Nic o nas bez nas o prawie pierwszestwa i prawie pierwokupu zbywanych udziaw w spce z o.o.

Agnieszka Obrycka // 28 maja 2013

Na etapie sporzdzania umowy spki wsplnikom niejednokrotnie zaley, aby skad osobowy wsplnikw pozosta przynajmniej przez okrelony czas niezmieniony czy chocia przewidywalny. Tym samym, gdy intencj wsplnikw jest otwarcie drzwi spki dla osb trzecich tylko w ostatecznoci, do umowy spki wprowadza si postanowienia o prawie pierwokupu czy prawie pierwszestwa zbywanych udziaw. Wwczas zanim udziay stan si wasnoci osoby trzeciej, dotychczasowi udziaowcy mog temu zapobiec, powikszajc swj udzia w kapitale zakadowym poprzez nabycie zbywanych udziaw. Cho z pozoru instytucje prawa pierwokupu i pierwszestwa s podobne, a nawet niejednokrotnie w potocznym rozumieniu ich nazwy traktowane s jako synonimy, to jednak rnice z prawnej perspektywy bywaj doniose, std warto si im przyjrze bliej. Prawo pierwszestwa a prawo pierwokupu synonimy? Prawo pierwokupu w przeciwiestwie do prawa pierwszestwa zostao uregulowane w przepisach Kodeksu cywilnego, niemniej regulacja ta z pewnoci nie ma charakteru kompleksowego. Instytucja prawa pierwszestwa stanowi za owoc praktycznego czerpania ze rda swobody umw i wyraz dopuszczalnoci ograniczania zbywalnoci udziaw przewidzianej w Kodeksie spek handlowych. Zasadniczy cel tych instytucji wydaje si by jednak ten sam umoliwienie uprawnionemu wsplnikowi nabycie zbywanych udziaw zanim trafi do osoby trzeciej. Prawo pierwokupu Zastrzeenie w umowie spki prawa pierwokupu na rzecz wsplnikw w przypadku zawarcia umowy sprzeday udziaw przez wsplnika chccego wyj z inwestycji, czyni tego wsplnika zobowizanym do zawarcia warunkowej umowy sprzeday udziaw oraz zawiadomienia uprawnionego o treci wynegocjowanej umowy. Warunkiem zawieszajcym transakcji, od ktrego uzaleniona jest skuteczno umowy, jest nieskorzystanie z prawa pierwokupu przez uprawnionego wsplnika w terminie siedmiu dni od dnia zawiadomienia (chyba e zastrzeono w umowie spki odmienny termin). Co warte podkrelenia, jeeli wsplnik uprawniony z tytuu prawa pierwokupu zdecyduje si naby udziay, to wwczas pomidzy dotychczasowymi udziaowcami uczestniczcymi w transakcji zostanie zawarta umowa o treci wynegocjowanej z osob trzeci. Tym samym tak istotne kwestie, jak cena czy chwila przejcia tytuu prawnego do udziaw, nie s ju wwczas negocjowalne. Prawo pierwszestwa

