Professional Documents
Culture Documents
lacja naulwwa
l'n~f. b]~]1',W. oh' Eonfu,. lil\~g\UlI3Jj! Ci571!':h:
l'oWie\OllO w Dziale Wydawnictw Akademii Mcdyczncj w Warszawie
Zam. 159/2002 naldad SOOegz. . .': tel. 824-37-88
P(lj~dll pn;h,tn"I'\}]"Y~ 1
l~ol!.r.in{yuhR~.}u fl-c,n-lH>Vego 'T
Hnr-wh.i v!\f'lo1,\ fobermnvegQ 14)
}'()W~IIHYSHlill :;;:n"1'[.'17.:ltO"IV u!lll'lll!! nerWO\YEgo to
;(,mi~1\)' nTI'blh idl'l!1y CI1:TI")' nt'~oV'lcj 13
'c
(}~{ntcc:wc !1~T.!31t\l\Ynnle!i~nlzcnln h~fgQ.:vcgoluenv6w nh:eniowycit .14
l}rls:ty l'oh\"l'u.i miiz(;ovvln III
POIldnl ()nr.nl!:le1!1ldytmy ikUniexoy m(!lgowia26
1
__
J(rllkOli~ p!)'lmm.o;.1t1)'l'(t-nl:u:n~ioi\'ego 29 1./
Nnw nllA";lIio;/'y 32 \. .....
Lnlt fI(\Ilfdw~1'Y J6
Drogi um:;owe :moiste ~2 ,//
lln,~i ullrin s'.lIllnlyul1Icgo 43 f.//
DW(ifl cztlci" bolli, lempr.mlury orientacyjnego czuda dotyku z ot>~z,-mJ'
IInerwiuncgo przcz nenV"j n!;:cniowe 44
Droga cLUcia gl~Uolciego. preeyzyjnego cztlcla dotyku, crucia uciskui wibrncji .z
OURWruuncrwionego przez: llerwy rdzeniowe 46'
Drogi ewe.in somalyc:wego I. ouszaru unerwionego przez neIivy c.z.8sz.kowe '17
Drogi crncin 117..eIYnego 51
Zespoly uszlcouzeil rotnych rlr6g cruciowych 52
[>-tJ':'op,i :mi~!.ane?.-t nucgolnY!9i rOlh.njnmi nudn 5<1
Droga slllflkoWil 5'1 c/
Droga ~.!uchowa 56 l./
Droga przedsionkowlI 57
DroISu wzrokowa 58 V
Droga WdlOWfl 61 \//
Wl.f~!l!7.c il3
rorJLinl nur.1f)l1\h:7.~))' W7.gonn 63
Vo!)zjnl rzynllosciowy wzg6qll 65
Kora m6Lr,ow.n 69 '-,../'
Ofrollhi IUHlm'c 69
Pola kurowc ZWia,7l\lteze $wiadomym odbiorcm infomlilcji czuciPwej 71
Korn kujarz-cniowa cicmicniowo-polylicwo-skroniowa 75': .
Clsrodki ntehawe kory 78
Pozo,.Lq!c osrodki korowe 30
{Jld:ld ntbkowy 32
OIJIl'U<! hiflOlUllllJlI\ 33
1'1ll:lcZ~J1i:tc/nla migul'I[owll{ego 84
I'rzcgro!la lU'esrlmii:q;011'il\ lJ5
J'rlc!lv:r..gorr.c 86
f\!al!l1'7.gcirze 89
Of.l'odld idn'ogi ruchuwl;l 90
Ultlacl pJramiuowy 90 '//
Ull1nll p oznpiralllitIovyJ' 9'1 .-/.
.J'ltlnl rllchoTV~ !1CI"WQWCZ:IS1Jtowych 100 v/
!I1M.utelt 1QI. l/
Uldad 11l7.:cdsionlto\l'Y 109
OnHUd 7.wi'p:nnQ z nu:hnmi gnle!t ocwych 111
lHt/nu m.llol1oll1iczny 116
Uklm! wspOIczuluy (cz~6cllicrsiow~ 1I1dndu lIutollomiewcp,Q) li7
Ul I
~:!d~u [1~.)'lYsIH\lcz1J.lny(cr.f5C cvm:!wwo-Iuzyzown ulll:1I1u l1u{llllomiCLncf,o) tu
t. au ma{how~H}' 133 .
O[lOnr 141,
I-bc7.Yllia oSrOlllwVI'cgo ultladu ncnl'owego 146
Uvdallia mor[ologiczue oroukowego uldadu nerwrJwc{;o 155
POlli2:.<;I.Yopi.<; mmtolIlii C7.yll1l0sciowcj uklad\l ncrwo\'/cgo W 7.<1(lnym rnzie
nic jest wyc;;~r;rpuj'lcYIll. Na pewno !lie wyczerpujc temal\]. Main llmlziejr,;, 'i:e nie
wycz.cqJic \c,: c7.ytclnika, ktOlylll ma bye sludent picrwsl..cgn kurslI IllCc1y~)'tlY,
\\czw:y ~iy ntlfltOll!ii pmwiulowd o~rodkowcgo uklauu lIcrwowcgo. Nic fii'j\llogii
CLy palo\ogii, Hili tym brlrClLicj Ilcurolt1gii, tylko 311nlomii. DIn przyszlych lcl;nr7.)'
uolJrLc jes[ jClhmk oc! pocz,\l.bl kojnrLyc sobic IrcSc opis\! <lnnlolJ1ie7.llcgo i'.
rUI11<cjq om:', chorob'1.. Znmiarclll 11Ioi.m jcs! wywolnnie takklt wlasnic sk(~i'lIz'~Ji.
ZrC7..yglll)\'ml<JIll 7. p17.cd~tnwicllia w typowy spos6b ulldowy llldndu ncn.\'ol'lcl'.o,
bowicm wiele 7.;Tl;\koll1ityeh podr~.,c1.1lik6w j nllns<iw tnki Opifl porJajc. !'!ntoll1i3sl
ogt11ny pbn lludowy Uklnlll1 I1CT\'IUWCgO przcu"lawill1lll przy oka<;ji o1Jwwiani2
r07:woju o~oI1llic7.'::.gc.Jlego \lk!;Jt!u. W por~c7..[1ilwch lcma! tell jest nlbo 7.updnil;
pOlllijrmy nlhq opi" je:;! nic;;;wyl;\r; r,:l.c7,egt\lowy j trudny do pI7.yswojcnin .. W
lJloil11l'rZ:8kOlHlllill 7obnc7.cnie, j,lk bl.l,,!tUjC siC;; uldncl llcrwowy, r.lajc nailcpSi'.<\
pochlawG do 7.r\J7..l.1I1!iclliajcgo (dnlcl:zl1cj budowy. tv18.ll1 1H1ll:;,i:;jc;, 7.C wybr:1l1y
I'rLC7X 1lll1ic spos(lb przcdsln\\'icilia proceSll po\\'staw<1l1ia nklndu ncrwowego
jest j':dnO(;j.l~::nic i dnsc Ob:,7_Cl'I1Y i lalwos(rflwllY, VI eakj pnwy, 7.. lIw,lgi nn
oC7,ywi:-;lc nicdosl<lII~(;7.Ile prz,yg()101YiIIJic czylc!nikR w zakrc!;ic' hi~lologii,
cylo1ogii, biochcmii, fiLjolo[,!ii, illl., ild., st3mlalll siQ poslugiY,'ae jQ7.ykielll
pO[OC7,lIylll '.11"8Z wpro"mdzilnm 111Ilt)~ilW() uproncLCI'I. Opracowilnic ninicjsf.I.:
slut.yc Illa jako JlH1!cri8Iy uZlIpr:lniaj,\Ce stUUCl1tOlll n8.szcj Akm.!Glllii. W 11i.J:37..ylll
progr(1l11ic 111H110111ii prawidlowsj !tur" osrotlkowcgo \lldndu llCrWO\vq;o
przcmbi<111Y jnst j;\ko c.lrugi 1m lqll;.;ic oslcologii. Dlalcgo nnvr'ifll.ujqr; do inllych
1I:.Jr7':'ldow lllbili\ll1 krotkic wyj:.lsnicnia <1lbo rCl.ygnowalnm Z opj[;\1 pmwd;:iwic
alwlolHic;;:ncgo (miQ!;llic ponI:wljflcc ~~uchw~to jest cas, b czym h:ri:dy wic LJc,~
spcl.;inl1!l':go uc;;;eni'.l !3iy, ll<llollli(l';1 mi\:Rnifc ;i:udn rcrr,wrli ",,,.I1I<:<'(017i, ci'.yli Illir:;io'}
7;li'l';'lf\:.7'. t!:".'iC/f(I!.'; r1lfr.~s'!(cr, lni~si~{l:-;J~rons{rwy /Utr.tenl" . fcllf!HJJali.f, ntj~:ii~':{l ~1t17~yd!uyvy
IH"\.7:l~Yrcll!.;mll!s I't~~F!rflidcl(., Imrmfi., i ')1i~'Jic{1 nllJ'J;ylllon'j' pn;yJn1'.l,11I.Jwy r;clls<"III".'
pfer}'f1"irklls ",e"if/lis, 10 1111l6s!wo 110w)'<.::h10rtl\iIJOW - nie 111ov,ri<\.cjU7_ 0 ~;cl1sic sprmvy
- un wyl1czellin). M'1l1ljClliwk n;\lI7.ich, 7.C mi1l1o tyell \iCl.l1ych \lproS7,S7-Cl'1, udnlo
llIi ~iy llic wplOwad7.n6 czytclnik:t IV bl~d. Nalominsl Kolcgow Stmh;n(ow prn::m;:,
aby po pr:r.crobicniu calc go progrnmu, IV trflkciG przygotowall Llci cg7.HlIlinn z
1.llwloll1ii prawidlowcj, f.<lIni dokonnli 7..[Illliany VlW. mir;:sni pomswj'lcycll 7..11chwy
na mi't3'Jic z;\r.cin /IIf(.rcrcli II1rr"ticcrfnril, czyli lI1i~!1iel1 :h1'UCI: rrrrw:,t1rr., mf/.u('fer, ill!. \V
C<1!Yltl opmcow<lniu kOlls~kwcnlnic Hie utywalam skrol6w w twzwach polskich j
lacil'lsl:ich, ponicw;l;1. Sr\di.Q, 7.Cpowinl1o to sprzyjClc opanowalJiu nazcwl1iclwl.l IV
pnpmwllej rDnnie.
DOllldadll nerwowego zaliczamy. nast~pujqce nar:z:qdy: mOlZgo",~'i :;
weep/wioa, rUEe;ii ~[jj'<tgO'il'Y medi4lla spinalis .omz nerwy. rler"i. Z nerwami
.zwiqzane mogq bye aplo~ty D<crwowe plexus nc.noiri i 7';waj<e nB<En"1017e gonglia
1l1':/1'O:W. Uldad nerwowy cIziala W oparcill 0 re~ell)tol}' l.:Tw::RnWBi zwykle za
posrednictwemIeIttor6w. .
"'''-
z uwngi na
poJoz.enie
z uwagi na
charakter bodica
z tnvngi nn
sZ|'9dJiwosc bod:i:ca
receptory b6Jowe,
c0'Ji nocyc':lllOry
ekslerorcceptory
. telereceptory
propioreceptory
inleroreceplory
. mechanoreceptory
chemoreceptory .
termoreceplory
Iotoreceptory
receptory polimodatne .
Rye. 1. l'rzyk.l!cly sposob6w klasyIikowania rcceptor6w.
l1l""ce~~tory czudowc1 stanowiq twory vvyspe~j;}lizowm1e W odbicr;miu
bodzc6\v, c:r.yli z3uwatanill zmian zachodzqcych w srodowislm. Po odebranin
bodica receptor prz.elcazuje wiadomosc do unerwiajqcego go llerwu, a ten z kolci
wiadomo~6 t~ przesyla do osrodk6w uldadu 11erwowego. Blisko powierzc1l11i
ciala lez'l. e k s t e r 0 r e c e p tory, \ctore odbieru.i'l. bodice dzialaj'lcc W
srodowislcn zewn~t1?:nym, bqdi: bezposrednio OR powierzchl1i~ dala, b,\dz w
pewl1ym oddaleniu od niego (tzw. telereceptory). Pro p ~i 0 r e c cpt 0 r a III j
113zyv:mnytakie receptory w uldaclzie rueIlu oraz w uelm wevmr;:trznY!ll, klt'~re
odbierah' bodice zwi'lZanez pozycjt naswgo ciala i jego nlclJalili.
lilt e r 0 r e c e p tor y rozmieszczone. sIt .w narz'tdach wewn~lrznych i
odbienijq bodice zwiqzane ze staucm nuszego srodowiska wewnQrzlJcgo. W
zaleznosci od Iizyeznego charakteru bC1dica, Da kt6ry dany re::eplor reaguje,
wyrozniamy meehano-, Ioto-, termo- i chemareceptory.
Czasami odroiniamy let nocyceptory, czyli receptory b6loYYe.
Reag'Jjt one na bodice, kt6re 8'1.na tyle silne, ze mag'!. 8powodowa6 uszkodzenie
tkanek. Reccptory bolowe S'l. zIoIcalizowane wevvszystkich !:'jpach tk:mdc i mog'l.
by6 polmdzane po zadzialul1iu wysoIciej temberatury, bodic6w mechanicznych 0
Receptory ewciowc, czyli wyspecjnJiwwane narZ:1l.dy czuciowe, nalei.y orlr6i.ni6 p. od
eJement6w blony kom6rkowcj, tzw. receptor6w powierz:chniowych, stuz'lcych do wi1',zania
przez t'( blon~ roznych substancji. Din uprosz:czenill Vi niniej'iz.Ylll opnlcowaniu receptory
(;zucioweb'(dit nazywane po prostu receptorami.
dui.cj illIclI"YWIIOSGi lub srodldnv c1JcmiGznych. Wsr6d reccplor6w b6Jowych sq
let i (akic, klore reaguj'lIlH sirlle bodice 0 rozn)'111 charlklerze Iiz;ycznym, czyli
rccep(OY polimodalnc.
EIehtvrami nazywUl11y narz'l.dy, kt6re w wyniku dzialania. uJdad u
I1CITVOWCgOzmielli~jq. sw6j stan cZy11uosciowy, co mote stano\vic odpowiedi
Jns;;~cgo organ.izmu na zJ11iany srodowiska. Wybrana przez llasze m6zgowie lub
nlzclJ ~wegOwy odpowiedi: zostaje przeltazana do eIektora ~~ogl nerwu, kt6ry go
UlCflNa. Pod wplywcm implllsll olTzymanego od nerwu eIektor zmjeIlia sw6j
:;(an CZYllllosciowy, np. zaczyna .intensywniej pracowa6. EIektoram i S'l.
l1J i ~S 11 i e pop r z e c z n ie p r \.7'; k 0 wan e, m i~S n ic g I a d k ie,
ni i rr sic 11 s ere a oraz g r 1I C Z 0 y. Dlatego na slmlek dzialania ukladll
ncrwowcgo lllo2:cmy sj~ spocic, cos pO\viedziec, wyciqgllqc r~ky, itp. Czasami
uklild nerwowy pracqje jakby bcz llZywania eIektor6w. Siedzimy sobie bez IllC!JU
i myslimy, up. wspolllinalllY, ale przeciez nawet vl:'tedy cos siy dzieje. Chociazby
perilla por~ja krwi lliepotrzebn8 w tylU momencie w sk6rze cz;yw miysniach, na
shIck ZIll1any stann miysni6wki gladlcicj nacZYIJ, przesuwana jest do naczyJ
tn'.~z;gowia po to wlasnie, aby nam sil( lcplej myslalo. .
wypu5leL jF;st pCJc!slawq wyr61.nir.:li<l Ii :1,,01, /'~;'ldlliGT.yd:l grup hJU10rek
ll.erwowyc!J, lZl1. kom6rek jrodnu-, dW\I i wi\llllJiql,i1l\UWYcJl. l' liljlicznicjszc ,q
kom6rki widobiegwlOwe 0 jednym alc;ol!ic i Wit,'|C:;.'.i,:j licz;bie doswJryl6w. Isilli",je
wiele oclmi2.!l kom6rek wielobiegunowydl. "l/.\da!'.; lWllIcdd 5'1. vv}:t';ciwie
kom6rlcmni dVUWypustkovvymi - po~,iu(;,j;1 ;.;\!L:IJ ak:JOll i jr:;den eJenchyt. V1
Iwm6dq)ch. chvubiegl1.l1owydJ VlypllSlki (c wydlOr.lz;l Z dw6dJ. prz ;;\;iw!cgJ.ych
stron Imm6rlli. Natomiasl wyclH,d i.:lCI J. lWI1lC,, ek jr;;d!,l,cbiegm'.owych
pojedyncza \l\Ii1lUstka szybko dzidi !;ir; 11;1 dwi; odllOgi, Ild8j.j.'-,e::lir;;'.~Ipl~?eci\;!l1'"
strOll;. kdua l. tych odn6g jesl dcmlrylclll, a dillga - al ,so|J,;;m
3
. WyrniaF'} cial
kom6rlmV'/ydl zmviewj\.. si~ w granicach od '1 do (wyjqlkowo) 1."20 I un, llc,tomi'lst
curkowila dlugosc kom6rek ncrwowych moLe clochodzi6 do 2 In. TSlnicuic
cllu1:,-ichwypustelc z.wiqzane jest z. potrzcb'l ullcrwicnia n::ceptor6w i cIelctor6w
arM z pottz,ebq przelcazywania impuIs6w w obrr;::bie same.go llkl".dtll1
l
:rwowr,go.
~'\ \~
/ ---f dcnelI)'I)'
l
mil'snie popr~J;'.czl1ieprqtkowane
miI(snie gladkie .
mi'5iel1serca
gruczory . .
Ityc. 2. EIektory uk/adu nerwowego,
W blldowanill llar~qd6w ukladu IlcrwO\yego bioH lldzial kom6rki nc;'wowc;
k01ll6rki glejowe, naczynia krwlonosne oraz tkanka I'l.C7.Jla(w niewielkiej iI6s~j).
n(}mod~i glejowe towarz.ysz'l-. wsv:;clzie. kOlDor!com nCr\VOwyrll i spelniajq w
s(oslll1ku do llich wielorakie IUilkcje. Trzeba. pai~i',;tac, ze bez prawidlowego
l\lejll i bel. prawidlowego unaczynienia uie jest mozliwc. nalezyte IunkcjolJowani.e
llkJadu nerwowego.
Komor!d n en'l' owe, . czyli neurony2 skladajq si~ z tZ\lI'. cia! a
k 0111.0 r Ie i, .z.awicrajqcego jqdro kOniorkowe; oraz z v,rypustck dwojakiego
rodzaju . .Iedne z wypustek Sq z.wylcIe kr6tkie, m.ocno rozgall\:zione i wystctpuj'l w
wir,;kszej liez.bie. Sq to dell dry t y. Wypustk'l-. .pojedynczC\.,dlugq i maj'lc\.
malo rozgalI;;zicIJ. jest n cur y t, czyli a k son. " Kom6rki neI\yowe. llJogct
prz;ybicrac r6iny ksztalt, co zalez.y przede wszystkim od liczby posiadanycb
prz;cz nie wypustek oraz od sposobu rozkrzewiania siy ich delldryt6w. Liczba
A1CSOIlYi niekl6re tylko dcndryty posiadaj'l osionky gJejo\;vq. W y p 11 S I k y
ne r ~ ow &. w r a z z j e j 0 s Ion Ie 'l-. g I e j 0 w q nClzywJmy w~o!mem
nCnYIlwyr.!L Niektore wl6kna majq jcszcl.e do d a t k 0w q OSIOllkQ glcjow'l,
tzW.o s I 0 11k ~ m i e in 0 W q. DJatego wyr67.niamy clwa rodz~~je 'Yvl61dcn
nerwowych - wl6lma mielinowe (czyli i'd1zennc) i wl6knn lu:~n~|idi!1()we (czyli
bezrdzcnne).
WI 6 k 11 a JJ e r VI 0 we ~a svvoim przebiegu grllpujq si'( tworZqC )Jyczki
przebicgi\j~tce w roz.nych kiCl1111kach v,' m6zgowiu i rdzeniu Iw;:gow}'Irl Iub pozc
1
.
nimi. W m6zgoWiu i w rdzeniu S'l-. to z;wykJe pI(czki w16kiell miclillowych.
Poniewai oslon.ki micIinowc nadajq wl6Imom nerwowym jJ311'lbar\Yr~, IokllIJiska
talcich P'2(~zk6wtvvorZ1w m6zgowlu. i w rdzellill l(r~g'JwYIll lZ\v. nstllf~'t bi"lIi:t
JI,us(m,tia rdu(/.
2 HisloryC7,lIie rz.ecz biorqc rue jest to zupelnie poprawne. Nazwa neuron miala oznaczac
jcdl1ostk, llidadu Ilcrwowego niezalezliIl, morIologicznie, metaboJicznie i cz.ynnokiowo.
l'onicwat. jednak sarna konccpcja takiej jednostki nie wytrzymala proby czasu, nazw~ neuron
slo:Jujc sicwymicl1nie z naz.wq komorka nerwowa.
J Korn6rkijednobiegunowe powstajq ''': tyciu plodowym z 1(1l1ll)r(;kuwubi,.,gunovtych jJoprzez
. stopniowezblizanie i ostateczne po~t~~zenje si, obu bicgllll(I\V. Z lqw powryl.u S'\ oue
nazywane cZ'esto kom6rl(ami pozornie jeclnobicgunowymi.
Ptc7Jci w16Jcien nerwowyeh bieglqce po:;a IIH'l!-/',UWll:1ll I rdl.t:lliclll
, \T,awyrn wytwarzajq nerwy. Natomiast splot ucnVllWY slanowi lllicjscc, w
(1'1I ym r6tne nerwy, Z\vane k a r zen i ami s p lot u spotykaj'\. sit;, wnOSZqC
li.ll\' do wsp6lnej puli swoje w16kna. Powstajqea w ten spos6b pula w16kien
>::!:jc Ilast~pllie rozdzieJona na nerwy wychoOz'\.ce ze splotu, czyJi g a tt z i e
. ' ()t n. Korzenie splotll zawsze r6miq si~ od siebiez uwagi na pochodzenie
1,,1, ,,;.yllllOSC w16kien,kt6re prowadz't. Galyzie splotu mog'\. siy ad siebie r6tni6
(ii, :pk na rye. 4) alba wszystkie mogqmiec taId sam sklad. Jednak sklad kazdej
',i\:.i ~;plotujest inny, niz sldad kt6regokolwiek zjego korzeni.
.Z W0 j 0 wy m i
4
, a ieh skupiska - zwojami ncnvllwymi. W naszym organizmie
spotykamy dwa typy zwoj6w: rnoje czuciowe ganglia sell.~oria oraz 1.woje
autonomianc ganglia aJitollOmica. .
~ 1CI1~ .
~
-------.,. ~) -' -~.~
zwoje
-------- .... ~,".
.~'.'.
lcorzeriie splalu
splot nerwowy galZie splatu
Rye. 6. Dwa typy zwoj6w. -Zw6J ezuciowy zbudawany z kom6rek zwojowyeh pozornie
jednabiegunoVvych (a); zezwoju lego wyehodZl\, w przeciwnych kierunlcach dellurylY i 1ksony
kom6relc. zwojawych. nc Zw6j autonorniczny zbudowany z kom6relc zwojowych
wielobiegunowych (b), kt6rych kr6lkie dendryty pominilto; do zwoju lego dochodzl', "ksony
(e) innych kom6rck,a wychodzq z niego !'.ksolly kom6relc zwojowych.
Podabnie jak do splot6w, dochodzq do zwojo,.v i ze ZV/OJOW wychodz'l
jakid nr:rwy. S'l. to Ie0 r zen ie i gal ~ z ie z IV 0 j 6 'IV. Jednak nie ,,\'011'10
myli6 zwoj6wze spJotami. Zwoje nerwowe; poza wehodzqcymi i w)Tchodz(lcymi
w16knami nerwO'\-vymi,zawieraja. bowiem cia 1a kom6rek nenyowyc!l5.
Wn~trze kom6rki nerwowej w stanie spoczynku posiada potencjal ujcmny
w slosunku do otoczel1.ia, c:iyli blona lWlll6rlci nerwowej jest spolaryzowana.
Isto.icnic takiego pot e n c j a 1ubI 0 now ego jest niczbQdnym wanmkir::m
IunkcjotlO'.VlDialcom6rki nenvowej. Potcnr;;jal blollowy spoczYllkowy jest
wynikiem r6tnej biemej przepuszczalllosci blony kOilll'lrlcowej dla r6i:nych
jonow. Miejscowa znuana potencjalu blonowego na dodail1i jest nazywana
potencjalem czynnosciowym. Potencj'ly czynoosciowe s'\.
,I ,:plot nCIWOwy. Zauna z ga1lzi tego splotu (ani A ani B) nie ma takiega samego'
1.1':11w|(,kicn, jak korz:en i, 1I albo HI.
VI 1ll6zgowiu w rdzerrill kr,gowym s'l zlokalizowane e i a I a
' ('1r!c 0 w e prawie wszystkich naszych kom6rek nerwmvych. Poniewaz
, :, l:ol116rkowe nk posiadaj~ oslonek, ieh skupislca widoczne na przekrojach
111ljJ,owia IUDrdzeilia maj~ ban.y~ ciemniejsu:t i t\vorzq, !stot't s:tar:t SlJbstaritia
,:.',11. JI obr~bie isla'v szarej zlokalizowane S3c r6wniez dendrjty. Istott;: szarq
,,\'\\,;\I\1Y fiwn~ corte.x, jdli lety ona na powierzchni. Jezdi leZy gl(biej i
" >.1111a jest istOtElbialq, nazywamy jqjltdJrtennI m<\OR-wowym nucleus nenou.,s.
4 Dla scislo:ki nalety tustwierdzie, ze peJna c1eIJnicja kom6relc'l.wojowych za\~;era jeszeze
krytcrium ro:r:wojowe (plllrz sir. 11). Z uwagi wlasnie na 10 kl)1eriulU kom6rki cZI(sci
nerwowej siatlc6wki omz kom6rlei wlchowe nie" s1t zaliczane do typowych lcorn6rd
zwajowyeh.
J Moze si~ jednalc zd~rzyc, ze na terenie zaj~tym przez splot nerwowy usadowiq siy jalcie3
lcom6rki nery/owe. W lalciej sytuacji b"dzicmy mieli do czynienia z obecnoSci'l. zwaju w
abr"bie splotu. Moze let. bye itak, ze jalJs nerw \vcjdzie na teren zwoju. po la, nby spatkac siI(
z innymi w16knami, wychodz1l.cymi ze zwoju. Mozeiny powiedziec, 1.e w16lcna tego nerwtl
przes7Jy przez zw6j lranzylem, bowiem w og61e nieillteresowaly sire lez/lcymi tam k01Jl6rkami
nerwO\vym.i, a wil(c tym, co slanowi 0 iSlocic zwoju.
1,.\',.5. |(01a ij~ura isloty s7.arej oraz Islota bi~Ja.
Niclicme kom6d,j nerwowe l1lajq, swojc ciala kcm6rkowe paza m6zgowiem
rdzelJiem kr;;govvym. Kom6rlci takic l1aTyWlmy k 0 m 6 r k ami
d!,\,11l6zgo
w
ia p"cherzylc ocz.ny przeksztalca si~ w Im~elr. irl:~Y. VI. obr~ Ie
\ \::;! iI()7.gowia pojawia si~ po lcatdej strouie zaw18,zelc po|tm~! m. ~q;.u
" . ., I." l' "R""~:r.hi w~ch()wej lmll}l/~ a'fll.ctorlI'S. W obl~ble
{"'!L'.J!U!P'Wftl coeurl "'R'\fl~ 'l: .'
\\I\(lll'\llzgowia pojawia si~ panadto tIzecie zg1~c.le: tzw. :Lglr
1
.
e
6r' ~ 'W S\:\Oll\ brms7nC\.. Zgll~C\eto wpmw 'LIe
\\\\(\:',~!}'We: '3kt~rowlme WypU\(10".,l"t. ~ . .' t
'. ' .v le U S'LC'L'jtu SWOjego roz\,yoJ:-, )es
11\)\,;Hl 'La 111 " i\, a . 'Pael a to :La sa\)!\.?cwne 'om:d'LO 1 Stot n e
\1 \ ('. 'Lvry \c\ 1;'. \!; \ f( \:) a \o~.. 3.
c
7
ym )e~zcze b~(l:l.le111owa.
II (\ sty l) s t w a, 0." ". Il.1lacjl W ulroc\ku motna
Je.S'Z.C2C prz.ec! rozpOC7.c(C1em I:eu (, . t U ssa1cOVY
. C'TU1\ nOOZ1a~ 1\(\ se.p,lllcn y.
mctameryzacJ~, J"J t'
zaobseI\vowac
proces ten nie
doprowadza jec1nak do powstania ostatccmej blldowy ~;eglllC:;lltowej. Zawi;r/.ki
segment6w zespalaj'l sit;: zc sob'\. i ulegajq, "isp6lnie daJszYlll przeks2talccniom,
co zachodzi w wit;:kszym IuhmniejszYIIi stopniu na r(rm.yell pozimuach, Siudy
pierwotnej metameryzacji pozostajq jednak widocznc. JI pewnych narza..dach i
czt;:sciach ciata.' N~dami daja..cymi wyraine swiadectwo tego procesll
rozwojowego Sq l1arzqdy ukhldu nerwowego, wsr6d kt61ych l1a pierwsze pod
tym wzglI(dem miejsce WYSllwa sie;; rdzeI't krI(gowy i twory z nim zwiq;iane. U
dojrzalegoczlowielca rdzell krt;:gmvy. sldada .sit;: '.Z 31s~gmilliUrw rdz~:rJiia
ltr~gowego 5egrr~ef1((! me(Ju[[ae spinalis~. nazyvyunych tei: rielJ!'Qin~bnini (patTz
pOi1itej). "-
ZmilmysYl'laHa isciany cewy nc.:wowej
We wczesnych O'k"TeSachrozwoju s cia n ace w y j e 5t c i e n k a a
S w i a U 00 b s z e Tn e. 'Pierwotne komorki nerwowc ,tworza.. w ~kianie c~Wy
pojedYllCZ'l waJstvi~. Pogrubienia cewy w stacliulTI pierwohiych, a takie nu
poczqtlcn 5tadilUu wt6rnych p~cherzylc6\.Y m6zgo\\~owych wynilwjq przede
wszyslkim z dalszego poszerzania si~ swiatla kanaln
n e r wow ego. W obrQbie p r z 0 d 0 ill 6 z is 0 W i a w jego szerokim kanale
nerwowym, czyli komorze przodom6zgowia,. pojawiaj&. siQ b 0 C z n e
u c h YI Ie i. Po podziale przodom6zgowia na dwa pQcherzyki ,\!t6me ucltyUi te
s~ jut tak obszernc i tal wyrainie odclzielone prz:ewQzeniem od rent'} komory
przoclom6zgowia, tc moma mowie 0 parzystej |Wn1orze boc:Eitlll':j vell1T;Cllhl:5
.'atemUs oraz 0 o(worze nllj'Idrylwmoro~Yym jOl'l1ftle:n inten'wil'iw[are, zwanym
tei otworelll M01l1'o. Otw6r tcn prowadzi' z koillOry boczncj do sroclkov'./ej,
nicparzystej cZQsci komory pr1.Odom6zgowia, Ta' srodkowaciQsc 1comory
przodol1l6zgowia, z81nkni~ta Z przodn przez blasz1c~ kresom6zgowia, a z t.yhl
. obhta przez miQcliym6zgowic, staje sil;:: komor~ h:r.edq (n~)J'(!f1/ric14!us terth13
.. (II I), W obn~bie Sr 6 d m 6 z g 0 w i a powstaje roz.s:z:erzenlC, kt6r~ Jcdnak w
p6iniejszychetapach rozwoju ulega prze\N~ieniu~ tworzqc .'il()!l!3~~~g ml'ng.u
l { cer
-,..,2 Nato'lliast w' obI~bie t y 10 m 6 z g 0 ,~i1a, rov'Yuo1egle z
fJl[llCl He tiS ~u,.. .", " .
\\'Ykszta\caniem silt gl~bolciego zgiE(cia mostowego,. kOlTI?Ia tylomozgo
wra
splaszcza si~ i poszerza, stajqc si~ I.wmor'l aWllrtQ (rV) VCl~(H,,~;II1~.'1IUil, li!S ([J).
DaIsze etapy rozwoju osrodkowego ukladu nerwowego vmqzane ~'l, dla
odmiany z s z y b k i m r 0 z p 1e m e m lc 0 m 6 r e k tWOl7.:21
c
ych SCHUly
ccwy nerwowej ora'l z r 0 Z W 0 j em. i c ~ w ~ pus t (: |(3 . Procesy t~
\lrowadzC\. do 'z n a c z i.1 ego p 0 g rub I en 1 a s I Q ScIa n y c e w y 1
" t 0 z \1-1 Po Z e II ia s ie I; wi at 1a kana 1n n e r wow ego. '
reld. 'fwn~g x ~ .,' k " -
.\ . W'I"ncc'c. nerVoJovrycb i wycl1orl7.cma CLi2
sC1
3. SOllOW pOLU
'IN wylll (U rozw0.lu \'''"' '\, .
---: .,. . aqlledllctus me3enceplrali.
1\'locloc1msroumozgoWla " .,t f nnowlnh\ sie sciany ul1adn ncrwowego
kt6
~maC1}"mec<a 0 ' ',' ." t '
J TI7,ecim procesem, rego . . - . k ' ell :IN pewu'yell okresuch ZjlWI3 co to
uOGeniono niedawno, jest obunuerame komore nerwowy '" '
prZ'jbiera ogromne rOLrnial)'.
\\,;11:;1\\,,; JWlIIOrclcdochodzi do pOdzialu sciallY cewy naobszary
..JO\\,;J(; /. blot)' Sl.IIil'ej sllbstalltia grisea i istoty bialcjsllbstantia' alba..
(. (' II' l ( i e r u y r a z pIe m kom6rek wok61 kanalu ncrwoweg6
11I1\\I1lilj(; wylworzcllic si~ obllstronuie podlumej bruzdy, lzw. bru:rdy
': 1:.Hlnn'~'.i.n,,JeffS !il1l;tnfTs. Bruzda ta oddziela po kai:dej stronie cZys6 grzbietow'l
i:il (lly :iJ'.'Hcj oeI cZQsci brzllsznej, czyli tzw. blas:t:k~ s!nydlowl! lamitra alaris od
lJ/a;n:l,i pUI.l5rtawuej {amirra basafis,
WO~~:~~;'~O\\ia .' boczna
olw6r
mi,dzrkomorowy
~
~d~~~I~~o~
~
OI.I1'
~ [(omora IV
1)'!om6:z:gowia .
Ostntccme ksztllltowalI1lie silt rd;r;cnia kn;govvcgo .
i nervvo'l'l' .d~eniowych
ChaG granicc p01l1i~c\ZyIlcllromerami nie 5'1 widocz:ne ani na zewllylrznej
powi crzclllJi rdzcuia ani w jego budowieweWll((trznej; to jedllak wyc1J.odzqce z
rdzr:.uia ncrvvy nIzeBliowc ltel1-i spinales granice' te .wskazujq. Z kazdym
pie"|wolnym neuromerem zwiqna jest jedna para nerw6w rdzehiowych: Talc
wi\c, l~euromcrem jest odcinek i:dzenia krygowego, i
!(')|cgo po kazdej strouie .symetrycznie wycbodzi
.i cd C 11 II C r w r d zen jaw y. U czl()v,rjeka wyr6miamy kolejno id'tc od
1'/11 ' l: IItlnromeroVl' Lyjinydl seglllenta cenicalia (oznaczailych symbolami
( ', C.>. ...C!J), 12 uul'omerow picrsiowych' segmelltfl tlwracica (Thl - Th12),
:; ~1.I~lmJ!!lCr.ow I~diwiowych segmenta lumbalia (1:';1- LS), s neuromcr6w
h,,:yLIHyydl seglllellta mcraria (S 1 - 85) i jcden ncuromer guzicZllY segmentllfll .
cocqli""I11 (CO). .
Kom6rlci nerwowe rdzenia krygowego zachoWlU't
pierwolne polozenie wolc6t swiatla kanalu, a ua ich obrzez.u gromadzi siQ istota
biala. W lral(cie rozwoju oslatecznie z b 1as z Iej pod s taw n e j powstaje
nlg pn:cdni comu aflterius istaty szarej rdzenia kry|;owego oraz istota szara
Fu:irednia. liuTJs((mria gdsea infermedia. Na wysako~ci segment6w rclzeniowych
o d Cs do L2 is to la SI. a r:l p ( :; led i:l j est w y j '1.t k 0 W 0
do b r z e r.o z win i Qtaw y P \I !( a :; j,~ w y |a i II i e w kierunku
istolY bialej jalco rog lUH:if.:my WPW: Il.'lcm"~. Z I) I a s z Iei s k r z y d 10 V e j
. llatomiastIonnuje siy rog ty!uny wntll jiOJnilH is(o[y s:-:mcj nb:cllia krgowcgo.
,~.... ::
l
rog lylny
islota islota S7.(\nl
Slill1\ posredn.ia
r6g przr.dnl /
korzcl,I.J'lny | IlC';"
lton:e(l p17.cdtli rd7.cllIOV'I
Rye. 5. Etapy lcsztallowanii sj~. iieiany cewy nerwowej na poziomie rdzeni;t krrgoweg
o
.
1- Szerokie 3wiailo i denIca kiana cewy. II - rogrubianie sir;:sciany ecwy; zaZ1laczono obswry
o szczcg6tnie Jiasilonym rozplemie kom6rek. Ill- Powslanie ezlercch blaszek 1~oIll6rkowyeh.
IV - Przekr6j dojrzalego rdzcnla kr~gowego.
