You are on page 1of 81

KOHSll!

lacja naulwwa
l'n~f. b]~]1',W. oh' Eonfu,. lil\~g\UlI3Jj! Ci571!':h:
l'oWie\OllO w Dziale Wydawnictw Akademii Mcdyczncj w Warszawie
Zam. 159/2002 naldad SOOegz. . .': tel. 824-37-88
P(lj~dll pn;h,tn"I'\}]"Y~ 1
l~ol!.r.in{yuhR~.}u fl-c,n-lH>Vego 'T
Hnr-wh.i v!\f'lo1,\ fobermnvegQ 14)
}'()W~IIHYSHlill :;;:n"1'[.'17.:ltO"IV u!lll'lll!! nerWO\YEgo to
;(,mi~1\)' nTI'blh idl'l!1y CI1:TI")' nt'~oV'lcj 13
'c
(}~{ntcc:wc !1~T.!31t\l\Ynnle!i~nlzcnln h~fgQ.:vcgoluenv6w nh:eniowycit .14
l}rls:ty l'oh\"l'u.i miiz(;ovvln III
POIldnl ()nr.nl!:le1!1ldytmy ikUniexoy m(!lgowia26
1
__
J(rllkOli~ p!)'lmm.o;.1t1)'l'(t-nl:u:n~ioi\'ego 29 1./
Nnw nllA";lIio;/'y 32 \. .....
Lnlt fI(\Ilfdw~1'Y J6
Drogi um:;owe :moiste ~2 ,//
lln,~i ullrin s'.lIllnlyul1Icgo 43 f.//
DW(ifl cztlci" bolli, lempr.mlury orientacyjnego czuda dotyku z ot>~z,-mJ'
IInerwiuncgo przcz nenV"j n!;:cniowe 44
Droga cLUcia gl~Uolciego. preeyzyjnego cztlcla dotyku, crucia uciskui wibrncji .z
OURWruuncrwionego przez: llerwy rdzeniowe 46'
Drogi ewe.in somalyc:wego I. ouszaru unerwionego przez neIivy c.z.8sz.kowe '17
Drogi crncin 117..eIYnego 51
Zespoly uszlcouzeil rotnych rlr6g cruciowych 52
[>-tJ':'op,i :mi~!.ane?.-t nucgolnY!9i rOlh.njnmi nudn 5<1
Droga slllflkoWil 5'1 c/
Droga ~.!uchowa 56 l./
Droga przedsionkowlI 57
DroISu wzrokowa 58 V
Droga WdlOWfl 61 \//
Wl.f~!l!7.c il3
rorJLinl nur.1f)l1\h:7.~))' W7.gonn 63
Vo!)zjnl rzynllosciowy wzg6qll 65
Kora m6Lr,ow.n 69 '-,../'
Ofrollhi IUHlm'c 69
Pola kurowc ZWia,7l\lteze $wiadomym odbiorcm infomlilcji czuciPwej 71
Korn kujarz-cniowa cicmicniowo-polylicwo-skroniowa 75': .
Clsrodki ntehawe kory 78
Pozo,.Lq!c osrodki korowe 30
{Jld:ld ntbkowy 32
OIJIl'U<! hiflOlUllllJlI\ 33
1'1ll:lcZ~J1i:tc/nla migul'I[owll{ego 84
I'rzcgro!la lU'esrlmii:q;011'il\ lJ5
J'rlc!lv:r..gorr.c 86
f\!al!l1'7.gcirze 89
Of.l'odld idn'ogi ruchuwl;l 90
Ultlacl pJramiuowy 90 '//
Ull1nll p oznpiralllitIovyJ' 9'1 .-/.
.J'ltlnl rllchoTV~ !1CI"WQWCZ:IS1Jtowych 100 v/
!I1M.utelt 1QI. l/
Uldad 11l7.:cdsionlto\l'Y 109
OnHUd 7.wi'p:nnQ z nu:hnmi gnle!t ocwych 111
lHt/nu m.llol1oll1iczny 116
Uklm! wspOIczuluy (cz~6cllicrsiow~ 1I1dndu lIutollomiewcp,Q) li7
Ul I
~:!d~u [1~.)'lYsIH\lcz1J.lny(cr.f5C cvm:!wwo-Iuzyzown ulll:1I1u l1u{llllomiCLncf,o) tu
t. au ma{how~H}' 133 .
O[lOnr 141,
I-bc7.Yllia oSrOlllwVI'cgo ultladu ncnl'owego 146
Uvdallia mor[ologiczue oroukowego uldadu nerwrJwc{;o 155
POlli2:.<;I.Yopi.<; mmtolIlii C7.yll1l0sciowcj uklad\l ncrwo\'/cgo W 7.<1(lnym rnzie
nic jest wyc;;~r;rpuj'lcYIll. Na pewno !lie wyczerpujc temal\]. Main llmlziejr,;, 'i:e nie
wycz.cqJic \c,: c7.ytclnika, ktOlylll ma bye sludent picrwsl..cgn kurslI IllCc1y~)'tlY,
\\czw:y ~iy ntlfltOll!ii pmwiulowd o~rodkowcgo uklauu lIcrwowcgo. Nic fii'j\llogii
CLy palo\ogii, Hili tym brlrClLicj Ilcurolt1gii, tylko 311nlomii. DIn przyszlych lcl;nr7.)'
uolJrLc jes[ jClhmk oc! pocz,\l.bl kojnrLyc sobic IrcSc opis\! <lnnlolJ1ie7.llcgo i'.
rUI11<cjq om:', chorob'1.. Znmiarclll 11Ioi.m jcs! wywolnnie takklt wlasnic sk(~i'lIz'~Ji.
ZrC7..yglll)\'ml<JIll 7. p17.cd~tnwicllia w typowy spos6b ulldowy llldndu ncn.\'ol'lcl'.o,
bowicm wiele 7.;Tl;\koll1ityeh podr~.,c1.1lik6w j nllns<iw tnki Opifl porJajc. !'!ntoll1i3sl
ogt11ny pbn lludowy Uklnlll1 I1CT\'IUWCgO przcu"lawill1lll przy oka<;ji o1Jwwiani2
r07:woju o~oI1llic7.'::.gc.Jlego \lk!;Jt!u. W por~c7..[1ilwch lcma! tell jest nlbo 7.updnil;
pOlllijrmy nlhq opi" je:;! nic;;;wyl;\r; r,:l.c7,egt\lowy j trudny do pI7.yswojcnin .. W
lJloil11l'rZ:8kOlHlllill 7obnc7.cnie, j,lk bl.l,,!tUjC siC;; uldncl llcrwowy, r.lajc nailcpSi'.<\
pochlawG do 7.r\J7..l.1I1!iclliajcgo (dnlcl:zl1cj budowy. tv18.ll1 1H1ll:;,i:;jc;, 7.C wybr:1l1y
I'rLC7X 1lll1ic spos(lb przcdsln\\'icilia proceSll po\\'staw<1l1ia nklndu ncrwowego
jest j':dnO(;j.l~::nic i dnsc Ob:,7_Cl'I1Y i lalwos(rflwllY, VI eakj pnwy, 7.. lIw,lgi nn
oC7,ywi:-;lc nicdosl<lII~(;7.Ile prz,yg()101YiIIJic czylc!nikR w zakrc!;ic' hi~lologii,
cylo1ogii, biochcmii, fiLjolo[,!ii, illl., ild., st3mlalll siQ poslugiY,'ae jQ7.ykielll
pO[OC7,lIylll '.11"8Z wpro"mdzilnm 111Ilt)~ilW() uproncLCI'I. Opracowilnic ninicjsf.I.:
slut.yc Illa jako JlH1!cri8Iy uZlIpr:lniaj,\Ce stUUCl1tOlll n8.szcj Akm.!Glllii. W 11i.J:37..ylll
progr(1l11ic 111H110111ii prawidlowsj !tur" osrotlkowcgo \lldndu llCrWO\vq;o
przcmbi<111Y jnst j;\ko c.lrugi 1m lqll;.;ic oslcologii. Dlalcgo nnvr'ifll.ujqr; do inllych
1I:.Jr7':'ldow lllbili\ll1 krotkic wyj:.lsnicnia <1lbo rCl.ygnowalnm Z opj[;\1 pmwd;:iwic
alwlolHic;;:ncgo (miQ!;llic ponI:wljflcc ~~uchw~to jest cas, b czym h:ri:dy wic LJc,~
spcl.;inl1!l':go uc;;;eni'.l !3iy, ll<llollli(l';1 mi\:Rnifc ;i:udn rcrr,wrli ",,,.I1I<:<'(017i, ci'.yli Illir:;io'}
7;li'l';'lf\:.7'. t!:".'iC/f(I!.'; r1lfr.~s'!(cr, lni~si~{l:-;J~rons{rwy /Utr.tenl" . fcllf!HJJali.f, ntj~:ii~':{l ~1t17~yd!uyvy
IH"\.7:l~Yrcll!.;mll!s I't~~F!rflidcl(., Imrmfi., i ')1i~'Jic{1 nllJ'J;ylllon'j' pn;yJn1'.l,11I.Jwy r;clls<"III".'
pfer}'f1"irklls ",e"if/lis, 10 1111l6s!wo 110w)'<.::h10rtl\iIJOW - nie 111ov,ri<\.cjU7_ 0 ~;cl1sic sprmvy
- un wyl1czellin). M'1l1ljClliwk n;\lI7.ich, 7.C mi1l1o tyell \iCl.l1ych \lproS7,S7-Cl'1, udnlo
llIi ~iy llic wplOwad7.n6 czytclnik:t IV bl~d. Nalominsl Kolcgow Stmh;n(ow prn::m;:,
aby po pr:r.crobicniu calc go progrnmu, IV trflkciG przygotowall Llci cg7.HlIlinn z
1.llwloll1ii prawidlowcj, f.<lIni dokonnli 7..[Illliany VlW. mir;:sni pomswj'lcycll 7..11chwy
na mi't3'Jic z;\r.cin /IIf(.rcrcli II1rr"ticcrfnril, czyli lI1i~!1iel1 :h1'UCI: rrrrw:,t1rr., mf/.u('fer, ill!. \V
C<1!Yltl opmcow<lniu kOlls~kwcnlnic Hie utywalam skrol6w w twzwach polskich j
lacil'lsl:ich, ponicw;l;1. Sr\di.Q, 7.Cpowinl1o to sprzyjClc opanowalJiu nazcwl1iclwl.l IV
pnpmwllej rDnnie.
DOllldadll nerwowego zaliczamy. nast~pujqce nar:z:qdy: mOlZgo",~'i :;
weep/wioa, rUEe;ii ~[jj'<tgO'il'Y medi4lla spinalis .omz nerwy. rler"i. Z nerwami
.zwiqzane mogq bye aplo~ty D<crwowe plexus nc.noiri i 7';waj<e nB<En"1017e gonglia
1l1':/1'O:W. Uldad nerwowy cIziala W oparcill 0 re~ell)tol}' l.:Tw::RnWBi zwykle za
posrednictwemIeIttor6w. .
"'''-
z uwngi na
poJoz.enie
z uwagi na
charakter bodica
z tnvngi nn
sZ|'9dJiwosc bod:i:ca

receptory b6Jowe,
c0'Ji nocyc':lllOry
ekslerorcceptory
. telereceptory
propioreceptory
inleroreceplory
. mechanoreceptory
chemoreceptory .
termoreceplory
Iotoreceptory
receptory polimodatne .
Rye. 1. l'rzyk.l!cly sposob6w klasyIikowania rcceptor6w.
l1l""ce~~tory czudowc1 stanowiq twory vvyspe~j;}lizowm1e W odbicr;miu
bodzc6\v, c:r.yli z3uwatanill zmian zachodzqcych w srodowislm. Po odebranin
bodica receptor prz.elcazuje wiadomosc do unerwiajqcego go llerwu, a ten z kolci
wiadomo~6 t~ przesyla do osrodk6w uldadu 11erwowego. Blisko powierzc1l11i
ciala lez'l. e k s t e r 0 r e c e p tory, \ctore odbieru.i'l. bodice dzialaj'lcc W
srodowislcn zewn~t1?:nym, bqdi: bezposrednio OR powierzchl1i~ dala, b,\dz w
pewl1ym oddaleniu od niego (tzw. telereceptory). Pro p ~i 0 r e c cpt 0 r a III j
113zyv:mnytakie receptory w uldaclzie rueIlu oraz w uelm wevmr;:trznY!ll, klt'~re
odbierah' bodice zwi'lZanez pozycjt naswgo ciala i jego nlclJalili.
lilt e r 0 r e c e p tor y rozmieszczone. sIt .w narz'tdach wewn~lrznych i
odbienijq bodice zwiqzane ze staucm nuszego srodowiska wewnQrzlJcgo. W
zaleznosci od Iizyeznego charakteru bC1dica, Da kt6ry dany re::eplor reaguje,
wyrozniamy meehano-, Ioto-, termo- i chemareceptory.
Czasami odroiniamy let nocyceptory, czyli receptory b6loYYe.
Reag'Jjt one na bodice, kt6re 8'1.na tyle silne, ze mag'!. 8powodowa6 uszkodzenie
tkanek. Reccptory bolowe S'l. zIoIcalizowane wevvszystkich !:'jpach tk:mdc i mog'l.
by6 polmdzane po zadzialul1iu wysoIciej temberatury, bodic6w mechanicznych 0
Receptory ewciowc, czyli wyspecjnJiwwane narZ:1l.dy czuciowe, nalei.y orlr6i.ni6 p. od
eJement6w blony kom6rkowcj, tzw. receptor6w powierz:chniowych, stuz'lcych do wi1',zania
przez t'( blon~ roznych substancji. Din uprosz:czenill Vi niniej'iz.Ylll opnlcowaniu receptory
(;zucioweb'(dit nazywane po prostu receptorami.
dui.cj illIclI"YWIIOSGi lub srodldnv c1JcmiGznych. Wsr6d reccplor6w b6Jowych sq
let i (akic, klore reaguj'lIlH sirlle bodice 0 rozn)'111 charlklerze Iiz;ycznym, czyli
rccep(OY polimodalnc.
EIehtvrami nazywUl11y narz'l.dy, kt6re w wyniku dzialania. uJdad u
I1CITVOWCgOzmielli~jq. sw6j stan cZy11uosciowy, co mote stano\vic odpowiedi
Jns;;~cgo organ.izmu na zJ11iany srodowiska. Wybrana przez llasze m6zgowie lub
nlzclJ ~wegOwy odpowiedi: zostaje przeltazana do eIektora ~~ogl nerwu, kt6ry go
UlCflNa. Pod wplywcm implllsll olTzymanego od nerwu eIektor zmjeIlia sw6j
:;(an CZYllllosciowy, np. zaczyna .intensywniej pracowa6. EIektoram i S'l.
l1J i ~S 11 i e pop r z e c z n ie p r \.7'; k 0 wan e, m i~S n ic g I a d k ie,
ni i rr sic 11 s ere a oraz g r 1I C Z 0 y. Dlatego na slmlek dzialania ukladll
ncrwowcgo lllo2:cmy sj~ spocic, cos pO\viedziec, wyciqgllqc r~ky, itp. Czasami
uklild nerwowy pracqje jakby bcz llZywania eIektor6w. Siedzimy sobie bez IllC!JU
i myslimy, up. wspolllinalllY, ale przeciez nawet vl:'tedy cos siy dzieje. Chociazby
perilla por~ja krwi lliepotrzebn8 w tylU momencie w sk6rze cz;yw miysniach, na
shIck ZIll1any stann miysni6wki gladlcicj nacZYIJ, przesuwana jest do naczyJ
tn'.~z;gowia po to wlasnie, aby nam sil( lcplej myslalo. .
wypu5leL jF;st pCJc!slawq wyr61.nir.:li<l Ii :1,,01, /'~;'ldlliGT.yd:l grup hJU10rek
ll.erwowyc!J, lZl1. kom6rek jrodnu-, dW\I i wi\llllJiql,i1l\UWYcJl. l' liljlicznicjszc ,q
kom6rki widobiegwlOwe 0 jednym alc;ol!ic i Wit,'|C:;.'.i,:j licz;bie doswJryl6w. Isilli",je
wiele oclmi2.!l kom6rek wielobiegunowydl. "l/.\da!'.; lWllIcdd 5'1. vv}:t';ciwie
kom6rlcmni dVUWypustkovvymi - po~,iu(;,j;1 ;.;\!L:IJ ak:JOll i jr:;den eJenchyt. V1
Iwm6dq)ch. chvubiegl1.l1owydJ VlypllSlki (c wydlOr.lz;l Z dw6dJ. prz ;;\;iw!cgJ.ych
stron Imm6rlli. Natomiasl wyclH,d i.:lCI J. lWI1lC,, ek jr;;d!,l,cbiegm'.owych
pojedyncza \l\Ii1lUstka szybko dzidi !;ir; 11;1 dwi; odllOgi, Ild8j.j.'-,e::lir;;'.~Ipl~?eci\;!l1'"
strOll;. kdua l. tych odn6g jesl dcmlrylclll, a dillga - al ,so|J,;;m
3
. WyrniaF'} cial
kom6rlmV'/ydl zmviewj\.. si~ w granicach od '1 do (wyjqlkowo) 1."20 I un, llc,tomi'lst
curkowila dlugosc kom6rek ncrwowych moLe clochodzi6 do 2 In. TSlnicuic
cllu1:,-ichwypustelc z.wiqzane jest z. potrzcb'l ullcrwicnia n::ceptor6w i cIelctor6w
arM z pottz,ebq przelcazywania impuIs6w w obrr;::bie same.go llkl".dtll1
l
:rwowr,go.
~'\ \~
/ ---f dcnelI)'I)'
l
mil'snie popr~J;'.czl1ieprqtkowane
miI(snie gladkie .
mi'5iel1serca
gruczory . .
Ityc. 2. EIektory uk/adu nerwowego,
W blldowanill llar~qd6w ukladu IlcrwO\yego bioH lldzial kom6rki nc;'wowc;
k01ll6rki glejowe, naczynia krwlonosne oraz tkanka I'l.C7.Jla(w niewielkiej iI6s~j).
n(}mod~i glejowe towarz.ysz'l-. wsv:;clzie. kOlDor!com nCr\VOwyrll i spelniajq w
s(oslll1ku do llich wielorakie IUilkcje. Trzeba. pai~i',;tac, ze bez prawidlowego
l\lejll i bel. prawidlowego unaczynienia uie jest mozliwc. nalezyte IunkcjolJowani.e
llkJadu nerwowego.
Komor!d n en'l' owe, . czyli neurony2 skladajq si~ z tZ\lI'. cia! a
k 0111.0 r Ie i, .z.awicrajqcego jqdro kOniorkowe; oraz z v,rypustck dwojakiego
rodzaju . .Iedne z wypustek Sq z.wylcIe kr6tkie, m.ocno rozgall\:zione i wystctpuj'l w
wir,;kszej liez.bie. Sq to dell dry t y. Wypustk'l-. .pojedynczC\.,dlugq i maj'lc\.
malo rozgalI;;zicIJ. jest n cur y t, czyli a k son. " Kom6rki neI\yowe. llJogct
prz;ybicrac r6iny ksztalt, co zalez.y przede wszystkim od liczby posiadanycb
prz;cz nie wypustek oraz od sposobu rozkrzewiania siy ich delldryt6w. Liczba
A1CSOIlYi niekl6re tylko dcndryty posiadaj'l osionky gJejo\;vq. W y p 11 S I k y
ne r ~ ow &. w r a z z j e j 0 s Ion Ie 'l-. g I e j 0 w q nClzywJmy w~o!mem
nCnYIlwyr.!L Niektore wl6kna majq jcszcl.e do d a t k 0w q OSIOllkQ glcjow'l,
tzW.o s I 0 11k ~ m i e in 0 W q. DJatego wyr67.niamy clwa rodz~~je 'Yvl61dcn
nerwowych - wl6lma mielinowe (czyli i'd1zennc) i wl6knn lu:~n~|idi!1()we (czyli
bezrdzcnne).
WI 6 k 11 a JJ e r VI 0 we ~a svvoim przebiegu grllpujq si'( tworZqC )Jyczki
przebicgi\j~tce w roz.nych kiCl1111kach v,' m6zgowiu i rdzeniu Iw;:gow}'Irl Iub pozc
1
.
nimi. W m6zgoWiu i w rdzeniu S'l-. to z;wykJe pI(czki w16kiell miclillowych.
Poniewai oslon.ki micIinowc nadajq wl6Imom nerwowym jJ311'lbar\Yr~, IokllIJiska
talcich P'2(~zk6wtvvorZ1w m6zgowlu. i w rdzellill l(r~g'JwYIll lZ\v. nstllf~'t bi"lIi:t
JI,us(m,tia rdu(/.
2 HisloryC7,lIie rz.ecz biorqc rue jest to zupelnie poprawne. Nazwa neuron miala oznaczac
jcdl1ostk, llidadu Ilcrwowego niezalezliIl, morIologicznie, metaboJicznie i cz.ynnokiowo.
l'onicwat. jednak sarna konccpcja takiej jednostki nie wytrzymala proby czasu, nazw~ neuron
slo:Jujc sicwymicl1nie z naz.wq komorka nerwowa.
J Korn6rkijednobiegunowe powstajq ''': tyciu plodowym z 1(1l1ll)r(;kuwubi,.,gunovtych jJoprzez
. stopniowezblizanie i ostateczne po~t~~zenje si, obu bicgllll(I\V. Z lqw powryl.u S'\ oue
nazywane cZ'esto kom6rl(ami pozornie jeclnobicgunowymi.
Ptc7Jci w16Jcien nerwowyeh bieglqce po:;a IIH'l!-/',UWll:1ll I rdl.t:lliclll
, \T,awyrn wytwarzajq nerwy. Natomiast splot ucnVllWY slanowi lllicjscc, w
(1'1I ym r6tne nerwy, Z\vane k a r zen i ami s p lot u spotykaj'\. sit;, wnOSZqC
li.ll\' do wsp6lnej puli swoje w16kna. Powstajqea w ten spos6b pula w16kien
>::!:jc Ilast~pllie rozdzieJona na nerwy wychoOz'\.ce ze splotu, czyJi g a tt z i e
. ' ()t n. Korzenie splotll zawsze r6miq si~ od siebiez uwagi na pochodzenie
1,,1, ,,;.yllllOSC w16kien,kt6re prowadz't. Galyzie splotu mog'\. siy ad siebie r6tni6
(ii, :pk na rye. 4) alba wszystkie mogqmiec taId sam sklad. Jednak sklad kazdej
',i\:.i ~;plotujest inny, niz sldad kt6regokolwiek zjego korzeni.
.Z W0 j 0 wy m i
4
, a ieh skupiska - zwojami ncnvllwymi. W naszym organizmie
spotykamy dwa typy zwoj6w: rnoje czuciowe ganglia sell.~oria oraz 1.woje
autonomianc ganglia aJitollOmica. .
~ 1CI1~ .
~
-------.,. ~) -' -~.~
zwoje
-------- .... ~,".
.~'.'.

lcorzeriie splalu

splot nerwowy galZie splatu
Rye. 6. Dwa typy zwoj6w. -Zw6J ezuciowy zbudawany z kom6rek zwojowyeh pozornie
jednabiegunoVvych (a); zezwoju lego wyehodZl\, w przeciwnych kierunlcach dellurylY i 1ksony
kom6relc. zwojawych. nc Zw6j autonorniczny zbudowany z kom6relc zwojowych
wielobiegunowych (b), kt6rych kr6lkie dendryty pominilto; do zwoju lego dochodzl', "ksony
(e) innych kom6rck,a wychodzq z niego !'.ksolly kom6relc zwojowych.
Podabnie jak do splot6w, dochodzq do zwojo,.v i ze ZV/OJOW wychodz'l
jakid nr:rwy. S'l. to Ie0 r zen ie i gal ~ z ie z IV 0 j 6 'IV. Jednak nie ,,\'011'10
myli6 zwoj6wze spJotami. Zwoje nerwowe; poza wehodzqcymi i w)Tchodz(lcymi
w16knami nerwO'\-vymi,zawieraja. bowiem cia 1a kom6rek nenyowyc!l5.
Wn~trze kom6rki nerwowej w stanie spoczynku posiada potencjal ujcmny
w slosunku do otoczel1.ia, c:iyli blona lWlll6rlci nerwowej jest spolaryzowana.
Isto.icnic takiego pot e n c j a 1ubI 0 now ego jest niczbQdnym wanmkir::m
IunkcjotlO'.VlDialcom6rki nenvowej. Potcnr;;jal blollowy spoczYllkowy jest
wynikiem r6tnej biemej przepuszczalllosci blony kOilll'lrlcowej dla r6i:nych
jonow. Miejscowa znuana potencjalu blonowego na dodail1i jest nazywana
potencjalem czynnosciowym. Potencj'ly czynoosciowe s'\.
,I ,:plot nCIWOwy. Zauna z ga1lzi tego splotu (ani A ani B) nie ma takiega samego'
1.1':11w|(,kicn, jak korz:en i, 1I albo HI.
VI 1ll6zgowiu w rdzerrill kr,gowym s'l zlokalizowane e i a I a
' ('1r!c 0 w e prawie wszystkich naszych kom6rek nerwmvych. Poniewaz
, :, l:ol116rkowe nk posiadaj~ oslonek, ieh skupislca widoczne na przekrojach
111ljJ,owia IUDrdzeilia maj~ ban.y~ ciemniejsu:t i t\vorzq, !stot't s:tar:t SlJbstaritia
,:.',11. JI obr~bie isla'v szarej zlokalizowane S3c r6wniez dendrjty. Istott;: szarq
,,\'\\,;\I\1Y fiwn~ corte.x, jdli lety ona na powierzchni. Jezdi leZy gl(biej i
" >.1111a jest istOtElbialq, nazywamy jqjltdJrtennI m<\OR-wowym nucleus nenou.,s.
4 Dla scislo:ki nalety tustwierdzie, ze peJna c1eIJnicja kom6relc'l.wojowych za\~;era jeszeze
krytcrium ro:r:wojowe (plllrz sir. 11). Z uwagi wlasnie na 10 kl)1eriulU kom6rki cZI(sci
nerwowej siatlc6wki omz kom6rlei wlchowe nie" s1t zaliczane do typowych lcorn6rd
zwajowyeh.
J Moze si~ jednalc zd~rzyc, ze na terenie zaj~tym przez splot nerwowy usadowiq siy jalcie3
lcom6rki nery/owe. W lalciej sytuacji b"dzicmy mieli do czynienia z obecnoSci'l. zwaju w
abr"bie splotu. Moze let. bye itak, ze jalJs nerw \vcjdzie na teren zwoju. po la, nby spatkac siI(
z innymi w16knami, wychodz1l.cymi ze zwoju. Mozeiny powiedziec, 1.e w16lcna tego nerwtl
przes7Jy przez zw6j lranzylem, bowiem w og61e nieillteresowaly sire lez/lcymi tam k01Jl6rkami
nerwO\vym.i, a wil(c tym, co slanowi 0 iSlocic zwoju.
1,.\',.5. |(01a ij~ura isloty s7.arej oraz Islota bi~Ja.
Niclicme kom6d,j nerwowe l1lajq, swojc ciala kcm6rkowe paza m6zgowiem
rdzelJiem kr;;govvym. Kom6rlci takic l1aTyWlmy k 0 m 6 r k ami

r 7.cwo d Z 0 n e .. w z d i, w 16 Iei c n oerwowych, co jest podstawowym


Illedlanizmem przelcazywania inIormaqji w, obrtt:bie ukladu nerwowego.
InIiJllll;Jcja z jedncj IW1ll6rld nerwowej do innej kom6rki nerwowcj Jub eIektora
jl.'~;f p r z c Iea z y wall a na drodze tzw. t ' a 11S m i s fi s y nap t y c z n e j,
!;I':Jla YlclJodziw obn;:bie ymnps nerwowycDa. Zjawisko transmisji moze miee
cll;lIakter c!Jcmiczny Jub, bardzo rzadko, elektryczny.
W s y nap s i e c hem i c Z l) e j istot~ przekainictwa jest udziat
subsiancji chemiczneJ, zwanej n e u I' 0 t I' a n s m i t ere ill J 1I b
cd i a tor e m. Przylegaj'l.ce do siebie odcinlci blon dw6ch kom6rek
ograniczeU:.t tzw: s z c z e 1i 11y S Y nap t y c z n to Mediator zostaje .
wydzieIony jJIZez pobudzoIl'l kom6rky do szczdioy synapiycznej i IqGz'lc siy Z
bloIl't dmgiej kom6rld wyvvoluje w niej ZIIllan~ potencjalu blollowego, czyli
powsia.nie pote11cjaru czynllosciowego. W podobny spos6b pobudzenie z
kom6rki Ilerwowej moze zosta6 przekazane na UIlcrwiany eIcktor i zmienic jcgo
stan czynnosciowy. R6wniez dzialanie bodica na receptor wywoluje stan
pobudzcnia VI; unerwiajqcym go wl6knie nerwowyIll.
Uldad Jierwowy dzieJirny zwylcle :! u~l!\n~~lnnUil"n'Y1}wy {l$U'<lNnn,<o'1Y'1)' "ys(emfl
Ha"l'lNUma cellkwle i IL'II,dlmll lffilerWl)l'YYY q,r~wlDd1HYY .~YJ("rma fier-vo;,w,. periptnep'icl!IJI. Do
~srodl(Qwego ulcladu nerwowego zalicz31l1Y llI()zgowie i rdze1'1 |w;:gowy. Na
uklad nerwowy obwodowy skladaj3, sir,; lIerwy i iwory z nimi zwiane, tm.
zwoje i spJoty nerwowe.
M.6zgowie
R.dzen kn,;gowy
| UkJad nerwowy o.srodlcowy
| UkJad nerwowy o!Jwodowy
Nerwy
Zwoje nerwowe
Splaty nerwowe
Rye. 1. Nnrz'ldy osrodkowego i obwodowego ukladu nen'lowego.
Nerwy wychoclz-'l z rdzenia lcn::gowego Jub z m6zgowia. U czlo'vvieka
spotykamy 31 par n<elrl"fow rd~1':nnal)lwych neni ,~pil1ale., i U par nnrBn'l'{JH
mo:r.g1}wydJ, czyii' C1'.2!s;z~wwydn uervi crauia'e,r. Caly nasz org2./lizlIl zawiera
znacznie wil(cej nerw6w. Poza zwyldymi rozgal~zieniallli nenvow rdzcniowych i
czaszkowych dochodzt jcszczc ilJIle ieh pochodne, jak naprzyldad galr,;zic
splot6w.Ale jedynym sposobem dll wl6lcna nerwowego 111 wejscie do
osrodlcowego uldadu nerwowego lub wyjscie z niego moze by; slwrzyslunie z
nerwll rdzeniowego Jub czaszlcowego.
Uklad cisrodkowy stanowi t'r czes6ukladu nerwowego, kLara jest w SPOS()\)
wyratny oddzielona od reszty nuszych narzqd6w, schowana "l-vrI(cz IV
specjaJnych przestrzeniach kostnych, jakimi s'l jama czasz.ki i IWHa} kr~gowy.
Natomiast uklad obwodowy przekracza grallice innych tkanek i mm::qrJow,
tworz.qG czttsto, z punkhl widzeilia a||alomii, integraln'l ich cZQsc. Jedmk VI
wymienionych wyzej kostnych jarnach zawarta jest tet cz,;:s; uldadll
obwodowego; Izn. korzenie ncrw6w rdzel1iowych i czaszkowych. Z drugiej zas
strony, dwa pierwsze nenvy czasz1cowe, n e r w w~c how y i w z r 0 k 0 Wy,
SC\. wIaSciwie c z ~ Scia tl1 i 0 Sroc! k 0 W ego u IeIad u 11 e r wow ego.
Rozwijajll si~ one bowiem z uwypulden powstajqccgo 1116zgowia i zwycz:njowo
tylko zalicza si~ je do ncrw6w obwodowych. Dla lclear7.awatnym jest wi(':dzie6,
l.C nerwy te mog'l wykazywac zaburzenia rozwojowc UD eltorowac ra:z:elll
z ulcbdem osrodkowym. Mozna tez IaLwo i bCl.krwawo, bo tylko poprz,cz
...... ~--'---:;! Receptory
Osrodkowy uldad (. Ohwodowy uklad
lJerwowy nerwowy
t--e------- ~ EIek:tory
--.---------'
kom6rb llliIi)sniovvki gladkiej, mi~sl1ia sercowcgo lub kUllll'Hki glllczolowe.
JednakZe kaide dzialanie mi:;snia szkieletowego, chociaz zalety istotnie od
ukladll somatyc:z:nego, wymaga oclpowiedniego dostosowallia przeplywu hwi
przez naczynia tego mi~snia, 'a to juz zalety od uldadu antonomicznego
unerwiajilcego mitsni6wk2gladkt oVr,Yehnaczyil. Seisle wydzielenle tego, co
nalety do 1I1daduautol1omicznego, a co do somatycznego jest tym tmdniejsze,
im wyzszym pi~trem uldadu neI;wowego si';lzajmujemy. S|l obszary w m6zgowiu,
gdzie podrainienie doslownie killen kom6rek powodllje wystqpienie zachowania,
l1a kt6re skJada si~ aktywribSG lUchowa, zmiaily v, pracy narzq,d6w
wevVllttrznychoraz subiektywne pm;tyeie emocji. .
. - -., .
"i'I:jdnllie dlla oka przy pOlllocy spccjalllcgo WZiClllilca, "P()dCjlI.Cl:" ~;t;11I
111~;)CgOosrodkowego uIcladu nerwowego. Pewllc :Llllianycltorobowc dotycz,tCO
i, i\, s7:arej lub bia1ej mog'!. bye bowiem widoczlle w siatlc6wcc.
, I',"l;inl ulcladu nerwowego na uklad nerwowy osrodkowy j uklad ncrwowy
'" I,IW\, Obwoclowy uklad ncrwowy posredniczy pomitdzy ukladem osrodkowyrn i
'" .",1,1111; (1'.:ccp(oral1li ieIek'torami).
( ) II W () d () IV Y ulclad nerwowy posredniczy pomidzy ukladem
,. "" WYlli osrodlcowym i narzqda.l1li naszego organizmu. 0 s rod k 0 w'! ulclad
" lill'll' ,lIJalizuje naplywajqcq inIonnaej cZllciow dolconuje jej modulacji
,I, W[~j i jakosciowej i wypracowuje StOSOWIltodpowiedi, kt6ra jest
!II/( 11'1';\111 za posrednictwem eIcktor6w1. .
ll/.\'pdnicniem i lcol1tynuacjq om6wionego powytej sposobu podzialu jest
I" hi;: I !ldaclu nerwowego 113. tzw. pi~tIa. Podziat ten zaktada istnicnie hierarchii
" ,,"11,( ,,'/7.ajmujqcych si~ okresJonymi zadaniami i za piytro najwyzsze uznajc
I ," ',: 111();T.gOWil- Trzeba jednak zaznaczye, ze peWl1Cczynnosei mogi\, zupelnie
,I,,I,1 I,e oclbywa6 sic;)bez lldziahl leory, inne zas nie mog&, odbywac si:;wcale.
lllll;ldlo, W obr~bie samej ICClry moma stwicrdzi6 istnienie osrodlc6w
11'111 ,.r.oclnychi podrzrednych w stosunlm do okreslonej czynnosci.
Powszcdmie wreszcie stosowanym podzialem l1klaclu ilerwowego jest
I/,jat nil undml 1~H'W(]JWY ornaiyomy systerrra lIel'IJOSlm1 ,mma,iculII j U\R,!md
", 11'\,,,.,,,,,,1)' :?tH~'}HWmicxP,ty .\)I"tell!l lteTllOSU/Il (UJ(oI10miCl!lfi. U1clad autonorniczny
\\ \,(b:iC!allyjest z ukladu nerwowego jalco czse, kt6ra zajrnujc si~ unerwieniern
C\V i odgrywa iSlot11qroJy w lcolltrolowaIiiu i utrzymywaniu stalych warunlc6w
:;,udowiska wewnr;,;lrznego. Czyrrnosc ul!adu somalycznego \\riq,zanajest za to z
1l,\sTymi kontalclami ze swiatem zewn:;trznyrn. Sprawa nie jest jednalc prosta.
:':cistc anatomicZllie mozemy reccptory zawmte w tn.:ev\'iach llazwae receptorami
autonomicznymi, a pozostale - sornatycznymi. Podzial ten nie ma jednak
Zila(~z.clliatltl1lccjonalncgo, bowiem te same receptol)' zvrykle 'IIlOgq,na drodze
odruchowej modyIikoW3.6 cr.ynnosc zar6wno uldadu somatycznego, jalc i
aUIonomic7JJcgo. Na pozor tylko lepiej przedstawia si~ sprawa rozdzieleuia
eJektor6w dla obu uldacl6w. EIektorami uldadu somatycznego Sq wylqcz:nie
l1li;:,iuje poprr.ec7~TIieprqIlcowane. EIektorami uldadll autonomicmega mogq, bye
1
osrodk~OWY .0""0'",,, I "me.'y''"y .
. t: (J 1M" "''''' '"
.. ~... . ~. 6ulonoll1i~7.l\Y
Rye. 3. Uklud nerwowy somatyczny i autonomiczny. Zwi\.zld pomiQdzy tymi dwoma ukladami
Si\. tym blitsLe, im bardziej przesuwamy sitw stro1\' ukladu 1\erwowcgo osrodkowego.
Uklad autonomiczny jest dalej clzieloily 113ez:;sei. Dwie z nieh to CZiI3C
1V5pjkzuhl~ (5ympgtycm~) par" sym[Jailrica i c:l':'tM p",z;;}'\"sp6nn~hll,~
(par~5ymp;r,t}'cwIi) pal'S pnrfL'iympnthica. Niekiedy wyr6znia si:;r6wniez tlzeciit
cz,se ulcladu autonomicznego, tzw. cr~3c sIoIllMienJ\IlJ,,'l pal's erl1erica . .Testto slal)()
. wciqi poznalla czseuldadu autonOIilicznego
2
. W. IdasyeZTl'lm pochiale,
llwzgl\;dniajqcym tylko dwic czC;;sciukl"du autoilomicznego, cz~f,c sr6cl3c;c|1!Ii!
mieSci Sty Vi uldadzie prz.ywsp61czulllym. Czt(sci u1cIadu autollomiczIlcgo
wsp61pracujq dla nadrz~dncgo celu, Jakim jest przetycie osobl1ika i gatullku w
zmicniaj&,::yeh sit(, czasem przyjaznyeh a czasem wrogich, warunlcach
srodowiska.
, Wyniki nowszyeh hadan sugeruj\.jeclnak, tc procr,sy takic 7.acl,odzic mog\. tak:i.e pr:r.y udzia.le
1JlCLJciJ6wlcom6rek nerwowych w calosci zawice aj:lcych sil; w obwodowym uk!auzie
IlerV.'O\vynl.
~~
CklOC'na .
R6wllolegle I. /I(~lIII1L'.':';1 ".:l'!(!1 jll (Ices wychocJzenia czysci
kom6rck'l. 1',I/.cl1i' lli 111:11V(IWych poza rynicl1lcy
nerwow'!.. W lell ~;pw:,'d, liddt'(' l'iCIWolllc lcOlllejrki ncrwowe IIzyslwj'l
; potoz.cnie poza oSlUdkowyll1 1l1,ladClIlIICIIVoWyl11i daj'l poc7,qtelc wi'rkszosc~
kom6rek IlcrwowycJl nil oIJlvlJ!/.ic ()[OII. I'.lcjowi obwodowemu. Kom6rkt
nerwowe, Iez'lce poz~ \Ikl:ulelll o;;llJdkowylll i wYY~Ioc1zqcesi~ z grzebieni
. nerwovvych, nazywamy !wm()dl:~mi :l'.\ vojow:ymn. Jell skupiska tworzq ~wo.i~,
kt6re mogq by6 :lwoj;nmi CqlCnHwYllli gUII!:li/! .l'CilSm1a lub ~:mem:m\i1'2|lymi
ganglia {/u(alloff/ica. Te ostatnic zas 11Iog,Cbye albo w3p,6kEHnnne gtlfl.f,fia
svmpatrtica albo pr'l:ywspiikLPtllnne. g(l1'glia parasympa(hiCfl. KOlll()rki grzebieni
nerwowych dajq poezqtek IaIeze y.,r i e I u r 6 ZIl Y1Il S t r II kt u r 0 III, kt61yell
rOzW6j eiasanu bl/(dnie wiqzany jest z illJ1ym.ilistlcami ;:arudlcowymi, Bioq olle
lIdzial w powsta\vaniu 11p,kosci ezoJowej i szkielctll nas1Cly11osa. Dlatego spora
gnlpa chor6b wrodzonyclt ulcladu nctwowego wiqZe si~ :. nicprawidJowym
rozstawieniem oezodol6w lub z wrodzonymi ubytlcami Icosci czotowej.
W e z y s e i lca u da n e j I . e e w y n e r wow e j doehoc1zi do
pot'lczcnia dopiero co uIormowancj ceH'y Z pobJislcimi tkanlcall1i zaroclJca: ze
strun,\: gtzbietow'l, ZzawiiZkami1crygostupa oraz z jelitcJl1 pierwotnyl1l. Slruldmy
te v.rytwarzajt: wsp6lnt:JIlasy Icom6rlcow'\:z duZq ilosciq torbiclck i cewclc. Z niej
wyksztalcajt siy oSlateeznie kaudalne' cz/(sei rdzcilia kn;:gowego i krygoslupa,
oddziehi. 5il: jellio. Talcie stoslmki rozv;'6jowe 1110g'l. bye przyczYlHl r6Lnyeh wld
roZ\vojowych, takieh jak np.torbie! wyslana Ilabionlcieni. jeliCowym 1eztca w
kanale krygoWym, czy przegroda lcostl1a.rdzenia lcr'rgowego.
Uklad ner:wov.ry zaczyna wyodr~bnia6 sj~ z elttodlenny w t r z e c i ill .
t v god ll'j u :tyciazarodkowego w postaci zgrubienia zwanego
Ul~J~n\l~lCn'l'Owti lamiEUI Fleuralis, Plytka ta szyblco ulega podluznemu
poIaldowaniu, tworzq.G l-ym,ielllk't nerwow~ sulms nellralis ograniezoI1q
olJllsLromue przez tzw. JIllid nerwowy plica nel4taEis. Fald nerwov.ry grubieje i
przeksztalca siy W grxc!lJfictliA m~nvowy clista Jteuralis.
rynicnka ncrwowa
~-::
r7&-.
cktoLna grz.cbicn nCIWO\\Y
IV gr7.ebicil nerwowy
L .
'il9
" ... "';~''".~'' .
. . . .,~~,."'\
. . ----- ...
ektodcrmri :. ccw~nvowa
Rye. I. Przekroje poprzeezne grzbietowcj ez\?sci zaroclka. Na ~chemataeh przedstawiono
lcoIejne Iazy powstawania e.ewy lIcrwowej.
Napoziomie odpowiadaj,\:cynl cz;:sciszyjnej przyszlego rdzen.ia kn;:gowego
IO/.poczyna siC;; proces z a 111y Ie ani a. s i ~ r y n i en k i w cew~ ncnvowlt
(t|I/I.H/cIIl'lIIisinastQPowego oddzieiania sit;: cewy nerwowej od
c lc t 0 de r111y polcrywajq.cej zarodek. Przez pewien czas cc\ya nerwowa jest
u(warta 1m przodowi i 1cu tylowi. Te tzw. otvY(llry'nctnl'uvveflcuropoi'us anterior e{
posterior zarastajq w ciqgu czwarte'go tygodnia Zyeia
zarodlcowego. Etap rozwoju uldadu nerwowego do momelltu zalI11cni~ciasi~
otworow nerwowych 118zywamy nmllnd.acjl!. Zabwt~ia proccsu neurulaeji SEt
pr:r"yezyll'l ciQz.kich wad wrodzonych, zaliezanyeh d 0 s tan 6 w
d y s r a |i c z n y c h (r oz s Z c z e pow y c h). Do najci~Zszyeh' nalez'l
be z mo z go w i e 0 r a z tar D. d w u d z i e III a z p r z e p u Ie I ill 'l
o P 0 n 0 vI' 0 - r d zen i0 W 9.,.
Rye. 2. Przednia ez\?sc cewy nerwowej. widziuna z boku. Widoezne sIl |riy pierwotne
p~cherzyki m6zgowiowe i dwa zgi\?da. W obr\?bie przodom6zgowia wicloezny jest jJ~chcrzyk
oewy.
W c z war t y m l:y god u i u Zycia zarodkowego, jeszeze przccl
ostateeznym zal11kni~eiel1l siy otwor6w nerwuwyeh, \V czcesc:;ipr:z:cc!niej cewy
W okresie zarodkowym poj'(cia ez~sei g6mej j dO!IlCj [lie Imj,\zastosoWHIlia. W zarodku
wyr6Zniamy, odpowiednio, czdc glowow'l (kraniaIIl3,) i CI.\::;(; ()1'.~1Il0Wi\. (kauc1uln'l).

1"'1,11"1<11'1. 51<;:TOZSZerZCllla i zgi<;:cia. Rozszcrzcllia 10 rzy picrw()l1lC


C [" Z Y lc i 1lI 6 z g 0 W i 0 w e: prz;~~nQlm6i1.goVl'ie J!t'OJCIICCp!rIl!OIJ.
, ;111:il"i~owic rrwiem:ep{w[m/. i tylomoa:gowie rhom(JeHcep!za!ofl. W tym okresie
Lillie przodoll1Qzgowia wida6 p,chen;ylk onny, z kt6rego rozwin1l si((
1111uickt6re czc;;sci oka, w t)m neny WLrO!wwy nen'l4s OptiCIIS i c:r~c
W,'j;i', ~"i:IiHlownci pars f1crvosa retinae. D w a z g i ~ cia skierowane s~
l':';"i:\ W SlTOlI'i grzbielow~ .. Zgi~de g!owowc po Z 0 s t aj e n a c a I e
I' j:]C() lqt zawlliiy pomi~dzy osia.. przodom6zgowia i niz.szego odcinka
11:I,vowego. ZgCttcitC szyjl1le . z ani k a w p6zniejszym okresie Zycia
..f/'/'~
" (-. )
'" ,,,h"("'I\Owic,,- ,.-f -<0) ,"",-y
. f ". ,.---"'\ 1.
(
"'-... ">-r' lcresom6z
g
owiC|
r ~ prl.Ouomlngowic
fl,jv;ic .. " -I-- mi;dzym6zgowie
IIHI.;\tIW2''' ..... \
~
";.;;"' lylom6zgowic Wl6rnG|
-7----- lylom6zgowic
. -... rdzcniom6zgowie
......
"-,[dW1 kn;gowY-...
~._----,.,..-
\ \'1',(, W\I'l1I1YCIl p~chcrzyk6w m6zgowiowych oraztrzede zgiyeie. W mit(dzyrn6zgowiu
1 ',"d~HlIlY kul;ck oGz.ny, a w lcresomo;-.gowiu zawi<\wj<\ sit( p6\ku1a rn6z~u i opuszka
1\I)WII
N \l i ;ll Ym t yg 0 d n i11 zycia zarodka motna jut rozr6tni6 p i~C
I' \ II:1/,y\!.ilVi mO'l,gowiowych, tZ.VI. p y c her z y k 6 w w t 6 r \l YC h. ~
' I ' () 1\ (I t 6 'Z. 11 0 VI ia wyodr~bllia si~ Im;5(H1I!j,:q;n~'\'ie teIellcep!wfolJ. 1
1.:',,i':'H{}:q~,.PNie ,UWCl:pllllloIl, S r 6 d m 6.7. g 0 VI 1 e. p ,) Z 0, s t aJ.e
I
.' 1 0 11A a z t y 1 0 ill 6 z go W I a powstaJe tyhmwzgDWlC
", P ( ( 1:Ie", " ' T "
, [ T [Of' i nl.:Z:~lllii!l'm6li:(lI(lwie mycl(!!lce[JlwlufI. VI SClaIlle
'( "H'l\ l\ll~.~ I[[t!. enc6f!.Uf .... ~ b'
1

d!,\,11l6zgo
w
ia p"cherzylc ocz.ny przeksztalca si~ w Im~elr. irl:~Y. VI. obr~ Ie
\ \::;! iI()7.gowia pojawia si~ po lcatdej strouie zaw18,zelc po|tm~! m. ~q;.u
" . ., I." l' "R""~:r.hi w~ch()wej lmll}l/~ a'fll.ctorlI'S. W obl~ble
{"'!L'.J!U!P'Wftl coeurl "'R'\fl~ 'l: .'
\\I\(lll'\llzgowia pojawia si~ panadto tIzecie zg1~c.le: tzw. :Lglr
1
.
e
6r' ~ 'W S\:\Oll\ brms7nC\.. Zgll~C\eto wpmw 'LIe
\\\\(\:',~!}'We: '3kt~rowlme WypU\(10".,l"t. ~ . .' t
'. ' .v le U S'LC'L'jtu SWOjego roz\,yoJ:-, )es
11\)\,;Hl 'La 111 " i\, a . 'Pael a to :La sa\)!\.?cwne 'om:d'LO 1 Stot n e
\1 \ ('. 'Lvry \c\ 1;'. \!; \ f( \:) a \o~.. 3.
c
7
ym )e~zcze b~(l:l.le111owa.
II (\ sty l) s t w a, 0." ". Il.1lacjl W ulroc\ku motna
Je.S'Z.C2C prz.ec! rozpOC7.c(C1em I:eu (, . t U ssa1cOVY
. C'TU1\ nOOZ1a~ 1\(\ se.p,lllcn y.
mctameryzacJ~, J"J t'
zaobseI\vowac
proces ten nie
doprowadza jec1nak do powstania ostatccmej blldowy ~;eglllC:;lltowej. Zawi;r/.ki
segment6w zespalaj'l sit;: zc sob'\. i ulegajq, "isp6lnie daJszYlll przeks2talccniom,
co zachodzi w wit;:kszym IuhmniejszYIIi stopniu na r(rm.yell pozimuach, Siudy
pierwotnej metameryzacji pozostajq jednak widocznc. JI pewnych narza..dach i
czt;:sciach ciata.' N~dami daja..cymi wyraine swiadectwo tego procesll
rozwojowego Sq l1arzqdy ukhldu nerwowego, wsr6d kt61ych l1a pierwsze pod
tym wzglI(dem miejsce WYSllwa sie;; rdzeI't krI(gowy i twory z nim zwiq;iane. U
dojrzalegoczlowielca rdzell krt;:gmvy. sldada .sit;: '.Z 31s~gmilliUrw rdz~:rJiia
ltr~gowego 5egrr~ef1((! me(Ju[[ae spinalis~. nazyvyunych tei: rielJ!'Qin~bnini (patTz
pOi1itej). "-
ZmilmysYl'laHa isciany cewy nc.:wowej
We wczesnych O'k"TeSachrozwoju s cia n ace w y j e 5t c i e n k a a
S w i a U 00 b s z e Tn e. 'Pierwotne komorki nerwowc ,tworza.. w ~kianie c~Wy
pojedYllCZ'l waJstvi~. Pogrubienia cewy w stacliulTI pierwohiych, a takie nu
poczqtlcn 5tadilUu wt6rnych p~cherzylc6\.Y m6zgo\\~owych wynilwjq przede
wszyslkim z dalszego poszerzania si~ swiatla kanaln
n e r wow ego. W obrQbie p r z 0 d 0 ill 6 z is 0 W i a w jego szerokim kanale
nerwowym, czyli komorze przodom6zgowia,. pojawiaj&. siQ b 0 C z n e
u c h YI Ie i. Po podziale przodom6zgowia na dwa pQcherzyki ,\!t6me ucltyUi te
s~ jut tak obszernc i tal wyrainie odclzielone prz:ewQzeniem od rent'} komory
przoclom6zgowia, tc moma mowie 0 parzystej |Wn1orze boc:Eitlll':j vell1T;Cllhl:5
.'atemUs oraz 0 o(worze nllj'Idrylwmoro~Yym jOl'l1ftle:n inten'wil'iw[are, zwanym
tei otworelll M01l1'o. Otw6r tcn prowadzi' z koillOry boczncj do sroclkov'./ej,
nicparzystej cZQsci komory pr1.Odom6zgowia, Ta' srodkowaciQsc 1comory
przodol1l6zgowia, z81nkni~ta Z przodn przez blasz1c~ kresom6zgowia, a z t.yhl
. obhta przez miQcliym6zgowic, staje sil;:: komor~ h:r.edq (n~)J'(!f1/ric14!us terth13
.. (II I), W obn~bie Sr 6 d m 6 z g 0 w i a powstaje roz.s:z:erzenlC, kt6r~ Jcdnak w
p6iniejszychetapach rozwoju ulega prze\N~ieniu~ tworzqc .'il()!l!3~~~g ml'ng.u
l { cer
-,..,2 Nato'lliast w' obI~bie t y 10 m 6 z g 0 ,~i1a, rov'Yuo1egle z
fJl[llCl He tiS ~u,.. .", " .
\\'Ykszta\caniem silt gl~bolciego zgiE(cia mostowego,. kOlTI?Ia tylomozgo
wra
splaszcza si~ i poszerza, stajqc si~ I.wmor'l aWllrtQ (rV) VCl~(H,,~;II1~.'1IUil, li!S ([J).
DaIsze etapy rozwoju osrodkowego ukladu nerwowego vmqzane ~'l, dla
odmiany z s z y b k i m r 0 z p 1e m e m lc 0 m 6 r e k tWOl7.:21
c
ych SCHUly
ccwy nerwowej ora'l z r 0 Z W 0 j em. i c ~ w ~ pus t (: |(3 . Procesy t~
\lrowadzC\. do 'z n a c z i.1 ego p 0 g rub I en 1 a s I Q ScIa n y c e w y 1
" t 0 z \1-1 Po Z e II ia s ie I; wi at 1a kana 1n n e r wow ego. '
reld. 'fwn~g x ~ .,' k " -
.\ . W'I"ncc'c. nerVoJovrycb i wycl1orl7.cma CLi2
sC1
3. SOllOW pOLU
'IN wylll (U rozw0.lu \'''"' '\, .
---: .,. . aqlledllctus me3enceplrali.
1\'locloc1msroumozgoWla " .,t f nnowlnh\ sie sciany ul1adn ncrwowego
kt6
~maC1}"mec<a 0 ' ',' ." t '
J TI7,ecim procesem, rego . . - . k ' ell :IN pewu'yell okresuch ZjlWI3 co to
uOGeniono niedawno, jest obunuerame komore nerwowy '" '
prZ'jbiera ogromne rOLrnial)'.
\\,;11:;1\\,,; JWlIIOrclcdochodzi do pOdzialu sciallY cewy naobszary
..JO\\,;J(; /. blot)' Sl.IIil'ej sllbstalltia grisea i istoty bialcjsllbstantia' alba..
(. (' II' l ( i e r u y r a z pIe m kom6rek wok61 kanalu ncrwoweg6
11I1\\I1lilj(; wylworzcllic si~ obllstronuie podlumej bruzdy, lzw. bru:rdy
': 1:.Hlnn'~'.i.n,,JeffS !il1l;tnfTs. Bruzda ta oddziela po kai:dej stronie cZys6 grzbietow'l
i:il (lly :iJ'.'Hcj oeI cZQsci brzllsznej, czyli tzw. blas:t:k~ s!nydlowl! lamitra alaris od
lJ/a;n:l,i pUI.l5rtawuej {amirra basafis,
WO~~:~~;'~O\\ia .' boczna
olw6r
mi,dzrkomorowy
~
~d~~~I~~o~
~
OI.I1'
~ [(omora IV
1)'!om6:z:gowia .

Ostntccme ksztllltowalI1lie silt rd;r;cnia kn;govvcgo .
i nervvo'l'l' .d~eniowych
ChaG granicc p01l1i~c\ZyIlcllromerami nie 5'1 widocz:ne ani na zewllylrznej
powi crzclllJi rdzcuia ani w jego budowieweWll((trznej; to jedllak wyc1J.odzqce z
rdzr:.uia ncrvvy nIzeBliowc ltel1-i spinales granice' te .wskazujq. Z kazdym
pie"|wolnym neuromerem zwiqna jest jedna para nerw6w rdzehiowych: Talc
wi\c, l~euromcrem jest odcinek i:dzenia krygowego, i
!(')|cgo po kazdej strouie .symetrycznie wycbodzi
.i cd C 11 II C r w r d zen jaw y. U czl()v,rjeka wyr6miamy kolejno id'tc od
1'/11 ' l: IItlnromeroVl' Lyjinydl seglllenta cenicalia (oznaczailych symbolami
( ', C.>. ...C!J), 12 uul'omerow picrsiowych' segmelltfl tlwracica (Thl - Th12),
:; ~1.I~lmJ!!lCr.ow I~diwiowych segmenta lumbalia (1:';1- LS), s neuromcr6w
h,,:yLIHyydl seglllellta mcraria (S 1 - 85) i jcden ncuromer guzicZllY segmentllfll .
cocqli""I11 (CO). .
Kom6rlci nerwowe rdzenia krygowego zachoWlU't
pierwolne polozenie wolc6t swiatla kanalu, a ua ich obrzez.u gromadzi siQ istota
biala. W lral(cie rozwoju oslatecznie z b 1as z Iej pod s taw n e j powstaje
nlg pn:cdni comu aflterius istaty szarej rdzenia kry|;owego oraz istota szara
Fu:irednia. liuTJs((mria gdsea infermedia. Na wysako~ci segment6w rclzeniowych
o d Cs do L2 is to la SI. a r:l p ( :; led i:l j est w y j '1.t k 0 W 0
do b r z e r.o z win i Qtaw y P \I !( a :; j,~ w y |a i II i e w kierunku
istolY bialej jalco rog lUH:if.:my WPW: Il.'lcm"~. Z I) I a s z Iei s k r z y d 10 V e j
. llatomiastIonnuje siy rog ty!uny wntll jiOJnilH is(o[y s:-:mcj nb:cllia krgowcgo.
,~.... ::
l
rog lylny
islota islota S7.(\nl
Slill1\ posredn.ia
r6g przr.dnl /
korzcl,I.J'lny | IlC';"
lton:e(l p17.cdtli rd7.cllIOV'I
Rye. 5. Etapy lcsztallowanii sj~. iieiany cewy nerwowej na poziomie rdzeni;t krrgoweg
o
.
1- Szerokie 3wiailo i denIca kiana cewy. II - rogrubianie sir;:sciany ecwy; zaZ1laczono obswry
o szczcg6tnie Jiasilonym rozplemie kom6rek. Ill- Powslanie ezlercch blaszek 1~oIll6rkowyeh.
IV - Przekr6j dojrzalego rdzcnla kr~gowego.
Wi ( k s z 0 56 k 0 n 6 r e k w 0 bu' b I a s z k a c It islot}' szarej
przekszta1casi(( w kom6rlci, kt6rych Ier 6 t k ie a IeSOil y. kOllCZq, siQ na,
. innych,' pobliskich kom6rkach rdzenia' kr~gowego. S'l. to tzw. P.l:omou'ld
wC'IYl\l~trrz.:Iil.eIIeHriJ!:y(i . intel'lli. Og6Jnie SlanOw1q one Zl1lkorn.it'l wiykszos6
kom6relc rdzenia kr~gowego. Jednak Jiiekt6re kom6rki W obu blas:dcach
zachowujt siy odmiermie.
Cz~s; kom.6rek blaszlci slcrzyd1:owej przeksztnlc8. siQ IV
kom6rki nemrowe ad 1:u g i c h . a k son a c h. Kom6rlci te nazyv'/.lllC51
kom6r!wmi GEJ:mrow)'mi neIlP'Ocyti fl,wicur(jl'e,~. lch dlugie a k son y
W Yc 110 d Z 3, po ziti s tot \l S z a r '1 i ulclaJaj'tc si~ zewIlytrznie od niej
tworzq zawi,tzek istoty bia1ej. J e d Jl e z nich podqiajq w rdzeniu Vi g6r\l lab w
d61 i JI:OllCZ'l. 5i~ w innych ob3zara~h istoly szarej nlzcnia, tworza,G tzw. 1II'(:1:Z;~,~
(d rogi) wia5m~ fasciculi pro[wii rciz~nia kr~gowego. 1n 11e zas bieguq Jeu g6rze
a2 do Iorniuj'lcego siy m6zgowia, wyrwarzaj\.c w tcn spos6b c z ~ S'; ~h'(jr;
Jf~iOlii\i(Jwo~m.frL~<lnrych Imelgs spimu.erebmles. Kom6rki SZlllll'owe wYSI:yPl~j'lw
rogu tylnym na calej dlugosci rclzenja lcr~gowego. ZajmO'N:lllY prz.r;::znie obsznr
1';loly szarcj rdzenia mozemy nuzwuc osnH~hfieuliQ cnnciowyuon (j;tdn:m
,'. 'I :iowym) rozeuia Iw;:gowego
4
. DIu czysci llusZCgOciala unclwionych przcz
\1'1 I V\, rdzcniowe jest to osrodek czuciowy najnitszego IZr;:du5.
C: Z Q S(; Ie0 m 0 r e lc w b 1a s z c e pod s taw 11e j rowniez
1'1 ,!'sr!3!cu sir;: w kom6rki 0 dIu g i c h . a k son a C h, ale wypuslki te
.\,I'!J)J!Dl poza !"Chenkrygowy i pod'liajt w lcienmlm eIektor6w, ktore br;:det
"'''",j;ll;, Komorki rclzenia, kt6rych wypustlci wychodz'l. na obw6d to tzw.
'111,11" 1'''\n~[ilW1ZiCaniawe wmrocyti 'radicufares. Sq one dwojakiego rodzaju. Z
1'1 ".111, 'IV obrybie powstajCjcego rogn przedniego, polo:tone S'l. !wmorld
, "" u za nimi, W istocie szarej posredniej, uldadaj~ sit( kOIJl1orki uldmlu
'lwnnmego. Wychodzqce z rdzenia alcsony kom6rek korzeniowyc11'
1\1. ii "'1)/,,11 i autonomiczuych tworza, !wnelilne bl'Vls'we (pnednie) mdices
, "" /(!",'.' (of<'tef'iuf'i!s) ncrw6w rdzeniowych.
'll
J
~
s2 - 8
4
[
t~'!t~osrodck I\Jchowy
~lli] osrodck wsp6lczu\ny
osrodek prZY\~isp6lczulny
!( I'C: G, Obsznry wystepowaniu kom6rek Icorzeniowych w rdzeniu kregowym. W 1ewcj polowic
",<)ly sZRrej rclt:cllia z~znaczollo osrodek ruchowy, w prawcj - osrodkl autonomiczne.
i:,',!llbienia osrodlm nlchovlcgo zv"~ll.z|lne s" z unerwiCl1iem kOllczyny g6mej i dolnej.
Ie 0 1116 r kiI U C how e motna :maleic w r 0 g u p r zed n i 111 n a
c ale j d.l u g 0 s c i r d zen i a Ier ~ go w ego. Obszar, lla kt6rym
wystr,;r,~iq, tworzy m'inHlek IUldlOWY U~dro ruchowe) rdiellia kr~gowego,
~:i(~g,ajqcyod pierwszego neuromem szyjnego do neuromeru guzic:z.nego
(C 1 - CO). Jest on szczegoll1ie dobrze rozwi.ni;~;ty na poziomach zwiqzauych z
11l1,xwicniembogatej i prccyzyjnie pracuj"cej mie;:sni6wki kOIlczyn.
1 W istocle mozna tu wyr6znic rozcia,gaja,cych 5i\' r6wnolegle do siebie kilka osrodk6w,
r6zniqcych si J\1orIologicZIlie i c:z.ynnosciowo, ale zawierajqcych kom6rlci sznurowe i
zwiqzanych Z odbiorem bodi,c6w
Nie ca kazdego rodzaju cZllcia (patn: str, -16).
16
K 0 r zen i0 w e k 0 m 6 r k i aut 0 nom; c z n c r 0 z Ie1a d aj;t s if;l
zdceyclowanie nier6v!l10 i spotlcac je rnozna. w rdzeniu krQgowym t y 1Ie0 W-'
d w 6 c 11 0 b s z a r a c h. J e dell z ,nich rozCiqga si12 W istocie 'szaTej
posrcdniej bocznej na poziomach od 6smego segmentu: szyjnego do drugiego
segmentlllt(diwiowego (Cg - L2) i tw 0 r z y r 6 g b a c z n y. Stanowi on
oSl"ode!c wspOlczullillY (jqdro wsp6lczullle) rmenia kr~gowego. Dr u g im
ob s z are ill wystpowan.ia korz:enimvych korn6rek - aulollomicznych jest
istota szara posredliia ,boczna, drugiegci, trzeciego i
c:Z:,w a r Ie g 0 rt ell r 0 111e r u Ierzy Z0 w ego (S2 - 54) Jest to osro~neR,
'pnywsp6kwlny (jqdro przywsp6lczulne) -rdzcnia -' kn;:gowego. 'Powyt.sze
osrodki tdzeniowe (ruchowy, wsp6!czulny i' przywsp6lczulny) stanowiq
'najnizsze pi;Jtro w hierarc)lii:.o,Srodk6w nerwowych
zwiqzanycll zodpowiedniIni :Ii.mkcjami(mchoVv)'lllliwegetatywnymi} ,
Przedstawiony powytcj obraz Ionnowania siQrdzellia krygowcgo i nerw6w
rdzeniowych naJe:ty dalej tlZlIpelnitnaSIipnj'l.co. W obrQb istcity blalej rdzenia
w II i k a j 't 0 d 'g 0 r y, a k son y, 'n i e Iet 6 rye il Ie0 m 6 r e Ie
rozwijajqcego siQ m6zgowia. Wypustlci te koi1CZ~siI,? na
kom6rleach istoty szarej rdienia kr"gowego. Iell pr;:czki tworz\.dn'(}~i mozgo'Wil1'-
nhcniovvc (raCtus w-e/nospirwles i wchodzq w, sldad istoty biaiej r(!zenia
krygowego. Ponadto z obwodu wnikaj'l do rdzenia' a k son y z W 0 j 0 W Yc h ,
k 0 1116r e k c z u c i 0 w y c h, !d6re to Ieom6rki wczesniej wywQc1i-o\ovaly 'z
grzebieni llcrwowych iutworzyly :r:wo|ecZ~Qd\)~'Ve. Wnilcajqce do rdzcnia aksony
kom6rck cZllciowych wytwarzaj\. IHH"Zli:lllie,glIZbidowe (tylm~) rmlice,s tlumnfes
U){)steliores) l1i<ernow rd:L(\,;1JliaVY)'ch. Po wcjsciu do rdzenia aksony Ie albo
(1) konez\. si~ na kom6rkach istoty szarej rdzenia
krC(gowego albotei (J.)nieprzerwanie podq7:aj'l leu g6rze
do In 6 z go w ia, dolqczajqc si~ do pull Ihog nlenio'W'J-m6:E~i}"Wy'Cb ibiQI,\G
udziu\ w tworzeniu istoty bialej rdzenia lcrt(gowego. Den dry t y
z w 0 j 0 w y c h Ie0 1116 r e k c z \1 C i 0 W Ye 11 Ie ie r II jil s i y Ieu
o b wo do wi, gdzie br;:d\.unerwiac R"~ceptory. Po vvyjsciu ze zV/oju
rdzeniowego II a pot YIeaj 't 011 e a Ies 0 11Y Ie0 ill 6 r e Ie
k 0 r zen i 0 W Yc 11, wybiegaj'l.ce' do e1"<tMoln)-w w korzCIJill przeunim nerWH
rdzeniowego. Obic te wi\.zki wl6Ieien IC\ocz;tc sir;: tworz't
picn iH,nriU rd;EeRln(l1~legotrUI!CUS n;ervi sflhw_li~. .'
W po~yts~m opisie wi~lokrotllie spoSV1GJ.lismy si~ z w\6|~3nllnerw~W!l11~
tworzqcyml 1 S tot ~ b I a \ <\. rdzeUla ~cr~goW~go. I odsur~owuJClv. I
POrL-1
dku
j'lGte wiadomosci m 0 z n a s t w 1 ~ r d Z.1 6, ze . n~ lstot~ bm\\.
rdzcnia krygowego skladaj\., si~: (1) wstypUJ,,,ce I zstepuj\.ce a 1cSOllY
k 0 III 6 r c Ie s z n u row YG h, -tworU\.cc drogi wlasne rdzen.ia i cz~s6 dr6g
rdzeniowo-m6zgoyrych, (7.) wstt(plljqce a Ie son y' niekt6rych k 0 ill 6 r e Ie
z w 0 j 0 w y c h c z u c i 0 w y c h,' tworz~ce, pozostalc drol;l .rdzeniov:o-
rn6zgowc oraz (3) z s t Qp uj 't c e a k S 0 ri Y k am 6 r e k m 0 ~ g 0 vn a:
twoIz'l.ce dro!:,r1 m6zgowo-rdzeniovle. M 0 Z n ate i, 1n a c z e J
11
IIPIIIIwl!)wa6 lewt6!ma pow i e d z i e c, .te na istoly bial'l rdzenia
i:l \W1wego sIdadcU'l si~: (1.) drug! Wl3SxnC rdzenia krl(lgowego, (2) dJ:ogi
t,li'(:ldln1wo-,nn<ii:r.go1'l'e i (3) clrrog! m6;;rgowo-rdzelUliowlC.
I, uwagi na ulcladanie siy istoty bialej rdzenia l(I~gowego \",ok6!
c\i,\raklclj'st}'cmie uksztaltowanej istoty szarej, m a z e ill y i s tat y b i a I 'l
|J 0, d z i e Ii (; n a m\lJlry 'ultfeu'i. VI kaidej poJowie przekroju poprzecmego
retzcnia kr~gowcgo wyr6zniamy trzy sznury: (1) 5;Enmr 'przedni (bizus;;:ny)
fimicrdns Grfi(eT'O, (le.rtW(lli.~)~ zawarty pomi~dzy 71cmliU1!1ipobrodlw'I'li pneolJ::ni~
jIEIJm mcdimw tlnCer1af' rcb.:enia kr~gowega i rogiem przednim' istaly szarej,
(2) 5TclHlr a~i'RfJ)' (gr~frJ~eKowy) funiculus pastaior (lliJ1Slllis), zawarty pomi(clzy
Fn7;~gnHn?l fJ1j,n:nJJRwwf./ ':l'lIl~sep(1/1I! mediarwm posterills irogiem tylnym isloty
S7A1.rcjrdzellia krygowego oraz (3) Zi.mr beany ftmiculus late.mlis" lezqcy
pOIl1!~dzyrogicm przednim i tylnym. Sznury tyillc obu stron nie Iqczq si~ ze
sob'!.. SZlUryprzednie obu strOll poh\.czone s'l przez spoitd!o bi~ne cammh.S''ra
{[{em. W smur boczlly w odcinlcu piersiowym rdzCnia kr~gowego (C8 .. L2)
w|Jukla si~ rog boczuy.
!m6Zdt.ck
"'" ) !;
.... ".... ."U... ,,, ../
Ryc. 7. Prz.ekszta1cerua kiRny tylomozgowia. I - Pqemieszctanie si~ bruzdy graniczneJ 1
blaszki shzydlowej (ozno.czonej kropkl\) cewy nerwow.ej w obr~ie zgl,cia mostowego.
l| - Prz.ekroj podluzny przez tylom6zgowie W okresie "zanikania zgi~cia mostowego .i
powstawania m6zdzku. "
Ostateczna morIologia t y 10m 6 Z g 0 w ia z d e t e I m i now a n a jest
V' dULym stopniu p r z c z z g i~c i e m 0 s tow e. W zgi~ciu tym, a
nczeg61nic blisko jego wierzcholica, blaszki skrzydlowe obu IaInion zgi~cia Sq
do siebie zwr6cone i silnie przywarte. Gdy' zaCZ1ltgrubiec, to b~dq sil(l
wzajelllnie spycha6 !lEIboki. Z tcgo powodu b r u z d y g ran i c z n e Z 11aj d '!.
[
\

