Aby rozpocz lektur, kliknij na taki przycisk , ktry da ci peny dostp do spisu treci ksiki.

Jeli chcesz poczy si z Portem Wydawniczym LITERATURA.NET.PL kliknij na logo poniej.

Marta Lenicka

Zielska zioa i zika

Mojej Matce Helenie Lenickiej z Krasiskich 4.3.1918-1.10.1997

Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gdask 2000

Poradnik domowy

WSTP
Czowiek Ziemia Kosmos, cigle jestemy razem, nierozcznie od prawiekw, czasami chcielibymy uciec od siebie, a jednak tak bdzie zawsze. Bdziemy zadawa Panu Bogu pytania, sprawdza, poszukiwa, cieszy si i umiera, a mimo wszystko i mimo ogromnej wiedzy medycznej i technicznej bdziemy szuka uleczenia ciaa i duszy w wiecie natury, zioach i darach Ziemi. Wszyscy interesujcy si yciem przyrody s zgodni co do tego, e pola i lasy s naturalnymi zielonymi wsptowarzyszami codziennoci czowieka. Gdyby cz owiek zechcia zrozumie jzyk zielonej wyroczni, mgby y w zdrowiu i radoci. Zioa przemawiaj do nas niemym gosem z pomoc Soca. Takim wdzicznym mwc jest ziarnopon rosncy nad potokami. Jego te kwiatostany s zawsze otwarte do soca. Zamykaj patki natychmiast, gdy Soce schowa si na chwil krtk za chmurami. Rwnie zawilec gajowy otwiera patki tylko w godz. 1100-1800. Lenicy nazywaj ten may kwiatuszek lenym zegarem przyrody. Popularne jaskcze ziele zamyka patki zazwyczaj na godzin przed deszczem, aby po deszczu wprost wystrzeli nimi do Soca. Zielarze dobrze wiedz jaka pora dnia jest najlepsza dla zbioru zi. Ju dawno my mieszczuchy nie rozumiemy mowy lasw i pl, a zielarzy czsto nazywamy znachorami. S pionierami zioolecznictwa, z ich dziedzictwa korzysta wspczenie medycyna jutra. Bdziemy zawsze wraca do zi, bo powroty do darw Matki Ziemi czowieka trwaj miliony lat. Jestemy czstk natury, a czowiek w swojej gupocie niszczy rodowisko, ktre obdaruje kade pokolenie yciem. Pamitam lata szedziesite kiedy zaczynaam mwi o zioach, napotykaam czsto niezrozumienie i powiastki o znachorstwie. Wwczas na wasny uytek zaczam studiowa prace wybitnych zielarzy, aby zrozumie, dlaczego od 1945 roku zioa s upychane w kt. Byam pierwsz, ktra odwaya si w wielu miastach Polski prowadzi wykady o zioach, a po latach speniy si moje marzenia. W Radio Noc w pr. I. P.R. mogam rozmawia o zioach z caym wiatem przez kilka lat. Pomoglicie swoj yczliwoci w napisaniu moich ksiek o zioach. Wiem dobrze, e su wielu chorym z dobrym skutkiem. Zachciam do stosowania zi w codziennym yciu chyba dziki Znakom Zodiaku. Musz jednak powiedzie, e przedstawiam Wam mitologiczny obraz czowieka w przyrodzie i myl sobie, e Pan Bg wybaczy mi przewinienia ziemskie. Przecie kady czowiek jest w ziemskiej wdrwce jak pielgrzym utrudzony w poszukiwaniu drogi powrotu do Stwrcy. Chciaabym zostawi Wam na ycie prawd o zioach przyrzekam to kiedy mojemu nauczycielowi Ks. Ojcu Klimuszce. Ubolewa nad tp dusz czowieka, nie mg pogodzi si z tym, e niszczy przyrod i nie chce zrozumie, e to prowadzi do choroby duszy i ciaa. Omieli si powiedzie, e urodziny czowieka w okrelonym miesicu daj predyspozycje do zdrowia i siy ycia. Wszechwiat zosta stworzony w idealnym adzie, to my wprowadzamy dysharmoni i chorujemy. Lecznicze dziaanie zi byo poznawane przez czowieka od milionw lat. Dlaczego mamy zapomnie o ich cudownym, uzdrawiajcym dziaaniu w erze komputerw i chorb medycznie nieuleczalnych? Kto powie czowiekowi od komputerw, e powinien codziennie od 25 roku ycia przez wiele lat wieczorem wypija szklank naparu z nagietka lub wietlika? Coraz wicej rodzi si dzieci alergicznych, natura to my broni si przed chemi. Co bdzie za kilka lat? Mam nadziej, e powstan uczelnie, gdzie jak niegdy zioa bd szanowane, bd celem bada i nie bdzie walki midzy ludowymi zielarzami a medycyn. Poznaam wspaniaych ludzi, ktrzy pomagaj zioami chorym 5

bez dyplomu medycznego i chyl przed nimi czoa nauczyli mnie szacunku dla wiata zi. Dzikuj wszystkim z przeszoci i w przyszoci. Miaam bardzo wiele spotka, z rnych stron wiata przychodzili do mnie chorzy. Dotychczas udzieliam okoo 20 000 porad. Waciwie moje ksiki napisali chorzy, od nich uczyam si pokory i zrozumienia wobec rzeczy nieznanych. Ponad wszelk wtpliwo wiem, e choroba trapi czowieka gniewnego, nieyczliwego, zazdrosnego i bez wiary. Jestemy zauroczeni zdobyczami cywilizacji, a niewiele dajemy sobie codziennej mioci i przyjani. Kto powiedzia mi w chwilach trudnych: szczliwy nie choruje, a w dzisiejszych czasach tak o to trudno. Rwnowaga nasza zaley od rwnowagi wiata, w ktrym yjemy. Bardzo chciaabym, aby zioa suyy zapobieganiu chorobom, a nie leczeniu. Dlatego opracowaam ksik o zioach. Mam nadziej, e nadejd czasy radoci. Prorok Mahomet powiedzia: wiat jest zielony i pikny i Bg wyznaczy was, abycie byli jego opiekunami. Obawiam si, e jestemy niedobrymi opiekunami naszych pl i k. Dlatego prosz w pamitajcie, e nigdy nie rozstaniemy si z przyrod. Zawsze bdziemy wraca do zi naturalnych lekarzy naszego ciaa. Pragn przekaza Wam moj wiedz, ktr zdobyam z wielkim trudem, ale dzikuj losowi za t szko ycia. Zawdziczam t drog mojej creczce Katarzynie. Gdy zachorowaa, medycyna oficjalna powiedziaa mier, ale adna matka nie przyjmie takiego wyroku. Dzisiaj wiem, e droga, ktr poszam doprowadzia mnie do zwycistwa moja ukochana crka jest ze mn. Musiaam zaliczy wszystkie szkoy zielarstwa i dzikuj Panu za t szko, dlatego prosz nie rezygnowa nigdy z siebie. Kto powiedzia: ycie jest najdusz drog na Ziemi, a nadzieja umiera ostatnia w kadym z nas (czowieku). Degradacja rodowiska zagraa rwnie zioom. Wielu z nich ju nie spotkacie na kach i brzegach rzek. Kto pamita rosiczk, niezapominajki botne cudowny lek leczcy obolae serca, dziesisi piaskowy niezbdny w kadym zestawie zi. To nieprawda, e zmienimy si i przystajemy si do zmian w przyrodzie. Mam nadziej, e zostanie nam niemiertelna kozieradka, ktra zawiera bogactwo natury i jeli nie bdziemy mogli skomponowa mieszanki zioowej w przyszoci, prosz zawsze stosowa kozieradk z miodem. 400 g zmielonej kozieradki wsypa prosz do l kg miodu, ukrci mas i zaywa 2 x dziennie yk, rano przed niadaniem, wieczorem przed snem. Kozieradka leczy wszystkie schorzenia skry i choroby wewntrzne, poza tym odmadza chory organizm, lecz nie mona jej przedawkowa. Jeli organizm nasyci si, nasz pot bdzie mia zapach zioa. Mona dawa zioo rwnie dzieciom. Nie zapominajcie o cudownych waciwociach kozieradki szczeglnie tam, gdzie organizm jest zmczony chemioterapi i antybiotykami. Kobiety w ciy mog zaywa taka, mikstur z korzyci dla zdrowia. Opowiadam o moim ulubionym ziku dlatego, eby nie zostao zapomniane, a nie opisaam kozieradki w niniejszej ksi. Jest kilkanacie recept stosowania kozieradki i to zioo bdzie opisane w przyszoci. Mam nadziej, e wiat bdzie lepszy, a my bdziemy trwa z pokolenia na pokolenie w harmonii z przyrod i zioami. Prosz przyj i zapamita pikn modlitw Indian z plemienia Onondaga ze stanu Nowy Jork o Matce Ziemi. O Wielki Duchu, ktrego oddech daje wiatu ycie i ktrego gos sycha w cichym wietrze, uczy nas tak mdrymi, abymy mogli zrozumie to, czego nas nauczye, pom nam zdoby nauki, ktre ukrye w kadym liciu i kamieniu, przygotuje nas do przyjcia do Ciebie z czystymi domi i czystymi oczyma, tak aby, kiedy ycie bdzie odchodzi jak zachd soca, nasze dusze bd mogy przyj do Ciebie bez wstydu. Marta Lenicka 19-3-1998 r.

Znaki zodiaku a zdrowie

Baran
21 marca 19 kwietnia
Nauka zalicza Barana do znakw kardynalnych, za ywioem przypisanym mu jest ogie. Dlatego te Barany s dynamiczne, wadcze, aktywne i pene energii, stale s w ruchu, ale te maj skonnoci do rnego rodzaju obsesji, czasami zreszt pozytywnie oddziaywujcych na ycie osoby urodzonej pod tym znakiem. Dodatkowo te cechy wzmacnia wpyw Marsa planety rzdzcej Baranem, ktra symbolizuje impulsywno, dziaanie, brawur. Baran zaczyna panowa pierwszego dnia wiosny jednoczenie pierwszego dnia roku astronomicznego. I waciwie yczenia szczliwego nowego roku powinnimy skada sobie wanie w tym dniu. Soce wchodzc w znak Barana budzi przyrod po dugim zimowym nie, a wszystkich ludzi urodzonych pod tym znakiem obdarza wielk energi, ktra bdzie im towarzyszya przez cae ycie. Mars czerwona, tajemnicza planeta, w staroytnoci utosamiana z bogiem wojny, otacza troskliw opiek ludzi odwanych i zdecydowanych. Takie wanie s Barany. Ich ycie pene jest urozmaice i yciowych niespodzianek, przez ktre przechodz z podniesionym czoem. W pierwszej dekadzie Barana, pomidzy 21 a 31 marca, niepodzielnie panuje Mars. Dla urodzonych w tych dniach cae ycie, w kadej dziedzinie jest polem walki. Osoby z tej dekady chtnie zajmuj si polityk, wiele z nich ma skonnoci do sub mundurowych. Ci, ktrzy urodzili si w socu Barana, a wic midzy l a 10 kwietnia, s bardzo otwarci i serdeczni, chemie pomagaj innym, zajmuj si filantropi. Lubi przy tym zabawy, a nawet maj skonnoci do hulanek. Bardziej filozoficznie nastawieni s ci, ktrzy urodzili si pomidzy 11 a 19 kwietnia pod opiek szczodrej Wenus. Wielu z nich ma powane zainteresowania religijne, posiadaj ogromn wraliwo na pikno i ogromn intuicj. Osoby z trzeciej dekady Barana potrafi bezbdnie przewidywa rne sytuacje. Do ich wad naley przewraliwienie na swoim punkcie. W ogle synowie i crki Ognia, bo jak wczeniej powiedzielimy. Baran naley do trygonu Ognia, s peni ycia, posiadaj ogromn energi witaln i wielk indywidualno. Baran jako wielki indywidualista nie jest z natury skonny do podporzdkowywania si nakazom i rozkazom. Dlatego najlepiej czuje si i sprawdza na samodzielnych kierowniczych stanowiskach zwaszcza, e jest bardzo obowizkowy. Wierzy w dobro czowieka, ale jest przy tym bezkompromisowy i nie toleruje adnych nieprawoci. Baran czsto na pierwszy rzut oka robi wraenie egoisty, widzcego tylko siebie i swoich najbliszych. Ale to nieprawda, przy bliszym poznaniu okazuje si, e Baran ma dobre intencje, gotw jest z caym powiceniem walczy o innych. Natomiast rzeczywicie bardzo kocha dom i rodzin i troszczy si o ni, boi si jednak domowej nudy i nie mgby nie pracowa. Do szczcia potrzebne s mu kontakty z innymi ludmi. Potrafi czy prac zawodow z yciem rodzinnym. Niezaleny i zmysowy Baran jest wymagajcym, cho ludzkim szefem. Lubi porzdek i nie znosi wok siebie adnej prowizorki. Jeli chodzi o zdrowie Baran, w zasadzie nie jest chorowity. Jako czowiek o temperamencie ciowo-nerwowym miewa najwiksze kopoty z gow i systemem nerwowym.

Urodzeni w pierwszej dekadzie Barana maj skonnoci do chorb wiecowych, czsto niedomagaj na nerki, woreczek ciowy i gow. Baranom z drugiej dekady najczciej dolegaj choroby garda, oskrzeli i wtroby, natomiast urodzonym midzy 11 a 19 kwietnia choroby kobiece, odek, zapalenie y, naraeni s te na urazy gowy. Oczywicie s to tylko predyspozycje do chorb, wcale nie musimy na nie zachorowa, zwaszcza jeeli bdziemy dbali o swoje zdrowie. Baranom zalecam przede wszystkim chroni gow i to przez cae ycie. Baranom, ktre chc si ustrzec chorb, radziabym prowadzi higieniczny tryb ycia i je sporo selerw, szpinaku, burakw, kapusty, papryki, porw, suchych owocw i saaty. Zawieraj one bowiem duo elaza i potasu, a wanie tych mikroelementw najczciej brakuje ludziom urodzonym pomidzy 21 marca a 19 kwietnia. Mars, planeta opiekucza Barana, wspomaga go w chorobach i uycza swych si leczniczych zioom takim jak: pokrzywa, szanta, wilyna ciernista, czosnek, majeranek, chmiel i poziewnik. Poniewa osoby spod znaku Barana najczciej trapi dolegliwoci nerwicowe i ble gowy, podaj przepis na mieszanki zioowe przynoszce ulg w tych cierpieniach. Mieszanka uspokajajca: Pokrzywa 50 g Rdest ptasi 20 g Wrzos 15 g Lebiodka 20 g Melisa 20 g Wilyna ciernista 10 g Poziewnik 20 g Pczek brzozy 10 g Kocanka piaskowa 5g Mieszanka przeciwmigrenowa: Melisa 50 g Wrzos 20 g Owoc kolendry 20 g Bukszpan 10 g Szyszki chmielu 15 g Obie mieszanki przyrzdzamy tak samo: l yka zi zalana szklank wrztku (odstawi pod przykryciem na 20 minut, aby napar nacign). Napar pijemy 2 razy dziennie po l szklance rano o 9, a wieczorem o 18, przez 14 dni. Potem robimy 9 dni przerwy i jeli pierwsza kuracja nie przyniosa efektu, powtarzamy j.

Byk
20 kwietnia 20 maja
Nauka przypisaa Bykowi sta jako, za z ywiow Ziemi. Okrela to podstawowe cechy tego znaku takie jak: konkretno i zdecydowanie. Byki s solidne, sumienne, maj zmys praktyczny. Najpikniejsza z gwiazd Wenus, ktra otacza sw opiek ten znak przydaje Bykom wdziku i urody, ale te i troch prnoci. Osoby urodzone pod wpywem Wenus umiej kocha i s kochane oraz akceptowane przez innych ludzi. Ci, ktrzy urodzili si o wschodzie Soca, maj temperament flegmatyczny, ale tylko pozornie s spokojni i ulegli. To ludzie peni uroku, ale jednoczenie uparci i wytrwali, mocno stoj na ziemi, bez ktrej nie mog egzystowa. Byka mocno przywizuj si do dbr doczesnych, niekiedy tak bardzo, e zapominaj o radoci ycia. Lubi by bogate, ale nie lubi dzieli si tym, co posiadaj. Chtnie otaczaj si starymi piknymi przedmiotami, ale nie tylko dlatego, e zdarzaj si wrd nich prawdziwe snoby. Byki to urodzeni realici, obce jest im fantazjowanie i bezpodna tsknota za rzeczami lub dowiadczeniami, ktre nigdy nie bd ich udziaem. Moe dlatego, mimo niewtpliwych uzdolnie artystycznych, Byki raczej rzadko zostaj wielkimi twrcami. S natomiast dobrymi rodzicami, cho nieco apodyktycznymi i lubicymi narzuca swojemu potomstwu wasn wol. W ogle Byk ceni ycie rodzinne, kocha dom i swoich najbliszych. Biada temu, kto chce naruszy jego spokj. Rozjuszony potrafi by naprawd niebezpieczny i nieobliczalny. Byki, cho na og na to nie wygldaj, wcale nie maj byczego zdrowia. Ludzie spod tego znaku od wczesnego dziecistwa do pnej staroci s nkani przez rne dolegliwoci. Wikszo tych chorb ma przewleky charakter, co wie si z przynalenoci Byka do znakw Ziemi. U wszystkich znakw Ziemi procesy ozdrowiecze nastpuj bardzo powoli, a u Byka szczeglnie. Byk bowiem lubi duo jada, odywia si nieracjonalnie, std kopoty z przemian materii i czsto z prac tarczycy. Flegmatyczny temperament w poczeniu z umiowaniem dobrej kuchni jest przyczyn wielu chorb ukadu trawionego zarwno u kobiet, jak i u mczyzn. Smakosz Byk w pniejszym wieku ma skonnoci do nadmiernej tuszy, co te nie suy zachowaniu dobrego zdrowia. Oglnie mwic, ludzie urodzeni pod znakiem Byka maj skonnoci do chorb garda, uszu, ukadu trawiennego oraz do reumatyzmu. Ponadto panowie mog chorowa na prostat, a panie na polipy narzdw rodnych oraz ylaki. Osoby urodzone noc maj skonnoci do apopleksji. Przypominam jeszcze raz, e nie oznacza to wcale, e Byki musz zapa na ktr z wymienionych chorb. S to tylko predyspozycje i jeli osoba urodzona pod znakiem Byka bdzie prowadzi racjonalny tryb ycia, uprawia sport, a przede wszystkim nie bdzie si objada, moe by zdrowa przez cae swoje ycie. Co ma robi Byk, ktremu jednak co dolega? Przede wszystkim sign po lecznicze zioa, ktrymi wspomaga go w takich przypadkach opiekucza Wenus, patronka mioci. Zioa rosnce pod wpywem Wenus maj przede wszystkim dziaanie tonizujce, przywracajce czowiekowi harmoni, dajce mu uczucie spokoju. S to: werbena, centuria, poziomka, macierzanka, babka lancetowata, dziewanna, jeyna, fioek, gg, ywokost, rzepik, bratki polne, bukwica, mech leny, podbia. Zioa te 10

zbieramy w maju, w penym rozkwicie wiosny. Chc zwrci uwag, e zioa podlegajce Wenus mona czy w mieszankach leczniczych z zioami przynalenymi Socu i Ksiycowi; odpowiednio dobrane i poczone maj ogromn si uzdrawiajc. Podaj kilka zestaww leczniczych mieszanek dla Bykw: Oglnie uspokajajce: Werbena 15 g Patki ry 20 g Kwiat gogu 50 g Bukwica 15 g Macierzanka 50 g Zioa wymiesza, l yeczk mieszanki zala szklank wrztku, przykry szklank, po 15 minutach napar przecedzi. Pi ciepy 2 razy dziennie o 11 i 17 przez 21 dni. W czasie kuracji wykluczy z jadospisu wieprzowin i wywary z koci, ograniczy sodycze pod kad postaci. Przy kopotach z przemian materii: Macierzanka 20 g Poziomka (caa) 10 g Li jeyny 15 g Rzepik 10 g Tatarak 20 g wietlik kowy 15 g Bukwica 10 g Zioa wymiesza, 2 yeczki mieszanki zala 2 szklankami wrztku, pozostawi pod przykryciem 20 min. Przecedzi, napar pi 2 razy dziennie l szklank rano pomidzy 6 a 7 oraz wieczorem pomidzy 16 a 18. Kuracja powinna trwa 21 dni. Przy kopotach z ukadem trawiennym: Tatarak 20 g Korze ywokostu 10 g Macierzanka 70 g Zioa wymiesza i zemle na proszek. Zaywa 2 razy dziennie pask yeczk popijajc przegotowan wod. Aby ukad trawienny wrci do rwnowagi, naley stosowa te kuracj przez 21 dni przyjmujc zioa pomidzy 7 a 9 rano oraz wieczorem okoo 19. W przypadku tych mieszanek sami musimy wyprbowa, czy dla naszego organizmu bdzie lepiej stosowa zioa przed, czy po posikach, wszystko bowiem zaley od indywidualnych potrzeb.

11

Blinita
21 maja 21 czerwca
Dnia 20 maja poegnamy naszego czcigodnego i penego ziemskiej powagi zodiakalnego Byka z promienn Wenus, aby powita w prawdziwie wiosennym nastroju panowanie Blinit. Trwa ono bdzie do 21 czerwca, a potem ju nastanie penia lata i rozkwit zi. Jaki jest nasz Bliniak? Ot jest to stuprocentowy czowiek trygonu Powietrza, znak zmienny, mski. Jego domem dziennym zarzdza ruchliwy Merkury, obdarowujc Blinita wielk ruchliwoci. W odlegej historii obrazowano Blinita jako mczyzn i kobiet, w Grecji jednak przedstawiano ich jako synw Ledy i Zeusa, w postaci dwch belek przecitych prostopadle dwiema przecznicami. Tak powsta znak Blinit, ktry jest uywany obecnie, a wyglda jak rzymska II. W naszej historii chrzecijaskiej apostoowi Tomaszowi nadano przydomek Dydymus Bliniak Zmienny. A jakiego czowieka reprezentuj Blinita dzisiaj w astrologii? Jest to czowiek bardzo ruchliwy i bardzo zmienny, szczeglnie urodzony o wschodzie Soca. W yciu codziennym czuj si najlepiej w cigym ruchu, spotykamy wrd nich bardzo wielu kupcw, pisarzy, dziennikarzy, adwokatw; s wszdzie tam, gdzie panuje ruch. W astrologu rozrniamy dwa typy Blinit, poniewa ich jest dwch odwrconych do siebie plecami. Pierwszy to typ ruchliwy i atwowierny, ulega wpywom innych, czsto popenia przez to bdy, do ktrych si nie przyznaje i wdruje dalej nie baczc na konsekwencje. Drugi typ jest na wyszym poziomie duchowym, posiada talenty pisarskie, bywa dobrym wychowawc modziey mimo wielkiej zmiennoci natury. W yciu codziennym ma dar naladowania innych, by moe dlatego jest przez wszystkich lubiany. Oczywicie s to cechy oglne, do ktrych naley niezdecydowanie i kapryno, ktra bardzo mu przeszkadza w yciu. Moe dlatego Blinita uciekaj, aby nie przyzna si do popenionych bdw, cecha ta jest bardzo widoczna u pa. Blinita s najbardziej cenionymi intelektualistami, aby z nimi dyskutowa trzeba posiada ogromn wiedz. Moglibymy ju powiedzie, e ycie rodzinne nie wabi Blinit, a jednak dom, rodzina, rodzestwo, stanowi dla nich wan sfer ycia. Jeeli zao wasn rodzin, bd niczym bobry robi wszystko, aby zapewni dobrobyt drugiej poowie oraz dzieciom. Posiadaj zdolnoci pedagogiczne, bd przykadnie wychowywa wasne dzieci, poka najlepsz stron ycia. Odnosi si to zarwno do pa, jak i panw majcych Soce w znaku Blinit. Nasz uroczy Bliniak posiada jednak skonnoci do okrelonych chorb, dlatego Matka Natura daa nam tak wiele zi na zwalczanie ich. Moemy wybra zioo odpowiednie dla kadego znaku zodiaku, zgodnie z przynalen mu planet opiekucz. Dla Blinit bdzie ni Merkury. Uycza on swoich si witalnych takim zioom jak: ogrecznik, dzika ra, bazylia, wyka, estragon, perz, hyzop lekarski, toboki pospolite, orliki biae, oset ogrodowy, podrnik, tymianek, rdest ptasi i inne. Doktor Bose z Kalkuty udowodni, e rolina jest istot yw, ktra ma nerwy i serce, e zachodz w niej zjawiska i prawa fizjologiczne takie jak u zwierzt. Udowodni, e cyrkulacja krwi i sokw trawiennych jest zjawiskiem fizjologicznym. Lekarze okultyci powiadaj, e wszystko we wszechwiecie posiada dusz i jest poczone niewidzialn nici wzajemnego oddziaywania. Wielki uczony Kepler powiada, e Matka Ziemia rwnie posiada dusz i 12

jest istot yjc uyczajc swoich sil zioom, a wic powiadaj dalej okultyci zioo te posiada dusz. Kade zioo ma waciwoci odpowiadajce okrelonej planecie. Niemiertelny uczony i lekarz Paracelsus powiedzia, e kwiaty s gwiazdami Ziemi, a gwiazdy kwiatami nieba. Znajc zioa rosnce pod wpywem Merkurego moemy pomc naszym Blinitom, ktre maj skonnoci do chorb na tle alergicznym, chorb puc, ramion i rk, chorb ukadu nerwowego i chorb ukadu krenia. Podaj zestawy zi zapobiegajcych chorobom ukadu krenia: Zestaw I Owoc dzikiej ry 50 g Orliki biae 15 g Korze podrnika 15 g Melisa 10 g Lebiodka 20 g Li bazylii 30 g Licie i kwiat ogrecznika 10 g Zestaw II Li ogrecznika 25 g Owoc dzikiej ry 10 g Estragon 15 g Hyzop lekarski 10 g Macierzanka 20 g Fioek leny 10 g Kwiat kaliny 10 g Zioa wymiesza. Nastpnie l yeczk zi zala szklank wrzcej wody i pozostawi pod przykryciem przez 20 minut, pi 2 razy dziennie po l szklance naparu przez 21 dni rano pomidzy 6 a 11, wieczorem pomidzy 17 a 18. Na poprawienie pamici Blinita powinny zaywa bardzo czsto owoc kminku pachncego. W Egipcie podawano go w potrawach wszystkim tym, ktrzy byli przygotowywani do roli uczonego i do stanu kapaskiego.

13

Rak
22 czerwca 22 lipca
ywio przypisany Rakowi to woda, obdarzajca go wspczuciem dla innych i intuicj, a take powodujca kierowanie si emocjami. Cechy te s dodatkowo wzmacniane przez to, e Rakiem rzdzi Ksiyc, symbolizujcy wraliwo, uczucia, bogate ycie wewntrzne. Nie oznacza to, e osoby urodzone pod tym znakiem to histeryczni nadwraliwcy, bowiem Raka astrologia zalicza do znakw kardynalnych, charakteryzuje go wic take dynamizm, wadczo, aktywno i energia. Soce wchodzi w znak Raka z pocztkiem lata, w przededniu wielkiego wita naszych sowiaskich przodkw Sobtki. U staroytnych Egipcjan Rak by przedstawiony pod postaci witego uka Skarabeusza, ktry w ich mitologii symbolizowa dusz. Od najdawniejszych bowiem czasw znak ten, pozostajcy pod opiek tajemniczego Ksiyca, wizano z tajemnymi misteriami i wiatem ponadzmysowym. Ksiyc ma szczeglny wpyw na charakter osb urodzonych w okresie panowania Raka. S one bardzo wraliwe, uczuciowe, delikatne i marzycielskie. Dlatego te otaczaj si skorup pozornej twardoci; zupenie jak prawdziwy rak chitynowy pancerzyk osania jego mikkie wntrze. Tak jak Soce w Raku jest najgortsze, a dni najdusze, tak czowiek urodzony pod tym znakiem jest peen energii i siy. Troszczy si o innych, przywizuje du wag do szczliwego ycia rodzinnego, kocha swoje dzieci. Uczuciowy, a wic i kochliwy, jest jednoczenie bardzo ostrony i .kiedy tylko widzi, e jego obiekt westchnie jest mu niezbyt przychylny, wycofuje si rakiem. Na og pokojowo nastawiony do wiata i ludzi, potrafi by jednak te bardzo nieprzyjemny, zwaszcza jeli kto sprbuje rozbi jego skorup i zrani delikatne wntrze. Ta zmienno nastrojw wynika wanie z wpywu Ksiyca, zwaszcza podczas jego peni Rak potrafi by nieobliczalny. Ale te podczas peni Ksiyca najwyraniej ujawniaj si medialne talenty Raka miewa wwczas prorocze sny i potrafi przewidywa przysze zdarzenia. W pracy Rak jest obowizkowy i uczciwy wobec innych. Lubi by chwalony i daje z siebie wwczas bardzo wiele. Jako szef jest wymagajcy, czasem niezbyt surowy, w sprawach finansowych za nadspodziewanie twardy. Wraliwo, a nawet nadwraliwo Raka ma poredni wpyw na jego zdrowie. Jeli osoba urodzona pod tym znakiem ma spokojne ycie, ustabilizowan sytuacj rodzinn, waciwie nie choruje. Gorzej z Rakami, ktre prowadz nerwowy tryb ycia. Gro im dolegliwoci odkowe, choroby jelit i nieprzyjemne skutki zej przemiany materii. Poza tym wszystkie Raki powinny chroni przed skaleczeniami okolice brzucha oraz klatki piersiowej. Ksiyc obdarowa jednak Raka wspaniaymi leczniczymi zioami, wic jeli ju choruje, to ma si czym kurowa. W zwalczaniu choroby pomagaj mu: zawilec, olcha czarna, jamin, agar, tatarak, szawia, lipa, miodunka lena, fioek leny i jeszcze wiele innych. Przypominam, e zioa Ksiyca mona czy z innymi, dlatego Rak ma cay wachlarz leczniczych ziek do wyboru.

14

Przy swdzeniu skry niewiadomego pochodzenia proponuj znakomity i prosty do sporzdzenia balsam: 20 g sproszkowanego ziela lebiodki utrze z olejem lnianym lub arachidowym (100 g), wciera delikatnie w dao po kpieli na noc. Egzema skry 10 g puchu ostu ogrodowego (moemy zebra go sami) gotowa w szklance mleka przez 6 minut. Zmoczone tym wywarem ptno lniane przykadamy na chore miejsca na noc. Taki okad stosujemy co drugi dzie przez 2 tygodnie. Niedomagania odka tatarak 20 g, macierzanka 50 g, kozieradka 30 g. Zioa naley zemle na proszek i zaywa l yeczk 2 razy dziennie rano o godz. 7 (przed niadaniem) i po poudniu, pomidzy 15 a 17. Kuracja powinna trwa 21 dni i w tym czasie naley zachowa diet.

15

Lew
23 lipca 22 sierpnia
Soce w swej letniej wdrwce dnia 23 lipca wita krlewskiego Lwa, aby obdarzy go wielkimi przymiotami w kadej dziedzinie ycia. Gwiazdozbir Lwa wieci jasno tworzc czworokt o rnych wymiarach, a najwaniejsz gwiazd w tym ukadzie jest Alfa, nazywana przez astrologw sercem Lwa lub wielkim szczciem. Babiloczycy nadali jej imi Szarru Krl, natomiast Hellenowie nazywali j Krlikiem, potocznie mwic Bazyliszkiem. Zapytacie, czemu zawdziczamy krlewsko gwiazdy. Ot w czasach staroytnych by to punkt przesilenia letniego. Na niebie gwiazdozbir Lwa ukazuje nam jedn z prac Heraklesa zabicie Lwa z Nemei. Panuje nad znakiem Lwa najpikniejsze i najwiksze serce naszej galaktyki Soce. Nasz krlewski Lew naley do trygonu Ognia w znaku staym o wybitnie mskich cechach charakteru. Oprcz Soca duy wpyw wywiera w pierwszej dekadzie na Lwa smutny Saturn, w drugiej dekadzie dobrotliwy Jowisz, a w trzeciej ponury Pluton moe zmci promienie Soca. Czysty typ Lwa jest bardzo energiczny, ruchliwy i gwatowny, czsto ulega wszelkim namitnociom. Opiekucze Soce obdarza go jednak wspania spontanicznoci w dziaaniu i kontaktach z ludmi. Od dziecistwa silne denie do zdobycia wadzy i sawy nabiera realnych cech w jego postpowaniu niezalenie od miejsca urodzenia i rodowiska. Lew zawsze reaguje spontanicznie i w miar dorastania staje si coraz bardziej zrwnowaony w swoich deniach i postpowaniu. Sawny astrolog Kepler upomina Lwy, aby pracoway nad swoj pych i zarozumiaoci, bowiem jest to ich wielk wad i przynosi im rozczarowania yciowe. Szczeglnie na przykroci naraony jest Lew urodzony pod zymi wpywami Saturna, musi wwczas bardzo duo nad sob pracowa, aby y w zgodzie z otoczeniem. Nasz Lew posiada talent organizatorski, w pracy najchtniej bywa szefem i niechtnie dzieli si wadz. Jednak wszystko, co robi, stara si robi dokadnie i osiga zamierzony cel, ale prosz uwaa nasz Lew ma doskona pami, nie gorsz od Skorpiona. Po wielu latach przypomni, e uraono jego krlewsk wysoko. Mimo tych wad Lew jest najczciej czowiekiem opiekuczym, ciepym, nastawionym pozytywnie do ludzi, nic dziwnego jest to czowiek Soca, przy ktrym kady chtnie si zatrzyma. Lew potrafi swoj radoci ycia rozbawi innych, lubi hazard, jeli wygra moe rozda wygran caemu wiatu, potrafi by wspaniaomylny i nie bdzie goni dunika. Lew kocha ycie, stara si wybra jego najlepsz stron. Oczywicie, jeli go na to sta lub ma hojnych rodzicw. Jego optymistyczny pogld na wiat pozwala mu szybko zapomnie o niepowodzeniach yciowych, by moe dlatego chce prawo nagi do swoich poczyna. Nie lubi, aby mu rozkazywano, sam potrafi trafnie oceni przeciwnika i jego zamiary. Natomiast w kontaktach z pci przeciwn jest bardzo kapryny i kochliwy, bardzo atwo jest nawiza kontakt z Lwem lub Lwic, jednak trudniej jest o dialog, poniewa nie posiada cierpliwoci w sprawach uczuciowych. Urodzony w peni lata nasz Lew bardzo czsto ma pikne lico i mocn konstytucj ciaa. Najwaniejszym organem lwiego ciaa jest serce. Jest ono najbardziej naraone na choroby,

16

gdy ma na to wpyw emocjonalno Lwa. Kobieta Lew powinna zwrci uwag na gow i piersi, w pniejszym wieku Lwa moe trapi reumatyzm, moe by naraony na choroby wzroku lewe oko u kobiet i prawe u mczyzn. Oczywicie naley uwaa w cigu caego ycia na krgosup. Aby zapobiec wszelkim niedomaganiem, wszechobecne janiejce Soce dao naszemu krlewskiemu Lwu jedne z najpikniejszych zi: rumianek, jabo, sonecznik, kozieradka, mak polny, bawatek, kalina, dziurawiec, zocie, nagietek, krzew winny, dzika ra, szafran i inne jest ich w sumie 47. Zioa rosnce pod ciepymi, opiekuczymi promieniami Soca su nie tylko Lwu, moemy je czy w innych zestawach zioowych, po rozpatrzeniu horoskopu astromedycznego. Podaj Pastwu zestaw zi oglnie przyjty dla Lwa wzmacniajcy serce: Kwiat gogu 50 g Lebiodka 30 g Melisa 20 g Zioa zala wytrawnym czerwonym winem w zielonym szkle w iloci 11, odstawi na 7 dni w ciemnym miejscu, pi wino rano o godz. 11, wieczorem o 17 po 50 g a do wyczerpania nalewki. Z tych zi mona te robi napar zioowy i pi 2 razy dziennie w postaci herbatki. Przy dolegliwociach ukad oddechowego 100 g owocu kaliny utrze z miodem 200 g, rano i wieczorem zjada bardzo powoli l yk mikstury. Jeli Lew ma chrypk, zniknie ona po kilku dniach. 100 g patkw sonecznika zasypa cukrem 200 g; po kilku dniach otrzymamy syrop, ktry naley podawa do herbaty -l yeczk kilka razy dziennie, szczeglnie polecany jest dzieciom. Patki wiee lub wysuszone moemy zala wrztkiem na kilkanacie minut i podawa przy wysokiej gorczce i kaszlu. Przy blach reumatycznych 20 g zmielonej kozieradki zala wrztkiem 1/2 szklanki, papk rozprowadzi na szarym lnianym ptnie i robi okady na chore dao przez kilkanacie dni. Okady leczce zawsze robimy na noc. Dodatkowo naley pi sok z czereni i wini.

17

Panna
23 sierpnia 22 wrzenia
Dni s krtsze, jednak lato mamy w peni, szczodra Ziemia pozwala nam zebra pierwsze plony, ktrym patronuje Panna szsty znak Zodiaku. Zodiakalna Panna naley do trygonu Ziemi, jej patronem jest ruchliwy Merkury, dzie kwiatu zgodnie z ukadem gwiazd mamy wiato i kwiat, a wic dzie zbioru zi. W odlegej staroytnoci Babiloczycy okrelali gwiazdozbir Panny kosem pszenicy, natomiast Hebrajczycy nadawali nazw Szybelet. Niektrzy uczeni omielaj si twierdzi, e z tej nazwy wywodzi si pniejsza Sybilla. Staroytni Grecy pod postaci Panny wyobraali sobie bogini sprawiedliwoci Astre, natomiast w Egipcie przedstawiano Pann jako Izyd z Horusem w rku, czyli Pann z dziecitkiem Bogiem wiata. Jak wida, nasza Panna ma bardzo bogat histori swojej postaci. Bardzo adnie przedstawia Pann w wiecie chrzecijaskim nasza historia jako Mari z dziecitkiem Jezus, w niektrych regionach kraju z kosem w rku. W starych przekazach moemy spotka w Polsce posta Rzepichy, ony starego Piasta, ktra wwczas symbolizowaa Pann. Od niepamitnych czasw a do dzi gwiazdozbir Panny interesuje astrologw. Dzi ju wiemy, e w gwiazdozbiorze Panny istnieje wielkie skupisko galaktyk, nasza rwnie poda do wsplnej zbiorowoci. Mamy tu dwie due gwiazdy, ktre wiec silnym blaskiem Spica, Kos inaczej Gwiazda Chleba, a druga zwana Zwiastun Wina Vindemiatrx. Gdy ukazywaa si pierwsza gwiazda, rozpoczynano niwa, a po ukazaniu si drugiej gwiazdy nastpowao winobranie. Dla Panny pierwsza gwiazda w horoskopie zapowiadaa mdro i rado ycia, natomiast druga cikie przejcia i smutek. Opiekunem Panny jest Merkury w domu dziennym, ktry by zawsze uznawany za planet zmienn, inaczej mwic za tak, ktra moe uczyni wiele dobra, ale te i za. Dla naszej Panny jest jednak bardzo askawy, daje mdro, roztropno, jest dobrym przewodnikiem w duchowym rozwoju. Urodzeni w Pannie zarwno mczyzna, jak i kobieta posiadaj dar nauczania innych, zdolno rzeczywistej oceny sytuacji w pracy pedagogicznej. Kochaj bardzo dzieci i w pracy z nimi osigaj sukcesy, szczeglnie gdy pracuj w domu dziecka. Dzieje si tak dlatego, e pod wpywem Merkurego znajduj si zwoje mzgu i systemu nerwowego, czyli orodek mowy, to daje Pannie pikny dar wymowy w pracy pedagogicznej. Poza tym posiada due zdolnoci literackie i bardzo czsto zostaje pisarzem lub poet. Do dobrych cech Panny naley odpowiedzialno za dom i rodzin, jeli j zaoy, poniewa wiele osb spod znaku Panny yje w samotnoci. Nasza Panna niestety te moe zachorowa w zwizku z wrodzon jej ruchliwoci jest naraona na choroby spowodowane brakiem pierwiastkw zwizanym z niewaciwym odywianiem. Posiada skonnoci do chorb systemu nerwowego, jelita grubego, zaburze pracy odka, zapalenia otrzewnej i wtroby, zaburze orodka mowy. Piszc o predyspozycjach do chorb zawsze prosz, aby nie szuka tych chorb u siebie s to tylko skonnoci, ktre wynikaj z daty naszych urodzin. Panna jest zwizana z VI domem horoskopu i wskazane jest leczenie metodami naturalnymi, jej organizm bowiem le reaguje na leki syntetyczne. Merkury swoimi wpywami obdarowa bardzo wiele zi, ktre su Pannie w odzyskaniu zdrowia, a do nich nale: Waleriana, leszczyna, dzika ra, estragon, perz, hyzop lekarski, toboki pospolite, oset, czarny bez, 18

wanilia, lawenda i wiele innych. Chciaabym wyjani, e niektre zioa posiadaj 2 lub 3 planety opiekucze, dlatego zauwacie, e zioa powtarzaj si w mieszankach. Podaj zestawy zi wzmacniajcych odek: Zestaw I ogrecznik 20 g, pokrzywa 20 g, tymianek 50 g, estragon 20 g, bazylia 10 g, perz 10 g. Zrobi mieszank z zi, nastpnie zrobi napar z l yeczki na l szklank wody i pi na noc przez 21 dni. Zestaw II 100 g korzenia podrnika zala czerwonym wytrawnym winem (1/2 l) i odstawi na 9 dni, pi 2 razy dziennie rano i wieczorem po 50 g pobudza prac jelit. Jelito grube bardzo lekki napar z majeranku wprowadza lewatywk do jelita grubego (1/2 l), co 3 dzie. Nastpi oczyszczenie i odnowienie jelita grubego ju po 3-4 wlewkach. Kuracj uzupeni sokiem ze wieych winogron, wiosn naley u surowe ziarno yta i jczmienia.

19

Waga
23 wrzenia 22 padziernika
W dniu 23 wrzenia Soce rozpoczyna swoj wdrwk w znaku Wagi, a kilka dni wczeniej 21 wrzenia przeywalimy jesienne zrwnanie dnia z noc. Od tej chwili babie lato przypomina nam bdzie o urokach minionego lata. W przyrodzie wszystko mieni si w kolorach tczy, jeszcze nie jesie pena, ale ju nie lato. Wielki poeta Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu tak opisa Wag:

Dalej Niebieskiej Wagi dwie szale byskaj, Na nich Bg w dniu stworzenia (starzy powiadaj), Way z kolei wszystkie planety i ziemie, Nim w przepaciach powietrza posadzi ich brzemi, Potem Wagi zociste zawiesi po niebie, Z nich to ludzie wag i szal wzr wzili do siebie.
Prosz zauway, ile pikna i powagi w sowach poety, a rwnoczenie, ile sw o Wadze, symbolu rwnowagi od najdawniejszych czasw, poniewa bya dla czowieka wzorem sprawiedliwoci. W tym czasie u ydw przypada Nowy Rok ydowski, a gdy minie 10 dni ydzi bd obchodzi Dzie Sdny uwaaj oni, e w Wadze Bg osdza uczynki czowieka w yciu ziemskim. Nie tylko ydzi witowali w Wadze w staroytnym Egipcie na sdzie Ozyrysa kadziono na wag serce zmarego, aby zway dobre i ze uczynki popenione za ycia. Historia piknie przedstawia wierzenia pielgnowane w staroytnej Grecji. Ot powiadali Grecy, e gwiazdozbir Wagi przedstawia obraz Hadesu i rzek Styks przez t rzek odzi przepywali zmarli do Krainy Cieni, rzeka na zawsze dzielia wiat ywych od wiata umarych. Gdy Soce wstpowao w znak Wagi bg Hadesu, krl podziemi porywa Kor, crk Demeter, aby j polubi; miaa ona obowizek spdza okrelony czas w podziemiach Hadesu, potem za powracaa do matki. W symbolice chrzecijaskiej przedstawiono w znaku Wagi Piotra apostoa sprawiedliwych, trzymajcego w rku klucze do krlestwa niebieskiego. Sd-Piotr-Waga inaczej sprawiedliwo nad wszystkim; wierzymy, e Bg tworzc wiat way na Wadze wszystkie gwiazdy umieszczone na niebie z najjaniejsz Wenus, opiekunk naszej Wagi przebywajc w jej domu dziennym. Nasza Wenus pomaga rwnie urodzonym w znaku Byka, gdzie przebywa w domu nocnym, wspomaga w pierwszej dekadzie Raka i Wodnika, drug Panny i trzeci Barana i Skorpiona. Nasza Waga naley do trygonu Powietrza, jest znakiem mskim, cechuje j aktywny stosunek do ycia. Umieszczona zostaa w krzyu kardynalnym to daje siln wol z ogromnym poczuciem sprawiedliwoci i harmonii. Z najstarszych przekazw Indian moemy dowiedzie si, e na Ziemi ycie rozpoczo si dziki dugouchej Wenusjance. W pradawnych czasach nad jeziorem Titicaca na wyspie Soca, ktra znajdowaa si po rodku jeziora, wyldowa kosmiczny statek, a z niego wysiada pikna kobieta o imieniu Orejana. Zostaa ona przysa20

na, aby urodzi z tapirem dzieci i po spenieniu misji wrcia na swoj planet. Bya to Wenus i tak na ziemi powstao ycie ludzkie. Legenda przetrwaa do naszych czasw, a planet Wenus, opiekunk zakochanych i poetw, zachwycamy si rwnie my. Myl, e wystarczajco duo opowiedziaam o Wadze z przeszoci, teraz chciaabym przestawi nasz Wag w codziennoci naszych czasw. Osoby urodzone w tym znaku s symbolem harmonii i adu, maj due poczucie sprawiedliwoci i odpowiedzialnoci. Waga jest pracowita, posiada rwnowag psychiczn i jest wyrozumiaa dla tych, z ktrymi przebywa. Bardzo czsto bywa, e cae ycie spdza na zgbianiu wiedzy i potrafi przekaza j innym. Dyplomaci maj najczciej Soce w znaku Wagi, s bardzo cenionymi pracownikami, mog pracowa wszdzie tam, gdzie jest poszukiwana rwnowaga i pracowito. Zdarza si jednak, e Waga pena radoci i ycia nagle popada w gboki smutek, niezrozumiay dla otoczenia i trudny do wytumaczenia. Dzieje si tak dlatego, e Soce pod znakiem Wagi krzyuje rwnik i przechodzi z pnocy na poudnie. Wwczas Soce nie ma tak duej siy dziaania, a bdcy obok ponury Saturn jest wywyszony i potrafi naszej Wadze zamieni rado w smutek. Nie naley jednak ulega Saturnowi, szczeglnie urodzeni w sobot musz o tym pamita i pracowa nad sob. Czysty typ Wagi posiada zdolnoci artystyczne, jest umuzykalniony, lubi komfort ycia, unika konfliktw. Przyparta do muru Waga potrafi broni swoich racji i racji innych, zawsze jednak stara si unika walki, jeli s szanse na pokojowe rozstrzygnicie wszelkich sporw. Gdy zostanie zmuszona do walki, przyjmuje j i wygrywa, chocia jest delikatna i subtelna; moe dlatego astrologowie zalecaj, aby Waga otaczaa si pachncymi kwiatami orchidei, werbeny i ry. Opiekucza Wenus obdarowaa Wag ogromnym bukietem zi o delikatnym dziaaniu. Do zi Wenus nale: melisa, lilia, winna latorol, groszek, bez, olcha, lipa, tarnina, kwiat liwy, malina, laz lekarski, przylaszczka, malwa, macierzanka, fioek, rzepik, bukwica, krwawnik, werbena. Ogem nasza Wenus opiekuje si ponad 50 zioami. Prosz zobaczy bogactwo zi naszej Wagi, ktra niestety ma predyspozycje do chorb przede wszystkim nerek i pcherza, moe chorowa na odek, w pniejszym wieku na cukrzyc. Bardzo czsto miewa ble gowy, moe mie problemy z limf i gruczoami piersiowymi. Zawsze zastrzegam, e s to tylko predyspozycje do chorb, dlatego Waga powinna dba o komfort psychiczny na co dzie. Bardzo lubi piwo i wino, powinna jednak pamita, e to nie sprzyja zdrowiu i powoduje otyo. Zioa niej podane s bardzo delikatne i przywrc naszej Wadze rwnowag duszy i ciaa. Zioa oglnie wzmacniajce: Werbena 20 g Bukwica 15 g Rzepik 50 g Melisa 50 g Lebiodka 20 g Fioek leny 25 g Macierzanka 100 g Zioa wymiesza, przechowywa w szklanym naczyniu. 2 yeczki zi zala wrztkiem (2 szklanki wody) i zostawi na 15 minut pod przykryciem, zioa naley zaparzy wieczorem. Jedn szklank naparu wypijamy wieczorem wyjtkowo o godz. 20-21, drug szklank naparu rano midzy godz. 6 a 9. Stosowa przez 21 dni. Bl gowy (migrena):

21

l yeczk werbeny zala wrztkiem (l szklanka) i zostawi pod przykryciem na 15 minut, pi ciepy napar z odrobin miodu akacjowego, midzy godz. 11 a 13, lub 2 razy dziennie rano o godz. 11 i po poudniu o godz. 17. Stosowa przez 21 dni. Zmczone nerki: Uzyskany sok z zielonej fasolki szparagowej pi 2 razy dziennie 1/2 szklanki przez 15 dni, rano midzy godz. 5 a 6, po poudniu midzy 16 a 18. Naley zachowa diet zalecan przez lekarza prowadzcego. Kuracja sokiem dziaa wspomagajce. Jesieni i zim moemy zastosowa strczyny z fasoli Ja z dodatkiem zi: Strczyny fasoli 50 g Pczki brzozy 10 g Bukwica 40 g Zioa wymiesza i pi napar 2 razy dziennie l szklank zi rano midzy 5 a 6, drug midzy 17 a 18. Podany zestaw zi moemy zemle na proszek i pi 2 razy dziennie l yeczk zi popijajc przegotowan ciep wod w wyej podanych godzinach dziaanie bdzie bardziej skuteczne.

22

Skorpion
23 padziernika 21 listopada
Lato mino z pen radoci Wenus w znaku Wagi i mamy przed sob jesie, a wraz ni Soce wstpio w swej wdrwce 23 padziernika w znak Skorpiona, zwanego inaczej Niedwiadkiem. Panowanie Niedwiadka bdzie trwao do 21 listopada i rozpocznie si gboka jesie. Poniewa nasz Skorpion naley do trygonu Wody wraz z Rakiem i Ryb, pynno i niestao bdzie go cechowa w yciu. Bardzo smutne s mity o naszym Skorpionie. Najwiksz gwiazd tej konstelacji jest legendarny Antares, o ktrym mwi uczeni, e jest sercem Skorpiona; w wielu mitach przekazano, e jest w nim Paszcza Ziemi, ktra wchona krew zabitego Abla. Wedug mitologu greckiej Skorpion miertelnie udli piknego Oriona, syna Neptuna, na rozkaz Matki Ziemi, aby uchroni siostr Apolla, liczn Artemid przed zalotami Oriona. Na nieboskonie moemy zobaczy Skorpiona wiecznie cigajcego miertelnie zranionego modzieca. W wielu mitach Skorpion by przedstawiany jako znak niszczycielski, wynikao to zapewne z pory roku nadchodzcej jesieni. Jest to czas obumierania i czas odradzania si szczodrej przyrody do cigego ycia i owocowania. Mars, ktry jest w domu dziennym Skorpiona, daje mu odwag i porywczo w dziaaniu; poniewa lubi walk cigle szuka pola do swoich dziaa, aby zwycia. Nie jest to szczodry opiekun Skorpiona, czsto przysparza mu kopotw. Nasz Skorpion zawsze jako sobie radzi, ju od dziecka marzy o wielkim wiecie i niezalenoci, jest ogromnie ciekawski, bardzo wczenie wyfruwa z domu, aby rozpocz dorose ycie. Wdrujc w wiat wierzy w swoje zdolnoci i si, aby osign sukces zrobi wszystko i usunie wszystkie przeszkody, poniewa jest przebiegy, inteligentny i uparty. Astrologowie mwi, e istniej dwa typy Skorpiona, najniszy i najwyszy, nie ma porednich. Niszy typ Skorpiona bdzie bardzo trudnym dla otoczenia, moe dlatego wrd znakw zodiaku wanie Skorpion cieszy si niezbyt askaw opini. Takie twierdzenie jest krzywdzce to nieprawda, e pamita krzywdy przez cae ycie i potrafi o nich przypomnie po 30 latach, aby rozliczy przeciwnika. Dzieje si tak dlatego, e Skorpion jest bardzo czuy na krzywd ludzk, zawsze stara si pomaga potrzebujcym, nie lubi jednak, gdy kto usiuje go okama lub zlekceway. Gdy nasz Skorpion pokona swoje wady, stanie si wielkim czowiekiem, bdzie suy ludzkoci, jak niegdy Leonardo da Vinci. Widzimy wic, e wpywy gronego Marsa nie zawsze s zowrogie. Co grozi naszemu Skorpionowi w jego zdrowiu? Ot ponury Mars i tajemniczy Pluton daj predyspozycje do chorb jelita grubego, pcherza moczowego, jelit, prostaty i bezsennoci. Pluton jest odpowiedzialny za przekaz cech genetycznych nowo narodzonym dzieciom przez dalekich przodkw, odpowiada za rozmnaanie i obumieranie. Jest odpowiedzialny za podzia komrek, a zatem nasz Skorpion ma skonnoci do chorb infekcyjnych, przechodzcych w sposb nagy. Nasz Skorpion nie lubi chorowa, zdarza mu si to bardzo rzadko, jeli jednak zachoruje, bdzie to choroba naga z wysok temperatur (dotyczy to zarwno mczyzn, jak i kobiet). Naley stwierdzi, e s to tylko skonnoci do zachorowa, gdy w zasadzie nasz Skorpion jest silny, zdrowy i mocny psychicznie. 23

Gdyby jednak nasz Skorpion zachorowa, ponury Mars bdzie dla niego askawy, gdy zioa, ktre s pod opiek Marsa maj wyjtkowo silne dziaanie; s to naturalne antybiotyki, ktre nie powoduj skutkw ubocznych. Nale do nich: czosnek, cebula, bazylia, lubczyk, db, szanta, pokrzywa, jaowiec, cyprys, modrzew, chmiel, oset, sosna. Ogem pod wpywem Marsa ronie ponad 70 zi, a zatem mona wybra zgodnie z dat urodzenia najbardziej skuteczne zioa dla naszego Skorpiona. Oczywicie dobrym dniem dla Skorpiona jest wtorek i kuracj zioow naley rozpocz w tym dniu z ubywajcym Ksiycem. Zioa oglnie uspokajajce: Szyszki chmielu 25 g Kwiat dziewanny 10 g Rdest ptasi 15 g Melisa 25 g Kwiat wrzosu 25 g Skadniki dokadnie wymiesza, przesypa do szklanego naczynia i robi napar zioowy 2 razy dziennie z l yeczki zi na l szklank wody. Rano pi napar midzy godz. 9 a 11, wieczorem o 1R. Zioa pijemy przez 21 dni. Kuracj moemy powtrzy po 9 dniach przerwy. Jelito grube (nieyt): Korze dziewanny 50 g Kozieradka 10 g Macierzanka 15 g Jedn yk zi gotowa w 1/21 wody przez 20 min., wywar przecedzi i robi lewatywk na noc przez duszy czas. Bezsenno: Wrzos 100 g Kwiat akacji 100 g Kwiat i owoc gogu 100 g Kade z tych zi rozpoczynajc od wrzosu pijemy kolejno przez 9 dni 2 razy dziennie po l filiance rano o 9 i wieczorem o 20. Po 27 dniach robimy mieszank z trzech zi i pijemy jak wyej przez 21 dni. Problemy z wtrob: Dziurawiec 30 g Rumianek 20 g Kocanka piaskowa 15 g Rzepik 25 g Majeranek 15 g Zioa wymiesza i robi napar: l yka stoowa na I szklank wody, zioa zala wrztkiem, pozostawi na 20 minut pod przykryciem. Pi 2 razy dziennie l szklank, rano midzy 6 a 7, po poudniu midzy 15 a 16 przez 21 dni. Nastpnie przez 9 dni pi napar z dziurawca 2 razy dziennie l szklank naparu; po 9 dniach jeszcze raz powtrzy kuracj zioow, gdy niedomagania wtroby s czsto wieloletnie i trzeba czasu, aby zacza pracowa prawidowo.

24

Strzelec
22 listopada 21 grudnia
Nasz zodiakalny Strzelec naley do gwiazdozbioru nieba poudniowego, najjaniejsza z Drg Mlecznych przebiega wanie przez konstelacj Strzelca, a my moemy go oglda tylko latem. Czowiek Strzelec naley do trygonu Ognia, opiekunem jest wielki Jowisz zwany planet wielkiego szczcia, za nazwa planety pochodzi od imienia bstwa rzymskiego panteonu Pana nieba i piorunw. Legenda gosi, e naleao grzeba ludzi raonych piorunem w miejscu, gdzie zostali poraeni strza Jupitera, a wedug starych ksig Jowisz by si wspomagajc bia magi. U wielu narodw Strzelec by wyobraany z koron na gowie, w staroytnym Egipcie dodano mu skrzyda, a u Hebrajczykw nasz Strzelec przedstawiony by jako zy ksi Gog. W naszej kulturze Strzelec by patronem apostoa Mateusza pod postaci Centaura czekokonia. Astrologia przedstawia nam Strzelca jako czowieka o dwch typach osobowoci: niszy (mciwy) i wyszy (inteligentny). Nasz ognisty Strzelec ma temperament cholerycznosangwistyczny o wybitnie mskiej naturze. W yciu kieruje si instynktem, kocha ruch, jest spontaniczny, niepoprawny optymista, uczciwy wobec ludzi, pdzi przez ycie wierzc w swoj szczliw gwiazd. Gdy urodzi si o wschodzie soca, bdzie czowiekiem o wielkim i szlachetnym sercu, a wadca znaku Jowisz wyrazi w jego postpowaniu religijno, moralno, altruizm i idealizm. Bdzie to czowiek, ktry swoj prac i ycie powici dla dobra ludzkoci. Jeli kto skrzywdzi Strzelca, nie ywi urazy, uwaa, e nie ma czasu na gniew i walk, poniewa jest tyle do zrobienia. Potrafi pracowa w dwch zawodach jednoczenie, jest bowiem bardzo inteligentny i pracowity. Jeli zostanie sdzi, to bdzie najsprawiedliwszy wrd sdziw i moe dlatego mona spotka Strzelca na wysokim i odpowiedzialnym stanowisku. Chciaabym powiedzie, e ze Socem w znaku Strzelca urodzi si wielki uczony, genialny jasnowidz Nostradamus oraz wielki lekarz, astronom i zielarz Paracelsus. Czowiek Strzelec yje bardzo dugo i mao choruje, posiada skonno do skalecze (naley uwaa na dolne czci koczyn i biodra), kobiety bardzo czsto s bezpodne. Poniewa Strzelec naley do IX domu horoskopu, ktry jest domem religii, mistyki i okultyzmu, zawsze gdy zachoruje, znaczenie ma modlitwa uzdrawiajca. Wszystkie metody wiedzy tajemnej s bardzo skuteczne w leczeniu chorego Strzelca. Jowisz obdarowa go wspaniaymi zioami, ktre pomog mu, gdy bdzie przestrzega wszystkich zasad kuracji. Do Jowisza nale: len, rzepik, bukwica, wierzba biaa, lawenda, malina, pimo, papro, ywokost, piciornik gsi, groszek, jaowiec, wanilia, lebiodka, kozieradka, mniszek lekarski, szawia, cykoria. Podaj kilka zestaww zi na stuczenia, na ktre najbardziej jest naraony Strzelec. Mam na uwadze takie stuczenia, ktre nie wymagaj interwencji chirurga. Wszystkie okady i przymoczki naley robi na szarym lnianym ptnie. Okady robimy z zi lnu, bukwicy, lebiodki, rzepiku, ywokostu i kozieradki. Okady moemy robi pojedynczo z kadego zioa zawsze na noc. Jedn yk czubat zmielonych zi zalewamy wrzc wod 1/2 szklanki i po kilku minutach ciep papk nakadamy na ptno i okadamy chore miejsce. Dodatkowo moemy owin, jeli jest to stopa, flanelk, okady robi do skutku. Z podanych zi moemy 25

robi wywar do kpieli stp. Na 1 l wody naley doda l szklank zi i gotowa 15 minut, przecedzi, doda przegotowan wod ok. 1 l i moczy stopy przez 30 minut. Zabiegi mona robi 2 razy w tygodniu, przez 6 tygodni. Do pomocnych Strzelcowi zi naley take cykoria, zwana podrnikiem. Dzi jest to lek troch zapomniany, a szkoda, bo ma due waciwoci lecznicze i od wiekw stosowana bya z powodzeniem w wielu schorzeniach. Wasnoci uzdrawiajce maj zarwno licie, kwiaty, jak i korze tej roliny. Korzenie zawieraj m.in. gorzknik wycigowy, ywic, kwas krzemowy i sl amonow. Wczesn wiosn z modych lici cykorii moemy zrobi smaczn i zdrow saatk, posiekane licie dodane do innych surwek podnosz ich walory smakowe i odywcze, smaczna i zdrowa jest take jarzyna z gotowanego korzenia. Natomiast palony korze mona parzy i pi zamiast czarnej kawy (dobrze imituje jej smak). Szerokie zastosowanie ma wywar ze wieego lub suszonego korzenia: 100 g korzenia zala 1/2 l wody i krtko gotowa oczyszcza drogi oddechowe z flegmy, dziaa kojco przy nieytach odka, niestrawnoci, obrzmieniach wtroby i ledziony oraz chorobach nerek. Pi 2 razy dziennie szklank ciepego wywaru rano przed niadaniem i wieczorem ok. godz. 18 przez 21 dni. Schorzenia odka 1 00 g korzenia lub kwiatu cykorii zala 1/2 l wdki lub czerwonego wytrawnego wina i odstawi w ciemne miejsce na 9 dni. Nalewk pijemy rano przed niadaniem (50 g) przez duszy czas. Dolegliwoci wtroby garstk modych lici podrnika zala szklank zimnej rdlanej wody, odstawi na l godz., potem powoli wypi otrzymany napj. Stosowa przez 2 tygodnie. Taki napj oczyszcza te znakomicie krew. Polecam te zioow mieszank: 100 g korzenia podrnika, 20 g korzenia i lici rdestu ptasiego, 50 g macierzanki. Zioa wymiesza, l yeczk zala szklank wody i krtko gotowa, przecedzi. Pijemy przez 3 dni l yk stoow co 2 godziny. Ble wtroby powinny ustpi. Stuczenia, take powane: potuczony wiey korze podrnika rozkadamy na lnianym ptnie i przykadamy na chore miejsce na 12 godzin.

26

Kozioroec
22 grudnia 19 stycznia
Nauka zalicza ten znak Zodiaku do znakw kardynalnych, a to oznacza, e osoby urodzone w tym czasie s dynamiczne, wadcze, aktywne i energiczne. Kady ze znakw przypisywany jest do jednego z ywiow. Kozioroec Ziemi. Znaki Ziemi charakteryzuje dziaanie, zmys praktyczny i solidno. Koziorocem rzdzi planeta Saturn. Astrologia oglnie mwic uznaje wpyw Saturna za zowrogi, niegdy uwaano t planet za szkodliw i powoln, nadajc Koziorocowi chd i apati. Ale trzeba pamita, e w astrologii nie ma zych znakw samych z siebie. Negatywny wpyw Saturna agodz inne planety. Jeli kto urodzi si w Socu Kozioroca, bdzie praktyczny, skromny, taktowny i oszczdny. Cho w zasadzie osoby urodzone pod tym znakiem s pesymistami i samotnikami, mocno zwizane z Ziemi s jednoczenie realistami niestrudzonymi w deniu do celu, penymi siy woli i przetrwania. Niezmiernie pracowity Kozioroec bardzo troszczy si o byt materialny, ambitny i kochajcy saw, zapomina niekiedy o domu i rodzinie realizujc swoj karier. Potrafi jednak gboko kocha, by wiernym i lojalnym przyjacielem, chocia nie umie okazywa swoich uczu. Lepiej jednak mu si nie naraa. Kozioroce jako wrogowie s bardziej niebezpieczni ni powszechnie uwaane za najbardziej podstpne Skorpiony. Trzeba wiedzie, e Kozioroce osigaj wysok pozycj nie dziki podstpom, ale dlatego, e s pracowite, maj ogromny talent organizatorski, s zdolne, zwaszcza do nauk cisych i bardzo lubi si uczy. W ogle Kozioroec to najbardziej tajemniczy znak Zodiaku i jeli sam si nie odsoni, nikomu nie pozwoli wedrze si do swego wntrza, no chyba, e czasami w jak sobot w dobrym dla niego dniu. Kozioroec jako znak przypisany Ziemi w zasadzie jest silny. W dziecistwie jest podatny na przezibienia, z wiekiem wyrasta z tego i raczej rzadko choruje. Jeli jednak przyplcze mu si jaka choroba, dugo dochodzi do zdrowia. A to dlatego, e jest to znak zimowy okres snu przed wiosennym przebudzeniem sil witalnych. W pniejszym wieku Kozioroca trapi najczciej choroby ukadu trawiennego, ukadu krwiononego, drg moczowych i reumatyzm, zwaszcza zapalenia staww kolanowych. Jednak Saturn planeta chodu i melancholii, szczodrze obdarzya go zioami, ktre wspomagaj go w chorobach. Jakie to zioa? bez czarny, bluszcz, kolendra, tasznik, topola, piwonia, cykoria, pigwa, tymianek, orlik, laz leny, konopie, szawia, db, czarna jagoda, bratek polny, ywokost lekarski, arnika, kapusta. Jeli Koziorocowi zdarzy si zachorowa, powinien pamita take o mikroelementach, a zwaszcza magnezie i wapniu, bo wanie ich najczciej brakuje wwczas jego organizmowi. Aby uzupeni niedobr mikroelementw, sabujce Kozioroce powinny je: drb, ry, ryby, kapust, cebul, papryk, marchew, cykori, pory, mak i konopie. Kozioroce, ktrym dokucza ukad trawienny, mog pi herbatk tymiankow (l yka zi zalana 2 szklankami wrztku napar trzyma pod przykryciem 15 min., pi szklank 2 razy dziennie przez 7 dni). Polecam rwnie mieszank zioow: kwiat pigwy 10 g, tymianek 25 g, hyzop lekarski 10 g, kolendra 50 g, ywokost 10 g. Sporzdzamy napar zalewajc 1 yk stoow zi szklank 27

wrztku, odstawiamy pod przykryciem na 15 min. Napar pijemy ciepy rano i wieczorem przed posikiem przez 2 tygodnie. Ponadto mona kolendr (100 g), lubczyk (50 g) i tymianek (100 g) zmiesza razem, zemle na proszek i uywa (codziennie) jako przypraw do potraw. Urugi moczowe Kozioroce mog leczy np. herbatk z ziela tasznika (yeczk zi zala szklank wrztku, odstawi pod przykryciem na 20 min., pi maymi ykami 2 razy dziennie szklank przez 9 dni). Napar sporzdza wiey rano i wieczorem. Dodatkowo mona pi codziennie 1/2 szklaneczki mleczka z ziarna konopii. Przy blach reumatycznych polecam... kapust. Licie biaej kapusty prasujemy lekko elazkiem przez lniane ptno, aby zmiky, nastpnie skraplamy oliw z oliwek i owijamy bolce miejsca, dodatkowo okrcajc okad ciep flanelk. Kozioroec, ktry bdzie stosowa takie okady przez 2 tygodnie, przestanie cierpie. Na przezibienia pomaga owoc pigwy utarty z miodem. Trzeba dodawa go po yeczce do herbaty (czarnej chiskiej) i pi kilka razy dziennie. Dla przezibionych dzieci Koziorocw bardzo dobra jest herbata z sokiem malinowym.