Wi ( k s z 0 56 k 0 n 6 r e k w 0 bu' b I a s z k a c It islot}' szarej
przekszta1casi(( w kom6rlci, kt6rych Ier 6 t k ie a IeSOil y. kOllCZq, siQ na,
. innych,' pobliskich kom6rkach rdzenia' kr~gowego. S'l. to tzw. P.l:omou'ld
wC'IYl\l~trrz.:Iil.eIIeHriJ!:y(i . intel'lli. Og6Jnie SlanOw1q one Zl1lkorn.it'l wiykszos6
kom6relc rdzenia kr~gowego. Jednak Jiiekt6re kom6rki W obu blas:dcach
zachowujt siy odmiermie.
Cz~s; kom.6rek blaszlci slcrzyd1:owej przeksztnlc8. siQ IV
kom6rki nemrowe ad 1:u g i c h . a k son a c h. Kom6rlci te nazyv'/.lllC51
kom6r!wmi GEJ:mrow)'mi neIlP'Ocyti fl,wicur(jl'e,~. lch dlugie a k son y
W Yc 110 d Z 3, po ziti s tot \l S z a r '1 i ulclaJaj'tc si~ zewIlytrznie od niej
tworzq zawi,tzek istoty bia1ej. J e d Jl e z nich podqiajq w rdzeniu Vi g6r\l lab w
d61 i JI:OllCZ'l. 5i~ w innych ob3zara~h istoly szarej nlzcnia, tworza,G tzw. 1II'(:1:Z;~,~
(d rogi) wia5m~ fasciculi pro[wii rciz~nia kr~gowego. 1n 11e zas bieguq Jeu g6rze
a2 do Iorniuj'lcego siy m6zgowia, wyrwarzaj\.c w tcn spos6b c z ~ S'; ~h'(jr;
Jf~iOlii\i(Jwo~m.frL~<lnrych Imelgs spimu.erebmles. Kom6rki SZlllll'owe wYSI:yPl~j'lw
rogu tylnym na calej dlugosci rclzenja lcr~gowego. ZajmO'N:lllY prz.r;::znie obsznr
1';loly szarcj rdzenia mozemy nuzwuc osnH~hfieuliQ cnnciowyuon (j;tdn:m
,'. 'I :iowym) rozeuia Iw;:gowego
4
. DIu czysci llusZCgOciala unclwionych przcz
\1'1 I V\, rdzcniowe jest to osrodek czuciowy najnitszego IZr;:du5.
C: Z Q S(; Ie0 m 0 r e lc w b 1a s z c e pod s taw 11e j rowniez
1'1 ,!'sr!3!cu sir;: w kom6rki 0 dIu g i c h . a k son a C h, ale wypuslki te
.\,I'!J)J!Dl poza !"Chenkrygowy i pod'liajt w lcienmlm eIektor6w, ktore br;:det
"'''",j;ll;, Komorki rclzenia, kt6rych wypustlci wychodz'l. na obw6d to tzw.
'111,11" 1'''\n~[ilW1ZiCaniawe wmrocyti 'radicufares. Sq one dwojakiego rodzaju. Z
1'1 ".111, 'IV obrybie powstajCjcego rogn przedniego, polo:tone S'l. !wmorld
, "" u za nimi, W istocie szarej posredniej, uldadaj~ sit( kOIJl1orki uldmlu
'lwnnmego. Wychodzqce z rdzenia alcsony kom6rek korzeniowyc11'
1\1. ii "'1)/,,11 i autonomiczuych tworza, !wnelilne bl'Vls'we (pnednie) mdices
, "" /(!",'.' (of<'tef'iuf'i!s) ncrw6w rdzeniowych.
'll
J
~
s2 - 8
4
[
t~'!t~osrodck I\Jchowy
~lli] osrodck wsp6lczu\ny
osrodek prZY\~isp6lczulny
!( I'C: G, Obsznry wystepowaniu kom6rek Icorzeniowych w rdzeniu kregowym. W 1ewcj polowic
",<)ly sZRrej rclt:cllia z~znaczollo osrodek ruchowy, w prawcj - osrodkl autonomiczne.
i:,',!llbienia osrodlm nlchovlcgo zv"~ll.z|lne s" z unerwiCl1iem kOllczyny g6mej i dolnej.
Ie 0 1116 r kiI U C how e motna :maleic w r 0 g u p r zed n i 111 n a
c ale j d.l u g 0 s c i r d zen i a Ier ~ go w ego. Obszar, lla kt6rym
wystr,;r,~iq, tworzy m'inHlek IUldlOWY U~dro ruchowe) rdiellia kr~gowego,
~:i(~g,ajqcyod pierwszego neuromem szyjnego do neuromeru guzic:z.nego
(C 1 - CO). Jest on szczegoll1ie dobrze rozwi.ni;~;ty na poziomach zwiqzauych z
11l1,xwicniembogatej i prccyzyjnie pracuj"cej mie;:sni6wki kOIlczyn.
1 W istocle mozna tu wyr6znic rozcia,gaja,cych 5i\' r6wnolegle do siebie kilka osrodk6w,
r6zniqcych si J\1orIologicZIlie i c:z.ynnosciowo, ale zawierajqcych kom6rlci sznurowe i
zwiqzanych Z odbiorem bodi,c6w
Nie ca kazdego rodzaju cZllcia (patn: str, -16).
16
K 0 r zen i0 w e k 0 m 6 r k i aut 0 nom; c z n c r 0 z Ie1a d aj;t s if;l
zdceyclowanie nier6v!l10 i spotlcac je rnozna. w rdzeniu krQgowym t y 1Ie0 W-'
d w 6 c 11 0 b s z a r a c h. J e dell z ,nich rozCiqga si12 W istocie 'szaTej
posrcdniej bocznej na poziomach od 6smego segmentu: szyjnego do drugiego
segmentlllt(diwiowego (Cg - L2) i tw 0 r z y r 6 g b a c z n y. Stanowi on
oSl"ode!c wspOlczullillY (jqdro wsp6lczullle) rmenia kr~gowego. Dr u g im
ob s z are ill wystpowan.ia korz:enimvych korn6rek - aulollomicznych jest
istota szara posredliia ,boczna, drugiegci, trzeciego i
c:Z:,w a r Ie g 0 rt ell r 0 111e r u Ierzy Z0 w ego (S2 - 54) Jest to osro~neR,
'pnywsp6kwlny (jqdro przywsp6lczulne) -rdzcnia -' kn;:gowego. 'Powyt.sze
osrodki tdzeniowe (ruchowy, wsp6!czulny i' przywsp6lczulny) stanowiq
'najnizsze pi;Jtro w hierarc)lii:.o,Srodk6w nerwowych
zwiqzanycll zodpowiedniIni :Ii.mkcjami(mchoVv)'lllliwegetatywnymi} ,
Przedstawiony powytcj obraz Ionnowania siQrdzellia krygowcgo i nerw6w
rdzeniowych naJe:ty dalej tlZlIpelnitnaSIipnj'l.co. W obrQb istcity blalej rdzenia
w II i k a j 't 0 d 'g 0 r y, a k son y, 'n i e Iet 6 rye il Ie0 m 6 r e Ie
rozwijajqcego siQ m6zgowia. Wypustlci te koi1CZ~siI,? na
kom6rleach istoty szarej rdienia kr"gowego. Iell pr;:czki tworz\.dn'(}~i mozgo'Wil1'-
nhcniovvc (raCtus w-e/nospirwles i wchodzq w, sldad istoty biaiej r(!zenia
krygowego. Ponadto z obwodu wnikaj'l do rdzenia' a k son y z W 0 j 0 W Yc h ,
k 0 1116r e k c z u c i 0 w y c h, !d6re to Ieom6rki wczesniej wywQc1i-o\ovaly 'z
grzebieni llcrwowych iutworzyly :r:wo|ecZ~Qd\)~'Ve. Wnilcajqce do rdzcnia aksony
kom6rck cZllciowych wytwarzaj\. IHH"Zli:lllie,glIZbidowe (tylm~) rmlice,s tlumnfes
U){)steliores) l1i<ernow rd:L(\,;1JliaVY)'ch. Po wcjsciu do rdzenia aksony Ie albo
(1) konez\. si~ na kom6rkach istoty szarej rdzenia
krC(gowego albotei (J.)nieprzerwanie podq7:aj'l leu g6rze
do In 6 z go w ia, dolqczajqc si~ do pull Ihog nlenio'W'J-m6:E~i}"Wy'Cb ibiQI,\G
udziu\ w tworzeniu istoty bialej rdzenia lcrt(gowego. Den dry t y
z w 0 j 0 w y c h Ie0 1116 r e k c z \1 C i 0 W Ye 11 Ie ie r II jil s i y Ieu
o b wo do wi, gdzie br;:d\.unerwiac R"~ceptory. Po vvyjsciu ze zV/oju
rdzeniowego II a pot YIeaj 't 011 e a Ies 0 11Y Ie0 ill 6 r e Ie
k 0 r zen i 0 W Yc 11, wybiegaj'l.ce' do e1"<tMoln)-w w korzCIJill przeunim nerWH
rdzeniowego. Obic te wi\.zki wl6Ieien IC\ocz;tc sir;: tworz't
picn iH,nriU rd;EeRln(l1~legotrUI!CUS n;ervi sflhw_li~. .'
W po~yts~m opisie wi~lokrotllie spoSV1GJ.lismy si~ z w\6|~3nllnerw~W!l11~
tworzqcyml 1 S tot ~ b I a \ <\. rdzeUla ~cr~goW~go. I odsur~owuJClv. I
POrL-1
dku
j'lGte wiadomosci m 0 z n a s t w 1 ~ r d Z.1 6, ze . n~ lstot~ bm\\.
rdzcnia krygowego skladaj\., si~: (1) wstypUJ,,,ce I zstepuj\.ce a 1cSOllY
k 0 III 6 r c Ie s z n u row YG h, -tworU\.cc drogi wlasne rdzen.ia i cz~s6 dr6g
rdzeniowo-m6zgoyrych, (7.) wstt(plljqce a Ie son y' niekt6rych k 0 ill 6 r e Ie
z w 0 j 0 w y c h c z u c i 0 w y c h,' tworz~ce, pozostalc drol;l .rdzeniov:o-
rn6zgowc oraz (3) z s t Qp uj 't c e a k S 0 ri Y k am 6 r e k m 0 ~ g 0 vn a:
twoIz'l.ce dro!:,r1 m6zgowo-rdzeniovle. M 0 Z n ate i, 1n a c z e J
11
IIPIIIIwl!)wa6 lewt6!ma pow i e d z i e c, .te na istoly bial'l rdzenia
i:l \W1wego sIdadcU'l si~: (1.) drug! Wl3SxnC rdzenia krl(lgowego, (2) dJ:ogi
t,li'(:ldln1wo-,nn<ii:r.go1'l'e i (3) clrrog! m6;;rgowo-rdzelUliowlC.
I, uwagi na ulcladanie siy istoty bialej rdzenia l(I~gowego \",ok6!
c\i,\raklclj'st}'cmie uksztaltowanej istoty szarej, m a z e ill y i s tat y b i a I 'l
|J 0, d z i e Ii (; n a m\lJlry 'ultfeu'i. VI kaidej poJowie przekroju poprzecmego
retzcnia kr~gowcgo wyr6zniamy trzy sznury: (1) 5;Enmr 'przedni (bizus;;:ny)
fimicrdns Grfi(eT'O, (le.rtW(lli.~)~ zawarty pomi~dzy 71cmliU1!1ipobrodlw'I'li pneolJ::ni~
jIEIJm mcdimw tlnCer1af' rcb.:enia kr~gowega i rogiem przednim' istaly szarej,
(2) 5TclHlr a~i'RfJ)' (gr~frJ~eKowy) funiculus pastaior (lliJ1Slllis), zawarty pomi(clzy
Fn7;~gnHn?l fJ1j,n:nJJRwwf./ ':l'lIl~sep(1/1I! mediarwm posterills irogiem tylnym isloty
S7A1.rcjrdzellia krygowego oraz (3) Zi.mr beany ftmiculus late.mlis" lezqcy
pOIl1!~dzyrogicm przednim i tylnym. Sznury tyillc obu stron nie Iqczq si~ ze
sob'!.. SZlUryprzednie obu strOll poh\.czone s'l przez spoitd!o bi~ne cammh.S''ra
{[{em. W smur boczlly w odcinlcu piersiowym rdzCnia kr~gowego (C8 .. L2)
w|Jukla si~ rog boczuy.
!m6Zdt.ck
"'" ) !;
.... ".... ."U... ,,, ../
Ryc. 7. Prz.ekszta1cerua kiRny tylomozgowia. I - Pqemieszctanie si~ bruzdy graniczneJ 1
blaszki shzydlowej (ozno.czonej kropkl\) cewy nerwow.ej w obr~ie zgl,cia mostowego.
l| - Prz.ekroj podluzny przez tylom6zgowie W okresie "zanikania zgi~cia mostowego .i
powstawania m6zdzku. "
Ostateczna morIologia t y 10m 6 Z g 0 w ia z d e t e I m i now a n a jest
V' dULym stopniu p r z c z z g i~c i e m 0 s tow e. W zgi~ciu tym, a
nczeg61nic blisko jego wierzcholica, blaszki skrzydlowe obu IaInion zgi~cia Sq
do siebie zwr6cone i silnie przywarte. Gdy' zaCZ1ltgrubiec, to b~dq sil(l
wzajelllnie spycha6 !lEIboki. Z tcgo powodu b r u z d y g ran i c z n e Z 11aj d '!.
[
\
L
i
'i
l'
\. 1- l'ODWzu(m.zE
+
" ' , [;l )\,tF. WZ(j~He~.o.
,' li 11\',11' hVJLGO\\,IE
T---'
(1IillIl',':netyczny i cUniczny podzial m6zgowia.
', J( j',i:dowi olltogcnetycznemn przeciwstavriany jest tzw. k Ii n i c z n y
, ! :1 l6:r,gowia n a t r z y c z y S c i: lUfll}Zg ce.tcbmm, mM:ttl.'k
1 "1'11/ i pn~L'l. Ti!16/igu (iWICUS cerebri1, Podzia! lclinjGz;ny ma swoje
,illlll(~llic.Pod r6znymi wzglt;:dami most ma znaczniewiycej wsp61nego ze
l"illll')/!',(Jwicm nit z rn6t.dZkiem. Klopot polega na tym, ze nie dla \vszystkich
, 'I)lilll' l.wi'lZatle z podzialem klinicznym znaczqto samo, Jedni autorzy opr6cz
I, '1/l');:gowia zaliczaj'l do l110zgu cale rniydzym6zgowie, imu .tylko wzg6rz~, a
II 'l.l.c~ inr:i h1.cZ'l cale miydzym6zgowie z pniem m6zgu: Ostatnio jedna1c,
II', i Il,l"dlliajqc wynjjd r6tnych badar|., coraz wi~cej badaczy sklania si
y
do
II''1',1;(1\1, tc pOllliydzy kresom6zgowiem i mit;dzym6zgowiemistlilcje tal, seisla
"i''llpr<1c<l n<l za,sadach partnerslwa, ze nie spos6b je rozdziela62
\' j 1')\ m6zgu-wia. trl//lCUS cl1cephali.
; U)'ll wi;lze si~ kolejny k!opot, poniewaz p61kuJa 1ll0Zgli iH'm.'lil.j(~ minlO wszystko tylko
1,',,111;1 z trzech cZ\'Gci kresom6zgowia,
Uklad komorowy powstaje i prze!csztalcenia pierwotnego kanalu
nerwowego. Nies3,. to oczywiscie przestrzerue puste, .lecz. wypelnione p!yRlem
....m6z:gowo-rdzuiowyrn "iqu(Jr ceref!f.ospirwJis. SJdad pljnu rami sic;:od skladu krwi
nie'tylko brak1crn elel;lellt6~rIotycznych i niskimst~:teiliem bialek, ale takie
.. odmicllnyn1 stQz:cnietn elcmcrit6w drobnoQz'lsteczkoWych. To oznacza; :i:e plyn
In6i.gowo-rdzcluowj l1lusi bycprodulcowany :alctyWnilI. Produkcja plynl.t jest tak
wysoka, ze odpowiada co najmniej trzykI9tnej'wylruanie calejjego pilIi w Ciqr:,'ll
jednej doby. Miejscem powstawania plynu sq.' przede wszystkim. 3i~~oty
'nac:z;yni6wlwTVe p"exlis clwroidei kom6r, Tworzq. sit;: one z wysci61b, naczyIl' i
opony IDii(kkiejVi miejscach, gdzie sciana !camlu nerwo,:""ego po~ostaje cj~iJ!cD..
POlllcwaz tempo produlccji |Ilynn rnazgowo-rdzeulOwego Jest raczeJ stale,
konieczne jestte:t st?Je pozbywanie siy gO z kom6J;.TvIozliwosc talca PO\VSt3jI";
juz po zakol'lczeniu 'ncurnlatji, kiecly tost'rop lcomory
czwartejulega' przerwaniu' w trzech mjejscach.
Powstaja" 0 two r y k 0 m 0 ry cz war t ej: ohvor, pllsJrn{1nw~yy ilpe;-tl!I'(J
medirlllIl ventriwfi qIW.rti, zwany tet ...'!..tyurem..Mlllg~nqi(;g.q) clwa otwory OO'ZJr!C
apertl/me Iiltemles I'elltriculi qill/Hi, czyli o.hyory ~n.9~~n~~: .
Plyn powstaj'1GY w katdej z k 01116 r, \).0 C:l:'11 y c 11 . 0 cl pI y w a
przez otwor mi~dzyko.l11,o.row.y,h1.onro 1 do komary
t r z e c ie j. ,c Slqd:-wymiesz~r\ovsZy-si~ i-plyhehl'prodilkowanym w k?morze
trzeciej,kiell.ljesi;; dalej przez,wocloci'l.g In6.zg11 S:y.lwl\t~za
. do k 0 III 0 r y '(;z war t e j. Wplywajqcy przez WOdOClqgplyn m:esza s:~ w
'komorze czwarl.t;\j z plynem proclukowanyin przcz jcj ,splot l:aczyni6wko""!,,
T r z y 0 t VI 0 r y w s t ro pie k 0 m 0 r y c z w art CJ S t a 110 WIll
jedyu'l drog~ Oclp!YWIl plyull zuklaclu k0~101'OWego na.
.zewll'ltrz oSrodkowego ukladu nerwowe~o. . .
Wyplywaj\.cyz \comory cz:wmtej plyn r 0 Z war s t": 1a, debkatnelllt(m~le
zewlli(IITnych WaI8tw opony mi~Jddej (paj~cZYllawkl) 1 w t~n. spo30b
pOW s t a j e VI y P el n ion a ply II ~m ill 6 z g ~ W 0 - : d z C ill 0 VI YTI1
Pr z est r z e It, \ctaret nazywamy |~m,! pG(|Itj)a.l~c~YI,\~Wh~Ti'l. eel','1111
subamc!uJlJid!OC!1e2. 'Przestrzeil ta, a wi~c i plyn m6zgowo--nlzemowy, otacz?, caly
llklad nelWOWYo6mdko\o\'Y od zewl1qtrz. poniewaz ?lyn ciqgJe. naplywa cl?
przestrzGni podpaj~czyn6wkowej, trLeba si:e go jakc~ daleJ pozbYWGc.
Znikorna il056 pl)01u' przernieszcz~ si\' Z komoly czwartej do kBnpJu srodk~w~go rdzerua
przedlutonego (c(malls cclltralis medullae oblongatae), a stqd do koil':;z~r.:eg(l SI' s1epo ~~anRlu
'r dkowego rdzetlia kr~gowego (cal1o/isc8nfralis medullae spim!Is). Fal~t' t~n me mn
:n~1czenia praktycznego,bowiem pcrekr6j obu lGinal6w jest bardzo maly. Kana! srodkowy
rdzenia krygowego moz~ bye nawet miejscami 7.arosni,ty. .
2 Capitas Slihomchnoidea.
( ; () w n iI d r 0 g a ,0 d p t y Vi u pro wad z i do' z a t 0 k 0 p 0 n y
W :1 }' de j, W iell sqsiedztwie pajt(czyn6wlca wytwarza spebjalne narz'tdy
",w;rlL:7;i;RnD05to1idamu IMiJ~cryi:1)wki grallu[atiollesaraclmoidea[es. Istruej'l. tei
d , () g j ( c1ply w u, ply nu do uk Ia due h ton ego (poprzez
jlo|;hew!ci nerw6w czaszkowych i rdzeniowych oraz poprzez przestrzerue
ukolonacZ)'niowe ).
NajlicZIlicjsze i najwi~ksze ziamistosei l:worzq si~ przy zatoce strzaUmwej ,
gomej. Ziamistosci paj~cZYll6wki wpuklajt siy 'do zatok, gdzie od
przeplywajqcej kIWi .zylhej oddzieI~me sqjedynie sr6dblonkiern :tatolci. PoniewaZ
cisnicn.ie plynu w jamie podpaj~cZYll6wkowej jest zdecydowarue wiykszc rut
eisnienie knvi w za.tokach, gradient cisnienia powCiduje
p r zed 0 s taw ani e si rr ply n u do kr w i. Jednakte odwr6eenie
gradientu . cisnien nie powoduje zarzucan.ia Imvi do przestrzeni
)Jodpaj~czyn6wkowcj.
otwor posrodlcow)r
komory IV
Rye. I. Schemat ukladu lWlIlorowego m6zgowia.
Jeteli na drodze przeplywu plynu poj'awia sit( jakas przeszkoda, plyn
Zz(;zyua gromadzic si~ przed t'l. przeszkodt i. dochodzi do powstania t":;W.
W 0 dog 10 'v i a. Gromadzqcy si~ plyn uciska otaczajtc'l. tkanky nerwowq: W'
vvyniku ucisku i niedokrwienia kom6rki nerwowe przcrywqjt pracy, apotem .
11Jcgc1j'l.Hlmlwicy.Prowadzi to nieuchronp.ie - ch06 zaletnie od sytuacji w r6mym
c?:,\sic - do smierci, calego organizmu.' :Powinnismy wiyc zwr6cic uwag!;? na
I( rytyczl1C pUllkty w krtzeniu plynu JU6zgowo-rdzeniowego.
:;'1 lIimi (I) wszystkie przewyzenia uldadu komorowego, (2) otwory w stropie
!WlllOlyczwart~j oraz (3) okolica zatokistrzalkowej g6rriej. .
Jakie sq, koq.:ysci okrycia naszego osrodkowego . uldadu nerwowego
p!aszczell1 plynu? Ot6:., od dawna uznana i bez:dyskusyjna jestpoz:ytywna
mechalliczna rola plynu m6zgowo-rdzeniowego. Z a w i e s zen ie w
p f y n ie osrodkowego uldadu nerwowego daje, na drodze r6tnych
IHcchanizm6w Iizycznycll, z In n.i e j s z e i c j ego c i ~tar Ll
c;Icktywnego d.o VJ() cic;:taru IC1ktycznego (tzn. do
ok. 50 gramow). Nie l!107,lIa pU.I;CClli(; Ie; korzysci! GcIyby !lie to, po kiHm
'.zywszych mchach z naszcgo ilt/:ulu crv\;owcgo Iliewiele by zostalo. Dzialajtce
na skutek przyspieszcil siry bo:wladnosci rozmiazdZylyby tt;!delilcatllttlcan1cl(na
. scianach jam Jcostnych. Jcdnak mla Illcehuniczlia p!ynu m6zgowo-rdzeJJiowego
prawdopodobnie rue wyczerpqje jCSZ.C7.C listy jego dla nas ,calct. Niekt6rz.y sqdzq,
t.e do. plynn maze przet:hodzic cz~sc oc1padbw
IIIC.t aGo 1i z m U '1116 z g 0 w ego .i stosownie do tego nazywaj'l przcsi:rzcn.ie
plynowe sciekieinrn6zgowia . .Podnoszona jest t6wniez r 0 I a ply J U ,iy
prz:eno!3zcniu'sygnaI6w pomi/i'dzy oSIoclkami uJctadll
n e r w Ciw ego, Prawdopodobllie srybld obr6t ptynu kon.ieciny jest wIasllie z
uwagi na pelnienie przezclljedllcgo z tyeh zada!l lub obydwll.
" 1 ,ltl slronach kazdego neuromeru rdzeniowego. wychodzio nerw
'" '\ 'j' I c:dowieka, odpowiednio do ilosei neuromer6w, wystt(puje 31
' ,w,',vY rdleniowych. S~ to k 0 I e j n ~ 0 d g 6 r y; nerwy szyjne nervi
(i par nerw6w, Cl - Cg), pnelf10wc lIe11'i tfwmdci (12 par, Thl - Th12),
JI<'r"i ftwrFIIl{eii (5 par, L 1 - L5), l&nyiowe IUn-i sacmks (5 par, S1-.55) i
,',',i coccvgei (l para, CO).
i" ill). 'lostalo powiedziane, nerw rdzeniowy powstajc z d w 6 c h
' , P r 7. e d n i ego i t y In ego, kt6re po polqczeniu si~ twOTZ'i.
I" ,1111
'
JI i e j\ 11.e r w u rdzeniowego. Korzenie przednie utwoIzone Sq przez
"i' 1.<\/Uliov{yc!l komarek mchowych i autonomicznych. Z polo Z e 11 i.a
":k korzeniowych w rdzeniu Ia~gowym wynika sklad
i i, 1:,n.c~!;'ni.r,::ril poszczeg61nych nerw6w rdzeniowych. Korzenie przednie
, i"; k i c h nerw6w rdzeniowych posiadajq, w swym sJdadzie wMikmi
," :',.',illGLylko nieJct6re prowadz\, jednoczesni.e w16kna
1 '1 '1 j I () l\\ i c z n e, a mianowicie: korzenie przednie nerw6w 0 d Cs do L2
\"'" .'j.lq VVn,nl.lIIi1l\ WSIP6!,'l':l:MIili1le, zas korzenie przednie nerw6w 0 d S2 do S4
1,1' ,':i :q wV{rflm2', Pllz:y'\'V\i.l'6k;un!Jrv~.
z:\v6j nJzcniowy' . gal'1.z opOllowa
,,-. .......\:
[
-_._---<_._-_ ... ''''~ .....) ./
..._-\ ' ~---.,.. "'..- ..-~-
/ ' korZCIl tylny ;' '. gn1'li tylna
~/ ) ."-~-) piCIl \ '/
\ \ _ ... ~
L
\ f. -....
(;> '---, ._~/ \ . f ~ gah;.i ."
..., ( k.orzcn. J- / Ll \) ~.....~' przcdnla
\ \ przcuJu -"",,,'" .. I
~\"'- ./ r---"~ WS1~1~~1I1IlyI
~ /' ."../
'- .. ..--' gah'J l,\cz'1.c3. biaJa r-- gahl.i b.cZ1ca szara
ltyc. 1. N",rw rdy;::niowy. przedstawiono czt;:sci llerwu rdzeniowego dla neuromer6w ad Cs do
L2' (Nerwy (Jd Cl do C7 oraz uelW)' od L| do Co me posiadaja, gal,zi Ja,cz,1\.ccjbialej.)
,/, koki, w 5Mm~l lW1'7;"ni. t'Y~iUlychwchodzq, wt6tucu!. c:cudowe
1
.. Set one
v~rYPllslhDmi zVlOjowych kom6rek czuciowych. Zlo:tone z cia! kom6rek
CZlll;io'lvychzwoje cVJciovve, le:tqce na p01.iomie rdzenia krygowego, przyjmuj'l
I Z|!oclnie L praWCI11 Bella-Mngendicgo wypllslki C7.'.ICiOVIC }lewinny wchodzic do
rdzcnia przcz korzen. tylny n~IWII rdl.r:lliowegl), a corzc,{j prL.~.dni pozostawi6 wl6knom
wl'cltodzqcym z rdvwia. Nic.sldy, pI ;',,,,"0 II) Hie 1)1"',.,11" ,;i" l'rilwdl.iwc W odnicsieniu do cz~sci
vl)'pustck (p~trz sir. 45).
. nazw~ .iZ'l'Voj6w nh:~iRnmrylLh.. Zw'6j rdzeruoVl)' znajdi.ije si
y
w cZI~sci boez.ncj
korzema tylriego. Tovvlasrue a lcsOn y c znd 0 w y c 11 Ie. 0 III 6 r e k
z w oj ow y c h . w n ik aj 'I. P ri e z Ie0 r z e :rl t y.I n y d 0 r d zen iu.
Ich dcndryty.natoniiast wchodz'l'w sklad .pnia igal~zi
ne r w u r d zen i owe go. Nerwami, !ctore mog'l: w, og61e ru::prowadzi6
wl6kien czuciowycli i. wzwi'tzkuz'tYro nieposiada6 tet korzenia tyhiego, s~
pierwszy iostatrll nerw rdzeniowy (Cl i Co). . . .
W obrybie korzenia tylnego nerwu rclzeniowego mozemy 'wyrMni6 'dvvie
wi'lzl(i wI61(ien.W i \. Z lc a .p r z y 5 r 0 die. ow a skiacla sit;;z wl62iengntbych, .
; maj'i.cychtez grubtotciczlc~rnie1inow\.. Wi 'l,:?k a b 0 C Z 11a zawiei-a wl6kna
, cienkic, pokryte cienkq warstwq mielinylub w16I~a bezmielinowe. Wiqzki te
". : r6initsi~ takzepod wzgr~dem czynnosciowym (pam stc 44 i46) ..
'.. 0 d p n i a k aid ego neiwu' rclzeniowego odchocl.zq t r z y . glU~n.<e
nerwu rdzelililowr,;gQ, prowadZwe wl61ma 'nerwowe d 11'il r Z \. d 6 VI
obwodowych. SIt to (l)gnl~i op0Jl10wa rami's mi! tli~gei,.I,..(2)'gm~~;I;
pl7-cdnim (!Jnmi;"n;;) iwrms anterior (vePltmfis) i (3) gai'1i tylna (gn~;bletllwa)
ramus posterior (dorso.fis), Gal <=\. i 0 P 0 now a j estma1tgall(ziI\ wsteczllq,
ktora wraca do lcaualu hl(gowego i ullerwia' przcde wszystkim opon~ twardq
. rdzenia krygowego w obr'tbie swojego metamem. Gal qZ p r zed n i a
kiemjc siy do sk6ry i mil(sni rozVJijaj\.cychsi~ i przedniej cz~sci daucgo
metmllcru. Odpowiednio, g a I \. t y 1n a uneIwia pochodnc' tylnej. CZ~sc1
dancgometameru. D0 kat de g 0 ncml rdzeni.owego dochodz\ k r 6 t k i
n e r W 0 d st r 0 ny z W 0 j u w s P 6 1c z u 1n ego zwiqzanego z tym
salnym melamercm. Zwyczajowo nen'; ten' traktowai1y jest jak gaL\.I,
ncrwu. rdzeniowego. Nosi on naz;w~ (~)gan~:l::i ll!czt!.cej51:2\I|Cjmfl"',~
C01ll1Fl1wicans . gri:fI!Il,~. Ponauto 0 d n i e k t 6 r y 'ch 11~rW6wrdzeniowyclJ, a
mianowicie od nemaw 0 d Cg d 0 L2, odchodzijeszcze jedna galt.;l;zwallil
(5) g!~1.iI/. l~c:!:ltc1 ~i.lIJ:t J'al,lll!! COl1iN!Jwicans 1/161ls. Go.l3f, ta poelqta l 0
odpowiadaj'l.cego zwoju wsp6lczulnego.
,. ,,{,,\\''.Y kl aI:, jak wchowllj'l; si~ wypllstki nerwowe, kI:6r~ utworzyly pidl
nlVllld,'ClJ(}Wego, Ucndryt czuciowej kom6rk.izwojowej
(w I ,', k II (J l: '/.11 C iowe), biegnqG dalej w ga~l;?zi przedniej, tylnej lub,
()P()II(jlVl~j llCIWU nlzcniowego2, dociera' do receptora i'moze
!,c;.po(;n:;clilio uncrwic go. Talc sarno ak son Ie0 r i en i0 w e j k ~ ill 6 r lci
r ell 0 W c~ (w 16 Ie11() r tic 110 we), droga.. gal~zj .pI'Zedniej Ilib' tylnej
Ilenvu rdzemowego doc iera do eIe kto ra i bezposrcdllio unerwia go.
i! .';'/,.1(' ;
w16kno czu~iowe
n loruoiowa kom6rka
Illchowa
wlo!mo
P~
HI lcorzcniowa kom6rka zwojowa kom6tlQ
IIutonomjc7.na Rutonomiczna
\','16koo
~
|',yc, 3. ICo.muni!(l\cja z nnrZl\.daml obwodowymi w ukladz.ie somatycmym i l\utono micznym.
I - W pr~ekazywaniu bodie6w z reeeptor6w" zar6wno w ukladzie somatyeznym, jak i
nuloncmlcmym. posredniczy jedna korn6rka ncrwowa. H - Frzekaxywanie bodieDw do
cIcktor6w W uklndzie somatycznym odbywa sil;)oprzy udzinle jednej kom6rki. III - W ukIadzie
lutonomicznYlll dIn przekazanin bodica docIe!ctorapotrzemy jest udzia! dw6ch kom6rck,
. ~ k son . k 0 ~ z e II i0 w ej Ie0 m 6 r k i aut 0 110 ill icz n e j po
WYJSClUz rdzellla n 1e m a z e b e z p 0 Sred 11i0 S k 0 n t a :~tow a c s iI.:
z e.f e Ie tor e m. Cz~s6 eIektorowa ukladu autonomicznego urz,~dzona jest
bOWlClI1 w ten spos6b, ze bodziec musi bye przekazany do eIektora za
p 0.SI e .J n ic t weIll j e s z c z e j e d n e j Ie o.m6 r kin e r w ow e j. Tit
posrcd1J1czl\.ci\. lcom6rlitjest :nutllIInomk:ru& komolI!mreojowm, leZq,ca W Z1VQjU
;whmomic:cmtym., kt6ra pochodzi z grzebieoia nerwowego. A k SOil
;tlltollomicznej kom6rki lcorzenLowej" zWany wUilmem
(a!rsoHcJ|n) pn:ea:E\n.;ojowym rtcuf'()fibm pregarlgliollarrs; llJ U S i siy wiyc od
ur:.n.vu rdzen.iowego odda.1i6 i traIi6 do odpowiedniego zwoju
a t1 lOll 0 m 1C Z n ego. W zwoju autonomicznym akSOl1t~ll skoilczy sly na
lcom6rce zwojowej. 1 dopiero akson autollomiczuej lcom6rl,i
1CZ;J.sami drog'l bardziej zawill\, ale zawsze nieprzerwanic do recel'lura.
34
z W 0 j 0. we j, ZWilllY wiMm~'jnl (;nl,13011cm)' 7L1b"W('jUTIyll1'Jl ueu/ofibm
pas(g{mgii{111i!!is, mote skierowa6 si~ doe f c Ietor a iunerwic go.
'w przypadku ukla,du wsp61czulnego YI~61rnA
pnedV'!l)joT,e, 1'Ydl(J~h;'l 7L nJ\;!:ellill. VII przedlljl~dJi ~wirZlelffin<ffi\Ji, n~ny6w
rdzcn1iiQwy"Jl om en do L2, oclpowiednio do polozenia wsp6lczulnych lcOll},6rek
lcorzeniow)'ch. Pnpn.c7L ga!'Il:k n~CE~ce bimne wll6~m81te d'!M:i.erl:l,Uil Ul~ :tWIljo'l'}'
wsp6k:i.!liJiydl, gdzie maze nastqpic 'przelqGzenic na neuron Z>Yojowy.,
,D r 0 g'a w I |) Ien 'a z a z w 0j 0 W ego doe f e k tor a maze bye razna.
, Zalety to od chillal\tem i polotenia eIcktora. Do (1) gmczoI6w potowych slc6r'),
(2) iniI(sni6wki gladkiej naczyiJ zaopatrUj~cych sk6rCj? lub mi\;snie szkieletowe,
czy tez, (3) miICsni przyvvlosnych sk6ry' wsp6lczulne w16klla zazwojowe lllogq
dotrzec wy]wrzystuji\.C galQtie nerwll rdzcniowcgo. Tak wiQc, wsp6lczulllC
wl61mo przedzwojowe 1Tl U s i opusci6 n~rw rdzeniowy i poprzez galqi l'lczC\.c'l
binl'\. uda6 si~ do zwoju, 81e wsp61c:wlne w16kno zaz:wojowe m 0 i e (1) z
koJei do neJWu rdzeniowego powr6ci6 poprzez galq;t lqczqcq SZilr1,. Jesli jednak
z nerwem rrlzeniovY)'lll mn "nie po drodze"; ill 0 i e (2) sl\ierowClc si~ do
cIelctora inn'l. drogi\. (patrz str. 118).
wlokna wspo\cwlnc prLcd~:\vojowc
wlokna wsp6lczulJlc zazwojowc
Rye. 4. Nerw rdz.eniowy (Cg - L2). Uwzglvdoiono tylko wl6kna wsp6lczulne.
Przcclst3wieny opis Tlcrw6w rclzcniovrych jest l1iekompletny i naSUVia kilka
,pytilll. Po pielwsze, cUaczego wszyslkie nerwy rdzeniowe majq g(J.lV~ !,tGZ,tl,;,'l
szar't, skora tyUcoCZ~3Cnerw6w n::"izeniowych v;yprowadz8 wl6tma wsp61czuJI10
z rclzenia7 Po drugie, jak l11o:t1iwa jest w tej sytuacji v.'spornniarm wcz~snjej
wszechobecnosc ukladu wspolczulJlego? Po trzeci(':, co cl:!,icje ~Jil,) z
przedzv/ojovvymi w!6lmami przywsp6lczulllymi, wydwdzqcymi z o:3look1
rdzeuiowego w brzusznych lcorzeniach nerwow S2 - S41 Na te pyt8Hl8. lcpitj
brdzie llclzieli; odpCJwiedzi przy onw.wianiu calego uldadu autonomicznego.
i ill l'U~he~ lazywamy stereo1ypOWq odpowied eIektora "vyvvolan1i
" ' i j,e'!', dzw.lame bodica na receptor i zachodzI.1Cctprzy udziale osrodkowego
,i I:lclllllerwo'vvegol.
