Poradnik uytkownika komputera (w.u.

)
Na podstawie dowiadczeo i pytao uytkownikw Ostatnia aktualizacja: 02.12.2012
Wstp .................................................................................................................................................... 3 I. Wybr sprztu i zakup komputera czyli jak kupid? ............ ............................................................. 4 II. Wybr sprztu. .................................................................................................................................. 7 III. Oprogramowanie czyli wybr systemu operacyjnego. ................................................................ 10 IV. Wybr platformy oprogramowania i licencjonowanie. .................................................................. 16 V. Traktowanie i wstpna obrbka czyli podczanie i ustawianie sprztu....................................... 19 VI. Instalacja i konfiguracja oprogramowania. ..................................................................................... 22 VII. Uytkowanie................................................................................................................................... 28 VIII. Tuning............................................................................................................................................ 35 Zakooczenie.......................................................................................................................................... 39 Spis tabel ............................................................................................................................................. 40 3

Wstp
Obsuga komputera jest jedn z podstawowych umiejtnoci, ktrej oczekuje si od przecitnego kandydata na stanowisko pracownika umysowego. Lecz znajomoci te nie powinny si kooczyd jedynie na umiejtnoci wysania emaila, znalezienia informacji w Internecie czy zrobienia wykresu w arkuszu kalkulacyjnym w szczeglnoci kiedy komputer jest osobistym. Std te pomys na napisanie krtkiego poradnika dla osb pocztkujcych i rednio - zaawansowanych w obsudze komputera. Ma on na celu wyklarowad u uytkownikw komputerw stacjonarnych i przenonych, pewien stopieo wiadomoci oraz w prosty sposb przekazad, pewn dawk wiedzy oglnej. Autor podejmuj prb wyuczenia u przecitnego uytkownika stosownych praktyk, ktre maj pokrycie w rzeczywistoci i znacznie uatwiaj analiz potencjalnego problemu, oraz mog przyczynid si do lepszej organizacji pracy. Dotycz one zarwno: zakupu sprztu komputerowego, jego konfiguracji, jak i samej pracy z tym urzdzeniem. Zastosowanie poniej opisanych rad, moe uchronid1 uytkownikw przed niepotrzebnymi kosztami napraw lub(i) wizyt serwisantw. Poradnik prosz traktowad z pewn rezerw, gdy jest on jedynie form zaleceo, ktrych nie naley stricte stosowad w danej sytuacji. Poradnik ten nie jest take form propagacji nie susznego stosowania si do rnych aspektw handlowych czy prawnych. Omawia tylko sytuacje, w ktrych moe lub te znajduje si potencjalny uytkownik komputera. Wszystkie porady, chod maj postad bardzo ogln, poparte s wiedz i dowiadczeniem. Uzupenieniem tego tekstu, jak rwnie wyjanieniem przytaczanych tu pojd jest: Sownik Slangu Informatycznego2, jak rwnie Wikipedia3 internetowa encyklopedia wiedzy.
1 Autor

tego poradnika, nie moe w aden sposb zagwarantowad, pewnej i bezawaryjnej pracy konkretnego komputera lub poszczeglnych jego komponentw. Wszystkie porady zostay prz etestowane przed ich wdroeniem, mimo to nie autor tej pracy, nie odpowiada za jakiekolwiek szkody wynike z niewaciwego stosowania lub(i) nieprawidowego zinterpretowania tych porad. 2 Antoni i Andrzej Leniek, Sownik Slangu Informatycznego, http://www. i-slownik.pl/ 3 http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_gwna

I. Wybr sprztu i zakup komputera czyli jak kupid?

Zakup komputera na pozr wydaje si prost spraw, klient z okrelonymi rodkami

pieninymi idzie do sklepu z przekonaniem, e na pewno kupi dobry komputer. Jednak na kupujcego czyha kilka puapek, a mianowicie: a) Przekonanie, e nowo kupiony komputer bdzie mi suy wiele lat. Jest to p prawda, poniewa jeli komputer stosujemy tylko do surfowania po Internecie, odwiedzenia Facebook-a, pisania czy prowadzenia bloga/strony www lub suchania muzyki to stwierdzenie bdzie prawd. Niestety w wikszoci przypadkw komputer suy nam nie tylko do tych celw, ale np. do projektowania, programowania, szeroko pojtej rozrywki przede wszystkim jako platforma dla gier komputerowych czy nawet jako serwer. Wtedy takie stwierdzenie moe si okazad bdne. Dlaczego? Poniewa kady sprzt szybko si starzeje, tzn. jest szybko zastpowany nowszymi, wydajniejszymi podzespoami. Najnowsze podzespoy s zazwyczaj bardzo drogie. Jeli jest to sprzt bardzo zaawansowany technologicznie lub wyprodukowany wg.nowej myli technologicznej, to standardy nowych technologii mog byd nie do kooca ustalone. Przykadem byy napdy typu HD-DVD4, ktre w tzw. wojnie rozwizao, ostatecznie zostay zastpione przez produkty konkurencji (napdy Blue-ray). Wniosek: zakup komputera na dugie lata, nie jest opacalny. b) Problemow sytuacj jest take ta, kiedy mao zorientowana osoba idzie po komputer z przekonaniem, ze skoro posiada dla przykadu szybki procesor lub du ilod pamici RAM, to bdzie on wydajnym. Ot, nie do kooca. Nie dajmy si zwied parametrom na ulotkach i plakatach, ktre podane s zazwyczaj oglnikowo. Niestety nikt nam nie komunikuje dla przykadu: jaka podstawka procesora zostaa zastosowana, z jak czstotliwoci bd pracowad pamici RAM i jak dug maj gwarancj, czy dysk twardy posiada technologi NCQ, jak szybkie moduy pamici obsuguje dana pyta gwna itp. Nie kupujmy gotowych zestaww komputerowych chyba, e s one dostpne w renomowanych salonach komputerowych. Nawet majc spor ilod rodkw pieninych powinnimy zwrcid uwag na warunki zakupu, warunki reklamacji, mark producenta, a nawet dostawc czy technologi. Ta ostatnia zmienia si bardzo czsto i bywa, e nawet produkty dobrze rozpoznawalnych i solidnych firm bywaj nieraz niedopracowane. Prosz pamitad, e to sprzedawcy maj doradzid paostwu w tzw. skonfigurowaniu (czyt. zoeniu) komputera, dlatego warto pytad o to co nie jest jasne. c) Puapka cenowa, najczciej w postaci promocji lub rabatw. Co do cen komputerw i podzespow bywaj one mocno zrnicowane, ale z reguy gotowe zestawy s drosze, a promocje zazwyczaj dotycz taniego sprztu. Oszczdnod nie do kooca jest opacalna. Niestety sprzt poniej puapu 2 ty zotych nie bdzie rewelacyjny, ale dobry sprzt nie musi byd te bardzo drogi. Prosz jednak zwrcid na uwag w punkcie A. Sprzt szybko si starzeje i za kilkanacie miesicy lub lat trzeba bdzie go ostro podkrcad5 lub modernizowad. Jak zatem uniknd przysowiowej wpadki? Odpowied na nurtujce nas pytania znajdziemy na tzw. vortalu/portalu technologicznym 6. Rady starajmy si zasignd u informatykw lub osb, ktry s zapaleocami komputerw. Zapewne pomog nam wybrad dobry i w miar tani sprzt. Jeeli natomiast chod troch orientuj si paostwo w podzespoach, to pamitajmy o jego tzw. kompatybilnoci7, tj. zgodnoci podzespow z innymi. W tym temacie warto dopytad serwis lub sprzedawc tak, aby nie okazao si dla przykadu: nasza pamid operacyjna, nie

bdzie pracowaa stabilnie na naszej pycie gwnej lub mamy mae moliwoci rozbudowy komputera w przyszoci ze wzgldu na star podstawk procesora. Warto take zapoznad si z powszechnymi normami bezpieczeostwa i jakociowymi jak: (CE, TCO, MPR, EnergyStar, ISO itp.) Uwaga! Kady sprzt dopuszczony do sprzeday musi, je speniad i z reguy tak jest. Jeeli dany podzesp posiada nowsz norm ni dotychczasowa, tym lepiej.
5 http://pl.wikipedia.org/wiki/Podkrcanie 6 http://pl.wikipedia.org/wiki/Portal_internetowy 7 http://pl.wikipedia.org/wiki/Kompatybilno%C5%9B%C4%87_komputerowa

II. Wybr sprztu.

Wybr konfiguracji komputera bdzie atwiejszy, jeeli obierzemy sobie odpowiedni platform sprztow. Niestety ten etap determinuje zakup pozostaych podzespow komputera. Co to takiego jest? Czasy monopolu na rynku komputerw nieco ulegy zmianie. Istnieje kilku lub nawet kilkunastu producentw rnorodnego sprztu i elementw skadowych, wyrniajcych si wieloma aspektami, m.in.: jakoci wykonania, szybkoci, rodzajem zastosowanej technologii i wieloma innymi czynnikami. Mona si zgubid, szczeglnie, e czd z nich rni si tylko detalami. Co zatem warto wiedzied? Po pierwsze nie zawsze co, co jest drogie musi byd bardzo dobre. Sto procent ceny nie musi rwnad si, 100% jakoci. Mowa tu o tzw. stosunku ceny do jakoci. Po drugie. Za cen jednej drogiej czci mona, kupid inn taosz czd o podobnych lub bardzo dobrych parametrach uytkowych. Poniewa nie warto przepacad za co, co jest o kilka lub kilkanacie punktw wyej w benchmarku8. Np. zakup pamici ram z czstotliwoci 1066MHz zamiast 800MHz w tej samej technologii, pojemnoci i taktowaniu nie przyniesie nam zauwaalnej wydajnoci, ktra z reguy oscyluje w granicach 3-5%. Nie do kooca na tym polega wydajnod komputera. Kupujc nieco taoszy sprzt/podzesp (generalnie od kilkudziesiciu do kilkuset zotych) nie otrzymujemy zego lub mao wydajnego zestawu. Czasami leadera w wycigu mona pokonad dobierajc odpowiednio inne parametry lub go podkrcajc. (par zdao o podkrcaniu zamieszczone jest w koocowej czci tego poradnika) Na chwil obecn na rynku podzespow dominuj dwie firmy z pord, ktrych moemy zadeklarowad wybr platformy. S to firmy Intel i AMD. Gwnymi produktami pierwszej firmy s procesory i ukady do pyt gwnych, druga natomiast produkuj take procesory i ukady do kart graficznych. Obie w swojej ofercie posiadaj produkty z niskich i wysokich pek cenowych, wykazujce przyzwoit wydajnod. Tak jak w przypadku systemw operacyjnych, tak i w przypadku procesorw s zwolennicy i przeciwnicy obu platform, z ktrych ciko wyonid leadera. Intel wydaje si nieco szybszy, co potwierdzaj testy rnych firm i entuzjastw, natomiast, AMD nieznacznie mniejsz wydajnod swoich procesorw rekompensuje cen. Po wybraniu platformy sprztowej znacznie atwiej jest si skupid na pozostaych podzespoach komputera.
8 test

wydajnoci, najczciej w postaci oprogramowania testujcego wybrany podzesp, np. kart graficzn.

Kolejn dobr metod bywa rwnie ta gdzie wirtualnie skadamy swj sprzt jakim chcielibymy dysponowad, a nastpnie obniamy jego parametry do akceptowalnej ceny (rodkw pieninych).