L
i

'i

l'

sil( VI' sciallie brzlls:.::ncj (dolllcj) !r..oriJory IV, a blaszki


skrzydlow0 znajd'l siQ po bcikach blaszek poclstawnych i
ad tylu hy;;zyCsi~ b~dqjedYllic C! C 11Ie< b I () uk <h kt6ra uLvrorzy liH)I,S.!rY\"/l,rg
(s,ln)p) !WlnQ!':;' c;n'Ym'iI~j tegmell I'CniricHIj'!jMiwti. Ponadlo Ie 0 1110 r a I V
li,i'y s k a sz:czeg6lny; r 6 w no leg lob C Z Xl Y k s zt a} t.
Gdy zgi~ciemostow'e zacznie si'i; prostowac, bydzie
siy zWCl.lnia611)iejsccpomi~dzy odchylojqcymi sir,:ramionami zgiyda. Miejsce to
vv}'korzystaj't nielct6re kom6rki blaszlci skrzydrowej
t y tom 6 z g 0 Vi i a w t 6 r n e g 6, r 0 Z r 0 s n q S i, ~ J11 Q C n 0 i
w Ytwo r Z q III 6 z d z e k. Wi~ksZ6sc tych lcomCJ|"(k vl}'w'I;clruje m\
powierzehllir:: ,i takpDwstanie !!!f}~'81 motdzl.11 cm1("x cerd.dlt.. jVI6.tdtck zasloni
strop !colliory czwarlej. Ostatecznie, Z rdzeniom6zgowia powstanie n~;,;::f,\
pn~dnm';'!lYlY (O'r,~n;;;|k";\) medulla (l{1{fJF1gatn (bU/(IIIt;), a z tylomozgowia '\vt6rnego -
m o5t PO/iS i m6 clIze/.s. cerebellrw/. Cz.e,:sci le wsp6Jllie 0 b c j 1110 JI a ~~ b y c1 '1.
k 0 m 0 r ~ c z war t <t: relzen przedluzowny i most eel pT7./xll1, l m6:tdtdc - ael
tylu.
W obr!'2bie S r 6 d m 6 z g 0 w ia z blaszki skrzycllov/cj powstanie
pons.ry'Vy<; sn'idmol':gowia (ectum mese:lfi:ejJ/wdi, a z blaszki pods1awnej l\;\2\fl[n)'wl,m
SIllUIlHJ;S/;l}WR" fegillenf/wl mesellcepltali6, Zawarta pomic;;clz.y' nim! imnu
sr6cl1U6;q~owiaulegnie przev,~zeniu i povv'stanie wo(~od1g n!ln15z:gl.!, zw~ny lei
wodociq:glcm 3ylwius:m.
Ryc 8,Schodzqcaz przodom6zgowia do nizs:z:ychp!.,terw!Ilzl:n wl6kicn wylwarz.a odoog"
m6zgu, Pl(cz!;ipodlulne mostu oraz pimmid,rdzerua przedluzonego. Wi,p:lca ta slnj-:: siy COlnz
ciel1Sl:a,poniewaz oddaje w16knndo mijanych przez siebie osradk6w,
Tymczascm cJ 0 p r Z 0 elLJ 0 d n a k T YV' lc i p r z (; w ~ d r \l j e cl \I t a
ilose akson6w schodz'tcych z przodom6:tgowia do
11!z s z y c h 0 S rod!c 6 w. Utworz'Z. one obuslrollnic D'1,~~H)G't Jm(:<;(i:,H ems
"'11'/11.(7 OChl0gQ n16z:guwraz Z odpowiadajtc'l p010W'l. nakrywlci naZWIemy
r'~~,,'lmcnun mo~g!! pcdrJUcu'us. cerebri. Wi6kna odnogi m6zgu, W Qd r u j q C
,1;rlcJ w dol przeszYJ,t wybrzuszenie zgil(cia mostowcgo
|,ILu (,,;w. i''tcdci (,n/n~nm::l) DHHi!MtolC nBTOm,~fm,cfwfi (fibrae) longitlddinll1es ponlis ..
1111)n cz:vs; tychwt6kicn (1) zakoticzy si", w moscie. Cz~s6
1,,Jlli\k (2) pow~druje dalej i przylgnie do powierzchni
::',ll:,znej rdzenia przedlutonego, tworzqc pnrl!milIi~ pvramis.
':.r!,;\C jCGzcze nizej wl6lma te napotkajq, zgiQcie szyjne 1
,' .1 ;\ JI it w n i e, wnikajqc w ten spos6b w glqb istoty bialej rdzenia na
" , \11')' rclzcnia przedluzoncgo i krygowego.
W ()iJr~bie SCiaJlYzar6wno tylom6zgowia, .iak i sr6dm6zgowia, nastqpit
," ",,' /,I1I\;1nyzvyiqzanc z kjJkoma procesami. Oczywiscie, tak jIik w rdzeniu
I', I'IIWY!II, oel pewnego momentu bydzie tll przybywac kom6tek.. I talc jakw
" "'ii,, kom6rki te mog'\. przelcsztalcic siy albo w typowe kom6rki wewuytrzne,
,II", 11 korzclliowe, albo wresz:cie w sznurowe. Pewne jednak skupiska istoty
,"i ll~d:t z:awierac lcom6rki 0 clmrakterze trudniejszym do sklasyIiIeowC\nia.
1;\''',': picrwotnie kom6rkami wewn~trznymi stan'\. siI,: niejako z konieczilOsci
I "11I,'lIk:llni 0 alcsonach wychodzqcych' poza istot~ SZaT\.. Wspomniana
!IJlli':Ci.lIOSC wYllilmie posrednio z duzego ruchl!, panlljqCego vv tym obszarze
"i'l. I, "lIicch"ci" wl6kien nerwowych do starannego obchodzenia istoty szarej.
Rye. 9. lslota siatkowatu. pnia m6zgu.
Mn6stwo wdrujQcych w g6re;: i w d6l akson6w,
s k tI P ion y c h w w i ~Ies z e i m 11i e j s z e p ~ c z k i, a c z a s e In W
Z11pel Hy In r 0 Zpro s zen iu, p r z e p y c Ii a c s iy b ~ eI z ie p r z e z
i s tot", s z a r <\., r 0 z b ij a j qc j '. I1 a In n ie j s z e s Ie up is k a. W tej
sytuaeji korn6rki, !ct6re piervyotnie leza}y blis1co siebie, mog'!. zostac od siebie
odcblooe. Cz~s6 ocalalych skupislc 1com6rlcowych bQdzie na tyle duza, :l.e na
przekrojach be;:dzie widoczna golym okiem Vi postaci wyrainych j:J.rller jioty
sL':1.brcj. Podobnie istota biab w pewnych obszarach bdzie na tyle skl!piona, aby
powstaly widoczne P't~;shn isl.a~y bi!l~ej (0 r6znych nazwach wlasnych,
:"'1
--j
,
\
[,
I-
-~ ,- -
L
IIp. pyczlci, wslligi, SZIlUry, !conary). Jednalc 11a c Z It :; c i pr z c Ier 0 j \l
rozproszenie i wymieszani.e istqty bialej i szarej
h ~ d z i eta k d u z e, t e 0 b s z a r y t e p r z y j m q z ab a r w i e n i e
po Sred n ie ime dad.zctsi~ zaliczy6 ani do istoty bialej ani do Gzarej. Dopiero
po spccjalnym przygotowaniu preparatu lub pod milcroslmpem moma tubQcGie
zobaczyc clrobne ski.rpiska 1com6re1cJe:btce, w ocz.lc3ch sieci utworzonej przez
cienkie, p((czlci'vA6kien. Ta1cie utkanie' . zostalo nazwane it1Jt~ uilath.owatlt
mustantia reticul~ris, a- obszary tylom6zgowia j sr6dm6zgowia,w kt6rych ono
wyslt,;puje, odpowiednio,ttworemlli21tlm-watymjormoao retic'ilari."i.
-. ",
NcrW Ji(dra Ji(dra Ji(dra
,
czaszJ(O\~y lUchowc przywsp6lc7.l1Jnc crociowe
Po",iom
JIl sr,jdm6zpo\vic
IV
-:-,
snidm6zPOWle
-
311t
'.5r6dm6zgowic
+ most
V
rdzcrl prLcdlu7.ony "
rd~nkr~
VI +
- most' - ~
Vll - + Hl0::il
-
most
vm 6
rd7.1:,6llr7,cdl1l7.ony
IX
f),"".Y"; \'''
'0Q' . ~\'~ -\." '.:.' .
X -
rd:i:cn przcclluiony
Xl
+
C7.. cl.as7J:owa
'
__ .2f]~
~ = =
rd~A~~11i:9,n'G
Xl
\ rc1wl kr~~owy -
cl ..rd:;;clliovia
:Ryc. lO. Zestawicoie jl\der nerwow czaszkowych. (Wyr6i.niamy trey jqdra cZllciowc J" V'
tr6jdzielnegi:l: jedno - w ca\osci zawarte w moscie, drugic - przechodz,\ce Z In":'\" ,"
sr6dm6zgowia, trzecie - cil\,gn\ce siC(od mostu poprzez rdZ.en przedlu:tony ai. do c;r."I,ci |;I.'/ill"i
: rdzema krC(gowego. Z. nen~!em przedsionkowo-sJimakowym zWii\.zane S'l. czterYhd':l
'przedsionkowe i dwa j'l.dra slimakowe; wszystkie lezl\. na - pograniczu mostu i leI/l'"i,
: przedluionego:) --
Zc sr6dm6zgowia i tylom6zgowia wychodz'l w S zy s t k ie p raw d 'J. i W :
nerwy C:l'.~!1l.h.owe nervi cl"llniales. Stanowit one r 0 z W 0 j 0 W Y
C Z Y11nos c i0 W Y oill|1,owkdJ!lik nCn"rQW rh:eu!owydl. Jednalc sldud nCI WI'J\',!
czaszkowych moze bye odmiewlY niz nerwQw rdzeniowych. N c r w V
r d zen i 0 w e m aj 'l c h a r ak t e r m ie s z any. \V sklad cz~sci l1crwt'm
czasz.kowych \;1chorlz'l tylko w16k:na czuciowe lub tylko wl6J.a13 111cbowc,
jedynie niekt6re nerwy czaszlcowe majq mieszany
c h a r a Iet e r. Istota RZafa zwi9.Z<U1U z nerwami czasz.kowymi ni~ zachowuje si
w postaci litych slup6w, ale zostaje porozdzieiana na nial~ skupiska, ZW8.ne
j:tdrllmi ne'i"I!J.w c:Ell.szkowych wield I/enorum crrwialimll. Wy|6znitlmyj'1'1n.~
P~tcr,;~i!WWie !ICl1'6W CUHi;l;IwVI'Ydl nuclei Of1gu/S, a wsrod nich j1!.dr~
"~ldww~ .11I6clei ftO'todi i j1I.d.a :mtORlomicxl]~ (pr:r;ywsp6kz;ulnc) Nuclei
'/lI//I1()II!~C1 (plJmsvmpathici) nemow cz,asz!wwyda. J 'l.d r a r u c how e
1;1\'\"Cli~H korzeni?we Icom6rki ruchowe i stanowit ad pow i e d II i Ie rogl.i
U::Ir.~a!we1!,1) rdzellla.l(TI~gowego. Jqdra przywsp61czulne .odpowiadajt
()!iJOdlw:1l autononucznyni is~ory sZlIrej Ii1osr(!!;~llEbiej rdzenia krygowego. Z
1\;n~;H:! \~zaszkowYI11i Z"wiqzane s'l lei j~dJr21 knllii.cm~e (rxudo''Jle) fwclei
(C"fIf:flrl(l.aff/S (fWC!ei :fer1S0riij. J l.l d r ac z u c i0 W e ncrw6w czasz.kowych,
zawJcnlJitce kornodet sZllurowe, s'l 0 d pow ie d nile ie m TO!);!!tyll.1egQ.
wcjI.cic do .
wodocirtgu m07.gu
"h
Rye. 11. Midz;ym6zgowie. T-Prze!rr6j Gzolowy oglqdaIly odtylu. Widac scian~ przedni'l'
kOI11~,!' trzeciej .. U - Przelcr6j czolowy ogl'ldally od przodu. Widnc scianr,; lylni\ komory
rz~clej. lll- Wldok z boku. Nawszystkich sehem~.taeh pokazano stosunek torebk(
WCWlltrzJ1;jipasrnu wzrokoweeo do llli~dzym6zgowiu.
W. III i~d z y ~l 6 zg 0 w iu p 0 n iz e j b r u z d y g ran iC Z Jl e j
|Jowslallle ~u,dw:gol:.7.e hvputhalamus. WHIZ Z pn;ysadlll!: nerwowl!
{/(?tJ ro!ryl' ophys{s, a nu d b r u Z d <t grall1czn<t rozrosnie si~ wz:gorze tha[f/;fHis.
Oba wzg6rza pozosl~UJ'l IWOI,lIl1i O::OIJlIYllli
H
, a 7.lwarly jloJni~dzy llIID! 5trup
Iwmory 11K pozosl:mic IJ a r d I. () c i C 11k i. R 0 z Ji 6 j toj sciallY Icanalu
Iletwowego b',:c.!zir;;bowicllI II a 0 wall y p r z c z . lJ3pclzajqce ad przoclll i
"od gory k res oIn 6 z g a w j c. .J cd yn i ewe z Vs c i t y In c j,' na
granicy ze sr6dm6zgowiem, SCi3113 grzbiclowa kanalu nerwowego r 0 Z w iIJ j e
s i~l roc h ~ 1 e pie j, lworZqG lzw. 1.RHhng1Pn,:'l:: <!pirfw!auH.H Z 5;';Y5;r,ynnl.r.1;,
corpUS pii,ea'e. Powstajqce z blaszki skrzydlowej wzg6rze i nadvyzg6rzc
nazywamy l'l"zni,; wzg6rzllm6:q~owi~m f!wlllfiOw.Cf!pha{oft.
Inaczej nit. w lylom6zgowiu i sr6dm6zgowill, i S1 0 c i e s Z are j w
mi~dzym6zgowiu udaje Sly zachowa; skupiony
c h a r a Ii: t e r. Na poziomie mirrdzym6zgowia przebiega wprm.vcJzie olbrzymia
ilosc wl6Iden nrorwowych, ale uldadajt si~ one na zeWTIlirzad istaly Sz'8.rEj.
Zar6wno "ng6rze, jak i podwzg6rze zostaj'l. przeszyte jeclynie nieliczl1yllli I
slosunkowo \v'l.skimi pasmaml istoty biZJkj. Natomiast do Z c vy n c;: t r Z Jl e j
pow j e r z c h n VI; Z g 6 r zap | z y 1e g a In a s y Vi'll <;; sku pis k 0
is lot Y b iale j, z wan e tor e b Jc'l. we w n y t r Z 11q. POlliewa7~ jed!HJ.k
z dawicn dawllil bylo 0110 uwa.ianc za G z y S:, k res 0 m 6 z g 0 Wid,
zwyczuowo ji1.t jEst talc traktovlane i torebki WewlJ~lrZlle.iuo mi~dzymr:17.gowia
zalicza6 nie valet)'. P a VI ie r z c h n ia . z e WIt Yt r Z 11 a pod w ,~g ':l r z a
opasana jest za to wl6knami biegn'tcymi oct siron,;,
ne |W 6 W Vi;:r ok 0 w y c h do w z g 6 rza. \Vl6lma Ie (warz'\. przyldejollc
do powierzc}J!lj dolnej podwzg6rz.a s'.urz;yi\lWm!lie W:lTil!,:'.}we cfti(!U1W OpfiCflti: i
p:1sm:ll' WP:!'G!WW'iO [mc(/ls upfici. Nten'v w~ro'.wTI'Y m,FWI,r 0f.leus Ori:lZ CU',,,,,"
neJl'VYm'\l~ si~tb}1'Yld pars leerVII.ra rdir!ae tozwojowo r6wJlir:;t 112k":'l do
mir;d.z:ym6zgowia.
.. 0.
. ..' .
(.QV
v(9)
RyG. 12. Zmienbhcy siy kierunek naj\yj;:kszego rozprzestrzenianiu siy kre:30m6zgowia. J..ini'l.
ci<\gl<t przedslawiono zarys p6!kuli m6zgu. Zurys przedstawiony lini'l kropkowan'1 symboliwje
wzg6rze, 1:t6rc zor.taje ci!oczone przez rozwijaj'lCl si~ p61klll~.
Czasami oba wzg6rza pola,czone S\ zros!em mi-edzywzg6rzowym (adhae.~io inleJ'lhafulIlicu).
Slruktum ta jest, zgodnie ze swojq na.":;w:j,jedynie miejsccl1l zmslli~r::ia si'( obu wz.g6rz. i lIie lI!a
rue wsp61nego z kOJl\unikowalliem siy obu Gtron.
W obn;:bie Ie res 0 m 6 z g 0 w i a zachodz'l w trakcie rozwoJu
()so!Jniczego najwJi;(ksze zmiallY. Z p~cherzyka tego powstaje tez najW1ltCej
!I~alllci llerwowej. Blaszka kresom6zgowia zamykajq,ca
lt w 6 rite r wow y p r zed n i, czyli bla13;dull krancowa lamilla terminalis
l7.wija siQ w nieparzyste kreIJomo.,;gowie srodlwwe telencephalo'' medium
("'("fEcepfw{ml impaF), kt6rego najwi~ksZit cz~sci'l staje si~ cialo modzeloVl'ate
""1""- caf[oswII. NatonUast ze sciany kadej komory bacznej pawstaje
ldIJowictLlia pollflm!a m6:r:gu lu.misphetiwPI. cerebri, z kt6rej uwypukla sir,:
ol:lnlllix:!';\ W~dh()Wa bullJus olfllct{}rius wraz Z lJItervirami' w~chowymi nervi
Ilf)\~l:I'(Hii.
\~\,C. D. ~itruktllry Im:som6z|l,owia srodkowego VI slosunleu do mit;,dL)lm6zgowia i
sl"r,|lm6zgowia. Pn;ekr6j prz,yposrodkowy przez cz",st przednia" m~zgowi~. W .gl,bi, w scianie
boci\l~j kOl\1ory 11I, '|;Iuocz:ne w7"r,or7..e (linia przerJwana) I otwor IIile;dzykomormvy
(~ittra\\e.tl).
Kicrum;k IOzpr~~estrzenianiasi~ kresom6zgovvia wymaczaj~ nie znanc nam
cZYlmiki. Kresomo'Lgowie rozrasta si~ kolejno d~ p:zodu, 1m gorze, ~o ty~, kn
d
t .. 'w ..1
0
p''~7odu talc. i-c kaida p6Umla wldzlana 1.boku opasUJe wLJg6rze
OrOWll zno u u. - , .' . 6 '. . 1
na ksztait rnocno por-hy1onej d.o przodu litery C. 131.1 tuk OPlSdUJbC : wnl~~z.,wle.e
'\l r komora boczna. :Po 0 me u \.1av.a SI~
elem"ut6w za:wartych w po ill I., np. . ..l d" komorl'm je.dnak do
, ., ..11'0""<'; onasUJ<lC od PlZOUU 1 0 gory y,.
Im~somOI.gowle srOll \. .v., l' . "t: .' wnym momencie 0
\colll::.a litery C OViS3'(~nie mote, bo oplera Sly w pe
sr6dm6zg
mrJ
i.e.. . , r ' .towarzyszy stopniowe Ialdowanic si~ jcj
Rozrastamu Sl~ ~lo11~t mO~l!'u b1l.ll|11L~'J m6:r.gu ~lllei cerelJri (tz.w.
. \' p' F1J" SI'" n 3J S tar s z e J.
povnerzc lill. OJ8W.,,-'t. '< .' '. 'll 1 n~3\h, 1Jl6:E.~M lobi cerelm.
. d ) 1 d:L1el&. po m j! na ~. 'J. . .
bruz,cly plen""SLOf'L~ ,owe l' ' d!(~llIIiiJt\';ii1.;'O"lTY lobus. pa.netalu,
Wyr6:tniamy ]\j)!\mt '::;E~~m)ijY loous frollta ~~, .
. . "t Iln~'W"Y lauCJ$ lerl,povaI!S. .
IThotyRi,cmy (011C1S occfIH!a!/.,'i 1 . 'H; . .. '. . w kierunku poprzecznym.
~. . ..! . \. \JI()'l!'1\ r01.I1SiIj1 SIt;:. . 11k'
Jednoczesmc 1
10
',1\ C ' " . I ~~ . . trz.eniania si~ w kieru cu
. . \ \ \' ' . ' Ill" 1ll1Yi.llwn,;\) rOl,prLes . ,
Poniewat vnaJOll1lle" () .\lH .,() ~' . .', \ nC;I\1ie U cz1:owieka c 1. ~ SC
, ." \. \\)t'll \( lei Ill" :,~. ) . . . '
1
1l'cysrodkowYIl1, Cd y , .. ' Ilie 'v'lzporza rozrasta Sl~
'11 \. \. i .\r.;1 11;\ I) /.11) . ,
ccnlra1n8 [lll ',\1 (."
s t 0 S 11n Ie 0 WOW 0 I n iej nit otacz~qce j;\ obszary. Prowadzi. to do
zap a d n i li cia . s i~. owej c~sci centralnej, tzw. wyspy ilisula9, w' glqb
bmzdy bocmej sillcus la/era Tis. 0 t ac i aj q C e i z a k r y w aj Ilc e' wy s p ~
. cZysci sC\.siaduj"cych plat6w w}1warzajt tzw. vvieczka opercula. Proces ten nasi
Il~y operkularyzacji wYspy.
wieczko czolowo-
ciemicniowc
/ .
wieczko c:wlowo- .
dcmieniowe
Rye. 14. Operhl\aPjZacja wyspy.
Is' 0 t a s z a r a b 1as zk i pod s taw 1\ej kresomozgowi:l \1
Vol i~k S z 0 Sc i z a c how u j e. p \0 :i e n i~ p rz y 1( il ." a \,"
. ..... H' tzw ]""~i'21 ""\l!;\\t\.i\lro\'V~ 'kR e3Qm,'iI.:J,1~W\\;,1. 1.1'.
n e r wow y ill 1 rozwlJa SIt " "t t" . '. " ,. ' ..
,,' .' 1 . .. . d te z.Wune Sc\'~~dflll1[mp~~15~~VI\\~:'In!'l! 1111'"
wzgl~(1u na 5WOJe po ozem
I,
e 1
J
3,r~ / . b \ as z ld ~ o ds taw n e i a ./;\ \11
bIN ie lic z n e ty ,\..0 ,omor,Cl z . ,
Clsa<!S. . kom6rki z b1aszld skrzydlowej laCSOIlI\",!',\lWI.1
wszyst,lue '., h' n~cherz:yka i twOfZq, k~1l'tt l1rnlv71,!.','\\1"1/,1,..
w~druJC\. na pOWlerzc nt\l ~: .
.. ce.rebri. . . . 1 b. dz' omip.1~ ; '1 a 15 t'YgOl~lIil.:l\\ J.Yl.i;\
In
.' hictiogeneza wry zac 0 \ P vULY. ~ .
tensyWlla J ." d okrestl' poporodowcl'o. \',\)\;\
'. n1odoVoiego, Z da\szym jel o:oJrz.e:'lam
em
az .oI'ald:o~laniu. PO\';(~r/.dl\ll.\
. 1'. 21 . JU SI\n emu po . '.
m6zgu uleg~ VI tr ~Cleroz:vo, et ra k wad rat 0 we go,' 'L C'J.I~jJ,() 1'1\\'.\\
kory WYl10S1prawH~ C'!I e rem h' 6 'pozcistala c~sc leary l1kry\a \,",,\
. "d Jest w zakrttac ill zgu. . \. '\\
)
.edna tueCIa VI1. OC71la .. /:)w korovrych 0 lll. [ill ;II
6
h Lie z ban e u f on .... . .'
w bruz.dachm zgowyc. ., . 6 T( ra m6zgowa bywa nnzyw"1:1 ,l.
. . . 3ij In 111a r d W. J: 0 .
S7ZCOwana Jest n a . . . t zasadzk powinien hy,c stOSO\N,)IIV
\1~u5;to.e1lID pllIWllIll: a~zko1w.lck ~cn:mn en VI . .
uo okreslania ca\e.1 SClany p6\kl1h.
-;;~owy /O[,IIS insularis ..
Do j ,1d e r .P 0 d s t a.w n y c h kresomozgowia zaliczamy m.in. j'idm
'"'l','d'J,nn:nr;Jc mlcfe(ds c(Uula~U!r, j~clro s<lJ><r2:ewkow:de nll~/eus /entifor~is, pn;ednnm~
d,tl-l:('"F1ffl i ddlJ~OmigilRlllno'Wutce ccrpus amvgdaloideum. JIt d roo go n i a s t e j
j II d r 0 so C z e W!co wa t e twortitrazem cRd:lJD pr~Hwwane COfJIlIS striatum.
Rye. IS. Cialo prljjkowane. Lini1\. kropkowllnlt naewno komorI boeZJI1\..W rogu
OZl1llezonopl1!.'lzezyzn~przekroju przedstawionego na ryc.16.
Pod kor'l, i pomi~dzy jqdrami podstawnymi przechodzq w r6inych
kicll1nhch wi'lzki wI6kien' nerwowych. Tworzona przez te w161ma is tot a
b j a.l a p 6 1k u 1i mote bye opisana w rozny spos6b .. Niektore terminy"
wlasciwc s~ tylko d!a pewnych uj~G tematu, lime powtarzajQ sit;: w raznych
opisach, chaG nie zaw8ze .znacU"t dokladnie to sarno .. W uj ~ c ius cis I e
topograIicznym wyratnia si~ (1) w g6rnej cz~sci p61kuli rodek
p6~(}''l'a~il.Yc~ntmffl self/iovale, (2) w s rod k 0 we j. cz~sci promie~lilJto5c
dm!el bJilwaY:Gftowate-go radialia corporis callosi, a (3) w do! n e j ITZy lorebki:
(In) ~oA'ehll\~ weWiJl~tniu~ mp.mla iN(emu, .(b) tQro:;bk~ mWllttrz.ull. ~ap.mla
exfen:a . oraz (c) t}ne!JI~ ost.mtll1.i:t capsula extrema. W takini uj~yiu' w
. . ~ .
wymienionych terminach nie zawierajQ sj~ inIonnacje dotye7..1eepriebiegti
w16lcieu nerwmvych i ich znaczenia czynnosciowego. Dla przykladu, loreblca
weWIlylrma jest tu jedynie widoczn'l. na przekrojach 0 Ie0 ! i e 'l. m6zgowia,
zlmdowaI1Q z istoty bi8.lej. W krar'icowo odmienllym uj~ciu
wyr67:nia sitr w istocie bialej p61kuli t r z y Ieate g 0 r i e w Ia k ie 11
n c r W 0 V' Y c h: wDMma n(i'!l'Wowe n:tltlllwe nmrofibme proiC'ctiolles, spoid~owe
H~ctCY.ifilJf'llecrff[ll'i'!i:mwale:s ikojaTl:eniowe neM,ojifJme lXHoeiaiolle .. W katdej z tyeh
btcgorii wymienia sk nast~pnie okreSlone wiqzld w~61cien.W tym uj~ciu toreblc~
wcwnr;;trZJlJ\ nalet|' 'widzie6' przestrzennie ja|co. wi q z k ~ w t6 lci en
r z Utow Yc h, klore stW-4 lcomunjlcacji IeOlY m6zgowej z niz.szymi pil(lnulli
uktudu nerwowego. Wi8,!-lcata, zawierajqc wI6lcna zwiqzane z r6t:.nymi czt;;sciami
!cory, W sIiJosob ocz.ywisty U 1e g a w b! is k 0 Sc i . Ie0 r y s i I n e IIIU
r 0 z:pro s zen iu. T~ jej cz~S; nazywamy wkncem promne~itym coroll(/.
mJihr:ta. U pod s t a VI y P 6 tie u 1i torebka wewn~trZIla p r z e c hod z i w
o d Il 0 g y 1U 6 z g 1l~
lorebka
z.ewn'tlrzna
torebka
oslalni3.
-j'ldro soeOcwkowale
C7.'tSCpodsoczewkowa
. torebld wewn'ttrmej
Rye. 16. Przelrr6j e:wlowy przez p6l1cul m6zgu. U gory zaznaczoIJo m.in. lli":!;J6re okolice i
slruktury istoty biutej. U dolu przedslawiono sciany ezr6cisrodkowej i rogu dolnego kOIllory
bOCZIiej.
S Iet ad torebki wewn~lrznej u leg a z m i an 0 m nu jej przebicgu.
Przy przejseiu w odJ1og~ m6zgu torebka wewn~trzna zawiera prawie vrjIqcznic
w/6lma .biegmtee ad kory do pnia m6zgu i rdzenia krvgowcgo. Wienicc
promienisty jest za to najbogatszq we wl6Jma cz')?sci'l torebki, jego sHad jest tet.
Ilajbardziej urozmaicony. Opr6cz w16kien odkorowych biegnych do pnia
.m6zgu' i rdzerua kI~gowego, wicllicG promienisty zawiera wl:6!ma sGhodz'iGe z
leory do jqder podkorowych oraz wJ61ma przebiegajq,cc w dw6ch kierutlki1ch
porni'i?dzy 1cor'l:i wzgorzem. Po zapoznaniu sir( Z r6:tnymi opisami islaty bialej
p611ruli trzebawyobrazicsobie, jak wiqzki (wach!arze) vd6kien
na!ezaFych do rM.nych kategotii, ZWitZ31lC z pewIlym ob,;zarE;m kory,
p'I zen i11: aj Cl. s i ~ \v z aj em n i ~ i wytwarz!Jj'l wsp61uie okrdlOIlt;;
o k 0 1ice istoty bialej p6lkuli m6zgu.
Vi! poprzednim rozdziale zostala przedstawiane, jalde stntktury powstaj'l. z
, "I~()Jnyi::h :~6rn~ch p~cherzyk6,: m6zgowiowych. Je:teli teraz sytuacj~
', "'lillY 1 CZt;:SCI do|rzalego m6zgowla uporztdkujemy W zalezllosci ad tego,
t! ''',(l pt(cherzyka wt6mego powstaly, to uzyskamy po J z ia
",il'I'I'llctyczny m6zgowia, 'ktory jest przedstawiouy'na rycinie
''' '11\II~,wy p~cherzyk6w pierwotnycb s'l. r6wnie:t cZQsto utywalle. w
1", ,1'11111 do dojrzalego m6zgowiajako wygodne skr6ty, .
(11/,\ Hlomozgo,vie
J-
1
Tylom6zgowie
. .
Sr6dm6~:goITie