28

Wodnik
20 stycznia 18 luty
Nauka zalicza ten znak do znakw staych, osoby urodzone w Wodniku s konkretne, zdecydowane i sumienne, zdarza si jednak, e s take ograniczone. Wodnik przypisany jest ywioowi powietrza, a znaki powietrza charakteryzuje wraliwo, intelekt i ambicja. Wodnikiem rzdz dwie planety Saturn i Uran. Saturn nie cieszy si wrd astrologw dobr opini, ale akurat dla dzieci Wodnika planeta ta jest szczeglnie askawa, obdarza je atwoci w kontaktach z ludmi, skonnoci do filantropu, wiernoci w przyjani i du inwencj. Dziki wpywowi Saturna Wodniki s powcigliwe i potrafi pohamowa ze instynkty tam, gdzie inni d na lepo do zguby. Take Uran niezbyt przyjazna planeta, akurat Wodnika wyranie wyrnia przydajc ludziom urodzonym pod tym znakiem niezalen osobowo oraz ogromne talenty umysowe. Wodniki maj oryginalny, nieco dziwny charakter, s uduchowione i romantyczne, cechuje je dua intuicja. S to ludzie wszechstronni, umiejcy i lubicy posugiwa si rozlicznymi talentami zarwno w naukach cisych, jak i w dziedzinie metafizyki. Wodnik jest nie tylko teoretykiem, ale i praktykiem. Potrafi wprowadzi w czyn swoje, zdawaoby si, abstrakcyjne idee. Jest byskotliwym wynalazc, a przy tym doskonaym organizatorem. Natomiast nie znosi wszelkiej rutyny, przesadnej pedanterii, tpego uporu, niezdecydowania czy przymusu. Osoby wybrane przez Wodnika na przyjaci mog by pewne jego niezawodnej lojalnoci. Te cechy i korzystny ukad gwiazd zapewniaj Wodnikowi ludzk przyja oraz uznanie. Wodniki atwo osigaj zaszczyty i saw, ale chtnie przebywaj w samotnoci, aby oddawa si rozmylaniom i kontemplacji. Ale, o dziwo, ten intelektualista nigdy nie czuje si samotny. W przeciwiestwie do materialistycznego Kozioroca jest na wskro idealistyczny. Ujemne wpywy innych planet w horoskopie Wodnika przejawiaj si jego skonnoci do kaprysw, dziwnych niekiedy zachowa, niezrozumiaych dla innych. Osoby spod tego znaku cechuje take wpadanie z hura optymizmu w skrajny pesymizm. Dla Wodnika szczliwym dniem jest sobota wanie w ten dzie wszystko najlepiej mu si udaje i wtedy najlepiej zwrci si do niego o pomoc, cho jako osoba niezwykle uczynna i nastawiona filantropijnie, z pewnoci nie odmwi jej Wam i w pozostae dni tygodnia. Wodnik nie jest specjalnie chorowity. Jednak jego wybujaa psychika jest bardzo delikatna. Dlatego te Wodniki maj skonnoci do chorb na tle nerwowym mcz je niekiedy stany lkowe, a nerwica potrafi objawia si u nich np. niedomaganiami wtroby. Wodniki powinny uwaa te na oczy i chroni swoje ciao, poniewa maj predyspozycje do powanych zranie. Z innych chorb zagraaj im choroby przewodu pokarmowego i ukadu krwiononego, maj take skonnoci do ylakw. Gwiazdy i planety dla ratowania zdrowia przyday Wodnikowi wspaniae zioa miodunk len, kozika lekarskiego, serdecznika, wawrzyn, majeranek, nasturcj, szawi, lip, prawolaz i kwiat kasztanowca doskonae na wzmocnienie caego organizmu. Mikroelementy, ktrych najczciej brakuje Wodnikowi, to sd i fosfor. Dlatego polecam wszystkim osobom urodzonym pod tym znakiem uzupenienie diety o zboa yto, jczmie,

29

ry, proso oraz rodzynki i owoce morwy. Zwaszcza Wodniki, ktrym dokucza jaka choroba, powinny pamita o mikroelementach. Jeli mcz Ci, drogi Wodniku, dolegliwoci ukadu pokarmowego, moesz ratowa si herbatk majerankow (yk zi zala szklank wrztku, pozostawi pod przykryciem na 15-20 min.), pi 2 razy dziennie rano i wieczorem ciepy napar. W przypadku stanw lkowych polecam picie na noc naparu z mieszanki zioowej (l yka zi zalana szklank wrztku): Kwiat lipy 100 g Kozek lekarski 30 g Werbena (lub kwiat kasztanowca) 30 g Lebiodka 100 g Fioek leny 50 g Prawolaz 100 g Kwiat maku 100 g Herbatk z tej mieszanki trzeba pi przez 7-21 dni. Przy ylakach ulg przynosz okady z kwiatu kasztanowca (l yeczk zi zalewamy szklank wrztku i odstawiamy na 15-20 min., aby nacigny). P szklanki otrzymanego naparu wylewamy na lniane ptno i nakadamy je na chore miejsce. Okad (ciepy) naley przykry ceratk i przytrzyma bandaem (oczywicie okady stosujemy na noc). Pozostae p szklanki naparu naley wypi. Co drugi dzie w chore miejsca trzeba lekko wciera ma z ziela prawolazu (do kupienia w aptekach). Dodatkowo raz w tygodniu mona bra kpiele w kozieradce: 0,5 kg kozieradki gotujemy przez 15 min. w 2 l wody, wlewamy do wanny i uzupeniamy wod z kranu, a w tej kozieradkowej kpieli moemy wypoczywa do p godziny.

30

Ryby
19 luty 20 marzec
Nauka zalicza Ryby do znakw wodnych niestaych. Osoby urodzone w okresie, kiedy na niebie panuj Ryby, s eklektyczne. atwo si przystosowuj, poszukuj harmonii. Oczywicie ywio przypisany Rybom to woda. Ludzie spod znaku Wody s peni wspczucia dla innych, atwo poddaj si emocjom, maj take niezwykle rozwinit intuicj. Rybami rzdz dwie planety Neptun i Jowisz symbolizujce zagadk, natchnienie i wspczucie. Ryby czsto s czone z wielk tajemnic i mistycyzmem; warto pamita, e pierwsi chrzecijanie rozpoznawali si krelc symbol ryb. Wybijajc si cech osb urodzonych w tym znaku jest ich ogromna wraliwo, zapewne dlatego s raczej niepraktyczne, za to czsto obdarzone artystyczn dusz. Zwaszcza nie brakuje wrd Ryb osb uzdolnionych muzycznie. Ryby maj take wrodzony talent do jzykw obcych. Jeli dodamy do tego wielk intuicj przyrodzon Rybom, atwo zrozumie, dlaczego wrd osb urodzonych midzy 19 lutego a 20 marca jest tak wielu spirytystw i ludzi gboko religijnych majcych skonnoci do filozoficzno-religijnych rozwaa. Zmienno i niestao, ktra temu znakowi Zodiaku daje przynaleno do trygonu Wody, objawia si midzy innymi skonnoci do byskawicznej zmiany nastrojw Ryby bardzo atwo przechodz od paczu do miechu i na odwrt. Lubi te wszelkie wygody i s nieco leniwe, maj za to bardzo dobre i czue serce. Bardzo przejmuj si losem swoich blinich, staraj si im pomaga, jeli ju nie materialnie, to choby yczliw rad. Czue serca Ryb atwo wpadaj w miosne puapki zwaszcza, e zakochana Ryba lepnie i guchnie, traci sw przyrodzon intuicj i czsto przez to cierpi. Na og zanim wreszcie zao szczliw rodzin, osoby z pod znaku Ryb przeywaj kilka niepowodze miosnych. Za to kochaj dzieci i s bardzo dobrymi rodzicami dla swego potomstwa. Lubi te towarzystwo innych osb i s naprawd cennymi przyjacimi. Najwiksza ich wada to skonno do hazardu i naogw, zwaszcza narkotykw, dlatego przed tymi niebezpieczestwami naley chroni Ryby ju od dziecka. Wraliwe Ryby s nieodporne na przeciwiestwa losu i stresy, czsto zapadaj na nerwice, trapi je te stany lkowe. Jako osoby delikatne maj skonnoci do przezibie, chorb puc i odmroe stp, ponadto predyspozycje do chorb nerek i odka. Zioa lecznicze, ktre gwiazdy i planety przyday Rybom to: mita, bukwica, podbia, tatarak, rezeda, geranium, olcha czarna, any, koper woski, cynamon. Osoby urodzone pod tym znakiem powinny pamita, e ich organizmowi czsto brakuje mikroelementw takich jak jod i siarka. Niedobr ten atwo uzupeni wzbogacajc jadospis o wiksz ilo saaty, szpinaku, fasoli, chrzanu, dyni, migdaw i owocw zwaszcza gruszek i czereni, mona te pojada suszone owoce. Znerwicowanym Rybom zalecam uspokajajc mieszank zioow, ktra na pewno je wyciszy i pomoe odzyska utracon rwnowag duchow: Melisa 100 g Heliotrop 30 g Bukwica 100 g Rezeda 20 g Lawenda 20 g 31

Zioa mieszamy dokadnie, nastpnie yk mieszanki zalewamy szklank wrztku, napar pijemy przez 2 tygodnie rano i wieczorem, dodatkowo mona zjada w poudnie l gorzki migda (przez 21 dni). Jesieni i wiosn, zwaszcza w marcu Ryby atwo si przezibiaj, przy skonnociach do chorb puc nawet zwyky katar i kaszel mog mie przykre nastpstwa. Dlatego Ryby musz w tym okresie bardzo na siebie uwaa, zwaszcza wystrzega si przemoczenia stp. Jeli mimo to przyplcze si jakie przezibienie, zalecam Rybom napar lipowy (yeczka kwiatu lipy zalana szklank wrztku) lub napj cynamonowy (yeczka czarnej herbaty 1 spora szczypta cynamonu zalana szklank wrztku, osodzona yeczk miodu). Trzeba pi takie napary 2 razy dziennie rano i wieczorem. Polecam zwaszcza napj cynamonowy, nawet profilaktycznie, nie tylko w przypadku przezibienia, gdy daje on wewntrzne ciepo. Rybom z dolegliwociami odkowymi (nieyt) zalecam napar ze 100 g mity i 5 g biaego pieprzu lub 5 g lici wawrzynu. yeczk mity wymieszanej z pieprzem lub pokruszonymi limi wawrzynu zalewamy 2 szklankami wrztku, pijemy 2 razy dziennie, l szklank pomidzy 6 a 9 rano i o 20 wieczorem. A oto sposb kurowania odmroonych stp: 100 g gsiego tuszczu mieszamy z 20 g ziela bukwicy i przez 15-20 min. przetapiamy na parze. Po przecedzeniu otrzymujemy ma, ktr smarujemy codziennie stopy na noc. Kuracja moe trwa nawet 6 tygodni. Aby bya skuteczniejsza, dobrze jest 2 razy w tygodniu moczy stopy w wywarze z obierek ziemniaczanych (obierki z l kg ziemniakw gotujemy przez 15-20 min. w 2 litrach wody). Po tej kpieli take smarujemy stopy maci z gsiego tuszczu. Uwaga! Poniewa szczliwym dniem dla Ryb jest czwartek, dobrze zaczyna leczenie wanie w tym dniu, ale oczywicie, gdy nam co dolega, nie musimy odkada rozpoczcia kuracji a do czwartku.

32

Zegar energetyczny zdrowia

Chiczycy nard, ktry posiad rozwinit wiedz medyczn ju pi tysicy lat temu uwaaj, e czowiek jako immanentna cz kosmosu podlega jego wpywom. Aby okreli przepyw energii krcej w organizmie czowieka. Chiczycy opracowali tzw. zegar energetyczny, uwzgldniajcy rytm ycia na Ziemi w cyklu dobowym i rocznym. W cyklu dobowym przepyw energii odbywa si zgodnie z ruchem wskazwek zegara, z jednego organu do drugiego. Kady organizm posiada wasn aktywno, za poszczeglne organy maj dwugodzinne okresy aktywnoci i uspokojenia. Aby obraz by bardziej czytelny, zegar podzielono na sfery: dzienn i nocn. Nasz wykres przedstawia koo podzielone na dwanacie czci odpowiadajcych dziesiciu organom i dwm funkcjom. Wynika z niego, e np. odek ma najwikszy zasb energii pomidzy godzin 7 a 9 rano. Dlatego te wanie w tym czasie powinnimy zjada obfite, wysokokaloryczne niadanie. Z kolei, wedug chiskiego zegara, czowiek chory na serce jest najbardziej zagroony midzy godzin 11 a 13 oraz w nocy midzy godz. 23 a l. Niedomagania serca przypadaj bowiem na czas przejcia energii aktywnej w pasywn i na odwrt. Statystyki potwierdzaj t zaleno zwikszon liczb zawaw i zgonw. My, ludzie Zachodu, powinnimy pozna rytm zegara energetycznego, aeby zastosowa go w naszym codziennym yciu. Energia ycia zaczyna podnosi si od godz. 24 w nocy i trwa a do 12 w poudnie, opada za od 12 a do 24. Chciaabym teraz w skrcie przedstawi obraz chiskiego zegara energetycznego w rytmie pr roku: wiosna, lato, pne lato, jesie i zima. Poza porami roku rozrniamy jeszcze roczne i dobowe rytmy krenia energii. WIOSNA element drzewa (ziele), zawiaduje wtrob i pcherzem ciowym Jest to okres przebudzenia po dugiej zimie. Wszystko wok nas tonie w soczystej zieleni, ktra jest nonikiem zdrowia i spokoju. Kobiety uskarajce si na ble miesiczkowe maj zakcenia energii wtroby, ale nie wiedz o tym, e zgodnie z chisk medycyn nie trzeba jada wieprzowiny przynajmniej 7 dni przed miesiczk, aby wtroba moga by wyciszona i zdrowa. LATO element ognia (czerwie), zawiaduje sercem i jelitem cienkim Letni ogie wzmacnia i rozgrzewa nasz organizm w caoci, bo serce to wany organ poruszajcy czerwon krew ycie. Lato jest najlepszym okresem na leczenie schorze serca oraz na zregenerowanie si przed przyjciem jesieni. PNE LATO element ziemi (ty), zawiaduje odkiem i ledzion W tym okresie staramy si zapewni naszemu organizmowi odpoczynek, wyjedajc na urlop. Podwiadomie, ale nie bardzo wiedzc czemu, pragniemy kontaktu z przyrod, aby pozwoli na spokojny przepyw energii ziemi. Chiczycy polecaj wwczas odpowiedni 33

diet i zioa przepisane zgodnie z picioma elementami. Wypoczynek pozwala na wyciszenie naszej psychiki, co suy waciwej pracy ukadu trawiennego. JESIE element metalu (biel), zawiaduje pucami i okrnic Jeli dbamy o swoje zdrowie wiosn i latem, to jesieni nie bdziemy chorowa na zapalenie oskrzeli i anginy; zasb energii pozwoli nam przetrwa jesie i zim w zdrowiu. Jeli nie mielimy czasu dla naszego organizmu, to czeka nas trudne wejcie w ostatni etap zegara energetycznego w zim. ZIMA element wody (bkit), zawiaduje nerkami i pcherzem moczowym Okres wydalania i oczyszczania, ktry reguluje czynno nerek i nadnerczy, odtruwa organizm i dodaje energii. Jeli w tym okresie wychodzimy nerki, czekaj nas kopoty wczesn wiosn. Tak zamyka si roczny cykl piciu elementw. Nie jest to nic nowego. Wzmianki o zegarze energetycznym mona spotka we wszystkich staroytnych cywilizacjach. Obecnie w zachodnich klinikach s stosowane metody piciu elementw w leczeniu wielu schorze, z bardzo dobrym skutkiem. Mona by rzec, e prawo to jest oparte na niezmiennych prawach kosmosu. Znajc zegar energetyczny, moemy przepisane zioa stosowa zgodnie z rytmem piciu przemian tak, aby nasz organizm mg je wykorzysta z dobrym skutkiem. Chorzy na nerki powinni zaywa przepisane zioa w godz. 17-19. Na odek podajemy zioa midzy godz. 7 a 9 rano. Chiczycy wyrniaj jeszcze cykle w yciu czowieka: u kobiet siedmioletnie, a u mczyzn omioletnie. Zachodz wwczas w czowieku ogromne zmiany energetyczne i trzeba zawsze zwraca na nie uwag. Chiczycy twierdz, e serce ma ogromn energi w cigu 72 dni lata; zim najsilniejszym naszym organem s nerki, nalece do elementu wody. Tradycyjna medycyna chiska stara si zapobiec chorobie znajc prawo piciu elementw. Chiczycy uwaaj, i potrafi dziki temu nie dopuci do rozwoju choroby zagraajcej zdrowiu czowieka.

34

Zioa i mikroelementy
Rola mikroelementw w organizmie czowieka
O ile o znaczeniu witamin dla naszego zdrowia mwi si ju od dawna, o tyle o mikroelementach i fatalnym dla naszego samopoczucia ich braku w naszym organizmie wiemy na og mniej. Tymczasem niedobr mikroelementw (czyli pierwiastkw chemicznych wystpujcych w organizmie ludzkim w ilociach ladowych, ale niezbdnych do jego prawidowego funkcjonowania) wywouje bardzo powane schorzenia. Obrazuje to ponisze zestawienie. Skrty uyte w opracowaniu: (Z) zapotrzebowanie dzienne w mg/dob, (S) synergizm, (A) antagonizm, (K) koncentruje si w organach, (R) rola w organizmie, (W) wystpuje w, (N) niedobr powoduje, ( ) nadmiar powoduje. elazo (Z): 10-15; (S): Co, Ni, Ca (uatwia wchanianie wit. C); (A): Zn, Mn; (K): czerwone ciaka krwi, wtroba, ledziona, szpik kostny; (W): krew woowa, wtroba, miso, jaja, pokrzywa, jarmu, orzechy, natka pietruszki, otrby, szpinak; (N): ble gowy, zaparcia, wzdcia, mdoci, ysienie, rozdwajanie paznokci, maa aktywno fizyczna, zajady, dugotrwae krwawienie wewntrzne, niedokrwisto, zaburzenia czynnoci mzgu (sabe uczenie si dzieci), irytacja, zaparcia. Kobalt (Z): 2-5; (S): Mn, Fe, Se, wit. B; (A): Cr, Cu, Zn, Sr, (R): aktywuje wit. B12, w procesie tworzenia krwinek czerwonych; (W): wtroba, nerki woowe, kakao, pszenica, gryka, kukurydza, mleko, herbata; (N): niedokrwisto, zmczenie, osabienie, pieczenie jzyka, zaburzenia gastryczne, brak podnoci, zaburzenia wzroku, zaburzenia psychiczne. Mied (Z): 2; (S): Fe, Li, Cr; (A): Mo, Mn, Co, Ni, J; (W): mleko, margaryna, mid, orzechy woskie, wtroba, ziele krwawnika, szpinak, saata, gryka, owies, miso; (R): metabolizm tkanki nerwowej, cznej i kostnej, cznie z przemian elaza; (N): stwierdza si w chorobie Wilsona (zwyrodnienie wtrobowo-soczewkowe), chorobie nerek (zesp nerczycowy), zarobaczeniu, zespole zego wchaniania, niedoczynnoci tarczycy, nowotworach, owrzodzeniu odka; ( ): zwikszony poziom Cu wystpuje przy ostrych i przewlekych zakaeniach, zimnicy, nowotworach z przerzutami do wtroby, zawaach minia sercowego, chorobie reumatycznej, marskoci wtroby, taczce, astmie oskrzelowej, reakcjach alergicznych, chorobach psychicznych (schizofrenia, neurastenia, histeria), ziarnicy, anemii, udarze mzgu, niewydolnoci krenia, nadczynnoci tarczycy, chorobie nadcinieniowej, cukrzycy regulacyjnej, zapaleniu puc, zapaleniu trzustki, zapaleniu nerek, zapaleniu drg ciowych. Cynk (Z): 10-60; (S): Li, Cr, wit. A, B, C; (A): Cu, Mg, Mn, Fe, Co. Wysoki stosunek ZnICu w diecie powoduje wzrost poziomu cholesterolu we krwi; (R): aktywuje wit. B, insuli35

n i 25 enzymw, potrzebny do pracy gruczou krokowego, gojenia ran i oparze; (K): wszystkie organy; (W): ostrygi, nasiona dyni i sonecznika, otrby i kieki pszenne, orzechy, groch, fasola, grzyby, cebula, czosnek, wtroba, mka razowa, ryby, kakao, tka jaj; (N): stwierdza si przy kurzej lepocie, katarakcie, zapaleniu skry, trdziku, owrzodzeniu skry, biegunce, marskoci wtroby, nowotworach, dolegliwociach serca, niedorozwoju cielesnym i kostnym, epilepsji, miadycy naczy obwodowych, schizofrenii, anemii, reumatyzmie, owrzodzeniu odka, przerocie prostaty, uszczycy, ziarnicy, raku oskrzeli, biaaczce, braku podnoci; ( ): zwikszony poziom wystpuje przy zaburzeniach ukadu krenia, niedokrwistoci. Magnez (Z): 301-600; (S): Mn, Zn, Li, Fe, F, wit. B, C, E; (A): K, Na, Ca, P, Pb, F (w pewnych steniach synergizm); (W): mak, orzeszki bukowe, kukurydza, nasiona lnu, patki owsiane, kakao, kasza gryczana, orzechy, groch, fasola, soja, krwawnik, naparstnica czerwona, czarna porzeczka, nagietek, wietlik kowy; (N): zaburzenia funkcji mzgu, nerwowo, pobudliwo nerwowo-ruchowa, arytmia serca, skonno do zakrzepw, miadyca, reakcje alergiczne, biegunki, niewydolno nerek, kamica nerkowa, biaaczka, zawroty gowy, drganie powiek (lewa), migotanie przed oczami, wypadanie wosw, amanie paznokci, prchnica zbw, wraliwo na zmiany pogody, brak zainteresowa seksualnych, ranne zmczenie, zatrzymanie wzrostu, skrcze, pocenie nocne. Lit (Z): 2; (S): Mn, Cu, Zn, Mg; (A): Na, Rb; (W): woda mineralna Zuber, chleb razowy, bielu kdzierzawy, owoc dzikiej ry, kcze piciornika; (N): anomalie rozwoju mzgu, miadyca, cukrzyca, zaburzenia psychiczne, stany maniakalno-depresyjne, skleroza, nadcinienie, choroby serca, dna (podagra-zapalenie stawu), choroby tarczycy, skaza moczanowa. Mangan (Z): 5; (S): Ca, P, Co, Ni, wit. Bl, C; (A): Cu, Zn, J, Mo; (K): koci, wtroba, gruczoy mleczne, trzustka, nerki; (R): aktywizuje wiele enzymw (dwupeptydaz, oksydaz), zmniejsza rakotwrcze dziaanie aflotoksyny, obnia cinienie ttnicze krwi; ( ): utrudnia zatrzymywanie fosforu i obnia poziom elaza, a zwiksza ilo wapnia we krwi; (W): urawina, winogrona, herbata, naparstnica wenista, orzech woski, licie brzozy, szpinak; (N): nieznany. Potas (Z): 2800; (R): rwnowaga kwasowo-zasadowa, transmisja nerwowa, udzia w wytwarzaniu ATP; (W): mleko, miso, wikszo owocw; (N): parali, niewydolno mini. Chrom (Z): 0,06; (S): Cu, Zn, wit. B6; (A): Mn, Fe, Co, Ni; (K): mzg, wosy, krew, paznokcie; (R): aktywuje insulin, stymuluje syntez kwasw tuszczowych, razem z wit. B6 chroni przed arterioskleroz, razem z cynkiem przed zam; (W): drode, czarny pieprz, kieki pszenicy, borwka czernica, wtroba cielca; (N): zama, utrudnia przyswajanie wglowodanw, wzrost poziomu cukru we krwi, zaburzenia w przemianie glukozy, sprzyja arteriosklerozie. Molibden (Z): 0,1 0,5; (A): Cu-Mo-S, Mn; (R): niektre systemy enzymatyczne; (W): ryby morskie, marchew, groch, fasola, dziurawiec, nostrzyk ty, pioun; (N): biegunki, prchnica zbw, zrzeszotowienie koci, zaburzenia czynnoci gruczow pciowych; ( ): nadmiar wypiera mied, co powoduje niedokrwisto. Selen (Z): 0,05 0,1; (S): wit. E; (A): S, As, Hg; (R): wpyw ochronny przed promieniami jonizujcymi (nowotwory), chroni przed zatruciem rtci, przeciwdziaa uszkodzeniom chromosomw; (K): minie, nerki, wtroba, przysadka mzgowa; (W): wody mineralne ze Swoszowic i Buska, sl kamienna, tka, kukurydza, ryby, czosnek, drode, pomidory, grzyby; Cukier wypukuje selen z organizmu; (N): zwyrodnienie mini (w tym minia sercowego), spadek podnoci, nadcinienie, nekroza tkanki wtroby i trzustki, choroby nowotworowe, miadyca, wady zbw.

36

Krzem (Z): 0,5; (K): grasica, cay organizm; (R): wpyw na wzrost, procesy mineralizacji, wpyw na serce, zby, koci, wosy, paznokcie; (W): skrzyp polny, rdest ptasi, podbia, czarna jagoda, pokrzywa zwyczajna, otrby, patki owsiane; (N): wypadanie wosw, krucho paznokci, ze zrastanie zama koci, skonno do krwotokw, rne stany zapalne, schorzenia skry, grzybice, upie, trdzik, owrzodzenia dzise, przyzbica, odleyny. Jod (Z): 0,15; (R): przez gruczo tarczycy wpywa na przemian materii; (W): ryby morskie, mleko, miso, zboa, szpinak, jodowana sl kamienna; (N): spowolnienie reakcji psychicznych, niedoczynno tarczycy, amliwo paznokci, otyo. Fluor (Z): 2; (R): zwiksza przyswajalno wapnia, w formowaniu i przy regeneracji tkanki kostnej, zapobiega prchnicy zbw; (W): ryby morskie, herbata, woda pitna; Wanad (R): stymuluje utlenianie fosfolipidw, hamuje syntez cholesterolu dziaajc przeciwmiadycowo. Srebro (N): osabienie pamici, wyczerpanie nerwowe. Zoto i Platyna (R): wspomagaj system obronny organizmu. BAR I CEZ (R): przeciw miadycy, otyoci; (N): osabiona praca gruczow wydzielania wewntrznego, atonia systemu limfatycznego. Fosfor (Z): 900; (R): budulec koci i zbw, RWA i DNA; (W); mleko, miso, ser, ziarno; (N): demineralizacja koci, utrata potasu z organizmu, oglne osabienie. Potrzebne w SM: Ca, Mg, Li, Se, Br, Ce, Sm, Ca, Rb, Cd. Potrzebne dla tarczycy i grasicy: J, Mg, Co, Cu, Zn, Au, Ag, Ti, AI, Sr. W chorobie SM wystpuje podwyszenie w osoczu krwi: Cu, lVln, Ni, Pb, Cr, AI oraz obnienie: Fe i Mn.

Mikroelementy w zioach
Wielokrotnie pisano, e zioa s dla czowieka naturalnymi lekami, nie powoduj skutkw ubocznych i moemy je stosowa niezalenie od wieku chorego. Nie wszyscy jednak wiedz, e zioa s take bardzo dobrym rdem witamin i mikroelementw. Wystpowanie mikroelementw w zioach pokazuj ponisze dane. Siarka cebula, chmiel, marchew, czosnek, mniszek, krwawnik, toboki pospolite, koper woski, poziewnik, lnica pospolita, wilyna ciernista, storczyk, babka lancetowata, srebrnik, stulisz lekarski, podbia, pokrzywa. Potas lukrecja, mniszek, pioun, bylica pospolita, ogrecznik, nagietek, toboki pospolite, turzyca pospolita, koper woski, dymnica lekarska, poziewnik, przytulia, mniszek, wilyna ciernista, storczyk, rdest, pucznik, jeyna, wierzba, bez czarny, tarnina botna, ywokost, podbia, pokrzywa, dziewanna, jemioa. elazo aloes, toboki pospolite, rumianek, poziewnik, lnica pospolita, rzeucha, wilyna ciernista, storczyk, tarnina botna, pokrzywa, dziewanna, kolanchola, karolek, dziewanna, mech islandzki, pokrzywa, rumianek, cykoria, skrzyp, centuria, dymnica lekarska, poziewnik, przytulia, mniszek, laz dziki, szanta, melisa, rzeucha, wilyna ciernista, rdest, bez czarny, wierzba biaa, kozek. Wap lukrecja, marchew, owies, laz lekarski, mcznica, ogrecznik, nagietek, karolek polny. Cynk aloes, kolanchola, babka lancetowata, dynia, podbia, kopytnik, dziewanna. Magnez aloes, kolanchola, borwka brusznica, centuria, mniszek, porzeczka cz., wietlik kowy, gryka, mak, mech islandzki.

37

Mied aloes, kolanchola, marchew, wietlik kowy, krwawnik, naparstnica, nagietek, czerwona porzeczka, czarna porzeczka. Krzem aloes, fasola, miodunka, mniszek, ogrecznik, owies, perz, poziewnik, rdest, rzepik, skrzyp, wrzos, ywokost, pomornik, turzyca p., poziomka, tarnina. Mangan borwka czernica, bawatek, krwawnik. Jod mech islandzki, ywokost, agar-agar. Sd mcznica, koper woski, toboki pospolite, poziomka, wierzba biaa, tarnina botna, jemioa. Bor porzeczka cz. Lit tymianek, bielu, owoc ry, piciornik. Fosfor mech islandzki, rdest, morszczyn p., poziewnik, aloes.

Niedobr mikroelementw w organizmie i co dalej

Oczywicie nie naley leczy si samemu i zgadywa, jakiego to pierwiastka moe nam brakowa, skoro np. czsto boli nas gowa, a potem przyjmowa zioa na chybi trafi. Jakich mikroelementw jest za mao w naszym organizmie, moemy okreli poprzez specjalne badanie krwi. Dopiero po takim badaniu, ktre wykae, czego rzeczywicie nam brakuje, moemy sprbowa kuracji zioowej, ktra pozwoli owe braki uzupeni. Przypominam, e zioa dziaaj skutecznie, ale powoli. Zwaszcza jeli przez cae lata nie dbalimy o nasz organizm, nie moemy oczekiwa natychmiastowego cudu. Jak w kadej kuracji zioowej, tak i w przypadku uzupeniania brakujcych nam mikroelementw, musimy wykaza cierpliwo i systematyczno. Podam Pastwu przepisy na mieszanki z zi zawierajcych pierwiastki, ktrych najczciej nam brakuje. Oprcz zaywania ich, moemy take uzupeni diet o potrawy bogate w te mikroelementy. Niedobr elaza moe powodowa m.in. anemi, zaburzenia czynnoci mzgu, z pami (zwaszcza u uczcych si dzieci), ble gowy, zaparcia, wzdcia, mdoci, ysienie, rozdwajanie si paznokci, zajady, krwawienia wewntrzne. Due iloci elaza zawieraj: krew woowa, wtroba i woowina, jaja, pokrzywa, jarmu, orzechy, natka pietruszki, otrby i szpinak. Zestawy zioowe na uzupenienie braku elaza: I. Rumianek 20 g, poziewnik 10 g, wilyna ciernista 50 g, pokrzywa 50 g, dziewanna 20 g. II. Poziewnik 50 g, kwiatu gogu 20 g, pokrzywa 50 g. III. Pokrzywa 100 g, kwiat tarniny 20 g, korze storczyka 30 g. Niedobr miedzi moe powodowa chorob Wilsona (zwyrodnienie wtrobowo-soczewkowe), choroby nerek (zesp nerczycowy); niedoczynno tarczycy, nowotwory, owrzodzenie odka. Due iloci miedzi zawieraj: mleko, margaryna, mid, orzechy woskie, wtroba, ziele krwawnika, szpinak, saata, gryka, owies, miso woowe. Zestawy zioowe na uzupenienie niedoboru miedzi: I. Krwawnik 50 g, mniszek lekarski 20 g, li czerwonej porzeczki 20 g, li czarnej porzeczki 20 g, kwiat nagietka 40 g. II. wietlik kowy 50 g, nasiona marchwi 20 g, kwiat gryki 50 g. Niedobr magnezu jest szczeglnie dotkliwy dla naszego organizmu, a schorzenia wywoane jego brakiem liczne i cikie, m.in.: zaburzenia funkcji mzgu, nerwowo, arytmia serca, miadyca, niewydolno nerek, biaaczka, zawroty gowy, prchnica zbw, obojtno 38

seksualna, zatrzymanie wzrostu, ranne zmczenie, pocenie nocne, nadwraliwo na zmiany pogody itp. Due iloci magnezu zawieraj: mak, orzechy bukowe, kukurydza, nasiona lnu, patki owsiane, kakao, kasza gryczana, orzechy, groch, fasola, soja. Zestawy zioowe na uzupenienie niedoboru magnezu: I Mniszek lekarski 50 g, pokrzywa 50 g, li borwki 20 g, li porzeczki czarnej 30 g, krwawnik 10 g. II Kwiat centurii 20 g, korze centurii 50 g, mniszek lekarski 30 g, wietlik kowy 30 g, kwiat gryki 20 g. Niedobr litu u dzieci moe doprowadzi do anomalii w rozwoju mzgu, u dorosych do powanych zaburze psychicznych (stany maniakalno-depresyjne) oraz sprzyja powstawaniu nadcinienia, chorb tarczycy, chorb serca, sklerozy, a take dny (reumatycznego zapalenia staww). Lit wystpuje m.in. w wodzie mineralnej Zubera, chlebie razowym i owocach dzikiej ry. Zestawy zioowe na uzupenienie niedoboru litu: I. Tymianek 100 g, owoc ry 21 g, owoc tarniny 30 g. II Tymianek 50 g, piciornik gsi 10 g, kwiat jarzbiny 40 g. Wszystkie mieszanki podane wyej pijemy pod postaci naparu (yeczk zi zalewamy szklank wrztku) i pijemy 2 razy dziennie po jednej szklance rano pomidzy 6 a 9, po poudniu pomidzy 16 a 18. Kady z tych zestaww naley pi przez 21 dni, potem zrobi 9 dni przerwy i znw pi przez 3 tygodnie (cykl moemy powtrzy 3-krotnie). Jeli naszemu organizmowi brakuje wicej ni jednego mikroelementu, moemy zrobi kilka zestaww zioowych i w cigu dnia pi naprzemiennie.

39

Zioa i przezibienia
Proponuj Pastwu kilka prostych przepisw na mieszanki zioowe zalecane w okresie jesiennych sot i zimowych mrozw. Oczywicie czowieka silnego, dbajcego o swoje zdrowie, soty i mrozy nie zmog, ale czy wspczesnego Polaka sta na luksus wyspania si, dugich spacerw na wieym powietrzu, waciwego, regularnego odywiania si czy unikania stresw? Jednak nawet w naszych zwariowanych warunkach i przy chronicznym braku czasu moemy wzmocni swj organizm. Wystarczy zajrze do... kuchni. Znajdziemy tam wspaniae, bo naturalne lekarstwa. Ktra gospodyni nie uywa np. majeranku? A tymczasem jest to nie tylko smakowita przyprawa, ale take rodek uodporniajcy na przezibienia. Herbatk z majeranku powinni pi wszyscy atwo przezibiajcy si w okresie od listopada do kwietnia codziennie. Napar z tego zioa rozgrzewa krew, daje przyjemne uczucie ciepa, a take przynosi ulg w blach reumatycznych. Rozgrzewajcy napar z majeranku sporzdzamy wsypujc stoow yk ziela na 2 szklanki wrztku, gdy gotujca si woda uniesie majeranek do gry odstawiamy naczynie z ognia i przykrywamy. Po okoo 15 minutach napar jest gotowy. Podobnie dziaanie ma herbatka z innej popularnej przyprawy kolendry. Przyrzdzamy j tak samo, jak napar z majeranku. Jeli kto nie lubi zapachu kolendry moe doda odrobin tymianku lub kminku. Jeli codziennie wypijemy szklank herbatki majerankowej lub kolendrowej, a dodatkowo zjemy 2-3 korzenie pietruszki, jesie i zima powinny min nam bez gryp i katarw. Nie polecam natomiast w okresie jesienno-zimowym herbatki z mity oraz z rumianku, poniewa dziaa wychadzajco. Dla osb ju zakatarzonych, kaszlcych i chrypicych polecam mieszanki zioowe, ktre pomog im wyzdrowie. Podaj kilka rnych zestaww zi, abycie Pastwo mogli wybra napar najbardziej Wam smakujcy. Wszystkie maj dziaanie napotne i przeciwkaszlowe. Regularnie pite pozwalaj pozby si nawet najbardziej uporczywego przezibienia. Zestaw I Kwiat lipy 20 g Kwiat bzu 15 g Kwiat ry 10 g Zestaw II Kwiat lipy 20 g Owoc ry 10 g Rozmaryn 15 g Kwiat bzu 10 g Kwiat stokrotki 15 g Zestaw III Majeranek 25 g Skrzyp 25 g Li orzecha wos. 20 g 40

Kwiat storczyka 10 g Kwiat lipy 20 g Zestaw IV Kwiat lipy 20 g Kwiat bzu 25 g Dziewanna 15 g Zestaw V Podbia 10 g Ziele lazu 15 g Koper 15 g Dziurawiec 10 g Szawia 20 g Zestaw VI Podbia 10 g Skrzyp 15 g Rumianek 30 g Kwiat lipy 20 g Rzepik 20 g Napar sporzdza si bardzo prosto (tak samo dla wszystkich zestaww) l yk stoow zi zalewamy l szklank wrztku i pozostawiamy pod przykryciem na 1520 min. Pijemy ciepy, osodzony do smaku miodem. Na zakoczenie oryginalny przepis z roku 1864 na chrypk i bl garda szczeglnie polecam naogowym palaczom: Li lazu 20 g Kwiat malwy 20 g Rumianek 21 g Kwiat bzu 10 g Kwiat dziewanny 10 g Kwiat pucnicy 10 g Skrka pomaraczowa 10 g 2 yki stoowe tej mieszanki naley zala wrztkiem (1/2 l) i odstawi pod przykryciem na 15 20 min. Pijemy filiank ciepego naparu, 2 razy dziennie rano, midzy 7 a 9 oraz wieczorem, midzy 17 a 19. Regularne picie przez 3 7 dni gwarantuje wyleczenie. Zwaszcza, jeli tym naparem bdziemy te przynajmniej raz dziennie puka gardo.

41

Zioa w kosmetyce
Zwykle wiosn i latem wikszo pa znajduje troch czasu dla siebie. Naley jednak pomyle take o zimie i pielgnacji urody w tym okresie. W sezonie letnim naley przygotowa preparaty zioowe, ktre zastpi nam pniej drogie i mao skuteczne kosmetyki. Ot chc paniom zaproponowa pachnce zioa do zmywania twarzy i ciaa. Wiosn zbieramy pokrzyw, krwawnik, babk lancetowat, opian wielki, marzank wonn, wietlik kowy, macierzank, rabarbar, dziewann, pczki wierzby biaej. Pokrzywa przede wszystkim przeciw wypadaniu wosw: 100 g posiekanych wieych lici zalewamy 1/2 l gorcej wody, po ostygniciu dodajemy 4 yki octu i puczemy wosy po umyciu, nalewk stosujemy przed nastpnym myciem przez 14 dni, wosy bd lnice i puszyste. Na okres zimowy przygotowujemy nalewk: wiee usiekane licie pokrzywy l yka, korze tataraku wieego l yka, kwiat nasturcji posiekany l yka, zala 1/2 l ytniwki i odstawi na soneczne miejsce, a po 12 dniach moemy uywa, kadego wieczoru wcierajc w skr, a do wykorzystania. Krwawnik wiee zioa tej cudownej rolinki posieka drobno i zala czyst wod na kilka godzin, a potem przemywa twarz wieczorem bdzie aksamitna i dugo moda. Natomiast wysuszony w rwnych porcjach mieszamy z rumiankiem lub macierzank, robimy napar zioowy z l yeczki na l szklank wody i przez okres zimowy myjemy wieczorem twarz bardzo dugo zachowamy modo. Moemy zrobi nalewk 50% alkoholem zalewamy w 1/2 l szkle zioa: 5 g krwawnika, 5 g macierzanki, 10 g rumianku, ktre powinny by wiee i odstawiamy w ciemne miejsce na 21 dni; odlewamy pyn, rozcieczamy go l yeczk na 1/2 szklank wody i myjemy twarz, aby bya aksamitna. opian i babka lancetowata utarty korze wieego opianu i sok z lici babki czymy razem, dodajemy odrobin oliwki z oliwek i nakadamy na umyt twarz traktujc zioa jako maseczk, raz w tygodniu regeneruje cer i oczyszcza z zaskrniakw, przywraca cerze matowo. Marzanka wonna 10 g zioa wsypujemy do 100 ml gotujcej wody, odstawiamy pod przykryciem na 15 min. i pijemy 2 razy dziennie, jeli chcemy, aby nasza cera nabraa przyciemnienia. Moemy te robi kpiel l raz w tygodniu: gotujemy 300 g zioa w 5 l wody przez okoo 20 min. i dodajemy do kpieli (nie naley w tym dniu opala si grozi uczulenie). Napar z marzanki pijemy w okresie jesienno-zimowym. wietlik kowy ziko nie tylko na oczy, ale te na adn cer. Ot w rwnych proporcjach po 10 g wysuszony wietlik kowy; rzepik i marzank wonn zemle na proszek i zaywa przez 6 tygodni, 2 razy dziennie jedn yeczk z miodem akacjowym, a nasze oczy nabior blasku, a cera bdzie bez krost i wysypki; dodatkowo mona pi na noc napar herbaciany ze wietlika, przynajmniej przez 6 tygodni. Macierzanka piknie pachnce zioo, poczone w rwnych ilociach z lawend i malin bdzie dobrym kosmetykiem dla kadej cery. Jeli mamy moliwo zrobienia naparu ze wieego zioa, powinnimy przemywa nim twarz bardzo czsto przez cay okres zbioru zi, a nasza cera zim bdzie delikatna i bez zanieczyszcze. Na okres zimowy mona przygoto-

42

wa nalewk alkoholow do przemywania twarzy: wiee zioa w rwnych ilociach zalewamy 30% alkoholem szczeglnie polecana modym z trdzikiem. Rabarbar (rzewie) paniom do farbowania wosw na blond kolor: naley 300 g wieego kcza gotowa w 3/4 l wina biaego wytrawnego. Gotujemy tak dugo, a wyparuje poowa pynu, nastpnie pozosta ilo ciepej masy nakadamy na umyte, wilgotne wosy i pozostawiamy do wyschnicia, potem dokadnie wosy zmywamy. Dziewanna zrywamy j tylko w soneczne dni, suszymy w cienistym dobrze ogrzanym miejscu, poniewa ma tendencj do ciemnienia i traci na wartoci. Do czego suy? ot przede wszystkim do zmywania twarzy i caego ciaa przy wykwitach skrnych. Moemy do niej doda kwiat i puch z ostu wysokiego lub dziewanny, nastpnie zagotowa w mleku i przemywa skr z bardzo trudnymi opryszczkami oczywicie czymy zioa w rwnych ilociach i gotujemy krtko w l szklance mleka. Tym sposobem moemy te wyleczy r na skrze. Byam kiedy wiadkiem spalenia ry. Zielarka z lubelskiego kazaa przyj chorej w dniu, gdy Ksiyca ubywao. Na chore miejsce pooya czerwone ptno, nastpnie zapalia wicon wiec, zrobia 12 kulek z wkna konopi i odmawiajc pszeptem modlitw spalaa nad chor kolejno kad z nich. Osiem kulek spono bardzo jasnym pomieniem i zielarka powiedziaa, e choroba ustpi po 8 dniach. Okazao si, e istotnie smego dnia pani wyzdrowiaa. Wierzba biaa wywar z kory zawiera garbniki, moe by stosowany zewntrznie przy pielgnowaniu bardzo tustej cery, przy otwartych porach i wypryskach, szczeglnie u modziey: 100 g kory wieej lub wysuszonej gotowa ok. 20 minut w 1 l wody i dodawa do kpieli. Wysuszon sproszkowan kor moemy przesypywa krwawice rany proszek dziaa bakteriobjczo i oczyszczajce. Przy wypadaniu wosw robimy wywar, w ktrym puczemy gow po umyciu: 100 g kory i 100 g korzenia opianu gotujemy w 1 l wody i ciepym wywarem spukujemy wosy, przy bardzo uporczywym upieu nawet przez kilka tygodni. Topola pczki topoli 100 g zalewamy oliw z oliwek 1/2 1 i wystawiamy na soce na 2 tygodnie. Przed umyciem gowy, robimy ciepy 30-minutowy okad na wosy, nastpnie myjemy je dwukrotnie delikatnym szamponem. Okady stosujemy przy ysieniu u kobiet co tydzie, przez 3 miesice.

43

Odchudzanie zioami
Odchudzanie to jednak bardzo powana sprawa, nie mona tego robi kierujc si dietcud i tym, e stosowaa j koleanka. Cudowna mikstura, ktra komu pomoga, nam moe zaszkodzi! Odchudza mona si zioami; s skuteczniejsze ni leki chemiczne, a poza tym lepsze i tasze ni preparaty sprowadzane z Zachodu. Polecam wykluczy z jadospisu wieprzowin, sodycze, kaw, zawiesiste sosy. Te produkty zatruwaj organizm i tworz zogi. Na otyo pracujemy cae lata, wic nie moemy schudn w cigu miesica np. 10 kilogramw. Zanim zaczniemy si odchudza, warto zrobi uczciwy test. Przez 12 14 dni trzeba notowa wszystko, co si zjado. Zobaczycie Pastwo, ile to jest i stanie si jasne, dlaczego tyjecie. Marzec jest najlepszym miesicem na odchudzanie, ale dobry jest te kwiecie. A oto przepisy na zestawy zi, ktre w cigu 12 tygodni pozwol uzyska dobr sylwetk, i przy okazji usun wiele schorze, towarzyszcych otyoci. Z tego zestawu mog skorzysta wszystkie panie. Zestaw I li poziomki 20 g bratki polne 15 g krwawnik 10 g kwiat tarniny 15 g tasznik 25 g lukrecja 15 g korze kopru wos. 20 g mniszek 15 g jaowiec 15 g Zestaw II kora kruszyny li jeyny korze lubczyku dziewanna kwiat gogu rumianek li borwki jaowiec szawia Zestaw III Rzepik Mniszek kwiat bzu skrzyp kwiat podrnika 20 g 15 g 10 g 15 g 25 g 15 g 20 g 15 g 15 g 20 g 10 g 15 g 15 g 40 g

44

li poziomki 10 g krwawnik 10 g Zestaw IV li jeyny 20 g kwiat lipy 10 g li pokrzywy 15 g rumianek 15 g kolendra 40 g ogrecznik 10 g macierzanka 10 g Trzeba sporzdzi cztery zestawy zi. Zestaw I pijemy na oczyszczenie krwi. Jedn yk stoow zala szklank wrzcej wody, po 10 15 minutach przecedzi napar i pi dwa razy dziennie po jednej szklance, rano na czczo o godz. 7.00 i wieczorem o godz. 18.00 przez 21 dni. Po tym okresie przyrzdzamy zestaw II, pijemy w podobny sposb, te przez 21 dni. I kolejno przez 21 dni zestaw III, a potem IV. Zapewniam, e po tym okresie bdziemy szczupe i zdrowe, bowiem taka kuracja jest zgodna z natur. Uwaga: nie zraajmy si na pocztku, najwikszy spadek wagi nastpi dopiero po 20 dniach.

45

Wegetarianizm a zioa
Przejcie na diet wegetariask nie jest wcale tak proste, jak mogoby si wydawa. Przede wszystkim potrzebna jest motywacja. Choby ta najprostsza e chc sprbowa. Ale to nie wszystko. Samo wykrelenie z jadospisu misa i jego przetworw nie wystarczy! Trzeba jeszcze wiedzie, jak naley uoy swoj diet i jakimi innymi produktami mona zastpi miso, by w peni pokry zapotrzebowanie organizmu na zawarte w nim skadniki. Przestawienie si na diet wegetariask nie moe by szokiem dla organizmu! Proces ten powinnimy przeprowadza stopniowo... Pierwszy krok to eliminacja misa wieprzowego, zup gotowanych na kociach i tuszczw zwierzcych. Potem rezygnujemy zjedzenia innych rodzajw misa i wdlin. Zamiast tego wprowadzamy do naszego jadospisu bogate w biako pokarmy rolinne kasze, soj, soczewic, fasol, groch, grzyby. (O wanie! Mao kto wie, e nasze prawdziwki czy chiskie grzybki o nazwie mu s doskona odtrutk na zgromadzone w organizmie szkodliwe toksyny z misa.) Umiejtnie zestawiajc te produkty z warzywami, owocami i zioami, moemy przygotowa penowartociowe, smaczne a przede wszystkim zdrowe posiki. Chc przy tej okazji przypomnie o koniecznoci odpowiedniego przygotowania warzyw. Wemy na przykad kuchni chisk, uwaan za jedn z najzdrowszych na wiecie. Warzywa kraje si w taki sposb, by nie przecina szlaku przepywu ich energii yciowej cebul nie w talarki a w podune wirki, a marchewk czy seler w paski cite wzdu korzenia. Nie jest to podyktowane wcale wzgldami estetycznymi. Warzywa tak przygotowane s zdrowsze i zachowuj wicej wartoci odywczych. Podstaw prawidowego funkcjonowania organizmu jest utrzymanie waciwego poziomu mikroelementw, czyli pierwiastkw wystpujcych w organizmie w ilociach ladowych: elaza, potasu, magnezu, cynku, miedzi, selenu itd. Niedobr ich przyczynia si do powstania powanych schorze. Na przykad zbyt maa ilo elaza powoduje skonno do takich dolegliwoci jak ble gowy, zaparcia, mdoci, niedokrwisto, rozdwajanie si paznokci, zmniejszenia aktywnoci fizycznej. Eliminujc z naszej diety miso i wtrob woow, ktre s bogatym rdem elaza, pamitajmy, e moemy zastpi je rwnie bogatymi w elazo: jarmuem, orzechami, natk pietruszki, otrbami, szpinakiem. Poziom elaza doskonale uzupenia napar zioowy (l yeczka zi zalana szklank wrztku) z 20 g rumianku,10 g poziewnika, 50 g wilyny ciernistej, 20 g dziewanny i 50 g pokrzywy lub inny z mieszanki 50 g poziewnika, 20 g gogu i 50 g pokrzywy. Niedobr magnezu powoduje zaburzenia funkcji mzgu, arytmi serca, skonnoci do zakrzepw, miadyc, wzmaga reakcje alergiczne, zawroty gowy, wypadanie wosw, skrcze mini, nocne pocenie si. Pierwiastka tego dostarczymy organizmowi jedzc bogate we: soj, kukurydz, orzeszki bukowe, kasz gryczan, groch, fasol. Niedobr potasu z kolei powoduje zachwianie rwnowagi kwasowo-zasadowej, co prowadzi do niedowadw mini, a brak cynku do powstania takich schorze jak kurza lepota, stany zapalne i owrzodzenia skry, anemia, reumatyzm. Potas znajdziemy w wikszoci owo-

46

cw, a cynk w nasionach dyni i sonecznika, otrbach i kiekach pszennych, orzechach, grochu, fasoli, cebuli, czosnku, grzybach czy mce razowej. Doskonaym dodatkiem do da, zwaszcza przy przechodzeniu na diet wegetariask, jest przyprawa skomponowana tak, by uzupeni ewentualne niedobory elaza, magnezu, cynku i potasu. Bierzemy: 150 g majeranku, 50 g kminku, 50 g korzenia lubczyku, 100 g kolendry, 50 g macierzanki i 20 g pieprzu biaego. Wszystkie skadniki mieszamy, mielemy i dodajemy praktycznie do wszystkich potraw: zup czy drugich da. Nawet zwyka kromka ciemnego pieczywa posmarowana masem rolinnym wymieszanym z t przypraw smakuje wybornie. Pierwsze efekty przestawienia si na diet wegetariask odczuwamy ju po stosunkowo niedugim czasie czujemy si lejsi, aktywniejsi, spokojniejsi. Cakowity efekt przychodzi dopiero po okoo trzech latach, tyle bowiem czasu potrzebuje organizm czowieka na pene oczyszczenie si z toksyn wprowadzonych do przez spoywanie misa. Przechodzcym na diet wegetariask, ale nie tylko, poleciabym wzmacniajc mieszank z 50 g ziela lebiodki, 50 g ziela macierzanki, 20 g bukwicy, 50 g rzepiku, 20 g krwawnika, 7 g bukwicy, 50 g gaki muszkatoowej i 50 g pyku pszczelego, dokadnie zmielonych i ukrconych z miodem akacjowym lub wrzosowym w proporcji: l yeczka zi na l yeczk miodu. Przyjmujemy j codziennie rano i wieczorem po yeczce.

47

Roliny lecznicze

48

Zioa
Arnika, kupalnik, pomocnik grski, tranek angielski
Nasz arnik opiekuje si szczodry Jowisz planeta szczcia, dlatego jest to kwiat-zioo o bardzo wszechstronnym dziaaniu dla czowieka, gdy zachoruje, kwitnie w czerwcu i lipcu, my jednak wykorzystujemy ca rolink korzenie i kwiatostany, licie oczywicie zbieramy w czasie kwitnienia arniki, natomiast zbir kczy z korzeniami odbywa si jesieni, w padzierniku. Arnika zawiera olejki lotne, ywic, tarnin, arnicyn, wosk, kwas garbnikowy, krzemowy, sole wapienne i biako, dlatego caa rolina ma zastosowanie w lecznictwie, cikie stany gorczkowe, procesy gnilne ciaa, choroby puc, przewodu pokarmowego, poraenie mini, stuczenie, wybroczyny podskrne, epilepsj i cikie migreny. Poza tym odradza ycie w poraonych nerkach, oczyszcza krew dziaa na ukad limfatyczny i naczyniowy. Nalewka na stuczenia i oparzenie skry wiee kwiaty 100 g zala alkoholem 90% 1/2 l w zielonym szkle i postawi w ciemne, chodne miejsce na 14 dni po tym okresie odfiltrowa pyn i robi okady na chore miejsca. W tym celu trzeba 10 15 kropli rozcieczy w 1/2 szklanki wody ciepej i zrobi okad z szarego ptna, na 24 godziny, choroba ustpuje bardzo szybko, mona zrobi nalewk z arniki, wyciskajc sok z wieych patkw i zala rwnie alkoholem, ktr mona uy po 3 dniach. Rany otwarte Ran przemyj gboko rozcieczon arnika 1/1 nastpnie zrobi jaowy opatrunek z ptna szarego, a po opatrunku nasczy ran czyst nalewk arnikow, opatrunki zmienia kadego dnia, natomiast bl otwartej rany ustpuje natychmiast i szybko si goi. Wrzody odka Na szklank sterylnej wody doda 30 60 kropli nalewki i wypi w cigu caego dnia, co kilka godzin, rozpuszcza toksyny, oczyszcza krew, wzmacnia chorego, kuracj mona prowadzi przez 21 dni. Zaflegmienie odka i puc Rano i wieczorem 4 krople arniki poczy z 6 ykami stoowymi wody sterylnej i zaywa przed niadaniem i po kolacji przez 14 dni. Gociec stawowy Ca rolin wysuszy i sproszkowa dokadnie 100 g doda 1/2 1 alkoholu 90%, pozostawi w ciemnym miejscu na 21 dni, potem wciera w chore miejsce po kpieli, zawsze na noc przynajmniej 2 x tygodniowo. Brodawki, liszaje, wypryski skrne wie arnik ca 100 g ugniatamy mocno cznie z korzeniem i zalewamy oliwk z oliwek 1 l. Wystawiamy na soce na 14 dni w zielonym szkle, po 14 dniach filtrujemy przez ptno szare i stosujemy do leczenia nawet caego ciaa po kpieli.

49

Zmczone gardo chrypka Napar z patkw arniki l yka zioa na l szklank wody, przykrywamy na kwadrans i puczemy co 3 godz. gardo przez 7 dni.

Babka lancetowata
Ta niepozorna rolina jest bardzo pospolita, ronie w rowach i na kach, nawet na jaowej glebie. Babk opiekuje si Wenus, nadajc temu ziou wielk moc uzdrawiajc. Naley bowiem babka do ziek, ktre maj silne dziaanie nie tylko w poczeniu z innymi, ale take same. Babka zawiera duo kwasu garbnikowego, soli alkalicznych, siarki oraz niewielkie iloci soli kuchennej. Jest bogata w olejki eteryczne i osaniajcy luz, a w jej liciach jest duo ciaek biakowatych, pomocnych w leczeniu wielu chorb. Babk mona zbiera od kwietnia, a do pnej jesieni, zawsze po deszczu. W Polsce wystpuj trzy gatunki tej roliny babka szerokolistna, maa i dua oraz babka wskolistna, ktra jest najskuteczniejsza w dziaaniu. W naszej medycynie ludowej babk stosowano od wiekw przy leczeniu rnych chorb. Najpopularniejsze chyba jej zastosowanie to okady z lici na rany i chore miejsca na skrze. Ta wiedza, e babka leczy wszelkie zranienia, jest tak powszechna, e nawet mae dzieci skaleczywszy si, prawie odruchowo szukaj lici babki, zwilaj je lin i przyklejaj na ran. Ten w zasadzie pospolity chwast stosowano z dobrym skutkiem przy leczeniu nieytu odka, biegunkach u dzieci, w chorobach jelit. Poza tym leczono babk choroby drg oddechowych, np. astm i bronchit Wywar z lici stosowano jako lek na wtrob, katar pcherza. Ma on take waciwoci oczyszczajce krew oraz regulujce przemian materii, dziaa przy tym osaniajce na odek. Oto kilka przepisw przeciw rnym dolegliwociom, niektre z nich s bardzo stare. Przy chorobach puc licie babki przepuszczamy przez maszynk do misa, otrzymany sok przecedzamy przez lniane ptno, pijemy 2 razy dziennie po 2 yki soku przez 21 dni. Uwaga! Sok musi by wiey. Chore nerki czubat yk suszonych lici babki zalewamy szklank wrztku, odstawiamy na 15 minut pod przykryciem, pijemy szklank naparu 2 razy dziennie przez 14 dni. Organizm osabiony dug chorob ok. l kg wieych lici babki przekrcamy przez maszynk do misa, sok przecedzamy przez lniane ptno, nastpnie zagotowujemy, dodajemy l szklank miodu i gotujemy tak dugo a syrop bdzie gsty. Po schodzeniu i przecedzeniu zlewamy do szklanego naczynia. Zaywamy dziennie l yeczk, w zalenoci od poprawy samopoczucia do 6 tygodni. Przy zapaleniu garda ok.100 g wieych lici babki siekamy i zalewamy 100 ml rdlanej wody (moe by mineralna) i 100 g spirytusu, odstawiamy na kilka godzin, nastpnie przecedzamy. Otrzymany w ten sposb wycig wodny jest bardzo dobry do pukania garda i... na upie. Jeeli mamy kopoty z upieem, wwczas po umyciu wosw naley dokadnie spuka gow wycigiem wodnym z lici babki, sporzdzonym wg wyej podanego przepisu. Przy dolegliwociach ledziony 100 g babki wskolistnej, 50 g szawi, 20 g pokrzywy. Zioa (suszone) zetrze na proszek i zaywa 3 razy dziennie malutk yeczk (najlepiej w opatku, bo mieszanka jest bardzo gorzka) popijajc wod przez 21 dni, rano pomidzy 6 a 7, w poudnie 14 a 15, wieczorem 17 a 18.

50

Przy chorobach skry wysypce, ropniach, trdziku: Babka wskolistna 50 g Krwawnik 15 g Jaowiec 15 g Pokrzywa 20 g Dziurawiec 10 g Szawia 15 g Skrzyp 20 g Zioa dokadnie wymiesza, l yk stoow gotowa w 1/2 1 wody przez 5 minut, przecedzi i pi ciepy wywar 2 razy dziennie 1 szklank rano pomidzy 6 a 9, wieczorem pomidzy 17 a 18, a do ustpienia schorzenia. Zewntrznie macierzanka godna jest polecenia do mycia gowy wzmacnia cebulki wosw, usuwa upie i daje wosom adny poysk. Do dzisiaj na wsi gospodynie podkadaj macierzank do gniazd ptactwa, aby pasoyty i wszy nie nkay drobiu i nie powodoway chorb. W swojej rozprawie o zioach synna Anna Potocka pisaa tak: Macierzanka wyborna jest na kaszel, astm, koklusz i nerwic, zmieszan w rwnych ilociach z podbiaem, bluszczykiem kurdybankiem poleca si jako herbat przez duszy pi choremu rano i wieczorem szklank naparu, a wyzdrowieje. Natomiast mocna herbata z macierzanki dziaa skutecznie w ostrym zatruciu alkoholowym, usuwa ble gowy i wraca jasno umysu, gdy trapi nas bezsenno. Moemy wypi na noc l szklank herbatki ze 100 g macierzanki, 20 g kwiatu gogu i 80 g lici melisy. Tak herbatk moemy pi przez 28 dni, nastpnie zrobi przerw 9-dniow i kuracj powtrzy. Wwczas wrci sen i spokj.