Pomc w tym mog tzw. konfiguratory sprztu na niektrych stronach internetowych sprzedawcw sprztu. Poniej przykadowa lista sklepw o oglnopolskim zasigu:
http://www.komputronik.pl/configuratorAdvanced/pl/elementSelect http://www.proline.pl/?id=konfigurator http://www.vobis.pl/konfigurator/ http://www.emarket.pl/pricelist/configurators/abcpc/start.aspx

Niestety czasami trzeba pjd na kompromis i podjd decyzj o kolokwialnym co kosztem czego. Warto jest si w tym momencie zastanowid i odpowiednio zaalokowad pienidze w konkretne podzespoy. Np. wydad wicej na pyt gwn (MotherBoard, MainBoard), procesor (Central Processing Unit) czy dysk twardy (Hard Disk Drive), w zamian za wolniejsz pamid ram (Random Access Memory), ktr w pniejszym czasie moemy dokupid/wymienid. Tu pojawia si problem oszczdnoci. Rozwizanie? Mierzmy jak najwyej, schodzc po drabinie cenowej, a do momentu, kiedy cena produktu/caego zestawu komputerowego jest dla nas akceptowalna. Odwrotne d ziaanie zdecydowanie si nie opaca za wzgldu na szybkie starzenie si hardware-u9 co z czasem okae si zdecydowanie niezbyt satysfakcjonujcym rozwizaniem. Ma to szczeglne znaczenie w przypadku komputerw przenonych, tzw. Laptop. (Netbook/Notebook) Podzespoy komputera stacjonarnego tzw. PC jestemy w stanie szybko wymienid, natomiast w przypadku laptopw staje si to pewnym problemem. Poniewa liczna czed podzespow jest zintegrowana z pyt gwn laptopa, mamy mae moliwoci jego rozbudowy, ktre najczciej ograniczaj nas do wymiany dysku twardego, pamici ram lub napdu CD/DVD. Jak zatem wybrad optymalne parametry? Niestety optymalnych parametrw raczej nie uda si tu przytoczyd. To za spraw ich czstych modyfikacji i ulepszeo sprztu oraz mnogoci konfiguracji i rozwizao. Dobr wiadomoci jest ta, e sprzedawcy sprztu komputerowego zazwyczaj posiadaj najnowsze (kompatybilne) podzespoy do praktycznie kadej platformy sprztowej. Nastpna metoda doboru sprztu pewna i atwiejsza w skonfigurowaniu komputera dla kupujcego. Przedstawmy sprzedawcy informacje, jaki chcemy posiadad komputer? Wymieomy potrzeby, a mianowicie do czego nam bdzie suy i przez kogo bdzie uytkowany. Podobnie jak w punkcie 2 moemy rwnie okrelid ramy cenowe, a sprzedawca dopasuje odpowiednie parametry. Np. komputer do gier powinien posiadad mocny akcelerator graficzny, szybki wielordzeniowy procesor i spor ilod pamici RAM. Przyda si rwnie nowoczesna karta dwikowa. Natomiast komputer sucy do pracy moe w sumie mied te podzespoy zintegrowane (GPU i dwik na pycie gwnej). Rnica w cenie bdzie bardzo zauwaalna.
10

III. Oprogramowanie czyli wybr systemu operacyjnego.

Nawet osobom nieznajcym si na obsudze sprztu komputerowego dobrze wiadomo, e sam komputer bez stosownego software-u10 jest wart niewiele. Za to wiele za niego zapacono, a wic przydaoby si zainstalowad11 na nim co, co posuy do jego wykorzystania. Zanim bdzie mowa o instalacji oprogramowania, naley poruszyd spraw zakupu i jego legalnoci. Wane jest to w tej chwili gdy zakup jakiegokolwiek programu komputerowego wie si z reguy z kolejnymi kosztami. Na pocztek kilka definicji: Nielegalny piracki, nieoryginalny, np.: kopia, kupiony bez licencji12 program komputerowy lub nielegalnie pobrany z Internetu. Brak licencji na taki program nie uprawnia nas do jego uytkowania, a zainstalowanie go powoduje, e amiemy13 zarwno polskie, jak rwnie

midzynarodowe prawo. Mona go znaled w Internecie na serwerach lub na bazarach czy giedach elektronicznych. Przewidywany koszt: cena nonika lub rachunek za Internet. W przypadku, gdy nastpi weryfikacja posiadanego oprogramowania i okae si ono nielegalne (czyt. pirackie), a spraw zajmuj si organy cigania na uytkownika nakadane s wysokie kary przewidziane w prawie karnym14 (m.in. zarekwirowanie sprztu i wszystkich pyt z programowaniem, wysoka grzywna, a nawet pozbawienie wolnoci). Naley dodad, e brak licencji to brak tzw. supportu15, czyli wsparcia w przypadku awarii oprogramowania. Legalny licencjonowany, oryginalny, kupiony w sklepie internetowym producenta lub w sklepie ze sprztem komputerowym. Umoliwia penoprawne korzystanie z jego funkcji okrelonych w licencji, z reguy dodatkowo nieodpatnie mona korzystad z tzw. suportu i uaktualnieo. Zakup legalnego oprogramowania moe wizad si ze znikami na inne programy tej samej firmy. Przewidywany koszt: cena nonika + licencja + inne koszty: mare, wygld, renoma, koszty marketingu itp. Ceny od 30 z wzwy16. Dla przykadu Windows 7 Home Premium w wersji pudekowej(box) to koszt prawie 700z, a wersja Ultimate to ponad 1000z.
10 z

ang. oprogramowanie

11 http://pl.wikipedia.org/wiki/Instalacja_programu 12 http://pl.wikipedia.org/wiki/Licencja_oprogramowania 13 http://pl.wikipedia.org/wiki/Piractwo_komputerowe 14 Informacje

te s podane tylko w celu poinformowania klienta, o zagroeniach pyncych z rozpowszechniania nielegalnego oprogramowania 15 pomoc techniczna 16 wartoci podane orientacyjnie, w rzeczywistoci mog si rnid znaczco

11

Czy warto kupowad oprogramowanie? To zaley od zainteresowanego. Jeeli uytkownik, nie chce amad prawa, a oprogramowanie jest mu potrzebne, to musi zakupid licencjonowane oprogramowanie. Koszt takiego oprogramowania to rednio do , ceny komputera. Tabela poniej przedstawia szacunkowy koszt zakupu legalnego oprogramowania dla uytkownika domowego.
Produkt System operacyjny (wersja OEM) Pakiet biurowy (wersja podst.) Ulubiona gra komputerowa Pakiet bezpieczeostwa Oglny koszt Cena 365,00 z + 355,00 z + 130,00 z + 150,00 z = 1000z

Tabela 1: Szacunkowy koszt zakupu oprogramowania*

*stan z 2012-12-02, rdo www.proline.pl Jak widad pomimo spadajcych cen, to i tak dod spory wydatek, co naturalnie nie tumaczy dziaao na rzecz piractwa, jakimi s ciganie bez licencji, a waciwie bez zakupu: programw, gier czy muzyki. Jak wic w zgodzie z prawem, by legalnym, a mimo wszystko zadowolonym klientem? Pomocn doo w stron uytkownikw wycigaj producenci oprogramowania freeware17, za ktre generalnie si nie paci, a korzystajc z niego nie amie si prawa o ile nie wykraczamy poza granice okrelone w licencji producenta. Takim systemem jest Linux, ktry zosta stworzony, jako alternatywa dla Windows i obwarowao z licencyjnych z nim

zwizanych. Jeszcze kilkanacie lat temu, Linux by znany jedynie specjalistom z brany IT, dzi rednio dowiadczony uytkownik moe sprbowad si z tego rodzaju oprogramowaniem. Niestety kade oprogramowanie freeware, (mowa tu nie tylko o systemach operacyjnych) moe mied par mankamentw, a mianowicie: Mao skuteczn pomoc techniczna lub jej brak, chod od kilku lat sytuacja diametralnie si zmienia, to pomocy najczciej bdziemy zmuszeni szukad na forach internetowych. Aktywacja dodatkowej funkcjonalnoci (dodatkowych opcji lub wsparcia) wymagad moe nakadu rodkw pieninych, w sumie nie s to olbrzymie kwoty, ale producenci mog sobie takich zayczyd. Dla przykadu program Winamp zawsze by i jest darmowy, ale za opcj PRO ju trzeba zapacid niecae 60 z (rdo: http://www.winamp.com/mediaplayer/pl), CCleaner darmowy program do oczyszczania komputera w wersji PRO kosztuje prawie 20 Euro, to ponad 80 z, program do nagrywania pyt Nero Free jest bezpatny, ale za pen wersj trzeba zapacid prawie 180 z. rda: nero.com i piriform.com z dnia 02-122012r. Mniejsza skalownod i odpornod na bdy; posugujc si oprogramowaniem drugiej kategorii18, niekiedy moemy mied kopoty z jego zainstalowaniem i posugiwaniem si. Przy czym, oprogramowanie komercyjne wcale nie musi byd lepsze.
17 z 18 oprogramowanie

ang. darmowego nie znane szerszemu gronu uytkownikw

Jak wic wybierad, aby byd zadowolonym z oprogramowania i nie mied problemw? Zapytad sprzedawc lub naszego doradc, ewentualnie inn osob kompetentn: informatyka, testera oprogramowania, serwisanta sprztu komputerowego lub programist. Generalnie zasady wykorzystywania i kopiowania jakiegokolwiek oprogramowania s ustalone w licencji producenta, ktr take posiadaj programy darmowe. Wracajc do kwestii oprogramowania darmowego. Mona go znaled w sieci na wielu serwisach zwizanych z tematyk komputerow wraz z dug list programw, ktre doskonale uzupeniaj potrzeby klientw, a ktrzy czsto nie s w stanie zapacid niemaych sum za program komercyjny. Poniej znajduje si przykadowa lista stron, na ktrych znajduj si alternatywy dla drogich programw komercyjnych: http://bezplatny.net/ http://legalne.info/ http://www.filehippo.com/pl/ http://www.gigadownload.net.pl/ http://www.softwarepatch.pl/ http://www.dobreprogramy.pl/ oraz wiele innych portali o tematyce komputerowej. Uwaga! Prosz pamitad, e pobierajc nawet to bezpatne oprogramowanie z sieci Internet, uytkownik naraony jest na oszustwa ze strony craker-w lub plisher-w. Zatem co zrobid, aby nas nie oszukano? Obok w/w wymienionych stron, z ktrych mona w sposb legalny pobrad rne wersje programw, w sieci istnieje mnstwo stron, ktre kusz potencjalnie nisk cen oprogramowania lub ich darmow licencj pod warunkiem wykupienia dostpu do serwisu w postaci abonamentu lub podania danych karty kredytowej oraz hasa/pinu, tudzie s to aplikacje i strony internetowe, ktre podszywaj si za instytucje finansowe lub organy cigania.

To nic innego jak oszustwa w/w craker-w lub plisher-w, ktrzy chc wyudzid od uytkownika dane, a co za tym idzie pienidze. Przykadem takich wyudzeo s listy e-mail pozornie rozsyane przez banki do swoich klientw z proba o token lub haso. To wirusy19 lub oprogramowanie udajce oprogramowanie antywirusowe lub komunikaty systemowe mwice o domniemanym zamaniu prawa, blokujce dostp do komputera, a ktrego odblokowanie jest moliwe po wysaniu smsa lub przelewu na okrelone konto. Dlatego obowizuje generalna zasada: Oprogramowanie komercyjne nigdy nie byo i nie jest darmowe! (Chod nie jest to regu.) Przykadem komercyjnych programw s system Microsoft Windows, czy pakiet Microsoft Office, ktre mocno staniay, ale nigdy nie byy, nie s i prawdopodobnie nigdy nie bd darmowe. Oprogramowanie komercyjne moe byd w pewnych wyjtkach darmowym. Producent ustala w licencji granice, w ktrych moe ten program byd uytkowany, ale najczciej s to tzw. Wersje shareware20 lub trialware21 (ograniczone czasowo lub funkcjonalnie)
19 Wicej 21 z

o wirusach i zabezpieczeniach zostao zawartych w VII rozdziale tego dokumentu.