IJ()d,j-o:te~n a1Jato1nicz~ym odruclm jest tzw. !uk odruchowy, czyli dr 0 g a,
'" kLoreJ przeblega pobudzenie od. receptora do
, '.k l 0 1: a. ?la , ~acho~enja. jal~iegokolwiek odruchu konieczne jest
11,ll"\J,I.a~lCclqglosCl IIiOIlo1oglCzneJ luku oclruchowego arai sprawnoS6
1)'1\IIOS~lOW~wszystkich jego sldadnik6w. SldadniIeami tymi s~: (1) receptor,
(.) ~;!m~(llOSnIUlwwe, (3) orod~k, (4) r:.\mi~oQrodkowe i (5) eIektGr.
I!Ie~~e:pi:oryi dektory uldadu 'nerwowego zosta.ly om6wione wC~eSniej
I"l
'
;,'.ic "u6nHiek odrudm" rozwniane bywa r6znie szeroko, od osrodl~oweg~
pi, driU .nenvowego. W og6le, do okrdlonej grupy kom6rek, odpowiedzialnej za
1V\':dmJ1~ po~udzell|a na obw6d w kierunku eIelctora w szczeg6Jnasci., Tal wittc
\V /lOJ~CIU osrodka moze miesci6 si'il r6zna liczba
, ()m l' r ()k, pomit;':dzy kt6rymi wyst/(puj'1 synapsy.
, J::~'kmi~donl'J!w'7/eodruch6w utworzone jest zwykJe przez
.1(~d n it Ie0 m 6 r k~, z w 0 j 0 W '1 k 0 m 6 r k I( Cz u c i 0 W Il. Kom6rka ill
\Illcrwia receptor i odbiera od niego pobudzenia zwiqzane z dz.ialaniem bodica,
po czym przesyla je do osrodkowego uldadu nenvawega. W przypadku
b,odtc6w W\2chowych jest to tzw. kom6rka wl(chowa, lct6ra
.ic3t jec1noczeSnie receptorem i ramieniem dosrodkowym
odruch6vv (konio|ka nerwowo-zmyslowa w~chowa)2. W przypadku
bod c 6 w w z r 0 Ie0 W y c h mamy do cZYllienia z t r 6 j n e u r 0 now y ill
ramieniem dosrodkowym odruch6w, przy czym pierwszy z
t y c h 11e UIO n 6 \\', czyli c Z 0 P C k lub pry c ik (kC'tTl6rlcanerwowo-
zmydowa wzrokowa) jest j cdnoczesnie receptorem. Pozosta1e
d wan cur 0 n y ramienia. dosrodkowego odr'uch6w wzrokowych tworzq
leakjna: k 0 m 6 r k a d w ubi e gun 0 w a i k 0 m 6 r k a w z r 0 k 0 w ()-
Z W 0 j 0 W a siatlc6w1ci:
R21mi't o.rlJIirodlwwe odruch6w w ukladzie somatycznym
ut W0 r z 0 11e j est p r z e z a k son j e d n e j k a ill 6 r'Ie i, ,It 0 m 6 r k i
1 Jel,t to klasyezna deIinicja odruehu. Iak juz ,wczesuiej wspornniano, pewne odruchy mogl\
zEc\locl.zi6 bez udz.ialu osrodkowego ukladu nerwowego. '
2 Sci~le rzecz biorq.c, r6wnie:i: w przYlIldku bodicow b610wychi termicznyeh i
niekt6rych dotykowyeh receptor ~Itanowi anatomicznie c~sc kom6rki cwciowej,
Rec;eptorelll sit tu bowicJl1 I"w, wol ne zako\CZ6nia nerwowe, b~d!lce najbardziej
dyr.la\nymi odcin.kami obwc:dowych 101g,11\:licll dcndrytu kom6rki czuciowej. Zwyczajowo
jednak, jak r6wnic;, 7,11'(:\1'11: I 'IWil!',i l;l ;-,II:1C7.II,\ ()(llcglos6 dziel't~, te rozga!~zienia i dalo
k0l11orld C;;;Ucia-,'loj, ro('.:pl"l y 1:l"d',lol'lall: :;1\jak od;';.bl\o elementy.
rucJ:owej. Cialo kom6rki ruehowej lezy VI TOm, d .
rdz~ma 1 1 b . drz b" prze :nun
' .. ~ crttgowe?o . u . W J'l. . e rucho"vvym nerWu czaszkowego i j est
Jeszcze zaIrcz.ane d~ .o.srodka, odruchti. Wychodzq,cy na
abw6d akson kom6rla ruehoweJ dOClerado eIektora j unerwia ao JakJ" .. , .
kId' " "b' ,UZ WJemy
w. u a Z1e autonamicznymdladotarcia. bodica . Z u1Iadl~
osroclkowego do. eIelctora . p 0 tr z e b n y '. j est.. u d z ia f d w6 c h
neuroD6w. Claio autonomiczll'ej komorki pr.zedz''-WOJ .'
J
. t' .. .. oweJ
eZ'l.ce W IS oCle szmeJ posrec1niej rd7.eliia lub w|'''dtze auton' ,,' ", .
. zl' . . . ,. , .' "" < oilllcznym nerwu
Gzas ,owego, n ale z y. do O,Sf 0 d k a a d l' UC11u. J e j .a Ie S 011' 0 r a z
Gal y neuron. z W O! ow y,kt6n:gowypustlca d6chodzi.' doeIekl0ra,
two r z q, ram 1'i 0 d s rod lc owe oc1ruchuaulohomicZliego: '
~,~ osrodek )
~
. "~--' --/ --...., .-
.. . ".
rami~ dosrodkowo r"mi,! odsrodkowe \
f .J-
(~ . c-eri(((Q7"- '
'-'-~
Rye. I. Skladniki hlku odruchowego .
Poniewat 1:II k. 0 d rue how y przebiega6 moze p r z e z r 6 z n <t
J i c z b tt Ie0 m6 r.e k ;ne rw 0 w ~ c h (a wi\;G przez r6tuq, liczby synaps
nerwowych) stosuJe Slit pod Zl at 0 d r u eh 6 w na dwu-,. troj- i
widoneuronowe lInb: jcduo-,dwu- ivlielosymtpryczne). .
. Podwzgl~dem budowy hum najprostsze s't IH|mchy jrtdUc5ynll.pKy'i::Ell.c.
Odruchy takie wyst~puj'l tylkowukladzie somatycznym.
Oclruchami tego rodzaju sqodruchy wla;me mi~3ni, zwane lei g 1:y b 0 k irn i
Jub rozci'l.gowymi.OdruchYwtasne mi~sni polegajq na
.skurczu miysni W odpowiedzi na ieh rozciq,gniycic.
,Podczas rozciagania mi~snia zostajq,: pobuc1zone receptory zawarte w lzw.
w r z e ti 0 n a c h m i t( s Ii i 0 w y c h. Dzi~J.r.iZwojowej kom6rcecztlcimvej
)odziec zostaje daprowadzony do osrodka nerwowcgo, gchie zostaje
przekazany na kom6rkl( mchow'l (synapsa). PobudT.enie korn6rki ruchowej,
przewiedzione ra obw6d przez jej 'akson; zostaje przekazane do mi'(sllia i
mi'ilsien si~kurczY: Osrodlciem adruchu jest r6g prz~clni rclz.enia na Wysokosci
.. metamenl, W kt6rym rozwija S1';' mi~sien~ . . .
Odruchy rozciqgowe. pod reg aj it reg u 1a c j i..Regu1aC'Jamiejscowa
poJega na tym,:ie wczasie, gdy w jedDym mittsniu zachodzi odmeh rozcj~owy,
, jedIioczesnie hamowtiny jest odnlCh rozciqgowy w jego antagonisci0. Zapobi,;,.ga
, to naprzemienilemtl "vVystiiepowaniuodrUchu rozci(lgowego w nieskoiJ.czollosc W
takiej parze miysni, co niev~tpJiwie mialoby miejsce (przynqjrnniej tI.:oretycznic)
w przypadku braku tnklej reguJacji pb jec!JlQrazowym zadzi81aniil bodica n"
Ic()rykolwiek z tyelt mi~s~i (skurez jednego z mi\:sni rozciqgalby drugi mivsieil).
hlllicnie talciego hamowarua pozwala na pel:Ilienie przez odruch rozciqgowy
ii,jologicznej Iu n k e j i p r z y w r 6 e en i a r 6 w now a g i, kt6ra zostala
i'.ald6cona prLCZdzialanie bodiea.
\'lf7.CCiotlo
mi~,niowe
Rye. 2. Luk odruchu rozcil\gowego nU/(snia.
Inn'l, uiezmiemie Wa1:u:t rol;b jakq pelni odruclt rozciqgowy jest u d z j a 1
w zaehowaniu napi",cia spoczynkowego mi"snia. Nawet
nie praeujq.cy mi"sien pozostaje w stanie pewnego skurczu, co wIasrue ola-dla
si~ naZWq napi~cia spoczynkowcgo. Mama wyobrazi6 to sabie jako ban1.zo
dyskrclny odruch rozciqgowy .dzialajqGY stale. Rzecz polega ria dwojakim
roclzaju rcceptor6w zawa.rtych we wrzecionie ml"sniowym. Receplory Iazowe .
reaguj,t U3 zlTlian~ dlugosci mi~snia i pracuj'l olcresowo. Receptory tOllicZIl e
dzialaj'l. ci,tgle notl.u'l.C slopieil rozciqgniycia lni"snia i wywohU\.c staIy,
spaczynkovl'y, stopieD. skurczu tego mi~snia3.
Odruchy rozci,mowe mi"sni podlcgaj'l. taki.e konlroli W)'Zszych pi~ter .
uldadu nerWowego. Typowym' przykladern tej regluacji jest hamowanieodruchu
prz:ez neurony m6zgowe, kl6re zachodzi w .traiccie wykonywania mch6w
w)'magojqcych rozciqguiycia dllilego mj~siJia.Bez tego ilie bylaby lhozliwa
jDkakolwielc dowolna czynnosc ruchowa, ,gdyz I,azdy ruch byIby nalychmiast
blokow3.11Y przez odrudl rozciagowy Z lniC(snipodlelJ,aj'lcych rozci'\.ganiu.
J Te dwa rodzaje receptor6w wrzeciona unerwione S'l oczywisde ezuciowo. Do prawidlowej
praey wrzeciona potrzeba jednak take ullerwienia ruchowcso. Po\uewai: wrzeciono poloione
jest r6wnolegle do wl61cienroboczych mitIniaj jest do nkh przyezepione na swoich koiJcaeh,
slwrez wl6Icien roboezyeh spolVodowalby rozlutnienie wn:eciona ..Skorn receptory wrzeciona
reaguja, na rozciqganie, to tukie weze!miej rozluznione wrzeciono nie zareagowaloby naleiyeie
na l1ast~puj~ce po strurc7..urozcilUSnieiemilsnia,Je:teli j-oona!wl6kna wrzceiona skure;q sit;
jednoezesnie z miI;;sni6w!c'l roboeU\, to wrai:liwosl: wrzeciona na ewentualne p6iniejsze
rozciqgl1i:ciel1li~sniazostallie zaehowana.
. (1'1lm~TI"em dmRs:Vlln;nn~r.Y~~'/(J'mjest odrudn fr:t sd~gml. Receptor
scivgnowy reaglue ua skurc/: 1I1i';Slliil.Reakcja ta zostaje prz~kazalla prz.ez
z:wojow't kom6rlc'( cZllciow;1 lla lcolll6rlc~ wewn~tE:llq rdzenia (pienllsza
synapsa). Pobud7:enie !com6rki wcwn~trLl1ej, zwanej tll nellIoncm
posredniczqcym, dodera do kom6rki ruchowcj unerwiaj'lGcj dany mi\?sieil (clruga
synapsa). PO|liewaz jedbak oduzi,lly\vanie neuronu posrcduiczqccgo na !com6rk.,;
ruchow't llla chanucter hmnuh~.Y, cIektem odruclm ze sci~gna jest rozluinieruc
miI(snia. .. .
OdlUCh ze scivgna, badany dawniej w niewlasciwy spos6b, traklowany by!
jako odruch obronny mi~sllia, zapobiegajqcy jego zcrwaniu prz.y zbyl siJnym
. skurczu. Obecniewiadoino, :ie zad,miem odruch6w sGir;:brnowydl jest przede
wszystkim zapewnienie lagbdnego ipIyuncgo przebiegll
s Ieu rc z u mi\Onia.
receptor
sciygno\'I)' komorkn cztlcioW(l
o
.~
~Q)~. neuron
If&j. po'rcdnicz'lcy
Rye. 3. Lulc odruehu ze Sciygna.
Do odrm:hol"J widl}ylly:JlyczlnY1:h nalety tz:w. o.uJmdn ;;',~~n~d;Q(mJi'iJdl
LH!.il|~jlJIiJ.). Jest to odruch obro~lly,kt6rego zadanic polegnllLl
llsllnirecill cz~scj ciara spod dzi,ilania czynnika
us z lcadz aj '1.c ego (lub potencjalnie Ilszkadzqjqc~go). VI klini')e odruchy
zgi~da nazywane s'l.Zl-V1jkle oc1ruchami powierzelrovrnymi.
Oclr1Jch zgil(cia, W odr6tn.ienlu ad dw6ch poprzedllio om6wionych odmch'nv,
charakteryzuje si~ r 0 z I any In s z e r z e II j ems j ~ p 0 bud zen jaw
osrodJcO\vymuklaclzie nerwmvym.
Rccepto|'anli odruclJUzgi~cia Sq elcsterorcccptory, w tym
przede ws.rystlcim receptoryb6lowe, a e I e Ietor ami tn i ~ S i e
pop r z e c z n i e p r tz Ie0 w a 11e. W odruchu zgicecia IIp. po poclraZllicll!ll
b610wym podcszwy nast~pl\ie zgi/(cie kOIlczyny dolnej w stawie biodrowym i
I 1,J;OWY1l1, (;0 odsuwa stopy ad czynnika uszkadzajqcego4. Nazwy "odnlch
,j',:\;ia" nie 11aleZytrai-towac doslownie, gdyz po zadzialaniu bodica b61owego
" ,:" wyst8Jli6 vvyprostowanie koIiczyny. ZaleZy to od miejsca, 11aktore dziala
l'llllilc llszkadzajqcy i zawsze sluty OdStUll~ciucz~sci dala od tegoczynnika5.
11\'1 hldem odruchu zgi~cia na obszarze' glowy moze bye 0 d rue 11
, "", ,', w Ie 0 Wy. Podraznienie rog6wki wywoluje obustronrue skurcz misnia
" , ;CgO' oka, daj'lc w eIekcie zacislll~cie powiek. Czsto wystpuje
' ,jlllli':;csnie skurcz mi~sni6wki karlm proshDC\.cyglowy. Wszystko to razem
, "ii gaU(~ OCWq, przed dalszym dzialaniem szkodliwego czymlika (patrz
'1/). '
receptor
~
;ye. ~. Wie!osynaptyczny Juk ouruchu zgicia. W odruchll i)~11bior!\. udzialliczneneurony
jlll'irE.dnicz",ce,a pobudzcn10 szerzy si';l na wiele sllsiedlllch nemomer6w rdzerua kn;gowego.
\1/ rcz:ult;;ete, na podraznienie reccptor6w b610wych w pewnym obszarze sk6ry odpciwiada
"viele mi"sni, zv/ii\.zanychz kilkoma s!J,siaduhc)'mi stawami.
U zdwlvego czlovvieka odrnchy zgi~cia podlegajq hamowaniu przez wy-'n3ze
piiCLTCl uklaclu nenvowego i wyst,"pujq w pelnej postaci jedynie w przypadku
sih1ego podratnienia b61ovvego. Slabsze bodice b610we cry bodice dotYkowe
nie wyzvvabjq tych oc1mch6w lub wyzwalaj'l-. je W okrojonej, dyskretnej Iormie.
4 Jednocwinie z odmchem zgi"cia wyst,puje hilly odruch wiel;synaptyczny, tzw.
skrz.yzowany odruch wyprastny, klery dotyczy drugiej konczyny. U czlow1eka skrzytowany
odruch wyprostny nalety z~.liczy6do odruch6w postawnych, czyli odruch6w utrzymuj~cych
nalc'l postaw( ci81a. Po podrainieniu b6\owym konczyna zginajllca si, przestaje pemil;
Iunkcj" pod.porow"". l(orueczna jest wiQc IJlliana ustawierua drugiej konczyny tak, aby nie
grozil naIn upadek. Skrzyzowany mlruch wyprostny speln.ia u czlowieka takie zadanle. Mama
sobie jednak wyobrazi6, ze np. \I jHs!~Gz\l|ki oha odrllchy lllczrue spowoduj", odpel7..niQcie
Z\\~crz'eciaz niebezpiecz,nego tcrUllll.
5 J-lazwa "odruch unikania" kpil:j lll\daje blol\, ()dl\lchll, jednak nie jest stosowana we
wsz.yst1ckhopracowaninch,
Nalczy lu wymicnil;lzw. o(]rnch plid~g,:wowy, wyra:tajC\.cy siEt . z g i ~ c i em
wszystkich palc6w stopy po podraznieniu podeszwy.
Pav czysciowej utracie kontroli \-'VYiszych osrodk6w nadpracil rdzenia
,krygowego pojawi6 si~ moZe nieprawidlowa postac odruchu
..po d e gz wow ego; polegajq,ca .na . zgi~ciu czterech malych palc6w i
w yp r 0 s tow ani u . p eLl U 0 h 3.6, Natonliast w stanach po calkowitym
ptzerwaniu ciqglosci rdzenia. kr~gowego, opr6cz nieprawidlowego ..odruchu
.podeszwowego, rootertJycz~gto obserwow~cinasywny odruch zgi~cio,,'Vy calej
kbiJczyny. Odruch ten moze si~wtedy pojawiae nawet po delikatnych bodicach
dut:ykowycl1."'-
. D 0 0 d rue h6 w wi e 1os y nap t yo z ny c h nah:vt tei; wszystkie
odtuchy autonomk~le. Nielct6re' z nich b~dqprzedstawione w kolejnych
. rozdzialach.
6 Niepra",~(Howy odruch podeszwowy opisany zosta! po raz piei:Wszy przez J6zeIa
Bab1J1skiego(w1elkiego Irancuskiego neurologa polskiego' pochodzenia) .i nosi nazwQ
objawu Babinskiego:
KOIllJr!wmi uncrwiqjilcYrru wir;;kszosc naszych receptor6w Sit k 0 III 6 r k i
c Z It cia we. Wypustlca obwodowa, czyli nietypowy, wyjittkowo cUugi dendryt
takiej kam6rki, odbiera bodice od receptoia i przewocizi je w kierunku dala
komorlei. Cialo komorlei leZy w zWoju czuciowym, kt6rym jest zw6j rdzeniowy,
zwiqzuny z Icorzeniem grzbietowym nerwu rdzeniowego, albo zw6j czuciowy
ncrwu czaszkowego. Wypustlca dosrodkowa kom6rki czuciowejwnika do
rdzenja kr~gowego lub do pilla m6zgu i w tcn spos6b inIonnacja czuciovva
osiqga osrodkowy uldad nerwowy.
. Aby jeduak uldadnerwowy czlowielca m6g1 nonnalnie spelniaG wszystkic
swoje zadailia, kouieczne jest przesylanie inIorrnacji czuciawej do wyiszych
pi~tcr uldadu llerwowega, w. tym do kary mozgowej. Jcst to mo:tliwc dzir;;ld
istnieruu lancuch6w neuronalnych, w 1ct6rych kolejnc kom6rki przekazuh sobie
poprzez synapsy inIoDllacjv 0 zadzialaniu bodica na rcceptor. InIoIIiul.cja
czuciowa osiqgntc moze Icon;?m6zgu wieloma drogatni. S'l'Yoist:t drog~ c:wdow~
llazywamy lailCuch utworzany przez nqjmruejsZIlliczby neuron6w i przewodz'lcy
lylIca jeden rodzqj czucia od receptora do leory m6zgowej.
Pobudzenie czuciowe moze tez w~drowa6 przez liczne osrodki,
przccbodz.tc po drodze prrez znacznie wiecej synaps. Jest ana w6wczas
przewadzone razelll Z bodicami innego rodzqju i traci zwiqzek Z okre.slonyil1
rodzqjem czucia. Takie drogi czuciowe nazywamy d r 0 g a III i
e z u c i 0 W Y m i n ie s w 0 is t ym i. Wchodzq OIle w sldad tzw. uldadu
sialkowatego imajl( m3czenie dlapracy m6zgu jako calosei (patrz sIr. 13 B).
|
czucicb61u
cmcie powicIT.cho\Vue. cwcie tcmperatUly ... .
. . | onenlnCYJnc
c:cue!edolyku . .
c7.Uciegl;~bokie .. . prccyzyJne
, cwcie lrzewl1c
Rye. I. PodziaI cwcia somatycznego.
Z ()bszaru zaopatrzenia nerw6w rdzeniowych i czaszlcowych odbierane S'l
bodice dzialajqce na. receptory rozmieszczone dose r6wnomjemie w calym ciele.
Mog'l to by6 receptory r6Znego typu: mechanoreceptory, chemoredeptOly,
tennoreceptory i receptory po1in:.odalne. ZwitV..zrre z mmi rodz,.:lje wrazen
cmciowych okreSlane S'l mianem c:roda s~lJ!]atyt:zneg~. Z obszaru zaopalrzerua
nerwow cZRszlcowych poza bodicami czucia SOl111'.ycmego do d a tic 0 w 0
. odbieranc S'l jeszc7.c innc rodzljc !lodicow. Odbywa Sil( to za pasrednictwem
receplorow umiesz.czonych nil ograniczonym terenie i w spccjalnych narz'ldach.
Receptorami tego rodzaju S'l Iotorcccptory sialk6wki, chemoreceptory nablonlca
wI(ehowcgo i kubk6w smalcowych oral. ll1eelJanoreeeplOly llcha wewnr,;lrznego.
ZwiilZane Z nimi rodzaje czucia to: wnon., w~~h, .nn!~.".sHud! oraz czlH:ie
" p~loi~~illi ruch6w glowy (tzw. <tZClUldiC r6vmow;ngi).
(j,v:::~;\~~"e~ucie. somatyczne dzieJone jest zwyldel na r:wd.e ijJ,<[Jwircr:eduowHle
(r
0
: ~eksleroecptywlle) i cil:ll.!cie gH~HJ!~e(proprioceptywnc). D a c z u cia
""p <? w i e r z c how n ego zalicza si~ czucie b6ItI, temperatury j dotyku. Czucic
dotY1Cu~Ciiiedyskrymi rwtywne l~Tijiiatywlie-:czYl.r- olleiliilGyj ne i
. . - . (~ ~-c-~~. , ~ L-,\:/ ~- _.~._,
pleeYZYJne. ;...---- ~,.,/ jliL.-'F"'~ .."J-~ .; /., -I :t ll )1.
Tennillem c~~ i e gl~.)( okresla sil: CZLlCle przewodzonc z
nar7.ld6w ruehu.Na cZllcie to sklada siI( il1Ionnacja 0 stopniu rozciqguiyda Jub
skurew lDi~ni, rozlotenia liacisku w stawaeh, napinJnia wit(zadel, torebek
stawowycu i okostnej. Taka inIol1nacja pozwala na rozpozllanie beL udzialu
ukladu \VzroIcowego pozycji wJasnego ciala oraz zachodzqcych cwcntualnie
ruch6w.
~Ja!co trzeci rodz.aj.cz:tJcia somat}'czncgo wyr6znianc bywa cl.asem c:wde
( ':.h7;evm~,)czYli cG:erocePl:0~l~, . zwi~zane.z re~eploral~i. l1mi~~zczor.1YIT1.i VI
--har?"'1dach wewIlI((riITydr.- Moze to bye CZUCle zarowno uswl,uJ8lT1l3nC, Juk Jle
pod1egajqce swiadomcj pcrcepcji.
Przedstawiony powyzej podziat czucia somalyczllego nie llwzgll(dnia
pewnych klinicznie \.vaznych kategorii czucia, lakich jak cl.ucie ucisku j czucie
wibracji. Nalezy tez zdawac sobie spra\V~ z Ialetu, ze .CJuw-c---C:bJL!u
od,bierane jest nie tylko z pawlok (eo zaliczymy oczywiscie
do ;;~uciapovilel~ichownegci) i .~tJ.. ~- -TcCi zaliczy6 mol-nil do c2ucia
trzc\-vnego), ale takze- .. z- .. miysni, sta.w6w, wi~zadel i
1i~ ~~~~i~~~w;~;~~;~~~;;j~iOm(~dO-GZllda-~-gi~bOkiCgO;~ ll.aI:~~ Z,I,
. . ~ol
. ~,,/rDV)gi c:w.da somntyc;wego
. <' 1,;". LG/ (V'- -'
(
\G Z przcwodzeniem impuls6w czucia soinatycznego do lwry z obszoru
/. . z';lQlli.lJI?-0~:le.Q:.y6w rdzcnio'rvych zwiqzmc Sq clwie drogi. Jednu z nich
'Pr.z:cwoclzi czu6Ie~b6Iu, tempcratUly i czucie dotykll typll orienti1cyjnego. Drugu
~:~Cjest drogq, cZllcia gl~bbkiigO:-p~~zy'jnego-~~~~ ~d.0.!-Yl(il--orai~czii(;ja~ucisIsu i
~ wibracji. Z obszaru uncrwienia nerw6w czaszkowych ezucie powierzcbownc i
. ----
! Dotychczas brok jest satysIakcjonujqcej klasyIikacji receptor6w, U co za tym id:ic, takzc
czucia somatyeZllego. Obieeuj'l.Gejest nieco nowsze podejscie, za punkt wyjScia przyjrnujqce
r6tnice w budowic recep-tor6w. Podzial reeeptor6w na wDlnG znJconezenia
ncrwowe, zakonczenia nerwowe zwi;v.ane ze struktllrami dodatkowyrni oraz reeeplory
otorebkowane jest nie tylko jednoznaczny w odniesieniu do sarnych receptor6w, ale po.oowaJa
jednoczeSnie jednoznacznie uporzqdkowac rodzaje ez:ucia sorna(ycznego i jego drogi. Fodzialy
te nie s",jednakjeszcze powszeclmie stosowane.
,iJukie przcwodzone jest kilkoma clrogami zwiqzanymi z jqdrami nerwu
11'ljd/.ielncgo.
11' '1';\ q.\H.;ia b61u. temperatury i orientacyjnego czucia dotyku Z obszaru
IIIIQlw1onegoprzez nerwy rdzeniowe
'i c r w s ZYIII II e u r 0 n e m tej drogi jest komori'll CZUdOWli
1111'1 Iviaj'15:areceptor. eialo tej kom6rIe lezy w zwoju rdzeniowym. Jej dendryt
,' i; UlIj c si~ z recep torem. Jej akson wchodzi do rdzenia kr((gowego p r z e z
' :\ ,: e '" b 0 C z n II k 0 r zen i a t y 1n ego nerwu rdzeniowega i kientie
'11, do istaty szarej rogu tylnego. W rogu tylnym rdzenia za
1''' lcdl1idwem synapsy przekazuje pobudzenie innej kom6rce nerwowej,
'/Il,'m:c :,zmuIlTwej rogu t-ylnego rdzenia kr~gowego. M6wimy, z.e nast~puje'
1111"i po: e I qG zen i e d r 0 gin a d rug i n e u r 0 n.
Rye. 2. lOrz::bieg drogi czucia bolu, tcmperatury i orientacyjnego czucia dcityku Z obnaru
unerwionego przez nerwy rdieniowe. Poto:i:enie ciai kom6rkowych kolejnychn~~ron6w'drogi
zuznaczono kolorem jasnoszarym. Poziom krzytowania sit dragi viyrotniono kolorem
ezamym. Analizator oznacZOl1O kolorem ciemnoszarym. Ten sam spos6b oznakowania
Z8stosowano dnlej na wszystkich scbematach przedstawiaj1\,cych przebieg swoistych dr6g
cZLlciowych.
A k 5 and rug i ego It e II r 0 Jl U przechodzi na' przeciwnq, stron;:
rdzcnia lrr",gOVICgO p r z c z s poi d I () b i a lei llkladajqc si~ wok61
przeclnio-boczncgo abrzci .a rogu przcdllicl',o kicrnje si", do m6zgowia. Dochodzi
all at do wzg6rza i dlatc|',o I.y c z~: (;6 d ' () g i nll.ywamy drogll nueniowo-
~?ii3g6nww:t tmctc!s i'flirwll/ld",:I<i"WI. I' ,./. e c 11l) (1:,;u 11 ie a k son 6 w z kaidej
f'
1
..
\
Z obu stron cialil II a 11 r z c c iw n '. s t r 0 11Q rdzcnia kn"gowego oznacza
lm:yiowanie drogi. V1l61maprzcwodzqce czuC1e b6lu i temperatury
uk\adajq~Q bar d z i.e jbo c z 11ie n r'-~i}6kiiapiZe,vOdzitce"~"czuc-J.'e~
i(de;ty~ D1atego trndYCY|rue\VYr6mia -si~ drog!K i'dze~.i?~?-\'.T~g~.!':"')~!:t
~"1JurZrilt tmctv.s spil1-!itlll11ll.micus filial/lis,. kt6rq, ~iCZIC sir,Ido .z;Iiurj. bocztiego'
rciZerua~'lrr~gowego i drog~. rWz:eniovio-vVzg6rzow~ r.,.pnedn1!') tra.~tllS
.spilloillalamicus al!terior,zaliczanq, do sznura przedniego. W' pnl1i"C-: m' 6 z g
obic drogi b i e g n q,r az em i okrd1ane byWajt.j a k 0 '1jVt'tga nl71enimr1'u
lelllflisclisspi/lll'is. bochodz'lone" dQjitdra bn;uznego' tylno-bocmego.
. . "'- '. ,.....
wzg6r:w. nt'cle.m.ventraliS posterolaterolis th(J/{u!li;gdzie nast~puJe pr2;elq,czenie na .
. .' ;, .
t r z e C In e u r 0 n.
Alc;ony Irzeciego neuronu.~wytwarzajq, fZ'N.
pro m i en is to S6 c.z u c i 0 W q, kt6ra stmowi c~s6 promienhltosd
..wzg6na radiliiio tluzl(li'fti2 i kt6ra poprzez odnog~ tylnq, torebki weV!ri.~trznej
traIia do abszaru leory czuciowej, zV'Ianej lwr~ somatosc'J030rycIZUl).
Tn przez kolejl1'l synap3lt bodziec zostaje przekazany lcom6rce korowej, kt6rq,
nazywamy a n ~Ii z a tar e m i. kt6rej n i. e : z a Ii c z am y j U Z . d 0
n e u r 0 n 6 W d r 0 g 1.. Kora somatosensoryczna zWlqzana Z obszarem
zaopatrzenia nerw6w rdZeniowych lezy w p}4J\cie ch;miwiovrym ioJJll$ [JIJl'ietp.liJ,
W (1) tylnej cz~sci |lli'ldka okoloSl'odkowego lobllllill par'(l,centf'{Jli.~, W (2) g6rnej
i srodkowej cz~sci wlu'I'tt! z:'!Iodlmwego gyms pOJtantI'Cdis' ami VI
(3) przyleg~qcych c~sGiach hruzdy ModlmTIej sulc!!s cenfr'lJlis.
PodSlll11owuje\C: rlraga czucia MIll, temperatury i orientacyjnego ('.zueia dotyl11
jest drog'l tr6jneuronowq, skt7:y.iawallel nisko na poziornie. drugiego newonu, na
wysokosci lleuromern,do kt6rego dochoclzi Z obwodu
3
. \V rdueniu kwgowym
rozdziela siI,)1mdwie drogi rdzeniowo-\~ng6rzOwe: bocznll i plzedniq,. -Qr:::'~~t;:;~~'c'l
bieg~~S.LJ|ym i prowadzi c?J-J~ieb61u"Ltt;'!n|Jt'rah'JY'r.pn)~-.r:~:::cl!|~~;"
Qjegnie...w..s.ru~~~P1J.~r\)i1J1-i"w~ilI|~r.-.t~1.9Y::-:~.~J.'':--:::''...:-
W tym miejsc\l trieba powiedzie6, ze przedstawiony povIyzej przchieg
dragi czucia powierzchownego budzi wiele zastrzezell W odniesienill do czucia
b 61 u. Gdyby droga czucia b6Iu przebiegala naprawdI\:tak, jak to si~ przyjnwie,
walka z b6Iem bylaby ZllacZllie latwiejsza. Mi~dzy innymi, wlasnie pr()by
chimrgicznego leczenia b61u poprzez przecinani~ drogi b610wej daprowaclzily
dostwierdzenia, ze w wie1u punktach Iaktyczny przebieg tej drogi nie jest
zgodnyz przyj~tym schematcm. ZaczynajClc od poczq,tl1tmeba stwierdzic; 7.C
duza cz((s6 w16kien b610wycll wnika do rc1zenia kn;:gowego przez kOrz.cIl
przedni, a nie tylny nerwu rdzeniowego. Ponadto duza czt;:sc \V16k1enb610'vvych
(zwlaszcza z trzew) w11ikado rqzenia kr\)gowego ZllacZJlieV'ryzej nitmozna by
sirt spodiiewaC, na- podstawie ich obszmuunerwieni~ poniewaz. cz~sciowo
2 Promienistosci srodkowe wzg6rza radialiones thalamicae cenlrales.
3 Din niekt6rych wl6klen, a ZwlaozCza dla wl6kieil bOlowych, skrzytowanle to lezy zwykle
kilka (2"5) neuromerow powyzej poziomu, Z kt6rego odbierane SEl bodie-e.
45
wykorZYS(lljC drog~ WStYPlljqCCl. poprzez pien wsp6lezulny. R6wniez. w obrybie
IJl(')z)"owi,l droga cZ11eia b6111 biegnie prawdopodobnie nieco inaclej nit droga
('J,lcia 'dolyku i poprzez jqdra tylne wzg6rza traIia do kory \YysPy. '
.IzoIowanc jcdnostronne ~ s z k 0 dz e 1l i e drogi rdzeniowo-wzg6rzowcj
IV rdzcniu IrI(gowym spowoduje zncs,icnie odbioru wrazell
lJ610wych itermicznych Z obszam lezqcego po przeeiwnej
stronie data i ponizej poziornu usikodzenia, Przez
lIszkodzon'\. drag/( oczywlseie rue bC(clzie tez przewodzone czucie dotylcu, ille
!lie br;dzic moi:na tego stwierdzic, bowiem czucie dolyku bydzie jednoczdnic
r,rzewodIo1le inll'l. drog'\. (patrz ponizej). '
, (, , (IN! _.... ('."
.:' " ",, i'!"" .Drog,a cZl/cia glcbokiego, precyzyjnego eZl/eia dotyku, czueia ueisku
i. '.,j{, i wibrncji z obszaru uncrwionego przez nerwy rdzeniowe '
. :!, (!;/ll//L':' Pie r w s z y m n e ui" 0n e m tej drogi jest auciowa wm6rklll zwojowa,
Icz'lca W zwoju rdzeniowym. A k SOil t e j k 0 m 6 r k i, po wniJwiyciu do
rdzenia p r z e z w j tz k y p r z y Srod k 0 w l\. k 0 r zen i a t y I n e g ~
nerwu rclzeniowego, przeehodzi do s z n u r a' t y I II ego, zagina si~ i
biegnie do g6ry po te j sam e j s t rOIl i e. Po dojsciu do rdzenia
przcdlllzonego koIiczy si~ w j'l.drze smuldym lub lclinowalym. W sZllurze tylnym
vksony pochodzqee z dolnych zwoj6w rdzeniowych uldadaj'l
siC( p r z y S rod k o. w 0, wytWar7...ajt p'cr.ek ~mmldy fasciculus gracilis i kOl'ICZ'l.
si\ w .i~d nee smukIym Nucleus gracilis. Te z g 6 r n y e h' z W 0 j 6 w ukladaj'l.
si~ b 0 c Z II ie, wyh'Iarzajt p~czek klinowllIty fnscicrdus CUf1ea{us i koilczq siy
w j~dn;;e ldinowatym /,ucleus Clltl~a(lls. Dla' omawianej drogi wlaSnie' j'ldro
sIJ1ulde i klinowate (a rue rog tylny rdzenia IrC(gowego) stanowi'l. 0 S rod e k
n aj II i z s z ego r z ~ d u. P~czek smulcly i ldinowaty lworZl tazern drogi
wst'tpuhce s:wura tyluego. .
Dr II gin eu r 0 n oma,\~anej drogi slanowi k 0 lD 6 rIe a j qd r a
S 1I1 u let ego 1u b Ie1 in 0 w at ego. Jej aksoll przechodzi na d rug 'I.
S t r 0 n l( P n ia m 6 z g u w tzw. slu-zyiowaniu wst~g pn;ysrlJdl.ovych
decu.,S([(io IcutIli:rcOIwil TFletliirlium j wchodzi w sklad wst~gi pn:YSrotllwwej
IWlfdsCllS mediali.,. WsIlrga przysrodkowa doel19dzi do j1/,dra lJrz.usznego tyll1o-
lJocznel~o wxg6rnl nucleus le/ltralis posterolatemfis thalami. T r z e e i.n e u r on
stanowi kom6rka tego' .iqdra. 'J~j akson przez promiel1istosc
c z u c i 0 W 'l dochodzi do !wry somatoserisoryczncj.
