B N M

P / A P B 0 # P / A 0 ( P / B 0 % P / A Q B 0 , dla dowolnych zdarze& A, B N M ,

zatem P / A P B 0 ) P / A 0 ( P / B 0 , dla dowolnych zdarze& A, B N M . 7- Zdarzenia niezale$ne Zdarzenia A N M i B N M s% niezale$ne, gdy P / A Q B 0 # P / A0 * P / B 0

16

7- Prawdopodobie&stwo warunkowe Niech A, B N M b#d% zdarzeniami, przy czym P / B 0 . 0 . Prawdopodobie&stwem warunkowym P / A | B 0 zaj!cia zdarzenia A pod warunkiem, $e zasz'o zdarzenie B, nazywamy liczb#: P / A Q B0 P / A | B0 # P / B0 7- Twierdzenie o prawdopodobie&stwie ca'kowitym Je$eli zdarzenia B1 , B2 , ..., Bn N M spe'niaj% warunki: 1. Bi Q B j # O dla 1 ) i ) n, 1 ) j ) n, i + j , 2. B1 P B2 P ... P Bn # M , 3. P / Bi 0 . 0 dla 1 ) i ) n to dla ka$dego zdarzenia A N M zachodzi rwno!": P / A 0 # P / A | B1 0 * P / B1 0 ( P / A | B2 0 * P / B2 0 ( ... ( P / A | Bn 0 * P / Bn 0 7- Schemat Bernoulliego Prawdopodobie&stwo uzyskania dok'adnie k sukcesw w schemacie n prb Bernoulliego wyra$a si# wzorem: 1 n 2 k n%k p ( q #1 3 4* p *q 5k 6 gdzie: p prawdopodobie&stwo sukcesu w pojedynczej prbie, q prawdopodobie&stwo pora$ki w pojedynczej prbie. 16. PARAMETRY DANYCH STATYSTYCZNYCH 7- (rednia arytmetyczna (rednia arytmetyczna n liczb a1 , a2 ,..., an jest rwna: a1 ( a2 ( ... ( an n 7- (rednia wa$ona (rednia wa$ona n liczb a1 , a2 ,..., an ktrym przypisano odpowiednio dodatnie wagi w1 , w2 ,..., wn jest rwna: w1 * a1 ( w2 * a2 ( ... ( wn * an w1 ( w2 ( ... ( wn 7- (rednia geometryczna (rednia geometryczna n nieujemnych liczb a1 , a2 ,..., an jest rwna:
n

a1 * a2 * ... * an

17

7- (rednia harmoniczna (rednia harmoniczna n dodatnich liczb a1 , a2 ,..., an jest rwna: n 1 1 1 ( ( ... ( a1 a2 an 7- Mediana Median% uporz%dkowanego rosn%co ci%gu n danych liczbowych a1 ) a2 ) a3 ) ... ) an jest: %- dla n nieparzystych: a n (1 (!rodkowy wyraz ci%gu),
2

%- dla n parzystych:

2 11 3 a n ( a n (1 4 (!rednia arytmetyczna !rodkowych wyrazw ci%gu). 25 2 2 6

7- Wariancja i odchylenie standardowe Wariancj% n danych liczbowych a1 , a2 ,..., an o !redniej arytmetycznej a jest liczba: R
2

/ a % a 0 ( / a2 % a 0 ( / a3 % a 0 # 1
2 2

( ... ( / an % a 0

Odchylenie standardowe R jest pierwiastkiem kwadratowym z wariancji: R # R 2 .

18

17. TABLICA WARTO!CI FUNKCJI TRYGONOMETRYCZNYCH G [& ]

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45

sin G cos I
0,0000 0,0175 0,0349 0,0523 0,0698 0,0872 0,1045 0,1219 0,1392 0,1564 0,1736 0,1908 0,2079 0,2250 0,2419 0,2588 0,2756 0,2924 0,3090 0,3256 0,3420 0,3584 0,3746 0,3907 0,4067 0,4226 0,4384 0,4540 0,4695 0,4848 0,5000 0,5150 0,5299 0,5446 0,5592 0,5736 0,5878 0,6018 0,6157 0,6293 0,6428 0,6561 0,6691 0,6820 0,6947 0,7071

tgG ctgI
0,0000 0,0175 0,0349 0,0524 0,0699 0,0875 0,1051 0,1228 0,1405 0,1584 0,1763 0,1944 0,2126 0,2309 0,2493 0,2679 0,2867 0,3057 0,3249 0,3443 0,3640 0,3839 0,4040 0,4245 0,4452 0,4663 0,4877 0,5095 0,5317 0,5543 0,5774 0,6009 0,6249 0,6494 0,6745 0,7002 0,7265 0,7536 0,7813 0,8098 0,8391 0,8693 0,9004 0,9325 0,9657 1,0000

I [& ]
90 89 88 87 86 85 84 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 63 62 61 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45

G [& ]
46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90

sin G cos I
0,7193 0,7314 0,7431 0,7547 0,7660 0,7771 0,7880 0,7986 0,8090 0,8192 0,8290 0,8387 0,8480 0,8572 0,8660 0,8746 0,8829 0,8910 0,8988 0,9063 0,9135 0,9205 0,9272 0,9336 0,9397 0,9455 0,9511 0,9563 0,9613 0,9659 0,9703 0,9744 0,9781 0,9816 0,9848 0,9877 0,9903 0,9925 0,9945 0,9962 0,9976 0,9986 0,9994 0,9998 1,0000

tgG ctgI
1,0355 1,0724 1,1106 1,1504 1,1918 1,2349 1,2799 1,3270 1,3764 1,4281 1,4826 1,5399 1,6003 1,6643 1,7321 1,8040 1,8807 1,9626 2,0503 2,1445 2,2460 2,3559 2,4751 2,6051 2,7475 2,9042 3,0777 3,2709 3,4874 3,7321 4,0108 4,3315 4,7046 5,1446 5,6713 6,3138 7,1154 8,1443 9,5144 11,4301 14,3007 19,0811 28,6363 57,2900

I [& ]
44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

19