20 http://pl.wikipedia.org/wiki/Shareware

reguy jest to pena wersja oprogramowania, ktrej dziaanie jest ograniczone czasowo, np.: przez 30 dni lub uruchomieo

Czy s inne platformy oprogramowania (w tym systemy operacyjne)? Owszem s, np.: szeroka gama systemw Linux22, Unix23 oraz MacOS24. Niektre systemy s tworzone pod okrelony sprzt komputerowy (czyt. platform) dla przykadu: MacOS jest tworzony i instalowany na komputerach firmy Apple25, tzw. Mac-ach, a Linux i Unix to systemy stosowane najczciej w serwerach26. System take posiada odmiany np.: Windows Home i jego przeciwieostwo Windows Server. Ten pierwszy najczciej stosowany w komputerach stacjonarnych i laptopach/netbookach, a ten drugi jak nazwa wskazuje w komputerach typu serwer. Oczywicie nie ma sztywnej reguy dotyczcej uywania danego systemu dla konkretnych maszyn (z wyczeniem serwerw i centw danych, tzw. data center). Mona uywad Windows Serwer 2003 lub 2008 jako system operacyjny do komputera stacjonarnego. To kwestia funduszy i obwarowao licencyjnych. Jak rwnie mona uywad systemu Linux, w komputerze stacjonarnym czy laptopie z t rnic, e w systemach Windows wszystko jestemy w stanie zrobid bez dostpu do tzw. powoki lub linii komend, tak w systemach linux jest to nieodzowne i nasza praca moe wymagad znajomoci tekstowych poleceo, ktre znaczco rni si od tych w systemach Windows. Wybr niestandardowego systemu na naszym komputerze moe stwarzad pewne problemy: 1) Statystycznie27 przyjmujc, oprogramowanie to ma wsze grono uytkownikw, a co za tym idzie ograniczon grup specjalistw z gruntown wiedz na jego temat wikszod uytkownikw uywa systemw w wersjach podstawowych. 2) Wszy wachlarz dedykowanych aplikacji28 (np. na linuksie nie uruchomimy najnowszego pakietu Microsoft Office oraz wikszoci najnowszych gier). Podobnie jest z Windows Serwer, ktry zasadniczo skonfigurowany jest jako usuga serwera i wymaga rekonfiguracji. 3) Decydujc si na bezpatne pobranie samego programu lub nielegalne cignicie z reguy nie moemy liczyd na dobr pomoc techniczn, ktra zazwyczaj ogranicza nas do szukania pomocy na forum internetowym. 4) Odmienny interface29, co moe byd mocno niekomfortowym dla uytkownika przesiadajcego si z innej platformy oprogramowania. Chod od wielu lat wiele systemw take te z rodziny Linux, kolokwialnie mwic dy do bycia klikanym,
22 http://pl.wikipedia.org/wiki/Linux

23 http://pl.wikipedia.org/wiki/Unix 24 http://pl.wikipedia.org/wiki/Mac_OS 25 http://www.apple.com 26 http://pl.wikipedia.org/wiki/Serwer 27 wedug

bada portalu ranking.pl

28 http://pl.wikipedia.org/wiki/Aplikacja_%28informatyka%29 29 http://pl.wikipedia.org/wiki/Interface

to tzw. przesiadka z okienek windowsowych na inny system moe byd pewnym dyskomfortem, chod i wyjtki zdarzaj si w tej samej linii systemw. Np. system operacyjny Windows 8, mocno namiesza swoim nowym interfejsem wrd uytkownikw, ktrzy od wielu lat przyzwyczaili si do istnienia standardowego menu start, a ktre w tej wersji systemu zostao usunite. 16

IV. Wybr platformy oprogramowania i licencjonowanie.

Jest uzaleniony od kilku czynnikw. Trzeba w tym momencie odpowiedzied na kilka pytao. Przede wszystkim: 1) Do czego suyd bdzie system operacyjny i jakie moemy na nim uruchomid oprogramowanie? (Z reguy wiemy, interesuje nas praktyczne wykorzystanie sprztu). 2) Czy chcemy kupid oprogramowanie i byd w zgodzie z prawem? Czy te jestemy zainteresowani aplikacjami darmowymi, a w najgorszym przypadku pirackmi? Zaley to od naszych rodkw pieninych, ale przede wszystkim stosunku do prawa. Pamitajmy, e pirackiego oprogramowania uywamy na wasne ryzyko. Polskie i zagraniczne prawo zabrania instalowania i uywania takiego rodzaju programw, a tym bardziej ich rozpowszechniania30. 3) Czy chcemy w sposb legalny i swobodny, korzystad z uaktualnieo i pomocy technicznej, ewentualnie mied dostp do promocyjnych cen na inne produkty? 4) Na jakiej platformie sprztowej, ewentualnie na jakim komputerze i na ilu bdzie zainstalowane oprogramowanie? Wie si to nie tylko z rodzajem sprztu, ktry musi obsugiwad system, lecz take ze wzgldu na licencjonowanie, gdy z reguy jeden system operacyjny instaluje si na pojedynczej jednostce komputerowej. Uwaga! Producent oprogramowania dopuszcza instalacj jednego systemu na kilku lub kilkunastu komputerach, jednak na zasadzie wykupienia zbiorczej licencji, tzw. Volume licence31 (licencja wielostanowiskowa). W zwizku z ostatnim podpunktem, wie si kilka prostych zasad. Ot: Jeeli jest to komputer stacjonarny to z reguy uywamy na nim oprogra mowania klienckiego, np.: Windows-a lub(i) darmowych dystrybucji Linuxa. Jedna licencja na jeden komputer. Jeli mwimy o komputerze typu serwer, to z reguy mamy na myli oprogramowanie typu Serwer obsugujce zaawansowany sprzt i technologie, jak systemy z rodziny: BSD, Unix, Windows Serwer itp. Generalnym przekonaniem wrd uytkownikw jest stwierdzenie, e: system operacyjny powinien suyd do wszystkiego. Na dobr spraw maj racj, ale nie ma wikszej potrzeby instalowania.: Windows Server 2003/2008 lub zaawansowanej platformy Linuxowej, np.: RED HAT, SuSE, Slackware, na komputerze stacjonarnym (domowym). Mona spokojnie uywad Windows XP/Vista/7/8 lub jedn z wersji32 systemu Lunux , np.: Debian, Fedora, Ubuntu, Mandrake itp. Coraz czciej zdarza si, e system wydawany jest w kilku wersjach. Dla przykadu Windows Vista zosta wydany, a w 6 rnych wersjach. Od podstawowej wersji: Home, po wersj Bussines, ktra rni si od podstawowej bogato zastosowanymi technologiami i usugami, z ktrych de facto przecitny uytkownik i tak nie skorzysta, a jej cena jest kilkukrotnie wysza.
30 Ustawa

z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

31 http://pl.wikipedia.org/wiki/Volume_license_key

Windows 7 posiada 6 wersji, chod w Polsce sprzedawanych jest tylko cztery. System Linux ma take mnstwo rnych wydao(tzw. Dystrybucji) poczwszy od zaawansowanych takich jak SuSe, Debian czy RedHat itp. po prostsze w obsudze takie jak: Fedora, Ubuntu, Mandriva i wiele innych modyfikacji. Jeeli chodzi o systemy z rodziny Windows to dla uytkownikw tego systemu pojawia si kolejna przeszkoda w rnicach licencji i jej podzia na wersj OEM33 i BOX34. Co to takiego jest? Ot wersja OEM jest to tzw. Przeinstalowana wersja systemu, ktra jest ju zainstalowana w nowo kupionym laptopie lub komputerze. Ma to swoje wady i zalety: Najpierw o zaletach: Przy zakupie komputera mamy ju kupiony oryginalny system Najczciej jest on ju zainstalowany wraz z sterownikami i dodatkowym oprogramowaniem firm trzecich Nie ma potrzeby instalacji systemu oraz sterownikw samodzielnie Jest taoszy ni wersja pudekowa Wady: Oprogramowania tego nie mona odsprzedad Nie mona go przenied na inny komputer nawet, jako kopi biecego systemu(wie si to z utrat licencji) Nie mamy fizycznego nonika, tzn. pyty instalacyjnej z oprogramowaniem Wersja BOX jest pewnego rodzaju odwrotnoci wersji OEM: Przede wszystkim moemy kupid system na noniku danych, jakim jest pyta DVD Licencja nie jest przypisana bezporednio do komputera, tzn. mona go zainstalowad na innym komputerze lub komputerze z wymienionymi podzespoami Mona go kupid oddzielnie bez zakupu sprztu Istnieje moliwod odsprzedania zakupionego oprogramowania innym osobom, licencja jest zbywalna Wady tego rozwizania:
32 http://pl.wikibooks.org/wiki/Linux/Przegl%C4%85d_dystrybucji 33 http://pl.wikipedia.org/wiki/Original_Equipment_Manufacturer 34 http://pl.wikipedia.org/wiki/BOX

Wersja ta jest prawie 3-krotnie drosza od wersji OEM Wymaga odrbnej, samodzielnej instalacji u uytkownika Za instalacj i ew. bdy odpowiedzialny jest sam uytkownik lub serwis(usuga najczciej dodatkowo patna) Podsumowujc: wersja OEM przypisana jest do komputera, a BOX do uytkownika. 5) Ktry system mam wybrad na starcie? Generalnie system Linux jest bardziej skomplikowanym systemem, ktry wymaga od uytkownika pewnego dowiadczenia i wiedzy. Dlatego na pocztek (oczywicie niczego nie ujmujc Linux-owi), dla pocztkujcego uytkownika na start zalecany jest system ze stajni Microsoft-u. Kiedy uytkownik pozna pierwsze kroki w obsudze komputera, wady i zalety tego systemu, bdzie dysponowa wystarczajcym dowiadczeniem by podjd decyzj o zmianie systemu. Wiem jaki system wybrad, a jak mam wybrad edycj/dystrybucj systemu? Wszystko zaley od potrzeb uytkownika. Przed kupnem systemu warto zapoznad si z nowymi funkcjami oprogramowania i ich dostpnoci w zalenoci od wersji. Obecnie producenci oferuj rne wersje systemw sugerujc nam przeznaczenie danej wersji do

konkretnego uytku, np.: wersja Home Basic, Home Premium w zastosowaniu domowym, a wersje takie jak Professional, Ultimate czy Business maj byd przeznaczone dla firm. Moe si jednak okazad, e chcielibymy skorzystad z funkcji, ktra dostpna jest w wersji Professional lub Ultimate. Dlatego warto odwiedzid portal o tematyce komputerowej, skorzystad z wyszukiwarki lub zapytad specjalisty, aby wybrad dla nas odpowiedni wersj systemu/dogodnej dystrybucji. Informacji moemy zasignd take u sprzedajcych lub u dystrybutora oprogramowania. Najtaosze wersje z reguy nie posiadaj penej funkcjonalnoci, ktra maj wersje Pro lub Ultimate. Ma to oczywicie odzwierciedlenie w cenie produktu. Podsumowujc 2 ostanie rozdziay, przed wyborem system musimy odpowiedzie sobie na kilka nastpujcych pyta: Na jakim sprzcie pracuj? Jakie oprogramowanie chc uruchomid? Jakich funkcji oczekuj od systemu/oprogramowania? Ile bdzie mnie kosztowad zakup dodatkowego oprogramowania? Jaki styl pracy jest dla mnie wany tekstowy w konsoli czy okienkowy klikalny? Czy jestem gotowy na zmian w przypadku odmiennego interfejsu uytkownika? Czy jestem wiadomy ograniczeo wynikajcych z wyboru danego systemu i oraz stanu mojej wiedzy w przypadku jego awarii? 19