Podsumowuj,!:c: clroga czueia gt~bokiego~dotyku, lJciskU i wibracji jest
dLOg'l Ir6jncuronow\., slrzy.ZI.J':0!l'l--WJso.1s.Q....lY ...rk?niu .Q!Zed!.lizOIlYJn w obrC(bie
.(~I:tJ...gie,gonel~rCl.lll,1. W '1'dzeniu krC(gowym wytwarza ona dwa pyczki sZIluni"
tyiJiego, 'sllllildy i Idino'vvaty. . . ,
Izolowane jednostroJ1l1e us z k 0 d zen i e dr6g wsl~pujqGych SZllma
tylnego IV rclzelliu kr~gov,.1'rn spolVoduje u t rat C( lllozliwosci. db i r u
o d pow i e d n i c h, rodzaj6w bod i e 6 w eZllciowycll z obszaru ciala
lezqcego po s t r 0 n i e us z k 0 d zen i a i po n i z e j po z i0 m u
1IS Z Ie d z en i a, W ~/.cl,q'/)IIl()Sci, przy zilInkIliyl}'ch oczach pacjcnt nie
bC(dzie polraIil okresli6 poJozcllia koilCZYIl w stawach ani r()zpoznac kiewllkll
wykonywanych bicmic w yell slawac!J nlch6w (7. n i e s i en i e c z. u cia
'g y bole ie g ~), nie bydzie odczllwal clrgaIJ przylo:!.onych do dab s(roik6w
.CDl i e sic n i e c z u cia wi bra c j i), Ilie bt,,d:ie mogt rozpoznal~ dolylciem
trzym3.I1ych W Ii(ku przedl11iot6w an.i rozpoznac znak6w pisanych 11l1lpaJccm ua
sk6rze przez badajqeego (zespoI zaburien wynikajqGy z uszlcocb.:enia r6znych
rodzaj6w ezucia dyskrymillatywnego i noszqcy na2WC(. s t ere an est e zj i).
W tym miejsclI trzeba poclkrdlic, i:e .proste ,bodiCf: dotykowe mog'l bye
odbierane dzi'(ki zachowanill ciqglosci drogi rdzeniowo-wzg6rzowej.
gnl'7.ie j pien ncn,n rd;-:cniowcgo
.. .... .. 6.. .. .... .. .... .... ....
~
Ryc. J, Przebicg rlrogi, c7.Ucia ,glbokieg0, |lrecyzyjnego czucia dolVku o(~7. czucia ucisku
wibracji z obszaru uneiwionego przez nen.vy rdzeniowe, '
~.. , '. . . .
Drog} czucia' somalycznego z obszam unerwiongo przez !len-vi'.
czaszkowe
tJswiadamialHl. jnIonnacj~ somatosensoryezIlt (z wyjaJkiem in|onnac;ji z
wrzecion I11j~sl1io'rYych) prowadzl. nastypujl\.ce nerwy czas2'lmwe: m':l'W
troj&ddny /Zcrvus trigeliliJiu,~, nen'l' (1"i3r:wwy nervus f{Jchdi.~ (znikorna iJos;
~;;Iukiel1), H',l"\'l' jp:y!r.owo-gardlo",;,y u<m'tlS glus,wflltnrvJlgeus i len1' hltdf,~Y
nerl'Us 1'agus, Pie r w s z y . u e u rOIl drogi slanowi'l ~;,()mQdd ~Z;l!di}We,
lezIJ.ce w Z W 0 j a c 11 c Z II C i 0 W y c h wymienionych nenv9w, S'l lo,
ocJpovoIieclnio, iY6j nenllu tJ'6jdzidutego Wmgliull frigemirmle, zw6j Iwl:m1;a
ganglion geuiculi, Lwuje ncrwL jl;;LykJ~vo--gl\rdIDYYlCgo g{(ur;li(l fJeJ'J,j
"I'/Wf]'Ifgei i nvoje ~erwu bl~dllego ganglia nervi ]lagi. Jednak: aksony tych
'' s t k ic h n e u r 0 n 6 w Z W 0 j 0 W Y c h koIJcz~ si~ W j'ldrach
i' i:,'n'yd.l WenTl'U tr6jd deIuego.
przyjml\je
l'lllt,) IdICnio\vc
(: 11,";( W1roa
,:l\':;l: srodkov.,-a
('/',"~;(': dolna
orienlac)'j ne czucic doly ku
wsz)'slldc rodzajc c7.11cia
c7.11ciebolu i tcmperallllj'
drogll tr6jd7jclno-wzg6n:oll'a pn:ednia
dragi do moidZlm
draga lrojdzieLllo-wzg6n:owa przeduia
droga lr6jdz:klno-wzg6rz.owa przednia
j draga lr6jdziclna-wzg6rzowa tylna
CZ1.!cic C!t(bokie1: 1 ezucie uciSl..ll i
wibmcji, precyzyjne czucie dcilyku
"'" ,1. l'o!;\.czellia ja.der czucimNych llerwu tr6jdzielnego.
/, czuciem powierzchownym zwiqzane Set dwa j qdra
1l,',iowe: j~dro r"b:eJiliowe Ilcrwu tr6jdxielnego IWcleus spinalis nervi trigemini
i::"lrn mostowe ner'il'l.! tr6d.T.idnego ltucIel's pOl1tinus nervi trigemini4.
(lillorki tych jqder tworzq drugi neuron oITlawianej drogi.
J :,pl,'0 nh:ennovye jest bardzo diugie i posiada t r z y c z ~ Sc i: g6mq,
:'ldJu.wl'l i dolnCl. C z <e s 6 g 6 1-11a jqdra rdzeuiowego jest jCldrern
() Ii C II tac y j n ego cz ~c ia do ty k u. Cz~ Scdo 111 a przyjmuje inIormacj~
h (';10 W 't. i prawdopodobnie t e r ill i c z n q5. J~dro m05towe zwi\.zanejest
':II()WllO Z precyzyjnYl1l czuciem dotyku, jak iz czuciem
:'.iqbokim, jeclnak z wylqczeniem impulsacji F.; wrzecion
lli'cSlliowych.
A Ieso 11 y wychodzqce z tych dw6chjqder wytwarzajq drog~ tr6jdzidno-
IYII~Or;wwll. br;O.1iZn~ tractus trigemirwtlwlllll1icus ventralis, zwanq tet wt~g~
tr6jI1:d(;lnit [eall1iscmi trigeminafi,r, Przechodzi ona 11a s t 1'0 n ~ p r z e c iW 11'I.
l1H i a m 6 z g u i dochodzi do j'tdra bl:'Wll:mego tylno-J,lrzy&rodkowego
v:,;s(~ir2w. fll!dellS ventralis posterollletIiali.f thalami. Ze wzg6rza . t r z e c i hell r 0 n
v,'kdzie itlIormacj~ przez promienistosc ezuciowq do .kery
EomatoseU50liJ'C:l'.lilej plata demieniowego lobu,~ pal"ietaTis. Dla obszaru
4 J<tdro pasma rdzeniowego nerVvll 11"(ljc17.ie\nC|\O, WleleflS tractus ~pillalis nervi trigemini, i
j'1.c\ro cZl.lciowe g6me (g\6wne) nenVIl IJ')j,I'I.iclnq ,o, nuelelJs sel1sori''s supJrior (principalis)
i?ITVi Irigelnini.
5 CZ(,GC srodk()wa j1|dra rd7.cniovll '!',ll (H',( IV\! 1I,',jd'l,ie\IJ(";',1l Ilie nabi.y do drogi. czuciowej
;;\yolstej, aleprzcka:wjeinIlIll\:Jcj" '!"ll1,;.\)h"
'',
l\crwrw czaszkowych jcst to " (l dolna C7.
X
SC zakr~1u
gvrus fJostcentmlis i (2) przylegajqca czt:;sc bi.l.i.zdy irodkoV(ej .
. ',:
.', zaopatrzeniIl.
'. zUSrGdkowego
. sulcus cei:tralis.
. Cz ~S6 k 0 ill or e k j a,.dram 0 stowe g 0 Wysyla swoje aksony
'poprzez . drag\: tr6jdzie1nil-n';!;g6rtaw~grzQietow1itr(.lctJ,)s mgemiilOt'ia'amicus
dotsafis,:do wzg6rza po tej samejstronie. Okolicq ciaia, z
kt6rej bodice ',sq, dziliki'temupriek~zywane dQ ob,u
.,.W l. g 6tz/.a st'l.d cla 0 bu p 61 k u I. ill 6 z g 0 w ye 11, . jest \vn((trze jamy.
, llstnej o~azJejbezposrednie sqiieclztwo, czyl,i tzw. 0 k 0 I ic a 0 r a I n a. '
. to, \j.PA/l.AI|;L '\\.":1 \...e.~G~0'-~ c.
"- /\
""-..!
-;A-
1"- - _ - .._ .. " . _ -- ............... --- _ .............................. "1
\
promienistosc cwciowa 'j
. . (n~uronill)
., \1~~;;~-\\==t1tJJ;~~"\
,~~~~~ ,,~\\ ( )
, ~ItAA/Y{~V (i/tr nemon II
\ - t~~~:.:::'.-:-~~~::=::~~~.~-:c=~:::::~:2K~:.:":::~::::::::'::::;-::':::~::::'~:~:':'::~~:~'::'::;~":::::':::::'~":"""\ '
korzi'nie Ilenr6w cZllnkowych ..'
'7 . "'J
r
\ t;~"7\F\l.iFjI6iVJtwirii1~1:Kt~!F''''W''m:!i'' ~
~~~o. <"N,1~~~~i~~:~'6;~~~~k6,~;~h~"'. .' \
\0\' Q;l00.~~"" -.- _ -;;r;; ..:.. ..c .. .. .. .. .. ~ .. .
. 0) ".~.
5. Przebic'g drogi cZ1Jda somatyc~e.g():zobSz.ar.u uneG."iol1ego przez nerwy czaszkowc.
InIonnacl~ z wrzecion mi2sni'owki poprzec;;:llie
p r qZ k 0 wan e| ,g 1:0 W Y prowadz't wymienione wyzej n'liesiane 1l(~.r\Vy
czaszkowe, a ponadto prawdopodobnietalc.Ze nerwy traktowane przez na3 .Jako
wylq,cznie eIektorowe (odsrodkovve), tm. n erw okoruchowy" bloczkowy,
odwodzo..cy;dodat1cowy i podj~zykO"\.yy. W 1:6.k n a wi 0 d i:\,ce c z u c ie 'I.
w r z e C10 n m i~Srii 0 w y c h s <\. w y pus t k ami 0 b W 0 d ci\:VY 11li
k 0 ill 0 r e kj~dra gr6dmozgowiowego. nenyu ' ti:6jd:delnegQ IUre/cm
mesellcepl1l11icas ne~.Ji trigemiHi6. Jest to bardzo dziwnc jqdro, pomewaz jest
zbudowane'z 1coill6rek pozornie jednobiegunQwych,
ident)'cznych .z kom6rkami lez'1.cymi vi obwodowychzwojacb. czuciowych.
Niekt6rzy sqdzq, te. z jaldegos pQwodu pierwotne kom6rki nerwOwe
przemaczone dla tego j'\.draop6nily si~ z 'Nyjsciem z grzcbienia nerwowego i
6 Ja,dro pasma sr6dm6zgowiowego ncnvu tr6jdzielnego, nucleus tractus l1lesencephalici nervi
trigemini.
1.1 J:ilaly llwi~ziolle W rozrastaj'lcym sir;,:pnill m6zgu. W ten spos6b droga z.
IVl/ceiOll lJlic,;sniowych z; obszaru glowy stali si~ jedyn~ drog~ cz;uciow'l, w.
kl('He; cia!o Iwm6rkowc pierwszego lleuroJJU leZy W osrodkowym ukladzie
[W ",, ()wYlll. Nic znamy, niestety; dokladnie dalszego przebiegu tef drogi.
POdsllIllowujqe: drogi c?llcia somatycznego z obszaru glowy sq drogami
Irtljr;clIrollowymi, zasadniczo s!crzyzowanymi w pniu m6zgu W obry'bie drugiego
llCUIOI111. DIn oIcolicy oralnej drogi te sC\..cz;:sciowoskrzyzowanc ..
rog ,lny
~
rog tvlny
tr;1iWlitl.~
Rye. 6. Uncl\vienic sk6ry glowy przez jl\.dro rdzenio'we nerwu tr6jdzielnego i przez rog tylny
rdzcllia kr\?80wcgO. I - StreIy unerwienia glowy i streIy jl\.dra rd7.eniowcgo u czlowicka w
pozyeji opisowej w widoku od przodu. II - StrcI}runenvienia glowy i streIy jqdra rdzeniowego
c:dowieka Ici.qccgo na brzuchll w wiclolm z boku. III - StreI}r uncrwienia glowy i stre.ry
oupowicdnika j"dra rdzeniowego u ryby. (Na wszystlcich schematach umownic wyr6znioIJo
cztcry streIy unerwicnia glowy przez j'l.dro rdzeniowe. Widac przeclluzanie sie'jqdra
rdzelliowcgo w rog tylny 'rdzenia Im;:gowego, kt6rego strer", unerWienia glowy oznaczono
lilCIlR.)
Uszkodzenie nenvu czaszkowego prowadz.qcego bodice czucia
~;o!1lalycznego spowoduje zniesienie wszysllcich rodzaj6w ewein w obszarze
z,lopatrzenia lego nenvu (palrz. s.tr. 53). Us z k 0 d zen i e j q d r a
r cIze il i 0 w ego n e r w u t r 6 j d z i:e 1n ego spowoduje' rozszczepienne
l:lburzenia cZ\lcia Vi obsZlr:reglowy, tw. przy zuiesieniu czucia b6ln i temperatury
br,:dzic zachowane czucie dolyku i czucie gll(bokie z'tacji nonnalnej pracy inuych jqder
nerWll tr6jdzie1nego. W zalemosei od stopnia zaj~cia' jqdra rdz.eniowego obsV:lI
z/1btu7.ell moie bycr61:11.y, ale jego ksztalt bItdziebardzo eharakterystyczny. Wynika to Z.
ulozenia w jqdrie rdzeniowym nerwu tr6jdzieluego kom6rek zwiqzanychz
posz:cz:eg6Inyllliokolicami glowy. Naj'vvy:tejw tym jqclrze le1:.t kom6rki oclbierajqce
bodice z okolicy oralnej, najlliz.ej - komorki odbierajqce bodi,ce re sk6ry glowy z
pOI!,J'anicza obsza.ru lUlerwicnianerwu b'6jdzielnego. SlreIy posrednie jqdra zwiqzane Sq
odbiorem bodir.hw :re streI posrednich powierzclmi prz:eclniejgtowy, ukladaj'l.cychsi~
konccnlrycznie wok61 S/.pdI.Y lI:;I.D!;!!e!(ll c/.l,:sciowe uszkoclz.cniejqdm rc!zeniowego
objawia si~ obsz~rami zlJicczlllcnia ukli1dajqcymi si~ ~okol szpary \1st "jak lislki
. cebuli".. l(u dolowi j,tclrordzclliowc IICIWlIlr6jd7jelnego prz:echodzi b~z zadnci
. granicy JI r6g tyJny rdzen.ia Jcrygo\Vcgo,do kt6rcgo docieraj,t przez nerwy rdzeJ1iow~
(odd11lgiegopoc7.qWszy) bodice :z.esk6ry tylnej powierzchni glowy.
Drogi czuc:;iatrzcwnego
Czucie trzewneuswiadamiane plyniezwieIureccplor6w. S'l
ta przcc1e wszystlcim receptor)' b6Iowe. NaieZy pOI18dto wymieni6
mechanoreceptOlY pycherza moczowego, odbytnicy i 11arzqcl6w plciawych
zewn~trznych oraz inne receptory odpowiedzialne za niejasne wr:lienia,
odbierane przez ilas z l1al'Z'ldow wewnytrznych. Dr 0 g a tls'yviadamianego
czucia tI'Zewncgo n a a b w 0 d z;ie maze wykorzyslywa6 zar6wno 11 e r w y
somatyczne, jak i autolJomiczne. W asrodkowym uldadzic
11e r wow y m czucic trzewne. llswiadamiane przewodzone jest d r 0 g'l
r d z e 11i 0 w 0 - w z g 6 r Z 0 W q b 0 c z 11q. . InIorrnacje tego typu bicgl1'l
j c d 110 cz e SII i cpo a b tl. S l ran a c h . rdzenia krygawego, a wiyc tmIiaj'l
'do Obtl wzg6rz idalej do abu pollett! m6zgu . .PrZ)!jllll\je sir,;
obecnie (choG Sq co clo t~go wqtpliwoSci), ze war u n Ieie 111
uswiaclomienia sobie zaclzialania bodica jest. osiqglljy'cie
p r z e z in Ior 111 a c j ~ 0 n i 111 po Z i 0 In U k 0 row ego. Lokalizacja
lmry m6zgo\vej odbierajqcej usyviadamiant inIonuacjl( z trzew nie jest pewIIie
ustalol1a. Wyniki niekt6rych badaIt wskazujll na kOI'l(wyspy if/will.
C Z U c i e t r z e Vi n e 11i e u s w i a d a ill j a i e przewodZOite jest w
ukladzi.e osrodkowym in 1|y mid r 0 g a 111i. Prawdopodobnie wszystkie
drogi cZllcia nieuswiadamianego maj'l zwiazekz jtdrem samuht}'H1' /lucleu.'>
so'itmlus
7
. Jqdro ta rozciqga si~ 0 d do 111e j c z y Sc i 1 0 S |u poprze7..
rdzCll przICdlu2:ony cI0 g 6 r 11e j g ran icy c z y S c i ::;z y j n e j rclzc|iia
. krygowego. Zil.Jiczane jest ano do jqcler czuciowych nervv6w czaszkowych,
jcdnak c10 c ie r aj q don i ego zar6wno wJ6lma pochodzqcc Z WJrl1'Qij
.h:zylww(J g21nlRowego i nen'lu b!tdnego, jak i prawdopodobnie wSIypujqcych
dr6g 3u|onomicznych rdzenia krl(gowego (drogi nl:r.eniowo-5bIlwwR: (1('.C(/~S
spillo,c(icu[l/I'es). z j II clr a s a 0 t 11 ego bodice l110gctalbo bct.posreclnio
alba za posrednictwem pa(hng6n:n hvpothalamus tTaItc do cin!;n
migdlllowatgo ~OlIJllS Ilmygr!a[oitfcUfII. Poniewaz czysc ciala migdalowalego
naleZy do kOly m6zgowej, silq rzeczy traIiajqce tu bodice osiqg~jq po Z j 0
kOTOWY. Jednakt.e bodziec, kt6ry OSiqgllql kor~ tl16zgowq,
II i e k 011 i e c z n i emu sib y ; us w i ado m ion y. CzasaLnt jego oc1bil)r
mozemy odczuc pod inllC\.poslaciC\.. Na przyklad, inIonnacja 0 zbyl tliskim
wysyceniu krwi t~tl1iczej tlencml1Joze bye uswiadomionajilka uczucie dU.SZllosci
albo wyrazar': Sly uczuciem I~leu,kl6rego i:i'6dla uie rozumicmy.
.&
~
,
l
'l-~+
l.
prLebieg drogi
rdzeniowo-wzgorrowej
przebieg drogi
piramidowej bocznej
przebieg dr6g
wst~PlIj,\cych Sz:nura tylnego
obSlar mleS7.ill1ego
uszIcodzenia obwodowego
obszar z.niesiel\ia
c1.ucia b6lu i temperalury
ObSZ3S porazenia osrodkowego
i 7:niesienia czucia gl~bokiego
Rye. 7, Zespoly zaburzet'I ezucia: 1- w ~szkodzeruu nerwu 11 - \V pO!OW1'CrvIIi k U .
d . I '-J usz 0 zeOlll
: z:ema .(J(~go~~go, IH - w uszkodzeniu sp~id~a przedniego rdzenia kr~gowego. Na kazdym
ochemaCle CZQoGl bocz:ne prostoktta symbohzuH obszar uncrwierua nerw6w ruze l' I
d
'1 I"" . . n owyc 1 po
WOC 1 slronac 1 ct&a, cZls6srodkowa symbolizuje rdzen kr~gowy.
R?zpOZJl~lie ~l1i.e~s?auszkodzenia uldadu nerwowego jest cZysto Illotliwe
w wymku anahzy IsllUejqcych zaburzeIi czucia (i ewenlualnie zaburzen' rnn' "
f 1 .. ) " . yell
11I1 ceJI , OCZY'vVISC1~ pod warunkicm zm~omosci anatolrui CZYllllosciowej ukladu
nerwowe~o. W. pJer~SZ),Tlll rZQdzie waz;nc jest ustalenie, cry obserwowane
zaburzellla CZUCIawyutkan z w;z!codzcnia ukladu ucrwowego obwodowego
osrodkowego. ' cry
Zaburzenia ,obwodoYle czucia, powstaj'lce \'1 wynilm
nerni6w (1) wystypujq n a 0 g ran ic z 0 n Y ill . 0 b s za r z e,
odpowiednimdla uszkodzonego nerwu lub jego galtzi, (2)wystIQPuj~ po
.stronie zmiany chorobowej i (3}dotyczq wszelkich
'0 d z a j 6 w c z u cia prowadzonych przez dany nerw, Jesli \1szkodzony'
. nerwjest nerwem mieszanym, (4) zaburzeniomczuCia b~d~ towarzyszyc inn e
objawy, r6wniet na ograniczonym obszarie, 'wlasciwym
\lladanegcillerwu i. r 6w n i e z p osb'o n ie us zk 0 d zen ia. '
'.. Zaburzenia oSroclkowe czucia wynikajqcezuszkbdzeniaukJaclu
osrodkowego mag<\. bye ~6ine W ~lei:nosci odtego,czy llszkoqzone S\.dragi
GZlUC10V.'C czy tei; kora czuciowa. Jeslichbdzi z kolei 0 drbgiczucio~ve, istotnc
czy ulegaj\.one uszkodzeniuw rdzeniu kr~gQwym ezy 'w mozgowiu.
Zaburzenia czueia, powstajqce' ~ wyniku' ~ s z Ieci d ze n i a d r () g
czuciowych w rdzeniu IC|ygowYln,mog'l. (1) miee bardziej
|ozlegly zasiyg, (2)dotyczyc wybi6rczo tylko' pewnych
(0 d z aj 6 w c z u e i a i (3) wysttpowac pO s l r 0 I1i e a g n isle a
ChoTobowego, po. stronie przeciwnej lub po obu
. s t r 0 n a eh cia t a. Pbniewai; w rdzeniu krlQgowym przebiegajq, take drogi
..... ~innego rodzaju, (4) zaburzeniom czucia mogit towarzyszyc z a bur z e 11 ia
innychIllnkcji uldadu nelWowego, przy czym obszar ieh
w y s t ~pow ani a m 0 i, e by 6' z up e hi i e in 11y, nit obszar zaburLcn
czueiowych. Wreszcie zaburzenia wynikajqee z uszkodzsnia rdzenia kn~gowego
cz~slo charalderyzuj'1 siQ wysttpowaniem (5) tzw. po z i 0 m 11
us z Ieadz e n ia, . co OZllacza, ze ca!y obsz:ar data, po jednej lub po obu jego
stronach, poniZej pewnego poziomu wylaz.uje okresloneobjawy. 1 pun|(tu
.widzema rnorIologii ukladu nerwowego mozna plTjldadO'.1vo wyr6ini6 Irzy'-
zespoly uszkadzen rdzenia zwi\.zauez zaburzelliaini cLllciowyrni. Set 10: zcsp61
spoidla bialego, zesp6t polowiczy rdzenia i zespa! c,Jkawitego przcrw:lIlia
rdzenia. . .
Uszkodzcllie spa i d t a . hi ate go' na pewaym odcinlm nlzclIia
kr~gowegopowoduje zniszczenie. krzyzujqcych siC;; w tylll
miejsc\l vv16kien dr6g rdzeniowo-wzg6rzowych dla kilku
odpowiadaj'l.cych poziom6w. EIeklem takiego zniszczellia dr6g b~dzie zcsp6\
tzw. rozszczepiennych 'zaburzen czucia, polegaj'l.cy na wiesieniu cZlIcia MIll i
temperatnry (przy .zaehowaniu innych rodzaj6w CZUCi8)mnicj wiycej uu tym
samym paziomie po obu stronach ciaJa. Zespo1:y takir:: widywane S\.w Izw.
jamisto5ei rdzenia. Jesli choroba rozszerza si~' na przylcgajaj;e rogi przednie
istaty . szarej, w6wczas do rozszczepielUlyC'.h zahurzen czucia dolqczCl.j'l siy
objawy ruehowego poraienia. obwodowego (patrz str. 93)' na podobnym
poziomie.
Olcidlcnie "p 0 10 W i c z e us z k adz e n i e r d zen i a" oC1nosi si~ .
do iniszczema prawej lublewej polo W y P r z e k 1'0j u t'dzenia kr~gowego
nap e w n y m " 0 d c ink u. Polov/icze uszkodzenie rdzenia daj e d w ie
r
g r 1 p Y 0 b j lW.O w. Jedoq' gJllP~ objaw6w . nalei;y wiqza6 z '\ .. :.: .
II S Z Ie 0 d z en i e ill r d z e lJ i a ,n a p 0 z i 0 m ie 0 g i s k a
c: i () r 0 lJ0 we go, a drug'!. grupc;:objaw6w - z us z k 0 d zen i e m d r 6 g
jlu.ebicgaj'lcych przez ten pa:iam, a z w j <t z any c h c z yn n a s cia w a z
j Z s ZY i 0 b s z a ram i cia a. Objawami . nn pOl-ioliiie ognishn
cllorobowego b"d'l objawy uszkodzenia odcinkowcgo: (l) zniesid\je wszelldch
rodzaj6w eZllcia (uszkodzen.ie rog6w. tyln}'ch. rdzenia 'kr~gowegooriz
wnikajqcych w tym miejscu korzeni tylnych nerw6w rdzeniowych), (2) pO'azpifiE\ -
wiotkie (uszkodzenie ragow przedriieh rdzenia krl(gowego i korzeni przedilich
ncrwow rdzeuiowyeh) oraz (3) znicsienie odruch6w rdzeniowych (przerwaAIe
luk6w odruchowyeh) . .Poniiej poziomu ognisll.8 i po stronie ~gIliska wystqpi
(4) porazenic osrodkowe (zniszczenie drogi piramidowej . boeznej) i
(5) zniesienie czucia gt~bokiego oraz czueia dyskryminatywncgo (zniszczenie
drag wst"pllj'!.cych sznura tylnego), a po stronie pneciwnej (6) zniesienie
cz:ucia Mlu i temperatury (zniszezcnie dragi rdzcniowo-wzg6rzowcj). Ponizej
|Joziomu ogniska odruchy rdzeniowe bydq zachowane.
C a He 0 wit e p r z e r wan i e ci'llilosci r d z c n i a k q~g 0 w ego
powodujc p 0 n i :l e j p 0 z i 0 ill II U S z k 0 d zen i a i p 0 0 b u
s t rOIl a c h ciala zniesiellie wszeUcich Iunkcji zwiqzanych z dlugimi drogallli
wst~pujqGymi . i zstt;pujqcymi. Wystqpi wi~c (1) porazenie osrodkowe oraz
(l) znicsien.ie swiadomego odbioru wszeUciego rodzaju bodicow. Dziatanie
bodieow lla receptory b~dzie jednak na ogot Wywo!ywac odruchy rdzeniowe8,
bowiem |u!ci odruch6w rdzeniow)rch pozostantnieuszleodzone.
U~zkodzellie dr6g czuclowych w ill 6 z g 0 w i u mote spowodowac
znicsienic cZllcia . po s t r 0 n i e p r z e c i w n e j cia a, bowiem wszystkie
drogi czuciowe S'ljuz slcr.iy:lowane. Uszkodzenie w p n i U n 6 z g u moze
objawiac sit( zniesieniem czucia powierzchownego lub glt;:boJciego.
Uszlcodzcnia we wzg6rz'u i w torebce wewn~trznej powodujq'
7J|jcsicnic jednoczesnie w s z y s t k ic 11 rod z a j 6 w C ZII cia, be'.vietTI
wszystkie drogi czucia somatycznego spotykajq, sit( w j'!.drze brzusznym tylnym
wzg6rza i biegllll. razem do lory ezuciowcj przez Qdnogr,: ty|llq torehll.i
WCWill~tTznej .
Nerwami odprowadzajqcymi bodice z kUbk6w"~'inakow~ch jamy ttstnej sit
m~n'V hvari'!lwy aeil'US facialis i I1Ien", h::tylw'Wo-ganHowy lIen'IIS
g[ossop{wrvrtgells, a mal y c h d z ie c ita kt e nerw bJ\Cdny ne.riws
II,rg,..~. Pie r w s z Y 11e u r 0 n drogi smakowej tworZq komorki czuciowe
R Nickiedy, zwlaszeza przy naglym eatkowitym przerwaniu ciqglosci rdzeniq, wszelka ezynnose
nlzcnia ulcga czasowemu \",ygaszeniu, co nosi nazw, s 7..0 ku rd zen i 0 w eg o.
lezqce w Z~woju wl:mll:: gi1l1g!;O!1 J:eIEiwli, VI' l';ltYUjpdl n~nYll jlt;rylw~1'o-
gardlo'F/ego g{1l'.gli(~ neTTi gl(l~.'ioJ'hflrYfl[Jei lub W :l:1woj1!s-h j)r;:RTiU bJ?dnego
ganglia nap? I'agi. r c h a k SOIl Y po wejsciu do p n i am 6 z g u biegnq
dog 6 r n e j CZ f( Sc i .iqt!J a rmmoil1~go nucleus soli.fr.wius, :l;yYall~j jItdnem
smalwwym Tlucleus lJtJstatorius. Tu IHlstr,:plUe p r z e I q C Z ~ n ie d r 0 g i JJ a
d rug i n e u r 0 n.ObowiQZLUqGY schemat mowi, ze a k SOil Y k (1 m 6 r e k
jqdra smakowego berujrt. si~ do przeciw|eglego jIil~r&
IH'Zulllo:IJ.ego t}'lno-prny5Iodlwwego wczg6nm I1uc!eIaS I'zit-(mlis PO.'ii'C'HJi'lledi!lns
tfillliimi, skqd t r 7.. e c i n e u r 0 11 prowadzi bodice do 11.0 .0/ sm'IlkO'ti1/tej9 .
. r:ii"otir smakowa polozona jest w cz~sci domej ;W!sr~tM Z!.;}rodkl(Jl'Wli'go gyms
pii1fcelifra!is, w obszarze wi(\';czo!~ czwhrwo-demUiCilliowi':gl) ope?ClMhUVi
. .fioT1topwiewle.
. l1\t~1tItlJ)i1h1B~ koro. sm'lko\'i~
. .- -- :. _..~ .._ -_.;-- -. - -... . -.\
P
' ~romienistoc czuciowa !
i
(nGUIOn ll)
..:.3
.. .. 1
i
.:~ .. ml
llerw przHlsion!,ovvo-Wmnhowy ;) II' ""t.,,,,,..)
nerw s!iIll:lllOWV ~-,~ I
g a ,;~;;ell ~,rtT\!,1i~wf011'ego
i~f~}~i~~1:iJ{,'A~:~~~n~:~nHHf:p
.......... ):;); .
kom0rlc~
1
i
( !lcmon ) oj
I' ,'t' 9. Przebieg drogi s!uchow"i.
. Dr u g iI1l 11e u r 0 n e III drogi slnehowej jest kom6rka .i'tura
i n!:~11G1~'i::1!/' RH":tedulaego (brzusuacgo) IIl1cleus coclJlcowis rU1teniJr (vent/nlis) lub
iii J(o~|?lki z;v..~jowe .z;Vli'\Z~nc z; nerwel11 pIl.r.o.bollkowo slilllPkowym zachowujq pi~rwotny
1.:l;JaiL 1 S'l kOlllorkaml dwuulegullowy!lli.
Zwej slirnakQWY ganglion cochleare.
. tylnego (gn:bieto'iVego) IlIlcllles cochlearis posteriov (tlonralis). P r z e b ie g i
: Z a k a n c zen ie d rug iego n e u ro n U In 0 g q by c r 6 z n e: )ego
aksoll mote pozostac potej. samej stronie. pnia lub
przejSt na stron~ przeciwnC\., moteprzelqcz'y6si~na
. tr z e ci 11e ti r 0 n: (1) w jlJ.dne gonnymoliwid mwleus olil'flris SllperiOI', (t) w
jlJ.dr"l-ed~!? cz\voroh()cwego nucleus COrpOfi5 trape:oidel, (3) w Jl'!.dn.e w9t~gi
boczr\cj rrl'derrs lemlli~ci lateralis lub tez (4) w j.\ldl'ie. wzg6~'ka. doln~go 11I4c!eUS
colliciJlrh1~riaris poluywy sr6dm6'zgowia. 0 d pow ie dn i0 do t~go trzec i
n e iii!j'ri' m 0 i: e z acz yn a c" s 'i ~ w jcdnym :r;m"I. o~rod1Hh'v. Alcsori
trzcdego new-onu taktemoze po z 0 s'I ap o. t y j' s a me j g t ~0 ni e
pnia m6zgn lub przejsc 'na' ShOlly .przeciwnq, Trzeci
. neuron k0 n cz y s i~..w. j~dn:e cialn. !w~:mkow21~eg~.pa"iysrodlwi7cgo
'.' w:Lg6n:a ,w~lells C/7T]lOriS g~rticillati llterlialis t,wllli8il. Stqd c z war t y n ~ u r 0 n
PI' z e z tz\V. promieni.stoi3t 51m:howll. radialia. aCl4stir;(l doc110dZi .do leory'
sluellowej. !(ora shrrdlOV"Il:l znajdlue si~ w p!ci.e 5kroniowym lalms temparalis,
gdzic zajmuje (1) ;;:aru-~tY 5knmiowe popn;eczm~ gyri lerrrpotales transvefsi i
(2) srodkowA c~sc Z11Ih.l;/Im skron.iowego gn,mcgo gvrus tenifiomlis .~''perior.
Wyniki llowszych banan .sugeruj :te wlaseiwa dmga slucl.lowa moZe bye
tr6jncnronowa. Stwiei:dzonobowiem, ze ezres6 wYIlUstek wychodi:.v;;ych z jqdcr
slimakowych konczy sil( dopiero we wzg6rru. W kai:dym razie jest to d r 0 g a
c z (( Sc i 0 VI 0 -s Ie r z y tow all a. Dlatego jednostro11ne iniesienie s!uchu
wystIpnje tylko VI przypaclJeach' us:l1wclzenia drogisluchowej na QdCll1t(U ad
reccptora do jqder slimalcowyell w\'lcznie, Uszkodzenie drogi powy:.t~j j8,der
slimakowych !lie daje wyrainych zaburzcn. .'
DrQ1J.)l"zedsionkowa
Narzqd przedsion1covl'Y zawarty w bl~(tniku przedsionko';YJ'IIi cz~sto
nazywany jest narlqrkm r6wnowagi, Seisle Illowi'\.c, narzqd przedsionlcowy
7.JJ.wiera r e c e p tor y c z u cia p a to i e ni a glow y' w pnestrzeni
oraz liniowych i 1cqtowych .przyspieszen g!:o'wy
.zwi,\zanyeh "L jej Dlchami ba,di mchanii cia\a ob6jrnuja"cyini glow((. NariC\.d
przedsionkowy stallowi cz.ysc nella wewn~trznego. W sklad tego narz'l.du
. wehodz
q
pn'.'wody p6H(Qli!)h~ rltletm semicirclI[ayeS, .1:Rgiewlrn utriculus i
worcc1:.ck sacC1llus (tawmte w kaualach' p6!kolistych i przedsionku bll(dnika
kostllego) omz IlIW . przdsAonko"tyY nerJus lestibulalis, ez~s6 nerwu
pn.:ed3im.lkowil~sliml1iI\.Owego Ilervus vestib/,[ocochle(l/i.~. . . .
Drago. prz;edsionkowa rozpoczyna' si~ .w mechanoreceptorach (kom6rkach
zmyslowych wlosowatych) bt~dnilca przedsiollkowego, Pie r w s Z YIII
n c u ro n e 11\ tej drogi jest komorlua dwubiegul10wa Z"VVQjl!prvel!llion!(}"weg9
grmglio.t le~tirwl/ue. Del1dryt kom6rki zvlojowej llncIYvia receptor, q j~j a k son
w c hod z i do p n ia m 6 7. g U w nerwic" przedsionkowo-slimakowym,
gdzie k a 11 C z y s i l( w j e d n y m z .hi~le~ pru1Bion~w,rych nuclei
vesli!Jlllruf!;;. D i' u g im . nc i.J r on em jest kom6rbl jqdra przedsion\cowego.
Dalszy przebieg drogi przedsionkowej odpowiedzialnej za swiadorny odbi6r .
\Y[a;7,en z narzqdu przedsionkowego jest slabo poznany. P raw d 0 pod a b n ie
lJO(J;,~ccw~drujq p r z e z j G:dr 0 b r z us z net y 1no - dol new z g 6 r z a
du leory ciemieniowej.
12LS.Wawzrokowq
Droga wzrokowa, podobnie jak przedstawiona ponizejdroga w\;chowa,
pri:.cbieg:. przcz nervI. czaszkowy, ktory rue jest prawdziwym nerwcm
ob'Nodowym. Receptorami w uk!adzie wzrokowym S'l czopki i pr~ciki siatk6wki.