\. 1- l'ODWzu(m.zE
+
" ' , [;l )\,tF. WZ(j~He~.o.
,' li 11\',11' hVJLGO\\,IE
T---'
(1IillIl',':netyczny i cUniczny podzial m6zgowia.
', J( j',i:dowi olltogcnetycznemn przeciwstavriany jest tzw. k Ii n i c z n y
, ! :1 l6:r,gowia n a t r z y c z y S c i: lUfll}Zg ce.tcbmm, mM:ttl.'k
1 "1'11/ i pn~L'l. Ti!16/igu (iWICUS cerebri1, Podzia! lclinjGz;ny ma swoje
,illlll(~llic.Pod r6znymi wzglt;:dami most ma znaczniewiycej wsp61nego ze
l"illll')/!',(Jwicm nit z rn6t.dZkiem. Klopot polega na tym, ze nie dla \vszystkich
, 'I)lilll' l.wi'lZatle z podzialem klinicznym znaczqto samo, Jedni autorzy opr6cz
I, '1/l');:gowia zaliczaj'l do l110zgu cale rniydzym6zgowie, imu .tylko wzg6rz~, a
II 'l.l.c~ inr:i h1.cZ'l cale miydzym6zgowie z pniem m6zgu: Ostatnio jedna1c,
II', i Il,l"dlliajqc wynjjd r6tnych badar|., coraz wi~cej badaczy sklania si
y
do
II''1',1;(1\1, tc pOllliydzy kresom6zgowiem i mit;dzym6zgowiemistlilcje tal, seisla
"i''llpr<1c<l n<l za,sadach partnerslwa, ze nie spos6b je rozdziela62
\' j 1')\ m6zgu-wia. trl//lCUS cl1cephali.
; U)'ll wi;lze si~ kolejny k!opot, poniewaz p61kuJa 1ll0Zgli iH'm.'lil.j(~ minlO wszystko tylko
1,',,111;1 z trzech cZ\'Gci kresom6zgowia,
Uklad komorowy powstaje i prze!csztalcenia pierwotnego kanalu
nerwowego. Nies3,. to oczywiscie przestrzerue puste, .lecz. wypelnione p!yRlem
....m6z:gowo-rdzuiowyrn "iqu(Jr ceref!f.ospirwJis. SJdad pljnu rami sic;:od skladu krwi
nie'tylko brak1crn elel;lellt6~rIotycznych i niskimst~:teiliem bialek, ale takie
.. odmicllnyn1 stQz:cnietn elcmcrit6w drobnoQz'lsteczkoWych. To oznacza; :i:e plyn
In6i.gowo-rdzcluowj l1lusi bycprodulcowany :alctyWnilI. Produkcja plynl.t jest tak
wysoka, ze odpowiada co najmniej trzykI9tnej'wylruanie calejjego pilIi w Ciqr:,'ll
jednej doby. Miejscem powstawania plynu sq.' przede wszystkim. 3i~~oty
'nac:z;yni6wlwTVe p"exlis clwroidei kom6r, Tworzq. sit;: one z wysci61b, naczyIl' i
opony IDii(kkiejVi miejscach, gdzie sciana !camlu nerwo,:""ego po~ostaje cj~iJ!cD..
POlllcwaz tempo produlccji |Ilynn rnazgowo-rdzeulOwego Jest raczeJ stale,
konieczne jestte:t st?Je pozbywanie siy gO z kom6J;.TvIozliwosc talca PO\VSt3jI";
juz po zakol'lczeniu 'ncurnlatji, kiecly tost'rop lcomory
czwartejulega' przerwaniu' w trzech mjejscach.
Powstaja" 0 two r y k 0 m 0 ry cz war t ej: ohvor, pllsJrn{1nw~yy ilpe;-tl!I'(J
medirlllIl ventriwfi qIW.rti, zwany tet ...'!..tyurem..Mlllg~nqi(;g.q) clwa otwory OO'ZJr!C
apertl/me Iiltemles I'elltriculi qill/Hi, czyli o.hyory ~n.9~~n~~: .
Plyn powstaj'1GY w katdej z k 01116 r, \).0 C:l:'11 y c 11 . 0 cl pI y w a
przez otwor mi~dzyko.l11,o.row.y,h1.onro 1 do komary
t r z e c ie j. ,c Slqd:-wymiesz~r\ovsZy-si~ i-plyhehl'prodilkowanym w k?morze
trzeciej,kiell.ljesi;; dalej przez,wocloci'l.g In6.zg11 S:y.lwl\t~za
. do k 0 III 0 r y '(;z war t e j. Wplywajqcy przez WOdOClqgplyn m:esza s:~ w
'komorze czwarl.t;\j z plynem proclukowanyin przcz jcj ,splot l:aczyni6wko""!,,
T r z y 0 t VI 0 r y w s t ro pie k 0 m 0 r y c z w art CJ S t a 110 WIll
jedyu'l drog~ Oclp!YWIl plyull zuklaclu k0~101'OWego na.
.zewll'ltrz oSrodkowego ukladu nerwowe~o. . .
Wyplywaj\.cyz \comory cz:wmtej plyn r 0 Z war s t": 1a, debkatnelllt(m~le
zewlli(IITnych WaI8tw opony mi~Jddej (paj~cZYllawkl) 1 w t~n. spo30b
pOW s t a j e VI y P el n ion a ply II ~m ill 6 z g ~ W 0 - : d z C ill 0 VI YTI1
Pr z est r z e It, \ctaret nazywamy |~m,! pG(|Itj)a.l~c~YI,\~Wh~Ti'l. eel','1111
subamc!uJlJid!OC!1e2. 'Przestrzeil ta, a wi~c i plyn m6zgowo--nlzemowy, otacz?, caly
llklad nelWOWYo6mdko\o\'Y od zewl1qtrz. poniewaz ?lyn ciqgJe. naplywa cl?
przestrzGni podpaj~czyn6wkowej, trLeba si:e go jakc~ daleJ pozbYWGc.
Znikorna il056 pl)01u' przernieszcz~ si\' Z komoly czwartej do kBnpJu srodk~w~go rdzerua
przedlutonego (c(malls cclltralis medullae oblongatae), a stqd do koil':;z~r.:eg(l SI' s1epo ~~anRlu
'r dkowego rdzetlia kr~gowego (cal1o/isc8nfralis medullae spim!Is). Fal~t' t~n me mn
:n~1czenia praktycznego,bowiem pcrekr6j obu lGinal6w jest bardzo maly. Kana! srodkowy
rdzenia krygowego moz~ bye nawet miejscami 7.arosni,ty. .
2 Capitas Slihomchnoidea.
( ; () w n iI d r 0 g a ,0 d p t y Vi u pro wad z i do' z a t 0 k 0 p 0 n y
W :1 }' de j, W iell sqsiedztwie pajt(czyn6wlca wytwarza spebjalne narz'tdy
",w;rlL:7;i;RnD05to1idamu IMiJ~cryi:1)wki grallu[atiollesaraclmoidea[es. Istruej'l. tei
d , () g j ( c1ply w u, ply nu do uk Ia due h ton ego (poprzez
jlo|;hew!ci nerw6w czaszkowych i rdzeniowych oraz poprzez przestrzerue
ukolonacZ)'niowe ).
NajlicZIlicjsze i najwi~ksze ziamistosei l:worzq si~ przy zatoce strzaUmwej ,
gomej. Ziamistosci paj~cZYll6wki wpuklajt siy 'do zatok, gdzie od
przeplywajqcej kIWi .zylhej oddzieI~me sqjedynie sr6dblonkiern :tatolci. PoniewaZ
cisnicn.ie plynu w jamie podpaj~cZYll6wkowej jest zdecydowarue wiykszc rut
eisnienie knvi w za.tokach, gradient cisnienia powCiduje
p r zed 0 s taw ani e si rr ply n u do kr w i. Jednakte odwr6eenie
gradientu . cisnien nie powoduje zarzucan.ia Imvi do przestrzeni
)Jodpaj~czyn6wkowcj.
otwor posrodlcow)r
komory IV
Rye. I. Schemat ukladu lWlIlorowego m6zgowia.
Jeteli na drodze przeplywu plynu poj'awia sit( jakas przeszkoda, plyn
Zz(;zyua gromadzic si~ przed t'l. przeszkodt i. dochodzi do powstania t":;W.
W 0 dog 10 'v i a. Gromadzqcy si~ plyn uciska otaczajtc'l. tkanky nerwowq: W'
vvyniku ucisku i niedokrwienia kom6rki nerwowe przcrywqjt pracy, apotem .
11Jcgc1j'l.Hlmlwicy.Prowadzi to nieuchronp.ie - ch06 zaletnie od sytuacji w r6mym
c?:,\sic - do smierci, calego organizmu.' :Powinnismy wiyc zwr6cic uwag!;? na
I( rytyczl1C pUllkty w krtzeniu plynu JU6zgowo-rdzeniowego.
:;'1 lIimi (I) wszystkie przewyzenia uldadu komorowego, (2) otwory w stropie
!WlllOlyczwart~j oraz (3) okolica zatokistrzalkowej g6rriej. .
Jakie sq, koq.:ysci okrycia naszego osrodkowego . uldadu nerwowego
p!aszczell1 plynu? Ot6:., od dawna uznana i bez:dyskusyjna jestpoz:ytywna
mechalliczna rola plynu m6zgowo-rdzeniowego. Z a w i e s zen ie w
p f y n ie osrodkowego uldadu nerwowego daje, na drodze r6tnych
IHcchanizm6w Iizycznycll, z In n.i e j s z e i c j ego c i ~tar Ll
c;Icktywnego d.o VJ() cic;:taru IC1ktycznego (tzn. do
ok. 50 gramow). Nie l!107,lIa pU.I;CClli(; Ie; korzysci! GcIyby !lie to, po kiHm
'.zywszych mchach z naszcgo ilt/:ulu crv\;owcgo Iliewiele by zostalo. Dzialajtce
na skutek przyspieszcil siry bo:wladnosci rozmiazdZylyby tt;!delilcatllttlcan1cl(na
. scianach jam Jcostnych. Jcdnak mla Illcehuniczlia p!ynu m6zgowo-rdzeJJiowego
prawdopodobnie rue wyczerpqje jCSZ.C7.C listy jego dla nas ,calct. Niekt6rz.y sqdzq,
t.e do. plynn maze przet:hodzic cz~sc oc1padbw
IIIC.t aGo 1i z m U '1116 z g 0 w ego .i stosownie do tego nazywaj'l przcsi:rzcn.ie
plynowe sciekieinrn6zgowia . .Podnoszona jest t6wniez r 0 I a ply J U ,iy
prz:eno!3zcniu'sygnaI6w pomi/i'dzy oSIoclkami uJctadll
n e r w Ciw ego, Prawdopodobllie srybld obr6t ptynu kon.ieciny jest wIasllie z
uwagi na pelnienie przezclljedllcgo z tyeh zada!l lub obydwll.
" 1 ,ltl slronach kazdego neuromeru rdzeniowego. wychodzio nerw
'" '\ 'j' I c:dowieka, odpowiednio do ilosei neuromer6w, wystt(puje 31
' ,w,',vY rdleniowych. S~ to k 0 I e j n ~ 0 d g 6 r y; nerwy szyjne nervi
(i par nerw6w, Cl - Cg), pnelf10wc lIe11'i tfwmdci (12 par, Thl - Th12),
JI<'r"i ftwrFIIl{eii (5 par, L 1 - L5), l&nyiowe IUn-i sacmks (5 par, S1-.55) i
,',',i coccvgei (l para, CO).
i" ill). 'lostalo powiedziane, nerw rdzeniowy powstajc z d w 6 c h
' , P r 7. e d n i ego i t y In ego, kt6re po polqczeniu si~ twOTZ'i.
I" ,1111
'
JI i e j\ 11.e r w u rdzeniowego. Korzenie przednie utwoIzone Sq przez
"i' 1.<\/Uliov{yc!l komarek mchowych i autonomicznych. Z polo Z e 11 i.a
":k korzeniowych w rdzeniu Ia~gowym wynika sklad
i i, 1:,n.c~!;'ni.r,::ril poszczeg61nych nerw6w rdzeniowych. Korzenie przednie
, i"; k i c h nerw6w rdzeniowych posiadajq, w swym sJdadzie wMikmi
," :',.',illGLylko nieJct6re prowadz\, jednoczesni.e w16kna
1 '1 '1 j I () l\\ i c z n e, a mianowicie: korzenie przednie nerw6w 0 d Cs do L2
\"'" .'j.lq VVn,nl.lIIi1l\ WSIP6!,'l':l:MIili1le, zas korzenie przednie nerw6w 0 d S2 do S4
1,1' ,':i :q wV{rflm2', Pllz:y'\'V\i.l'6k;un!Jrv~.
z:\v6j nJzcniowy' . gal'1.z opOllowa
,,-. .......\:
[
-_._---<_._-_ ... ''''~ .....) ./
..._-\ ' ~---.,.. "'..- ..-~-
/ ' korZCIl tylny ;' '. gn1'li tylna
~/ ) ."-~-) piCIl \ '/
\ \ _ ... ~
L
\ f. -....
(;> '---, ._~/ \ . f ~ gah;.i ."
..., ( k.orzcn. J- / Ll \) ~.....~' przcdnla
\ \ przcuJu -"",,,'" .. I
~\"'- ./ r---"~ WS1~1~~1I1IlyI
~ /' ."../
'- .. ..--' gah'J l,\cz'1.c3. biaJa r-- gahl.i b.cZ1ca szara
ltyc. 1. N",rw rdy;::niowy. przedstawiono czt;:sci llerwu rdzeniowego dla neuromer6w ad Cs do
L2' (Nerwy (Jd Cl do C7 oraz uelW)' od L| do Co me posiadaja, gal,zi Ja,cz,1\.ccjbialej.)
,/, koki, w 5Mm~l lW1'7;"ni. t'Y~iUlychwchodzq, wt6tucu!. c:cudowe
1
.. Set one
v~rYPllslhDmi zVlOjowych kom6rek czuciowych. Zlo:tone z cia! kom6rek
CZlll;io'lvychzwoje cVJciovve, le:tqce na p01.iomie rdzenia krygowego, przyjmuj'l
I Z|!oclnie L praWCI11 Bella-Mngendicgo wypllslki C7.'.ICiOVIC }lewinny wchodzic do
rdzcnia przcz korzen. tylny n~IWII rdl.r:lliowegl), a corzc,{j prL.~.dni pozostawi6 wl6knom
wl'cltodzqcym z rdvwia. Nic.sldy, pI ;',,,,"0 II) Hie 1)1"',.,11" ,;i" l'rilwdl.iwc W odnicsieniu do cz~sci
vl)'pustck (p~trz sir. 45).
. nazw~ .iZ'l'Voj6w nh:~iRnmrylLh.. Zw'6j rdzeruoVl)' znajdi.ije si
y
w cZI~sci boez.ncj
korzema tylriego. Tovvlasrue a lcsOn y c znd 0 w y c 11 Ie. 0 III 6 r e k
z w oj ow y c h . w n ik aj 'I. P ri e z Ie0 r z e :rl t y.I n y d 0 r d zen iu.
Ich dcndryty.natoniiast wchodz'l'w sklad .pnia igal~zi
ne r w u r d zen i owe go. Nerwami, !ctore mog'l: w, og61e ru::prowadzi6
wl6kien czuciowycli i. wzwi'tzkuz'tYro nieposiada6 tet korzenia tyhiego, s~
pierwszy iostatrll nerw rdzeniowy (Cl i Co). . . .
W obrybie korzenia tylnego nerwu rclzeniowego mozemy 'wyrMni6 'dvvie
wi'lzl(i wI61(ien.W i \. Z lc a .p r z y 5 r 0 die. ow a skiacla sit;;z wl62iengntbych, .
; maj'i.cychtez grubtotciczlc~rnie1inow\.. Wi 'l,:?k a b 0 C Z 11a zawiei-a wl6kna
, cienkic, pokryte cienkq warstwq mielinylub w16I~a bezmielinowe. Wiqzki te
". : r6initsi~ takzepod wzgr~dem czynnosciowym (pam stc 44 i46) ..
'.. 0 d p n i a k aid ego neiwu' rclzeniowego odchocl.zq t r z y . glU~n.<e
nerwu rdzelililowr,;gQ, prowadZwe wl61ma 'nerwowe d 11'il r Z \. d 6 VI
obwodowych. SIt to (l)gnl~i op0Jl10wa rami's mi! tli~gei,.I,..(2)'gm~~;I;
pl7-cdnim (!Jnmi;"n;;) iwrms anterior (vePltmfis) i (3) gai'1i tylna (gn~;bletllwa)
ramus posterior (dorso.fis), Gal <=\. i 0 P 0 now a j estma1tgall(ziI\ wsteczllq,
ktora wraca do lcaualu hl(gowego i ullerwia' przcde wszystkim opon~ twardq
. rdzenia krygowego w obr'tbie swojego metamem. Gal qZ p r zed n i a
kiemjc siy do sk6ry i mil(sni rozVJijaj\.cychsi~ i przedniej cz~sci daucgo
metmllcru. Odpowiednio, g a I \. t y 1n a uneIwia pochodnc' tylnej. CZ~sc1
dancgometameru. D0 kat de g 0 ncml rdzeni.owego dochodz\ k r 6 t k i
n e r W 0 d st r 0 ny z W 0 j u w s P 6 1c z u 1n ego zwiqzanego z tym
salnym melamercm. Zwyczajowo nen'; ten' traktowai1y jest jak gaL\.I,
ncrwu. rdzeniowego. Nosi on naz;w~ (~)gan~:l::i ll!czt!.cej51:2\I|Cjmfl"',~
C01ll1Fl1wicans . gri:fI!Il,~. Ponauto 0 d n i e k t 6 r y 'ch 11~rW6wrdzeniowyclJ, a
mianowicie od nemaw 0 d Cg d 0 L2, odchodzijeszcze jedna galt.;l;zwallil
(5) g!~1.iI/. l~c:!:ltc1 ~i.lIJ:t J'al,lll!! COl1iN!Jwicans 1/161ls. Go.l3f, ta poelqta l 0
odpowiadaj'l.cego zwoju wsp6lczulnego.
,. ,,{,,\\''.Y kl aI:, jak wchowllj'l; si~ wypllstki nerwowe, kI:6r~ utworzyly pidl
nlVllld,'ClJ(}Wego, Ucndryt czuciowej kom6rk.izwojowej
(w I ,', k II (J l: '/.11 C iowe), biegnqG dalej w ga~l;?zi przedniej, tylnej lub,
()P()II(jlVl~j llCIWU nlzcniowego2, dociera' do receptora i'moze
!,c;.po(;n:;clilio uncrwic go. Talc sarno ak son Ie0 r i en i0 w e j k ~ ill 6 r lci
r ell 0 W c~ (w 16 Ie11() r tic 110 we), droga.. gal~zj .pI'Zedniej Ilib' tylnej
Ilenvu rdzemowego doc iera do eIe kto ra i bezposrcdllio unerwia go.
i! .';'/,.1(' ;
w16kno czu~iowe
n loruoiowa kom6rka
Illchowa
wlo!mo
P~
HI lcorzcniowa kom6rka zwojowa kom6tlQ
IIutonomjc7.na Rutonomiczna
\','16koo
~
|',yc, 3. ICo.muni!(l\cja z nnrZl\.daml obwodowymi w ukladz.ie somatycmym i l\utono micznym.
I - W pr~ekazywaniu bodie6w z reeeptor6w" zar6wno w ukladzie somatyeznym, jak i
nuloncmlcmym. posredniczy jedna korn6rka ncrwowa. H - Frzekaxywanie bodieDw do
cIcktor6w W uklndzie somatycznym odbywa sil;)oprzy udzinle jednej kom6rki. III - W ukIadzie
lutonomicznYlll dIn przekazanin bodica docIe!ctorapotrzemy jest udzia! dw6ch kom6rck,
. ~ k son . k 0 ~ z e II i0 w ej Ie0 m 6 r k i aut 0 110 ill icz n e j po
WYJSClUz rdzellla n 1e m a z e b e z p 0 Sred 11i0 S k 0 n t a :~tow a c s iI.:
z e.f e Ie tor e m. Cz~s6 eIektorowa ukladu autonomicznego urz,~dzona jest
bOWlClI1 w ten spos6b, ze bodziec musi bye przekazany do eIektora za
p 0.SI e .J n ic t weIll j e s z c z e j e d n e j Ie o.m6 r kin e r w ow e j. Tit
posrcd1J1czl\.ci\. lcom6rlitjest :nutllIInomk:ru& komolI!mreojowm, leZq,ca W Z1VQjU
;whmomic:cmtym., kt6ra pochodzi z grzebieoia nerwowego. A k SOil
;tlltollomicznej kom6rki lcorzenLowej" zWany wUilmem
(a!rsoHcJ|n) pn:ea:E\n.;ojowym rtcuf'()fibm pregarlgliollarrs; llJ U S i siy wiyc od
ur:.n.vu rdzen.iowego odda.1i6 i traIi6 do odpowiedniego zwoju
a t1 lOll 0 m 1C Z n ego. W zwoju autonomicznym akSOl1t~ll skoilczy sly na
lcom6rce zwojowej. 1 dopiero akson autollomiczuej lcom6rl,i
1CZ;J.sami drog'l bardziej zawill\, ale zawsze nieprzerwanic do recel'lura.
34
z W 0 j 0. we j, ZWilllY wiMm~'jnl (;nl,13011cm)' 7L1b"W('jUTIyll1'Jl ueu/ofibm
pas(g{mgii{111i!!is, mote skierowa6 si~ doe f c Ietor a iunerwic go.
'w przypadku ukla,du wsp61czulnego YI~61rnA
pnedV'!l)joT,e, 1'Ydl(J~h;'l 7L nJ\;!:ellill. VII przedlljl~dJi ~wirZlelffin<ffi\Ji, n~ny6w
rdzcn1iiQwy"Jl om en do L2, oclpowiednio do polozenia wsp6lczulnych lcOll},6rek
lcorzeniow)'ch. Pnpn.c7L ga!'Il:k n~CE~ce bimne wll6~m81te d'!M:i.erl:l,Uil Ul~ :tWIljo'l'}'
wsp6k:i.!liJiydl, gdzie maze nastqpic 'przelqGzenic na neuron Z>Yojowy.,
,D r 0 g'a w I |) Ien 'a z a z w 0j 0 W ego doe f e k tor a maze bye razna.
, Zalety to od chillal\tem i polotenia eIcktora. Do (1) gmczoI6w potowych slc6r'),
(2) iniI(sni6wki gladkiej naczyiJ zaopatrUj~cych sk6rCj? lub mi\;snie szkieletowe,
czy tez, (3) miICsni przyvvlosnych sk6ry' wsp6lczulne w16klla zazwojowe lllogq
dotrzec wy]wrzystuji\.C galQtie nerwll rdzcniowcgo. Tak wiQc, wsp6lczulllC
wl61mo przedzwojowe 1Tl U s i opusci6 n~rw rdzeniowy i poprzez galqi l'lczC\.c'l
binl'\. uda6 si~ do zwoju, 81e wsp61c:wlne w16kno zaz:wojowe m 0 i e (1) z
koJei do neJWu rdzeniowego powr6ci6 poprzez galq;t lqczqcq SZilr1,. Jesli jednak
z nerwem rrlzeniovY)'lll mn "nie po drodze"; ill 0 i e (2) sl\ierowClc si~ do
cIelctora inn'l. drogi\. (patrz str. 118).
wlokna wspo\cwlnc prLcd~:\vojowc
wlokna wsp6lczulJlc zazwojowc
Rye. 4. Nerw rdz.eniowy (Cg - L2). Uwzglvdoiono tylko wl6kna wsp6lczulne.
Przcclst3wieny opis Tlcrw6w rclzcniovrych jest l1iekompletny i naSUVia kilka
,pytilll. Po pielwsze, cUaczego wszyslkie nerwy rdzeniowe majq g(J.lV~ !,tGZ,tl,;,'l
szar't, skora tyUcoCZ~3Cnerw6w n::"izeniowych v;yprowadz8 wl6tma wsp61czuJI10
z rclzenia7 Po drugie, jak l11o:t1iwa jest w tej sytuacji v.'spornniarm wcz~snjej
wszechobecnosc ukladu wspolczulJlego? Po trzeci(':, co cl:!,icje ~Jil,) z
przedzv/ojovvymi w!6lmami przywsp6lczulllymi, wydwdzqcymi z o:3look1
rdzeuiowego w brzusznych lcorzeniach nerwow S2 - S41 Na te pyt8Hl8. lcpitj
brdzie llclzieli; odpCJwiedzi przy onw.wianiu calego uldadu autonomicznego.
i ill l'U~he~ lazywamy stereo1ypOWq odpowied eIektora "vyvvolan1i
" ' i j,e'!', dzw.lame bodica na receptor i zachodzI.1Cctprzy udziale osrodkowego
,i I:lclllllerwo'vvegol.
IJ()d,j-o:te~n a1Jato1nicz~ym odruclm jest tzw. !uk odruchowy, czyli dr 0 g a,
'" kLoreJ przeblega pobudzenie od. receptora do
, '.k l 0 1: a. ?la , ~acho~enja. jal~iegokolwiek odruchu konieczne jest
11,ll"\J,I.a~lCclqglosCl IIiOIlo1oglCzneJ luku oclruchowego arai sprawnoS6
1)'1\IIOS~lOW~wszystkich jego sldadnik6w. SldadniIeami tymi s~: (1) receptor,
(.) ~;!m~(llOSnIUlwwe, (3) orod~k, (4) r:.\mi~oQrodkowe i (5) eIektGr.
I!Ie~~e:pi:oryi dektory uldadu 'nerwowego zosta.ly om6wione wC~eSniej
I"l
'
;,'.ic "u6nHiek odrudm" rozwniane bywa r6znie szeroko, od osrodl~oweg~
pi, driU .nenvowego. W og6le, do okrdlonej grupy kom6rek, odpowiedzialnej za
1V\':dmJ1~ po~udzell|a na obw6d w kierunku eIelctora w szczeg6Jnasci., Tal wittc
\V /lOJ~CIU osrodka moze miesci6 si'il r6zna liczba
, ()m l' r ()k, pomit;':dzy kt6rymi wyst/(puj'1 synapsy.
, J::~'kmi~donl'J!w'7/eodruch6w utworzone jest zwykJe przez
.1(~d n it Ie0 m 6 r k~, z w 0 j 0 W '1 k 0 m 6 r k I( Cz u c i 0 W Il. Kom6rka ill
\Illcrwia receptor i odbiera od niego pobudzenia zwiqzane z dz.ialaniem bodica,
po czym przesyla je do osrodkowego uldadu nenvawega. W przypadku
b,odtc6w W\2chowych jest to tzw. kom6rka wl(chowa, lct6ra
.ic3t jec1noczeSnie receptorem i ramieniem dosrodkowym
odruch6vv (konio|ka nerwowo-zmyslowa w~chowa)2. W przypadku
bod c 6 w w z r 0 Ie0 W y c h mamy do cZYllienia z t r 6 j n e u r 0 now y ill
ramieniem dosrodkowym odruch6w, przy czym pierwszy z
t y c h 11e UIO n 6 \\', czyli c Z 0 P C k lub pry c ik (kC'tTl6rlcanerwowo-
zmydowa wzrokowa) jest j cdnoczesnie receptorem. Pozosta1e
d wan cur 0 n y ramienia. dosrodkowego odr'uch6w wzrokowych tworzq
leakjna: k 0 m 6 r k a d w ubi e gun 0 w a i k 0 m 6 r k a w z r 0 k 0 w ()-
Z W 0 j 0 W a siatlc6w1ci:
R21mi't o.rlJIirodlwwe odruch6w w ukladzie somatycznym
ut W0 r z 0 11e j est p r z e z a k son j e d n e j k a ill 6 r'Ie i, ,It 0 m 6 r k i
1 Jel,t to klasyezna deIinicja odruehu. Iak juz ,wczesuiej wspornniano, pewne odruchy mogl\
zEc\locl.zi6 bez udz.ialu osrodkowego ukladu nerwowego. '
2 Sci~le rzecz biorq.c, r6wnie:i: w przYlIldku bodicow b610wychi termicznyeh i
niekt6rych dotykowyeh receptor ~Itanowi anatomicznie c~sc kom6rki cwciowej,
Rec;eptorelll sit tu bowicJl1 I"w, wol ne zako\CZ6nia nerwowe, b~d!lce najbardziej
dyr.la\nymi odcin.kami obwc:dowych 101g,11\:licll dcndrytu kom6rki czuciowej. Zwyczajowo
jednak, jak r6wnic;, 7,11'(:\1'11: I 'IWil!',i l;l ;-,II:1C7.II,\ ()(llcglos6 dziel't~, te rozga!~zienia i dalo
k0l11orld C;;;Ucia-,'loj, ro('.:pl"l y 1:l"d',lol'lall: :;1\jak od;';.bl\o elementy.
rucJ:owej. Cialo kom6rki ruehowej lezy VI TOm, d .
rdz~ma 1 1 b . drz b" prze :nun
' .. ~ crttgowe?o . u . W J'l. . e rucho"vvym nerWu czaszkowego i j est
Jeszcze zaIrcz.ane d~ .o.srodka, odruchti. Wychodzq,cy na
abw6d akson kom6rla ruehoweJ dOClerado eIektora j unerwia ao JakJ" .. , .
kId' " "b' ,UZ WJemy
w. u a Z1e autonamicznymdladotarcia. bodica . Z u1Iadl~
osroclkowego do. eIelctora . p 0 tr z e b n y '. j est.. u d z ia f d w6 c h
neuroD6w. Claio autonomiczll'ej komorki pr.zedz''-WOJ .'
J
. t' .. .. oweJ
eZ'l.ce W IS oCle szmeJ posrec1niej rd7.eliia lub w|'''dtze auton' ,,' ", .
. zl' . . . ,. , .' "" < oilllcznym nerwu
Gzas ,owego, n ale z y. do O,Sf 0 d k a a d l' UC11u. J e j .a Ie S 011' 0 r a z
Gal y neuron. z W O! ow y,kt6n:gowypustlca d6chodzi.' doeIekl0ra,
two r z q, ram 1'i 0 d s rod lc owe oc1ruchuaulohomicZliego: '
~,~ osrodek )
~
. "~--' --/ --...., .-
.. . ".
rami~ dosrodkowo r"mi,! odsrodkowe \
f .J-
(~ . c-eri(((Q7"- '
'-'-~
Rye. I. Skladniki hlku odruchowego .
Poniewat 1:II k. 0 d rue how y przebiega6 moze p r z e z r 6 z n <t
J i c z b tt Ie0 m6 r.e k ;ne rw 0 w ~ c h (a wi\;G przez r6tuq, liczby synaps
nerwowych) stosuJe Slit pod Zl at 0 d r u eh 6 w na dwu-,. troj- i
widoneuronowe lInb: jcduo-,dwu- ivlielosymtpryczne). .
. Podwzgl~dem budowy hum najprostsze s't IH|mchy jrtdUc5ynll.pKy'i::Ell.c.
Odruchy takie wyst~puj'l tylkowukladzie somatycznym.
Oclruchami tego rodzaju sqodruchy wla;me mi~3ni, zwane lei g 1:y b 0 k irn i
Jub rozci'l.gowymi.OdruchYwtasne mi~sni polegajq na
.skurczu miysni W odpowiedzi na ieh rozciq,gniycic.
,Podczas rozciagania mi~snia zostajq,: pobuc1zone receptory zawarte w lzw.
w r z e ti 0 n a c h m i t( s Ii i 0 w y c h. Dzi~J.r.iZwojowej kom6rcecztlcimvej
)odziec zostaje daprowadzony do osrodka nerwowcgo, gchie zostaje
przekazany na kom6rkl( mchow'l (synapsa). PobudT.enie korn6rki ruchowej,
przewiedzione ra obw6d przez jej 'akson; zostaje przekazane do mi'(sllia i
mi'ilsien si~kurczY: Osrodlciem adruchu jest r6g prz~clni rclz.enia na Wysokosci
.. metamenl, W kt6rym rozwija S1';' mi~sien~ . . .
Odruchy rozciqgowe. pod reg aj it reg u 1a c j i..Regu1aC'Jamiejscowa
poJega na tym,:ie wczasie, gdy w jedDym mittsniu zachodzi odmeh rozcj~owy,
, jedIioczesnie hamowtiny jest odnlCh rozciqgowy w jego antagonisci0. Zapobi,;,.ga
, to naprzemienilemtl "vVystiiepowaniuodrUchu rozci(lgowego w nieskoiJ.czollosc W
takiej parze miysni, co niev~tpJiwie mialoby miejsce (przynqjrnniej tI.:oretycznic)
w przypadku braku tnklej reguJacji pb jec!JlQrazowym zadzi81aniil bodica n"
Ic()rykolwiek z tyelt mi~s~i (skurez jednego z mi\:sni rozciqgalby drugi mivsieil).
hlllicnie talciego hamowarua pozwala na pel:Ilienie przez odruch rozciqgowy
ii,jologicznej Iu n k e j i p r z y w r 6 e en i a r 6 w now a g i, kt6ra zostala
i'.ald6cona prLCZdzialanie bodiea.
\'lf7.CCiotlo
mi~,niowe
Rye. 2. Luk odruchu rozcil\gowego nU/(snia.
Inn'l, uiezmiemie Wa1:u:t rol;b jakq pelni odruclt rozciqgowy jest u d z j a 1
w zaehowaniu napi",cia spoczynkowego mi"snia. Nawet
nie praeujq.cy mi"sien pozostaje w stanie pewnego skurczu, co wIasrue ola-dla
si~ naZWq napi~cia spoczynkowcgo. Mama wyobrazi6 to sabie jako ban1.zo
dyskrclny odruch rozciqgowy .dzialajqGY stale. Rzecz polega ria dwojakim
roclzaju rcceptor6w zawa.rtych we wrzecionie ml"sniowym. Receplory Iazowe .
reaguj,t U3 zlTlian~ dlugosci mi~snia i pracuj'l olcresowo. Receptory tOllicZIl e
dzialaj'l. ci,tgle notl.u'l.C slopieil rozciqgniycia lni"snia i wywohU\.c staIy,
spaczynkovl'y, stopieD. skurczu tego mi~snia3.
Odruchy rozci,mowe mi"sni podlcgaj'l. taki.e konlroli W)'Zszych pi~ter .
uldadu nerWowego. Typowym' przykladern tej regluacji jest hamowanieodruchu
prz:ez neurony m6zgowe, kl6re zachodzi w .traiccie wykonywania mch6w
w)'magojqcych rozciqguiycia dllilego mj~siJia.Bez tego ilie bylaby lhozliwa
jDkakolwielc dowolna czynnosc ruchowa, ,gdyz I,azdy ruch byIby nalychmiast
blokow3.11Y przez odrudl rozciagowy Z lniC(snipodlelJ,aj'lcych rozci'\.ganiu.
J Te dwa rodzaje receptor6w wrzeciona unerwione S'l oczywisde ezuciowo. Do prawidlowej
praey wrzeciona potrzeba jednak take ullerwienia ruchowcso. Po\uewai: wrzeciono poloione
jest r6wnolegle do wl61cienroboczych mitIniaj jest do nkh przyezepione na swoich koiJcaeh,
slwrez wl6Icien roboezyeh spolVodowalby rozlutnienie wn:eciona ..Skorn receptory wrzeciona
reaguja, na rozciqganie, to tukie weze!miej rozluznione wrzeciono nie zareagowaloby naleiyeie
na l1ast~puj~ce po strurc7..urozcilUSnieiemilsnia,Je:teli j-oona!wl6kna wrzceiona skure;q sit;
jednoezesnie z miI;;sni6w!c'l roboeU\, to wrai:liwosl: wrzeciona na ewentualne p6iniejsze
rozciqgl1i:ciel1li~sniazostallie zaehowana.
. (1'1lm~TI"em dmRs:Vlln;nn~r.Y~~'/(J'mjest odrudn fr:t sd~gml. Receptor
scivgnowy reaglue ua skurc/: 1I1i';Slliil.Reakcja ta zostaje prz~kazalla prz.ez
z:wojow't kom6rlc'( cZllciow;1 lla lcolll6rlc~ wewn~tE:llq rdzenia (pienllsza
synapsa). Pobud7:enie !com6rki wcwn~trLl1ej, zwanej tll nellIoncm
posredniczqcym, dodera do kom6rki ruchowcj unerwiaj'lGcj dany mi\?sieil (clruga
synapsa). PO|liewaz jedbak oduzi,lly\vanie neuronu posrcduiczqccgo na !com6rk.,;
ruchow't llla chanucter hmnuh~.Y, cIektem odruclm ze sci~gna jest rozluinieruc
miI(snia. .. .
OdlUCh ze scivgna, badany dawniej w niewlasciwy spos6b, traklowany by!
jako odruch obronny mi~sllia, zapobiegajqcy jego zcrwaniu prz.y zbyl siJnym
. skurczu. Obecniewiadoino, :ie zad,miem odruch6w sGir;:brnowydl jest przede
wszystkim zapewnienie lagbdnego ipIyuncgo przebiegll
s Ieu rc z u mi\Onia.
receptor
sciygno\'I)' komorkn cztlcioW(l
o
.~
~Q)~. neuron
If&j. po'rcdnicz'lcy
Rye. 3. Lulc odruehu ze Sciygna.
Do odrm:hol"J widl}ylly:JlyczlnY1:h nalety tz:w. o.uJmdn ;;',~~n~d;Q(mJi'iJdl
LH!.il|~jlJIiJ.). Jest to odruch obro~lly,kt6rego zadanic polegnllLl
llsllnirecill cz~scj ciara spod dzi,ilania czynnika
us z lcadz aj '1.c ego (lub potencjalnie Ilszkadzqjqc~go). VI klini')e odruchy
zgi~da nazywane s'l.Zl-V1jkle oc1ruchami powierzelrovrnymi.
Oclr1Jch zgil(cia, W odr6tn.ienlu ad dw6ch poprzedllio om6wionych odmch'nv,
charakteryzuje si~ r 0 z I any In s z e r z e II j ems j ~ p 0 bud zen jaw
osrodJcO\vymuklaclzie nerwmvym.
Rccepto|'anli odruclJUzgi~cia Sq elcsterorcccptory, w tym
przede ws.rystlcim receptoryb6lowe, a e I e Ietor ami tn i ~ S i e
pop r z e c z n i e p r tz Ie0 w a 11e. W odruchu zgicecia IIp. po poclraZllicll!ll
b610wym podcszwy nast~pl\ie zgi/(cie kOIlczyny dolnej w stawie biodrowym i
I 1,J;OWY1l1, (;0 odsuwa stopy ad czynnika uszkadzajqcego4. Nazwy "odnlch
,j',:\;ia" nie 11aleZytrai-towac doslownie, gdyz po zadzialaniu bodica b61owego
" ,:" wyst8Jli6 vvyprostowanie koIiczyny. ZaleZy to od miejsca, 11aktore dziala
l'llllilc llszkadzajqcy i zawsze sluty OdStUll~ciucz~sci dala od tegoczynnika5.
11\'1 hldem odruchu zgi~cia na obszarze' glowy moze bye 0 d rue 11
, "", ,', w Ie 0 Wy. Podraznienie rog6wki wywoluje obustronrue skurcz misnia
" , ;CgO' oka, daj'lc w eIekcie zacislll~cie powiek. Czsto wystpuje
' ,jlllli':;csnie skurcz mi~sni6wki karlm proshDC\.cyglowy. Wszystko to razem
, "ii gaU(~ OCWq, przed dalszym dzialaniem szkodliwego czymlika (patrz
'1/). '
receptor
~
;ye. ~. Wie!osynaptyczny Juk ouruchu zgicia. W odruchll i)~11bior!\. udzialliczneneurony
jlll'irE.dnicz",ce,a pobudzcn10 szerzy si';l na wiele sllsiedlllch nemomer6w rdzerua kn;gowego.
\1/ rcz:ult;;ete, na podraznienie reccptor6w b610wych w pewnym obszarze sk6ry odpciwiada
"viele mi"sni, zv/ii\.zanychz kilkoma s!J,siaduhc)'mi stawami.
U zdwlvego czlovvieka odrnchy zgi~cia podlegajq hamowaniu przez wy-'n3ze
piiCLTCl uklaclu nenvowego i wyst,"pujq w pelnej postaci jedynie w przypadku
sih1ego podratnienia b61ovvego. Slabsze bodice b610we cry bodice dotYkowe
nie wyzvvabjq tych oc1mch6w lub wyzwalaj'l-. je W okrojonej, dyskretnej Iormie.
4 Jednocwinie z odmchem zgi"cia wyst,puje hilly odruch wiel;synaptyczny, tzw.
skrz.yzowany odruch wyprastny, klery dotyczy drugiej konczyny. U czlow1eka skrzytowany
odruch wyprostny nalety z~.liczy6do odruch6w postawnych, czyli odruch6w utrzymuj~cych
nalc'l postaw( ci81a. Po podrainieniu b6\owym konczyna zginajllca si, przestaje pemil;
Iunkcj" pod.porow"". l(orueczna jest wiQc IJlliana ustawierua drugiej konczyny tak, aby nie
grozil naIn upadek. Skrzyzowany mlruch wyprostny speln.ia u czlowieka takie zadanle. Mama
sobie jednak wyobrazi6, ze np. \I jHs!~Gz\l|ki oha odrllchy lllczrue spowoduj", odpel7..niQcie
Z\\~crz'eciaz niebezpiecz,nego tcrUllll.
5 J-lazwa "odruch unikania" kpil:j lll\daje blol\, ()dl\lchll, jednak nie jest stosowana we
wsz.yst1ckhopracowaninch,
Nalczy lu wymicnil;lzw. o(]rnch plid~g,:wowy, wyra:tajC\.cy siEt . z g i ~ c i em
wszystkich palc6w stopy po podraznieniu podeszwy.
Pav czysciowej utracie kontroli \-'VYiszych osrodk6w nadpracil rdzenia
,krygowego pojawi6 si~ moZe nieprawidlowa postac odruchu
..po d e gz wow ego; polegajq,ca .na . zgi~ciu czterech malych palc6w i
w yp r 0 s tow ani u . p eLl U 0 h 3.6, Natonliast w stanach po calkowitym
ptzerwaniu ciqglosci rdzenia. kr~gowego, opr6cz nieprawidlowego ..odruchu
.podeszwowego, rootertJycz~gto obserwow~cinasywny odruch zgi~cio,,'Vy calej
kbiJczyny. Odruch ten moze si~wtedy pojawiae nawet po delikatnych bodicach
dut:ykowycl1."'-
. D 0 0 d rue h6 w wi e 1os y nap t yo z ny c h nah:vt tei; wszystkie
odtuchy autonomk~le. Nielct6re' z nich b~dqprzedstawione w kolejnych
. rozdzialach.
6 Niepra",~(Howy odruch podeszwowy opisany zosta! po raz piei:Wszy przez J6zeIa
Bab1J1skiego(w1elkiego Irancuskiego neurologa polskiego' pochodzenia) .i nosi nazwQ
objawu Babinskiego:
KOIllJr!wmi uncrwiqjilcYrru wir;;kszosc naszych receptor6w Sit k 0 III 6 r k i
c Z It cia we. Wypustlca obwodowa, czyli nietypowy, wyjittkowo cUugi dendryt
takiej kam6rki, odbiera bodice od receptoia i przewocizi je w kierunku dala
komorlei. Cialo komorlei leZy w zWoju czuciowym, kt6rym jest zw6j rdzeniowy,
zwiqzuny z Icorzeniem grzbietowym nerwu rdzeniowego, albo zw6j czuciowy
ncrwu czaszkowego. Wypustlca dosrodkowa kom6rki czuciowejwnika do
rdzenja kr~gowego lub do pilla m6zgu i w tcn spos6b inIonnacja czuciovva
osiqga osrodkowy uldad nerwowy.
. Aby jeduak uldadnerwowy czlowielca m6g1 nonnalnie spelniaG wszystkic
swoje zadailia, kouieczne jest przesylanie inIorrnacji czuciawej do wyiszych
pi~tcr uldadu llerwowega, w. tym do kary mozgowej. Jcst to mo:tliwc dzir;;ld
istnieruu lancuch6w neuronalnych, w 1ct6rych kolejnc kom6rki przekazuh sobie
poprzez synapsy inIoDllacjv 0 zadzialaniu bodica na rcceptor. InIoIIiul.cja
czuciowa osiqgntc moze Icon;?m6zgu wieloma drogatni. S'l'Yoist:t drog~ c:wdow~
llazywamy lailCuch utworzany przez nqjmruejsZIlliczby neuron6w i przewodz'lcy
lylIca jeden rodzqj czucia od receptora do leory m6zgowej.
Pobudzenie czuciowe moze tez w~drowa6 przez liczne osrodki,
przccbodz.tc po drodze prrez znacznie wiecej synaps. Jest ana w6wczas
przewadzone razelll Z bodicami innego rodzqju i traci zwiqzek Z okre.slonyil1
rodzqjem czucia. Takie drogi czuciowe nazywamy d r 0 g a III i
e z u c i 0 W Y m i n ie s w 0 is t ym i. Wchodzq OIle w sldad tzw. uldadu
sialkowatego imajl( m3czenie dlapracy m6zgu jako calosei (patrz sIr. 13 B).
|
czucicb61u
cmcie powicIT.cho\Vue. cwcie tcmperatUly ... .
. . | onenlnCYJnc
c:cue!edolyku . .
c7.Uciegl;~bokie .. . prccyzyJne
, cwcie lrzewl1c
Rye. I. PodziaI cwcia somatycznego.
Z ()bszaru zaopatrzenia nerw6w rdzeniowych i czaszlcowych odbierane S'l
bodice dzialajqce na. receptory rozmieszczone dose r6wnomjemie w calym ciele.
Mog'l to by6 receptory r6Znego typu: mechanoreceptory, chemoredeptOly,
tennoreceptory i receptory po1in:.odalne. ZwitV..zrre z mmi rodz,.:lje wrazen
cmciowych okreSlane S'l mianem c:roda s~lJ!]atyt:zneg~. Z obszaru zaopalrzerua
nerwow cZRszlcowych poza bodicami czucia SOl111'.ycmego do d a tic 0 w 0
. odbieranc S'l jeszc7.c innc rodzljc !lodicow. Odbywa Sil( to za pasrednictwem
receplorow umiesz.czonych nil ograniczonym terenie i w spccjalnych narz'ldach.
Receptorami tego rodzaju S'l Iotorcccptory sialk6wki, chemoreceptory nablonlca
wI(ehowcgo i kubk6w smalcowych oral. ll1eelJanoreeeplOly llcha wewnr,;lrznego.
ZwiilZane Z nimi rodzaje czucia to: wnon., w~~h, .nn!~.".sHud! oraz czlH:ie
" p~loi~~illi ruch6w glowy (tzw. <tZClUldiC r6vmow;ngi).
(j,v:::~;\~~"e~ucie. somatyczne dzieJone jest zwyldel na r:wd.e ijJ,<[Jwircr:eduowHle
(r
0
: ~eksleroecptywlle) i cil:ll.!cie gH~HJ!~e(proprioceptywnc). D a c z u cia
""p <? w i e r z c how n ego zalicza si~ czucie b6ItI, temperatury j dotyku. Czucic
dotY1Cu~Ciiiedyskrymi rwtywne l~Tijiiatywlie-:czYl.r- olleiliilGyj ne i
. . - . (~ ~-c-~~. , ~ L-,\:/ ~- _.~._,
pleeYZYJne. ;...---- ~,.,/ jliL.-'F"'~ .."J-~ .; /., -I :t ll )1.
Tennillem c~~ i e gl~.)( okresla sil: CZLlCle przewodzonc z
nar7.ld6w ruehu.Na cZllcie to sklada siI( il1Ionnacja 0 stopniu rozciqguiyda Jub
skurew lDi~ni, rozlotenia liacisku w stawaeh, napinJnia wit(zadel, torebek
stawowycu i okostnej. Taka inIol1nacja pozwala na rozpozllanie beL udzialu
ukladu \VzroIcowego pozycji wJasnego ciala oraz zachodzqcych cwcntualnie
ruch6w.
~Ja!co trzeci rodz.aj.cz:tJcia somat}'czncgo wyr6znianc bywa cl.asem c:wde
( ':.h7;evm~,)czYli cG:erocePl:0~l~, . zwi~zane.z re~eploral~i. l1mi~~zczor.1YIT1.i VI
--har?"'1dach wewIlI((riITydr.- Moze to bye CZUCle zarowno uswl,uJ8lT1l3nC, Juk Jle
pod1egajqce swiadomcj pcrcepcji.
Przedstawiony powyzej podziat czucia somalyczllego nie llwzgll(dnia
pewnych klinicznie \.vaznych kategorii czucia, lakich jak cl.ucie ucisku j czucie
wibracji. Nalezy tez zdawac sobie spra\V~ z Ialetu, ze .CJuw-c---C:bJL!u
od,bierane jest nie tylko z pawlok (eo zaliczymy oczywiscie
do ;;~uciapovilel~ichownegci) i .~tJ.. ~- -TcCi zaliczy6 mol-nil do c2ucia
trzc\-vnego), ale takze- .. z- .. miysni, sta.w6w, wi~zadel i
1i~ ~~~~i~~~w;~;~~;~~~;;j~iOm(~dO-GZllda-~-gi~bOkiCgO;~ ll.aI:~~ Z,I,
. . ~ol
. ~,,/rDV)gi c:w.da somntyc;wego
. <' 1,;". LG/ (V'- -'
(
\G Z przcwodzeniem impuls6w czucia soinatycznego do lwry z obszoru
/. . z';lQlli.lJI?-0~:le.Q:.y6w rdzcnio'rvych zwiqzmc Sq clwie drogi. Jednu z nich
'Pr.z:cwoclzi czu6Ie~b6Iu, tempcratUly i czucie dotykll typll orienti1cyjnego. Drugu
~:~Cjest drogq, cZllcia gl~bbkiigO:-p~~zy'jnego-~~~~ ~d.0.!-Yl(il--orai~czii(;ja~ucisIsu i
~ wibracji. Z obszaru uncrwienia nerw6w czaszkowych ezucie powierzcbownc i
. ----
! Dotychczas brok jest satysIakcjonujqcej klasyIikacji receptor6w, U co za tym id:ic, takzc
czucia somatyeZllego. Obieeuj'l.Gejest nieco nowsze podejscie, za punkt wyjScia przyjrnujqce
r6tnice w budowic recep-tor6w. Podzial reeeptor6w na wDlnG znJconezenia
ncrwowe, zakonczenia nerwowe zwi;v.ane ze struktllrami dodatkowyrni oraz reeeplory
otorebkowane jest nie tylko jednoznaczny w odniesieniu do sarnych receptor6w, ale po.oowaJa
jednoczeSnie jednoznacznie uporzqdkowac rodzaje ez:ucia sorna(ycznego i jego drogi. Fodzialy
te nie s",jednakjeszcze powszeclmie stosowane.
,iJukie przcwodzone jest kilkoma clrogami zwiqzanymi z jqdrami nerwu
11'ljd/.ielncgo.
11' '1';\ q.\H.;ia b61u. temperatury i orientacyjnego czucia dotyku Z obszaru
IIIIQlw1onegoprzez nerwy rdzeniowe
'i c r w s ZYIII II e u r 0 n e m tej drogi jest komori'll CZUdOWli
1111'1 Iviaj'15:areceptor. eialo tej kom6rIe lezy w zwoju rdzeniowym. Jej dendryt
,' i; UlIj c si~ z recep torem. Jej akson wchodzi do rdzenia kr((gowego p r z e z
' :\ ,: e '" b 0 C z n II k 0 r zen i a t y 1n ego nerwu rdzeniowega i kientie
'11, do istaty szarej rogu tylnego. W rogu tylnym rdzenia za
1''' lcdl1idwem synapsy przekazuje pobudzenie innej kom6rce nerwowej,
'/Il,'m:c :,zmuIlTwej rogu t-ylnego rdzenia kr~gowego. M6wimy, z.e nast~puje'
1111"i po: e I qG zen i e d r 0 gin a d rug i n e u r 0 n.
Rye. 2. lOrz::bieg drogi czucia bolu, tcmperatury i orientacyjnego czucia dcityku Z obnaru
unerwionego przez nerwy rdieniowe. Poto:i:enie ciai kom6rkowych kolejnychn~~ron6w'drogi
zuznaczono kolorem jasnoszarym. Poziom krzytowania sit dragi viyrotniono kolorem
ezamym. Analizator oznacZOl1O kolorem ciemnoszarym. Ten sam spos6b oznakowania
Z8stosowano dnlej na wszystkich scbematach przedstawiaj1\,cych przebieg swoistych dr6g
cZLlciowych.
A k 5 and rug i ego It e II r 0 Jl U przechodzi na' przeciwnq, stron;:
rdzcnia lrr",gOVICgO p r z c z s poi d I () b i a lei llkladajqc si~ wok61
przeclnio-boczncgo abrzci .a rogu przcdllicl',o kicrnje si", do m6zgowia. Dochodzi
all at do wzg6rza i dlatc|',o I.y c z~: (;6 d ' () g i nll.ywamy drogll nueniowo-
~?ii3g6nww:t tmctc!s i'flirwll/ld",:I<i"WI. I' ,./. e c 11l) (1:,;u 11 ie a k son 6 w z kaidej
f'
1
..
\
Z obu stron cialil II a 11 r z c c iw n '. s t r 0 11Q rdzcnia kn"gowego oznacza
lm:yiowanie drogi. V1l61maprzcwodzqce czuC1e b6lu i temperatury
uk\adajq~Q bar d z i.e jbo c z 11ie n r'-~i}6kiiapiZe,vOdzitce"~"czuc-J.'e~
i(de;ty~ D1atego trndYCY|rue\VYr6mia -si~ drog!K i'dze~.i?~?-\'.T~g~.!':"')~!:t
~"1JurZrilt tmctv.s spil1-!itlll11ll.micus filial/lis,. kt6rq, ~iCZIC sir,Ido .z;Iiurj. bocztiego'
rciZerua~'lrr~gowego i drog~. rWz:eniovio-vVzg6rzow~ r.,.pnedn1!') tra.~tllS
.spilloillalamicus al!terior,zaliczanq, do sznura przedniego. W' pnl1i"C-: m' 6 z g
obic drogi b i e g n q,r az em i okrd1ane byWajt.j a k 0 '1jVt'tga nl71enimr1'u
lelllflisclisspi/lll'is. bochodz'lone" dQjitdra bn;uznego' tylno-bocmego.
. . "'- '. ,.....
wzg6r:w. nt'cle.m.ventraliS posterolaterolis th(J/{u!li;gdzie nast~puJe pr2;elq,czenie na .
. .' ;, .
t r z e C In e u r 0 n.
Alc;ony Irzeciego neuronu.~wytwarzajq, fZ'N.
pro m i en is to S6 c.z u c i 0 W q, kt6ra stmowi c~s6 promienhltosd
..wzg6na radiliiio tluzl(li'fti2 i kt6ra poprzez odnog~ tylnq, torebki weV!ri.~trznej
traIia do abszaru leory czuciowej, zV'Ianej lwr~ somatosc'J030rycIZUl).
Tn przez kolejl1'l synap3lt bodziec zostaje przekazany lcom6rce korowej, kt6rq,
nazywamy a n ~Ii z a tar e m i. kt6rej n i. e : z a Ii c z am y j U Z . d 0
n e u r 0 n 6 W d r 0 g 1.. Kora somatosensoryczna zWlqzana Z obszarem
zaopatrzenia nerw6w rdZeniowych lezy w p}4J\cie ch;miwiovrym ioJJll$ [JIJl'ietp.liJ,
W (1) tylnej cz~sci |lli'ldka okoloSl'odkowego lobllllill par'(l,centf'{Jli.~, W (2) g6rnej
i srodkowej cz~sci wlu'I'tt! z:'!Iodlmwego gyms pOJtantI'Cdis' ami VI
(3) przyleg~qcych c~sGiach hruzdy ModlmTIej sulc!!s cenfr'lJlis.
PodSlll11owuje\C: rlraga czucia MIll, temperatury i orientacyjnego ('.zueia dotyl11
jest drog'l tr6jneuronowq, skt7:y.iawallel nisko na poziornie. drugiego newonu, na
wysokosci lleuromern,do kt6rego dochoclzi Z obwodu
3
. \V rdueniu kwgowym
rozdziela siI,)1mdwie drogi rdzeniowo-\~ng6rzOwe: bocznll i plzedniq,. -Qr:::'~~t;:;~~'c'l
bieg~~S.LJ|ym i prowadzi c?J-J~ieb61u"Ltt;'!n|Jt'rah'JY'r.pn)~-.r:~:::cl!|~~;"
Qjegnie...w..s.ru~~~P1J.~r\)i1J1-i"w~ilI|~r.-.t~1.9Y::-:~.~J.'':--:::''...:-
W tym miejsc\l trieba powiedzie6, ze przedstawiony povIyzej przchieg
dragi czucia powierzchownego budzi wiele zastrzezell W odniesienill do czucia
b 61 u. Gdyby droga czucia b6Iu przebiegala naprawdI\:tak, jak to si~ przyjnwie,
walka z b6Iem bylaby ZllacZllie latwiejsza. Mi~dzy innymi, wlasnie pr()by
chimrgicznego leczenia b61u poprzez przecinani~ drogi b610wej daprowaclzily
dostwierdzenia, ze w wie1u punktach Iaktyczny przebieg tej drogi nie jest
zgodnyz przyj~tym schematcm. ZaczynajClc od poczq,tl1tmeba stwierdzic; 7.C
duza cz((s6 w16kien b610wycll wnika do rc1zenia kn;:gowego przez kOrz.cIl
przedni, a nie tylny nerwu rdzeniowego. Ponadto duza czt;:sc \V16k1enb610'vvych
(zwlaszcza z trzew) w11ikado rqzenia kr\)gowego ZllacZJlieV'ryzej nitmozna by
sirt spodiiewaC, na- podstawie ich obszmuunerwieni~ poniewaz. cz~sciowo
2 Promienistosci srodkowe wzg6rza radialiones thalamicae cenlrales.
3 Din niekt6rych wl6klen, a ZwlaozCza dla wl6kieil bOlowych, skrzytowanle to lezy zwykle
kilka (2"5) neuromerow powyzej poziomu, Z kt6rego odbierane SEl bodie-e.
45
wykorZYS(lljC drog~ WStYPlljqCCl. poprzez pien wsp6lezulny. R6wniez. w obrybie
IJl(')z)"owi,l droga cZ11eia b6111 biegnie prawdopodobnie nieco inaclej nit droga
('J,lcia 'dolyku i poprzez jqdra tylne wzg6rza traIia do kory \YysPy. '
.IzoIowanc jcdnostronne ~ s z k 0 dz e 1l i e drogi rdzeniowo-wzg6rzowcj
IV rdzcniu IrI(gowym spowoduje zncs,icnie odbioru wrazell
lJ610wych itermicznych Z obszam lezqcego po przeeiwnej
stronie data i ponizej poziornu usikodzenia, Przez
lIszkodzon'\. drag/( oczywlseie rue bC(clzie tez przewodzone czucie dotylcu, ille
!lie br;dzic moi:na tego stwierdzic, bowiem czucie dolyku bydzie jednoczdnic
r,rzewodIo1le inll'l. drog'\. (patrz ponizej). '
, (, , (IN! _.... ('."
.:' " ",, i'!"" .Drog,a cZl/cia glcbokiego, precyzyjnego eZl/eia dotyku, czueia ueisku
i. '.,j{, i wibrncji z obszaru uncrwionego przez nerwy rdzeniowe '
. :!, (!;/ll//L':' Pie r w s z y m n e ui" 0n e m tej drogi jest auciowa wm6rklll zwojowa,
Icz'lca W zwoju rdzeniowym. A k SOil t e j k 0 m 6 r k i, po wniJwiyciu do
rdzenia p r z e z w j tz k y p r z y Srod k 0 w l\. k 0 r zen i a t y I n e g ~
nerwu rclzeniowego, przeehodzi do s z n u r a' t y I II ego, zagina si~ i
biegnie do g6ry po te j sam e j s t rOIl i e. Po dojsciu do rdzenia
przcdlllzonego koIiczy si~ w j'l.drze smuldym lub lclinowalym. W sZllurze tylnym
vksony pochodzqee z dolnych zwoj6w rdzeniowych uldadaj'l
siC( p r z y S rod k o. w 0, wytWar7...ajt p'cr.ek ~mmldy fasciculus gracilis i kOl'ICZ'l.
si\ w .i~d nee smukIym Nucleus gracilis. Te z g 6 r n y e h' z W 0 j 6 w ukladaj'l.
si~ b 0 c Z II ie, wyh'Iarzajt p~czek klinowllIty fnscicrdus CUf1ea{us i koilczq siy
w j~dn;;e ldinowatym /,ucleus Clltl~a(lls. Dla' omawianej drogi wlaSnie' j'ldro
sIJ1ulde i klinowate (a rue rog tylny rdzenia IrC(gowego) stanowi'l. 0 S rod e k
n aj II i z s z ego r z ~ d u. P~czek smulcly i ldinowaty lworZl tazern drogi
wst'tpuhce s:wura tyluego. .
Dr II gin eu r 0 n oma,\~anej drogi slanowi k 0 lD 6 rIe a j qd r a
S 1I1 u let ego 1u b Ie1 in 0 w at ego. Jej aksoll przechodzi na d rug 'I.
S t r 0 n l( P n ia m 6 z g u w tzw. slu-zyiowaniu wst~g pn;ysrlJdl.ovych
decu.,S([(io IcutIli:rcOIwil TFletliirlium j wchodzi w sklad wst~gi pn:YSrotllwwej
IWlfdsCllS mediali.,. WsIlrga przysrodkowa doel19dzi do j1/,dra lJrz.usznego tyll1o-
lJocznel~o wxg6rnl nucleus le/ltralis posterolatemfis thalami. T r z e e i.n e u r on
stanowi kom6rka tego' .iqdra. 'J~j akson przez promiel1istosc
c z u c i 0 W 'l dochodzi do !wry somatoserisoryczncj.
Podsumowuj,!:c: clroga czueia gt~bokiego~dotyku, lJciskU i wibracji jest
dLOg'l Ir6jncuronow\., slrzy.ZI.J':0!l'l--WJso.1s.Q....lY ...rk?niu .Q!Zed!.lizOIlYJn w obrC(bie
.(~I:tJ...gie,gonel~rCl.lll,1. W '1'dzeniu krC(gowym wytwarza ona dwa pyczki sZIluni"
tyiJiego, 'sllllildy i Idino'vvaty. . . ,
Izolowane jednostroJ1l1e us z k 0 d zen i e dr6g wsl~pujqGych SZllma
tylnego IV rclzelliu kr~gov,.1'rn spolVoduje u t rat C( lllozliwosci. db i r u
o d pow i e d n i c h, rodzaj6w bod i e 6 w eZllciowycll z obszaru ciala
lezqcego po s t r 0 n i e us z k 0 d zen i a i po n i z e j po z i0 m u
1IS Z Ie d z en i a, W ~/.cl,q'/)IIl()Sci, przy zilInkIliyl}'ch oczach pacjcnt nie
bC(dzie polraIil okresli6 poJozcllia koilCZYIl w stawach ani r()zpoznac kiewllkll
wykonywanych bicmic w yell slawac!J nlch6w (7. n i e s i en i e c z. u cia
'g y bole ie g ~), nie bydzie odczllwal clrgaIJ przylo:!.onych do dab s(roik6w
.CDl i e sic n i e c z u cia wi bra c j i), Ilie bt,,d:ie mogt rozpoznal~ dolylciem
trzym3.I1ych W Ii(ku przedl11iot6w an.i rozpoznac znak6w pisanych 11l1lpaJccm ua
sk6rze przez badajqeego (zespoI zaburien wynikajqGy z uszlcocb.:enia r6znych
rodzaj6w ezucia dyskrymillatywnego i noszqcy na2WC(. s t ere an est e zj i).
W tym miejsclI trzeba poclkrdlic, i:e .proste ,bodiCf: dotykowe mog'l bye
odbierane dzi'(ki zachowanill ciqglosci drogi rdzeniowo-wzg6rzowej.
gnl'7.ie j pien ncn,n rd;-:cniowcgo
.. .... .. 6.. .. .... .. .... .... ....
~
Ryc. J, Przebicg rlrogi, c7.Ucia ,glbokieg0, |lrecyzyjnego czucia dolVku o(~7. czucia ucisku
wibracji z obszaru uneiwionego przez nen.vy rdzeniowe, '
~.. , '. . . .
Drog} czucia' somalycznego z obszam unerwiongo przez !len-vi'.
czaszkowe
tJswiadamialHl. jnIonnacj~ somatosensoryezIlt (z wyjaJkiem in|onnac;ji z
wrzecion I11j~sl1io'rYych) prowadzl. nastypujl\.ce nerwy czas2'lmwe: m':l'W
troj&ddny /Zcrvus trigeliliJiu,~, nen'l' (1"i3r:wwy nervus f{Jchdi.~ (znikorna iJos;
~;;Iukiel1), H',l"\'l' jp:y!r.owo-gardlo",;,y u<m'tlS glus,wflltnrvJlgeus i len1' hltdf,~Y
nerl'Us 1'agus, Pie r w s z y . u e u rOIl drogi slanowi'l ~;,()mQdd ~Z;l!di}We,
lezIJ.ce w Z W 0 j a c 11 c Z II C i 0 W y c h wymienionych nenv9w, S'l lo,
ocJpovoIieclnio, iY6j nenllu tJ'6jdzidutego Wmgliull frigemirmle, zw6j Iwl:m1;a
ganglion geuiculi, Lwuje ncrwL jl;;LykJ~vo--gl\rdIDYYlCgo g{(ur;li(l fJeJ'J,j
"I'/Wf]'Ifgei i nvoje ~erwu bl~dllego ganglia nervi ]lagi. Jednak: aksony tych
'' s t k ic h n e u r 0 n 6 w Z W 0 j 0 W Y c h koIJcz~ si~ W j'ldrach
i' i:,'n'yd.l WenTl'U tr6jd deIuego.
przyjml\je
l'lllt,) IdICnio\vc
(: 11,";( W1roa
,:l\':;l: srodkov.,-a
('/',"~;(': dolna
orienlac)'j ne czucic doly ku
wsz)'slldc rodzajc c7.11cia
c7.11ciebolu i tcmperallllj'
drogll tr6jd7jclno-wzg6n:oll'a pn:ednia
dragi do moidZlm
draga lrojdzieLllo-wzg6n:owa przeduia
droga lr6jdz:klno-wzg6rz.owa przednia
j draga lr6jdziclna-wzg6rzowa tylna
CZ1.!cic C!t(bokie1: 1 ezucie uciSl..ll i
wibmcji, precyzyjne czucie dcilyku
"'" ,1. l'o!;\.czellia ja.der czucimNych llerwu tr6jdzielnego.
/, czuciem powierzchownym zwiqzane Set dwa j qdra
1l,',iowe: j~dro r"b:eJiliowe Ilcrwu tr6jdxielnego IWcleus spinalis nervi trigemini
i::"lrn mostowe ner'il'l.! tr6d.T.idnego ltucIel's pOl1tinus nervi trigemini4.
(lillorki tych jqder tworzq drugi neuron oITlawianej drogi.
J :,pl,'0 nh:ennovye jest bardzo diugie i posiada t r z y c z ~ Sc i: g6mq,
:'ldJu.wl'l i dolnCl. C z <e s 6 g 6 1-11a jqdra rdzeuiowego jest jCldrern
() Ii C II tac y j n ego cz ~c ia do ty k u. Cz~ Scdo 111 a przyjmuje inIormacj~
h (';10 W 't. i prawdopodobnie t e r ill i c z n q5. J~dro m05towe zwi\.zanejest
':II()WllO Z precyzyjnYl1l czuciem dotyku, jak iz czuciem
:'.iqbokim, jeclnak z wylqczeniem impulsacji F.; wrzecion
lli'cSlliowych.
A Ieso 11 y wychodzqce z tych dw6chjqder wytwarzajq drog~ tr6jdzidno-
IYII~Or;wwll. br;O.1iZn~ tractus trigemirwtlwlllll1icus ventralis, zwanq tet wt~g~
tr6jI1:d(;lnit [eall1iscmi trigeminafi,r, Przechodzi ona 11a s t 1'0 n ~ p r z e c iW 11'I.
l1H i a m 6 z g u i dochodzi do j'tdra bl:'Wll:mego tylno-J,lrzy&rodkowego
v:,;s(~ir2w. fll!dellS ventralis posterollletIiali.f thalami. Ze wzg6rza . t r z e c i hell r 0 n
v,'kdzie itlIormacj~ przez promienistosc ezuciowq do .kery
EomatoseU50liJ'C:l'.lilej plata demieniowego lobu,~ pal"ietaTis. Dla obszaru
4 J<tdro pasma rdzeniowego nerVvll 11"(ljc17.ie\nC|\O, WleleflS tractus ~pillalis nervi trigemini, i
j'1.c\ro cZl.lciowe g6me (g\6wne) nenVIl IJ')j,I'I.iclnq ,o, nuelelJs sel1sori''s supJrior (principalis)
i?ITVi Irigelnini.
5 CZ(,GC srodk()wa j1|dra rd7.cniovll '!',ll (H',( IV\! 1I,',jd'l,ie\IJ(";',1l Ilie nabi.y do drogi. czuciowej
;;\yolstej, aleprzcka:wjeinIlIll\:Jcj" '!"ll1,;.\)h"
'',
l\crwrw czaszkowych jcst to " (l dolna C7.
X
SC zakr~1u
gvrus fJostcentmlis i (2) przylegajqca czt:;sc bi.l.i.zdy irodkoV(ej .
. ',:
.', zaopatrzeniIl.
'. zUSrGdkowego
. sulcus cei:tralis.
. Cz ~S6 k 0 ill or e k j a,.dram 0 stowe g 0 Wysyla swoje aksony
'poprzez . drag\: tr6jdzie1nil-n';!;g6rtaw~grzQietow1itr(.lctJ,)s mgemiilOt'ia'amicus
dotsafis,:do wzg6rza po tej samejstronie. Okolicq ciaia, z
kt6rej bodice ',sq, dziliki'temupriek~zywane dQ ob,u
.,.W l. g 6tz/.a st'l.d cla 0 bu p 61 k u I. ill 6 z g 0 w ye 11, . jest \vn((trze jamy.
, llstnej o~azJejbezposrednie sqiieclztwo, czyl,i tzw. 0 k 0 I ic a 0 r a I n a. '
. to, \j.PA/l.AI|;L '\\.":1 \...e.~G~0'-~ c.
"- /\
""-..!
-;A-
1"- - _ - .._ .. " . _ -- ............... --- _ .............................. "1
\
promienistosc cwciowa 'j
. . (n~uronill)
., \1~~;;~-\\==t1tJJ;~~"\
,~~~~~ ,,~\\ ( )
, ~ItAA/Y{~V (i/tr nemon II
\ - t~~~:.:::'.-:-~~~::=::~~~.~-:c=~:::::~:2K~:.:":::~::::::::'::::;-::':::~::::'~:~:':'::~~:~'::'::;~":::::':::::'~":"""\ '
korzi'nie Ilenr6w cZllnkowych ..'
'7 . "'J
r
\ t;~"7\F\l.iFjI6iVJtwirii1~1:Kt~!F''''W''m:!i'' ~
~~~o. <"N,1~~~~i~~:~'6;~~~~k6,~;~h~"'. .' \
\0\' Q;l00.~~"" -.- _ -;;r;; ..:.. ..c .. .. .. .. .. ~ .. .
. 0) ".~.
5. Przebic'g drogi cZ1Jda somatyc~e.g():zobSz.ar.u uneG."iol1ego przez nerwy czaszkowc.
InIonnacl~ z wrzecion mi2sni'owki poprzec;;:llie
p r qZ k 0 wan e| ,g 1:0 W Y prowadz't wymienione wyzej n'liesiane 1l(~.r\Vy
czaszkowe, a ponadto prawdopodobnietalc.Ze nerwy traktowane przez na3 .Jako
wylq,cznie eIektorowe (odsrodkovve), tm. n erw okoruchowy" bloczkowy,
odwodzo..cy;dodat1cowy i podj~zykO"\.yy. W 1:6.k n a wi 0 d i:\,ce c z u c ie 'I.
w r z e C10 n m i~Srii 0 w y c h s <\. w y pus t k ami 0 b W 0 d ci\:VY 11li
k 0 ill 0 r e kj~dra gr6dmozgowiowego. nenyu ' ti:6jd:delnegQ IUre/cm
mesellcepl1l11icas ne~.Ji trigemiHi6. Jest to bardzo dziwnc jqdro, pomewaz jest
zbudowane'z 1coill6rek pozornie jednobiegunQwych,
ident)'cznych .z kom6rkami lez'1.cymi vi obwodowychzwojacb. czuciowych.
Niekt6rzy sqdzq, te. z jaldegos pQwodu pierwotne kom6rki nerwOwe
przemaczone dla tego j'\.draop6nily si~ z 'Nyjsciem z grzcbienia nerwowego i
6 Ja,dro pasma sr6dm6zgowiowego ncnvu tr6jdzielnego, nucleus tractus l1lesencephalici nervi
trigemini.
1.1 J:ilaly llwi~ziolle W rozrastaj'lcym sir;,:pnill m6zgu. W ten spos6b droga z.
IVl/ceiOll lJlic,;sniowych z; obszaru glowy stali si~ jedyn~ drog~ cz;uciow'l, w.
kl('He; cia!o Iwm6rkowc pierwszego lleuroJJU leZy W osrodkowym ukladzie
[W ",, ()wYlll. Nic znamy, niestety; dokladnie dalszego przebiegu tef drogi.
POdsllIllowujqe: drogi c?llcia somatycznego z obszaru glowy sq drogami
Irtljr;clIrollowymi, zasadniczo s!crzyzowanymi w pniu m6zgu W obry'bie drugiego
llCUIOI111. DIn oIcolicy oralnej drogi te sC\..cz;:sciowoskrzyzowanc ..
rog ,lny
~
rog tvlny
tr;1iWlitl.~
Rye. 6. Uncl\vienic sk6ry glowy przez jl\.dro rdzenio'we nerwu tr6jdzielnego i przez rog tylny
rdzcllia kr\?80wcgO. I - StreIy unerwienia glowy i streIy jl\.dra rd7.eniowcgo u czlowicka w
pozyeji opisowej w widoku od przodu. II - StrcI}runenvienia glowy i streIy jqdra rdzeniowego
c:dowieka Ici.qccgo na brzuchll w wiclolm z boku. III - StreI}r uncrwienia glowy i stre.ry
oupowicdnika j"dra rdzeniowego u ryby. (Na wszystlcich schematach umownic wyr6znioIJo
cztcry streIy unerwicnia glowy przez j'l.dro rdzeniowe. Widac przeclluzanie sie'jqdra
rdzelliowcgo w rog tylny 'rdzenia Im;:gowego, kt6rego strer", unerWienia glowy oznaczono
lilCIlR.)
Uszkodzenie nenvu czaszkowego prowadz.qcego bodice czucia
~;o!1lalycznego spowoduje zniesienie wszysllcich rodzaj6w ewein w obszarze
z,lopatrzenia lego nenvu (palrz. s.tr. 53). Us z k 0 d zen i e j q d r a
r cIze il i 0 w ego n e r w u t r 6 j d z i:e 1n ego spowoduje' rozszczepienne
l:lburzenia cZ\lcia Vi obsZlr:reglowy, tw. przy zuiesieniu czucia b6ln i temperatury
br,:dzic zachowane czucie dolyku i czucie gll(bokie z'tacji nonnalnej pracy inuych jqder
nerWll tr6jdzie1nego. W zalemosei od stopnia zaj~cia' jqdra rdz.eniowego obsV:lI
z/1btu7.ell moie bycr61:11.y, ale jego ksztalt bItdziebardzo eharakterystyczny. Wynika to Z.
ulozenia w jqdrie rdzeniowym nerwu tr6jdzieluego kom6rek zwiqzanychz
posz:cz:eg6Inyllliokolicami glowy. Naj'vvy:tejw tym jqclrze le1:.t kom6rki oclbierajqce
bodice z okolicy oralnej, najlliz.ej - komorki odbierajqce bodi,ce re sk6ry glowy z
pOI!,J'anicza obsza.ru lUlerwicnianerwu b'6jdzielnego. SlreIy posrednie jqdra zwiqzane Sq
odbiorem bodir.hw :re streI posrednich powierzclmi prz:eclniejgtowy, ukladaj'l.cychsi~
konccnlrycznie wok61 S/.pdI.Y lI:;I.D!;!!e!(ll c/.l,:sciowe uszkoclz.cniejqdm rc!zeniowego
objawia si~ obsz~rami zlJicczlllcnia ukli1dajqcymi si~ ~okol szpary \1st "jak lislki
. cebuli".. l(u dolowi j,tclrordzclliowc IICIWlIlr6jd7jelnego prz:echodzi b~z zadnci
. granicy JI r6g tyJny rdzen.ia Jcrygo\Vcgo,do kt6rcgo docieraj,t przez nerwy rdzeJ1iow~
(odd11lgiegopoc7.qWszy) bodice :z.esk6ry tylnej powierzchni glowy.
Drogi czuc:;iatrzcwnego
Czucie trzewneuswiadamiane plyniezwieIureccplor6w. S'l
ta przcc1e wszystlcim receptor)' b6Iowe. NaieZy pOI18dto wymieni6
mechanoreceptOlY pycherza moczowego, odbytnicy i 11arzqcl6w plciawych
zewn~trznych oraz inne receptory odpowiedzialne za niejasne wr:lienia,
odbierane przez ilas z l1al'Z'ldow wewnytrznych. Dr 0 g a tls'yviadamianego
czucia tI'Zewncgo n a a b w 0 d z;ie maze wykorzyslywa6 zar6wno 11 e r w y
somatyczne, jak i autolJomiczne. W asrodkowym uldadzic
11e r wow y m czucic trzewne. llswiadamiane przewodzone jest d r 0 g'l
r d z e 11i 0 w 0 - w z g 6 r Z 0 W q b 0 c z 11q. . InIorrnacje tego typu bicgl1'l
j c d 110 cz e SII i cpo a b tl. S l ran a c h . rdzenia krygawego, a wiyc tmIiaj'l
'do Obtl wzg6rz idalej do abu pollett! m6zgu . .PrZ)!jllll\je sir,;
obecnie (choG Sq co clo t~go wqtpliwoSci), ze war u n Ieie 111
uswiaclomienia sobie zaclzialania bodica jest. osiqglljy'cie
p r z e z in Ior 111 a c j ~ 0 n i 111 po Z i 0 In U k 0 row ego. Lokalizacja
lmry m6zgo\vej odbierajqcej usyviadamiant inIonuacjl( z trzew nie jest pewIIie
ustalol1a. Wyniki niekt6rych badaIt wskazujll na kOI'l(wyspy if/will.
C Z U c i e t r z e Vi n e 11i e u s w i a d a ill j a i e przewodZOite jest w
ukladzi.e osrodkowym in 1|y mid r 0 g a 111i. Prawdopodobnie wszystkie
drogi cZllcia nieuswiadamianego maj'l zwiazekz jtdrem samuht}'H1' /lucleu.'>
so'itmlus
7
. Jqdro ta rozciqga si~ 0 d do 111e j c z y Sc i 1 0 S |u poprze7..
rdzCll przICdlu2:ony cI0 g 6 r 11e j g ran icy c z y S c i ::;z y j n e j rclzc|iia
. krygowego. Zil.Jiczane jest ano do jqcler czuciowych nervv6w czaszkowych,
jcdnak c10 c ie r aj q don i ego zar6wno wJ6lma pochodzqcc Z WJrl1'Qij
.h:zylww(J g21nlRowego i nen'lu b!tdnego, jak i prawdopodobnie wSIypujqcych
dr6g 3u|onomicznych rdzenia krl(gowego (drogi nl:r.eniowo-5bIlwwR: (1('.C(/~S
spillo,c(icu[l/I'es). z j II clr a s a 0 t 11 ego bodice l110gctalbo bct.posreclnio
alba za posrednictwem pa(hng6n:n hvpothalamus tTaItc do cin!;n
migdlllowatgo ~OlIJllS Ilmygr!a[oitfcUfII. Poniewaz czysc ciala migdalowalego
naleZy do kOly m6zgowej, silq rzeczy traIiajqce tu bodice osiqg~jq po Z j 0
kOTOWY. Jednakt.e bodziec, kt6ry OSiqgllql kor~ tl16zgowq,
II i e k 011 i e c z n i emu sib y ; us w i ado m ion y. CzasaLnt jego oc1bil)r
mozemy odczuc pod inllC\.poslaciC\.. Na przyklad, inIonnacja 0 zbyl tliskim
wysyceniu krwi t~tl1iczej tlencml1Joze bye uswiadomionajilka uczucie dU.SZllosci
albo wyrazar': Sly uczuciem I~leu,kl6rego i:i'6dla uie rozumicmy.
.&
~
,
l
'l-~+

Ze~poly uszlcodzen r6i:l1ych dr6g czuciowych


~)Olychczas ?rzedstawione zostaly objawy, jakich moma sit spodziewac"
H/',y ~z~lowanym jednostron,nym u;z:!c?dzeniu poszczeg6lnych dr6g cZlieiowych.:
\lvklllllce lekarz spotyka Sl~ eztSClejz ~.sp~lami zaburzen czucia 0 bardziej'
I,!tlwnym charalcterze. Zarmeszczony pomieJ opis dla pelnego zrozumi .
. 11 " ' erua
W\:~laga 111~ty (Q zn~OIllOSCl prze?iegu dr6g czuciowycb, ale takie znajomosei
"l,d}:e~~ . mnych dro.g '7 ukla~l~ nerw~wym. Stqd, do opisu tego naleZy'
1}lIIYI OCICpo zapoznaruu Sly z calOSClqmatenalu. .
J"
-~J

l.
prLebieg drogi
rdzeniowo-wzgorrowej
przebieg drogi
piramidowej bocznej
przebieg dr6g
wst~PlIj,\cych Sz:nura tylnego
obSlar mleS7.ill1ego
uszIcodzenia obwodowego
obszar z.niesiel\ia
c1.ucia b6lu i temperalury
ObSZ3S porazenia osrodkowego
i 7:niesienia czucia gl~bokiego
Rye. 7, Zespoly zaburzet'I ezucia: 1- w ~szkodzeruu nerwu 11 - \V pO!OW1'CrvIIi k U .
d . I '-J usz 0 zeOlll
: z:ema .(J(~go~~go, IH - w uszkodzeniu sp~id~a przedniego rdzenia kr~gowego. Na kazdym
ochemaCle CZQoGl bocz:ne prostoktta symbohzuH obszar uncrwierua nerw6w ruze l' I
d
'1 I"" . . n owyc 1 po
WOC 1 slronac 1 ct&a, cZls6srodkowa symbolizuje rdzen kr~gowy.
R?zpOZJl~lie ~l1i.e~s?auszkodzenia uldadu nerwowego jest cZysto Illotliwe
w wymku anahzy IsllUejqcych zaburzeIi czucia (i ewenlualnie zaburzen' rnn' "
f 1 .. ) " . yell
11I1 ceJI , OCZY'vVISC1~ pod warunkicm zm~omosci anatolrui CZYllllosciowej ukladu
nerwowe~o. W. pJer~SZ),Tlll rZQdzie waz;nc jest ustalenie, cry obserwowane
zaburzellla CZUCIawyutkan z w;z!codzcnia ukladu ucrwowego obwodowego
osrodkowego. ' cry
Zaburzenia ,obwodoYle czucia, powstaj'lce \'1 wynilm
nerni6w (1) wystypujq n a 0 g ran ic z 0 n Y ill . 0 b s za r z e,
odpowiednimdla uszkodzonego nerwu lub jego galtzi, (2)wystIQPuj~ po
.stronie zmiany chorobowej i (3}dotyczq wszelkich
'0 d z a j 6 w c z u cia prowadzonych przez dany nerw, Jesli \1szkodzony'
. nerwjest nerwem mieszanym, (4) zaburzeniomczuCia b~d~ towarzyszyc inn e
objawy, r6wniet na ograniczonym obszarie, 'wlasciwym
\lladanegcillerwu i. r 6w n i e z p osb'o n ie us zk 0 d zen ia. '
'.. Zaburzenia oSroclkowe czucia wynikajqcezuszkbdzeniaukJaclu
osrodkowego mag<\. bye ~6ine W ~lei:nosci odtego,czy llszkoqzone S\.dragi
GZlUC10V.'C czy tei; kora czuciowa. Jeslichbdzi z kolei 0 drbgiczucio~ve, istotnc
czy ulegaj\.one uszkodzeniuw rdzeniu kr~gQwym ezy 'w mozgowiu.
Zaburzenia czueia, powstajqce' ~ wyniku' ~ s z Ieci d ze n i a d r () g
czuciowych w rdzeniu IC|ygowYln,mog'l. (1) miee bardziej
|ozlegly zasiyg, (2)dotyczyc wybi6rczo tylko' pewnych
(0 d z aj 6 w c z u e i a i (3) wysttpowac pO s l r 0 I1i e a g n isle a
ChoTobowego, po. stronie przeciwnej lub po obu
. s t r 0 n a eh cia t a. Pbniewai; w rdzeniu krlQgowym przebiegajq, take drogi
..... ~innego rodzaju, (4) zaburzeniom czucia mogit towarzyszyc z a bur z e 11 ia
innychIllnkcji uldadu nelWowego, przy czym obszar ieh
w y s t ~pow ani a m 0 i, e by 6' z up e hi i e in 11y, nit obszar zaburLcn
czueiowych. Wreszcie zaburzenia wynikajqee z uszkodzsnia rdzenia kn~gowego
cz~slo charalderyzuj'1 siQ wysttpowaniem (5) tzw. po z i 0 m 11
us z Ieadz e n ia, . co OZllacza, ze ca!y obsz:ar data, po jednej lub po obu jego
stronach, poniZej pewnego poziomu wylaz.uje okresloneobjawy. 1 pun|(tu
.widzema rnorIologii ukladu nerwowego mozna plTjldadO'.1vo wyr6ini6 Irzy'-
zespoly uszkadzen rdzenia zwi\.zauez zaburzelliaini cLllciowyrni. Set 10: zcsp61
spoidla bialego, zesp6t polowiczy rdzenia i zespa! c,Jkawitego przcrw:lIlia
rdzenia. . .
Uszkodzcllie spa i d t a . hi ate go' na pewaym odcinlm nlzclIia
kr~gowegopowoduje zniszczenie. krzyzujqcych siC;; w tylll
miejsc\l vv16kien dr6g rdzeniowo-wzg6rzowych dla kilku
odpowiadaj'l.cych poziom6w. EIeklem takiego zniszczellia dr6g b~dzie zcsp6\
tzw. rozszczepiennych 'zaburzen czucia, polegaj'l.cy na wiesieniu cZlIcia MIll i
temperatnry (przy .zaehowaniu innych rodzaj6w CZUCi8)mnicj wiycej uu tym
samym paziomie po obu stronach ciaJa. Zespo1:y takir:: widywane S\.w Izw.
jamisto5ei rdzenia. Jesli choroba rozszerza si~' na przylcgajaj;e rogi przednie
istaty . szarej, w6wczas do rozszczepielUlyC'.h zahurzen czucia dolqczCl.j'l siy
objawy ruehowego poraienia. obwodowego (patrz str. 93)' na podobnym
poziomie.
Olcidlcnie "p 0 10 W i c z e us z k adz e n i e r d zen i a" oC1nosi si~ .
do iniszczema prawej lublewej polo W y P r z e k 1'0j u t'dzenia kr~gowego
nap e w n y m " 0 d c ink u. Polov/icze uszkodzenie rdzenia daj e d w ie
r
g r 1 p Y 0 b j lW.O w. Jedoq' gJllP~ objaw6w . nalei;y wiqza6 z '\ .. :.: .
II S Z Ie 0 d z en i e ill r d z e lJ i a ,n a p 0 z i 0 m ie 0 g i s k a
c: i () r 0 lJ0 we go, a drug'!. grupc;:objaw6w - z us z k 0 d zen i e m d r 6 g
jlu.ebicgaj'lcych przez ten pa:iam, a z w j <t z any c h c z yn n a s cia w a z
j Z s ZY i 0 b s z a ram i cia a. Objawami . nn pOl-ioliiie ognishn
cllorobowego b"d'l objawy uszkodzenia odcinkowcgo: (l) zniesid\je wszelldch
rodzaj6w eZllcia (uszkodzen.ie rog6w. tyln}'ch. rdzenia 'kr~gowegooriz
wnikajqcych w tym miejscu korzeni tylnych nerw6w rdzeniowych), (2) pO'azpifiE\ -
wiotkie (uszkodzenie ragow przedriieh rdzenia krl(gowego i korzeni przedilich
ncrwow rdzeuiowyeh) oraz (3) znicsienie odruch6w rdzeniowych (przerwaAIe
luk6w odruchowyeh) . .Poniiej poziomu ognisll.8 i po stronie ~gIliska wystqpi
(4) porazenic osrodkowe (zniszczenie drogi piramidowej . boeznej) i
(5) zniesienie czucia gt~bokiego oraz czueia dyskryminatywncgo (zniszczenie
drag wst"pllj'!.cych sznura tylnego), a po stronie pneciwnej (6) zniesienie
cz:ucia Mlu i temperatury (zniszezcnie dragi rdzcniowo-wzg6rzowcj). Ponizej
|Joziomu ogniska odruchy rdzeniowe bydq zachowane.
C a He 0 wit e p r z e r wan i e ci'llilosci r d z c n i a k q~g 0 w ego
powodujc p 0 n i :l e j p 0 z i 0 ill II U S z k 0 d zen i a i p 0 0 b u
s t rOIl a c h ciala zniesiellie wszeUcich Iunkcji zwiqzanych z dlugimi drogallli
wst~pujqGymi . i zstt;pujqcymi. Wystqpi wi~c (1) porazenie osrodkowe oraz
(l) znicsien.ie swiadomego odbioru wszeUciego rodzaju bodicow. Dziatanie
bodieow lla receptory b~dzie jednak na ogot Wywo!ywac odruchy rdzeniowe8,
bowiem |u!ci odruch6w rdzeniow)rch pozostantnieuszleodzone.
U~zkodzellie dr6g czuclowych w ill 6 z g 0 w i u mote spowodowac
znicsienic cZllcia . po s t r 0 n i e p r z e c i w n e j cia a, bowiem wszystkie
drogi czuciowe S'ljuz slcr.iy:lowane. Uszkodzenie w p n i U n 6 z g u moze
objawiac sit( zniesieniem czucia powierzchownego lub glt;:boJciego.
Uszlcodzcnia we wzg6rz'u i w torebce wewn~trznej powodujq'
7J|jcsicnic jednoczesnie w s z y s t k ic 11 rod z a j 6 w C ZII cia, be'.vietTI
wszystkie drogi czucia somatycznego spotykajq, sit( w j'!.drze brzusznym tylnym
wzg6rza i biegllll. razem do lory ezuciowcj przez Qdnogr,: ty|llq torehll.i
WCWill~tTznej .
Nerwami odprowadzajqcymi bodice z kUbk6w"~'inakow~ch jamy ttstnej sit
m~n'V hvari'!lwy aeil'US facialis i I1Ien", h::tylw'Wo-ganHowy lIen'IIS
g[ossop{wrvrtgells, a mal y c h d z ie c ita kt e nerw bJ\Cdny ne.riws
II,rg,..~. Pie r w s z Y 11e u r 0 n drogi smakowej tworZq komorki czuciowe
R Nickiedy, zwlaszeza przy naglym eatkowitym przerwaniu ciqglosci rdzeniq, wszelka ezynnose
nlzcnia ulcga czasowemu \",ygaszeniu, co nosi nazw, s 7..0 ku rd zen i 0 w eg o.
lezqce w Z~woju wl:mll:: gi1l1g!;O!1 J:eIEiwli, VI' l';ltYUjpdl n~nYll jlt;rylw~1'o-
gardlo'F/ego g{1l'.gli(~ neTTi gl(l~.'ioJ'hflrYfl[Jei lub W :l:1woj1!s-h j)r;:RTiU bJ?dnego
ganglia nap? I'agi. r c h a k SOIl Y po wejsciu do p n i am 6 z g u biegnq
dog 6 r n e j CZ f( Sc i .iqt!J a rmmoil1~go nucleus soli.fr.wius, :l;yYall~j jItdnem
smalwwym Tlucleus lJtJstatorius. Tu IHlstr,:plUe p r z e I q C Z ~ n ie d r 0 g i JJ a
d rug i n e u r 0 n.ObowiQZLUqGY schemat mowi, ze a k SOil Y k (1 m 6 r e k
jqdra smakowego berujrt. si~ do przeciw|eglego jIil~r&
IH'Zulllo:IJ.ego t}'lno-prny5Iodlwwego wczg6nm I1uc!eIaS I'zit-(mlis PO.'ii'C'HJi'lledi!lns
tfillliimi, skqd t r 7.. e c i n e u r 0 11 prowadzi bodice do 11.0 .0/ sm'IlkO'ti1/tej9 .
. r:ii"otir smakowa polozona jest w cz~sci domej ;W!sr~tM Z!.;}rodkl(Jl'Wli'go gyms
pii1fcelifra!is, w obszarze wi(\';czo!~ czwhrwo-demUiCilliowi':gl) ope?ClMhUVi
. .fioT1topwiewle.
. l1\t~1tItlJ)i1h1B~ koro. sm'lko\'i~
. .- -- :. _..~ .._ -_.;-- -. - -... . -.\
P
' ~romienistoc czuciowa !
i
(nGUIOn ll)
..:.3
.. .. 1

.~:::::::::: .. ':::..::::.::.': .. :::::::::.8:.~:::: ::.::::::.~:::: ;: :: .. ~: ~,:. . ............ .. .. ...... .. ::..'1


. Imn:e" nerwu twnnonego, ( '\," J.
nuwu.j-;zyl017o-gardlow",go 'Q 1D.
'
9 '
i ner'l'm bl~dnego C ~ ')
r=::::;;-n-cl-u-Ol-l. l~) i
~ t
gnl~i", nePNUh'1~rZ()Wego, (,..;'-u~) ,
nervru)tZy!wYio-gardlo!"ego C~f)'
ucnvu b!~dneg(l( ;('-) ;
. .. :s \..= , -
~;;:y
Rye. 8. Przebieg drogi smakowej.
W Jdinice prawdziwe uszkodzenia smaku widuje sj~ stoSl.ll1kOvvOlzadkQ.
Pacjenci zglaszajo..cYutratr;:czucia smaku eierpi'!. na ogol na zniesienie wl(chu.
Wszy'Jcy znalllY to zjawislw z wlasnych doswiadczen. W okresadl silnego
7..akatarz,:mia narzekamy na jedzenie "bez smalcu". Dzieje si~ tak nie' tylJco
dlatego, zc to co uwatamy za smale potraw, jest w duiej mierz~ ich zap2clwlTI.
9 Obserwacje ldiniezne wskazujqjednak raczej 'na ezr;: s CI 0 JI e krzy 2;0 w an ie s i'il d ro gi
sm ak 0'11' ej. Wydaje si", ze inIormacja smukowa dociera z jedilego j",dm smakowego do' obu
wzg6rz, ulega.jqc. ponadtc po drodze 'przeIll\;zeniu w lzw. mostowym polu
5 ma k 0 VI Ym. Talc wke droga srrw.kowajest: bye moze, drog'l czterOl1eurollOWq.
" ,". d~~ll~go, ie b~cZ~li~e Mogi Wyc,llOWej.' docJ~odzC\G do jqdra smalwwego,
, " 'lid I., IN Jego kotlJorlct 1 VI' ten sposob ZW1~!cszaJil. ieh wrailiwosc na bodice
' 11:('\VC.
lillga sluchowa
), (Il~a sluchowa przewoclzi bodice od me c h a nor e c e p tor 6 w
, , "" ""10/( 7.myslowych wlosowatych) n a r.z '" d u s 1iill ak 0 w ego, lct6ry.
tII,:sci,l. uella wewtlytrzncgo. P |e r w s z y n e u r 0 lJ stanowi
,,I,,, 1',llllowa
lO
nWI1I1orha. 1:woju !lpinlnego slimaka grwg[iOfl spiml~
t,.1 I. J e j a Ie so Jl wchodzi w sklad rnen'l'U Slimlllw\'tcgQ nell'lIs.
! I, ,.I!'o, C7.:SCI UUenl'Vl !bJIzedsiQo!tOwo-sliilll'lRwwego Hen'US vestibrtlococltfeoris.
, ,,' Ii i:d.SLOllkowo-Slimakowy doprowaclza bodice do p n ia ill 6 z g u.
korn sluchowa
f" ..... : .....:...~::.,,::.:.::.~: ..::.::.: .. ::: ..:.:.:..It"S.......~... ...~........:::::.:T.:::.::::: .....
i l"ami~ W1:gOrl". rlolnego).':~:-
i" i X l...-....f wst,ga 1100:1\1\ "
ij L cwio CL~"'Oroll'oane!j
0,curon nO

...... _..1 .: :.~:.:: ..2'1S. - -


ws!~ga lJoc-z:nn <:'"
cin}o o":n'orchoczneJ) .
9Juchowe ~ ,:i "(
...... .. .n. i

i
.:~ .. ml
llerw przHlsion!,ovvo-Wmnhowy ;) II' ""t.,,,,,..)
nerw s!iIll:lllOWV ~-,~ I
g a ,;~;;ell ~,rtT\!,1i~wf011'ego
i~f~}~i~~1:iJ{,'A~:~~~n~:~nHHf:p
.......... ):;); .
kom0rlc~
1
i
( !lcmon ) oj
I' ,'t' 9. Przebieg drogi s!uchow"i.
. Dr u g iI1l 11e u r 0 n e III drogi slnehowej jest kom6rka .i'tura
i n!:~11G1~'i::1!/' RH":tedulaego (brzusuacgo) IIl1cleus coclJlcowis rU1teniJr (vent/nlis) lub
iii J(o~|?lki z;v..~jowe .z;Vli'\Z~nc z; nerwel11 pIl.r.o.bollkowo slilllPkowym zachowujq pi~rwotny
1.:l;JaiL 1 S'l kOlllorkaml dwuulegullowy!lli.
Zwej slirnakQWY ganglion cochleare.
. tylnego (gn:bieto'iVego) IlIlcllles cochlearis posteriov (tlonralis). P r z e b ie g i
: Z a k a n c zen ie d rug iego n e u ro n U In 0 g q by c r 6 z n e: )ego
aksoll mote pozostac potej. samej stronie. pnia lub
przejSt na stron~ przeciwnC\., moteprzelqcz'y6si~na
. tr z e ci 11e ti r 0 n: (1) w jlJ.dne gonnymoliwid mwleus olil'flris SllperiOI', (t) w
jlJ.dr"l-ed~!? cz\voroh()cwego nucleus COrpOfi5 trape:oidel, (3) w Jl'!.dn.e w9t~gi
boczr\cj rrl'derrs lemlli~ci lateralis lub tez (4) w j.\ldl'ie. wzg6~'ka. doln~go 11I4c!eUS
colliciJlrh1~riaris poluywy sr6dm6'zgowia. 0 d pow ie dn i0 do t~go trzec i
n e iii!j'ri' m 0 i: e z acz yn a c" s 'i ~ w jcdnym :r;m"I. o~rod1Hh'v. Alcsori
trzcdego new-onu taktemoze po z 0 s'I ap o. t y j' s a me j g t ~0 ni e
pnia m6zgn lub przejsc 'na' ShOlly .przeciwnq, Trzeci
. neuron k0 n cz y s i~..w. j~dn:e cialn. !w~:mkow21~eg~.pa"iysrodlwi7cgo
'.' w:Lg6n:a ,w~lells C/7T]lOriS g~rticillati llterlialis t,wllli8il. Stqd c z war t y n ~ u r 0 n
PI' z e z tz\V. promieni.stoi3t 51m:howll. radialia. aCl4stir;(l doc110dZi .do leory'
sluellowej. !(ora shrrdlOV"Il:l znajdlue si~ w p!ci.e 5kroniowym lalms temparalis,
gdzic zajmuje (1) ;;:aru-~tY 5knmiowe popn;eczm~ gyri lerrrpotales transvefsi i
(2) srodkowA c~sc Z11Ih.l;/Im skron.iowego gn,mcgo gvrus tenifiomlis .~''perior.
Wyniki llowszych banan .sugeruj :te wlaseiwa dmga slucl.lowa moZe bye
tr6jncnronowa. Stwiei:dzonobowiem, ze ezres6 wYIlUstek wychodi:.v;;ych z jqdcr
slimakowych konczy sil( dopiero we wzg6rru. W kai:dym razie jest to d r 0 g a
c z (( Sc i 0 VI 0 -s Ie r z y tow all a. Dlatego jednostro11ne iniesienie s!uchu
wystIpnje tylko VI przypaclJeach' us:l1wclzenia drogisluchowej na QdCll1t(U ad
reccptora do jqder slimalcowyell w\'lcznie, Uszkodzenie drogi powy:.t~j j8,der
slimakowych !lie daje wyrainych zaburzcn. .'
DrQ1J.)l"zedsionkowa
Narzqd przedsion1covl'Y zawarty w bl~(tniku przedsionko';YJ'IIi cz~sto
nazywany jest narlqrkm r6wnowagi, Seisle Illowi'\.c, narzqd przedsionlcowy
7.JJ.wiera r e c e p tor y c z u cia p a to i e ni a glow y' w pnestrzeni
oraz liniowych i 1cqtowych .przyspieszen g!:o'wy
.zwi,\zanyeh "L jej Dlchami ba,di mchanii cia\a ob6jrnuja"cyini glow((. NariC\.d
przedsionkowy stallowi cz.ysc nella wewn~trznego. W sklad tego narz'l.du
. wehodz
q
pn'.'wody p6H(Qli!)h~ rltletm semicirclI[ayeS, .1:Rgiewlrn utriculus i
worcc1:.ck sacC1llus (tawmte w kaualach' p6!kolistych i przedsionku bll(dnika
kostllego) omz IlIW . przdsAonko"tyY nerJus lestibulalis, ez~s6 nerwu
pn.:ed3im.lkowil~sliml1iI\.Owego Ilervus vestib/,[ocochle(l/i.~. . . .
Drago. prz;edsionkowa rozpoczyna' si~ .w mechanoreceptorach (kom6rkach
zmyslowych wlosowatych) bt~dnilca przedsiollkowego, Pie r w s Z YIII
n c u ro n e 11\ tej drogi jest komorlua dwubiegul10wa Z"VVQjl!prvel!llion!(}"weg9
grmglio.t le~tirwl/ue. Del1dryt kom6rki zvlojowej llncIYvia receptor, q j~j a k son
w c hod z i do p n ia m 6 7. g U w nerwic" przedsionkowo-slimakowym,
gdzie k a 11 C z y s i l( w j e d n y m z .hi~le~ pru1Bion~w,rych nuclei
vesli!Jlllruf!;;. D i' u g im . nc i.J r on em jest kom6rbl jqdra przedsion\cowego.
Dalszy przebieg drogi przedsionkowej odpowiedzialnej za swiadorny odbi6r .
\Y[a;7,en z narzqdu przedsionkowego jest slabo poznany. P raw d 0 pod a b n ie
lJO(J;,~ccw~drujq p r z e z j G:dr 0 b r z us z net y 1no - dol new z g 6 r z a
du leory ciemieniowej.
12LS.Wawzrokowq
Droga wzrokowa, podobnie jak przedstawiona ponizejdroga w\;chowa,
pri:.cbieg:. przcz nervI. czaszkowy, ktory rue jest prawdziwym nerwcm
ob'Nodowym. Receptorami w uk!adzie wzrokowym S'l czopki i pr~ciki siatk6wki.
3'1 to przeksztalconeneurol1y12. Talc wiltc pie r w s Z y ill n e u r 0 tl e ill tej
drogi S,t cwpld i pr?-cHd siatk6wki. Dr u gin e u ron, r6wniez w calosci
zawartcy w siatlc6wce, staoowi'l. Iwm6rld dwubicgunowe siatk6wki. Jedna
vt'ypustka kom6rld dwubiegunowej odbiera bodiee od receptora, . a druga
przc;kazuje je na lTZeci neuron. T r z e c iill' n e ur 0 n e ill. jest |om6r1m
~Y1Tolmwo-z;;'VojoW21 siatk6wki. eialo tej kom6rlci leZy w siatk6wce, ale jej
a k s 0 II 1'1Y c h od zip 0 zag a 1k l( 0 Cz n 'l' Skupisko akson6w lcom6relc
wzrokowo-zwojowych siatk6wki tworzy nerw Vl'zrokowy nen'lls op(fcus.
kora wzrokowa
.. . ~ - _ \
promienistolic \YZrokown .
j' (neuron IV) \
:::.::~~::::::.:::::::::::.:::.:::.:::::::::::.:A1'C:.:::::::::.::::::::::::.::::::::::::.:::::::::.:::: ..:::::::::.:.:.:.::::::.::::::.::::.:.:.:.:.::J,
I .. . pnsmo w~:rokowe
\
il~( K-Q~ti~l~1m'~~
~, l"-::'" nefTI' ",",ZI'O to \
!,~~"":::,:.:":c,,,,:,,:,::,::,,,.:c:.,c:.,,~-;.~ .. ~ ;~:::o:; J-::"--'~":1
... .. ( neuron rr)
~.:::::':'::::.:.:: ... :::::::.: ..:: ..:.:.:.::::.::::.::'2$.':.: .. ::.::.:::::':::::::.::':'::::.::.: .. :::.:'; ..:::::'::.::::':.: ..:::.:'.:.: ..::.:.::::..:.::::.:.~
neWIlllln: r.iatMwld ....
i .~, (l1cUJonI). i
~., :::_~.. ~
-'"T- .
J 2 Z Iaklcm tym wi\. site r6znice IV opisacb drogi wzrokowej w podrl(cznikach. Jedni autorzy
uwazajQ., te czopk6w i pr~dk6w nie nalcZy zjliczac do neuron6w drogi wzrokowej, a inni
sqdz'l przeCiwnle. W zgodzie Z opisami w wi"kszosd polskich podr"cznik6w zaJiczymy
rcceptory do drogi wzrokowej.
Abony trzcciq',o IIC"1()Iill IV Ilerwie wzrokowYlll docieraj,tdo pOZiOJIJ'1
s!|;v;}';or:,mi ',V:ICR'On|.1)W~ 1:0 c!,i'Wfm ofJri~lJm. Skrzy:iowalllo llet'.JI6w w7.Iolcowycli
jest slcrZ:y2:ow;Jjjicm c7.ysL:iowym szczcg61nego rodZ3jU. Na stToHre przecivmq
przecllodz.1 w rum lylko te w1610l3, kt6re dotarly tu w jJIzysrodkowcj polowie
nerwu wzrokowego i kt6rc riOchodzq z prZysrodkowej polowy siatk6'vvki.
N~torniast aksony biegn\ce w bocznej cz((sci nerwu wzrokowego i pochodZt1GC I.
boczncj poiowy siatk6wki 11ie lcrzywj'l. si\? A k son y t r z e c i e g (J
. n e u r 0 n u po przejsciu przez skrzyzowaniewzrokowe (alesony przysrocHcowc:)
lub po minirrciu go (aksony boczne) wytwarzaj'l.IH'BmO 1l':erorWWte tmcll~S optic,'..>,
!ctore doc hod z i .d 0 dl1\!~ koU;mlwwakgo RHlcz:ngo we vvzgorzlJ. W tell
spos6b JI jednym pasmie wzrokowym spotykajil siy i
raze In docierajq do wzg6rza wt6klla pochodz",~e /
bocznej cz\;sci ncrwuwzrolcowego tej salJlej strony
w16kna pochodzqce z przysrodkowcj cZt;sci nerwu
wzrokowego strollyprzeciwnej.
C Z JI art y In . n e u r 0 n e m droI:,r1 wzrolcowej jest Ie.0 m 6 r k a ,i'~jJl~ a
cii1R;n tmlnn~!wTI'"te~o1Jbo|;mego 1IYz;gona (!udells cO/pm'is g~l1i(llf(!.1,i {(f[Cli'!1Iis
rlwrmui. J e j w y pus t k a .wchodzi w sklnd tzw. promi-enn5~\}:ki 'lYJWIPI:!.uWC,!
. radiafio cpfic:? i dociera clo Dwry '.1'xro!k.owej. Kora t1lezy w H~l,~d", PO~3'~,i:;:znnym
lobus ~cci(Ji((di.~, w (1) .hJrlJJ:i:d:rie ostrogQ'wej sulclla calcmimrs ora: w.
(2) przy1cgEd~cych do niej obszarach 1,linim C!!neus i (3) ~'lkU"~IJMj~ZlJ'~'iGW'l~eg\)
gyms Un[;IlII:lk
W k 0 Il S e Iewen c j i c z ~ Sc i owego s k r 7. y Z 0 W an i a d l' 0 g i
w z role 0 w e j do lcatdej p61blli docicra inJormacja z obu siatk6wek. l,lic jest
to jednak ioIormacja r6wnowatna. Do lciv~dej z p6llCHI. d6c1lOdzi inIOi'macja z
bocznej (skroniowej) po}owy siatlc6w1cioka lej samej strOlly i prz.ysmdkowcj
(nosowej) POlO''!)' siat1c6wld oka steony przeeiwnej. Te rerz.llc 3|ll|omicztJie
cZQsci obu siatk6welc - czyse nosowa jedilcj i cz~se slauniowa clrugiej .. Bq
cz:yunoscimvo takie Slme, bowiem re:jesmlji\. bod:tce swiellne z tej samcj cz(~sci
pola widzenia. Biorqe pod uwagy odwr6cenie obraZ1.1 padajqGlOgo nl sintUnvlc\:
w stosll\llcu do poIa widzenia, stwierdzirny, ze jedna p6Uarla olrzyulI\je :. olm
oczuinIol1nacj~ 0 prz:cciwleglej polowic pala widzenia .. 1JlJlymi slowy, k a 7;cl a
p6tkula "obserwuje" tylko jedn'l, przedwleglt, polowy
pol a wi d ZI. J1i a.
Podsumovll.~i~c: droga wzrokowa jest drog~ czteroneuwflowq, C;;~ySCoW()
slcrzyzowanq IV skrzyzowalliu wzrokowym. Poczqt:kowo hi egnie ona w
siatlcowce okl, a Ii3.Gt~pllje wytwarza nerw wzrokowy, skrzyz,owani", wz.rokowe i
pasrno wzrokowe. .
Droga wzrokowa zasluguje na szczeg61nIl uwagy z kilku \Yzgl~d6w.
Ograniczaj'l.c siy do aspekt:6w morI9logicznych, trzeba slwierc1zi6, ze j('j
przebieg Il3 obszarze glowy, wtym takze w jamie czaszki, jest stosunkowo dlugi
i pod wzgl~dem topogmIii b~rdzo urm:maicony. VV przypmlku pmceSlJ
I" \J1Jmvego dotyezewego gtowy z-achodzi stosunIeowo dute
",\vdopodobicllstwo objtcia przezen jaIeiegos Iragmentu drogi wzrokowej.
, , jaw y 11S z k 0 d,z e n ia drogi wzrokowej mog'\. by6 po m 0 e 11 e d I a
" , \ I G i a I 0 Iea 1i z a c j i z m i any c b 0 rob 0 w e j, bowiem obraz
|, I, \1~;/,kodze6, 7.,.miel1ia si~ istotnie na przebiegu'drogi wzrokowej.
\ J ::z,kodzenia gtA~P.d()l~7l|M~;ji nemu wT-rollwwego daj'\. u b y t k i w p a I u
, ,',: i a Iy IIe0 j e d n e g a 0Iea. Usz1codzema or! po:r,nomu SkrzyzOViloia
,.,1 '1,,i~ pawodlljit u b y t k i w pol u wid z en i a 0 b U 0 CZ u. Jednak
1";,\,J):ldlm uszIeodzenia 5~1I.7YO'l'Vanil! ubytlei dotyczit odrybnych
',',,'; \:i p a I a wid Z e Il i a d I a 0 b 0 C Z n, natomiast przy
1.1I
1
!/,elliu liNl.:'ima wU<lJ>Bwwego hnb powyi:j niego ubytek dotyczy
sam y e It f rag men t 6 W pol a wid zen i a d 1a 0 b u 0 c iu:
Rye. 11, Uszkodzenia drogi wzrokowej. Przeds\C\wiono schematycznie przebieg drog\
wzxo\\owej i n\ekt6re miejsca 11loi\iwego jej usz.kodzenla (1), towarzysz.a,.ce t)'m uszkodz.eniom
zaburzenia w polu widzenla obu ocru (11) oraz ich symbo\e graIlcz.ne (m), A - S\epota
prlwego oka w wyniku zniszczcnia pn\\Nego nerwu wzrokow~go. B - niedowidzenie .
po\owicz.e dwuslcroniowe w wynikll miszczenil skrz.yzowania vnrokowego,
C - niedow\dzenie polowicze \ewos\ronnc w wynikll znisz.cz.enil prawego pasma wzrokowego.
D - nie:dowidzcnle lcwndrantowe !cwoslronllc p/JIIlC JI wyniku cz.~sciowego zniszczenla
promienistosci wzrokowej,
1\...... " "
" '
Pay maksymalnym zak1'esie zniszczenia poszczeg61nych slruktlrr obrazy
uszkodzen cl1'ogi wzrolcowej przedstawiaj'\. si~ w nast~puj,,-cy spos6b. W
przypadku 2;TliszczeniagaUd ocinej lub nerwu wzrokowego mam)' do czynienia
ze s I e pol "- 0 k a po tej stronie. Zniszczenie skr:z;yzowania wzrokowego
powoduje ubytck ezItscibocmej pola wiclzenia w kazdym oku, czyli .tzw.
n i e d 0 wid z e II ie polo w i c z e (1'6Zno im i en n c) d w u s I, r 0 n i 0 w e.
Zlllszezenie p~sma wzrokowego, tylnej ,c2sei ,wzg61'za, promienistosci
wzrokowej albo kory wzroicowcj powoduje ubytek czsci bocznej ,Pola "vidzenia
dla oka strony przeciwnej do uszkodzei1ia i cz~sci pr,zysrodkowej polu widzenia
dla oka tej samej strony. Jest to jedllatcdla obil oezu ubytekpo jednakoV'iej,
lewcj albo prawej stronie. ,pola widZenia . i 'dlatego nosi nazw~
niedowidzellia polowiczego jedI1;Q.imiennego. Dla obu
oem ubytelc ten obejmuje cz~s6 polawidzeriia przeeiwn'l do nszkodzenia.
przeelstawione ht masywlle ubytki pola widzenia 'spotyka si~ cz~sciej w
przypadku uszkodzeniatyeh odeink6w drogi wZrokow~j, W' kt61'ych Wy~trepllje
sillle skupienie jej element6w. Proees chorobowy obejmuj'lcy pasmo .vnxokowe
mot.ez duzym prawdopodobienstwem zniszczyc je szybko w calosei, natomiast
do calkowitego zlliszczeniapromienistosci wzrokowej, Id6rej w16kna s "-
s i 1n i e r 0 Z pro S Z 0 n e na dUZyJllobszarze, mob;: dojs6 dopiero w wynikn
zniszczenia dutej czt;:sci p61kuli. St'ld, u s Z lc0 d zen ia pro m ie i1 is t 0 Sc i
wz1'okowej ezsto daj'lobraz ubytk6w kwadrantowych (tzu.
dotyczqcych cwiartki pola widzenia)1 u h, j e S z e z e. 111 n j e j s z y c h.
Oezywiscie, zasada jednoimiermosci tyell ubytk6w pola widzenia dla obu oczu
pozostajew InGer,
Droga w~chowa
Droga w~chowa jest drogit pod wieloma wzgl~dami 1'6ZiuqcQsi~ ael dr6g
czueiowyeh om6v.nonyciipoprzednio. Porrie\vaitlerWy wychowe 1'ozwijah siy
jako V(ypustki kresom6zgowia, poziom oc1bio1'ubodic6w w~chowych jest w
zasad2:ie ad pciczqtkupoziol11cm wlasciwym dlaic!\ percepcji. BiOIqc pod u\-vagr;;
wzglr;;dy1'ozwojowe mozna tet powiedzie6,te draga w~cho~a .VI e a I 0 Sc i
zawartajest w. kresom6zgowiu. OCzYwiscie ella syviadomej
pcrecpcji boclic6w wr;;cho~yeh konieezne jest, aby bodice te osiiUil1~ly pir,;tro
korowe kresom6z|!,owia.
Pie r w SLy III 11e Ul' 0 n e m drogi. w~chowej S'l ~l1)m)rh~ 'l':!li!'yskrvvo~
nenvU"'Vc w~c\wwe, mies:;:,czqce si~ w nablonku w~chowy\1:i. jamy llosowej,
lch wypustki obwodowe, czyli dendryty, S\. jednoczeS111e receptor ami
Wltchowy\ni.Natomi.ast a k son 'Y k 0 m 0 r e k. w Q 9 how y c h tV/OIZ\.
ncmy wtt~hmve r1~rvi Olfl!ctorii i docie1'aJ'\. do opnQg"h.i W~dl1)'1~3 lmn/ts
olfactodrls. Tu nast~puje przdqGzenie drogi n a d r u l'!i n e u l' 0 n, , lct6rym sit
Iwm6rlti mH'fallUe opu:);!;hlw~(.h\|wej. Alcsony komorelc mitralnych
pocuttkowo dmgq: p81!lmil w~dMlwego tm,cills o(flu:(ori'!:i, a n(lstIiPpie drog'l
'pr:l!tlult T/~~:bp.. ego bocz';Ii1l'go .Me! o~""I2c1ori(/ latef'aUJ:, docierajq do Iwry
W(t~dw1;'ej, lezqcej na powierzchni przysrodkowej pl:uta skronioVvcgo lobus
kmj!om/i.l'. Tulaj czC(sc tych wl6kien konczy' siC( w przedniej czt;:sci Z.1kr~tu
pr, .;y~nnl,ol(;mupowcgo gvms p(/raltippocampali,~, W obrybie tzw. hak'l I!IlCUS.
J .iC/.11C jcdnak wl6kl.1abiegnq l1ieprzerwanie dalej i kol1cZll.siy dopiero w czC(scl
srodkowcj zakr~tu przyh.ipokampowego, czyli w tzw. polu hOl.h1''tdlOwym arca
cfl(odti/lali . Dlatego w odniesieniu do roli leary haka i pol a sr6dwycho~'ego dla
odbioru ""rateil. wychowych istnieje rozbieznosc pogltd6w wsr6d badaczy. W
zasadzie jednak wlasnie k 0 r a ha k a u w a z a n a j est z a
pierwszorzydow'l. kOI(( w~chowq.
~ kora w;chowa
..................................... A \

, .PI'l\e1C ~~chovvy bouny

!
. pn~:~~.!'!ec !owe .
,. .:~J;'''' ( ncuron )
i:::::::::. ::: .. :::::::: ':'.::.:: .:. ~: :.. :: &;;;::::::::::::::~:::::::.:::::::::::::.::::.: ::::::::::::::..::::::.:::::::::::::::::::
;(~' . "b'";'o '''''.,m ( "~m,,')
~Iciw~d~ .j
1....... . .1
l'c)'C. 12. Przebieg drogi w~chowcj,
POdSU1nowu,iC\.c:.droga wl(chowa jest drogcl dwuncurolJow\.; rue
przechodZ\.cq przez: wzg6rze i nie ulegaj'l.c't skrzyzowaniu, Wszyslkle te cechy
(Jclr6tru;~Il. jt od pozostalych drag czuciowych swoistych. Droga w~chow~
wytwarza nerwy wC(chowe, opuszl(1',?w~chow't omz pasll10 w~chowe.. .
Uszlwclzenie drogi w~Ghowej po jednej stronie objawia' si~ zniesieniem
wQchu po tej samej stranie. Jednostrollne zniesicilie wQcbu jesl waznym
objawem diagnostycznym. Obuslronne zn.iesienie wQchu r6wnicz moze bye
\\'aznym objawem, ale trzeba pamiQta6 0 tym,ze najcz,\?sciej bywa ono wynikiem
z:akalarzerua Iub inllej choroby nosa. . .
\o/:;ger;(;!C tha{ffflwsl stanowi grzbietow'l cz'\lsc miI(uzym6zgowia,
zbudowal\Q przede wszystkim z' isIoty szarej. Jest ono
. pod z ie 1.0n e. p r z e z slqpe ilosci istoty bialcj, tzw. b I as z Iei
rdzenll~, nn kilka duzych czr.tsci zwanych tei jqclrand.
Cz~~ci Ie sit d a I e j d z i el 0 n e nap 0 d s t a vv i e r 6 Z Il i c VI
bud 0 w ie !< 0 ill 6 r k ow e j.
. W podziale na jtdra (cz~sci) we. wzg6rzu wyr6tniarny: (1) .i1.l!H"\l
por~dl\.Owe lli!cleliS lIIe(iial//u, (1) jl}dro pi7Y5Iodlwwe. (j;~(~ro pC~;Y5r(}dlwwe
gnbidowe) lluCleus mcdil/lis (fllle/CI!S rrrediafis dorsalis), (3) jq,1.kl1 snJdl1J!'l5l:!W1iV::
l'uclei. iFl(nt!iHfliflltre'< (4) j,~dro pr71:uhJlie imclm.s (!flferhn', (5) j~(JrH ft}(}c~r,]f;
lfw:leuslatemlis i(6) j:tdro 5i81HwY/mtcltucl~~s rdlcu[ans.
~~)J. posrodkoVie
~~J.przysrodl:oVlc G. przysrodkowe grzbietowc)
.<,.\
'\\'~j J,sr6db\n!l0kowe
f,f... !
,,~0J. przedmc
Ci!j. bocmc grzbicl.owe
{~}J,grzuietowe t ~:j .. boczne tylne
\1;1 J. poduszkl
, I"" [ lL,.:r.h ciaJa kolankowatego bocz.nego
it!) J. QOCIJle -' ~\iiZawzg6rze .,
. r&'j. eiala kolankowntego przysrodkuweg(,.
~
r::~j, brZUSl.ne przednie
"'-. . I,'.:.ij,brzuszne boczneE ii~.j ..brzusz.ne tylno,p!7:)'SlOdkowe
~J.brzuszne . i1-
J?IiJ. brz\ls;;ne tylne r~'J. urzuswe lylno \;ocz.lle
~:) ;'.
W~j tylnc 'iflh UJz.uszn(: tylnIJ clolnc
Ryc. 1. J",dm (cz'rsci) \vzg6~. Podzial jqdra bocz.nego wzgarza. Klarnr", z linij kropkowancj
pOl1\.CZOho zawz.g6rze z j~,drcm grzuietowym z racji podobnej topograIii (polotcnic
grz.bietowe), klamrq Z linii przerywan~j polqczono z.awz.garze 7. hdrcm bIl:usznym Z racji
podobncj czynnosci (odbi6r bodtc6w z drag czuciowych swoistych).
bIns?!:"
rd"elUlll
wcwLJ~lL!.na
blaSIJ:a
rdz:enna
zewn~lrznll
lZ.yc. 2.. PO,thial wzg6r:z.a. I - Wzg6r:z.~ w ;vid.oku od. g6ry. Za.znaczona pllls:z.czyznllp~zekroju
jlolca2aller"O na nast,?pnYIll ~chernacle. lakie dalej na kaidym schelllacie :z.aznaczona jest
I'laszczywa pr:z.e,kroju kolejlle.gO, ~chemlltu. ,-. Ptzekr6j czolowy wzg6rza, -Pr:z.ekr6j
pOpl~eCZtlY wzgOlza. IV - Prze!croj skosny (zbltzony do strzalkowego) przez i'tdro bocznc
wZGorza. V - Przekr6j skosny (zbliz:ony. do czolowego) przez tyln!\c cz,sc jqdra bocznego
wlg6rza. Na wszystkich schemalach jqdra wig6rza oznaczono takimi samyrni syinbolallli, jak
I1R rye.l oraz w tekScie obok.
J '10 d rob 0 c z n e dzielimy na (A) i=ldn-c gr:Ebietowe nucleus dorsalis i
(C) j1l.dl'O br:OI!3;;|\le fllclel(S l'<mfrali.~. Jako trzeciq cz~s6 wyr6zniainy tzw,
~r,)zmw:cgor:::c metaawlnmus, kt6re topograIicznie zYviane jest wprawclzie z
.qdr~m grzble~oV"Yl1l, jednak pod wzgl~dem czynnosciowym ma' wi~cej
wspolnego z jqdrcm brz\lsznym. J q,d r 0 'g r z b i e tow e sklacla si~ z
(:~}hdra bncmego gn:r",~l,';jH,\,d;f~o IIl!clws la/emUs dor.;alis, '(b) jll:dm boctillego
tyhnego Iwcfer~5 lu(<!mIf.v pu~(I'i(Jr oraz 7. (c) j~dell" paou;dci nuclei prdvirraris. Do
z a w z g 6 r z a nalez'l (I~) .U;l(!ru cin!l, IwJ.mnhw,Yatego boc;mego IIIlc!ell.~
corporis gimiculati lareraN,. i (n') I'U.yIlli'llllnwwego rwcleus corpofis geniculati
mo[ialis. W j qd r 2: e i.1I :; ;, y wyr6iniarny (f) j~Q[,O hn:mi:me
,przednie IUlcleus ventralLf anterior, (g) jl1dll"o,bn:Qn~2me boc7!:Rl.c,IwclellS l'enfrillis
faternTis, (h) j~l~ro br;wiJ:r.ne tyln~ nucleus ~'eflira{i.sposie!,j~ri (It) jqdrarylne
nllcld postulores. J q,drob r z u s z;net yl h e dzielimy dalej l1a (Ct) j~d |'0
'.. ,bnus:we tyhw-przy5rodlwwc II/Iciell~' ventralis postei-omedililis,. (3). j'ldm
brwszne tyln'!)~boczilJe nucleus velltmli.1 po.,fe~olai~ralis i (y) jl1rlllo . bniaincllw
.tyltio-dohl'.e lU~cle(f,s veNtralis posterol~iferior.
, Z ruelct6rymi ja,draini wzg6rza spotkalismy si~ juz pm omawiauiu dr6g
CZ\lciowy~hswoistych. Jak wida6, wszystkie one nalezet do j'ldra brmsznego i
zawzg6rza. Ta c~s6 wzg6rza poSI'edniczy w przekazYwanittdo leory bodZc6w
cZ\lciowych.I1Ulecz~sci wzg6iza pelniq, istotn'l rol~ w czynnosciach ritchowych
i wegetatywnych. Wzg6rze bierze tet udzialw czynnosciach lcojarzeniowych
kory m6zgowej. Ponaclto ma wplyw na og6lny stan czyIillosciowy leoIy i moze
'clzialac na niI\. pobudzajq,co lub hamujq,co. Z clrugiej strony kora lItOzgowa
wplywa na stan wzg6rza.Istn.ieje scisla tale:tnosc czynno~ciowa tych dw6ch
cz~sci naszego m6zgu. Dla poszezeg61nych jqder wzg6rza zalezliose' ta moze
polega6 na wzajemnychodclzialywaniach zwiotnych Jub' nie miee taldego
charalctem. R6:tnica' ta stanowi poclstaw~czynnosciowego' poc\zia1u j'lder
wzg6rza na jqc1ra swoiste i nicswoiste. Jlll.dra sVYoD!.Jtepolqczone s\.
dwukieruillcowo.,z wydzielonymi obszarami .leory.
m 6 z g 0 w e j. JlJch'llllieswoisl:c' inajI\.. polq.czenia priede wszyst1cim z.
r 6 z n y ni i 0 Srod k a in i pod k 0 tow y m i, a iell. 'P 0 1q,c zen i a z
korq, ~ajq inny charakter, '
J:tdra S'Wosste diielimy clalCjna j'1dta rzuiowe i lwjan:eni~'We. J 'l d r a
r z u tow c, czyli' p r z e k a :Iil i k o'W e, Sq, tY1TlJ,przez kt6re przebicgajq
drogi zmierzaj!1,ce do leory z osrodk6w podkorowych rQ:tnych uklad6w. W
zalei:nosci od rodzaju llkladu, dla kt6rego praclljl\, jqdra' IZut()we mozelllY
podzieli6 naI.zt!c~ow,c, ruchovve irqbkowe. J q,d r a Ieoj a r zen iow e s~l
szczegolniedobrze rotwiniQte u czlowieka. Jqdra te przyjmujtbodtce z innych
jqder wzg6rza' oraz z r6Zriych. osrodlco\v podkorowych i lqcz'l si~ z korq,
kojarzeniowC\.. , '... . ..
Sak juz wspamniano jlldra niesVl'oist~maj'l poh\.czenia z i'6tnymiosrodlcami
padkorovvymi. Hie oznacza to jedna1c, te rue ma.!tzup~Jnie zwlq,z.1c6wz lcOI'l
m6zgowq. Do kary traIiaj'l boerne odgaJ~zicnia' polq.czeil wzg6rzowo-
poclkorovvych. Boc.znicc te clochodz'l W spos6h rOL'.~ianydo wielu r6tnych
obszar6w kary, dlatego zwyldo silt m6wic,' ie 'dochocJzq, do calej kory. Nie
nalcZy jeclnak tego rozumle6 doslownie. Nie' nale:iy tei lckcewa.tyc tych
pol'l.czen.tyUco dlatego, ze Sq, utworzone prze'z boczne' odgall2zienia aksoi:16w'
wzg6rzowo-poc1lcorowIch.Jqdra llie5W~)istcprzyjmuj'l tet ~v16bul korowe, ak
niekonicczIlie z obszar6w kory, na kt6re' same odclziatujq, cZyJi iell polqczenia z
koq nie .ljq ehorakteru polqczet zwrotny.ch.
J '1d r a In i c z u c i ow y in i wzg6rza s~ poznane juz przez nas j'ldra,
1I11.ei': kl(ne przebieg~",'swoiste drogi czuciowe. (1) J~dro brrusme tylKH-
dH~'[,iH~przckazl!je do !eOly czuciowej bodice czucia' somatycznego z
Il!Js7:arll zaopatrzenia nerw6w r.dzeniowych. (2)J~.dro
:Jfl,mJZ:1l1fC tybno-przyrodlwwe pelni t~ samt role;: dia 0 b s z a r u
un c r w i a Tlego p r z e z n e r w y c z a s z Ie0 we2. Wydzielona
przysrodkowa cz~M paWYZszego jqdra jest 0 Srod Ieie In sma k a w y m
wzg6rza. (3) J~d|'o br:wsznne t)'Rlilo-dolne zwip:anc jest z in Ior 1ll a c j 'l
P r zed s i 0 II ka w q.. (4) J1.clro Cimla l!.Olml'R&.o''l'~tego boczncgo stanowi
wzg6rzowy oSrodek wzroku, natomiast (5)j'tdro ciala IHlJanIJo~'atego
pn:ysrQdCwwego jest wzg6rzowym 0 Srod k i ems I u c h u.

J'lclrO czuciowe
|
J f\. d r a r Z U low e Jildra ruc1lOWC
J 'l?ra r~lJkowo
Jlldrn kojar7.eniowe
Hyc. 3. ,PodziaI czynnosciowy jI\.derwzg6rza.
Do j 'l de r r 1c h 0 VI y c h nalci'l j'ldro brzusme przednie oraz j'ldro
brzusznc boerne, kt6n~ p'aSrcdniczt w przekazywaniu
illIormacji z ruchowych jqder podIeorowych i luazdzlcu
d 0 'le 0 r y. (l)J~dro bnusme przedll.ie pol'lczne jest z tzw.k a r q,
p r ze d rue how q, a (2) j~dro brzuszne boo.:ne - z Ie0 r 'l rue how a.
Niczalc:z;nie od nazwy oba obszary leary Sq korq ruchow'l (patrL ~tr. 78). -
J ~ d ram i uk a d u r 'l b Ie0 W ego S'l: cz';':scjqdra przysrodlwwcgo .
gc.:::bietowego i j",dro przedn.ie wzg6rza. (1) Jltdro przysrodkowe grzbietowe
posrewllczy p 0 m i ~ d z y ci a Ie ill m i g d a Iowa t y mi' k 0 r 'l
GZ 0 f 0 W 0 - 0 c Z 0 do f 0 w 'l.- (2) J:tdro pri10duIe otrzymuje inIOlmacje;: z
cia! s ute c Zle0 w a t y chi przelcazuje j'l dole o.r y z a k r ~ t u
n b r l( c z y. ',.
J qd ram i Ie0 jar zen i 0 w y ill i wzg6rza sId'ldia poduszki, jq,dro boczne
lylne oraz CZll!sej",drn prZJ'srodkowego grzbietowego. (1) Jqdra po(|wlllu
poI,tczone S'l ze skroniow6-potylicmo-ciemieniow'l kor'l' kojarzeniowq, zwan'l
tet t y I n y III 0 b s z are III Ie0 jar zen i 0 WYm. (2) Jll.dro bocwe tylne
? W przckazywuniu inIormacji b610wej z obszanJ zaopntrz.enia zar6wno ncrw6w
rdz'Oniowych, jalc i nerw6w czaszkowych, uczestni.czy prawdopodobnie jqdro trne, a
wlasciwie Gala grupa j!tder tylnyGh.

kontak1uje Sl;; z C7.Y~;Ci'l ciclJlicniow'l tej kory. (:3) Jf12ulff'o


PJrZY5 ro~I,,\Hi'~~n;R.Jndo9'Ye jJol:lGt:Onejest z Ie0 r Q Ieoj a r z e 11i 0 W :1.
przyhodlcowej Vo.V/ico~chlliplata skroniowcgo oraz
k 0 r q Ie0 jar z e 11i a w 'l p I Z c de z 0 10 VI <t (palTZ str. 80 i 81).
Ud:z:ial jqd'Or swoistych VI pracy poszczegainyeh obszm6w leury jest duzy.
Swiadez'1. 0 tym objawy uszlcodz:ell wzg6rza. Przy llszkodzeniach wzg6rza
v/)'sl):powa6 mogq zaburzenia czucioyve, ruchowe, emocjonalne, zaburz'Onia