V. Traktowanie i wstpna obrbka czyli podczanie i ustawianie sprztu.

Instalacja komputera powinna przebiec bez problemu, w szczeglnoci, jeeli jest za ni odpowiedzialna kompetentna osoba. Niestety wikszod uytkownikw pragnie sama podczyd komputer lub(i) jego podzespoy. Sprawa moe si tu troszeczk skomplikowad, zatem postpujmy wedug nastpujcych zasad: Naley sprawdzid czy nie brakuje kabli, wtyczek, odpowiednich zczek itp. rzeczy, np.: do zasilania komputera i monitora potrzebne s 2 kable z uziemieniem (z otworem na tzw. bolec), Warto sprawdzid inne zestawy i akcesoria np. pudeko z drukark, myszk, klawiatur czy goniki (czsto si okazuje, e kupujc drukark producent nie doczy kabla USB i ten naley osobno dokupid) Puste pudeka powinno si zmagazynowad w suchym miejscu. Moe to byd szafka, strych, schowek, rzadziej piwnica czy komrka, Uwaga! Pudeek nie powinno si wyrzucad przez okres trwania gwarancji, gdy mog byd potrzebne w przypadku reklamacji. Gdy sprzt bdzie wadliwy naley go z powrotem wsadzid do oryginalnego opakowania i zawied sprzedawcy. Oglne warunki gwarancji mwi o tym, aby uszkodzony sprzt wsadzid do oryginalnego opakowania i zawied sprzedawcy sprztu, nastpnie jest on przekazywany dystrybutorowi lub bezporednio do producenta sprztu. Puste pudeka po monitorach typu LCD36 lub plazmowych3737 nie powinny stwarzad takiego problemu, dlatego zalecane jest ich zachowanie. Komputer, powinien znajdowad si najlepiej w miejscu do tego przeznaczonym, wyprofilowane biurko lub przystosowany blat, oba o obszarze okoo 1.5m2, Przed jego ustawieniem na biurku, pce lub innym blacie, naley upewnid si czy bdzie ono stabilne i czy po ustawieniu komputera nie bdzie kolidowa z innym wyposaeniem pomieszczenia oraz czy nie bdzie stwarza przeszkd np. by podczyd inny sprzt,

Przed ustawieniem komputera dobrym rozwizaniem jest przygotowanie kabli tj, wczeniejsze ich uoenie i wstpne podczenie wtyczek do przeduaczy, listwy przeciw przepiciowej itp, atwiej jest wtedy podczad same wtyczki z tyu komputera ni czogad si pod biurkiem, po pododze za reszt kabli, Gwne kable zasilajce sprzt powinny byd podczone do listwy przeciw przepiciowej, ktra nie tylko zabezpieczy sprzt od potencjalnego skoku napicia, ale take moe dziaad jako gwny wycznik prdu dla caego zestawu: monitor, komputer, drukarka, goniki itp,
35 http://pl.wikipedia.org/wiki/CRT 36 http://pl.wikipedia.org/wiki/LCD 37 http://pl.wikipedia.org/wiki/Wy%C5%9Bwietlacz_plazmowy

Ustawiajc sprzt naley pamitad, aby zachowad odstpu w szczeglnoci z tyu komputera, od cian pomieszczenia, mebli, tj, przeszkd uniemoliwiajcych swobodny przepyw powietrza. Naley zwrcid szczegln uwag w przypadku, gdy komputer stoi w pomieszczeniach z du iloci ciepa lub w pobliu jego emiterw: kaloryferw, piecy itd. Elementy komputera najczciej chodzone s powietrzem, a ciepe lub gorce absolutnie temu si nie przysuy, wrcz odwrotnie moe spowodowad przegrzewanie si podzespow i doprowadzid do uszkodzeo. Poruszono problem powierzchni, biurka (blatu). Biorc pod uwag dostpnod akcesoriw i komfort pracy, zalecane jest posiadanie 1.5 m2 powierzchni roboczej. Jest to wz gldne minimum by zmiecid na jednym biurku monitor, klawiatur, mysz, plus zapewne inne urzdzenia jak drukark, lampk, pudeka na pyty i inne rzeczy, Podczajc jakiekolwiek kable naley stosowad si dokadnie do zaczonych instrukcji obsugi i rysunkw. Po poprawnej instalacji sprztu, komputer powinien uruchomid si bez problemowo. Naturalnym nastpstwem le podczonego sprztu lub fabrycznej wady, ktregokolwiek z newralgicznych podzespow, jakimi s: pyta gwna, procesor, pamid RAM38 czy karta graficzna, bdzie nie uruchomienie si komputera. Podczas uruchamiania nastpuje seria self-Testw, tzw. POST39 i najczciej jest to sygnalizowane krtkim sygnaem dwikowym40. Jest to naturalne zachowanie poprawnie dziaajcego sprztu. Podobnie zachowanie bdzie miao miejsce w przypadku awarii ktregokolwiek z w/w komponentw z tym, e awaria bdzie zgaszana w odpowiedniej dla niej sekwencji impulsw dwikowych.(tzw. dwikowy kod bdu) Co poszo nie tak? Niestety uytkownik z tym problemem pozostaje sam. Oczywicie istniej metody zdiagnozowania tego problemu, ale wychodz one poza ramy tego poradnika. Jeeli jest z nami informatyk lub osoba znajca si na serwisowaniu komputera, to zapewne bdzie wiedziaa co jest nie tak. Czsto pomaga wycigniecie i ponowne osadzenie podzespow na pycie gwnej, ew. sprawdzenie wszystkich wtyczek, gdyby jednak to nie pomogo naley zadzwonid do serwisu lub po prostu oddad uszkodzony podzesp do reklamacji. Ponad to: - Gdy nagle po wczeniu komputera zauwaa si, jego dziwnie zachowanie, syszy rnego rodzaju trzaski, nietypowe dwiki, poczuje woo spalenizny lub podobne objawy, naley jak najszybciej wyczyd komputer i najlepiej skontaktowad si ze sprzedawc lub serwisem,
38 http://pl.wikipedia.org/wiki/Pamid_o_dostpie_swobodnym 39 http://pl.wikipedia.org/wiki/POST 40 W

przypadku poprawnego uruchomienia si jest to, krtki pojedynczy sygna

- Na koniec nie naley zapominad o wygodzie i ergonomii. Wytyczne jak zorganizowad sobie

miejsce pracy, podaj inne specjalistyczne poradniki, w VII rozdziale zostanie tylko nadmienionych kilka podstawowych zasad. 22

VI. Instalacja i konfiguracja oprogramowania.

Jeeli trudny etap wyboru i konfiguracji sprztu oraz zakupu oprogramowania moe byd poza gesti uytkownika, tak instalacja i obsuga programw bdzie bardziej po stronie zainteresowanego. Kolejnym procesem jest karmienie zakupionego sprztu danymi. Poradnik ten nie ma na celu przedstawienie, procedur instalacji systemu operacyjnego oraz programw, ktrych jest niezmiernie duo. Autor powyszego poradnika, odwouje do szerokiej literatury komputerowej lub(i) licencji oprogramowania, w ktrych to wydawcy i producenci doskonale opisuj funkcje oraz sposoby konfiguracji i instalacji oprogramowania. Opisane poniej porady pomog uzmysowid, jak rwnie zapobiec panice w trakcie i po instalacji oprogramowania. Na pocztku zaleca si postpowanie nieco proceduralne, ktre z czasem rodzi spore dowiadczenie. W tym celu naley: Przygotowad wszystkie niezbdne materiay instalacyjne: pyty, dyskietki, licencje, kody, hasa, a nawet kartk z telefonem do serwisu komputerowego (na wszelki wypadek, gdyby sprzt zacz szwankowad), Postpowad zgodnie z instrukcjami, nie odbiegajc zbytnio od tego co opis ane jest w podrcznikach, Wedug wasnej woli ustalid harmonogram pracy, tzn. to co bdzie wykonywane w pierwszej kolejnoci. Chod na dobry pocztek warto zaczd od najwaniejszego, czyli od zakadania partycji41 na dysku/ach. Generalnie t czynnod powinno si wykonywad przed instalowaniem systemu operacyjnego. Partycjonowanie, co to takiego jest? Jest to nic innego jak logiczny podzia dysku twardego na dwie lub wicej czci. Prosz nie zrozumied le tego pojcia. Nie kroi si dysku na p, tylko na powierzchni jego talerzy wydziela, dwa lub wicej obszarw, z ktrych jeden jest partycj gwn, a pozostae podrzdnymi. System Windows, jak rwnie podobne do niego systemy, napdy i dyski obrazuj literami alfabetu w kolejnoci od A do Z. Przykad: napd stacji dyskietek42(FDD) oznacza liter A: Dysk twardy z 4 partycjami oznacza jako C: D: E: i F: a napd/dysk CD/DVD Rom liter G:, kolejne napdy/partycje gdyby istniay oznaczy kolejno H:, F: itd. Reasumujc: fizycznie jeden dysk twardy, a partycji (dyskw logicznych43) kilka. Po co wykonywad partycje? Zalety, s nastpujce:
41 http://pl.wikipedia.org/wiki/Partycja_%28informatyka%29 42 http://pl.wikipedia.org/wiki/Stacja_dyskietek 43 http://pl.wikipedia.org/wiki/Dysk_logiczny

1. Jeli na dysku C: (partycji gwnej systemowej) zainstalowany jest system operacyjny i programy, to dokumenty niezwizane z systemem, mona spokojnie zapisywad na innym dysku, niejako tym samym, ale innej partycji. 2. Defragmentacja pojedynczej partycji trwa krcej ni caego dysku twardego. 3. Moliwod robienia kopi zapasowej danych 4. atwiejsza optymalizacja pliku wymiany itp. 5. Nieco mniejsze ryzyko zainfekowania wszystkich danych na komputerze w przypadku wirusakomputerowego Wicej o partycjach moesz przeczytad w sekcji kopia zapasowa. Ile naley zaoyd partycji?

Moemy zaoyd ich ile chcemy/moemy pozostad przy jednej (co nie jest zalecane) lub utworzyd ich kilka, ale te nie naley z nimi przesadzid. Generalnie od 2 do 4 partycji powinno wystarczyd. Przykad poniej: Dysk twardy Podstawowa Rozszerzona
C:(systemowa) D: (Filmy i muzyka) E: (Dokumenty, zdjcia, projekty) F:(Inne, instalki, programy, backupy)

Tabela: 2 Przykadowy podzia dysku na partycje Jak partycjonowad dysk? Jest to obszerniejszy temat i wybiega poza ramy tego poradnika. Poza tym partycjonowanie dysku, chod daje ten sam efekt to w systemach Winows i Linuks odbywa si znaczco inaczej. Generalnie w przypadku 2 lub wicej partycji w pierwszej kolejnoci tworzy si partycj podstawow, z ktrej bdziemy uruchamiali nas system operacyjny, moe ona mied, np.: lub pojemnoci dysku twardego oraz partycje rozszerzon, ktra bdzie zawieraa dyski logiczne(pozostae partycje). Uwaga! Prosz pamitad, aby partycja lub partycje w caoci pokryway dysk fizycz ny w przeciwnym przypadku dysk nie bedzie spjny. Czyli jeli posiadamy dysk o pojemnoci 1TB (terabajta) -> 1000GB (gigabajtw) i dzielimy dysk na 4 partycje z czego jedna jest podstawow, zamy, e bdzie mied 250 gigabajtw (GB) wolnego miejsca, to su ma pojemnoci 3-ch pozostaych partycji powinna dad 750GB tak aby uzyskad 100% pojemnoci caego dysku twardego. Czyli po poprawnym partycjonowaniu powinnimy otrzymad 4 dyski (partycje) o pojemnoci 250GB kada, znajdujce si na jednym dysku twardym(fizycznym) o pojemnoci 1000GB (1TB jeden terabajt). po zakooczeniu partycjonowania nowo zakupionego dysku, naley sformatowad kad nowo utworzona partycj i wybrad odpowiedni dla nas system plikw(z ang. file system) Formatowanie mona wykonad kilkukrotnie lecz nie ma to wikszego znaczenia dla dziaania dysku. Uwaga! Formatowanie44 usuwa wszystkie dane z dysku/partycji, dlatego naley byd ostronym przy wykonywaniu tej czynnoci, aby nie utracid cennych danych, ktre mog znajdowad si na innych dyskach/partycjach. Przykad zastosowania: Formatowanie dysku to dobry, sprawdzony i ostateczny sposb na oczyszczenie dysku z wirusw komputerowych czy niezwykle trudnej i nieopacalnej reanimacji systemu operacyjnego. Podczas formatowania partycjom nadawany jest system plikw. System pilikw45 to metoda organizacji danych na dyskach i jest nadawany podczas formatowania dysku. Obecnie najczciej uywanym systemem w Windows jest FAT32 i NTFS wprowadzony w wersji systemu Windows 2000, kontynuowany w WindowsXP, Vista oraz Winows 7/8. W systemach Linux/UNIX systemem plikw jest EXT i jego odmiany. Istniej wiele innych systemw plikw, ale temat ten wybiega poza ramy tego poradnika. Kady system plikw ma swoje zalety, jak rwnie wady i ograniczenia, dlatego wanym jest, aby dobrad taki system plikw, ktry bdzie zapewnia nam wygod i bezpieczeostwo. Wicej na temat systemw plikw mona znaled w Wikipedii.