Majeranek
Majeranek jest od pradawna zioem jesieni, a to dlatego, e rozgrzewa krew w caym organizmie i by stosowany w staroytnym Egipcie jako zioo wite. Ceniono majeranek rwnie w Rzymie i Grecji jako przypraw kuchenn, by czas w dziejach ziemskich, e majerankowi przypisywano cudowne lecznicze waciwoci na wiele schorze bl zbw, astma, choroby nerek, choroby mzgu, serca, wtroby, odka, w pniejszych stuleciach nauka bardziej skorygowaa lecznicze waciwoci majeranku i ograniczya zastosowanie majeranku jako zioa wspomagajcego w chorobach odka i wtroby. Wspczesne badania wykazay, e majeranek jest doskonaym zioem trawiennym, a zatem suy caemu organizmowi. W starych ksigach zielarskich polecano majeranek szczeglnie dzieciom i osobom starszym, a take kobietom-poonicom, bo one wanie miay problemy z wtrob, szczeglnie w dniach miesiczkowania. W Polsce przed wojn, w kadym pastwowym przedszkolu raz dziennie podawano dzieciom herbat majerankow z odrobin miodu. Dziki temu dzieci nie przezibiay si zim biegajc w parkach i bawic si na lodowiskach. Szkoda bardzo, e dzisiaj takich praktyk zaniechano, byoby mniej dzieci leczonych antybiotykami. W czasie moich nocnych rozmw radiowych bardzo czsto polecaam i prosiam radiosuchaczy, aby od wrzenia do koca marca wypijali szklank herbaty majerankowej przed snem. Taka herbata rozgrzewa wtrob, a tym samym i krew dziaajc kojco i regenerujco na cay organizm. Polecam tak herbat wszystkim, ktrzy maj zimne rce i stopy, maj wwczas problem z odkiem, ktry jest po prostu odrobin chory. Aby sobie pomc, prosz pi herbat przynajmniej sze tygodni. Znikn ble gowy i ble reumatyczne, zniknie bezsenno u osb starszych. Dzieci bardzo chtnie wypij herbat majerankow, a potem bdc dorosymi wprowadz ten zwyczaj w nowo-zaoonych rodzinach. Bardzo poyteczne s k51

piele w bezsennoci w wywarze majerankowym wieczorem. W tym celu trzeba 300 g zioa krtko zagotowa w 3 litrach wody rano i zostawi pod przykryciem do wieczora, aby przed godz. 2000 doda wycig majerankowy do kpieli, ktra ma trwa do 20 minut. Po kpieli osobom z blami reumatycznymi polecam nacieranie krgosupa, okci i kolan olejem majerankowym, a majc na uwadze, e ojczyzn majeranku s stare Indie proponuj, aby kady z nas sam sporzdzi olej majerankowy. Trzeba ci zioo w lipcu lub wrzeniu, mona cina w tym okresie kilkakrotnie i dokadnie zway, biorc 500 g lub 50 g wieego zioa wsypujemy do zielonego szka i zalewamy olejem z oliwek toczonym na zimno lub olejem arachidowym, mona te zala olejem z nasion winogron i wystawiamy na soneczne okno na 28 dni, nastpnie filtrujemy przez ptno szare i trzymamy w ciemnym miejscu. Olejem majerankowym wycieramy dzieciom bardzo sabym cae ciao po kpieli. Polecam szczeglnie paniom w okresie menopauzy, dziaa kojco na cay organizm. 500 g zioa + 2,5 l oliwki 50 g zioa + 250 g oliwki. Poza tym majeranek znosi nadmiern fermentacj jelit zarwno u dzieci, jak i u dorosych i powinien by w kuchni na pierwszym miejscu z kminkiem i czarnuszk. Te trzy zioa w prop. 1:1:1 -rano zmieli, podawa do niadania do kanapek i saatek a dugo zachowamy jasno umysu. Poza tym likwiduje stany zapalne narzdw wewntrznych, ma ogromne znaczenie w dietetyce. Nasze babcie i mamy dodaway zawsze do tuszczw, aby nie jeczay. Na wsi do dzi stosuje si majeranek do smalcu, aby by dugo wiey i pachncy. Nasze panie stosuj w kuchni zwyky ocet; bardzo prosz do octu wsypa kilka yek wieego lub wysuszonego otartego majeranku na 7 8 dni, a bdziecie miay nie trujcy ocet, jeli ju musicie octu uywa. Z majeranku produkuje si nalewki i likiery wysoko cenione za walory smakowe. Na zakoczenie chciabym poda przepisy, ktre prosz na zawsze zostawi w kuchni i nie tylko. Problemy ukadu trawiennego: Majeranek 150 g Kminek 100 g Macierzanka 50 g Bazylia 50 g Pieprz biay 20 g Zioa zemle i codziennie w okresie jesienno-zimowym zaywa rano i wieczorem do potraw. Do kostki masa dodajemy czubat yk zi i dokadnie ukrcamy, mona doda odrobin soli i bdzie to doskonaa mikstura dla wtroby. Moemy rwnie ukrci maso tylko z samym majerankiem lub kminkiem, wwczas radz podawa, dzieciom, wzmacnia pami i koi nerwy po zajciach szkolnych. Aby zrobi herbat majerankow, trzeba do 1/2 l wrzcej wody wsypa czubat yk majeranku i przykry na kwadrans, doda odrobin miodu akacjowego przed wypiciem. Osobom bardzo osabionym polecam mid poczony z majerankiem wieym. Posieka szczypt wieego zioa, doda yk miodu i zaywa 2 x dziennie, rano przed niadaniem wieczorem po kolacji przez 14 dni w chorobach odka i przemczonej wtrobie.

Mita pieprzowa
Mita pieprzowa ma szerokie zastosowanie w zioolecznictwie. Ju w staroytnoci znakomity lekarz arabski Avicena zaleca mitowe kuracje na rozmaite dolegliwoci. Osobom cierpicym na ble uszu i migreny radzi stosowanie kropli mitowych, natomiast chorym na taczk i zapalenie woreczka ciowego picie mitowej herbaty. Avicena twierdzi take, e codzienne picie takiej herbaty znakomicie zabezpiecza przed zajciem w niepodan ci52

. Lecznicze waciwoci mity znane byy nie tylko lekarzom; w staroytnoci hodowano j powszechnie w Grecji i krajach arabskich. W pniejszych czasach wielkim propagatorem dobroczynnego dziaania mity na zdrowie by ksidz Kneipp. Zaleca on picie mitowej herbaty przed snem dla uspokojenia nerww i w przypadku blu serca. Radzi te spoywanie 2 razy dziennie l yeczki sproszkowanej mity osobom po cikich chorobach, co miao zapewni szybk rekonwalescencj. W Polsce mita pieprzowa znana jest od wiekw. W przydomowych ogrdkach naszych prababek ziele to roso obok czarnej malwy. Wspczesna nauka w peni potwierdza cudowne waciwoci tego pachncego zika, a nawet dorzuca nowe zastosowania. Mit stosuje si obecnie powszechnie w medycynie, kosmetyce i kuchni. Ale mniemanie, e jest to wspaniay lek na wszelkie dolegliwoci dla kadego, jest bdne. Mit doradzaabym osobom (zwaszcza spod znaku Ryb), ktre trapi dolegliwoci ukadu trawiennego. Filianka mitowej (gorcej) herbaty znakomicie umierza bl odka, podranionych jelit, przynosi te ulg przy kolkach niewiadomego pochodzenia. Podaj przepis na mitow nalewk, ktr naley uywa w przypadku niestrawnoci lub wystpowania odruchw wymiotnych: Li mity pieprzowej 25 g Li malwy 10 g Li krwawnika 20 g Kwiat lubczyku 10 g Macierzanka 20 g Zioa starannie wymiesza, zala l litrem wdki (45%), odstawi w ciemnym szkle na 9 dni, nastpnie przecedzi i zaywa w razie potrzeby 2 razy dziennie po 50 g. Pachnce ziele mity pomoe pozby si przykrego oddechu wystarczy do szklanki herbaty mitowej doda yeczk czerwonego wytrawnego wina i pi ten napj przez 21 dni, a kopoty si skocz. Przy osabieniu odka proponuj stosowanie jednej z trzech mieszanek zioowych: Zestaw I Jaowiec 10 g Melisa 10 g Kolendra 10 g Mita pieprzowa 30 g Wrzos 20 g Zestaw II Mita pieprzowa 20 g Chmiel 10 g Kolendra 10 g Zestaw III Mita pieprzowa 20 g Rumianek 10 g Koper woski 15 g Tymianek 10 g Skrka pomaraczowa 15 g Jedn yeczk mieszanki zalewamy szklank wrztku, odstawiamy na 15 minut pod przykryciem, ciepy napar pijemy rano, pomidzy 7 a 9, wieczorem o 19, przez 7 dni. Osobom bardzo przemczonym radziabym kpiele w wodzie z dodatkiem mieszanki zioowej: Mita pieprzowa 50 g Macierzanka 10 g Rumianek 15 g

53

Szyszki chmielu 20 g Ziarna jaowca 20 g Zioa starannie wymiesza, jedn gar mieszanki wrzuci do 2 l wody i gotowa ok. 20 minut na bardzo wolnym ogniu, nastpnie przecedzi i doda do kpieli. Tak aromatyczn kpiel moemy stosowa 2 razy tygodniowo, a gwarantuj, e nie tylko usunie ona uczucie zmczenia, ale poprawi nam humor i uwaga! cer. Natomiast przy migrenach, blach gowy ulg przynosi przykadanie na skronie wieo utartych lici mity. Skd wzi o kadej porze roku wie mit? Ot, drodzy Czytelnicy mita jako rolina wieloletnia moe by hodowana w domu w doniczkach. Paniom pragn przypomnie, e mita jest znakomitym dodatkiem do wielu potraw. Niektre z nich oprcz wartoci smakowych maj take wasnoci lecznicze, np. pierogi serowe z dodatkiem odrobiny mity polanej miodem lecz dolegliwoci odkowe. Polecam take mao znane mieszczuchom, a znakomicie przyrzdzane przez niektre wiejskie gospodynie, pierogi z kasz gryczan lub jaglan doprawione mit. Jest to danie smaczne i bardzo zdrowe.

Mniszek lekarski
Pospolicie zwany dmuchawcem lub mleczem (chocia mlecz to zupenie inna rolina), jest bardzo pospolit bylin nalec do rodziny zoonych (Compositae). W naturze osiga od 5 do 50 cm wysokoci. Licie mniszka s odziomkowe, z ksztatu podugowatolancetowate i brzegiem wcinane. Ukadaj si w rozetk. Z jej rodka wyrastaj puste wewntrz odygi kwiatostanowe, u ktrych szczytu pojawiaj si pojedyncze koszyczki kwiatowe, zoone z ogromnej liczby kwiatw jzyczkowych. Po przekwitniciu wi si w owoce typu nieupki, zwieczone puszystymi spadochronami, dziki ktrym mog si rozsiewa przy pomocy wiatru na wielkich obszarach. W liciach, pdach, korzeniach i kwiatach wystpuje biay mleczny sok o gorzkim smaku. Na Zachodzie rolina wystpuje nie tylko na stanowiskach naturalnych, lecz bywa take uprawiana na saat, szczeglnie cenion przez Francuzw. Prcz lici wykorzystuje si w kuchni rwnie mode, jeszcze nie rozwinite pki kwiatowe, ktre po umarynowaniu zastpuj kapary. Korzenie wreszcie, ususzone i upalone, mog stanowi marn namiastk kawy. W zielarstwie wykorzystuje si: korzenie, ziele, licie i kwiatostany mniszka, czyli praktycznie ca rolin. Najwicej substancji biologicznie aktywnych znale mona w korzeniach, ktre zawieraj: trjterpeny, gorycze (najcenniejsz jest laktukopiryna), fitosterole, wielocukry (pektyna i inulina), ywice, kwasy organiczne, garbniki, olej tusty, prowitamin A, witamin C, nieco witaminy E oraz sole mineralne (elazo, fosfor i wap). Mniszek lekarski mona z powodzeniem stosowa w rozlicznych dolegliwociach. W chorobach naczyniowych, a dokadniej ylakach ng i odbytu, zalecane jest picie naparu przygotowanego z wysuszonych koszyczkw kwiatowych (l yeczka suszu na szklank wody, parzy pod przykryciem 15 20 minut, pi 3 razy dziennie po 1/4 szklanki). Odwar z ziela lub samych tylko korzeni to doskonay rodek ciopdny, dodatkowo agodzcy ble wtrobowe. Winno si go pi (l yeczka suszu na szklank wody, gotowa pod przykryciem 2 3 minuty) 2 3 razy dziennie po 1/2 szklanki. Odwar z korzeni mniszka uatwia ponadto procesy trawienia i przeciwdziaa zaparciom. Dziaa te lekko moczopdne i przeciwzapalnie w obrbie drg moczowych. Stosuje si go w schorzeniach nerek, pcherza i moczowodw. 54

Przy przezibieniu, grypie, anginie i innych chorobach poczonych z kaszlem zalecany jest albo napar z kwiatw, albo odwar z korzeni. Za niezy specyfik przeciwkaszlowy szczeglnie dla dzieci uwaa si wiee, usmaone w miodzie (lub cukrze) kwiaty. Krosty, wysypki, owrzodzenia i trdzik modzieczy leczy si bd stosujc okady z naparu ziela mniszka, bd co jest skuteczniejsze poprzez kpiele. Te ostatnie przygotowuje si z 2 3 garci suszu, ktry gotuje si przez kilka minut w 4 5 litrach wody, a pniej dolewa do wanny napenionej wod w 3/4. Napar z korzeni mniszka uwaa si za saby rodek uspokajajcy. Znacznie skuteczniej w leczeniu nerwic dziaa wiey sok wycinity z modych lici i kwiatw, zmieszany w rwnych proporcjach z biaym wytrawnym winem gronowym. Zaywa si w specyfik 3 4 razy dziennie po yeczce do herbaty. Na koniec naley wspomnie i o tym, i napary i odwary z mniszka wpywaj na obnienie poziomu cukru we krwi, s zatem cennym rodkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Nie stosuje si ich jednak perse, lecz zwykle w mieszankach z innymi zioami (np. z korzeniem cykorii podrnika, naowocni fasoli itp.). I jeszcze ciekawostka: saata z modziutkich listkw mniszka uwaana jest (gwnie we Francji i Italii) za doskonay afrodyzjak.

Papro
Naley do bardzo tajemniczych i owianych legend rolin leczniczych. Papro ma wiele waciwoci i si witalnych, wykorzystywanych do dzi w okultyzmie zielarskim w niektrych regionach Polski. Niegdy w. Hildegarda powiadaa, e paproci szczeglnie ba si stary diabe Boruta i dziki temu w jej pobliu mona byo spokojnie medytowa. W noc w. Jana, jak gosi legenda, mona zobaczy kwiat paproci, jeli tylko pozwoli na to nasz Anio opiekun. Korze paproci noszony przy sobie chroni przed czarami i wpywami zych duchw. Papro jest rolin wieloletni, w naszym klimacie nie osiga duych wysokoci, takich jak w buszu australijskim. Jednak niekiedy wyrasta do 2 m wysokoci w starych, cienistych borach. Rozmnaa si z zarodnikw na blaszkach dolnych lici. Mode rozrosty korzenia trzonu wykopujemy w lipcu, sierpniu i listopadzie. Stare korzenie szybko kruszej i s mao przydatne w zioolecznictwie. Papro zawiera tuszcze, olejki eteryczne, ywic, krochmal, cukier, sole mineralne oraz floroglucyntan trucizn dla tasiemca. W zwizku z tym papro jest pomocna przy leczeniu reumatyzmu, ischiasu, przytpionego suchu, podagry. Znany i popularny niegdy pastor Kunzle tak wypowiada si o paproci: ...dla chorych na reumatyzm najlepsza jest wieo zerwana, wycielona pod przecierado. Naley wwczas zmienia posanie co trzeci dzie, przez dwa miesice, a choroba zniknie. Na okres zimowy, kiedy nie moemy zrobi sobie posania ze wieo zerwanej paproci, naley latem z wysuszonych lici paproci przygotowa materacyk, na ktrym mona spa przez 9 miesicy. Od czasu do czasu trzeba ten materacyk spuszy. W materacyku paprocie ukada w jednym kierunku. Spa gow na poudnie. Moemy te zrobi z paproci poduszeczk, ktra usuwa ble gowy i zbw. W przeszoci takie poduszeczki i materacyki stosowane byy do ochrony przed dziaaniem ciekw wodnych. Bardzo mode paprocie, zerwane w lipcu, mona stosowa w bardzo maych dawkach wewntrznie w celu pozbycia si tasiemca. Naley l yk lici paproci gotowa w 1/2 l czerwonego wytrawnego wina przez ok. 5 minut i podawa choremu rano l stoow yk na czczo, przez 3 4 dni. Natomiast wywar sporzdzony z l kg kczy paproci zalanych 3 l wrzcej wody usuwa ble podagryczne i wszelkiego rodzaju przykurcze. Aby zrobi kpiel, trzeba 55

gotowa korze paproci ok.10 minut i moczy si przez 20 30 minut co drugi dzie wieczorem, przez 7 12 14 dni. Mona take robi kpiele caego ciaa. Wwczas przyrzdzamy wywar z 2 kg korzeni. Moemy rwnie wiey korze paproci gotowa w occie gronowym (250 g korzenia w 1/2 1 octu) ok. 20 minut, nastpnie ciepym wywarem naciera wieczorem przed snem cae ciao chorych na reumatyzm i gociec. Stosowa w leczeniu osb starszych; dzieciom do 16 lat octowych naciera nie zalecamy. W leczeniu postpujcej guchoty, wynikej bardzo czsto z przezibienia lub przewlekej grypy, stosowa nasiona paproci zebrane w mae lniane woreczki, ktrymi okadamy maowiny uszne, obwizujc je na noc. Kompresy takie robimy przez 6 tygodni. Guchota powoli ustpi. Szczeglnie szybko ustpuje u dzieci w okresie dojrzewania. Na jesie i zim najlepiej przyrzdzi nalewk z lici modych paproci. W tym celu, nie uywajc noa, oberwa licie z odygi. 200 g wieych lici zala 1/2 l alkoholu i postawi w ciemnym miejscu na 9 dni. Nastpnie przecedzi i stosowa do wcierania przy blach reumatycznych i gocowych, zawsze wieczorem, po ciepej kpieli. Ble ustpi bardzo szybko. Natomiast wysuszone kcza paproci zachowuj tylko wwczas swoje waciwoci lecznicze, jeli nie zmieni barwy na brzow. Leczenie paproci byo bardzo rozpowszechnione w Polsce w latach midzywojennych. Obecnie o cudownych waciwociach leczniczych tej roliny niewiele si mwi. Dlatego chciaam przypomnie o naturalnym leku, po ktry wystarczy sign bdc w lesie na spacerze. Pamitajmy jednak, aby nie niszczy poletek paproci, abymy mogli przyj w to samo miejsce za rok i znowu zerwa wie papro, nie mwic o kwiecie, o ktrego znalezieniu kady marzy od dziecistwa.

Podbia jest dobry na wszystko

Podbia, zwany te koskim kopytem lub kniatem, zalecany jest zwaszcza chorowitym Rybom. Od wiekw medycy uywali podbiau jako doskonaego lekarstwa na wiele chorb. Syreniusz tak pisa: Podbia wszelkim przymiotom ognistym (wrzody, ropienie, rany) bardzo jest uyteczny. Surowe licie przykada naley do ran same lub utarte z miodem. Z kolei ksidz Kneipp zaleca picie herbaty z podbiau na oczyszczenie puc, szczeglnie przy skonnociach do grulicy. Choremu z wysok gorczk radzi ka na piersi licie tego ziela, co miao gwarantowa popraw samopoczucia i spadek temperatury. Stare zielarki za pomoc wieo utartych lici podbiau w ksiycowe noce zamawiay r piekieln . Gdy za kogo kaszel uporczywy mczy, nakazywano, aby korze podbiau na ogie wglisty pooy i dym przez lejek wdycha, a ulg wielk poczuje. Tajemnica cudownych waciwoci podbiau ley w tym, e ziele to zawiera due iloci wapnia, elaza i siarki podstawowych skadnikw niezbdnych dla utrzymania dobrej kondycji czowieka zdrowego, a take wielce pomocnych w przywrceniu zdrowia czowiekowi choremu. Podbia leczy choroby ukadu oddechowego, pobudza apetyt, dziaa napotnie, leczy wtrob (szczeglnie polecamy przy taczce), wybiela cer, dziaa na skr kojco okady z podbiau s zalecane przy wysypce na tle alergicznym oraz antyseptycznie mona naparem z podbiau przemywa twarz ze zmianami trdzikowymi. Ponadto podbia stosowany jest w powanych zatruciach lekami, zwaszcza przy przedawkowaniu antybiotykw. Sami wic widzicie, Drodzy Pastwo, jak wielk moc ma ten niepozorny kwiatuszek pierwszy zwiastun wiosny. Ledwo soce przygrzeje, on ju wychyla si spod niegu, by ra-

56

towa schorowane dzieci i staruszkw osabionych zimowymi chodami, wzmacnia nasze siy witalne. Zachcam wszystkich do samodzielnego zbierania podbiau. Najczciej mona go spotka nad brzegami rzek i strumieni, wszdzie tam, gdzie gleba jest gliniasta. Kwiaty podbiau zbiera si wczesn wiosn na przeomie marca i kwietnia, licie, ktre wyrastaj po przekwitniciu, mona zbiera w maju, czerwcu i lipcu. Zebrane zioo suszymy w cieniu, ukadajc koszyczkami kwiatw na pnoc. Podbia stosowany jest take w wielu mieszankach zioowych. Oto przepis na jedn z nich, doskona w przypadku astmy. Ta cika i nieprzyjemna choroba szczeglnie dokuczliwa jest na przedwioniu. Podbia 50 g Jaowiec 10 g Tatarak 30 g Bazylia 30 g Any 20 g Kolendra 20 g Macierzanka 20 g 2 yki mieszanki zalewamy 2 szklankami wrztku, odstawiamy pod przykryciem na 20 minut. Wypijamy tak przygotowan porcj w cigu dnia. Kuracj naley stosowa przez 21 dni, dobrze jest rozpocz j wraz z ubywaniem Ksiyca. Sam podbia jest rwnie doskonaym lekarstwem na wrzody odka sproszkowane licie (maa yeczka) zalewamy wrztkiem i pijemy napar 2 razy dziennie, rano i wieczorem przez 6 tygodni. Natomiast wiee licie moemy uywa jako okad na otwarte rany i wrzody (czyraki), doskonale te goj otarte stopy.

Pokrzywa parzy i leczy

Pokrzywa, uwaana powszechnie za uciliwy chwast jest jednym z leczniczych zi o najsilniejszym dziaaniu i niezwykle szerokim zastosowaniu. Radiesteci uwaaj, e najbardziej aktywna leczniczo jest wwczas, gdy ronie nad ciekami wodnymi, a jej waciwoci uzdrawiajce zwikszaj si, gdy poczy j z innymi zioami. Licie i odyga pokrzywy pokryte s parzcymi woskami, dlatego gdy dotkniemy jej, od razu na rce wyskakuj bble. Jad zawarty we woskach pokrzywy jest tak silny, e wystarczy, aby do ludzkiej krwi dostaa si jedna stopidziesiciotysiczna cz jego kropli, aby wytworzy si spory bbel. Ale ta najsilniejsza ze znanych trucizn jest dla czowieka dobroczynna oczyszcza krew i przywraca zdrowie. Zawiera m.in. kwas mrwkowy, sole mineralne, karoteny, witaminy C i K i bardzo duo chlorofilu. Dokadnie nie wiadomo, kiedy zaczto uywa pokrzywy jako lekarstwa, w kadym razie w medycynie ludowej stosowana jest od tysicy lat. Ju wielki Pliniusz (I wiek p.n.e.) poleca spoywanie saatki z modych pdw pokrzywy jako doskonaego leku wzmacniajcego. W rosyjskiej i niemieckiej tradycji ludowej powszechny jest zwyczaj gotowania pierwszych wiosennych pdw pokrzywy i przyrzdzania w ten sam sposb co szpinak. Jest to doskonay lek profilaktyczny, wzmacniajcy nasze siy nadwtlone dug zim. Sok z pokrzywy ma take szerokie zastosowanie, przede wszystkim oczyszcza krew z wszelkich trujcych zogw, m.in. z cholesterolu. Sok sporzdzamy przekrcajc dobrze umyt, wie pokrzyw przez maszynk do misa (uwaga: pokrzywa musi by wilgotna) i odciskamy przez lnian ciereczk. Nastpnie rozcieczamy z przegotowan wod (lub r57

dlan) w proporcji l do 2 (np.100 ml soku i 200 ml wody). Przyjmujemy 2 razy dziennie l yeczk rozcieczonego soku wraz z l yk miodu przez 14 dni. Pokrzywa od dawien dawna stosowana bya take jako lek na wszelkie schorzenia drg oddechowych. Sok z pokrzywy (rozcieczony) uywany kilka razy dziennie wraz z yk miodu doskonale dziaa przy zapaleniu puc i opucnej (patrz przepis na oczyszczenie krwi). Natomiast przy zapaleniu garda dobrze jest stosowa pukania z czystego (nie rozcieczonego) soku pokrzywowego kilka razy dziennie. Zupa z pokrzyw (przyrzdzona tak jak zupa szczawiowa) z jajkiem na twardo podawana raz dziennie przez 2 tygodnie nie tylko pomaga przy oczyszczeniu zaflegmionych puc, ale te jest skutecznym lekiem przeciwgruliczym. Zwaszcza, jeli choremu bdziemy podawa dodatkowo herbat z suszonych korzeni pokrzywy (l yk sproszkowanych korzeni zala l szklank wrztku i postawi do nacignicia pi ciepy napar kilka razy dziennie). Jest to stary ludowy polski przepis. Znana polska zielarka Anna Potocka zaleca palenie w fajce suszonych korzeni pokrzywy tym pacjentom, u ktrych istnieje zagroenie chorob puc. Natomiast synny dr Syrenius przepisywa osobom chorym na zapalenie opucnej herbat pokrzywow l yeczka suszonych lici pokrzywy, l yeczka siemienia lnianego, l yeczka ziela tasznika 1 szklanka wrztku pi kilka razy dziennie. W polskiej medycynie ludowej pokrzyw stosuje si take przy astmie posiekane mode pdy pokrzywy (gar) gotujemy w 1/2 1 czerwonego wina przez ok. 20 minut na wolnym ogniu, nastpnie odcedzamy przez lniane ptno i dodajemy du yk miodu akacjowego. Pijemy ciepy napar 2 razy dziennie przez 21 dni. Tak kuracj najlepiej przeprowadza w maju, bowiem wwczas dziaanie pokrzywy jest najsilniejsze. Co jeszcze leczy pokrzywa? Na przykad usuwa ble ledziony jeli posiekamy wiee licie pokrzywy, wymieszamy je z roztopionym woskiem i przyoymy na ledzion, bl zniknie bardzo szybko. Natomiast czyraki i rne narola na skrze skutecznie usuwaj okady z nasion pokrzywy, gotowanych na mleku (l yeczk nasion gotowa przez 10 minut w szklance mleka). Przyrzdzony w ten sposb napj podawany dzieciom znakomicie odrobacza. Przy zapaleniach i stanach zapalnych skry dobrze jest przemywa chore miejsca pynem sporzdzonym z l yeczki soku z pokrzywy i l yeczki wody. Nalewka z pokrzywy zapobiega wypadaniu wosw i likwiduje upie nawet najbardziej uporczywy. Przyrzdzamy j w nastpujcy sposb: posiekan ca pokrzyw (licie, odyg i korzenie) zalewamy spirytusem (w proporcji l do 3, np. 1/3 szklanki posiekanej pokrzywy zalewamy l szklank spirytusu) i wystawiamy w zielonym szkle na soce na 14 dni. Otrzyman nalewk wcieramy w skr gowy. Ma z pokrzywy i jaowca jest bardzo skuteczna przy podagrze. Oto przepis: 1/2 szklanki posiekanych lici pokrzywy, 1/2 szklanki rozgniecionych jagd jaowca, 200 g masa owczego wszystkie skadniki mieszamy i rozgniatamy na jednolit mas. Otrzyman w ten sposb maci smarujemy bolce miejsca. Zalecam samodzielne zbieranie pokrzywy. Oczywicie rosncej w zdrowych miejscach daleko od szos i trujcych wyzieww z fabryk. Najsilniej dziaa pokrzywa zbierana w maju, mona te wykorzysta do leczenia pokrzywy zbierane w cigu lata. Natomiast korzenie pokrzywy s najskuteczniejsze, gdy zbieramy je wczesn wiosn i na jesieni nawet w listopadzie. Suszymy pokrzyw ukadajc pdy koszyczkami na pnoc, co wzmacnia lecznicze siy tej roliny. Skoro ju jestemy przy wzmacnianiu si w staroytnoci w tym celu pito dla wzmocnienia mskoci mikstur przyrzdzon z nasion pokrzywy gotowanych w czerwonym winie z dodatkiem rodzynek.

58

Poziomka sodka Jak Wenus

Sodk i pachnc poziomk opiekuje si Wenus. Szczodra Wenus obdarza owoce poziomki wspaniaym smakiem, a caej krzewince, take jej korzeniom, listkom i kwiatom nadaje uzdrawiajc moc. Owoce poziomki zawieraj due iloci cukru, lewulozy, elaza i wapnia, a take kwas salicylowy. Dlatego herbatka poziomkowa jest bardzo pomocna w leczeniu przezibie i grypy. wiee owoce reguluj prac jelit, natomiast wywar z korzeni oczyszcza krew. Poziomka spoywana w duych ilociach jest bardzo wartociowym lekiem w chorobach oskrzeli. Warto te wiedzie, e zioo to ma waciwoci rozpuszczajce rne zogi powstajce w organizmie. Kuracja poziomkowa stosowana odpowiednio dugo, usuwa niewielkie kamienie nerkowe oraz rozpuszcza zogi artretyczne i reumatyczne. W ogle poziomka to wspaniay lek dla osb cierpicych na artretyzm, poniewa alkalizuje ustrj i dziki temu chory organizm lepiej przyswaja sole elaza, fosforu i wapnia. Ongi sawny, a dzi zapomniany Linneusz zaleca chorym na artretyzm i reumatyzm kuracj poziomkow, radzi te spoywa owoce poziomki osobom, ktre chcia pozby si... kamienia nazbnego. Z kolei ksidz Kneipp tak pisa o tym ziku: Mode listki zbierane w maju mog doskonale zastpi herbat chisk, zwaszcza z dodatkiem marzanny wonnej. Jagody su ozdrowiecom po cikich chorobach i w oglnym osabieniu, spoywane z mlekiem. Ponadto dziaaj nader skutecznie w chorobach wtroby, wypryskach skry, artretyzmie i kamieniach wszelkich. W medycynie ludowej wywar z lici by stosowany przy biegunce krwawej u dorosych i u dzieci. Od dawna piegowate dziewczta przykaday na buzi rozgniecione jagody poziomki... i piegi znikay na kilka tygodni. Dzisiaj wybielajce waciwoci poziomki wykorzystywane s w przemyle kosmetycznym do produkcji upikszajcych maseczek. Zatem wszystkim, a zwaszcza osobom urodzonym pod znakiem Byka, ktrego planet opiekucz jest take Wenus, zalecaabym w przypadku wyej wymienionych chorb signicie po poziomk. Oczywicie suszon poziomk, ktrej zarwno owoce, jak i licie mona kupi w sklepach zielarskich, ale zachcaabym take do samodzielnego poszukiwania tego zika. Maj to najlepszy miesic na zioowe niwa. W maju zbieramy mode listki, kwiaty i pdy, wycznie w bardzo soneczne dni. Suszymy je w cieniu, a potem przechowujemy w szklanych naczyniach. Jagody (poziomka owocuje w zasadzie od poowy czerwca, ale niekiedy i jesieni) suszymy w piecu piekarskim tak, aby nie przypali. Przechowujemy je rwnie w szklanych naczyniach. Uwaga! Chroni przed wilgoci. Podam Pastwu kilka przepisw na mieszanki zioowe z poziomk. Pragn doda, e wysuszone owoce poziomki moemy zawsze czy z zioami, ktre bdziemy pi przy migrenie, blach stawowych, anemii i bezsennoci. Na przedwioniu warto dzieciom o skonnociach do krzywicy podawa bardzo zdrow, a przy tym smaczn herbatk z nastpujcych zi: Li poziomki 20 g Li jeyny 20 g Dziurawiec 15 g Macierzanka 50 g Bazylia 20 g yeczk zi zalewamy szklank wrztku, odstawiamy do nacignicia, przecedzamy i dajemy dziecku do picia 2 razy dziennie po 3/4 szklanki. Kuracj t moemy stosowa do 6 tygodni, w trakcie jej trwania naley kpa dziecko 2 razy w tygodniu w mieszance zioowej: 59

Tatarak 25 g Kora dbu 25 g Macierzanka 100 g Zioa gotowa w 2 1 wody przez 30 minut i doda do kpieli, ktra powinna trwa ok. 20 minut. A teraz poziomkowy przepis na mieszank dla osb starszych, ktrym dokucza choroba naszych cudownych czasw skleroza: Suszone owoce poziomki 100 g Li borwki 50 g Jemioa 10 g Marzanna wonna 10 g Li rosiczki 25 g Jedn yeczk zi gotowa w szklance wody przez5 6 minut, przecedzi i pi ciepy wywar 2 razy dziennie o 7 rano i o 17 przez 6 tygodni. Kuracj mona co jaki czas powtarza. Natomiast osobom, ktrym dolega wtroba i ledziona, polecam wywar z samej poziomki: 20 g lici i korzeni poziomki gotujemy przez ok. 20 minut w 1/2 l wody, przecedzamy i pijemy ciepy wywar l szklank lekko osodzon miodem, 2 razy dziennie rano i wieczorem.

Rumianek
Ta adnie kwitnca rolina o specyficznym zapachu zawiera spore iloci siarki, sole potasowe, wap, cukry, wosk, wielokwas elaza, silne olejki eteryczne. Dziaa napotnie, rozkurczowo, moczopdnie, wiatropdnie, ma silne waciwoci antyseptyczne. O leczniczych waciwociach rumianku wiedzieli ju staroytni, stosowali go np. w chorobach kobiecych, schorzeniach odka i jelit, przy kolce u dzieci, a take do przemywania ran i przy rnego rodzaju chorobach skry. Rumianek od wiekw stosowany jest take w kosmetyce jako rodek upikszajcy (wybiela cer, zamyka pory, nadaje pikny kolor i puszysto wosom). To wspaniae ziko, ktre ma a trzech potnych opiekunw Soce, Ksiyc i Wenus wzmacniajcych jego uzdrawiajce siy, jest chtnie stosowane przez osoby chore. Zalecaj je rwnie lekarze, zwaszcza dzieciom i ludziom starszym. Najpopularniejszy jest napar z rumianku w postaci herbatki. Aby sporzdzi herbatk rumiankow, zalewamy czubat yk ziela rumianku dwiema szklankami wrztku i odstawiamy na 15 20 min. pod przykryciem. Pijemy j, zawsze ciep, dwa razy dziennie rano i wieczorem. Pomaga przy skurczach odka i wszelkiego rodzaju wzdciach oraz kopotach z jelitami (likwiduje procesy gnilne w jelitach). Polecam j take paniom w okresie klimakterium, ktrym dokuczaj uderzenia krwi do gowy. Herbatka rumiankowa pita 2 razy dziennie przez 3 miesice skutecznie usunie t dolegliwo. Przy uporczywych zaparciach moemy stosowa lewatywki z herbatki rumiankowej, zarwno u dzieci, jak i u dorosych. Mocny napar (l yka na szklank wrztku) pity regularnie pomaga w blach migrenowych. Nadaje si te znakomicie do przemywania oczu, jeli mamy jaki stan zapalny lub po prostu zmczone, szczypice powieki. Mocny napar rumiankowy pozwala take utrzyma pikn cer oraz przywrci urod i zdrowy wygld zmczonej twarzy wystarczy przemy twarz kilka razy dziennie takim naparem. (Uwaga, niektre osoby mog by uczulone na rumianek, wwczas niestety nie mona go stosowa). Mona rwnie naparem rumianku przemywa trudno gojce si rany lub miejsca zaatakowane przez rne choroby skry. 60

Znany jasnowidz i zielarz ksidz Czesaw Klimuszko zaleca przy zastarzaych ranach koczyn kpiele z nastpujcej mieszanki: 200 g rumianku, 100 g mchu szarego lenego, 300 g igliwia sosny; po dokadnym wymieszaniu gar zi gotowa w 3 l wody, gdy lekko przestygnie, moczy chore miejsce co 3 dni, a do wygojenia. Kpiele rumiankowe wzmacniaj system nerwowy, a take dziaaj napotnie, dlatego polecam je osobom przezibionym. Aby przygotowa tak kpiel, naley gotowa spor gar rumianku w 3 l wody przez okoo 15 min., nastpnie przecedzi i wla do wanny z wod. Kpiel nie powinna trwa duej ni 15 min. Rwnie dobre rezultaty przy puchlinie wodnej, wycieczeniu organizmu po leczeniu antybiotykami oraz u anemicznych dzieci daje kpiel w nastpujcej mieszance zioowej: 100 g rumianku, 100 g tataraku, 100 g lici lub pczkw brzozy, 100 g arcydzigla, 100 g szyszek chmielu. Dla osb dorosych tak kpiel przygotowujemy z 200 300 g mieszanki, dla dzieci ze 100 150 g. Zioa zalewamy 2 1 wody i gotujemy przez 10 15 min. Dodajemy do wody ciepy wywar. Tak kpiel moemy stosowa 2 razy w tygodniu przez duszy czas. Znakomicie przywraca siy, zwaszcza jeli dodatkowo bdziemy pi szklank herbatki rumiankowej na noc po kpieli. Poduszeczka rumiankowa to bardzo dobry sposb na pozbycie si bezsennoci i blu gowy. Przygotowujemy j nastpujco: siano kowe l kg, kwiat rumianku 1/2 kg, dokadnie wymiesza i wsypa w poszewk z podwjnego lnianego ptna. Taka poduszeczka, jeli bdziemy j czsto trzepa, moe suy do 9 miesicy; po tym okresie naley zrobi now.

Skrzyp, cho chwast leczy

Skrzyp, o ktrego waciwociach leczniczych chc Pastwu opowiedzie, mona zbiera do koca wrzenia. Ronie na podmokych polach i kach lub na cienistych lenych polankach. Powszechnie uznawany jest za chwast, i to uciliwy, bo trudny do wytpienia. Ta ogromna ywotno skrzypu wiadczy te o jego duych waciwociach leczniczych. Ta niepozorna rolinka podobna do maej jodeki zawiera due iloci kwasu krzemowego, gorzknik wycigowy, sole mineralne, potas i wap. Ma silne dziaanie oczyszczajce, rozpuszczajce i zarazem wzmacniajce. Leczy choroby ukadu moczowego, wszelkie krwotoki, z przemian materii, puchlin wodn, grulic i choroby garda. Naley te do zi przywracajcych modo i adn cer. Cudowne waciwoci skrzypu s znane od tysicleci. Jego zalety wychwala ju Syrenius, ktry opracowa ok. 20 recept na lekarstwa ze skrzypu na rne schorzenia. Zwaszcza z powodzeniem leczy nalewkami i wywarami skrzypowymi wrzody, skrofuy i inne choroby skrne. Z kolei ksidz Kneipp leczy za pomoc herbatki skrzypowej krwotoki pucne, a sokiem ze wieego zioa nawet najsilniejsze krwotoki z ran citych. I dzisiaj skrzyp jest stosowany jako zioo lecznicze. Niestety, niektre receptury przewiduj uycie wieego skrzypu, co ogranicza moliwoci ich stosowania do okresu wiosny i lata. I jeszcze jedna uwaga: nie polecam Pastwu uywania skrzypu w torebkach tzw. fixw, maj one bardzo sabe dziaanie. Dlatego we wszystkich przepisach z uyciem suszonego skrzypu zalecam zwyke zioa, jakie mona dosta w kadej aptece lub Herbapolu. Oglne oczyszczenie organizmu yeczk wieego posiekanego skrzypu zala szklank wrztku, odstawi do nacignicia. Jeli nie mamy wieego skrzypu, l yeczk suszonego zalewamy szklank wody i gotujemy pod przykryciem 15 20 min., pijemy szklank tak przygotowanej herbatki rano i wieczorem przez 12 tygodni. 61

Choroby ukadu moczowego herbatk skrzypow przyrzdzon jak wyej 2 razy dziennie (rano i wieczorem) lub l yeczk sproszkowanego skrzypu wymieszan z yeczk miodu raz dziennie przez 6 tygodni leczy nerki i pcherz moczowy. Zatrzymanie moczu poda herbatk skrzypow i zrobi ciepy okad na podbrzusze, ewentualnie robi choremu nasiadwki z wywaru skrzypu (yk skrzypu gotowa 15 20 min. w 1 l wody). Mieszanka moczopdna: Skrzyp 10 g Soma owsiana 10 g Jaowiec 10 g Licie bzu czarnego 10 g Licie czarnej porzeczki 10 g Zioa dokadnie wymiesza, l czubat yeczk mieszanki gotowa 10 min. w 1/2 l wody. Zaywa l szklank wywaru rano pomidzy 7 a 8 oraz po poudniu pomidzy 16 a 18. Wywar naley pi ciepy. Skonno do polipw w nosie l yk skrzypu gotowa przez 30 min. w szklance wody, wciga do nosa i puka. Zapobiegnie tworzeniu si nowych polipw i zahamuje wzrost ju istniejcych. Opuchnite kostki ng okady z wywaru skrzypu, na przemian z okadami z wywaru z siana kowego przez 2 3 tygodnie. W tym czasie naley te pi dwa razy dziennie herbatk skrzypow -l szklank rano i wieczorem. Choroby kobiece wywar skrzypowy: l yka skrzypu na 1/2 l wody gotowa 30 min.; do podmywa i irygacji przy upawach biaych. Dobrze jest te w tym czasie zaywa raz dziennie yeczk sproszkowanego skrzypu wymieszan z yeczk miodu. Poniewa cigle dostaj listy z prob o pomoc od pa z nadwag, podam te przepis na tani, prost i skuteczn kuracj odchudzajc z zastosowaniem skrzypu. Aby j przeprowadzi, naley jednoczenie ograniczy spoywanie potraw mcznych i sodyczy oraz wykluczy z jadospisu cakowicie kaw, ktra nie yje w zgodzie z herbat skrzypow. Proponuj Paniom z nadwag zamiast wydawa ogromne sumy na cudowne piguki, picie wanie wywaru ze skrzypu. Wywar sporzdzamy gotujc dwie czubate yki skrzypu w 1/2 l wody przez 30 min. na wolnym ogniu i uzupeniamy wod do 1/2 l (w czasie gotowania wody ubdzie). Pijemy 2 razy dziennie l szklank rano przed 7 (nie pniej) i wieczorem przed 19. Herbatk ze skrzypu pijemy przez 14 dni, a nastpnie przez 9 dni herbatk z dziurawca (l yeczk dziurawca zalewamy szklank wrztku), take 2 razy dziennie po l szklance, potem znowu przez 14 dni pijemy herbatk skrzypow. Caa kuracja trwa 3 miesice. Efektem dodatkowym jest wzmocnienie wosw i paznokci. Wszystkim paniom polecam te wspania pukank do wosw na bazie skrzypu. Do wosw jasnych: 20 g tataraku, 50 g skrzypu, 10 g rumianku. Do wosw ciemnych: 20 g tataraku, 50 g skrzypu, 10 g lici orzecha woskiego. Zioa gotowa ok. 20 min. w 1 l wody, puka wosy po umyciu.

Szawia
Szawia lekarska naley do zi znanych od wiekw i szeroko stosowanych. W Polsce od dawien dawna uywana jest take jako przyprawa, a jako lek nie tylko przez ludow, ale i oficjaln medycyn. Licie tego ziela zawieraj m.in. kamfor, olejki eteryczne, tanin, ywic, garbniki oraz due iloci witaminy C. Stosowana wewntrznie szawia leczy zapalenie migdakw i garda oraz luzwki jamy ustnej, choroby puc, wrzody odka, choroby nerek, a take oczyszcza krew i przeciwdziaa 62

zwapnieniu y. Szawia jest take bardzo pomocna w cukrzycy, ma te dziaanie przeciwgorczkowe. Zewntrznie mona uywa szawi do leczenia suchego kaszlu (okady na gardo), chorb oczu, ropiejcych wrzodw i ran oraz odmroe. Uwaga! W Polsce ronie 8 odmian szawi. Ta kowa, o niebieskich kwiatach, moe by stosowana wycznie zewntrznie. Najszersze zastosowanie ma napar z szawi. Aby go przyrzdzi, naley jedn yeczk szawi zala szklank wrztku i odstawi pod przykryciem na 15 20 min. Pijemy w razie potrzeby dwa razy dziennie szklank naparu. Herbatka dziaa m.in. przeciwgorczkowo, usuwa dolegliwoci odkowe, polepsza stan zdrowia chorych na grulic i reumatyzm. Obnienie poziomu cukru u diabetykw 10 g majeranku, 10 g bukwicy, 10 g kwiatu dzikiej ry, 10 g kwiatu bzu, 10 g szawi. Zioa wymiesza, zala 1/4 l czerwonego wytrawnego wina i 1/4 l wody, gotowa na wolnym ogniu 20 30 min. Lekko ostudzi, wycisn przez lniane ptno i robi ciepe okady na gow i kark chorego. Ludowe zielarki zalecay te takie okady w przypadku piczki. Ble garda 1 yeczk szawi zala szklank wody i gotowa krtko pod przykryciem, przecedzi, doda l yeczk miodu i l yeczk octu winnego. Puka gardo kilka razy dziennie. Uporczywa chrypka sporzdzamy wywar jak wyej i dodajemy l yeczk miodu oraz odrobin mleka, pijemy 2 razy dziennie szklank a do ustpienia chrypki. Blada anemiczna cera 1 l czerwonego wina gronowego lekko podgrzewamy i wsypujemy gar szawi, nastpnie odstawiamy w ciemne miejsce w zielonym szkle na 21 dni. Po tym okresie wypijamy l raz dziennie ma szklaneczk, rano na czczo (do 9), wieczorem po kolacji, przez duszy czas. Takie winko moemy podawa starszym dzieciom, ale rozcieczone p na p ze rdlan wod. Kruche i amliwe wosy 10 g szawi, 10 g korzenia tataraku, 5 g chmielu. Zioa dokadnie wymiesza i zala 1/2 1 alkoholu, odstawi w ciemnym szkle w ciemne miejsce na 21 dni. Otrzyman nalewk wciera codziennie wieczorem w skr gowy przez 3 miesice. Dodatkowo dobrze jest puka wosy po myciu wywarem z szawi.

Tatarak
Czy wiecie Pastwo, e tak powszechnie wystpujcy nad naszymi stawami i jeziorami tatarak nie jest rdzennie polsk rolin? Przywieziono go do naszego kraju przed paroma wiekami z Dalekiego Wschodu, gdzie uwaany by za rolin wit. Ze wzgldu na swoj ogromn ywotno, szybko si u nas zadomowi i rozprzestrzeni. Tradycja ludowa przypisuje mu magiczn moc. Do dzi w wielu wsiach w Zielone witki wyciea si wieo zerwanymi limi tataraku podogi domostwa i podwrza, aby oczyci zagrody ze wszystkich zych mocy, a w Dzie Zesania Ducha witego przystraja izby tatarakiem, aby rok by obfity w plony, a domownicy i bydo zdrowe. Tatarak by te szeroko stosowany w medycynie ludowej jako lek na wiele schorze. I miao to swoje uzasadnienie, bowiem jego waciwoci lecznicze s rzeczywicie due. Tatarak zawiera ywic tward i lotn, olejki eteryczne, garbniki, kwas askorbinowy i kaolin. Ma silne waciwoci odkaajce i przyjemny zapach. Sprbujcie, Drodzy Czytelnicy, wrzuci wiey korze lub doln cz licia tataraku do naczynia z wod z kranu. Przekonacie si, jak wspaniay, orzewiajcy smak po paru minutach bdzie miaa nasza zwyka kranwka. Niestety, obecnie rzadko kto pamita o tych cudownych zaletach tataraku. Nawet lekarze zajmujcy si zioolecznictwem raczej nie zalecaj swoim pacjentom tataraku. A szkoda, bo 63

tatarak jest pomocny w leczeniu m.in. dolegliwoci odkowych, ukadu moczowego, chorb kobiecych, chorb ukadu nerwowego (np. padaczki i poraenia mzgowego), w blach reumatycznych i artretycznych, pobudza przemian materii, oglnie wzmacnia organizm, wzmacnia te wosy. Mam nadziej, e powrt leczenia naturalnego przywrci tatarakowi nalene mu miejsce. Ze swej strony gorco namawiam Pastwa, abycie zainteresowali si tym pachncym zielem i stosowali go przy leczeniu Waszych dolegliwoci. Najczciej wykorzystywane w zioolecznictwie s kcza i korze tataraku. Moemy kupi je w aptece lub w Herbapolu, ale moemy te zbiera je i suszy sami. Pora niw tatarakowych to pna jesie. Czysto wymyte kcza drobno kroimy i suszymy w gorcym piekarniku. Wysuszone przechowujemy w szklanym soju. Niektre mikstury przyrzdza si ze wieego korzenia. Konfitura tatarakowa 250 g wieego korzenia tataraku, 1 l wody, 1/2 kg cukru. Gotujemy syrop z wody i cukru, do gorcego syropu wrzucamy drobno posiekany korze. Gotujemy przez 3 kolejne dni 2 3 godz. dziennie, potem przekadamy do soikw, przechowujemy w chodnym miejscu. Dawkowanie: 2 razy dziennie l yk, rano o 8, po poudniu o 17 przez 2 3 miesice. Usuwa piczk, uporczywe przewleke ble gowy, poprawia krenie (zwaszcza dobra przy marzncych nadmiernie stopach). Nasze babcie podaway te konfitur chorym na padaczk i poraenie mzgowe. Cukierki tatarakowe 250 g wieego korzenia tataraku, 1 l wody, 1/2 kg cukru. Drobno pokrojony korze zalewamy wod (tak, aby pokrya korzenie) i gotujemy do mikkoci, nastpnie odcedzamy i wykadamy na deseczk do podsuszenia. Przygotowujemy syrop z wody i cukru, do gorcego syropu wrzucamy ugotowany korze, smaymy w syropie, a zacznie krzepn na brzegach. Odstawiamy z ognia i mieszamy do ostygnicia. Mas wykadamy na deseczk i po ostatecznym zakrzepniciu kroimy na cukiereczki. Doskonae dla anemicznych dzieci, wzmacniaj organizm wyczerpany chorob. Oliwka tatarakowa 5 dkg wieych korzeni, 1/2 l oliwy z oliwek lub orzechw arachidowych. Korze zala oliw i postawi w zielonym szkle na 14 dni na socu, wciera w chore miejsce i w okolicach chorych narzdw po kpieli. Skuteczna przy czstych omdleniach, odblokowuje zatkane kanaliki nerek, pomaga w usuniciu kamieni nerkowych oraz przy blach reumatycznych i artretycznych. Przy chorobach ukadu kostnego najlepsze efekty daje poczenie naciera nalewk tatarakow, z kpielami tatarakowymi. Aby przygotowa kpiel tatarakow, naley: 1/2 kg korzenia tataraku gotowa w 3 l wody na wolnym ogniu przez ok. 30 min. i wla do wanny wody. Po kpieli naciera chore miejsca oliwk tatarakow. Kpiele stosujemy co 3 dni (najwyej do 30 min.), a po 6 tygodniach kpieli i naciera ble powinny ustpi. Kpiele s take skuteczne przy stanach zapalnych skry i ropieniach. Choroby odka szczypt sproszkowanego korzenia popi szklank gorcej wody. Jeli chory le znosi proszek, mona mu podawa herbatk tatarakow l yk suszonego korzenia zala szklank letniej wody i odstawi pod przykryciem na ca noc. Rano zagotowa i wypi 1/2 szklanki ciepej herbatki; drug porcj wypi przed 18 (take ciep). Uwaga: tataraku nie naley stosowa przy rozwolnieniach! Nalewka tatarakowa 10 g wieego korzenia tataraku, 1/2 l spirytusu. Pokrojony korze zala spirytusem i odstawi na 21 dni. Zaywa na wod lub cukier po 30 kropli 2 razy dziennie. Aby kuracja bya skuteczna, naley rozpocz j jesieni i kontynuowa przez 90 dni. W tym czasie konieczne jest wykluczenie z jadospisu wieprzowiny (pod kad postaci) oraz ograniczenie soli.

64

ywokost, kosztywar
Zioo znane w Polsce od najdawniejszych czasw, ronie pod wpywami Jowisza, zwanego planet wielkiego szczcia, natomiast nazwa aciska pochodzi od sowa consolidare wzmacnia, zespoli, poczy w jedno, goi si szybko. Nazwa mwi nam o przeznaczeniu zioa, ktre my nazywamy polskim e-szeniem, gdy jego korze ma zabarwienie czerwone, i brunatno-brzowe. Prosz zwrci uwag na sowo ywo-kost nazwa mwi nam, e to zioo leczy doskonale system kostny i nie tylko. Wielki uczony i lekarz Syrenius (1613) napisa rozpraw o cudownych waciwociach leczniczych ywokostu, e leczy rany gboko cite, dziaa przeciwkrwotocznie i przeciwzapalnie, zawiera bowiem due iloci luzu, ponad 5% alkantoniny, asparagin, jod, kwas krzemowy, wap i kwas dbiankowy. Przed wielu laty uczeni doszli do wniosku, e naley wycofa to zioo z listy zi leczniczych, pono posiada waciwoci niekorzystne dla zdrowia. Obecnie po wielu dyskusjach przywrcono ywokost do ask i moemy nadal stosowa go w zioolecznictwie z bardzo dobrymi efektami, poniewa pobudza wzrost tkanki kostnej, skrnej i miniowej. Naley unika poczenia ze rodkami zawierajcymi elazo i mona stosowa w leczeniu wielu schorze. Synni lekarze angielscy napisali rozpraw o leczeniu ywokostem przede wszystkim wrzodu odka. Wrzody odka Korze ywokostu 50 g Korze tataraku 10 g Macierzanka kwiat 40 g Zioa sproszkowa, zaywa malutk yeczk rano midzy godz. 6 00 800, natomiast wieczorem midzy 1900 2000 sze tygodni, dziaanie zi jest osaniajce, naley z jadospisu wykluczy sodycze i wieprzowin w kadej postaci. Choroby skry wypryski, egzema, uszczyca. Korze ywokostu 200 g Kwiat lipy 50 g Kwiat lebiodki 100 g. Zioa dokadnie wymiesza l yk zi gotowa pod przykryciem z 3 l wody ok. 20 minut i doda do kpieli, ktr robimy l x w tygodniu, dzieciom te moemy tak kpiel zastosowa przed snem. Zioa w porozumieniu z lekarzem prowadzcym naley stosowa przez 6 tygodni, oczyszczaj drogi moczowe i bardzo agodz bl nerek. Grulica krtani chrypka, brak gosu Korze ywokostu 50 g Siemi lnu 20 g Kwiaty lazu lenego 50 g. Zioa wymiesza dokadnie, jedn stoow yk zi zala wrzc wod i zostawi pod przykryciem na kwadrans w iloci l szklanka wody. Puka gardo kilka razy dziennie, dziaa w leczeniu pomocniczo. Biegunka u dorosych i dzieci l yk stoow korzenia gotowa 15 minut z 1/2 1 wody, nastpnie pi ciepy wywar co 2 godziny, 1/2 szklanki pierwszego dnia choroby, drugiego i trzeciego dnia co 6 godzin. Uporczywy kaszel przezibienie grypa 100 g ywokostu sproszkowa i zaywa 2 x dziennie ma yeczk z miodem akacjowym lub spadziowym przez 7 dni, rano o 900, wieczorem o 1900.

65

Hemoroidy 100 g korzenia ywokostu 50 g nasion kozieradki 20 g kory dbu Zioa dokadnie wymiesza l yk stoow zi gotowa 15 minut w 2 1 wody, nastpnie przecedzi i robi nasiadwki 2 x w tygodniu przez 15 minut stany przewleke naley leczy przez 4 tygodnie. ywokost posiada waciwoci nabonkowotwrcze, pobudza do wzrostu now tkank. W ten sposb przyspiesza gojenie si wrzodw odka i dwunastnicy, agodzi wszelkie stany podranienia przewodu pokarmowego. W kosmetyce jest doskonay w wieej postaci na maseczki kosmetyczne dla pa o bardzo wraliwej cerze w okresie wiosennym, natomiast zim robimy maseczk z wysuszonego korzenia z odrobin wody. Tak maseczk nakadamy raz w tygodniu, zawsze wieczorem, moemy poczy z niewielk iloci zmielonego siemienia lnu l:l. Cera bdzie delikatna, zachowa mody wygld. W lecznictwie jest wykorzystywany ywokost gwnie w leczeniu grulicy puc, krtani, nerek, poza tym do leczenia trudno gojcych si ran i chorb skry na tle alergicznym. Wiosn rozpoczynamy zbiory korzenia ju od marca do maja, jesieni zbieramy tylko w listopadzie i suszymy w przewiewnym miejscu na szarym ptnie, przechowujemy w szklanych naczyniach. Wiosn moemy zbiera mode pdy lici i robi z nich doskona, wiosenn saatk, oczyszcza krew i regeneruje cay organizm zmczony po zimie. Grulica nerek Korze ywokostu 100 g Li ogrecznika 20 g laz leny 20 g Skrzyp polny 50 g Dziurawiec 10 g. Zioa wymiesza bardzo dokadnie, l yk stoow zi gotowa w 1/2 l wody okoo 5 minut i pod przykryciem pozostawi na noc. Pi 2 x dziennie l szklank ciepego naparu rano o 900, wieczorem o 1700.

66

Warzywa

Buraki
Jemy buraczki do szynki, do zajca, gotujemy z nich barszcz wigilijny i nawet nie podejrzewamy, ile niezwykych przeznacze moe mie to warzywo. Bo burak jest te doskonaym lekiem. Wiedzieli o tym ludzie tysice lat temu. Cudownie pomaga przy odchudzaniu, poniewa zawiera due iloci niezbdnych do ycia pierwiastkw alkalicznych sd, potas, magnez, wap, ponadto elazo, kobalt, rubid i cez oraz okoo 10 proc. witaminy B i prawie 0 kalorii. Burak dziki pierwiastkom alkalicznym odkwasza nasz organizm tpi nieznone zgagi, pieczenia w doku i uspokaja nerwy. Dziki elazu leczy niedokrwisto. Kobiety cierpice na obfite miesiczki, szczeglnie w okresie przekwitania, powinny wypija codziennie 1/2 szklanki soku buraczanego rano i wieczorem przed jedzeniem. Powinni go te pi chorzy na nowotwory. Okazuje si, e nasz poczciwy burak czerwony hamuje ich rozwj. Jeeli kto nie lubi soku, moe je buraka gotowanego. Stwierdzono bowiem, e czynnik zwalczajcy raka nie ulega zniszczeniu podczas gotowania. Sok z surowego buraka zmieszany p na p z miodem pszczelim leczy nadcinienie. Burak w postaci jarzynki lub saatki dziaa tonizujco i leczniczo przy otyoci, zaparciach, dolegliwociach wtroby i nerek. Uwaga! Cukrzykom nie wolno stosowa buraka do celw leczniczych! Odchudzanie l kg buraczkw ugotuj, zetrzyj na tarce, dodaj ugotowan bia fasolk (l szklanka), 3 kwaszone ogrki. Rozgnie zbek czosnku, dodaj odrobin zioowych przypraw tymianek, suszony koper i kminek. Do yki oleju z oliwek dodaj yeczk octu winnego. Sosem zalej warzywa i wymieszaj. Saatka jest doskonaa dla tych, ktrzy si odchudzaj, zapewnia bowiem peen zestaw mineraw i witamin. Dziki niej poprawi si te Twoja cera i nie bdzie problemw z wyprnianiem. Anemia Do l szklanki soku z buraka dodaj yk soku z cytryny i 3 yki soku z pietruszki. Przez 14 dni pij 2 razy dziennie poow porcji rano przed niadaniem, drug poow wieczorem przed snem Zaparcia trwae Do 1/2 szklanki wieego soku z buraka dodaj 3 yki soku z selera z odrobin mielonego kminku. Pij przed niadaniem przez 21 dni. Nerwica Do 1/2 szklanki wieego soku z buraka dodaj 1/2 szklanki soku z biaych winogron i szczypt zmielonej mity pieprzowej. Pij przed snem przez 14 dni. Polecam osobom cierpicym na bezsenno. 67

Uporczywy kaszel pogrypowy l kg buraczkw ugotuj na mikko, obierz ze skrki, zetrzyj i wycinij sok przez lniane ptno. Zaywaj 2 razy dziennie yk stoow soku zmieszanego z yk miodu akacjowego; rano o 11 wieczorem o 17, a do ustpienia kaszlu. T miksturk mona te podawa dzieciom. Sok wycinity z buraczkw upieczonych w piekarniku dziaa znacznie mocniej.

Cebula
Bya znana ju w staroytnoci. Przypisywano jej cudowne waciwoci lecznicze. Sawi j w I w n.e. Pliniusz Starszy lekarz, astrolog i przyrodnik uznawany przez wspczesnych za czarnoksinika. W XVI wieku doczekaa si nawet specjalnego traktatu naukowego. Opiekuj si ni ponure, ale bardzo potne planety Mars i Saturn. Moe wanie dlatego ma tak wiele cennych waciwoci. Dzisiaj wiadomo ju, e cebula wprawdzie nie czyni cudw, ale jest bezsprzecznie najzdrowszym warzywem. Zawiera duo witaminy A, witaminy z grupy B, sole mineralne, olejki eteryczne cukier i luz. Trudno si bez niej obej w kuchni. Jest warzywem powszednim niczym chleb. Przyzwyczajeni do antybiotykw i prochw, ktrymi faszeruje nas medycyna konwencjonalna, zapomnielimy, e wanie cebul nasze prababki leczyy doskonale wiele przypadoci: astm, choroby puc i drg oddechowych, schorzenia odka, anemi, nerki, kamienie ciowe, cukrzyc, szkorbut, febr, schorzenia oczu. Jady j te, by mie adn cer. Oto jak mona wyleczy cebul niektre schorzenia. Zaflegmienie oskrzeli Cebul upiecz w upinie w piekarniku, przetrzyj na miazg z miodem (l yka na l cebul), dodaj szklank gorcego mleka i przez 14 dni pij wieczorem przed snem. Kamienie w przewodzie moczowym i piasek usuwa woda cebulowa. Poszatkuj drobno 1/2 kg cebuli i zalej j na 7 godzin 1/2 1 przegotowanej lub oligoceskiej wody. Pij 2 razy dziennie l szklank ekstraktu, ktry doskonale dziaa te przy godwkach. Wrzody i czyraki 3 due cebule gotuj z 3 figami i garci rodzynek. Nastpnie gst papk na na chore miejsce i obwi szarym ptnem. Mieszanka wyciga rop i oczyszcza ran ju po pierwszym dniu, i przyspiesza gojenie. Dwie czci pieczonej cebuli i l cz tartego myda rozetrzyj i dobrze wymieszaj. Nakadaj na chore miejsce kilka razy dziennie. Wspomaga dojrzewanie czyrakw. Natomiast rany zastarzae leczy cebula poczona z mk jczmienn. Brodawki i narola Upieczon cebul zmieszaj z l yk soli kamiennej i l yk miodu spadziowego. Mikstur okadaj brodawki na noc lub pocieraj je kilka razy dziennie. Ze trawienie i problemy z jelitem grubym, zaparcia Poszatkuj drobno 250 g cebuli i zalej j 1/2 l spirytusu. Nalewk wystaw na soce na 7 dni, nastpnie przefiltruj. Zaywaj dwa razy dziennie 15 kropli (na wod), przed niadaniem i przed snem. Kuracj stosuj przez 21 dni. Dodatkowo wzmocnisz cay organizm. Bl odka i kolka Gotuj l cebul w 1/2 l mleka przez 15 20 min. T mikstur moesz te podawa dzieciom, gdy drcz je robaki (zawsze rano). Wywar ten wietnie leczy oczy zaczerwienione i zawice. Puchlina wodna

68

3 cebule, 10 g rozmarynu i 1/2 l wina czerwonego gronowego gotuj przez okoo 15 20 min. Wywar przefiltruj przez ptno. Pij rano i wieczorem 50 g mikstury przez 9 dni. Uporczywy kaszel Poszatkuj 3 due cebule. Warstwy cebuli przesypuj w soju cukrem pudrem, nastpnie mocno ugnie i pozostaw w cieple na kilka godzin. Pij 3 x dziennie 50 g, przez 3 do 7 dni. Miksturk moesz podawa dzieciom od 3 lat. Hemoroidy Zaywaj 3 x dziennie l yk stoow wieego soku. Cebul zetrzyj na drobnej tarce i wycinij. Zmieszaj szklank soku ze szklank miodu. Zaywaj 3 razy dziennie po yce stoowej godzin przed jedzeniem bd 2 3 godz. po jedzeniu. Moesz zaywa profilaktycznie yeczk od herbaty 3 4 razy dziennie. Nadcinienie i prostata Jedz duo wieej cebuli. Odciski Gwk cebuli przetnij na p, w do soika, zalej octem i odstaw na dob w ciepe miejsce. Nastpnie poszczeglnymi uskami okadaj odciski 2 x dziennie rano i wieczorem. Reumatyzm Nacieraj bolce miejsca start cebul. Stuczenia i otarcia Przykadaj wiey sok z cebuli w formie kompresu. Szczeglnie dobrze robi przy stuczeniach kolana. Sabe wosy Raz w tygodniu wetrzyj sok cebuli w skr gowy. Owi ceratk i rcznikiem gow na godzin, nastpnie umyj. Po duszym stosowaniu wosy adnie rosn i nie maj skonnoci do siwienia. Jak przyrzdza cebul, by nie drani wtroby. P kg cebuli pokrj na krki zgodnie z jej budow, bo tylko tak zachowa swoj energi. Posl, mocno wygnie i przykryj na 3 4 godz. Potem dopraw ulubionymi zioami i oliwk, mona te doda kilka kropel cytryny. Jest to pyszna saatka, a w dodatku tak przyrzdzona cebula jest lekiem.