3'1 to przeksztalconeneurol1y12. Talc wiltc pie r w s Z y ill n e u r 0 tl e ill tej
drogi S,t cwpld i pr?-cHd siatk6wki. Dr u gin e u ron, r6wniez w calosci
zawartcy w siatlc6wce, staoowi'l. Iwm6rld dwubicgunowe siatk6wki. Jedna
vt'ypustka kom6rld dwubiegunowej odbiera bodiee od receptora, . a druga
przc;kazuje je na lTZeci neuron. T r z e c iill' n e ur 0 n e ill. jest |om6r1m
~Y1Tolmwo-z;;'VojoW21 siatk6wki. eialo tej kom6rlci leZy w siatk6wce, ale jej
a k s 0 II 1'1Y c h od zip 0 zag a 1k l( 0 Cz n 'l' Skupisko akson6w lcom6relc
wzrokowo-zwojowych siatk6wki tworzy nerw Vl'zrokowy nen'lls op(fcus.
kora wzrokowa
.. . ~ - _ \
promienistolic \YZrokown .
j' (neuron IV) \
:::.::~~::::::.:::::::::::.:::.:::.:::::::::::.:A1'C:.:::::::::.::::::::::::.::::::::::::.:::::::::.:::: ..:::::::::.:.:.:.::::::.::::::.::::.:.:.:.:.::J,
I .. . pnsmo w~:rokowe
\
il~( K-Q~ti~l~1m'~~
~, l"-::'" nefTI' ",",ZI'O to \
!,~~"":::,:.:":c,,,,:,,:,::,::,,,.:c:.,c:.,,~-;.~ .. ~ ;~:::o:; J-::"--'~":1
... .. ( neuron rr)
~.:::::':'::::.:.:: ... :::::::.: ..:: ..:.:.:.::::.::::.::'2$.':.: .. ::.::.:::::':::::::.::':'::::.::.: .. :::.:'; ..:::::'::.::::':.: ..:::.:'.:.: ..::.:.::::..:.::::.:.~
neWIlllln: r.iatMwld ....
i .~, (l1cUJonI). i
~., :::_~.. ~
-'"T- .
J 2 Z Iaklcm tym wi\. site r6znice IV opisacb drogi wzrokowej w podrl(cznikach. Jedni autorzy
uwazajQ., te czopk6w i pr~dk6w nie nalcZy zjliczac do neuron6w drogi wzrokowej, a inni
sqdz'l przeCiwnle. W zgodzie Z opisami w wi"kszosd polskich podr"cznik6w zaJiczymy
rcceptory do drogi wzrokowej.
Abony trzcciq',o IIC"1()Iill IV Ilerwie wzrokowYlll docieraj,tdo pOZiOJIJ'1
s!|;v;}';or:,mi ',V:ICR'On|.1)W~ 1:0 c!,i'Wfm ofJri~lJm. Skrzy:iowalllo llet'.JI6w w7.Iolcowycli
jest slcrZ:y2:ow;Jjjicm c7.ysL:iowym szczcg61nego rodZ3jU. Na stToHre przecivmq
przecllodz.1 w rum lylko te w1610l3, kt6re dotarly tu w jJIzysrodkowcj polowie
nerwu wzrokowego i kt6rc riOchodzq z prZysrodkowej polowy siatk6'vvki.
N~torniast aksony biegn\ce w bocznej cz((sci nerwu wzrokowego i pochodZt1GC I.
boczncj poiowy siatk6wki 11ie lcrzywj'l. si\? A k son y t r z e c i e g (J
. n e u r 0 n u po przejsciu przez skrzyzowaniewzrokowe (alesony przysrocHcowc:)
lub po minirrciu go (aksony boczne) wytwarzaj'l.IH'BmO 1l':erorWWte tmcll~S optic,'..>,
!ctore doc hod z i .d 0 dl1\!~ koU;mlwwakgo RHlcz:ngo we vvzgorzlJ. W tell
spos6b JI jednym pasmie wzrokowym spotykajil siy i
raze In docierajq do wzg6rza wt6klla pochodz",~e /
bocznej cz\;sci ncrwuwzrolcowego tej salJlej strony
w16kna pochodzqce z przysrodkowcj cZt;sci nerwu
wzrokowego strollyprzeciwnej.
C Z JI art y In . n e u r 0 n e m droI:,r1 wzrolcowej jest Ie.0 m 6 r k a ,i'~jJl~ a
cii1R;n tmlnn~!wTI'"te~o1Jbo|;mego 1IYz;gona (!udells cO/pm'is g~l1i(llf(!.1,i {(f[Cli'!1Iis
rlwrmui. J e j w y pus t k a .wchodzi w sklnd tzw. promi-enn5~\}:ki 'lYJWIPI:!.uWC,!
. radiafio cpfic:? i dociera clo Dwry '.1'xro!k.owej. Kora t1lezy w H~l,~d", PO~3'~,i:;:znnym
lobus ~cci(Ji((di.~, w (1) .hJrlJJ:i:d:rie ostrogQ'wej sulclla calcmimrs ora: w.
(2) przy1cgEd~cych do niej obszarach 1,linim C!!neus i (3) ~'lkU"~IJMj~ZlJ'~'iGW'l~eg\)
gyms Un[;IlII:lk
W k 0 Il S e Iewen c j i c z ~ Sc i owego s k r 7. y Z 0 W an i a d l' 0 g i
w z role 0 w e j do lcatdej p61blli docicra inJormacja z obu siatk6wek. l,lic jest
to jednak ioIormacja r6wnowatna. Do lciv~dej z p6llCHI. d6c1lOdzi inIOi'macja z
bocznej (skroniowej) po}owy siatlc6w1cioka lej samej strOlly i prz.ysmdkowcj
(nosowej) POlO''!)' siat1c6wld oka steony przeeiwnej. Te rerz.llc 3|ll|omicztJie
cZQsci obu siatk6welc - czyse nosowa jedilcj i cz~se slauniowa clrugiej .. Bq
cz:yunoscimvo takie Slme, bowiem re:jesmlji\. bod:tce swiellne z tej samcj cz(~sci
pola widzenia. Biorqe pod uwagy odwr6cenie obraZ1.1 padajqGlOgo nl sintUnvlc\:
w stosll\llcu do poIa widzenia, stwierdzirny, ze jedna p6Uarla olrzyulI\je :. olm
oczuinIol1nacj~ 0 prz:cciwleglej polowic pala widzenia .. 1JlJlymi slowy, k a 7;cl a
p6tkula "obserwuje" tylko jedn'l, przedwleglt, polowy
pol a wi d ZI. J1i a.
Podsumovll.~i~c: droga wzrokowa jest drog~ czteroneuwflowq, C;;~ySCoW()
slcrzyzowanq IV skrzyzowalliu wzrokowym. Poczqt:kowo hi egnie ona w
siatlcowce okl, a Ii3.Gt~pllje wytwarza nerw wzrokowy, skrzyz,owani", wz.rokowe i
pasrno wzrokowe. .
Droga wzrokowa zasluguje na szczeg61nIl uwagy z kilku \Yzgl~d6w.
Ograniczaj'l.c siy do aspekt:6w morI9logicznych, trzeba slwierc1zi6, ze j('j
przebieg Il3 obszarze glowy, wtym takze w jamie czaszki, jest stosunkowo dlugi
i pod wzgl~dem topogmIii b~rdzo urm:maicony. VV przypmlku pmceSlJ
I" \J1Jmvego dotyezewego gtowy z-achodzi stosunIeowo dute
",\vdopodobicllstwo objtcia przezen jaIeiegos Iragmentu drogi wzrokowej.
, , jaw y 11S z k 0 d,z e n ia drogi wzrokowej mog'\. by6 po m 0 e 11 e d I a
" , \ I G i a I 0 Iea 1i z a c j i z m i any c b 0 rob 0 w e j, bowiem obraz
|, I, \1~;/,kodze6, 7.,.miel1ia si~ istotnie na przebiegu'drogi wzrokowej.
\ J ::z,kodzenia gtA~P.d()l~7l|M~;ji nemu wT-rollwwego daj'\. u b y t k i w p a I u
, ,',: i a Iy IIe0 j e d n e g a 0Iea. Usz1codzema or! po:r,nomu SkrzyzOViloia
,.,1 '1,,i~ pawodlljit u b y t k i w pol u wid z en i a 0 b U 0 CZ u. Jednak
1";,\,J):ldlm uszIeodzenia 5~1I.7YO'l'Vanil! ubytlei dotyczit odrybnych
',',,'; \:i p a I a wid Z e Il i a d I a 0 b 0 C Z n, natomiast przy
1.1I
1
!/,elliu liNl.:'ima wU<lJ>Bwwego hnb powyi:j niego ubytek dotyczy
sam y e It f rag men t 6 W pol a wid zen i a d 1a 0 b u 0 c iu:
Rye. 11, Uszkodzenia drogi wzrokowej. Przeds\C\wiono schematycznie przebieg drog\
wzxo\\owej i n\ekt6re miejsca 11loi\iwego jej usz.kodzenla (1), towarzysz.a,.ce t)'m uszkodz.eniom
zaburzenia w polu widzenla obu ocru (11) oraz ich symbo\e graIlcz.ne (m), A - S\epota
prlwego oka w wyniku zniszczcnia pn\\Nego nerwu wzrokow~go. B - niedowidzenie .
po\owicz.e dwuslcroniowe w wynikll miszczenil skrz.yzowania vnrokowego,
C - niedow\dzenie polowicze \ewos\ronnc w wynikll znisz.cz.enil prawego pasma wzrokowego.
D - nie:dowidzcnle lcwndrantowe !cwoslronllc p/JIIlC JI wyniku cz.~sciowego zniszczenla
promienistosci wzrokowej,
1\...... " "
" '
Pay maksymalnym zak1'esie zniszczenia poszczeg61nych slruktlrr obrazy
uszkodzen cl1'ogi wzrolcowej przedstawiaj'\. si~ w nast~puj,,-cy spos6b. W
przypadku 2;TliszczeniagaUd ocinej lub nerwu wzrokowego mam)' do czynienia
ze s I e pol "- 0 k a po tej stronie. Zniszczenie skr:z;yzowania wzrokowego
powoduje ubytck ezItscibocmej pola wiclzenia w kazdym oku, czyli .tzw.
n i e d 0 wid z e II ie polo w i c z e (1'6Zno im i en n c) d w u s I, r 0 n i 0 w e.
Zlllszezenie p~sma wzrokowego, tylnej ,c2sei ,wzg61'za, promienistosci
wzrokowej albo kory wzroicowcj powoduje ubytek czsci bocznej ,Pola "vidzenia
dla oka strony przeciwnej do uszkodzei1ia i cz~sci pr,zysrodkowej polu widzenia
dla oka tej samej strony. Jest to jedllatcdla obil oezu ubytekpo jednakoV'iej,
lewcj albo prawej stronie. ,pola widZenia . i 'dlatego nosi nazw~
niedowidzellia polowiczego jedI1;Q.imiennego. Dla obu
oem ubytelc ten obejmuje cz~s6 polawidzeriia przeeiwn'l do nszkodzenia.
przeelstawione ht masywlle ubytki pola widzenia 'spotyka si~ cz~sciej w
przypadku uszkodzeniatyeh odeink6w drogi wZrokow~j, W' kt61'ych Wy~trepllje
sillle skupienie jej element6w. Proees chorobowy obejmuj'lcy pasmo .vnxokowe
mot.ez duzym prawdopodobienstwem zniszczyc je szybko w calosei, natomiast
do calkowitego zlliszczeniapromienistosci wzrokowej, Id6rej w16kna s "-
s i 1n i e r 0 Z pro S Z 0 n e na dUZyJllobszarze, mob;: dojs6 dopiero w wynikn
zniszczenia dutej czt;:sci p61kuli. St'ld, u s Z lc0 d zen ia pro m ie i1 is t 0 Sc i
wz1'okowej ezsto daj'lobraz ubytk6w kwadrantowych (tzu.
dotyczqcych cwiartki pola widzenia)1 u h, j e S z e z e. 111 n j e j s z y c h.
Oezywiscie, zasada jednoimiermosci tyell ubytk6w pola widzenia dla obu oczu
pozostajew InGer,
Droga w~chowa
Droga w~chowa jest drogit pod wieloma wzgl~dami 1'6ZiuqcQsi~ ael dr6g
czueiowyeh om6v.nonyciipoprzednio. Porrie\vaitlerWy wychowe 1'ozwijah siy
jako V(ypustki kresom6zgowia, poziom oc1bio1'ubodic6w w~chowych jest w
zasad2:ie ad pciczqtkupoziol11cm wlasciwym dlaic!\ percepcji. BiOIqc pod u\-vagr;;
wzglr;;dy1'ozwojowe mozna tet powiedzie6,te draga w~cho~a .VI e a I 0 Sc i
zawartajest w. kresom6zgowiu. OCzYwiscie ella syviadomej
pcrecpcji boclic6w wr;;cho~yeh konieezne jest, aby bodice te osiiUil1~ly pir,;tro
korowe kresom6z|!,owia.
Pie r w SLy III 11e Ul' 0 n e m drogi. w~chowej S'l ~l1)m)rh~ 'l':!li!'yskrvvo~
nenvU"'Vc w~c\wwe, mies:;:,czqce si~ w nablonku w~chowy\1:i. jamy llosowej,
lch wypustki obwodowe, czyli dendryty, S\. jednoczeS111e receptor ami
Wltchowy\ni.Natomi.ast a k son 'Y k 0 m 0 r e k. w Q 9 how y c h tV/OIZ\.
ncmy wtt~hmve r1~rvi Olfl!ctorii i docie1'aJ'\. do opnQg"h.i W~dl1)'1~3 lmn/ts
olfactodrls. Tu nast~puje przdqGzenie drogi n a d r u l'!i n e u l' 0 n, , lct6rym sit
Iwm6rlti mH'fallUe opu:);!;hlw~(.h\|wej. Alcsony komorelc mitralnych
pocuttkowo dmgq: p81!lmil w~dMlwego tm,cills o(flu:(ori'!:i, a n(lstIiPpie drog'l
'pr:l!tlult T/~~:bp.. ego bocz';Ii1l'go .Me! o~""I2c1ori(/ latef'aUJ:, docierajq do Iwry
W(t~dw1;'ej, lezqcej na powierzchni przysrodkowej pl:uta skronioVvcgo lobus
kmj!om/i.l'. Tulaj czC(sc tych wl6kien konczy' siC( w przedniej czt;:sci Z.1kr~tu
pr, .;y~nnl,ol(;mupowcgo gvms p(/raltippocampali,~, W obrybie tzw. hak'l I!IlCUS.
J .iC/.11C jcdnak wl6kl.1abiegnq l1ieprzerwanie dalej i kol1cZll.siy dopiero w czC(scl
srodkowcj zakr~tu przyh.ipokampowego, czyli w tzw. polu hOl.h1''tdlOwym arca
cfl(odti/lali . Dlatego w odniesieniu do roli leary haka i pol a sr6dwycho~'ego dla
odbioru ""rateil. wychowych istnieje rozbieznosc pogltd6w wsr6d badaczy. W
zasadzie jednak wlasnie k 0 r a ha k a u w a z a n a j est z a
pierwszorzydow'l. kOI(( w~chowq.
~ kora w;chowa
..................................... A \
!
. pn~:~~.!'!ec !owe .
,. .:~J;'''' ( ncuron )
i:::::::::. ::: .. :::::::: ':'.::.:: .:. ~: :.. :: &;;;::::::::::::::~:::::::.:::::::::::::.::::.: ::::::::::::::..::::::.:::::::::::::::::::
;(~' . "b'";'o '''''.,m ( "~m,,')
~Iciw~d~ .j
1....... . .1
l'c)'C. 12. Przebieg drogi w~chowcj,
POdSU1nowu,iC\.c:.droga wl(chowa jest drogcl dwuncurolJow\.; rue
przechodZ\.cq przez: wzg6rze i nie ulegaj'l.c't skrzyzowaniu, Wszyslkle te cechy
(Jclr6tru;~Il. jt od pozostalych drag czuciowych swoistych. Droga w~chow~
wytwarza nerwy wC(chowe, opuszl(1',?w~chow't omz pasll10 w~chowe.. .
Uszlwclzenie drogi w~Ghowej po jednej stronie objawia' si~ zniesieniem
wQchu po tej samej stranie. Jednostrollne zniesicilie wQcbu jesl waznym
objawem diagnostycznym. Obuslronne zn.iesienie wQchu r6wnicz moze bye
\\'aznym objawem, ale trzeba pamiQta6 0 tym,ze najcz,\?sciej bywa ono wynikiem
z:akalarzerua Iub inllej choroby nosa. . .
\o/:;ger;(;!C tha{ffflwsl stanowi grzbietow'l cz'\lsc miI(uzym6zgowia,
zbudowal\Q przede wszystkim z' isIoty szarej. Jest ono
. pod z ie 1.0n e. p r z e z slqpe ilosci istoty bialcj, tzw. b I as z Iei
rdzenll~, nn kilka duzych czr.tsci zwanych tei jqclrand.
Cz~~ci Ie sit d a I e j d z i el 0 n e nap 0 d s t a vv i e r 6 Z Il i c VI
bud 0 w ie !< 0 ill 6 r k ow e j.
. W podziale na jtdra (cz~sci) we. wzg6rzu wyr6tniarny: (1) .i1.l!H"\l
por~dl\.Owe lli!cleliS lIIe(iial//u, (1) jl}dro pi7Y5Iodlwwe. (j;~(~ro pC~;Y5r(}dlwwe
gnbidowe) lluCleus mcdil/lis (fllle/CI!S rrrediafis dorsalis), (3) jq,1.kl1 snJdl1J!'l5l:!W1iV::
l'uclei. iFl(nt!iHfliflltre'< (4) j,~dro pr71:uhJlie imclm.s (!flferhn', (5) j~(JrH ft}(}c~r,]f;
lfw:leuslatemlis i(6) j:tdro 5i81HwY/mtcltucl~~s rdlcu[ans.
~~)J. posrodkoVie
~~J.przysrodl:oVlc G. przysrodkowe grzbietowc)
.<,.\
'\\'~j J,sr6db\n!l0kowe
f,f... !
,,~0J. przedmc
Ci!j. bocmc grzbicl.owe
{~}J,grzuietowe t ~:j .. boczne tylne
\1;1 J. poduszkl
, I"" [ lL,.:r.h ciaJa kolankowatego bocz.nego
it!) J. QOCIJle -' ~\iiZawzg6rze .,
. r&'j. eiala kolankowntego przysrodkuweg(,.
~
r::~j, brZUSl.ne przednie
"'-. . I,'.:.ij,brzuszne boczneE ii~.j ..brzusz.ne tylno,p!7:)'SlOdkowe
~J.brzuszne . i1-
J?IiJ. brz\ls;;ne tylne r~'J. urzuswe lylno \;ocz.lle
~:) ;'.
W~j tylnc 'iflh UJz.uszn(: tylnIJ clolnc
Ryc. 1. J",dm (cz'rsci) \vzg6~. Podzial jqdra bocz.nego wzgarza. Klarnr", z linij kropkowancj
pOl1\.CZOho zawz.g6rze z j~,drcm grzuietowym z racji podobnej topograIii (polotcnic
grz.bietowe), klamrq Z linii przerywan~j polqczono z.awz.garze 7. hdrcm bIl:usznym Z racji
podobncj czynnosci (odbi6r bodtc6w z drag czuciowych swoistych).
bIns?!:"
rd"elUlll
wcwLJ~lL!.na
blaSIJ:a
rdz:enna
zewn~lrznll
lZ.yc. 2.. PO,thial wzg6r:z.a. I - Wzg6r:z.~ w ;vid.oku od. g6ry. Za.znaczona pllls:z.czyznllp~zekroju
jlolca2aller"O na nast,?pnYIll ~chernacle. lakie dalej na kaidym schelllacie :z.aznaczona jest
I'laszczywa pr:z.e,kroju kolejlle.gO, ~chemlltu. ,-. Ptzekr6j czolowy wzg6rza, -Pr:z.ekr6j
pOpl~eCZtlY wzgOlza. IV - Prze!croj skosny (zbltzony do strzalkowego) przez i'tdro bocznc
wZGorza. V - Przekr6j skosny (zbliz:ony. do czolowego) przez tyln!\c cz,sc jqdra bocznego
wlg6rza. Na wszystkich schemalach jqdra wig6rza oznaczono takimi samyrni syinbolallli, jak
I1R rye.l oraz w tekScie obok.
J '10 d rob 0 c z n e dzielimy na (A) i=ldn-c gr:Ebietowe nucleus dorsalis i
(C) j1l.dl'O br:OI!3;;|\le fllclel(S l'<mfrali.~. Jako trzeciq cz~s6 wyr6zniainy tzw,
~r,)zmw:cgor:::c metaawlnmus, kt6re topograIicznie zYviane jest wprawclzie z
.qdr~m grzble~oV"Yl1l, jednak pod wzgl~dem czynnosciowym ma' wi~cej
wspolnego z jqdrcm brz\lsznym. J q,d r 0 'g r z b i e tow e sklacla si~ z
(:~}hdra bncmego gn:r",~l,';jH,\,d;f~o IIl!clws la/emUs dor.;alis, '(b) jll:dm boctillego
tyhnego Iwcfer~5 lu(<!mIf.v pu~(I'i(Jr oraz 7. (c) j~dell" paou;dci nuclei prdvirraris. Do
z a w z g 6 r z a nalez'l (I~) .U;l(!ru cin!l, IwJ.mnhw,Yatego boc;mego IIIlc!ell.~
corporis gimiculati lareraN,. i (n') I'U.yIlli'llllnwwego rwcleus corpofis geniculati
mo[ialis. W j qd r 2: e i.1I :; ;, y wyr6iniarny (f) j~Q[,O hn:mi:me
,przednie IUlcleus ventralLf anterior, (g) jl1dll"o,bn:Qn~2me boc7!:Rl.c,IwclellS l'enfrillis
faternTis, (h) j~l~ro br;wiJ:r.ne tyln~ nucleus ~'eflira{i.sposie!,j~ri (It) jqdrarylne
nllcld postulores. J q,drob r z u s z;net yl h e dzielimy dalej l1a (Ct) j~d |'0
'.. ,bnus:we tyhw-przy5rodlwwc II/Iciell~' ventralis postei-omedililis,. (3). j'ldm
brwszne tyln'!)~boczilJe nucleus velltmli.1 po.,fe~olai~ralis i (y) jl1rlllo . bniaincllw
.tyltio-dohl'.e lU~cle(f,s veNtralis posterol~iferior.
, Z ruelct6rymi ja,draini wzg6rza spotkalismy si~ juz pm omawiauiu dr6g
CZ\lciowy~hswoistych. Jak wida6, wszystkie one nalezet do j'ldra brmsznego i
zawzg6rza. Ta c~s6 wzg6rza poSI'edniczy w przekazYwanittdo leory bodZc6w
cZ\lciowych.I1Ulecz~sci wzg6iza pelniq, istotn'l rol~ w czynnosciach ritchowych
i wegetatywnych. Wzg6rze bierze tet udzialw czynnosciach lcojarzeniowych
kory m6zgowej. Ponaclto ma wplyw na og6lny stan czyIillosciowy leoIy i moze
'clzialac na niI\. pobudzajq,co lub hamujq,co. Z clrugiej strony kora lItOzgowa
wplywa na stan wzg6rza.Istn.ieje scisla tale:tnosc czynno~ciowa tych dw6ch
cz~sci naszego m6zgu. Dla poszezeg61nych jqder wzg6rza zalezliose' ta moze
polega6 na wzajemnychodclzialywaniach zwiotnych Jub' nie miee taldego
charalctem. R6:tnica' ta stanowi poclstaw~czynnosciowego' poc\zia1u j'lder
wzg6rza na jqc1ra swoiste i nicswoiste. Jlll.dra sVYoD!.Jtepolqczone s\.
dwukieruillcowo.,z wydzielonymi obszarami .leory.
m 6 z g 0 w e j. JlJch'llllieswoisl:c' inajI\.. polq.czenia priede wszyst1cim z.
r 6 z n y ni i 0 Srod k a in i pod k 0 tow y m i, a iell. 'P 0 1q,c zen i a z
korq, ~ajq inny charakter, '
J:tdra S'Wosste diielimy clalCjna j'1dta rzuiowe i lwjan:eni~'We. J 'l d r a
r z u tow c, czyli' p r z e k a :Iil i k o'W e, Sq, tY1TlJ,przez kt6re przebicgajq
drogi zmierzaj!1,ce do leory z osrodk6w podkorowych rQ:tnych uklad6w. W
zalei:nosci od rodzaju llkladu, dla kt6rego praclljl\, jqdra' IZut()we mozelllY
podzieli6 naI.zt!c~ow,c, ruchovve irqbkowe. J q,d r a Ieoj a r zen iow e s~l
szczegolniedobrze rotwiniQte u czlowieka. Jqdra te przyjmujtbodtce z innych
jqder wzg6rza' oraz z r6Zriych. osrodlco\v podkorowych i lqcz'l si~ z korq,
kojarzeniowC\.. , '... . ..
Sak juz wspamniano jlldra niesVl'oist~maj'l poh\.czenia z i'6tnymiosrodlcami
padkorovvymi. Hie oznacza to jedna1c, te rue ma.!tzup~Jnie zwlq,z.1c6wz lcOI'l
m6zgowq. Do kary traIiaj'l boerne odgaJ~zicnia' polq.czeil wzg6rzowo-
poclkorovvych. Boc.znicc te clochodz'l W spos6h rOL'.~ianydo wielu r6tnych
obszar6w kary, dlatego zwyldo silt m6wic,' ie 'dochocJzq, do calej kory. Nie
nalcZy jeclnak tego rozumle6 doslownie. Nie' nale:iy tei lckcewa.tyc tych
pol'l.czen.tyUco dlatego, ze Sq, utworzone prze'z boczne' odgall2zienia aksoi:16w'
wzg6rzowo-poc1lcorowIch.Jqdra llie5W~)istcprzyjmuj'l tet ~v16bul korowe, ak
niekonicczIlie z obszar6w kory, na kt6re' same odclziatujq, cZyJi iell polqczenia z
koq nie .ljq ehorakteru polqczet zwrotny.ch.
J '1d r a In i c z u c i ow y in i wzg6rza s~ poznane juz przez nas j'ldra,
1I11.ei': kl(ne przebieg~",'swoiste drogi czuciowe. (1) J~dro brrusme tylKH-
dH~'[,iH~przckazl!je do !eOly czuciowej bodice czucia' somatycznego z
Il!Js7:arll zaopatrzenia nerw6w r.dzeniowych. (2)J~.dro
:Jfl,mJZ:1l1fC tybno-przyrodlwwe pelni t~ samt role;: dia 0 b s z a r u
un c r w i a Tlego p r z e z n e r w y c z a s z Ie0 we2. Wydzielona
przysrodkowa cz~M paWYZszego jqdra jest 0 Srod Ieie In sma k a w y m
wzg6rza. (3) J~d|'o br:wsznne t)'Rlilo-dolne zwip:anc jest z in Ior 1ll a c j 'l
P r zed s i 0 II ka w q.. (4) J1.clro Cimla l!.Olml'R&.o''l'~tego boczncgo stanowi
wzg6rzowy oSrodek wzroku, natomiast (5)j'tdro ciala IHlJanIJo~'atego
pn:ysrQdCwwego jest wzg6rzowym 0 Srod k i ems I u c h u.
J'lclrO czuciowe
|
J f\. d r a r Z U low e Jildra ruc1lOWC
J 'l?ra r~lJkowo
Jlldrn kojar7.eniowe
Hyc. 3. ,PodziaI czynnosciowy jI\.derwzg6rza.
Do j 'l de r r 1c h 0 VI y c h nalci'l j'ldro brzusme przednie oraz j'ldro
brzusznc boerne, kt6n~ p'aSrcdniczt w przekazywaniu
illIormacji z ruchowych jqder podIeorowych i luazdzlcu
d 0 'le 0 r y. (l)J~dro bnusme przedll.ie pol'lczne jest z tzw.k a r q,
p r ze d rue how q, a (2) j~dro brzuszne boo.:ne - z Ie0 r 'l rue how a.
Niczalc:z;nie od nazwy oba obszary leary Sq korq ruchow'l (patrL ~tr. 78). -
J ~ d ram i uk a d u r 'l b Ie0 W ego S'l: cz';':scjqdra przysrodlwwcgo .
gc.:::bietowego i j",dro przedn.ie wzg6rza. (1) Jltdro przysrodkowe grzbietowe
posrewllczy p 0 m i ~ d z y ci a Ie ill m i g d a Iowa t y mi' k 0 r 'l
GZ 0 f 0 W 0 - 0 c Z 0 do f 0 w 'l.- (2) J:tdro pri10duIe otrzymuje inIOlmacje;: z
cia! s ute c Zle0 w a t y chi przelcazuje j'l dole o.r y z a k r ~ t u
n b r l( c z y. ',.
J qd ram i Ie0 jar zen i 0 w y ill i wzg6rza sId'ldia poduszki, jq,dro boczne
lylne oraz CZll!sej",drn prZJ'srodkowego grzbietowego. (1) Jqdra po(|wlllu
poI,tczone S'l ze skroniow6-potylicmo-ciemieniow'l kor'l' kojarzeniowq, zwan'l
tet t y I n y III 0 b s z are III Ie0 jar zen i 0 WYm. (2) Jll.dro bocwe tylne
? W przckazywuniu inIormacji b610wej z obszanJ zaopntrz.enia zar6wno ncrw6w
rdz'Oniowych, jalc i nerw6w czaszkowych, uczestni.czy prawdopodobnie jqdro trne, a
wlasciwie Gala grupa j!tder tylnyGh.
!
i
\
.. J
~~~~K!~
wieni:c prornienist:i'
toreblm wewnttrzna
odloga m6'lgu
(p~C'lIl' odluine mostu)
~;j:Iwr;g;~~titl.~I!J~~~~t~~~4~I~;mWgO'}.
koner. ner1'\'U cznszkoVl'.ego
pier. i gal~zie nerwu cmsz!wwego
.........."W..., ...,...
QiliV
UWiltd pOVlpiU!1l1idowy
Do 0 Srod k 6 w II k I a d u paz a p i r a III i d 0 w e g.. a zalicz3my.
r6ine skupiska istoty szarej, lezqce w r 6 11 Yc h p i ~ t r ac h osrodkowcgo
ukladu nerwowego. Najwy:i:szym piI(treIll jest. (1) hOI3 pr;r.c~nn~di'~w;",
nastypiJ..ie idzie s z ere g os rod k6 w ' pod ko |0 Wyc h:t) jqclra
podkorowc Ieres b III6 z g a w i a (dl!l 10 prll.HWWlIllIl . ""11" ,"'r;';!IJ"'),
(3) osrodk.i mi ~ d z y m 6 Zg 0 w ia U~drQJJr;r,liS:;:P,lPTL~:di.'ie /ludells v",tralis
a"terior tlta/amI i J1taro bnl~Z[l bocziU<e W;l':!!:6Jl';tJ.r"'c1~"; ,en~,a/is lrfcr,,lis t"tJ/"":i oraz
jlldl~iLJlisI(\)\j';r.~6.~i~~~v -,;;;~I;~: ;~ bth~i"';ii~;,~);'(4) Sr 6 d m 6 zg owi a (ns~/l~~', -
cznr.nu.s"b,(antIa nigra ijlldro cz~n'Yiellme,n,,~iellsTUber oraz 'l"lxgorki g6T'l!Jl1t b!8S7'.~~i
,pflkq':t'\~Y collicllli "reri~--,es/ami,,,,,(,,,iir i (5) t y 10m 6 z go w ia' Uq.illra mosh~
II/Idd I""t,s ij~il!i~l'lJyvonl.snl1ltk01JV.3Itego ty~~nnl:I:go:willl). . .. ' .
K 0 IIIi1 1\ i k a e j a 0 S r 0 die 6 w . p 0 zap i ram i do w y c h z
obwodowym neuronem rllehowym odbywa sit;: cizi~ki
I a n cue h 0 m w i e I u n Cur b n 6 w letl.cych w tyeh osrodkach. b'll\cuchy
Ie nie Sq jednak prostyl1U lallClIchsnJ.i "z g6ry na d61"" ale tworz\ 1i c z n e
P Q tIe, d.zjIilci kt6rym' piIclrJ.wytsze nldadu mog\. skorzystuq z pomocy
nitszych osrodk6w w opnicowaniu. i wyzwalaniu rueh6w. Te .skornplikowane
zwiqzJci pomi~dzy osrodkami ukladu pozapiramidowego ~ll stosunkO"wo slabo
poznane. Jedna i tiinal1ych p~t1i ma prawdopodobnie nastQPuJqcy przebieg: kuru.
(r6tne obszary) - prl:\tkowie ~ galkn. blada - wzg6rie - kora (obszary ruchowe),
. pr:z.yczym prqilcoVviewsp61practDe scisle z jqci.rem nisko'vvzg6rzowym, a galka
blad,l. z istott C~Il1q. Znaezenic ezynnoseiowe poszCzeg61nyeh etap6w p~tli rue
.i(;~;(wyjasllionc w wystarczajqcym stopniu.
Rye. 7. Nickt6re obwody w ultladzlc pozapimmidowym.
Biorqc pod uwagy Hose osroclk6w, zaliezanyeh do ukladu
poz.apiramidowego oraz Heme p~tle neuronalne lqcz'lce owe osrodkl moma by
wymiellie setki "drag pozapiramidowych". D 0 d r 6 g
po z a p'i r a i do w y e h zaliezane S'l. nast~pltiqee drogi: aerv,.iteJJlJJll<-
nhc|Rio~va'iri!L"i7is'ruiii'ospirwi;;-hn~!mwQ-nb:enRowa trodLl~reticldospmalis, pij,kij\1iovvo---
'.. . -- .._~---,~--~_.
nlz:~mno1'l'n trael"" (ectospi"alis, |lJr;reqRSRHlk:o.wo-n.l!;J;emowll (melll.v vatiblliospinrliis 1
orJ:"tI1~r,I~"'(H'~|7;~nnROTl'a (mclu" olivaspl"all.r (a takte ieh 0 d pOW i e d n il:i
p r z e Z II a c Z 011 e do j qd ern e r w 6 w cia s z k 0 w y c It). Dodr6g
pozap.iramidowych na1ez'l. t a k zed r 0 g i k 0 row 0 - pod k 0 row e:
!wn~wo-plr~nW'w.idj)'W~ tractu.s corticomialaUs, koroY,,~c&lllnJl~tr!Ietus cortlcorriamlis,
HWR I}WU-C,;lClrwiel!!!llJlll. iiactus corticombraFlv i !WX'OWQ-SRal1EWW8 tractus cortIcoretlculnrisl
POlladto z w y c z a j 0 W 0 do drog pozapiramidowycIt zaliezane Set ilosciowo
bardz:o irnponuj\,ce lRmgi b~JrOW(}-)1lMJ'stowe frac1lfs L"ortlcopo.rlirri(patrz str: 103),
chociat iG h z n a c zen ie d I a u lei a d u, p ir a ill ido w ego j e |I t t a k
s ani 0 i s tot n e. "
Drogi pozapiramidowe koncz'l. si~ zwykle na neuronach
Ii 0 Sred 11i c Z q eye h ro1511 przedniego lub jqder ruchowych' nerw6w
cza5l.kowych, 5kqd d a I e j badZce Sq przekazywane d 0 0b wad 0 w y c h
5 Dwie aslatnie dragi s~ coraz cztseiej zaliczane do uklaclu piramidowcgo. Nole.ty pamittac.
panadto, e pahcie dragi siatkowo-rd7..eniowej jeGt wiclkim workiem, w kt6rym rniesi:c;q siy
dragi iclop; Z r6z.nych hder twaru siv.tkawatega, a wi;:ca r6t:nej czynnosci. Padabnie rna sic;:
sprawa Z polo,czenimni karowo-siatkowymi.
n e u r 0 n 6 w rue how y c h. Dzi~ki aksonom obwodowych neuron()\ v
ruchowych pobudzcnie jest 0 s tat ec z n i e dopIowadzane d.o m i y S n i .
Obwodowe neurony ruehowe (mataneurony rdzema krC(goweg\)
lub pnia ~6zgu) Sq ogtatIDim Jgniwelllll'wstdkkh dr6g I11ldnd;wydl. Bimq
udzial w przekazywaniu do miC(sru bodZc6w p!yllqcych' 1. r6z:nycb stroll: I.
receptor6w, z leory piramidowej, Z osrodk6w ruchowych pozspiramidowycll.
Dlatego rue how y n e u r 0 ri a b w 0 d 0 w y :z:ostal na?:Wany prz.er.
Sheningtona "w s p 6 III ~ d r 0 g'i k 011cow 'i".
pol'lC7.Clliapomitdzy osrodkami
ukladu powpiramidowego
drogi doprowaclz1U'lcc bodiee dQ
mchowcgo neuronll obwodowego
korowo-mostowe
korowo czerwicnna
lcorowo-sialkowa
korowo-cznma
. Rye. B. Przyklady dr6g pozapiramidowyell.