po sformatowaniu dysku, mona przystpid do instalowania systemu operacyjnego, uruchamiajc instalator46 systemu. Najczciej odbywa si to poprzez automatyczne uruchomienie go z bootowalnej47 pyty CD/DVD z zakupionym systemem operacyjnym48. Generalnie podczas instalacji nie powinny wystpid problemy, ale zdarza si czasami, e instalator nie potrafi zainstalowad jakiego wanego elementu, bez ktrego kolokwialnie piszc nie ruszy, ew. sprzt nie bdzie wykorzystywany w 100% Dzieje si tak np. w przypadku dyskw SCSI49 lub technologii NCQ50, ktra poprawnie dziaa z odpowiednimi sterownikami instalowanymi defacto przed instalacj systemu operacyjnego. Byd moe trzeba bdzie wtedy podad dodatkowe pliki lub informacje. Te z reguy udostpniaj, a przynajmniej powinni dostawcy sprztu. nastpnie naley ustalid, jakie programy s potrzebne do pracy/zainstalowania? po poprawnym zainstalowaniu systemu operacyjnego, naley zainstalowad:
44 http://pl.wikipedia.org/wiki/Formatowanie_dysku 45 http://pl.wikipedia.org/wiki/System_plik%C3%B3w 46 http://pl.wikipedia.org/wiki/Instalator_%28informatyka%29 47 samostartujcej 48 http://pl.wikipedia.org/wiki/System_operacyjny, 49 http://pl.wikipedia.org/wiki/SCSI 50 http://pl.wikipedia.org/wiki/NCQ

patrz take: wybr systemu operacyjnego

1. sterowniki sprztu51 (z ang. drivers). Tu take kolejnod jest dowolna, ale zdecydowanie zaleca si w pierwszej kolejnoci instalowanie podstawowych sterownikw niezbdnych do pracy, czyli: 1.1. sterownikw do karty graficznej 1.2. chipsety pyty gwnej i procesora 1.3. karty sieciowej / modemu 1.4. karty muzycznej 1.5. drukarki / skanera 1.6. klawiatury lub(i) myszy, monitora 1.7. pozostaych: DirectX52 itp. 2. poprawki lub aktualizacje, (z ang. patch53) do systemu operacyjnego, 3. oprogramowania roboczego, np. edytora tekstu, programu do obliczeo, graficznego, muzycznego, przegldarek, programw do zabezpieczeo oraz poprawek i aktualizacji do tych programw, 4. oprogramowanie pomocniczego (podrzdnego), do ktrego moemy zaliczyd: gry, kodeki 54 (z ang. codec), odtwarzacze filmw i muzyki (z ang. players), programy do tuningu (z ang. tweaks), itp. 5. podczas instalacji programw, w przypadku braku dodatkowych informacji, naley postpowad zgodnie z instrukcjami instalatora s nimi zazwyczaj pliki55 o nazwie setup.exe lub .msi lub skrcona nazwa programu, np.setup.exe 6. przez cay proces instalacji poszczeglnych programw naley dbad o harmonogram, starajc si pamitad co byo instalowane, a co jeszcze wymaga uzupenienia. Pomoe to uniknd czsto popenianego bdu przez uytkownikw, jakim jest instalacja kilku podobnie lub identycznie dziaajcych programw, wykonujcych dokadnie te same lub zblione funkcje. Dotyczy to m.in. rnego rodzaju, kodekw, wtyczek56(z ang. plug-in), odtwarzaczy multimediw, itp.
51 http://pl.wikipedia.org/ wiki/Sterownik_urzdzenia 52 http://pl.wikipedia.org/wiki/DirectX 53 http://pl.wikipedia.org/wiki/Patch 54 http://pl.wikipedia.org/wiki/Codec

55 http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik

7. naley wystrzegad si instalowania niepotrzebnych programw lub takich, ktrych uyje si tylko raz, mog niepotrzebnie zamiecad system i zajmowad dodatkowe miejsce na dysku. Oczywicie w dobie coraz pojemniejszych dyskw twardych57 nie stanowi to wikszego problemu, ale prawie zawsze wpywa na wydajnod systemu operacyjnego, jeli uytkownik jest w posiadaniu zakupionego wczeniej oprogramowania, to na pewno jest ono licencjonowane i w wikszoci przypadkw bdzie wymagao wpisania kodu rejestracyjnego. Nie powinien zatem dziwid fakt, gdy podczas instalacji lub po uruchomieniu programu, pojawi si komunikaty z prob, np.: o podanie numeru licencji, Na koocu pozostaje konfiguracja oprogramowania i systemu operacyjnego wedug preferencji uytkownika. Niestety przypadki rozwizao nie bd tu dobrym przykadem, gdy moliwoci konfiguracyjne komputerw i programw s ogromne. Kilka rad odnonie samej konfiguracji? Pocztkujcy uytkownik komputera, powinien przestrzegad znanych i powszechnie stosowanych dziaao na komputerze, caa reszta jest modyfikacj systemu lub wasnorcznym udogadnianiem pracy. Co oczywicie nie jest zabronione, lecz nie wskazane dla wczenie pocztkujcych uytkownikw. Naley unikad programw do tuningu sprztu lub(i) systemu (tzw. tweaki), a najbardziej programw gdzie uytkownik ma dostp do delikatnych ustawieo. Wywoad to moe nie do kooca zamierzone dziaania, ktrych skutkiem moe byd utrata danych, a nawet uszkodzenie sprztu. Chod najczstszym objawem zmian wprowadzonych w systemie, jest jego nietypowe zachowanie, brak dostpu to jaki funkcji lub odmowa wykonania poleceo. Czsto kooczy si to przywracaniem systemu58, a w najgorszym przypadku formatowaniem dysku/partycji i instalowaniem systemu od nowa. Konfiguracj mona zaczd od tzw. zmiennych rodowiskowych59, chod i one powinny pozostad bez zmian, z reguy s optymalnie skonfigurowane przez program instalacyjny naszego systemu operacyjnego. Nastpnie przejd mona do konfiguracji sprztu i ustawieo dodatkowych. Domylnie konfiguracje sprztu nie s do kooca optymalnie ustawione, ale zazwyczaj maj charakter bycia bezpiecznymi (z ang. safe) z punktu widzenia dziaania systemu operacyjnego. Konfiguracja oprogramowania roboczego; paskw zadao, skrtw, przyciskw itp. Uwaga! Wszystkie powysze czynnoci zostay podane dla ustalenia przykadowego harmonogramu, ktry mona zmienid w zalenoci od stopnia zaawansowania wiedzy uytkownika.
57 http://pl.wikipedia.org/wiki/Dysk_twardy 58 http://pl.wikipedia.org/wiki/Przywracanie_systemu 59 http://pl.wikipedia.org/wiki/Zmienne_rodowiskowe

28

VII. Uytkowanie
Rozumiane zarwno, jako biece uytkowanie oraz pielgnacja i utrzymanie. Odnosi si do sprztu jak i oprogramowania zainstalowanego na dysku twardym. Wrdmy na chwil do samego stanowiska pracy. Naley pamitad o wasnym komforcie. Siedzc przy komputerze prosz pamitad o pozycji wyprostowanej, gowa i cae ciao najlepiej, jeli jest zwrcone na wprost monitora, oczy powinny znajdowad si lekko powyej grnej krawdzi ekranu, a siedzenie najlepiej przystosowane do pracy z komputerem. 1. Prac z komputerem uatwi na pewno odpowiednio dobrany monitor, np. LCD, ktry znaczco mniej zmczy oczy i nie wpywa na nie tak negatywnie jak monitor CRT.

Poza tym jest mniejszy, lejszy i bardziej energooszczdny. Dla niektrych uytkownikw wane jest take odpowiednie wykalibrowanie monitora. Kalibracja - co to takiego jest? Kalibracja jest niczym innym jak odpowiednim ustawieniem szeregu parametrw monitora: jasnoci, kontrastu, ciepa barw, ostroci i rozdzielczoci w stosunku do pewnego wzorca. Odpowiednie ustawienia pomagaj w pracy, dlatego te najczciej z kalibracji korzystaj profesjonalici, np. graficy komputerowi, fotografowie dla ktrych odpowiednie parametry s bardzo wane. Tu zalecenia mwi, aby kalibracje wykonywad nawet co miesic. Jednak przecitnego uytkownika powinny zaspokoid domylne ustawienia monitora. Oczywicie mamy moliwod ich modyfikacji, ale restrykcyjne normy jakoci definiuj w miar optymalne ustawienia. Maa podpowied dla uytkownikw monitorw ciekokrystalicznych (LCD), kalibracja monitora zostanie wykonana automatyczne i jednorazowo przy zmianie rozdzielczoci wywietlanego obrazu w momencie pierwszego wczenia monitora. Nie ma sensu przeprowadzania ponownie rcznej kalibracji chyba, e wymaga tego specyfika pracy. 2. Pracujc przy komputerze naley zachowad czystod! Nie powinno si stawiad akcesoriw komputerowych w nieodpowiednich miejscach. Prosz zwrcid uwag na fakt, e szybko mona wybrudzid sprzt, dokumenty i klawiatur czy mysz, jedzeniem, pynami lub innymi substancjami, co najmniej powodujc zmniejszenie komfortu pracy, jak rwnie ryzykujc uszkodzenie lub niszczenie sprztu. Dbajc o komputer nie naley stawiad go w miejscach zawilgoconych, z du iloci kurzu lub w miejscu gdzie naraony byby na upadek, kopnicie lub(i) porozrywanie kabli. Czystod komputera to take dbanie o wasn higien60, oczywicie nie naley go traktowad rnego rodzaju rcymi detergentami, ale warto zapoznad si z nastpujcymi zabiegami:
60 http://www.wiadomosci24.pl/artykul/czym_sie_rozni_klawiatura_komputera_od_deski_sedesowej_15116.html

29

Konserwacj zacznijmy od sprztu.