Zastrzeone w umowie prawo pierwszestwa moe take stanowi narzdzie regulujce stosunki wewntrzkorporacyjne w spce na wypadek wyjcia wsplnika z inwestycji, niemniej efektywno prawa pierwszestwa w duej mierze zaley od sposobu jego regulacji w umowie spki, sporzdzanej zazwyczaj jeszcze wtedy, gdy zamiar zbycia udziaw stanowi odleg perspektyw. Po pierwsze, do rozpowszechnion praktyk jest zastrzeganie prawa pierwszestwa na wypadek zaistnienia samego zamiaru wsplnika rozporzdzenia udziaami. Wwczas jest on zobowizany zawiadomi Spk lub wsplnikw o tym zamiarze. Wsplnicy w takiej sytuacji s uprawnieni do nabycia zbywanych udziaw po okrelonej cenie. Po drugie, wanie okrelenie ceny stanowi czsto ko niezgody midzy wsplnikami, std warto w umowie spki precyzyjnie wskaza sposb jej wyliczenia (np. punktem odniesienia moe by warto bilansowa udziaw rozumiana jako suma kapitaw wasnych spki przypadajcych na jeden udzia, warto zbywcza (rynkowa) rozumiana jako warto, jak mona osign za udzia czy warto nominalna, itp.). Dodatkowo, celowe wydaje si okrelenie terminu na odpowied uprawnionych wsplnikw tak, aby adna ze stron nie doznaa szkody na skutek przeduajcego si procesu. W praktyce, warto take zabezpieczy interesy wsplnika wychodzcego z inwestycji, by nie dopuci do sytuacji, gdy wsplnicy deklaruj skorzystanie z prawa pierwszestwa, ale ostatecznie nie uiszczaj ceny. Oprcz ochrony na zasadach oglnych, prostszym rozwizaniem wydaje si zastrzeenie, e jeeli w okrelonym terminie cena sprzeday nie zostanie uiszczona, skorzystanie z prawa pierwszestwa uznaje si za niebye, a wsplnik wychodzcy z inwestycji jest uprawniony do rozporzdzenia udziaami na rzecz osoby trzeciej. Warto rwnie wyj naprzeciw sytuacji, gdy wicej ni jeden wsplnik wyrazi ch nabycia udziaw w takiej sytuacji mona przyzna prawo wyboru wsplnikowi wychodzcemu z inwestycji czy zda si na losowanie. Dodatkowo, podkrelenia wymaga okoliczno, e prawo pierwszestwa zastrzeone na wypadek rozporzdzenia znacznie szczelniej chroni dotychczasowy skad wsplnikw, uniemoliwia bowiem wejcie do spki nowej osoby na skutek zawarcia umowy zamiany czy umowy darowizny. Takiej ochrony nie zapewnia prawo pierwokupu, ktre moe by atrakcyjnym dodatkiem jedynie do umowy sprzeday. Poza prawem konsekwencje naruszenia Nie sposb nie zada pytania o konsekwencje naruszenia zastrzeonych w umowie spki praw. Czy wsplnicy przewidujc postanowienia o prawie pierwokupu czy prawie pierwszestwa do umowy spki mog mie pewno, e osoba trzecia nie wstpi do spki bez wczeniejszej swoistej oferty nabycia transferowanych udziaw skierowanej do swoich? Ot, nie do koca. Umowa sprzeday udziaw zawarta z naruszeniem postanowie umowy spki o prawie pierwokupu czy prawie pierwszestwa jest wana. Niemniej pozostaje bezskuteczna w stosunku do spki, co w praktyce oznacza, e uprawnieni, ktrym odebrano moliwo skorzystania z przysugujcego im prawa, maj moliwo sdowego podwaenia skutecznoci takiej umowy. Cho wie si to z koniecznoci wytoczenia powdztwa (art. 59 Kodeksu cywilnego), to jednak sd wydaje si w tej mierze niezbdnym forum dochodzenia naruszonych praw. Moliwo dochodzenia uznania umowy za bezskuteczn w doktrynie i orzecznictwie nie jest postrzegana jednolicie, mona wrcz zaryzykowa tez, e mao jest zagadnie w prawie, ktre by tak bardzo dzieliy przedstawicieli doktryny i judykatur. Pierwsi w wikszoci opowiadaj si za niedopuszczalnoci dochodzenia praw w drodze powdztwa o uznanie

umowy za bezskuteczn, przedstawiciele drugiej co do zasady konsekwentnie przyznaj tak moliwo, jeeli strony wiedziay o istnieniu prawa lub gdy umowa bya nieodpatna. Wymg wykazania wiedzy osb uczestniczcych w transakcji o zastrzeeniu w umowie spki prawa pierwszestwa czy prawa pierwokupu nie powinien nastrcza trudnoci. Nie do obrony wydaje si pogld, e wsplnicy czy osoba trzecia nie wiedziaa o przysugujcych uprawnieniach. O prawach tych mona dowiedzie si z choby pobienej lektury umowy spki (publicznie dostpnej w aktach rejestrowych), z ktrej wsplnik wystpuj bd do ktrej chce przystpi osoba trzecia (wyrok Sdu Apelacyjnego w Warszawie z 5 maja 2010 r. sygn. I ACa 1122/09). Uprawniony z tytuu prawa pierwokupu bdzie mg take dochodzi odszkodowania zarwno w przypadku, gdy wsplnik zbywajcy udziay zawar z osob trzeci bezwarunkow umow sprzeday, jak i wwczas, gdy zobowizany naruszy obowizek zawiadomienia uprawnionego lub te zawiadomi go, ale w niepenym zakresie, wskutek czego doszo do dezinformacji uprawnionego.