U S ZIe 0 d zen i a uld.adu pOZapiramidowego ch;}rakteI'yZl~jq si
. zaburzeniami, kt6re w spos6b istotny mogct uposlec1za6 Iunkcje ruchowe, mimo
7.e nie V'lYst."puj'i tu porazenia. Najcz~sciej spolyk::lllym zCSpOJCil:
pozapiramidowym jest z e s p 61 P a r.l.eins 0 n ~. W cho~~t)lc tEOJ.
obserwujemy ub6stwo spontanieznej elmpresJl ruchoweJ (maskowatosc tWDIZy,
. brille gcslylculacji, monotonna mowa), trudnosci w rozp?cz~du i z31col1c2:enm
ezynnosci ruchawej, z:aburzenia odruchowych mcchulllzm6w (np. WYiTJ:1G!ty
koiicZ'"jil g6mych w czasie chodu) sprzyjajqcych zaChOW31liuI?VV110VJD.gl: \~
chorobie tej mamy ponadto do czynienia ze WZlTIOZGillI;!l1rWpl)i(;;a
spocZ:Ylllcow~gomixsni, lct6re maze bye talc duze, ze pr~ctycillj? uniemo:tli,,;ia
jalc'lkolwielc Clktywnos6 ruchow'l. Dlatego zesp61 ten ZahC2.inyJest do sl:Jno~ ,
bip.ertouicwo-hipolcinetycznycl\. Innym istotnym ~lementen: j~~,t ~zw.. dJ.~~rlle...
spoczy~kb"we (drobhiutlcie hlChy olcreslane cz/(sto Jak~ t:Z~SI~IlI';: .3iY ghw~ ~zy
. rC\)e).Znu.anY-Z:najdowane Sq w tej chorobie n~icZy3CleJ W IstOCIe CZol1:eJ 1 Vi
galee. bladej. Stostmkowo niEdawne odkrycie zabu.rZel1 W pozlOmach
n~urol~ediator6 ... v w osrodlcaclr u!.cladu poza.pi.ram.idowego l! pil0jenl6w z
zespalem Parkinsona pozwolila na opmcowanie lek6w prZYJ.losz~c'ych istOlllq
papraw~ w Lyellprzypaclka.ch:.~
Us~codzccia ,-imJ~wwia\ objawia6 SI~ mog.Il z e S pol a In j
.pJqs fl. wie z;~,;,i~Cc.h o:I:e.~ty cz nym i) .1 ubate to ty,- .C.'')i h i.--vv
zespolach tyeh wystr;.puj'l. t:,l,i~-ri.lchy mimowolne, ktore Vi spo~6b
llieprzewidziany pojavliaj'l si~ i zaburzajq postaw~ spoczyn1mw'l lub prz.ebJeg
'\'llllOSci rtlchowej. Ruchy pltsawicze Sq szyblcie, zamaszyste, a atetotyczne -
1'"I'lo/nc, robaczlcowe. Pojawiajt sill: one w dystalnych cz~sciach konczyn oruz
:. Jlli,~s.lli6wr;etwarzy. Uszkodzenia .!1is!cowzg6rpi mag'\. dawac tZVI'. b a Ii z m,
" d.'j',ilJi\.Cyua lIlimowolnych szybkicIi;'zmiiiiszystych mchach tulowia i cz~sci
1'" d,symalnych kOllczyn. W powyz.szych schorzeniach zwylde Wystl(pujq talcie
i11111;zcnia napi~cia spoczynlcowego miysni, gl6wnie jego obnitenie .. Z tego
"'I"(Jdl! o!cresJane silone jalco zespoly hipotorncznO-hiperlcinetyczne.
Ji1dra nerw6w czaszlcow)'ch zwiqzane z unerwieniem mi~sni6wki
" IlII:;/tkcej galley ocznqZostalJCl om6v\'iolle na str. 111.
,J!;ll!nJ nH::Jn<UJwe lU\ennn tn'ijdciehlJllG.':go IlUclellSmotvrills fw."i trigemini znajduje si~
' IIi'/< rywce g 6 r n e j c z ~ Sc i m 0 s t u. Poniewaz nerw tr6jdzielny jest
1,'1 WClll pierwszego Iuku skrzelowego, le4ce w jego jqdrze ruchowym neurony
\'\II .lwiai'l mi~snie rozwijajqce siv z pierwotnej mi~srn6wlci tego tuku. Sll to
1'1,'cde w~zYStlciIIl(ale nie jedynie) mn~Jmn~ pOO1lS:i:ajllC0 fun(dllvv~.
Lez,tce 11iz e j Vi nakrywce mos(u, j~dro nelfWlL tl'VIH?:owego
6
""dIUS fteni
I ;,,;5 uncrwia mit,:snie rozvvijajetGe sit( w obr~bie drugiego Juku skrzelowego,
( Iyl i przede wszysHdm lTilln'1".3D.line mimkme twara:y. C z l( SC g 6 r n a tego jqdra
IIIII~I\'iia mil(snie VI' olcolicy oka., cz/(s6 dolna - miysnie'
Illimiezllc dolnej cZl;?sci twarzy i nielct6remil;?snieszyi.
Z nerwem twarzowym zwillzana jest cz~se
' d :; rod k 0 w a wazllych 0 d r u c h 6 w 0 b r 0 n n y c h (odruch6w zgiycia,
(j.yl i uniIeania) z;wiqzanych z ochront gat e Ie a c z n y e h przed
Ili i.kodzcniem. Sq (0 odru.cby dwojakiego rodzajl1. Jedue z nieh slu7:ll ochronic
jll"l.cd tlS7~kodz(,;lliel1l mechanicznym galelc ocmych. W tyell odmchaell rami~
d(JslOdlcowe l1(worzonc"jest przez nerw ir6jdzieiny (dia cZY.llnik6wbezPosreduio
d7-ialajzlcych na llasze ciara) Itib przez uklad wzrolcowy i sluchowy (dla
';;;,ynnik6w, !clore dopiero zblizajq sil' do naszego ciala). Inne odruehy obrOlme
iiilrzl. ochronie reecptora przed dzialaniem zbyt duzego nat~zellia swiatta. DIa
Iyell odmchow ra.11lieniem dosrodlcowym jest nenv' wzrokowy, a ramiernem
orlsrorJlcowym S't llcrW twarzowy i OlcOlUChowy.
W ldillicc rulyllowo badanym.i odmcham.i Sll odmchy wywolywane przcz
pobudzenie eksteroreceptorow W olcoIicy gaUci oCZllej. Moz:na wyr6zni6 kilka
orimiclll Lyell odruch6w w zaIeznosci od miejsca zadziahmia' bodica (odruch
"Scis!e rzecz Liorite, ncrw twarzcw)' posiatln dwnj;Ldra ruchowe: gl6wne i dodatleowe.
.lc,dra te lez\. tut ooole siebie i zasarlnicza rMnicn midzy nimi polega na in nym
p r z c b ie g u w 0 b r il b ie Il1 0 s t II IV 1I'~k i (,n k 0 r z C II i0 VI Yc h z nich wychodz'lcych.
W()!U1il z j",dra gl6wnego ubi"l'.ajl\ j;\,!Jo I1CIWU odwodziJ,cego wytwarzajtc tzw.
Ie 0 I an 0 we VI n", t r z n c n e r will war /. () V "g 0 i pI zcchodz'lc pod dnem komory IV we
\\'7l1;6rlal twarzowym. 'IVI,'d'!l'! I. j:\.1111 dodnlkowego kieruj" si" prosto do
llli'ejsca wyjscia Z pnia m6zgu.
rzl'sowy, spoj6wIcowy, rog6wkowy). Najsilniejszym i osobruczo najmniej
zmiennym jesto~!.imch rog6wlw'lry. PrzY delikatnym chocby : dot Ien i y c i u
jednejrog6wki wystt,;puje zacisnit,;cie powiek po obu
s t r 0 n a e h. Receptorami odruchu S'l. r e c e p tor y r 0 g 6 w Iei, "' a nerwem .
przewodzqcymbodice do pnia' m6zgu jest 'nen tr6jd:.tiren||llY. Przez aksony
Icom6reic cz;uciowych zwojlll tr6jd:!lidlllego. boduec zostaje doprowadzony do
j'td~a rdz.;~Rli.owoI:g1) nenm tr6jd!Jlidniego. Stqd dociera do \com6rek tV/om
siat!cowatr;;go. Dzi'i;lcineuronom posredniczqGym ih1{{jJ111.H i.m~'J:Dwl1~'~1;;O
pobuelzenieosiqga nast~pi:rie jllJ.dJr(~ ll1enm twillnwwegu po 0 b 11. s t r 0 n a c h
prua m6zg1.1. Przez wI6\cnan.|'(;howe ncrw6w twarzowych
bodLiec dociera do czysci m~t3i.J.niiw!ri~ l.IlJ\imkamej oclpowiec1zialncj za'
zamkni~cie i' ~acisnit,;eie powiek.Odruch. rog6wkowy ma' chanlkter rea Iec j i
konsensllaInej, czyli po pobudzeniu receptor6:wjednej
s t r 0 n y .p 0 jaw i a' s i y 0 bus t r 0 n n a 0 d pOW i e d i. Przy
us zk 0 d ze 11 i u n e r~ 11 tr 6j dzi e 1ne go po jednej slTOllleodmchu nie
. .
moma wywoluc wlasrue z tej strony. Przy us z k 0 d zen i11 ne r W 11
t war z 0 w ego odmclt nie wystypuje po stronie uszkodi.enia, choc mot,nn
obserwowac oc1ruch po stronie zdrowej przy pobudieniu receptor6w dowoIncj
ze strOll.
mi'Sie!\
oIm;iny oka
hdm rdz.eniowe /
nerwu tr6jdzielnego
lIemony posredniczllce
tWOnl sialkownIe"o
Rye. 9. Luk odmchu rog6~II,owcgo ..
J;~dro 01'YMZlJ:RtzUe (",clem Clt:1bigtllts leZy w r d z en i u p r zed 1u ton y
i poprzez' nerwy koIejnych luk6w . slcrzeIovvyc.h (n er VI . j ~z y k 0 w 0 -
gardlowy, nerw bhtdny i cz~s6 czaszkowQ nenVll
do d at k 0 W eg 0) zaopatTlue ruiPrs!li6wk~ powstqjqGq i tyeh iuk6w, tzn.
U:i!llecwie zaopatnue mi~snie" podnicbienia, ganlla, krtnni i mi~sili6wIl~
pqIJwwall:1 przcly!m ..
. ,l;~l~ro ncrwu podjip:yllOwego 11IIeleus nervi lrvpog(oSJi r6wniez lezy w
1 d Z C III U P r ~ e diu z any III (odcinel g6my Iego j'ldra: letypod cinem
kO.ll~or!,.czwarteJ w obr~bie lr6jkqta nerwu podjr;:zykowego). Unerwia ono
IlHISilJC J~ZY 1m.
J:t
dro
.. nadnIz\Cl!liQwe IIl1le"s slfptasplnU(lIs, czyli' jqdro cz~sei
r d zen i o.w ej. 11lH w u d 0 d a t k 0 w ego, Iety w r d zen j II
k r gO,: y m.. Niezwykle cielcawy jesl Iakt, t.e lezqce w jednym j'l.drze
lJa~rdzelJ1o\,,!~n n~ur?ny otrzyJ.uuj't wl6kna korowe z rMnych stron. Te neurony,
k.lore ur:erwIaJ~ ml~S!eIl.cz:w~robdCzny, otrzymujtwl6knaz prieciwnejp61kuli.
1 e: ktore. un~rw~a.Jt l:u~slel mosllcowo~obojczykowo-sutkowy, .olrzymujCl
w|okna z pollcuh teJ sameJ strony7. . .
P?llie:vaz .k~?e z ww. j~cier. i wl6kna 'z nich wychodzqce unerwlaJ\.
:JdpowJedlll'l mH(s11l6wk;; poprzeczme pnkowanq, glowy po. "swojej" stronie '.
tell 1I Sz. k d z e n,i e, a wiI(c llszkodzemie obwodowego neuroriu mchowego:
spowod~lJe POWS~lli11epora.tenia obwodowego (wiotkiego) po
s | r 0 III cog III Sk a c h 0 rob 0 we go.
M6i;di:ck
M6tdtek jest narz'ldem istotnym dla prawidlowego przebieg1l czynl10sci
mcho:vyclI 1:6Z.negorodzaju. Wplywa on nawet na mi((snie w danej chwili nie
pl'aCllJa..c~.' bro.rqc .udzial w.regulacji iell napit;:cia spoczyrucowego. Ma udzial w
lllo0u|acJ' nasllellla ~dmcll6w wlasnych 1l1i~sl1i.Wreszcic bierze bardzo 'istotuy .
udzwl W o|:racowalll.1l mc1I6w. Najprosciej m6wiqc, m6tdzek doJconuje jakby
anal1zy lllaJ~eego Sl~ odbywac ruchu i ustala kolcjnosc i sil~ skurcz6w
p~sz:czeg6IlJych llli~sni (a ra~zej .ieh. Iragment6w) w danej GZylUlOsciru~hciwej.
J~go. pm.ca zape;n:l~ odpOWledlll'l slit;:, wlasciwy kietunek i zakres ruehl!, przy
~ldlcL"yteJ 'p~Y1lilOSCI 1 skomponowaniu mch6w zachodz'lcych w r6Znych stawach'
J(:dnoczesme. D~a olcreSlenia zadan m6Zdtku zwiClzanych z uzgodnieniem
(uznych elementow mchu uiywa siC( cZI(sto tennil111 k 00 r dy II a c j a. Aby
|;:Iul pracQ lTIotna bylo wykonac, trzeba otrzymywac na bientco inIonnacje
d\Jt~ezI\ce: (~) 1l.l~llU,kt6ry IDa bye Wykonany, '(2) warunk6w zewnt;:trznych, w
J;illlCh b~dzle Sl~ on odbywal, o.raz (3) warunk6w wewlJ~trznych, czyli
a|:IL;al!lego slall~ naszego clala '(polozenie Iul9zenie ciala, stopien napil(cia
Il11QSl!l oraz st~plell pobudzenia unerwiaj~cych je nemon6w). Doplyw wsz.ystkich
tydllI1IonnaeJl do m6zdtku zapc\'lIuaj'lliczllC i rMnoradne drogi dom6Zdilcowe ..
7 Nn .lJ1nr~inesie nale:ty zaznaczyc, ie tuekt6rzy nUlorzy drag piramidow'l dla czsci
rdz:cllloweJ nerwu dodaLlcowego z.aliczaj!\. do dr6g korowo-rdzeruowych. TopogmIiczny
;:wi'1.
ze
k z rdzeniem krgOWYlll wyd,ye s! jednnk tnniej istoLny, ni:t zwi'1.
zelc
: nerwami
cz:aszkoW)'ll1i. .
Dmgi dmllozd:i:!wwe z-wyczajowo dzieli siI( lla drogi Iilogenetyeznie stare i
drogj Illogenctycznie nowe. Podzial ten niezbyt dobrze 1l0lc1aje si~ do opisu i
zroz~niellia ieh ziJaczenia czynnosciowego.Spr6bl~j111Y je om6wi6 w kateg,oriach
. wymieniouyeh powytej zestaw6w inIonnacji.
I'n IO.l111acje Un temalz'adania ruehowego dostarc;wne:;;\
m.in. przez drogi Iwr.ow~JL'lM)stowo-m6:l:di!wvyc /rni.tus corlic0l0n/ocerebellorcs.
Wyr6Zn.iamy dwie' dragi tego' typu: przedniq, czyli czolowC)
ITlOslowo-m6idZlcow'l. i t Y1n q,czyli |c i e 111i c n i 0 W 0 - pot y 1i c Zil ()"
s k r 0 n io w 0Fniostowo-m6zdtlcow'l.. Przez drogC( przelhu'l dociera inIorm.1cja
z leory mc1lOwcj, Przez tylnE\.plynle inIormacja z leory cZl1ciowej i lcojarzcniowcj.
Do m6Zdtkuplynie talczc inIorinacja z osrodlc6w mchowych podlcorowych
m6zguoraz z;osrodlc6w mchowych pilla m6zgu ..
li1Iormacje na temat warunk6w zewJl~trznych plYllii
z a r 6 W 11.0 be z p 0 s red nib z bocznic dr6g wzrokowej, sluchowej (dn|~u;;~
po!lI)'lYlr'IYO-moi(~!wwa Iract.. led~cerebcllaris) i inl1ycJJ d r 6 g
przewodzq,cych inIormacje' 0 . swiecie zewn;;trznYIIl
(drog~. nJ.zeniOW\l-RliHl;/J;dlIilwwl). tyllUJ::.. IrlIctirs .pil1ocorehell",i.. pc..icriol, ~n-1JE"
iaHw'il'O-m.1'i:Wt!WTIl1l tmclllS reficr,[ocerebellarls), j a kip 0 Sred Jl i 0 pop r z e 7.
k 0 r ~po ieh uprzednim tam zrorumicluu (d,og~ nWR'oW()-m()G1J1)'\'\Jl-
m6;i:!.i:~w'W;;n rylllull' tractlls COr''copo"rocreheU",ls pasterlor).
IllIormaeje na temat warunlc6w wewn~trznych
dostai"cz.:'mesl przez . drogi. przedsionkowo-m6zdtkow~ i rdzeniowo-
m6tdZlcowe8 Droga puted5iOlilllwwo-m6zdHUl'Wl! tractus wtIltUm[ocerefJeU"rfs przesyla
inIomiacj~ z narz'ldll przedsionko',',cgo,' dolycz'lcE\. po z}' cjig low y W
przestrzeni. J\)Il;ag~ nl:r.iEilnlJ~vO'o-m6trliJ.lOwa tyhl.1n prowadzi inIormo.eje z.
pro p r i0 r e c e p tor 6w aparatit nlchu, a talae Innych receptor6w, a drogn
nb{;l.iliowHrn6w~{()wm I.H7l'Clllrun rowniez z r 0 g 6 w 11r z e c1u i c 11 i
i s i0 ty s z are j p 0 s red n i e j rdzenia (dostarcza ona danych dotycz'lcych
stallll motoneuron6w i neuron6w posrednicz~cych). .
Przyjrzyjmy sif(, pl'z.yldadowo zadaniu ruchowemu, jakim b~dzic np .
. przeniesielUeci~Zlciej walizy z jednego miej'sca na clrugie9 JV1.6:tdZekotr:z:ynmje
8 Drogi rdzeniowo-m6:tdzlco:we w scisle anator!1icznym: s~nsjf; prz0wollz, do
m6Zdlcu inIolTIJacje zVliqzan~ z Icollczynami dolnymi i dolBlJ,. Gzdciq tulowia.
Naleiy pamirtac. t.e istnieja, ich 0 d P ow i edni ki z wiq7.an e z g 6 r n P, c z t s c i q
tulciwia: i konczyn'l. g6rn:t (droga lclinowo-mMd:tlcowa dodatkowa, tractus
C1l/1eocelebel/aris accessorius,. i . droga rdzeniowo-m6zdi.kowa tlziobowa, ImUlIs
sp;/Iocereveflor;s I'oslralis) oraz z glow<\.. (ctrogi Irtijdz:ielno-m6tdzkowe, 'raC[11,)'
trigemillOcelebellares. i siatkowo-m6:tdzkowe tractus reticlI'oc.ereZ,ellares). Dla uproszczeniil
zost!ly one lJomiIli~te W poviyiszych roz1Naiaiuach.
9 Trzeua podkrdlic, te praea m6icliku przeclstnwiona III W obrazowej. prZ'Jslq-,n("j Iormie, .iceiL
w ca15j rozci'lE;tosci nieuSwiadaillimJa. Nie wiemy jab" pastaG mn np. inIoum.cj.1., t.e ''';Y81iz~
jest cir;tka", ale jakas Iorma lakiej inIolmocji do m6tdtku c1ocicra.
przez drogi korowo-mostowo-moidikowe inIonnacjy doIyczqc'l koniecznosci
"przcniesienia walizy z miejsca A do miejsca B". Przez te same diogi otrzymuje
(ez dodatkowq inIonnacjy mowiqcq 0 tym, ie wali:a jest ciyzka. InIonnacja z
!(Qry pozwala tet zlokalizowa6 pierwotne poloienie walizy ota: wyznaczyc
!(Jcrunek l1lehu. ZaI6Zmy, ze ta cil(Zka waliza Wyladowanajest szklem. Nie wida6
Icgo z zewIJ'ltrz, ale jesli jestesmy tego swiadomi, z kory dot1'Ze do m6i.dZku
jakis odpowiednik tej inIonnacji, wymagajqc od zaplanowanego ~c11Unie tylko .
sily, ale ipr'Zyldadania i odejmowania tcj sily z wielkt ostroZnoscit. W ten
~;|Jos6bzostaly okreslone wlasciwoscimajqcego zajsc l1lchu.
Pr~1' planowaniu takiego zadania nalery wziqc pod uwagy OCzYWlscle
s:!crcg cZyl1nik6w zewlll(trznych, np. sill( przyciqgania ziemskiego, bezwladnos6,
itp. Istolnc b;:dzie, czy waliz;:mamy przcnies6 po plaskim terenie, czy np. pod
gor\? JeSli bydzie wial silny wiatr, bl(dzie dzialal w okrdlony spos6b zar6wlJo
na Ilasze bl'Zemiy, jalc i na nas samych. To tez naleiy odpowiednio uwzgkdni6.
~ Stan ,,"sz.ego ukladu nlChowcgo~
Zadanic mchowc prz.enicsc Wall7.~~ pO:'cja ci~Ja. . 0
z micjsca A do ~~jsca B 11l1lPI~CIClllll;SIll
LJ :t':h':'~~"";o POb"d.jnie 1l10loneuronow
",,-----7 ~
\J\N
WaIizn: - ci<;:i.ka
- zmvicra szklo
37.klo lalwo siy [fuczc
Rye. 10. InIonnaeja docieraja.ca do rn6td:tku.
Planowany na podstawie Vyzcj podanych inIonnacji ruch musi z05(a6
wpleciony w aktualny stan uldadll IlIchowego. W zaleinosci ad uloienia naszego
ciala, ad s(anu aktualnego napir;:cia poszczeg61nych miysni, wreszcie ad stopnia
3ktywacji w drmym mOl1Jcncic 1Il11!llncuron6w zaleze6 mllsi intensyw:nosc
kierowanych do nich bodi.C\)w.
Po zaplanowaniu melill Illl'ritlidjcst w stanie przekazac recepty na jego
wlasciwe wykonanie. Na (yli) j, .t!II;J!,jC/'.(1 rola sir;: nie konczy. Korzystajqc ze
wszystkich wyicj wylllieni'lIly,\i 1.1, ,t!,,1ilJ!llllllacji m6tdZelc leontroluje przebieg
rllchu i wprowadza dOli all!tlllllly' .l.1lic!llJll;l\vki, jcsli pierwotna recepta nie byla
. .
. .
. . ..
idealna. M6zdiek je~t \V. stani6 r6wniei szybko zniienic recept~ l1a nrch,jcsli
zadanie ulega, zmianie z dowolnych powod6w. Wprowadzanie do.czynnosci
ruchowej poprawek dokonywane przez 1116i.dZekjest bardzo szybkie i sprawne.
Nie jestdmy w s!anie naog61 tegoiallwa;iy6. .
streIa robakowa
,\ ~ \\ ,.~ /~:reInpolkulowa
: ~ \ I przyrobnkowa
-"-- \ ~ /. /-
...... ---..- ..... ~\ I. /..----
.e.D . --................ \ /" .,-
00'- - -j) ( r..... slrcIa p6lkulowa
C boema
Rye. 11. SlreIy ezynnosciowe m6tdi:.ku.
Do tego miejscaanalizowalismy m6tclzek jako calosc. Jak w innych
czysciach m6zgowia., r6wniez i tuteDistnieje pod z i a 1 c z y n ila Scia w y n;1
r6Znc obszary. Opinieco do tego, 'jalci ten poclzial jest, nie Sq ciqg1e jeszcze
zgodne. Upraszczajqcproblenlmozemy m6Zdzck podzieJi6 na . 1I Z Y s t r e Iy:
(1) s t reI y rob a k a wraz z platem.. grudkowo-klaczkowym,
(2) p61kulow'l streI;:. przyrobakow'l: i (3) p61kulowq streItr
boczn'l.
S t reI a rob a Iea w a zwi|l;lana jest z osiowymt 1 pIzyosiowymi
czsciami cial~. Odl)Owiada ana za przebieg czynnosci mchowych .tulowia,
proksymalnych odcink6w konczyn g6mychi kOllczyn dolnych omz glowy,
w (ym "aparatll oralnego" i ga!ek. ocznych.. S t reI a p r z.y rob a k a w a
czynnosciowo zV'Ii|l;lana jest z dystalnymt odcinkami kotl.czyn. S t I e Ia
b a c z n a odpowiada przede wszystkim za pravvidlowy przebieg precyzyjnych
nich6w r\'ld i palc6w. Ponadto prawdopodobnie ma sw6j udzial w opracowaniu
cZyJinosci Jni\;sni6wki glowy, ale tylko w odniesieniu do Ii:mkcji mowy oraz
Iunkcji miJ.niczncj. .
W bud 0 wi ewe wn ~ t rzn ej m6Zdtku, podobnie jak w p6Jkulach
m6zgu, ~vyr6tniamy ZeWl1\;trzniepolozon'l k.oJr/Cm6:idilm cortex c,erehelli, Iczqc;t
pod hiq !S~ot~ bialll SUb.vtuFl(ia alba cerebefli, zwan'l. tez igtot~ rdJ:ECE|;IJ~~ moktllHm
subst!ll1tio. medHllaris cerebelli oraz w gl'rbi istoty bialej" ukryte j~clra pnd!w!rowc
/l/,,'/.;,n:;m {II/dd 5lIbcarti~lllc,s cerebelli, zwane' let j~Il!r31mi m6idikowymi nuciei
"''/,'fl .III/,. K 0 ram 6 z d z k u, ma jednoIitq, wysoce upoIzqdkowaJlt
lll/(!()\\,y we wszystkich obszarach, jest tr6jwirrstWowa, zawiera vi sobie'
ell;\[ nldcrystycznc koin6rki Purkinjego. KOIllDl6zdZku-jest--mi.c.j-sc.em'
r e c c p cj i dr6g dom6ZdH,~'!.~Iln. Z uwagi na siIne poIaldowanie (7/8
puWici'icliiU"wctyte-jesI'w-'szczelinach) powierzchnia leory m6zdiku jest bardzo
dut'! iwynosi ok. 1 m2. .
I s lot a b i a I a m 6 t d tIe u, jest z powodu gt~bokich szczelin m6:tdiku
podzielona na b 1as z k i odpowiadaj~ce poszczeg61nym placikom m.6tcWm.
Brzuszllie blaszki te l'lczQ siQ ze sobQ i jest to jedyne miejsce, gdzie i5tota biala
ma slosunkowo dw--tgrubos6. Tutaj tei, w b r z u s z n ej cz ~ Sc i (.s tot y
b iate.i I e z 'l j 'l d rap 0 d k 0 row e m 6 z d t Ieu. ~-
th oga dOll1ozdzkowa streIa jq,dro droga odrn6Zdtkowa
przcdsionkowo- robakowa i plat -polaywowa
rdzcniowo- grudkowo- wierzehu -przedsionkowa
lnostowo- klaez1cowy -siatkowa
llloslowo- kulkowate i
-wzg6rzowa
przyrobakowa -czerwicnna
rdz;cniowo- ezopowate
-siatkowa
-korowa
o!iwkowo-
-wzg6rzowa
boezna zbate
Il1ostowo-
-czerwienna
-oliwkown
Rye. 12. Poh\.ez;enia m6zdilcu.
Wyrotniarny cztery j'ldra pO kat.dcj stronie, ulo:ioue
lwlcjuo ad strolly przysrodkowej ku bokowi: (1) i'id1ro wicn:chu flUc{"'US
fasliliii, (Z) j~dm ~mUww3t~ nucleus gIolw.~us i j:li,dn~ czwpowate nuc'c,us
"lJdllJ{ij,I{'lICis (stanowiqce w rzeczyl-vistosci jecino j~dro wt6mie rozbite na cz~sci
l/e/: (JQczki isloty bialej) oraz (3) jll.dro ZIb~te fwcleus denfatu.s. J ~ d r 0
\Vlc,r/,cllll zalicz:ane jest do streIy:r.obako'wej, j'ldra
/(llk()wate iczopowate do strefy p'IzyrobakQwej, a
J;tdro z~bate do streIy bocznej. Jqdra m6:idiku przyjmlUll
w!6kna 1; lwry m6Zdzku iSil i r 6 d 1r; m dr6g odmOtd.Hmwych.
luIonuacja z m6idtku im:e!cazywana jest do rMuych osrodk6w ruchowych
m6zgowia. W zasadzie stlld dopiero moze ona tTaIic do neuron6w rol:,'U
przrd.niego rdzenia i jq,der mchowych nerw6w czaszlcowych. Z m6td.tku
wychoclzJ.drogi do wielu osrodk6w mchowych maz:gowia: do (1) jqder twom
!
\
\
i
\
............... ,
"i
.,
j .
i
+
+
* +
+ **
+.
+'
;-
scree
doliln cz<;scpn:clylm
t,ol~dck
jclilo cicnkic
w",lroba i lrzusllla
dragi zolciowc
Cz.r;SCjclita gmbcgo
lyr;. 12, Uncrwienie przywsp61crulne narz'ld6w wewl1vtrznych przez nerw b1rrdny.
Om6',:ieIli~ calego obszam lll1erwienii nerwu bkdIego jest w tym
U|JI8COWal1lUl1lecelowe. Dla przyldadu moma kr6tJeo om6wi6 jedn'l ze
,;lclaclowych bardzo watnego odmcJlU autonomicznego, jalcim jest odruch :L
;)i\n!d SLJ'.igcj. Wl61cna przywsp61czulne nerwu blt;:dnego
;(anowirt ramit( oclsrodlcowc odruchu i doprowadzajq
Ii u cl:t c e doe f e lctor a, kt6rym jest mi~siell serca. Z:ntfj'Rm 5z;yjlla sinus
r:i''aircw; stanowi szczeg61ny odcinck L'tnicy szyjnej w miejscu pod z i a 1u
l y l1\ icy s z y j n e j w s P 6 1n e j lIa t t"lIic~szyjni\. weWDt(trWi\.i zeWD~t:rznq.
: j~dro gnbietowc
. ncrwu blydncgo
r
r
i!
,
gall1z scrCOWiI
nerwu blr;dncgo
. splot sercowy~
r
f
Rye. \3. Odrueh zatoki szyjriej. Sehematyezne przedstawienie drogi impuls6w nerwowych od .
reeeptor6w (presoreeeptor') zatoki szyjnej) do eIektor6w (uk1ad bouzeo-przewodz'i.cy serea i
rnirrsiernoboezy ~",rea). Nie 'zostaly uwzg\dnione \icme neurony. posredniezil.ce w 'rdzcniu
przedluz6nym. .
W scianie zatoki szyjq.ej. WYGt~pujq in t e r 0 r e c e p tor y (zw3ne
presoreceptorami lub baroreceptorami) wra:iliwe posrednicina zmiant;: eisnienia
krwi. Presorcccptory zatoki sryjnej u Ii. e r w i011 e s tl c z u ci 0 vV0 przcz'
g2''~i. la~otd in::jjnej mnms sirllJs camiid (zwan'l tI:l. nernem llHeri:ngm),kt6ra
odchodzi . od i}l~U j~:EYl!.owo-gardlowego. Impulsy z zatoki" szyjnej
przewodzG!1e sq,przez 1I.om6dti cruciowe zwoj6w nerwt~ . jI,)zykowo-
garcllowego do j~dl;asaniotniego nlJdcl!.~.mlitali''s i dalej do lez'icego w pobliiu
ohollka sen:owo-o:llczYlliowego' won! . siatkowatego. Jeden z luk6w
odruchowych prowadzjdalej do jl!.~~rngrzlJie~owego, nen'vu bk~dnego.
A kg on y P r ze d z w 0 j 0 w.e wychodLqCe z tego jq,dra wchodzq, do nen'l~
bi~dnrtgo, a wnClStamej kolejnosei do jego g!lil~zi sercowycb rami car diad.
Galtzie sercowe herwu. blt;:dnego biorq udzjal w \ltworzertiu sp&otu 9",n::o~\,,~go
plexns cardiams, lezqcego w bezposredniej bliskosci serca. Posr6d w161ien:tego
spIotu rozmieszezne set c1robne skupiska przyvvsp6kzu!nych kom6rek
zwojowych, zwaneT,woj~m! crco~Jll!JTii glmglia. cnrdill.c~. W 'tych zwojach
przedzwojowe,' przywsp6lczulne . w16kna nerWu . bt~(lnego ulegaj'l
p r z e 1Q c z e il i 11 na w16kna zazwojowe .. WI61ma zazwojowe dochoc1
z
'l do
miltSIli6wlu sercm.Dzialajqc l1a cz~s6 tej mi~slu6\.vki zwan'tukladem bodco-
, .
IJI /.CIVO(!J:;lcymserea, od Ict6rego zalety ill.in. cz~stot|iwosc skUrez6w serea,
[J<\\'odlljrl zwolnienie pracyserca; Dzialaj~c nalzw.
Jli\':~;li()wkQ roboezQ serea przywsp6lczulne wl6kna zazwojowe doprowadzajt.
do Z 11111 i c j s zen i a s iy s Ieu r c z 6 w. Obniienie cz~stosci skurcz6w
SGIea i :wmiejszellie iJosei lmvi, kt6r~ scree brrdzie w stanie wtloezyc do aorty w
jcdnyrn SlcurcZLIspowoduje oczywiscie spadelc cisruenia w aorcie i jej galvziach.
Talc wivc, wzrost cisnienia krwi uruchamia: odruch, kt6ry
uoprowadza do powrotu ciSnienia krwi do wartosci
p raw i d low y c h. Nalety podkresli6 roI~ tego odrucbu w ulrzyrnaniu
Ilaleiyiyeh parametr6w srodowiska wewnl(tTznego, ezyli w IMlmeost&zie.
Odmch z nadwrazliwej zatoki szyjnej moze bye przyczyllq niebezpiecznych
s(,Ul6w, zwiqzanyeh z nadmiemym zwolnieniem ezynnosci serea at do
zllrz,ymania pracy serea wlqcznie, np. w wynilru ueisku zatoki szyjnej przcz
ciasny kolnierzy1c..Taki:e U os6b z nonnalnie wratliw'l 2iltoktszYjll'l uderzenie w
(Q okolicy mote spowodowa6 odruchowe zatrzymanie krqz:enia. Odruch zatob
szyjnej mot.e bye tez wykorzystany w klinice u paejellt6w z pewnyrui postaeiami
7.allllcl.elrpraey screa.
C(~{;[: lnyowa u1dadu przywsp6lczulnego odpowiedzialna jest za
\//1<'1 wIenie narzqd6w iniednicy oraz koncowego odein1ca .. przewodu
jlok;lIllluwego. PJ'Zj1'l'spokzu!rne komorki korzcniowe le:tt w. istoeie szarej
p(J~ircdllicj rdzenia kr~gowego ria poziornie taeeh rieuromer6w lcrzywwych, od
;)7.. do 3-1. A k son y t y c h k 0 m 6 r e Ie, ezyli przywsp6lczu1ne wl6|ma
przedzwojowe, wychodzt w k i e r u 11k u 0 b W 0 d n w korzcni.ucb
prz:cu Hidl odpowiednich uerwo11' nheniowych. Docieraj'l. db . pni uerwuw
nh:e:Iliowydl i llast~pllle wehodzq do gal~;r:i pn.ednich tyeh nerw6w. Gal~zie
|H,,-cdnic llerw6w krzyiowych bibrl\. . u dz i a 1 w utworzcniu sploiu
l,p,)'7.:awegv pleXIiS sacmJis. Jest to splat zaliczany do splol6w somatycmych,
jcclllJk zawiera on r6wniet ornawiarie wlasnie przecizwojowe wl61ula
prz,yw:Jp6lczuhle. Dalej Sledzone przez nas wl61ma w wictkszosci odehodz'l od
splo(u hzyzowego lub jego gal~zi, nerwu sromowego, jako tzw. nenvy trzcwnl1l
miC'!hlTcrnH; IIcn'i splallcliniei pefFifti (inaczej nerwy rrostuhc~ nervi erigenfes) i
s:Jlllod::ielnie bieguq do. aut 6 nom ic z n ego splotu podbrzusinego
t!o!lrq!oo p[exlfS fl)'pagasCr'icus iiferiar,. gdzie spotykajt si/( i w16lmami
w:ijl"Jk7:\llnymi. Po wymieszaniu wl61ma wsp6lcz1l111ei przywsp6lczulne drogCl
J:;'P'i'!,.n ~iplu1I podillnusmego dnllllego doeierqjil. do zaopatrywanyeh narzqd6w.
(:,.,,:;';(; prz,cdzwojowych wl6kien przywsp6lczllltlych traIia do miejsca
pr:J..czJIZlcZGnia V' rozgat~zieniach uelWU srornowego. W bliskosci
zaopalryw3lJye!J llarz",d6w (w zwojaeh narz'1dowych) lub wr\?ez w ieh scianie (w
:z.wojacll sr6dseiennyeh) przywsp6lczulne w161ma przeclzwojowe spotykajq
Pi7:'yW3IJ1Jk;wl,~c !WDtr}1JTtd zwojowe i tWOIut z nimi synapsy. W 16le n a
:r.a Z W 0 j 0 w e Sq bardzo kr6tkie, zaopatrujt one mi~O|io'Wh:~ glad"',! i
(~wcnlua|l1ie) komor!d gmC:COnO'Ne narzqd6w miednicy i kOrlcowego odcinka
, cewy pokannowej.
na
p07.iomic
S2 - S4
C7J,SC: krZyZOWIl rdzenin Irrygowego
,L . .
korzcnic pr7.ednie IIcrw6w krqzow'jch
~ .
pnic ncrwow krzyio\v)'ch
~
galyzie pr7.ednie ncrwow lerryzowyeh
~
splat kco//:owy
wlol","
przedz:wojowe
~I
(nerw sromowy)
t/
ntrY/)' trzewnc Oliednicznc
~
splot podbrzusznY dolny
~ ..
gali;zie splotu poi:lbrzuznego dolllcgo
~ ::J
c|eklory nllI:Z'l.d6w wewnytrznych
wl6knIl
Z07.wojowc
Rye. 14. Przebieg wl6kien cz/(sci krzyzowej uklatlu przywsp6lczulnego. . .
Z
~ "j'r'rvz ow"- u1daclu ppvwsp6lczulnego, z uklademwsp61czuJnym '
CZ\;"Cl'l ' -J 'l ~J ' . .. lb.' '
zu\rJae,l.crn somalyczriym jednoczeSllie zwiqzane ~es( llllerwicI1l0 oc yhuey 1
p~cherza moczowego oraz uner-wienie lla1zqcl6wplcrowych. ,. .. .
U mnlce
o
dziecka odbytnica i p~cherz mo.czowy o~lro~lUaJ'~ Sly
aUlornatycznie przy przekroezeniu okreslonego StopllJ3 wypel.mcllla .. Jest ~o
I
'" zas'l dzie samodzielnie przez U k 1a d a 11 tOil () m I e z 11 y.
regu owaIle V" ~. .. , .