Obudowa Komputer dobrze jest od czasu do czasu przetrzed wilgotn (nie mokr) szmatk, dotyczy to rwnie obudowy monitora. Ekran monitora Mona stosowad specjalnie do tego przeznaczone rodki czystoci, dostpne w sklepach komputerowych. Uwaga! Nie naley stosowad jednego rodka czystoci do wszystkich powierzchni, w szczeglnoci dotyczy to rnych rodzajw ekranw w monitorach. rodki do pielgnacji monitora LCD rni si od tych, ktre stosujemy do zwykego ekranu kineskopowego. Klawiatura Moe nie widad tego za bardzo od zewntrz, ale prosz sprbowad odwrcid po paru tygodniach klawiatur do gry nogami. Zobaczyd wtedy mona ile cudownych rzeczy nawpadao midzy przyciski. Warto kupid sprone powietrze i przedmuchad te miejsca gdzie nie dotrzemy cierk. Warto przetrzed take klawisze, na ktrych jest mnstwo kurzu i bakterii. Prosz nie uywad alkoholi i rozpuszczalnikw, gdy mog zniszczyd napisy na klawiszach! Zwyka woda z dodatkiem pynu do mycia naczyo, powinna usund brud oraz tuste lub(i) klejce plamy. Mysz Informacja dla osb uywajcych myszek standardowych, gdy osoby posiadajce optyczne lub laserowe nie powinni mied takiego problemu. Od spodu myszki na rodku znajduje si kulka, ktra z czasem zbiera za sob niesamowite iloci kurzu zostawiajc go w rodku. Od

czasu do czasu warto wykrcid zatrzask, wyczycid kulk i rolki myszki, na ktrych zauwayd mona nalot w postaci czarnych, cienkich paskw brudu. Ma to duy wpyw na precyzj poruszania kursorem po ekranie. Niestety do podstawy myszek optycznych i laserowych take przykleja si brud, dlatego naley pamitad o czystoci na biurku, a przy okazji domowych porzdkw, take przetrzed spd myszki. Wntrze komputera. Jak najbardziej najgortsze i najbrudniejsze miejsce komputera. Jeli zakupiony komputer nie posiada plomby na obudowie, mona go spokojnie rozkrcid i przedmuchad spronym powietrzem. Oczywicie musi by wyczony z prdu! Przy czyszczeniu wntrza komputera naley, cignd z siebie to ubranie, ktre si elektryzuje. Przeskok iskry z ubrania na wraliw elektronik moe j uszkodzid! Dlatego przed dotkniciem elektroniki warto cignd z siebie adunek dotykajc czego co jest uziemione, np. bolec w gniazdku, grzejnik lub uywad specjalnej opaski antystatycznej. Uwaga! Podczas czyszczenia podzespow komputera jeli jestemy zmuszeni wyjd niektre z nich, nie naley ich kad w na dywanie pocieli czy ubraniu tylko na foli antystatycznej ewentualnie kartonowym pudeku po sprzcie. Generalnie na niczym co moe lub atwo si elektryzuje. Naley zwrcid szczegln uwag na wentylatory i radiator, ktre chodz nasze najgortsze czci, m.in. procesor i chipset61 karty graficznej lub(i) pyty gwnej. Tam kurz osadza si najbardziej. Sprone powietrze lub jeli nim nie dysponujemy, may nieuywany pdzel zapewnie bardzo pomoe odkurzyd opatki wentylatorw i grzebienie radiatorw. Moemy nawet w tym celu odkrcid na chwil wentylator od radiatora62, by mied lepszy dostp do niego. Uwaga! Prosz nie zdejmowad radiatorw z podzespow komputera, jedynie odkrcid wentylator! Zdjcie radiatora z chipsetu lub procesora, spowoduje rozszczelnienie pasty termoprzewodzcej midzy radiatorem i ukadem elektronicznym, co z duym prawdopodobieostwem spowoduje ze odprowadzanie ciepa przez radiator i doprowadzi do przegrzewania si podzespow. Jeli ju dojdzie do takiej sytuacji naley ostronie oczycid/odtucid styk procesora oraz radiator i naoyd now warstw pasty termoprzewodzcej. Czyszczenia obudowy moe podjd si sam uytkownik. Gorzej jest z wntrzem innych urzdzeo, np. drukarki czy skanera, ktre take si kurz od rodka. Gdy stan si ju mocno zakurzone, najlepiej zanied je do serwisu i tam poddad konserwacji. Niestety bdzie to kosztowao, ale taki zabieg wykonuje si zazwyczaj po dugim, kilku letnim okresie eksploatacji. Przewody Nie naley zapominad o kablach, ktre te si brudz. Lecz przed jakkolwiek ingerencj naley odczyd caod zestawu komputerowego od gniazdka z zasilaniem.

Konserwacja systemu / programowania.

Warto trzymad si kilku prostych zasad: a) Oprogramowanie lub pliki nie podlegajce uytkowaniu najlepiej utylizowad w koszu systemowym b) na bieco usuwad elementy z Kosza (z ang. bin), oraz katalogw Temp, Cookies63 czy Tymczasowe pliki Internetowe (z ang. Temporary Internet Files). Istnieje mnstwo programw wspierajcych uytkownika w oczyszczaniu systemu ze zbdnych plikw:
61 http://pl.wikipedia.org/wiki/Chipset 62 http://pl.wikipedia.org/wiki/Radiator

63 http://pl.wikipedia.org/wiki/Cookies

EasyCleaner, CCleaner i wszelkiego rodzaju zaawansowane pakiety oprogramowania dbajcego o nasz system tzw. Suite lub utilities. b) Od czasu do czasu (zazwyczaj rzadko) warto wyczycid i skompaktowad Rejestr Systemu, rwnie i on ma wpyw na wydajnod systemu. W tym take pomc mog programy do czyszczenia systemu. Uwaga! Nie wolno usuwad wpisw z rejestru64 na tzw. wasn rk, w szczeglnoci jeli nie wiadomo czego dotycz poszczeglne klucze i wartoci rejestru. Jego rczne modyfikowanie, jest czst przyczyn awarii systemu. c) Okresowo przeszukad pod ktem bdw dysk twardy. Generalnie dyski si nie psuj si z wasnej winy i nie powinny na nich wystpowad bdy. Niestety zdarzaj si czste przypadki, tzw. resetu lub restartu komputera w wyniku zej konfiguracji sprztowej lub zaniku prdu, co jest powodem powstawania bdw na dyskach. Niepoprawne zamykanie jest to o tyle niebezpieczne, gdy w trakcie resetu znajdujce si na dysku twardym dane, mog zostad uszkodzone. Naley zatem zamykad tudzie restartowad system wg regu opisanych w podrcznikach, unikajc klawisza reset na obudowie. To powinno zredukowad do minimum ilod awarii i bdw wywoanych naciniciem tego klawisza. Jak wic zachowad si w przypadku, kiedy jaki program nie odpowiada na polecenia uytkownika, potocznie mwic zawiesi si? W systemie Windows mona uyd tzw. Menadera zadao do zamykania nieposusznych programw z jego poziomu. Do uruchomienia tego programu suy kombinacja klawiszy: Alt + Ctrl+ Del. Pozwala ona wczyd menaera zadao, tak niedocenionego przez nowych lub niedowiadczonych uytkownikw komputera. Co jeli komputer nadal nie odpowiada, a musz wyczyd komputer? Po adnym pozorem nie odczajmy komputera z sieci w sposb brutalny, np. wycigajc wtyczk z gniazdka. Lepszym sposobem bdzie wcinicie wcznika na obudowie i przytrzymanie go przez par sekund. Po okoo 5 sek. komputer powinien si wyczyd. Nie naley wyczad zasilania w trakcie pracy komputera (chyba, e jest to spowodowane ewidentn awari sprztu)
64 http://pl.wikipedia.org/wiki/Rejestr_%28Windows%29

d) Naley zwracad uwag na nadmiern fragmentacj65 (rozproszenie) danych na dysku. Po duszym okresie uywania komputera, naley uyd jednego z powszechnie dostpnych programw do defragmentacji dysku, aby przywrcid wydajnod systemu. Defragmentacj mona uruchamiad okresowo, w zalenoci od iloci i wielkoci zmian w strukturze danych na dysku. Niestety jest to proces czasochonny, wymagajcy cierpliwoci ;) Uwaga! Obecnie coraz czciej spotyka si w komputerach osobistych szybkie dyski SSD, ktre nie wymagaj defragemntacji, a na pewno nie jest ona zalecana ze wzgldu szybk eksploatacj takich dyskw. Defragmentacj zaleca si wykonywad na dyskach twardych z napdem, gdzie mamy do czynienia z tzw. opnieniami i dugimi czasami dostpu. e) Okresowo wykonywad kopi zapasow66 naszych cennych danych czstotliwod zaley od tego jak czsto si one zmieniaj na komputerze tzn. jak czsto s zastpowane lub modyfikowane. Jak wykonad kopi zapasow? Moliwoci jest wiele, oto przykady kilku z nich. Kopia zapasowa na pycie DVD/BLUE-RAY Dysponujc napdem CD/DVD/Blue-Ray z moliwoci nagrywania. Naley zainstalowad program do wypalania/nagrywania pyt lub wyspecjalizowane oprogramowania do tzw. backupu. Nastpnie ustalid jakie dane bd kopi zapasow i jaki bdzie jej rodzaj:

jednokrotna, przyrostowa itp. Wyodrbnione dane nagrad na pyt zgodnie z rodzajem kopii zapasowej. Pamitad naley o strukturze i pojemnoci nonika67 i moliwociach zapisu, np., robic kopie przyrostowe na pycie, naley zapewnid moliwod dogrania nowszych danych tzw. wielosesja. Jeeli kopi s mae rozmiarowo pliki, do backupu mona uyd pendrivea68 lub kart pamici Kopia zapasowa na innej partycji (naprawd warto przeczytad) Zalety? Bardzo oczywiste. Jeli podczas partycjonowania dysku zaoylimy kilka dyskw logicznych/dodatkowych partycji. Jeeli na dysku C: (partycji gwnej oznaczonej jako systemowa) zainstalowany jest system operacyjny i programy, to dokumenty, muzyk czy zdjcia, mona spokojnie zapisywad na innym dysku, niejako tym samym, ale innej party cji.
65 http://pl.wikipedia.org/wiki/Fragmentacja_%28system_plik%C3%B3w%29 66 http://pl.wikipedia.org/wiki/Kopia_zapasowa 67 http://pl.wikipedia.org/wiki/Gigabajt 68 http://pl.wikipedia.org/wiki/Pendrive

Jeli nastpi awaria i uytkownik zostanie zmuszony do formatowania dysku (zakadania od nowa systemu), czyci si tylko partycj podstawow, natomiast dane na pozostaych pozostaj nienaruszone. Jest to duy plus w szczeglnoci, gdy komputera zostanie zainfekowany wirusem69. Przy jednej partycji formatujc dysk, razem z wirusem usunlibymy wszystkie cenne dane. Niestety nie jest powiedziane, e na innych partycjach tego wirusa nie ma lub go nie bdzie, gdy wszystko zaley od szybkoci jego rozprzestrzeniania si po systemie, ale w wikszoci przypadkw chroni to nasze dane. Na partycjach mona trzymad rne rodzaje danych, nie tylko dokumenty, ale take muzyk, filmy czy programy instalacyjne. Zalecenie oglne Wszystkie pliki, ktre nie s bezporednio lub w ogle zwizane z funkcjonowaniem systemu operacyjnego, warto trzymad na innych dyskach/partycjach. Stosowanie atwych do zapamitania i krtki nazw plikw i folderw, uatwia nawigacj w posiadanych danych. Warto posegregowad dane, wg rodzajw plikw. Np. utworzyd katalog muzyka lub mp3, do ktrego mona wrzucad utwory muzyczne, katalog zdjcia ktry sugeruje, e znajdowaa by si tam grafika, a w katalogu instalki lub programy, znajdowayby si programy instalacyjne lub(i) pliki wykonywalne(setup.exe, setup.msi). Tworzenie skrtw usprawni prace skracajc ciek do danych, zmniejszajc zarazem czas dostpu do tego pliku. Pomoe take uniknd posiadania wielu kopii takich/go pliku/w w rnych miejscach. Oczywicie nazwy mona dobierad dowolnie, wane abymy wiedzieli co si w nich znajduje i gdzie si znajduj. Tu pojawia si kolejny problem - wielopoziomowego zagniedania katalogw. Czsto zdarza si, e w jednym katalogu, znajduje si inny katalog, w nim jeszcze dwa, a w nich kolejne. Takie uoenie folderw bardzo utrudnia prac. Oczywicie o ile moemy, warto wyeksponowad dane na pierwszy plan, zagniedajc je maksymalnie do 2 podkatalogw. Uwaga! Nie dotyczy to programw zainstalowanych wraz z systemem operacyjnym lub po jego instalacji, jedynie do lunych plikw, ktre nie maj zdefiniowanej struktury katalogw przez program instalacyjny. Np. nie wolno z katalogw systemowych wycinad, kasowad lub modyfikowad plikw z rozszerzeniem .ini, .dll lub .exe, gdy najprawdopodobniej spowoduje to awari systemu lub bdne dziaanie oprogramowania lub sprztu.
69 http://pl.wikipedia.org/wiki/Wirus_komputerowy