pami~cj, a nawet zabu.rzenia mow:\' .. Lista objaw6w spotylcanych przy
uszk(JcJz~niu wzg6rza Ilasuwa przypuszczenie, ic pewne czynllosci,
przypisywanc prZez nas korze m6zgowej, mogq, bye zaktne aibo wsp61za~e:tlIe
od wzg6rza. Bada.llia nad tym problemem s'tbarcJzo tmdne z llwagl IHI heme
poIqczenia pomi\drj wzg6rzem i kont. . '. .
J it d r a In i n i e s w 0 i sty 111 i wt.g6r:t.a Sq, jtclra posrodkowe, jqdra
sr6dblasz1eowe, a bye mote lalcze j'ldro b,rzllszlie przednic. 0 cz,yllnosci
(1) j~~Rell' posIvdllwVY}'ch nie wiemy wlasciwie nie .. JC? p(jh~czenia wSIWWj'l na
. zwi3cZckz uldadem IClbkowym, jednuk sposab promlemowama do kory rqbkoweJ
ma. wyrainie charakter nieswoisty. Do jqder iueswoistych bywa tez zalJcz9.nc
(2) jlldro brznu,me HH'Z<:l!1ilne, kt6re wymieniJiMny wezesniej jako jqdro r~rdl~wc.
. lege pOIqGzeIlia z korq, majc:t rzeczywiscie dwojaki charakter. BoczllIce Jcgo
aksonaw zmierzajqeych dokory przedruchowej promieniuj'l. jecJnoczeSui.e '~
spos6b rozsiany do leury przedczolowej. (3) J~(|ra sl\6dbJusdwwe zalicza.llc S'l.
do ukladu siath:owalego. Przypisnje si~ .im role;:w przekazywanill od pewnyclI
neuron6w tWOIll siatkowatego pnia do leory pobucb:ei, ZWi'1Z:,il1\ychz
vlywolywaniem stallu snu Iub czuwania .(patrz str. l40). PO!'l.cz!;;nia w~~I:sz,o~ci
jqder sradbiaszleO\vych z leor\. lriajq nicsv/aisty charakter. Jedn.1kS'l. wSlnd 11Jell
.wyjqtId Gak np. j'ldro srocJkowo-posrodkowe nucleus cenlromcdiaJllIs).
J q d r 0 s i a tk 0 w ate, zalicz3ne cz~sto do jqcler llieswoistych, jest
szczeg6!nym jqdrcmwzg6rz.a. Wlasciwie powinna bye ono ldasyIikowsllC
osabna jak.o jn!.Rro KHldkonm'\C wzg6rza, pOlJiewaz W ogale 11i e r z u t l! j e do
Ie0 r y. Usytu~wanie tega jqdra sprawia, ze biegnqce W obll Ieierullkach rJr 0 g i,
! q,c z q,c ek OI ~ i w z g 6 r z e, m u s z q s i ~ p r z e 7.. e 11
przedosta6. Bocznice tych drag docllOuzq do j'lc:In
siatlcowalego, a one wysyb. s\.voje aksony do wszystlue1l
po z 0 st aI y c h j qd e r. V' z gar z a. Jtdro to, z racj! usytuoyv~nia i
polqczen, jest wiQc idealnYIl1 osrodkiem do sprawowarilu kon(r01l \lad
kornunikacjq pornie;:cIzYwzg6rzem i kOI'l. Dlatego uwazane jest za osrvc1ek
odpowiedzialny za selekcjy inIonnacji docierajqGych :.e wzg6rza do kc:ry. Tak~
se\ckcja VI oczywisty spos6b gdzieS zachoclzl i zwi'tzana jest z r6:tnyull stan31ll1
czynnosciowyrni lcory,takimi jak starr sknpienia uwagi czy stan cZLUllosci.
. Obarczanicjqdra siatkowatego taIq wl~snie tlmkcjqjesljednak tylko hipolez'1..
-,
,-
JAD[{A WZG6RZA
ir6dta inIormllcii i<tdro kicrunki promieniowania
lAuRA SWOIST!;
Jadra !"Zutllwe
~--
Jadra czuciowe
,I, (lgn nlzeniowo-wzg6rzowa,
j, brzuszl1e tylno-boczne
kora czuciowa (reprezentacja
1'/::1 ',:I~Ql:,,-ysrOllkowa tulowia ikoilczvn). I-t
,I, l1',iIr6jdziclno-wzg6rzowe, j. brzusz:ne tylno- kora czuciowa (reprezentacja
111(Iga sIIwkowa prrysrodkowe glowy),B
11 I!',;;JJr,.edsionkowa ( 7)u i 1. brzuszne tylno-dolne !cora orzedsionkowa( 7 )
;II'llidsacja b610wa Z dragi kora ciemieniowa i wyspowa
III!llliolVo-wzg6rzowej j dragi
j. tyine
(wieczko ciemieniowe i wyspa
1"-'idLidno-VlZg6rzowej (7 ) , pod tvm wieczkiem) (7)
11;'::'110\\'zxokowe
j. ciala kolankowatego
kora wzrokowa, ~
.----
bocznel1o
';I"i\l wZGorka dolnego
j. ciala kolankowatego
kora sluchowa, ~
Drzvsrodkoweg~ -
J'Idra ruchowe
)'..III.: a blada iistola c:wrna,
j- brzusz:ne przednie* kora przedruchowa ~
(';j;,d.ielc) - "
1I1,')dz,cle,(gallea blada iistota
j.
brzllszne bocz.ne
(:/,:\1[~~_
kora ruchowa, ~
-
Jadra Iqbkowe
c.;;llo migdalowate j. przysrodkowe ** kora czolowo-oczodolowa, ~
,-j::la slItcczkowate j. przednie kora zavJ'etu ObrliCzv, 0
JlId.-1I Iwjarzeniowc
!lOcZIlir;e drogi wzrokowej, inne
j. pOdllszki
leora leojarzenjowa tylna
j;ldm wzg6rm
(ciemicniowo-potyliczno-
-
skraniowa) ~
illne jqcJra wzg6rza j. boczne tylne
leora kojarzeniowa
ciemkniowa, ~
l'0dwzg6rze, inne ja,dra
j. przysrodkowe ;,;,
llora kojarzeniowa slcroniowa
wzg6rw
przysrodkowa i kora
lAlIRA NII.SWOISTB
kojarzeniowa przedczolowa, ~
oSl'ocJki r6znych llklad6w,
j. posrodk6we
osrodlci podlcorowe rqbkowe,
bocz:nlce do "calei" leory
inne hdra wzg6rza, j, sl'6dblaszIcowe
osrodld llkladll siatkowatego,
bocznice do "ca1ei" korv
cz;os61;ory
j. brzuszne przednie*
boczllice do kory
urzedczolowej
--
Jaclro podkorowe
lJocznice dr6g wzg6rzowo-
!;(Jr(Jwych i dr6|1 koruwo-
j, siallcowatc inne j'l.dm wzg6rza
wl,g6rzoVlych ~.~-~.--~-
Ryc, 4, J'ldra wzg6rza j ich pohtczcnia (-( ~ ,- pn!;\C7,cnill zwrotne, - dwojuki charakter
|Jol'lczeh, "'* - cZ;lSCj'l.dra),
,Kora m6zgowa jest powierzchownie polozon\, warstwt istoty szarej
kresom6zgowia, W procesie Iilogenezy kora ksztaltuje sit( wspos6b ciqgly.
Moma jednak wywnczy6w nim trzy etapy: rozw6j kor,y dawnej; kory starej i
kory nowej, KonndnWll:A paleocortl'X, zwiqiana Z odbiorem v,raten w~chowych,
rozwija sit( U kr~gowc6w wodnych,.~(ora star~ arc'Jicalte.J) osiqga pelniQ
rozwoju u gad6w. Wreszcie horn nowa-iteqcoltex rozwija sit'2u ssak6w', w tym
najlepieju 113czelnych, Wsr6d tych ostatnicll w szczeg6lnyspos6b wyr6:inia si~
czlowiek.,u 1ct6regoponad 90 kory stanowi koni nowa. '
Chociat wystt(pujtWyrgine r6:tnice porni~dzy poszczeg61nymi obszarami,
k 0 ran 0 vi a wszt(dzie zbudowana jest. wedlug wsp6lnego TJlanu, tm.
skI a d a s i ~z sz e , c i u w u r s two Poszczeg6lne-wnrgiwy !lOry rue
tylko r6tnit si~ lni~dzy sob\,morIologicznie, ale takze mI\jt Innepolqczet1ia.
Opis polqczeii poszczeg61nych warstw leoryprzckracza ramy niniejszego tekstu,
jednak warto \yiedzie6,te po!qCZelUate Sq wysoce uporzqdkowane. Warstwy
korowe nie stanowiq jeclnostek, czynnosciowych leory. 'JediJI/H!.mmi
Clynnoi5dllYl'ymi Iwry S\ w Y ci n lei 'ko r y pro s top a dIe do j e j
pow i e r z c h n i i 0 b e j ill Uj q,c e 'W SZ Y s t k i e j e j war s t w y,
Jednostki czynnosciowc mog\rniec pcistac tzw. s!up6w lub plytek korowych.
Poniewaz poclzial makroslcopowy p611culokizal siIj!malo i8totny z punktu
widzenia Ii:zjologii, pods taw do poclzialu c:r,ynnosciowego lory poszukiwano w
jcj budowie milrroskopowej, Nqjbardziej przydatnym okaza! si~ iP'IHllz:i?ll IHli'Y
do1conany przez rkmllllil!l1JiHla, bazuj\cy na r6znicach w bllclowie
m 0 r f 0 log i 6 z 11e j pos'l.czeg61nych obszar6w |wry, polegajq,cych 111,in, 11~1
r6tnej ilosci warstwkory, rozllej g,rubosci poszczeg6lnych \~arstw, r6:tncj
morIologii kom6rek wchodzqcych w sl~lad poszczeg6lnych warstvv
2
. Drug'),
wazrrq, wskaz6wkt okazala siQY'isp6lzaleznos6 pomi~dzy
kor'1: i wzg6rzem,bowiem jedynie kora c1awna nie
p 0 s ia cla pol <\ cz e il z e w z g 6 rz e m.
Okolice kory ,kt6re potraIimy powiW--acmniej lub bardziej scisle z pewnymi
czynDosciami, na:z;yv.;amy volulOOi lub G3'l;odl~mi tml'o'll'ymi okreslonego
rodzaju. \1,/ ten spos6b wyr6triiamy np.' korowy osroc\ek wzr0
ku
CEf lcorowe
11:'ora slam archaeccortex, \cora davma palaeocultex,
2 Powierzc1mia lwry zostala podziclona przez Brodrnanna na ponad pi~cdziesitt p61,
oznaczonych K()lejnymi lic.zbami. Podzinl ten byltiztipclniany p6iniej' pi:z~z innych badaczy i
niekt6repol!\ zostaly dalej podzielone na mniejsze cZEsci, oznaczane symbolami sklacJrrj!l.cymi
si~ :z liczb i liter.
(1:'.1 ()dki mowy. Pola .I(O|Owe posiadajqee polqGzenia przede
w :; :)". y s tie i m z i z s z)! mi p i ~ t r a ill i uldadu nerwowego nazywam1'
1:llbullli n .p~(llwynn~i Icory. Osrodki, w kt6rych wsr6d pO!qGzen g t6 w n e
lllicjscc zajmuj'lc pot'lczenia z iUllymi obszarami kor1',
11a7.ywHlny (JsnHA!.nmi Hwjm.loz;enRowymi.
OliIouki rzutowle mag<\. by6 zwiqzane z uld:adem czuciowym, ruchowym Iub
ljbleawym. Niekiedy z jedri'l Iunkcjt.zwiq,zanych jest kilka osrodkow tzutowych.
OIu-dia si~ je w6wczas jako osrodki pierwszo-, dlllgO- i trzeciorz~dowe. Pola
picrwszorz~dowe sI\:najwa:tniejszymi dIa okreslonej cZyllilosci u czlowieka i ieh
usz.kodzenie daje ez~sto wyraine objawy ubytkowe. T1'lko takie pola rZuto\ve
b,~d'l przedmiotem dalszego apisu. . . .
~,
Rye. 1. Powierz.chnia g6mo-boczna omz powierzchnia przysrodkowa i dolna p61kuli m6zgu.
. O~mdki Iwja~teniowe leory. ,mogt.bY6 : seisle zwiqzane Z jednym
o~|()dk1emrzutowYI1~lub mogqpelnic roI~ poia kojarzeniowego wsp6Inego dIa
WJelu. osrodk6w .. Plerwsze z nicl.l nazyw~e s'l. k 0 r 'l. k 0 jar zen io'w 'l.
s w ~ : s t q, .drugIe : Ieo.r t k.o Jar z e Ul.OWt. pol i rrt 0 d a I n 'l. Z uvyagi
na SClsly ~lt.zelc pol lcoJarzemowych swolstych z poszczeg61nymi osrodkatni
rz.ulowyml, wydaje si~ l\Zlsadnione omawianie razem takich zespo16w. .
. Pola korowe (a w szczeg61nosci poia rzutowe leary) charakteryzuje
okr cS10ll?, porz\.dek, kt6ry.w jakis spos6b przypomina
()pogra~lczllY porzt.dek reeeptor6w lub eIektor6w lla
(:,b w o~~z ~. J!C0m6~1ci. Jeary ~i1ne ezYnn~dowo Z peWl1'l okoliq ha
(:~J\vodz~eIeZ\. bhsko S1ebl~. InaczeJ: poszczeg6ln~ '0 b..s z a ry d a n e j k 0 r y
L..ut0v.:eJ r e pre z e 11t U1 c\; oheslone. 0 k 0 11 ceo b w 0 d u. Z kolei, talc
rOLUllllClnck ~ r ~ we. r e pre zen t a c j e okolic obwodowych, Sq ulo:tone w
stosUl;ku .do slebre w spos6b, lct6ry nasladuje ulozenie tych okolic w Ilaszym
orga~lzIIU~, tZ11. grupy Jeom6relc korowych czynuosciowo . z w j \.Zan e z
s;lSl.aduJ~cymi olcolicami na obwodzie, r6wniez ze sobt
S il s ad U J 'l.. Np. oJrresleuie "r e pre zen t a c j a S0 mat 0 top 0 W a"
()ZlJacza talae up 0 r z a..d k 0 1'1' ani e obszar6w J.cory zwit.zaoych z
poszczeg6luymi cZl(sciami na:i7:cgo ciala, kt6re jest. z g (1 d 11e Z 0 g 0111 Y11l
P I a 11 e m bud 0 \V Y c Z 1() IV i c k;l. W tej reprczentacji obszar leory
zwiqzany czynllosciowo IIp. z przcdramieniem, czyJi I.wrowa reprezentacja
..;, " 'przedramieniFl, bt;:dzie leial pomi'(dzy korowq reprezentacj\. ramicllia i korow'l.
rep rezentacj'l. r~ki. Plastycznym sposobem' przedstawienia reprezentacji
soma.totopowej jest uarysowanie na powierzclmi kary tzw. I.Zlll),'YAC'Ci'.n'lll
horrlUnc/dlj.~. Jest' to stw6r uieeo dziwny, ale zacbowujqcy phm budowy
czlowieka.
Pola korowc VNipzatlCze swiadomyui. odbiorem illIoruWgi GzuciolYi
Rzt'lu,u,wm !mlra 5'!}mmatosen5~rycz:rr\1l3 leZy w (1) bnqhh.ne n~-d\f:i.Ow~i orm:
(1) bezposredllio do tyl:u od nicj w x:JlI~Jr'Idte7ln~rolllkmY}'m i 'tV P) ilylnej
cz!t5d pn:.nd[~~(IlwRosHHHwwegv. S::tto poJa 3a, 3, 1 i 2 wg Br6d11lc\l1na. Kora
czuciowa jedtiej p61kuli stanowi, z malymi wyjqtkami, r cpr e zen t a c j ~
somatotopOWq przeciwnej polow1' ciala
4
. Na powierzchlli
przysrodlcowej p6rku|i znajdllje si~ kolejno od doh!: rcpre;;:cntaGja kOIH;zyny
dohlej i reprezentacja lcrocza, na powierzclmi g6rno-bac:wcj lcolejno ad g6ry:
reprezelltacja. tulowia, JcOl\czyny gomej i glowy. N aj w i ~c e j m i c j sea
zajmujt r e pre i e n t a c jag low y. i r y k i.. Taka ll.ieproporcjonalnosc
jest typowa dIu czuciowych i ruchowych p61 korowych, w kt6rych w i e I Ie0 S(:,
r cpr e z e II t a c j i . d.anego obszaru 0 d pow ia d a g ~ s t 0 s c i i
j a lC 0 s c i . j ego II n e r w i en i a, a nie jego rozmicuotl1. 1m bogacicj
lIner-wiony jest dallyobszar dala, tym wi~kszq powierzchni~ lwry zajmuje jego
reprezclltacja. Z tego wlaSnie WYllilcazn.ieksztalcenie czlowieczka na mapie kory.
Rye.' 2. Rzutowa kora somatosensoryczna.
Dot yI U od. rzutowej kory somatosensOlycznej, w polu 5 j 7, czyli VI
p!acilm demicRlioW1'I1l1 gonlym lobulus fmrietnUs ;'i/{flerior, z n aj d.nj e s iQ
somatoSenl50rycma !l.l,lra 11ojlJrzoeniowlJ..
J Kora ta nie zawiera .reprczenlac;jj receptor6w b6lowych. Prawdopodobnie korowa
rcprezentHcja b6lowa znajduje si~ w ;z~scitylnej !cory wyspy, przy cz.ymjest to bye 1J10ZtJ
reprezcnlacja obmtrontJa.
4 W kOITesomatosensorycznej po b:i.dcj slronie znajdujemy ObusiTOIlll'l reprezr:nV;r;jt;: obJlicy
ornlnej iokolicy kroczowej.
Us~l(Qdzelljc. kor?, som3losensoryeznej, wbrew oezekiwaniom, rzadko
Powo~uJe ealkoWlle ZIUeezuleniepo!owieze przeeiw11ej polowy ciala. Typowe s
natollllast d y s Ier e t 11e Z a bur zen ia e z'u e I' apt . il. .
. . 0 s ronle
P r ~ eel. w n e J ciala~. przcde . ,:szy~tk!m czucia glt;bokiego
dysLr~mJl1at)~W1JcgoCzucla dOlyku. NlelCledy rrumo zaehowania podstawowych
(1l11~cJr:)zUGIOvvyc~mOZna zaobserwoW~6 tzw. as t ere 0 g n o'zj I( r y k i .
pI," e C I ":' 1e g 1e J q. 0 us z k 0 d zen I a. Objaw len polega na niemoZnosci
mzpOZ[J<l[ua przy pomocy dotyku przedmiotu trzymanego w rreku.
. r.~om .w;p;~ oIww:c n:utO'lo/81 leZy w (1) Dn!Xdlzie olltrogowej
V) :m:
y
J.;:gq;1l.
cy
ch cZt,;.s?ia~h .I.d1iilDm i (3) plll1~1! j.p;yIww2tego, zqjrnujil.c .
pole /7. \~ polu ty.mzlIaJduJe Sl~ reprezentaCj a przeciwnej polowy'
IJ() J a :'1' t d z e. n I a. 1\1a ona li leI a d rei i n a lop 0 w y, tm. sqsiadrUC1.ce
J
)lola slaik6wk! reprezentowane s1t w. sqsiadujqeyeh . obszaraeh k ..
I(e.prez~~tacja pl~mki z.6ltej jest bardzo duta, (znac~~~
1V1yIcsza lllZ re|)r~zentacJa CZ'tSCL obwodowycJl sialk6wlci) i le.zyz Iylu.
!(cprezentacJa dolka Srodleowego zllajduje siQ blislco
IJ 1e g \! II a pot y lie Z Il ego.
Wok61 IcOIY rZlllowej, w polach 18 i 19, leiv w:/olwvva ||ora
llv|"'-;II?;H:uOTI'. Pole 18 oclpowiedzialne jest za percepcj~ gI~bi obrazll, a ,y polu
19 ojJr3covvywcme sit raine aspekty bodtc6w wzro1cowych, np. kr czy mel!.
role 19 przchacza gmnice plata potylieznego. Cz~s6 skrolliowa tego pola
odpowit;;c1zia|ni.l jest prawc1opodobnie za ustaleDie, czym jest bodziec swietlny, a
czr;;s6ciemieniowa - za l!sytuowanie go W otaczqjqeej przestrzelli.
Usz1codzenie w po1u 17 wyraza siy u b y t k i em w p r z e c i w n e j
polo w ie pol a wid zen i a dla obu oezu (niedowidzenle jednoimienne).
ObU:3trOlU1ezni3Zczcnie leary pola 17 daje tzw. s I e pot I( Ie0 row q, kt6ra
IMJ\i .~iyoel obustronnej Slepoty ocznej m.in. zaehowaniem odruehu irenicznego .
na swiatlo. Natomiast llsz!codzenic w:lTolcowcj leory lcojarzeniowej prowadzi6
1107.:e do ro:tnorodnych zaburzcIl Ilcrccpcji wzroleowej, pomimo zachowauia
pelnej wrailiwosci na bow;.;;c swicl1nc. Mog" wy~;t;jpi6r6tne postacie agnozj i
w z r 0 1c0 we j, np. nie7.c1O"Joi;(~do OJ.po'/.u<!v"lJia przedmiot6w przez
ogJ'ldanie, nic:zdolnosc do UJ7P{)i'Uil\V<llia !w!l('\Y (;/.1' I.warzy os6b znajomych.
HzutOWll kora sluchow3 zajmuje w (1) dolnej ,sciarlic bmzdy boeznej
zai(~~ty slu'oniowe popn:ecme,' zaehodzqc nieeo ~a. (2). zakr'tt slr.roni?wy
gorny. lest to pole 41 orazcz((sci pol 42 i 52.Kbr~ sluchov.:a posJada
org a ni z a c j 12. t 6 not 0 pow l\., .' tzn. uporzqdkowana Jest zgo(~lle ze .skahl
Wysokosci dzwi~k6w5. Otoczon~ jest przez !wr\: .sluchow~ .!~Oj:l.r:enlOWI!:
zajmujQcQg16wnie pole 22.. Poruewaj; rzutowa kor~sluchow~ JedneJ p6lkull
slanowi' .reprezeritacj~ obunarzqdow. sllmakowych,
przyjrnlDcsiy, ze jednostronne jej us~ea~zenie nie daje objaw6w. Szczeg6Iowe
badania specjalistyCine mogq uJawm6 ..l.e,dnakgorszq sprawnos6 nella StrOlly
. przeciwnej. " .
Rye. 4. Po stronie lewej pokazano rzutow,\ kor s!u?howI\.. K?:a slu:l;owa zajmuje. dose ?U~Y .
1 . I " t . k J'esl ukryta w bruidLle bocznet dla jej p.elnego uWldoczl1Ienm obszar a e Wl~ cszosc eJ ory . . . J
nalcZy' odchylic z:akr~t skroruowy g6my. Po strorue prawej zaznaczono prawdopodobnE\,
lokalizaej~ leary prredsionkowej.
Kuru n1D'.lhionkowa truescl
ciemiel1io1jlill, W obrtebic reprczentacji
jesl ona dobrze zbadana.
si~ prawdopodobnie JI pbci,c
glowy dla czucia somatycznego. Nie
Rye. 5.Kora srnaleowa (po lewej) ikora w~howa (po prav.:ej).
Km'~ 3ID2 hlilwa znajduje sj~ W wie~z!m CZIl!.~YVij-d.emi~""~b"Wym
(pole 43), bez.posrednio ponizej i do przod~ od reprez:ll(ncJ~ CZUCIOWIJ J~~k~L
Na poc13tawie przyjttego schematll dro!,'1 smakoweJ rnozna by sqd:z.Jc, ze
~ Co ~cL...cwj",rciedlatonotopowe uporvtrlkowan!c receptor6w VI narzqdz:ie slimakoW'jIU.
73
jcdiloslrol111e uszkodzenie tej kOly wyrata6 siy powinllo zniesieniem czucia
~;111,liw 1'1 przeciwleglej polowie j~zyka. Jednak, wbrew .. prz:eslankom
!LmclycZllj'm, jcdIlostrOlUle uszkodzenie leory smakowej zaburzen nie daje.
|)opicm obustronne uszIcodzenie tego obszaru calkowicie pozbawia
pacjcllla zmyslu smaku. Slall taki nazywamy age u zj It.
bruzda srodkowa, '''>.. somatotopowy
~om&toscn zakrct.zasrodkowy, j\.dr~brzuszne tylri\I odbi6r bouicow
-IillIyc~ny . cz~sq tylna placika wzgorza /. ~.pr~C'lciy.rleglej,
I ..''1.'''(.1'' ":', okolosrodkowego .... --:..---/ poIo 'Y data
1 retinotopo,,'Y
jlldro ciata odbi6r bodic6w
wZI'olwwy brozda os.trogowa kolankowatego Z pE'&.lWleglej
1;:.1.(.\.\(...", " b 6 ..
(
" _. '. ("' 1".' ocznego wzg rza IJolowy'paIa
I"'(;\'!~ '~l(lri.
j
. widzenia
u- jlldro cinla tonotopowy
dolna sciana kolankowatego odbi6r bodie6w
bruroy bocznej : nrzysrodkowego (ohu'i;1arntd6w
~"''-(''>/L(:(" '/'Q,l\l~ '>:''', :.- . ..
" . ,Lel-' :," ('". wii!6rza--- .. sltmakowYch'
dolna czvM zak~~hi' j~ciro brzuSZlW.t'ylne~odbi6r ?oldi.e
l
6'!'
smrJl!wwy r ('"rl-" z przectw eg eJ
, ~R~r.o.dkowego wzg6rza ( ;/ --.-----,----.
,," ..L'.r: (,i.(, 1.1-,,/(' . "~ .. -.- polowYi~zyka
(..(.i,.CI,(.ltr;C ,:10 odbi6r bodi.e6w
opuszka WYChOWR~'p'~I.o'y'.yi~L
!)g5.(Jy-: .. cj..P..C?J:.~j
snrniis!ronic
zawiadywanie
korowe osrodki miys~an~.ko:6:: jtdrarucllOWC
ezuciowe, korowy = .ezyn,.-JYZY~ nerw6w
obszar' .. ~.~~~ . czaszkowyeil,
!cojarzeniowy~t)'lnYi' .l~ slr?ny. r6g przedni
/ j1\.drobrzuszne prZeelWJleJorRL rdzenia
\ boezne \vzg6rza) g~mei.:-~.. '"-~~.~ krygowego
'---'-...../ ~lYiam'L!.\J\OJY,JiL
, obu ~lron
sludlOwy
{(,t1. ,)
~'" I
w?dwwy. !talc
(.!(:~:) ',,) ',' .. :
zakr~t
przcdsr?dlcq~y,
ezys~ l(rzedni~:~
plaelka okelo-
srodkowego
GLOWI'IY lGrmUNEK
PRZElCA7..YWANlA
NFORMAcn
karowy
obSZRr
kojarz:eniowy
lyiny
kora
kojarz:cniowa
rl\.bkO\~i
'1' .
Rye. 6. Korowe osrodki rzutowe. Uwzglydniono jedynie .pajwazniejsze polqez:enia tyeh
osrodk6w.
H.zutowa !tom w'Ichowa leZy u podstawy p61kuli, na halm, w polu 34. Jej
Zlliszczenie powoduje j e d nos t r 0 n n 'l a II 0 S m i~, . czyli brak odbioru
bodi.c6w w\:chowych z jednej polm,vy jamy nosowej. Poniewaz droga wI;'chowa
nie krzy:tuje si~, zniesienie w\:c1m dotyczy tcj samej strony, co us:dcodzenie kory
w\!chowej. Z korct halea zwiqzana jest !cora vola :r6IlVlllcbowq;o, ev}li pola 23.
Kora ta Iunkcjonujc' prawllopoc1obnic zar6wno |-aka swoista 1, a r a
k b jar zen i0 wa . w ((c 11 () w 1, j a Ie i pol imod a 1 n a .k 0 r a
kojarzeniowa ukladu I'lblcowego (patrzstr.81).
Kom koiarzeniowa ciemi(;j|iowo-potylicZno-slcroniowJ,
Obszary leary czuciowej r6mego rodzaju otaC7.:8jq1cortrpograllicza (style\!)
ciemicniowo-potyJicmo-sIu-oniowego. Kora ta zajll1uje zakr~t mH.1brzezny i
k\.(ovryortiz ichbe:z:posrcdnie s'1:~iedztwo. Tu wlasIlic zJlqjduje siQ p!.lHnm9~~;~Hw
lwl'i.l !wjCijl";feJi]iow2 (tzw. obszar kojarzenioVl)' tylny), gdzic inIonnacjc
uzyskane za pumoc'!. r6i:.nych rodzaj6w czucia S'l opra\:ovry,vanG lq.c:wie i
sklaclajt sit;: na kOillplcksow'i i.nIoml3.cj~ 0 otoczcniu i 0 nas s31nych w tym
otoczenill. I\by jednak ta tak pi~lmie opracow,ma inIormacja l1abn.1.ladia nas
istotnej wmio:ci, kOIJieczne jest istnienie zjawiska pami;;ci.Dopiero por6wnanic
inIormacji cwciowej z czyms znanym albo moiliwosc zapisallia ;lowycIl
doswiaclczell jest korzysci'l wyplyvvU'l.c'l ze swiaclomego odbioru
rzeczywistoGci.
Rye. 7. NIl tIe pnrzystego obszaru kojIlrzeniowcgo tylnego liniami poz:iolllymi wslcazano
polotenie Il!epar:z.yslegoezuciowego osrodka mow)' w p61kuli domitluhecj.
Wszyslko wskazuje na to, ze omawiana kora kojarzeniowa a 1b 0 sama
zawiera shllHly pmmittci albo potr..aIi z leiqcych w innym
III i ej s cu sIdad6w s k 0 r z y s t a 6. Nie bartlzo wiadoJ11o, ~k,'tdSI!;:bierz.c
pamiyci juk dziala .. TreSc pmni.I;'ci jest znacznie bogatsza nii '.:V poloc,:nym
rozw1ueltiu lego slowa. W pami~ci zlpisane jestnie tyllw to, jakim sIawem je;;|
staw tokciowy, aJe takie to, jakwyghda kot, jak sz.umi woda, jnk pacbnic
bez, ild. Zawarte' S'l tam lez !ysilczne przepisy, np. jak z3pi'l6 guz.ik, jelk si,?
llczesilc, ilp.
Z a d a II i a pol i mod ".In e j k 0 r y k 0 jar zen i 0 V e job l!
p 61 k u 1 II i e Bq .t a k i e sam e. Po raz pierwszy zm.lwaZ0l10 to w
odniesieniu do czynnosc1 IiO""'y, Na podstawic obserwacji Idinicznych WYS\!llto
\Vlliosek, ie osrodki.zwi'l.zane z mow\.osi'l.gajq na1e:i.ytystopierl ro:z.woju lyJko w
jecl.ncj p611mli.P61kul~ t~ il8ZW300 domi.tJlu,tet. I taka nazwa obowiqz.ujc; do dzis,
cha6 pleJ\.voIJla. koncepcja domi1l8cji jednej p61kuli nad drugq, Hie OhIZL1J-'l sirc
praw(\1.iwa. Dalsze obserwQ,.;jPydoslr!Tczyly danych ws|enzuj'lcy1i!J rac?:cj Hil
pod z ia 1 k.0 m pel e 11c j i pomir(1i:y dwie p6Ikuk. Dla roz'nych cZYllJ1Gsd
j (: d a J lib drug a p 6 t k u I a m 0 Zc pelni6 roll( nieparzystego osrodka
11;\dl~Qd:legO, czyli . do m in a wac. Jedllalc u danej osoby .
d,mHDmlll~iC?i. naZwlerny tt,?, Ict6ra dominuje wodniesieniu
(I (1 Tn 0 W ~, a dakIadniej : w odniesieniu. do aspekt6w werbalnychmowy.
I ) I II g 'l P a I k 1.11~ n a ~ WI em y p6lkulll pod~egl~Iub niedominuj!.4. .
. Pawody takle~o lub lnnego ukladu kompetencji p611culu danego czlowieka
Jlle ~;tv:
ane
. Panujc. ~otocZl1e prze1conanie, Ze p611cult dominujtcqjest p6lkula
;;lwladIlJl.CasprawDleJszIl. polow~ ciala. Jest to nicomal prawdziwe dla
prawor~cznych. U ponad 90 z nich dominuje lewa p6lkula. Jedriitk u os6b
kwor~CZ1lych take czsciej, bo w 60, dominuje p6lkula lewa. TaJe
wlasciwszymjest uog61nienie, ze dominujqcq p6lkul
q
jest
P { I Jc I a I e w a. . . .
. ~ .pewnym llprosz:czeniem moma przyjt6, ie p6lkuJa dominujqca jest
(;7:tSCle~ ~adrz\Odnq w st.osunku do takich czyrillosci, kt6rych wykonywanie Iub
WCL:cS~lleJszeopanowame zalei:y g16wnie od czynnosci werbalnych. Natomiast
cz,ylmosci, kt6rych wyuczenie i wykonywanie nie wymagaudziaru mowy,
;:achodz'l. zwylcle pod nadzor-::m p61kuli niedominujq.cej. Nie jest to sprzeczne z .
1ll11ym nproszczonym podejsciem, wed!ug kt6rego p61kula dominujl~.ca jest
l)()lkul~ a
n
alityc21lq, a p6Hcula podlegla - syntetycZl1'l.. Warto wreszcie
wspomniec, te organizacja i praca osradk6w korowych kojarzeniowych jest
prawdopodobnie iIma u m~tczyz:n i u kobiet.
. Z deIinicji, "iJ p6DP.mli d1omimnj~ccj wyst)'pujq (/SIoclld mowy. Wyr6znia
Sitdwa podStawow0 osrodki mowy, osrodek czuciowy i ruchowy mowy. W
o.b r ~bi e Ie0 ry k oj ar z eui 0 w ej tyI n ej lezy oSrodek czudowy
\iill;}T'y ~ij,g' QdekWeJrll1lnct,~go). Polozony jest on wolc61 gU!~li tylnej hruzdy
fJoczr,n<f:J ramus posfe!iOf snld la(erafi.~i 0 b e j m u j e (J) tyln'l. cz~sc wieczka
c;w[ow'l}-demi<c~io'W11'go llpl!:n;uluff! !fwl(ojlanetale, (2) z:mkntt nadbrxeiny gyms
.mI'raHliIfgil1(di.~, (3) tyli:lq cz~s6 :!Cll.\l'~t'dl 3hroJrnoil)wego g)nncgo gvrus temporalis
.[rqr~rio. owz ('1l) Z:2J~~l<t:u' n~~[o'Wy gvms arlguwtis. Wbrew nazwie, k 0 r u t ~ m a
z n a C 7. e n ie z a r 6 w nod 1a 0 d b ia r u, j a lc i d 1a t VI 0 r zen ia
mow y. PotraIi ona 2Tozumiec slowa m6wione i pisane, jak rowniez zwiqz!ci
zachodz4.
ce
pomi~dz;y tymi slowami, czyli zrozmniec sens uslysz.anych Jub
zobaczonych zdm't. Znaczenie osrodka Wernickego dIu tworzenia mowy polega
na ty111,ic 1.orata potraIi dobiera6 pot:rzebne zestawy slow i wie, co naIezy
~~bi;, zeby (akie slowa powiedziec luh napisa6. Natomiast za szybki
mcz.aburzol3Y przebieg czynnosci ruchowych, \'if wyniku kt6ryr,h nastqpi
wypowiedzenie iub napisanie s16w, odpowiedzialne Sqosrodki kory czolowej.
Uszkodzenie "" osrodku CZUCiOWYlll moW)' objawiac si~ moze tzw.
i1f a z j q, c z u c i 0 W q, cz:yli niezdolnosciq, do rozumienia mowy slysZanej.
Inu21postaciq, zabmZell mowy m07J3 bye tzw. a I e k s j a, czyJi niezdolnosc do
odbiom mowy pisanej. POlladlo, 'l, racji uc1zialu osrodka Wernicke go w
tworzcniu mowy, jr;:.go w"J;()(!:t.enia ~;q le:i: czr,:sto zwiqzane z niemoznosci'l
z:rozumiatego dla innych wYP()l'viada1\ia siQ albo z agraIiq, czyli niezdaluQsci
q
do
:;'( pisania. WszysL1.ietezalmrzenia lqcznie lub Z osabna mog'l wystqpicu osoby,
2)\&;: jct6ra. dobrze slyszy, dobrze widzi oraz nie mat.abtrrzen ruchowych. . .
.,.,1t,,:. . .. . .
;,::"'f:1:;r;,;VI polkuJi dominuj~cej wyr6Zniany jest teztzw. osrodekpm!rsji. Jest to
;;: :;.'kora zdolna do zarzqdzenia sprawnego wykonaniapantonrimy jakiejs czynnosci
i !t:LjUchowej po polecemu. slownym. Pacjenci. zap ra k sj t nie pot:raIill bez
qH~rekwizyt6w zademonstrowa6, jak np: zapala siy zapalk~. . .. ..
"~P~::'Wobszarze kojarzeniowym tylnym p6lkuli nieaominujllcej, w jej cZI,;sci
i;?JI,/~~6111?wej,leZy kora ~iana zo~bio.r.em diwi~k6ww astlekcie. mU1.Y~:<:lll\ym i
g;t;:opisane 8'1:.przypadki tzw. a ill UZ)1 . U ,~~6b Z uszkodzemem t~J ko~;
'::~i!;Ipacjerici tacy nie ~ot~a~tnp~.rozpoZl1aC'',IJ~l,odhhYIIl~U~aro~o:vego. am ~anuclC
,,:c!:":~\batdzo populamej plOsenkL Ponadto, W CV;;SC1ClelJUemoweJ. teJ 1wry
\~~ljJ:j}Uniejscawiasi~ osrodld zwi:p;ane. i ori?ntacjll: i WY,o~r~ini~ ~nes.tn~nn~
:;-~W|.(tJP.()srodeksprawnosci rysu~Crwej). 1!szk()dz~l1Ia CZ~~Cl ?lellllel1l~weJ .p61ku!t
'?~ttI)odleglej mogi\. tei dawa6mes~charue rzadkie; ale l~l.estych~le cl~kaw~,
)J~:i;";zespoly tzw. aut 0 to p a g n ozj I 1u b. an 0 Z 0 g n 0 ZJ L PaCjent takJ moze
:h 1.':i/~iiPjorowacjedn~ ~tron12'swojego dala albo nie zwrac~6 uwagi na obj~wy np.
.:;F:)~';poraienia ruchowego tej strony. Zapytany a pow6d takIego post~powal1la moze
i~,~,::. wr~cz powi~dziec, e to przecieinie jest jego noga. Na podstawie takich.
:l'obserwacji klinicznych w p61ku1i niedominujIlcej umiejscCiwHt siQo5rod!t
.. ' .. odpowie~:Liahuyl.2 pn:estrmnne wy(h:ieienic na9:lC~j o30byz .~t(j"';:U::uia ..
W pOdsllIIiowaniu dotyc'lilcym tylnego obszaru kory kOJarzemoweJ trzeba
powiedziec, ie jest t~ leota zdolna do TOiumnego ogami~~ia naplywa,iIlcej
inIonnacji ua podstawie danych przekazanychz obszar6w CZl.ICl?wychlory oraz
danych wydobylych. z paini~ci. .Odpowi~dzi~ ~Ja pn,yswoJo~'t. przez .113S
jllIormack jest zwylde jakas rcalccja: gdzleS IdZiemy, cos r9blIny~ m6wlmy,
zapami~tujelny, stajemysi~ weselilubwscieldi. Nie memy, jak wlasciwic
dochodzi do wyzwo1enia tycll vrszystkieh reakcji. Mozemy tyIko stwierdzic, z:c
waruy pol'lcZenia tylnej kory kojarzeniowej :i; talcimi osrodl:ami, Ict6rych
pobudzenie mogroby spowodowa6 wyr,tqpienie oclpowiedzi z naszeJ slrony.
Kora kojarzeniowa tyJua promicniuje do (1). daJa migdalowatego, (2,) poli1
sr6dwiichm~ego, (3) leory piata czolowego,(4) prlmwia i (:5)izg6rza. Ciaro
migdalowale i pole sr6dwtchowe to .dwie stnIltUPI uldadu r'lbb:rwego,
zwiqzanego Z procesarili pami~ci, z emocjami i n:w~dem, a takte z kontroJt
uldadu wegetatywnego. Kora czolowa Zawiera obszary kojarzeniowe, zwiqzane z
naszym tyGiem uczuciovrym i elycwym araz ze zdolnosci'l do mysJenia
abstrakcyjnego. Jest ona ponadto, talc jak i prq;ikowie, zw1Il!,ana z czynnosciq
ruehow'\.. Wreszcie wzg'm:e moze dostarcza6 dalszydl dnnych Z obwoc1u w
spos6b selelctywny, stosoymie do biez'1:cych ?~trzeb |wry .. \~.f ten s~os6~J
stworzone S'l wanmki do zapamiI.ttania inIorrnacJl I dowyst~plema odpowledzI,
kt6ra moze mie6aspelct emocjol1alny, ruchowy i vveget12tywny,mote przcjawiC!(~
sil zmianami stanu czuwania, mote bye mQdulowana przez 110IIi1Y et)'czne,
.uczucia l{f2..s:e oraz zdolnosc do przewidywaniu z.darzen. . . ..
Qsroclkimchowe kory
Tylnq cp;:s6plata czolowego zajmuje Ieora mchowa. Dziclimy j'\;na kilka
obszar6w.(1) .zan~r&,?t . pnedsro~!Owy i (2) przednia czr;:se pll1lcika
nllwDusnHlkowego zawierajq pierwszorvt'dGWli ko~r~ rucho'I'l'i. Jest to pole 4
Droclmanna, kt6re charakteryzujesit;: obecnoscit w warstwie V tzw. wi elk i c h
kom6rek piramidowych Belza. Aksony kom6rek Betza s~ oardzo
dlugie. Docierqi'l. OIle do pnia m6zgu, gdzie twoW\. synapsy z kom6rkami jqder
ruchowych nerwow czaszkowych lub do rdzenia kr~gowego, gdzie twoIZ'l.
synapsy z kom6rIcami rogu przedniego. Z jtder ruchowych nerw6w
czaszkowych oraz z rogu przedniegb pobudzenie moze bye dalejprzekazane
przez nerwy obwodowe do mir;:sni poprzecznie pnkowanych i doprowadzie
do ieh slcurczu. Kora ruchowa jednej p6Uculi jest so ill a tot 0 pow t
~eprezentacj'l. miysni konczyn; dolnej czrrsci twarzy i
J t;:z y Iea p r z e ci WIle j s t r 0 n y cia 1a oraz 0 bus t r 0 n
p 0 z 0 s tal e j In it;: s n i 6 Wk i poprzecznie prqilcowanej. Kora ruchowa pola
4. zaliczana jest do tzw. lllIdadu pinlimido1'Yego (patrz str; 90 i nast.). Objawy
uszkodzenia lcery ruchowej zostanq om6wione dalej W cZIi?scidotyczqcej tego
wlasnie ukladu.
mchow:(. Na szczcg()!n;\ \IW1gQw korze przedruchowej zasJuglljq dwa osrodki:
rnJdlO1'Yy orode!, KRO"W}' ora/~uolo'"lYosrodek Rwjm.7LO!ll\ego 3JP1iUl]K7l1C:\1i:Jl.
0 SIode Ie r u c ho w Y 1110 W y, czyli tz\v. 03fOdl1d.{ Rrod, zajmuje
obszar wiec:rnm uolwwlCgo opeYC/'lmrifroniale p 61 Ie ut i .' do lJl in uj 'l.c e j. S'l
to paID. 44 i c:l.~S645. Uszkodzcnie osrodka ruchowcgo Broei powoduje tLW.
aI a.zj ~ rue how q, czyli niezdolnoM:. do tworzenia mawy. W ostatnim
okresie zmienilo si~ troche;: pojmowanie Iunkcji tego osrodka. Dzi~!ci lepszym
technilwm badail przyryciowych 1I10ZIlabyto stwierdzi6, ze przy izolowanym
nieodwracalnym uszkoclzeniu tego. osrodka, zdolnose do tworzenia !DOwy
powraca dose szybIco i proces ten przypomina uzyskiwallie od nowa pewncj
spi'awnosci ruchowej.
Rye. 9. Na tie parzystej kory przedruehowej zaznaczono poJozenie parzyslego ezoJowego
. osrodka slcojarzonego spojrzenia w bok Cliniepionowe) i nicparzystego ruchowcgo osrodka
mowy (linic poziome) w p6lkuJi dominuj'l.cej.
Czolowy osrodek skojarzonego spojrzenia w lJok
zmJjduje si~ w polu 8. Jest to osrodek parzysty, odpo\-yjedzialny za dDwo!ny
skojarzony ruch galek ocznych (patrz str. 112) w s t r 0 n ~ p r z e c i w n it
Dlatego .po jego uszkodzeniu przez pewien czas wyst~pltie lliemo:i:nosl~
dowolnego skierowania spojrzcnia w strOlll;?prZeCiWIll.ldo uszkoclzcnia, czyli
poraienie skojarzonego spojrzenia w bole. PotemcZj1nIlOSC
powraca.
.Pozostale bbszary kory przedlUchowej odpowicdzialllc s'-t za sprawny
przebieg r6Znych czynnOSCl mchowych, przedc wsr.ystkllll czynnosci
ruchowych wyllczonych, twlaszcza 0 charakterze zcspolu mell6w
zac!lodzqGych jednoczasowo tub w okrdlonej sclcwencji. Takel czynnosci'l
mchowq,jest 11a przykJad mycie z~b6w czy za:wi~./anie s:wurowmlJa. Nic
zdajemy sobie sprawy z Ialetu, jak bardzo skomplikowcme s;l te c:{;YJ\llosci_
Dopicro obserwacja malcgo dziecka, kt6re samodzieJnie myje z~by po lar;
pierwszy w rjcin tub obs::rwacja pacjenta Z uS2"lwdzeniem kory przedruchowcj
pozwala llam W pelni docenic. roly tej leory. Objawy uszkodz:enia kory
przedrllchowej oheslane Sil mianern apraksji ruchowej. Pacjent 7.
apraksjq mchowq wie, jak nalcz)' cZ:Yllnoscwykona6, jednak realizm~ja napotyka
na dut.e tmdnosci, bowicm wykonywClnc przez nicgo mchy Sq, jrlk moz.na 10
powiedziec, lcraiicowo niczgrabnc i lliezr~cZBe. Do lliedavlJla wyr6tniallo VI
Rye. 8. Pien~;szorz;owa kora iuehowa.
Do przodu o.d Ieory ru~howej, ale tylkona \vypuklej powi~rzchlli p6llculi,
I~:ty tzw. kom pnwnnchowa ..Nazwa wprowadza w bl'l.d, gdyz jest to dalszy
Clqg !cOIYruchowej , aleo nieco innym charakterze. Kora ta obejmuje poie 6, 8,
44 45. Jest ona r6wniez -n1iejscem wyjscia dr6g zst~puj~cych, ale
przeznaczonyeh dla ruchowychosrodk6~ podkorowych. Pobudzenie z kory
przedruchowej r6wniez ostatecznie dochodzi do jqder ruchowych nerw6w
czaszlcowych ido rogu przedniego rdzenia kr~goweg6, ale poprzez lancuch
wiclu neuron6w posrednic:qcych. Kora przedruchowa jest Z 0 r g a 11i z 0 W an a
S 0 mat 0 top 0 w 0, jedna1c zapisana jest jakby inllym alIabetem. 0 ile w
polu 4 rnalllY do czynienia z reprezentacJ'l. poszczeg6lnych mj~sru, a nawet
malyeh ich cZQsci, 0 tyle w korze przedruchowej reprezentowane S'l. nwzej
ruchy w stawach. Reprezentacja przedruchowa ma wi~c bardziej kompleksowy
charakter i stosownie do tego lJywa tet naz-Iwana kojarzenioWll Iwr:t
I ,,' i." pr7ctlrUC!JOWyj p61knli dominujqccj ruC!Jowy o:;m!ck praksji, kt6rcgo
". k(J(lzenie miala powadowa6 apraksjt;: ruc!JoW'l o\)usllonn'1. Na podslawie
llW::.ych bnd,1I1Z wyr6tlliania osrodka tegorod7-1.jlluczygnow3no. Prawdziwa
'" ;dc:ja luchowa wynikaj'lcn z llszkouzenia kory czolowej jest zespoltrn
I" ,'"iwslrollllym do uszkodzenia. Widywanc. zespoJy olJuslronne zalet'1
"'lI'tlo|Jodobnie od tlszkodzenia istoly bialej p6lkuli dorninuj'1cej, w wynikll
, "'," "przcpis" na 'wykonallie danej ezylillosci nie mat.e dotaee zclomillujqcej
I ")' kojarzeniowej tylnej do kory przedmchowej obu p6lkul. Zespo|y tego
,,,I/Ijuopislljesi\:obecniejako zespoly z rozl'lczenia.
'o;>:os(ale osrodki korowe
' )',; \ J, Obszar kojarzcniowy prz.edni.
1)0 przodu ad kary przedrllchowej znajdltje si~ kor.a walla pod rownie
i,,:;, .cZ:l(sljw~ll1azw'btzn. kora |}l'zedr;wlowa. Naz.yvva sill jQ let p l' zed n i111
"I':;zarclll kojarzeniowym. Na ogo! dzieli siy j'l. na dwic
" J. (,' SC i, wi"tA1e je z r6inymi IlUlkejarnL .Kara powierzdmi g 6 r n a
\ 'J (' "L !l e i IIwazana je~l z.a kor~ zwi'1.zlIl'l z c z y iln 0 Scia III i
ililelcktlluinymi oraz uezuciami wyzszymi i zachowani.allli
" lye Z!l Ym i. Kor~ powicrzehni pod s taw n e j plata czolowcgo wraz z
II\\,. przysrodkowyni obszarem kojarzeniowym, 7.31i',7;1. si
y
d U lWl"y rqlJawwej (palL!. ponitcj).
lI..yc. J 2. Obsz.ar kojarzcniowy przysrodkowy (Iininmi poziomyrlli z.aZOBcz:onopolozenie pol a
sr 6dw~chowego).
Kora ~qbko'Wn prawdopOllounic mil zwiqzek (1) z przezywaniem paez;
HaS cmocji, (2) ze :zjawiskami |lmlli'eci oraL (3) z nmlzorem !lad il\llkejami
lW
wcgelalywIlY1l1i(patrzstr. 82). Przy'Srodkowy obs7.ar kojarzeniowy
obejl1luje przysrodkowo-dolnq powierzchniy plata skroniowego arm: zakrQl
obryczy. Na szczegoln'l. uwagt;: zasluguje tutaj tzw. pole 5r6uw~chowe
(pole 28), ezyli srodkowa ezysc zakrt;:tli hipokampa. Kora poJa sr6dwychowego
sln!\owi kojarzeniowy osrodek wychu, a ponadto przyjrnuje liczne w16kna z
poJimoclalncj kory czuciowej i w nmiejszym slopniu z innych obszar6w
korowych. In|om13cja z pola srodwychowego traIia przede wszyslkim d9.. J., ..
hipokampa i ciala migdalowatega. 0~~ ''',-l-~
(//'lJ
'..
KonOWE OSnODKh.. KOJARZENIOWE
fv
.'
'.
on~7.AR 0
KO.J,\ 117.I!.
O~ROT)I;K PO.ot.F.NlJ< CZYNNoAc, P6l.KUl.A
-NTOWY
111Ghowy mow)'
~;~(~.
nadz6r n~d sprawnym
dominuj",ca
ill
roci
)
iwypowiadanicm si"-------.
skojorwTlego \ylna cZJYsczakrlu zawiadywanic nlchem
obie
~pojrzenia \V czolowego skojarzonego spQjrzeni~
przCllni
bor: srodkoweI.\o w strony'przeciwn,\
nl\Jz6r nad sprawnym
srodkowe i tylne
wykonaniem zloi:onych
nbie pru;rJruchowy cz~sci znkIlyl6w
cz:ynnosd ruchowych
cz:olowych .
przez mi~snie slrony
'.
,", .. ,.,---c . -- .....
r,rz.edwnej ciala
--
~/ , r '."11' P,
wkr~t'nnl1brzctn)' 1.\
IOl.llmienic mowy,
curciowy rnuw( 7.akr1kl\lowy,
dorninujqGa
0Yeilllc!ego) \, wieczko cZQlnwo- opracowanie wypowicl1zi
tyltl~ ,\ . . . /
)
ClemJenrOVIe . ,
... --~-
opracownnie I11chu
praksji zakryt nmlbrz.czllY
zlownego na podstawie
dominuj?"r;a
-
polccenia s~
1"'2y~nHl- pok 61'0(1- srodkown czp,sc
udzial w obwodach
hipoknmpa i daln
obic
1>0','.'1' \'",~.choVlc wkn;tu hipokr.mpa
hligclnlQwulello
1
' ~)l~-,~.\\~l.\ ;~
!Ua~bdn~bkowy
.,
,.
I'ojr;;cic uk I ad rqb' k 0 w y albo. Ii m b i c Z 11Y odnosi si~ do czt;:sci
oSlodkowcgo ukladu nec~vowego z;wiqpllleJ z rcgulowaniem czynnoscJ
wcgctatywnyclJ, z powstawaniem, przetywaniem i wyrazaniem cmocji oraz z
procesallli pam.i~ci. Nieco gorzej przedstawia sj~ sprawa zaklasyIikowan.ia
posz:czcg6lnych cZl,?sci ukladu osrodkowego do talc poj',?tcgo uldaclu rq,!Jkowego.
Nielctore ze. struktur ukladu nerwowcgo Sq, tl1 zaliczane przez: wszyslkic!l
bacIaczy,co do innych pozostctii1. w'l.tpliwosci, kl6re mog'l. bye r6tnic
IOzslrz:yganc przez r6i:nych autor6w.
. M6wi'lc 0 osrodkach ukladu Iq,bkowego nap e V' II 0 lIalety wymienic
(1) 7rS|l61 hipo!mmpll, (Z) ci~!o' migdalowate corpus amvgnoloideruil oraz
(J)prregrudl? !H~om6:tgowi:!' .fepfum fefenccl'ltali (U;ptllrN l'ent/N), (4) .h)dro_.
pl t.:l':(!nie nllcletls anterior ilwlrum i. (5) hd.-o pn.ynrodkowe .. grz\.r;.dow~.
-....-.
w;q..;orln Nudetls mcodiaIis darsalis rftalamL or,az.. (6) pl!'lhngonc ltypatfwlcuHfIS.
l)ollal!lo CZQS t~'''-Zaiic7-,,:Ule'''s~-d;-''i.iI~j~du Iqblcowego J1asi/(pllJ~ce clemcnty:
(7) leom x:lllrIu prz;yhipoli'lU1powego gyms Jlarahipp(lC(1f11prtlis j' (3) :wkq~{u
oIJ!'\'Cl.y gyms cirl}Juli, a !aktc (9) ;r;akr~t(iw' oaudolQl'l'yclI F,yri arbitales, a takte
(10) i:l,dl'o)loSrod!wwc, W;:;glirzil.lI11cletls.medianu.f.(.(,('lrllrrll (I 1) nodln;g6rxe~
cpitltafrtrrtltS, (12) jll.dro nti~dLYkollaro'I'Ye. .lll!cfe"s interperlItFfc/!faris oraz
(13) hdm lJrws:we nucleus i'(!Nlrali.f fegme:ntj i (14) jllllro grzbictowc 1I111lrywlti
11 I! claos dorsalis (egrtter,(j . '-'_.. .
Cecllq IlIdndu rqblcowego jest wystl(pow31lie szeregu neurollaJnych
!al'lcllc!loW zamlmit;:lycIl, Ict6rc posiadajq wsp61nc ogniw<l, jak r6wlliez hlCZ1 Gitr
c7:/(Glo popu..ez bocznicc. Dlatego Iez badanie poszc;wg()!nych prtlli jest Gl.a..Ienie
ltlldnc. PierWSZ.1opisallQ p~llI\., zaliczal1Q do ukJadu Iqbkowcgo jest tzw. obw6d
l'n PCz.l , obcjJm~ii\.cy zcsp61 hipokulIIpa. Papez. uwat~3l, :te CZ;YIlllOSC tego
Qbwoduzwi(lZ111U jest z realccjami emocjonalnym.i. Queenie emocje Iqcz:y siy Z
obwodnmi ciala migdulowatcglJ. Nie wicm)' dobrze, jakic znacz:cnie nalcty
prz)'pisa6 obwodowi Pa~peza. Pr6buje sire wiqzac jeI,o c;r.Yllnose ze 7jawiskiern
pn[)lir;:ci swic;l;cj, a lakic ze zjawiskicm ryl|1|6w biologiczlJ)'ch.
Do d r 6 g r z;tit 0 W Yc h ukladu rqbkowego zalic<.ahC\.SE\.: sklepienje (fimrix), prl\.tck
I" n"CQwy (stria terlllirlalis); po;;czek prz;ysrodkowy 'pr7-:Jdom67-gowia (fascicu/us
lJI'O.rencco[J/wlicu,fmedialis), droga migdalowRIR brzuSDlR (trac(us afH)'gJa/oideus 1'Imtra!is),
pr:tick rdzenny' wzg6rza (.;'(ria medu[/ari.f thafami), promienislosc wzg6rm (radiatiu (//(1lallli),
p~c7.ck SUlecz:kowo-wzg6rzowy (fasciculus mmuilfo(ltalamicus) i' p~cz:ek lytoz:gi'(ly
(fmdcu/us rctrojlexlls), czyli droga u;z;deczkowo-mi"dqkonarowR (Irac(Us
fwbr.r/lf/oiutel{Jci!IIf/CIi/aris). Wsr6d drag kojarzeniowych wymieniG nabty przede
\Vsz.yslkim ohr((cz (cingrrlllm) i p\ec;~;ekhacqkowaly (fasciCtffus !fIu;iJlCltu.f), a wSrod d r 6 g
s p () i d I 0 VYc h - spoicJlo przcdnie (cutrrmisJ1rra anlcrior), spoidlo sklcpicnia (co/1lm;s.wra
fOf'llicis) i spoidlo umeczck (commissum ftabemrlQlTtm).
82
Ob",ud hipo!ulJlIP~\
Do !wry !z.w. 7.C~ pol \ 11i po Iea n p a zaliczalll)' pIl.cdc w~zyskill1
11';;:)' ob;;zary: (I) e:rt!(r~ ;r.~h~J' gYrris nco(l(a(tfs, (2) hllJolmmp hippocampi/S
wla~Ci\oVYi czyli n\~ AmQlla wn1/! Ammmri.f oraz (3) p{)ukbdh~ JubicufrtNl.
POll1ic,:dzy c!clllclllnrni 7.:cspolu hipoki1lllpa obscI\\'lue siy bor dLO \lpor7-<1ukowany
spos()b przcknzywania illlpuls(}\v. We j s c ic In zcspolu hipokrllnpn jest
7.. a k r t;: I z y bat y, kl6ry wysyla w16kna d~. hipokalllpa,. a ten z kolei do
6odlJ:~r.ii~I- . -Wyj Sc iC zcspol\l sliltlowi'l. a ks'o-I; ~:E":()j.iU2..r.C ~ .L~A.!I-cj .. z,
.- \y n r s' t \y- Ie 0 r y Ii (p_oJ< u tpp a ..~ ..r.~:!:~:- .a .k..._o_.Y_ . 1l1'l ..11t: ',) f] " W
'-;odk Ia d k i, .. kll]~e-~i;icraj~siy_w.wi'l?-~Q tworzqc'l srt.wd' ..!lipQhnmml
,jirr.,lbrifl /,i',n~~r~'"'}i. \V'iJiim'I(' jaIe nksoll6w pIzybyv';ri,sTr'7;~'p e k g rub ic j e
. iwrcszcie p r z e c hod 7. i W otll!'}~~ ~".I~.J1icni~.c,.,.~.'Jni~i~i.l .
--..._.'-' :.,.:=...:.-..::..------_._--
"'--"-"
)
p~C7.C"
stlf.~r:.r.l(f)yYf-
nzg(If 7.':)'\"/ y
\/
Rye. t. OII\'l(Jd Pi1.|Jc7.a. Na scllcmacic lIwidocLlliono tel. lIickl6rc dodnlkowe p(lli\c7.cnia i
ouwody hipokaIl1|JJ; osrodki i pO!i\c;~;enia obwodu Papcza wyrotJliono.
Pop r l; C7. S hie pic n i c b(;c1ice z hipolwlllpa docicraj~ \lli~dzy innYllli
(1\) d:ll 3u(cIl!rI)WnI.)'ch C(}('[1(1m mnmilfrrrif/. pouwzg6rza. Slijd d r 0 g '1. PtCl.h'"
!1tl(l.:cdwwrl-w:q:;) p:~m'eg() fo.".iCfllrl.~ rrrrwrif(r/t!r(Jlartliws dochodl.q c1 a j:| (! 1'8
IJ n:cdnir:p;!J li'x:g6n:1I ",rc!ellS r({/taior 1!rr>.infTIi. Pop r z e z pro III i e n is I 0 S C
', "I r z a (rClIilj'l naslr::pnie do k 0 r y zn\r~(1J obq~czy gyms ciltguli, skqd
' 1 ': /, (JhU"~cz;dugl/It/III w~drtU'l. do pola sr6dw\?chowcgo area el1to,frirzlllis, Z
1",1.1 sr6dWI(clIowego poprzez w!6Rmm Iln:eszywaj:j,cc (rJrogl(
" :,,~;:!,ywaj:~c'!.) filmte perforaflfes (tractus perfotrllls) szczelinl( hipokampa
:1 C rrj q do T.akl"tu z:~batcgo, Obw6d' Papeza ,ma szereg bocinych
"li'dl:z:icl1, lwOrz'lcych cZtslo obwody dodatkowe zazl(biajqce Sl' Z obwodem
,"1,',wlym, Uwzlt;dnienie chociazby killeu z nich daje obrazskompJikowanych
I" J!:\C?,l;ll uldadu,
7, ci8rem rnigdalowalYll1 zwi'l.zanych jest s z ere gob w 0 d 6 W
: r 0 n a In y c h obejmujqcych kart czuciow'\. i 1cojarzeniowq, jqdra
I "lkOl:owe, jqdro przysrodkowe grzbictowe wzgarza, podwzg6rze araz osrodki
',.'(Jrll sirrlkowalego pllia m6zgu, Do ciata migdalowatego docierajq bezposrednio
1,llc:;lJice c!l'cigi weechowej, smaJcowej i drag cZllcia wegetatywnego, TraIia tu
!'iJl1adlo wszelkiego rodzaju inIonnacja cZ1.1ciowa, przetworzona uprzednio w
I,I)|-;:c cz:uciow~j i kojarzcniowej, Z ciala migdalowatego bodice c1ochodz'l do
~:\roclkow przegrody krescm6zgowiI!, sk'ld biegn'l.da1ej do ,mit;d;'0.i;6zgo~v;a i
I~l1i a )l102gU, w tym przede wszystkim do osrodk6w CZYIUl0sci wegetatywnych i
do rllchowycb j~der podkorowych, ------', ---
It, rpI-zegroda ItI-csornozgoY\'ia~0 -
tL ~ ~-,--- ..---- ~
j'l,dro gr7.biclo\\'c ~~"-"'"'~'~'-._4 '-_~---'" istota czama
Ilcr\\1I-blr.;dllego twor siil'!;o\V")' jtdro przysrodkowe igalkn b\adn
srOdm~I)I.J:(l\\,ja gu.bidowc wzg6rzn
p:IIIw/,gI')I/e
- Ciato migdalowate jest osrodkiem odpowiedzialnym z a z a c how all i a
m a j '1c est L\ i Y(; u tr z y m an i u j e d nos t 11. i p r z y ZYc i ll, j a k j
11 t r z y 111 a r\ j 1 gat 1 n k . Prawdopodobnie' petai ono s7.czeg6lnq 1'01,< - w
sytuacjach zagro:tenia zycia jec1nostki, Jest' tet - osrodkiem zwiqzanym z
powstawaniem emocji, ktare towarzyszq rotnym sytuacjom: EIelctein draznienia
ciala migdalowatego S'l. zespoly zmianzachodz,!cych w r6Znych narzqc1ach,
z wan e rea k c jam ib qd i z a' c how ani ami. M6wimy; na przyklad,
~..J:.ii wllcieklQsci cZYJ~i1kcjLpQkatD!owej,. Na takie reakcje skladajq si\( -
ZlUi;:lUysta!l\l,.q':lly(lpi5\-,l1am~9,lJj.~a~trojll~ .okreslona aUyvlllOS(; Illchowa i-
zmiany w slanie narZ1d6w \ve\VTIelmlych, Q9.9yytasiQ.t9. ,~JQ)(i,rz,~towanill z
s;i.ala migclalowatego do odpowiechiich .9si:d4~6wj;yykonawc:rych, U czlowieka,
z ~a!B~a~"je'go-IY(Te-:IrJole~;;-e,"s-y~~cja -i'UgrQzenia moze miee tez' chmakter
zagro:tellia' psycholo!:,~1cznego, np, mozlivosci'l. lItraty pozycji, s'polecz.nej,
POlladto, czlowiek potraIi wyobrazic soble~Jow~h;~'sYillacj~:przyjemn'1. lub
gromq, Wyobrazenjom takim moze tc)Warz;yszyc. silne przez:ycieemocji
oraz zmiany \'1 pracy narzn.d6w wcwriQtw1ych, a lakZe czynnosci ruchowe,
IIp, gesty1culacja, -
Rye, 3, Przegroda krcsom6zgowia, UWidoewiono dwie czysd przegrody: cz:~scnudspoidlo\Yq
(przegroda pt'zezroczysta) i czysc priedspoidlowI\, (zakryt przykrancowy, istota dziurkowana
priednia i pole przedwzrokowe), ' -
Do przegrody kresom6zgowia zaliczmny (ILmlm~t
przylml!"rcowy gvms partitermilla!is, (2) i~t~,!(~.~'-:!lJLt~~\~Ia~l! pr;o;edl1iltsubstuntia
-p~-i}7Jiiitif-(llii~,io"(3) pole pr",edw~rolwwe G,.e(lpreoptica i liI-4ce-'w glqb oclnich
jqdra: (4) jl!dF:V. Pr:tYt:oi.tj~~v.e--C-;;;;~i~;;s lIfe,liali~ seflti i (5}.i~(h:o,..l:Jo\?1:n~
pnegrody 11tlclws llltera/is s<'pfi (hvorz'1.ce razem c;r;:t,~LJ!.~~d5voidlow~par,;
~.-~- .- .... -. . ., ... ~-' ...
jll"'<'O/llllli.ullrtlfis przegrody kresom6zgowia),' a ponadto '(6).przegrod~
prJNJ:n).e:t.yst~ septum pelfucidulIl (stallowiqcq cz~sc nadspoidlowll, pal's
,'/ljll'llcolIIl/liwcralis przegrody). Z przegrodq blisko zwiqzane S'l. istota
lJeI.jmi~I!lla substantia illllolllillflfa oraz tzw. uno pr:tzlwwia jclfulus s(riati, zwane.
lei. j:ulrcni 'p611ei::tcym lIuclells acc1l11lbens.
Filogenelycznie stary obs7~r ptzegrody stanowi u czlowieka bardzo 111a1l
czys6 kresom6zgowia. W por6wnaniu z olbrzymimi, mlodszymi obszarami
kresom6zgowia przedstawia si~ bardzo niepozomie. Fakt leil powodowal w
przeszlosci brak' zainteresowania przegrod'l., OsIalnio jednak sytuacja lllegia
zl11ianie, poniewaz. wyniki . niektorych\)JlPml--POA.alttiq s~dzic, i:e obszar
przegrody zwiqzanrJ~'srze~zra;v'isI(ami 'n~p~d\l i1~~Ql~acjr: Bye moze badania
nad przegrodt przYIII'os'l.od dawna-pos~kr~~;;~~'I. ~dpov"iecli na pytallie, gdzie
znajduje siv osrodek oc1powiedziall1Yza j a Ie'l Ie0 1w i e k aktywJ10se l1aszego
, .
orgalllzmu.
Podwzg6rze zbudowane jest g!6wnie z istoly szarej.
l'rzcz podwzg6rze obuslronrue przebiegajl mniej wir(cej slrzalkowo d w a
wi~ksze skupiska iSloty bialej. 8'1. to slup sldcpieniacolul/Ina
.frmcicis i p~c1:d( pn:ysrodlwwy przodomo:z:gowia fascici!lIH prosencepfwlicl/s
/Iledinfis
2
. D z i e 1'l 011e podwzg6rze n.a Cl.~~C brzuswo-przysrodlwwl! i
n:~t. grzbietowo-oVCZi!!l. C z r(S (; g r z b ie tow 0 - b 0 c Z n a podwzg6rza
sanowi dose jednolit'l. lI1as~ kom6rkowCl, zwan'l. h.urcll1 hocznym mccleus
l/dl!rofi.~. 'Cz,s6 brzuszllo-przysrodkowa sklada sir;: z licznych
skupisk !eom6rek r6i:lli'l.cych sir( wielkosci'l. i lcszlaltem, co stanowi podstawr(
wyroznienia w niej 's z ere g U 111II ie j s z y C h j q de r. Jqdra tc n1cladQJ'l. sir(
w t r z y g r p y: (1) jqdra okolicy nadwzrokowej regia supraaptica, (2) j'ldra
oholicy gm:owej regia (Ilbef'llfis i (3) j'ldra olwlicy sutcalwwcj regia mall1ilEaris3.
o 0 d a l k 0 w 0 do cZQsci brzuszllo-przysrodkowej podwzg6rza zaliczane jest
zc wzglyd6w 'czynnosciowych (4)IJolc przedwLrokowiC area
j!/'I!oprim., ktore pod wzgl'(dem morIologicznym naletydo przegrody
|,rcsom6zgowia.
Mimo, i:e podwzg6rze od daw~a jest przedmiotem inlensywnych bada6,
(:,~)'111108e zalcdwie kilku jego j'l.der jest poznana. Istniej'l wprawdzie dose dl:ugie
wykazy "osrodk6w" podwzg6rza, ale icll precyzyjna lokali~cja jest citglc
nieosi'llia1nu. Gcneralnie, podwzg6rze jest osrodkiemczynnosci wegetatywnych,
oJpowiedzialnym za utrzymanie starm r6wnowagi weWJ1r(trzllej llstrojU. 'vV
hicrarchii osrodk6w zwi'lzanych z talcimi czynnoscial11.i podwzg6rze stoi
2 W p;cz.ku prz.ysrodko wym przodom6zgowia biegni\. drogi J'lc7.G.ce przegrodG. podwzg6rze i
pidl mozgu.
] Okolica podwzg6rzowa' przednia. posrednia i tylna (regio hYfJufhafm7lica anferior.
itlfcl'/I1edia cf posfel'iOl').
pomivdzy cialem migclalowatym a osrodkami pnia 1lI6zgll. W por6wllaniu z
osrodkami pnia czyrmos6 podwzg6rza ma bardziej kOJIJpleksowy charakter.
EIektem clratnienia r6i:nych okolic podwzg6rza mogq,' bye zcspoly zmian
podobne do realccji wywolywal1ych Z ciala rnigc1alowalego, Na podsl.awic
pojcdynczych don.iesieIl dolycz'lcych czlowieka, kt6t"c pOlwierdzaj9c zreszt'l.
obserwacje z badan nad zwierz~tami, naldy 5qdzi6, ze rea k c j e
podvyzg6rzowe r6Z11i'l. sir( od realccji wyzwalanych z ciala
ill i gd a low ate g 0 brakiem subiektywnego prze:tywania enlocji,
gwaltownym poczqlkienr i zalconczeniemoraz brakiem przelHvalego vvplywn li.l
inne czynnosci. .
son
:wclO\volenio
gonmJotropi.ny
Iytm clobow)'
sytoSc .
oclclnwnuic cicpln
"-.... prngnicnic
" )rzysncllm
wscicldosc .
glad
gromnd7.cnie cicpla
c7.Uwanie
Rye. 4. "O~rodki" podwzg6rza.
Pol e p r zed w z r 0 k 0 w e budzi ostanio wieliic zainlcresow8oic z
kilku powad6w. Stwierdzono wyraiay d y III b r f iZ ill pIc i0 W Y CZ~SCl
j'l.der pocl!wrowych w tej okolicy. Ponadto znajdujll si~ tu obsz:ary, kl6rych
dratnienie powodlue wyst1|Jicnie okrdlonego J| as t r 0 j II. W polu
przedwzrokowym stwierdzono pormdto iShuenie 1116 z is 0 w e i; () 0 Srod k a
SIll\. OmowiOlle dalej j 'I.d r s k r z y Z0 wan ia lezy na pogranicZll pol;:
przechvzrolcowego i okolicy nadwzrolcowej.
Sposr6d j'l.der 0 k 01 icy 11ad w z r 0 k 0 w e j lIa uwag'( zasluguj'1
(1) j~dro il!l.. n;y:io'W1:Ul1lb. cUlcfeu,~ ,mpmchiasmotiCH:f, (2) j;idlIO mHhvzn)!HJwe
rmcleus mpi'(Jop6cus i (3) j~dlro pU|ikoD1l1orowe rmcl<!:us p{Hlllentriculmi.L J q d r 0
nadwzroko"ve i przykomorowe produburt wazopresyut(,
czyli hormon lJlJydiurelycz!\y(i\DH), a pomldlo jqdro
p r z y k'~,;~-~-;-~~-~ pr~dlii~lije---;:;ksy t DC Yn ~.- z jqder tyeh do p I a i Il
t YI n e~ 0 przysadk.i prowadzi droga nerwowa, zwanu dh'(}g~ nfol~YY?~n-(}/.wwn-
.rJi'E"jfjacl~f.myq tmdus 5/ljlrtw[lticatrypophysiajis. P 0 V! e j S c iu d 0 t|'!nnceg1P
Jl'1~b, Pfi7::YfJ.\1itlHd aksollY tej drogi ICOJ1cz'I. sit; nJ n1cl:Ylliach
wlo30walych, do kt6zych mog;t. odclawac honnony. Hannon antydiuretyC7Jly
lowodLtje z.lIlniejszellie wydalania wody z moczcm oraz wplywa na stan naczyiJ.
ulnvoclowych. Oksytoeylla dziala obkurezajqco na mi~sni6wk~ glad1c'l.maciey
gruczolu mlekowego i jest wazna w przebiegu porodu i. Iaktaeji.
( J s z k 0 d zen ie tej cz~sci podwzg6rza daje zesp61 objaw6w zwany
() C z 6 w.k it pro s t q, w Jct6rej nadmiemej utracie wody towarzyszy
J1:Jdmieme pragnienie. J qd r 0 s k r z y Z0 wall i a jest miejscem produkcji
" r. y n 11 i Ie6 w reg u 1uj q eye h w y d z i e I ani ego n ado t r op i n
J I Z e z p r zed 11 i p I at p r z y sad k i. Niewylduczone, i;e plyn m6zgowo-
Li:cniowy posredniczy w przekazywaniu tyeh substancji do ulc1aduwrotnego
J /.ysadlci.
pint czolowy
~
plllt slroniowy
t
pODwzc6RZE
detektory
t
picn m6zgu
abmu' przcgrody
t
plat sh(miowy
t
t
pieli m6zgu
J(yc. 5. Najwniniejs:;e poll.czcnia p~dwzgorza. U gory - i.r6dla inIOlmacji docieraj'tcej do
podwzg6rza, u doll! - kierunki przeIrazywania inIonnacji z podwzg6rza.
W (}k 0 lie y g u Z 0 w ej znajduje si~ m.in. JrJllca,drobnych j\.der,
Jez;lGyc!t bUsleo odejscia kJlca przysadlci. Jqdra te, a przede wszystJcirn j~lko .
k:jlwwe (j~dlro nun!ww31te) rmcleus hifundibulctris (nucleus olfcuatus), S'l. miejseem
produkcji eZYllnik6w (hormon6w) regulujqcych wydzielallie
p f Z e rJ n iego p I a tap r z y sad Iei. A Ieson y kom6rek tyeh jqd~r jako
g~llZ;)'w~-nejfmw:m fmdMS .ubaoir![EUufibulmi konczq sit; w ~rynil\}nGgci
F,iJ:kHJlwW0j emir",zurifJ'. mec'iw,a na si~ci wI 0 sow ate j i mog\. do niej
()cldawac swoje hormony. D f 0 |',it 1',)'1 wrohlydn K~IIitYlUdiki venae portae
. .
hvpophvsis hOimOllYte przedostaji si~.do pl:At:J pn:edniego pi7ly~Hti, gdzie
mogi wplywac na produ1ccjt;'jego kom6rek wydzielniczych. Z kolei, -nielct6rc
hormonyprzedniegopIata przysadki. S'l. :substancjiuni viplywajqcymi' na
wydzielanieinnych gruczeil6w dokte-wnych (tarczycy, kory . nadnerczy,
gruczol6w pkIowyeh), a inue biorq udzial w bezposredniej regulacji pracy
r6i.nyeh narzitd6w. U s z k 0 d zen i e czt;sci guzowej moze dawac zespoly
olereslane Iqczuie jako -. zespoIy "podwz'g6rz6we, slc1adajicesit; z
zaburzen hormorialnych; zaburzeiUa!mienia, zm~an wczynnosci.1ch plciowych i'
wieln iUl1ychobjaw6w,
J q d r a .' cia I s ut e c z IeOWql Yc h ZV'ii'lWue. Sit Z bm6wionym
poprzednioobwodem Papeza." Uszkodzenia tej okolicy, jak
r6wruez innych czItsci obwodu, lllOg'l.dawac eharakteryslyczriy zesp61 zaburzeil
parniyci swiezej, zwany z e s pol e m' K o'~sako w a. W zespole tyru
wystt;puj'l e i c;; z Jcie z ab 11 r zen i apatnivci,przede wszystldm p ami c;;c i
s w i e z e j, urLiemoZliwiaj'l.eepraktycznie przyswojenie. jakichkolwiek nowych
wiadomosei.Powstaj'l.ce luJrJ pami~ciowe polcrYwane Sq niezwylclymi czasern
zmys!eniamL Zesp61 Korsakowa stosunkowoez~sto" spoty1cany jest w
przewleldym alkoholizmie. .
Z pod wz g 6 r z a wyehodz'l. m.ill. d r 0 g i z s t.~P uj 'l.cell k Ia d u
aut 0 nom i c z n ego, Drogi te biegn'l. do lieznyeh j~delr twonx
i2ltnww~tego pnia m6zgll i za ieh posrednictwemwp1y~vujq 113. Illn!ccje
wegetatywne otganizmu, W ten spos6b pod w z g 6 r zed y s p 0 n uj e
d W 0 m auk 1a d ami reg u I a c y j II Ymi: LI!..nIDcl~m Inolrmi|l(~mlnrrnymm
(uk!adem wcvlllqtrzwydzielnicZym) i !lW&clif:~ ncJrWowym 2lutollwJlllk:ennYilill.
N;.HJWZlg~ir2':~
Don a d V z g 6 r z a zaJiczamy s~:EYK1Jn,,~ co,pus jJiu{?(Ile~ M;zdO:l\:;~n,il
habenulae, ieh' [Jloidfio cOfHmi!i~Jra fwberllllnl14ff1 i Iloi~|!o dylrrn~ commi.'islrm
pos{erior. Czynnosc nadwzg6rz:a jest slabo poznana. S z y s z y n Iea jest
narzqdem 0 budowie gruczolowej. P r cid u k uj e ona dwa. hormony
mel~tcmin~ i sllrn21tos(lltynI. W y d z i e I ani e szyszynki pozostaje w
Tc'islY-ln '.Z v/r~ 'L l(uzi;0 d i c a in i sw ie tIn YTn i. Swiatl0 dziellie
hamuje produkcjc;;rnelatoniny. '
n ,,..-~ 0.'. q"'-":"\ '---!~- \. f;\_. t:_~-:.':""" v .~ ~ ';.., ,, , ~.~,~
'~~-'-"...,:'-" '~,'~" .<-~~_. -~'~.'\~..----::.----." ~r .....
"';:~-,~,-,---""." :-:.\~... ~:; ~\..,.,.. : ~.'~-'''''--~'
"i~-t
CzyrulOsci ruchowe czlowieka s~ ban!zo roz.norodne .. Mogt to bye
Z:lrCJWl1O proste odruchy, jak i skomplikowane "przedsi~wzi~cia" skierowane na
osiqgni~cie celu istniej&.cego tylico w wyobraini. .. .
Przylclady najprostszych 0 d rue how zostaly przedstaWione wczeSlliej.
Odruchy mog&. miee bardziej ztozony charakter i wyzwalac si~ przy
zaangazowaniu wlelu osrodk6w. Ziozone automatyzmy ruchowe stallowiq
wiykszq cz~S6 naszej aldywnosci ruchowej kazdego dnia. ChodzilJ1Y, sadamy,
m6vrimy i myjemy zyby posl:uguj~c siy wyucmnymi wczesniej wzcircam,i ruchu.
AktYWllOSCruchowa kontrolowana "na bieZitco" przez swiadomos6 stanowi,
wbrew pozororn, niewiellct cZysc codziennych poczynaIJ. cllowieka.
W klasycznym ujyciu wyr6iniamy dwa uklady ruchowe: uklad piramidowy
i uklad "poz2JpinlJmido~ry. Przyjmujemy, t.e uk! a d pi r a ill i d 0 w y
odpowiada za czynnosci ruchowe zachodzqce przy
uc!ziale naszej woU Cruelly dowolne), a uktad
pozapiramidowy za czynnosci odbywaj'tce si~bez
u d z i a! u s w j ado tn ej k 0 n tf 0 Ii z n as z e j s t r 0 n y. Oddzielenie
C:ylUlosci jednego i drugiego rodzaju nie zawsze jest latwe, Na pewno
ezynnoscill mehow&. dowohIll bydzie realiz.acja stownego polecenia, bydzie ni'l
tet naMadowanie obserwo;,vanych ruch6w ilIuej osoby, Ale na ile dowoln~ Dydzie
czynl10sc ,pisania? Prawdopodobnie inny charakter bl(dzie ona mia1a U UCZqcego
siQpi3ac dziccka, aumy u biegle piszq~ej osohy doroslej.
Do ukladu ruchowego piramidowego zaliczamy dwa neurallY ruchowe:.
o s rod k 0 w y i 0 b wo d 0 w y n e u r 0 n rue 110 w y. Oczy\.\riscie dla
Iunlccjonowanla tego ukl:adu potrzednc jest jeszcze jedno ogniwo: e f e k tor,
klorJ
/
l1ljest mj~siel poprzecznie prqzkowany. Qba neUIony ruchawe zosta!y jut ..
przcz nas wczesniej poznane.
ll)m~~ni.Qwym nelll!rm~em nncllnoWyID jest duza lcolll6rka pirarnidowa
(|wmerlca Betza) leZqca w pol u 4 Ie 0 r y, rue how e j. HudlOW)' lM::l.lrOBJI
Ur,m'(Hj]owy to korzeniowa kom6rlca ruchowa (tzw, motoneuron a), le:tqca w
r 0 g u p r zed n i m r d zen ia k r ~ g 0 W ego Cdlami'(snl zaopatryw8.nyeh
pt"zez nenvy rdzeniowe) lub w j'ldrze rnchowym nerwu
c z as z k 0 we go Cdla mi'Jsniunerwionych przez nelWYczasz1cowe).
A Ieson Ie0 ill 6 r Iei Bet z a jest bar'dzo dlugi i si~ga z kory ruchowej
do odpowiedniego poziomu w pnin m6zgu lub rdzeniu krregowym. KOIiczy si~
on na neuronic ruchowym obwodowym. Ak son n e u r 0 Ii u r u c II 0 w ego
o b W 0 d 0 W ego ,vycbodzi VI' korzeniu przcdnim nerwu rdzeniowego lub w
korzeniu nerwu czaszl)wego na obw6d. W rozga!\;zicniach odpowiedniego
nerwu dochodzi on do wlasciwego miysnia i tmerwia czysc jego wI6!cicn. Droga
impuls6w nerwowych z leory poJa 4 do miysnia, czyli tzw. dmga piramidowH
tracilH pymmidaJi.~,zbudowaoa jest wi~c przez dwa neurooy. Powiemy, ze droga
piramidowa j est d r 0 g 1\: d w u n e UIO II 0 w t.-
. Droga piramidowa jest pajyciem zwiqzaUyIIl z cZyImbsciq l1Ichow~
dawolnq. OlJejrnqje ono dragi biegnqce do rdzcnia lergowego oraz clrogi
przeznaczol1C dla miItsni zaopatrzonych przez nerwy czaszkovve. Odpowiednlo
do tego drogi piramidowe dzielimy Ila drogi korowo
.rdz;eniowc fmctlls corticospillales i drogi korowo-jiidrovye tmcfOl,'1 cOfticoPlucleares
(zwane cl.asem nieprawidlowo drog21mi korowo-opuszkovyymi).
W y pus tie i ka ill 6 r e Ie Bet z a wychodz.qc z polL!4 leory rn6zgowGj
wniJcajq w istot(( bialq p61kuli, przyczyniaj'l.G siy w ten spos6b
do utworzenia wicui~a promiel'lit~go corona radiata towbki wewlltrzncj. Ku
dolowi skupiajet sirew bardziej zwart'l wiqzky i biOI'1\: udzial w utworzcniu !:.~R~W31
gellll cop.woll"e iflfemae oral. C z ~ Sc i p r zed n i e j odm,gn tY!lrnej h-n'<eM,D
wewJmItn;Ulcj cms posferius c{7jpwlae in(efT/ae. WI6klla korowe przeZllaCZOJICdo
rdzenia krygowego(clroga korowo-rdzcniowa) zajmujq VI' lorebce lllie.isr;~ za
wl6lenomi przenJ3.c:wnymi dla pnla m6zgu (droga korowo-jqc1rowa). Dr 0 g a
korowo-j'ldrawa biegllie przez kolano, a droga
leorowo-rdl.eniowa przcz odnog~ tylnq torebki
we w n ~ t r Z 0 e j. W odnodz.etylnej w161ma. zwi'l':3.ne z ull~rwienielll
wyiszych obszar6w ciata lei.q do przodu od w16kieil przcz.naczonych dIu mir;;sni
nizszycb od;ink6w.
tordoI.pJ
'Jv'~Vfl~'ftn;n~~,
kalana i droga
korowo-jQdwwa
oMoga tylna j draga
korQwo-rdl~niowa
W|(Jkna piramidowe przechoclz'l. n as t ~ P n i e do sr6dm6zgowia
1'1 /;\C gl6wn'l rnas~ GdlDlOgi mo:gu crus cerebri. W odnoclze m6zgu w 16 k n a
," glowy ukladaj'l sir,; po dw6ch stronach wl6kien
, 1;1 r C s z t y cia I a. Z odnogi m6zgu wl6lma piramidowe traIiaj'l do
" :';c i b r z u s z n e j m 0 s t u, wchoclz'l.c vi sklad p~zk6vv podluililych
11'H )~I,,ciculi lOi1gitud'iuales POP/tis.
droga Icorowo-
rdzeniowa pr7.cdnia
droga korowo-
rdzeuiowa bocma
Po osill,gnit,:ciu g6rnego brzegu mostu ~n;n6Jk&no lmrowo-jl'/.unywc
';Iczynajt stopniowo opuszczac zwart\. wiqzk~ i
; i,:row3.c si(,! do 0 d pow i e d n ic h j qd err u c h 0 VI YCh n e r w 6 W
,~j; a s :r.1c0 Vi Yc h. Po Z 0 s tal e wn6nw1ll pirnmi~owe wchodza.. nast~pnie d' 0
' iin")n~'l:i1lly nllz:ennU21 Jll'!';;;[nnill\:i>;~mego pvramis medullae oblortgatae. Po przcjsciu
'l'l!:ez piramid(,! dalszy przebieg wypustek osrodkowego neuronu ruehowego
mote by!'; r6tny.
I1osciowo p r z c w at aj 'l w 16 k n a, kt6re w dolnej cZi(sci rdzenia
Vizedlutonego przechodz'l nn stron~ przeciwna.. i wnikajq,
J 0 S Z n u r a b 0 C z n ego r d zen i a k r I.?go w ego. WytwarzajC\. one
z[:cnzyi::ow2lnnne: JPlnlrmiffindl declissr.!!fi.opymmiduffl,a nast\Opnie, drog<t kOIO'Wo-
li'lhep~ioVl'~ bocz:;un~ trad,lS con"icospirwlis latera lis, czyli dmgtt pinmidow~
[UG'':Eu"l\ft (mctrH pvmmido..lis 'a~cm|i.r. P oz 0 s t a I e "N 16k n 3: wchodzq w
s:z:nur przedni rdzenia kregowego po tej sarnej stronie.
Nie biorq one udzialu w lworzeniu slcrzytowania piramicl i wylwarzaja.. dro1&'t
!SQlri'o''WG-i'(krtllnriw~ pF:1ZC:QnBli~~ imdMS ~odico5pitlalis oHI.e:rior, czyli (h'og~
l\l,in"lJl~i.!l\l}w'1: prl.ll::dlliJln~ (racil1.~ l'.J'lmnidfllis anterior, W 16 k n a d r 0 g i
piramidowej przedniej przcchodzq, jednak na stronr;?
|J r z e c i w 1l l r d 'L ell i it k r ',:1, I) we g 0, ale czynia.. to' n i s k 0, dopiero
po dotarciu na tI;?wysokosc rclzenia kr~gowego, dla kt6rej sa..przezllaezone. Tak
wii(c do r 0 g u p r zed n i ego docierajq: (1) w16kna z drogi piramiclowej
bocznej skrzyzowane w skrzyzowaniu: pirarnid . oraz . (2) .wl6lma z' drogi
pinunidowej przedniej slcrzyzowane napoziomie neurotneru, .,
1 .. - , .
j
vvl~mec prOffilcmsty
torellItll we.wn~l1la
odnoga mozgu'
Pl'etlU pod1uine mostu ...
piramida rdmnia przetlluzenego
X--~.~,
SZTlUr boczny ri:lunia krCgon'ego
Rye. 3. Przebieg drogi korowo ..rdzeniowej boeznej.
U s z k 0 d zen i (;':. ulcladu. piramidowego Spowodllje stan, w kt6rym
wykOllanie . ruchu dowolnego stanie. si~ nierno.tli.we. Nazywamy to
p or ate n i e ni, Dla wnioskow3nia c1iagnostycznego istotneb~dzie tlstalcllie,
co i gclziezost:Jlouszlmdzone.Pomaga w tym olcreslcnie charaktem, polotenia i
zaskgu porazen.ia. . Rozuni.owarue opiera' si'\?'..tutaj w clu:tym' stopniu na
przeslankaeh ,matomicznych, dlatego dobrze b;:dzieje przytoczy6. na dow6d
tego, ie znajomoscbudowy jest wazna dla lekarza.
Poratenie wyst"pi' zar6wno . wtedy, gdy tisz!coclzbny b~clzie ruchowy
neuron. osrodkowy, jak i w6wczas, gdy uszkodzeri.iu ulegnieneuron ruchoty
obwodowy~ W obu przypaclkach bowiemkomuriilcacja porniydz;y polem 4 leory
m6zgow6j. i mir;::sniemzostanie. przerwana .. W kaclym z. tyell prz;ypaclk6w
wys!4Pi'l jednak dodatkowe objawy, lct6re zwylde pOzWolq, odr6znic
uszkodzenie osrodlcowego i Qbwodowego neurol.luruchowego. .
Uszkodzenie ruchowego neuronl~ obwodowego
oznacza ealkowite odeiiIeie mi~3ni od"wply\vow ukladunerwowegd,. czy1i
o d ne r w i e n i e. Do takieh miItsni nie dOlT\. rue tylko pobudzerua z,;;iq,z?lnez
dowolllq, alctywnosci'lnlchowit, ale taktc ,;,-sZystkie pozostaleimpulsy. Zostallie
miesiony omuch rozCiqgowy z takich rnittsni, bowiern hIk tego odruchll zostallie
przerwany.Zwiqzane Z tylll odruchem i1apii(cie spoczyn.kowe mi~sni zostanie
zniesione; mi~$nieb~dt wioUde. Z pnwoc1u braku od:ij'V\Tczego (wcio,. nie
wyjasllionego do konea) wplywu nenv6w odnerwione mi~snie b\lc1~ szybko
;r;!lika6. Rozwinie Sl obraz po r a zen ia 0 b W0 do w ego, 'zwanego tez'
w i () l k i l\l; na kl6re sldadac si~ b~d,r (1) zniesierue wszelkiell mellow,
(::) ;;:uicsicnie odmch6w, (3) zniesienie napivcia spoezynkowego' or3z.
(,n) wyrazlly i szyblei zanik dotkni~lych porazeniem mi~sni.
i -..-..- , - _.., _ M'_" ,- - ... - _.-
kora rucbo\~a
i
,
Wlenrc promlentsty !
torebdlta 'iVewn6~trzna .,i.
o noga m zgu .'
p~c;/;ki podlu:tne mostu .. II'
pitllinida rdienia przedluioi"ego-~
smur przcdni rdzenia kr~gowego :
'! X~~ !
r::':::~::'::::::::::::::':::::::-::~::::::~:::~::::::'::~:::::::::::~::,.c:::::::~:::::w.::::::~~:::=:::::~:::~:':~:::::::::':::'::::::::::::~::~::::::::::::::-::::::i
rlX neuron 11, i
' obwodo :
kOI7.eri pn:edni nrwu rdxcniowego i
, plea igill Fie nerwu rmeniowego !
, _-.._................. ...__ w-' - , - ..- ..- ........... j
'9J
Rye. '1. Przebjeg drogi korowo-rdzeniowej przedniej.
U s z Ie0 d zen i e 0 s rod k 0 w ego n e u r 0 n li rue how ego
OZIlJcza ~dcirecie mi'ICsniad wplyw6wz pola 4 kOlY mozgowej. Do takieh miresni
lie dolrq pobudzenia zwiqZ3lie'z aldywnosciq mehowq dowolo't, pOlliewaz nie
dolq one do obwodowego neuronu IIlehowego. Jesli jednalc pobudzenie lraIi
do IlIchowego l1euronu obwodowego z inuego oSrodka,zostanje przekazanc do
lliySlli j te si~ slcurczq, W tej syluacji odmehy rozci\gowe i napi~cie
~poczY|Jkowe mi~sni' nie zostanq zniesione, co, wivcej, zarowno odmeby, j3k
i llapi~cie ulegnt wztnozeniu z uwagi nabrak modulujqcych wplyw6w wyzszych
osrodk6w 1. Rozwinie 'si~ obraz p 0 r a zen i ao s rod k owe go, Z\vallego
spa sly e z ~ y ll,' na !ct6re sklada si~ (1) zniesienie meh6w dowolnych,
(Z}\~".IIllO;i;.().!11~ ..52qtl,!~1:6y.' rozciqgowyeh i (3) wzrosl llapi~cia spoezynltowego
dotlGll~tych porazeniem mic:sni.. Poniewaz porazone llli\:snie rue S'l' w tym
przypadlm odllenvione, (~) zanlk. jest Jiiewielki i wynilm wyl'1eznie z
nie;czynlloSci (bralcu trel1ingu)." ,
Opr6cz wYlnienionych powyzej rMnie w cIiarakterze obu rodzaj6w
poraienia, niezwylde istolne, a spowodowane. wylIlczuie anatomicznymi
wzgl~da|ni, b~dt .r6znice VI' po!ozeniu i zasic;gu porazenia. Uszkodzenie
obwodowego neuronu daje zawsze porazenie obwodowe po stTorue ogniska
Scis!c rzecz bior'lC, eIelct ten jest zalezny od przerwania innyeh dr6g zSIr;:puj"cyeh,
lJicgnC\.cychw wielu mk:jscach razem z diogami piramidowymi.
94
ehorobowego, gdyz droga tego ncuronu do mil;?3nia nie jest skrzyzowullu
2
.
Natomiast pay uszkoclzCI1JUIlcuwnu osrQdkowego objawy tnogq wysttpic po
slrorue 'ogniska cborobowego .lub przeciwlegle. J e s 1jog n isle 0
zniszezy neuron osrodkowy powyzej skrzyzowallia
d r 6 g p j ram j d ow y c h b a c Z 11Yc h, tzn. powyzej slerz:yz.owania
piramid, par a zen i e osrodkowe Vl'yst';lpuje pas t r 0 n i e p r z e c iw n e j
cia l a. J e s 1i u 1e g a z n i s i: c z e hi u d r 0 gap i ram id 0 w <\
b 0 e z n it pOll i z e j s k r z y Z0 wan i a, tzl1. VI' sznmze boe:z:nym rclzcniil
kr\;gowego, w6wezas porazenie wystt;?puje po tej samej
s t r 0 n i e cia a, po kt6rej leZy ognisko chorobowe
3
.
, Ponadto, w spos6b oczywisty,im wi~ksze skupienie (zwarcie) elemenl?W
(kom6rck lub w!6leien) .r obsza:ze objt;?tymuszkodzeni~l1J, l.ym ,:,,'i';lks,z~.zasJ:g
porazellia na obwodzie. O!,'1J1S!cO' ch~robowe okreslO!HJ| wlelk~scl n~oLc
znis7.czyc np. ealq, OdllOg~ m6zgu, l1ISZCZqCprzy tym wsZ)/slkie wlokna
piramidowe po jednej stronie. Slcutkiem. tego b~?,zie pOJ~:tenie .osr~dko~\'~
przeciwlegle;j poloVl'Y ciala (lzw. porazeme pOlowlcze). TeJ S8JneJ vv'leIkos'.~1
ognisko rozwijajqce siQ \V istocie bialej podkorowej srodJ.ca p6!ovmlllego .me
spowoduje . porvzenia 0 polowiczym zasiygu. Wystqpi6 maze natO/mast
porazenie osrodkowe ograniczoDe Dp. do jednej przec.iwlegl
ej
k?i~ZYI\Y. .
Dr a g i k oro w a - j q d row e vv W.ll;?Ies Z 0 S C J u leg UJ 1
s Ier z y Za VI'ani u Wpruu m6zgu. Pew n a e z v s (; i c h wI 6 lci en n i~
k r z y Z1 j e sic: jednalci dochodzi do j",der nerw6w c7..as7.kowyc!l po teJ
samej stronie. Zar6wno w16kna skrzyioWeme, jak i nieslm:yz.ovv'ane Set zuoln'O:
s a ill adz i c I n i e przekazac pobudzenie do jqdra rnchowego nerWll
czaszlmwcgo. Do wir,:lcsZ03Ci jqder mchowych nerw6w ezaszkowych doclJodz'1.
w16kna i slcrzyzowE\I1ci nieskrzyz.owane. Inaczej m6wi'i.c, .i e d II 0 j ~ld r 0
rue h a VI e 0 l r z y U j e d w a z est a w y W 16k i e n k oro w y c It:
(1) 7;"; tej ~mroe.ipo~',mH i (2) z Itii~nmni pnz;edwVJ:j. \Vyj'l.lka.mi otl
pow Y t. s L ej z a sad y, S'1: (1) R71!I5t doR1lJ.31 j~ll'nu rw:RMlw<)';6'f.l IJ!i~::Ir'T;l,,1
!Wl7ZI.l:Weg'll, z:wiq7... ana z lU1cnvieiliem mitrsni w dolllej cz,sci twm;;-:y, i (?,) VI
r6Z.nym stopniu j~dro Kl~trWl.I. pjdj'tE3"w~/eg(), !ct6re otrzymujq .i e d y 11 i (':
w 16 Ie:n a k 0 i: 0 W 0 - j <t d r 0 VI e 51'i!'&Y1Zmnmte, a Wi'ic w16kna PUdlOdz;rce z:
przeeiwleglej p61lculi m6zgu. P) Jqdro lIBidrdzeniowc, czyli
hdro CZi:!.:~ nh:lO[l,flUJ'l"ej Rllen11~ dod~&.~wwtego, r6wnlez otrzYiHuje wJ6!ma 7.
jcdncj poUmJi, ez~seiowo z tej sainej, czltsciovvo z przeciVl'llej (palrz sir. 99).
VI zeswwieniu na ryeinie ponitej brak jest jqder ruchovI'jch nerw6w
gRUcowchowych (n e r"INu ok 0 rue h a "" ego, b 16 G :. k 0-."1 ego i
2 WyjI\tkami S"t niekt6re neurony unerwiajIJ,ce mi~snie praj.kowane g8.tki OC7.wj, kl6!ycll
aksony przechodz'lo do nerwu ezaszlwwego po Rtonie przedwmj. Droga obwodoweg~l
neuronu ruchowego do eIeklora jest wi~c tll slcrzytowana, lzolowaiJe ur.zkodze'I1;1tyell
wlasnic neuron6w S\. m!llo prawdopuoobne.
J Uszkodzenia drogi piramidowej przednicj nie dajI\ wyra:tnyeh objaw6w, bowiC:lJ1nie dotyGl'I\
konczyn.
,I','(ldz~cego). Niejesttoprzeoczenie. Jqdra tych nerwQw z
':'1 11\ szczeg6111Yspos6b w jaki IllUSZqporusza: sip nasze galki ocme n'
. , "'(, Ie
I, ,\,I\IIlJ~ bezpoSredniego zaopatrzenia z kory poJa 4
, " , 1\lo).e po prostu u wir,;Ieszosci ludD rue ujawnia si~ ana). Da jqder tych
1"llil dochoJzq z leory przedruchawej i za posreclnictwem dodatkowych
" "I|,{'! W paiu mozgu (patrz str. 111 i nast.). .
: p61kuJi
p17.cciwleglej
Przy .je!R[i\OstnllllDAYEllTt us z k 0 d zen i u rue how ego n e Ur 0 n u
us rod k? vvego dJa ob.SLaruunerwionego przez nerwy czaszkowe, Z uwagi
1\<\ podwojne zaopatrzeme korowe wir,;kszasci jqder rllchawych nerwow
cZ:1S:Lkawych, objawy Sl:l stasunlcawa, slcqpe; \Vystr,:pl\je wowczas jcdY1ue
osrodkowe (spastyczne) poratenie dolnej CZIisci twarzy
jyzylca po. stl'onie przeciwleglej do agniska
c;l;orobowego4 Aby wystqpily objawy parazenia
(1s r. 0 d k 0 w. e gap 0 Z 0 s t a I y c 11 n e r w 6 w c z a s z k 0 W Y c h,
kOl1lccme ~est (Jlim~t.ll'~mRe us ZIe0 d zen i e d r 6 g k0 row o-
j ~ d row y c 11. OCZY\,llSCle obserwowane w takim wypadku p 0 r a zen i e
o ~;r 0 ~ k 0 wed 0 t YGZ Y: b Q d z i cob u s t r 0 n g low y, poniewat
kazde J3,dr? ruch~we n~I~ll ~?;i~i:rk~rwego. zostanie z:upelnie odci~te ad kory
|Job 4, 2arovmo teJ same|, J3k 1 pr/:cclwleglcj p61kuli m6zgu.
Usrlwd:z:enie ",:szys:kic11 ell (Jl', pirall\idnwycb po jedncj stronie, np. VI
torebee WeWll((tTzneJ,dilJe ohm!. pcllT,<l 0 Srod k 0 we gap 0 r a zen i a
4 Doda~lcO\~o r~oi:I.1a zaOb.lCl WOW;,,''. \ "iL,';Cllic li',:l;lill \,.I.V/orobocz.ncgo po stronie pr:z.eciwncj
do og\llSlC3. I ltut~illa rnosllulwo ,)\" '1"..' vI.""'.'1 I ""l", \W"I',I' pO ~t rallie oglliska chorobowego.
,polowiezcgo
twarzy i j~zyka .
przeeiwleglej polowy ciala: obu konczyn, dolncj cz~sci
........................... -.-.'- l
i

!
i
\
.. J
~~~~K!~
wieni:c prornienist:i'
toreblm wewnttrzna
odloga m6'lgu
(p~C'lIl' odluine mostu)
~;j:Iwr;g;~~titl.~I!J~~~~t~~~4~I~;mWgO'}.
koner. ner1'\'U cznszkoVl'.ego
pier. i gal~zie nerwu cmsz!wwego
.........."W..., ...,...
QiliV
UWiltd pOVlpiU!1l1idowy
Do 0 Srod k 6 w II k I a d u paz a p i r a III i d 0 w e g.. a zalicz3my.
r6ine skupiska istoty szarej, lezqce w r 6 11 Yc h p i ~ t r ac h osrodkowcgo
ukladu nerwowego. Najwy:i:szym piI(treIll jest. (1) hOI3 pr;r.c~nn~di'~w;",
nastypiJ..ie idzie s z ere g os rod k6 w ' pod ko |0 Wyc h:t) jqclra
podkorowc Ieres b III6 z g a w i a (dl!l 10 prll.HWWlIllIl . ""11" ,"'r;';!IJ"'),
(3) osrodk.i mi ~ d z y m 6 Zg 0 w ia U~drQJJr;r,liS:;:P,lPTL~:di.'ie /ludells v",tralis
a"terior tlta/amI i J1taro bnl~Z[l bocziU<e W;l':!!:6Jl';tJ.r"'c1~"; ,en~,a/is lrfcr,,lis t"tJ/"":i oraz
jlldl~iLJlisI(\)\j';r.~6.~i~~~v -,;;;~I;~: ;~ bth~i"';ii~;,~);'(4) Sr 6 d m 6 zg owi a (ns~/l~~', -
cznr.nu.s"b,(antIa nigra ijlldro cz~n'Yiellme,n,,~iellsTUber oraz 'l"lxgorki g6T'l!Jl1t b!8S7'.~~i
,pflkq':t'\~Y collicllli "reri~--,es/ami,,,,,(,,,iir i (5) t y 10m 6 z go w ia' Uq.illra mosh~
II/Idd I""t,s ij~il!i~l'lJyvonl.snl1ltk01JV.3Itego ty~~nnl:I:go:willl). . .. ' .
K 0 IIIi1 1\ i k a e j a 0 S r 0 die 6 w . p 0 zap i ram i do w y c h z
obwodowym neuronem rllehowym odbywa sit;: cizi~ki
I a n cue h 0 m w i e I u n Cur b n 6 w letl.cych w tyeh osrodkach. b'll\cuchy
Ie nie Sq jednak prostyl1U lallClIchsnJ.i "z g6ry na d61"" ale tworz\ 1i c z n e
P Q tIe, d.zjIilci kt6rym' piIclrJ.wytsze nldadu mog\. skorzystuq z pomocy
nitszych osrodk6w w opnicowaniu. i wyzwalaniu rueh6w. Te .skornplikowane
zwiqzJci pomi~dzy osrodkami ukladu pozapiramidowego ~ll stosunkO"wo slabo
poznane. Jedna i tiinal1ych p~t1i ma prawdopodobnie nastQPuJqcy przebieg: kuru.
(r6tne obszary) - prl:\tkowie ~ galkn. blada - wzg6rie - kora (obszary ruchowe),
. pr:z.yczym prqilcoVviewsp61practDe scisle z jqci.rem nisko'vvzg6rzowym, a galka
blad,l. z istott C~Il1q. Znaezenic ezynnoseiowe poszCzeg61nyeh etap6w p~tli rue
.i(;~;(wyjasllionc w wystarczajqcym stopniu.
Rye. 7. Nickt6re obwody w ultladzlc pozapimmidowym.
Biorqc pod uwagy Hose osroclk6w, zaliezanyeh do ukladu
poz.apiramidowego oraz Heme p~tle neuronalne lqcz'lce owe osrodkl moma by
wymiellie setki "drag pozapiramidowych". D 0 d r 6 g
po z a p'i r a i do w y e h zaliezane S'l. nast~pltiqee drogi: aerv,.iteJJlJJll<-
nhc|Rio~va'iri!L"i7is'ruiii'ospirwi;;-hn~!mwQ-nb:enRowa trodLl~reticldospmalis, pij,kij\1iovvo---
'.. . -- .._~---,~--~_.
nlz:~mno1'l'n trael"" (ectospi"alis, |lJr;reqRSRHlk:o.wo-n.l!;J;emowll (melll.v vatiblliospinrliis 1
orJ:"tI1~r,I~"'(H'~|7;~nnROTl'a (mclu" olivaspl"all.r (a takte ieh 0 d pOW i e d n il:i
p r z e Z II a c Z 011 e do j qd ern e r w 6 w cia s z k 0 w y c It). Dodr6g
pozap.iramidowych na1ez'l. t a k zed r 0 g i k 0 row 0 - pod k 0 row e:
!wn~wo-plr~nW'w.idj)'W~ tractu.s corticomialaUs, koroY,,~c&lllnJl~tr!Ietus cortlcorriamlis,
HWR I}WU-C,;lClrwiel!!!llJlll. iiactus corticombraFlv i !WX'OWQ-SRal1EWW8 tractus cortIcoretlculnrisl
POlladto z w y c z a j 0 W 0 do drog pozapiramidowycIt zaliezane Set ilosciowo
bardz:o irnponuj\,ce lRmgi b~JrOW(}-)1lMJ'stowe frac1lfs L"ortlcopo.rlirri(patrz str: 103),
chociat iG h z n a c zen ie d I a u lei a d u, p ir a ill ido w ego j e |I t t a k
s ani 0 i s tot n e. "
Drogi pozapiramidowe koncz'l. si~ zwykle na neuronach
Ii 0 Sred 11i c Z q eye h ro1511 przedniego lub jqder ruchowych' nerw6w
cza5l.kowych, 5kqd d a I e j badZce Sq przekazywane d 0 0b wad 0 w y c h
5 Dwie aslatnie dragi s~ coraz cztseiej zaliczane do uklaclu piramidowcgo. Nole.ty pamittac.
panadto, e pahcie dragi siatkowo-rd7..eniowej jeGt wiclkim workiem, w kt6rym rniesi:c;q siy
dragi iclop; Z r6z.nych hder twaru siv.tkawatega, a wi;:ca r6t:nej czynnosci. Padabnie rna sic;:
sprawa Z polo,czenimni karowo-siatkowymi.
n e u r 0 n 6 w rue how y c h. Dzi~ki aksonom obwodowych neuron()\ v
ruchowych pobudzcnie jest 0 s tat ec z n i e dopIowadzane d.o m i y S n i .
Obwodowe neurony ruehowe (mataneurony rdzema krC(goweg\)
lub pnia ~6zgu) Sq ogtatIDim Jgniwelllll'wstdkkh dr6g I11ldnd;wydl. Bimq
udzial w przekazywaniu do miC(sru bodZc6w p!yllqcych' 1. r6z:nycb stroll: I.
receptor6w, z leory piramidowej, Z osrodk6w ruchowych pozspiramidowycll.
Dlatego rue how y n e u r 0 ri a b w 0 d 0 w y :z:ostal na?:Wany prz.er.
Sheningtona "w s p 6 III ~ d r 0 g'i k 011cow 'i".
pol'lC7.Clliapomitdzy osrodkami
ukladu powpiramidowego
drogi doprowaclz1U'lcc bodiee dQ
mchowcgo neuronll obwodowego
korowo-mostowe
korowo czerwicnna
lcorowo-sialkowa
korowo-cznma
. Rye. B. Przyklady dr6g pozapiramidowyell.
U S ZIe 0 d zen i a uld.adu pOZapiramidowego ch;}rakteI'yZl~jq si
. zaburzeniami, kt6re w spos6b istotny mogct uposlec1za6 Iunkcje ruchowe, mimo
7.e nie V'lYst."puj'i tu porazenia. Najcz~sciej spolyk::lllym zCSpOJCil:
pozapiramidowym jest z e s p 61 P a r.l.eins 0 n ~. W cho~~t)lc tEOJ.
obserwujemy ub6stwo spontanieznej elmpresJl ruchoweJ (maskowatosc tWDIZy,
. brille gcslylculacji, monotonna mowa), trudnosci w rozp?cz~du i z31col1c2:enm
ezynnosci ruchawej, z:aburzenia odruchowych mcchulllzm6w (np. WYiTJ:1G!ty
koiicZ'"jil g6mych w czasie chodu) sprzyjajqcych zaChOW31liuI?VV110VJD.gl: \~
chorobie tej mamy ponadto do czynienia ze WZlTIOZGillI;!l1rWpl)i(;;a
spocZ:Ylllcow~gomixsni, lct6re maze bye talc duze, ze pr~ctycillj? uniemo:tli,,;ia
jalc'lkolwielc Clktywnos6 ruchow'l. Dlatego zesp61 ten ZahC2.inyJest do sl:Jno~ ,
bip.ertouicwo-hipolcinetycznycl\. Innym istotnym ~lementen: j~~,t ~zw.. dJ.~~rlle...
spoczy~kb"we (drobhiutlcie hlChy olcreslane cz/(sto Jak~ t:Z~SI~IlI';: .3iY ghw~ ~zy
. rC\)e).Znu.anY-Z:najdowane Sq w tej chorobie n~icZy3CleJ W IstOCIe CZol1:eJ 1 Vi
galee. bladej. Stostmkowo niEdawne odkrycie zabu.rZel1 W pozlOmach
n~urol~ediator6 ... v w osrodlcaclr u!.cladu poza.pi.ram.idowego l! pil0jenl6w z
zespalem Parkinsona pozwolila na opmcowanie lek6w prZYJ.losz~c'ych istOlllq
papraw~ w Lyellprzypaclka.ch:.~
Us~codzccia ,-imJ~wwia\ objawia6 SI~ mog.Il z e S pol a In j
.pJqs fl. wie z;~,;,i~Cc.h o:I:e.~ty cz nym i) .1 ubate to ty,- .C.'')i h i.--vv
zespolach tyeh wystr;.puj'l. t:,l,i~-ri.lchy mimowolne, ktore Vi spo~6b
llieprzewidziany pojavliaj'l si~ i zaburzajq postaw~ spoczyn1mw'l lub prz.ebJeg
'\'llllOSci rtlchowej. Ruchy pltsawicze Sq szyblcie, zamaszyste, a atetotyczne -
1'"I'lo/nc, robaczlcowe. Pojawiajt sill: one w dystalnych cz~sciach konczyn oruz
:. Jlli,~s.lli6wr;etwarzy. Uszkodzenia .!1is!cowzg6rpi mag'\. dawac tZVI'. b a Ii z m,
" d.'j',ilJi\.Cyua lIlimowolnych szybkicIi;'zmiiiiszystych mchach tulowia i cz~sci
1'" d,symalnych kOllczyn. W powyz.szych schorzeniach zwylde Wystl(pujq talcie
i11111;zcnia napi~cia spoczynlcowego miysni, gl6wnie jego obnitenie .. Z tego
"'I"(Jdl! o!cresJane silone jalco zespoly hipotorncznO-hiperlcinetyczne.
Ji1dra nerw6w czaszlcow)'ch zwiqzane z unerwieniem mi~sni6wki
" IlII:;/tkcej galley ocznqZostalJCl om6v\'iolle na str. 111.
,J!;ll!nJ nH::Jn<UJwe lU\ennn tn'ijdciehlJllG.':go IlUclellSmotvrills fw."i trigemini znajduje si~
' IIi'/< rywce g 6 r n e j c z ~ Sc i m 0 s t u. Poniewaz nerw tr6jdzielny jest
1,'1 WClll pierwszego Iuku skrzelowego, le4ce w jego jqdrze ruchowym neurony
\'\II .lwiai'l mi~snie rozwijajqce siv z pierwotnej mi~srn6wlci tego tuku. Sll to
1'1,'cde w~zYStlciIIl(ale nie jedynie) mn~Jmn~ pOO1lS:i:ajllC0 fun(dllvv~.
Lez,tce 11iz e j Vi nakrywce mos(u, j~dro nelfWlL tl'VIH?:owego
6
""dIUS fteni
I ;,,;5 uncrwia mit,:snie rozvvijajetGe sit( w obr~bie drugiego Juku skrzelowego,
( Iyl i przede wszysHdm lTilln'1".3D.line mimkme twara:y. C z l( SC g 6 r n a tego jqdra
IIIII~I\'iia mil(snie VI' olcolicy oka., cz/(s6 dolna - miysnie'
Illimiezllc dolnej cZl;?sci twarzy i nielct6remil;?snieszyi.
Z nerwem twarzowym zwillzana jest cz~se
' d :; rod k 0 w a wazllych 0 d r u c h 6 w 0 b r 0 n n y c h (odruch6w zgiycia,
(j.yl i uniIeania) z;wiqzanych z ochront gat e Ie a c z n y e h przed
Ili i.kodzcniem. Sq (0 odru.cby dwojakiego rodzajl1. Jedue z nieh slu7:ll ochronic
jll"l.cd tlS7~kodz(,;lliel1l mechanicznym galelc ocmych. W tyell odmchaell rami~
d(JslOdlcowe l1(worzonc"jest przez nerw ir6jdzieiny (dia cZY.llnik6wbezPosreduio
d7-ialajzlcych na llasze ciara) Itib przez uklad wzrolcowy i sluchowy (dla
';;;,ynnik6w, !clore dopiero zblizajq sil' do naszego ciala). Inne odruehy obrOlme
iiilrzl. ochronie reecptora przed dzialaniem zbyt duzego nat~zellia swiatta. DIa
Iyell odmchow ra.11lieniem dosrodlcowym jest nenv' wzrokowy, a ramiernem
orlsrorJlcowym S't llcrW twarzowy i OlcOlUChowy.
W ldillicc rulyllowo badanym.i odmcham.i Sll odmchy wywolywane przcz
pobudzenie eksteroreceptorow W olcoIicy gaUci oCZllej. Moz:na wyr6zni6 kilka
orimiclll Lyell odruch6w w zaIeznosci od miejsca zadziahmia' bodica (odruch
"Scis!e rzecz Liorite, ncrw twarzcw)' posiatln dwnj;Ldra ruchowe: gl6wne i dodatleowe.
.lc,dra te lez\. tut ooole siebie i zasarlnicza rMnicn midzy nimi polega na in nym
p r z c b ie g u w 0 b r il b ie Il1 0 s t II IV 1I'~k i (,n k 0 r z C II i0 VI Yc h z nich wychodz'lcych.
W()!U1il z j",dra gl6wnego ubi"l'.ajl\ j;\,!Jo I1CIWU odwodziJ,cego wytwarzajtc tzw.
Ie 0 I an 0 we VI n", t r z n c n e r will war /. () V "g 0 i pI zcchodz'lc pod dnem komory IV we
\\'7l1;6rlal twarzowym. 'IVI,'d'!l'! I. j:\.1111 dodnlkowego kieruj" si" prosto do
llli'ejsca wyjscia Z pnia m6zgu.
rzl'sowy, spoj6wIcowy, rog6wkowy). Najsilniejszym i osobruczo najmniej
zmiennym jesto~!.imch rog6wlw'lry. PrzY delikatnym chocby : dot Ien i y c i u
jednejrog6wki wystt,;puje zacisnit,;cie powiek po obu
s t r 0 n a e h. Receptorami odruchu S'l. r e c e p tor y r 0 g 6 w Iei, "' a nerwem .
przewodzqcymbodice do pnia' m6zgu jest 'nen tr6jd:.tiren||llY. Przez aksony
Icom6reic cz;uciowych zwojlll tr6jd:!lidlllego. boduec zostaje doprowadzony do
j'td~a rdz.;~Rli.owoI:g1) nenm tr6jd!Jlidniego. Stqd dociera do \com6rek tV/om
siat!cowatr;;go. Dzi'i;lcineuronom posredniczqGym ih1{{jJ111.H i.m~'J:Dwl1~'~1;;O
pobuelzenieosiqga nast~pi:rie jllJ.dJr(~ ll1enm twillnwwegu po 0 b 11. s t r 0 n a c h
prua m6zg1.1. Przez wI6\cnan.|'(;howe ncrw6w twarzowych
bodLiec dociera do czysci m~t3i.J.niiw!ri~ l.IlJ\imkamej oclpowiec1zialncj za'
zamkni~cie i' ~acisnit,;eie powiek.Odruch. rog6wkowy ma' chanlkter rea Iec j i
konsensllaInej, czyli po pobudzeniu receptor6:wjednej
s t r 0 n y .p 0 jaw i a' s i y 0 bus t r 0 n n a 0 d pOW i e d i. Przy
us zk 0 d ze 11 i u n e r~ 11 tr 6j dzi e 1ne go po jednej slTOllleodmchu nie
. .
moma wywoluc wlasrue z tej strony. Przy us z k 0 d zen i11 ne r W 11
t war z 0 w ego odmclt nie wystypuje po stronie uszkodi.enia, choc mot,nn
obserwowac oc1ruch po stronie zdrowej przy pobudieniu receptor6w dowoIncj
ze strOll.
mi'Sie!\
oIm;iny oka
hdm rdz.eniowe /
nerwu tr6jdzielnego
lIemony posredniczllce
tWOnl sialkownIe"o
Rye. 9. Luk odmchu rog6~II,owcgo ..
J;~dro 01'YMZlJ:RtzUe (",clem Clt:1bigtllts leZy w r d z en i u p r zed 1u ton y
i poprzez' nerwy koIejnych luk6w . slcrzeIovvyc.h (n er VI . j ~z y k 0 w 0 -
gardlowy, nerw bhtdny i cz~s6 czaszkowQ nenVll
do d at k 0 W eg 0) zaopatTlue ruiPrs!li6wk~ powstqjqGq i tyeh iuk6w, tzn.
U:i!llecwie zaopatnue mi~snie" podnicbienia, ganlla, krtnni i mi~sili6wIl~
pqIJwwall:1 przcly!m ..
. ,l;~l~ro ncrwu podjip:yllOwego 11IIeleus nervi lrvpog(oSJi r6wniez lezy w
1 d Z C III U P r ~ e diu z any III (odcinel g6my Iego j'ldra: letypod cinem
kO.ll~or!,.czwarteJ w obr~bie lr6jkqta nerwu podjr;:zykowego). Unerwia ono
IlHISilJC J~ZY 1m.
J:t
dro
.. nadnIz\Cl!liQwe IIl1le"s slfptasplnU(lIs, czyli' jqdro cz~sei
r d zen i o.w ej. 11lH w u d 0 d a t k 0 w ego, Iety w r d zen j II
k r gO,: y m.. Niezwykle cielcawy jesl Iakt, t.e lezqce w jednym j'l.drze
lJa~rdzelJ1o\,,!~n n~ur?ny otrzyJ.uuj't wl6kna korowe z rMnych stron. Te neurony,
k.lore ur:erwIaJ~ ml~S!eIl.cz:w~robdCzny, otrzymujtwl6knaz prieciwnejp61kuli.
1 e: ktore. un~rw~a.Jt l:u~slel mosllcowo~obojczykowo-sutkowy, .olrzymujCl
w|okna z pollcuh teJ sameJ strony7. . .
P?llie:vaz .k~?e z ww. j~cier. i wl6kna 'z nich wychodzqce unerwlaJ\.
:JdpowJedlll'l mH(s11l6wk;; poprzeczme pnkowanq, glowy po. "swojej" stronie '.
tell 1I Sz. k d z e n,i e, a wiI(c llszkodzemie obwodowego neuroriu mchowego:
spowod~lJe POWS~lli11epora.tenia obwodowego (wiotkiego) po
s | r 0 III cog III Sk a c h 0 rob 0 we go.
M6i;di:ck
M6tdtek jest narz'ldem istotnym dla prawidlowego przebieg1l czynl10sci
mcho:vyclI 1:6Z.negorodzaju. Wplywa on nawet na mi((snie w danej chwili nie
pl'aCllJa..c~.' bro.rqc .udzial w.regulacji iell napit;:cia spoczyrucowego. Ma udzial w
lllo0u|acJ' nasllellla ~dmcll6w wlasnych 1l1i~sl1i.Wreszcic bierze bardzo 'istotuy .
udzwl W o|:racowalll.1l mc1I6w. Najprosciej m6wiqc, m6tdzek doJconuje jakby
anal1zy lllaJ~eego Sl~ odbywac ruchu i ustala kolcjnosc i sil~ skurcz6w
p~sz:czeg6IlJych llli~sni (a ra~zej .ieh. Iragment6w) w danej GZylUlOsciru~hciwej.
J~go. pm.ca zape;n:l~ odpOWledlll'l slit;:, wlasciwy kietunek i zakres ruehl!, przy
~ldlcL"yteJ 'p~Y1lilOSCI 1 skomponowaniu mch6w zachodz'lcych w r6Znych stawach'
J(:dnoczesme. D~a olcreSlenia zadan m6Zdtku zwiClzanych z uzgodnieniem
(uznych elementow mchu uiywa siC( cZI(sto tennil111 k 00 r dy II a c j a. Aby
|;:Iul pracQ lTIotna bylo wykonac, trzeba otrzymywac na bientco inIonnacje
d\Jt~ezI\ce: (~) 1l.l~llU,kt6ry IDa bye Wykonany, '(2) warunk6w zewnt;:trznych, w
J;illlCh b~dzle Sl~ on odbywal, o.raz (3) warunk6w wewlJ~trznych, czyli
a|:IL;al!lego slall~ naszego clala '(polozenie Iul9zenie ciala, stopien napil(cia
Il11QSl!l oraz st~plell pobudzenia unerwiaj~cych je nemon6w). Doplyw wsz.ystkich
tydllI1IonnaeJl do m6zdtku zapc\'lIuaj'lliczllC i rMnoradne drogi dom6Zdilcowe ..
7 Nn .lJ1nr~inesie nale:ty zaznaczyc, ie tuekt6rzy nUlorzy drag piramidow'l dla czsci
rdz:cllloweJ nerwu dodaLlcowego z.aliczaj!\. do dr6g korowo-rdzeruowych. TopogmIiczny
;:wi'1.
ze
k z rdzeniem krgOWYlll wyd,ye s! jednnk tnniej istoLny, ni:t zwi'1.
zelc
: nerwami
cz:aszkoW)'ll1i. .
Dmgi dmllozd:i:!wwe z-wyczajowo dzieli siI( lla drogi Iilogenetyeznie stare i
drogj Illogenctycznie nowe. Podzial ten niezbyt dobrze 1l0lc1aje si~ do opisu i
zroz~niellia ieh ziJaczenia czynnosciowego.Spr6bl~j111Y je om6wi6 w kateg,oriach
. wymieniouyeh powytej zestaw6w inIonnacji.
I'n IO.l111acje Un temalz'adania ruehowego dostarc;wne:;;\
m.in. przez drogi Iwr.ow~JL'lM)stowo-m6:l:di!wvyc /rni.tus corlic0l0n/ocerebellorcs.
Wyr6Zn.iamy dwie' dragi tego' typu: przedniq, czyli czolowC)
ITlOslowo-m6idZlcow'l. i t Y1n q,czyli |c i e 111i c n i 0 W 0 - pot y 1i c Zil ()"
s k r 0 n io w 0Fniostowo-m6zdtlcow'l.. Przez drogC( przelhu'l dociera inIorm.1cja
z leory mc1lOwcj, Przez tylnE\.plynle inIormacja z leory cZl1ciowej i lcojarzcniowcj.
Do m6Zdtkuplynie talczc inIorinacja z osrodlc6w mchowych podlcorowych
m6zguoraz z;osrodlc6w mchowych pilla m6zgu ..
li1Iormacje na temat warunk6w zewJl~trznych plYllii
z a r 6 W 11.0 be z p 0 s red nib z bocznic dr6g wzrokowej, sluchowej (dn|~u;;~
po!lI)'lYlr'IYO-moi(~!wwa Iract.. led~cerebcllaris) i inl1ycJJ d r 6 g
przewodzq,cych inIormacje' 0 . swiecie zewn;;trznYIIl
(drog~. nJ.zeniOW\l-RliHl;/J;dlIilwwl). tyllUJ::.. IrlIctirs .pil1ocorehell",i.. pc..icriol, ~n-1JE"
iaHw'il'O-m.1'i:Wt!WTIl1l tmclllS reficr,[ocerebellarls), j a kip 0 Sred Jl i 0 pop r z e 7.
k 0 r ~po ieh uprzednim tam zrorumicluu (d,og~ nWR'oW()-m()G1J1)'\'\Jl-
m6;i:!.i:~w'W;;n rylllull' tractlls COr''copo"rocreheU",ls pasterlor).
IllIormaeje na temat warunlc6w wewn~trznych
dostai"cz.:'mesl przez . drogi. przedsionkowo-m6zdtkow~ i rdzeniowo-
m6tdZlcowe8 Droga puted5iOlilllwwo-m6zdHUl'Wl! tractus wtIltUm[ocerefJeU"rfs przesyla
inIomiacj~ z narz'ldll przedsionko',',cgo,' dolycz'lcE\. po z}' cjig low y W
przestrzeni. J\)Il;ag~ nl:r.iEilnlJ~vO'o-m6trliJ.lOwa tyhl.1n prowadzi inIormo.eje z.
pro p r i0 r e c e p tor 6w aparatit nlchu, a talae Innych receptor6w, a drogn
nb{;l.iliowHrn6w~{()wm I.H7l'Clllrun rowniez z r 0 g 6 w 11r z e c1u i c 11 i
i s i0 ty s z are j p 0 s red n i e j rdzenia (dostarcza ona danych dotycz'lcych
stallll motoneuron6w i neuron6w posrednicz~cych). .
Przyjrzyjmy sif(, pl'z.yldadowo zadaniu ruchowemu, jakim b~dzic np .
. przeniesielUeci~Zlciej walizy z jednego miej'sca na clrugie9 JV1.6:tdZekotr:z:ynmje
8 Drogi rdzeniowo-m6:tdzlco:we w scisle anator!1icznym: s~nsjf; prz0wollz, do
m6Zdlcu inIolTIJacje zVliqzan~ z Icollczynami dolnymi i dolBlJ,. Gzdciq tulowia.
Naleiy pamirtac. t.e istnieja, ich 0 d P ow i edni ki z wiq7.an e z g 6 r n P, c z t s c i q
tulciwia: i konczyn'l. g6rn:t (droga lclinowo-mMd:tlcowa dodatkowa, tractus
C1l/1eocelebel/aris accessorius,. i . droga rdzeniowo-m6zdi.kowa tlziobowa, ImUlIs
sp;/Iocereveflor;s I'oslralis) oraz z glow<\.. (ctrogi Irtijdz:ielno-m6tdzkowe, 'raC[11,)'
trigemillOcelebellares. i siatkowo-m6:tdzkowe tractus reticlI'oc.ereZ,ellares). Dla uproszczeniil
zost!ly one lJomiIli~te W poviyiszych roz1Naiaiuach.
9 Trzeua podkrdlic, te praea m6icliku przeclstnwiona III W obrazowej. prZ'Jslq-,n("j Iormie, .iceiL
w ca15j rozci'lE;tosci nieuSwiadaillimJa. Nie wiemy jab" pastaG mn np. inIoum.cj.1., t.e ''';Y81iz~
jest cir;tka", ale jakas Iorma lakiej inIolmocji do m6tdtku c1ocicra.
przez drogi korowo-mostowo-moidikowe inIonnacjy doIyczqc'l koniecznosci
"przcniesienia walizy z miejsca A do miejsca B". Przez te same diogi otrzymuje
(ez dodatkowq inIonnacjy mowiqcq 0 tym, ie wali:a jest ciyzka. InIonnacja z
!(Qry pozwala tet zlokalizowa6 pierwotne poloienie walizy ota: wyznaczyc
!(Jcrunek l1lehu. ZaI6Zmy, ze ta cil(Zka waliza Wyladowanajest szklem. Nie wida6
Icgo z zewIJ'ltrz, ale jesli jestesmy tego swiadomi, z kory dot1'Ze do m6i.dZku
jakis odpowiednik tej inIonnacji, wymagajqc od zaplanowanego ~c11Unie tylko .
sily, ale ipr'Zyldadania i odejmowania tcj sily z wielkt ostroZnoscit. W ten
~;|Jos6bzostaly okreslone wlasciwoscimajqcego zajsc l1lchu.
Pr~1' planowaniu takiego zadania nalery wziqc pod uwagy OCzYWlscle
s:!crcg cZyl1nik6w zewlll(trznych, np. sill( przyciqgania ziemskiego, bezwladnos6,
itp. Istolnc b;:dzie, czy waliz;:mamy przcnies6 po plaskim terenie, czy np. pod
gor\? JeSli bydzie wial silny wiatr, bl(dzie dzialal w okrdlony spos6b zar6wlJo
na Ilasze bl'Zemiy, jalc i na nas samych. To tez naleiy odpowiednio uwzgkdni6.
~ Stan ,,"sz.ego ukladu nlChowcgo~
Zadanic mchowc prz.enicsc Wall7.~~ pO:'cja ci~Ja. . 0
z micjsca A do ~~jsca B 11l1lPI~CIClllll;SIll
LJ :t':h':'~~"";o POb"d.jnie 1l10loneuronow
",,-----7 ~
\J\N
WaIizn: - ci<;:i.ka
- zmvicra szklo
37.klo lalwo siy [fuczc
Rye. 10. InIonnaeja docieraja.ca do rn6td:tku.
Planowany na podstawie Vyzcj podanych inIonnacji ruch musi z05(a6
wpleciony w aktualny stan uldadll IlIchowego. W zaleinosci ad uloienia naszego
ciala, ad s(anu aktualnego napir;:cia poszczeg61nych miysni, wreszcie ad stopnia
3ktywacji w drmym mOl1Jcncic 1Il11!llncuron6w zaleze6 mllsi intensyw:nosc
kierowanych do nich bodi.C\)w.
Po zaplanowaniu melill Illl'ritlidjcst w stanie przekazac recepty na jego
wlasciwe wykonanie. Na (yli) j, .t!II;J!,jC/'.(1 rola sir;: nie konczy. Korzystajqc ze
wszystkich wyicj wylllieni'lIly,\i 1.1, ,t!,,1ilJ!llllllacji m6tdZelc leontroluje przebieg
rllchu i wprowadza dOli all!tlllllly' .l.1lic!llJll;l\vki, jcsli pierwotna recepta nie byla
. .
. .
. . ..
idealna. M6zdiek je~t \V. stani6 r6wniei szybko zniienic recept~ l1a nrch,jcsli
zadanie ulega, zmianie z dowolnych powod6w. Wprowadzanie do.czynnosci
ruchowej poprawek dokonywane przez 1116i.dZekjest bardzo szybkie i sprawne.
Nie jestdmy w s!anie naog61 tegoiallwa;iy6. .
streIa robakowa
,\ ~ \\ ,.~ /~:reInpolkulowa
: ~ \ I przyrobnkowa
-"-- \ ~ /. /-
...... ---..- ..... ~\ I. /..----
.e.D . --................ \ /" .,-
00'- - -j) ( r..... slrcIa p6lkulowa
C boema