Chrzan nie tylko na Wielkanoc

W polskiej kuchni chrzan zajmuje poczesne miejsce jako dodatek do wielu potraw, zwaszcza misnych. A ju obowizkowo chrzan z buraczkami w postaci wiky zagoci musi na wielkanocnym stole. Chrzan ma jednak nie tylko zalety smakowe, ale take wasnoci lecznicze. Wiedzieli ju o tym staroytni, a przepisy na leczenie wielu chorb wanie chrzanem przekazywane byy z pokolenia na pokolenie. Znany XVI-wieczny polski zielarz Spiczuski tak pisa o chrzanie: Przychodzi nie tylko do przysmaku stoowego uywania, ale do lekarstw. Staroytni czynili z chrzanu lekarstwo przeciwko boleniu gowy zazibionej tym sposobem: chrzan drobno pokrojony suszyli i miako utartego po yce z winem ciepym choremu pi dawali, kac mu zaraz w pociel si ka i poci. Mimo e od tego czasu mino par stuleci, wracamy do sprawdzonych recept zielarskich, a nauka wspczesna dorzuca nowe przepisy dziki badaniom nad leczniczymi waciwociami rolin. Jeszcze raz potwierdza si stare przysowie: Natura leczy, nie kaleczy. Chrzan ma silne waciwoci bakteriobjcze dziaa na organizm ludzki rwnie silnie jak antybiotyki, zawiera te due iloci soli mineralnych i witamin z grupy B oraz witaminy C. 69

Warto wiedzie, e gotowany chrzan traci te waciwoci (zwaszcza witamin C) i dlatego naley spoywa go na surowo. Dawniej, kiedy nie byo lodwek, miso owijano w wiee licie chrzanowe, dziki czemu dugo zachowywao wieo. Take mleko, do ktrego woono wiey li chrzanowy, nie zsiada si, nawet przed burz. Chrzan, o czym by moe nie wszyscy wiedz, jest take rodkiem upikszajcym. Wszystkim paniom i dziewcztom, ktre chciayby pozby si piegw na nosku, polecam nalewk na chrzanie. Oto przepis: jeden redniej wielkoci korze chrzanu drobno kroimy, zalewamy szklank octu winnego i odstawiamy w ciemne miejsce na 14 dni. Po tym okresie odcedzamy nalewk i otrzyman ciecz przemywamy twarz rano i wieczorem. Nalewk wybielajc mona take sporzdzi na mleku (znacznie szybciej, ma ona take silniejsze dziaanie). Posiekany drobno lub utarty korze chrzanu gotujemy w 1/2 l mleka i ciepym wywarem przemywamy twarz. Gwarantuj, e jeli bd Panie stosoway nalewk lub wywar regularnie, twarz bdzie biaa i delikatna. Chrzan dziaa take kojco przy rnych blach. Np. w wielu czciach kraju na wsi okady ze wieych lici chrzanu s stosowane przy blach gowy. Osobom cierpicym na ble reumatyczne polecam sporzdzenie domowym sposobem plastra chrzanowego. Przepis: l yka sproszkowanej biaej gorczycy, 2 yki wieego utartego chrzanu, 3 yki mki ytniej, l yka soli kuchennej szarej, 1/2 szklanki octu winnego. Wszystkie skadniki wymiesza na mas i rozetrze na szarym ptnie w formie plastra. Bolce miejsce przetrze oliwk z oliwek i przyoy plaster. Ta przedziwna, znana ju od dawna mikstura ma silne waciwoci rozgrzewajce, dziaa leczniczo. Trzeba jednak przy jego stosowaniu bardzo uwaa, by nie poparzy ciaa plaster moemy przyoy najwyej na 5 minut. Take od bardzo dawna stosowano przerne nalewki chrzanowe, aby wzmocni osabiony chorob organizm oraz prac serca. Oto przepis na jedn z takich nalewek: l szklank utartego chrzanu zalewamy na noc l szklank przegotowanej wody, rano dodajemy jeszcze l szklank 90% spirytusu i pozostawiamy w chodnym miejscu na 14 dni. Gotow nalewk zaywamy 2 razy dziennie rano i wieczorem po 25 g przez 21 dni (rano przed niadaniem, wieczorem przed snem). Doskonae na awitaminoz (jej objawem jest m.in. szkorbut) jest piwo chrzanowe: 60 g utartego chrzanu, 45 g wieej warzechy lekarskiej, 35 pczkw sosnowych zala 1 l ciemnego piwa i odstawi na 48 godzin, nastpnie przecedzi i pi codziennie 2 3 filianki (filianka zawiera ok. 100 g pynu). Podaam tylko kilka przepisw z szerokiego wachlarza leczniczych zastosowa chrzanu, kiedy witej roliny, dzi czsto traktowanej jako zwyky chwast.

Fasola zwyczajna
Popularnego Jasia wszyscy znamy, nie trzeba dokadnie opisywa, od dziecka pamitamy ogrdki z tyczkami do nieba, a na nich wijce si odygi z piknymi dugimi strczkami fasoli. Nie ma ogrdka bez Jaka, bo jest to jedna z najbardziej lubianych odmian fasoli w naszym kraju, natomiast na wiecie ronie ponad dwadziecia odmian fasoli. Nasiono zwane owocni jest bardzo bogate w biako rolinne, a pochodzi ze strefy tropikalnej Ameryki. Dawni Inkowie traktowali fasol jako podstawowe danie w codziennym odywianiu do Europy dotara w poowie XV wieku przywieziona przez marynarzy i misjonarzy. Uczeni nadal pracuj nad poznaniem budowy i przydatnoci owocni fasoli, poniewa uywa si ich w wielu mieszankach zioowych, gwnie z zioami dla cukrzykw. Wiemy ju, e upiny fasoli zawieraj bardzo wiele zwizkw aminokwasy, alantonin, flawonoidy, sole mineral70

ne m.in. krzemionk i witamin E bardzo wan dla organizmu. Taki skad wpywa na zwikszone wydalanie moczu i jest to doskonae dla nerek, usuwa obrzki koczyn dolnych, leczy choroby ukadu moczowego, usuwa te toksyny z organizmu. Bardzo pomocna jest herbata strczkowa w chorobach reumatycznych bardzo wzmoone dziaanie ma poczenie wywaru ze strczkw fasoli z zioami zawierajcymi flawonoidy dziaanie jest widoczne natychmiast, bo trzeba powiedzie, i ceni si fasol Ja przede wszystkim za to, e ma doskonae dziaanie przeciwcukrzycowe. Filianka wywaru obnia poziom stenia glukozy we krwi, a zatem bardzo prosz chocia raz dziennie wypija filiank wywaru nawet wwczas, gdy jestemy ju na insulinie, to bardzo pomaga i przedua ycie. Zestaw I: Strczyny fasoli 200 g Li babki lancetowatej 50 g Li porzeczki czarnej 50 g Nasiona pietruszki 10 g Tawua botna 5g Zestaw II: Strczyny fasoli 200 g Li brzozy 50 g Owoc ry 5g Zestaw III: Strczyny fasoli 200 g Kwiat bawatka 50 g Li brzozy 100 g Kocanka ta 20 g Rdest ptasi 20 g Zestaw IV: Strczyny fasoli 200 g Rdest ptasi 50 g Kcze perzu 10 g Ruta ogrodowa 5g Ogrecznik 50 g Zestaw V: Strczyny fasoli 200 g Kcze perzu 100 g Li leszczyny 50 g Zestaw VI: Strczyny fasoli 200 g Kwiat bawatka 20 g Skrzyp polny 20 g Tawua botna 5g Pokrzywa 10 g Li brzozy 10 g Owocnie kopru 10 g Strczyny gotujemy rano 2 czubate yki w 1/2 l wody okoo 2 10 min., nastpnie zalewamy 2 yeczki zi i odstawiamy pod przykryciem na 20 minut, a nastpnie wypijamy jedn szklank do godz. 900 przed niadaniem, a drug szklank o 17 wieczorem. Jeli nie bdziemy mogli w nocy spa, to przygotowujemy zioa wieczorem nie pniej ni o godz. 1900. Zioa trzeba pi cyklami 9-dniowymi: 9 dni zioa 3 dni przerwy

71

9 dni zioa 3 dni przerwa, potem 14 dni tylko wywar ze strczyn fasoli. Moemy wrci do zi na kolejny cykl.

Kapusta
W rzeczy samej, znana od 4 ty. lat, zawsze bya straw ubogich, ale tylko dlatego, e bya tania. Gdyby jednak uwzgldniano jej waciwoci i poytki pynce z jej jedzenia na pewno znalazaby si w cisej czowce wrd warzyw. Nigdy wic o niej nie zapominaj. Zadowoli nie tylko Twoje podniebienie, ale przede wszystkim poprawi zdrowie. Zawiera 5 proc. cukrw (w tym sacharoz), biaka, prowitamin A, witaminy C, B1, B2, B3, PP, K i U, sole potasu, wapnia, fosforu i siarki. Witamina C dobrze przechowuje si w kapucie kwaszonej i mroonej. Dziki niej moliwe stay si dalekie podre, odkrycia nowych, nieznanych ldw, bo odkd kapitan Cook zacz karmi swoich eglarzy kwaszon kapust, przestali z braku wieego jedzenia i warzyw pada niczym muchy na szkorbut i zatrucia pokarmowe. Sok z kiszonej kapusty wzmocni Twj organizm, zaostrzy apetyt i poprawi trawienie. Warto go pi przy chorobach wtroby, ledziony i zaparciach. Sok ze wieej kapusty goi nieyt, owrzodzenia odka i dwunastnicy, leczy niestrawnoci, choroby drg oddechowych i cukrzyc. Zmieszany z wywarem jej nasion jest dobrym lekarstwem na bezsenno, a sam wywar z nasion kapusty tpi robaki. Kapusta zabija gronkowce zociste i inne bakterie. Tym wanie tumaczy si skuteczne dziaanie miazgi z jej lici przy leczeniu ropiejcych ran, wrzodw, oparze i egzem. Gdy mczy Ci kaszel i chrypka, wychyl szklaneczk soku z kapusty z miodem. eby uleczy serce, warto je czsto kapust. Panie bardzo puszyste powinny pi od marca do maja codziennie jedn szklank soku z zielonej zimowej kapusty z yk soku cytrynowego. Ani si obejrz, jak kilogramy bd ubywa. W dodatku bd miay bardzo adn cer. Sok pijemy tylko wieczorem zamiast kolacji. Uporczywe zaparcia szklank wywaru z czerwonej kapusty z odrobin miodu pij 2 x dziennie przez 14 dni. Ogranicz spoywanie potraw z wieprzowiny oraz wszelkich ciast. Oparzenia rb kompres ze zmiadonych tuczkiem lici kapusty biaej przesypanej wieym utartym ziemniakiem. Kompres zmieniaj co 4 godziny w pierwszym dniu, potem tylko na noc. Natomiast w przypadku stuczenia i uszkodzenia skry na kompres z lici kapusty rozgniecionych i nasczonych olejem arachidowym. Kompres rb na noc, na lnianym, szarym ptnie. Krosty i przebarwienia skry, ciemne plamy na rkach moesz usun sokiem ze wieej kapusty. Zmieszaj w tym celu l szklank tego soku, dodaj l szklank soku z cytryny i l szklank spirytusu: miksturk przemywamy rano i wieczorem ciao i twarz, leciutko te wklepujemy w rce. Dodatkowo pij przez 14 dni sok z kapusty. Kpiel dla urody w ciepej wodzie z dodatkiem zmiksowanej gwki kapusty. Po kpieli wklep delikatnie w ciao oliwk migdaow. Zachowa ono gadko i jdrno do pnych lat. ylaki kuracj trzeba rozpocz jesieni. Stosowa j przez 3 miesice. Trud si opaci, jeli ylaki nie s rozlege.

72

Trzy warstwy lici przeprasuj przez ptno gorcym elazkiem, eby zmiky. Nastpnie skrop oliwk z kukurydzy toczon na zimno. Ob nimi chore miejsce i lekko owi bandaem na noc. Rano w chore miejsca leciutko wklep od dou ku grze ma z arniki. Uwaga! Nie wolno miejsc z ylakami nigdy masowa i rozciera, tylko delikatnie oklepywa. Przez okres kuracji pij na noc 7 kropli wycigu z kasztanowca z odrobin wody, bez cukru! Poza tym uzupeniaj potas w naturalnej postaci w poywieniu (np. jedz duo pomidorw). Maseczka z kiszonej kapusty drobno posiekaj kiszon kapust, na na steryln gaz z otworami na oczy. Umyj twarz, przetrzyj oliwk z oliwek, a nastpnie po na ni maseczk na kwadrans. Twoja cera bdzie delikatna i matowa. Maseczk polecam dla cery tustej z krostami. Kompresy z lici kapusty na kark i gow w czasie prac niwnych chroni przed poraeniem sonecznym i usuwaj ble gowy z przemczenia.

Pietruszka nie tylko do zupy

Pietruszka to nie tylko popularne warzywo, bez ktrego nie moe obej si adna zupa czy saatka jarzynowa. Kada gospodyni starajca si racjonalnie odywia swoj rodzin wie, jak zdrowa jest natka tej roliny. Nie wszyscy jednak wiedz, e pietruszka ma waciwoci lecznicze. Pietruszka ronie pod bogosawionym wpywem Wenus i by moe dlatego rolina ta ma tak silne i dobroczynne dziaanie na organizm czowieka. Waciwoci lecznicze ma wiey i suszony korze pietruszki, jej licie, a take nasiona. Korzenie wykopane jesieni i przechowywane w piasku zachowuj przez ca zim waciwoci odywcze i lecznice. wie natk moemy mie take przez cay rok, wystarczy zasadzi kilka korzeni w doniczce i trzyma je w mieszkaniu. Pietruszka zawiera szczawiany wapnia, olejki lotne, terpeny, olej tusty, due iloci soli mineralnych oraz witamin (zwaszcza C), a take apiol i glikozydy. Ma wszechstronne i szerokie zastosowanie. Przede wszystkim silnie dziaa moczopdnie, ale jej stosowanie daje rwnie dobre efekty lecznicze przy chorobach ukadu pokarmowego, kamicy, puchlinie wodnej, wzdciach. Dobrze wpywa na system nerwowy jelit, pcherza i macicy, wywoujc m.in. rwnomierne kurczenie si mini krtkich. Pietruszk znano i stosowano jako uzdrawiajce zioo ju od wiekw. Syreniusz tak pisa o niej w swoim zielniku: Pietruszka w potrawach uyteczna, albowiem szlamowatoci flegmiste rozprawuje i wywodzi z moczem. Kiszki i ywot wszystek posila, tak surowa, jako warzona. Glisty w ywocie morzy i wywodzi. Biaogowom, ktrym przyrodzone ich czyszczenie miesiczne jest zatrzymane albo niedostateczne, albo mieni czas, wsze kluby wprawuje jest ratunkiem. W medycynie ludowej czsto stosowana bya przy kobiecych dolegliwociach. Z nasion pietruszki nasze babki-zielarki toczyy olej na zimno. Podawano go w maych ilociach przy zatrzymaniu miesiczki u kobiet po czterdziestce. Take w przypadku trudnych porodw podawano rodzcym warzon w wielkiej tajemnicy mikstur z pietruszki i octu winnego. Dziecko rodzio si wwczas szybko i bez komplikacji. Dzi take z powodzeniem pietruszka stosowana jest jako lek zioowy w wielu schorzeniach. Podaj kilka przepisw w najbardziej typowych schorzeniach, ktre mog by leczone pietruszk.

73

Kamienie pcherza moczowego l yk korzenia pietruszki, l yk ziela lukrecji zala 2 szklankami wrztku, odstawi na 20 minut do nacignicia, pi ciepy wywar 2 razy dziennie o 7 rano i o 17 (do 14 dni). Dugotrway mczcy kaszel po przezibieniach 200 g wieego, drobno pokrojonego korzenia pietruszki gotowa w 1 l wody przez okoo 1 godz. na bardzo wolnym ogniu, doda l yk syropu z hyzopu, pi raz dziennie przed snem, od 20 50 g (nie wicej). Bl staww biodrowych 50 g nasion pietruszki zagotowa krtko w 150 g biaego wina, pi 1/4 szklanki 2 razy dziennie. Kolka jelitowa l yka korzenia pietruszki i 20 g kozieradki zagotowa krtko w 1,5 l wody, pi 2 razy dziennie rano i wieczorem od l do 2 szklanek. Wzdcia i lekkie obrzmienie wtroby 10 g zmielonych nasion pietruszki zala 100 g gorcej oliwki, po 20 minutach robi kompresy na bolce obrzmiae miejsce. Ble staww identycznie sporzdzon mikstur z nasion pietruszki i oliwki wcieramy w bolce miejsca na noc. Kamica nerkowa 25 g nasion pietruszki, 25 g widaka godzistego, 30 g strczyn fasoli, 20 g przytulii, 30 g rdestu ptasiego, 20 g dziurawca. Zioa wymiesza i 2 czubate yki zi zala 2 szklankami wrztku, odstawi pod przykryciem na 15 20 minut. Przecedzi i pi 2 razy dziennie l szklank rano o 6, wieczorem o 17. Zapalenie pcherza du yk wysuszonych lici pietruszki zalewamy 2 szklankami wrztku, odstawiamy pod przykryciem na 20 minut, przecedzamy, pijemy ciepy napar 2 razy dziennie o 7 i 17 do dwch tygodni. Pietruszka dziaa take na nasz organizm wzmacniajco i oczyszczajco. Dlatego radziabym Paniom, ktre maj po zimie zmczon i ziemist cer zastosowa kuracj mieszank zioow z pietruszk. Pokroi 3 due korzenie pietruszki, doda l yk bylicy, l yk macierzanki, l yk korzenia fioka trjbarwnego, l yk marzanny, gotowa w 2 litrach wody okoo l godz. na wolnym ogniu, przecedzi, doda 3 yki miodu, jeszcze przez chwil pogotowa. Pi wywar na noc (1/2 szklanki) przez 9 dni. Wywar z pietruszki usuwa take piegi korze pietruszki zala 1/2 l wody i gotowa kilkanacie minut, odcedzi, doda kilka kropel z soku cytryny, przemywa twarz 2 razy dziennie, rano i wieczorem. Wraz z wiosn pojawiaj si owady, ukszenia niektrych mog by bardzo nieprzyjemne. I w takich wypadkach pomoe nam pietruszka: zgnie wiee licie pietruszki, przykada w miejsce ukszenia, a bl i opuchlizna szybko ustpi.

74

Drzewa

Czarny bez
Kwitnie: maj, czerwiec. Zbiera si w maju i czerwcu, kor i korzenie jesieni lub w marcu, licie w czasie kwitnienia. Skadniki: w kwiatach, olejek eteryczny, ywica, kwas walerianowy, w owocach olejek eteryczny, cukier, garbnik, kwas winny, samburzyca. Leczy choroby pochodzce z przezibienia, kaszel, katar, r, zapalenie garda i migdaw, saby such, chrypk, reumatyzm, bezsenno, gorczk, oczyszcza krew, obnia wysokie cinienie krwi. Wszyscy znamy mocno pachnce, wysokie drzewo, ktre ronie w caej Europie. Starzy Germanowie i Celtowie zaliczali to drzewo do witych drzew, uywali oni bzu czarnego przy grzebaniu swoich bliskich zmarych, aeby zmarym bogosawi Pan. Stolarz, ktry mia sporzdzi trumn, szed z modlitw w milczeniu do krzewu i obcina ga, aby wzi ni miar ze zmarego. Wonica uywa do popdzania koni gazki bzu zamiast bicza, pozostali kadli zmaremu na twarz licie lub kwiaty bzu, a na grobie sadzili mode krzewy bzu. U starych Prusakw nie wolno byo cina ani zrani bzu dla jego witoci, a jeeli z rnych wzgldw byo konieczne obcicie gazi, to ojciec rodziny, do ktrej naleao drzewo, pada przed nim na kolana i prosi o przebaczenie. Kaplice i kocioy obsadzano bzem, pono mia si odpdzania piorunw, w Polsce jeszcze dzi w niektrych regionach uchyla wieniak kapelusza mijajc krzew bzu. Wedug staroytnych ludw opiekunk bzu bya bogini Holde a po przyjciu chrzecijastwa zamiast bogini Holde postawiono Pann Mari. Z tej to przyczyny w medycynie bez zajmowa bardzo wane miejsce. Ju wielki Hipokrates poleca wywar z bzu czarnego, korzeni i kwiatu jako najlepszy rodek przeciwko puchlinie wodnej. Kwiatu bzu czarnego dzi uywa si jako rodka napotnego. Kwiat bzu gotowany i wiey w serwatce szybko likwiduje opuchlizn z kostek u ng. Dzieciom takiej mikstury nie podajemy. Bez stosuje si szczeglnie w kuracjach wiosennych w celu oczyszczenia krwi i caego organizmu. W tym celu pije si przez miesic codziennie rano na czczo, godzin przed niadaniem l szklank herbaty z 6 8 wieo pokrojonych lici bzu zagotowanych bardzo krtko w wodzie. W zapaleniach garda i chrypce lub chorych migdaach herbata z kwiatw bzu szybko usuwa chorob. Gdy boli nas gowa (migreny), naley wiey kwiat bzu skropi winem gronowym, czerwonym lub octem i pooy na czoo i skronie na 15 min. Przy sabym suchu moemy 2 x dziennie zakrapia do uszu ciepy wywar ze wieych lub suszonych lici bzu, na 1/2 szklanki wrztku dodajemy 3 4 mae gazki bzu, natomiast wiee licie bzu roztarte i przyoone na miejsce oparzone pokrzyw znosz bl i bble (po75

dobnie w przypadku ukszenia przez pszczo lub komara). Licie gotowane w mleku i przyoone na obrzki lub guzy hemoroidalne take maj waciwoci lecznicze. Zebrane jesieni jagody i przygotowane jako konfitura lecz anemi i zaparcia, oczyszczaj krew i likwiduj zogi w organizmie.

Brzoza pospolita
Trudno byoby znale inne drzewo tak bardzo zwizane z polskim pejzaem jak brzoza wielka Pani naszych lasw. Niebiesk opiekunk brzozy jest Wenus bogini bkitu i mioci. Brzoza emanuje dobr dla czowieka energi. Dlatego psychotronicy radz, aby w chwilach smutku i przygnbienia obj brzoz i przytuli si do jej biaego pnia. Kiedy poczujemy, e wracaj nam siy i ch do ycia podzikujmy drzewu za to. Brzoza posiada ogromne waciwoci uzdrawiajce. Moc lecznicza zawarta jest zarwno w soku, jak i pczkach kwiatw, liciach i korze. Dobrze jest zebra sok brzozy wczesn wiosn, aby po zimie oczyci organizm z toksyn i zogw. wiey sok pijemy kilka razy dziennie przez 14 dni. Lud wiejski na kresach wschodnich do dzi kadej wiosny przyrzdza sok, zwany brzozwk. Po dodaniu rodzynek i drody bywa on przechowywany przez par miesicy w dobrze zakorkowanych butelkach. Wywar z kory brzozowej stosowany do ciepych okadw leczy wrzody. Przy chorobach reumatycznych polecana jest herbata z wysuszonych pczkw brzozy. 50 g suszu zalewamy pl litrem wody i gotujemy pod przykryciem 15 minut. Przecedzamy, pijemy przez 14 dni 2 razy dziennie szklank herbatki przed posikiem. W czasie tej kuracji naley przestrzega diety lekkostrawnej. Z modych pczkw i lici majowych zmieszanych w rwnych proporcjach przyrzdzamy nalewk. W tym celu 200 g lici i pczkw zalewamy litrem czystej wdki i odstawiamy w ciepe miejsce na 14 dni. Mikstura ta leczy przezibienie, dolegliwoci odka i szkorbut. Na p szklanki wody bierzemy jedn yk nalewki. Pijemy dwa razy dziennie przez 9 do 14 dni. Nalewki nie wolno podawa dzieciom do lat 7. Na wypadanie wosw naley zrobi nalewk z pczkw brzozy i wieej pokrzywy wraz z korzeniem. 100 g brzozy i 100 g pokrzywy zalewamy 1 l czystej wdki i przez 28 dni trzymamy w nasonecznionym miejscu. Dla zapachu moemy doda 10 g korzenia tataraku. Gotow mikstur wcieramy wieczorem w skr gowy. W medycynie ludowej ze wieych lepkich pczkw brzozy przyrzdzano ma. Pczki ucierano ze wieym smalcem i przechowywano w chodnym miejscu. Ma brzozowa leczy takie choroby skrne jak: wierzb, egzem i liszaje suche. Powszechnie znane s waciwoci lecznicze wiosennych lici brzozowych. S one doskonaym lekarstwem na ble reumatyczne. wieo zerwanymi majowymi limi napeniamy baweniane skarpety i zakadamy je na noc. Po dwch tygodniach kuracji nasze stopy bd zdrowe. Licie moemy rwnie rozsypa pod przecieradem. Sen staje si wtedy gbszy i spokojniejszy, ustaj ble reumatyczne, regeneruje si cay organizm. Aby efekt leczniczy by silniejszy, chor osob mona ca owin przecieradem wypenionym limi brzozy, przy czym co trzeci dzie naley licie wymienia na wiee. Ja kadej wiosny wracam do kuracji brzozowej i odczuwam ogromn popraw samopoczucia. Do zbierania soku wybieramy brzozy co najmniej 12-letnie. Nakuwamy pie drzewa na do duej wysokoci, a poniej otworu przywizujemy, jakie naczynie. Z jednego otworu mona pobiera sok najwyej przez 2 3 dni. Potem naley zalepi go ziemi, gipsem lub cementem, aby drzewo nie chorowao. 76

Db
Jest on w wielu cywilizacjach drzewem magicznym symbolem siy i odpornoci. Pod rozoyst koron dbow siadywano do narad wojennych i pokojowych pertraktacji. Tam rwnie odbyway si sdy. Ludzie zawsze lubili przebywa w pobliu dbw. Instynktownie czuli dobre oddziaywanie tych drzew przypyw yciowej energii. Dzi wiemy, e promieniowanie dbu uaktywnia naczynia limfatyczne i krenie krwi, co jest nastpstwem dotlenienia si organizmu. Uczeni obliczyli, e dorosy db w cigu roku pobiera z atmosfery okoo 6 ton dwutlenku wgla, a potem poprzez swoje licie oddaje z powrotem 4,5 tony tlenu. Lecznicze waciwoci ma kora dbowa. Mona z niej sporzdzi wywar, ktrym leczy si choroby skrne, obrzki, a take hemoroidy i choroby kobiece. Wywar z kory dbu wykorzystywany jest do okadw, pukanek garda i jamy ustnej oraz nasiadwek. W litrze wody gotujemy przez 10 minut suszon kor dbu i suszony kwiat rumianku w proporcji 1:1. Nastpnie uzupeniamy wywar jednym litrem wody i przecedzamy. Wszyscy znamy histori dbu Bartek. W naszej kulturze i nie tylko w naszej db symbolizowa waleczno i jasno umysu. Dawni przywdcy rozsiadali si pod konarami dbu, aby podj wane decyzje dotyczce wojen i ukadw midzy narodami. W dawnej Polsce mawiano, e mczyzna powinien wybudowa dom, posadzi db i spodzi syna, wwczas jego ycie jest dopenione. Dawniej spenia nasz db rol lekarza w wielu chorobach, dzisiaj troch zapomniany chc przywrci do ask i podam bardzo duo recept, ktre pomog Wam w odzyskaniu zdrowia. Kwitnie od kwietnia do maja rwnoczenie z ukazywaniem si lici, natomiast kor zbiera si z 2 5-letnich gazek tylko na wiosn, atwo odstaje kora od drzewa, odzie w jesieni w czasie opadania. Kor drobno pokruszy i suszy w przewiewnym pomieszczeniu. Utarte na proszek odzie moemy zaywa 2 x dziennie na czubku noa lub malutk yeczk popijajc mlekiem przy wszelkich schorzeniach drg moczowych. Wywar z kory jest stosowany przy uporczywych upawach z dobrym skutkiem. Natomiast w chorobach odbytu trzeba przez duszy czas stosowa nasiadwki zawsze wieczorem. Jeli bdziecie wytrwali, leczenie bdzie skuteczne. Znam przypadki wyleczenia bardzo powanie chorych. Aby zrobi nasiadwk, trzeba przygotowa mieszank zi o poniszym skadzie: Kora dbu 100 g Rumianek 50 g Kozieradki 10 g Tak porcj mieszanki gotowa w 2 1 wody okoo 20 minut, potem doda do czystego wywaru 1 l gorcego mleka i robi nasiadwk zawsze przed snem. Pukanka dla kobiet przy upawach: Kora dbu 100 g Rdest ptasi 20 g Pokrzywa 10 g Rumianek 20 g Kwiat nagietka 10 g Zioa wymiesza, l yk zi gotowa w 1/2 l wody okoo 5 6 minut i przeprowadzi pukanie wieczorem przynajmniej przez 14 dni, mona dodatkowo robi nasiadwk. Upawy biae: Kora dbu 100 g Kwiat tarniny 50 g Rumianek 20 g Lawenda 10 g Krwawnik 10 g Stosowa jak wyej.

77

Panie, ktre chc mie przez okrgy rok niad cer caego ciaa, powinny kpa si raz w tygodniu przez duszy czas w kpieli z kory dbu. W tym celu trzeba zrobi mieszank z: Kory dbu 200 g Licie orzecha wosk. 20 g Rumianek 50 g Lawenda 100 g Kwiat lipy 50 g Jest to mieszanka na jedn kpiel. Mieszank gotujemy w 4 l wody okoo 20 30 minut, nastpnie dodajemy do kpieli, ktra powinna trwa ok. 20 minut. Napar przechowywa w szklanych sojach. Kora zawiera: kwas garbnikowy, dbiankowy, czerwie dbow, gum, ywic, pektyn, tuszcz woskowaty, fosforan; odzie zawieraj kwas dbiankowy, skrobi, gum, cukier, a zatem nasz db ma ogromne dziaanie lecznicze. Trzeba jednak uwaa bardzo przy zaywaniu wewntrznie preparatw z dbu. Przedawkowanie ich moe podrani przewd pokarmowy i wywoa bolesne skurcze jelit. Herbat z kory i lici stosuje si w przewlekych biegunkach, wwczas trzeba sproszkowa 5 g kory, doda 10 g lici i gotowa przez 5 6 minut z 1/2 l wody i pi ciepy wywar przez kilka dni 3 x dziennie nieca szklank; dzieci w postaci proszku. Myl, e najlepiej bdzie, gdy podam, jakie choroby leczyy nasze babcie biegunka, wrzody odka, krwotoki odka, nadmiern potliwo stp, obrzmienie ledziony, ble wtroby, puchlin wodn, zapalenie garda. Prosz zobaczy, jak wielk sil leczenia posiada nasz db.

Gg
Jest to drzewo z rodziny rowatych. Do dzi nie wiadomo ile istnieje gatunkw gogu w Ameryce Pnocnej istnieje ponad tysic odmian, ale botanicy po dugich badaniach dowiedli, e istnieje dwiecie gatunkw gogu. W naszym kraju ronie zaledwie okoo szeciu gatunkw. Kwitnie w maju, bardzo czsto ma ryczkowate biae i rowe kwiaty, owoce s kuliste i bardzo cierpkie. Od bardzo dawna stosowano licie, kwiaty i owoce w medycynie ludowej. Stosowano z dobrym skutkiem w leczeniu chorb uszu (szum w uchu), wypijano mocny napar przez 14 dni z kwiatu gogu rano i wieczorem. Taka herbata tonizowaa cinienie krwi, natomiast na ospa pami produkowano wino gogowe, ktre byo w kadym gospodarstwie domowym, poniewa owoce gogu zawieraj duo witaminy C. Dzi mamy w aptekach przerne mikstury gogowe przeciw zaburzeniom sercowym. Bardzo dobr mikstur dla wszystkich, ktrzy cierpi nie tylko z powodu blu wtroby, ale s znerwicowani jest mikstura wieloowocowa: Owoc gogu 100 g Owoc dzikiej ry 50 g Owoc jarzbiny 100 g Owoce zmieli na proszek, jedn yk proszku utrze z l yk miodu i zaywa przed niadaniem. Wieczorem natomiast prosz zrobi herbat z l yki proszku i wypi przed snem. Tak kuracj prowadzimy przez 14 21 dni, aby wrci cakowicie do zdrowia. Polecam wszystkim, ktrzy maj problemy z sercem i s nerwowi, mieszank, ktra przetrwaa do naszych czasw od kilku stuleci. Jest bardzo skuteczna.

78

Owoc gogu 100 g Kwiat gogu 50 g Li gogu 20 g Korze lubczyku 70 g Kwiat wrzosu2 0g Kwiat ry dzikiej 30 g Kwiat krwawnika 10 g Serdecznik 30 g Szawia 20 g Zioa dokadnie wymiesza i l yk stoow zi zala dwoma szklankami wrztku, przykry i zostawi do rana, rano przed niadaniem wypi l szklank zi, oczywicie ciepe, drug szklank przed snem. Zioa moemy pi 28 dni, przerwa 9 dni i moemy powtrzy cykl 28 dni. Jeli kto zechce zioa pi duej, prosz przestrzega zasady, aby 28 dniach robi przerw 9 dni.

Jabo
Dzisiejsza modzie zapewne pamita, a moe nie wszyscy, o biblijnym drzewie jaboni, ktr Stwrca-Pan ustawi w samym rodku ogrodu rajskiego. Byo to drzewo dobra i za ze zotymi jabkami dla naszych praprzodkw Adama i Ewy. Wiemy o tym, e Ewa zerwaa kuszona zakazany owoc i otworzyy im si oczy i odtd czowiek zosta ukarany za swj wystpek kar cikiej ziemskiej pracy, do koca swoich dni. Wypdzi ich Pan Bg z raju i tak do dzisiaj jestemy skazani na prac i podziwianie bez dotyku rzeczy tajemnych. Inaczej traktowali owoc zakazany Grecy na Olimpie, ot jabko byo dla nich owocem szczcia i mioci, ale nie tyko bogowie posugiwali si jabkiem, aby osign zamierzone cele. Ot wrbici, poeci, medycy ludowi rwnie bardzo czsto sigali po czerwone jabuszko. W snach zobaczy pikne jabko to sen proroczy i spenienie pragnie dla modych dam, szczeglnie stanu wolnego. O wielkiej roli jabka w medycynie ludowej wiadcz stare zapisy w ksikach medycznych. Ot w dawnej Polsce w dniu witego Baeja, 3 lutego, a jest to patron od blu garda, wicono jabka w kocioach, aby poda ludziom i zwierztom przeciw wszystkim chorobom. Byy czasy, e organici w workach roznosili wicone jabka po wsiach, a niegdy wracajcy z Ziemi witej ptnicy przywozili ze sob wite jabka z jaboni, pod ktr rzekomo pracowa sam Jzef, patron rodziny. Ale do ju historii o jabku i jaboni, moe tylko wspomn o przekazach najstarszych, ot jabo bya uprawiana ju w okresie neolitu. W Biskupinie znaleziono lady jaboni, a wic jabo jest typowo polskim drzewem, ronie oczywicie prawie na caej kuli ziemskiej. Jest to drzewo karmice kadego czowieka i wszelkie stworzenie na ziemi, a wspczeni astrologowie opracowali horoskop dla ludzi urodzonych pod jaboni nie wiem, dlaczego wybrano czas zimowy dla jaboni, ale dla ciekawoci powiem, e dotyczy to osb urodzonych zim. Ot s to bardzo lubiane osoby, yczliwe dla caego wiata, rozdajce wszystkie swoje dobra i bardzo lubice podre i miostki, nie lubi natomiast problemw. Urodzeni pod letni jaboni (24 czerwiec l lipiec) s jeszcze bardziej rozumni i prostoduszni, bywaj wrd nich literaci i muzycy, posiadaj czu dusz i czsto s wdrownikami. Tyle o ludziach jaboniach, a dla Indian jabo to symbol honoru. Szanuj j, bo jest karmicielk i lekarzem naszego ciaa i duszy. Kwiaty jaboni s cudownym lekiem: herbata z wysuszonych patkw wypijana rano i wieczorem przywraca zdrowie i obnia cinienie. Owoce s bogate w fosforan elaza nonik tlenu, witaminy C, B, 79

B2, fosforan potasu budulec nerww i mzgu, fosforan magnezu budulec mini i fosforan sodu. Utarte jabko podajemy przy biegunce u dzieci i dorosych, zjedzone w nocy pomaga w zasypianiu, pieczone jabka podajemy chorym przy anginie i otyoci. Natomiast we Francji utarte lub pokrojone jabko pozostawia si na noc, aby zje rano odnawia flor bakteryjn przewodu pokarmowego. Taka kuracja jest zalecana w leczeniu antybiotykami i przywraca rwnowag jelitom. Chorym na reumatyzm polecam herbat z wysuszonych skrek z dodatkiem lici malinowych 1:1. Wypijamy dwa razy dziennie l filiank naparu przez 6 tygodni, szczeglnie polecam tak herbat z odrobin miodu jesieni i zim. Tym, ktrzy produkuj wino jabkowe, radz, aby leakowao przynajmniej 2 4 lata, a wwczas bdzie doskonaym lekiem, ktry wzmacnia siy obronne naszego organizmu. Wypijamy raz dziennie 250 g, czyli szklank wina rozcieczonego z wod rdlan 1:1. Gdybymy mogli zdoby mid z jaboni, jest to mid najzdrowszy ze wszystkich miodw polecany dla chorych na astm. Natomiast utarte jabka z odrobin soku ze wieych ogrkw i soku ogrecznika idealnie oczyszczaj nerki, pcherz, i cay organizm. Myl, e teraz kady z nas spojrzy jeszcze bardziej askawym okiem na cudown dla nas towarzyszk ycia jabonk.

Jaowiec
Jaowiec ma a dwch potnych opiekunw Marsa i Soce. Wojowniczy Mars daje temu przedziwnemu drzewu si niezbdn do zwalczania chorb, a Soce energi. Krzew, a waciwie drzewo jaowca ronie na bardzo piaszczystej glebie. W zioolecznictwie wykorzystuje si przede wszystkim owoc jagody, cho niektre mieszanki mona sporzdza z igieek i korzeni. Jagody zbieramy pn jesieni, przechowujemy w szklanych naczyniach. Jagody zawieraj olejki eteryczne, wosk, ywic, gum, potas i wap. Jagody jaowca moemy wykorzysta przy leczeniu chorb odka, jelit, wtroby, nerek. Oczywicie oczyszczaj krew, reguluj proces trawienia, dziaaj moczopdnie. W medycynie ludowej jaowiec by zawsze ceniony jako posiadajcy moc chronienia przed czarami. Std wywodzi si zwyczaj wtykania gazek jaowca za ramy drzwi i okien, aby chroniy domownikw przed pociskami zych myli. W dawnych czasach podczas epidemii chorb zakanych okadzano domy dymem z jaowca, aby przepdzi zaraz. Jaowiec ma bardzo silne dziaanie antyseptyczne i dym z palonych gazek rzeczywicie doskonale oczyszcza powietrze. Wierzono, e mocny wywar z owocw jaowca sprowadza jasnowidzenie, ale stanowczo odradzam podejmowanie takich prb. Bardzo starym przepisem na sab prac odka polecanym take przez znanego ks. Kneippa, jest kuracja z jagd jaowca. W pierwszym dniu kuracji naley przeu 4 jagody, a kadego dnia nastpnego o l wicej, a dojdziemy do 15 sztuk, wwczas kolejnego dnia zmniejszamy o l jagod, a dojdziemy do jednej i na tym kuracj zakoczymy. Taka kuracja wzmacnia odporno caego organizmu, ma doskonay wpyw na prac jelit, chroni nasz organizm przed zapaleniem garda i kaszlem. Odwar z owocw jest polecany jako znakomity rodek na wierzb i inne choroby skrne. Star i wyprbowan recept na choroby puc i suchoty jest wino jaowcowe. Aby je przyrzdzi, naley rozgnie 3/4 kg wieych owocw i gotowa w 3/4 1 czerwonego wina wytrawnego z dodatkiem l szklanki wody przez 30 minut.

80

Nastpnie wywar przela przez sito i zaywa 2 x dziennie 1/2 szklanki ciepego wina rano i wieczorem, przez 4 tygodnie. W czasie kuracji nie wolno je kwanych potraw i jarzyn. Aby pomc zmczonym nerkom, naley zrobi wywar z: 100 g jaowca 100 g kwiatu lipy 50 g macierzanki. Zioa wymiesza i l yk zi wsypa do 1/2 l gotujcej wody, nastpnie gotowa pod przykryciem 3 5 minut i przez 21 dni wypija rano i wieczorem jedn szklank wywaru. Powida jaowcowe Dojrzae owoce zmiady tak, aby nie uszkodzi pestek, wsypa do naczynia, zala wod zimn (do przykrycia owocw) i gotowa okoo 30 min. Potem przecedzi przez gste sito, a reszt mocno wycisn; tak uzyskany ekstrakt z zielonym pynem gotowa jeszcze raz na maym pomieniu a do gstoci syropu, doda niewielk ilo cukru do smaku. Przed zayciem powida moemy rozprowadzi czerwonym, wytrawnym winem doskonae na kolk nerkow. Szerokie zastosowanie ma take nalewka lub wino jaowcowe. Gar wieych owocw zgnie i zala 1 l spirytusu lub czerwonym winem. W szklanym naczyniu nalewk wystawi na soneczne okno na 14 dni. Naley czsto potrzsa nasz nalewk. Po tym okresie nie zlewamy nalewki, a kadorazowo odlewamy 50 g mikstury. Wino lub nalewka powinna przed uyciem by rozcieczona z wod 1:1. Zaywamy przy chorobach odka, wtroby, puchlinie wodnej, wzdciach niewiadomego pochodzenia. Nie podajemy dzieciom.

Jarzbina
Moe by drzewem lub krzewem. Jest to rolina wyjtkowo dekoracyjna dziki dugim rozczapierzonym liciom i kulistym czerwonym owocom. Ludno wiejska chtnie sadzi jarzbin przy domach i na przedpolach czsto w towarzystwie czeremchy. Energia biopola tego drzewa rozjania umys i dodaje nam siy woli. Obcujc czsto z jarzbin wyraniej uwiadamiamy sobie nasze cele i obowizki yciowe, lepiej znosimy przeciwnoci losu i podobno atwiej pozbywamy si naogw. Kwiaty i owoce jarzbiny wykorzystywane s do sporzdzania naturalnych lekw pomocnych w schorzeniach wtroby i garda, a take lekw witaminowych. Dla przemysu spoywczego owoce jarzbiny stanowi surowiec do produkcji marmolad i znanej wdki gatunkowej jarzbiaku. Naley zerwa dojrzae grona jarzbiny i na 48 godzin woy do zamraalnika. Po wyjciu przela owoce wrztkiem i zmieli w maszynce. Do l kg musu jarzbinowego doda l kg miodu spadziowego. Wymiesza. l yeczk miksturki zaywamy 2 razy dziennie przed niadaniem i po kolacji. Nie poykamy od razu, ale ssiemy powoli. Kontynuujemy leczenie a do skutku. Po tej jarzbinowej kuracji na pewno pozbdziemy si chrypki i odzyskamy gos. Jest wiosna, powietrze staje si coraz cieplejsze, a drzewa zaczynaj kwitn. Starajmy si przebywa jak najwicej w pobliu drzew i korzysta z ich dobroczynnego oddziaywania.

81

Leszczyna pospolita
Wystpuje w caej Europie, na Kaukazie i Krymie. Jest to drzewo niegdy uznawane za wite przez Grekw i Celtw. Osiga wysoko do 5 m, nie lubi gleby jaowej i podmokej. W staroytnoci bya uprawiana jako krzew owocowy, w naszych czasach posiadamy okoo 300 gatunkw leszczyny bardzo popularnej w Polsce i na wiecie. Leszczyna od prawiekw jest drzewem Soca, ju wwczas czono rolin z mdroci bogini Diany. Orzech laskowy jest owocem mdroci, siy ycia i niemiertelnoci danej przez jedn z najpikniejszych gwiazd Soce. Celtowie mity o witej leszczynie przekazali swoim potomkom: naley do kadej nowej studni i napotkanego jeziora wrzuci orzech na dobre ycie i szczcie. Bya to ofiara dla bogw. Natomiast wielki uczony Wadysaw Szafer powiada, e leszczyna rosa na naszych ziemiach ju 10 000 lat przed nasz er. Przetrwaa okres zlodowacenia z innymi drzewami, dlatego nasi praojcowie otaczali to drzewo szczeglnym kultem religijnym. Wczesn wiosn kwitnce gazki zatykali w mieszkaniach, aby odpdzi ze moce i zasia pokj i szczcie wok gospodarstwa. Natomiast wiosn wypdzajc pod dugiej zimie bydo na pastwiska po raz pierwszy bogosawili rzg leszczynow, aby nabrao si, a krowy byy mleczne i chronione. Jeszcze dzi w niektrych wsiach rodzina wsypuje pod gow zmarego orzechy, aby w drodze do Pana mg przekupi ze moce, ktre na czyhaj. Kult ten by przed wojn praktykowany w Lubelskiem i Szczeciskiem. Natomiast rzg leszczynow posugiwali si i posuguj si nadal radiesteci, a na przeomie XVIII nazywano ga leszczynow lask Jakuba albo rzg Arona starszego brata Mojesza, zasyn on bowiem z dokonania cudu lask leszczynow odnalaz na pustyni wod. Obecnie rozwidlon rzg radiesteci poszukuj uj wodnych na studni. Przekazy biblijne mwi, e leszczyn stworzy Pan Bg dla biskupw, aby mogli mie pokarmy. Owoce zawieraj duo elaza, magnez dziaa przeciwnowotworowo, fosfor odywiajcy mzg, potas wspomagajcy trawienie, wap i biako. Polecam orzechy laskowe wszystkim, ktrzy maj problemy z pamici i nerkami, s one doskonaym lekiem dla cukrzykw i osabionych uczcych si dzieci. Wczesn wiosn zerwane pczki lici i kwiatw, wysuszone w cieniu su pn jesieni naszemu zdrowiu. Jeeli mamy problemy z nerkami i zatruciem krwi lekami, zrbmy herbat z leszczyny, l yeczk zalewamy 2 szklankami wrztku i przykrywamy na noc, a rano wypi naley przed niadaniem l szklank herbaty, wieczorem drug przez 14 dni. Kuracj mona powtrzy. W czasie kuracji moemy je po kilkanacie orzechw dziennie. Mode pdy jednoroczne, wysuszone i sproszkowane, zaywamy kadc na czubek noa i wypijamy szklank ciepej wody na czczo przy zatruciach pokarmowych. Jako ciekawostk opowiem o skaczcych orzechach z Meksyku. Ot ronie tam leszczyna, a orzechy z niej zebrane potrafi przez dwa miesice podskakiwa, jeli je pooymy na ciepym miejscu lub na ciepej doni. Dzieje si tak dlatego, e w czasie kwitnienia jajeczko owada bywa zoone w zalku kwiatu i gsienica ronie wraz z owocem do dwch miesicy. Opierajc si o cianki orzecha powoduje podskakiwanie, a gdy po dwch miesicach oprzdzie si przdz, przycicha na kolejne cztery miesice i wreszcie przegryzajc skorup wyfruwa adny motyl. Bardzo wielu cyrkowcw wykorzystuje orzeszki do sztuczek, prezentowanym turystom europejskim.

82

Lipa
Lubiem lip, co nad sawnym Janem Cie rozstrzelony zbieraa pod siebie, i w rok miodu obdarzaa dzbanem Niewymylnego w dzach i w potrzebie. Co byo drugim poetw mieszkaniem Gona sowikw, szpakw narzekaniem.
Tak piknie pisa o lipie Juliusz Sowacki wspominajc utracon ojczyzn. Lipa rzeczywicie trwale wpisana jest w polski pejza. Sadzono j koo kadego domu, na centralnym placu kadej osady. Od zamierzchych czasw ludy sowiaskie i germaskie otaczay lip szczegln czci. Pod koronami tego drzewa zawierano maestwa i zarczano si. Jeli zmar narzeczony albo panna moda, osierocona poowa sadzia na grobie ukochanej osoby lip, na ktrej rojnie brzczay pszczoy, a ptakowie niebiescy piewali swe pieni na chwa duszy zmarej czy zmarego. Kt nie zna zapachu kwiatu lipy w czasie czerwcowych i lipcowych wieczorw? To wanie kwiat drzewa ma najwiksze waciwoci lecznicze. Herbatki lipowe s znanym rodkiem napotnym i przeciwgorczkowym. Picie naparu lipowego z dodatkiem miodu lipowego zalecane jest przy wszelkich nieytach i chorobach gocowych. Lipa oczyszcza zaflegmione puca i nerki. Kwiaty lipowe zagotowane lecz puchlin wodn i wzmacniaj odek. S take pomocne przy padaczce. Aby uzyska wikszy efekt leczniczy, zagotowan herbat naley zostawi pod przykryciem na noc, a rano i w cigu dnia podgrzewa do picia. Po duszym okresie picia takiego wywaru z dodatkiem miodu jaowcowego poprawi si samopoczucie wskutek oczyszczenia krwi. Tak kuracj dobrze jest przeprowadzi na wiosn. Wywar z kwiatu lipy wybiela take piegi i wydelikatnia skr. Aby szybko zlikwidowa katar i kaszel, moemy przyrzdzi nastpujc mieszank: Kwiat lipy 20 g Tawua kowa 10 g Owoc maliny 50 g Korze perzu 10 g Zioa wymiesza, dwie yki zi zala dwiema szklankami wrztku i przykry na kwadrans. Pi rano i wieczorem ciepy napar z odrobin miodu lipowego i pozosta przez dwa, trzy dni w ku. Kwiat lipy zbiera si w such pogod zaraz po rozkwitniciu, natomiast licie zrywamy w maju. Suszymy je w cieniu, a nastpnie gotujemy w czerwonym wytrawnym winie. Mikstura ta leczy anemi, naley j pi przez 3 tygodnie. Sproszkowane nasiona lipy maj dziaanie przeciwkrwotoczne, sok ze wieego drzewa przeciwdziaa wypadaniu wosw, natomiast wgiel lipowy (powstay po spaleniu drewna) skutecznie leczy zatrucia, wzdcia i inne choroby przewodu pokarmowego. Bierzemy odrobin proszku wglowego, zaywamy rano i wieczorem przed posikami popijajc ciep wod. Nie tylko wic kwiat lipowy ma lecznicze waciwoci, ale cae drzewo od korzenia po koron, pod ktr tak mio wypoczywa w upalny dzie. Sprbujmy czasami przytuli si do lipy, wyobrazi sobie pyncy pod kor sok i poczu cho przez chwil siln wi z natur.

83

Orzech woski
Ojczyzn orzecha woskiego jest Persja. Tam drzewo to o leczniczych waciwociach ronie w stanie dzikim. Do Polski orzech sprowadzia z Woch krlowa Bona, gdzie ju wwczas by uprawiany. Dlatego te nazywany jest u nas orzechem woskim. Orzech owocuje po omiu latach od zasadzenia, ale potem moe dawa owoce przez 60 lat. Drzewo to ronie na kadej glebie, ale nie lubi wilgoci, posadzony na gruncie suchym bdzie silniejszy. Licie i owoce orzecha zawieraj wiele substancji (m.in. alkaloidy, tanin), ktre maj dodatni wpyw na organizm czowieka. Wanie dlatego nasz orzech ma takie szerokie zastosowanie w leczeniu rnych schorze. Orzech woski kwitnie w maju i jest to najlepsza pora na zbieranie modych lici. Owoce (oczywicie dla sporzdzania z nich leczniczych naparw) zbieramy w czerwcu, pki nie stwardniej. Licie suszymy w cieniu, ukadajc ogonkami na pnoc, a owoce w piekarniku, szybko, ale ostronie, aby ich nie przypali. Dawniej z jder orzecha wytaczano doskonay olej, ktry znajdowa zastosowanie w lecznictwie, jak te i w starej polskiej kuchni. Poza tym z lici orzecha sporzdzano napar, ktry podawano dzieciom majcym robaki. Natomiast wysuszone i zmielone na proszek licie stosowano kiedy do przesypywania skarpetek przy nadmiernej potliwoci ng. Metoda miaa t wad, e nogi zabarwiay si nieco na brzowo, ale po krtkim okresie stosowania pocenie ustpowao. Na wsiach do dzisiaj uywa si lici orzecha woskiego do nacierania byda i koni, aby nie gryzy ich owady. Moemy skorzysta z tych odstraszajcych owady waciwoci orzecha take w naszych miejskich domach. Doskonae rezultaty daje rozoenie w mieszkaniu rozgniecionych lici orzecha przy pladze komarw, a take, gdy mamy w domu mrwki. Radz Pastwu sprbowa gwarantuj, e owady wynios si. Orzech jest szczeglnie pomocny w leczeniu chorb ukadu pokarmowego (zawarte w nim substancje dobrze dziaaj na minie jelit). Podam przepis na nalewk doskona na ble odka i zatrucia pokarmowe: ok. 20 niedojrzaych owocni orzecha i wieo zerwanych lici kroimy i zalewamy 1 l mocnej wdki ytniej (mona doda yeczk cynamonu i kilka godzikw), stawiamy w szklanym naczyniu na 7 dni, uywamy w razie potrzeby po ok. 50 g. W przypadku dolegliwoci odkowych lub nieytu jelit moemy te stosowa likier orzechowy. Sporzdzamy go podobnie jak nalewk (ok. 30 g owocni, 1 l ytniej wdki i 1/2 l syropu z cukru), z tym, e naley odstawi likier na 4 tygodnie. Po tym czasie otrzymany napj przecedzamy i zlewamy do butelek. Zaywamy w razie potrzeby po ok. 50 g. Orzech woski ma te waciwoci wzmacniajce. Ju ksidz Kneipp zaleca, aby dzieci sabe i krzywiczne kpa raz w tygodniu w wywarze z lici i owocni ok. 30 dkg lici i owocni gotowa 1/2 godz. 1 l wody, wywar doda do kpieli, dziecko naley wykpa tu przed snem. Dla wzmocnienia zaleca take picie wina orzechowego: 3 garcie wieych lici utrze na miazg i wymiesza z 1/2 l sodkiego wina (Malagi), po 7 dniach przecedzi i podawa chorym l yk rano i l wieczorem. Zalecaabym kpa sabowite dzieci w kpieli z mieszanki zioowej : Licie orzecha woskiego 200 g Rzepik 100 g Macierzanka 150 g Arnika 50 g Zioa wymiesza i gotowa w 2 l wody ok.1/2 godziny, dola do kpieli. Kpa dziecko raz w tygodniu przez 3 tygodnie. Kpiele w wywarze z lici orzecha woskiego zalecaabym take paniom, ktre nie mog si opala. Na jedn kpiel bierzemy ok. 1/2 kg lici, zala 2 l wody i gotowa ok. 1/2 godz.,

84

wywar doda do kpieli. Skra adnie i rwnomiernie przyciemnieje, a przy okazji znikn wszystkie wykwity i krostki. Orzech woski jest rwnie znakomitym rodkiem do pielgnacji wosw. Panie o ciemnych wosach mog stosowa pukanki z mieszanki zioowej sporzdzonej w nastpujcy sposb: licie lub owocnia orzecha woskiego, pokrzywa, tatarak, chmiel, macierzanka w rwnych ilociach po 50 g gotowa w 2 l wody przez ok. 30 min. na maym ogniu. Puka wosy bezporednio po umyciu gorcym wywarem. Z orzecha moemy take sporzdzi farb do wosw, nie niszczc, a wzmacniajc nasze wosy. W tym celu mocno zgniatamy owocni orzechw, nastpnie waymy otrzyman mas i zalewamy tak sam iloci spirytusu (np. 100 g owocni na 100 ml spirytusu) i odstawiamy w ciemne miejsce na 7 dni. Po tym czasie zlewamy pyn do ciemnych buteleczek. Po umyciu gowy wcieramy go we wosy (nie czciej ni raz w tygodniu). Uwaga! Osoby uczulone na jodyn nie powinny w adnym wypadku zaywa nalewek z orzecha woskiego, adnych kropli itp.

Sosna
Prastara legenda mwi, e Pan Bg stworzywszy nasz Polsk ziemi koczc dziea tworzenia i odpoczywajc zauway, e tu i wdzie nago tych piaskw wypalonych socem mczy oczy i ulitowa si nad nimi i z dobroci serca specjalnie dla Polski stworzy sosn i zot dziewann, nieodczn towarzyszk na zawsze. Musz jednak powiedzie, e podobna legenda istnieje na caym wiecie, wszdzie tam, gdzie na piaskach ronie dumna i kojca dusz sosna. Jest to bardzo stare drzewo i wchodzi w skad europejskiej flory okresu kredy. W miejscu, gdzie 70 milionw lat temu szumia las sosnowy dzi zbieramy bursztyny. Las by zoony z 4 gatunkw sosny i jednego gatunku wierku, dzi nadal w Polsce wystpuj 4 gatunki sosny, ale nie takie same jak niegdy. Sosna zwyczajna bya u rnych ludw drzewem witym, szacunkiem darzyli sosn Chiczycy i Japoczycy, czczono jako wit w Grecji i Rzymie, a Grecy powicili Matce Bogw sosn, czyli bogini Kybele i jej ukochanemu Attisowi. Umiera tylko raz, cita nigdy nie wypuszcza pdw jak inne drzewa. Moe dlatego zwyko si mwi, wrd onierzy: wyci wroga jak samotny las, czyli bez nadziei, e kiedy si odrodzi, ale sosna ma inn ogromn zalet umie wyleczy si z ran zadanych przez czowieka po odamaniu gazi. Lipa, kasztan nie potrafi zablini swoich ran. Jest dla czowieka sosna bardzo szczodra, ywica sosnowa stanowi surowiec do produkcji terpentyny i kalafonii. Z ywicznej drzazgi czowiek zrobi uczywo, a gazie sosnowe daj wicej ciepa, no i dom zbudowany z sosnowych bali jest dla czowieka najlepszy, oczywicie sosna jest rwnie dla czowieka dobrym lekarzem. Wiosn zerwane mode pdy sosny wysuszone i sproszkowane, a potem poczone z miodem wrzosowym su jako lek wszystkim chorym na oskrzela i na astm. Trzeba przez 6 tygodni rano przed niadaniem zaywa yeczk preparatu, a wieczorem z kilku wysuszonych pkw zrobi herbat i wypi przed snem przez 6 tygodni w przewlekej chorobie. Natomiast wszystkim polecam kpiele w igliwiu sosny i macierzanki przynajmniej raz w tygodniu. Moemy rwnie zrobi nalewk z modych pkw na alkoholu i zaywa rano i wieczorem po 21 kropli na kostk cukru, natomiast przez cay rok powinny sta przy ku gazki sosny w piasku bez wody. Kilka razy dziennie skpiemy wod gazki i mamy ju doskonae powietrze do oddychania.

85

Wierzba
O wierzbie powiadano w dawnej Polsce, e jest drzewem ksiyca. Obsadzano ni brzegi rzek i staww oraz polne drogi. Wyobraajc sobie wiejski pejza nie sposb nie umieci w nim wierzby. Pod tym drzewem lubili wypoczywa podrni zasonici od soca zwisajcymi warkoczami gazek. Wierzba wydziela wyjtkowo silne pole energetyczne dlatego tak bardzo oddziauje na ludzk psychik: poprawia nastrj, leczy depresj, wyzwala rado. Dzieci przebywajce w pobliu wierzby dobrze rozwijaj si emocjonalnie i umysowo. Agresywne zwierzta uspokajaj si. Z drzewem wierzby czy si wiele ludowych zwyczajw leczniczych. Na przykad, w Niedziel Palmow ykano powicone kotki wierzbowe, aby ustrzec si przed chrypk i blem garda. Z kory wierzbowej przyrzdzano herbat, ktra bya lekiem przeciwgorczkowym, umierzaa take ble artretyczne i neurologiczne. To wanie kora wierzby zawiera salicyn substancj chemiczn, ktrej odkrycie zapocztkowao produkcj aspiryny leku wszechczasw. Kor wierzby moemy wykorzysta leczniczo w postaci: proszku, naparu i wywaru. Sproszkowan kor podajemy chorym (od 7 roku ycia) z biegunk 2 razy dziennie ma yeczk. Napar z kory wierzby (yeczka sproszkowanej kory zalana szklank wrztku) obnia temperatur, dziaa moczopdnie, agodzi ble reumatyczne. Wywarem (yk stoow kory gotujemy przez 5 minut w dwch szklankach wody) przemywamy nim ciao latem przy problemach skrnych.

86

Receptiariusz
Zioolecznictwo jest prawie tak stare jak nasza Matka Ziemia i ludzki rd. A waciwie nawet starsze od ludzkoci. Natura stworzya lecznicze zioa, zanim na Ziemi pojawi si czowiek. Chore zwierzta instynktownie szukay pewnych rolin i zjaday je, aby pozby si swoich cierpie. Pierwotny czowiek obserwowa zwierzta i ptaki, i to one byy jego pierwszymi przewodnikami po uzdrawiajcych zioach. Nasi praprzodkowie intuicyjnie rozumieli, e wszechwiat i caa przyroda s jednoci i e jeli natura stworzya niedoskonale istoty, ktre drcz rne choroby, to musiaa te stworzy roliny pomagajce zwalcza te choroby. Pniej, kiedy czowiek pozna prawa i wspzaleno midzy kosmosem, gwiazdami, ziemi i ludmi, stworzy krlow nauk, astrologi. Jedn z dziedzin astrologii bya astrologia herbalna, ktra zajmowaa si badaniem wpyww poruszajcych si planet na czowieka w godzinie urodzin, a zatem wpyww na zdrowie w cigu caego ycia. Ju w staroytnym Egipcie kapani, zanim przystpili do leczenia chorego, opracowywali jego dokadny horoskop astromedyczny. Na jego podstawie ustalano dopiero, jakimi zioami i jak leczy pacjenta. Wraz rozwojem cywilizacji technicznej ta wiedza ulega zapomnieniu. Astrologia herbalna i zioolecznictwo zeszy do podziemia. Dzi, kiedy odpady cywilizacji technicznej prawie zniszczyy nasz Ziemi, czowiek zaczyna rozumie, jak wielkie znaczenie ma ycie w zgodzie z prawami natury. Tylko powrt do natury moe zapewni ludzkoci przetrwanie i dalszy pomylny rozwj. Std te zainteresowanie zioolecznictwem. Trzeba przy tym pamita, e zioa waciwie dobrane lecz rne choroby nie powodujc niekorzystnych dla naszego organizmu skutkw ubocznych, czego nie mona powiedzie o wikszoci lekw farmaceutycznych. Mwic o zioolecznictwie naleaoby wspomnie o jego powizaniu z... kolorami, rzeczy bardzo mao znanej, a istotnej dla zdrowia. Oglnie wiadomo, e poszczeglne kolory mog wpywa na psychik i samopoczucie czowieka, w praktyce wiedz t jednak wykorzystuje si rzadko, a w medycynie waciwie w ogle. Tymczasem, jak ustalili naukowcy, organizmy ywe promieniuj nie tylko energi, ale i kolorami. Kady zdrowy organ czowieka promieniuje okrelony kolor i gdy chorujemy, kolor tego promieniowania ulega zmianie. A zatem, aby przywrci rwnowag choremu organowi, musimy uywa zi promieniujcych odpowiedni kolor. Na przykad, kolor czerwony emanuj kwiaty bzu czarnego, owoc i kora maliny, kwiat lipy, granat. Kolor czerwony przyspiesza obieg krwi, ma ogromny wpyw na przemian materii. Dlatego zioa emanujce ten kolor rozgrzewaj i stosujemy je we wszystkich chorobach wynikajcych z przezibienia. Kwiat bzu, ktry dodatkowo emanuje jeszcze ty i fioletowy, ma szersze zastosowanie. Kolor neutralny, czyli zielony, emanuj m.in. mita, gorczyca, jaowiec, kozieradka lecz znakomicie ukad trawienny. Zdrowy odek promieniuje wanie kolor zielony. Kolor niebieski, fiolet i indygo to kolory pokrzywy, szawi, chrzanu i ogrecznika. Zioa te s bardzo pomocne w leczeniu nerek i ukadu moczowego. Trzeba jednak pamita, e zioa w mieszankach mog zneutralizowa nawzajem swoje kolory, natomiast odpowiednio dobrane mog z kolei utworzy jeden mocny kolor. Dlatego, jeli chcielibycie Pastwo w leczeniu swoich chorb zioami uwzgldni take kolory, radz zwrci si o porad do dowiadczonego zielarza. 87

Chorzy mog si wspomaga kolorami nie tylko w zioach, lecz take w odpowiednio dobranej kolorystyce urzdzenia mieszkania, ubioru, a nawet poprzez spoywanie kolorowego jedzenia. Tu doradzi moe Pastwu radiesteta. Pierwsz w odrodzonej Polsce ksik z zakresu medycyny, w ktrej zebrano i opracowano najwaniejsze zagadnienia z zakresu zioolecznictwa bya 2-tomowa Encyklopedia ycia. Wyda j, przy wsppracy kolegw, dr med. Henryk Rodowski, ktry y na przeomie naszego wieku. Rodowski powici swoje ycie ubogim chorym. Jego intencj byo uwiadomienie spoeczestwu problemw leczenia i pomocy chorym. Zawarte w Encyklopedii ycia recepty, zebrane z wiekowych dowiadcze lekarzy i zielarzy s aktualne w naszych czasach, gdy rodowisko zostao zniszczone przez czowieka i wiat znw wraca do zi. A one czekaj, aby pomaga swoj si i cieszy nasze oczy kolorami tczy, zawsze ciche i pokorne, skuteczne w dziaaniu, gdy zechcemy po nie sign. Zioa wielokwiatowe parzymy zawsze wieczorem, aby byy silniejsze w dziaaniu. Ich mae patki zawieraj ogromn si lecznicz, jeli zostan w odpowiednim dniu zebrane. O tym astrologicznym aspekcie oddziaywania napisz w kolejnej ksice, gdzie przedstawi dziaanie zi na czowieka w cisym powizaniu z dat jego urodzin. Opowiem, dlaczego czowiek urodzony w trygonie Ziemi nie powinien leczy si zioami, ktre przynale do trygonu Ognia, a pomocnik Ksiyc zawsze bdzie bratem ludzi urodzonych w poniedziaek. Prosz pamita, e zioa powinnimy pi zgodnie z naszym zegarem biologicznym, wwczas skutek bdzie szybko widoczny. Nigdy nie czymy zi bez wiedzy o ich wzajemnej witalnoci. Obecny receptariusz zielarski zawiera bardzo stare nazewnictwo ludowe, pozostawiony w takiej formie, jak opracowa dr H. Rodowski zbierajc przez wiele lat przekazy ludowe o zioach. S one do dzi aktualne, z nich korzysta mj ojciec i jego przodkowie i chciaabym bardzo, aby te wspaniae przepisy nadal suyy wszystkim potrzebujcym. Prowadzc kuracj zioow prosz zawsze pozostawa pod kontrol lekarza prowadzcego. Bardzo czsto si zdarza, e chory samowolnie odrzuca leki i ukrywa ten fakt przed lekarzem i zielarzem, a tego robi nie wolno. Medycyna wspczesna ma do zaoferowania bardzo bogaty asortyment lekw rolinnych, bez ktrych nie byoby cudownych uzdrowie (np. naparstnica, z ktrej jest wytwarzany lek nasercowy i wiele innych z wielu znanych zi). W mojej ksice specjalnie nie uywam aciskich nazw zi, aby bya prosta i przejrzysta dla kadego, kto zechce skorzysta z recept zioowych. Bardzo prosz nie robi naparu z zi stonych - to nie przypieszy ich dziaania, a tylko wprowadzi kwas do organizmu. Znam przypadki bardzo trudne, w ktrych zioa pozwoliy choremu wyzdrowie. Zioa bd wwczas skuteczne, gdy bdziemy je stosowa zgodnie z recept. Zioa trzeba pi zawsze przez 9 do 21 dni, nastpnie zrobi przerw 7-9 dni i powtrzy kuracj jeszcze raz, gdy zajdzie taka konieczno. Maym dzieciom podajemy zioa w postaci 1/2 szklanki naparu z odrobin miodu, szczeglnie zioa napotne. Nie zmuszajmy dzieci do picia zi, gdy nie chc ich pi - zmuszanie przynosi bowiem odwrotny skutek. W receptariuszu s podane zestawy zi w kilku mieszankach, aby chory wybra dla siebie zgodnie z instrukcj ten zestaw zi, ktry w jego odczuciu jest mu bliski. Piszc o zawartoci jednej filianki mam na uwadze 150 g naparu zi, nie wicej. Prosz zawsze pi zioa w filiance, a nie w szklance, gdy ma to ogromne znaczenie lecznicze. Chiczycy w ogle nie uywaj szklanek do picia herbaty i zi. Kobietom trzymajcym je w prawej rce grozi czsto rozadowanie energetyczne. Stosujemy zawsze nasze poczciwe filianki, a jeli pisz o szklance naparu mam na uwadze szko krysztaowe.