Kopia zapasowa na dysku podrcznym (przenonym), tzw. dysku USB. Nowe dyski twarde mona woyd w tzw. Kieszeo lub po prostu uyd zewntrznego dysku twardego i podczyd do dowolnego komputera kablem USB. Generalnie jedynym ograniczeniem dla nas jest pojemnod dysku, na ktrym bdziemy robid kopie, ale na chwil obecn przy kupnie nowego dysku jest to minimum: 250 GB (gigabajtw). Kopia zapasowa w Internecie Uytkownicy Internetu doceni to rozwizanie. Jestemy szczliwymi posiadaczami coraz szybszych cz internetowych70 i z reguy korzystamy z sieci71, na co dzieo. Wybierzmy zatem dowolny hosting72 umoliwiajcy zaoenia wasnego konta ftp73. Zakadamy na nim folder, na ktrym moemy gromadzid te pliki, ktre chcemy uczynid kopi zapasow. Mimo skromnej pojemnoci szczeglnie kont darmowych, watro jest si zastanowid nad tak form back-upu74, gdy majc takiego typu konto internetowe/www (ftp) zazwyczaj jest moliwod rozszerzania jego pojemnoci nawet do kilku/kilkunastu gigabajtw. Dobrym nawykiem jest tzw. spakowanie75 i zaszyfrowanie hasem76 naszych dokumentw, przed wysaniem ich na serwer. Z pomoc przychodz rnej maci programy do archiwizacji danych. Uwaga! Hasa dostpowe do konta ftp jak rwnie do naszego archiwum nie powinny byd udostpniane osobom trzecim, jak rwnie nie powinny byd tymi samymi. Oglna polityka bezpieczeostwa77 mwi take, e powinny byd hasami silnymi tzn. mied dugod co najmniej 8 znakw, zawierad due i mae litery, jak rwnie cyfry i znaki specjalne. Generalnie regu ta stosuje si do wszystkich hase w szczeglnoci tych, ktre su jako haso dostpu do komputera.
70 http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C4%85cze_telekomunikacyjne 71 Word

Wide Web

72 http://pl.wikipedia.org/wiki/Hosting 73 http://pl.wikipedia.org/wiki/FTP 74 z

ang. Kopia zapasowa

75 http://pl.wikipedia.org/wiki/Paker 76 http://pl.wikipedia.org/wiki/Szyfrowanie_danych 77 http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_bezpiecze%C5%84stwa_informacji

Nowymi moliwociami przechowywania danych jest take tzw. Cloud computing. Co to takiego jest? Chmura obliczeniowa jest zestawem rnego rodzaju usug opartych na oprogramowaniu dostpnym w chmurze mieszczcej si na serwerach rozproszonych w rnych miejscach sieci komputerowej. Wszystkie dane oraz aplikacje mieszcz si na serwerach, klient nie musi instalowad oprogramowania na swoim komputerze, jak rwnie zapisywad danych na dysku twardym. Wszystkie informacje dostpne s w tzw. chmurze, klient wykupuje jedynie abonament na dostp do usug, z ktrych zamierza korzystad. Przykadowe chmury: Office 365, Windows Azure, Google documents, IBM Clouds. Taki sposb przetrzymywania danych ma oczywicie swoje zalety i wady. Zalet jest na pewno fakt, i cay wysiek instalacji i utrzymania oprogramowania oraz danych przejmuje waciciel chmury, ktra zazwyczaj jest oglnie dostpna i wydajna sama w sobie. Klient zapisuje swoje dane na serwerach, a nie na komputerze osobistym, co umoliwia mu np. szybkie udostpnianie wynikw jego pracy. Wtpliwoci moe jedynie budzid sprawa bezpieczeostwa i prywatnoci. Chmura to sied rozproszonych komputerw konkretnej firmy, ktre mieszcz si w rnych krajach z rnym ustrojem prawnym. Nie wiadomo jak prawo danego kraju bdzie wpywad na prac i organizowanie danych w chmurze, przede

wszystkim na prywatnod uytkownikw. Rwnie bezpieczeostwo danych i uytkownikw pozostaje wystawione na ataki komputerowe, np. DDoS. Mimo wszystko Cloud computing to ciekawe rozwizanie, ktre w przypadku nowo rozwijajcych si firm, pozwala na oszczdzanie czasu i kosztw nawet do 20%. 3. Pozostae wane czynnoci dla wszystkich uytkownikw korzystajcych z Internetu: Naley zainstalowad i aktywowad program antywirusowy78 (z ang. antyvirus) oraz antyszpiegowski (z ang. antyspy). Wanym zaleceniem jest, aby uytkownik posiada dodatkowo, tzw. cian ognia/zapor sieciow79 (z ang. Firewall) chronic przez atakami z Internetu. Obecnie dostpnych w Internecie jest mnstwo tego typu programw, darmowych lub komercyjnych. Ochrona antywirusowa i ciana ogniowa nie tylko chroni przed atakami z zewntrz, ale rwnie, kiedy uytkownik posiada zainfekowany system, pozwala na unieszkodliwienie zagroenia lokalnie.
78 http://pl.wikipedia.org/wiki/Antywirus 79 http://pl.wikipedia.org/wiki/Zapora_sieciowa

Np. uywajc narzdzi do tworzenia licencji lub pobierania ich nielegalnie, popularnie zwanymi crack-iem80, czsto zdarza si, e twrca takiego cracka, zaszy w swoim programie zoliwy kod, ktry oprcz tego, e w sposb nie legalny zmodyfikuje nasze oprogramowanie, aby udawao zakupion licencj, to take przy wykorzystaniu luk w systemie lub tworzc tyln furtk, wyle nasze prywatne dane lub przejmie kontrol na systemem. Oprogramowanie antywirusowe, tudzie firewall jest w stanie wykryd takie zachowanie, a uruchomion aplikacj zablokowad lub(i) usund81. Uwaga! W wielu przypadkach nie powinno si instalowad dwch lub wielu programw antywirusowych, gdy programy te si wykluczaj i istnieje due prawdopodobieostwo, e zainstalowane razem na jednej maszynie/komputerze mog powodowad konflikty. Np. jeden program antywirusowy moe wykrywad drugi jako wirus. Oczywicie s wyjtki od reguy, ale przedstawienie ich wybiega poza temat tego poradnika. Dlatego warto zastanowid si nad tzw. Pakietem zabezpieczeo, ktry prawie w peni ochroni nasz komputer. W skad takiego pakietu najczciej zaliczamy: program antywirusowy, zapor ogniow, modu antyspamowy i antyszpiegowski. Nasuwa si pytanie, dlaczego instalowad peny pakiet ochronny, kto niby miaby mnie atakowad i po co? Hakerzy (z ang. Hacker)82, krakerzy83 (z ang. Cracker), zodzieje Internetowi (z ang. plusher84) lub osoby po prostu lubice robid na zod, tworzc wirusy i trojany85. Wymaganym jest, aby na bieco aktualizowad programy antywirusowe, antyspamowe86 (z ang. Antispam) i antyszpiegowskie (z ang. Antispy) za pomoc definicji wirusw. Na chwil obecn producenci oprogramowania antywirusowego, wydaj definicje wirusw codziennie, a nawet co kilka godzin. Prawie wszystkie obecnie dostpne programy w Internecie spokrewnione z tzw. bezpieczeostwem, umoliwiaj automatyczn aktualizacje(z ang. update). Jest to duy plus, gdy uytkownik nie jest zmuszony pamitad, aby posiadad aktualn wersj
80 Mona

take spotkad si ze stwierdzeniem keygen, witaminka lub patch. Ten ostatni nie ma nic wsplnego z patchem wydawanym przez producenta oprogramowania. 81 Czsto poddawane jest tzw. Kwarantannie. 82 http://pl.wikipedia.org/wiki/Haker_%28bezpiecze%C5%84stwo_komputerowe%29 83 http://pl.wikipedia.org/wiki/Cracker 84 http://pl.wikipedia.org/wiki/Phishing 85 Nazwa pochodzi od synnego konia trojaoskiego, mona nieraz si spotkad ze stwierdzeniem backdoor (z ang. Tylna furtka)

86 http://pl.wikipedia.org/wiki/Spam,

patrz take: aocuszki internetowe

programu jak i samych definicji wirusw. Wane jest tylko aby posiadad aktywne poczenie z Internetem. Aktualizacj powinno take obejmowad samo oprogramowanie ochronne tj, ciany ogniowej, antywirusa i innych programw chronicych przed zagroeniami z sieci jest to niczym innym jak, okresowym uaktualnianiem tych programw do nowszych wersji. Niestety z reguy wymaga to zakupu tzw. Upgrade-u87 lub cakowicie nowej licencji. Na bieco pobiera i instalowa, krytyczne i wane poprawki do systemu operacyjnego tzw. Patch Bardzo wana uwaga, w tej kwestii! Czsto spotyka si uytkownikw, ktrzy nie pobieraj poprawek (czyt. uaktualnieo) z Internetu i wyczaj ta opcje z rnych wzgldw. Jest to bd, gdy jak opisano wczeniej poprawki pomagaj oprogramowaniu byd bezpieczniejszym i wydajniejszym; przede wszystkim poprawiaj luki zabezpieczeo. Niestety dua ilod zainfekowanych komputerw wszelkiego rodzaju wirusami czy robakami, nie wynika tylko i wycznie z niestosowania lub nieaktualizowania na bieco programu antywirusowego. Nawet jeli taki posiadamy, to nie zaatana luka w naszym systemie, nadal bdzie naraad nasz komputer na niebezpieczeostwa z sieci. Czym jest luka w systemie? Luka w systemie powstaje w przypadku niedopatrzenia przez programistw, zego lub nie do kooca poprawnego dziaania procedury odpowiadajcej za jak funkcj w programie lub systemie. Aby poprawid wykryty bd, wydaje si uaktualnienia lub inaczej poprawki (z ang. patch) w postaci maych plikw instalacyjnych, ktre modyfikuj t czed pliku lub moduu w systemie, ktra jest naraona na ataki lub(i) wywouje bdy. Poprawki najczciej wydawane s w okrelonym odstpie czasu: najczciej w odstpie miesica lub po prostu po zdiagnozowaniu i naprawie problemu. Wszystko zaley od skali bdu. Zatem naley aktualizowad system i inne oprogramowanie jak najczciej. Mona to zrobid poprzez, wczenie tzw. automatycznych aktualizacji lub ustawid powiadomienie o dostpnoci nowych poprawek, by mc pobrad je rcznie ze strony producenta oprogramowania. Ewentualnie, jeli uytkownik nie jest w stanie zapewnid swojemu systemowi aktualizacji na bieco, powinien zapewnid sobie pakiet poprawek tzw. Service Pack jednym z przykadw jest pakiet poprawek do systemu Windows o nazwie: WinSPatcher lub po prostu Service Pack wydawany przez samego producenta oprogramowania.
87 Narzdzie

w postaci instalatora, ktre umoliwia aktualizacj biecej wersji oprogramowania do nowszej

Tu pojawia si nastpujce pytanie. Czy po zainstalowaniu atki komputer bdzie bezpieczny? Ot nie do kooca, mona, co najwyej zaryzykowad stwierdzenie, e bdzie bezpieczniejszy. Chod wikszod firm dba o jakod atek to zdarza si, e atajc jak luk tworzona jest nowa. Nie naley zakada, 100% bezpieczestwa i zawsze powinno uywad si programu antywirusowego oraz ciany/zapory ogniowej. Naley okresowo skanowad komputer, (mianowicie wszystkie partycje/dyski twarde, jak rwnie mona przeskanowad pamici przenonie: flash, pendrive.) w poszukiwaniu zoliwego oprogramowania. Czstotliwod skanowania zaley w gwnej mierze od stopnia zabezpieczeo komputera i stopnia naraenia go na ataki, a take jak duo danych z nieznanych rde, przewija si przez nasz komputer.