Rye. 11. SlreIy ezynnosciowe m6tdi:.ku.
Do tego miejscaanalizowalismy m6tclzek jako calosc. Jak w innych
czysciach m6zgowia., r6wniez i tuteDistnieje pod z i a 1 c z y n ila Scia w y n;1
r6Znc obszary. Opinieco do tego, 'jalci ten poclzial jest, nie Sq ciqg1e jeszcze
zgodne. Upraszczajqcproblenlmozemy m6Zdzck podzieJi6 na . 1I Z Y s t r e Iy:
(1) s t reI y rob a k a wraz z platem.. grudkowo-klaczkowym,
(2) p61kulow'l streI;:. przyrobakow'l: i (3) p61kulowq streItr
boczn'l.
S t reI a rob a Iea w a zwi|l;lana jest z osiowymt 1 pIzyosiowymi
czsciami cial~. Odl)Owiada ana za przebieg czynnosci mchowych .tulowia,
proksymalnych odcink6w konczyn g6mychi kOllczyn dolnych omz glowy,
w (ym "aparatll oralnego" i ga!ek. ocznych.. S t reI a p r z.y rob a k a w a
czynnosciowo zV'Ii|l;lana jest z dystalnymt odcinkami kotl.czyn. S t I e Ia
b a c z n a odpowiada przede wszystkim za pravvidlowy przebieg precyzyjnych
nich6w r\'ld i palc6w. Ponadto prawdopodobnie ma sw6j udzial w opracowaniu
cZyJinosci Jni\;sni6wki glowy, ale tylko w odniesieniu do Ii:mkcji mowy oraz
Iunkcji miJ.niczncj. .
W bud 0 wi ewe wn ~ t rzn ej m6Zdtku, podobnie jak w p6Jkulach
m6zgu, ~vyr6tniamy ZeWl1\;trzniepolozon'l k.oJr/Cm6:idilm cortex c,erehelli, Iczqc;t
pod hiq !S~ot~ bialll SUb.vtuFl(ia alba cerebefli, zwan'l. tez igtot~ rdJ:ECE|;IJ~~ moktllHm
subst!ll1tio. medHllaris cerebelli oraz w gl'rbi istoty bialej" ukryte j~clra pnd!w!rowc
/l/,,'/.;,n:;m {II/dd 5lIbcarti~lllc,s cerebelli, zwane' let j~Il!r31mi m6idikowymi nuciei
"''/,'fl .III/,. K 0 ram 6 z d z k u, ma jednoIitq, wysoce upoIzqdkowaJlt
lll/(!()\\,y we wszystkich obszarach, jest tr6jwirrstWowa, zawiera vi sobie'
ell;\[ nldcrystycznc koin6rki Purkinjego. KOIllDl6zdZku-jest--mi.c.j-sc.em'
r e c c p cj i dr6g dom6ZdH,~'!.~Iln. Z uwagi na siIne poIaldowanie (7/8
puWici'icliiU"wctyte-jesI'w-'szczelinach) powierzchnia leory m6zdiku jest bardzo
dut'! iwynosi ok. 1 m2. .
I s lot a b i a I a m 6 t d tIe u, jest z powodu gt~bokich szczelin m6:tdiku
podzielona na b 1as z k i odpowiadaj~ce poszczeg61nym placikom m.6tcWm.
Brzuszllie blaszki te l'lczQ siQ ze sobQ i jest to jedyne miejsce, gdzie i5tota biala
ma slosunkowo dw--tgrubos6. Tutaj tei, w b r z u s z n ej cz ~ Sc i (.s tot y
b iate.i I e z 'l j 'l d rap 0 d k 0 row e m 6 z d t Ieu. ~-
th oga dOll1ozdzkowa streIa jq,dro droga odrn6Zdtkowa
przcdsionkowo- robakowa i plat -polaywowa
rdzcniowo- grudkowo- wierzehu -przedsionkowa
lnostowo- klaez1cowy -siatkowa
llloslowo- kulkowate i
-wzg6rzowa
przyrobakowa -czerwicnna
rdz;cniowo- ezopowate
-siatkowa
-korowa
o!iwkowo-
-wzg6rzowa
boezna zbate
Il1ostowo-
-czerwienna
-oliwkown
Rye. 12. Poh\.ez;enia m6zdilcu.
Wyrotniarny cztery j'ldra pO kat.dcj stronie, ulo:ioue
lwlcjuo ad strolly przysrodkowej ku bokowi: (1) i'id1ro wicn:chu flUc{"'US
fasliliii, (Z) j~dm ~mUww3t~ nucleus gIolw.~us i j:li,dn~ czwpowate nuc'c,us
"lJdllJ{ij,I{'lICis (stanowiqce w rzeczyl-vistosci jecino j~dro wt6mie rozbite na cz~sci
l/e/: (JQczki isloty bialej) oraz (3) jll.dro ZIb~te fwcleus denfatu.s. J ~ d r 0
\Vlc,r/,cllll zalicz:ane jest do streIy:r.obako'wej, j'ldra
/(llk()wate iczopowate do strefy p'IzyrobakQwej, a
J;tdro z~bate do streIy bocznej. Jqdra m6:idiku przyjmlUll
w!6kna 1; lwry m6Zdzku iSil i r 6 d 1r; m dr6g odmOtd.Hmwych.
luIonuacja z m6idtku im:e!cazywana jest do rMuych osrodk6w ruchowych
m6zgowia. W zasadzie stlld dopiero moze ona tTaIic do neuron6w rol:,'U
przrd.niego rdzenia i jq,der mchowych nerw6w czaszlcowych. Z m6td.tku
wychoclzJ.drogi do wielu osrodk6w mchowych maz:gowia: do (1) jqder twom