88

Uwaga: podane wielkoci wyraone s w gramach! Suma substratw w kadym zestawie wynosi l00g. Anemia Zestaw l Goryczka 25 Krwawnik 25 Perz 20 Koper 20 Kbki sodyczki 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie; wskutek zawartoci goryczki nie wolno podawa tej herbaty kobietom w ciy.

Zestaw II Stokrotka 20 Dziewiciornik 20 Patki ry 20 Dziewanna 20 Kbki sodyczki 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie (dzieci poow). Zestaw II Pokrzywa 25 Marzanka 25 Licie orzecha woskiego 25 Kwiat lipy 10 Goryczka ta 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zwiksza apetyt. Nie podawa kobietom w ciy. Zestaw IV Goryczka ta 20 Pioun 15 Oman wielki 20 Babka lancetowata 15 Arcydzigiel 10 Szanta zwyczajna 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 3 razy dziennie po 1/2 filianki przed jedzeniem. Nie podawa kobietom w ciy. Zestaw V Macierzanka 35 Podrnik-cykoria 20 Tysicznik 25 Szanta zwyczajna 20

89

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 3 razy dziennie po 1/2 filianki przed jedzeniem.

Zestaw VI Dziurawiec 60 Tysicznik 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 3 razy dziennie po 1/2 filianki przed jedzeniem. Zestaw VII Tysicznik 20 Jaowiec 20 Szanta 20 Macierzanka 20 Hyzop 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep co 2 godziny po l yeczce. Nie podawa przy chorobie nerek. Wzmaga apetyt. Zestaw VIII Pioun 25 Li orzecha woskiego 25 Licie porzeczek 25 Licie jeyny 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw IX Skrzyp 20 Szanta zwyczajna 10 Oman wielki 20 Tysicznik 10 Jaowiec 30 Kwiat lipy 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Nie podawa przy chorobie nerek. Przyspiesza przemian materii. Zestaw X Li jesionu 35 Pokrzywa 35 Pierwiosnek 10 Janowiec 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep 2 razy dziennie po 1/2 filianki. Zestaw XI Boa trawa 35 Jaowiec 30 Krwawnik 35

90

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Zestaw XII Rzepik 20 Storczyk 15 Bratki polne 15 Kwiat lipy 15 Podrnik 10 Oman wielki 10 Jaowiec 10 Goryczka ta 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Nie podawa w chorobach nerek lub w ciy. Zioa pi przez 21 dni, zrobi przerw 9 dni i kuracj powtrzy jeszcze raz przez 21 dni.

Arytmia serca Zestaw I Ciemiernik 4 Konwalia 20 Kozek lekarski 40 Patki ry 36 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-4 filianek (dzieci poow) dziennie. Zioa pi 12 dni.

Zestaw II Korze perzu 30 Koper woski 30 Kozek lekarski 30 Korze lukrecji 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek (dzieci poow z tego) dziennie. Zestaw III Marzanka 20 Mita pieprzowa 15 Ruta 10 Korze perzu 10 Koper 15 Kozek lekarski 25 Tatarak 5 Orliki biae 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat 4 razy po 1/2 filianki dziennie. Zioa pi 12 dni.

91

Zestaw IV Kozek lekarski 10 Srebrnik 20 Kuklik godzikowy 10 Licie jeyny 25 Licie pomaraczy 25 Mita pieprzowa 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat w iloci l filianki rano i wieczorem. Zioa pi przez 12 dni.

Atonia odka Zestaw I Jagody jaowca 30 Tatarak 30 Biedrzeniec 10 Li jeyny 15 Pioun 5 Drewno jaowca 5 Korze lubczyku 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie, a mianowicie po 1/2-1 filianki przed jedzeniem. Nie podawa ciarnym, ani te chorym na zapalenie nerek. Zioa pijemy 21 dni.

Zestaw II Melisa 10 Dziurawiec 25 Bobrek - li 30 Chmiel 10 Szanta zwyczajna 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki na 1/2 godziny przed jedzeniem. Pobudza aknienie. Zioa pijemy przez 21 dni.

Biegunka Zestaw I Anyek 25 Kozek lekarski 25 Berberys - owoce 20 laz dziki 15 Ziele witojaskie 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-4 filianek (dzieci poow) dziennie. Zioa pi 3-4 dni.

92

Zestaw II Korze piciornika 30 ywokost lekarski 30 Korze srebrnika 25 Korze drapacza (ostu) 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-4 filianek (dzieci poow) dziennie. Zioa pi przez 3-4 dni. Zestaw III Oanka 30 Pioun 25 Licie ostu biaego 15 Tysicznik 15 Bukwica lekarska 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem (dzieci poow). Zioa pi 3-4 dni. Zestaw IV Rumianek 30 Licie mirtowe 25 Mniszek 15 Pomornik 15 Korze kobylaka 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem (dzieci poow). Zioa pi przez 3-4 dni.

Biegunka u dzieci Zestaw I Suszone borwki 40 Krwawnik 60 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Odwar podajemy dzieciom do picia 3 razy dziennie po 1/2 filianki stosownie do wieku, przy zachowaniu odpowiedniej diety. Zioa pi 3-4 dni.

Zestaw II Korzenie ywokostu 50 Li ry 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Odwar podajemy dzieciom do picia 3 razy dziennie po 1/2-1 filianki stosownie do wieku, przy zachowaniu odpowiedniej diety. Zioa pi 3-4 dni.

Bonica Podawa rodki napotne oraz zioa na zapalenia garda. Poza tym: surowica.

93

Bolesne oddawanie i parcie na pcherz - patrz mocz Zestaw I Prawolaz 20 Sproszkowane odzie 20 Pietruszka 20 Korzenie piwonii 20 Licie fioka polnego 10 Licie lazwki 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10- 15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem (dzieci poow).

Zestaw II Tasznik pospolity 20 Grzybie 20 Kolendra 20 Licie fioka polnego 20 Korze opianu 10 Kora dbowa 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem (dzieci poow). Zestaw III Gg 25 Wilyna ciernista 25 Ostrawka pomorska 20 Jagody jaowca 15 Skrzyp 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Nie wolno podawa herbaty przy zapaleniu nerek. Zestaw IV Li porzeczki 20 Li mcznicy 20 Soma owsiana 20 Jagody jaowca 10 Korze wilyny 10 Cebula ostrawki 10 Skrzyp 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Nie wolno podawa przy zapaleniu nerek. Zestaw V Li micznicy 50 Siemi konopi 25 Siemi lniane 25 l yk stoow zi zala trzema filiankami wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy rano i wieczorem po 1/2 filianki.

94

Zestaw VI Korze wilyny 35 Korze lubczyka 25 Jagody jaowca 25 Korze lukrecji 15 l yk stoow zi zala trzema filiankami wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy rano i wieczorem po 1/2 filianki. Zestaw VII Korze hebdu 20 Siemi lniane 20 Gg kwiat 20 Licie porzeczki 20 Licie mcznicy 10 Ziele witojaskie 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Zioa pi przez 14 dni.

Brodawki Przykadamy cebul. Zakrapiamy sokiem z cytryny. Zwilamy odwarem z lici koszyczki, gotowanych p na p w wodzie i w winie. Wcieramy ma zrobion ze wieego deszczownika.

Morska choroba Korze godzika 20 Jaowiec 40 Krwawnik 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy chorobie nerek. Brzuch (kolki) Zestaw I Li kobylaka 100 1 yk stoow = 10 g ziek gotujemy w l szklance wina. Nastpnie herbat przecedzamy i pijemy co 2 godziny l yk naparu.

Zestaw II Korze tataraku 100 10 g korzenia tataraku gotujemy w l litrze wody i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Li orlika biaego 100

95

10 g ziek gotujemy w 3 czciach wina i l czci wody. Napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Zestaw IV Koper 100 10 g kopru gotujemy p na p w wodzie i w winie. Napar przecedzamy i uywamy go do okadw. Zestaw V Majeranek 100 l yk stoow zioa zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek codziennie. Zaleca si podawa t herbat kobietom w ciy. Zestaw VI Koper woski 100 10 g kopru woskiego gotujemy 5-10 minut w filiance mleka. Herbat pijemy ciep w iloci 2-4 filianek dziennie. Zioa pi przez 9 dni. Zestaw VII Pomornik 100 Ciepe okady z odwaru pomornika gotowanego p na p w wodzie i occie. Zestaw VIII Mita pieprzowa 10 Rumianek 10 Tasznik 15 Majeranek 10 Koper woski 15 Li maliny 25 Koper 15 Okady robimy do ustpienia blu przez kilka lub kilkanacie dni. yk mieszaniny naparzy w 1/4 l wody; po naciganiu przez 10 minut przecedzi i pi napar gorcy (3-5 filianek dziennie).

Ble caego ciaa okady Zestaw I Li nostrzyka tego 50 Rumianek 50 Zioa zagotowa w 1/2 l wody, powsta miazg owijamy w chustk, ktr wykrcamy naleycie i w postaci ciepego okadu przykadamy do czyraka.

Zestaw II Kwiat lawendy 10 Li mity pieprzowej 10 Arcydzigiel 50 Macierzanka 25 Godziki 5

96

Zioa zagotowa w 1/2 1 wody; powsta miazg owijamy w chustk, ktr wykrcamy naleycie i w postaci ciepego okadu przykadamy do czyraka.

Bl zbw Zestaw I Jastrzbiec 20 Mysie uszka 20 Skrka pomaraczowa 20 Grzybie 20 Babimor 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Mysie uszka 40 Srebrnik zwyky 40 Krwawnik 15 Biedrzeniec 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie.

Bezsenno Kozek lekarski 20 Krwawnik - kwiat 30 Bobrek - li 30 Mita pieprzowa 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po wystygniciu odwaru podajemy go do picia co wieczr przed snem w iloci l yki w filiance wody. Zioa pi 12 dni - przerwa 7 dni i nastpnie jeszcze raz przez 12 dni.

Bezsenno (nerwowo) Li jeyny 30 Kozek lekarski 20 Melisa 20 Wrzos 15 Majeranek 15 Zioa pi jak wyej, l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat w iloci l filianki okoo poudnia i wieczorem. Nie podawa kobietom w ciy.

97

Choroby oglne okady Zestaw I Li lazu dzikiego 20 Li malwy 20 Siemi lniane 20 Rumianek 20 Nostrzyk ty 20 Wymienione zioa naley zagotowa w 1/2 1 wody, nastpnie ciep miazg, owinit w chustk, okadamy bolce czci ciaa.

Zestaw II Kwiat lawendy 20 Li mity 20 Macierzanka 20 Tymianek 20 Godziki korzenne 10 Kora kaliny 10 Wymienione zioa naley zagotowa w 1/2 l wody, nastpnie ciep miazg, owinit w chustk, okadamy bolce czci ciaa. Zestaw III Li lazu dzikiego 25 Li malwy czarnej 25 Siemi lniane 17 Rumianek 16 Bobrek trjlistny 17 Mieszank, zagotowan w 1/2 l wody, zapakowa w chustk i przykada, owijajc okad such chustk wenian.

Chrypa - zapalenie garda Zestaw I Pucnica 20 Rumianek 20 Szawia 20 Bylica 20 Li poziomki 10 Marzanka wonna 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Li lazu dzikiego 20 Malwa czarna 20 Rumianek 20 Kwiat bzu czarnego 10 Dziewanna 10 Pucnica 10 Skrka pomaraczowa 10

98

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw III (do pukania garda) Ziele nawoci pospolitej 30 Malwa 25 Podbia 25 Srebrnik 10 Li fioka polnego 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzi i puka gardo kilka razy dziennie. Zestaw IV (do pukania garda) Srebrnik 20 Babka lancetowata 20 Li gowienki 20 Szawia 10 Czerwona ra - kwiat 10 Kwiat bzu czarnego 10 Czerwona rezeda 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzi i puka gardo kilka razy dziennie. Zestaw V (do pukania garda) laz dziki 25 Li prawolazu 25 Kwiat bzu czarnego 25 Dziewanna 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzi i puka gardo kilka razy dziennie. Zestaw VI Miodunka lena 25 Rumianek 25 Szawia 15 Dziurawiec 15 Li poziomki 10 Marzanka wonna 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie. Zestaw VII Ziele lazu dzikiego 60 Korze ywokostu 20 Sodkogrza 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3-4 filianek dziennie. Zestaw VIII Srebrnik 40

99

Koper 40 Rumianek 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

Zestaw IX Rdest ptasi 25 Kwiat lipy 25 Rzepik 10 Szawia 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw X Krwawnik 35 Rdest ptasi 15 Kwiat lipy 15 Szawia 20 Rumianek 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw XI Mech islandzki 35 Rumianek 20 Arcydzigiel 15 Rozmaryn 20 Kwiat lipy 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Cukrzyca Zestaw I Babka lancetowata 40 Szczaw zwyczajny 40 Li czarnej jagody 10 Korze wilyny 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie przed jedzeniem.

Zestaw II Odpowiednia dieta oraz: Korze lubczyku 20 Korze hebdu 20 Skrzyp 30 Li porzeczki 30

100

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie przed jedzeniem. Zioa pijemy stale z przerw 7 po dwch dniach.

Dna Zestaw I ywokost 30 Oanka zwyczajna 30 Ziele witojaskie 20 Li drapacza lekarskiego 10 Wilyna ciernista 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Dla chorych na odek po 1/2 filianki na 2 razy dziennie.

Zestaw II Tatarak 15 Goryczka ta 15 Lebiodka 15 Wilyna ciernista 15 Bluszczyk kurdybanek 15 Pioun 15 Li ostu 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Z powodu zawartoci goryczki nie wolno podawa tej herbaty kobietom w ciy. Zestaw III Korze szczawiu zwyczajnego 25 Bobrek trjlistny 25 Oanka 15 Li brzozy 15 Stokrotka 10 Dziewiciornik 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Zestaw IV Szanta zwyczajna 30 Tatarak 30 Li fioka polnego 15 ywokost 15 Bluszczyk kurdybanek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Zestaw V Ziele pietruszki 20

101

Storczyk biay 30 Pokrzywa 30 Korze drzewianki 10 Hebd - li 10 4 yki zi zagotowa w 3/4 l wody, przecedzi i 2 razy dziennie pi przez 2 dni.

Zestaw VI Bobrek trjlistny 25 Bedrzeniec 10 Wilyna ciernista 10 Pierwiosnek 10 Przetacznik polny 25 Storczyk biay 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zioa pi przez 21 dni.

Dychawica (astma, krtki oddech) Zestaw I Siemi lniane 20 Bedrzeniec 20 Mszaki - mech szary 20 Bluszczyk kurdybanek 20 Podbia 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Sodkogrza 10 Pierwiosnek 20 Licie mirtowe 15 Macierzanka 30 Woski Matki Boej 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw III Lukrecja 10 Licie prawolazu 30 Pomornik 40 Korzenie prawolazu 10 Kwiat malwy 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 1015 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw IV Licie mirtowe 5 Licie pucnicy 10 Mniszek lekarski 10

102

Pierwiosnek 10 Li podbiau 15 Krzyownica 15 Wos Matki Boej 15 Warzcha wodna 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody. po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw V Biedrzeniec 25 Pierwiosnek 20 Bluszczyk kurdybanek 25 Zotnik 20 Siemi lnu 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie. Zestaw VI Kwiat malwy czarnej 25 Dziewanna 25 Podbia 25 Kwiat lawendy 15 Licie eukaliptusowe 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie. Zioa pi przez 6 tygodni.

Czerwonka Zestaw I Li dbu 100 l yk stoow lici dbowych zala pen filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy 2 filianki dziennie.

Zestaw II Pokrzywa 100 l yk stoow pokrzywy zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy 1-2 filianek dziennie. Zestaw III Kwiat lnu 100 l yk stoow zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy w iloci l yki stoowej co godzin. Zestaw IV Kurze ziele 100 l yk stoow zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

103

Zestaw V Kuklik 100 1 yk sproszkowanego kuklika wsypujemy do szklanki wody, gotowa przez 5 minut. Zestaw VI Arcydzigiel 100 Sproszkowany korze arcydziglu 2 lub 3 razy dziennie na koniec noa podawa w herbacie. Zestaw VII Drzewo sandaowe 100 Sproszkowany korze drzewa sandaowego 2 lub 3 razy dziennie na koniec noa podawa w herbacie. Zestaw VIII Korze arcydziglu 20 Kora dbu 40 Korze drzewianki 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy, i podajemy do picia co 1/2 godziny po yeczce od kawy.

Czkawka Zestaw I Mita pieprzowa 15 Szawia 20 Rumianek 15 Boa trawa 20 Tysicznik 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Kuracja wymaga 200-300 g.

Zestaw II Anyek 30 Koper 30 Li jeyny 25 Rumianek 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Czyrak w przewodzie usznym zewntrznym Zestaw I Pokrzywa 30 Bobrek trjlistny 40 Miesiczek 5 Korze dbu 25

104

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Poza tym gorce okady.

Zestaw II Soma owsiana 35 Rumianek 15 Li poziomki 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Poza tym gorce okady.

Czyraki Zestaw I Bobrek trjlistny 40 Pokrzywa 30 Miesiczek 5 Kora dbu 25 Zioa zaprawiamy zimn wod, tak powsta miazg, naoon na patku ptna, przykadamy do czyraka. Z tej samej mieszaniny sporzdzamy i pijemy odwar w sposb zwyky (2 filianki dziennie).

Zestaw II Rumianek 20 Soma owsiana 40 Li poziomki 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Figwka Zestaw I Skrzyp 100 l yk stoow sproszkowanego skrzypu zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i zmywamy twarz tym odwarem.

Zestaw II Czepiec 100 l yk stoow sproszkowanego czepca zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat w iloci 2 filianek dziennie. Naparu tego uywamy take do okadw. Zestaw III Skrzyp 40 Korze opianu 30 Drzewianka 30 Zmywamy co 2 godziny odwarem.

105

Zestaw IV Przetacznik 35 Boa trawa 35 Soma owsiana 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Gardo - nieyt Zestaw I Korze lazu dzikiego 40 Podbia 20 Dziewanna 20 Sodkogrza 10 Anyek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

Zestaw II Rumianek 20 Li orzecha 25 Kwiat lipy 25 Krwawnik 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. rodek napotny.

Glistnice Pioun 60 Wrotycz 20 Rumianek 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten podajemy do picia co godzin po l yeczce od kawy. Nie podawa kobietom w ciy.

Glisty robaki Zestaw l Kwiat cytwaru 100 l yk od herbaty kwiatu cytwaru zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem.

Zestaw II Kwitncy pioun 50 Papro lekarska 15 Konitrud 15 Rumianek 10

106

Li poziomki 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zioa pi 6 tygodni.

Zestaw III Korze kruszyny 40 Pioun 40 Wrotycz 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy kilka razy dziennie po 1/2 filianki. Nie podawa kobietom w ciy. Kuracja wymaga 100 g. Zestaw IV Kwitnce ziele piounu 50 Rumianek 25 Li poziomki 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy 3 razy dziennie po 1/2 filianki. Nie podawa kobietom w ciy. Kuracja wymaga 100 g. Zestaw V Kwitnce ziele piounu 50 Wrotycz 25 Rumianek 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa kobietom w ciy. Kuracja wymaga 100 g. Zestaw VI Krwawnik 40 Kruszyna 40 Korze fioka polnego 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. 200 g mieszaniny tworzy l kuracj. Zestaw VII Ziele piounu 50 Trdownik 30 Li poziomki 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy l filiank herbaty przed niadaniem. Nie podawa kobietom w ciy. 100 g mieszaniny tworzy l kuracj, ktra trwa 21 dni.

Gorczka bez znanej przyczyny Zestaw I Perz 25 Mniszek lekarski 25

107

Szczaw zwyczajny 25 Korze cykorii 10 Lukrecja 5 Tysicznik 5 Li ostu 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek rozdzielonych na 6 porcji dziennie.

Zestaw II Bez 25 Kwiat lipy 25 Stokrotka 20 Patki ry 15 Dziewanna 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek rozdzielonych na 6 porcji dziennie. Zestaw III Tysicznik 25 Ciemirzyk 25 Nagietek 25 lazik may 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2-1 filianki dziennie. Zestaw IV Kwiat lipy 20 Sasanka 20 Woski Matki Boej 20 Perz 15 Kwiat bzu 15 Patki ry 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat depta w iloci 1/2-1 filianki dziennie. Zioa pijemy 3-4 dni.

Gorczka - rodki napotne Zestaw I Kwiat lipy 35 Bez - kwiat 35 Rumianek 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat gorc i dobrze osodzon w iloci 1-2 filianek dziennie.

Zestaw II Rumianek 30 Kruszyna - kora 30 Bez - kwiat 40

108

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat gorc i dobrze osodzon w iloci 1-2 filianek dziennie. rodek napotny.

Zestaw III Bez - kwiat 15 Tatarak 15 Kwiat lipy 15 Krwawnik 20 Stokrotka biaa 10 Li ry 10 Dziewanna 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy 3 filianki dziennie albo 6 razy po 1/2 filianki. Herbat podawa osodzon miodem. Zestaw IV Korze perzu 25 Rdest ptasi 30 Korze cykorii 15 Sodkogrza 5 Drapacz 5 Tysicznik 5 Ruta 10 Dziurawiec 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy 3 filianki dziennie albo 6 razy po 1/2 filianki. Herbat podawa osodzon miodem.

Gociec miniowy, ostry Zestaw I Boa trawa 35 Bobrek trjlistny 35 Krwawnik 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Siemi lniane 30 Kminek polny 25 Bez czarny - kwiat 20 Pokrzywa 15 Rumianek 10 Zioa zagotowa w 1/2 1 wody; w odwarze zmoczy chustk lnian, wykrci i przykada na miejsca bolce; mokry okad przykrywamy chustk wenian. Zestaw III Pokrzywa 20

109

Kwiat topoli 20 Li wierzby 15 Pioun 15 Estragon 15 Lniczka 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep z cukrem i cytryn w iloci kilku filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Gociec miniowy, przewleky Zestaw l Babka lancetowata 20 Drewno gwajkowe 20 Szawia 20 Drewno sasafras 20 Pioun 20 2 yki stoowe mieszaniny odgotowa w 6 filiankach wody. Nastpnie napar przecedzamy i podajemy poow rano w ku, a drug poow przed spaniem. Nie podawa kobietom w ciy.

Zestaw II Drewno gwajkowe 25 Kopytnik 25 Goryczka ta 25 Tysicznik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep co 2 godziny po l yce stoowej. Nie podawa kobietom w ciy.

Gociec stawowy, ostry (reumatyzm, zapalenie staww)

Zestaw I Ziele witojaskie 30 Bertram 30 Li wierzby 20 Li topoli 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw II Tatarak 40 Pokrzywa 40 Ziele witojaskie 10 Krwawnik 10

110

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Zestaw III Storczyk 30 Krwawnik 30 Li topoli 20 Li wina pncego 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy 1 pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Gociec stawowy przewleky Zestaw l Drewno gwajkowe 50 Drewno jaowcowe 50 2 yki stoowe zi zala 6 filiankami wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy poow rano, a drug poow przed udaniem si na spoczynek.

Zestaw II Rukwia 25 Bobrek trjlistny 25 Podrnik 25 Ogrecznik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw III Tatarak 20 Mita 20 Wilyna ciernista 20 Korze piwonii 20 Warzcha wodna 10 Rumianek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy 1 pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw IV Wilyna ciernista 10 Rzepik 10 Korze piwonii 10 Jaowiec 20 Tatarak 20 Mita pieprzowa 10 Warzcha wodna 10 Rumianek 10 2 yki stoowe zi odgotowa w 6 filiankach wody. Nastpnie napar ten przecedzamy i podajemy poow rano, a drug poow przed spaniem. Nie pi przy chorobie nerek. Zioa pi 21 dni - przerwa 9 dni, nastpnie jeszcze raz 21 dni.

111

Gociec stawowy przewleky - okady (reumatyzm, zapalenie staww) Zestaw I Siemi lniane 20 Podbia 35 lazik leny 35 Ziele maliny 10 Mieszanin zagotowa w 1/2 l wody. Nastpnie zanurzamy lnian chustk w tym odwarze i dobrze wycinity okad kadziemy na bolce miejsce.

Zestaw II Rumianek 10 Siemi lniane 20 Pokrzywa 25 Bez czarny - kwiat 15 Kminek 30 Zioa zagotowa w 1/2 l wody. Nastpnie zanurzamy lnian chustk w tym odwarze i dobrze wycinity okad kadziemy na bolce miejsce.

Gradwka na powiece ocznej Zestaw I wietlik 25 Rozmaryn 25 Koper 25 Szawia 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II wietlik kowy 25 Krwawnik 50 Rumianek 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Ewentualnie operacja.
Grulica (suchoty puc) Zestaw I Poziewnik 20 Rzepik 10 Ziele witojaskie 10 Skrzyp 30 Kbki sodyczki 30 l-yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Poziewnik 30

112

Biedrzeniec 30 Li maliny 20 Perz 10 Skrzyp 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

Zestaw III Pierwiosnek 30 Arcydzigiel 30 Rzepik 20 Estragon 10 Storczyk biay 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep wedug potrzeby, po kilka filianek dziennie. Pobudza aknienie. Zestaw IV Wewntrznie: zika oczyszczajce krew albo: Zewntrznie: okady jak przy obrzkach albo: Moczy czsto w odwarze z 20 g kory dbu na l filiank wody.

Histeria i niedomagania nerwowe Zestaw I Goryczka ta 20 Korze kozka 20 Li maliny 30 Ruta winna 10 Szawia 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem.

Zestaw II Korze kozika 20 Bobrek trjlistny 15 Perz 35 Arcydzigiel 15 Skrka cytrynowa 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Zestaw III Melisa 20 Kora dbu 15 Kokoryczka 20 Drzewianka 15 Drapacz duy 20 Ruta ogrodowa 10

113

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Herbaty tej nie wolno podawa kobietom w ciy.

Zestaw IV Kozek 25 Mita pieprzowa 15 Li pomaraczy 20 Srebrnik 20 Bobrek trjlistny 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w ilociach 3 filianek dziennie. Zioa pi 36 dni.

Gruczoy szyjne - zapalenie Okady z odwaru kory dbu. 12 yek stoowych sproszkowanej kory dbu zala 1/2 1 wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i maczamy lnian chustk, ktr (ciep) okadamy chore czci ciaa, przykrywajc nastpnie such wenian chustk albo: okady z soku wycinitego z modych gazek dbu, zmieszanego ze spirytusem i odcedzonego po 2 tygodniach.

Grypa Zestaw l Kwiat bzu 100 l yk stoow suszonego kwiatu bzu zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy kilka filianek tego naparu dziennie.

Zestaw II Melisa 100 l yk stoow suszonych lici zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Krwawnik 100 l yk stoow suszonych lici zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw IV Rzepik 100 l yk stoow suszonych lici zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep, osodzon miodem, w iloci 1-2 filianek dziennie. Zestaw V Krzyownica 10 Podbia 15

114

Mech islandzki 15 Korze lazu 15 Kwiat lipy 15 Dziewanna 5 Anyek gwiadzisty 5 Sodkogrza 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Dziaa wykrztunie.

Zestaw VI Mita pieprzowa 15 Li orzecha laskowego 25 Storczyk biay 20 Majeranek 10 Lebiodka 15 Skrzyp 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw VII Szawia 15 Tysicznik 15 Koper 15 Kwiat lipy 20 Mita pieprzowa 15 Li orzecha laskowego 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw VIII Podbia 45 Anyek 15 Korze lazu 10 Warzcha wodna 10 Korze storczyka 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Dziaa wykrztunie. Zestaw IX Tatarak 15 Rumianek 15 Skrzyp 15 Kwiat lipy 15 Stokrotka polna 10 Boa trawa 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. rodek napotny.
Zestaw X Krwawnik 35

115

Podbia 35 Babka lancetowata 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie. Dziaa wykrztunie. Zioa pi 9 dni.

Jelito grube - zapalenie Zestaw I Babka lancetowata 12,5 Tasznik 12,5 Pokrzywa 12,5 Kurze ziele 12,5 Jagoda jaowca 12,5 Malwa czarna 12,5 Kora dbu 12,5 Drzewianka 12,5 Zioa gotowa 1/2 godz. (50 g na 2 l wody). Odwar ten suy do kpania odbytu i do okadw.

Zestaw II Korze kruszyny 35 Kminek 35 Koper 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Jelita - nieyt Zestaw I Boa trawa 20 Szawia 10 Jaowiec 25 Koper 10 Czarna jagoda 15 Storczyk 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 4 filianek dziennie. Przy chorobie nerek nie podawa jaowca. Wane jest zachowanie diety.

Zestaw II laz dziki 60 Rumianek 20 Siemi lniane 20 5 yek zi zagotowa w 1 l wody i po 10 minutach nacigania podajemy odwar, jako lewatyw.

116

Jczmie na powiece ocznej Zestaw I Boa trawa 20 Koper 25 Bez - kwiat 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Boa trawa 50 Li bzu 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Li lazu 25 Li malwy 25 Siemi lniane 20 Rumianek 10 Nostrzyk ty 20 Zioa zagotowa w 1/2 l wody. Nastpnie zanurzamy lnian chustk w tym odwarze i dobrze wycinity okad kadziemy na bolce miejsce.

Jczmie na powiece ocznej - okady Zestaw I Bez 10 Rumianek 10 Siemi lniane 20 Pokrzywa 30 Kminek 30 Zioa zagotowa w 1/2 l wody. Nastpnie zanurzamy lnian chustk w tym odwarze i dobrze wycinity okad kadziemy na bolce miejsce.

Kamica (kolka) nerkowa Tasznik 40 Gg - kwiat 20 Rdest ptasi 20 Podrnik 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Kamienie moczowe Zestaw I Mcznica lekarska 40

117

Szyszki kukurydzy 40 Skrzyp 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat 2 razy dziennie po l filiance.

Zestaw II Piwonia - kwiat 15 Sproszkowane odzie 25 Nawo pospolita 20 Bluszczyk kurdybanek 25 Rzepik 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzi i pi w iloci 2 filianki dziennie. Zestaw III Hebd 20 Skrzyp 30 Biedrzeniec 10 Lubczyk - korze 10 Strczki fasoli 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw IV Skrzyp 30 Gg - kwiat 25 Rdest ptasi 25 Janowiec 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Kamienie nerkowe Wilyna ciernista 35 Licie mcznicy 40 Storczyk biay 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zioa pi 6 tygodni.

Kamienie ciowe Zestaw I Bluszcz kurdybanek 20 Korze fioka polnego 20 Tawua botna 15 Rdest ptasi 15 Li mity 15 Nagietek 15

118

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

Zestaw II Szczaw zwyczajny 20 Tysicznik 20 Pomornik grski 10 Koszyczek polny 10 Pioun 10 Rzepik 10 Mniszek 10 Oman wielki 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zestaw III Rumianek 30 Tasznik 30 Korze fioka polnego 15 Goryczka ta 15 Korze cykorii 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep iloci 2-3 filianek dziennie. Nie wolno tej herbaty podawa kobietom w ciy. Zestaw IV Korze fioka polnego 30 Rzepik 30 Tasznik 20 Rdest ptasi 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zestaw V Anyek gwiadzisty 10 Korze fioka polnego 10 Korze czarciksu 10 Rdest ptasi 35 Li mity pieprzowej 10 Jaowiec 20 Macierzanka 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki. Ewentualnie operacja.

Kaszak Boa trawa 45 Rumianek 30

119

Bez 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Operacja.

Kaszel Zestaw I Korze prawolazu 40 Li podbiau 20 Dziewanna 25 Korze lukrecji 5 Kurdybanek 5 Korze kosaca 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Li prawolazu 40 Kwiat prawolazu 30 Kwiat malwy czarnej 15 Korze lukrecji 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw III Korze prawolazu 25 Li podbiau 25 Patki maku polnego 20 Korze lukrecji 20 Anyek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw IV Licie pucnicy 25 Warzcha 25 Pierwiosnek 10 Woski Matki Boej 10 Rdest 10 Podbia 10 Korze lukrecji 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zioa pi 21 dni.

Katar pcherza Zestaw I Skrzyp 30

120

Jagoda jaowca 30 Korze hebdu 10 Soma owsiana 20 Li dziurawca 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie: rano i wieczorem. W razie zapalenia nerek, pijemy t herbat bez jagd jaowca.

Zestaw II Gg - kwiat 25 Tymianek 25 Korze pokrzywy 25 Korze pietruszki 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Skrzyp 50 Siemi konopii 30 Li mcznicy 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.
Zestaw IV Gg - kwiat 25 Li mcznicy 25 Jaowiec 25 Kora dbu 15 Pietruszka 5 Korze pokrzywy 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Zestaw V Gg - kwiat 15 Skrzyp 25 Tarnina 5 Strczki fasoli 25 Pokrzywa 20 Pietruszka - nasiona 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Nie podawa chorym na nerki. Zioa stosowa 21 dni.

Katar sienny Zestaw I wietlik kowy 35

121

Bluszczyk kurdybanek 35 Korze ywokostu 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Kwiat lipy 10 Rumianek 10 Bez - kwiat 10 Li jeyny 20 Jaowiec 20 Owoce maliny 20 Pioun 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Katar tchawicy Zestaw I Korze prawolazu 30 Li prawolazu 60 Korze lukrecji 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Li lazu dzikiego 40 Korze lazu 20 Podbia 10 Lukrecja 10 Kkol polny 10 Kwiat dziewanny 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw III Korze lazu dzikiego 30 Li podbiau 20 Bukwice 15 Korze lukrecji 5 Patki maku polnego 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw IV Oanka 35 Kbik sodyczki 35 Siemi lniane 30

122

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw V Li lazu dzikiego 40 Podbia 20 Kwiat lazu dzikiego 10 Kwiat malwy czarnej 15 Goryczka ta 15 yk zi w 3 filiankach wody gotowa do 2 filianek. Pi 3 filianki dziennie. Zestaw VI Miodunka lena 25 Marzanka wonna 25 Szawia 15 Dziurawiec 15 Li poziomki 10 Rumianek 10 yk zi w 3 filiankach wody gotowa do 2 filianek. Pi w ilociach 2-3 filianki dziennie. Zestaw VII Babka lancetowata 35 Pokrzywa 30 Krwawnik 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zioa stosowa 21 dni.

Katar uszu I. ania parowa gowy z kwiatw siennych w iloci 100 g. II. Zakrapianie ciep oliw.

Katar wiosenny Zestaw I Bierzeniec 20 Dziurawiec 20 Anyek 20 Miodunka 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 4 razy dziennie po 1/2 filianki z cukrem.

Zestaw II Li lazu dzikiego 25 Li dziewanny 25 Bez - kwiat 25 Malwa czarna 25

123

Odwarem (z 10 g zi na 1/4 l wody wrzcej) przecedzonym puka gardo.

Kpiele z zi (przy drgawkach, skurczach, osabieniu i wyczerpaniu nerwowym) Kpiele z zi wzmacniaj i orzewiaj nerwy przy bezwadach, niedowadach i sztywnociach reumatycznych oraz przy osabieniu oglnym po dugotrwaych i wyczerpujcych chorobach.

Zestaw I Rumianek 20 Lebiodka 20 Macierzanka 20 Lawenda 20 Rozmaryn 20 1/2 kg zi zagotowa w 3 l wody, przecedzi i doda do kpieli. Zestaw II Korze lubczyku 20 Pokrzywa 20 Kwiat sienny 20 Rumianek 20 Iga wierkowa 10 Skrzyp 10 1/2 zi naparzy w 4 l wrzcej wody i doda do kpieli, w ktrej chory pozostaje przez 1/2 godz. Kpiele te zalecane s przy gocu miniowym, take przy dnie i osabieniu oglnym. Zestaw III Li bazylii 35 Tymianek 35 Mita 30 1/2 zi naparzy w 4 l wrzcej wody i doda do kpieli, w ktrej chory pozostaje przez 1/2 godz. Kpiele te zalecane s przy gocu miniowym, dnie i osabieniu oglnym. Zestaw IV Kora dbu 100 1/2 kg kory dbowej naparzy w 4 l. wrzcej wody i doda do kpieli, w ktrej chory pozostaje przez 1/2 godz. Kpiele te zalecane s przy cierpieniach reumatycznych. Zestaw V Iga wierku 100 1/2 kg igie wierku naparzy w 4 l wrzcej wody i doda do kpieli, w ktrej chory pozostaje przez 1/2 godz. Kpiele te zalecane s przy sztywnociach reumatycznych. Zestaw VI Iga sosny 100 l kg igie sosny, gotowanych przez 1/2 godz. w 2 l wody i dodanych do kpieli, zalecamy wyczerpanym i chorym nerwowo.

124

Zestaw VII Rumianek 100 l kg rumianku dodajemy do kpieli; dziaa umierzajco w stanach skurczowych. Kpiele stosujemy 6 tygodni co 4 dzie.

Kolka (wiatry) Zestaw I Anyek 20 Koper woski 15 Pomornik grski 15 Majeranek 10 Rumianek 15 Dziewisi 15 Melisa 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Pdzi wiatry.

Zestaw II Rumianek 15 Dziewisi 20 Mita pieprzowa 15 Pioun 20 Kminek 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Pdzi wiatry. Zestaw III Rumianek 20 Jaowiec 40 Krwawnik 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek. Zestaw IV Li mity 30 Li melisy 30 Li pomaraczy 30 Kolendra 5 Koper woski 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy 1 pijemy herbat ciep w iloci do 2 filianek dziennie. Zestaw V Arnika 40 Rumianek 30 Anyek 15 Melisa 15

125

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Zioa stosowa 21 dni.

Koklusz - krztusiec Zestaw I Lebiodka 30 Rumianek 30 Koper woski 20 Skrka cytrynowa 10 Tymianek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3-4 filianek dziennie.

Zestaw II Korze szczawiu zwyczajnego 40 Korze rosiczki 40 Korze lukrecji 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3-4 filianki dziennie. Zestaw III Tysicznik 25 Srebrnik 25 Pomornik grny 10 Li orzecha 25 Kwiat lipy 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw IV Koper 20 Rozmaryn 20 Macierzanka 20 laz dziki 20 Tatarak 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep z cukrem po 1/2 yki kilka razy dziennie. Zestaw V Rzepik 25 Lebiodka 25 Srebrnik 25 Sodkogrza 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 razy dziennie po 1/2 filianki. Zestaw VI Szawia 20

126

Eukaliptus 20 Macierzanka 20 Li orzecha 20 Korze fioka lenego 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep z cukrem w iloci kilku filianek dziennie.

Zestaw VII Korze lazu dzikiego 20 Li podbiau 35 Kwiat malwy czarnej 10 Sodkogrza 25 Anyek 10 l yk zi w 3 filiankach wody wygotowa do 2 filianek. Pi 3 filianki dziennie. Dziaa wykrztunie.

Kontuzje okady Zestaw I Dziurawiec 15 Makwka polna 50 Bez 15 Rumianek 10 Tasznik pospolity 10 Zioa zagotowane w 1/2 l wody daj odwar, ktrego uywamy do letnich okadw.

Zestaw II Hyzop 20 Szanta zwyczajna 15 Rumianek 15 Ziele jaskcze 10 Szawia 15 Rumianek 25 Z odwaru tego sporzdzamy letnie okady, maczajc w nim chustk lnian.

Krew - oczyszczenie wiosenne Zestaw I Drewno jaowca 30 Korze opianu 30 Perz 15 Jagody jaowca 15 Lukrecja - korze 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

127

Zestaw II Tatarak 20 Kwiat muszkatoowy 20 Kb cytwaru 20 Oman wielki 20 Biedrzeniec 10 Lukrecja 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw VI Jaowiec 20 Tysicznik 10 Babka lancetowata 10 Skrzyp polny 15 Pokrzywa 10 Krwawnik 10 Storczyk biay 10 Pioun 5 Rozmaryn 5 Szawia l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw VII Tatarak 20 Li jeyny 20 Korze cytwaru 20 Oman wielki 15 Biedrzeniec 15 Sodkogrza 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zalecana ostrono w chorobach odka i nerek. Zestaw VIII Li mniszka 15 Krwawnik 15 Li jeyny 25 Przetacznik 20 Ziele drapacza 15 Tysicznik 10 Napar sporzdzony z l yki stoowej zi i 1/4 l. wody wrzcej, po naciganiu 10-minutowym naley pi 2 razy dziennie rano i wieczorem po 1/2 filianki. Zioa pi przez 6 tygodni.

Krgosup - ble z przemczenia Krwawnik 30 Kwiat lipy 20

128

Li porzeczki 10 Bazylia 10 Kozek lekarski 10 Korze cykorii 15 Korze goryczki 5 l yk stoow zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy 1 pijemy herbat ciep przed jedzeniem kilka razy dziennie.

Krgosup - ble reumatyczne Wilyna ciernista 20 Korze piwonii 20 Tatarak 20 Mita pieprzowa 20 Warzcha wodna 10 Rumianek 10 2 yki stoowe tej zi gotowa z szecioma filiankami wody. Herbat przecedzamy i pijemy poow rano, drug poow przed kadzeniem si do snu. Krwawienie (krwotok) z nosa Kora dbu 50 Babka lancetowata 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Krwawnice (hemoroidy) Zestaw I Li pokrzywy 20 Szanta zwyczajna 20 Patki ry biaej 20 Szczaw zwyczajny 20 Krwawnik 10 Storczyk biay 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zalecana jest ostronoci przy uywaniu tej herbaty.

Zestaw II Krwawnik 35 Szanta zwyczajna 20 Pokrzywa 35 Mniszek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

129

Zestaw III Krwawnik 90 Dziewanna 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw IV Jaskcze ziele 30 Babka lancetowata 30 Lilia wodna 20 Dziewiciornik 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw V Jaowiec 35 Babka lancetowata 20 Podbia 15 Drzewianka 20 Dziewiciornik 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zalecana jest ostrono przy uywaniu tej herbaty. Zestaw VI Podrnik 20 Krwawnik 20 Li pokrzywy 20 Storczyk biay 20 Mniszek lekarski 10 Oman wielki 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3-4 filianek dziennie. Zestaw VII Podrnik 20 Pioun 10 Lilia wodna 10 Dymnica 10 Patki ry biaej 10 Szanta zwyczajna 10 Perz - korze 10 Babimr 10 Stokrotka biaa 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zioa stosowa przez 21 dni.

130

Krwotoki jelitowe Skrzyp polny 25 Tasznik 25 Krwawnik 25 Drzewianka 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy. Wedug potrzeby podajemy napar 3 razy dziennie.

Krwotoki maciczne i nadmierne miesiczkowanie Zestaw I Tatarak 20 Li pokrzywy 20 Rdest ptasi 15 Ziele witojaskie 15 Ziele nawoci 15 Babka lancetowata 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Rojownik 30 Skrzyp 30 Jedlinka 20 Podrnik 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianki dziennie. Zioa pi 7 dni przed okresem.

Krzywica Zestaw I Li orzecha woskiego 35 Marzanna wonna 35 Kora dbu 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Li orzecha 25 Kora dbu 25 Szakak dziki 25 Kora wierzby biaej 25 1 yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

131

Lewatywa Zestaw I Li lazu dzikiego 30 Skrzyp polny 30 Rumianek 20 Siemi lniane 20 2 yki zi zaparzy 1 l wody wrzcej i po 10-minutowym naciganiu - wlewa ciepy odwar hegarem do odbytnicy.

Zestaw II Ziele mniszka 30 Kora dbu 15 Korze mniszka 15 Jaskcze ziele 15 Szanta 15 Rumianek 10 1/2 yki zi zaparzy 1 l wody wrzcej i po 10-minutowym naciganiu wlewa ciepy odwar do odbytnicy.

Liszaje Zestaw I Trdownik 20 Rukwia 20 Dziewanna 20 Mniszek 20 Korze cykorii 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie po jedzeniu.

Zestaw II Dymnica 30 Konitrud 30 Dziewanna 15 Rozmaryn 10 Jaskcze ziele 10 Sodkogrza l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki dziennie.

aknienie brak Zestaw I Pioun 25 Arcydzigiel 25 Szawia 30 Jaowiec 10 Podrnik 10

132

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep co 2 godziny po l yce stoowej. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

Zestaw II Skrka pomaraczowa 30 Kruszyna 35 Senes - owoce 34 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. W razie wystpowania biegunki przerwa kuracj. Zestaw III Li piounu 30 Bobrek trjlistny 30 Korze tataraku 5 Goryczka ta 5 Tysicznik 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep przed jedzeniem. Nie wolno podawa tej herbaty kobietom w ciy. Zestaw IV Pioun 20 Tysicznik 20 Skrka pomaraczowa 20 Bobrek trjlistny 10 Korze tataraku 10 Korze goryczki 10 Cynamon - kora 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep przed jedzeniem. Nie wolno podawa tej herbaty kobietom w ciy Zioa naley pi przez 14 dni.

upie Zestaw I Rozmaryn 100 Wosy my wod z odwarem rozmarynu, powstaym przez zalanie 50 g rozmarynu wrzc wod (napar jest gotowy po naciganiu 10-minutowym).

Zestaw II Papro 100 1-2 gazek paproci gotowa w 2/3 l wody i 1/3 l wina. Zestaw III Bobrek trjlistny 35 Przetacznik 25 Skrzyp 40

133

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Ponadto zbada i leczy przyczyn choroby.

Zestaw IV Pokrzywa 35 Korze opianu 20 Rumianek 15 Li jeyny 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3-4 filianek dziennie. Ponadto zbada i leczy przyczyn choroby.

uszczyca (rybia skra, rybia uska) Kora wierzby 40 Rosiczka 40 Bratek polny - kwiat 20 yk stoow zi naparzy w 1/4 l wody, po naciganiu przez 10 minut przecedzi. W naparze tym namoczy rcznik lniany, wykrci i przykada do miejsc chorych. ydki skurcze Zestaw I Kozek lekarski 15 Anyek 20 Tysicznik 15 Mak polny 20 Li mcznicy 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Tysicznik 15 Rozmaryn 20 Chmiel 10 Lebiodka 45 Korze fioka polnego 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Li melisy 25 Korze kozika 25 Kwiat rumianku 25 Li poziomki 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat w iloci 3 filianek dziennie.

134

Zestaw IV Rumianek 30 Dziewanna 30 Krwawnik 20 Li poziomki 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzi i pi 3 filianki dziennie. Zioa pi 21 dni.

Mdoci Omdlaemu dajemy pod nos do wchania roztarte licie mity wodnej albo: cebul pokrajan w talarki albo:10-15 kropli nastoju spirytusowego z korzenia goryczki albo:10-15 kropli nastoju spirytusowego z korzenia tataraku albo mieszanin: Melisa 40 Skrka cytrynowa 40 Gaka muszkatoowa 10 Cynamon 5 Godziki 5 Zioa gotujemy w 1/4 l wody i po dodaniu 1/4 l spirytusu destylujemy j na socu a do wyklarowania. Podajemy 4 yki dziennie.

Miadyca Zestaw I Korze biedrzeca 15 Korze trawy lenej 15 Kora szkaka 15 Szawia 10 Lebiodka 10 Li jemioy 10 Strczki fasoli 5 Kwiat lawendy 5 Szanta zwyczajna 5 Drewno sasafrasu 5 Rosiczka 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat rano na czczo oraz wieczorem 1/2 godz. po jedzeniu l filiank. Pi bez cukru.

Zestaw II Krwawnik 15 Perz 15 Morszczyn 20 Szakak - owoc 25 Wilyna ciernista 10 Malwa czarna 5 Drewno sandaowe 10

135

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Miesiczka skpa Zestaw I Melisa 20 Janowiec 15 Rumianek 15 Dymnica 15 Majeranek 15 Ruta ogrodowa 10 Szczaw zwyczajny 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Kolendra 25 Kb mistrzowca 20 Krwawnik 15 Li akacji 15 Babka lancetowata 15 Glistewnik 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw III Mikoajek 30 Melisa 30 Goryczka ta 20 Li akacji 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw IV Li mity 30 Li melisy 30 Li pomaraczy 15 Malwa czarna 20 Koper woski 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw V Rumianek 30 Ziele jaskcze 30 Krwawnik 20 Babka lancetowata 20

136

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10- 15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw VI Ziele witojaskie 30 Ruta ogrodowa 30 Szanta 20 Konitrud 10 Kora kaliny 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw VII Dziewiciomik 20 Koper woski 20 Czarciks 20 Orliki biae 20 Drewno sarsaparylanowe 10 Piwonia 5 Bazylia l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zioa pi 7 dni przed okresem.

Migdaki - zapalenie Zestaw I Li lazu 20 lazik leny 20 Rumianek 15 Bez - kwiat 10 Dziewanna 15 Miodunka lena 10 Skrka pomaraczowa 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

Zestaw II Krwawnik 25 Skrzyp polny 25 Rumianek 25 Szawia 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zestaw III Podrnik 30 Li gowienki 20 Szawia 20

137

Boa trawa 20 Korze drzewianki 10 Odwar z l yki zi i 1/4 l wody po 30-minutowym naciganiu suy jedynie do pukania garda.

Zestaw IV Korze drzewianki 30 Szawia 20 Skrzyp polny 20 Kora dbu 20 Bez - kwiat 10 l yka zi naparzona w 1/4 l wody daje napar, ktry po 10-minutowym naciganiu i po przecedzeniu suy jedynie do pukania garda.

Migrena Zestaw I Korze lukrecji 30 Pierwiosnek 25 Szczaw zwyczajny 15 Bez - kwiat 15 Goryczka ta 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Wskutek zawartoci goryczki nie wolno podawa tej herbaty kobietom w ciy.

Zestaw II Babka lancetowata 30 Rumianek 30 Kwiat lipy 20 Ruta ogrodowa 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Zestaw III Kwiat lipy 20 Korze piwonii 20 Szczaw zwyczajny 20 Korze kozika 10 Goryczka ta 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Nie wolno podawa tej herbaty kobietom w ciy. Zioa pi 21 dni. Zestaw IV Koper 20 Kozek lekarski 20 Jagody jaowca 20 Krwawnik 40

138

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

Zestaw V Rumianek 20 Li jeyny 15 Kozek lekarski 20 Krwawnik 15 Babka lancetowata 25 Lawenda 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

Mocz Zestaw l Jagoda jaowca 50 Siemi pietruszki 25 Korze wilyny ciernistej 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Zestaw II Skrzyp 30 Lubczyk - korze 10 Mniszek lekarski 20 Wilyna ciernista 20 Jagoda jaowca 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Mocz z krwi Zestaw I Dziurawiec 20 Nagietek 20 Ptasie oczko 15 Janowiec 15 Dymnica 15 Ruta murowa 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem.

139

Zestaw III Skrzyp 25 Ziele witojaskie 25 Dziurawiec 20 Jaskcze ziele 20 Nagietek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Moczenie nocne i niedomagania nerwowe Zestaw I Krwawnik 30 Bertram 30 Rzepik 20 Ziele witojaskie 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianki dziennie.

Zestaw II Mcznica lekarska 50 Krwawnik 30 Tysicznik 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Herbaty nie podawa wieczorem. Zestaw III Babka lancetowata 45 Drzewianka 35 Skrzyp 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Napar podajemy 3 razy po 3 yki stoowe dziennie. Herbaty nie podawa wieczorem. Zestaw IV Kora dbu 30 Krwawnik 20 Rzepik 20 Rumianek 10 Mcznica lekarska 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy Napar podajemy 3 razy po 3 yki stoowe dziennie. Herbaty nie podawa wieczorem. Zioa pi przez 12 dni.

140

Nerki zapalenie Zestaw I Babimor 20 Chmiel 20 Lubczyk 15 Li mcznicy 15 Skrzyp 15 Prawolaz 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem.

Zestaw II Li brzozy 20 Gg - kwiat 20 Ziele witojaskie 15 Wilyna ciernista 15 Bazylia 10 Bodziszek cuchncy 10 Korze cykorii 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw III Rumianek 15 Li brzozy 15 Gg - kwiat 10 Storczyk biay 15 Wilyna ciernista 10 Bazylia 10 Czarna jagoda 10 Korze cykorii 10 Stokrotka biaa 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw IV (rodek moczopdny) Owoc gogu 100 Owoce gogu gotowa w 1/4 l wody przez 10 minut, nastpnie przecedzi herbat i pi 1-2 filianek dziennie. Zioa pi przez 21 dni.

Nerwica serca Zestaw I Kozek lekarski 10 Li maliny 30 Kuklik godzikowy 10 Melisa 10 Mita pieprzowa 10 Pioun 10

141

Li pomaraczy 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Herbata dziaa uspokajajco.

Zestaw II Mita pieprzowa 60 Li oleandra 40 2,5 yki stoowej zi zala 1,5 l wrzcej wody. Po ostygniciu wypi herbat w przecigu 2 godz. Zioa stosowa przez 21 dni.

Nerwoble Zestaw l Rumianek 25 Li poziomki 25 Ziele jaskcze 25 Krwawnik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Podrnik 25 Mita pieprzowa 10 Kwiat lipy 20 Rumianek 15 Kozek lekarski 10 Li jeyny 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zioa stosowa przez 12 dni.

Nerwy Zestaw l Kozek lekarski 50 Bobrek trjlistny 30 Mita 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat w iloci l filianki na zimno przed spaniem.

Zestaw II Rumianek 20 Melisa 20 Kozek lekarski 20 Bertram 20 Marzanna wonna 10 Goryczka ta 10

142

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy w iloci l filianki rano i wieczorem. Nie podawa kobietom w ciy.

Zestaw III Patki ry 30 Kozek lekarski 25 Ruta murowa 20 Rozmaryn 15 Krwawnik 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw IV Kokornak 10 Li mirtu 10 Goryczka ta 10 Bobrek 10 Li fioka polnego 10 Tysicznik 20 Pierwiosnek biay 20 Bertram 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Nie podawa kobietom w ciy. Zioa stosowa przez 21 dni.

Nerwy - stan zapalny Zestaw I Kozek lekarski 15 Arcydzigiel 15 Kminek 15 Jasieniec - li 15 Kwiat topoli 10 Rumianek 10 Chmiel 10 Ogrecznik 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy kilka filianek dziennie z cukrem i cytryn.

Zestaw II Miodunka lena 25 Li oyny 25 Kozek lekarski 20 Rozmaryn 10 Krwawnik 10 Ruta 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem.

143

Zestaw III Mita pieprzowa 10 Rozmaryn 20 Melisa 10 Ruta 10 Kozek lekarski 20 Storczyk biay 20 Rdest ptasi 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy Napar podajemy do picia 3 razy dziennie po 2 yki stoowe. Zestaw IV Mita 10 Storczyk biay 20 Ruta 5 Pierwiosnek biay 5 Korze fioka polnego 10 Krwawnik 30 Pioun 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa kobietom w ciy. Zestaw V Pierwiosnek 35 Korze fioka polnego 30 Rozmaryn 20 Storczyk biay 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa kobietom w ciy. Zioa pi przez 21 dni.

Neuralgina midzyebrowa (nerwobl) Zestaw I Li jeyny 20 Mita pieprzowa 15 Lebiodka 20 Kwiat lipy 10 Krwawnik 20 Rumianek 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Ziele jaskcze 25 Rumianek 75 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

144

Neurastenia (osabienie nerww) Zestaw I Krwawnik 25 Li poziomki 10 Majeranek 15 Igliwie sosny 20 Pierwiosnek biay 5 Podrnik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Kozek lekarski 10 Li jeyny 15 Korze godzika 10 Li poziomki 15 Mita pieprzowa 15 Storczyk biay 10 Li pomaraczy 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody. Napar stoi ca noc, a rano pijemy l filiank. Zestaw III Melisa 15 Kozek 15 Majeranek 15 Li oyny 30 Wrzos 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Nie podawa kobietom w ciy.

Nasieniotok Kolendra 40 Czarna jagoda 40 Kbki sodyczki 15 Korze lukrecji 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki przed pooeniem si na spoczynek.

Nieyt nosa - katar Zestaw I Rumianek 25 Kwiat lipy 25 Szawia 25 Li mity 25

145

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i przepukujemy nos letnim odwarem.

Zestaw II Rumianek 10 Bluszczyk kurdybanek 25 Szawia 35 Rozmaryn 15 Bez czarny - owoc 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy 1 pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Kuracja wymaga 300 g zi. Zestaw III wietlik kowy 20 Korze fioka polnego 20 Pioun 20 Siemi lniane 20 Anyek 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie, przez kilka dni pod rzd. Kuracja wymaga 300 g zi. Zestaw IV Skrzyp 35 wietlik 35 Korze kobylaka 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Nieyt oskrzeli i puc Zestaw I Siemi lniane 20 Dziewanna 20 Oanka 10 Korze prawolazu 10 Li podbiau 10 Bluszczyk ziemny 10 Kbki sodyczki 10 Mech islandzki 5 Podbia 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Any 15 Kwiat malwy 15 Korze lazu 20

146

Wos Matki Boej 5 Hyzop lekarski 5 Jzyczki polne 10 Podbia 10 Pokrzywa 10 Lukrecja - korze 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw III Podbia 20 Bez - kwiat 20 Jzyczki polne 20 Lukrecja 10 Kwiat lazu 10 Koper woski 10 Bawatek polny 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw IV Poziewnik 20 Ruta 20 Podbia 20 Mech islandzki 10 Lukrecja 10 Koper wodny 10 Any 5 Ziele jaskcze 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zioa stosowa 6 tygodni.

Nogi - obrzk Zestaw I Melisa 100 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw 11 Rozmaryn 100 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Ziele jaskcze 100 3 yki korzenia moczy w 1/21 wina, pi 2 kieliszki dziennie 20 g mikstury. Zestaw IV (kpiele)

147

Rozmaryn 100 100 g rozmarynu zala litrem wrzcej wody, po 30 minutach nacigania napar ten przecedzamy i dodajemy do kpieli.

Zestaw V Podbia 20 Storczyk biay 20 Rozmaryn 20 Skrzyp polny 20 Jaowiec 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Nie podawa chorym na nerki.

Obrzki oglne Chmiel 30 Rumianek 20 Kwiat lawendy 20 Rozmaryn 10 Macierzanka 10 Wrotycz 10 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

Obrzki ropne okady Podbia 40 laz dziki 40 Dziewanna 10 Siemi lniane 10 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

Obrzki zapalne okady Chmiel 35 Rumianek 25 Lawenda 10 Rozmaryn 20 Kwiat wrotyczu 10 Zioa zagotowa w 1/2 l wody: w ciepym odwarze moczy chustk lnian, wykrci i przykada na miejsca bolce; mokry okad przykrywamy chustk wenian.

148

Oczyszczenie krwi (kuracja wiosenna) Zestaw I Mniszek lekarski 25 Podrnik 25 Tasznik 25 Koper woski 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Zestaw II Pioun 25 Szawia 25 Skrzyp 25 Kwiat tarniny 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw III Drewno jaowca 30 Korze opianu 20 Turzyca 20 Jagoda jaowca 20 Lukrecja 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw IV Krwawnik 20 Rdest ptasi 10 Rzepika 10 Szkak - owoc 10 Li poziomki 10 Tysicznik 10 Bratek polny 10 Mniszek lekarski 10 Czarna jagoda 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw V Korze lubczyka 20 Kwiat tarniny 20 Kwiat bzu czarnego 15 Tasznik 15 Ziele witojaskie 10 Krwawnik 10 Jagoda szakaka 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

149

Zestaw VI Kwiat tarnina 20 Tasznik 20 Marzanna wonna 20 Storczyk biay 20 Korze kopru woskiego 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw VII Korze cykorii 30 Perz 30 Mniszek 10 Nasiona kopru woskiego 15 Li maliny 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw VIII Miesiczek 5 Malwa czarna 5 Jaowiec 10 Drewno sandaowe 10 Bratek polny 10 Li orzecha 10 Krwawnik 10 Strczki fasoli 10 Kruszyna - kora 15 Pokrzywa 10 Mniszek lekarski 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Herbat podajemy rano na czczo i wieczorem przed snem w iloci l filianki. Zestaw IX Li brzozy 50 Bez - kwiat 10 Pokrzywa 30 Tarnina - kwiat 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.
Zestaw X Pomornik 20 Tarnina - kwiat 10 Tasznik 20 Bez - kwiat 10 Storczyk biay 15 Krwawnik 20 Szkak - owoc 5

150

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie, dzieciom - poow. Zestaw XI Tysicznik 50 Drapacz lekarski 25 Krwawnik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw XII Jaowiec 10 Bawatek polny 5 Li orzecha 15 Kozek lekarski 20 Goryczka ta 15 Tysicznik 10 Sodkogrza 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy po niadaniu i po obiedzie w iloci l filianki. Nie podawa kobietom w ciy. Zioa pi 6 tygodni od marca na przedwioniu.

Odra Pokj zaciemni albo: soku malinowego na szklank wody albo: soku winiowego na szklank wody albo: soku cytrynowego na szklank wody.

Zestaw I Melisa 100 5 g melisy zala 1/41 wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat w iloci l filianki dziennie. Zestaw II Korze mniszka lekarskiego 66 Mniszek lekarski 34 Zioa gotujemy przez 15 minut w 1 l wody, pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Zestaw III Kwiat lipy 20 Li maliny 30 Czarciks 20 Krwawnik 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat kilka razy dziennie po 1/2 filianki. Zestaw IV Boa trawa 35

151

Li jeyny 20 Kwiat lipy 15 Pioun 10 Rumianek 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw V Kwiat lipy 30 Krwawnik 40 Sodkogrza 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Stosowa: l yk co godzin. Zestaw VI Koper 30 Li maliny 20 Srebrnik 30 Rumianek 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3-4 filianek dziennie.

Odmroenia Zestaw l (gorce kpiele) Kora dbu 100 3 yki kory dbu gotujemy w l filiance wody, a do wyparowania poowy; wystarcza na l litr kpieli. Zestaw II Mcznica lekarska 50 Boa trawa 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy 1 pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw III Kora dbu 90 Kora wierzby biaej 10 2 yki zi zala l filiank wody wrzcej i gotowa a pozostanie 1/2 filianki; po przecedzeniu podajemy odwar do kpieli. Ilo ta wystarczy na l litr kpieli.

Okostna - zapalenie Rumianek 20 Boa trawa 50 Li mcznicy 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

152

Omdlenie Zestaw l Goryczka ta 15 Rumianek 20 Kminek 15 Macierzanka 20 Rozmaryn 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa kobietom w ciy.

Zestaw II Li maliny 20 Rumianek 15 Jaowiec 30 Pioun 20 Mita 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Oparzenia Zaczerwienion skr posypujemy krochmalem lub smarujemy oliw lub innym tuszczem. Silniejsze oparzenia okadamy: 1. mieszanin z oleju lnianego i wody wapiennej w rwnych czciach 2. surowymi tartymi ziemniakami 3. maci z oczaru.

Zestaw I Rumianek 15 Li brzozy 20 Jaowiec 30 Wrotycz 25 Korze fioka lenego 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Chorym na nerki podajemy herbat bez jaowca. Zestaw II Pomornik grny 5 Jaowiec 50 Owoce jeyny 10 Korze fioka lenego 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Chorym na nerki podajemy herbat bez jaowca.

153

Ospa wietrzna Zestaw I Koper 20 Kwiat lipy 15 Kruszyna 35 Macierzanka 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Boa trawa 35 Jaowiec 30 Krwawnik 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Otarcia okady Zestaw I Tysicznik 40 Krwawnik 30 Bluszczyk kudrybanek 15 Bobrek trjlistny 15 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

Zestaw II Li czarciksu 20 Korze czarciksu 20 Rzepik 20 Ziele nawoci 20 Tasznik 20 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

Otyo Zestaw I Jagoda jaowca 5 Jagoda czarna 5 Podbia 10 Lukrecja 10 Dziewanna 10 Gg - kwiat 10 Korze lubczyka 10 Li senesowy 20 Kora szkaka 20

154

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie.