Minimum raz na kwarta lub p roku dobrze jest postarad si o posiadanie stabilnych (nie w wersji beta88) sterownikw do swojego sprztu. Aktualizacje sterownikw zazwyczaj poprawiaj wspprac sprztu z oprogramowaniem i znaczco wpywaj na jego wydajnod w aplikacjach, a take wpywaj na jakod i szybkod dziaania danego programu, np.: gry komputerowej lub programu graficznego. Krokiem ostatnim lub prawie ostatnim jest posiadanie w miar aktualnego oprogramowania uytkowego. Po co uaktualniad oprogramowanie? Dla wygody, komfortu i bezpieczeostwa pracy. Tak jak poprawki do systemu operacyjnego, tak i nowsze wersje oprogramowania wprowadzaj zmiany, usprawniaj prac. Zazwyczaj jest w nich wiele zmian dotyczcych bezpieczeostwa, wydajnoci czy stabilnoci, jak rwnie w interfejsie. Warto zadbad o nowsz wersj programu. Po aktualizacji uytkownik powinien mied o wiele mniej problemw z dziaaniem systemu lub samym programem, a co za tym mona pracowad szybciej, wydajniej i bezpieczniej. Oczywicie nie zawsze jest to moliwe, ze wzgldw finansowych lub administracyjnych, ale warto mied t kwesti na uwadze. Uwaga! Wikszod danych, ktre tracimy podczas pracy, wynika z faktu, e uytkownik nie zapisuje ich na dysku. Prosz pamitad, e dane na ktrych aktualnie pracujemy znajduj si w pamici operacyjnej(RAM) komputera i s kasowane po wyczeniu zasilania (lub restarcie). Dlatego w szczeglnoci pocztkujcy uytkownik, powinien wypracowad dobry nawyk zapisywania co pewien interwa czasowy tego, nad czym pracuje, na dysku twardym lub ustawid mechanizm autozapisu wprowadzonych danych.
88 wersja

testowa, prosz nie myli jej z wersj ograniczon funkcjonalnie lub czasowo

4. Podsumowujc oglne przyczyny awarii systemw komputerowych, nasuwa si lista najczstszych powodw do ktrych zalicza si: - przegrzewanie si komputera, (np.: w wyniku zbyt wygrowanego overclokingu, mao wydajnego zasilacza lub mechanicznych uszkodzeo ukadu chodzcego) - uszkodzenia pamici ram, (np.: zbyt mocne przetaktowanie lub przepicie) - sabe/ze zasilanie (nawet najlepszy zasilacz, o wystarczajcej mocy podczas dugoletniej pracy traci na sprawnoci/wydajnoci i moe si okazad, e np. z zalecanych 600W prdu, ktre potrzebujemy do stabilnej pracy, zasilacz jest w stanie przesad tylko 560W, co moe powodowad samoczynne restarty, przegrzewanie si podzespow itp.) - uszkodzenia sterownikw/niewaciwy firmware89 lub BIOS tudzie jego ze ustawienia, (s to rwnie czste przyczyny niepoprawnie dziaajcego sprztu) - za optymalizacja lub zbyt wysoki poziom overclockingu (np. zwikszenie poboru prdu w celu ustabilizowania pracy podzespow, co powoduje przegrzewanie si) - uszkodzenia urzdzeo peryferyjnych np: pamici flash lub dyskw CD/DVD (najczciej s to uszkodzenia mechaniczne) - bdy uytkownika (niezrozumienie lub celowe dziaania)
89 http://pl.wikipedia.org/wiki/Firmware

35

VIII. Tuning
Piszc o uytkowaniu sprztu i oprogramowania nie sposb wspomnied o tuningowaniu. Jest wiele osb, ktre pomimo ogromnej i cigle rosncej mocy obliczeniowej komputerw stara si dodatkowo wyciskad sidme poty ze sprztu. Overclocking90, bo o tym mowa, jest niczym innym jak rcznym modyfikowaniem (z reguy zwikszaniem) parametrw niektrych podzespow jak: procesor, pamid, pyta gwna czy karta graficzna.

Uwaga! Ustawiajc nieodpowiednie (czyt. nieoptymalne) parametry, moemy spowodowad uszkodzenie ktrego z podzespow. Podkrcanie jest ryzykownym posuniciem, gdy w przypadku spalenia lub przepalenia ukadu, w wyniku overclocingu, tracimy gwarancj na sprzt. Naley wczeniej dobrze zrozumied mechanizmy regulujce prace podzespow, ktre budowane s dla okrelonych celw i z okrelonymi parametrami (czstotliwoci taktowania91, napiciem lub(i) pamici podrczn92 itp.) Przekraczajc zaoone przez producenta granice, prawie zawsze zmniejszamy ywotnod danego podzespou. Jest to temat bardzo obszerny, na ktry informacje moemy znaled w sieci. Dlatego tuning w tym rozdziale zostanie ograniczony do podkrcania softwareowego. Oczywicie szybciej jest wykonad zmian hardware-owo poprzez wykonanie odpowiednich czynnoci w BIOS-ie93, ale zmiany softwareowe najczciej maj pozytywne odbicie na sprawnoci caego systemu operacyjnego ni tylko np. w grach lub obliczeniach. Na pocztek - za i przeciw podkrcaniu softwareowemu. Za: Mona wyczyd wiele wodotryskw wpywajcych na wydajnod, typu: usu gi czy kompozycje, ktrych czysty overcloking nie uwzgldnia, Mona zoptymalizowad wiele ustawieo, zuycie pamici, wykorzystanie cache i wiele innych parametrw, ktre system dobiera niezalenie od prdkoci podkrcanych podzespow, np. bolczk systemu Windows bya pamicioernoc niezalenie od jej prdkoci. Po odpowiednich modyfikacjach systemu, zuycie pamici jest w miar proporcjonalne w stosunku do rzeczywistych potrzeb,
90 http://pl.wikipedia.org/wiki/Overclocking 91 http://pl.wikipedia.org/wiki/Taktowanie 92 http://pl.wikipedia.org/wiki/Pamid_podrczna 93 http://pl.wikipedia.org/wiki/Bios

Wystarczy dobry program lub kilka porad na forum by samemu w kilku klikniciach zoptymalizowad system, natomiast overcloking sprztu wymaga dowiadczenia, aby mc dobrze i bezpiecznie podkrcid sprzt, w przeciwnym przypadku bdzie to tylko strata czasu, a w najgorszym przypadku pienidzy, Jeli co zepsujemy podczas tweakowania zawsze mona przywrcid system z backupu lub przywrcid poprzednie ustawienia. Przeciw: Modyfikacje systemu w aden sposb nie przyspiesz dziaania podzespow, overcloking moe to zmienid, moemy podwyszyd czstotliwod procesora lub(i) pamici, co przeoy si na szybkod operacji i wydajnod platformy sprztowej. W dodatku kady z podzespow moemy podkrcad z osobna, np.: tylko procesor lub tylko pamid czy magistral Modyfikacje software-owe zazwyczaj dotycz konkretnego oprogramowania, np.: systemu operacyjnego lub przegldarki. Jest to troch niewygodne gdy np. po sformatowaniu dysku tak optymalizacj, naleaoby wykonad powtrnie. W przypadku podkrcania sprztu, konfiguracja jest na stae zapisana w BIOS-ie komputera i jest niezalena od platformy oprogramowania. Ze lub nieprzemylane modyfikacje programowe mog si przyczynid do spowolnieo i oglnego spadku wydajnoci systemu operacyjnego, niezalenie od tego czy sprzt jest podkrcany czy nie. Programowe podkrcanie systemu(oprogramowania) Do podkrcania opcji systemu operacyjnego stosuje si tzw. Tweaki. S to programy, ktre

badaj wydajnod naszego sprztu i dostosowuj parametry systemu do naszej konfiguracji sprztowej. Posiadaj take funkcjonalnod pozwalajc na wyczenie wielu opcji systemu, ktre wpywaj negatywnie na ogln wydajnod. Wiele programw do tweakowania systemu posiada rwnie kilka zintegrowanych moduw, jak: optymalizator rejestru, sprawdzanie bdw na dyskach, defragmentator dysku, optymalizator zuycia pamici, konfigurator sieci, monitor zasobw komputera, a nawet antywirus i firewall oraz wiele innych. Obecnie na rynku istnieje kilkunastu, jeeli nie kilkudziesiciu twrcw tego typu oprogramowania, dlatego decyzja o tym, ktry wybrad pozostaje w gecie uytkownika. Programowe podkrcanie sprztu Czoowi producenci sprztu, do pyty z oprogramowaniem doczaj, autorskie aplikacje do software-owego podkrcania sprztu. Dziki nim moemy sprbowad si w tej dziedzinie, oczywicie wszystko musimy wykonywad bardzo rozwanie. Podkrcid moemy m.in.: procesor, magistral94, kart graficzn, a nawet monitor. Niestety programowe podkrcanie ma dwie gwne wady: Do dyspozycji mamy najczciej tylko kilka opcji zmian, np.: tylko moliwod zmiany czstotliwoci pracy procesora lub pamici, natomiast na wiele innych czynnikw zwizanych z podkrcaniem ju wpywu nie mamy, Deklarowane zmiany s wprowadzane jedynie na czas sesji systemu. Oznacza to, e nie wprowadzamy zmian na stae do sprztu, a jedynie na czas dziaania aplikacji do overclockingu, Generalnie podkrcanie z poziomu BIOS jest wydajniejsze i bezpieczniejsze. Jak mog podkrcid swj sprzt programowo? Przede wszystkim musimy zidentyfikowad swj sprzt i podzespoy. Musimy dokadnie wiedzied, czym dokadnie dysponujemy, jakim rodzajem/modelem procesora, pamici lub karty graficznej. Nastpnie zasignd informacji na stronie producenta tego sprztu lub innym portalu technologicznym, aby dowiedzied si wicej nt., podkrcania tego zespou. Informacji typu: Czy w ogle istnieje moliwod podkrcenia tego typu sposobem, jakim programem i do jakiego stopnia? Jeli ju zdobylimy takie informacje moemy pobrad aplikacje ze strony producenta, zainstalowad j na komputerze i zaczd eksperymentowad, pamitajc o moliwociach naszego sprztu. Prosz pamitad, e niektre ukady bardzo le znosz, wysze napicia i czstotliwoci i mog nie wytrzymad wyszych parametrw. Przykadowe programy do overclockingu: TweakIt, Easy Tune, ASUS SmartDoctor, PowerStrip, ATi Tray Tools, a nawet oprogramowanie wbudowane w sterowniki kart graficznych ATI Catalyst i NVIDIA Forceware Po wprowadzeniu okrelonych ustawieo dobrze jest przetestowad dziaanie komputera pod wzgldem stabilnoci, np. czy komputer si nie zawiesza, nie restartuje lub karta graficzna nie tworzy artefaktw95. Do testw mona uyd powszechnie dostpnych benchmarw jaki mi s: 3D Mark, PC Mark, SiSoftSandra, Everest, Aida oraz wiele innych testw. Jeli podczas ich dziaania jest co nie tak i komputer zachowuje si niestabilnie powinnimy przywrcid ustawienia oryginalne lub zmienid na mniej wygrowane.
94 http://pl.wikipedia.org/wiki/Magistrala_komunikacyjna 95 http://pl.wikipedia.org/wiki/Artefakt_%28informatyka%29

39

Zakooczenie
Podsumowujc porady dotyczce pracy z komputerem. Ten stronnicowy poradnik to i tak za mao by opisad wszystkie aspekty poprawnego obchodzenia si ze sprztem i

oprogramowaniem. Mwi si, e ilu uytkownikw tyle udogodnieo i problemw. Kady z nich moe popenid bd. Miejmy nadziej, e po przeczytaniu tego tekstu bdzie ich mniej. Zdaje sobie spraw z upywajcego czasu, wszystkie ceny ulegaj zmian s to wartoci szacunkowe liczone w momencie pisania informatora (dla zobrazowania liczenia, prosz brad pod uwag korekt cenow), miej lektury. Od autora. Moe niektre rzeczy ujem zbyt wsko lub zbytnio si nad nimi rozpisywaem, ale z dowiadczenia wiem, e wie si jedno i niby jest si wiadomym pewnych zachowa, ale robi si cakowicie inaczej. Byem wiadkiem rnego traktowania sprztu komputerowego i cho to tylko sprzt, to czy nie szkoda nam ciko odoonych lub zarobionych pienidzy, ktre wydalimy na komputer. Myl teraz, o osobach, ktre nie znaj si jeszcze na komputerach i jego obsudze i mam nadzieje, e ten poradnik rozjani troch sytuacj oraz pomg by godnym przykadu uytkownikiem komputera.