Dziecko przechodzi odpowiedni t~elJ~g i uczy Sl~ Swwdollue kOll!TOI~1Nac l~.ac~
I I
.. d' ,. O~laeza to przcJaere nadzoru nad tnk zwan.ynu czyrmOJGl8ml
ye 1 narZ3, OVv. '.A '. r 't . . [_
Iizjologicznymi przez uldad nerwowy somatyczny, a konkre(nJe przez. 0 ( 0 r f(
.plat6w czolowych m6zgu. Kora c~olowa. ZW~zrJ1~a. Je.,t ,v~
d w 0 j a k i s P 0 s 6 b z lcontrol't tyeh czynnOSCl. Po p|~nV5Ze, .Ie.!, c Z y S c
rue how a . U III 0 z I i w i a z o. let n y 0 d W 0 II n a cl Z 0 r !lad
czynnoscicil~i automalyeznymi, P? ~llugie,. . k 0 r a "p r ~ ~ cl~,Z 0 1~)~Iof 11
|
troluJ'c o!colicZllOSCI nJlCJsce Zalal.iIlliUlId P?lr~cb
(OD .. 1 T
|u;jologicznych", zgodnie z przyjt;.(ymi normami elycznynll 1 spo ;o\;znynll. :e
Il
druoi roclzaj "nadzoru czotowego" wylcsztal?3 SJ<e
6
,b. n l' z P l' e l' W SZ Y Slall taki utrzymuje si~ pn:ez cate zYC10 doroslc
p ZDleJ . . . '~'b
zdrowego czlowieka. Jednak J b 3. r c1zap 0 des z I y m WI c.k U, Ll 0..,0 .
JI po(ocznym rozwnielliu z d I' 0 VI Y ~ b, .kol1rrola nad oddm"/~IlI.c~n;lJOC:Gll 1
stalea moze uIegac zaburzeniom VI wyniJeu ltczoycll, drobnyeh us.d(Qc!u;-:l1a l b 0
Ii ory rUcllowej dr6g piramidowy'eh (ulrata "wladzy" nad
(/.yllnosciami Iizjologieznymi) a I b k 0 r y p r zed c z low e j . (utrata
(1Iuz.liwosciroz.r6znienia zaehowania wlaseiwego i niewlasciwego).
Podstaw'l Ie0 n t r I i ze strony uk 1a d u aut 0 nom i c z n ego
I (0 S t \l n e r w ien i e mi~sni6Vl'lu glsdkiej p~herza cry odbytnicy: W obu
i \'ell narzqdaeh iSillieje c z ~ S6 m i ~ s n i 6 VI k i 0 d pow i e d z i a I n a z a
", y d ale n ie z a war t 0 Sc i (tzw. mi~ieii wypieracz m~c:ru musculus
,'./r!1sur llri[!ae i analogiczna mh;sni6wka odbytnicy) oraz c z V s c
,) d pOW i e d z i a I n a zap r z e t r z y my wan i e z a war t 6 s c i (my.
VYO~D'dlC;Z HllHCldus !ijJhirlcter). W spos6b oczywisty obie czr;:sci tej mir;:sni6wki nie
IJI:Jcnj;t jednoezesnie
6
. Przy obkmczeniu zwieracza i rozluinieniu mir;:sni6wki
,.I\lzup~j vvycblalliu zawartosc jest utrzyrnywana, a llawet gromadzona. Przy zbyt
d\lzYIll wypelnicniu rozluinia sir;:zwieracz i kurezy sir( mic;sni6wka wydalajqca.
/.:iwartosc zosta,je usWli~ta poza organizm.
o d rue how a p r a cap ((c 11e r z a i db y t n icy zalezna jest od
I) 0 cli c 6 W ply n q c Yc h z m e c 11a nor e c e p tor 6 w . obecnych w
:';c;ianie tych narzqd6w. R a ill i Q do s rod k 0 we odl1lch6w biegnie przez
dl:n'l'y 51'H"lowe lIer,,; 1Ildelllli i nerwy taewue mi|;d!uiCl':I1C nervi splanclmici
/",llilri do 0 Srod k 6 w r d zen i 0 W Yc h.
r;Rd;E~D!kl-\'VC on|li~hi autonomicz:ne p~eherza i odbytniey znajdujq si~
(,cJpowiednio: osrodelc w s p 61 c z u In y - w rogu hl}ul1ymna poziomie od
'1:'[
10
11 'do lLl" osrodek p r z y w s p 61 c z u In y w ishlcie 5llllA'cj
lWSn"CIUnDOtej hW~7.mej nil poziomie ad Sz do 34. PonieWa2: uk 1a d
WSP()!czulny wZll1aga prac~ 11li~slli6wki zwieraczy i
i 0 i. 1U /'; i ami '< S11i 6 w k ~ w y pie r aj '1.e q, osrodek wsp61czulny
illOzn8 nazwac (lrlMJlluiem Em~nbY!mIYWlllili:n m[>t1:El1 i ~ok:n. Uk I a d
IJ r z y w s p 6 I c z u I 11 Y pow 0 d n j e s Ie u r e z III ir;: S 11 i6 VI Ie i
\;rydalaj\.ecj i rozluinienie zwieraczy. Stqd,osrodeIe
przyvvsp6lczulny jest orlNiJP.~iem "\",rydmUimR21 mO:Jlllll i gaGk:il.
Uncrwienie autonomiczne mi~sni6wki p'(lcherza i odbytnicy pochodzi ze
:;plotu podbrzusznego dolnego i nerwu sromowego. Wl6kna wsp6Iezulne
korzyslaj'l z gal~zi splotll, wr6lma przywsp6lczulne mag\. docierac do tyeh
llarZ:ctd()Wz;;rowno przcz ga!yzie splotu, jak i przez gol~zie nerwu sromowego
(palrz sir. 132). .
Dowolna lcbntrola praey pteeherza i odbytnicy
i:alezna jest od ldUrn czynnik6w. Jednym z nich jest Ie0 J t r 0 I a n a d
nni~I:niowEcll XVJi""'lllC::zy porn:\E<':7lonne pr-~ihGYl'&ll:y!.:h (tzw. rwieracE)'
1e;r'Dn't\tr;r;J1:v~h). Mot one u r 0 n y .ogu pnednneg~ na v.'Ysokosci 3 i ~
wysylaj;-t swoje aksony do poprzecznie prqtkowanych zwieraczy pQcherza i
,;lwicrdzcnie [0 odno,i si do pr"cy mZllmiuncj jako wyrazne obkurczanie si.
i'lcio\mie jalc mi~snie szkieletowc, l\li\~~lli()wlca gladka wykazujc pewien stopien tonicznego
11C1pi"ciaspoczynlcowego.
odbytniey, tak wiQe ten obszar istoty szard rdzenia k~r;:gowego rnozemy mizwa6
somatycznymosrodlciem rdzeniowym p~cherza i odbytnicy. :.0Sr 0" d e Ie ten
otrzyinujeimpulsy Z oClpowiednich 6pszar6wkory ruchowej
po pr z e z d r 0 g i' pi rami d 0 w e.. Repre.zentacja mj~ni.ovvki .Ili"ocza
znajdujec siy .. ri a. po gr a nie z u ':r;akr~tu' przedsrodlwwego i placika
ol(olosrodkowego p6lku1i, czyli W okolicy bizegU' g6mego . p61kulL Jest to
r e pre z e nt a c j ao bu s t ro n n a, tzu: wl6kmi Z obu p61kul .m6zgowych
dochodzq do jednej strony rdzenia. Innym meehanizmem swiildomej kohlroli jest
zalezne ddwoli : tlumienie praey przywsp61czulnego
os rod k a . w yd a 1ani a; jedrio~zesnie mozliwe jestd ow 0 I n e
rozpocz~cieocIdawania moczu cZy "stb1ca popriez u r u c ho' m i e n i e
tloczni brzusznej (parcie)z: uastypowym Iozluznieniem
rni~sni zwieraczy zewriytIznych orazodhamowauiem
o s rod k a w y d a I ani a~ Aby swiadoina kontrolapracy pycherza i odbytnicy
byla wog6le' mozliwa, konieczne jest dostarczanie do m6zgu inIoollaeji
dotyczqcych stanu wypehuenia tych riarzqd6w. W s p b s 6 b s w i a cI6 ni y
ode z u w amy s i I new y pel n ie n i e. pyeherza moczowego czy
odbytnicy dzi~ki p r Z e W 0 d z C 11 i u sygnal6w z mechanoreceptor6w sciany
tyeh narz'ld6w obnstronnic przez drogi rdzcniowo-vn:g6n:owe bm':Tule. Drogq,
po kt6re:j na ob\vodzie wQdrujq pobudzeuia, .zar6wno z. receptor6w do rdzenia
kr~gowego, jak i z rdzenia do zwieraczy poprzecznie prqkowanych, Sq
rozgalyzieniaHi':!I,,;usrolKllowego nerv~upudel1dus 7. . .
Czynno:ci plciowe u m~zcZYZl1yllzaJetne s'locIkilku osrodk6w. Wzw6c1
prqcia i wydzidanie gruezol6w zalezlle .s'\. o.d. krzyzoweg? osrodk~
prqwsp6lczulnego (82. - 84). Za wprowadzerue. naslenla do ce;vvkt 1110C7.0WCJ
przy zamlmi'Iciu Pl'cllerza odpowiada l~d:twiowy osrodek wsp?lc:uJn~ (Ll- L2)
Natomiast w rogu przednim na poziomie S3 - S4 maJduJc' SlQ osrodek
somatyczuy odpowiedZialily za wytrysk.. Osrodld te odpowiad~q odruchowo na
pobudzenie zwiqzane z bodicami bezwamnkowyini i. ,,~arunkow:YJni. N~rwami
posrednieza,r;;ymi w tych odruchach s:,\:galI(zie splot6w podbrzusznych 1 nerw
sromowy. Odmchy t6 W r6znym stopniu mog'lby6 kontTolowane przez wyzsze
piylra uldadu l1erwowego, w tym przez kor';)m6zgowq: .
Uszlwdzenie osrocIk6w rdzenioVlych' powoduje zaburzenia w prncy
p~cherZa i odbyrniey orai zaburzenia pra~Y'narutd6w plciowych. Uszlcodzenia
dr6g zst~pttiqeyeh lub kOIy powodujq utrat~ swiadomej kontroli nad tymi
czynnosdami. Poniewaz ten obszai'naszego ciala kontrolowany jest przez obie
p6llrule m6zgu, objawy wyst~puj~ w Zasadzie tylko przy us~odze~iacl~
obustronIlyeh. Jednak lewostrOlma 1 prawoslrol1lla (zar,6wI10. ezucl0wa, |ak 1
1W powytszych ro~Vla:taniach dla uproszczenia regulac!il. pracy p~cheria j reg~lla.cja, pr.acy
oclbylnicy przedstawiana byla l'lcznie. W warunkach pravndlowych sq to czynnoscI mezalezne,
odbywaj:;.ce si pod kontro1'l nieiale:tnych osrodk6w.
& Rola poszczeg61nych osrodk6w w 'czynnosciach plciowych u kobiety nie jest dohrze
poznana.
.
,
' '1ImY:I) /iO!'OWa reprczcntacja tcj okolicy polozone Set blisko siebie: ,przy ,
: il1illie podlu:i,ncj m6zL,'U, tui pod szczytem gIowy. Dlatego mogi\ by6
:ilo,'nllJ!(()WO C7.Qsto us zlco d zo ne j e dllO c ze s n i e przez j e dn
i"",,,,m ""o,"howc.
'I ,v
- ,--,~
hJ-;, 15. l)llclwicnic p'\:cherza moczowego. Bodice odebrane ze sciany p\echerza lraIiajt
pOjllCL7w,ij CLUciQwy(4) do rogu tylnego rdzenia kregowego (5). StItd docieraji\. do rogu
l ;uuiC|;o (10), do pecherzowego osrodka wsp6lczulnego (8) i prz:ywsp6lczulnego (6) oraz
'I iJl6zguwia poprzez drogi rdzeniowo-wzg6rzowe (12) obu stron. Z osrodka wsp61czulnego
j:"IJI7.Cll.w6j pnia wsp6lczulncgo (9) bodice stymuluj'lce przekazane mog'\, bye do miorsnia
?\vicmcza gladkicgo p~cherza (2), a bodice hamuj!1.cedo miesniawypieraeza (1). Z kolei z.
i' Jdb jJl1:ywsp6lczulnego poprzez zw6j narutdowy (7) impulsacja pobudz!\jtca moze bye'
'\ ::llli7..ll1ll do JI1i~snjawypieracza, a impulsacja hamuj4ca do mi\esnia zwieracza gladkiego. Z
" , 1'11.Cdllicgopoprzcz wl6lma ruehowe pobudzenia' docierajt do miesnia zwieraeza
!l.'"'t1'.:l.!ll'[',<> (3), Z m6zgu poprzez drogi korowo rdzcniowe obu stron (1) wplyw moze bye
\~""'ii/1aIl)' 7.euOwno na osrodelc w rogu przednim, jak i na osrodki,aulonorniczne., (Wl6lm,a
ciowc - linia czama pogrubiona, w16kna ruehowe - linia przerywano-lcropkowana, -iv16lcna
\, "Jolcwlnc - linia Icropkow811a, wI61cna przywsp61ezulne - linia ezama denlea, wl6lcna
IuJlOWo-Idzcniowe - Hlua szara, W~i.ykie!l1wskazano wplyw hamuj'l.ey).
\
\:V tym miejscu dobrze jest moze uzmyslowic sobie Ialet, kt6ry lubi' umylcac
:z.cj \lwadzc z racji piollowej postawy czlowieka. Okolica lcroczowa wraz ze
t!l3jduja,cyllli siy w glctb od niej naTZldamj,to w sensie rozwojowym "najnizna",
rilJa(clJicj oddolona od glow)' olcolica uaszego ciala. Zaopatrywana jest przez
136
!ltoidl rda:eJrniowy carEW, me&~{la1f'is. Jegouszkcidzenia. mog'l poc~~tlcowo. t1.ie
dawa6 tadnych objaw6w w konczynach cIolnych. Na plerw~zym mleJscu wsr~d
, ' 1 't 0 t lca r d Len i owe go' ld'l z a bur z e 111a
obJaw6w w z e s p e s .. d .
Iunkcji p~Gherza moczow.ego, O?b.Ytnl~Y, 1 ,narz'l.".o",,:
Ie j 0 W Yc h. Trzeba tez WSp011li11eC wazneJ, wynika;q,ccJ ~ wlaS(AweJ
P , '0 dlapnwldlovvego
stymulacji receptor6w, r 0 It po s taw Y pIon 0 w e Je .. '
d
' d . m 0 C z u i s t 0, 1 c a. Z problemcm tym WH\Z'l Sly
awanla . . 1
obserwowane u us6b lezlcych trudllosci w oddawanm moczu 1sto ca.
KJasycznie uk 1ads i at k 0 w a t y jest pojl!Ciem odnoszqcyrn sil! do
cz~sci j'tder tworn siatkowatego wraz z ieh pO!'lczeniami.
\"1 obecIlej chwili do uldaclu siatkowatego zaIicza si~ tez wiele osrodk6w spoza
twom siatkowatego. Trndno jest zakreslic granice tego ukladu z uwagi na
IlIllOgOSCosrodk6w, ich slcomplikowane pO!qczenia izloione czynnosci.
Fo\vodltj c to tez trudllosci z opallowaniem tego materialu. Rad'l na to maze bye
d1l2,e uproszczcnie problemu jako wstl!P do poznawania uldadll siatkowatego.
Do uklad\! siatkowatego naJeiy wiele osrodk6w. Jedne z nich
Sq stosunkowo duze, a inne drobne. Ograniczajqc sil! do przyklad6w mozemy
wymieni6 kilka z nich: j'tdro siatkowate bo!:me Ilucleus reticularis latemlis
hdnl sE3Jtk,ow2\~e oIbrzymiokom6rkowe nucleus reticulans gigantoc~llularis.
.ildnl mir,;jsca sinawego lH'clellS lOCHScoemlei, po~e najdalsze area postrema,
,hdnl hn:m;rne i jltdJro gnhietowe nakrywld IlUclellS ~entrn1is et dOI7,alis
I,.glifwti W t Ytom 6 z g 0 w i u, pole nalrryw!wwc bn:uszne area tegmelltnlis
, ,eulmUs, j~Ldro iirodmhrts,:owe Ilucleus interstitialis i istota szara srodkowa
(oI'O!owo~lodqg;Qwa) sM'ls(nIl0a grisea cetltmlis W Sr 6 d rn 6 z g 0 wi u, jl\.dra
~jd~~ib'21G)iJwwe lIuclei iHtmlcwlina1"es thalami, j!1dro poiirod!wwe nucleus
lCi,,,dircmJs aralami i jq~~ro ~lll'Hww~~e w;r.g6r<E3l lwcleus reticrdaris tlwlami w
)J r Z 0 do 1116 z g 0 will oraz hdr~ ZWlI nuclei mphes, ciqgll'tce si~ w z d lu z
c ale go j) 11 i a In 6 z g n. Roia poszczeg6lnych jqder w r6inych zadaniaclJ,
jalcie ~'pclllia ul.dad 3i'llkowaly jest wciqz przedmiotcm badarl. Tylko niekt6rylTI Z
Lyell}itder Hd3,lo ~i~do tcj pory z dose dUZymprawcIopoc1obieJ1stwcmprzypisac
ohcslOiH\ czynnosc,
Neurony tworu siatkowatego wyr6zniaj'l si~ bogactwem
pol it c z:ell, zar6wno doprowadzajqcych, jak i odprowadzajqcych. Do jqder
tWOll! sii1lkOWlltego docieraja, liczne drogi z wielu osrodk6w.
'DocllOclzqdoniehtei bocznice praktycznie wszystkich dr6g
wstQpujQcych i zst~puji:tcych. Zkolei zjqdertworusiatlcowate.go
wychodz,t d r 0 g i Z 111 i e r z a j C\. c e w w i e t u Iei e run Iea c h. Niekt6re z
tych |JolqcZ'cDbyly wspomnialle w poprzednich rozdzialach.
Il1l1q, watn't cechq neuron6w tworn siatkowatego' jest posiadJ.nie
s t 0 sun k a wad lug i c II a k SOIl 6 w, Ict6re c z ~ s to d z i e 1'l. s i (,)
n a d w a 0 d g a I V.z i e n ia: wst~plLj'lce i zst~pujqce. Wypustki wst~plljtce
kierujq siredo przodom6zgowia, wypustki zstl!ptLjqce - do innych oSIodk6w pnia
m6zgu i do rdzcnia lcr~gowego.Na lcj podstawie uldad. siatkowaty dzielimy nel
nnhJ!mQU 9EZtHww~llt1:y w~t1:~rllun,h~~yi tnl.Jmd !li8lHw'P/ClIty &!Hmj1icy. C z ~ S C
kom6rck jqc\er lwom ~;i;\I1,()watego ma charakter neuron6w
po b u clz aj teye 11, :I c 'I. \~~;(~ - ham llj '\ C Yc h. Sl(ld lcolejny poc1zjal
uklac1u siatkowatego llacz~c pobudzaj~CJl; i C:l~C 1ll1J1uuj19.Cll. Zar6wno w
ukladzie wst~pujqcyrn, jak i zstl!puj'lCY.!ll.wYI6- iainy, takie czsci. '
~.. -... .' -'~' '. "'-.~\.
Rye. L Podz.ialy ulclauu siatlcowatego.
Uklad siatkowaty jako calo~6 bietze udzia! w,pracy uldad6w mchowyth,
cZllciowych, autonomicznych, w, pracy kory m6zgu i wzg6rza~ DziEki SWOil1l
nellronom pobudzajqcym lub hamuj'teynlwplywa ria stopiellwrazliwoRci
okrdlonych osrodk6w na bodice ' plynlce z innych :tr6deL W ten spos6b
nlatwia lub utrudnia w danym momencie' prac~ okre3lonego ukladu. 0 ilc
pobudzanie V' spos6!:~naturalny wydajesiI( pozyteczne, 0 tyle trudniejszy cia
l1swiadomienia sobie jest Iakt, ze hambwanie rna r6wniez niezwykle pozyteczny
charakter", ta1ciej machinie, jakt jest nasz uklad nerwowyi. Dzi\(ki obu tym
zjawiskom, modulujqcyrn prac~ poszczeg61nychosrodk6w;' moiliwe jest
realizowartie przez nasz uldad nerwoWy r6znych czym10:ki zgoc1nie z hierarchiq
wazlIosci tych cZYlUlOscidla naszego organizmu i,v danym momencie w i danej
sytul.cji. .' . ' .
Uldad siatkowaty zst~ptij'tCY oddzialuje na rozne
p i I!t r auk! ad 6 w r u c h 0 VII Yc h. ' Dziata pobudzajqco lub hamuj\co na
obwodowe neurony mchoweoraz neurony' posrednicz'lce rdzenia kr;:gowego i
pnia m6zI,'11,wplywajQc w ten spos6R-.Jla~napi~cie.1l1i~$nU..odmchy." Posreclnio
jest tei talzze udzial w wyzwalaniu TIlcb6wdowolnyeh i ZlOZ()l1ychautqmatyzm6w
mchowych .
Prz:ewodzenie bodic6w, wukhdach c2;ueiowyclt jest
r6wniei p o.d d an eujemnym lub dodatnim w ply w 0 m ,z uk! a d
Si at k 0 w ate go z s t t. P ujt c ego. ' Stosunkowo nqj1Cpiej poznany jest
wplyw nIdadu siatkowatego na przewodzenie bodicow w drogach, b6Jowych.
139
l\jiddtnc osrodki ukladu siatlcowatego (np. istota szara okolowodociqgowa) SQ w
~;;]ie w)'wicr3c silriy wplyw przeciwb6lowy. B6l jest szczeg61nym rodzajem
ci'licia. lkJ! jest czuciem, emocj'l i motywacjq. Ma do' spelnien.ia istotnq roly w
}JCill jcdnostlci: wskazuje. miejsce uszkodzellia organizmu lub przed
potcncjaillym uszlwdzeniem ostTzega. Co wi~cej, powoduje przykre stany
cll1ocjonalne, sklaniajqce nas do zachowan, kt6re zmniejszaj'lc b61, mogq chronic
jcdnoczesn.ie organizm przed dalszym usz1codzeniem. .Jednak zbyt dute
l1ilti(zenie b61u maze wplywa6 dezorganizujqco na prac~ innych ulclad6w lub
prow'J.dzi6 do rozwiqzaiJ. niekorzystnych dla orgallizrnu (u czlowicka up. pr6by
samob6jcze). Jakby w przewidywaniu takich sytuacji natura zaopatrzyla nas w
Wcwlli(trzne ulcl:ady przeciwb61owe. Mogq by6 one uruchamiane w raxie
potrzeby.
UkJad siatkowaty zst~pujqcy trady~yjuiejuijest uznawallY
za C z ~ S (; aut 0 nom i c z nego uk I ad u ne r wow ego. Drogi
w:\'chod7~lce z nicgo dzialaj'\. na pnio\)'e j _rdzeniowe .. skupiskak.oIilQIe.k. c
lUlOllornicznych bigrqc.\\,. tenspos6b, ildziatw.homeostazie'poprz~z;::WP,l:Yw.)H: .~
odrucbyautonomiczne. . , ".J
WstteP'uj'lCY ulclad siatkowaty poprzez sw6j wplyw na
o;rodki przodom6zgowia, w tym na kory m6zgu i wzg6rl.e, m 0 Z e
wywolywa6 zUliaIl~ w og6lnej aktywnosci naszego
II k lad U e r wow ego. W tworze siatkowatym znajdujq sil( okolicc,
kt,irych pobudzan.ie moze powodowac wystqpienie stanu snu, lub przeciwnie -
pr:Lcrywac Sell i wprowadza6 osobnika w stan czuwarua. Sen niejest wyTazem
bCZCZ)'llllosci i odpoczynku naszcgouldadll nernowego. Jest okresem
wY\Q~:ollcjpracy, tyUcor67.J)ejjakosciowo od pracy wczasie czuwania.Sen must.
bye J.ktyvYl.1ie wywolywany'pi'iGztzw.., osrodek snu, kt6ry umiejscawiany jest w'
tworzc siatkowat~m tylom6zgowia~..... kolei,-''-l:iW7:lJn:'de!, . ciuw21nia
IlllI~ej scaWiari.Y'-jest:"w-lw6-i:ze'-si;tl~~atymj~S.9.sJ.rI19.z;go:Wl~.0 Uszkodzcn1a
sn'1CJmozgowia S'l bardzo 'giuiIie~-"p,ml|ewaz mog~ dawae stan ilieodwracalnej
spi'lI,zlci. TrLeba jednak powiedziee, ie stan spitczkowy, cho6 wyglqda
podobnic, ma aa og6t mato wsp61ncgo zc snem Iiz:jologicznym. Ilosciowe i
jaluJsciowc zm.iany stanu czuwania (czujnosc, uwaga; odpn~zeilie) rowniez
7,wi,V;lnc S'l z dzialalliem u1dadu siatkowat~go wst~puj'lcego. .
7 rI"
11"
1'"
l
l,
;\\. to dose dawno |emu odkryte osrodki pniowe. Nowsze badanis. wskazuj'1c na istnienie
podolmic lzialnj\.cych osrodk6w rownie;!; w przolom6zgowiu. Trudno powicdziee, jakic S'l icll
wzajelllIic relacjc w lmnnalnie Iunkcjonuj~cym organiz:mie.
Ukl.ad nerwowy olayty jest t r z e m a b Ion a 111 i IlOs D\.cymi. tlaz.w~
. Dwie z iuch S(l pochodzenia neuroektodennalnego, sC\.clenl(le 1
opou me:fltr2gC5. c, .... ..
delilcatnc .i bywaja, l'\.cmie nazywane przez ~lnlcystow ~PQJr8!fliH ~n"kh.mH.
leptomelliflge:r. Trzecia, najb3sdziej zewn/(trzna, Jest znaC2'.llte grubsz.a 1 bard~o
. t . ~-nn;;yanaJ'est odpowiednio opoJU~ twarc1;1J. pachvmeninx 1. Tworzy st~
spOtS a 1 ll=J .,' b' .
ona z tkanki }'lc:mej, bye mote przy udziale kom6rek poc!Joc!.z:C\.cych z ~e |em
.nerwowych. Opona twarda dura mater jest o~on.I\.0 znaczenIU mechalllc::nym,
ochronnym '. i mocujC\.cym. W' janJ..ie czaszlu bl~:ze ona ~)on~dto l~dzlal w
ogmniczwllu przedzial6w zajmowany~h przez rozne. CZQSCI. mozgo
WIa
.. Jama
czaszki podzielolla jest przez wypustla opony tward~J na dWle przc.strzelllc. ~'.
to: p r z'e s t r zen. n a dn ami 0 t ow a, poclzielona. z. koler nl dWl~
symelryczne cz~sci przez SUiCl'p mozgu. falx. cereb1 .1 P r.z est ~zen
pod n a ill i 0 to w a, oddzielona od przestrl.em. uadn~nu~tow:j lJ\alm~te~l
mo:idz!ru (ell(oniwl cerebelli. W prz:cstrzen.i nadnarruotowcJ lez'l. polku1e mozgu,
w podl1aJ~otowcj - m6td.iek iprawie caly pien m6zgu.
Rye. 1. Celltn~.lna ezysc jamy czaszki z\waiia pomi"dzy brzegiem doln!m ~i~rpa m6zgu~
wcilciem namiotu m6tdZku omz przepo~ll siodla. Widok. od stronY,Jewe
j
CZYSCI. pr~es:rz~J~
nadnamlotowej, Strmlka g6ma pokazuJe drog, pod slerpe~ ,mozgu, do prlwcJ cz"sc~
przestrzenl nadnamiotowej, strzalka dolna - drog~ prLez WClICle nauuotu do przestrzerll
podnamiotowej. .
Obie przcstrzenie spotykajQ si~ ze soba" w central?r;:j .czI2sci jarny ~Zi.\s.z!u.
Przes1rzen podnamiotowa lqczy si~ pouadto ha pOZlomlc otwom wwl!uego
Od tych wla.~nic nazw tworLone S?, okrcs~cnia. stan6w pat.olog!cznych zv:i\zanych Z opOI.Jami:
np, leptomeningitis (zapalenie opon mi"ldClclr) pacll)'me!l1l1gllls (zapalenJe opolly twv.nJcJ).
Jill
c,as7ki z kanalem krt;:gowym. W czccsci srodlcowej jamy czaszki leZy
hcsolllozgowie srodkowe, rniydzym6zgowie z kornor'!. trzeci'!. i g6ma czs6
sj"(}um6zgowia.
Zwi~kszellie objcetosci dowolnej przestrzeni (wywolane krwjakiem, guzem,
n|;rz\Okiclll m6zgu) b~dzie powodowa6 przedskanie si~ jejzawartosci do
';;lsiednich przestrzeni. Z uwagi l1a wqskie wyloty w,!zystkich przedzial6w
,lochodz.i6 ht;:dzie do ucisku zar6wno tkanki przetnieszezaj'l.cej siy, jalc i
i!()rll1~l.!nej zawar!osci wylot6w; czy1i do tzw. w k I j now ani a.
powstawaJiiu plynu. m6zgowo-rdzeniowego; .ogranicza przestrzell plylioWq
zewn~trznq, wytwarza rnechanizm odprowadzania plynu do krwi (patrz slr. 29).
IOp~na mit;:kka ,doprowadza tcetllice do tkank~.nerWowej i otacza je w gl?bi do
pOZJornunaczynprzedwlosowatych. Podobruc otacza w tkance nerwoweJ i;yly.
;Napoziomie naczyiJ. wlosowatych zasttrpowana jest przez oslon.-lcyutworzonq
'przez wypustki kom6rek g1ejowYch.
: Wyehoclz.qee z ukladu' osrodkowego nerwy otoczone's't wypustkarni opon
az do swoiehzakonezen. U1dad nerw6wycaly, rime tylko Qsrodkowy, jest wi~c
'oddzielony od otaeiajqeyehtkanekprzez opony Iub, iell odpowiednild
(np. opon~ twmd't z:Mtr;:pujena obwoe onerwie). Czynno~eiow'l. kontynuacjq
tej izolacji wewntrrz tkankjnerwowej jest szczelndsc jej naczyTIwlosowatych, a
w splotaeh nacZyni6wkowych - szczelnoS6 blooy utworzonej z Imm6rck,
wydoHd ependvma., W lconsekwencji tak:1chstoswJ1c6w, niorIoi6gicZJlYC~1!,
przestrzer'i zewn'l.rrzkom6rkowa uldadu nerwow~go, zar6wno osrodkowego, j*',.
i obwodowego nie kormmikuje sitr swobodnie z przeslrzeniq'
zcwoQIrzlcom6rkow'l. iilnych tkanelc. Stan ten okresla si~ pojt;:ciem :' bar i e r y,
Ier e W - ill 6 z g. Kom6rki wytWarzajqce barier~ aktywnie i.JCzestnicZ~l w.
wymianie skladnikow pOlllit;:dzykrwi'l.'i tkank'l.nerwow\.. Na skutek tego wiele!
slIbstancji ma jone st;;zeniew uk1adzie nerwowym, a inne poza jego graoicami.:
Ponadto, niekt6resubstancje obecne ogalnie w organizmie mog'l zupelnie uie \
pojawic si;;w uldadne nerwowym. Doty6zy to m.in. nielctarych lek6w. PoclaI\C
og6lnie oie docierajt do ukladunerwowego wcale Iub w minimalnej jlosci. Jesh
leki te maj'l zadzialae wlasnie w ukladzie nerwowym, !conieemc, sLJje ~i\;
ominir;;cie bariery krew-m6zg. Mo:tna to, osiqgn'l6 pOdajI\.c leld do przcslr;;:clli
plynowyeh. ' . '
Dost;;p do przestrzeni plynowych bywakoniecz.nyzkilkll
powod6w. Po pierwsze, w przebiegu wielu chor6b mogil pojawiac si~ w pIYlli(~
m6zgo'vvo-rdzeniowym charakterystyczne zmiany i badanie plynu prL~cprow,HI7,;\
5iI( mtynowo w przypadku prawie wszystldch chorab neurologicz.nych, Po
drugie, mote zachodzi6 wyzej wspomniana kol1ieczllosc podallia leleu do plynll
m6zgowo-rdzeniowego. Po trzede, motn'a stosowac rodzaj,:wieczulenia
chirurgicmego polegaj,tcy na podanill srodka znieczulaj:'loego do plynll
rn6zgowo-rdzeniowego. Wreszcie, do przestrzeni ph.Ii1ovV'jeh moina
vvprowadzie kontrast radiologiczny celem vvyIcommia pewnychbnda:n
morIologicznych oGrodko~vego uldadu nerwowego (jest tospos6b bac1ania
tracqcy obecnie znaczenie z uwagi na rozw6j nowych metod obrazo'wania).
Dobre warunki dost~pu do przestrzeniplynoVl'Ych stwarzaj;t. przede
wszystkim rozszerzenia jamy podpaj~czyn6wkowej, zwane ;zi1)fi~lmikmmn
p(ldp~j'l'~;cYI!ll61'Vlu),Yl'YBJJli cisternae sMbay.~chN(JioIeafe:s. ,Miejscem rutynowego
pobierania plymi do badania jest ElGiomHr l~dvwnlH'.r'jcLstema lrmtfmUis zawarty
miedzy stoikiem rdzeniowym a dolnt granicq jamy podpaj~czy116wkowej, czyli
rozciqg3jqcy si~w kanale kr~gowym na, pozjomie oel drugiego lcr~gu
Id.twiowego do drugiego (lrzeciego)kt~gu kt-:Lyzowego. 19l\) punkcyjlll'
i(.)'<:. 2, Wldin()wl1nie we weiQcie numiolu i W otw6r wielki. Sehcmaty przckroju ezwego
,';'I)dlcowcj cZ;OSci jamy ezas?;lci. Po stronic lewcj przedstawiono skutki zwikszcnia obj'(tosci
przcstrzcni podnamiotowej, po prawej - skutki zwi"kszcnia obj"losci przestrzeni
nil d ililllliol owej,
Z' klinicznego punlctu' widzenia najwatniejsze Sq stally wklinowania we
\Ycir,:cienCllIliolu i wldillowania w otw6r wielki. Zar6wno p6ticula m6zgu, jak j
lolJak m02:dzku mogt (oczywiscie w r6myeh sytuacjaeh) wehodzie we wd't\Cie
D\l::l;llUiO~Q illci.'i!.Jm {eldarii. Zawsze b~dzie to powodowac ucisk lJa sr6dm6zgowie.
.h\l: WSpOlTIni3110, W sr6dm6zgowiu zoajduje sir;:m.in. wainy osrodek czuwania.
Ficnvszym almmuj&,cyrn objawem wklmowania we wcil(cie namiotu moze bye
!J1 CI6wllOSC :trellic, spowocIowcma uciskiem rierl'vu okoruchowego (patrz
;;(l. 125). .
Wldinowanie m6zdku (migdallcow m6Zdzku) w otwor wielki moze miee
IliiJ!lle skulki z powodu l1cislm na rclzCli przedluZony i znajduj'l.ee si~ w nim
;yciowo W2lZJle osrodki oddechowe i kr'l,Zeniowe. W eIekcie ucisku wystqpic
1l()T,0 zatrzymanie krqzenia i oddychania i zgon. Objawami narastajqcego ucisku
W rdzeIl przedluzony Sq nudnosci i wymioty, zwolnienie cZQstos,cipracy serca i
r:aburzenia oddychania (palrz Str' 116).
Opona lJ1i~kka, w roZWOjll wt6rnie rozwarstvviona na dwie opony: O>jpOffi\?
pia l'fw(,zr i {jl1[D4])~i\: p;njt'G:Z':ll. aradmoidea nie ma wi~kszego znaczenia
mcclwIliczllcgO. Spelnia ona jednak inne istotne zadanja. Bierze udzia! w
iI'l.
1:(
( 1:11
, i,,!
"
wprowadza si~ przez. wit;:zadlo z6lte zwykle pO m i yd z y 1uk ami
Ii 1,; g 6 w L4 i L5, matna tez wykarzyst.ae poziomy LS - Sl oraz L3 - L4
( a k t 1 C i c I Qdi wi 0 we). Czasem stosuje si~ dojscie do zbiorni~
wqji;ol!Hww(}-nJ!zerr!io'W~go cistema cerebelfomedlillaris. IgIl( wprowadza sii2 przez
b10rWszczylowo-poty1icZl1~ tylll't pomi~dzy l:ukiem tyln1'm l(J~gu szcz;ytowego i
usk'l kasci potylicznej (nalducie podpotyIiczne). Wreszcie w szczeg6Inych
przypadk~ch stosuje sit;:nalc1ucie komory bocznej po wykonaruu malego otworu
IrepanacYlncgo w czaszce. Db podania lek6w, srodk6w znieczulaj'lcych i
llOll(ras(ll zwykle stosllje siQdojscie It;:dZwiowe; ,
7.atolca opony
lwardcj
, sr6dblonck
ItyG, 3. Kolcjnc sladia powslawania zalate opony twardej. Opis w tekscic poniz.cj.
. \V k a Ii ale k r t;:g 0 W Ym opona twarda sklad~ siI2 zdw6cll' blaszek, .
lJ1lydzy , kt6rymi' zClwarta jest rzeczyw1sta' jlH1IIa n;uHward6wiwwa
Cal'lUH cphlgrale, wypelniona tkankq tluszczowq. W prLeslrzeni tej miesei siQJU.iu.
, ~;:\l}~tyRH! Irr~gowy wewJrD~1l.?nyplext4s venosus v~ebralis if/fartUS, W jam ic
l; 'L ~, S z Ie I analogiczne stosllnki pierwotne ulegajq, w trakcie rozwoju zmiau.ie.
13b~,I.ki opony twardej zbliiajq, si~ do siebie" wypierajl1c stopniowo tlcall.k~
(/IIST.CZOW'ti rozsllwajitcmiejscami zyly splotll wewn~trzczClsz!cow'ego.
l'rzylc~ajq.ce do siebie male z1'ly lqczqsiQ w wi~ksze pnietylne. Blaszki opony
tw;ndcJ pomi~dzy Iurni zrastajq siy i jam a n ad t war d 6 w lca w a z n i Iea.