Zestaw II Rumianek 10 Kwiat lipy 10 Bez - kwiat 10 Li pokrzywy 30 Mita 30 Szkak - owoc 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy 1 pijemy herbat rano gorc w iloci 2 filianek, na zimno dalsze 2 filianki w cigu dnia. Zestaw III Li orzecha woskiego 10 Skrzyp 10 Li brzozy 10 Drewno sasafrasowe 60 Kora szkaka 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Nie stosowa przy cukrzycy. Zestaw IV Kruszyna 30 Morszczyn 30 Li jeyny 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy na czczo 2 filianki gorcej herbaty, nastpnie w cigu dnia kolejne 2 filianki na zimno.
Oprcz tego: 1. Rytmiczna gimnastyka 2. Gbokie oddychanie 3. Dieta jarska (surowe jarzyny i owoce) Zioa pi 6 tygodni.

Parali Zestaw l Bukwica 35 Rozmaryn 15 Jagoda jaowca 15 Pomornik 15 Szawia 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. W razie zapalenia nerek pi herbat bez jagd jaowca.

155

Zestaw II Szczaw zwyczajny 30 Biedrzeniec 25 Rozmaryn 20 Korze tataraku 15 Jagoda jaowca 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. W razie zapalenia nerek pi herbat bez jagd jaowca.

Padaczka (epilepsja, choroba w. Walentego) Zestaw I Mniszek lekarski 30 Konwalia 25 Korze piwonii biaej 20 Ruta murowa 15 Li pokrzywy 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie.

Zestaw II Kozek lekarski 30 Li pokrzywy 30 Lilia wodna biaa 20 Pomornik 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Babimor 25 Bylica - pioun 20 Korze piwonii biaej 10 Mniszek lekarski 15 Li jemioy 15 Korze mijowca 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie (4 razy dziennie po 1/2 filianki). Chory powinien te stosowa kilka ykw przed napadem, ktrego nadejcie przeczuwa. Zestaw IV Melisa 30 Szczaw zwyczajny 20 Bylica - pioun 15 Korze kopru 15 Stokrotka 10 Lilia wodna 10

156

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie (4 razy dziennie po 1/2 filianki). Chory te powinien stosowa kilka ykw przed napadem.

Zestaw V Bukwica 10 Szawia 20 Lebiodka 10 Melisa 20 Szczaw zwyczajny 20 Dziurawiec 10 Korze kopru 5 Stokrotka biaa 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie (najlepiej 4 razy dziennie po 1/2 filianki). Oprcz tego podajemy choremu herbat przed napadem. Zestaw VI Kozek 25 Jemioa 15 Pokrzywa 35 laz dziki 10 Pomornik 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw VII Jemioa 30 Skrzyp polny 30 Kozek lekarski 10 Pioun 20 laz dziki 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody: po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zioa pi 6 tygodni, przerwa 9 dni i powtrzy 2 razy do roku po 6 tygodni.

Parkinsona choroba Zestaw I Kozek lekarski 15 Pioun Bobrek 30 Li jeyny ciernistej 25 Mita pieprzowa 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i podajemy do picia przed snem l yk na filiank wody Nie podawa kobietom w ciy.

157

Zestaw II Chmiel 15 Majeranek 15 Korze fioka polnego 20 Jaowiec 30 Rumianek 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.
Paznokie wronity Zestaw I Rumianek 20 Soma owsiana 40 Kwiat sienny 40 100 g zi zala 2 l wrzcej wody. Odwar ten dodajemy do kpieli.

Zestaw II Li dbu 35 Soma owsiana 30 Kora dbu 35 100 g zi zala 2 l wrzcej wody. Odwar ten dodajemy do kpieli.

Piegi Zestaw I Rumianek 15 Kruszyna 35 Jaowiec 30 Krwawnik 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Zestaw II Pierwiosnek 40 Szawia 60 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Piersi - brak pokarmu Zestaw I Koper woski 50 Anyek 25 Nasiona koperku 25 l yeczk zi na l filiank wody, naparzy. Pi rano na czczo l filiank.

158

Zestaw II Koper woski 30 Nasiona koperku 35 Korze lukrecji 35 l yeczk zi na l filiank wody, naparzy. Pi rano na czczo l filiank.

Pcherz moczowy - skurcze Zestaw I Korze fioka polnego 20 Korze piwonii biaej 20 Korze wilyny 20 Skrzyp 20 Kolendra 10 Lilia wodna biaa 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Glistewnik 25 Bodziszek cuchncy 25 Skrzyp 15 Li pokrzywy 20 Tasznik 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki, rozdzielonej na 3 porcje dziennie. Zestaw III Skrzyp 15 Ruta 15 Fioek polny 15 Skrzyp 15 Wilyna ciernista 15 Piwonia biaa 10 Kolendra - owoc 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw IV Mcznica 30 Li brzozy 30 Lubczyk - korze 10 Jaowiec - owoc 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw V Babimor 30

159

Li brzozy 30 Korze lubczyku 30 Jagoda jaowca 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. W przypadku zapalenia nerek podawa herbat bez jagd jaowca. Zioa pi przez 14 dni.

Pcherz - nowotwr Kwiat lipy 15 Bez - kwiat 15 Kwiat dziurawca 20 Li jeyny 35 Rumianek 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 3 razy dziennie po 1/2 filianki przed jedzeniem.

Pcherzyca ropna Zestaw I Bratek polny 25 Tasznik 40 Pomornik 10 Bez - kwiat 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Ponadto leczy miejscowo.

Zestaw II Jaowiec 50 Pokrzywa 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Ponadto leczy miejscowo.

Piasek moczowy Zestaw I Wilyna ciernista 50 Nawo pospolita 20 Rzepik 15 Lubczyk 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Zestaw II Lubczyk 30 Wilyna ciernista 30 Lukrecja 20

160

Jagoda jaowca 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. W razie zapalenia nerek pi herbat bez jagd jaowca. Zioa pi 21 dni.

Plamy na twarzy Smarujemy na noc dojrzaymi truskawkami, dzieciom dajemy pi co godzin 1/2 yki odwaru z orlikw. Sposb przyrzdzania: 1/2 yki stoowej zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy.

Plamy te i piegi Usuwamy myjc twarz sokiem wyciskanym z lilii.

Pokrzywka Zestaw I Krwawnik 35 Kwiat lipy 30 Jaowiec 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Zestaw II Pokrzywa 50 Jaowiec 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Polipy nosa Zestaw I Boa trawa 35 Skrzyp 30 Krwawnik 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Wskazana jest operacja.

Zestaw II Boa trawa 50 Rumianek 25

161

Tysicznik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Wskazana jest operacja.

Porost wosw Smarowa i naciera skr gowy sokiem z czosnku albo: sokiem z korzeni tataraku albo: nalewk spirytusow z pokrzyw (kilka dni moczy pokrzyw w spirytusie) albo: zmywa gow odwarem (gotowa 10 min.) z korzenia opianu

Zestaw Kminek 30 Anyek 30 Tatarak 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy rano na czczo l filiank odwaru.

Postrza ldwiowy Zestaw I (rodek napotny) Korze dzigla 10 Rumianek 15 Kwiat lipy 10 Kwiat bzu czarnego 15 Dziewanna 20 Jaowiec 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie.

Zestaw II (rodek napotny) Boa trawa 25 Kwiat lipy 25 Pokrzywa 25 Nostrzyk zoty 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Poty - rodki napotne Zestaw I Jagoda jaowca 50 Nasiona pietruszki 25 Korze wilyny ciernistej 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

162

Zestaw II Kwiat bzu czarnego 50 Kwiat lipy 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zestaw III Arcydzigiel 40 Rumianek 30 Dziewanna 15 Bobrek trjlistny 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zestaw IV Kwiat lipy 30 Krwawnik 25 Bez - kwiat 25 Dziewanna 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek przed spaniem. Nie podawa naparu przy gorczce. Zestaw V Kwiat lipy 10 Bez - kwiat 10 Szawia 20 Pioun 20 Krwawnik 20 Pokrzywa 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek przed snem. Nie podawa naparu przy gorczce. Zestaw VI Anyek 20 Krwawnik 40 Bez - kwiat 20 Kwiat lipy 10 Rumianek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek przed poceniem.

Prchnica zbw Zestaw I Warzcha 35 Kora dbu 35 Nostrzyk 30

163

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Wskazane leczenie u dentysty.

Zestaw II Skrzyp 50 Warzcha wodna 35 Rumianek 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Wskazane leczenie u dentysty. Zestaw III Korze sarsaparylanowy 40 Pierwiosnek 35 Kora dbu 15 Korze opianu 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zioa pi do ustpienia choroby.

Ppasiec Zestaw I Szawia 25 Rumianek 10 Kora dbu 20 Nostrzyk zoty 35 Kwiat lipy 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Jaowiec 35 Boa trawa 35 Soma owsiana 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Puchlina brzuszna Zestaw I Bez - kwiat 35 Jaowiec 35 Ziele lnu 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

164

Zestaw II Li brzozy 30 Skrzyp 20 Jagoda jaowca 20 Li mcznicy 20 Biedrzeniec 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

Puchlina opucnej (woda w worku pucnym) Lubczyk 10 Korze sodkogrzy 35 Wilyna ciernista 20 Jaowiec 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki.

Puchlina wodna Zestaw I Korze hebdu 25 Skrzyp 25 Rozmaryn 15 Pokrzywa 15 Podbia 10 Korze pietruszki 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Hebd 20 Gg - kwiat 20 Rozmaryn 15 Tasznik 15 Ziele witojaskie 15 Jagoda czarna 10 Ziele nawoci 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Pi bez cukru.

Rany Zestaw I Skrzyp 25 Rumianek 25

165

Boa trawa 25 Pomornik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Ponadto ran opatrzy i leczy miejscowo.

Zestaw II Tysicznik 15 Krwawnik 35 Bluszczyk kurdybanek 15 Bobrek trjlistny 35 Zioa zagotowa w 1/21 wody; w ciepym odwarze macza chustk lnian, wykrci i przykada na miejscu bolce bez okadu suchego na wierzchu.

Rce - pocenie Zestaw I (kpiele soneczne) Kora dbu 100

Zestaw II (kpiele soneczne) Kora brzozy 100 Zestaw III Pomornik grny 5 Szawia 30 Szkak - kwiat 35 Kora dbu 20 Bez - kwiat 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw IV Bez - kwiat 15 Podrnik 35 Pierwiosnek biay 15 Korze dbu 20 Koper 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw V Co 2 godz. pi kieliszek wywaru szawii zmieszanej z moszczem winnym.

Nagniotki Przykada kawaki surowej cebuli albo; kawaki wieej cytryny albo;

166

kpa nogi kilka razy dziennie w odwarze z korzenia liliowego, gotowanego w winie po 3dniowym naciganiu.

Ra i rodki napotne Zewntrzne okady z naparu zi: Siemi lniane 20 Szawia 20 laz dziki 15 Ziele witojaskie 15 Kwiat lawendy 15 Rozmaryn 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie.

Ryczka Zestaw I Krwawnik 30 Li maliny 30 Czarciks 20 Kwiat lipy 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy po 1/2 filianki kilka razy dziennie. rodek napotny.

Zestaw II Krwawnik 20 Rumianek 20 Owoc szkaku 20 Koper woski 20 Szawia 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Stosowa ostronie z uwagi na obecno szkaka.

Rumie (zaczerwienienie) nosa Zestaw I Boa trawa 35 Jaowiec 35 Pietruszka 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy podranieniu nerek.

Zestaw II Kora kruszyny 20

167

Li tarniny 20 Li senesu 20 Kwiat lipy 10 Bez - kwiat 10 Kwiat akacji 10 Anyek 5 Koper 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy podranieniu nerek.

Rwa kulszowa (ischias) Zestaw I Bluszczyk kurdybanek 20 Wilyna ciernista 20 lazwka 20 Wrotycz 20 Szczaw zwyczajny 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie.

Zestaw II Dziewanna 30 Krwawnik 20 Tasznik 25 Podrnik 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Zestaw III Bluszczyk kurdybanek 20 Wilyna ciernista 20 Li topoli czarnej 20 Wrotycz 20 Szczaw zwyczajny 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zioa pi 6 tygodni.

Rwa twarzowa Zestaw l Kwiat bzu czarnego 10 Kwiat lipy 15 Rzepik 10 Arcydzigiel 15 Rumianek 10 Dziewanna 15

168

Bobrek trjlistny 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek przed poceniem. rodek napotny.

Zestaw II Jagoda jaowca 50 Skrzyp 20 Siemi pietruszki 15 Korze wilyny ciernistej 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy 2-3 filianki przed poceniem. rodek napotny. Nie podawa przy podranieniu nerek.

Rzeczka ostra lazwka 35 Ziele witojaskie 35 Jagoda jaowca 15 Korze opianu 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Schudnicie Krwawnik 30 Kozek lekarski 35 Pierwiosnek biay 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Sen - niepokj Zestaw I Rumianek 15 Krwawnik 20 Mita pieprzowa 15 Tysicznik 15 Pioun 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Rumianek 20 Anyek 15 Kozek lekarski 35 Krwawnik 15 Kruszyna - kora 15

169

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw III Korze tataraku 50 Jagoda jaowca 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa chorym na nerki. Zestaw IV Koper woski 30 Kminek 30 Anyek 20 Kozek lekarski 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Napar pi przed snem. Zioa stosowa 12 dni.

Spojwki oczne - zapalenie Zestaw I wietlik kowy 40 Babka lancetowata 30 Koper woski 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i wkraplamy odwar do oczu rano i wieczorem. Zestaw II Ruta murowa 50 Mniszek lekarski 25 Patki ry biaej 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i wkraplamy odwar do oczu rano i wieczorem.

Zestaw III Li maliny 30 Mniszek lekarski 20 Li orzecha woskiego 20 Li ry biaej 10 Korze drzewianki 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i wkraplamy ten odwar po kilka kropli rano i wieczorem.
Stuczenia okady Zestaw I Hyzop lekarski 20 Szanta zwyczajna 20 Macierzanka 10

170

Lebiodka 15 Ruta 15 Szawia 20 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci daa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

Zestaw II Gwka maku polnego 60 Perz 15 Kwiat bzu 15 Rumianek 10 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch. Zestaw III Rumianek 10 Hyzoplek 20 Szanta zwyczajna 15 Lebiodka 10 Ruta 10 Szawia 10 Orliki biae 10 Dziewiciornik 10 Pomornik 5 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

System nerwowy (osabienie) Zestaw I Lubczyk - korze 20 Mita wodna 15 Kwiat lipy 20 Przecznik 15 Pietruszka 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

Zestaw II Kozek lekarski 20 Rumianek 20 Li maliny 30 Jaowiec 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

171

rodki przeczyszczajce (silne) Zestaw I Jagoda szkaka 100 Zioa zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy do 2 filianek dziennie.

Zestaw II Kora kruszyny 100 5 g zala l filiank wrzcej wody, po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy do 2 filianek dziennie. Zestaw III Kora kruszyny 25 Li tarniny 25 Li senesu 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek rano i wieczorem. Zestaw IV Aloes 100 Miark jest ilo mieszczca si na kocu noa. Zestaw V Li senesu 40 Kwiat bzu 30 Any 15 Koper woski 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw VI Li senesu 35 Korze lukrecji 35 Koper woski 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci do 3 filianek dziennie. Zestaw VII Senes 35 Kora kruszyny 35 Sporysz 15 Anyek - owoc 5 Bez - kwiat Sodkogrza 5 l yk stoow zi zi poddajemy dziaaniu zimnej (nie gorcej) wody; po naciganiu kilkugodzinnym pijemy 1-2 filianek dziennie.

172

rodek wykrztuny Miodunka lena 25 Rzepik 15 Korze fioka polnego 20 Szawia 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 4 filianek dziennie.

wierzb Zaleca si smarowanie balsamem peruwiaskim albo: zmywanie chorych miejsc odwarem, sporzdzonym z 20 g igie jody na 1 l wody.

Zestaw I Pokrzywa 25 Szawia 25 Tysicznik 25 Pioun 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Ponadto mona nim zmywa chore miejsca. Zestaw II Jaowiec 25 Kokorycz ta 25 Bratek polny 15 Rozmaryn 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

Tasiemiec Ziarna dyni obrane ze skrki, roztarte i zmieszane z sokiem przecedzonych borwek. Zioa t podajemy do picia na czczo przez 3 dni w iloci l filianki, po 2 godzinach nastpn.

Zestaw I Wrotycz 50 Jemioa 26 Li brzozy 25 5 g zi naparzy w 1/4 l wody wrzcej: po 10-minutowym naciganiu przecedzi i pi 2 razy dziennie przez 2 dni (20 g wystarcza zatem na l kuracj). Jeli skutek zupeny nie nastpi, naley kuracj powtrzy dopiero po upywie 4-5 tygodni. Zestaw II Kwiat wrotyczu 60 Li senesu 40

173

25 g (2,5 yki stoowej) zi naparzy w 1/4 l wody wrzcej; po 10-minutowym naciganiu przecedzi i wypi na raz. O ile zupeny skutek nie nastpi, mona kuracj powtrzy dopiero po upywie 4-5 tygodni.

Trdzik Drewno oliwkowe 20 Drewno jaowca 20 Korze sasafrasowy 10 Wilyna ciernista 10 Korze opianu 10 opian 10 Drewno sandaowe 10Lukrecja 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Udar mzgu (apopleksja) Kwiat pomornika 20 Storczyk biay 20 Tasznik 5 Szawia 15 Krwawnik 20 Rozmaryn 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Udar soneczny Chorego przenie w cieniste miejsce, poda mu wieej wody.

Zestaw I Dziewanna 30 Storczyk biay 30 Krwawnik 25 Ruta 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zestaw II Goryczka ta 20 Skrka pomaraczowa 20 Kolendra - owoc 20 Kwiat lawendy 20 Storczyk biay 20

174

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Nie podawa herbaty kobietom w ciy.

Zestaw III Ruta 10 Storczyk biay 10 Melisa 10 Przetacznik 20 Kwiat lipy 10 Fioek polny 15 Rumianek 15 Kozek lekarski 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat z cukrem i cytryn po l filiance kilka razy dziennie. Zestaw IV Kozek 20 Rozmaryn 15 Rumianek 20 Storczyk biay 15 Babka lancetowata 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw V Przetacznik 20 Malina 20 Lawenda 20 Jeyna ciernista 20 Ruta 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw VI Pioun 40 Przetacznik 40 Pierwiosnek 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 2 razy dziennie po 1/2 filianki. Zioa pi przez 9 dni, zrobi przerw 7 dni i znowu 9 dni.

Ukszenia przez owady Okada zranione miejsce roztartymi limi babki lancetowatej, albo pietruszki, albo mity wodnej (patrz: okady przy wieych ranach).

175

Ukszenie przez psa 2 lub 3 yeczki soku wycinitego z babki lancetowatej zmiesza z mlekiem lub rosoem; pi kilka filianek dziennie.

Upawy biae Zestaw I Arcydzigiel 40 Li bazylii 20 Kozek 20 Korze cykorii 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Ponadto tym samym ciepym odwarem naley przemywa pochw.

Zestaw II Rumianek 25 Li wizu 25 Li orzecha 25 Li szawii 15 Kora dbu 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i przemywamy pochw.

Wargi bolce Okada odwarem z lici czepca.

Wgry Zestaw I Tarnina - kwiat 10 Tasznik 40 Marzanka wonna 20 Storczyk biay 10 Korze kopru 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Korze cykorii 30 Korze perzu 30 Mniszek 15 Siemi kopru 15 Li maliny 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

176

Wtroba obrzk Zestaw I Rzepik 20 Mniszek lekarski 15 Szczaw zwyczajny 15 Ziele jaskcze 10 Tysicznik 10 Bobrek trjlistny 10 Goryczka ta 10 Podrnik 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki, rozdzielonej na 3 porcje dziennie. Wskutek zawartoci goryczki nie wolno tej herbaty podawa kobietom w ciy.

Zestaw II Mniszek lekarski 25 Szanta biaa 25 Korze cykorii 10 Ruta ogrodowa 10 Ziele jaskcze 10 Koszyczek rumianku 10 Nagietek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki, rozdzielonej na 3 porcje dziennie. Zestaw III Mniszek lekarski 30 Chmiel 20 Nagietek 20 Orliki biae 15 Mcznica lek. 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l 1/2 filianki, rozdzielonej na 3 porcje dziennie. Zioa pi 21 dni.

Wosy - wypadanie w nastpstwie cikich chorb Li jeyny 20 Kozek lekarski 15 Jaowiec 20 Mita pieprzowa 10 Tatarak 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

177

Wole Szanta czarna 15 Rzepik 15 Trdownik 15 Marzanka wonna 15 Kozek lekarski 10 Melisa 5 Morszczyn 10 Janowiec 5 Ziele bukwicy 5 Goryczka ta 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie na 1/2 godz. przedjedzeniem.

Wrzody luzwki jamy ustnej Zestaw I Skrzyp 50 Szawia 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Boa trawa 35 Krwawnik 35 Tatarak 20 Rumianek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Wrzody podudzia okady Korze opianu 35 Glistewnik 35 Kwiat bzu 15 Centuria 15 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy miana chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

Zestaw II Li mity wodnej 40 Melisa 40 Rumianek 20 W odwarze z 1-2 yek zi i 1/2 l wody (dobrze nacign) maczamy lnian chustk - ciep okadamy chore czci ciaa, przykrywajc such wenian chustk na wierzch.

178

Wrzodzianka Okady z papki, otrzymanej przez zmieszanie z zimn wod l yki sproszkowanych nasion boej trawy albo: pi herbaty z bobrku trjlistnego albo: pi herbat z kwiatu lipy.

Wzmacniajce zioa Kwiat lipy 30 Krwawnik 30 Korze cykorii 15 Bazylia 10 Kozek lekarski 10 Korze rzewienia 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci kilku filianek dziennie przed jedzeniem.

Wzdcia (wiatry) Zestaw I Rumianek 20 Anyek 20 Kminek 10 Mita 10 Lawenda 10 Koper woski 10 Kozek lekarski 10 Pioun 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Lawenda 25 Li mity 25 Koper woski 25 Ziarna kminku 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Rumianek 30 Kminek 30 Li mity 20 Korze kozika 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

179

Zestaw IV Kminek 30 Koper 30 Rumianek 20 Kozek lekarski 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Wzrok osabiony wietlik kowy 20 Mniszek lekarski 20 Ruta murowa 20 Kozek lekarski 15 Babka lancetowata 15 Koper woski 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Wykwity na twarzy i na skrze Zestaw l Bratek polny 10 Kokorzycz ta 10 Drewno gwajkowe 20 Drewno jaowca 10 Korze sasafrasowy 10 Korze opianu 10 Korze ywokostu 5 Korze sodkogrzy 10 Przetacznik 10 Miesiczek may 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Zestaw II Bez - owoc 20 Tasznik 20 Pomornik grny 20 Czernica - li 20 Bratek polny 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zestaw III Podrnik 30 Mniszek lekarski 30 Perz 30

180

Kminek 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Wymioty krwawe Tasznik 20 Borwka - owoc 20 Drzewianka ta 20 Krwawnik 20 Kora wierzby 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat chodn, ewentualnie z maymi kawakami lodu.

Wymioty krwawe (odek) (patrz: choroby odka) Tasznik 40 Bodziszek cuchncy 40 Szczawik zwyczajny 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat na zimno z maymi kawakami lodu w iloci 3-4 filianek dziennie.

Wypryski Zestaw I Przetacznik 35 Jaowiec 35 Owies 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

Zestaw II Li jeyny 25 Kora dbu 25 Szawia 25 Pioun 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Szyszka sosny 70 Sodkogrza 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

181

Wysik w kolanie Zestaw I Kwiat pomornika 50 Szyszak wierku 50 Ciepe okady z odwaru l yki zi, naparzonej w 1/4 l wody; w odwarze namoczy chustk miana, wykrci i przykada na miejsca bolce. Mokry okad przykrywamy chustk wenian.

Zestaw II Skrzyp 30 Ziarna gogu 30 Jagoda jaowca 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Nie podawa przy zapaleniu nerek.

Wysypka skrna Zestaw I (rodek czyszczcy krew) Pierwiosnek 40 Li orzecha 60 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 razy dziennie po 1/2 filianki.

Zestaw II (rodek przeciw zozowym zapaleniom oczu) Mech islandzki 35 Krwawnik 35 Kminek 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III (rodek przeciw wyrzutom skrnym na tle zozowym) Jaowiec 30 Wilyna ciernista 15 Korze sasanasu 10 Skrzyp 30 Korze sodkogrzy 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw IV Krwawnik 25 Pierwiosnek biay 25 Anyek 25 Li orzecha 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 razy dziennie po 1/2 filianki. Podawa do picia p na p z mlekiem obok tranu, lampy kwarcowej itd.

182

Zestaw V Pdy wierka 20 Krwawnik 20 Dymnica 20 Bobrek trjlistny 20 Drewno jaowca 10 Korze tataraku 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw VI Trdownik 30 Podbia 20 Warzcha wodna 20 Nagietek 10 Szczaw zwyczajny 10 Sodkogrza 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zestaw VII Li orzecha woskiego 30 Korze tataraku 30 Krwawnik 20 Podbia 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1/2 filianki rano i wieczorem. Zioa pi 21 dni.

Zaparcia Zestaw I wiey kwiat akacji 100 15 g zala 1/2 wrzcej wody: po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy rano i wieczorem po l filiance.

Zestaw II Kora kruszyny 30 Rumianek 10 Li mity pieprzowej 10 Kwiat lipy 10 Kozek lekarski 10 Li jeyny 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw III Senes - owoc 25 Kruszyna - kora 25 Mita pieprzowa 20 Sodkogrza 20

183

Psianka ta 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Zapalenie cewki moczowej Zestaw I Wilyna ciernista 30 Prawolaz lekarski 30 Skrzyp polny 20 Kwiat fioka polnego 10 Korze piwonii biaej 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki na 3 razy.

Zestaw II Korze opianu 25 Li poziomki 25 Wilyna ciernista 25 Skrzyp polny 25 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem. Zestaw III lazwka 30 Jasnota biaa 30 Gg - kwiat 20 Wilyna ciernista 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki rano i wieczorem.

Zgaga Zestaw I Tatarak 35 Goryczka ta 35 Koper 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Nie podawa kobietom w ciy.

Zestaw II Pietruszka - owoc 30 Senes - owoc 35 Kruszyna - kora 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. W razie wystpienia biegunki przerwa kuracj.

184

Zestaw III Szawia 30 Bukwica 10 Skrzyp polny 30 Pioun 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw IV Oman wielki 20 Li senesu 20 Drewno gwajakolowe 20 Lukrecja 20 Anyek - owoc 10 Kolendra - owoc 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie przed jedzeniem. Zestaw V Mniszek lekarski 30 Patki biaej ry 30 Rzepik 15 Babka lancetowata 15 Biedrzeniec 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie przed jedzeniem. Zestaw VI Tatarak 40 Mita pieprzowa 20 Krwawnik 40 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Napar podajemy do picia po 2 yki stoowe dziennie. Zestaw VII Oman wielki 20 Mita pieprzowa 10 Podrnik 25 Ziele bukwicy 10 Biedrzeniec 5 Li jeyny 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Napar podajemy do picia 2 razy dziennie po 1/2 filianki. Zestaw VIII Kora dbu 30 Sodkogrza 20 Tysicznik 20 Szawia 30

185

l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy. Napar podajemy do picia po 3 yki stoowe dziennie. Zioa pi 6 tygodni.

odka kurcze Zestaw I Rumianek 25 Skrka cytrynowa 25 Bobrek trjlistny 15 Kolendra - owoc 15 Krwawnik 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie.

Zestaw II Dyptam 25 Biedrzeniec 25 Dziewiciomik 25 Korze arcydzigla 20 Korze omanu 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie. Zestaw III Goryczka ta 15 Skrka pomaraczowa 15 Tatarak 20 Rzewie 10 Anyek 10 Kolendra - owoc 10 Kminek 10 Ruta murowa 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Nie podawa kobietom w ciy. Zestaw IV Li mity 30 Skrka cytrynowa 20 Krwawnik 20 Koper woski 10 Rzewie 10 Goryczka 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Nie podawa kobietom w ciy Zioa stosowa 21 dni.

186

odek - nerwica Zestaw I Dziewiciornik 20 Biedrzeniec 20 Koper woski 20 Melisa 20 Arcydzigiel 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie.

Zestaw II Bobrek trjlistny 10 Obrazki biae 30 Tatarak 30 Biedrzeniec 10 Pioun 10 Drewno jaowca Lukrecja 5 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Zestaw III Tysicznik 30 Bobrek trjlistny 20 Wrotycz 20 Korze arcydzigla 20 Tatarak 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Zestaw IV Korze kozika 50 Li mity 50 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie.

odek - nieyt Zestaw I Tatarak 15 Bobrek trjlistny 15 Tysicznik 15 Goryczka ta 15 Drapacz lekarski 20 Pioun 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Z powodu zawartoci goryczki nie wolno tej herbaty podawa kobietom w ciy.

187

Zestaw II Melisa 40 Li mity 40 Korze tataraku 10 Korze goryczki tej 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1-2 filianek dziennie. Z powodu zawartoci goryczki nie wolno tej herbaty podawa kobietom w ciy.

Zestaw III Kozek lekarski 20 Krwawnik 20 Mita pieprzowa 20 Pioun 20 Li bzu czarnego 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie, tj. po 1/2-1 filianki przed jedzeniem. Mona podawa kobietom w ciy. Zestaw IV Tysicznik 20 Skrka pomaraczowa 20 Goryczka ta 20 Janowiec 20 Mita pieprzowa 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 1/2-1 filianki dziennie. Nie wolno podawa kobietom w ciy. Zestaw V Melisa 10 Skrzyp 25 Mita pieprzowa 10 Podrnik 25 Tatarak 10 Rozmaryn 10 Goryczka ta 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 3 razy dziennie po 1/2 filianki. Nie podawa kobietom w ciy. Zestaw VI Koper 35 Srebrnik 35 Kminek 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zioa stosowa 6 tygodni.

188

 - zastj Korze fioka polnego 30 Rzepik 30 Tasznik 20 Rdest ptasi 20 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2 filianek dziennie.

taczka Zestaw I Korze czarciksu 50 Koszyszek rumianku 20 Ruta ogrodowa 15 Orliki biae 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie.

Zestaw II Koper morski 25 Berberys 15 Mniszek lekarski 15 Koszyczek rumianku 15 Nagietek 15 Chaber polny 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat depta w iloci 1,5 filianki rozdzielonej na 3 porcje dziennie. Zestaw III Jaskcze ziele 25 Nagietek 25 Li pokrzywy 20 Bawatek polny 20 Chmiel 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 1,5 filianki rozdzielonej na 3 porcje dziennie. Zestaw IV Koszyczek rumianku 30 Oman wielki 30 Bobrek trjlistny 20 Pioun 10 Czarciks 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci l filianki dziennie. Zestaw V Koper morski 30 Lebioda - polna 15

189

Bukwica 15 Rzepik 15 Tasznik 15 Bawatek polny 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zbada to choroby.

Zestaw VI Korze cykorii 30 Rdest ptasi 30 Ruta ogrodowa 15 Rzepik 15 Orliki biae 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zbada to choroby. Zestaw VII Lipa 35 Oman wielki 20 Pioun 30 Czarciks 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep 3 razy dziennie po 1/2 filianki. Zestaw VIII Ziele jaskcze 15 Mniszek 10 Pokrzywa 10 Bawatek polny 5 Chmiel 10 Rzepik 10 Oman wielki 10 Pioun 20 Wilyna ciernista 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 2-3 filianek dziennie. Zbada przyczyn choroby. Zestaw IX Korze fioka polnego 20 Rzepik 30 Tasznik 20 Rdest ptasi 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy rano i wieczorem po 1/2 filianki. Zioa pi 6 tygodni.

190

ylaki Zestaw I Dziewisi 35 Kasztanowiec kwiat 35 Bez - kwiat 15 Tysicznik 15 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i maczamy szmat lnian, ktr przykadamy do ylakw.

Zestaw II Bukowiec 20 Rozmaryn 20 Pokrzywa 20 Rumianek 15 Chmiel 15 Kwiat lawendy 10 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i moczymy szmat lnian, ktr przykadamy do ylakw. Ewentualna operacja.

ylaki okady Dziewisi 15 Pokrzywa 40 Ziele jaskcze 15 Bez - kwiat 15 Tysicznik 15 Zioa zagotowa w 1/21 wody; w ciepym odwarze moczy chustk lnian, wykrci i przykada na miejsce bolce bez okadu suchego na wierzchu.

yy - skrzepy Zestaw I Chmiel 30 Rumianek 35 Krwawnik 35 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Wany jest spokj, dlatego zalecane jest leenie w ku.

Zestaw II Rumianek 40 Li mcznicy 30 Siemi konopi 30 l yk stoow zi zala l filiank wrzcej wody; po 10-15 minutach nacigania napar ten przecedzamy i pijemy herbat ciep w iloci 3 filianek dziennie. Zaleca si leenie.

191

Bursztyn (jantar) lecznicze zoto Batyku

Na koniec chciaabym opowiedzie o cudownym i tajemniczym bursztynie - zocie polskiego morza, poniewa jest to cudowny lek na wiele schorze, a tak czsto przez nas niedoceniany. Od niepamitnych czasw byo ono przedmiotem zainteresowa monych z caego wiata. Wyrabiano z bursztynu ulubione talizmany i ozdoby, mimo e nie naley on do kamieni szlachetnych. Co pewien czas wraca fala podziwu dla bursztynu - obecnie znowu jest due zainteresowanie zotem Batyku i jest on czsto uywany w leczeniu wielu chorb. Ju w czasach Homera by znany i ceniony nie tylko jako ozdoba; zalecano np. aby spkane pity wyciera sproszkowanym bursztynem utartym z olejem arachidowym. W celach leczniczych uywano jasnej odmiany bursztynu. Grecy nazwali bursztyn elektronem i przypisywali go Socu, a kapani egipscy uywali bursztynu jako kadzielnic z wonnymi zioami. Do naszego kraju wdrowali kupcy z wielu krajw, aby zdoby ten cud Batyku i wywozili go w wiat tak jak zoto. Po wielu wiekach uczeni znajdowali kawaeczki bursztynu pod skr rk mumii egipskich, Egipcjanie uwaali bowiem, e bursztyn zabezpiecza mumie przed zniszczeniem i rozkadem. Egipcjanki lubiy si bawi kawaeczkami bursztynu - pono przywraca im siy, byy bardzo dugo mode. Bursztynem bawiy si te Rzymianki uwaajc go za kamie wiecznej modoci. Wielki uczony medyk Pliniusz, o ktrym tak czsto pisz, rwnie powici wiele uwagi bursztynowi polecajc chorym mikstury bursztynowe. Uwaa, e bursztyn roztarty na proszek i poczony z olejkiem ranym pomaga przy wielu chorobach wieku dziecicego, poprawia bardzo szybko sabncy wzrok, przywraca si zmczonym oczom, natomiast sproszkowany mona stosowa przy chorobach odka, przy chorobie wrzodowej o bardzo przewlekym charakterze. Noszony na szyi leczy bardzo skutecznie ble garda, zapalenie migdaw, a Sokrates poleca noszenie bursztynu, aby chroni przed udarem mzgu. W przeszych czasach istnia na polskiej wsi przesd, e m, gdy pooy kamie bursztynowy na piersi picej ony, pozna jej grzechy i niecne zamiary. Legenda gosi, e bursztyn zebrany przed wschodem soca ma wielkie moce lecznicze, a noszony przez kobiet ciarn uatwi pord. Astrologia jednak nie polecaa noszenia bursztynu osobom urodzonym w znaku Byka. Jak wida, przetrway wieki rne metody stosowania bursztynu, leczono nim take zwierzta. Niegdy stajnie byy bardzo czsto okadane bursztynem, kawaki bursztynu rozkadano przy gowach koni, aby nie choroway, a chorym podawano do picia wod bursztynow. Marcin Luter nosi zawsze przy sobie duy kawaek bursztynu wierzc, e to pozwala mu by zdrowym i unikn dolegliwoci odkowych. Wrd wielu kamieni tylko bursztyn ma tak szerokie zastosowanie lecznicze a do dzisiejszych czasw. Dzi moemy spotka ludzi, ktrzy pod poduszk ukadaj sznury bursztynu, aby sen by spokojny, aby ustpiy zawroty gowy i omdlenia. Chorzy na serce zaywaj sproszkowany bursztyn z miodem i czuj si doskonale. Do celw leczniczych uywamy te maci i nalewki bursztynowe, kadzida bursztynowe wyciszaj znerwicowany umys i pozwalaj spokojnie usn. Bursztyn moe zapobiec chorobie oskrzelowej, jeli chora osoba

192

bdzie stale nosi przy sobie jasny bursztyn. Kobiety powinny nosi przede wszystkim bransolety na rku i naszyjniki poczone ze srebrem. Na caym wiecie kobiety nosz ozdoby z bursztynu, niestety polskie kobiety robi to sporadycznie. Trudno nasze panie przekona, jak cudowny jest w dziaaniu noszony codziennie choby przez jaki czas. Dawniej nasze babcie bardzo pilnoway, aby mae dzieci zawsze przy sobie miay ukryty w ubrankach bursztyn, co miao chroni przed chorob i zem; dzi znowu s takie mamy, ktre swoim pociechom wkadaj bursztyn do kieszonek, ale niechtnie o tym mwi, aby nie narazi si na mieszno. Nie wstydcie si takich odruchw, to nie s przesdy, to s odwieczne mdroci natury. Z pobytu nad morzem powinnimy koniecznie wrci do domu z bursztynem, ktry pomoe nam wrci do zdrowia. Jeli zechcemy zrobi nalewk lub ma bursztynow, powinnimy zawsze pamita, e do celw leczniczych suy jasny bursztyn w czystych kolorach. Najprostsze jest sporzdzenie wody bursztynowej: sproszkowa 50 g bursztynu, wsypa do szklanego naczynia lub butelki o tym - zotym kolorze i zala czyst wod, a nastpnie wystawi na 8 godzin na soneczne okno. Tak wod pijemy 2 razy dziennie jedn szklank. Dziaa kojco na cay organizm, woda taka leczy te krwotoki wewntrzne. Aby sporzdzi nalewk bursztynow, trzeba 100 g bursztynu zala czyst rdlan lub morsk wod i odstawi na 24 godziny w ciemne miejsce. Na drugi dzie dokadnie wypuka bursztyn, rozoy na lnianym ptnie, aby si osuszy i dopiero po tym zabiegu zala 1 l spirytusu i odstawi w miejsce nasonecznione na 12 dni - po tym okresie nalewka bdzie doskonaym lekiem. Bursztyn moemy zalewa tylko dwa razy. Potem moemy go sproszkowa i uywa do spalania w kadzidach. Chciaabym doda, e astrologia przypisuje bursztyn Merkuremu, a my ju wiemy, e Merkury opiekuje si Blinitami, ktre bardzo czsto choruj na oskrzela i gardo, wic dla nich bursztyn jest doskonaym lekiem. Szczeglnie dzieciom Blinitom powinnimy wkada do kieszonek bursztyn w okresie jesienno-zimowym, aby nie choroway. Jeli kamyki bursztynowe noszone jako korale lub bransoletka zmatowiej, to znak, e osoba noszca bursztyn jest powanie chora i powinna uda si do lekarza, aby podda si badaniom wykrywajcym przyczyn choroby. Jak naley stosowa nalewk bursztynow? Ot jest wiele przepisw i podam Pastwu kilka, a Wy sami zdecydujecie, jak bdziecie j stosowali, Przy chorobach tarczycy naley pi j 2 razy dziennie po 21 kropli (na cukier) przez trzy miesice. W tym okresie naley te wciera nalewk bursztynow w okolice szyi przed snem. W trakcie leczenia zabrania si absolutnie spoywania kapusty pod adn postaci. Kuracj mona przeduy nawet do roku. Ja swoj creczk leczyam za rad ks. Cz. Klimuszki przez 2,5 roku i jest teraz zupenie zdrowa. Kada choroba wymaga od nas cierpliwoci - prosz o tym pamita. Grypa, zazibienie - 2 razy dziennie yeczk nalewki bursztynowej dodajemy do herbaty; nalewk wcieramy te w stopy i plecy, a dzieciom rwnie w przeguby rczek. Aby wzmocni organizm, powinnimy w okresie jesienno-zimowym zaywa sproszkowany bursztyn z yeczk miodu: 1 yeczk miodu spadziowego ukrci z l yeczk bursztynu i to pokn popijajc gorc herbat. Zaywa rano i wieczorem przed snem przez 21 dni. Szczeglnie polecam tym, ktrzy bardzo czsto si przezibiaj, cierpi na katar i uporczywy kaszel. Mona te sproszkowany bursztyn zaywa z zioami. Oto przepis na wzmocnienie i ochron organizmu przed zot jesieni: 50 g bursztynu, 20 g rzepiku, 20 g lebiodki, 20 g macierzanki. Skadniki sproszkowa i zaywa 2 razy dziennie l yeczk przez 6 tygodni rano i wieczorem. Jeli bdziemy zaywa tak miksturk, zapobiegniemy przezibieniom. Moemy j podawa te dzieciom od 4 roku ycia, wkadajc proszek w malutkie opatki apteczne, aby nie byo problemu z poykaniem. Jeli kto potrafi robi wiece woskowe, moe sam zrobi wiece z odrobin proszku bursztynowego. Ja robi takie wiece dla siebie i swoich przyjaci. Na rozoony wosk przed skrceniem rozsypuj bursztyn wzdu sznurka i skrcam uciskajc. Tak zrobiona woskowa

193

wieca jest doskonaa na oczyszczenie naszego mieszkania, usuwa bakterie i orzewia powietrze przed udaniem si na spoczynek napeniajc pokj piknym aromatem. Moemy te sami zrobi kadzideko. Naley do 50 g sproszkowanego bursztynu doda po yeczce krwawnika, lawendy, tataraku, kwiatu bzu czarnego i mamy cudownie pachnce kadzido, ktre powinnimy rozpala w pokoju do tego przeznaczonym kadego wieczoru, gdy zaczn nam kaloryfery ogrzewa mieszkanie. Zdaj sobie spraw z tego, e nie wszyscy zrobi kadzido, zalecam jednak, aby w pokoju dzieci kadego dnia rozpyla nalewk bursztynow. Trzeba l yk nalewki doda do l szklanki wody i kilkakrotnie w cigu dnia rozpyla, a dzieci nie bd chorowa i odczuwa zmczenia po szkole. Mam nadziej, e zachciam wszystkich do uywania naszego bursztynowego zota, ktre na caym wiecie jest bardzo cenione z uwagi na swoje waciwoci lecznicze.

194

Alfabetyczny wykaz rolin

Any - Pimpinella anisum Arcydzigiel litwor - Archangelica officinalis Babka lancetowata - Plantago lanceoluta Berberys zwyczajny - Berberis vulgaris Bez czarny - Sambucus nigra Biedrzeniec mniejszy - Pimpinella saxifraga Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea Borwka czarna - Vaccinium myrtillus Brzoza brodawkowata - Betula verrucosa Cebula ogrodowa - Allium cepa Centuria pospolita (tysicznik pospolity) - Centaurim minus Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus Chrzan pospolity - Armoracia lapathifolia Cykoria podrnik - Cichorium intybus Czarnuszka siewna - Nigella sativa Czber ogrodowy - Satureja hortensis Db - Quercus Drapacz lekarski - Cnicus benedictus Dziewanna wielkokwiatowa - Verbassum densiflorum Dzigiel leny - Angelica silvestris Dziurawiec zwyczajny - Hypericum perforatum Estragon (bylica estragon) - Artemisia dracunculus Fioek trjbarwny - Viola tricolor Glistnik jaskcze ziele - Chelidonium maius Gg - Crataegus Gorczyca biaa - Sinapis alba Hyzop lekarski - Hyssopus officinalis Jaowiec pospolity - Juniperus communis Jarzb pospolity (jarzbina) - Sorbus aucuparia Jasnota biaa - Lamium album Jemioa Viscum Jeyna - Rubus Kalina koralowa - Viburnum opulus Kasztanowiec zwyczajny - Aesculus hippocastanum Kolendra siewna - Coriandrum sativum Konopie siewne - Cannabis sativa Konwalia majowa - Convallaria maialis Koper ogrodowy - Anethumn graveolens Koper woski - Foeniculum vulgare Kopytnik pospolity - Asarum europaeum Kozieradka - Trigonella feonum-graeum Kozek lekarski - Valeriana officinalis Kruszyna pospolita - Rhamnus frangula

195

Krwawnik pospolity - Achillea millefolium Lawenda Layandula Lebiodka pospolita - Origanum vulgare Len Linum Ligustr pospolity - Ligustrum vulgare Lipa drobnolistna - Tilia cordata Lukrecja gadka - Glycyrrhiza glabra opian wikszy - Arctium lappa Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum Mak lekarski - Papaver somniferum Malina waciwa - Rubus idaeus Marzana barwierska - Rubia tinctorum Mita - Mentha Miek wiosenny - Adonis vernalis Mniszek pospolity - Taraxacum officinale Mydlnica lekarska - Saponaria officinalis Nagietek lekarski - Calendula officinalis Nasturcja - Tropaeolum Nostrzyk lekarski - Melilotus offcinalis Ogrecznik lekarski - Borago officinalis Olsza czarna - Alnus glutinosa Oman wielki - Inula helenium Papryka - Capsicum Perz waciwy - Agropyron repens Pierwiosnek lekarski - Primula veris Pietruszka zwyczajna - Petroselinum crispum Piciornik gsi - Potentilla anserina Piciornik kurze ziele - Potentilla erecta Podbia pospolity - Tussilago farfara Pokrzyk wilcza jagoda - Atropa belladonna Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica Poonicznik nagi - Herniaria glabra Poziomka pospolita - Fragaria vesca Przywrotnik pasterski - Alchemilla pastoralia Rdest ptasi - Polygonum aviculare Rokitnik zwyczajny - Hippophae rhamnoides Rosiczka okrgolistna - Drosera rotundifolia Rozchodnik ostry - Sedum acre Ra pomarszczona - Rosa rugosa Rumianek pospolity - Matricaria chamomilla Ruta zwyczajna - Ruta graveolens Rzewie doniasty - Rheum palmatum Sonecznik zwyczajny - Helianthus annuus Sosna zwyczajna - Pinus silvestris Szafran (krokus) Crocus Szawia lekarska - Salvia officinalis laz leny - Malva silvestris liwa tarnina - Prunus spinosa nieyczka przebinieg - Galanthus nivalis nieyca wiosenna - Leocojum vernum

196

wierk - Picea wietlik kowy - Euphrasia officinalis Tasznik pospolity - Capsella bursa-pastoris Tatarak zwyczajny - Acorus calamus Topola czarna - Populus nigra Wawrzynek wilcze yko - Dephne mezereum Wierzba biaa - Salix alba Wilyna ciernista - Ononis spinosa Wrzos zwyczajny - Calluna vulgaris arnowiec miotlasty - Cytisus scoparius ywokost lekarski - Symphytum officinale

197

Nazewnictwo ludowe
Kwiaty
Bez czarny - inaczej: bzowina, hyka, bez aptekarski, lekarski. Bawatek - inaczej: chaber, modrak, modrokwiat, modrzeniec, wasilek, wooszek. Czarna malwa - inaczej: czarna ra, czarne kwiaty, lazowa ra, laz czarny lub ogrodowy, rowy, wysoki. Dziewanna - inaczej: dziewanna lekarska. Gg - inaczej: goyna, gg pospolity. Jarzbina - inaczej: jarzb pospolity, jarzbek. Jasnota biaa - inaczej: pokrzywa biaa, gucha, martwa. Kasztanowiec - inaczej: kasztan dziki, gorzki, pospolity. Kocanka - inaczej, kocie apki, niemiertelnik piaskowy, ty, radostka, somianka, suche ziele, suchouski. Koniczyna biaa - inaczej: dzicielina, koniczyna poca. Krwawnik - inaczej: stolist, eniszek, zocie krwawnik. Kupalnik - inaczej: arnika grska, pomornik, tranek grski. Lawenda - inaczej: lawenda lekarska, prawdziwa, wonna. Mak polny - inaczej: maczek zajczek, maczek polny, mak dziki, lekarski, zajczy. Mniszek lekarski - inaczej: brodawnik mieczowaty, dmuchawiec, gobi groch, mlecz, podrnik mieczowaty, abi kwiat. Nagietek lekarski - inaczej: stulik, nagietek. Pierwiosnka lekarska - inaczej: kwiat paraliowy, kwiat kluczykw. Podbia - inaczej: boe liczko, koskie kopyto, ola stopa. Przelot pospolity - inaczej: wenica, wie ziele. Robina akacjowa - inaczej: grochodrzew, akacja biaa, faszywa. Rumian szlachetny - inaczej: rumian rzymski, woski. Rumianek pospolity (koszyczki) - inaczej: kamelka, maruna, rumianek, marunka, rumianek apteczny, polny. Sonecznik - inaczej: sonecznik roczny, zwyczajny. Stokrotka pospolita - inaczej: stokro trwaa. laz - inaczej: guziczkowe ziele, kdzierzawiec, malwa dzika, laz gsi, leny. liwa tarnina - inaczej: korcipka, ciarki, ciernina czarna, tarka, arnoliwa. Wiwka - inaczej: kropido botne, parzydo wizowe, tawua botna, kowa, wizwka botna. Wrotycz pospolity - inaczej: swojski. Wrzos zwyczajny - inaczej: wrzost.

198

Ziela
Bazylia waciwa - inaczej: bazylia anyowa. Biedrzeniec - inaczej: biedrzeniec woski, pimpinella. Bluszczyk kurdybanek - inaczej: kondratka, bluszcz ziemny, zimowy, obonik. Bukwica zwyczajna - inaczej: lekarska, betonijka. Bylica - inaczej: boe drzewko. Bylica pospolita - inaczej: bylnik. Czber ogrodowy - inaczej: czber, elazne ziele, czber wielki. Drapacz lekarski - inaczej: chaber kleisty, czubek benedyktyski, kardobenedykt, oset lekarski, Benedykta ziele. Dymnica pospolita - inaczej: kokorczyk, polna rutka, ptasia rutka. Dziurawiec - inaczej: arlika, ziele krzyowe, witojaskie. Estragon - inaczej: bylica draganek, bylica estragon. Fioek trjbarwny - inaczej: bratek. Hyzop - inaczej: izop, ziele Jzefka. Janowiec barwierski - inaczej: ciao. Jemioa pospolita - inaczej: jemioa biaa, starzla. Komosa pimowa - inaczej: ambrozja, herbata jezuicka, komosa amerykaska, meksykaska, wonna, ziele lebiodowe. Kopytnik pospolity z korzeniami - inaczej: narda lena, kopyte, kleniec. Krwawnik pospolity - inaczej: stolist, eniszek, zocie. Lebiodka - inaczej: duszka, macierzyca pospolita, lebiodka pospolita. Lnica pospolita - inaczej: lenek Matki Boskiej, lnianka, lniczka, lwia paszczka, ziele nocne. Macierzanka - inaczej: dzicielina, macierduszka woska, czber pospolity, duszka polna, tymianek wskolistny, macierzanka piaskowa, pospolita, tymian macierzanka. Majeranek ogrodowy - inaczej: kiebanik, lebiodka majeran. Marzanka wonna - inaczej: barwica wonna, majownik, marzanna. Miodunka - inaczej: ziele adamaszkowe, pucne, miodunka lekarska, majowa, plamista. Nawo pospolita - inaczej: polska mimoza, wo, zota rzga. Nostrzyk - inaczej: nostrz, nozderek ty, nozderek lekarski, zwyczajny. Ogrecznik lekarski - inaczej ziele barokowe, ogrkowe. Ostroe warzywny - inaczej: chrabust, czarcie ebro, drapacz kowy, oset warzywny. Piciornik gsi - inaczej: gsie ziele, drabinek, srebrnik pospolity. Podrnik - inaczej: cykoria dzika, polna, podrnik bkitny. Potocznik - inaczej: gronka, ptasie mydo, wronie mydo, abiak, abie gronka, poocznik nagi, gadki. Poziewnik - inaczej: kocipysk. Przecznik leny - inaczej: lekarski, Weronika. Przywrotnik pasterski - inaczej: gwiazdki, gwiazdosz, nawrotnik. Rdest ptasi - inaczej: bdziorst, drutowiec, wiska trawa, ptasie jzyczki. Rdest ostrogorzki - inaczej: pieprz wodny, rdest wodny, abieniec, sporysz ostrogorzki. Rozchodnik ostry - inaczej: niemiertelnik dziki, pryszczornik. Rutwica lekarska - inaczej: kozia ruta, rutewka. Rzepik pospolity - inaczej: jabecznik, parzydo, ziele wtrobowe. Serdecznik pospolity - inaczej: lwi ogon, lwie serce. Skrzyp - inaczej: chwoszczka, jedlinka, kocie ogonki, koski ogon, koszczka, krzemionka, przstka, strzpka, wiskie orzechy. Szanta zwyczajna - inaczej: krzecina, szanta biaa. wietlik - inaczej: ptasie oczka, ziele wieczek, wietlik kowy. 199

Tasznik pospolity - inaczej, bydelnik, gryczka, kaszka, kaletka pasterska, kaletnik, toboki pastewne. Tymianek - inaczej: macierzanka tymianu, tymian waciwy. Tysicznik - inaczej: centuria, goryczka czerwona, tysicznik pospolity. Uczep trjdzielny - inaczej: dwuzb, strzaki, uczep dwuzbny. arnowiec miotlasty - inaczej: barszczewnik, mitlica, mietlicha, janowiec miotlasty, zajczy groch.

Licie
Babka lancetowata inaczej: babka mniejsza, wskolistna, jzyczki, jzyki polne, ywiec. Babka zwyczajna - inaczej: babka wiejska, baki, skoojrza. Bobrek - inaczej: bobrowniczek, bobrek trjlistny, trjli, koniczyna botna, kozieek, trojan, krzyeki. Borwka brusznica -inaczej: brusznica, borwka wczesnozielona, czerwona jagoda, gogocha. Borwka czernica - inaczej: borowina, czarna jagoda, czernica. Brzoza - inaczej: brzezina. Jeyna - inaczej: malina czarna, czarnojagodowa, uyna, oyna, jeyna zwyczajna, baran. Malina - inaczej: maliniak. Mcznica - inaczej: chrocina, chrucian, chrucina jagodna, jagody niedwiedzie, niedwiedzie grono, mcznica garbarska. Mita pieprzowa - inaczej: mitkiewa, mita pieprzna. Melisa - inaczej: matecznik, pszczelnik, rojownik, miodek. Orzech woski - inaczej: orzech krlewski. Podbia - inaczej: boe liczko, koskie kopyto, ola stopa. Pokrzywa - inaczej: pokrzywa dwupienna lub wielka, gajka wielka. Porzeczka czarna - inaczej: smorodina. Poziomka - inaczej: koziomki, poziomka jadalna, pospolita. Prawolaz - inaczej: malwa prawdziwa, laz, topolwka lekarska. Rozmaryn - inaczej: rozmaryn lekarski, rozmarynek. Ruta - inaczej: ruta ostrowonna, ogrodowa, zielona, rutka. Szawia - inaczej: szawia lekarska, ogrodowa.

Kora
Chinowa kora - inaczej: kora chiska lub kora chinowca. Jesion pospolity - inaczej: wyniosy. Kalina koralowa Kasztanowiec - inaczej: kasztan dziki, gorzki, pospolity. Kondurango Kruszyna - inaczej: kruszczyna, kruszewina, szakak kruszyna. Szakak pospolity - inaczej: bodzieniec, jeleni gg, szakak ciernisty. Wierzba

200

Korzenie
Arcydzigiel - inaczej: andelika, korze anielski, archangielski, piersiowy, arcydzigiel litworu, lekarski, dzigiel. Bez hebd - inaczej: bez karowaty, leny, niski, zielony, hebd. Biedrzeniec - inaczej: pimpinella, biedrzeniec mniejszy, woski. Goryczka - inaczej: gencjana, goryczka wgierska, ta, skowronkowy korze. Krzyownika cierpka - inaczej: grzechotnica, senega, korze indyczki wirginiaskie. Lukrecja - inaczej: sodkie drzewo, korze siedzeniowy. Lubczyk - inaczej: lubinik, akotne ziele, mlecze, lubczyk ogrodowy. opian wikszy - inaczej: dziady, kostropacz, opuch. Mniszek - inaczej: brodawnik mlekowaty, dmuchawiec, gobi groch, mlecz, podrnik mieczowaty, abi kwiat. Mydlnica - inaczej: mydelnica, mydlik, mydownik, mydlnica lekarska. Oman - inaczej: dziewiosi, amian, oman pospolity, prawy, wielki. Pierwiosnka lekarska - inaczej: kwiat paraliowy, kwiat kluczykw. Pietruszka zwyczajna - inaczej: domowa, siewna, pietruziele. Podrnik - inaczej: cykoria dzika, polna, podrnik bkitny. Pokrzywa zwyczajna - inaczej: wielka, dwupienna, gajka wielka. Prawolaz - inaczej: malwa prawdziwa, laz, topolwka lekarska. Przestp pospolity - inaczej: przestp biay, dwupienny. Szczaw koski - inaczej: kobylak, kobyli szczaw. Wilyna - inaczej: kolka, wiczyna, wilina ciernista, kolca. ywokost - inaczej: kosztywa, ywy gnat, ywokost czarny.

Owoce
Any - inaczej: biedrzeniec. Bez czarny - inaczej: bzowina, hyka, bez aptekarski, lekarski. Borwka brusznica - inaczej: brusznica, gogocha, czerwona jagoda. Borwka czernica - inaczej: borowina, czernica, czarna jagoda. Gg - inaczej: goyna, gg pospolity. Jaowiec - Szyszkojagoda. Jarzbina - inaczej: jarzb pospolity, jarzbek. Kalina koralowa - inaczej: kalina pospolita. Kminek - inaczej: karba, karolek, kmin polny. Kolendra - inaczej: polski pieprz, kolendra siewna. Koper ogrodowy. Koper woski - inaczej: fenku woski, fenkel, koperek. Kruszyna - inaczej: kruszczyna, kruszewina, szakak kruszyna. Malina - inaczej: maliniak, malina waciwa. Pieprzowiec - inaczej: pieprznik, papryka, pieprz turecki. Pietruszka - inaczej: pietruziele, pietruszka zwyczajna, domowa, siewna. Ra - inaczej: nieszpuki, szypszyna, ra: cierniowa, dzika, gogowa, polna, pospolita. Szakak pospolity - inaczej: bodzieniec, jeleni gg, szakak ciernisty. liwa tarnina - inaczej: ciarki, ciemi czarne, korcipki, tarka, arnoliwa, tarnina.

201

Kcza
Kosaciec - inaczej; fiokowy korze, kosatka, mieczyk. Kozek - inaczej: waleriana, baldrian, kozek lekarski. Pieprz - inaczej: perz biay, waciwy. Piciornik - inaczej: dbrwka, kurzy lad, kurze ziele, srebrnik drzewianka. Rzewie - inaczej: rabarbar. Tatarak - inaczej: ajer, kalmus, abuzia, szuwar, tatarczuch, tatarskie ziele. Turzyca - inaczej: turzyca piaskowa.

Pczki
Brzoza - inaczej: brzezina. Sosna - inaczej: chojar, chojka, choina. Topola - inaczej: jasiokr, sokora, sokorzyna.

Inne
Chmielowe gruczoy - w skadzie mieszanek oglnie tonizujcych. Fasola - Naowocnia - inaczej: szabel tyczkowy, szablak. Gobka sodkowodna - inaczej: badziaga, nadecznik rzeczny, wodny. Kukurydza znami (wsy) - inaczej: koski zb. Morszczyn - inaczej: morskorost, porost morski, szuwar pcherzykowaty, morszczyn pcherzykowaty. Porost islandzki - inaczej: karagon islandzki, mech grski, obrost, pucnica islandzka, piersiowy porost, tarczownik(ca) islandzki(ka), zika islandzkie. Widak-zarodnik - inaczej: babi mur, kotun, pas w. Jana, swarzybaba, wczga, siarka rolinna, ywy proszek, widak babimor, godzisty.

202

BIBLIOGRAFIA
G. Baralkiewicz, Mikroelementy w naszym poywieniu, Pozna 1984. J. Biegaski, Nasze Zioa lekarskie, Wyd. Arcta 1924. St. Buyer, W obronie zi leczniczych, Krakw 1912. A. Czarnowski, Zielnik lekarski, Berlin 1905. J. Gg, Zielarstwo Astrologiczne, LOTOS, Krakw 1936. Al. Gore, Ziemia na krawdzi, wyd. ETMOS 1996. K. Herschel, Historia Zielarstwa, Krakw 1950. KALENDARZ MUDRY, Wydawnictwo A.W.J., Warszawa 1985. A. Klimuszko, Moje widzenie wiata, Warszawa 1926. Z. Kuchowicz, Leki i gusa w dawnej wsi, Warszawa 1954. B. Kunicka, M. Dziak, Zioa lecznicze, PZWL, Warszawa 1985. J. Muszyski, Zioolecznictwo, PZWL, Warszawa 1958. J. Muszyski, Rolinne leki ludowe, PZWL, Warszawa 1983. F. Mller, Zioa i choroby, Ulm 1860 J. Ochorowicz, Bezwiedne Tradycje ludzkoci, Warszawa 1898. Szymon Syreius, Zielnik, Krakw, Anno D. 1613. M. Zikowska, Gawdy o drzewach, LSW, Warszawa 1983. Marta Lenicka (Marta T. Gawda) opublikowaa nastpujce ksiki: ywa Woda Zioa, Bydgoszcz 1983. Woda ywa i Martwa, Pock 1986. Horoskop zdrowia, wyd. Pegaz 1994. Medycyna ludowa, wyd. Drukarz 1995.