siatkowatego (dlmg21 miitlli:lwv()-siJilHwwZ! tTacms cerefJelforeOc.'lmh), j~der


przedsionkowych .(llmorlltUwwo-pflledsiQXlllww:'l tradm; c(,Pebelli.Jve~tirmlaris) i
oJiwki (R1Il6:tdH:l.ow~~oliwhowa (mclU5 cerelu'1loolilaris) w t y 10 ill 6 z g 0 w iu, .
do .. (2) jqdra czerwiennego (dlll"cga m6idiko'WIH:;venvi~llm;n tmciiWi
. cerebe./lomuraIis), . istoty czaruej (m6dHmwo-C::Zli'in;ll triKE/iS cereltelhmigrmlis) i
pokrywy (m6idi!wwo-pokrywoW& tractus ce1"ebel1oteetali~) W sr6dm6zgowiu
oraz do (3) wzg6rza (drlg:ll m6;tll:!:koWO-W1':gotzovn~ tradHS cerebelfotfwlamicl's),
w tyrrt gl6wnie do j<tdra brzusznego bocznego, willi ~ d z y m 6 z g 0 wi u. Ze
wzg6rza inIonnacja m6:tdZ.kowa mote bye dalej przckazalla poprzez
promienistosc wzg6rza do kor}' m6zgu ruchowej i przedruc!lOwej.
NiewykJuczone, ze CZ!(SC drag odm6:idilcoWych traIia do (4) ruchowych
obszar6w lcor y bez posrednictwa nitszych osrod1c6w (drog21 m67l'\U~l\llWO-
Iwrow21 tractus ccrebellacdrticalis).
'~----....
,sialkowo mMdikowa
.----~. ._.
pokIywowo:m67wkowa
rdzcniowo.m&,ltkoll'a pl7.(,dnia
m6zdtkowo-1corowa C..,~".
m6mzkowo-w7,g6rwwa
me i.d:LkowO-C7..erw iCI In ~
'- ' .. m6Z.di.kO\\:O'~I~.~; /~If-
m6:l~liJ(Qwo.ollJcYk~i :- t"))
-----....-,. ~1.1J-
lTl6ZMkowo PL~yl~j~tll),9.'iYil.. :/ ....
---~
Rye. 13. Konary m6Zdzku.
Drogi dom6tdzkowe i odm6:tdzkowe wytwarzajel
t r z y par y z bit y c 11 w i~z e k i5 tot Y b i ate j, dzir:ki lcl6rym
m6:idie.lc jest jakby przyczepiouy do trzech cz~sci pnia ru6zgu. S\;to polqczenia
ze sr6dn16zgowiem, z mostem i z rdzeniem przedlutonym. Nosz'l one Ilazw~
IWlIillr6w m6zdHm' pedllncuti cerebelli, odpowiednio g 6 r n y c 11,
S,rod 10 W Ychi do \ n y c; h. Kl1Jmu gOnly pedunculus cefebellaf1s ~'I!J1"rilH' i
. konar dol!1J.Y pedWlCtdlU5 ce.rebe.Uaris inferior skladajq siI,: zar6wno z wl6kicn
bieguqcych dom6Zdtku, jak i z wl61cicn z niego W)'chodz'lcych. ~'omnr
,, \',','}' flerfllflcllhlS cerebellar'is medius prawie w calosci utworzony jest przez
,I ILldum6zdkowe.
1';li.da p61kula m6idzku zwiqzana jest czynnosciowo
~;a nl s t ran l cia t a. P61kula m6zgu i wzg6rze, generalnie rzecz
" i' '. 1.lVi,p:anc SI\. z przeciwn'l stron'l ciala. R6'nc osrodki pnia' m6zgu
'ilIIC Set z tet samet lub przeciwll'l stronqciala. Dlatego drogi
" "", j; d z k 0 "if eo' i 0 d m 6 z d z ko w e m 0 g'l by 6, odpowiednio,
" " ,'" r!. y Z0 wan e, s k r z y i0 wan e i w i e 10k rot n i e s k r z y Z0 wan e.
1:\,,' j,t. PolI\.czcnia mM.dzku z r6znymi osrodkami. Pokazano zwiqzelc czynnoSciowy prawej
1,(,:\lli 1l107"dzku z r6znymi osrodkami tewostronnymi tub prawostronnymi.
W zespolach us z k 0 d zen m 6 i d z k uczynnosci ruchowe zostajet
lI(1cdedzone w widoczny spos6b. Pojawiajt si~: dysmetria i dyssynergia, ruchy
sire szarpietce, zrywne, sila ruchu nie jest dostosowana do potrzeb. Ruch
llq~:l dekompol.ycji, czyli jego sldadowc zachodzct w r6:tuych stawach nie
j,;d110C7dnie, ale kolejno. Po rozpocz~ciu ruchu trudno jest go szybko
\!yli3IJ1owa6 lub zmieni6. Ten bral.koordynacji mchow nasi nazw~ b ez lad u,
,zyli a t a k s j i m 6 z d z k owe j. Pod 0 b n e . 0 b ja w Y' mogt
wyslrepowa6 tet w przypadkach, gely d a z d row ego m 6 t d z k u t r a f i a
z a in Ior m a c j a. Zla inIormilcja 1110:'>:C bye wynikiem chor6b irmych cz~sci
u1dadu nerwowego lub mote by!'; in|ollllacj;\ udzieloDq pomylkowo. Na przyklad,
IV pn:ypadku c h 0 rob y b tV d n i k a inIonnacja' osi~ajetca m6Zdzek jest
l\iewlasciwa i pocz,\tkowo wys\~PIJj;\ cllli.1.: zaburzenia ruchowe. Z. czasem
11\(lzdtek uczy si~ jq ignorow;\(; i 11\\',liyWI acaj;t prawie do normY. Po III Y1k i
71\<lmy 7. wlasnego doswiadczcni;1. ;',;\ ;III'.n()wani wiclkosci'l walizy i Sqdz'lc, i:e
. .
jest pelna, spowodujemy przeplyw dom6i:dku Ialszywej inIormacji, jcSli w
rzeczywistosciwaliza ta okazesi~ pusta. Waliza zostanie c\oslovmie podriucona
do gory, bowiem przylozcina silabvdzie zbyt wieJka. Dopiero:w nast~pn'ej chwili
)iila zostanie skorygowana przez m6tdek.. . . . . .
. . W przypadku .chor6b m6tdiku widzi~y dopiero, naile szybk1e jest jego
dzialanie wpor6wnaniu z tym, Co mogqosiitgnqe Inne osrodki ruchowe. Ruch
odbywa si~ Iragmentami, ktore Sq kolejnyml pr6bami skorygowania nichu "na
plus" i "na minus" na zmiaiJ~. W rezultaeie pcijawia si~ tzw. drzerue 'zamiarowe,
czyli rn6Zdzkowe, a cel.nie. zawsze zostaje w tych pr6bach osiqgni~ty
(dysmetria). -'-.' . . .
.."1