OlOCZ011Cscisle oponq, twardq, ryl:y traeQ swojQ wlasciwq scian\l, zaehowujqc
jcdYJlie sr6dblonelc. Tak powstaj'l. zliltaki JljpOl!1Y twardej sinus dume ma{,is -
uujkalny radzaj naczyll tylnyeh.
Mimo te w jamie czasz1ci po zakoiiezeruu rozwoju rue istl1ieje jama
1l3dhvard6wkowa, moz.e 011a na HOWO pojawie sj~ w wyniku rozwarstwienia
zlepionyeh blaszelc opony lwardej np. przez krew wyplywaj'l pod du:l.ym
cisnieruem z ptlcruQtejtQlniey oponowej (Ier wi a k n a d t war d 6 w Ieow y).
Istniejqca normalnie minimalna (potencjahla) Pr7li::tU'1.:~Jii p(l~fthmR'Q~oVY!~Qwa
spfl'fiMm sllbdl'~vJe r6wniei alOze bye miejscern gromadzelua siQ w warunkaeh
patologicznych plynu, np. krwi (Ier w i a Ie pod t war d 6 w k 0 W y). Oba tc
stany S'l. bardzo graine i potencjalnie srniertelne, W iell wyniku docllO~i do
przemieszczeIl j ucisku tkanki nerwowej. W dzisiejszych czasach podW
te
w
odpowiedllim momcncic leczcnie ehirurgiczne ratuje zycie chorego, a cZ,r;:sto
daje nawet calkowite wylcczenie.
kre;;gowego. Tc~ria ta w zasadzic sprawdza si~ w praktycc. Sq jcdnak pewne
zastrzczcnia. Ot6i, (1) gal~zirdzcnioWychbrakUje na czt;sci poziom6w, (2) nie
wszystlcie tytnice korzeniowe s&. na. tyle dui:e, aby dotrze6 do powierzchni
samego rdzeniakrygowegoi (3)'pnietyInic.rdzcniowych tylnych m6gq bye
lliekomplclne .. W warunkach pra\Vidlowych jest tow'yr6wnYW~llleistllieniern
silniejszych galt(zi rdzeniowych i tyt1lic ko|zenioWych W si\siedztwle. Jednak w
1
przypadku Zc"lburzeniadoplywn krwi przez te w!arue si1ne galZie rdzeniowe
ilose krwi. docierajqcado pewnegoobszaru,rdzenia 1at(gowego. mozenie bye
wystarczaj'l.ca. ." . ". .'. ...
.' . -. . . . "''\.~.-' . " . . . '.
CeclJeL c!tarakterystycznt unaczynienia tt(tnlczego osrodkowego uldadu
i1c;Jwowcgo jest obecnos6 dose licznych zespoleil dui:ych pni naczynjowych.
kdnate W odcinkach obwodowych, a szczeg6lnic po wnikni~ciu do tkanki
ilcrWOWCj, t;;(nice zespalajq si~ bardzo rzadko. Oczywiscie sieci wlosowate
J.lviiIl311C z r6Z:nymi tytnicami lqcz'l sit( ze sobq, ale nie jest to wystarczajtce dla
powstalJia (szczeg61nic w kr6tkim o1aesie czasu) wystarczajtcego krtzenia
obocZTIcgo. Dlatego ty(llice osrodlcowego uldadu nerwowego nalei:y traktovva6
t '.(t n ice k 0 Il cow e. Brak przeplyvvu krwi przez t~tnic~ koIlcowq
poz:bawia zaopa(rywany przez ni'l obszar tkanki dost~pu do tIenu i skladnik6w
odzywczych l w eIekcie doprowaclza do martwicy tej tkanki. Jedynie w
pr;:ypad!cach bardzo wolno pogarszaj'lcego silt doplywu krwi z jeclnego ir6dla
istnieje SZ311S8. na powstanie i rozw6j eIektywnych dr6g krq.zenia obocznego.
R d z e r1 Ier ~ g 0 w y unaczyniony jest przez t r z y g I ow n e p n i e
| Q t n i c z e zasilane przez mllogie galc:;zierdzeniowe odchoc.ln1.cena poziornie
pos?:czeg61nych metameraw od t~tl1ic przebiegajqcych w bliskosci otwor6w
jjli(.;dzylcn~gow)'ch. Pomi~dzy pionowymi pniami t~tniczymi istniejq liczne
ze;:;polenia dziQki naczyniom IqGZ3"cym0 przebiegu poziomym.
Na powierzclmi szczeliny przedlliej rdzenia kr~gowego uldacla si~
nJ!:jJarzysta tt!;~rJBRiC21 nllzecnllD[)W3 pu~[hl1iaarteria .rpinulis aJlteJior. U gary powstaje
Olle lla pozimnie kaudalnego odcil\lca rdzenia przedluzonego z dw6ch t~tnic
:clDcniowych przednich odchoc!nWych, odpowiednio, od dwaeh tr.;tnic
ien;l;owycb t.u:?;przed iell polqczeniem si~ w t~tnic~ podsIawnq. Nii:cj t~tniea
il.Lu;niowa pr:z:ednia jest wielokrotllie zasilana v krew przez t~tnice korzeniowe
prz.eclnie (patrz pOlliiej). Dwie a~wke nb:1::llAir|Jwte &yDnne arteriae 1>pil1flle:r
/o.,'cr'ales 111dadajclsi\? przy bmidzie tylno-bocznej z katdej strony rdzenia. Od
l\:(nicy krl(govvej odchodzi po ka7.-dej stronie jedna tvtIiica rdzeniowa tylna. W
dolllr,;j cZiCsciodcinka szyjnego rdzenia kr~gowego kaida z tyeh t~tnie dzieli si~
na dwa pnie: przysrodlcowy i bOCZllY.Na calym pl'zcbiegu t~tnicc rdzeniowe
tyG zcspalajl siC2z licznymi tI,ltnicami korzeniowymi tylnynu (paIn; poniiej).
Metameryeznc gI.llD~a:ie n\\l'ffDllnOWe rami lipilfales odchodzq, w zalei.nosei od
|Jo1.iomu, od r6z11ych t;:tnic.Galt(zie rdzeniowe wnikaj'l do kanal.u lcr~gowego
|Hl.ic:': otlVory mj~(lzyJu-vgowe, przechodzqc przez nie razem z nerwami
nilr:niowymi. Unaczyniaj'l one w spos6b odcinkowy sciany kanalu kreegowego
ur:J:I.przebijmlc\. opon~ tward'l i dziel~ si~ na dwie ga1~zie koiicowe,zwane
!wrzc~~UI1i~wl.r'r7De[j1an~ i t3'|~1~ arteria radicularis (wref'io et pO!Jlel';or, letore
IV7:dluz |corzEni nerwow rclzeniowych dochodzq do powierzchni rclzenia
i;;';;gowego. Tll perez zi::spolenia doprowadzaj1J:. krew do gI6wnycht((tnic
rdz.eniowych. Dzic;;ki takiemll uldadowi zamknit;:cie nawet killm segmentalnych
,'cAyzi rdzeniowych teoretycmie nie powinno zagrozic odiywieniu rdzcnia
i
, gala;'
.i .rdv;niowa
: .~.: .~ .. ;~. .-.- ::.- ... tzespolenie
. popI7.eC7l1C
tylnica
rdzcoiowa przcdnia
~yc. 1. Naczynia u;:tnicze rdzenia krgowego. TItnicepr7.cdniej powierzchni rdzenia - czame,
t~tnice tylnej powicrzchni.- szare: . .
Na szczeg6111qllaSZ4.uwagli zaslugllje tzw. t c:; t n i c a A dam Iei e wi c Z 3,
czyli t~~li1e<l:a. ),wa-z.:l.1Iiowa w.iitelka llrlePia "ad,cular,', mO[JIJa. Jest t 0 bar d Z 0
s i In a t 'f,: t n i calc 0 r z e il i 0 w a p r zed hi Il, dochddzqca na poziomie
lcorzenia przedniego nerwu rdzeniowego T h10 do t~tniey rclzeniowcj
przedniej. Jest ona zwykle naczyniem niesymetrycznym, lewostronnylll.
Zaopatmje w lcrew' dutyodcinek rdzenia lcrygowego. Jej zatkanie moze
spowodowa6 bardzo powatne sleutki, por6wnywallle cz.ysto z meclmnicznyrn
przerwarriem cicUsloscirmerna. .
Z y 1y rd zen i a k r li g 0 w ego powstaja" z sieci :tylncj- oplatajqcej
jego powierzclmi~~ OdpIyw krwi z sieci iylnej rdzenia' piowacJzi lla wieht
poziomach poprzez iy~y konell1liow<'e ve{Oae riulicM!IIIff'e!J do llpnllltu 1,i:lflfglllwiCgo
w<ewn1'~R7lTJego ple.ws VeJlC.1~JS'vmebmlis if/temus, le:l:qcego" w' . p r z est r zen i
:1
, \ t
t
,
t
" ;1 d war d ) w k 0 we j, a st'l.d 'ZyAami ma~d:rylm;goWymj vellae
i"i,"" (,{mlr,! (przcz olwory nllydiykrygowc) do splotu kr~gowego
.1 "'(','L' ~Ji i.vnq.';H plow; I'Cf10SUIi verrebralis externus. U' gory dodatkowy odplyw
1)(Jill /n. i:yfly nbA"U~no'Wc I'CGllle spiFlale5 idzie do iyl kr~gowyth vell~e vettebrales;
UllaGl.ynic,nic m6zgowia zwiq;z:ane jest z czterema duymi pniami
l~llljC7"Yllii.Sit lo parzyste t<;hllke lrr~gowe arleliae letteurales oraz p3rz;ySte
!\,:UBlflce 2':yjRlC W~W!J~tnlllllearterial' carotis inlema/'.
Tv t n ic a Ier y g 0 w a, po odejsciu od tlttnlcy podobojczykowej llU
poziomie otworu g6mego kiatki piersiowej, kieruje si~ -ku g6rzc w kanalc
ulwor:zonym przez otwory wyroslk6w poprzecznych kryg6w szyjnych od
sz.6stego do pierwszego. Nasttpnie nad lukiem tylnym kr~gu szczytowego zagina
si;-przysrodkowo i przebija.i'tc btoD!~szczytowo-poty1icZIl'l oraz 0POll~ tward'\. i
|JJjreczyn6}vki( wchodzi w otwarze wielkim czaszki doprzestrzeni
pocJp:0~czyn6wkowej. Dalej biegnie do gory i przysrodkowo po stoku, spotyka
jc(!llUimicllll'l. t~tllicy drugiej strony i l'lczy si~ z ni'!, Wytwarzajq,c nieparLystq,
tr&""iG:~ PINh~(llVYH~'l arteria lHlsilaris.
. T y 1 n i cas z y j n awe w n ~ t r z n a odchodzl ad l~tllicy szyjnej
W;;J1'lIIICj nil szyi i bicguie ku g6rze' w przestrzeni przygardlowej w kierunku
{t ""Ol! zewn~trznego kallalu t~l:nicy szyjnej, Przez kanal It;;tnicyszyjnej, zawarty
Vi C/,l,:(;c\ skalistej kosci SkTolliowej, t~ttlica szyjna wewnrlrzna wchodzi do
czaszki. Po przcjsciu przez otwor wewlle;,trzny kamlu ttetnica szyjna wewn~trz.O.a
raua w swiatlo zatoki jamistej. Dopiero po przebiciu gomej sciany zatoki
jiJIllistcj i opany pajQczej t~tnica, szyjna wewnQtrzna osiqga jarnQ
podpaj;-.czyn6vykow'l,
TQlllice szyjne wewnQtrzrie i tlttnice kr~gowe po vmilmic:;ciudoprzestrzeni
pod|lojc;;cz:ynowlcowej~espalajq siQze sob'l talc, ze mote v0tworzyc siy tzw. 1{Q~o
l'['ll!lik:!ce mo;q:;M circr'us attcrioslls ce.rebri, zwane tei: ko~em "Villhlll. lstnienie kola
Willisa powmno zapevvni6 llaletyty doplyw krwi do m6zgowia nawet przy
J.:ltI11c.l1iyciu cz~ci pui. doprowadzajqcych krew do tego kola. Prawdopodobnie .
\. l;lk ;;iQ wlasnie dzieje u uiekt6rych ludzi.Jednak u wi.elu z nas kola to niejest w
Pl'lili wy!csz(a!colle, mote bye niekompletne lub cz~~c naczyll skladajqcych si~lla
n !((ln 1l1OZ-.C bye banko cieuka. W6wczas zamlmiyciu ptz:eplywu w g!6wnych
11:1(i)llliach doprowadzajC1:.cych Ierew do m6zgowia b~dCLtowarzyszyc objawy
\ 11',J'!"ic.7.lJc
l
. Za kolcm Willisa naczynia t~tnicze m6zgowia zespalajCLsi~
' ,' " n i ich J:alIlkJli~eiezwykle daje objawyneuralogic~ne.
"h ..
W spos6b typow), tltlnice 1ll6zgu oddaj'l dv:a,rodzaje. gal
y
zi. S'l to ~alr;;zie
, owierzchowne (korowe), unaczyniajqce kor~ 1. ~stot~ .bla1'l. ,P0dJwro:w:t o~az
, ~aJ!(zie glt;,bokie, :z;wane tet' galltzia.mi p~eszywaJqCYIUI (perIoralomnl1), ktore
zaopatruj'l istott';?bia!&.w g!i(bi p61kul1orazJ't
dra
podkorowe.
(~tIlica
srodkowa
'm6zgu
(,(niea
OCZlla
, tt;U1ica szyjna
WCWllytrz:na
I III' 1';,01"'1 J.:IIHlIlJilla':. ze ehoc ttnica szyjna wewnlrz:na jest tylIco jednll z kilku
(',i, J:I\)I',,(rllj;~cych m6z.gowie, jest ana jednoczeSnie jedynll t~tniell
.1" I'" I I II j '\ q g a I Ie Q 0 eZllq (istniejq,ce z.espolenia pomi'i'dzy galziami. t~tnicy oc:znej i
,d" ""," 1\"i,y t;/.yjllej 7.eWIl\?Ir:znejS'I. tu praktye:znie bez znaczenia). Jeteli ulega zamknj~ciu
" rill' , ,. I'ill" \\'IOWIII,:117.1Ii! przed oddaniem t~tnicy oeznej, zas kdo WiHisa nie jest dobrze
,. ,I 1,,1,""", (lhiHI'VCIll, lclbry z dUZym prawdopodobienstvl'ern moze wystapic, b~dzie slepola
(d',1 IlL) ',It"lli(~ /:UII!IIIi,;:cifI.
\1
Rye. 2. Kola tlnicze m6zb'tl , . '1
.!' " 1fl'a' c~I'eb;i af1(erlol' unaczyrua przI;;d.me 2/,
T,tm~llJ przeuma mozgu m e - , . .
owierzchni 'przysrodkowcj p61kuli m6zgu, nieZl1a~Zll1e za:llO~~~ s:~Ol1l~
~bszarelll zaopatrzenia na powierzc1miy g6mo-boc~q 1 dol~E\., p~Jkul~. ~~inH:a [<:
" ,', . t' d' I w WlaczyJlieniu odnogI przedmcJ 1 kDlath\ t01cblG
b1CIZC tez CZyS 0 ,11 Zla . . - h .
.' W b arz'e J'eJ' zaopatrzema korowego lezE\. m.m. rue owa 1
weWDI(UZlleJ. a S2 '. . . L J" I - .
czuciowa reprezentacja przeciwieglej koI1cz~y dolueJ 1 ~~ieJ ~ co !(,y (J'OC~OW~J;,
. Z'tego -wzglyclu zaburzenia krqteniaw t~tmcy przc~nleJ ~OZ~ mogtr.\V'. a~
-, 't' . . nia osrodkowego przectWIIeJ kanczylly dolne|.
objawy w pas ,3.Cl po raze " 1 t ~,'
Uszkodzenie galt';?zikorowych mote tet d~wa~' O~Jawy Cz.UC1?We, (0 :yc~.'lce
r6wDie:i.przeciwleglej konczyny dolnej"przYJmuJc SW ponadto,_ z.c zaburzema ,w..
: , rze lywie Iml'i w galliziach przeszywaJ&Gych (torebl~ov:ych) mog'! ~oWOdOW':0
P P, ' ,~. 1 rauuenno-I:vvarzowego czyh medow13.clu asradkowcgo
, wysuyJlErue .LvY. zespo u, '". ' . , b . .., .
. ' J ,,' konczyny g6mej po stTome przeclwnej. Za urzenw plaCy
mlQsm g,owJ I, . ' 'II d . b . Ollnym
llarz
q
d6w W okolicy leroczowej wystQPujq, zwy ( e oplera po 0 user '-
uszkodzeni u.
1. d' UJJaCTl1ll\'a dwy obsz8r
'jf<"micfl sr)J~kowa 1!JlG~g\! (!fiend cel'cvn me la, '~J
", . l' 'mo bocznoJ' wY~py oraz bleglm skrol11owy p611l:111i
leory nu povVlefzC illl go - v , oJ bl
6
'. ' c"toslltllwwo silne gal"zle tore mwe ow.:.
m6zg11. Daje ona r wmez lczue
,",ic do eiala pr~z:(Q,:,al1ego. ,Gal~zie torebkowe tmaczYTIlaj'l odnogl;) tylll"-
"", ! li(J WCWJl;:l.rzllCj1 blOr\. ucbal w unaezynieniu jej pozoslalyeh ezsei. W
,d ,,(117); zaopllrzcnia tt!liey srodkowej Inozgu let,,- korowe osrodki ruchowe
. T,Wii\ZanC z glow'l i Jconczyn'i g6m'i. W tym~bsz.ar:z:e leiy-te:I~.
, "" 1)"\'. osrod~k sl~ojarzonego spojrzenia w bok. Nieparzysle dorni!lujtce '.'
:.11 lzeillowe oSlOdkl korowe IezIt w jednej Iub w drugiej p61kUliriloigu w
'il)' z:aopalrzcuia t~tIliey srodkowej. Przy zaburzeniach hq:zeuia w obrt(bie.
i" ,;(;zcg6~~ych |~alyzi Icorowych tytnic~ srodkowej mozgu objawy mog'l. bye.
rOZlle stOS1Ulkowo ogTamczone; Przy zahurzeniach krqienia
l!iJiycDF;yeh pnia t~111icy,. zwlas.zcza przed odejscieni galI(zi przes ~~ajqeych,
chorobowy. Jest. wleloobJawowy. Moterny. obselwowac .przeciwsJ:ronne
IH(!!:llJC pol~wicze. z~ zbacz~niem gatek oeznyeh. w StrOlly oguiska
( ilUl()l!Owego . 1 porazel1lem skojarzonego spojrzenia w stront;Jprzeciwn\..
1!!c:tl)wi?dO\~1 towarzyszyc m.agq zaburzenia czucia w tym samym obszarze (tzn.
\\'i )|ZCCl\'I11CJdo uszkoc1zema polm.vie cillia). W przypadlcu uszkodzenia w
. dominujqcej .wy~tc:;pujq zvvylde Ziburzenia mowyo charakterze aIazji.
)OLldlo Jl10gQ pOJawlc si~ inne objawy zaburzell r6inych -~,;,y;lilo~Ci~'
. . wYlljb~qec z uszkodzenia nieparzystyeh osrocllcow w pollct/li
il\lj(LeeJ lub poc!leglcj, odpowieduio. Uszlcodzenie jQder podstawy moze
\' si\l Hp. plz,eciwstrolluym zespolem Parlcinsona. }Jiedolmvienie ezysci
1\ (ureb!ci wcwn\Otrzncj moze objawiac si~ jednoimiennyrni (polowicZYllli,
!: i|,)\lLowymi lub jeszeze Jl)lJiejszymi) zaburzelliami w przeciwnej polowie
widzcnia.
l<;lnic:l/
srodkOWil m6z.gu
.. 3. O~)sz.ary tlnac~yni,enia ko')' .l1a powierzchni g6mo-bocznej p6lkuli rn6zgu przez Irzy
1, 'lIC~ moz.gu: przedllI!\., sroclkowq 1 tylnt.
TttUlkiQ ~]!~m~mlJ,zgiUl aF1c(ia cerebri posterior zaopatruje tylll&. 113
1)',)\\'icl1:c!mi pu;ysrodkowcj p6lkuli mozgu, doln\. powierzchlli~piala
u|Jiowego :La wyjettkiem bieguna skrowowego oraz bierze duty u(lZiiil w
lli'i,c7.ynieuiu tylilcj cZI;)sci powierzchni gomo-bocznej. VV szezeg6lnosci, w
"b:;;~HZC jej :wapatrzenia Iwrowcgo leZy lcora ..v.rzr0koyva .. Tr;;tnica tylna mozgu
ponadia du;1;q tyluq ezi,OScwzg6rza i toreblci we'vvllI(trmej oraz bierze
udzial W uillczynieniu pllia . m6zgu. Zaburzenia'\y' Icr\.zeniu: w obszarze
zaopatrzenia tej t~tlllcyrnaniIestowae. sit( mog\. jednoimicnnym niedowic1zenlcm
. pqlo""iczynl"Mog\. wystIliJic tez zaburzenia cZllciowe i nlchoV'/e zw-illzalle z
llszkmlzeniern wzgotza. .
t'ttniea
~rodkowa m6zgu
Rye. 4, Obszar zaopatrzcnia kory on powicrzchoi przysrodkowej i dolnej p61kuli i116zg~ przez
lrzy Itttnice m6zgti: prZi':dlli~ SrodkowI\. i lyllJ!l.
T6(drriica pGOh~m;.ynla ar1r.ia ba',ilarrs oraz szei eg llnych t~tnic, kt6re
odch9dz'\od niej lub od t~roit kJr~1bowych ilttenae vatelJmles, zaopatruje pieil
m6zgu, m6zdZelc i cZ/is6 mi~dzym6zgowia. Zaburzenia Ientienia 'w .zalcresie iell
linaczynienia maniIestowac si~ mogl objawanU usz1codzenia osrodlc6w pniowyc;h
i objawmni uszkodzenia dlllgich dr6g Y~stt;Jpuj\.cych1zstt;Jpujqcych oraz objawami
m6zdtlcowymi.Niekiedy zaburzerua maj\. postac tzw. ;z:espo16w naprzemicnnych,
kl6re charakh'oryzlljl siy wyst~pbwaniem r6znych obJaw6~po Obll slronacl1
ciala. Na przytdad 11iedo|erwienie czysci podstawnej lllostu maze SPQWOdOW,l\;
osrodlcowe poraMilie polowiczepo . stronie przeciwnej do. llszkodzenia
(uszkoclzenie dr6gpirarnidowych powyiej s!crzyzowania) i pcirazt;;Il\C obwodowo
nerwu odwoC!zlcego po strorue llszlwclZenia' (uszkodzenlc wJ6!den
korzcniowych nerwu odwod:qcego, przecislcaj'lcych silt' przez .brzus7J1'l cZlts6
mos(u w kienmlru wyjscia z m6zgbwia). Z uwagi na umiejscowienie w pnin
m6zgu Zyciowo vvanychosrodk6w, niedolawieniew obszarze zaopatrzenia
tr;;lbicy podstavl11eji t~tnic kr~gowych czysto przebiega dramatycznie i prowachi
do zgonu wsr6c1' cibjaw6w ciyzlcich zabuIzenoddecliov'vych i scrcowo-
naezyniowyeh oraz zaburzen swiadomosci. .
o i|e skutk.i zatkania poszczeg61nych pni (~tniczych S'l do przewidzenia, 0
tyle skutlci krw 0 to k u z pt;Jklliytego naczynia charakteryzlue wi~ksza
zmienllosc. 0 objawach' nie deeyduje bowiem obszar zaopatrzenia c1anego
naczynia, ale kielUnelc wynaczyniania si~ kIWi z niego. Kolo Willisa, tak
poz:yteezne w przypadlcach zwe:tenia czy zamlmi~eia pili naczyniowych, jest tet.
miejseem zwi~lcszollego ryzylca w postaci krwotok6w z p~knl(tych t(tnia1c6w.
Tt(tl1iaki (miejseowe rozszerzenie IUD uwypl).klenie t(tniey Z jechlOGZesrrym
oslabieniem jej SCilIDYw tYm miejscu) lubi!\. sit;; pojawial) w niiejscachrozgal'(zien
tetruc, a kolo tI(tnicze mozgu wiele talcich rozgal~zien (poJ'lcze6) posiilda: Kola
i
" I,
t
\Vil!i~;;l Z1nllIZOnejest w plynie m6zgowo-rdzelliowym w przestrzeni
jJodpc\j,cz;Y1J6wlcowej. I(rwotoki z naczyll tego kola Sit gl6wnie krwotokami
podpaj~cZYll6wkowymi i niogit nie dawac ogniskowych objaw6w ubytkowych
' nawe! wbardzo ci~ilich staoach og6lnych. Czasarni hew wyplywaj'lca z duz~
sll~ z P'2kni'ic.ianiszczy swaim strumietliem pobliskq, de1i1catl1qt1cal1k~nerwow't.
Wowczas oDJawoIll og61nym mog'\. towarzyszy6 objawy ognis1cowe. Pl;.:kni~ciu
" mogq ulegac r6wuiez naczynia, kt6re juz zdwly zagl~bic si~ W tkank~ nerwoWi\.
SIOSllll.!cOWO cz~ste s~ krwotoki Z llaczyJl torcbkowych. Zniszczenie duiej czysci
torc~!u wewn~trZl1ej i przylegajqpych struktur moze przypornina6 uszlcodzenie
wyrulqjqce z niedolcrwienia W obszarze zaopatrzenia t~tnlcy srodkowej m6zgu.
J
J. ,
Uti
.
p\Jwien:dlO\'vnalli muzgl! pella media slIlerfieiaIis cerebri i i}'~a pud!\bnvua m/:r:gu
vella bll'iaUs ce["elid. Z y I a s rod k 0 W a po vi i e r z c how n a zbiera krcw z
okolley bruzdy ,boczncj i uehodzi do ",maoId jamil\It~j xillils ca."!!I'IWS14.S\ub d~
zatold hlioo'r'Yo-dremieJIliowej sillus spl:imopcuieialis .. PopIzez dWIC SWOJeOdllOgl
(tyt~ ;|e"piJ\~mj'1cll gormi i doll!lllli vel2a rtf/asfomofica sllper1f.
r
r ef ilifedai) l'1
c
zy ona
zatolc(( jami:,tC\. z zato!ci\. strzalkowq g601ti :tato!~ POjHtl')'O:t;:ZlJIll ,vhws ImItSl'enms:
Z y ia pod s taw 11a powslaje z :iyly pn:edniej m070g1! ~er.acerdlri (J(lte~i(Jr 1
tyly 5n~rlkol'lej gl'tbohi~j m6zgM vena media profullda cereb~. B~e.rz.0 ona. udzl~l w
zbieraniu krwi zar6wno ze struktur pOwlerzc!Iownych, Jvk 1 gl~lJoIClch. Zyla
podsu.;wna l\cbodzi do zyly wielldej m?zg;t (patri p~nizej) .. " T ., ~
Zy}y gIi'l:bokie FeFlile profundae zbleraH krew z ,lstOty ImueJ.w gl~bl m~zgu, ~
jqder podkorowych orazwzg6rza i l'lcZ't si~ z iyhmi 1!'lczY'!!OW~wwYllm pelt~e
charioideae. W okolicy otworumi~dzykomorowego trzyduze
tyly (;tyla przegrouy' J.l'rLC:l:I'occystcj l'erw septi pelf14cidi, iyla ];J~r;:z:YK1\iowlww.a
vetia cllOrioirfea i;i;yl:t wzg6r:znwo~pnri;lm'\'l'iowa ~'er!a f!w!atrlo:f(f1ata) lqcz'l SIQ
wytWarLajqGtyl'l? 1ew11iktrzK!1l IirlOZgu venn cerebri iHferna: D.wic zyly :w.cwn;:trz~e
biegnt ,pod stropem, koniory' trzeCIlCJ .w JeJ. SplOClC
n3czyni6WlcowyIll, po czym'l'lcz\. si~ ze sobCb tworzitc zY~'twnd!~'ll mo~g~ I'eflll
ccrdJli rrwf,Fl~!. ZyIa' wielka w y c 110 d z i z. k 0 m () r y t r z eel e J 11.3
powierzcJmi
y
grzbietow'l m6zgowia i ,.,p r Zy j m uj e ~ y y . pod Staw n e.
Nast\;prrie lciemje si~ d ) b r ze g u w ci \l cia n amI 0 t 11 : r(\7..(C!U z ;r.3ton,!~
trL3UW"\'Yl't dul0'l sinus sagitta-lis inferior tworzy l!Ca~ok~ l.
W05t
'l WUlS rectU,5 opony
twar(kj.
tyJa przcdJ1ia
m6zgu
tyla wewnylrl1la 'r'"
m6zgu
tyla
naczyni6wkowa
l;~G, 5, Zy!y m6z~u., Na schemacie pokazano powstawanie i;yly wielkiej m6zgu.
\ 1 J 7.cc\slawl.ono,g!owne doplywy tyly wewn~lrZIlej rn6zgu (po strollie prawej) i tyty
z p~dslawncJ mozgu (po stronie lewej). LiniQ przerywarlQ zazllaczono po!o:i:ellie otwoIU
Jl1l,dzyl:omorowego prawego ..
' 0 d ply wier wit y In e j z m6zgu kieruje si~ do dw6ch ulc1ad6w
\ 17"yln~cll: powierzc~lOv:ll~go i glQb?lciego. Pomi~dzy ulc1adem zyl gl~bokich i
powl~rzchownych IstmeJ't polIlczem3. .
Z;yly po:'ien;d.~O'wne J1erwe supe.rficiaFes zbierajq !crew przede wszystlcim ze
sl.iuldur powlcrzelmrowych, tZJ1. z leary i istoty bialej pod!corowej oraz bjor~
,ld:;]! w od~ro,~adzaniu krwi ze stnlktur gh;:bo!cich. Zylypowierzchownc
go r 11 G zbleraJ'l krew z pov.rierzclmi g6mo-bocwcj i przysrodkowej p6ilruli i
,lIclJod:::'l do Z::1l\~oh.i sinaHwwej g6mcj SirIUS s(lgid~li~ superior. Z y 1y
( p 0 :V.l e r 7..cbow 11e dol n e zbierajIl |crew z powierzclmi d6lnej i dolnych
; C;;:~SCI powlerzcIml ~6m~-bocZl1ej ~przysrodko~ej p611culi. 1'e drobne naczynia
Jl~)o ucllOdq bezposredmo do okollCzuych zatolc albo bio|~ udzial w utworzeruu
: v,((~lcszych p11i tyJnych: Do tych ostatnich llalezil: iy~a srudkowa
.
n, " 6 Z' ,1 '~gu' pokaz.ano sto~nek g16wnyeh tyl m6zgu do nlekl6ryclJ zaU.l!c opony
',) G, . ) y mo . .' , .
twardcj. Podo\:mje jak na rye. 5; uwzgl~dniono dopIywy prawt":i t.yly wevmr;:trzl1cJ IJlOZgU J
lewej tyly podstawnej m6zgu.
Krew tyltia z m6zdzku i pnia m6zgu odpty\va zylami powicrzdlOvmymi C!O
okolicmyGh zatclc OPOllYtwardej. Palladto cZsc krwi z pnia m6zgll odplywa do
iy\ rn6zgu i do Zyl rdzeniowych.
. 1'0 splynit;;eiu do zatok opolly twardei hew wyplv\V,~z' . 1.:
:q J,' ..,:J J ,n JalTlYczasLJU
",WIlW logan\!: (1) Znakollllta w1ckszosckrwi odplywa przez dl |' . I ' , " v c zy y Sr.YJIlC
\:rYl.t~!r~nlC perrae lrrr,ll."res irl(l!rt:a<! .. .:tyla szyjnu WCwlll(tTZnupowstaje po katdej
1~11~~ ". pr~edlu~el1lu :wtolu C!HH1'utc,j simu sigmo/del/s. (2) SIosunkowo
cw|dka dose kiWI przez Sillot podstawny pfe.YIIS b 'f kl' . . d > lIS! ans CIllJC SIQ a splotu
r~'gowcgo wc\vn~ln;ncgo plexus ve;lOslIs Iertebrnlis illtenms. (3) W. zale'll <
I { b . 'I" I ' ' Z o~Cl
, ,0 IZC Z1I1lClllHl lose UWl odplywa "JOprzez zUlo!\" J'lI
n
ll'st- .
. :f t: ~ ,~ sums Cal'erNnS((.r
J .J' OU,l,lydl veri lie oJlhtfwllllicae, a stqd do :iyly twario1'cj ,e,,w [aclalis i iyly
:c:I:\-"WI'l'Cj I'I'IW IIlrv.:ilhrrls. Wreszeie, (4) minimalna w warunl(ac!t n j
. '{; . ' . . < onna llye
J.': (~WI u\~rnl~;SIQ ~o iyl. sn'j~I(osdJl p~lInf! dip/olcae iiyl wyplAstoWydl Velllle
1,:::rtJrIlC. \, kdlcg~nach tlosclowych mczastqpionq drogq odplywu krwi 81.
\,IC t.yly sZyjnc \veWIiI;:trzlle. Zillniejszenieodplywukrwip .
yly szyjl1C weWJ1I,'lrzne mote bye jeszcze wyr6wnane dripjr' ' rzez
I l" ' y u Wlc(szemu
'J' eorzys 811Hl lIlnych dr6g oclplYWll. Jednakte J'ecl110CZe~llc' z~bl k .
1 ' ,,,' ,,0 owaUJe
|P ywll przGz able Ie z,yly powoduje sIan grotny dla zycia,
Uldacl I1Cl'.;OW! pozbawiony jest wJasciwego eirenai'll IimIalyczn~go. Do
CWl1~go "topHla jest 10 wyr6wnywane przez istnienie plynll m6zgowo-
lzcl\lowcgo.
UrHluIlia IllorIologiczn~ 031'ol1kowego uklndM ilen'VO'VY~go
Wsp61czcsllc melody obrazowania, czyli diagnoslycznych badat't
rnorIologicz:nych, osroclkowcgo uldadu nerwowego to przede ws;~;ysUzim
tOlllograIin kOl11puterowa, rezonal1S magnetyczny oraz angiograIia. Pcwnc
zllaczcnic wci'1
z
111aponrldlo rentgcnowskie :Hlj~de przcglll(|owe CZ:H31.ki i
hr~goslupll. W odniesieuiu do rdzcnia krcgowego . nnlcry wymienie takle
badanie konlrnstowe, zwal1CmiclogrnIill. (wproW;H:\zenie srodka kontmstlU'lecgo
do jamy podpajr;;cZ)'n6wkowcj). StOSOWaile powszechnic c1awniej
pnctHnOenCcIlllogrnIin i 'wentrylmlograria '(bada11ie radiologicznc po
wprowadzcnill gam posrcdnio lub bezposrerlnio do kom6r in6zgowia) wychodzi
z IIZycia(z uwagi nll nicdoskonalosc diagnostycZll'1 i inwazyjnos
c
) wS7J;;clz.ielam,
gdzie dostcpna jest aparvtura do prz:cprowadzcllia badania metod'\. tomogral'ii
kompulerowcj 1l1b rCZOllallSl1magnelyeznego. przedstawicnic wymicnionyeh
metod badnl1ia bcz tllotliwosci ziluslrowania tekslu dobrymi zdjl(ciami mija siQ7,
celem. D\alcgo pOlliz.szc l1wagi nalc7,y traktownc jak klucz do poszulciwallia
podt'I~ezlli1(6womawiajqcych te metody w spos6b wyczerpujqcy.
TOlUogmHn hmlJl,,~tcrowa (JK) jest rodzajem warstwowego badania
radiologieznego, w kl6rym zaslosowanie kompulcrowej analizy obrnzu i jego
spccjalucgo przelwOT7.cnia pozwolilo na uwidocznienic subtelnyeh r6:tnic w
wysyceniu obram, nicdoslrzcgalnych nOl1nalnie dla ludzkicgo ob. Dzi~ki temu
wiele struklur m6zgowia irdzellia krl(gowego moz.na zobaezye ioccllie na takich
obrazach. Podanic dotylne srodka kOlltrash~'lcego z nastQP0W)'lll wykonanicm
badania TK, zwiQkszn jeszcze rnoiliwosci lcj melody baclania.
Rcz.Ollnns mv.gndyuny (RM) jest r6wlliet metodi\. badania wykorzystnj'lC'l
1l1otliwosei kOlllputerowego opracowania obram. Z uwogi na zupelnie ill
t1
'l
ZlsadQIizyezn'l b~dania, elcll1enty koshle "!lie obrazl.lj'1. Si,, u wi~c nie daj'l
artcIakt6w na z:dj'teiach, co znaezl1ie zwitksza motliwoscl zobrazowania tkanc!(
lllittkkich. R6wniet w tym prz;ypadku moina zastosowae spccjalny srocJek
kOlltr1stl~i'lcy i polcpszyc uwidocznicnie pewnych slnlktur.
Ang'.ogJ'!lIia muz:gowa (badanie radiologicznc 11aezyil 1116zgowia po
wprowadzcniu do tQlnicy sz;yjnej wewnQlrzl1cj Iub do IQtnicy krQgowej swulea
kontraslujq,eego) jest badanicm nu pcwno nUliej bezpieeznym nit TK lub RM,
jcdnak w przypadku pe\-'lI1ychsehorzeil lIie moie bye zaslqpiona nni przcz TK
ani prz:ez. RM. Pouanie kontraslll do wvv. tctnic pozwala zobaczy6 iell
rozgalQzienia (I"za Ir;tnicz:a), ryly 1116zgowiai zaloki opony twardcj (Iam :i:ylna).
Oclmianq badania (1JJgiogra!iczllego jest tzw. :mgiogl"3Iia sllbtrahqjnn,
wykorzystl1j'lcJr6wniet melody komputerowcgo opraeowania dJt1yeh.
.----------.--- ....---- ----------------------~---~-~---~~~-------