203

Projekt okadki i strony tytuowej Jerzy Kpkiewicz Redaktor Ewa Tarka-Huczek Redaktor techniczny Anna Wardzaa Korektor Marta Cichoska

ISBN 83-202-0798-3

Copyright by Instytut Wydawniczy Zwizkw Zawodowych Warszawa 1990

Spis treci

I. Najczciej uywane zioa (50 gatunkw zi uprawianych i dziko rosncych) ......................................................................7 II. Ogrdek zielarski .................................................................. 39 Wybr miejsca.....................................................................39 Plan ogrdka........................................................................40 Przygotowanie gleby ...........................................................42 Rozmnaanie zi ................................................................46 Nawoenie upraw zielarskich..............................................55 Prace pielgnacyjne w uprawie zi ....................................58 Najgroniejsze choroby i szkodniki ....................................60 Zbir i utrwalanie surowcw zielarskich.............................60 III. Kcik zielarski w mieszkaniu i na balkonie......................... 67 Jak uprawia zioa w doniczkach i skrzynkach? .................67 wiee zioa w zimie (pdzenie rolin przyprawowych) ....74 IV. Zielarska ksika kucharska ............................................... 77 Zielone przyprawy o kadej porze roku ..............................78 Myli przed pk na przyprawy .........................................80 Przepisy dla smakoszw......................................................82 Indeks rzeczowy potraw....................................................145 V. Zioa dla urody .................................................................... 153 Zioowa pielgnacja skry.................................................154 Zioowa pielgnacja oczu..................................................162 Zioa dla wosw ...............................................................163 5

VI. Domowa apteczka zioowa ................................................. 169 Jakie zioa na jakie dolegliwoci? (wykaz surowcw zielarskich stosowanych na najbardziej znane dolegliwoci) .....................................................................169 Gotowe mieszanki zioowe ...............................................174 Rne postaci leku rolinnego, czyli jak przyrzdza zioa...................................................................................180 VII. Inne zastosowanie zi i przypraw w gospodarstwie domowym ................................................................................. 187 Zioa przeciw owadom......................................................187 Mieszanki zapachowe zi i przypraw zwane pot-pourri.......................................................................188 Kadzida i wiece zioowe.................................................189 Barwniki rolinne..............................................................189

I. Najczciej uywane zioa

(50 gatunkw zi uprawianych i dziko rosncych)
Arcydzigiel lekarski (arcydzigiel litwor) Rolina dwuletnia, wyrastajca do wysokoci 2,5 m. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Pod ziemi znajduje si jej krtkie, walcowate kcze, od ktrego odchodz liczne korzenie. Ca a rolina arcydzigla wydziela silny, charakterystyczny zapach i jest miododajna. W Polsce w stanie naturalnym wystpuje rzadko, gwnie spotykana bywa w Tatrach (Dolina Litworowa po stronie sowackiej) i w Sudetach - nad brzegami rzek i potokw. Arcydzigiel rosncy dziko znajduje si pod ochron. Arcydzigiel dobrze ronie rwnie na kadej glebie ogrodowej. Rozmnaa si wycznie z nasion, ktre wysiewa si na rozsadniku, wprost do gruntu lub do skrzyneczek. Najlepszym terminem siewu jest sierpie, to znaczy tu po zbiorze nasion, ktre bardzo szybko trac zdolno kiekowania. Rozsad otrzymuje si jesieni tego samego roku. Mode roliny sadzi si w rozstawie 70 X 50 cm. Arcydzigiel wykorzystywany jest w caoci. Jego korze wykopuje si jesieni pierwszego roku wegetacji (przy uprawie z siewu wiosennego). Nie jest on zbyt dugi i dlatego mona go atwo wyj wraz z kczem za pomoc wide szerokozbnych (amerykaskich) lub szpadla. Nastpnie obcina si cz nadziemn, korze szybko i dokadnie myje pod biec wod, pniej -kroi na 2-4 czci. Suszy naley go w podwyszonej temperaturze (do 40C). Ogonki liciowe smay si w cukrze, a wycina je wiosn w drugim roku uprawy lub jesieni w pierwszym (przy uprawie z siewu wiosennego), gdy nie s jeszcze wkniste. Ucina si je u nasady, a nastpnie kroi na 1-2-centymetrowe odcinki. Nasiona arcydzigla przeznaczone do siewu zbiera si na przeomie sierpnia i wrzenia - w drugim roku wegetacji.
7

Waciwoci lecznicze korzenia arcydzigla polegaj na pobudzaniu wydzielania sokw odkowych i zmniejszaniu nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym. G wny skadnik surowca - olejek arcydziglowy ma dziaanie uspokajajce, a preparaty zawierajce olejek wykorzystywane s pomocniczo przy blach gocowych, nerwoblach i zapaleniu korzonkw nerwowych. Najczciej stosowan postaci leku jest odwar ( l yka stoowa surowca na 1/2 szklanki wody ), ktry pije si po 1/2 szklanki: przed posikami - jako rodek odkowy, po posikach - wiatropdny lub przed snem - przy bezsennoci. Korze arcydzigla uywany jest jako przyprawa do ryb, saatek i sosw. Stosowany bywa rwnie do wyrobu wdek gatunkowych, miedzy innymi synnej gralskiej litworwki. Ogonki liciowe smaone w cukrze su do przybierania ciast i tortw oraz wchodz w skad bakalii do keksu. Babka lancetowata i babka zwyczajna Roliny wieloletnie. Licie zebrane s w ryczk, za brunatne (babka lancetowata) lub biaawe (babka zwyczajna) kwiaty w kos na dugiej sztywnej odyce. Babka lancetowata kwitnie w maju i czerwcu, a babka zwyczajna od czerwca do jesieni. Oba gatunki wystpuj pospolicie na polach, miedzach, pastwiskach, przy drogach, nad brzegami wd. Surowcem zielarskim s licie zbierane w czasie kwitnienia. Zrywa si je wraz z ogonkami tu przy ziemi i nastpnie suszy. Z 1-2 yek lici, zalanych 2 szklankami wrztku, sporzdza si napar, ktry pije si po 1/2 szklanki 2-4 razy dziennie jako lek pobudzajcy wydzielanie soku odkowego, osaniajcy w chorobie wrzodowej odka i dwunastnicy, u dzieci - jako agodny rodek wykrztuny oraz przy nieytach pcherza moczowego. Bazylia pospolita Rolina jednoroczna osigajca wysoko 30-40 cm. Kwitnie w lipcu i sierpniu, ma silny balsamiczny zapach, dziki ktremu
8

dawniej wchodzia do wielu kompozycji bukietowych, a obecnie w ogrodach Azji bywa sadzona w celu odstraszania mszyc. Bazylia udaje si na kadej glebie ogrodowej, ale musi to by miejsce nasonecznione i osonite od wiatru. Bazylie rozmnaa si z nasion, ktre mona wysiewa wprost do gruntu w poowie maja albo do doniczek w mieszkaniu na pocz tku kwietnia. Rozsad wysadza si do ogrodu po majowych przymrozkach. Roliny powinny rosn w rozstawie 20 X 40 cm. Wasne nasiona bazylii zbierane s na przeomie wrzenia i padziernika. Surowcem zielarskim jest ziele bazylii zebrane w peni kwitnienia i wysuszone. Ma dziaanie regulujce trawienie i wiatropdne, stosowane jest w zioolecznictwie jako skadnik mieszanek i herbatek zioowych. Najwiksze zastosowanie ma bazylia jako aromatyczna, troch ostra przyprawa do potraw misnych, rybnych, warzywnych i pizzy. wiee listki dodaje si do zimnych sosw, majonezu, masa zioowego, twaroku, kanapek, octu zioowego, surwek i saatek. Berberys zwyczajny Krzew osigajcy do 1,5 m wysokoci. Ronie prawie w caej Europie, sigajc a po Kaukaz. W Polsce mona go spotka na nizinach i na przedgrzu, w lasach i w zarolach. Krzew pokryty jest cierniami. Zocistote kwiaty wydzielaj siln wo. Owoce (jagody) berberysu zbiera si zwykle we wrzeniu, tu przed osigniciem przez nie penej dojrzaoci. Zawieraj one due iloci witaminy C (kwasu askorbinowego) i atwo przyswajalnych kwasw organicznych, dlatego te berberys bywa niekiedy nazywany polsk cytryn". Jagody berberysu zrywa si bez szypuek i suszy w podwyszonej temperaturze. Owoce w trakcie suszenia maj skonno do czernienia. Te sczerniae naley odrzuci, pozostawiajc owoce o barwie naturalnej - ciemnoczerwonej. Poza du zawartoci witamin berberys przyczynia si rwnie do zwikszenia iloci wydalanego moczu, a take ma waciwoci przeciwgorczkowe. Z owocw berberysu mona przygotowa smaczne konfitury, marmolady oraz galaretki. 9

Bez czarny

Krzew kilkumetrowej wysokoci, spotykany w zaniedbanych ogrodach, parkach, rzadziej w lasach. Kremowobia e kwiaty tworz szeroko rozoone, stojce baldachowate kwiatostany, owocami s fioletowoczarne jagody, ktre dojrzewaj w sierpniu i we wrzeniu. Surowcami zielarskimi s kwiaty i owoce. Kwiaty zbiera si na pocztku kwitnienia lub w maju, gdy cz baldachu jeszcze si nie rozwina. cina si je z 3-centymetrowym kawakiem szypuki, suszy w cieniu, eby zachoway tawobia barw. Owoce zawierajce do duo witaminy C zbiera si, gdy s dojrzae, cinajc cae baldachy. Suszy si je w baldachach, a nastpnie obrywa z szypuek. Kwiaty i owoce maj dziaanie przeciwgorczkowe i napotne oraz agodz chroniczne zapalenia drg oddechowych. Powida, marmolady i sok z owocw (bez cukru lub z bardzo maym jego dodatkiem) stosuje si przy biegunce, reguluj one rwnie przemian materii. Napar z kwiatw uywa si przy katarze do inhalacji.
Biedrzeniec any

Rolina jednoroczna osigajca 30-50 cm wysokoci. Rozmnaa si z nasion (waciwie: owocw), ktre wysiewa si wprost do gruntu w pierwszej poowie kwietnia. Nasiona anyu mona kupi w sklepach Herbapolu" lub w aptekach pod nazw owoc anyu. Do siewu wybierane s owoce najbardziej dojrzae, due i ciemne. Wartociowe nasiona kiekuj po 3 tygodniach. Roliny powinny rosn w rozstawie 20 X 29 cm. wiee pdy, zebrane przed kwitnieniem, bywaj stosowane jako przyprawa. Owoce anyu dojrzewaj pod koniec sierpnia, a ich zbir rozpoczyna si w momencie knicia odyg i szarzenia owocw. odygi cina si i suszy w pczkach, baldachami do dou. Potem mcone s owoce. Uzyskanie wartociowych owocw anyu jest moliwe tylko wtedy, gdy lato jest ciepe i suche. 10

Odpowiednia pogoda jest rwnie warunkiem uzyskania wasnego, penowartociowego materiau siewnego, ktry zbiera si na przeomie sierpnia i wrzenia. Owoc anyu dziaa wykrztunie i wiatropdnie. Szczeglnie poleca si go przy zaparciach, blach brzucha, wzdciach u niemowlt oraz maych dzieci. U matek karmicych pobudza wydzielanie mleka, ktre rwnie dla oseskw ma waciwoci wiatropdne i rozkurczowe. Stosuje si owoc anyu w postaci odwaru z l yeczki owocw na l szklank wody, dla dorosych - 3 razy dziennie po 1/2 szklanki, dla dzieci - kilka razy dziennie po l yeczce. Jako przyprawa kuchenna owoce anyu bywaj dodawane do piernikw, posypuje si nimi chleb i buki, a take przyrzdza na nich wdk - anywk. Borwka czernica (czarna jagoda) Krzewinka nie przekraczajca 50 cm wysokoci. Ronie w lasach iglastych, na polanach, wrzosowiskach i torfowiskach. Owoce dojrzewaj od koca czerwca do koca wrzenia. Dojrzae owoce zbiera si i suszy w cieniu lub na socu. Napary i odwary z owocw stosuje si przy nieytach przewodu pokarmowego, s doskonaym rodkiem przy biegunce u niemowlt i dzieci. wiee owoce dobrze reguluj prac odka i poleca si je osobom starszym i prowadzcym siedzcy tryb ycia. Z owocw mona przygotowywa kompoty, soki pitne, demy oraz marmolady.
Bylica estragon

Rolina wieloletnia o wysokoci 60-150 cm. Znane s dwa najczciej spotykane typy estragonu: niemiecki - delikatny o smaku sodkim i rosyjski - ostry o smaku gorzkim. Typ niemiecki, w przeciwiestwie do rosyjskiego, nie wydaje nasion i rozmnaa si wycznie wegetatywnie przez sadzonki kczowe, zielne lub przez podzia roliny matecznej. Sadzonki kczowe estragonu sadzi si do gruntu w kwietniu w rozstawie 11

30 X 40 cm, na gboko 5-7 cm. Sadzonki uzyskane z podziau starszych rolin sadzi si w sierpniu i wrzeniu. Nasiona estragonu rosyjskiego mona kupi wycznie za granic. Kwitnienie estragonu przypada na lipiec i sierpie. Czci uytkow jest ziele, zebrane na pocztku wizania pkw kwiatowych. Estragon poprawia trawienie i przyswajanie skadnikw pokarmowych wskutek zwikszonego wydzielania sokw odkowych. Stosowany bywa rwnie w celu zwikszenia wydzielania ci przez wtrob. Medycyna ludowa zaleca ziele estragonu jako rodek moczopdny i przeciwszkorbutowy. W kuchni ziele estragonu uywane jest przede wszystkim jako ostra, aromatyczna przyprawa do potraw misnych, sosw, zup, marynat oraz do otrzymywania octu i musztardy, ktrych skadnikiem podstawowym jest estragon. Niewielki dodatek ziela przy kiszeniu ogrkw i kapusty nadaje im podan jdrno. wiee listki estragonu s doskonaym dodatkiem do zielonej saaty, surwek z pomidorw, ogrkw oraz twaroku i jaj na twardo.
Chmiel zwyczajny

Wieloletnia rolina pnca, zimujca w postaci karpy korzeniowej i odrastajca z niej co roku. W stanie dzikim wystpuje do rzadko, pnie si oraz zwisa dookoa drzew i krzeww, natomiast na du skal uprawiany jest w tak zwanych chmielnikach (stosuje si go przede wszystkim do wyrobu piwa), gdzie pnie si po sznurach przymocowanych do specjalnych konstrukcji. Chmiel kwitnie od lipca do wrzenia, a owocostany (szyszki chmielowe) dojrzewaj we wrzeniu. Rolina rozmnaa si przez podzia karp korzeniowych na wiosn. Surowcem zielarskim s szyszki chmielowe, ktre zbiera si bez szypuek, wtedy gdy osigny ju normaln wielko, ale nie s jeszcze zupenie dojrzae (maj barw zielonoseledynow). Gwne skadniki czynne szyszek to: olejek eteryczny, zwizki ywicowe, flawonoidy i garbniki. Z szyszek po wysuszeniu odsiewa si (na przykad na sicie) drugi surowiec - lupulin (gruczoy chmielowe z powierzchni owocostanw). Lupulina ma te same waciwoci co szyszki, lecz skadniki wystpuj w niej w wikszym steniu. 12

Zarwno owocostany chmielu, jak lupulina, dzia aj uspokajajco (zwaszcza na sfer pciow w mzgu), przeciwskurczowo (na minie gadkie jelit i drg moczowych), zwikszaj wydalanie moczu, pobudzaj wydzielanie liny, soku odkowego i luzu w przewodzie pokarmowym, uatwiajc trawienie i przyswajanie pokarmw przez organizm. Zarwno stosowane wewntrznie, jak te zewntrznie oba surowce wykazuj dziaanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.
Czarnuszka siewna

Rolina jednoroczna wyrastajca do 40 cm wysokoci. Nasiona czarnuszki wysiewa si na przeomie marca i kwietnia wprost do gruntu w rzdy co 25-30 cm, przykrywajc je potem jedno-centymetrow warstw gleby. Pocztkowy rozwj rolin jest bardzo wolny, w tym czasie naley bardzo starannie odchwaszcza upraw. Kwitnienie przypada na czerwiec-lipiec. Wykorzystuje si nasiona czarnuszki, ktre dojrzewaj nierwnomiernie. Do ich zbioru przystpuje si na przeomie sierpnia i wrzenia, gdy wikszo mieszkw zaczyna brunatnie, a odygi kn. Mieszki suszy si, rozgniata, wydobywa z nich nasiona, ktre trzeba jeszcze dosuszy, poniewa atwo pleniej. Nasion czarnuszki uywa si w lecznictwie jako rodek rozkurczowy, poprawiajcy trawienie, moczopdny i ciopdny. Wraz z nasionami kminku, kopru i anyu wchodz w skad mieszanki polecanej karmicym matkom. Dziki ostremu zapachowi i smakowi czarnuszka zastpowaa dawniej pieprz, a obecnie posypuje si ni chleb, buki, paszteciki.
Czber ogrodowy

Rolina jednoroczna, osigajca wysoko do 40 cm. Kwitnie od lipca do padziernika. Dobrze ronie w miejscach sonecznych i osonitych od wiatru. Rozmnaa si przez wysiew nasion wprost do gruntu w kwietniu, w rzdy co 30 cm, na gboko 0,5 cm. W chodniejszych rejonach kraju zaleca si uprawia go z rozsady. 13

Wwczas nasiona wysiewa si w pierwszych dniach kwietnia do doniczek o rednicy 6-8 cm i tak doniczkowan rozsad wysadza si do gruntu po przymrozkach majowych. Wasne nasiona czbru mona zebra na przeomie wrzenia i padziernika. Surowiec zielarski stanowi ziele czbru zebrane w czasie kwitnienia i wysuszone. Napar z ziela (10 g ziela zalane l szklank wrztku) pije si 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki, jako rodek pobudzajcy wydzielanie soku odkowego, moczopdny, przeciwbakteryjny i przeciwbiegunkowy. Dziki tym waciwociom czber jest szeroko stosowan przypraw do potraw z fasoli, grochu, bobu, zup, da z jaj, ziemniakw, twarokw. Otarte ziele i olejek uywane s jako ostra przyprawa do marynat, konserw misnych, rybnych i jarzynowych, a zwaszcza ogrkw i kapusty. Wchodzi w skad pieprzu zioowego.
Czosnek pospolity

Bylina rosnca do wysokoci 80 cm wytwarzajca cebul, nazywana powszechnie gwk", ktra skada si z pojedynczych cebulek - zbkw". Czosnek rozmnaa si z zbkw lub cebulek powietrznych, ktre wytwarzaj niektre typy czosnku. Najlepszym terminem sadzenia jest pa dziernik lub listopad. Niektre typy czosnku, ktre dobrze przechowuj si przez zim, na przykad typ grski, nie wytwarzajcy cebulek powietrznych, mona sadzi rwnie na przeomie marca i kwietnia. Gboko sadzenia zbkw wynosi 5-8 cm, a rozstawa 6 X 30 cm. Cebule wykopuje si wtedy, gdy licie kn i szczypior zaamuje si. Spnienie si ze zbiorem powoduje due straty, poniewa gwki rozpadaj si na drobne zbki, ktre trudno jest wybiera z ziemi, suszy i przechowywa. Zim mona uprawia czosnek w doniczce, w celu uzyskania zielonego szczypioru. Czosnek dziaa bakteriobjczo, przeciwgrzybicznie, ciopdnie, obnia stopie cholesterolu we krwi i cinienie krwi, pobudza wydzielanie sokw trawiennych. Poleca si go take przy schorzeniach drg oddechowych, miadycy, jako rodek przeciwko owsikom. Moe by bez obawy podawany dzieciom (jeden zbek czosnku co czwarty dzie). 14

Czosnek jest popularn na wschodzie przypraw do tustych potraw misnych, dodawany jest do pieczeni, naciera si nim kurczaki przed pieczeniem, przyprawia urek i czerwony barszcz, sosy, zielon saat, szpinak i buraczki na jarzynk. Przykry zapach czosnku moe by osabiony przez natk pietruszki, selera albo lubczyku. Sok z czosnku stosuje si do zwalczania szkodnikw rolin ozdobnych ogrodowych i doniczkowych.
Dziurawiec zwyczajny

Rolina wieloletnia osigajca wysoko 60 cm. Wystpuje powszechnie na kach, przy drogach, na miedzach i w lasach. Nasiona dziurawca wysiewa si w padzierniku, bardzo pytko lub zupenie nie przykrywa si gleb, w rzdy co 40 cm. Kwitnienie dziurawca przypada na okres od drugiej poowy czerwca do sierpnia. Wasne nasiona mona zebra pod koniec wrzenia. Surowcem zielarskim jest ziele, zbierane na pocztku kwitnienia rolin. Dziurawiec ma wszechstronne zastosowanie, oddzia ywa korzystnie na wiele organw: wtrob, jelita, odek, drogi ciowe i moczowe, macic, ukad nerwowy, naczynia krwionone i skr. Jest najczciej stosowany przy nieytach odka (take u dzieci i niemowlt), owrzodzeniu odka, zaburzeniach czynnoci wtroby. Dziaa uspokajajco, dlatego bywa wykorzystywany przy oglnym wyczerpaniu nerwowym, stanach depresyjnych, wywoanych zaburzeniami czynnociowymi i urazami, objawach niepokoju. Polecany jest przy migrenie, a take przy nocnym moczeniu si dzieci. Napar przygotowuje si z 15-25 g ziela oraz 2 szklanek wrz tku i pije go 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki (dla dzieci - po kilka yeczek, dla niemowlt - po l yeczce).
Fioek wonny

Bylina kilkucentymetrowej wysokoci, spotykana przy potach, na brzegach lasw i na kach. Kwiaty fioka ukazuj si ju w marcu, a kwitnienie trwa a do maja. 15

Zastosowanie ma zarwno ziele, jak i kwiaty zbierane w czasie kwitnienia rolin i wysuszone w temperaturze pokojowej. Oba surowce zalecane s przy zapaleniu garda, katarze, kaszlu, przy rnych chorobach skry i do przemywania twarzy. Herbatk fiokow przygotowuje si z 2 yeczek surowca i l szklanki wrztku, pije osodzon miodem 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki (do pukania garda i przemywania skry - bez sodzenia). Syrop fiokowy jest skutecznym rodkiem na kaszel u dzieci.
Gorczyca biaa

Rolina jednoroczna o wysokoci 30-60 cm. Nasiona gorczycy sieje si w marcu, w rzdy co 30-40 cm, na gboko okoo l cm. Roliny wyrniaj si szybkim wzrostem, kwitn w czerwcu, lipcu, a nasiona mona zbiera w lipcu, sierpniu. Nasiona gorczycy stosowane s w chorobach przewodu pokarmowego, jako lek tak zwany luzowy, czyli powlekajcy, przeciwzapalny, przeczyszczajcy. Wycig z gorczycy podaje si przy chorobach przewodu pokarmowego, takich jak: przewleke stany zapalne odka i jelit, zaburzenia trawienia, zaparcia, choroba wrzodowa odka i dwunastnicy. Zewntrznie zalecane s przy zapaleniu migdakw i garda (do pukania). W lecznictwie ludowym wykorzystuje si promieniowanie wywoane przez nasiona gorczycy i stosuje zewntrznie przy blach reumatycznych (w postaci poduszek gorczycowych wypenionych nasionami). Nasiona zachowuj zdolno promieniowania przez cztery lata. Nasion uywa si jako przyprawy do kiebas, innych wdlin i mis, ryb, przy przyrzdzaniu potraw z dziczyzny, marynowaniu warzyw, poniewa waciwoci bakteriobjcze nasion przeduaj trwao produktw. wiee, mode licie gorczycy s spoywane niekiedy jako dodatek do saaty i kanapek.
Hyzop lekarski

Rolina wieloletnia (podkrzew) wyrastajca do wysokoci 50 cm. Kwitnie od czerwca do padziernika. Najcz ciej uprawia si 16

hyzop z nasion, a starsze roliny mona rwnie dzieli. Nasiona sieje si wprost do gruntu w kwietniu w rzdy co 40 cm, w iloci 4-6 g na 10 m2. Nasiona przykrywa si centymetrow warstw gleby. Hyzop wymaga soca i gleby bogatej w wap. Rozwj siewek jest pocztkowo powolny i w pierwszym roku rolina wytwarza jedynie pdy zielne. Kwitnienie zaczyna w drugim roku wegetacji i powtarza co roku. Zbioru wasnych nasion dokonuje si na przeomie sierpnia i wrzenia. Ziele hyzopu, cite w czasie kwitnienia i wysuszone, stosowane jest jako lek przy chorobach drg oddechowych, rodek poprawiajcy trawienie, moczopdny i zmniejszajcy pocenie. Zaywa si go w postaci naparu sporzdzonego z l yki ziela i 2 szklanek wrztku. Napar pije si 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki. Ostry gorzkawo-cierpki smak i silnie kamforowy zapach sprawiaj, e suszone listki hyzopu s wietn przypraw do tak zwanych mdych potraw, jak zupa ziemniaczana i fasolowa, twarg, pasztet, piecze cielca. Ziele i olejek hyzopu s rwnie stosowane jako zaprawa do likierw i wina (do wermutu). Jaowiec pospolity Krzew iglasty osigajcy wysoko do 10 m, rosncy na terenach suchych, skrajach lasu, wrzosowiskach, wzdu drg. Surowcem leczniczym s owoce, tzw. szyszkojagody, ktre zbiera si jesieni i nastpnie suszy. Napar z jaowca dziaa moczopdnie i stosuje si go przy obrzkach wywoanych niedostateczn prac nerek. Pobudza te wydzielanie ci i kwasu odkowego, poprawia apetyt. Przyjmuje si napar z l yeczki owocw i l szklanki wrztku 3 razy dziennie po yeczce. Nieprzyjemny zapach z ust wywoany zaburzeniami trawienia mona usun, ujc po 4 jagody jaowca dziennie. Nie powinno stosowa si szyszkojagd jaowca przy ostrych stanach zapalnych przewodu pokarmowego ani podawa dzieciom i kobietom ciarnym. Waciwoci lecznicze sprawiaj, e jest czsto stosowan przypraw do bigosu, do innych potraw z kapusty, do dziczyzny, pieczeni, wdlin, marynat (zwaszcza grzybw marynowanych). 17

Kminek zwyczajny

Rolina dwuletnia osigajca wysoko do 100 cm. Kminek daje najwysze plony na glebach torfowych i innych prchniczych, wilgotnych i yznych. Ilo wysiewu nasion (waciwie: owocw) wynosi 10 g na 10 m2, gboko siewu 2-3 cm, szeroko midzyrzdzi 40-50 cm. Kminek sieje si wczesn wiosn lub w sierpniu. Kwitnienie kminku przypada na maj-czerwiec w drugim roku uprawy, a nasiona zbiera si w lipcu. Wykorzystywane s owce kminku o silnym zapachu i korzennym smaku. Kminek zapobiega wzdciom, wzmacnia odek, pobudza trawienie i dziaa przeciwskurczowo oraz mlekopdnie u karmicych matek. W kuchni uywany jest do pieczeni (zwaszcza schabu), buraczkw, kapusty (surwki i potraw z gotowanej kapusty), sera, barszczu czerwonego i urku, do posypywania chleba, sonych paluszkw i pasztecikw. W celach leczniczych pije si napar z l yki zmiadonych owocw kminku i l szklanki wrztku (3 razy dziennie po l szklance).
Kolendra siewna

Rolina jednoroczna, wyrastajca do l m wysokoci. Wymaga stanowiska nasonecznionego i osonitego od wiatru, gleby ciepej, niezbyt wilgotnej i zasobnej w wap. Rozmnaa si z nasion (waciwie: owocw), ktre wysiewa si wprost do gruntu na przeomie marca i kwietnia, w rzdy co 40 cm, na gboko 1-1,5 cm. Pocztkowo roliny rosn powoli, szybciej rozrastaj si z chwil wydania pdw kwiatowych. Kolendra kwitnie od drugiej poowy lipca do koca sierpnia. Na przeomie sierpnia i wrzenia zbiera si owoce o charakterystycznym cytrynowym zapachu, ktre s surowcem leczniczym. Owoce kolendry zalecane s przy schorzeniach przewodu pokarmowego: nieytach odka i jelit, zym trawieniu, biegunkach, wzdciach oraz jako rodek przeciwskurczowy. W kuchni stosuje si do marynat ze wzgldu na waciwoci bakteriobjcze. Mielone nasiona dodaje si do piernikw, kiebas,
18

sosw i jaj. wiee licie, cho swym zapachem przypominaj pluskw, to na Bliskim i rodkowym Wschodzie s czsto stosowan przypraw do zup, mis, ryb, saatek i sosw. Ziele kolendry zawiera bardzo duo witaminy C.
Koper woski

Rolina dwuletnia w warunkach naszego klimatu (w swej ojczynie - w krajach rdziemnomorskich - jest wieloletni). Osiga wysoko 150 cm. Nasiona (waciwie: owoce) kopru wysiewa si w kwietniu na rozsadniku w rzdy co 25 cm, na gboko 1,5-2 cm. Na 10 m2 wysiewa si 5 g nasion. Koper woski wymaga gleby o odczynie obojtnym lub zasadowym. W pierwszym roku uprawy rolina wytwarza rozet lici oraz korze zapasowy. Na zim pozostawia si roliny na, rozsadniku, zabezpieczajc je przed mrozem. Wiosn drugiego roku uprawy przesadza si roliny na miejsce stae w rozstawie 50 X 40 cm. Koper woski kwitnie w drugim roku wegetacji od lipca do wrzenia. Roliny cina si i suszy w przewiewnym miejscu we wrzeniu, gdy dojrzeje wiksza cz kwiatostanu. Po dosuszeniu rolin osypuje si z nich nasiona. Zastosowanie maj owoce kopru woskiego, ktre uywa si jako agodny rodek przeciwkaszlowy, a u dzieci - wiatropdny. Owoce pobudzaj rwnie wydzielanie sokw odkowych, dziaaj take moczopdnie i mlekopdnie (informacja wana dla karmicych matek). Napar z l yki stoowej owocw i l szklanki wrztku pije si 2-3 razy dziennie po l szklance (dzieci - po kilka yeczek). Napar dezynfekuje rwnie drogi oddechowe, tote mona uywa go do pukania garda i jamy ustnej. Jako przyprawa o smaku korzennym, owoce kopru woskiego bywaj dodawane do piernikw.
Krwawnik pospolity

Bylina wyrastajca do 50-80 cm wysokoci. Krwawnik jest rolin powszechnie spotykan w naszym kraju na pastwiskach, 19

przydroach, suchych kach. Na og wystpuje grupowo, niekiedy nawet zarasta wiksze przestrzenie. Kwiaty (drobne koszyczki) maj barw bia z odcieniem rowym i s zebrane w baldachoksztatne kwiatostany. Roliny kwitn od lipca do padziernika. Gatunek ten charakteryzuje si du zmiennoci morfologiczn skadu chemicznego. Waciwoci lecznicze ma ziele i kwiaty krwawnika. Zaleca si zbir ziela (15-25 cm grne czci pdw wraz z kwiatostanami) w okresie rozkwitu kwiatostanw tylko z rolin biao kwitncych, rosncych w miejscach nasonecznionych. Suszy si je w cieniu, w przewiewnym miejscu. Po wysuszeniu kwiaty mona osmykiwa, uzyskujc w ten sposb drugi rodzaj surowca. Ziele i kwiaty zawieraj olej eteryczny, gorycze, flawonoidy, garbniki, cholin. S te bogatym rdem soli mineralnych. Dziki zawartoci rnorodnych skadnikw krwawnik oddziauje wielokierunkowo: zmniejsza lub hamuje drobne krwawienia z. uszkodzonych naczy woskowatych w bonie luzowej przewodu pokarmowego, puc, a take ylakw odbytu (hemoroidw), pobudza apetyt, wydzielanie soku odkowego oraz poprawia trawienie i przyswajanie skadnikw pokarmowych. Ponadto zwiksza nieznacznie wydzielanie ci, dziaa wiatropdnie, a take przeciwzapalnie (wewntrznie i zewntrznie).
Lawenda prawdziwa

Rolina wieloletnia (krzewinka), osigajca wysoko 30-60 cm. Jest rozmnaana z nasion. Najlepszym terminem ich siewu jest jesie, tu przed nadejciem pierwszych mrozw (listopad). Nasiona wysiewa si na rozsadniku w rzdy co 30 cm, na gboko 1,5 cm. Kiekuj dopiero wiosn, a roliny przesadza si latem na miejsce stae, gdy maj 4-5 cm wysokoci - w rozstawie 20 X 20 cm. Kwitn, poczwszy od drugiego - trzeciego roku wegetacji, od lipca do wrzenia. Wykorzystuje si kwiaty lawendy, zebrane na pocz tku kwitnienia. Uzyskanie wartociowych nasion w naszym klimacie jest mao prawdopodobne, cho te moliwe w niektre ciepe lata. Zbir nasion przeprowadza si pod koniec wrzenia lub na pocztku padziernika. 20

Kwiat lawendy ma dziaanie odkaajce, przeciwskurczowe i uspokajajce. Napar z kwiatw lawendy (3 yki kwiatw zalane 3 szklankami wrztku) pije si 3 razy dziennie po l szklance w celu zmniejszenia nadmiernej fermentacji w jelitach i jako rodek wiatropdny.
Lebiodka pospolita

Rolina wieloletnia, dorastajca do wysokoci 100 cm. Ronie dziko na sonecznych zboczach, brzegach lasw, przy drogach. Jest rozmnaana z nasion, ktre wysiewa si wprost do gruntu w kwietniu. Zaleca si siew gniazdowy (3-5 nasion w jednym miejscu) na gboko 0,5 cm, w rozstawie 30 X 30 cm. Jest to rolina mao wymagajca i moe by uprawiana na suchych, piaszczystych glebach, ale w miejscach sonecznych i ciepych. Kwitnie od lipca do jesieni. Nasiona lebiodki zbiera si na pocztku padziernika. Ziele lebiodki zbiera si w czasie kwitnienia, cinajc wierzchoki rolin o niezdrewniaych odygach. Surowiec ma dziaanie odkowe, moczopdne, przeciwskurczowe, przeciwzapalne, wzmacniajce ukad nerwowy. Napar pobudza trawienie i zwiksza wydzielanie luzu w bonach luzowych grnych drg oddechowych. Zwykle zaparza si 2-3 pene yeczki suchego ziela w 1 szklance wrztku i pije 2-3 razy dziennie na 1/2 godziny przed posikiem. Naparem pucze si rwnie jam ustn przy anginie i zapaleniu dzise. Mona nim przemywa trudno gojce si rany i stosowa do kpieli przy blach reumatycznych i w napiciach nerwowych. Ziele lebiodki to doskonaa przyprawa kuchenna: wiee listki dodaje si do pizzy i zupy pomidorowej lub jarzynowej, suszone - do rnych zup, da z jaj i ryb oraz zapiekanek.
Len zwyczajny

Rolina jednoroczna osigajca od 30 do 70 cm wysokoci. Formy krtkopdowe wydaj due nasiona oleiste, a dugopdowe
21

drobne nasiona i s uprawiane jako roliny wknodajne. W Polsce len jest bardzo wan rolin, uprawian z przeznaczeniem na wkno lub na nasiona. W warunkach ogrodowych uprawa jest nieopacalna. Len najlepiej udaje si w klimacie wilgotnym, gdy do rozwoju wymaga duej iloci opadw, raczej rwnomiernie rozoonych w czasie. Nie ma specjalnych wymaga co do rodzaju gleby, ale ziemia pod jego upraw musi by dobrze uprawiona i wolna od chwastw. Nasiona wysiewa si w okresie pomidzy 20 marca i 10 kwietnia wprost do gruntu, na gboko l cm, w rozstawie rzdw 25 cm. Ilo wysiewu nasion wynosi okoo l dag na 10 m2 powierzchni uprawy. Len kwitnie sukcesywnie w lipcu i sierpniu, a nasiona zbiera si, poczwszy od drugiej poowy sierpnia. Waciwoci lecznicze ma nasienie lnu, ktre zawiera substancje luzowe, olej tusty, fitosterole, zwizki biakowe. Rozdrobnione nasiona podane wewntrznie dziaaj spulchniajce na masy kaowe w stanach zaparcia i powoduj wyprnienie. Wycigi wodne z nasion zawieraj znaczne iloci luzu, po jego wypiciu powleka on przeyk i ciany odka, dugo utrzymuje si chronic przed zwizkami dranicymi, przede wszystkim przed silnie kwa nym sokiem odkowym. Stosowany zewntrznie surowiec dziaa odmikczajco i nieznacznie przeciwzapalnie (w postaci kataplazm). Olejem lnianym niekiedy smaruje si podranion skr (gwnie niemowlc). Poddaje si go rwnie przetworzeniu (frakcjonowaniu) w celu uzyskania witaminy F, b dcej skadnikiem pynw, maci, kremw i zasypki Linomag, stosowanych w dermatozach.
Lipa drobnolistna i lipa szerokolistna

Drzewa kilkumetrowej wysokoci (czasem osigaj wysoko nawet do 30 m), sadzone w parkach i przy drogach. Surowcem zielarskim jest wysuszony kwiatostan lipy. Odpowiednim terminem zbioru jest penia kwitnienia. Napar z lipy dziaa napotnie i zmniejsza temperatur przy 22

przezibieniach, grypie i chorobach grnych drg oddechowych. Pije si go przy wymiotach na tle nerwowym i zawrotach gowy, dziaa te ciopdnie, rozkurczowo i reguluje prac odka. Napar przygotowuje si z l yki kwiatw i l szklanki wrzcej wody. Mona doda do niego soku malinowego, miodu i soku cytrynowego. Lubczyk ogrodowy Rolina wieloletnia, osigajca 1,5-2 m wysokoci. Uprawia si go z nasion, ktre wysiewa si na rozsadniku w sierpniu na gboko l cm. W pierwszym roku rolina tworzy rozet lici i korze zapasowy. Na wiosn w drugim roku wegetacji przesadza si roliny na miejsce stae w rozstawie 50X80 cm. Moliwa jest rwnie uprawa lubczyku z rozsady i wtedy nasiona wysiewa w marcu do skrzyneczki w mieszkaniu, a rozsad wysadza do gruntu, gdy pojawi si 3-4 pierzaste licie. Kwitnienie przypada na czerwiec i lipiec. Wasne nasiona lubczyku mona zbiera w sierpniu. Surowcem leczniczym jest korze lubczyku, ktry wykopuje si w padzierniku - listopadzie w drugim roku wegetacji. Korze myje si w zimnej wodzie, kroi na mniejsze kawa ki i suszy nawleczony na sznurek. Dziaa on moczopdnie i uywa si go pomocniczo w chorobach nerek, drg moczowych i zej przemianie materii. Napar z 5 g korzeni i l szklanki wrztku polecany jest te przy wyczerpaniu nerwowym. Najbardziej znany jest lubczyk jako przyprawa kuchenna. wiee lub suszone licie i wysuszone sproszkowane korzenie dodaje si do zup, rosou, saatek, drobiu i sosw. Macierzanka piaskowa Krzewinka wysokoci 15 cm spotykana na suchych wzgrzach, pastwiskach, skrajach drg i lasw. Kwitnie przez cae lato. Ziele cina si na pocztku kwitnienia i suszy rozoone cienk warstw na papierze, nie przewracajc, poniewa licie bardzo atwo osypuj si. 23

Ziele macierzanki dziaa odkaajco, moczopdnie, przeciwskurczowo i wykrztunie. Napar z l yki ziela i l szklanki wrztku pije si 2 razy dziennie po 1/2 szklanki przy nieytach drg oddechowych, kaszlu, zym trawieniu, zapaleniu miedniczek nerkowych, pcherza i chorobach wtroby. Uywa si go do pukania garda i jamy ustnej, przy zapaleniu skry i oczu, przy stuczeniach i ranach, do kpieli wzmacniajcych dla dzieci, rekonwalescentw i osb starszych. Kpiel przygotowuje si, zagotowujc 200 g suchego ziela w 3-4 l wody i gdy odwar nacignie, odcedza si go do wanny i uzupenia do poowy wanny wod.
Majeranek ogrodowy

Rolina jednoroczna o wysokoci 30-50 cm. Rozmnaa si z nasion, ktre wysiewa si wprost do gruntu na przeomie kwietnia i maja w rowki co 30-40 cm, nie przykrywajc ich ziemi, lecz tylko lekko j ugniatajc. Gdy roliny wzejd, przerywa si je, pozostawiajc po dwie-trzy w odlegoci 20 cm w rzdzie. Mona te wysia nasiona w marcu do skrzyneczek w mieszkaniu w iloci l g (co wystarczy na obsadzenie 10 m2) i pikowan rozsad wysadza do gruntu po majowych przymrozkach, w rozstawie 30X30 cm. W pocztkowym okresie majeranek ronie bardzo wolno, zakwita w lipcu, sierpniu. Wymaga gleby zasobnej w wap i sonecznego miejsca. Nasiona majeranku zbiera si na przeomie wrzenia i padziernika. Ziele majeranku zbiera si w czasie kwitnienia, na przeomie czerwca i lipca (pierwszy pokos), lub odrosty pdw bez kwiatw we wrzeniu (drugi pokos). Odwar z l yki ziela i l szklanki wody podaje si przy zaburzeniach trawienia, kolce, wzdciach, biegunce, a take przy przezibieniu. Dziaa bakteriostatycznie i przeciwzapalnie. Ziele majeranku jest jedn z najbardziej popularnych przypraw zioowych w kuchni polskiej. Przyprawia si nim wszelkie farsze, mielone kotlety, pieczenie, baranin, flaki, drb, urek, grochwk, barszcz czerwony, sosy, kasz gryczan. Aromatyzuje si nim domowy smalec.
24

Melisa lekarska

Wieloletnia rolina zielna, wyrastajca do wysokoci 30-80 cm i tworzca pod ziemi rozgazione kcza. Jest rozmnaana z nasion, ktre wysiewa si w marcu do skrzyneczek z torfem i przykrywa 0,5centymetrow warstw podoa. Siewki pikuje si, gdy maj 1-2 pary lici waciwych. Do gruntu wysadza si rozsad w maju, gdy minie niebezpieczestwo ostatnich przymrozkw wiosennych. Zalecana rozstawa wynosi 20X40 cm. Surowcem leczniczym jest ziele lub li melisy zebrane przed kwitnieniem i wysuszone. Pierwszy zbir przypada zwykle na pocztek czerwca, drugi - na koniec sierpnia. W asne nasiona zbiera si na przeomie wrzenia i padziernika. Ziele melisy dziaa uspokajajco, zwaszcza w nerwoblach i nerwicowych schorzeniach serca. Ma rwnie waciwoci przeciwzapalne oraz przeciwbakteryjne. W medycynie ludowej stosowana jest jako rodek przeciwwymiotny u kobiet ciarnych oraz jako rodek mlekopdny. Napar z l yki stoowej ziela i 1-1,5 szklanki wrztku naley pi 2-4 razy dziennie po 1/4 lub 1/2 szklanki. W kuchni uywane s wiee i suche listki melisy, ktre dodaje si do sosw, majonezu, saatek, surwek i napojw orzewiajcych. Listki melisy dodane do herbaty w trakcie parzenia nadaj jej cytrynowy aromat. Ryby morskie naciera si wieymi lub wysuszonymi listkami melisy w celu zagodzenia zapachu.
Mita pieprzowa

Rolina wieloletnia osigajca wysoko 50-80 cm. Rozmnaa si wycznie wegetatywnie przez sadzonki rozogowe, gdy w ogle nie wytwarza nasion. Sadzonki rozogowe mity pozyskuje si i wysadza wczesn wiosn od marca do kwietnia lub w sierpniu. Sadzi si cae rozogi, ukadajc je poziomo na dnie bruzdy jeden za drugim. Gboko bruzdy wynosi 6-7 cm, a rzdy oddalone s od siebie o 30-40 cm. Mita wymaga yznej gleby, bogatej w prchnic i wap, do wilgotnej. Wykorzystywane s licie oraz ulistnione szczyty pdw.
25

Zbioru dokonuje si dwukrotnie: na pocztku kwitnienia rolin (lipiec) oraz w poowie wrzenia, w czasie suchej, sonecznej pogody. Mita stosowana jest przy zaburzeniach trawienia, braku apetytu, wymiotach, chorobach wtroby i drg ciowych. Dziaa bakteriobjczo i lekko przeciwblowe oraz obnia cinienie krwi. Stosuje si j rwnie do pukania garda i jamy ustnej. Napar przyrzdza si z l yki suszonego ziela i l szklanki wrztku i pije 2-3 razy dziennie po l szklance. W gorcym klimacie napar z mity pije si jak herbat, u nas rwnie w czasie upaw, i przy pracach w wysokiej temperaturze (w hucie), stosuje si napar z tego ziela. Suszone licie mity mona dodawa do herbaty i kompotw, ktrym nadaje si w ten sposb orzewiajcy smak. Suszone i wiee licie mity s doskonaym dodatkiem do baraniny, ryb, saatki z pomidorw i sosu pomidorowego, twaroku, zielonej saaty oraz szpinaku. Nagietek lekarski Jednoroczna popularna rolina ozdobna, osigajca wysoko 2050 cm. Nasiona nagietka wysiewa si wprost do gruntu na przeomie marca i kwietnia (w nastpne lata wysiewa si sam, a w agodne zimy nie przemarza). Zbyt gsto rosnce siewki przerywa si. Wymaga do wilgotnej gleby i soca. Zakwita w czerwcu, a gdy wikszo kwiatw przekwitnie, naley go przyci na wysoko 10 cm, aby pniej znw obficie zakwit. Wasne nasiona nagietka zbiera si sukcesywnie od lipca do padziernika. W lecznictwie wykorzystuje si kwiaty jzyczkowe o barwie pomaraczowej (bez kielicha). Po wysuszeniu zaywa si je (wewntrznie) przy chorobach przewodu pokarmowego, chorobie wrzodowej odka, chorobach wtroby, dziaaj take uspokajajco, obniaj cinienie krwi i poprawiaj prac serca. Zewntrznie stosowany jest nagietek jako rodek przeciwzapalny i gojcy - do pukania jamy ustnej i garda, po ukszeniu przez owady i pkniciu skry, do przemywania oczu przy zapaleniach spojwek i powiek. W celu przygotowania naparu naley l yeczk patkw zala l szklank wrztku. Pi - 2 razy dziennie po 1/2 szklanki. 26

Ogrecznik lekarski

Rolina jednoroczna, dorastajca do wysokoci 60 cm. Ronie dziko jako chwast ogrodowy i std mona uzyska nasiona do uprawy. Nasiona wysiewa si w kwietniu wprost do gruntu w rzdy co 40-50 cm, na gboko 1-2 cm. Kwitnienie rolin przypada na lipiec i sierpie. Wasne nasiona ogrecznika zbiera si na pocztku wrzenia. Wykorzystuje si ziele zebrane na pocz tku kwitnienia, najgrubsze odygi naley odrzuci. Uywane jest przy schorzeniach jamy ustnej, garda, odka i przy zapaleniu bon luzowych przewodu pokarmowego - w celu zmniejszenia podranienia i przekrwienia bon luzowych, a take ich ochrony przed dranicym dziaaniem rodkw zewntrznych. W medycynie ludowej ziele to stosowane jest jako rodek uspokajajcy, odwieajcy, moczopdny, lekko przeczyszczajcy i napotny. Napar przyrzdza si, zalewajc 10-30 g ziela 2 szklankami wrztku i pije po 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie. Suszone licie ogrecznika dodaje si do duszonej lub pieczonej dyni, cukinii, kabaczka, ogrkw, a take do innych warzyw i zapiekanek. wiee listki s doskonaym dodatkiem do mizerii, chodnika i barszczu ukraiskiego oraz twaroku.
Orzech woski

Drzewo uprawiane w ogrodach, osigajce 20 m wysokoci. Licie orzecha woskiego, zbierane w czerwcu przy adnej pogodzie, dziki duej zawartoci garbnikw lecz wszystkie podranienia bon luzowych i skry. Stosuje si je przy biegunce (wewntrznie), zapaleniu jamy ustnej i dzise, zapaleniu spojwek, egzemach, poceniu si ng i rk (zewntrznie). Do uytku wewntrznego przygotowuje si napar z 5 g lici i l szklanki wrztku (take w mieszance z czarnymi jagodami). Do uytku zewntrznego stosowany jest odwar z 20-30 g lici i l l wody.

27

Papryka ostra

Rolina jednoroczna osigajca 30-40 cm wysokoci. Pochodzi z Ameryki rodkowej i dlatego moe by uprawiana tylko w miejscach sonecznych i osonitych od wiatru, na yznej glebie. Papryka rozmnaa si z rozsady, ktr naley przygotowa w skrzyneczce w mieszkaniu na bardzo dobrze nasonecznionym parapecie okiennym. Produkcja rozsady trwa okoo 8 tygodni. Rozsad, uzyskan z siewu w poowie marca, wysadza si do gruntu po ostatnich przymrozkach wiosennych, to jest okoo 15 maja. Papryk wysadzamy w rozstawie 30 X 40 cm. Szczeglnie w okresie przyjmowania si rozsady naley j obficie podlewa. Kwitnienie rolin przypada na lipiec, a pogoda w tym okresie (ciepo i umiarkowane opady) sprzyja zawizaniu si owocw. Czsto ze wzgldu na niskie temperatury powietrza wikszo zawizkw opada, roliny kwitn ponownie, ale owoce, ktre zawizuj si w tym czasie, nie zd ju dojrze przed nadejciem pierwszych przymrozkw jesiennych, na ktre papryka jest niezwykle wra liwa. Przy sprzyjajcej pogodzie pierwsze owoce papryki dojrzewaj ju pod koniec sierpnia, ale zazwyczaj s kopoty z uzyskaniem czerwonych owocw papryki przed przymrozkami. Owoce papryki suszy si w temperaturze okoo 40C, nawlekajc na sznurek i zawieszajc nad kuchni lub na blasze w stygncym piekarniku. Owoce papryki ostrej zawieraj kapsaicyn o silnie piekcym smaku, wiele barwnikw karotenoidowych i flawonoidowych oraz znaczne iloci witamin. Maj one zastosowanie w kuchni jako ostra przyprawa do wielu potraw. Jako rodek leczniczy papryka stosowana jest gwnie zewntrznie, gdy zawarta w niej kapsaicyna podrania skr, powodujc jej lokalne przekrwienie, a w ostatecznym efekcie koi ble reumatyczne, miniowe i nerwoble.
Pietruszka zwyczajna

Rolina dwuletnia, o wysokoci okoo 50 cm. Rozmnaa si z nasion, ktre wysiewa si na og na przeomie marca i kwietnia, mniej znany jest termin jesienny (padziernik-listopad). Pietruszk 28

mona z powodzeniem uprawia na kadej glebie ogrodowej przepuszczalnej, zasobnej w prchnic i skadniki pokarmowe. Nasiona pietruszki zbierane s w lipcu - w drugim roku wegetacji. Zastosowanie maj: korze i licie oraz owoce pietruszki. Wszystkie surowce dziaaj moczopdnie, rozszerzaj naczynia krwionone i agodnie obniaj cinienie krwi. Stosuje si je przy nieytach jelit i drg moczowych oraz kamicy nerkowej. Napar przygotowuje si z 1/2 yki korzenia lub z 5 g owocw oraz l szklanki wrztku i pije po 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie. Napar jest szkodliwy dla kobiet ciarnych. wiee listki to popularna przyprawa - s polecane przy anemii i zmczeniu, zwaszcza wiosn. Natk pietruszki dodaje si do zup, zapiekanek, wszelkich da z mis, warzyw, jaj, ryb, ziemniakw, zielonej sa aty, twaroku, sosw zioowych, masa zioowego. Zielona pietruszka jest bogatym rdem witaminy C.
Podbia pospolity

Wieloletnia rolina zielna o wysokoci do 15 cm, tworzca grube, pezajce kcza. Wystpuje pospolicie na wilgotnych kach, przy drogach i torach kolejowych, rumowiskach, nad brzegami wd, lubi gleby gliniaste. Kwitnie pod koniec lutego i w marcu. Surowcami leczniczymi s licie i kwiaty, ktre wykazuj sabsze dziaanie ni licie. Licie zbiera si w maju - czerwcu w pogodne dni i wybiera tylko mode, rosnce w socu bez plam i nie zabrudzone ziemi. Niewskazane jest mycie ich po zbiorze. Licie tnie si na mniejsze kawaki i suszy w jednej warstwie. Dziki zawartoci luzw rolinnych, garbnikw i olejkw eterycznych surowiec ma dziaanie przeciwzapalne, cigajce, bakteriobjcze i przeciwskurczowe. Stosuje si go przy nieytach grnych drg oddechowych, kaszlu i chrypce, zwaszcza u dzieci i ludzi starszych, w celu zagodzenia kaszlu i uatwienia odkrztuszania. Odwar przyrzdzony z 1/2 yki pocitych lici i l szklanki wody pije si 2-4 razy dziennie po 1/2 szklanki. 29

Pokrzywa zwyczajna

Rolina wieloletnia, osigajca nawet 100 cm wysokoci, pospolicie rosnca przy domach, w ogrodach, na rumowiskach, w lasach - na wilgotnych glebach. Najszersze zastosowanie ma li pokrzywy. Zbiera si go od czerwca do wrzenia i suszy w ciemnym oraz przewiewnym miejscu. Wodny wycig z lici dziaa przeciwbiegunkowe, moczo-pdnie, cigajce i wzmacniajco. Obnia take poziom cukru we krwi i polecany jest przy cukrzycy i anemii. Napary i nalewki stosuje si do nacierania skry gowy przy upieu, wypadaniu wosw i ojotoku. Sok z modych pdw (wycinity w sokowirwce) pije si przy zmczeniu wiosennym, zaczynajc od 1-2 yek, a koczc na 1/2 szklanki. Stosowa t kuracj naley przez dwa tygodnie.
Rozmaryn lekarski

Zimozielona krzewinka osigajca wysoko 2 m. Ma system korzeniowy wraliwy na przesadzanie. Rozmaryn mona rozmnaa dwoma sposobami: przez wysiew nasion, kupujc wycznie za granic (le kiekuj), lub przez sadzonki zielne, pobierane ze szczytw pdw rolin matecznych w lipcu - sierpniu. Sadzonki z 6-8 parami lici umieszcza si w wilgotnym piasku, a gdy ukorzeni si, uszczykuje si w celu lepszego rokrzewienia. Rozmaryn lubi soce i such, zasobn w wap gleb. Licie rozmarynu s surowcem leczniczym. Zbiera si je na pocztku kwitnienia rolin, cinajc wierzchokowe czci pdw (20-30 cm dugoci). Po wysuszeniu licie osmykuje si z odyg. Napar z suszonych lici rozmarynu pobudza czynnoci wydzielnicze odka, poprawia trawienie, ma waciwoci moczopdne i ciopdne, dziaa wzmacniajco, podnosi sprawno fizyczn (polecany jest dla rekonwalescentw i ludzi starszych). Jest cennym lekiem rolinnym w zaburzeniach kr enia obwodowego oraz przy starczych zmianach w sercu. wiee lub suszone listki rozmarynu dodaje si do zup, sosw, saatek, zielonej saaty, potraw z ryb, drobiu, mis oraz z grzybw.
30

Mona rwnie przyrzdzi ocet rozmarynowy. Oprcz tego wiee listki rozmarynu s wspaniaym dodatkiem do mis pieczonych na ruszcie i ronie, pizzy i ryb. Ra dzika Krzew ozdobny uywany jako podkadka dla szlachetnych odmian r. Osiga wysoko do 4 m. W Polsce jest rolin pospolit na caym obszarze. Owoce dzikiej ry s surowcem leczniczym. Zbiera si je we wrzeniu i padzierniku, a nastpnie suszy (rzadziej przerabia na past). Owoc dzikiej ry zawiera znaczne iloci kwasu askorbinowego (witamina C), flawonoidy, witaminy A, B,, B E i K, garbniki, kwasy organiczne. Warto lecznicza owocw dzikiej ry zaley przede wszystkim od zawartoci w nich witaminy C i synergistycznie dziaajcych flawonoidw. Witamina C wystpujca w owocach dzikiej ry jest szybko wchaniana przez nasz organizm, w odrnieniu od witaminy C otrzymywanej syntetycznie. Owoce dzikiej ry s wartociowym surowcem do domowego wyrobu wina, ale przede wszystkim przerabia si je na koncentraty witaminowe, przeciery, soki pitne, syropy, marmolady, demy, susze. Do wyrobu konfitur i syropw wykorzystuje si rwnie patki kwiatw ry dzikiej. Rumianek pospolity Rolina jednoroczna, osigajca 50 cm wysokoci. Dziko ronie na polach, kach i nieuytkach, ale ostatnio jest pozyskiwany z upraw. Najlepszym terminem siewu nasion rumianku jest wrzesie (mona te sia w marcu). Nasion rumianku nie naley przykrywa, wystarczy tylko lekko wgnie je w gleb. Po wykiekowaniu przerywa si siewki, pozostawiajc po 2-3 roliny co 10-15 cm. Rumianek kwitnie w czerwcu, lipcu. Nasiona zbiera si w kocu lipca. Surowcem zielarskim s koszyczki rumianku, potocznie nazywane kwiatami, zebrane wtedy, gdy bia e patki uoone s 31

poziomo. Rumianek dziaa przeciwzapalnie, przeciwskurczowo, wiatropdnie i odkaajco. Napar z rumianku podaje si przy blach odka i jelit, przy blach miesiczkowych. Zewntrznie stosuje si go w postaci okadw przy stanach zapalnych skry, ranach, oparzeniach sonecznych, zapaleniu spojwek, garda i anginie. W celu przygotowania naparu naley zala l yk surowca l szklank wrztku (dla niemowlt - l yeczk).
Rzeucha ogrodowa

Rolina jednoroczna, rozmnaana z nasion. Dorosa rolina ma silnie rozgazion odyg o wysokoci 30-60 cm. Jej kuzynka rzeucha kowa wystpuje czsto na wilgotnych kach, brzegach jezior i rzek. Rzeucha ogrodowa jest tradycyjnie uprawiana przed Wielkanoc. Nasiona, wysiane na mokr wat lub lignin na talerzyku, kiekuj po 2 dniach, a do zbioru licieni i pierwszych lici waciwych przystpuje si ju po 7 dniach. Nasiona rzeuchy mona rwnie wysiewa do doniczek, skrzynek balkonowych i wprost do gruntu. Ziele rzeuchy ma dziaanie lecznicze, znane jest w medycynie ludowej jako rodek przeciwgocowy i rozkurczowy. wiea rzeucha zalecana jest przy anemii, niedoborze jodu, w chorobach tarczycy. Dziaa korzystnie na wosy, paznokcie i skr. Jednak najwiksze znaczenie ma rzeucha jako przyprawa. Mona j dodawa do zup (zwaszcza pomidorowej), sosw, zielonej sa aty, saatek, ryb, jajecznicy i innych potraw z jaj, ziemniakw, twaroku. Uwaga: do saatek z dodatkiem rzeuchy nie mona dodawa octu, zastpuje si go sokiem cytrynowym lub mietan.
Rzodkiew czarna

Warzywo o zgrubiaym, kulistym korzeniu. Rozmnaa si z nasion, ktre wysiewane s w kwietniu (odmiana wczesna) lub w kocu czerwca i lipcu (odmiany pne, w tym odmiana o czarnej skrce Murzynka", majca najwiksze znaczenie lecznicze) 32

wprost do gruntu w rzdy -co 20 cm, na gboko l cm. Siewki przerywa si, pozostawiajc roliny co 6-8 cm. Korzenie wykopuje si w padzierniku i przechowuje przez zim przesypane piaskiem w chodnym, do wilgotnym miejscu. Lecznicze znaczenie ma korze rzodkwi czarnej, spoywany w postaci surwek lub soku. Stosowany jest przy schorzeniach wtroby, drg oddechowych, dla pobudzenia apetytu i wydzielania sokw odkowych, przy odwodnieniu organizmu, chorobach serca, reumatyzmie, anemii. Zewntrznie uywany jest jako rodek przeciwko upieowi i wypadaniu wosw. Picie soku przez duszy czas oglnie wzmacnia organizm. Sosna zwyczajna Znane drzewo lene. W zielarstwie wykorzystuje si igliwie sosny, pdy, pczki i ywic. Najbardziej wartociowym surowcem s pczki szczytowe, ktre zbiera si wycznie z drzew citych od listopada do kwietnia. Mode pdy dugoci 5 cm zbiera si tu po rozwiniciu pczkw. Ulistnione tegoroczne ga zki sosny dugoci 30 cm zbiera si wycznie z drzew citych jesieni lub zim. Rozkada si je cienk warstw i suszy. Pczki dziaaj wykrztunie i napotnie, a igliwie i pdy wykrztunie, przeciwskurczowo i bakteriobjczo. Napar i syrop z pczkw polecany jest przy schorzeniach drg oddechowych, take u dzieci. Odwar z igliwia stosuje si do inhalacji, przy zapaleniach drg oddechowych, astmie i kokluszu. Przyrzdza si go z okoo 60 g igie i l l wody. Dodany do kpieli pomaga przy dolegliwociach reumatycznych, oczyszcza skr i odwiea. Szawia lekarska Rolina wieloletnia (krzewinka), osigajca 70 cm wysokoci. Jest rozmnaana z nasion, ktre wysiewa si w marcu w mieszkaniu lub w kwietniu wprost do gruntu. Uprawa z rozsady daje silniejsze roliny, z ktrych wczeniej mona zbiera surowiec. Pierwszego zbioru dokonuje si jesieni, w nastpnych latach
33

2-3-krotnie w sezonie wegetacyjnym, zawsze w pocz tkowej fazie kwitnienia. Szawia kwitnie od maja do sierpnia (pocz wszy od drugiego, czasem trzeciego roku wegetacji), nasiona dojrzewaj we wrzeniu. Rolina ta wymaga soca, yznej, zasobnej w wap i niezbyt wilgotnej gleby. Waciwoci lecznicze maj licie szawii. Ich dziaanie jest antyseptyczne, przeciwzapalne, przeciwskurczowe, cigajce i przeciwpotne. Stosowana jest przy dolegliwociach przewodu pokarmowego (zatruciach, zym trawieniu, biegunce, wzdciach), przy nadmiernym poceniu si noc i przy nadmiernej pobudliwoci nerwowej. Zewntrznie uywa si jej w stanach zapalnych jamy ustnej, dzise, garda, chorobach skry i przy pielgnacji wosw. Napar z l yki lici i l szklanki wrztku pije si 2-4 razy dziennie po 1/2 szklanki. wiee i suszone licie szawii s rwnie przypraw. Dodaje si je do tustych mis (baraniny, wieprzowiny, kaczek i gsi), do ryb, omletw, saatek i past serowych. wiee listki szawii wraz z listkami innych zi mona dodawa do potraw z pomidorw, grochu, fasoli, warzyw i marynat.
Szczypiorek ogrodowy

Bylina rosnca do wysokoci 30 cm. Licie wyrastaj z maych cebulek skupionych w rozrastajce si z wiekiem kpy. Uprawiany jest powszechnie w ogrodach. Dobrze ronie na kadej dostatecznie yznej i wilgotnej glebie, znosi pcie, ale najwiksze kpy tworzy w penym socu. Kwiaty szczypiorku naley cina zaraz po ich ukazaniu si, gdy pogarszaj smak lici. Szczypiorek uprawia si, wysiewajc nasiona wprost do gruntu w kwietniu, w rzdy co 20-30 cm. Mona te dzieli starsze kpki wiosn lub pod koniec lata. Nasiona zbiera si na przeomie sierpnia i wrzenia. Szczypiorek jest niezwykle popularn rolin przyprawow, zwaszcza w okresie zimy i wczesnej wiosny. Posiekany bywa dodawany czsto do wszystkich saatek, rosow, zup, ziemniakw, jajecznicy, omletw, twaroku, do masa zioowego. Szczypiorek jest dobrym rdem prowitaminy A. 34

liwa tarnina

Krzew o wysokoci 2-3 m, rosncy czsto na skrajach pl, lasw, przy drogach. W zielarstwie wykorzystuje si kwiaty i owoce tarniny. Kwiaty zbiera si w pogodne dni kwietnia i suszy, owoce natomiast, gdy s ju zupenie dojrzae, czyli w padzierniku-listopadzie. Suszy si je w piekarniku lub na blasze w temperaturze 60C. Kwiaty tarniny dziaaj moczopdnie, napotnie i przeczyszczajce. Napar z kwiatw pije si przy zaparciach, dolegliwociach odkowych i stanach zapalnych jamy ustnej, garda i krtani. Odwar z owocw stosowany jest przy przewlekych biegunkach, zapaleniu bon luzowych przewodu pokarmowego i nieycie narzdw rodnych. Owoce s dodawane do kompotw, konfitur i nalewek z innych owocw.
Tatarak zwyczajny

Rolina wieloletnia osigajca wysoko 60-120 cm, rosnca na brzegach staww, bagnach i w lasach w podmokych miejscach. Surowcem zielarskim jest kcze, ktre zbiera si wiosn i po oczyszczeniu tnie na 10-20-centymetrowe kawa ki, a nastpnie suszy. Jeeli przeznaczone jest do uytku wewntrznego, to przed suszeniem naley je obra ze skrki. Tatarak jest stosowany przy dolegliwociach odka i wtroby, pobudza wydzielanie soku odkowego, dziaa wiatropdnie i hamuje rozwj bakterii. Poleca si go przy zaburzeniach pracy przewodu pokarmowego na tle nerwowym. Jest uwa any za dobry rodek oglnie wzmacniajcy dla rekonwalescentw, osb starszych i wycieczonych prac. Zewntrznie uywa si tataraku do pukania jamy ustnej i garda przy zapaleniu luzwki jamy ustnej oraz w stanach zapalnych garda. Napar z kcza przyrzdza si, zalewajc 1 yk surowca l szklank wrztku i pije si go po 1/2 szklanki przed kadym wikszym posikiem. Uzupenieniem kuracji s kpiele z dodatkiem odwaru z kcza (100 g surowca na l litr wody wystarcza na pen 35

wann). Maj one dziaanie pobudzajce. Surowiec jest skadnikiem mieszanek wzmacniajcych wosy.
Trybula ogrodowa

Rolina jednoroczn, wyrastajca do 45 cm wysokoci. Czasem spotyka si jej kuzynk" trybul len jako chwast na rumowiskach i w lasach liciastych. W ogrodzie mona wysiewa j sukcesywnie od kwietnia do czerwca, eby mie stale wiee licie. Gdy roliny wzejd, przerywa si je co 15 cm w rzdzie. Licie naley zrywa wtedy, gdy roliny osign 10 cm wysokoci. Trybul mona rwnie uprawia w doniczkach i skrzynkach. Trybula uywana jest jedynie jako przyprawa. wiee listki dodaje si do rnych sosw, duszonych warzyw, potraw z jaj i serw, do mis i wdlin, zup, twaroku, masa zioowego. Suszone licie we Francji s popularn przypraw do pieczonych ryb, mis, kurczt, do sosw, da z jaj, do farszy i kanapek.
Tymianek waciwy

Rolina wieloletnia (podkrzew), osigajca 30 cm wysokoci. Rozmnaa si z nasion, cho moliwe jest take jego sadzonkowanie. Nasiona wysiewa si do skrzyneczek na przeomie marca i kwietnia, a rozsad wysadza si do gruntu w maju, gdy osignie 6-10 cm wysokoci, w rozstawie 30 X 40 cm. Tymianek kwitnie dopiero w drugim roku wegetacji od czerwca do wrzenia. Nasiona zbierane s w lipcu i sierpniu. Surowcem zielarskim jest ziele tymianku, zbierane na pocz tku kwitnienia. Dziaa odkaajco, wykrztunie i cigajce. Stosowane jest w stanach zapalnych drg oddechowych, przy kaszlu, wysuszeniu .garda, chrypce, zapaleniu oskrzeli, astmie. Polecane jest zwaszcza dla dzieci i osb starszych. Ponadto wzmaga apetyt i uatwia trawienie, zapobiega nadmiernej fermentacji i wzdciom. Przy kaszlu, wyczerpaniu nerwowym, reumatyzmie i dolegliwociach odkowych zalecane s ponadto kpiele z dodatkiem naparu z tymianku (100 g ziela zaparza si w l l wrztku i dodaje 36

do wanny wody). Napar z l yeczki ziela i szklanki wrztku pije si 3 razy dziennie po 1/3 szklanki (dla niemowlt po kilka yeczek naparu). Tymianek jest doskona przypraw kuchenn o silnym aromacie. Uywa si go w maych ilociach do potraw misnych, duszonych kurczakw, ryb, zup, sosw zioowych, omletw, ziemniakw puree, duszonych warzyw, pizzy, zapiekanek i makaronw na sposb woski.
ywokost lekarski

Bylina osigajca l m wysokoci. Wystpuje do pospolicie na kach i w rowach, a na polach uprawnych (szczeglnie wilgotnych) jest uciliwym chwastem. ywokost kwitnie od maja do lipca. Surowcem leczniczym jest korze ywokostu, wykopany jesieni lub wczesn wiosn. Korzenie naley dokadnie umy, a nastpnie w caoci suszy. Dobrze wysuszone korzenie powinny by z zewntrz ciemne (prawie czarne), a po przeamaniu - biae. Korze ywokostu zawiera midzy innymi alantoin (substancj uatwiajc i przyspieszajc tworzenie si naskrka), luzy, garbniki, kwasy organiczne, gumy i ywice. Medycyna ludowa zalecaa ywokost jako rodek przyspieszajcy gojenie si ran i zrastanie zamanych koci. Obecnie w lecznictwie bywa uywany wycznie zewntrznie w postaci okadw na rany, odmroenia, oparzenia, owrzodzenia, ylaki, egzemy oraz przy zamaniach koci.