!
\
\
i
\
............... ,

"i

.. _ ..... _, .... _.1


Rye. 15.. Po stronie lewej przedstawionowykrcs ruehu U osoby zdrowej. Po slronie prn,vcj -
wykres ruehu przy iJszkodzeiliu m6i.d:iku: kilkakrotna. zrniana kierunku ruehu (dr:ienic
zamiarowe) iJic doprowadza oslaleczrue do tmIienia: w eel (dysmetria).
Zaburzelli~ ruchu w zaleznosci od rozleglosci i roiejsca llszkoclzenin mog'1
dotyczy6 wszelkiejaktywnosci ruchowej i zaburza6 lub unicmoZliwiac stnnie,
ch6d, ruchy koncZ)ill gomycb, nlchy galekocmych, mimik:~ imow~. Mogil bye
jednostronne . lub obustronne. Poniewai p61kula m6i.dtku czynnosciowo
zviiqzana jest Z t'l sam~ poloYVlciala, UB z Ie0 d zen i a . pO ik u low e
maniIestluct 'si~po stronie uszkodzenia. Uszkodzenia
rob a kit dajt. zwYlde . 0 b jaw y '0 bus t r 0 n n e. tJsZlwclzenia drag
dom6zdzkoWych ibdm6dtkowythmog'lr:6wrnez dawac' objawy' ti.kie, jak
usz1codzenie samcgo m6zdku .. Wr:eszcie, .uszkodzerna 6liwki lungt bye
klinicznie identycZliez liszkodzenierri m6Zdtldl. Strona ciala, pokt6rej objawy
b~dC\. si~' inaniIestowae wprzypadku usZkodzen przedm6zdkowych i
zam6zdZkoWych zale:tee b~dzie ad tego,czy dany obszar zawiera 'elementy
wsp61pracujqce ze stron'l m6t.dtku t'l sam" czy przeciwnt. .
Ultlmd pnl.billnlwwy
Uk 1a d p r zed s ion k 0 w y nalet.y do Iilogenetycznie starych uldad6w
ruchov.,rych. Rozwija si~ w oparciu 0 narzqd przedsionkovr')' i (pierwotnie)
nm7;tdy Iinii boc21Icj.. Slutv dostosowalliu paslawy i ustawienia galek acwych
d() pO!oi..clliaw prz.cslrzeni: U zdrowega czlawieka doroslego przejaw6w dzialania
uk!:Jdllpr.:cclsionkowegoDieWidzimyza WY.i'ltkiembardza istatnego wplywu
11a s taw i e n i e gal e Ie 0 c z n y c h. Dzieje si~ taldlakgo, re w rozwaju
IilOljCllelycwyrn uklad przedsianlcowy zastaje silnie podpoW\,dkowany miodsZYlIl
uldadalIl ruchowym, W olrresie nowarodkowym j we wczesnym 'ruemowl~lwie
moZelll.yjeduak obserwowa6 odruchy postawne przedsionkowe, zwi~e z obrotami
cial.a,a VI' iSlociez abrotami glowy. Odmchy te dajq,si~ rnobserwDwac takze u charych,
II ktorych doszlo do wiszozenia srodriJ.6zgawia i w .eIekcie do odci~cia wyi.szych
oscocli,6wIUchowych od tylom6zgawia i rdzenia kr~gawega.
W s JcI a d ukladu przedsionkawega wchodzi u czlowielca n a r z 'l d
p r zed s ion k a w y, b\;dq,cycz~sciq, ucha wewnytr:znego 0 r a Z j q d r a
przedsiankowe. Z ukladem przedsionlcowyriJ. scisle wsp6lpracuje
p I a t g r u d Ie 0 w a - let a c z k 0 V' Y i c Z ~ S 6 r a b a Ie a m 6 t d t k u 10 .
. Z jqder przedsionkowych wychodnt liczne dragi, lclore
wci~ajq, narzqd przedsionkawy w szereg odruchow. Wychadz.q, z nich wJ6lma,
1:16re traIiaj'l do 1)~an.O'W J|lodumnydl pn.yll'odlHmwydl fasciwli longitHdinales
rrwfia!es obu stron i ktOre sluz'l W y w 0 I y wan iu rue h 6 W g a I e k
() C Z 11Yc II w 0 d pow i e d z i nap 0 bud zen i e b I ~ d n ik 0 w (patrz
slr. 113). Z jqder przedsionkowych wychodzq, dmgi pnedsionko'Wo-nheniowe
frac{r.,'s lestilJulo.lpirwles i dragm pr:ooSilUlkowo-j~dro'Wa tractus "estibulollucleaFis,
dzir,;ki kt6rym rueham glawy tawarzysz4, adpowiednie ruchy tu!owia i koirezyn.
Odruc!lY te noszI.l. l1azw~' 0 d rue h 6 w p 0 s taw n y c h, bowiem iell
zadaniclIl jest zap a b ie g ani e u t r a c i e r 6 w now a g i w w y n ik u
Z III ia II y pot 0 zen i a ci a taw p r z est r zen i. Z trudnych do
/~r():wmiellia pawad6w z jtdcr przedsiollkowych wychodza" tet wl6km biegnctce
do zwiq,zanych z jqdrami nerwu bhednego oSrodk6w
r d zen i a p r zed I u Z0 n ego' wywoIuj'lcych bdmch wymiotuy i nniauy w
pracy uktadu sercowa-naczyniawego i oddechawego.
Wyr6:tuiamy c zt e r y j~d!'Bl pnedsionRwwe ni'clei ,cstivu{ares. gome,
|lllz}'5rlMlllwwc, bacmei 4l!Q[ne. Jqdro przedsionkowe dolne lcZy w calasci w
Idl.ClIill przedruzonym, a pazostale - na pagraniczu mostu i rdzcllia
jJ r /: c dIu ton ego. . . . ' .
Jldraprzedsianlcowe komunikuJt. si~ z m6zdtkiem poprzez
c1mgi przcdsionkowo-m6:tdZkowe i m6Zd.Zlcowo-przedsionkowe., , "
J 'oouclz:clIie lub us z k adz e n j e bt~dnilca;'nerwu przedsionlowego lub
j,tJcr przedsionkowych maniIestuje si~ uczuciem zawrot6w g!owy; z.aburzeniami
I(JwlJowagi, Iludnoscia.mi i wymiotami, zmianami t~tlla i cisnierua krwi araz tzw.
ocz:opI'lseul. Oczoplq,s W isciu codziennym moma obsenvowa6 Dp. u osoby
SleU7",1,ccj z jad3,cega pociqgu przesuwaj'tcy si~ za oknem obraz. Podabne ruchy
10 Nu margincsie nalei;y wspolTUlicc, ze w Iilogcnczie m6zdzek rozwija sir;: pierwotnie wtdnie
IV Zl'ii'lZku z ukladcm przedsionkowym.
galek ocznycl! wyslltpl.Ulw przypadkll oczopllt~lI pa,t(;logiczne
g
o .. U ,asob w
z~sad.zie zdrowych n a d III i e r tl a w r a z II w 0 s e b ! <t U n I J~ 0 W. lId
bodice jest prZyczynI.l.wyst~p()wallia tzw. c h a r a by 1() k a a c YJ Il e J.
OIiroclhi ;z.wi~p:al1ex rucllnillJmi galek oc:wydn
M i\l S 11 ie p 0 r u s Z a j 'l. c e gat k i a c z n e u n e r w ion e .s <t
p r z e z t r z y n e r w y czaszkowe: rs'l'nv okorllldwwy nervus oculOFF/otoFllu"
ncnv bIoc:dwwy l1ervus rodrlemis i nCnN. odwod~~cy n(,~'1'lls aUdMceV1S. Nerw
okoruchowy uncrwia wi"kszosc llli\;sni6wki prqikawaneJ oczodolu. (:v tylIl
rowniez rni~sieldiwigacz powieki g6rnej). Pazostale dwa nerwy lJllerwtaJ~ tylko
po jednym mi~sIlill galki ocznej. J td r a. nen:6w g~lkoruchawych 1e Z 'l w
c Z ~ Sc i g r z b i e tow e j n a k r y w 10 P ill a m 0 Z g ll.
j'ldro aulOIlOiniclJlc
~ j'ldlO ogono\\e SlOdko"c
,~, ~f~;;:~' '1''''~'')''\
"r
'~
jqdro gl6wtlc
jqdro ogonowc srodlowe
(llun. di.wigac'Lc powick g6rtl)'ch)'
nerVI
olwruchowy
R c. 16. J~dra nerwuokoruchowcgo. 1- Widok z g6ry. 11- Widok z baku. J.ll- l'rz,ckr6j
s:osny (zblizOllY do czolowego) przez tylllq cz~s6 kompleksu okoruch~we~o; pokazun.o
potozcnie neuron6w odpowiedzialnych za unerwienie poszczegl1lnych ml,SIJI poprzeczmc
prqikowunych galki ocznej.
J~dro nen'Yu o~wri!d:JIOwcgi|) nucleus lIen,i OCUIOT7.JfOlii. lezy l\aj~yzej. ze
wszystk.ichjet
der
nerwow czaszkowych, nap 0 Z 10m ~e w z g 0 r k 0 w
g6rnych blaszki pokrywy sr6dm6.z.go
w1
.
a
. Jqdro,.Il~rwll
okoruchowego stanowi wlasciwie caly kompleks mnleJszyeh JC\c1er. Wyrozl1Iamy
tu j 'l dr 0 g 1.6 wile i j qd roo g 0 n ~ w e s r a d k 0 w e, bl(u2I.
ce
jqdrami l1Ichowymi oraz j it d r 0 a 0 ton 0 m 1CZ n e (~alrz sIr. 1~2) llel wo
okoruchowego. J 'I.d r 0 g t 6 w n c skI a d a s r ~ z J e s z c z e
111
111 il i c j s z y c h . c z XSc i zwj'lzanych z poszczeg6lnymi mi~sDiami gaUd
ucz:ncj. W.ysyla ono wi~kszos6 swoich wl6kien korzeniowych do nerwu
ukollrchowego tcj samej sirony (dla trzech rnil(sni) i nieliczne wl61cpa do nerwu
\,kruchowego sirony przeciwnej (ella jednego mi~snia). J td r 0 . 0 g 0 now C
:';('o(i'kovve jest nieparzystet grllp't kom6rek wysylaj'tct
w!t'lkna skrz:yzoyvunc i nicslcrzyzowane do diwigacza powieki g6mej obu strOll,
Nizej w sr6clm6zgowiu, .na poziomie wzg6rk6w dolnych,
k:ty jl~lh'o I!enyu blol::dwwego nucleus i1eni trochlearis. W istocie jest ono
przedluzeniem lcompleksu okoruchowego leu dolowi, ale wychodz'lGe z niego
wJ6kna majq zupclnie umy przebieg nit wl6lma nerwu olcornchowego. Nie tylko
pr:z:cchoJz'l one na StrolH~przeciwlJq prua, ale jednoezeSIlie olcr'l.Zaj'lwodoci~
~;ylwilJ;,za i opuszczaj\. pien m6zgu po stronie
g r z b i e I owe j, stanowi\.c Iym samym w y j qt e Ie w s r 6 d l1e r w 6 w
c z a s z k 0 Jol Yc h, wychodzqcych z m6zgowia na powierzchni podstawnej.
.j,~(nnf \lei'll')'!,! (J\~nvvod1i~d:ego nucleus nervi abduceMis leZy znacznie nizej, w
rJolllej cz~sci mostu pod guzkiem twarzowym dna
Ie0 0 rye z war t c j. Wysy!a uno swoje w16!cna do ncrwu po tej' samej
:;\ronie.
U czlowidca galki acme VI w3nmkacll prawiJlowyh poruszajt siy W spos6b
okrdh1llY jako rm:hy s!mju:wne, tw. 0 b i e g a I k i' j e d n 0 c z e s n i e
IJ () r u s z C\ j 't s i y t a k, a b y u z y s Iea 6 s p 0 j r zen i e w
o!c|cs!on\. strOlll( przestrzenil1. Wyr6zniamy m.in. ruch
~ikojar:WllYw g6rQ, Jol d61, w lewo, w prawo i skojarzony nlch zbieiny12. W
ruchachskojarzollych obic galki mog\. siy porusza6 symetrycz:nie, jak np. pr:z;y
spojrz:enill IV gO[(~ lub niesymctrycz:nie, ja!c przy spojrzeniu w bok: Mog,tsiy
jlorusl.ac r6wllolcgIe (n|1. spojrzenie w bok) Iub nier6wnaiegle (spojrzenie
zbie:t.lIc). RUGhy skojarzol1e wymagajq dokladnego
s p r z Pr ten ia p r a c y m iy S n i gal k 0 I II C 1J0 w y C 11 0 b u 0 C Z u.
S p r z y t c i uta Iei e I1lus! u t . t z w. 0 Srod k i s k 0jar z on ego.
fJ p 0 j r zen i 1, z kt6rych odpowieduia inIonnacja mote traIic jecJnoczeslli~ do
jrJ)er wsz:yslkich nerwow ga!koruchowych obu stron.
WyrM.lliamy p u i 0 W e oraz m 6 z g 0 w e (k 0 row e) 0 Srod k i
skojarzol1c:go spojrzenia. Osrodki puiowe przyj1l1ujq pobudzenia z osrodk6w
mb.go\lV}'cl1 i w ten spos6b SI\. im p odporzI\.dkowane. Mog\. one jecJnak
wyvrolywa6 rtlchy galek ocznych bez udzialu osrodk6w m6zgowych, poniewat
przyjmuj'l pobudz.ellia rowruei; z ilUlyeh obszar6w. Dtogq, przez kt6rq wl(clmjq
wl6kna zwiqzane z przekazywanielll inIorrnacji do jqder nerw6w
galkoruchowych jest przebiegajqcy w s'\siedztwie tych jtder p~o:ek pol1lw;Kny
IV llinicj :zyrn oprncowaruu dla uproszczenia pomilli~to bardzo wai:ne skojnrzone Iilchy
(Jurotowe oraz skojlrzone ruchy skosnc p,nlclc ocznych.
11 P,uch zlJiezny galck ocznych, pmwidlowo wysllpuj\cy prz:y oghl.daniu przedmiot6w z bliska,
nnlety odr6t.nic od z:eza, kt6ry jest palologic7.llyrn ustawierucm galek ocznych.
pn:yrodl.wwy jasciwll/s IOflgitudip/n]is medialis. W sklad tego p\?czka weboUzl
zar6wno wl6lena kierujI\. ce sit,;' do pniowychosrodk6~'1
spojrzenia, jak i wl.6kna wybiegaj;'tc.e z nich do jtd~r
n e r w 6 w g a I k 0 r lie how y C b. Biegn'lw nim ponaulo w16lma, !ct6re
schodz'l. do rdzema kr~gowegci, docieraj'l. doneuron6w rogu przedlliego' i
zapewniaj~jednoczesny z mchem galek ocznych skojarzonY.nIch (abrat) glowy
i tulowia. .
. Zap n i ~ w y 0 s r 0 cle k s Ie0 jar z 0 n ego' s po j r zen i a w bole'
uwatalle jest tzw. j~dl'!J pnyodwod:l':~ce TwclelJs j7TlralJduceTlfi,113 , lez'\ce 'oN
bezposredniej bliskosci ",.j.I\.dra nerwu odwoelzI\.ceg'J.
Ten mostowy osroclek odpowiedzialny'jest za rue 11 skojan:ony galek w
s w 0 j '1. s t r 0 11~., (osrodele prawy zawiaduje sleojarzanym spojrzeniem w
prawo) .. Do tego osrodka dochodZ'l m.in,: (1) w16knazj,td::r
przedsiQnko'l''Ych, (2) blaszlci polcrywy srodm6zgowia oraz z (3) plata
czolowego i (4) platapotylicznego' p6lkuli. m6zgu. Pierwsze dwie drcgi
odpowiedZialne stza odruchowy ZWIot galek w wynileu mehow glowy (wI6kll~ z
j'lder prz:cdsionkowyeh) oraz silnych bodic6w swietloych lub akustyczny:::h
(w16kna ze wzg6rk6w g6rnych b!aszld pokrywy). Dr 0 ISa z p tat a
Cz 010 w ego' r 0 z p 0 c z y n a s il( w :r:mkrl(cieI.:zolowym ro\l!wwym w
polu B' przeciwIeglej. p6lkuli, gclzie znajduje si~ c z 0 low y 0 s :r0 d : k
skojatzonego 'spojrzenia w bok. Jej wlokna bieg'l'l
p 0 c t a,t k 0 w 0 r a z em z d r 0 g ami' p i ram i d 0 WYill i, p 0 CI, Y1\1
P r z e c hod z '1.' do p l( dz k a pod I u t n e go p r z y Srod k 0 w C f; o.
OSrodek Gzoleiwyodpowidz:ialIlY jest za dowolny zwrol galelc ocmych w bok, lip.
oa polecenie. ,Lolmlizacja potylicmcgo osrodka skojarzonego spojrz~l1ia VI bole i
przebieg wl6kien z niego wychodDlcych rue Setdoklaclnie ust'!Ioilc. WladoOlo lyJko,
te plat potyliczny jest odpowiediialny za swiadome ObSCIYJOWClnic JJieruchom~go
lub S\'1iaclomesledzenle poruszajqcego sirt w polu V\1dz:eniaprzcdmiotlI.
.... Poloteme pniO\"iycll, a jut tym bardziej korowych, osrodkow skojarzon ::go
spojrzeniaw pcizostatych kierunkach nie jest jeszcze dobrze poznane. Za pniowy
osrodek si(Qjarzonego spojrzema zbieinego uwaiane jest pole przedpokrywowe.
WI6kllaz niego wybiegqjC\ceprzechodzqna drugI\. stronr;; pIlla wspoiclle tylnym i
wcllodz'l. do p~czlca podlutnego przy~irodkowego. Pniowe osrodld skojarzor ego,
spojrz:enia w g6ry j w d6Ilet.'lna poziomie wzg6rl6w g6mych blas:dd polo)wy.
Dla skojJszonyeh mehow pionowych wainy jest tet osrodek 10Z.<\.0Y w lwm:c
siatkowatym rd'lenia przediu:lonego pomi~ili.')' jtdrem uerwu odwodz'1';';C:50 i
j\dremnerwu podj~z;ykowego, tzw. jtdro poprzedzajqce nerwu podj~zykowego.
Zaburz~mia ruchomosci gate\ ocznychWyst~pujq w usrlcoclz:enju Vitelli
struktur ul\ladu nenvowego. 0 b W 0 do w e po r a i, e n i a mt'(slll
13 Jest to CL,SCtWOIU siatkowalego mostu, kt'lca pOllu~dzy hdr:m nerwu 610cz.ko"ego i
jIjdrem nerwu .odwodzI\.cego, zwana tez j1trlrem siatkowatym prz:yposrodkowym nloslu.
nucleus reficular;s paralllediarm.r pOllfis.
1';lIkorlichowych \V)'StyPl~jq W przypadku zniszczcnia nerwu okomchowego,
11loC7.kowego czy odwodz'leego lub jeh jqder. Prz)' us z k od zen i a c 11 p n i
11crwowych galka oezna po stronie uszkodzenia
lIstawiona jest nieprawidlowo. W porazeniu nerwu
() cI w () d z ,t e ego i b I 0 c z k owe g a \Y)'stypuje zez zbidny (galka oezna
JlO stronie uszkoUzenia jest przywiedziona), w po r a z en i u n e r w u
o k 0 r u c how ego - zcz roz;biciny (galka oezna po stronle uszkodzcnia jest
odwicdzlona) i opadni\,cie powieki, ezell1U l11ogqtowarzysz)'c (lub lue) objawy
(lora7.cnia C7,~sci przywsp6Iczulncj nerwu okoruchowego (patrz str. 122). W
przypadkach tyeh nie wystypujq porazenia skojarzonego spojrzenia 14. PrZ)'
u s z k 0 d z e lJ i u pili a m 6 z g u z n i s z e zen i u j q d e r nerw6w
galkorllchowych 1ll a g 9. tow a r z y s z y C us z k 0 d zen i a p n i 0 W Yc h
os rod k 6 W s k 0 jar z 0 n ego s p 0 j r zen i a (w przypadku jqdra nerwu
ot1wodzqccgo jest to prawie regul0 u b p y e z k a pod u z 11ego
p ' Z Ys rod k owe g o. W tyeh razaeh objawY porazenia nerw6w (zez) mogq
si<;: kombinowae z objawami poraze11ia skojarzonego spojrzellia. Wreszcie przy
lIszkodzclliach powyzej jqdra nerWll okoruchowego
z e 7. n i c . w y sty P uj e, a z a bur zen i a r u c h 0 m 0 S c i g a I e k
1111J'1 wylqCZllic charakter porazenia skojarzonego
S p (J j r zen i a (pacjent tue maze spojrzee np. do g6ry tub w prawo) ..
ruch6w uowolnych (np. na polecenie) w stron~ przeciwnq uo uszl( dl.1""
W obu przypadkach w spoczynku \\ )'st~pl\je skojarzone zbacz,l'Iic 1 i.
ocznych, w)'nikajqce z dOlllinaeji osrodka po stronie zdrowej 16.
W wieJu r6z.nych l\szkodzeniach obejmujqcych uklad przedsiOl, kol\' \' i,
m6zdzck alba drogi z nlmi zwiqzane wystypllje oczoplqs. Sq to niept awidl I'"
skojarzone ruchy galek ocznych. Cechy oczoplqsU w tych p~'j':ypadluch ''' \
miee wmtase diagnostycZll'l.. U os6b zdrowych mowa '~vywolac aczopbr; I ,',
pobudzenie blydnik6w.
jqdro ncmu galkorucho\\'cgo
p~C7.ck podlum)' prl.ysrodkO\\)'
pniowc osrodki
skojar7.0ncgo spojr7.cnia
m61.gowc osrodki
skojarzoncgo spojrl.cnia
drogi 7$t~ptd qcc m6zgowo-pniot\c
Rye. 17. Zaburzenia ruchomosci galek oeznyeh przy uszkodzcniu r6znych cZySci ukladu
ncrwowcgo.
U s z k adz e n ie mostowego 0 S rod k a skojarzonego spojrzenia w
bok z nos i wszelkie ruchy g a Ie k 0 c z n y c 11 w stron~ uszkodLenia,
Z1rO\-\,110dowolne, j1k i odnlchowe. Us z k adz en ie 0 S rod k a czolowego
lub drl)g z nicgo wychodzqcych powoduje z n j e si e n i e s k 0 jar z 0 n y c h
-
~ Zaburzcnia spojrzcnia spowodowanc nicprawidlow'lc ruchomosciq porazoncj gatki oczncj
nulczy odroznicod porai;cn skojarzoncgo spojrzcnia.
) U takich pacjcnt6w I110zna jcdnak obscrwowac czasami 0 d ru c h 0 wy (np w \\nil;u
dzialania silncgo bodi.ea di.wiykowego) zwrot galek w strOlly uszkodzcnia.
II Paejcnt z uszkodzcnicI11 mostowYIll "odwraea siy od ogniska" chorobowcgll. pac' :1l1 I.
uszkodzcnjcm m6zgowym "patrzy na ognisko" chorobowe.
Cz~s6 osrodkowa uldadu autonomicznego jest stosunkowo slabo poznana.
1IIIkt6re osrodki zostaIy jut wczesniej om6wione Iub chociaiby wspomniane.
lid porzqdku naIe:ty jeszcze raz wymieni6 osrodki uldadu Ttbkowego, a
\. :;;:czeg6Inosci cia o rn i g d a Iowa t e i pod w z g 6 r z e. Za kolejne,
r ;';ZC pitt(ro nalezy uwaia6 0 ST 0 elk i . p n i a m 6 z g u wchoclntce w sklad
(ii I siatkowatcgo. Tn szezeg6lnie watnym obszarem jestcz~c tworu
,jl,nr.ww;nfiego nhcHlJia [lO'.d1lutoRllcgo formalio reticulllris medullae oblongatae
;Iwmta po In i ~ d z y j \; d ram i n e r JI ubI f,: d n ego, tzn. porni~dzy
I1Iem 'samotllym, jqdrem dwuznacznym i jtdrem grzbietowym nerwu bl~dnego.
\',' ()koliey tej runiejseawiane Setm.in. nast~pujqce osrodki: osrodek oddechowy,
"il()dek sercowo-naczyniowy (osrodek kn\,zeniowy), osrodek potykania,
,,'mdki pokaonowe i osrodek wymiotny. Osrodki te poprzez drngi !limtlmwo-
1;,:U~l:1iowc Cractl!S reticH[aspirwlcs i iatkowo-j~dJr'owe tmetlls retiCldloNIlCleares
'" d7.iah0<\. na sImpislca kom6rek antonomicznych i ruchowych 1 w rdzeniu
ii,;gowym i pniu m6zgu.
:(yc. 1. Przckr6j poprzeczny cz(!sci g6mej (po lewej) i cZ~Sci dolncj (po prawej) rdzenia
przedluzoncgo. Na obu schematach zaznaczono tr6jkl\,tne pole pomi
1
dzy j l\,drami nerwu
iJk,dncgo. W obszarze tym midci si~ m.in. osrodek oddechowy i osrodek kr!\,t.eniowy.
Cia 10m i g d a Iowa t emote oddzialywa6 n a t w 6 r
sio.tkowaty bezposrednio lub za posrednictwem
I Jest to dobry przyklad bardzo bliskich powitzan uk/adu somatycznego j autonomicznego.
Chociai.by osrodek oddechowy wplywa na cl,:klory somatyczne (mi((snie g6mych dr6g
oridcchowych i krtani oraz miQsni(, ()(Ide-chow,,) i anlonomiczne (mi((sni6wka gladka dolnych
drag oddechov.rych, gl1lczoly zawlllle W (Ii ogach oddechowych oraz mi~sni6wka gladka
I1iCZyll pll1cnych) jednoczcSllic.
pod w z g 6 r z a. Wyniki niekt6rych badaii WS!Cazlljet ua bezposrednic
zaangazowanie cialarnigdalowatego w regulowanie praey osrodlc6w pnia m6zg11
w sytuacjach szczeg61nie groznych dla naszego organizmu,np. w przypadleu
szyblco postrrpujqcego spadkuwysycenia krwi t~tniczej tlenem. Nlestety, w
gruncie rzeczy uie potraIimy wciC1..zprzedstawi6 jasnego ObTazu czynnosci
wymienionych wytej osrodk6w iwsp61zalemcisci pomi~dzy nimi.. Niewqtpliwie
wiC(cej wiemy' natomiast 0 niekt6rych. niZszych . osrodkachuldadu
autonornicmego. .'
o s rod Iea ill i '.. ukiaelu autonotnicinego, i Iet 6 T Ych' i ill P I s y
w y c h 0 dz <t.' n a 0 b w 6 d w kielunku eIektor6w, s~j~dir~ 'magtOJciQmklll1l
. wcnllGW CZ21Z':lkoWych oraz istotm lua porc(h'l.iaboIl:ZIll:A rdienia kr;;gowego
w . 0 d ci n lui c hC3 - L2 i 2- 4.\' W tyrnmiejscu "varto mo:te
przypornnle6,: ze w uldadzie autonomlcznym d r 0 gad 0 .. e f e k tor 6 JI
sldadasi~ z dw6ch neuran6w:. pn~drwojowegoi zwojowcgo
(patrz str. 34). ..... . .
Jak juz wczesniej wyjasniono, uklad autonomiczny najczt(sciej jest dzielony
na uklad wsp61czulny i przywsp61czulny .. Jlldta :AUlttORllolJl1iull.e m~j-wow
cz:J.5?l!wwydl. i btota s;v..al'l'l poaredI1lia boamn W odcinkll 2':' ~ Sq
os rod k a ill i uk 1a d u p r z y w S P 61 c z u 1n ego. lIG~o~m |j?l~mll
posredrna '!foczDlm (r6g boany) W odcinl~ C~ - L2 .jest s rod Iei C 111
uk 1a d u w s p 6 I c z u I n ego. .
Ul~.bd wp6kzuhny (~z'tM piersiowa uldadu autoIl.ollJIlkw.ego)
C z (;)S; pie r s i 0 w a ukladu autonomicznego zostala juz wstceJ1llie
przedstawiona przyomawianiu nerwu rdzeniowego. M.ieszczq,c si~ w zasadzic w
odcinlcu piersiowym (Cg - L2) rdzenia la~gowego, 0 Srod e k ten jc~,t
odpowiedzialny za .. w s p 61 c z u 1n e un e r w i en i e e f e k tor 6 w
r 0 z m i e s z c z ()II Yc h we a ly m. n a S z y m c i e Ie. jak pokazano
wczeSniej, wl6kna W)'ehodz.qce z tego osrodka korzeniami brzusznymi nerw6w
rdzeniowyeh Cs - L2 traIiaj\;do odpowieclnich zwoj6w wsp6!Czulnych, slcqd z
leolei wl6lma zazwojo\yc moget powr6ci6 do ncrw:ti rdzeniowego i uda6 sir,) z
jego TOzgaI~zieniami do odpowiednich eIektoT6~ np. do 6tIUCzol6w potowych
si(6ry. Ta dv';ukicnmkowa komunikacjanerwu rdzeniowego . ze . zwojem
wsp61:czulnynl odbywa si~ przy poniocy gal~zi t\;cz~6ych.,Zapevvllia ona
wsp6!czulne unerwienle zazwojowe nai'Zqd6w zawiqzujC1..cychsi~ w obrttbie
odpowiednich metamer6w.
Zwojc wp6k:lmh!lc. ganglia vmpathiea zawiqzujq si~ melameryczllie
w z dIu c a leg 0 t dz e 11i a k T ~ go w ego, poniewaZ pierwotne
. autonomiczne kom6rki .z,\,ojowewychodz'l z grzebienia. nerwowego na calej
jego dlugoscL il1lJymi slowv, z k a z dy m n e r we m r (1 z e 11io w y ni
z wi q Zan y j est pie r w t hie j e den z w OJ . ws p 6t c z l! In y.
Zw6j ten jest W stanie poprzez !!illl.i IIlU~C'i i!:s!I':J! rat/Ius communicalIs griseus
oddac dot ego. n e r w u r d zen i0 W ego w 16 k 11 a W S P 61 e z u I n e
I. ;1Z W 0 j 0 W C (llajwyiszy zw6j oddaje ponadto galFie litcz'lce do dolnych
CW(l\V czas zkowych). Poza 'galQziami litc~qGymi szarymi zwoje wsp61czul11e
udd;lj:j jcszcze inne ga1~zie. Jedne z nich korzystaj'l z naczytl jako srodka
(llIlSportudo cIektor6w. S'l to t:w. gall(zie naayKlliowe romi vu.scll'ares zwoj6w.
CialQzic naczyniowe bezposrednio po odejsciu ze zwoju z b t i.t aj it s i ~ do
p r z c b i e g aj q c ego 0 b 01c n a c z y n ia (zwyk1e t~tnicy), wnikaj'l. w jego
oslolllc~ i rozpadajq Sly W niej na drobne Pvczki, twoIZ\.c tzw. s p lot
o k 0 I a II a c z y n i a w y. Splot ten rozdziela si~ na mniejsze cz~sci w miar~
podzialu l"lniey i dochodzi z jej rozgcil~zieniam"i do swoich eIektorow.
Oczywiscie jednym, ale rue jedynym, z eIektor6w jest samo drzewo naczyniowc,
w scianie kl6rcgo ten splot biegnie.Trzeci rodzaj gal~zi oddawanych przez zwoje
wsp6lczulne to tzw. g3R~xie trzewne rami 17scerales. Sq to nerwy, kt6re wybierajq
s a III 0 d z i e In Cl d r 0 g ~ do miejsca przeznaczenia. Nerwy' te zwykle kiemjq
~)ic;; do splot6w nerwowych unerwiajqcych narzqdy
we w n ~ t r z n e
2
. Tam spotykaj'l si~ z wl6kllami uldadu przywspolczulnego i
t1a\cjju'z wl61ma obu cz~sci ukladu autonomicznego w~drujq,razem do narz'ld6w
crcktorowych. . . .,
w celu doprowacIzcnill swoich wl6kicn
no micjscc przcz.naczcnia kor~;ysla 7.
gal~t l'lczijca SlOma
gal~i,naczyniowa
gal", lrz.C\\1lU
rm:ga I~zicn ncrwn rdzcniowcgo
rozgalQ7.icIlnac;r;yniakrwionoslIcgo
snniodciclncgo przcbicgu
Rye, 2, Gal~zie zwoj6w, wsp6|ezulnyeh.
Jest w tej chwili jasnym, w jaki spos6b wl61ma' zazwojowe' uldaclu
wsp6lczu!llego lllogq dotTZe6 do wszystl(ich lla.rZ1d6wrozwijajqcych si~ na
poziomach zwiqzanych z rdzeniem krt~gowym. Jedna1c wl6kna takie docierajq,
r6wnic;: don a r z 'l d 6 w r 0 Z w ijaj qG yc h s i" nap 0 z i ill a c II
ZWiijZanych z m6zgowicm. TraIiajq tam za posrednictwem
P} gaJl~:li I~(::qcych s:!lCllr}'ch, Jakie najwyZszy twoj (tzw. z\o/6j szyjny g6rny
2 Cz.usami w16kna wsp6/czulne biegnqce w galt;:ziaeh trzewnyeh Sq jeszeze wloknami
przcdzwojowymi, ktore nie skorzystaly z mozliwoSci przel'lczenia na neuron zwojowy w
ZWOjll pllia wsp6lczulnego, tylko przeszly przezeIi tranzytem. Takie wl6kna mog'l spotkac sit;:
Z |(omorlcami zwojowymi wspolczulnymi Iez'lcyrni w drobnych zwojach Ila terenie spiotow
Hutonornieznych. Zwojc wsp6lczulne zawartc w splotaeh trzewnyeh. okrdlamy nazWll
zwoj6w przedkrygowych W odr6znielliu od zwoj6w pnia wsp61czuIncgo, kt6re
1J31cz'l. do zwoj6w przylcrygowych,
ganglioN cervical,, superil'5) oddaj e d 0 do In yc h II e r w 6 w c z a 3 z Ie 0 W y c
i (2) splotow okoHonacryl1iowych plexus perivasclIla,es biegnqcych w scianie
ilaczyu wst~puj'lGych w obszar glowy.
Rye. 3. Wsp61e.llllne wl6kna przedzwojowe docierajll zar6~o ~o; zwoj6w lez'\cych na
poziomie ich wyjscia z rdzenia, juk i do zwoj6w 1ez'lcychwyteJ lub llIzeJ,
PozostClje jeszcze problem d 0 s tar c z e Jl i ado \'1 S Z ~ s t k i c h
zwojow wsp6iczulrrych wl6kien przeclz:yoJowych.
Rozwiq7Jlne jest to w nast~plljqCY spas.6b. .Ne~j r~ZICI1l0We,Cg - L2
wyprowamajq z rdzenialerltgowego ZIlC1czmcVllyCCJwI6!C1CIl VI~;~JOl.czullly:l~
przedzwojowych, niz jest to potrzebne dla ws~6lc~lnego uncrwlen:a cz~scc,
ciala rozwijajqcych si~ na poziomie odpOWladajqcych meta|~lcrow.. W
n e r wac b rclzeuiowych 0 d C 3 doT h 5 w y clIo d Z q t e z wI o.k a
prredzYIojowe . p r z e z n a c z 0 n e d 1a 0 b s z a r l\ c I. a 1a
rozwijaj'lcego si~ powyzej poziomu Cn, anerwyrdzen:owe
T117 - L2 wyprowadzajq, dbdatlcowo wl.6k~la pr~edZ1..voJowe
dla cz~sci ciala rozwijajqGych si~ ponr;i;e~ POZI011lU .L2.
Ted d d a t k owe w 16 Ien a przedzwojowe 0puszGzaJCl.nerw rclzC:;lJJowy
przez galClz Iqcz'lc&, bialq. Podotarci~ do zv:roju zwi'1z~nc~o
z danym nerwem rdzeniowym n j e k 0 11C z q SI ~.. w nl m, ,ale Wybleg(l~cl
poza :DNoj, berujqc siy odpowiednio w g 6 r ~ 1u b w dol do ,ZWOJl~
s'lsiedniego. MagCl siy VI nim Z3.konczyc, tworzqc s~llaIJsy z !wmorl~anu
zwojowymi, a mogil. tez pobiec jeszcz:e dalej, do ko.leJllego zw.oJI.l. Wlokna
przedzwojovve c z y s t 0 mij aj C\. Ieilk a Z W 0 J 6 :/, z~JlIm tl,aIh. d?
wlasciwego, w kt6rym utworzCl ~ynapsy z komorkamt zwoJo."'IJ'uu,
POdSUlllOWlUc'tC, W u II:I adz i e VI S P 6t c z u I n y 111 droga do eIektol'Ow. dla
w s z y St k ic h w t 6 k ie n p r zed z W 0 j o.w y c h pr:Gebl()g~
p 0 c z '-',t k 0 W 0 t a k sam 0: rog boczny rdzema !u'(gowego - !COT;cen
119
l'.',dli llCrWll rdzeniowego - pico. neIWU' rdzcniowego ~gaIqi l'l.czqca
l'I;;!a-z;woj pllia wsp6lczulnego. Dalsza droga w16lcien moze
I, \' ,'; r.6.Z 11<1 ' \~ zale:tnosci od potoz~I1ia eIektor6w, Z lct6rymi te wl6ima Sq'
\'llIlOSClO\VO ZVYl'lzanc.
P~czkibiegnI:l.cYch pionowo od zwoju do zwoju
\,!,',kien auloilOmicznych YY)'twarzajq' tzw. gmfi~de J|J|Jl~~d;zymojoWY.e rami
Ii, i,'lgaag!faf(ar'et;. VI len spos6b po kazdej stronie rclzenia krygowego tworzy sie
I.'1 II.ldl Z;VOj(lWwsp6!czulnych polqczonych ga1~ziamimi~dzyzwojowymi, czyl;:
WSllv~).kzm.hl\}'fl7UlcrGuympG,hictdS. Vl t r a Iec.i e r 0 Z w 0 j U osobniczeao .1
l,iclct6~e stsiaduj~Ge ze sobq zwoje Iqczq si
v
: Jest~o .;
c}/~g6hlle vvyraine W odciulru szyjnym pilla wsp6Iczuluego, gdzie ostatecznic. . . !
11111.11)' II.'Z~. (czascm. ezlery) zvvoje szyjne zvvi,p:arie z dziewitCloina (6imiOlna \
,.yjil,/Il111JedJlym plcrsiowym) nerwami rdzeliiowymi. '.' .... '.1
llstt~J(:oll s,;mm JjJ'1Jl~n,;V\ru).iim !\:JOiIz.:nn21pozostaje p raw d 0 pod 0 b 11 i e pod .... 1\
I' p | y W C In . 10k a 1 n y C |1 0 Srod Ie6 w. ukladu .wsp6lczulnego
j IC;,ZGz~cych Slt,? w n,,~o:deZ::;!fi"ej lIlG3Jreilll'lluej 8Jr1}dlkGy,~r sMbstlUliia grirerl \
,,Jc,mc.dia . cC:lflr'rdis. Ta z. kolei podlegawprywomv,y:l:szych. '1
,) rod k.o W uldadu autonomicmego dzlt;;lci istnieniu d I ug i c hd r 6 g
/ l Q P tlJ 't c Ye h z pIli a ill 6 z g u, . a bye mote talae beiposrednio z ciala' "1'
1\ \ j G:1ahw~tego, przcgroJy i podwzg6rza~ J?onadto do isto!y. szarej posredniej .. .......
:;;;udkowcJ dochodzct tet zalcollczenia'i bocznicezwojbwyc!J' ;.~
n (';H r Q I: 6 w c Z U Gi 0 W Yc h, . co . slwarza analOlniczue podstawy dla' .. i... ..
1
;,ul'11l01mCill~ch odnlch6w rdzeniowych. Jak powiedziano wczeSniejo dr c 11y .j
il.lltonollllczne naIe:tq, do odrueh6w wie1.orieuronowych. W ...:.... \
plZ,ypadlm odnlch6w\vsp6Iczulnych wcllodzq w gr~ co najmnicj' ezlery !.,
neurony: (1) GzuciO\vy new-on zwojowy,'(2) co najmni~jjedenricuron' '
1:o;;rednic::uLcy istoty sZDrej posredniej srodkowej,. (3) neuron przedzwojowy,:;I.
sZ3.rej posredniej bocmej i (4) obwodowYlieuroilzwojOwY 'zwojn' .
wspolcz1.I|ucgo. WYllilci badall wskazujq, jec1nak na udzlal wielu neuronow .
po:jrednicz'l.cych rdzenia kr~gowego wtych lukachoclruchowych : .
.~ . O(~lJchy wsp6lczulue s'l l1iezwykle ist6tne w przebieguwiehi czynnGscI
llzJO!oglc7,nyc!J. Joh zadalua w.odniesieniu do' CzyD110sciuldadukrqz.elliaczy .
ukladu oc!dechowego sq,' Heme i bardzo :wa:tne:'Om6wienietych zlo)~cinych
?al~;);no~cl pr~dcracz~znaozlue ramy niniejszego opracowania.Na nasz4. llwagI( .
:;;a:;luguJC. tet; lch UO'-::la1 W opr6tnianiu p~cherza moczowego i odbytnicy, czyli VI'
I)dd."'Nal1ll1. mO?Zl.I I..stolca, Om6wienie !ych zadari. nie wymaga' t.alcszerolciej
/JJaJOlllOScJ IizJologu.. Czyunosci te polegaj!\, jednak na wsp61pracy ukladu
\vsp6lczulllcgo i przywsp6lczulllcgo,' a 11 doroslych i ptzytomllychos6b - talete
uidadu I1cnvowego somalycZllcgO. Dlatcgo zostan'lone opisalie dalej (pal:rz
:;11'. 133). .
W lym miejscu warlo IIl02:C przyblityc r 0 I ~ uk a d u
\V :; p 6 t c z U ln ego w r c l~\ 1() wall i u wi elk 0 s c i ire n icy.
Bod z i e 0 wywoluj'tc)' I'(n.';zcr/cllic 7xcnicy (np, ,~padek nat\;zel1ia swiatla)
biegllieo d. sia t.k 6 v, k i. poprzez nctW wlIo1cQWY,pasmowzroko:0e, )corzcn ..
". przysrodlcoWy:' pasina .wzrolwwego'l '. tar~.:. wig6rka g6tne~O, do... j]}l:Pna. c.
pn;dIIJ't\}nl.I'Y'-.y01,i';go~eG prete~UJli,~ tr6d.in6zgowia: DalejinIOl1:\lacja dociera
3
do
i5~~~ sz:rilIej pQ!ii'-ellllliej srui|llwwt8j, i. stqd:dolI'ogan bOCLllil~gonlzenia na
pozlomie C3- '[ht. inajduje si~tu tzW .. on o~dirx~ho~'~~r.(n;~;eli1io ",,)' 'c,I11;'lJm
Cifio5piiw!e. . ". . . '. . ...
. '.
.. zV/oj .S:cyjny gomy
!wrI.en Vlsp6Ic7.\\\ny
zwojil rqskowcgo .
. r~P .... . . ..,
{{{fi
f
.spiol s ~yjno~t~ll1icLJ'. .
} ;~., wcwnQlrl.11j'
,e Rye. 4. Unerwienie wsp61G~~in'e" nU~3nj6wl~i. glad'ldej .w. t,~z6~ce gaUd oczncj.NCl\lOny
przedzwojoweJel.il w rdzeniukiQ~oWym,neurony zwojov/e 7' W ZVlOjU, szyjnym g6rnym pnia
. ' . .'wsp61czulneg
o
. Przez'z.w6j tZQskowy.wI61rna. wsp6lczulhe, przeyhodz'l . tranzytem . (hez,
. pt;:e1I\.Czelua).WzrtiotoneiiaplCieukladuwsp61~zu\negopowoduje rozszerzehieIrenicy ..
. . .... :AlCso'ny n~\lroA6'N"p~Z~d.~;oj Qwych . o~rodica~zl(skciwo~
..rdzeniowego V;ychod.zc:t ha obw6dw1c6rzepia?b p|2:edriich.nerw6w. rdzeniowy(\h
Cg iT1n.Pd dojsciu przet:: galiti h\.c.zqc~:J~i~lq,dO.. tv/{. ;z;woju,:gviiaidz,istego
(zw6j ,,Vsp61o.y'rlla:dolnych. l1etw6vi szyjuych.J pielYyszego ncrvropiersio,veg
o
)
aksony te nie 1\onc4 si~",lecz wst~puj(w:j)Jli1.iwsp6tezu1J.iymd 0 iW1ljli
gt'.YjIJlC~l) 'gilrnigu~ Tu'dopiero : E616:z!\.:iJi~ tta lcoui6rkn?1l z\'lOjow}'ch.
W 16 k n a z az W o'j 0 w ~.'. wchodz~'w, "'sklacl .. lffi<ei'W'Jl.iJryinu~1'[b:n!k;};1':gu
wcvm~h'/(.]m~go rUT1'IlS c,,r,ticl,$ill(ii~litis, doCieraj\. w . nun do t~tl~cy szyjnej
wCvVIl",trmej i. hior;l udziul. wtilworienitl .' !.l|Il!lln . ?ry.ijn'I/-
t
'I1.nnk:!:'C::0)
J Allc011ilywnie' droga mote prowadzi6 '(1) bczposrednio do rdzellia (przez urog;;'po1:rywowo-
rdzcniow\). (2) pm~z tw6r.siatkowaty(orogR pokrywowo-siat!cowa i dalejdrogn sinlkovlo-
rdzeniowR) lul.J(3) przez: j"dro przyy;sp61czulne n~rwu' okomchowego (clrogn pokrywowo--
okcruchoV/R i dwej droga okoruchowo-rdzeniowa). .
W(~1'Vl!rlrz:ncgo plexus camf;cIIs ;1Il(!mus. PodrozlUQc w prquance wymicnionej
(\~llicy,.wl6kn3 te osiqgqjQ wlI/(trze czaszki. Gdy t;.:tnica szyjna weWlltrtrzna
WC!JOl!ZI do z.\toki jamistej, jej splat przyjolUje lIazw~ splotu jamistcgo plexus
(,!I'("III(J.\IIS. Odgal"zicnie splotu jamislego (Imizen wspOlczu!ny zwoju
ur q!wwcgo) wnika ,do oczodolu i dachodzi do znajdlti~eego si~ lam z W 0 j U
J L c; 3 Ie0 w ego. Slcdzone przez nas at do14.d wrokna wspolczulne s1. juz
wI61uHllllizaz'wojowymi, a' Z W 6 j r z y s k 0 Wy jest z w 0 j e m
p r z y w s p 61 c z u I n y In . (palrz s(r. 123). Stqd nawet nie powinnismy sir,;
spodzicwa6, by mogly one lWorzyc w ly1U zwoju synapsy. Talc jest istoluie:
w 16 k n a w s p 61 c z u JI e p r z e c hod Z l przcz zw6j rzyskowy vez
przel'lczcnia. M6wirny ezysto, t.c przechodzq aile przcz zw6j rzyskowy
l r a lJ z y t em .. W c 110 d Z q 0 n e nalorniasl w sklad ga!~zi tego zwojn, czyli
W sklad n~nv6w 17;~slwwych Icr6t1dch nen'i cilil1res hrel'es. Drogq tych .nerw6w
docicnUq do galki bcznej, do zawartej w l~cz6wce mi~ni6wki glmdkj~.i
regultUqcej szerokos6 irenicy i powodujt r 0 Z war c ic ire n icy. ,
W przypadlcu uszkodzcnia ukladu wsp6Jczulncgo w do\yoJnyu1 miejseu
zoslaje zachwiana r6wllowaga porniyclzy czy1U1ikami rozszerzaj'1.
c
Yllli i
z,\\'<;7..aj;lcymi (palrz pOlJizej) trelJjc~, Objawia si
v
10 zwyzeniern ireniey po
slrollic lIszJwdzcnia. Z w y Z c n i c ire n icy (m i 0 s is) jest jcdnYlTl Z
ohiaw6w l~cspolu HOl1lera, czyli zespolll uszkoJzcnia ez/(sci ukJadu
W~;p( )IC7.1I1I1ego odpowiedzialnej za wlcrwicnic g6mej czysci twarzy.
Ul,l,;D.dpnywsl!6k;wlny (~z;;'tM clAlnlmwo--l,uy;tuwa UkllllJU
llu~on(JmiO:!lt?:go)
W pn\u 1l16zgu spolykamy illdra pl7.o/Wpalil:LZMhu:: Z w i 'l z a n e Z
Ie ilk 0 III a IJ c r wa lIli c z as z k (1w y m L Sq to: (1) j'ldro przywspolczulne
llcrwu okoruchowego (zwanc jitdn:iRl dod2ltnwwym llernu okoIm:howrlPo lub
. .. ~
.~:t(~!.-cmWC!ltp~~IIi-~dingem)i (2) jqdro przywsp6lczulne nerwow twarzowego
I Jyzykowo-gardlowego (zwanc j:tdrcm . slh]owYH) oraz (3) jqdro
plzywsp6lczulne nerwll bl~dnego (zwane h.dr~f.ll1 gn;bieton'J'Kll ~~rwu
trI('dlll'go). W 16 Ienap r zed z w 0 j 0 w e ez~s:i czaszlcowej uJdadu
pr7.ywspo~czuIJlego po' ,ryjsciu z jqder przywsp6lczu!nych w pniu tn6zgu
pod;lzaJil. do odpowiednich zwoj6\V prz;ywsp6Iczll|nych.
'7. (,t cz~sci'l ukladu autonomicznego:zwiltzaI1e S'l IJaStyPUj'lCC :rMojc
{lr;:J'\""~l!liiku!ne: (1) z\,6j rz\;skowy, (2) zyv6j sla"zydlowo-poc!lIiebi
c
llIlY,
(.:) 1.IVc'lj podzuc!l\vowy, (4) zw6j uszny, (5) iw6J. dolny ncrwu jIl:zykowo-
/',:i dlowego, (G) zw6j dolny nerwu bl~dllego Ofnz (1) liczne zwojc narz'ldowe
(lIp. :il:rCOWC, plucnc, iohtd1cowe) j (n) r6wniez Hcme Z'vvoje sr6dscicnne.
.F;~Glro huJl31tnwll'lc llil'TWIU ok~rUltr~owego w1cleus accessorius Ile:rl'i
on!lollw(oIii leZy w y sole 0 V' S r 6 d tn 6 z go win, w llakrywce, tak blisko
p);Jszcz;y:my posrodkowej, t.e j'ldra obu stron ltczt siQ :z:esob:t. Do j'lder tyclt
duc!J
odu
1 JI1.in. liczne wl6lcna z obu slron pola
p r zed pole r y wow ego. Duia cZysc owych wl6kicll przedpokrywowych
pu:etJiega przez spoidto lylne.
W 16 k n (| p r zed z W 0 j 0 II' c wychodzqce Z jqdra dodatkowego nerwu
okoruchowcgo dol'lczajIl siIl: do wl6kien ruchowych tego nerwu j docierajq za
jego posrcdllictwem do oczouoll1. W 0 C Z 0 dol e 0 pus z c z aj '1. 11C r W
ok 0 r 1 c bow y jako jego gal'll. zwana koneniem pn.ywsp6k-z"-Ilnym zwoju
n:p!wwego ,.n1Lr. pflrtlsyrT1paffrica i dochod.zq do zwoju rzplwwcgo ganglion
cifir1re:. Tu lW$|!(puje p r z e q, c ;;::e 11 i e wl6k.ien przcdzwojowych Jll.
za7.:wojowe. WI 6 Ien a z a Z W 0 j 0 W C UlJcrwiajCl. mipkfl rzt:s!wwy. i
l1Iipi~'l ;l;wi-el"~r;!. ireni I:Y, wclJodvjG do galki oCZllej W (ZW. ncrwllch
rzphowych hl.-(rIhkh nen,i cifiare.T brel'es.
iildrn ncrwu
okoIllcho1\'cgo
nCf\'r'
oJ:onlcholVY
P,yc. 5. Unerwienie przywsp6lczulne |||i~.'ini6wld gIadkiej IV lycz6wce !saIki oczlI;;j.NcuroIlY
prlcdzwojol'l~ Iet'l Vi ~r6dm6zgowiu, neurony zvvojowe - w zwoju rzl(skowyrn. Wzrnozl.lnc;
n~.piycie uldB.du przywspulcz.ulnego powoduje zwyz:cnie irenicy .
Z l'flcn''1ieuiem pr;r;yws|J6lczulnytn mi~SIli6wki glaclkiej go.lki o c;Zll cj
zwi;F!:aJ1Yfest ).dn~l:h irenlkz;~y 11.0swi~tl1l. Jest (0 rut y IJ 0 W 0 bad any
o d rue b 0 IV ie llc iHI z II a c zen i\l Ie 1i n i c z n y IlJ. Re;;eptorenl tego
odnlclLU s'" r e c e p tor y w z r 0 k 0 w e (czopki i pr~ciki) w siallu)wcc.
IZamic;; dosrocllcowe bicgnie przez n e r w w z role 0 W y, ~Ier z y Z (J wall j c
w z r 0 k 0 W e i pas J10 W Z r 0 k awe. P r z c z lc 0 r z e iJ
przysrodkow)' pasma wzrokowego ralTll/( wzg6rlca
g 6 r n ego cz";:sc wJ6kiel1 p8sma dociera do g 6 rile goo d c i II lc 8.
po k r y w y s r 6 d In 6 z g 0 w j a pow y t. e j w z g or Ie 6 w g |r 11y c h.
ZIludl~j'l si..,: III S k 11 pis l~a n e u r 0 IT 6 w, okre.slcmc jako Jluk
JU"l;~\:r!llohl"y\1'lnYp. rrrea pr([(ec(alis. Neurony te wysylaj'l a k SOil Y do .i;llrrJ
~INJlilI.h!J1~'eI,uFJ8n~;U ol',urw;::il1l'il'(l|J;O po 0 bus t roll a c h. Z lcai:dcgo
jCjclra bo(I:;iec \y(((IIl1jc dalej ZIlv.J1q |18tnjUZ drogq dog a It i 0 C Z 11 ej.
Przeds(awiany 1\1 Ink odmchowy, rozpoczYIl,~j'll; si~ w czopkach i
jill:cikach sialk6wlci jedncgo oka, (I) docltodzi do pob przcdpokrywowego tej
:';llllej slrony poprzez nieskrzyi:owa1J~ cz,;:sc nerwn wzrokowego i cia pola
J.cdpolrywowego strony przeciwnej clzi~ld w16knollt newu wzrokowego
l,i'l\Il'lcYIlt P12:cz slcrz.yiowanie w:z:rokowe. (2) Jtdra pola przcdpokrywovvcgo
111111 siron lcolnnniknj'l siy ze sob'\. poprzez licZJle w16klla spoidlowe. Wreszcie,
\) z katdcgo pola przedpokrywowego inIormacja traIta do obn j'lder
\"il,slpltala-Edingcra.DJatego oswietlenie siatk6wki tylleo
led 11e g 00 lc a zawsze w wamnkach prawidlowych wywoluje z w y zen i e
:.1 l~ rt icy 0 lc a as w ie t I a n ego (reJ1llrcja bClCllolirednia) i a k a
( I () n y p r z e c i Wile j (real\cja konsemmalulU). Badanie tego odmchu
wi~c przeprowadzac oswietlaj'lc kolejno bide oko Z osobna i
llk;crwujqc za kaidym razem reakcjy W obu oczaclt.
Rye. G. RCDkejn trcnicy na swiatlo. Pokazano schematycznie droW; bodI.ca z jcdnep,o oka do
1''1la pr;ccdpo!oywowego ouu stron. Datej l1wzgl~dniono droI!.'; inlpllIs6w Z jedncgo POlIi
przcdpolrywol'lcgo do au\! galek ac:nych. pr:z.y badaniu lego or!lw;hu nalezy zDjlobiegac
j"dlloc;CCSne11ll1 oswietlaniu oun OCZll.
ObCCllOSC rcalccji be7:tJosredniej i kotJscllsuall1cj IY nlJu OC7A1Ch na l.Il1iallQ
swiaJc:r.y (J l1icllszkodwnym Juku odrllchowym. Un1k !cakcji bczposrcrll1iej i
kOllscnsualncj tylko w jedn}'m ok\! sl1gcruje lIszkodzcnic ncrwu olcoruchowego
lJO tej wla~;tJie stronic. Brule rcakcji bezposrcdJJici i konscnsllalnej jJrzy
Qswietlnniu jedllcgo olea omz prawidlowa obustronl1a rcnkcja prry oswiell1.niu
drugiego w:;knuje na callcowitlt sk:poty jedllego olen (kgo wlasnic, Z ktorcgo
Icalccji nie motua uzyskac). Drakjakjejlwlwick reakcji pre.), oswietlaniu 011\!OC:lU
Icoretyc7.11ie moze bye spowodowany ohuslronn,t I:kpol'l. Iub obuslronnym
\lsz.lcodzcnicm lle|WU olcoruchowego. Pm1clycznie jedt!,,1: ,:t1Jcznieczsciej bywa
wynikicll1 \Isz:kodzcllia os!"oc1Jcaodmc1Ju, czyli Sr6d1noZ:|.Il\via. Usz:kodLcnic I21dc
mote wynika6 z przyczyri llliejscowych (ucisk un s\'('lJ",,'l/.gowie) b~di Ie}'.lllo7..e
0110 ~|(~,"~,/j,.: sir;: W okrcsie "wygasani1" cZyllllosei osrodleowego uklnclu
ncrwnwcI?/J. Odrudl zreniczny na ;wiatlo jest odruchCll1 wygasaj'lcym pMno i
jego orak dowodzi bardzo ciy:l:kiego stanu pacjenla (glybokiej spiqczki). U
tOlbcgo pnGjp,Illa !lalci.y liczy6 sir;: Z lllozliwosciQ naslltPowego wygasniycia
odl11ch6v odc1cchowych j us|al.icl1l krqiellia.
aka prnw"
(. wT.m!<mvy.
galkn uc7.0a)
oko lewe
(1\. w7.rokow)'.
en1ka oemn)
P,yc. 7. WllioskOl';~lli~ di8gnostycwc lIa pocJ~tawic :wcbowallia sir:- oumch6w irellic7.nych na
5wi8th
Wy:,lypo\'!illlir; rGJkcji kOlls'.:'n:'llalnej powodujc, ze n3.S7-Cirenicc Sq r6WllC,
(W. s:\ j(;(ltwkowcj :,Tcrokosci, bcT. \Vl.gl\;du nn slopidl oswict1enia obll DC/.l.
Nier6wllos/; irenic (anisocoria)tJ jest cennym ohjawclIl diJglloStycZIlylll,
ktr,;cgo !lie J181c7.y nigrJy leIccI2wat.y6. 1\10c olla swia.dcL~y6 up. 0
pJ7clTlics:U:;;'''lliu ;"" mo:r.gowi" wewll\.'-rz c'wszki w wyniku knviaki\
\.vewll'lIrO;::C1.8s7.k'J"t'C|jCl lub gl17.Cl m(ngu. W tvkich wypmJkach jccJcn z nerw(JYI
okowcl\owych, Jlr"r:l;icgi~:\cych vIe \Vci~eiu nilllliotu przy odnognch l1I(JZgll,
11l07.C pot/kg,),: \1,'7I~or\z:cni\l w wynikll ltcislcu Illb napillHllia (pnlrz sIr. 112).
l'Ol1ieWLlT.W ll'CrwiG olronlchIJlI'j'm wl,jkllIl przyvvsp(J1czllllle polozonc S'\ 111
OLJwodzic \'lJ61cicll ndlOwych, W pu:ypI\rJlm w;isku .1lU ncrw j1ko picrws'w
ukgv.j'lI,szk()(1?:enin. |\jotcmy wi,; mir;6 sylum:jQ, w !tIJrej widzimy llier6wnosc.
:t,enic, ,,nu:.hl.1l1lO~';(; g:,I1ciOC7Jlcj i pmvielri g(JlllCj jest zachownna'(Lnv. porai:ellic
'l'Iicr')"/llnSC ir(nic Illn~'e let by": 'Jc.?YWISC\\) wyrrxctll z;e s pol u H 0 r n era (patr?
, ir. I :2.2). />jyl:.~ U,,.:)lb.'wc ubj~\'YY p"7.walRjl) \lsln!i6, C7.y Ob3ClwowRr.n njr;rowllosc 7.rcuic
wyni1<nz m.lrorl,r;nirr \dd~rJ\' wspblc,.l)ncgo po jcrtllej stronie (zw,i.enie irenicy), czy te.?:z;
\Js71wdz :."i" n"IlV1l (ll;0rt1dlOWeW'|10 dn'gi'j stronie (rozsz-:rzenic irenicy).
''/I;wn~(l"/::nc nelVYlI olcoruchowego). W pewnym procencie przypadk6w
1IIIlriWllOSCzrenic ma cllarakterlagodny icala "choroba" ua niej si~ konczy;
J:t111'o mnowe nucleus saliva{onlls jest niewielkim skupiskiem kom6rek
I,/.;\cym w llalcIywce na pograniczu mostu i ,rdzenia
|I :, e diu Z0 n ego. Wychodzqec z jego C z ~ s e i g 6 r he jw16lma
lllicdzwojowe traIiaj~do nerwu twarzowego. Cz~s6 dolrta jqclra
\'y;;y!aswojew16knado ncrwu j~zykowo-gardlowcg'o. Chocnie
II|;1 nR|uralllcj 3natomicznej graniey mit,:dzy tymi czt,:sciami, wlasnie zuwagi na
,,\viqzelc z |ymi dwoma nerwami czaszkowymi, j 'l.d r 0 S1inow C
,I /, i e Ion e j est zvvyczajowo na .i!l.dl'o slinowe g6rne nucleus salivlltorius
\1'11",,;0[' i j:tdwo slhnowe do!nc I!ucle:us saliva{orills irifcrior. Z punktu widzenia
1\!,YIll|()sci tego jqdra poclzial tald nie rnajednak uzasadnienia (patrz slr. 128). '
,7
1--
).
ncrw sknlisly
wi,ks:r.y
j~dl'O sli!lO\Yc
C6rll(;
Rye. 8. Uncrwienie gruczol6w przez nerw twarzowy. Na sehemacie nie uwzglvdniol1o cial
kom6rkowyeh, miejsce ich polo:tenia jest zaeienulione, wl6kna zazwojowe 5'1. pogrubione.
Wl6!cna przcclzvvojowe j '1.d r a s I ill 0 w eg 0 g 6 r n ego, wybiegaj'lce
Z \lnia moz.gu razell1 Z K:d<en'l'<em t\'vanowym nervus facialis, wchodz'l. w sktad
jcgo 1TIniejsz,;j wi'lzki, zwanej nnnwem posrednim Ilei1'IJS intermedius. DaleJ
cz.t;;SC przywsp6tczllilla llcrvro twarzowego biegnie razem z jego CZliSci'l.g!6wu'l.
j wchodzi w sklad jego d w 6 c h galQzi: nenru slm!istego witkszego nervus
peti'o.ms maior i sttnJJfty b~herrllww~j chorrfa tympani. Przywsp6lczulne wl6kna
przec1zwojowebicb'11qCe w n e r vv i e s k a 1i sty m w i ~k s zy m,
dochodzq do EWOjU s/,|rryl|lowo-podKlirbienmego' ganr,lioN pterygopalatimJftI,
|WOIZclG korzeIl przywsp61c:wlny |cr,o zwoju. W zwoju nast~puje
p r z e! <t c zen i e au neuron L.WOj('lINY. W!6kna zazwojowe doehodzit w
|',a l ~ z ia e 11 Z W 0 j \ ;; k r 'J". y d ! 0 W 0 - pod n i e b i en n ego d 0
, '
(1) gruczolu Izowego, (2) gruczol6w jamy noso~ej i (3) g6mej sciany gardla oraz
(4) gruczol6w 'podniebiennych.W16knaprzedzwojowe" kt6re biegn'l w
s t r 11 n i e b Q b e n ko vi e j traIiaj;:t (zaposrednictwemnerwu j~zylcowego) do
inncgo zWoju, Z\ji! podtuchwo'lYego.gangliQir .mbmamlib14lare. Tutaj 'nastr;:pujc
: iell p r z e 1'1. c zen i e .na wI61mazazwojowe, Wl6kna zazwojowe w
g a I Qzi a c h Z w oj u' pod 1: u c h wo we g 0 doch6dz~ do (1) siinianki
.poc:lZuchvvowej,(2) slinianki podj~zyjO.weji (3) rnal.ych gmcz~16w slinowych w
przedniej cz~sci jr;:zyka.' "
"''''
IIcrw jt;zyko'y/o
gardlowy
przY1Jszna
--1l
~ gmczoly ,
polic7.kowe
-::A
gruczoly
wt\rgowc .. " .1 ,
. . . "'\
J.~mCZO!yg6rn~i )
.- ",.,tz~Sclgordla c/
.". "' ..--:~: ... ~::~-:-'~~~.
'( gI1lCZOI~"\) .
n"~"dy j,zy1a ,,-'
gal~7.ic ;::7i' '- .. '
~,..---~"
lOll16rkizwojowe'
, splotu gardlowego
Rye. 9. Unerwienie gruezol6w 'przez nerw jzykowo-gardlowy. Na sehemacie nie
uwzgl/(dniono eial kom6rkowyeh, miejsce ieh polozenia jest zaciemriio~e, wl6kna zazwojowe
5'1. pogrubione. " .
A}esony lieuron6w przedzwojowych j td r a S1in 0 W ego dol 11e go
wychodz~ z ni6zgowia w ncn'Vie j~~ylwwo-gan!Iio"yYm n~rVlJ8glo.1sapllllrj'ngcus.
W i~k s Z os6 tycll wl6lden, przez iRcn~ h~bcll!W'Vry' nerVil.\ {ymponiclfS, a
Ilast~pnje s'pnot Io"bell1\kony plexus tympallicus traIia do B|rwr.l sI'.2lIli:'Jtego
mniejsa:ego neI'l'IU.pell'osus If1jll~r.. N e r w . s Iea 1i sty' in i e:j s z y s|anowi
!carzen przywsp61czuL.y' rwoju U131:uti:go gangliol1 atiCHIlt. W. zVv'oju usznym
mistQpuje prz e 1ft c zen i ena neuron z.wojO\vy. Wl:6!U1Uzazwojowe z e
z w"oj u us Z II ego docierajt do . (1) s1inianki przyusZl1~j i drobnych
gruczo16w sJinov0'ch (~) policzkowych i (3) wargowych. C z ~ SC wI6kiei1
przedzwojowydl bicgn'1.cych w nerv/ie jyzykowo-gardlowym ulega
p r z c I it c zen ip w Z'Woju dolnym gmrgfioll ilifefius neni glossopiull]Jllgei tego
nerwu 1u b w !wm6dilldl zwojowydn rozsianyeh w s p Joe ie
g ;1 r d low YDl .. Sit O!le odpowiedzialue za unerwienie gruczo16w w (1) tylncj
CJ.:;cijc;;zyka oraz (2) g6me| cz((sci gardla. . .
.|lldro !il.l,owc jest wic odpowiedzialne za przywsp6lczulne unerwienie
wydzicllliczc wielu gruczol6w. W tym miejscu trzeba zwr6cic uwagy na ralct, ze
sJcto gruczoly r6zIlego r"odzaju. Ze szczytowyeh partii
jocelIn slinowcgo llllerwiony jest grucrol howy i gructo~ jamy noiwwej, Z
p 0 Z 0 s tal Yc 11 - gmczoRy S!inowe. To stano wi istotny pow6d do podzialu
czywlOsciowego jqdra slinoWego na c z ~ S(; I Z 0 w Q i . c Z ~ SC s I in 0 W Q.
C:.~s6 lzowa zwi'lZana jest tylico z nerwem twarzowym, cz~sc slinowa z.wiqzana
jest z nerwem twarzowym i nen;vem j~zykowo-gardlowym. lnne Sl. poillcl'cnia
cz:\:sci lzowej jtdra slinowego, a ume - eZl(sci slinowej. Odruehowe wydzielanie
Iez rulezy od innych lute6w odruehowych nii: odruchowe ~dzielanie sliny,
bowicrn. reakcja lzowa i reakcja slinowapotrzebnest
win J| y c h 0 Ie0 lie z nos cia c h.. Do cZl(sci slinowej. Ila przyklad
doclIodz'l bardzo Heme w16Icnaz jqdra smakowego. Do eZl(scilzowej nie
doclIodz'lone weale. Wprawdzie .obie cZl(sci jIl.dra slinowego otrzymujet Uczne
wI6!(Jll z jtder czuciowycll nerwu tr6jdzielnego, jednak do. czsci lzowej
doclIodz'1. pr:zcde wszystkini bodice z rog6wki i spoj6wki orai Zjamy noso\-vej,
n:,lollliast do cz~sci slinowej ~przede wszystkim bodice z Wnl(trza jamy ustncj i
jcj ~)a.sicdzLwa. Do obu cz~sci jetdra slinowego impulsy docierajt odrbnYlw '
droglllli i z odrl;'bnych osrodk6w wyzszych pi~ter ukladu nerwowego (dlatego W
inuych warunkach oczy uam siy poc't,a w innych - sHnka nam cieknie). Talc
wiyc, poslu|';'-ljtcsi~ Ionnatnym podzialem jtdra sJinowego na Jetdro g6me i
dolnc, nalczy i)ami~ta6 0 jego tzyunosciowym podziale na cz~s6 lzow'l i cZysc
slillO\vq, kt01:0 to poc1zialy nie poJaywajt si~ anatomicwe. .
J
. ncrw skalisty ~ zw6j skrzydlow~-'
j'ldro Wnowe ~ .-/l . wi;kszy . . podniebicnny
gom.c . .r . lIeIW twllJ:7.Qwy '- . .
~ slnma ----7 zwoj
b,benkowa . podi:uchwowy
pieitncrwll ~
CT,V~C
llioowa lhdm sllnowc
J dolne.
ncrw ~~a\isty .---7>
.. romejszy
ga lyxic ---)
, gnrdlowc
"~,
Rye. 1.0. Przcbicg przywsp6lcmlnych wl6kien paedzwojowych wychodU\.cych z jltdra
~\jll()wcgo. Po lewej stroniejltdra zaznaczono podzial czynnosciowy na cZ,sctww", i cz~sc
;iliIIOWi\, po prawej - podzial.anatomiczny na j'tdro slinowe g6rne i j!l.droslinciwe dolne.
Przedluzeniem jtdra sJinowego leu dolowi jest j~dro grzbietowe nerwu
~Jn'i':(III,cegQ llUdeus dOf"Sa{is I1r!I1Ji vagi. W jqdrze tym rozpoczynaj~ sit,? wt6kna
przywsp6tewlne llerwu blc;;dnego5. S'l to oczywiscie wl6kna pr~E;dzwojowe:
Nielct6re z tych wl6kien S'l. bard:w dlugie.i biegnet nicprzerwalllc do kJallcl
piersiowej lub do baucha. Nerw bl~dny jest bowiem ncnvem c~aszkowym,
kt6rego obszarzaopatrzenia przywsp6lczulnego' jest ogIonmy 1 wykracza
. . .
. z;naczniepoza glow~.
j'l'.lrn przywsp61cntlnc
nernow czaszkowych
e ~wojeplli8
- - wsp.6ICZtltllcgO
.Qeldoy
uklud przywsp61czulny
cQIcIt0 ~
uklod \Vsp61ciulny . uklad przy'w~p6Jczlllny
Ryc.l!.W ukJ.ar!7.iewsp6lczulnym: wl6kila przedzwojowe s'l.kr6I.kie, kOni.6~lci zwojowe 1eZ:'l
blisko osrodlcowego uidadu nerwowego, wl6kna zazw0.l0we s't drug!e. W llkladzle
przywsp6lczulnym: wl6kna prz;edzwojowes~ .d!ug~e, kom6rki. z.wojo:"e let\. da~eko ad
osrotlkowcgo ukladu nerwowego i jednoc:cesme bllsko eIektorow, wlokna zazwoJowe Sq
kr6lkie. (Wl6kml z.al.wojowe zosta!y pcigmbione.)
W tym miejscu dobrze jest chyba zvvr6cic uwag~. na pr;;wll'l. c ~ G h,G
u lcI ad u p r Zy W S P 61 c z u In e g; o. Otai: w ulcladzw tym. obserwllJe Sl~
ten d e,n Cj Q d 0 w t( d rowan i a Jc0 in 6 r e Ie ZW 0 J 0 W Yc h w
p 00 I i zen a ~z it d 6 w e f e icto IO W Yc h. StIl.d, inacz:j nii w uk!adzie
wsp6lczulnym, w 16 Iena p r zed z W 0 j 0 we s q dIu g 1e, a \-~I 0 l~n a
'1.az W 0 j 0 W e - k rat Iei e. W przypadJeu nerwu bhrdnego, z uwagl na Jcgo
duty obszar zaopatrzenia, tendeucja ta jest szczeg6Juie wyrainie widoczna.
W161cnaprzec1zwojowe nerwu bl~clnego ulegaj", przel'lczeniu w wie~u r6zn~ch
zwoJacl~ przy. czym nielct6re z nich lez&. w be z p 0 s red III 111
S qS i e d ztwi e il arzC\d 6 we Ie kto ro wy c 11 (mYoj~ lnlilr~qdllwe).Inb
w [(( c z w. ic h s cia n iC (~'?ojt: snDdsd~JlIDe). R6wllolegJ.:: Z odda13illc.111
si~ .ad oSIodkowego uldadu nerwmyego postl(puje r ) z 1: I 0 S Z 0 n I ~
k 0 m 6 r e k z W 0 j 0 W Ychi zwoje sr6dscienne n.ie S,t .I
ltZ
tworanu
auatomicznymi: Naxwa ta jest raczej poj~cjem zbiorczym dla pojedynczych
, Nie wszyscy zgaclzajC\si\; z poglItdcm, ze uncGVi'.:nies",rca przez I~erw bt/(dny zwi~za.ilcjco$l Z
jego j\.drcl1lsrzllielowym. Niekt6rzy sl)dz'\, tc za przywspo!czu|ne unerWICI1ICserc~
odpowiedLialne jest j,\dro dwuznaczne.
'1111'IiCk zwojowych, rozmieszczonych w spos6b rozsiany w utkaniu narzqdu
, , 1.lllowcgo.
,1\len:v bl~~~~!yunerwia p r z y w s P 61 c z u J n ie doln'l sciant;: gardzieli,
I I 1111, ,do~mtC7.r;:SC. ga~'dla, g6rn'l. cz~s6 przelyku, tarczycy i przytarczyce Uest to
lllillWlclJle wydzte1Jllcze), seree (tmerwienie mir;;sni6wki rob 0czej i uJdadu
" ,I)co-przcwodzilcego serea), tchawie~, oslazela i oskrzeliki, przew6d
" ,b\n~owy poc~:t':szy od dolnej czt;:sci przelyku do cz~sei jelita gmbego
1',I,\c7.Iue(uncIY'lleUle gruczoJ6w i mi~srti6wki gladkiej) oraz wqtTob~ i trzustkr;;
111111',\wienic wydzieIlJicze) i ieh drogi wyprowadzajqce wydzielint;: (UlJerwiertie
1I11,::il1i6wki gladkiej). Z raeji talciego wlasllie obszam unerwienia
l' ..\,wspMezllLncgn nerwn bli;:dllego jego jqdro grzbietowe bywa tet nazywane
I ", d r e ll\ s erG 0 w 0 - pin e n 0 - j e lit 0 W Y m.
Elemenly uncrwiane przcz; nerw bl,dny
gnlczoly miysni6wlca gladlca rnil(sien serca
gareLt-iel
!crln!'l
lchawica i clrzc\\'o oskrzclowe
dolna Cl.,,SC gardla
goma C7.QSC pr/.elykll
larcryca
gmczoly prz:yiarczoWC
+ +
+
+
\

.,
j .

i
+

+
* +

+ **
+.
+'
;-
scree
doliln cz<;scpn:clylm
t,ol~dck
jclilo cicnkic
w",lroba i lrzusllla
dragi zolciowc
Cz.r;SCjclita gmbcgo
lyr;. 12, Uncrwienie przywsp61crulne narz'ld6w wewl1vtrznych przez nerw b1rrdny.
Om6',:ieIli~ calego obszam lll1erwienii nerwu bkdIego jest w tym
U|JI8COWal1lUl1lecelowe. Dla przyldadu moma kr6tJeo om6wi6 jedn'l ze
,;lclaclowych bardzo watnego odmcJlU autonomicznego, jalcim jest odruch :L
;)i\n!d SLJ'.igcj. Wl61cna przywsp61czulne nerwu blt;:dnego
;(anowirt ramit( oclsrodlcowc odruchu i doprowadzajq
Ii u cl:t c e doe f e lctor a, kt6rym jest mi~siell serca. Z:ntfj'Rm 5z;yjlla sinus
r:i''aircw; stanowi szczeg61ny odcinck L'tnicy szyjnej w miejscu pod z i a 1u
l y l1\ icy s z y j n e j w s P 6 1n e j lIa t t"lIic~szyjni\. weWDt(trWi\.i zeWD~t:rznq.
: j~dro gnbietowc
. ncrwu blydncgo
r
r
i!
,
gall1z scrCOWiI
nerwu blr;dncgo
. splot sercowy~
r

f
Rye. \3. Odrueh zatoki szyjriej. Sehematyezne przedstawienie drogi impuls6w nerwowych od .
reeeptor6w (presoreeeptor') zatoki szyjnej) do eIektor6w (uk1ad bouzeo-przewodz'i.cy serea i
rnirrsiernoboezy ~",rea). Nie 'zostaly uwzg\dnione \icme neurony. posredniezil.ce w 'rdzcniu
przedluz6nym. .
W scianie zatoki szyjq.ej. WYGt~pujq in t e r 0 r e c e p tor y (zw3ne
presoreceptorami lub baroreceptorami) wra:iliwe posrednicina zmiant;: eisnienia
krwi. Presorcccptory zatoki sryjnej u Ii. e r w i011 e s tl c z u ci 0 vV0 przcz'
g2''~i. la~otd in::jjnej mnms sirllJs camiid (zwan'l tI:l. nernem llHeri:ngm),kt6ra
odchodzi . od i}l~U j~:EYl!.owo-gardlowego. Impulsy z zatoki" szyjnej
przewodzG!1e sq,przez 1I.om6dti cruciowe zwoj6w nerwt~ . jI,)zykowo-
garcllowego do j~dl;asaniotniego nlJdcl!.~.mlitali''s i dalej do lez'icego w pobliiu
ohollka sen:owo-o:llczYlliowego' won! . siatkowatego. Jeden z luk6w
odruchowych prowadzjdalej do jl!.~~rngrzlJie~owego, nen'vu bk~dnego.
A kg on y P r ze d z w 0 j 0 w.e wychodLqCe z tego jq,dra wchodzq, do nen'l~
bi~dnrtgo, a wnClStamej kolejnosei do jego g!lil~zi sercowycb rami car diad.
Galtzie sercowe herwu. blt;:dnego biorq udzjal w \ltworzertiu sp&otu 9",n::o~\,,~go
plexns cardiams, lezqcego w bezposredniej bliskosci serca. Posr6d w161ien:tego
spIotu rozmieszezne set c1robne skupiska przyvvsp6kzu!nych kom6rek
zwojowych, zwaneT,woj~m! crco~Jll!JTii glmglia. cnrdill.c~. W 'tych zwojach
przedzwojowe,' przywsp6lczulne . w16kna nerWu . bt~(lnego ulegaj'l
p r z e 1Q c z e il i 11 na w16kna zazwojowe .. WI61ma zazwojowe dochoc1
z
'l do
miltSIli6wlu sercm.Dzialajqc l1a cz~s6 tej mi~slu6\.vki zwan'tukladem bodco-
, .

IJI /.CIVO(!J:;lcymserea, od Ict6rego zalety ill.in. cz~stot|iwosc skUrez6w serea,
[J<\\'odlljrl zwolnienie pracyserca; Dzialaj~c nalzw.
Jli\':~;li()wkQ roboezQ serea przywsp6lczulne wl6kna zazwojowe doprowadzajt.
do Z 11111 i c j s zen i a s iy s Ieu r c z 6 w. Obniienie cz~stosci skurcz6w
SGIea i :wmiejszellie iJosei lmvi, kt6r~ scree brrdzie w stanie wtloezyc do aorty w
jcdnyrn SlcurcZLIspowoduje oczywiscie spadelc cisruenia w aorcie i jej galvziach.
Talc wivc, wzrost cisnienia krwi uruchamia: odruch, kt6ry
uoprowadza do powrotu ciSnienia krwi do wartosci
p raw i d low y c h. Nalety podkresli6 roI~ tego odrucbu w ulrzyrnaniu
Ilaleiyiyeh parametr6w srodowiska wewnl(tTznego, ezyli w IMlmeost&zie.
Odmch z nadwrazliwej zatoki szyjnej moze bye przyczyllq niebezpiecznych
s(,Ul6w, zwiqzanyeh z nadmiemym zwolnieniem ezynnosci serea at do
zllrz,ymania pracy serea wlqcznie, np. w wynilru ueisku zatoki szyjnej przcz
ciasny kolnierzy1c..Taki:e U os6b z nonnalnie wratliw'l 2iltoktszYjll'l uderzenie w
(Q okolicy mote spowodowa6 odruchowe zatrzymanie krqz:enia. Odruch zatob
szyjnej mot.e bye tez wykorzystany w klinice u paejellt6w z pewnyrui postaeiami
7.allllcl.elrpraey screa.
C(~{;[: lnyowa u1dadu przywsp6lczulnego odpowiedzialna jest za
\//1<'1 wIenie narzqd6w iniednicy oraz koncowego odein1ca .. przewodu
jlok;lIllluwego. PJ'Zj1'l'spokzu!rne komorki korzcniowe le:tt w. istoeie szarej
p(J~ircdllicj rdzenia kr~gowego ria poziornie taeeh rieuromer6w lcrzywwych, od
;)7.. do 3-1. A k son y t y c h k 0 m 6 r e Ie, ezyli przywsp6lczu1ne wl6|ma
przedzwojowe, wychodzt w k i e r u 11k u 0 b W 0 d n w korzcni.ucb
prz:cu Hidl odpowiednich uerwo11' nheniowych. Docieraj'l. db . pni uerwuw
nh:e:Iliowydl i llast~pllle wehodzq do gal~;r:i pn.ednich tyeh nerw6w. Gal~zie
|H,,-cdnic llerw6w krzyiowych bibrl\. . u dz i a 1 w utworzcniu sploiu
l,p,)'7.:awegv pleXIiS sacmJis. Jest to splat zaliczany do splol6w somatycmych,
jcclllJk zawiera on r6wniet ornawiarie wlasnie przecizwojowe wl61ula
prz,yw:Jp6lczuhle. Dalej Sledzone przez nas wl61ma w wictkszosci odehodz'l od
splo(u hzyzowego lub jego gal~zi, nerwu sromowego, jako tzw. nenvy trzcwnl1l
miC'!hlTcrnH; IIcn'i splallcliniei pefFifti (inaczej nerwy rrostuhc~ nervi erigenfes) i
s:Jlllod::ielnie bieguq do. aut 6 nom ic z n ego splotu podbrzusinego
t!o!lrq!oo p[exlfS fl)'pagasCr'icus iiferiar,. gdzie spotykajt si/( i w16lmami
w:ijl"Jk7:\llnymi. Po wymieszaniu wl61ma wsp6lcz1l111ei przywsp6lczulne drogCl
J:;'P'i'!,.n ~iplu1I podillnusmego dnllllego doeierqjil. do zaopatrywanyeh narzqd6w.
(:,.,,:;';(; prz,cdzwojowych wl6kien przywsp6lczllltlych traIia do miejsca
pr:J..czJIZlcZGnia V' rozgat~zieniach uelWU srornowego. W bliskosci
zaopalryw3lJye!J llarz",d6w (w zwojaeh narz'1dowych) lub wr\?ez w ieh scianie (w
:z.wojacll sr6dseiennyeh) przywsp6lczulne w161ma przeclzwojowe spotykajq
Pi7:'yW3IJ1Jk;wl,~c !WDtr}1JTtd zwojowe i tWOIut z nimi synapsy. W 16le n a
:r.a Z W 0 j 0 w e Sq bardzo kr6tkie, zaopatrujt one mi~O|io'Wh:~ glad"',! i
(~wcnlua|l1ie) komor!d gmC:COnO'Ne narzqd6w miednicy i kOrlcowego odcinka
, cewy pokannowej.
na
p07.iomic
S2 - S4
C7J,SC: krZyZOWIl rdzenin Irrygowego
,L . .
korzcnic pr7.ednie IIcrw6w krqzow'jch
~ .
pnic ncrwow krzyio\v)'ch
~
galyzie pr7.ednie ncrwow lerryzowyeh
~
splat kco//:owy
wlol","
przedz:wojowe
~I
(nerw sromowy)
t/
ntrY/)' trzewnc Oliednicznc
~
splot podbrzusznY dolny
~ ..
gali;zie splotu poi:lbrzuznego dolllcgo
~ ::J
c|eklory nllI:Z'l.d6w wewnytrznych
wl6knIl
Z07.wojowc
Rye. 14. Przebieg wl6kien cz/(sci krzyzowej uklatlu przywsp6lczulnego. . .
Z
~ "j'r'rvz ow"- u1daclu ppvwsp6lczulnego, z uklademwsp61czuJnym '
CZ\;"Cl'l ' -J 'l ~J ' . .. lb.' '
zu\rJae,l.crn somalyczriym jednoczeSllie zwiqzane ~es( llllerwicI1l0 oc yhuey 1
p~cherza moczowego oraz uner-wienie lla1zqcl6wplcrowych. ,. .. .
U mnlce
o
dziecka odbytnica i p~cherz mo.czowy o~lro~lUaJ'~ Sly
aUlornatycznie przy przekroezeniu okreslonego StopllJ3 wypel.mcllla .. Jest ~o
I
'" zas'l dzie samodzielnie przez U k 1a d a 11 tOil () m I e z 11 y.
regu owaIle V" ~. .. , .
Dziecko przechodzi odpowiedni t~elJ~g i uczy Sl~ Swwdollue kOll!TOI~1Nac l~.ac~
I I
.. d' ,. O~laeza to przcJaere nadzoru nad tnk zwan.ynu czyrmOJGl8ml
ye 1 narZ3, OVv. '.A '. r 't . . [_
Iizjologicznymi przez uldad nerwowy somatyczny, a konkre(nJe przez. 0 ( 0 r f(
.plat6w czolowych m6zgu. Kora c~olowa. ZW~zrJ1~a. Je.,t ,v~
d w 0 j a k i s P 0 s 6 b z lcontrol't tyeh czynnOSCl. Po p|~nV5Ze, .Ie.!, c Z y S c
rue how a . U III 0 z I i w i a z o. let n y 0 d W 0 II n a cl Z 0 r !lad
czynnoscicil~i automalyeznymi, P? ~llugie,. . k 0 r a "p r ~ ~ cl~,Z 0 1~)~Iof 11
|
troluJ'c o!colicZllOSCI nJlCJsce Zalal.iIlliUlId P?lr~cb
(OD .. 1 T
|u;jologicznych", zgodnie z przyjt;.(ymi normami elycznynll 1 spo ;o\;znynll. :e
Il
druoi roclzaj "nadzoru czotowego" wylcsztal?3 SJ<e
6
,b. n l' z P l' e l' W SZ Y Slall taki utrzymuje si~ pn:ez cate zYC10 doroslc
p ZDleJ . . . '~'b
zdrowego czlowieka. Jednak J b 3. r c1zap 0 des z I y m WI c.k U, Ll 0..,0 .
JI po(ocznym rozwnielliu z d I' 0 VI Y ~ b, .kol1rrola nad oddm"/~IlI.c~n;lJOC:Gll 1
stalea moze uIegac zaburzeniom VI wyniJeu ltczoycll, drobnyeh us.d(Qc!u;-:l1a l b 0
Ii ory rUcllowej dr6g piramidowy'eh (ulrata "wladzy" nad
(/.yllnosciami Iizjologieznymi) a I b k 0 r y p r zed c z low e j . (utrata
(1Iuz.liwosciroz.r6znienia zaehowania wlaseiwego i niewlasciwego).
Podstaw'l Ie0 n t r I i ze strony uk 1a d u aut 0 nom i c z n ego
I (0 S t \l n e r w ien i e mi~sni6Vl'lu glsdkiej p~herza cry odbytnicy: W obu
i \'ell narzqdaeh iSillieje c z ~ S6 m i ~ s n i 6 VI k i 0 d pow i e d z i a I n a z a
", y d ale n ie z a war t 0 Sc i (tzw. mi~ieii wypieracz m~c:ru musculus
,'./r!1sur llri[!ae i analogiczna mh;sni6wka odbytnicy) oraz c z V s c
,) d pOW i e d z i a I n a zap r z e t r z y my wan i e z a war t 6 s c i (my.
VYO~D'dlC;Z HllHCldus !ijJhirlcter). W spos6b oczywisty obie czr;:sci tej mir;:sni6wki nie
IJI:Jcnj;t jednoezesnie
6
. Przy obkmczeniu zwieracza i rozluinieniu mir;:sni6wki
,.I\lzup~j vvycblalliu zawartosc jest utrzyrnywana, a llawet gromadzona. Przy zbyt
d\lzYIll wypelnicniu rozluinia sir;:zwieracz i kurezy sir( mic;sni6wka wydalajqca.
/.:iwartosc zosta,je usWli~ta poza organizm.
o d rue how a p r a cap ((c 11e r z a i db y t n icy zalezna jest od
I) 0 cli c 6 W ply n q c Yc h z m e c 11a nor e c e p tor 6 w . obecnych w
:';c;ianie tych narzqd6w. R a ill i Q do s rod k 0 we odl1lch6w biegnie przez
dl:n'l'y 51'H"lowe lIer,,; 1Ildelllli i nerwy taewue mi|;d!uiCl':I1C nervi splanclmici
/",llilri do 0 Srod k 6 w r d zen i 0 W Yc h.
r;Rd;E~D!kl-\'VC on|li~hi autonomicz:ne p~eherza i odbytniey znajdujq si~
(,cJpowiednio: osrodelc w s p 61 c z u In y - w rogu hl}ul1ymna poziomie od
'1:'[
10
11 'do lLl" osrodek p r z y w s p 61 c z u In y w ishlcie 5llllA'cj
lWSn"CIUnDOtej hW~7.mej nil poziomie ad Sz do 34. PonieWa2: uk 1a d
WSP()!czulny wZll1aga prac~ 11li~slli6wki zwieraczy i
i 0 i. 1U /'; i ami '< S11i 6 w k ~ w y pie r aj '1.e q, osrodek wsp61czulny
illOzn8 nazwac (lrlMJlluiem Em~nbY!mIYWlllili:n m[>t1:El1 i ~ok:n. Uk I a d
IJ r z y w s p 6 I c z u I 11 Y pow 0 d n j e s Ie u r e z III ir;: S 11 i6 VI Ie i
\;rydalaj\.ecj i rozluinienie zwieraczy. Stqd,osrodeIe
przyvvsp6lczulny jest orlNiJP.~iem "\",rydmUimR21 mO:Jlllll i gaGk:il.
Uncrwienie autonomiczne mi~sni6wki p'(lcherza i odbytnicy pochodzi ze
:;plotu podbrzusznego dolnego i nerwu sromowego. Wl6kna wsp6Iezulne
korzyslaj'l z gal~zi splotll, wr6lma przywsp6lczulne mag\. docierac do tyeh
llarZ:ctd()Wz;;rowno przcz ga!yzie splotu, jak i przez gol~zie nerwu sromowego
(palrz sir. 132). .
Dowolna lcbntrola praey pteeherza i odbytnicy
i:alezna jest od ldUrn czynnik6w. Jednym z nich jest Ie0 J t r 0 I a n a d
nni~I:niowEcll XVJi""'lllC::zy porn:\E<':7lonne pr-~ihGYl'&ll:y!.:h (tzw. rwieracE)'
1e;r'Dn't\tr;r;J1:v~h). Mot one u r 0 n y .ogu pnednneg~ na v.'Ysokosci 3 i ~
wysylaj;-t swoje aksony do poprzecznie prqtkowanych zwieraczy pQcherza i
,;lwicrdzcnie [0 odno,i si do pr"cy mZllmiuncj jako wyrazne obkurczanie si.
i'lcio\mie jalc mi~snie szkieletowc, l\li\~~lli()wlca gladka wykazujc pewien stopien tonicznego
11C1pi"ciaspoczynlcowego.
odbytniey, tak wiQe ten obszar istoty szard rdzenia k~r;:gowego rnozemy mizwa6
somatycznymosrodlciem rdzeniowym p~cherza i odbytnicy. :.0Sr 0" d e Ie ten
otrzyinujeimpulsy Z oClpowiednich 6pszar6wkory ruchowej
po pr z e z d r 0 g i' pi rami d 0 w e.. Repre.zentacja mj~ni.ovvki .Ili"ocza
znajdujec siy .. ri a. po gr a nie z u ':r;akr~tu' przedsrodlwwego i placika
ol(olosrodkowego p6lku1i, czyli W okolicy bizegU' g6mego . p61kulL Jest to
r e pre z e nt a c j ao bu s t ro n n a, tzu: wl6kmi Z obu p61kul .m6zgowych
dochodzq do jednej strony rdzenia. Innym meehanizmem swiildomej kohlroli jest
zalezne ddwoli : tlumienie praey przywsp61czulnego
os rod k a . w yd a 1ani a; jedrio~zesnie mozliwe jestd ow 0 I n e
rozpocz~cieocIdawania moczu cZy "stb1ca popriez u r u c ho' m i e n i e
tloczni brzusznej (parcie)z: uastypowym Iozluznieniem
rni~sni zwieraczy zewriytIznych orazodhamowauiem
o s rod k a w y d a I ani a~ Aby swiadoina kontrolapracy pycherza i odbytnicy
byla wog6le' mozliwa, konieczne jest dostarczanie do m6zgu inIoollaeji
dotyczqcych stanu wypehuenia tych riarzqd6w. W s p b s 6 b s w i a cI6 ni y
ode z u w amy s i I new y pel n ie n i e. pyeherza moczowego czy
odbytnicy dzi~ki p r Z e W 0 d z C 11 i u sygnal6w z mechanoreceptor6w sciany
tyeh narz'ld6w obnstronnic przez drogi rdzcniowo-vn:g6n:owe bm':Tule. Drogq,
po kt6re:j na ob\vodzie wQdrujq pobudzeuia, .zar6wno z. receptor6w do rdzenia
kr~gowego, jak i z rdzenia do zwieraczy poprzecznie prqkowanych, Sq
rozgalyzieniaHi':!I,,;usrolKllowego nerv~upudel1dus 7. . .
Czynno:ci plciowe u m~zcZYZl1yllzaJetne s'locIkilku osrodk6w. Wzw6c1
prqcia i wydzidanie gruezol6w zalezlle .s'\. o.d. krzyzoweg? osrodk~
prqwsp6lczulnego (82. - 84). Za wprowadzerue. naslenla do ce;vvkt 1110C7.0WCJ
przy zamlmi'Iciu Pl'cllerza odpowiada l~d:twiowy osrodek wsp?lc:uJn~ (Ll- L2)
Natomiast w rogu przednim na poziomie S3 - S4 maJduJc' SlQ osrodek
somatyczuy odpowiedZialily za wytrysk.. Osrodld te odpowiad~q odruchowo na
pobudzenie zwiqzane z bodicami bezwamnkowyini i. ,,~arunkow:YJni. N~rwami
posrednieza,r;;ymi w tych odruchach s:,\:galI(zie splot6w podbrzusznych 1 nerw
sromowy. Odmchy t6 W r6znym stopniu mog'lby6 kontTolowane przez wyzsze
piylra uldadu l1erwowego, w tym przez kor';)m6zgowq: .
Uszlwdzenie osrocIk6w rdzenioVlych' powoduje zaburzenia w prncy
p~cherZa i odbyrniey orai zaburzenia pra~Y'narutd6w plciowych. Uszlcodzenia
dr6g zst~pttiqeyeh lub kOIy powodujq utrat~ swiadomej kontroli nad tymi
czynnosdami. Poniewaz ten obszai'naszego ciala kontrolowany jest przez obie
p6llrule m6zgu, objawy wyst~puj~ w Zasadzie tylko przy us~odze~iacl~
obustronIlyeh. Jednak lewostrOlma 1 prawoslrol1lla (zar,6wI10. ezucl0wa, |ak 1
1W powytszych ro~Vla:taniach dla uproszczenia regulac!il. pracy p~cheria j reg~lla.cja, pr.acy
oclbylnicy przedstawiana byla l'lcznie. W warunkach pravndlowych sq to czynnoscI mezalezne,
odbywaj:;.ce si pod kontro1'l nieiale:tnych osrodk6w.
& Rola poszczeg61nych osrodk6w w 'czynnosciach plciowych u kobiety nie jest dohrze
poznana.
.
,
' '1ImY:I) /iO!'OWa reprczcntacja tcj okolicy polozone Set blisko siebie: ,przy ,
: il1illie podlu:i,ncj m6zL,'U, tui pod szczytem gIowy. Dlatego mogi\ by6
:ilo,'nllJ!(()WO C7.Qsto us zlco d zo ne j e dllO c ze s n i e przez j e dn
i"",,,,m ""o,"howc.
'I ,v
- ,--,~
hJ-;, 15. l)llclwicnic p'\:cherza moczowego. Bodice odebrane ze sciany p\echerza lraIiajt
pOjllCL7w,ij CLUciQwy(4) do rogu tylnego rdzenia kregowego (5). StItd docieraji\. do rogu
l ;uuiC|;o (10), do pecherzowego osrodka wsp6lczulnego (8) i prz:ywsp6lczulnego (6) oraz
'I iJl6zguwia poprzez drogi rdzeniowo-wzg6rzowe (12) obu stron. Z osrodka wsp61czulnego
j:"IJI7.Cll.w6j pnia wsp6lczulncgo (9) bodice stymuluj'lce przekazane mog'\, bye do miorsnia
?\vicmcza gladkicgo p~cherza (2), a bodice hamuj!1.cedo miesniawypieraeza (1). Z kolei z.
i' Jdb jJl1:ywsp6lczulnego poprzez zw6j narutdowy (7) impulsacja pobudz!\jtca moze bye'
'\ ::llli7..ll1ll do JI1i~snjawypieracza, a impulsacja hamuj4ca do mi\esnia zwieracza gladkiego. Z
" , 1'11.Cdllicgopoprzcz wl6lma ruehowe pobudzenia' docierajt do miesnia zwieraeza
!l.'"'t1'.:l.!ll'[',<> (3), Z m6zgu poprzez drogi korowo rdzcniowe obu stron (1) wplyw moze bye
\~""'ii/1aIl)' 7.euOwno na osrodelc w rogu przednim, jak i na osrodki,aulonorniczne., (Wl6lm,a
ciowc - linia czama pogrubiona, w16kna ruehowe - linia przerywano-lcropkowana, -iv16lcna
\, "Jolcwlnc - linia Icropkow811a, wI61cna przywsp61ezulne - linia ezama denlea, wl6lcna
IuJlOWo-Idzcniowe - Hlua szara, W~i.ykie!l1wskazano wplyw hamuj'l.ey).
\
\:V tym miejscu dobrze jest moze uzmyslowic sobie Ialet, kt6ry lubi' umylcac
:z.cj \lwadzc z racji piollowej postawy czlowieka. Okolica lcroczowa wraz ze
t!l3jduja,cyllli siy w glctb od niej naTZldamj,to w sensie rozwojowym "najnizna",
rilJa(clJicj oddolona od glow)' olcolica uaszego ciala. Zaopatrywana jest przez
136
!ltoidl rda:eJrniowy carEW, me&~{la1f'is. Jegouszkcidzenia. mog'l poc~~tlcowo. t1.ie
dawa6 tadnych objaw6w w konczynach cIolnych. Na plerw~zym mleJscu wsr~d
, ' 1 't 0 t lca r d Len i owe go' ld'l z a bur z e 111a
obJaw6w w z e s p e s .. d .
Iunkcji p~Gherza moczow.ego, O?b.Ytnl~Y, 1 ,narz'l.".o",,:
Ie j 0 W Yc h. Trzeba tez WSp011li11eC wazneJ, wynika;q,ccJ ~ wlaS(AweJ
P , '0 dlapnwldlovvego
stymulacji receptor6w, r 0 It po s taw Y pIon 0 w e Je .. '
d
' d . m 0 C z u i s t 0, 1 c a. Z problemcm tym WH\Z'l Sly
awanla . . 1
obserwowane u us6b lezlcych trudllosci w oddawanm moczu 1sto ca.
KJasycznie uk 1ads i at k 0 w a t y jest pojl!Ciem odnoszqcyrn sil! do
cz~sci j'tder tworn siatkowatego wraz z ieh pO!'lczeniami.
\"1 obecIlej chwili do uldaclu siatkowatego zaIicza si~ tez wiele osrodk6w spoza
twom siatkowatego. Trndno jest zakreslic granice tego ukladu z uwagi na
IlIllOgOSCosrodk6w, ich slcomplikowane pO!qczenia izloione czynnosci.
Fo\vodltj c to tez trudllosci z opallowaniem tego materialu. Rad'l na to maze bye
d1l2,e uproszczcnie problemu jako wstl!P do poznawania uldadll siatkowatego.
Do uklad\! siatkowatego naJeiy wiele osrodk6w. Jedne z nich
Sq stosunkowo duze, a inne drobne. Ograniczajqc sil! do przyklad6w mozemy
wymieni6 kilka z nich: j'tdro siatkowate bo!:me Ilucleus reticularis latemlis
hdnl sE3Jtk,ow2\~e oIbrzymiokom6rkowe nucleus reticulans gigantoc~llularis.
.ildnl mir,;jsca sinawego lH'clellS lOCHScoemlei, po~e najdalsze area postrema,
,hdnl hn:m;rne i jltdJro gnhietowe nakrywld IlUclellS ~entrn1is et dOI7,alis
I,.glifwti W t Ytom 6 z g 0 w i u, pole nalrryw!wwc bn:uszne area tegmelltnlis
, ,eulmUs, j~Ldro iirodmhrts,:owe Ilucleus interstitialis i istota szara srodkowa
(oI'O!owo~lodqg;Qwa) sM'ls(nIl0a grisea cetltmlis W Sr 6 d rn 6 z g 0 wi u, jl\.dra
~jd~~ib'21G)iJwwe lIuclei iHtmlcwlina1"es thalami, j!1dro poiirod!wwe nucleus
lCi,,,dircmJs aralami i jq~~ro ~lll'Hww~~e w;r.g6r<E3l lwcleus reticrdaris tlwlami w
)J r Z 0 do 1116 z g 0 will oraz hdr~ ZWlI nuclei mphes, ciqgll'tce si~ w z d lu z
c ale go j) 11 i a In 6 z g n. Roia poszczeg6lnych jqder w r6inych zadaniaclJ,
jalcie ~'pclllia ul.dad 3i'llkowaly jest wciqz przedmiotcm badarl. Tylko niekt6rylTI Z
Lyell}itder Hd3,lo ~i~do tcj pory z dose dUZymprawcIopoc1obieJ1stwcmprzypisac
ohcslOiH\ czynnosc,
Neurony tworu siatkowatego wyr6zniaj'l si~ bogactwem
pol it c z:ell, zar6wno doprowadzajqcych, jak i odprowadzajqcych. Do jqder
tWOll! sii1lkOWlltego docieraja, liczne drogi z wielu osrodk6w.
'DocllOclzqdoniehtei bocznice praktycznie wszystkich dr6g
wstQpujQcych i zst~puji:tcych. Zkolei zjqdertworusiatlcowate.go
wychodz,t d r 0 g i Z 111 i e r z a j C\. c e w w i e t u Iei e run Iea c h. Niekt6re z
tych |JolqcZ'cDbyly wspomnialle w poprzednich rozdzialach.
Il1l1q, watn't cechq neuron6w tworn siatkowatego' jest posiadJ.nie
s t 0 sun k a wad lug i c II a k SOIl 6 w, Ict6re c z ~ s to d z i e 1'l. s i (,)
n a d w a 0 d g a I V.z i e n ia: wst~plLj'lce i zst~pujqce. Wypustki wst~plljtce
kierujq siredo przodom6zgowia, wypustki zstl!ptLjqce - do innych oSIodk6w pnia
m6zgu i do rdzcnia lcr~gowego.Na lcj podstawie uldad. siatkowaty dzielimy nel
nnhJ!mQU 9EZtHww~llt1:y w~t1:~rllun,h~~yi tnl.Jmd !li8lHw'P/ClIty &!Hmj1icy. C z ~ S C
kom6rck jqc\er lwom ~;i;\I1,()watego ma charakter neuron6w
po b u clz aj teye 11, :I c 'I. \~~;(~ - ham llj '\ C Yc h. Sl(ld lcolejny poc1zjal
uklac1u siatkowatego llacz~c pobudzaj~CJl; i C:l~C 1ll1J1uuj19.Cll. Zar6wno w
ukladzie wst~pujqcyrn, jak i zstl!puj'lCY.!ll.wYI6- iainy, takie czsci. '
~.. -... .' -'~' '. "'-.~\.
Rye. L Podz.ialy ulclauu siatlcowatego.
Uklad siatkowaty jako calo~6 bietze udzia! w,pracy uldad6w mchowyth,
cZllciowych, autonomicznych, w, pracy kory m6zgu i wzg6rza~ DziEki SWOil1l
nellronom pobudzajqcym lub hamuj'teynlwplywa ria stopiellwrazliwoRci
okrdlonych osrodk6w na bodice ' plynlce z innych :tr6deL W ten spos6b
nlatwia lub utrudnia w danym momencie' prac~ okre3lonego ukladu. 0 ilc
pobudzanie V' spos6!:~naturalny wydajesiI( pozyteczne, 0 tyle trudniejszy cia
l1swiadomienia sobie jest Iakt, ze hambwanie rna r6wniez niezwykle pozyteczny
charakter", ta1ciej machinie, jakt jest nasz uklad nerwowyi. Dzi\(ki obu tym
zjawiskom, modulujqcyrn prac~ poszczeg61nychosrodk6w;' moiliwe jest
realizowartie przez nasz uldad nerwoWy r6znych czym10:ki zgoc1nie z hierarchiq
wazlIosci tych cZYlUlOscidla naszego organizmu i,v danym momencie w i danej
sytul.cji. .' . ' .
Uldad siatkowaty zst~ptij'tCY oddzialuje na rozne
p i I!t r auk! ad 6 w r u c h 0 VII Yc h. ' Dziata pobudzajqco lub hamuj\co na
obwodowe neurony mchoweoraz neurony' posrednicz'lce rdzenia kr;:gowego i
pnia m6zI,'11,wplywajQc w ten spos6R-.Jla~napi~cie.1l1i~$nU..odmchy." Posreclnio
jest tei talzze udzial w wyzwalaniu TIlcb6wdowolnyeh i ZlOZ()l1ychautqmatyzm6w
mchowych .
Prz:ewodzenie bodic6w, wukhdach c2;ueiowyclt jest
r6wniei p o.d d an eujemnym lub dodatnim w ply w 0 m ,z uk! a d
Si at k 0 w ate go z s t t. P ujt c ego. ' Stosunkowo nqj1Cpiej poznany jest
wplyw nIdadu siatkowatego na przewodzenie bodicow w drogach, b6Jowych.
139
l\jiddtnc osrodki ukladu siatlcowatego (np. istota szara okolowodociqgowa) SQ w
~;;]ie w)'wicr3c silriy wplyw przeciwb6lowy. B6l jest szczeg61nym rodzajem
ci'licia. lkJ! jest czuciem, emocj'l i motywacjq. Ma do' spelnien.ia istotnq roly w
}JCill jcdnostlci: wskazuje. miejsce uszkodzellia organizmu lub przed
potcncjaillym uszlwdzeniem ostTzega. Co wi~cej, powoduje przykre stany
cll1ocjonalne, sklaniajqce nas do zachowan, kt6re zmniejszaj'lc b61, mogq chronic
jcdnoczesn.ie organizm przed dalszym usz1codzeniem. .Jednak zbyt dute
l1ilti(zenie b61u maze wplywa6 dezorganizujqco na prac~ innych ulclad6w lub
prow'J.dzi6 do rozwiqzaiJ. niekorzystnych dla orgallizrnu (u czlowicka up. pr6by
samob6jcze). Jakby w przewidywaniu takich sytuacji natura zaopatrzyla nas w
Wcwlli(trzne ulcl:ady przeciwb61owe. Mogq by6 one uruchamiane w raxie
potrzeby.
UkJad siatkowaty zst~pujqcy trady~yjuiejuijest uznawallY
za C z ~ S (; aut 0 nom i c z nego uk I ad u ne r wow ego. Drogi
w:\'chod7~lce z nicgo dzialaj'\. na pnio\)'e j _rdzeniowe .. skupiskak.oIilQIe.k. c
lUlOllornicznych bigrqc.\\,. tenspos6b, ildziatw.homeostazie'poprz~z;::WP,l:Yw.)H: .~
odrucbyautonomiczne. . , ".J
WstteP'uj'lCY ulclad siatkowaty poprzez sw6j wplyw na
o;rodki przodom6zgowia, w tym na kory m6zgu i wzg6rl.e, m 0 Z e
wywolywa6 zUliaIl~ w og6lnej aktywnosci naszego
II k lad U e r wow ego. W tworze siatkowatym znajdujq sil( okolicc,
kt,irych pobudzan.ie moze powodowac wystqpienie stanu snu, lub przeciwnie -
pr:Lcrywac Sell i wprowadza6 osobnika w stan czuwarua. Sen niejest wyTazem
bCZCZ)'llllosci i odpoczynku naszcgouldadll nernowego. Jest okresem
wY\Q~:ollcjpracy, tyUcor67.J)ejjakosciowo od pracy wczasie czuwania.Sen must.
bye J.ktyvYl.1ie wywolywany'pi'iGztzw.., osrodek snu, kt6ry umiejscawiany jest w'
tworzc siatkowat~m tylom6zgowia~..... kolei,-''-l:iW7:lJn:'de!, . ciuw21nia
IlllI~ej scaWiari.Y'-jest:"w-lw6-i:ze'-si;tl~~atymj~S.9.sJ.rI19.z;go:Wl~.0 Uszkodzcn1a
sn'1CJmozgowia S'l bardzo 'giuiIie~-"p,ml|ewaz mog~ dawae stan ilieodwracalnej
spi'lI,zlci. TrLeba jednak powiedziee, ie stan spitczkowy, cho6 wyglqda
podobnic, ma aa og6t mato wsp61ncgo zc snem Iiz:jologicznym. Ilosciowe i
jaluJsciowc zm.iany stanu czuwania (czujnosc, uwaga; odpn~zeilie) rowniez
7,wi,V;lnc S'l z dzialalliem u1dadu siatkowat~go wst~puj'lcego. .
7 rI"
11"

1'"
l
l,
;\\. to dose dawno |emu odkryte osrodki pniowe. Nowsze badanis. wskazuj'1c na istnienie
podolmic lzialnj\.cych osrodk6w rownie;!; w przolom6zgowiu. Trudno powicdziee, jakic S'l icll
wzajelllIic relacjc w lmnnalnie Iunkcjonuj~cym organiz:mie.
Ukl.ad nerwowy olayty jest t r z e m a b Ion a 111 i IlOs D\.cymi. tlaz.w~
. Dwie z iuch S(l pochodzenia neuroektodennalnego, sC\.clenl(le 1
opou me:fltr2gC5. c, .... ..
delilcatnc .i bywaja, l'\.cmie nazywane przez ~lnlcystow ~PQJr8!fliH ~n"kh.mH.
leptomelliflge:r. Trzecia, najb3sdziej zewn/(trzna, Jest znaC2'.llte grubsz.a 1 bard~o
. t . ~-nn;;yanaJ'est odpowiednio opoJU~ twarc1;1J. pachvmeninx 1. Tworzy st~
spOtS a 1 ll=J .,' b' .
ona z tkanki }'lc:mej, bye mote przy udziale kom6rek poc!Joc!.z:C\.cych z ~e |em
.nerwowych. Opona twarda dura mater jest o~on.I\.0 znaczenIU mechalllc::nym,
ochronnym '. i mocujC\.cym. W' janJ..ie czaszlu bl~:ze ona ~)on~dto l~dzlal w
ogmniczwllu przedzial6w zajmowany~h przez rozne. CZQSCI. mozgo
WIa
.. Jama
czaszki podzielolla jest przez wypustla opony tward~J na dWle przc.strzelllc. ~'.
to: p r z'e s t r zen. n a dn ami 0 t ow a, poclzielona. z. koler nl dWl~
symelryczne cz~sci przez SUiCl'p mozgu. falx. cereb1 .1 P r.z est ~zen
pod n a ill i 0 to w a, oddzielona od przestrl.em. uadn~nu~tow:j lJ\alm~te~l
mo:idz!ru (ell(oniwl cerebelli. W prz:cstrzen.i nadnarruotowcJ lez'l. polku1e mozgu,
w podl1aJ~otowcj - m6td.iek iprawie caly pien m6zgu.
Rye. 1. Celltn~.lna ezysc jamy czaszki z\waiia pomi"dzy brzegiem doln!m ~i~rpa m6zgu~
wcilciem namiotu m6tdZku omz przepo~ll siodla. Widok. od stronY,Jewe
j
CZYSCI. pr~es:rz~J~
nadnamlotowej, Strmlka g6ma pokazuJe drog, pod slerpe~ ,mozgu, do prlwcJ cz"sc~
przestrzenl nadnamiotowej, strzalka dolna - drog~ prLez WClICle nauuotu do przestrzerll
podnamiotowej. .
Obie przcstrzenie spotykajQ si~ ze soba" w central?r;:j .czI2sci jarny ~Zi.\s.z!u.
Przes1rzen podnamiotowa lqczy si~ pouadto ha pOZlomlc otwom wwl!uego
Od tych wla.~nic nazw tworLone S?, okrcs~cnia. stan6w pat.olog!cznych zv:i\zanych Z opOI.Jami:
np, leptomeningitis (zapalenie opon mi"ldClclr) pacll)'me!l1l1gllls (zapalenJe opolly twv.nJcJ).
Jill
c,as7ki z kanalem krt;:gowym. W czccsci srodlcowej jamy czaszki leZy
hcsolllozgowie srodkowe, rniydzym6zgowie z kornor'!. trzeci'!. i g6ma czs6
sj"(}um6zgowia.
Zwi~kszellie objcetosci dowolnej przestrzeni (wywolane krwjakiem, guzem,
n|;rz\Okiclll m6zgu) b~dzie powodowa6 przedskanie si~ jejzawartosci do
';;lsiednich przestrzeni. Z uwagi l1a wqskie wyloty w,!zystkich przedzial6w
,lochodz.i6 ht;:dzie do ucisku zar6wno tkanki przetnieszezaj'l.cej siy, jalc i
i!()rll1~l.!nej zawar!osci wylot6w; czy1i do tzw. w k I j now ani a.
powstawaJiiu plynu. m6zgowo-rdzeniowego; .ogranicza przestrzell plylioWq
zewn~trznq, wytwarza rnechanizm odprowadzania plynu do krwi (patrz slr. 29).
IOp~na mit;:kka ,doprowadza tcetllice do tkank~.nerWowej i otacza je w gl?bi do
pOZJornunaczynprzedwlosowatych. Podobruc otacza w tkance nerwoweJ i;yly.
;Napoziomie naczyiJ. wlosowatych zasttrpowana jest przez oslon.-lcyutworzonq
'przez wypustki kom6rek g1ejowYch.
: Wyehoclz.qee z ukladu' osrodkowego nerwy otoczone's't wypustkarni opon
az do swoiehzakonezen. U1dad nerw6wycaly, rime tylko Qsrodkowy, jest wi~c
'oddzielony od otaeiajqeyehtkanekprzez opony Iub, iell odpowiednild
(np. opon~ twmd't z:Mtr;:pujena obwoe onerwie). Czynno~eiow'l. kontynuacjq
tej izolacji wewntrrz tkankjnerwowej jest szczelndsc jej naczyTIwlosowatych, a
w splotaeh nacZyni6wkowych - szczelnoS6 blooy utworzonej z Imm6rck,
wydoHd ependvma., W lconsekwencji tak:1chstoswJ1c6w, niorIoi6gicZJlYC~1!,
przestrzer'i zewn'l.rrzkom6rkowa uldadu nerwow~go, zar6wno osrodkowego, j*',.
i obwodowego nie kormmikuje sitr swobodnie z przeslrzeniq'
zcwoQIrzlcom6rkow'l. iilnych tkanelc. Stan ten okresla si~ pojt;:ciem :' bar i e r y,
Ier e W - ill 6 z g. Kom6rki wytWarzajqce barier~ aktywnie i.JCzestnicZ~l w.
wymianie skladnikow pOlllit;:dzykrwi'l.'i tkank'l.nerwow\.. Na skutek tego wiele!
slIbstancji ma jone st;;zeniew uk1adzie nerwowym, a inne poza jego graoicami.:
Ponadto, niekt6resubstancje obecne ogalnie w organizmie mog'l zupelnie uie \
pojawic si;;w uldadne nerwowym. Doty6zy to m.in. nielctarych lek6w. PoclaI\C
og6lnie oie docierajt do ukladunerwowego wcale Iub w minimalnej jlosci. Jesh
leki te maj'l zadzialae wlasnie w ukladzie nerwowym, !conieemc, sLJje ~i\;
ominir;;cie bariery krew-m6zg. Mo:tna to, osiqgn'l6 pOdajI\.c leld do przcslr;;:clli
plynowyeh. ' . '
Dost;;p do przestrzeni plynowych bywakoniecz.nyzkilkll
powod6w. Po pierwsze, w przebiegu wielu chor6b mogil pojawiac si~ w pIYlli(~
m6zgo'vvo-rdzeniowym charakterystyczne zmiany i badanie plynu prL~cprow,HI7,;\
5iI( mtynowo w przypadku prawie wszystldch chorab neurologicz.nych, Po
drugie, mote zachodzi6 wyzej wspomniana kol1ieczllosc podallia leleu do plynll
m6zgowo-rdzeniowego. Po trzede, motn'a stosowac rodzaj,:wieczulenia
chirurgicmego polegaj,tcy na podanill srodka znieczulaj:'loego do plynll
rn6zgowo-rdzeniowego. Wreszcie, do przestrzeni ph.Ii1ovV'jeh moina
vvprowadzie kontrast radiologiczny celem vvyIcommia pewnychbnda:n
morIologicznych oGrodko~vego uldadu nerwowego (jest tospos6b bac1ania
tracqcy obecnie znaczenie z uwagi na rozw6j nowych metod obrazo'wania).
Dobre warunki dost~pu do przestrzeniplynoVl'Ych stwarzaj;t. przede
wszystkim rozszerzenia jamy podpaj~czyn6wkowej, zwane ;zi1)fi~lmikmmn
p(ldp~j'l'~;cYI!ll61'Vlu),Yl'YBJJli cisternae sMbay.~chN(JioIeafe:s. ,Miejscem rutynowego
pobierania plymi do badania jest ElGiomHr l~dvwnlH'.r'jcLstema lrmtfmUis zawarty
miedzy stoikiem rdzeniowym a dolnt granicq jamy podpaj~czy116wkowej, czyli
rozciqg3jqcy si~w kanale kr~gowym na, pozjomie oel drugiego lcr~gu
Id.twiowego do drugiego (lrzeciego)kt~gu kt-:Lyzowego. 19l\) punkcyjlll'
i(.)'<:. 2, Wldin()wl1nie we weiQcie numiolu i W otw6r wielki. Sehcmaty przckroju ezwego
,';'I)dlcowcj cZ;OSci jamy ezas?;lci. Po stronic lewcj przedstawiono skutki zwikszcnia obj'(tosci
przcstrzcni podnamiotowej, po prawej - skutki zwi"kszcnia obj"losci przestrzeni
nil d ililllliol owej,
Z' klinicznego punlctu' widzenia najwatniejsze Sq stally wklinowania we
\Ycir,:cienCllIliolu i wldillowania w otw6r wielki. Zar6wno p6ticula m6zgu, jak j
lolJak m02:dzku mogt (oczywiscie w r6myeh sytuacjaeh) wehodzie we wd't\Cie
D\l::l;llUiO~Q illci.'i!.Jm {eldarii. Zawsze b~dzie to powodowac ucisk lJa sr6dm6zgowie.
.h\l: WSpOlTIni3110, W sr6dm6zgowiu zoajduje sir;:m.in. wainy osrodek czuwania.
Ficnvszym almmuj&,cyrn objawem wklmowania we wcil(cie namiotu moze bye
!J1 CI6wllOSC :trellic, spowocIowcma uciskiem rierl'vu okoruchowego (patrz
;;(l. 125). .
Wldinowanie m6zdku (migdallcow m6Zdzku) w otwor wielki moze miee
IliiJ!lle skulki z powodu l1cislm na rclzCli przedluZony i znajduj'l.ee si~ w nim
;yciowo W2lZJle osrodki oddechowe i kr'l,Zeniowe. W eIekcie ucisku wystqpic
1l()T,0 zatrzymanie krqzenia i oddychania i zgon. Objawami narastajqcego ucisku
W rdzeIl przedluzony Sq nudnosci i wymioty, zwolnienie cZQstos,cipracy serca i
r:aburzenia oddychania (palrz Str' 116).
Opona lJ1i~kka, w roZWOjll wt6rnie rozwarstvviona na dwie opony: O>jpOffi\?
pia l'fw(,zr i {jl1[D4])~i\: p;njt'G:Z':ll. aradmoidea nie ma wi~kszego znaczenia
mcclwIliczllcgO. Spelnia ona jednak inne istotne zadanja. Bierze udzia! w
iI'l.
1:(
( 1:11
, i,,!
"
wprowadza si~ przez. wit;:zadlo z6lte zwykle pO m i yd z y 1uk ami
Ii 1,; g 6 w L4 i L5, matna tez wykarzyst.ae poziomy LS - Sl oraz L3 - L4
( a k t 1 C i c I Qdi wi 0 we). Czasem stosuje si~ dojscie do zbiorni~
wqji;ol!Hww(}-nJ!zerr!io'W~go cistema cerebelfomedlillaris. IgIl( wprowadza sii2 przez
b10rWszczylowo-poty1icZl1~ tylll't pomi~dzy l:ukiem tyln1'm l(J~gu szcz;ytowego i
usk'l kasci potylicznej (nalducie podpotyIiczne). Wreszcie w szczeg6Inych
przypadk~ch stosuje sit;:nalc1ucie komory bocznej po wykonaruu malego otworu
IrepanacYlncgo w czaszce. Db podania lek6w, srodk6w znieczulaj'lcych i
llOll(ras(ll zwykle stosllje siQdojscie It;:dZwiowe; ,
7.atolca opony
lwardcj
, sr6dblonck
ItyG, 3. Kolcjnc sladia powslawania zalate opony twardej. Opis w tekscic poniz.cj.
. \V k a Ii ale k r t;:g 0 W Ym opona twarda sklad~ siI2 zdw6cll' blaszek, .
lJ1lydzy , kt6rymi' zClwarta jest rzeczyw1sta' jlH1IIa n;uHward6wiwwa
Cal'lUH cphlgrale, wypelniona tkankq tluszczowq. W prLeslrzeni tej miesei siQJU.iu.
, ~;:\l}~tyRH! Irr~gowy wewJrD~1l.?nyplext4s venosus v~ebralis if/fartUS, W jam ic
l; 'L ~, S z Ie I analogiczne stosllnki pierwotne ulegajq, w trakcie rozwoju zmiau.ie.
13b~,I.ki opony twardej zbliiajq, si~ do siebie" wypierajl1c stopniowo tlcall.k~
(/IIST.CZOW'ti rozsllwajitcmiejscami zyly splotll wewn~trzczClsz!cow'ego.
l'rzylc~ajq.ce do siebie male z1'ly lqczqsiQ w wi~ksze pnietylne. Blaszki opony
tw;ndcJ pomi~dzy Iurni zrastajq siy i jam a n ad t war d 6 w lca w a z n i Iea.
OlOCZ011Cscisle oponq, twardq, ryl:y traeQ swojQ wlasciwq scian\l, zaehowujqc
jcdYJlie sr6dblonelc. Tak powstaj'l. zliltaki JljpOl!1Y twardej sinus dume ma{,is -
uujkalny radzaj naczyll tylnyeh.
Mimo te w jamie czasz1ci po zakoiiezeruu rozwoju rue istl1ieje jama
1l3dhvard6wkowa, moz.e 011a na HOWO pojawie sj~ w wyniku rozwarstwienia
zlepionyeh blaszelc opony lwardej np. przez krew wyplywaj'l pod du:l.ym
cisnieruem z ptlcruQtejtQlniey oponowej (Ier wi a k n a d t war d 6 w Ieow y).
Istniejqca normalnie minimalna (potencjahla) Pr7li::tU'1.:~Jii p(l~fthmR'Q~oVY!~Qwa
spfl'fiMm sllbdl'~vJe r6wniei alOze bye miejscern gromadzelua siQ w warunkaeh
patologicznych plynu, np. krwi (Ier w i a Ie pod t war d 6 w k 0 W y). Oba tc
stany S'l. bardzo graine i potencjalnie srniertelne, W iell wyniku docllO~i do
przemieszczeIl j ucisku tkanki nerwowej. W dzisiejszych czasach podW
te
w
odpowiedllim momcncic leczcnie ehirurgiczne ratuje zycie chorego, a cZ,r;:sto
daje nawet calkowite wylcczenie.
kre;;gowego. Tc~ria ta w zasadzic sprawdza si~ w praktycc. Sq jcdnak pewne
zastrzczcnia. Ot6i, (1) gal~zirdzcnioWychbrakUje na czt;sci poziom6w, (2) nie
wszystlcie tytnice korzeniowe s&. na. tyle dui:e, aby dotrze6 do powierzchni
samego rdzeniakrygowegoi (3)'pnietyInic.rdzcniowych tylnych m6gq bye
lliekomplclne .. W warunkach pra\Vidlowych jest tow'yr6wnYW~llleistllieniern
silniejszych galt(zi rdzeniowych i tyt1lic ko|zenioWych W si\siedztwle. Jednak w
1
przypadku Zc"lburzeniadoplywn krwi przez te w!arue si1ne galZie rdzeniowe
ilose krwi. docierajqcado pewnegoobszaru,rdzenia 1at(gowego. mozenie bye
wystarczaj'l.ca. ." . ". .'. ...
.' . -. . . . "''\.~.-' . " . . . '.
CeclJeL c!tarakterystycznt unaczynienia tt(tnlczego osrodkowego uldadu
i1c;Jwowcgo jest obecnos6 dose licznych zespoleil dui:ych pni naczynjowych.
kdnate W odcinkach obwodowych, a szczeg6lnic po wnikni~ciu do tkanki
ilcrWOWCj, t;;(nice zespalajq si~ bardzo rzadko. Oczywiscie sieci wlosowate
J.lviiIl311C z r6Z:nymi tytnicami lqcz'l sit( ze sobq, ale nie jest to wystarczajtce dla
powstalJia (szczeg61nic w kr6tkim o1aesie czasu) wystarczajtcego krtzenia
obocZTIcgo. Dlatego ty(llice osrodlcowego uldadu nerwowego nalei:y traktovva6
t '.(t n ice k 0 Il cow e. Brak przeplyvvu krwi przez t~tnic~ koIlcowq
poz:bawia zaopa(rywany przez ni'l obszar tkanki dost~pu do tIenu i skladnik6w
odzywczych l w eIekcie doprowaclza do martwicy tej tkanki. Jedynie w
pr;:ypad!cach bardzo wolno pogarszaj'lcego silt doplywu krwi z jeclnego ir6dla
istnieje SZ311S8. na powstanie i rozw6j eIektywnych dr6g krq.zenia obocznego.
R d z e r1 Ier ~ g 0 w y unaczyniony jest przez t r z y g I ow n e p n i e
| Q t n i c z e zasilane przez mllogie galc:;zierdzeniowe odchoc.ln1.cena poziornie
pos?:czeg61nych metameraw od t~tl1ic przebiegajqcych w bliskosci otwor6w
jjli(.;dzylcn~gow)'ch. Pomi~dzy pionowymi pniami t~tniczymi istniejq liczne
ze;:;polenia dziQki naczyniom IqGZ3"cym0 przebiegu poziomym.
Na powierzclmi szczeliny przedlliej rdzenia kr~gowego uldacla si~
nJ!:jJarzysta tt!;~rJBRiC21 nllzecnllD[)W3 pu~[hl1iaarteria .rpinulis aJlteJior. U gary powstaje
Olle lla pozimnie kaudalnego odcil\lca rdzenia przedluzonego z dw6ch t~tnic
:clDcniowych przednich odchoc!nWych, odpowiednio, od dwaeh tr.;tnic
ien;l;owycb t.u:?;przed iell polqczeniem si~ w t~tnic~ podsIawnq. Nii:cj t~tniea
il.Lu;niowa pr:z:ednia jest wielokrotllie zasilana v krew przez t~tnice korzeniowe
prz.eclnie (patrz pOlliiej). Dwie a~wke nb:1::llAir|Jwte &yDnne arteriae 1>pil1flle:r
/o.,'cr'ales 111dadajclsi\? przy bmidzie tylno-bocznej z katdej strony rdzenia. Od
l\:(nicy krl(govvej odchodzi po ka7.-dej stronie jedna tvtIiica rdzeniowa tylna. W
dolllr,;j cZiCsciodcinka szyjnego rdzenia kr~gowego kaida z tyeh t~tnie dzieli si~
na dwa pnie: przysrodlcowy i bOCZllY.Na calym pl'zcbiegu t~tnicc rdzeniowe
tyG zcspalajl siC2z licznymi tI,ltnicami korzeniowymi tylnynu (paIn; poniiej).
Metameryeznc gI.llD~a:ie n\\l'ffDllnOWe rami lipilfales odchodzq, w zalei.nosei od
|Jo1.iomu, od r6z11ych t;:tnic.Galt(zie rdzeniowe wnikaj'l do kanal.u lcr~gowego
|Hl.ic:': otlVory mj~(lzyJu-vgowe, przechodzqc przez nie razem z nerwami
nilr:niowymi. Unaczyniaj'l one w spos6b odcinkowy sciany kanalu kreegowego
ur:J:I.przebijmlc\. opon~ tward'l i dziel~ si~ na dwie ga1~zie koiicowe,zwane
!wrzc~~UI1i~wl.r'r7De[j1an~ i t3'|~1~ arteria radicularis (wref'io et pO!Jlel';or, letore
IV7:dluz |corzEni nerwow rclzeniowych dochodzq do powierzchni rclzenia
i;;';;gowego. Tll perez zi::spolenia doprowadzaj1J:. krew do gI6wnycht((tnic
rdz.eniowych. Dzic;;ki takiemll uldadowi zamknit;:cie nawet killm segmentalnych
,'cAyzi rdzeniowych teoretycmie nie powinno zagrozic odiywieniu rdzcnia
i
, gala;'
.i .rdv;niowa
: .~.: .~ .. ;~. .-.- ::.- ... tzespolenie
. popI7.eC7l1C
tylnica
rdzcoiowa przcdnia
~yc. 1. Naczynia u;:tnicze rdzenia krgowego. TItnicepr7.cdniej powierzchni rdzenia - czame,
t~tnice tylnej powicrzchni.- szare: . .
Na szczeg6111qllaSZ4.uwagli zaslugllje tzw. t c:; t n i c a A dam Iei e wi c Z 3,
czyli t~~li1e<l:a. ),wa-z.:l.1Iiowa w.iitelka llrlePia "ad,cular,', mO[JIJa. Jest t 0 bar d Z 0
s i In a t 'f,: t n i calc 0 r z e il i 0 w a p r zed hi Il, dochddzqca na poziomie
lcorzenia przedniego nerwu rdzeniowego T h10 do t~tniey rclzeniowcj
przedniej. Jest ona zwykle naczyniem niesymetrycznym, lewostronnylll.
Zaopatmje w lcrew' dutyodcinek rdzenia lcrygowego. Jej zatkanie moze
spowodowa6 bardzo powatne sleutki, por6wnywallle cz.ysto z meclmnicznyrn
przerwarriem cicUsloscirmerna. .
Z y 1y rd zen i a k r li g 0 w ego powstaja" z sieci :tylncj- oplatajqcej
jego powierzclmi~~ OdpIyw krwi z sieci iylnej rdzenia' piowacJzi lla wieht
poziomach poprzez iy~y konell1liow<'e ve{Oae riulicM!IIIff'e!J do llpnllltu 1,i:lflfglllwiCgo
w<ewn1'~R7lTJego ple.ws VeJlC.1~JS'vmebmlis if/temus, le:l:qcego" w' . p r z est r zen i

:1

, \ t
t
,

t
" ;1 d war d ) w k 0 we j, a st'l.d 'ZyAami ma~d:rylm;goWymj vellae
i"i,"" (,{mlr,! (przcz olwory nllydiykrygowc) do splotu kr~gowego
.1 "'(','L' ~Ji i.vnq.';H plow; I'Cf10SUIi verrebralis externus. U' gory dodatkowy odplyw
1)(Jill /n. i:yfly nbA"U~no'Wc I'CGllle spiFlale5 idzie do iyl kr~gowyth vell~e vettebrales;
UllaGl.ynic,nic m6zgowia zwiq;z:ane jest z czterema duymi pniami
l~llljC7"Yllii.Sit lo parzyste t<;hllke lrr~gowe arleliae letteurales oraz p3rz;ySte
!\,:UBlflce 2':yjRlC W~W!J~tnlllllearterial' carotis inlema/'.
Tv t n ic a Ier y g 0 w a, po odejsciu od tlttnlcy podobojczykowej llU
poziomie otworu g6mego kiatki piersiowej, kieruje si~ -ku g6rzc w kanalc
ulwor:zonym przez otwory wyroslk6w poprzecznych kryg6w szyjnych od
sz.6stego do pierwszego. Nasttpnie nad lukiem tylnym kr~gu szczytowego zagina
si;-przysrodkowo i przebija.i'tc btoD!~szczytowo-poty1icZIl'l oraz 0POll~ tward'\. i
|JJjreczyn6}vki( wchodzi w otwarze wielkim czaszki doprzestrzeni
pocJp:0~czyn6wkowej. Dalej biegnie do gory i przysrodkowo po stoku, spotyka
jc(!llUimicllll'l. t~tllicy drugiej strony i l'lczy si~ z ni'!, Wytwarzajq,c nieparLystq,
tr&""iG:~ PINh~(llVYH~'l arteria lHlsilaris.
. T y 1 n i cas z y j n awe w n ~ t r z n a odchodzl ad l~tllicy szyjnej
W;;J1'lIIICj nil szyi i bicguie ku g6rze' w przestrzeni przygardlowej w kierunku
{t ""Ol! zewn~trznego kallalu t~l:nicy szyjnej, Przez kanal It;;tnicyszyjnej, zawarty
Vi C/,l,:(;c\ skalistej kosci SkTolliowej, t~ttlica szyjna wewnrlrzna wchodzi do
czaszki. Po przcjsciu przez otwor wewlle;,trzny kamlu ttetnica szyjna wewn~trz.O.a
raua w swiatlo zatoki jamistej. Dopiero po przebiciu gomej sciany zatoki
jiJIllistcj i opany pajQczej t~tnica, szyjna wewnQtrzna osiqga jarnQ
podpaj;-.czyn6vykow'l,
TQlllice szyjne wewnQtrzrie i tlttnice kr~gowe po vmilmic:;ciudoprzestrzeni
pod|lojc;;cz:ynowlcowej~espalajq siQze sob'l talc, ze mote v0tworzyc siy tzw. 1{Q~o
l'['ll!lik:!ce mo;q:;M circr'us attcrioslls ce.rebri, zwane tei: ko~em "Villhlll. lstnienie kola
Willisa powmno zapevvni6 llaletyty doplyw krwi do m6zgowia nawet przy
J.:ltI11c.l1iyciu cz~ci pui. doprowadzajqcych krew do tego kola. Prawdopodobnie .
\. l;lk ;;iQ wlasnie dzieje u uiekt6rych ludzi.Jednak u wi.elu z nas kola to niejest w
Pl'lili wy!csz(a!colle, mote bye niekompletne lub cz~~c naczyll skladajqcych si~lla
n !((ln 1l1OZ-.C bye banko cieuka. W6wczas zamlmiyciu ptz:eplywu w g!6wnych
11:1(i)llliach doprowadzajC1:.cych Ierew do m6zgowia b~dCLtowarzyszyc objawy
\ 11',J'!"ic.7.lJc
l
. Za kolcm Willisa naczynia t~tnicze m6zgowia zespalajCLsi~
' ,' " n i ich J:alIlkJli~eiezwykle daje objawyneuralogic~ne.
"h ..
W spos6b typow), tltlnice 1ll6zgu oddaj'l dv:a,rodzaje. gal
y
zi. S'l to ~alr;;zie
, owierzchowne (korowe), unaczyniajqce kor~ 1. ~stot~ .bla1'l. ,P0dJwro:w:t o~az
, ~aJ!(zie glt;,bokie, :z;wane tet' galltzia.mi p~eszywaJqCYIUI (perIoralomnl1), ktore
zaopatruj'l istott';?bia!&.w g!i(bi p61kul1orazJ't
dra
podkorowe.
(~tIlica
srodkowa
'm6zgu
(,(niea
OCZlla
, tt;U1ica szyjna
WCWllytrz:na
I III' 1';,01"'1 J.:IIHlIlJilla':. ze ehoc ttnica szyjna wewnlrz:na jest tylIco jednll z kilku
(',i, J:I\)I',,(rllj;~cych m6z.gowie, jest ana jednoczeSnie jedynll t~tniell
.1" I'" I I II j '\ q g a I Ie Q 0 eZllq (istniejq,ce z.espolenia pomi'i'dzy galziami. t~tnicy oc:znej i
,d" ""," 1\"i,y t;/.yjllej 7.eWIl\?Ir:znejS'I. tu praktye:znie bez znaczenia). Jeteli ulega zamknj~ciu
" rill' , ,. I'ill" \\'IOWIII,:117.1Ii! przed oddaniem t~tnicy oeznej, zas kdo WiHisa nie jest dobrze
,. ,I 1,,1,""", (lhiHI'VCIll, lclbry z dUZym prawdopodobienstvl'ern moze wystapic, b~dzie slepola
(d',1 IlL) ',It"lli(~ /:UII!IIIi,;:cifI.
\1
Rye. 2. Kola tlnicze m6zb'tl , . '1
.!' " 1fl'a' c~I'eb;i af1(erlol' unaczyrua przI;;d.me 2/,
T,tm~llJ przeuma mozgu m e - , . .
owierzchni 'przysrodkowcj p61kuli m6zgu, nieZl1a~Zll1e za:llO~~~ s:~Ol1l~
~bszarelll zaopatrzenia na powierzc1miy g6mo-boc~q 1 dol~E\., p~Jkul~. ~~inH:a [<:
" ,', . t' d' I w WlaczyJlieniu odnogI przedmcJ 1 kDlath\ t01cblG
b1CIZC tez CZyS 0 ,11 Zla . . - h .
.' W b arz'e J'eJ' zaopatrzema korowego lezE\. m.m. rue owa 1
weWDI(UZlleJ. a S2 '. . . L J" I - .
czuciowa reprezentacja przeciwieglej koI1cz~y dolueJ 1 ~~ieJ ~ co !(,y (J'OC~OW~J;,
. Z'tego -wzglyclu zaburzenia krqteniaw t~tmcy przc~nleJ ~OZ~ mogtr.\V'. a~
-, 't' . . nia osrodkowego przectWIIeJ kanczylly dolne|.
objawy w pas ,3.Cl po raze " 1 t ~,'
Uszkodzenie galt';?zikorowych mote tet d~wa~' O~Jawy Cz.UC1?We, (0 :yc~.'lce
r6wDie:i.przeciwleglej konczyny dolnej"przYJmuJc SW ponadto,_ z.c zaburzema ,w..
: , rze lywie Iml'i w galliziach przeszywaJ&Gych (torebl~ov:ych) mog'! ~oWOdOW':0
P P, ' ,~. 1 rauuenno-I:vvarzowego czyh medow13.clu asradkowcgo
, wysuyJlErue .LvY. zespo u, '". ' . , b . .., .
. ' J ,,' konczyny g6mej po stTome przeclwnej. Za urzenw plaCy
mlQsm g,owJ I, . ' 'II d . b . Ollnym
llarz
q
d6w W okolicy leroczowej wystQPujq, zwy ( e oplera po 0 user '-
uszkodzeni u.
1. d' UJJaCTl1ll\'a dwy obsz8r
'jf<"micfl sr)J~kowa 1!JlG~g\! (!fiend cel'cvn me la, '~J
", . l' 'mo bocznoJ' wY~py oraz bleglm skrol11owy p611l:111i
leory nu povVlefzC illl go - v , oJ bl
6
'. ' c"toslltllwwo silne gal"zle tore mwe ow.:.
m6zg11. Daje ona r wmez lczue
,",ic do eiala pr~z:(Q,:,al1ego. ,Gal~zie torebkowe tmaczYTIlaj'l odnogl;) tylll"-
"", ! li(J WCWJl;:l.rzllCj1 blOr\. ucbal w unaezynieniu jej pozoslalyeh ezsei. W
,d ,,(117); zaopllrzcnia tt!liey srodkowej Inozgu let,,- korowe osrodki ruchowe
. T,Wii\ZanC z glow'l i Jconczyn'i g6m'i. W tym~bsz.ar:z:e leiy-te:I~.
, "" 1)"\'. osrod~k sl~ojarzonego spojrzenia w bok. Nieparzysle dorni!lujtce '.'
:.11 lzeillowe oSlOdkl korowe IezIt w jednej Iub w drugiej p61kUliriloigu w
'il)' z:aopalrzcuia t~tIliey srodkowej. Przy zaburzeniach hq:zeuia w obrt(bie.
i" ,;(;zcg6~~ych |~alyzi Icorowych tytnic~ srodkowej mozgu objawy mog'l. bye.
rOZlle stOS1Ulkowo ogTamczone; Przy zahurzeniach krqienia
l!iJiycDF;yeh pnia t~111icy,. zwlas.zcza przed odejscieni galI(zi przes ~~ajqeych,
chorobowy. Jest. wleloobJawowy. Moterny. obselwowac .przeciwsJ:ronne
IH(!!:llJC pol~wicze. z~ zbacz~niem gatek oeznyeh. w StrOlly oguiska
( ilUl()l!Owego . 1 porazel1lem skojarzonego spojrzenia w stront;Jprzeciwn\..
1!!c:tl)wi?dO\~1 towarzyszyc m.agq zaburzenia czucia w tym samym obszarze (tzn.
\\'i )|ZCCl\'I11CJdo uszkoc1zema polm.vie cillia). W przypadlcu uszkodzenia w
. dominujqcej .wy~tc:;pujq zvvylde Ziburzenia mowyo charakterze aIazji.
)OLldlo Jl10gQ pOJawlc si~ inne objawy zaburzell r6inych -~,;,y;lilo~Ci~'
. . wYlljb~qec z uszkodzenia nieparzystyeh osrocllcow w pollct/li
il\lj(LeeJ lub poc!leglcj, odpowieduio. Uszlcodzenie jQder podstawy moze
\' si\l Hp. plz,eciwstrolluym zespolem Parlcinsona. }Jiedolmvienie ezysci
1\ (ureb!ci wcwn\Otrzncj moze objawiac si~ jednoimiennyrni (polowicZYllli,
!: i|,)\lLowymi lub jeszeze Jl)lJiejszymi) zaburzelliami w przeciwnej polowie
widzcnia.
l<;lnic:l/
srodkOWil m6z.gu
.. 3. O~)sz.ary tlnac~yni,enia ko')' .l1a powierzchni g6mo-bocznej p6lkuli rn6zgu przez Irzy
1, 'lIC~ moz.gu: przedllI!\., sroclkowq 1 tylnt.
TttUlkiQ ~]!~m~mlJ,zgiUl aF1c(ia cerebri posterior zaopatruje tylll&. 113
1)',)\\'icl1:c!mi pu;ysrodkowcj p6lkuli mozgu, doln\. powierzchlli~piala
u|Jiowego :La wyjettkiem bieguna skrowowego oraz bierze duty u(lZiiil w
lli'i,c7.ynieuiu tylilcj cZI;)sci powierzchni gomo-bocznej. VV szezeg6lnosci, w
"b:;;~HZC jej :wapatrzenia Iwrowcgo leZy lcora ..v.rzr0koyva .. Tr;;tnica tylna mozgu
ponadia du;1;q tyluq ezi,OScwzg6rza i toreblci we'vvllI(trmej oraz bierze
udzial W uillczynieniu pllia . m6zgu. Zaburzenia'\y' Icr\.zeniu: w obszarze
zaopatrzenia tej t~tlllcyrnaniIestowae. sit( mog\. jednoimicnnym niedowic1zenlcm
. pqlo""iczynl"Mog\. wystIliJic tez zaburzenia cZllciowe i nlchoV'/e zw-illzalle z
llszkmlzeniern wzgotza. .
t'ttniea
~rodkowa m6zgu
Rye. 4, Obszar zaopatrzcnia kory on powicrzchoi przysrodkowej i dolnej p61kuli i116zg~ przez
lrzy Itttnice m6zgti: prZi':dlli~ SrodkowI\. i lyllJ!l.
T6(drriica pGOh~m;.ynla ar1r.ia ba',ilarrs oraz szei eg llnych t~tnic, kt6re
odch9dz'\od niej lub od t~roit kJr~1bowych ilttenae vatelJmles, zaopatruje pieil
m6zgu, m6zdZelc i cZ/is6 mi~dzym6zgowia. Zaburzenia Ientienia 'w .zalcresie iell
linaczynienia maniIestowac si~ mogl objawanU usz1codzenia osrodlc6w pniowyc;h
i objawmni uszkodzenia dlllgich dr6g Y~stt;Jpuj\.cych1zstt;Jpujqcych oraz objawami
m6zdtlcowymi.Niekiedy zaburzerua maj\. postac tzw. ;z:espo16w naprzemicnnych,
kl6re charakh'oryzlljl siy wyst~pbwaniem r6znych obJaw6~po Obll slronacl1
ciala. Na przytdad 11iedo|erwienie czysci podstawnej lllostu maze SPQWOdOW,l\;
osrodlcowe poraMilie polowiczepo . stronie przeciwnej do. llszkodzenia
(uszkoclzenie dr6gpirarnidowych powyiej s!crzyzowania) i pcirazt;;Il\C obwodowo
nerwu odwoC!zlcego po strorue llszlwclZenia' (uszkodzenlc wJ6!den
korzcniowych nerwu odwod:qcego, przecislcaj'lcych silt' przez .brzus7J1'l cZlts6
mos(u w kienmlru wyjscia z m6zgbwia). Z uwagi na umiejscowienie w pnin
m6zgu Zyciowo vvanychosrodk6w, niedolawieniew obszarze zaopatrzenia
tr;;lbicy podstavl11eji t~tnic kr~gowych czysto przebiega dramatycznie i prowachi
do zgonu wsr6c1' cibjaw6w ciyzlcich zabuIzenoddecliov'vych i scrcowo-
naezyniowyeh oraz zaburzen swiadomosci. .
o i|e skutk.i zatkania poszczeg61nych pni (~tniczych S'l do przewidzenia, 0
tyle skutlci krw 0 to k u z pt;Jklliytego naczynia charakteryzlue wi~ksza
zmienllosc. 0 objawach' nie deeyduje bowiem obszar zaopatrzenia c1anego
naczynia, ale kielUnelc wynaczyniania si~ kIWi z niego. Kolo Willisa, tak
poz:yteezne w przypadlcach zwe:tenia czy zamlmi~eia pili naczyniowych, jest tet.
miejseem zwi~lcszollego ryzylca w postaci krwotok6w z p~knl(tych t(tnia1c6w.
Tt(tl1iaki (miejseowe rozszerzenie IUD uwypl).klenie t(tniey Z jechlOGZesrrym
oslabieniem jej SCilIDYw tYm miejscu) lubi!\. sit;; pojawial) w niiejscachrozgal'(zien
tetruc, a kolo tI(tnicze mozgu wiele talcich rozgal~zien (poJ'lcze6) posiilda: Kola
i
" I,
t
\Vil!i~;;l Z1nllIZOnejest w plynie m6zgowo-rdzelliowym w przestrzeni
jJodpc\j,cz;Y1J6wlcowej. I(rwotoki z naczyll tego kola Sit gl6wnie krwotokami
podpaj~cZYll6wkowymi i niogit nie dawac ogniskowych objaw6w ubytkowych
' nawe! wbardzo ci~ilich staoach og6lnych. Czasarni hew wyplywaj'lca z duz~
sll~ z P'2kni'ic.ianiszczy swaim strumietliem pobliskq, de1i1catl1qt1cal1k~nerwow't.
Wowczas oDJawoIll og61nym mog'\. towarzyszy6 objawy ognis1cowe. Pl;.:kni~ciu
" mogq ulegac r6wuiez naczynia, kt6re juz zdwly zagl~bic si~ W tkank~ nerwoWi\.
SIOSllll.!cOWO cz~ste s~ krwotoki Z llaczyJl torcbkowych. Zniszczenie duiej czysci
torc~!u wewn~trZl1ej i przylegajqpych struktur moze przypornina6 uszlcodzenie
wyrulqjqce z niedolcrwienia W obszarze zaopatrzenia t~tnlcy srodkowej m6zgu.
J
J. ,
Uti
.
p\Jwien:dlO\'vnalli muzgl! pella media slIlerfieiaIis cerebri i i}'~a pud!\bnvua m/:r:gu
vella bll'iaUs ce["elid. Z y I a s rod k 0 W a po vi i e r z c how n a zbiera krcw z
okolley bruzdy ,boczncj i uehodzi do ",maoId jamil\It~j xillils ca."!!I'IWS14.S\ub d~
zatold hlioo'r'Yo-dremieJIliowej sillus spl:imopcuieialis .. PopIzez dWIC SWOJeOdllOgl
(tyt~ ;|e"piJ\~mj'1cll gormi i doll!lllli vel2a rtf/asfomofica sllper1f.
r
r ef ilifedai) l'1
c
zy ona
zatolc(( jami:,tC\. z zato!ci\. strzalkowq g601ti :tato!~ POjHtl')'O:t;:ZlJIll ,vhws ImItSl'enms:
Z y ia pod s taw 11a powslaje z :iyly pn:edniej m070g1! ~er.acerdlri (J(lte~i(Jr 1
tyly 5n~rlkol'lej gl'tbohi~j m6zgM vena media profullda cereb~. B~e.rz.0 ona. udzl~l w
zbieraniu krwi zar6wno ze struktur pOwlerzc!Iownych, Jvk 1 gl~lJoIClch. Zyla
podsu.;wna l\cbodzi do zyly wielldej m?zg;t (patri p~nizej) .. " T ., ~
Zy}y gIi'l:bokie FeFlile profundae zbleraH krew z ,lstOty ImueJ.w gl~bl m~zgu, ~
jqder podkorowych orazwzg6rza i l'lcZ't si~ z iyhmi 1!'lczY'!!OW~wwYllm pelt~e
charioideae. W okolicy otworumi~dzykomorowego trzyduze
tyly (;tyla przegrouy' J.l'rLC:l:I'occystcj l'erw septi pelf14cidi, iyla ];J~r;:z:YK1\iowlww.a
vetia cllOrioirfea i;i;yl:t wzg6r:znwo~pnri;lm'\'l'iowa ~'er!a f!w!atrlo:f(f1ata) lqcz'l SIQ
wytWarLajqGtyl'l? 1ew11iktrzK!1l IirlOZgu venn cerebri iHferna: D.wic zyly :w.cwn;:trz~e
biegnt ,pod stropem, koniory' trzeCIlCJ .w JeJ. SplOClC
n3czyni6WlcowyIll, po czym'l'lcz\. si~ ze sobCb tworzitc zY~'twnd!~'ll mo~g~ I'eflll
ccrdJli rrwf,Fl~!. ZyIa' wielka w y c 110 d z i z. k 0 m () r y t r z eel e J 11.3
powierzcJmi
y
grzbietow'l m6zgowia i ,.,p r Zy j m uj e ~ y y . pod Staw n e.
Nast\;prrie lciemje si~ d ) b r ze g u w ci \l cia n amI 0 t 11 : r(\7..(C!U z ;r.3ton,!~
trL3UW"\'Yl't dul0'l sinus sagitta-lis inferior tworzy l!Ca~ok~ l.
W05t
'l WUlS rectU,5 opony
twar(kj.
tyJa przcdJ1ia
m6zgu
tyla wewnylrl1la 'r'"
m6zgu
tyla
naczyni6wkowa
l;~G, 5, Zy!y m6z~u., Na schemacie pokazano powstawanie i;yly wielkiej m6zgu.
\ 1 J 7.cc\slawl.ono,g!owne doplywy tyly wewn~lrZIlej rn6zgu (po strollie prawej) i tyty
z p~dslawncJ mozgu (po stronie lewej). LiniQ przerywarlQ zazllaczono po!o:i:ellie otwoIU
Jl1l,dzyl:omorowego prawego ..
' 0 d ply wier wit y In e j z m6zgu kieruje si~ do dw6ch ulc1ad6w
\ 17"yln~cll: powierzc~lOv:ll~go i glQb?lciego. Pomi~dzy ulc1adem zyl gl~bokich i
powl~rzchownych IstmeJ't polIlczem3. .
Z;yly po:'ien;d.~O'wne J1erwe supe.rficiaFes zbierajq !crew przede wszystlcim ze
sl.iuldur powlcrzelmrowych, tZJ1. z leary i istoty bialej pod!corowej oraz bjor~
,ld:;]! w od~ro,~adzaniu krwi ze stnlktur gh;:bo!cich. Zylypowierzchownc
go r 11 G zbleraJ'l krew z pov.rierzclmi g6mo-bocwcj i przysrodkowej p6ilruli i
,lIclJod:::'l do Z::1l\~oh.i sinaHwwej g6mcj SirIUS s(lgid~li~ superior. Z y 1y
( p 0 :V.l e r 7..cbow 11e dol n e zbierajIl |crew z powierzclmi d6lnej i dolnych
; C;;:~SCI powlerzcIml ~6m~-bocZl1ej ~przysrodko~ej p611culi. 1'e drobne naczynia
Jl~)o ucllOdq bezposredmo do okollCzuych zatolc albo bio|~ udzial w utworzeruu
: v,((~lcszych p11i tyJnych: Do tych ostatnich llalezil: iy~a srudkowa
.
n, " 6 Z' ,1 '~gu' pokaz.ano sto~nek g16wnyeh tyl m6zgu do nlekl6ryclJ zaU.l!c opony
',) G, . ) y mo . .' , .
twardcj. Podo\:mje jak na rye. 5; uwzgl~dniono dopIywy prawt":i t.yly wevmr;:trzl1cJ IJlOZgU J
lewej tyly podstawnej m6zgu.
Krew tyltia z m6zdzku i pnia m6zgu odpty\va zylami powicrzdlOvmymi C!O
okolicmyGh zatclc OPOllYtwardej. Palladto cZsc krwi z pnia m6zgll odplywa do
iy\ rn6zgu i do Zyl rdzeniowych.
. 1'0 splynit;;eiu do zatok opolly twardei hew wyplv\V,~z' . 1.:
:q J,' ..,:J J ,n JalTlYczasLJU
",WIlW logan\!: (1) Znakollllta w1ckszosckrwi odplywa przez dl |' . I ' , " v c zy y Sr.YJIlC
\:rYl.t~!r~nlC perrae lrrr,ll."res irl(l!rt:a<! .. .:tyla szyjnu WCwlll(tTZnupowstaje po katdej
1~11~~ ". pr~edlu~el1lu :wtolu C!HH1'utc,j simu sigmo/del/s. (2) SIosunkowo
cw|dka dose kiWI przez Sillot podstawny pfe.YIIS b 'f kl' . . d > lIS! ans CIllJC SIQ a splotu
r~'gowcgo wc\vn~ln;ncgo plexus ve;lOslIs Iertebrnlis illtenms. (3) W. zale'll <
I { b . 'I" I ' ' Z o~Cl
, ,0 IZC Z1I1lClllHl lose UWl odplywa "JOprzez zUlo!\" J'lI
n
ll'st- .
. :f t: ~ ,~ sums Cal'erNnS((.r
J .J' OU,l,lydl veri lie oJlhtfwllllicae, a stqd do :iyly twario1'cj ,e,,w [aclalis i iyly
:c:I:\-"WI'l'Cj I'I'IW IIlrv.:ilhrrls. Wreszeie, (4) minimalna w warunl(ac!t n j
. '{; . ' . . < onna llye
J.': (~WI u\~rnl~;SIQ ~o iyl. sn'j~I(osdJl p~lInf! dip/olcae iiyl wyplAstoWydl Velllle
1,:::rtJrIlC. \, kdlcg~nach tlosclowych mczastqpionq drogq odplywu krwi 81.
\,IC t.yly sZyjnc \veWIiI;:trzlle. Zillniejszenieodplywukrwip .
yly szyjl1C weWJ1I,'lrzne mote bye jeszcze wyr6wnane dripjr' ' rzez
I l" ' y u Wlc(szemu
'J' eorzys 811Hl lIlnych dr6g oclplYWll. Jednakte J'ecl110CZe~llc' z~bl k .
1 ' ,,,' ,,0 owaUJe
|P ywll przGz able Ie z,yly powoduje sIan grotny dla zycia,
Uldacl I1Cl'.;OW! pozbawiony jest wJasciwego eirenai'll IimIalyczn~go. Do
CWl1~go "topHla jest 10 wyr6wnywane przez istnienie plynll m6zgowo-
lzcl\lowcgo.
UrHluIlia IllorIologiczn~ 031'ol1kowego uklndM ilen'VO'VY~go
Wsp61czcsllc melody obrazowania, czyli diagnoslycznych badat't
rnorIologicz:nych, osroclkowcgo uldadu nerwowego to przede ws;~;ysUzim
tOlllograIin kOl11puterowa, rezonal1S magnetyczny oraz angiograIia. Pcwnc
zllaczcnic wci'1
z
111aponrldlo rentgcnowskie :Hlj~de przcglll(|owe CZ:H31.ki i
hr~goslupll. W odniesieuiu do rdzcnia krcgowego . nnlcry wymienie takle
badanie konlrnstowe, zwal1CmiclogrnIill. (wproW;H:\zenie srodka kontmstlU'lecgo
do jamy podpajr;;cZ)'n6wkowcj). StOSOWaile powszechnic c1awniej
pnctHnOenCcIlllogrnIin i 'wentrylmlograria '(bada11ie radiologicznc po
wprowadzcnill gam posrcdnio lub bezposrerlnio do kom6r in6zgowia) wychodzi
z IIZycia(z uwagi nll nicdoskonalosc diagnostycZll'1 i inwazyjnos
c
) wS7J;;clz.ielam,
gdzie dostcpna jest aparvtura do prz:cprowadzcllia badania metod'\. tomogral'ii
kompulerowcj 1l1b rCZOllallSl1magnelyeznego. przedstawicnic wymicnionyeh
metod badnl1ia bcz tllotliwosci ziluslrowania tekslu dobrymi zdjl(ciami mija siQ7,
celem. D\alcgo pOlliz.szc l1wagi nalc7,y traktownc jak klucz do poszulciwallia
podt'I~ezlli1(6womawiajqcych te metody w spos6b wyczerpujqcy.
TOlUogmHn hmlJl,,~tcrowa (JK) jest rodzajem warstwowego badania
radiologieznego, w kl6rym zaslosowanie kompulcrowej analizy obrnzu i jego
spccjalucgo przelwOT7.cnia pozwolilo na uwidocznienic subtelnyeh r6:tnic w
wysyceniu obram, nicdoslrzcgalnych nOl1nalnie dla ludzkicgo ob. Dzi~ki temu
wiele struklur m6zgowia irdzellia krl(gowego moz.na zobaezye ioccllie na takich
obrazach. Podanic dotylne srodka kOlltrash~'lcego z nastQP0W)'lll wykonanicm
badania TK, zwiQkszn jeszcze rnoiliwosci lcj melody baclania.
Rcz.Ollnns mv.gndyuny (RM) jest r6wlliet metodi\. badania wykorzystnj'lC'l
1l1otliwosei kOlllputerowego opracowania obram. Z uwogi na zupelnie ill
t1
'l
ZlsadQIizyezn'l b~dania, elcll1enty koshle "!lie obrazl.lj'1. Si,, u wi~c nie daj'l
artcIakt6w na z:dj'teiach, co znaezl1ie zwitksza motliwoscl zobrazowania tkanc!(
lllittkkich. R6wniet w tym prz;ypadku moina zastosowae spccjalny srocJek
kOlltr1stl~i'lcy i polcpszyc uwidocznicnie pewnych slnlktur.
Ang'.ogJ'!lIia muz:gowa (badanie radiologicznc 11aezyil 1116zgowia po
wprowadzcniu do tQlnicy sz;yjnej wewnQlrzl1cj Iub do IQtnicy krQgowej swulea
kontraslujq,eego) jest badanicm nu pcwno nUliej bezpieeznym nit TK lub RM,
jcdnak w przypadku pe\-'lI1ychsehorzeil lIie moie bye zaslqpiona nni przcz TK
ani prz:ez. RM. Pouanie kontraslll do wvv. tctnic pozwala zobaczy6 iell
rozgalQzienia (I"za Ir;tnicz:a), ryly 1116zgowiai zaloki opony twardcj (Iam :i:ylna).
Oclmianq badania (1JJgiogra!iczllego jest tzw. :mgiogl"3Iia sllbtrahqjnn,
wykorzystl1j'lcJr6wniet melody komputerowcgo opraeowania dJt1yeh.
.----------.--- ....---- ----------------------~---~-~---~~~-------

You might also like