II. Ogrdek zielarski

Pocztki ogrdkw i kcikw zielarskich sigaj staroytnoci. W redniowieczu uprawa zi bya domen zakonnikw. W epoce odrodzenia nastpi szczeglny rozwj upraw zielarskich, zwizany z oglnym rozwojem rolnictwa i ogrodnictwa. W krajach o tradycjach zielarskich w wielu gospodarstwach wiejskich istniej do dzi kciki zielarskie, a w innych - o wysokiej kulturze ogrodniczej - ogrdki i kciki zielarskie zakadane s przede wszystkim w ogrodach przydomowych na przedmieciach wielkich miast. W Polsce tradycje ogrdkw zielarskich nie s tak bogate, jak w krajach Europy poudniowej i zachodniej, cho w ostatnich latach mona zaobserwowa wyrany wzrost zainteresowania upraw i stosowaniem zi.

Wybr miejsca
Przy wyborze miejsca na kcik lub ogrdek zielarski naley pamita o pochodzeniu poszczeglnych gatunkw zi. Te, ktre wywodz si z rejonw o klimacie podobnym do naszego, na przykad: estragon, lubczyk, rzeucha - nie s wraliwe na chody i mog by uprawiane nawet w miejscach zacienionych. Inne pochodzce ze sonecznych i ciepych krajw, jak: bazylia, czber, kolendra, koper woski, lawenda, majeranek, melisa, ogrecznik.. rozmaryn, tymianek - s bardzo wraliwe na chody, wymagaj stanowisk nasonecznionych i osonitych od wiatru. Najlepiej urzdzi kcik lub ogrdek zielarski przy poudniowej cianie domu lub altany, na otwartej przestrzeni albo w zagospodarowanym ju ogrodzie przydomowym, by stworzy bardziej 39

korzystny mikroklimat, a od pnocnej strony posadzi ywopot. Do tego celu wykorzystuje si wiele gatunkw rolin osonowych: roliny jednoroczne wysokie (sonecznik, kukurydza), roliny jednoroczne niskie (kochia, ubin) lub roliny wieloletnie (grab, irga, jaowiec, ligustr, sosna grska, ywotnik, tuja). Mona rwnie stosowa osony z takich materiaw, jak drewno (deski, paliki, gazie), folia polieetylenowa i podobne.

Plan ogrdka
Rozplanowanie ogrdka zielarskiego zaley od wielu czynnikw, spord ktrych najwaniejsze to: wielko cakowitej powierzchni ogrodu przydomowego oraz czci przeznaczonej na kcik zielarski, uksztatowanie powierzchni ogrodu, posiadane nasiona i sadzonki, a take indywidualne upodobania uytkownikw. Za przykady oryginalnych rozwiza ogrdkw zielarskich mog suy: rabata paska na planie koa lub wzniesiona, labirynt zioowy, szachownica zioowa, rabata paska na planie prostokta, rabata paska albo wzniesiona na planie elipsy, skalny ogrdek zielarski, chodnik zioowy, schody zioowe, ruchomy ogrdek zielarski (zioa rosn w pojemnikach rnej wielkoci i ksztatw). W pierwszym roku prowadzenia ogrdka zielarskiego proponuje si upraw tych gatunkw, ktrych nasiona lub sadzonki uda si zdoby - po kilka, kilkanacie rolin kadego gatunku. W nastpnych latach pod upraw kadego gatunku zi mona ju przeznaczy 1-3 m2 powierzchni. W tabeli l podano zapotrzebowanie przecitnej rodziny (4-osobowej) na zioa i ich nasiona do uprawy w ogrodzie, co powinno uatwi rozplanowanie ogrdka. Rozmieszczenie poszczeglnych gatunkw rolin w kciku zielarskim jest uwarunkowane cechami morfologicznymi rolin, takimi jak na przykad: wysoko i rozoysto. Na rabacie okrgej lub owalnej (paskiej lub wzniesionej) roliny wysokie naley sadzi w czci centralnej, a pozostae, w miar zmniejszania si ich wysokoci - w kierunku do brzegu rabaty. W przypadku gdy rabata jest z jednej strony ograniczona (na przykad ywopotem, potem lub cian budynku), wysoko sadzonych rolin powinna
40

Tabela l Zapotrzebowanie przecitnej rodziny (4-osobowej) na zioa i ich nasiona do uprawy w ogrodzie Gatunek roliny Arcydzigiel litwor Bazylia pospolita Biedrzeniec any Bylica estragon Czarnuszka siewna Czber ogrodowy Czosnek pospolity Gorczyca biaa Hyzop lekarski Kminek zwyczajny Kolendra siewna Koper woski Lawenda prawdziwa Lebiodka pospolita Lubczyk ogrodowy Majeranek ogrodowy Melisa lekarska Mita pieprzowa Nagietek lekarski Ogrecznik lekarski Papryka ostra Pietruszka zwyczajna Rozmaryn lekarski Rumianek pospolity Rzeucha ogrodowa Rzodkiew zwyczajna Szawia lekarska Szczypiorek ogrodowy Trybula ogrodowa Tymianek waciwy Liczba rolin lub nasion 1-2 roliny 10 g (10-20 rolin) 3-5 rolin 2 roliny 10 g 10 g 15-30 zbkw 20-50 g 1-2 roliny 10 g 10 g 1-2 roliny 2-3 roliny 2 roliny 1-2 roliny 10 g 3 roliny 20 sztuk rozogw 10 g 10 g 5 rolin 10 g 1-2 roliny 5g 10-100 g 10-20 rolin 2 roliny 5 rolin 5g 2-3 roliny

41

zwiksza si od brzegu w gb rabaty. Poszczeglne grzdki naley tak rozplanowa, aby dostp do kadej z nich by atwy. cianki pomidzy grzdkami mona obsia traw albo wykona z innych materiaw, takich jak: wir, kamienie, cegy zakopane w ziemi, deski, stare podkady kolejowe, pyty chodnikowe. Na rysunkach podano kilka przykadw rozplanowania ogrdkw zielarskich.

Przygotowanie gleby
Pod upraw zi gleb naley przygotowa tak samo jak pod upraw rolin warzywnych. Cz prac wykonuje si po zbiorze plonu gwnego w roku poprzedzajcym upraw zi, a nastpne na wiosn w roku uprawy rolin zielarskich. Na prac po zbiorze plonu gwnego w roku poprzedzajcym upraw zi skadaj si nastpujce czynnoci: pytkie przekopanie gleby na gboko okoo 10 cm w celu przykrycia resztek poniwnych i wzruszenia roli; zagrabienie gleby, przeciwdziaajce zsychaniu si wierzchniej warstwy roli i utracie struktury, poprawiajce warunki wsikania wody i pobudzajce nasiona chwastw do kiekowania; gbokie przekopanie gleby na gboko szpadla lub wide amerykaskich (20-25 cm). Jest to zabieg powodujcy lepsze wsikanie wody w gleb pozostajc w ostrej skibie; kruszenie zwizej (zbitej) gleby pod wpywem mrozu; wytpienie niektrych szkodnikw rolin zimujcych w glebie (na przykad poczwarek); przykrycie resztek poniwnych i obornika dla lepszego ich rozkadu i wykorzystania przez nastpne roliny; lepsze odchwaszczenie gleby, poniewa chwasty, ktrych nasiona skiekoway jesieni na powierzchni skib, zostaj zniszczone przez mrz lub wiosn uprawkami przedsiewnymi. Prace wiosenne w roku uprawy rolin zielarskich su przede wszystkim odpowiedniemu spulchnieniu (wzruszeniu) gleby: zagrabienie gleby niszcz ce skorup tworzc si na jej powierzchni, wyrwnujce powierzchni i rozkruszajce grudy ziemi; spulchnienie gleby za pomoc rnego rodzaju spulchniaczy 42

Oznaczenia gatunkw rolin zielarskich na rysunkach 1-7: 1) arcydzigiel, 2) bazylia, 3) bylica estragon, 4) czarnuszka, 5) czber ogrodowy, 6) hyzop, 7) kminek, 8) kolendra, 9) koper ogrodowy - a. uprawiany na nasiona, b. uprawiany na zielono, 10) koper woski, 11) lawenda, 12) lebiodka, 13) lubczyk, 14) majeranek, 15) melisa, 16) mita pieprzowa, 17) ogrecznik, 18) papryka ostra, 19) rozmaryn, 20) rumianek, 21) rzeucha, 22) szawia lekarska, 23) tymianek, 24) pietruszka naciowa, 25) szczypiorek. Gatunki jednoroczne: 2, 4, 5, 8,9, 14, 17, 18, 20, 21. Gatunki dwuletnie: l, 7, 10, 24. Gatunki wieloletnie: 3, 6, 11,12, 13, 15, 16, 19, 22, 23. 25

Rys. 1. Ogrdek zielarski na planie koa o rednicy co najmniej 6 m. Niektre cieki wykonane z cegie zakopanych w ziemi, inne - z kamieni polnych
43

Rys. 2. Ogrdek zielarski wkomponowany w powierzchni wyoon pytami chodnikowymi. Typowy ogrdek pachncy - wykorzystano wycznie roliny olejkowe z rodziny wargowych. Od wschodu, pnocy i zachodu osonity ywopotem o wysokoci 0,5-1 m

Rys. 3. Rabata zielarska paska. Od strony pnocnej osonita ywopotem (lub inn oson przeciwwiatrow) o wysokoci 1-1,5 m. Od gbi do przodu rabaty wysoko rolin maleje. Poletka ograniczone krawnikami chodnikowymi, cieki obsiane mieszank trawnikow
44

Rys. 4. Rabata zielarska wzniesiona. Od rodka do brzegw rabaty wysoko rolin maleje

(aeratorw), rozluniajce podpowierzchniowe warstwy gleby, przyczyniajce si do wycignicia na powierzchnie cz ci niektrych podziemnych chwastw wieloletnich oraz do wymieszania z gbszymi warstwami gleby uprzednio wysianych nawozw; dokadne zagrabienie powierzchni gleby, przyczyniajce si do wyrwnania powierzchni i rozbicia ostatnich wikszych grud ziemi; lekkie ugniecenie powierzchni gleby (na przykad za pomoc grabi lub lekkiego wau) przed wysiewem nasion niektrych gatunkw rolin zielarskich (na przykad rumianku). Czasem gbokie przekopanie gleby na jesieni jest niemoliwe lub bardzo utrudnione ze wzgldu na nadmiern wilgotno gleby. Wwczas naley odoy ten zabieg do wiosny, cho nie jest on ju tak korzystny jak jesieni. 45

Rys. 5. Tak zwany ornamentalny ogrdek zielarski. uki - betonowe zakopane w ziemi lub w postaci cieek wysypanych wirem. cieka centralna wykonana w postaci podestu z desek lub ze starych palet

Rozmnaanie zi
Roliny zielarskie rozmnaa si dwoma sposobami: generatywnie, to jest z nasion, i wegetatywnie - przez sadzonki. Terminarz siewu nasion i wysadzania sadzonek lub rozsady zi uprawianych w ogrodzie przedstawiono w tabeli 2. 46

Rys. 6. Ogrdek zielarski otoczony sztuczn osoni) przeciwwiatrow pot, parawan z folii polietylenowej itp.). Wysoko osony 0,5-1 m. cieki wok blokw poletek mog by wykonane z rnych materiaw: cegie, kamieni polnych, wiru, desek lub starych podkadw kolejowych, kawakw pnia drzewa (0 20 cm, wys. 15 cm, zakopane w ziemi na gboko 10-12 cm). Powierzchnie przy osonie przeciwwiatrowej obsiane mieszank trawnikow

Wikszo gatunkw zi rozmnaa si w praktyce z nasion. Pewien problem przy zakadaniu ogrdka zielarskiego bdzie stanowio zaopatrzenie si w nasiona zi. Nasiona 13 gatunkw rolin zielarskich - arcydzigla, bazylii, czarnuszki, dziurawca, hyzopu, kolendry, lawendy, lubczyku, melisy, papryki, rumianku, szawii i tymianku - mona zdoby w sklepach wzorcowych Herbapolu. Piszemy zdoby", albowiem nie ma ich tam jeszcze w
47

Rys. 7. Ruchomy ogrdek zielarski. Roliny, uprawiane w rnego rodzaju pojemnikach, ustawia si przed domem - najlepiej przy poudniowej cianie, ewentualnie - na balkonie

cigej sprzeday. Nasiona czbru, gorczycy, majeranku, nagietkw, pietruszki, rzeuchy, rzodkwi i szczypiorku mona kupi w sklepach z nasionami rolin warzywnych, natomiast nasiona kminku (pod nazw owoc kminku) - w wikszoci sklepw spoywczych. Nasiona kopru woskiego, lebiodki i ogrecznika roz48

Tabela 2
Terminarz siewu nasion i wysadzania sadzonek lub rozsady zi

Gatunek

Termin siewu Termin siewu w Termin lub sadzenia pomieszczeniu wysadzania do gruntu rozsady do gruntu 2 VIII 10 V koniec IV koniec IV pocztek V pocztek IV IV X-XI III IV koniec III pocztek IV koniec III pocztek IV IV XI IV VIII koniec IV pocztek V koniec III pocztek IV lub VIII. IV- 15 VI IV III 3 1 IV 1 IV IIMV 15 III 15 III 15 III 15 III (uprawa 15 V 15 V VI-VII 15 V 15 V 15 V 4

1 Arcydzigiel litwor Bazylia pospolita Biedrzeniec any Bylica estragon. (sadzonki kczowe) Czarnuszka siewna Czber ogrodowy Czosnek pospolity (zbki) Gorczyca biaa Hyzop lekarski Kminek, zwyczajny Kolendra siewna Koper woski Lawenda prawdziwa Lebiodka pospolita Lubczyk ogrodowy Majeranek ogrodowy Melisa lekarska Mita pieprzowa (sadzonki rozogowe) Nagietek lekarski Ogrecznik lekarski Papryka ostra Pietruszka zwyczajna Rozmaryn lekarski

49

3 w pomieszczeniu)

Rumianek pospolity Rzeucha ogrodowa Rzodkiew zwyczajna

Szawia lekarska Szczypiorek ogrodowy Trybula ogrodowa Tymianek waciwy

15 IX lub koniec III pocztek IV koniec III koniec VIII pocztek IV (odm. wczesna) VII (odm. pna) koniec X pocztek XII lub IV IV IV 1-15 IV

IX-II (uprawa w pomieszczeniu) -

15 III-pocztek IV

prowadza wycznie wrd plantatorw zi Zielarska Stacja Nasienna Herbapol" z siedzib w Bydgoszczy. Zbki czosnku bez wikszego trudu mona kupi na targowiskach lub w sklepach warzywniczych. Nasiona pozostaych gatunkw zi (rozmnaanych z nasion) przywoone s jedynie z zagranicy lub nabywane za Waluty wymienialne w jednym ze skadw konsygnacyjnych zachodnich firm nasiennych, ktrych przedstawicielstwa otwarto w ostatnich latach w naszym kraju. Firmy te maj w swoich ofertach handlowych nasiona okoo 30 gatunkw zi. Na rys. 8-9 pokazano nasiona niektrych gatunkw rolin zielarskich. Nasiona zi mona wysiewa bezporednio do gruntu bd najpierw w szklarni, inspekcie lub rozsadniku, gdzie otrzymujemy rozsad, ktr pniej wysadzamy do gruntu. Wikszoci dziakowiczw polecamy produkcj rozsady zi na parapecie okiennym, usytuowanym najlepiej od strony poudniowej. Ten sposb uzy50

Rys. 8-9. Nasiona niektrych gatunkw rolin zielarskich. Numery oznaczone kropkami - w powi kszeniu 5-krotnym, pozostae - w powikszeniu 10*krotnym. Gatunki: 1. arcydzigiel, 2. bazylia, 3. biedrzeniec any, 4. czber, 5. gorczyca, 6. hyzop, 7. kminek, 8. kolendra, 9. koper woski, 10. lawenda, 11. lebiodka, 12. lubczyk, 13. macierzanka, 14. majeranek, 15. melisa, 16. ogrecznik, 17. pietruszka, 18. rozmaryn, 19. rumianek, 20. rzeucha, 21. szawia, 22. szczypiorek, 23. trybula, 24. tymianek

skiwania rozsady odnosi si do tych gatunkw rolin, ktre na skutek dugiego okresu wegetacji i duych wymaga cieplnych, Wysiane w polu, nie zdyyby w naszym klimacie zakwitn i wyda owocw lub nasion przed okresem jesiennych chodw. W pomieszczeniach najlepiej produkowa rozsad w skrzyneczkach lub doniczkach (rnego rodzaju) wypenionych odkwaszonym substratem torfowym. Dowiadczeni dziakowicze mog pokusi si o zbudowanie prostego inspektu lub tunelu foliowego do pro51

Rys. 10. Prawidowo wyprodukowana rozsada bazylii

dukcji rozsad. W celu poprawienia warunkw wietlnych przy uprawie rozsady na parapecie okiennym mona zainstalowa wietlwk. Dowietlajc rozsad przez okoo 10 godzin dziennie, otrzymamy roliny nie gorsze ni te, ktre pochodz ze szklarni. Na rys. 10 pokazano prawidowo wyprodukowan rozsad bazylii. Nasiona gatunkw zi o mniejszych wymaganiach cieplnych wysiewa si bezporednio do gruntu lub na rozsadniku. W uprawie zi mog mie zastosowanie nastpujce rodzaje siewu: - siew rzutowy - stosowany raczej wycznie przy produkcji rozsady w pomieszczeniu lub na rozsadniku, w polu nie prakty52

kowany, gdy wymaga duej iloci nasion do wysiewu, ktre s na og nierwnomiernie rozmieszczone, a pniejsza pielgnacja rolin - utrudniona; - siew rzdowy, uatwia walk z chwastami, nasiona s rwnomiernie przykryte. Jeeli rzdy maj kierunek pnoc-poudnie, to roliny s rwnomiernie owietlone; - siew punktowy, stosowany gwnie przy wysiewie duych nasion, a przy mniejszych nasionach okr gych moe by uyty precyzyjny mini-siewniczek, zaoszcz dza nasiona i czas przeznaczony na przerywanie modych rolin; - siew gniazdowy - stosowany jest w przypadku nasion o gorszej zdolnoci kiekowania lub tych gatunkw zi, ktrych roliny powinny rosn po 2-3 w jednym miejscu. Gboko siewu nasion zaley od ich wielkoci oraz sposobu kiekowania. Na og pytki siew zalecany jest w przypadku nasion drobnych, zwizej gleby i wczesnych terminw siewu. Nasiona due, zwaszcza na glebach lekkich i wysiewane pniej, wymagaj przykrycia grubsz warstw gleby. Nasiona niektrych gatunkw zi wysiewa si na rozsadniku. Rozsadnik to zagon, na ktrym przygotowuje si rozsad zi pno wysadzanych do gruntu, a jednoczenie charakteryzujcych si wzgldnie niskimi wymaganiami cieplnymi. Siewy na rozsadniku mona rozpoczyna ju w kocu marca, lecz z uwagi na niebezpieczestwo wystpienia mrozw lepiej zrobi to w kwietniu. Pod rozsadnik naley przeznaczy miejsce nasonecznione, osonite od wiatrw i znajdujce si w pobliu rda wody. Ze wzgldu na grob wystpienia chorb rozsadnik naley wczy 4o podozmianu, w ktrym powinien nastpowa po rolinach Okopowych, uprawianych na oborniku. Nawoenie rozsadnika nie Wo by intensywne, aby roliny nie rosy za szybko i nie byy Zbyt wybujae. Zasadniczo wystarcza nawoenie fosforowo-potasowe na jesieni, a jedynie w przypadku gdy roliny sabo rosn, mona je zasili, stosujc 2 kg saletry lub saletrzaku na 100 m2, rozsadnika. Przed siewem wyrwnujemy powierzchni gleby, pytko przekopujemy, starannie grabimy i podlewamy. Nasiona siejemy w rzdy co 10-20 cm. Po zakoczeniu produkcji rozsady miejsce na rozsadniku moemy wykorzysta pod upraw papryki lub melonw.
53

Rys. 11. Sadzonka zielna mity pieprzowej (trzywzowa, to znaczy z trzema parami lici) - po ukorzenieniu

Rozmnaanie wegetatywne rolin zielarskich polega na pobraniu z roliny matecznej sadzonki, ktra po umieszczeniu w korzystnych warunkach jest zdolna rozwin si w samodzieln rolin. Przez sadzonki rozmnaa si te gatunki rolin, ktre nie zawizuj nasion (mita, estragon), jak rwnie w przypadkach, gdy z nasion otrzymaoby si roliny rnice si od roliny matecznej. Naley podkreli, e teoretycznie wszystkie gatunki zi mona by rozmnaa wegetatywnie, otrzymujc w ten sposb materia rolinny o bardzo wyrwnanej wielkoci, jednak koszty takiego rozmnaania wikszoci rolin s wysze ni koszty rozmnaania z nasion. W warunkach ogrodowych moemy pozwoli sobie na eksperymenty z rozmnaaniem wegetatywnym zi, a uzyskane efekty bd rdem naszej satysfakcji. Rozrnia si sadzonki kczowe, rozogowe, pdowe, z odrostw korzeniowych i korzeni. Najbardziej rozpowszechnione w uprawach zielarskich s sadzonki rozogowe z mity i estragonu, ktre mona zdoby
54

od plantatorw tych gatunkw bd od przyjaci lub znajomych, uprawiajcych je w ogrodach. Na rys. 11 pokazano ukorzenion sadzonk zieln mity pieprzowej.

Nawoenie upraw zielarskich

Nawoenie zi polega na wnoszeniu substancji pokarmowych do gleby w postaci nawozw organicznych lub nawozw mineralnych. Nawoenie organiczne jest zawsze nawoeniem podstawowym (z wyjtkiem niektrych upraw wieloletnich), poprawiajcym waciwoci fizyczne i biologiczne gleby oraz dostarczajcym znaczn ilo skadnikw pokarmowych wykorzystywanych przez roliny. W przygotowaniu gleby pod upraw rolin zielarskich mog by przydatne nastpujce nawozy organiczne: obornik koski i bydlcy, gnojwka i gnojowica, komposty i nawozy zielone. Zarwno kompost, jak te obornik naley stosowa na jesieni przed gbokim przekopaniem gleby, a w przypadku niektrych rolin wieloletnich w midzyrzdzia. Rne jest zapotrzebowanie poszczeglnych rolin zielarskich na nawozy organiczne. Lubczyk i mita wymagaj bezporedniego nawoenia wysokimi dawkami obornika (4 kg na l m2); arcydzigiel, bazylia, czarnuszka, koper woski i majeranek nawoenia wysokimi dawkami obornika (4 kg na l m2) pod przedplon; estragon, kminek, lawenda, melisa i tymianek bezporedniego nawoenia rednimi dawkami obornika (2-3 kg na l m2). Dla uproszczenia mona przyj zasad uprawy wikszoci gatunkw zi w drugim roku po oborniku. Najbardziej dostpnymi nawozami organicznymi s komposty i nawozy zielone. Trudno sobie wyobrazi najmniejszy nawet ogrdek bez pryzmy kompostowej, jednake nie zawsze jest ona prawidowo przygotowana i przerabiana. Pryzm kompostow naley zakada w moliwie cienistym i osonitym od wiatru miejscu, na przykad pod drzewami lub ywopotem. Na kompost nadaj si liczne substancje organiczne pochodzce z ogrodu i gospodarstwa domowego: soma, licie, zielone resztki rolinne, chwasty (tylko Jednoroczne i przed kwitnieniem), odpadki kuchenne, ziemia,
55

wiry, wgiel drzewny oraz w ograniczonych ilociach popi. Optymalne wymiary pryzmy kompostowej: 150X100 cm. Ka da 2030-centymetrowa warstwa przesypywana powinna by wapnem palonym (l kg na l m3 masy kompostowej). W czasie rozkadu masy kompostowej konieczne jest napowietrzanie pryzmy przez wbijanie kija o gruboci okoo 5 cm, a oprcz tego polewanie wod. Po 4-6 miesicach kompost przerabia si po raz pierwszy, dokadnie mieszajc (przekadajc), a nastpnie ukada w now, mniejsz pryzm. Now pryzm dobrze ugniata si i przykrywa som. Po nastpnych 12 tygodniach kompost przerabiany jest po raz drugi. Po dalszych 6-12 tygodniach kompost jest ju dojrzay i moe by wykorzystywany, na przykad pod roliny warzywne. Kompost stosowany w uprawie zi powinien by lepiej przetrawiony, a wic co najmniej 3-letni. W przeciwiestwie do obornika czy kompostu stosowanie nawozw zielonych (szczeglnie w warunkach ogrodowych) cz sto nie jest doceniane. Nawozy zielone to roliny, ktrych mas zielon przekopuje si jako nawz. Mona je uprawia jako poplony, midzyplony lub przedplony. W pierwszym przypadku wysiewa si je po zbiorze rolin wczenie schodzcych z pola, jak kapusta wczesna, kalafiory wczesne, marchew wczesna, czyli latem lub na pocztku wrzenia i przekopuje pn jesieni. Z przeznaczeniem na nawz zielony poplonowy mona uprawia bobik, ubin roczny, mieszank wyki siewnej z peluszk, mieszank owsa z jczmieniem, faceli, tatark i gorczyc. Do grupy ozimych rolin poplonowych naley wyka kosmata, yto, pszenica, mieszanka wyki kosmatej z ytem lub pszenic, rzepak. Wysiewa si je wczesn jesieni, a przykopuje w poowie maja nastpnego roku. Uprawia si po nich zioa, ktre wysiewa si lub sadzi pno. Przedplonowe roliny z przeznaczeniem na nawozy zielone rosn od kwietnia do poowy czerwca, a po nich wysiewa si nasiona niektrych gatunkw zi. W tym ostatnim przypadku due znaczenie ma ilo, i rozkad opadw w czasie wegetacji rolin przedplonowych, gdy one to w powanym stopniu zmniejszaj zapas wody w glebie. Panujca w ostatnich latach moda na wszystko co naturalne wyrobia w wielu dziakowiczach, a szczeglnie tych pocztkujcych, przekonanie, e stosowanie na dziace lub w ogrdku przy56

domowym rodkw chemicznych jest szkodliwe. Jest to jednak pogld niezupenie suszny w odniesieniu do nawozw mineralnych, bo odpowiednie stosowanie zalecanych norm i dawek tych nawozw przyczynia si do uzyskiwania wysokich plonw dobrej jakoci. Nawoenie mineralne zi jest zblione do nawoenia odpowiednich grup rolin warzywnych. Najatwiejsze jest dawkowanie nawozw wieloskadnikowych, ktrych cay asortyment znajduje si w handlu. Na og stosuje si je kilkakrotnie w cigu okresu wegetacji: do 0,3-0,5 kg na 10 m2 jako nawoenie podstawowe, czyli przed siewem lub sadzeniem rolin, a do 0,5-0,7 kg na 10 m2 w jednej lub dwch dawkach - nawoenie pogwne w czasie wzrostu rolin. Naley zwraca uwag na cise stosowanie zalecanych dawek tych nawozw, z uwagi na wysoki stopie ich koncentracji. Stosujc zbyt wysokie dawki, moemy spali" roliny. Zbyt wysokie dawki nawoenia mineralnego to rwnie nieTabela 3
Potrzeby nawozowe wybranych gatunkw zi w przeliczeniu na najczciej spotykane w handlu nawozy wieloskadnikowe

Gatunek

Dawki nawozw wieloskadnikowych w g na 1 m2 uprawy w zalenoci od zawartoci skadnikw pokarmowych w glebie (dawki nisze naley stosowa na glebach zasobniejszych) Azofoska lub Fructus 2 1 2 2X 22-30 2X 22-26 3X 19-22 X X 2X 30-37 2X 15-19 X Flora MIS 4

3 X X X 2X 24-37 X X 2X 37-49

4 X X X 2X 27-40 X X 2X 40-53

Arcydzigiel litwor Bazylia pospolita Bylica estragon Czarnuszka siewna Czber ogrodowy Hyzop lekarski Kminek zwyczajny

57

1 Kolendra siewna Koper woski Lawenda prawdziwa Lebiodka pospolita Lubczyk ogrodowy Majeranek ogrodowy Melisa lekarska Mita pieprzowa Ogrecznik lekarski Papryka ostra Rumianek lekarski Rzeucha ogrodowa

Szawia lekarska Tymianek waciwy

X 2X 24-31 2X 27-33 X 2X 24-31 2X 27-33 X 2X 24-31 2X 27-33 2X 15-22 X X 1X 44-59 X X 3X 15-22 X X 2X 22-30 X X 3X 22-30 X X 2X 15-22 X X X 2X 31-49 2X 33-53 X 2X 24-31 2X 27-33 w pomieszczeniu uprawa bez nawoenia -na wacie, ligninie itp., w gruncie bardzo krtki okres wegetacji, wic wystarcza naturalna zasobno gleby 3X 19-26 X X 2X 30-37 X X

Uwagi: 1. Dla rolin 2-letnich i wieloletnich dane dla kadego roku uprawy. 2. Nawozy wieloskadnikowe daje si zwykle w 2-3 rwnych dawkach, bezporednio przed siewem i sadzeniem, po wzejciu rolin lub po przyjciu si rozsady i ewentualnie trzeci cz po pierwszym zbiorze surowca. 3. yeczka od herbaty nawozu (paska) to okoo 5 g.

bezpieczestwo skaenia gleby i wd. W tabeli 3 przedstawiono potrzeby nawozowe wybranych gatunkw zi w przeliczeniu na najczciej spotykane w handlu nawozy wieloskadnikowe.

Prace pielgnacyjne w uprawie zi

Do najwaniejszych prac pielgnacyjnych w ogrdku zielarskim trzeba zaliczy odchwaszczanie, ktre terminowo a sprawnie wykonane decyduje o wysokoci plonw. Zwykle nie docenia si
58

wraliwoci rolin na warunki, w jakich odbywa si ich pocztkowy wzrost, i pierwsze zabiegi odchwaszczajce odkada si. Tymczasem chwasty rosn szybciej ni roliny uprawne, zaguszajc je. Dlatego te pierwsze odchwaszczenie naley przeprowadzi wtedy, gdy tylko uda si nam uchwyci siewki chwastw w palce. Nastpne pielenie powinno odbywa si sukcesywnie, w miar kiekowania chwastw. Najbardziej przydatnym narzdziem do odchwaszczania jest motyczka. Kolejnym zabiegiem pielgnacyjnym jest spulchnianie midzyrzdzi, przewietrzajce gbsze warstwy gleby, przerywajce parowanie i powikszajce pojemno wodn gleby. W okresach suszy naley unika gbszego spulchniania, ktre wysusza gleb . Zwykle spulchnia si midzyrzdzia za pomoc odpowiednich spulchnia-czy (aeratorw), a tylko w ostatecznoci motyk. Po kadorazowym zbiorze zi wieloletnich naley spulchnia ziemi wok rolin, gdy w przeciwnym razie, wskutek braku ocienienia, gleba szybko ulegnie zaskorupieniu. Na glebach lekkich (piaszczystych) i w rejonach ubogich w opady wskazane jest nawadnianie upraw zielarskich. Dziki nawadnianiu roliny lepiej wykorzystuj intensywne nawoenie mineralne. Inne zabiegi pielgnacyjne w uprawie zi obejmuj wikszo gatunkw lub tylko niektre z nich: - okrywanie rolin wraliwych gatunkw (koper woski, szawia, tymianek) som, obornikiem, torfem, ziemi dla zabezpieczenia przed mrozami; . - przycinanie starych pdw wiosn w celu odmodzenia i zwikszenia przyrostw gatunkw wieloletnich; - przycinanie lub usuwanie pdw bocznych dla przyspieszenia i zwikszenia rozwoju pdw gwnych (na przykad zostawiamy roliny w celu pozyskania z nich nasion); - uszczykiwanie wierzchokw pdw dla zwikszenia masy Wdw bocznych.

59

Najgroniejsze choroby i szkodniki

W naturalnych warunkach roliny s rzadko poraone przez choroby i szkodniki dziki wzajemnym ustabilizowanym stosunkom pomidzy flor i faun poyteczn oraz szkodliw. W warunkach uprawy roliny staj si wraliwe na choroby i szkodniki na skutek zmiany rodowiska, a co za tym idzie, pojawienia si chorb i szkodliwych owadw. Z punktu widzenia genetyki roliny zielarskie s jeszcze stosunkowo mao zmienione w stosunku do swoich przodkw w porwnaniu z innymi rolinami uprawnymi, jak zboa, warzywa i inne. Cecha ta jednak stawia je wyej ni inne roliny, gdy dziki swojej dzikoci odznaczaj si znacznie wiksz naturaln odpornoci na choroby i szkodniki ni roliny o szlachetniejszym rodowodzie. Dziki tym waciwociom w niektrych uprawach mona zrezygnowa z walki chemicznej. Masowemu wystpieniu chorb i szkodnikw czciowo moe zapobiec stosowanie prostych zabiegw profilaktycznych: niszczenie resztek poniwnych, usuwanie egzemplarzy poraonych, rczne zbieranie owadw, a take cise przestrzeganie agrotechniki poszczeglnych gatunkw rolin. W niniejszej publikacji Czytelnicy nie znajd wskazwek dotyczcych chemicznej walki z chorobami i szkodnikami opisywanych gatunkw rolin zielarskich rwnie z innego powodu. Wynika to z obawy przed niewaciwym stosowaniem rodkw chemicznych przez osoby nie majce odpowiednich kwalifikacji i umiejtnoci. Szczeglnie w przypadku rolin leczniczych zatrucie plonw tymi rodkami mogoby stanowi zagroenie dla osb spoywajcych te zioa.

Zbir i utrwalanie surowcw zielarskich

Zarwno zioa uprawiane w ogrodzie, jak te dziko rosnce maj rnorodne waciwoci. Rne ich czci - kwiaty, licie, owoce, nasiona, kcza i korzenie - wykorzystywane s w lecznictwie lub jako przyprawy. Przystpujc do zbioru kadego z gatunkw rolin zielarskich, musimy orientowa si, kiedy jest
60

najkorzystniejszy, ze wzgldu na cechy surowca, termin zbioru. Dla rolin olejkowych, takich jak: mita, rumianek czy szawia, najwaciwszym okresem zbioru jest pocztek kwitnienia. Kwiaty wielu gatunkw zbieramy sukcesywnie w miar ich rozkwitania, a licie przewanie kilkakrotnie w miar wzrostu rolin. Roliny uprawiane na nasiona zbiera si po osigniciu dojrzaoci nasion, a roliny korzeniowe - po zakoczeniu wegetacji rolin - zwykle jesieni. Rwnie pora dnia, w ktrej zbieramy zioa, moe mie wpyw na pniejsze wartoci surowca. Na przykad zebrane zioa atwo zagrzewaj si, wwczas zachodz w nich niekorzystne przemiany biochemiczne. Ponadto wiadomo, e w rnych porach dnia zmienia si zawarto czynnych skadnikw w poszczeglnych czciach roliny. Dla wikszoci gatunkw zi optymaln por zbioru s godziny poudniowe i wczesne popoudniowe. Terminarz zbioru poszczeglnych gatunkw zi przedstawiony zosta w tabeli 4.
Tabela 4 Terminarz zbioru poszczeglnych gatunkw zi Gatunek roliny 1 Cze uytkowa, (surowiec)
korze ogonki liciowe nasiona licie ziele owoce owoce kwiaty owoce li owoc ziele szyszki

Termin zbioru surowca 3

Arcydzigiel litwor Babka lancetowana Bazylia pospolita Berberys zwyczajny Biedrzeniec any Bez czarny Borwka czernica Bylca estragon Chmiel zwyczajny

X (l rok) X (l rok) VII (2 rok) V-VIII VII i IX koniec VIII-IX IX VIX VIII VI-VIII VII-VIII IX

61

1
Czarnuszka siewna Czber ogrodowy Czosnek pospolity

2
nasiona ziele gwki zoone z zbkw wiee licie ziele kwiaty nasiona wiee licie VIII-IX VII-VIII

Dziurawiec zwyczajny Fioek wonny Gorczyca biaa

VIII cay okres wegetacji koniec VI-VIII III-V VII do momentu wybijania pdw kwiatostanowych VII od X do pnej jesieni VII (2 rok) VIII/IX IX (2 rok) VII-X VII-IX VII-IX druga p. VIII VI/VII cay okres wegetacji X-XI VI-VII VI/VII i IX VII/VIII VII i IX VI-IX V-VI IX VI XXXI (1 rok) od momentu wybijania pdw kwiatostanu VII (2 rok)

Hyzop lekarski Jaowiec pospolity Kminek zwyczajny Kolendra siewna Koper woski Krwawnik pospolity Lawenda prawdziwa Lebiodka pospolita Len zwyczajny Lipa drobnolistna i szerokolistna Lubczyk ogrodowy Macierzanka piaskowa Majeranek ogrodowy Melisa lekarska Mita pieprzowa Nagietek lekarski Ogrecznik lekarski Orzech woski Papryka ostra Pietruszka zwyczajna

ziele owoc dojrzay (granatowo-czarny) owoc owoc owoc ziele i kwiaty kwiat ziele nasiona kwiatostan wiee licie korze ziele ziele ziele licie lub ziele kwiaty wiee licie licie owoce korze ziele owoce

62

1
Podbia pospolity Pokrzywa zwyczajna kwiaty licie licie korze Rozmaryn lekarski Ra dzika Rumianek pospolity Rzeucha ogrodowa Rzodkiew zwyczajna Sosna zwyczajna Szawia lekarska

3
II-III V-VI VI-IX (2-3 razy przed kwitnieniem) jesieni lub wczesn wiosn

ziele V-VIII owoce IX-X kwiatostany (koszyczki) do 15 VII wiee licienie i licie korze igliwie licie od 2-3 tygodni po siewie X I-II do VIII (1 rok) VI-VII (2 rok i nastpne) VI-IX (od 2 roku) IV X-XI wiosna-jesie od 6 tyg. po siewie przed kwitnieniem i we IX X-XI lub III-IV

Szczypiorek ogrodowy liwa tarnina Tatarak zwyczajny Trybula ogrodowa Tymianek waciwy ywokost lekarski

licie kwiaty owoce kcze licie ziele korze

Do zbioru (cinania) zi naley uywa sekatora, noa lub noyczek. Roliny, ktrych cze nadziemn zbiera si tylko jeden ta w okresie wegetacji, cina si tu nad ziemi, natomiast zbierane dwu- lub kilkakrotnie - na wysokoci od 5 do 15 cm nad ziemi, aby umoliwi lepsze odrastanie ziela. Najwiksz warto smakow i witaminow maj niewtpliwie zioa wiee, jednak nie zawsze s one dostpne, na przykad gdy ich nie ma gdzie uprawia zim lub jeli uprawa doniczkowa wielu
63

gatunkw jest zawodna. Koniecznoci jest wiec przechowywa zioa uprawiane od wiosny do jesieni w gruncie. Suszenie to najstarszy sposb utrwalania zi . Z uwagi na zawarto wielu substancji czynnych, ktre ulegaj stratom, naley suszy je w temperaturze nie wyszej ni 35C. Poza tym suszenie musi odbywa si bez dostpu bezporedniego promieniowania sonecznego, ktre powoduje powienie zi. Warunki takie uzyskujemy, umieszczajc zioa na siatce rozpitej na ramie nad kuchni. Zioa mona suszy rozoone cienk warstw na siatce lub cae ulistnione pdy rolin powizane w pczki, zawsze odwrcone wierzchokami do dou (rys. 12). Przechowywanie dobrze wysuszonych surowcw w odpowiednich opakowaniach zapobiegnie ich wietrzeniu. Do przechowywania zi suszonych najlepiej nadaj si torby papierowe lub z folii polietylenowej, pudeka blaszane lub soiki typu twist. Opakowania z suszonymi zioami naley przechowywa w suchym, chodnym i ciemnym miejscu. Co roku warto odnawia zapasy suszonych zi, gdy duej przechowywane trac swoje waciwoci, gwnie zapachowe i smakowe. Mao kto wie, e prawie wszystkie gatunki zi przyprawowych mona zamraa w zamraalniku lodwki lub w zamraarce. Naley zamraa wiee listki rolin lub cae ulistnione pdy. Zioa przeznaczone do mroenia dzieli si na porcje, a nastpnie pakuje w woreczki z folii polietylenowej i umieszcza w miejscu ich zamraania. Do mroenia naley przeznacza zioa w caoci, gdy posiekane trac cz swego aromatu. Jeeli zioa przeznaczone do mroenia maj by rozdrabniane, to po rozdrobnieniu naley je umieci w formie do mroenia kostek lodu (p objtoci), a nastpnie dopeni form wod a po brzegi i umieci w miejscu mroenia. Mona mrozi pojedyncze gatunki zi lub ich mieszanki, pamitajc o tym, aby nie czy zi o silnych zapachach. Rwnie ciekawym i mao znanym sposobem konserwowania zi przyprawowych jest sporzdzanie i zamraanie tak zwanego masa zioowego. Tuszcze dobrze utrwalaj i chon zapachy (midzy innymi olejki eteryczne), a umieszczone w zamra alniku mog by przechowywane przez kilka miesicy, gdy proces ich jeczenia w niskich temperaturach znacznie si opnia. Do sporzdzania masa zioowego nadaj si zwaszcza: bazylia, czosnek, estragon, koper, pietruszka, lebiodka, mita i tymianek. wiee
64

Rys. 12. Zioa w pczkach przygotowane do suszenia

maso o temperaturze pokojowej uciera si rcznie lub mikserem z zioami na jednolit mas, dodajc pod koniec ucierania troch soku cytrynowego. Tak przygotowane maso zioowe umieszcza si w maych soikach typu twist i wstawia do zamra alnika (na 100 g masa naley doda 4 yki stoowe wieych, drobno posiekanych zi). Podobnym sposobem konserwowania zi w tuszczach jest praktykowane w niektrych krajach (Grecja, W ochy, Francja) umieszczanie zi w oliwie z oliwek, ktra przechowywana w temperaturach pokojowych lub w chodnych piwnicach znacznie wolniej jeczeje ni maso. Sporzdzanie octw zioowych jest prawie tak starym sposobem konserwowania zi, jak ich suszenie. Octy zioowe mona sporzdza z prawie wszystkich gatunkw zi przyprawowych. Najlepiej do tego celu uywa octu winnego, ktry rzadko jest dostpny w naszych sklepach, ale mona go przygotowa prostym sposobem, mieszajc rozcieczony ocet spirytusowy o mocy 3-5% z niedu iloci biaego wina wytrawnego. Ocet zioowy mona przyrzdza z jednego gatunku bd z mieszanki kilku gatunkw zi. wiee lub suszone gazki zi zalewamy w duej butelce przygotowanym uprzednio octem winnym. Butelk zamykamy korkiem (naturalnym lub szklanym) i odstawiamy na par tygodni w chodne, ciemne miejsce. Po tym czasie zlewamy go do butelek, wkadajc do rodka jedn lub kilka gazek ziela, z ktrego przyrzdzalimy ocet. By szybciej uzyska ocet zioowy, trzeba rozdrobni zioa i zala je gorcym octem (nie naley doprowadza octu do wrzenia). Tak przyrzdzony ocet mona zla ju po okoo 10 dniach. Octy zioowe przyrzdzane s zarwno z zi wieych, jak i suszonych, natomiast do celw dekoracyjnych do wntrza butelki mona woy gazki wieych zi.

III. Kcik zielarski w mieszkaniu i na balkonie

Jak uprawia zioa w doniczkach i skrzynkach?
wiee roliny przyprawowe daj szans urozmaicenia spoywanego poywienia. Dziki aromatycznym listkom nawet dania z mao atrakcyjnych produktw mog by niezwykle smaczne. Poza Wartociami smakowymi i zapachowymi wiee zioa zawieraj rne grupy witamin. Doceniaj ten fakt gospodynie w Europie Zachodniej i poudniowej, przygotowujc posiki z wieloma witymi zioami. Niektre z nich korzystaj latem z zi, ktre uprawiaj w ogrodzie przydomowym, a w pozostaych porach roku z rolin uprawianych w mieszkaniu, natomiast inne zdaj si na kupno wieych zi, ktrych peny asortyment znajduje si w sprzeday przez cay rok. My proponujemy raczej samodzieln upraw zi przyprawowych w mieszkaniu i na balkonie, jako e ona wanie moe da nam najwicej satysfakcji, a przy sporzdzaniu posikw wystarczy tylko wycign rk po zioa... Asortyment gatunkw rolin przyprawowych, nadajcych si do amatorskiej uprawy doniczkowej, obejmuje ponad 20 gatunkw. Niektre z nich, zaliczane zarwno do warzyw, jak te do zi, nie zostay opisane w rozdziale I, ale ze wzgldu na ich atrakcyjno umieszczono je wrd rolin polecanych do uprawy doniczkowej. Wrd rolin zielarskich, ktre mona uprawia w pojemnikach, wyrnia si dwie grupy w zalenoci od ich wymaga cieplnych (tabele 5 i 6). W tabelach przedstawiono dugo okresu uprawy w zalenoci od pory roku oraz sposb rozmnaania rolin. Wszystkie roliny przyprawowe, nadajce si do uprawy w doniczkach, mog rosn w temperaturze 20C, jaka na og panuje w naszych mieszkaniach od jesieni do wiosny. Dla niekt67

Tabela 5
Zioa o wysokich wymaganiach cieplnych, temperatura uprawy: dzie 20-30, noc 15-20C Nazwa gatunkowa Dugo Sposb rozmnaania okresu uprawy (latozima) (dni) 2
40-100

Liczba nasion lub rozsady w doniczce 0 10 cm 4

1
Bazylia pospolita

siew do skrzyneczek 3 szt. rozsady + pikowanie do doniczek siew bezporedni do doniczek siew do skrzyneczek + pikowanie do doniczek siew do skrzyneczek + pikowanie do doniczek siew do skrzyneczek + pikowanie do doniczek siew do skrzyneczek + pikowanie do doniczek siew do skrzyneczek + pikowanie do doniczek siew do skrzyneczek + pikowanie do doniczek siew do skrzyneczek + pikowanie do doniczek siew bezporedni do doniczek 15-20 szt. nasion 5 szt. rozsady

Czber ogrodowy Czber grski

50-100 50-100

Hyzop lekarski Lebiodka pospolita

50-100 50-100

3 szt. rozsady 5 szt. rozsady 5 szt. rozsady

Majeranek ogrodowy 50-90

Melisa lekarska Papryka ostra Rozmaryn lekarski Seler liciowy

50-100 210-250 120-150 45-90

3 szt. rozsady 3 szt. rozsady 3 szt. rozsady 15-20 szt. nasion

68

1 Szawia lekarska

2 50-120

siew do skrzyneczek 3szt. rozsady + pikowanie do doniczek siew do skrzyneczek 3szt. rozsady + pikowanie do doniczek

Tymianek waciwy 50-100

Tabela 6 Zioa o niskich wymaganiach cieplnych, temperatura uprawy: dzie 15-20C, noc 10-15C 1 Nazwa gatunkowa 2 3 4 Liczba nasion lub rozsady w doniczce 10 cm

Dugo Sposb okresu rozmnaania uprawy (latozima) (dni) 50-85

Bylica estragon

forma rosyjska 15-20 nasion siew bezporedni do doniczek forma niemiecka - 5 sadzonek sadzonkowanie zielnych 5wzowych lub 5 sadzonek kczowych 12-ocz-kowych zbki siew bezporedni do doniczek siew bezporedni do doniczek 10 szt. 10 nasion 15-20 nasion

Czosnek pospolity Gorczyca biaa (forma liciowa) Koper ogrodowy

30-45 30-45 35-90

69

1 Lubczyk lekarski Mita pieprzowa 30-60 30-80

3 siew bezporedni do doniczek sadzonkowanie

4 15-20 nasion 5 sadzonek zielnych 3wezowych lub 5 sadzonek rozogowych (podziemnych) 1-2-oczkowych 6-8 nasion 15-20 nasion 30-50 nasion 15-20 nasion 30-40 nasion 15-20 nasion

Ogrecznik lekarski 30-55 Pietruszka 40-80 zwyczajna Rzeucha ogrodowa 15-30 Szczaw zwyczajny Szczypiorek ogrodowy Trybula ogrodowa 30-90 50-90 30-60

siew bezporedni do doniczek siew bezporedni do doniczek siew bezporedni do doniczek siew bezporedni do doniczek siew bezporedni do doniczek siew bezporedni do doniczek

rych (ciepolubnych) zi bdzie ona stanowia doln granice, natomiast dla pozostaych (o niskich wymaganiach cieplnych) -grn. Stosunkowo niska intensywno wiata (nawet w lecie) oraz znacznie skrcony okres dziennego nawietlania od padziernika do kwietnia stanowi powany problem w uprawie rolin w pomieszczeniach. Problem ten mona czciowo rozwiza, umieszczajc roliny na parapetach okien o najlepszym nasonecznieniu (rys. 13). Ponadto moemy zastosowa dowietlanie rolin do 10 godzin, poczwszy od witu. Do tego celu proponujemy wykorzy70

Rys. 13. Zioa na parapecie w pokoju

stanie lampy jarzeniowej o mocy 40 W, zawieszonej okoo 30 cm ponad wierzchokami rolin. Jedna wietlwka wystarcza na dowietlenie rolin na powierzchni parapetu okoo l m2, a dobowe zuycie energii elektrycznej potrzebnej do tego celu wynosi zaledwie 0,4 kWh, co jest rwnowane dwugodzinnej pracy odbiornika telewizji czarno-biaej. Najlepszym rdem wiata sucym do dowietlania rolin s lampy sodowe, jednake z uwagi na wysok cen nie mog mie zastosowania w domowej uprawie rolin. Do mieszkaniowej uprawy rolin przyprawowych przydatne s rnego rodzaju i niejednakowej wielkoci doniczki (plastykowe, ceramiczne lub drewniane) oraz skrzynki balkonowe. Ma e pojemniki s wykorzystywane dla uprawy rolin z siewu nasion, natomiast wiksze: donice, wiadra plastykowe, miednice oraz skrzynki -do pdzenia, przesadzania starszych rolin lub obsadzania mini-ogrdkami zielarskimi. Do uprawy doniczkowej zi mog by przydatne nastpujce kombinacje podoy (ich skad w procentach objtociowych podano w tabeli 7):
Tabela 7 Kombinacja 1 2 3 4 5 6 Torf wysoki Kora sosnowa 90 60 45 45 45 30 30 45 30 30 Glina 15 45 30 Piasek gruboziarnisty 10 10 10 10 10 10

Torf wysoki, glina i piasek to skadniki ziem ogrodniczych, powszechnie uywanych w uprawie doniczkowej rolin, natomiast kora sosnowa (pozbawiona garbnikw, rozdrobniona i na og przekompostowana) staje si popularnym skadnikiem tych mieszanek, przede wszystkim ze wzgldu na swoj nisk cen, a take na korzystne waciwoci fizyczne i chemiczne.
72

Do 1 litra kadej z wyej wymienionych kombinacji podoy naley doda 1-1,5 dag kredy malarskiej oraz 0,3 dag nawozu mineralnego wieloskadnikowego, na przykad MIS-4, Flora, Azofoska. Czstotliwo nawadniania upraw doniczkowych jest zalena od pory roku i wynosi: l raz na 3 dni (zim), a 2-4 razy dziennie (latem). Zioa uprawiane w doniczkach naley zasila wodnymi roztworami nawozw mineralnych. Po raz pierwszy nawoenie wykonujemy w tydzie po kiekowaniu lub pikowaniu, a pniej - raz w tygodniu. Zasilanie przeprowadzamy 0,1% roztworem wodnym nawozu wieloskadnikowego w iloci 10 ml roztworu na doniczk o rednicy 10 cm. Roztworw nawozw wieloskadnikowych mona uywa przemiennie z roztworami saletry amonowej lub potasowej. Nasiona zi naley wysia precyzyjnie (punktowo) do doniczek, pamitajc o przykryciu ich kilkumilimetrow warstw podoa. Sadzonki mity i estragonu naley sadzi do duych doniczek (rednica 12-15 cm) na gbokoci 3-5 cm. Zabiegi pielgnacyjne w uprawach doniczkowych rolin przyprawowych nie s skomplikowane. Z reguy ograniczaj si do stopniowego zbioru wieych listkw poszczeglnych rolin. Najlepiej jest zbiera najpierw listki starsze, tak eby roliny zdyy do nastpnego zbioru rozwin nowe - z wierzchokw wzrostu znajdujcych si na szczycie pdw. Rolinom estragonu, mity, rozmarynu i szawi naley usun, poprzez ich obcicie, wierzchoki wzrostu pdw gwnych, aby szybciej mogy wybi pdy boczne. Najlepszy dla tego zabiegu jest okres, gdy roliny wytworzyy ju 4-5 par lici. W przypadku niektrych rolin wieloletnich, uprawianych przez wiele sezonw, zabiegi pielgnacyjne obejmuj rwnie przycinanie rolin na jesieni. Roliny przycina si rwnomiernie o okoo 5-10 cm. Dotyczy to nastpujcych zi: estragon, hyzop, melisa, mita, szawia i tymianek. Roliny uprawiane przez wiele sezonw przesadza si zawsze na przedwioniu -w lutym lub marcu.

73

wiee zioa w zimie (pdzenie rolin przyprawowych)

Wiele rolin przyprawowych mona pdzi. Pdzenie jest tym sposobem uprawy, w ktrym wykorzystujemy naturalnie nagromadzone substancje zapasowe w podziemnych cz ciach rolin do ich wegetacji w gruncie. Spord opisywanych rolin przyprawowych do pdzenia nadaj si: estragon, czosnek, hyzop, lubczyk, mita, pietruszka, seler, szczaw i szczypiorek. Najprostsze jest pdzenie rolin korzeniowych (lubczyku, pietruszki, selera) i czosnku. Korzenie tych rolin wykopuje si z gruntu od wrzenia do mrozw, w zalenoci od tego, kiedy chcemy otrzyma wie na tych rolin. Do pojemnikw, duych doniczek lub wiader plastykowych sadzi si korzenie rednie i due, po uprzednim usuniciu caej naci, pamitajc, aby nie uszkodzi szyjki korzeniowej. wie na otrzymujemy po okoo 6 tygodniach od momentu wysadzenia korzeni. Pietruszk mona rwnie pdzi, wysadzajc tylko wierzchokow cz korzenia, przycit okoo 2-3 cm poniej szyjki korzeniowej, pozosta cz moemy wykorzysta w celach kulinarnych. Aby uzyska wiey szczypior czosnku, naley wysadzi zbki lub gwki czosnku po usuniciu suchych usek okrywajcych. Rwnie nieskomplikowane jest pdzenie estragonu i mity. Sadzonki kczowe estragonu i rozogowe mity mona pozyska z wasnej uprawy gruntowej, praktycznie od ustpienia niegw na przedwioniu do mrozw na jesieni. Aby przyspieszy proces pdzenia tych rolin, mona moczy sadzonki w ciepej wodzie o temperaturze 40C przez okoo 5 godzin. W ten sposb sadzonki sadzi si tak samo jak w normalnej uprawie doniczkowej. wiee listki estragonu i mity mona otrzyma ju po okoo 4 tygodniach od momentu ich posadzenia. Pdzenie hyzopu lekarskiego jest nieco trudniejsze. Na jesieni -w padzierniku krtko przycina si sekatorem czci nadziemne rolin przeznaczonych do pdzenia, po czym wykopuje si roliny wraz z duymi bryami korzeniowymi i douje je w chodnych piwnicach. Na okoo 6 tygodni przed planowanym pierwszym zbiorem ziela hyzopu przesadza si zadoowane roliny do duych doniczek i przenosi do ciepego pomieszczenia, w ktrym bd pdzone.
74

Najbardziej skomplikowane jest pdzenie szczypiorku. Nadaj si do tego przede wszystkim roliny dwuletnie i tylko bardzo silne, uprawiane z rozsady kpki roczne, z ktrych nie cito lici w okresie wegetacji. Kpki przeznaczone do pdzenia wykopuje si na jesieni, szczypior krtko przycina si i przysusza. W poowie padziernika szczypiorek znajduje si w stanie bezwzgldnego spoczynku. Wykopane i przesuszone kpki przenosi si do pomieszcze, zabezpieczajc w ten sposb przed silniejszymi mrozami i tam pozostawia do rozpocz cia pdzenia. W padzierniku-grudniu naley przerwa okres spoczynku rolin, najskuteczniejszym sposobem jest ciepa kpiel, w ktrej mona trzyma roliny przez 8-16 godz., stosujc pocztkow temperatur 40C, potem woda stygnie i temperatura powoli obnia si. Bezporednio po takim zabiegu sadzi si kpki do skrzynek, misek lub doniczek, ktre mona umieci w miejscach nieco zaciemnionych, nie nadajcych si do pdzenia innych gatunkw rolin przyprawowych. Po 3-4 tygodniach mona uzyska pierwsze zbiory. Szczypiorek odrasta ponownie i daje nastpny zbir po kolejnych 3-4 tygodniach. Najcz ciej uzyskuje si 2-3 zbiory. Temperatura pdzenia szczypiorku powinna wynosi okoo 20C.

IV. Zielarska ksika kucharska

Zioa przyprawowe s tajemnic dobrej kuchni. Sawa kuchni francuskiej i woskiej opiera si nie tylko na rnorodnoci potraw, ale take na bogactwie uywanych w nich zi. Sprbujmy wic i nasze zwyczajne potrawy uszlachetnia nie zamorskimi korzeniami", ale rolinami, ktre wyrosy na naszej ziemi, w ogrdkach i doniczkach. Roliny te nie tylko poprawiaj smak potraw czy nadaj im zupenie inny aromat, ale maj rwnie dziaanie lecznicze, ktre polega przede wszystkim na uatwianiu trawienia. Jest to szczeglnie wane dla tych, ktrzy po obfitym obiedzie zmuszeni s pokn pastylk raphacholinu. Zioa pobudzaj apetyt i t ich waciwo naley wykorzystywa w diecie dzieciniejadkw, ktre dodatkowo powinien zachci nowy, ciekawy zapach potraw. Nie obowizuj adne cise recepty dotyczce przyprawiania potraw, naley raczej zda si na wasny smak i eksperymentowa, przestrzegajc tylko kilku podstawowych zasad: - nie uywa zbyt duo zi o silnym zapachu, ktry moe cakowicie zaguszy naturalny smak potrawy. Jedynym wyjtkiem s sosy, ktrych istot stanowi przyprawa; - s rne szkoy mieszania przypraw zioowych: jedni uwaaj, e w potrawie mog by najwyej trzy zioa, inni - e musi by ich co najmniej 3, a najwyej 5, a jeszcze inni nadaj potrawie smak tylko jednego ulubionego zioa; - przyprawa, im bardziej rozdrobniona, tym jest mocniejsza i dziaa szybciej, a wic sproszkowane zioa dodaje si tu przed podaniem potraw, a cae gazki i pczki zi na pocztku przygotowania; - suszone zioa najczciej dodaje si na pocztku gotowania
77

lub duszenia, a wiee w ostatniej chwili, by wysoka tamperatura nie zniszczya ich aromatu i witamin.

Zielone przyprawy o kadej porze roku

Zawsze, jeli tylko jest to moliwe, naley do potraw dodawa wiee zioa, ktre mog by jedyn lub jedn z wielu przypraw albo stanowi przybranie". Zielone listki rolin s rdem witamin, tak cennych zim i wczesn wiosn, gdy warzywa przechowywane przez dugi czas trac je, a nowalijki s jeszcze bardzo drogie. Doniczkowa uprawa zi zapewnia nam w tym okresie wartociowe dodatki do potraw: przede wszystkim pietruszk, szczypiorek, rzeuch, koper, szczaw, listki selera, ale take bazyli i mit. Latem mamy pod dostatkiem zi, ale nie zawsze uywamy ich tak, by nie traciy nic ze swojego aromatu. Pczki zi naley puka pod sabym strumieniem wody, a jeszcze lepiej w naczyniu napenionym wod i osacza na bibule lub czystej ciereczce. Nie wolno ich przy tych czynnociach gnie i wyciska. Zwide i te licie naley usun. Najczciej uywane s tylko listki, a odygi mona zuy przy gotowaniu zupy, warzyw lub marynat. wiee listki sieka si ostrym noem na plastykowej, porcelanowej lub fajansowej deseczce (rys. 14), raczej nie na drewnianej - gdy w jej pory wsika sok. Jeeli zioa maj by zmieszane z ma iloci pynu, twarogu czy masa mona posuy si mikserem, rozcierajc je tak drobno, a potrawa przyjmie zielone zabarwienie. Niektrzy twierdz, e nie wolno zi rani ostrzem noa, i rozdrabniaj je w palcach. Przyprawiajc wieymi zioami zimne potrawy, np. majonezy, sosy, twaroki, trzeba doda je co najmniej na godzin przed podaniem, eby olejki eteryczne poczyy si z emulsj tuszczu. Natomiast w gorcych daniach olejki te ulatniaj si wraz z par wodn i dlatego wiee listki dodaje si na krtko przed kocem gotowania lub duszenia albo posypuje si nimi gotowe danie ju na talerzu. Zdarza si, e nie caa ilo posiekanych zi zostanie zuyta. Mona wtedy wsypa je do soiczka ze szczelnym zamkniciem i
78

Rys. 14. wiee zioa przygotowane do siekania

wstawi do lodwki, zuywajc jednak w cigu kilku dni, poniewa w takiej postaci szybko trac warto. wiee zioa dodaje si do: zup, da z jaj, past do kanapek i dekorowania kanapek, saatek i zielonej saaty, sosw, mase zioowych, twarokw, deserw, da z ryb, warzyw, drobiu, mis, pasztetw, napojw, octw zioowych.

Myli przed pk na przyprawy

W przecitnej kuchni polskiej mona znale wicej przypraw egzotycznych, takich jak: godziki, pieprz, cynamon, licie laurowe, gaka muszkatoowa, ziele angielskie, ni rosncych w kraju. Do bardziej znanych rodzimych zi przyprawowych nale: majeranek, kminek, czosnek, koper, pietruszka i szczypiorek. Niektre gospodynie uywaj jeszcze jaowca, gorczycy, kolendry. Ten ubogi asortyment powinien by rozszerzony co najmniej o bazyli, estragon, czber, hyzop, lebiodk, lubczyk, melis, mit, rzeuch i tymianek. Wikszo tych rolin bya dawniej uprawiana w ogrodach przydomowych lub zbierana na kach, polach i stosowana na co dzie w kuchni. Warto wrci do tej tradycji i pki na przyprawy wzbogaci o dalsze gatunki suszonych zi i octy zioowe. Kolejnym stopniem wtajemniczenia s mieszanki przyprawowe, ktre mona sporzdzi samodzielnie wedug recept lub kierujc si wasnymi upodobaniami. Niektre mieszanki s bardzo atwe do przyrzdzania, skad innych jest bardziej urozmaicony, ale wszystkie opieraj si na zioach, ktre mona kupi lub zebra we wasnym ogrdku. Przyprawa do zup: 30 g pieprzu czarnego, 10 g pieprzu biaego, 5 g tartej gaki muszkatoowej, 2 zmielone licie laurowe, 5 g tymianku, 5 g godzikw, 20 g imbiru. Wszystkie skadniki tucze si lub rozciera w modzierzu i miesza. Przechowuje si w szczelnie zamknitej puszce. Na l litr zupy wystarcza 1/4-1/2 yeczki do harbaty. Przyprawa do rosou: 2 ziarna ziela angielskiego, 2 ziarna pieprzu czarnego, 1/2 licia laurowego, szczypta tymianku, l z bek czosnku, l godzik. Ta ilo wystarcza na l litr rosou.
80

Mieszanka woska: jednakowe iloci lebiodki, tymianku, cz -bru, rozmarynu, szawi, bazylii i mielonego pieprzu czarnego miesza si ze sob i przechowuje w szczelnie zamknitym pojemniczku. Przyprawy tej uywa si do rizotta, spaghetti, pizzy, misa duszonego z pomidorami i zapiekanek z makaronu lub ryu. Przyprawa do pasztetu i dziczyzny: l yeczka mielonego pieprzu czarnego, l yeczka mielonego ziela angielskiego, 1/2 yeczki tartej gaki muszkatoowej, szczypta tymianku, l mielony li laurowy, szczypta imbiru, szczypta mielonych godzikw. Przyprawa do ryb: cebula (4 czci), pietruszka (l cz), koper (l cz), pieprz czarny mielony (1/2 czci), kardamon (1/2 czci), tarta gaka muszkatoowa (1/2 czci), any (1/2 czci), koper woski (1/2 czci). Mieszanka ta nadaje si do zup rybnych, ryby z wody i duszonej, pasty z mielonej ryby i ryb marynowanych. Suszone skadniki mona przygotowa wczeniej w wikszej iloci i przechowywa w szczelnie zamknitym soiku, a przy przyrzdzaniu ryb zmiesza je z odpowiedni iloci drobno posiekanej cebuli. Przyprawa do drobiu: czber (4 yeczki), bazylia (2 yeczki), czosnek (4 zbki), papryka (1/2 yeczki), pieprz czarny (1/3 yeczki), majeranek (1/2 yeczki). Mieszank t przygotowuje si podobnie jak przypraw do ryb. Suy ona do przyprawiania gotowanego i duszonego drobiu, a rozmieszana z niewielk iloci oliwy nadaje si do nacierania drobiu przed pieczeniem. Mieszanka do potraw z grochu, fasoli i soczewicy: czosnek (kilka zbkw), czber (2 yeczki), kolendra (1/2 yeczki), papryka (l yeczka), koper (3 yeczki), mita (l yeczka), zmielony li laurowy (szczypta). Chmeli-sunli (gruziska mieszanka do przyprawiania mis duszonych i potraw z warzyw): jednakowe czci kozieradki, kolendry, kopru, selera, pietruszki, bazylii, cz bru, mity, lici laurowych, majeranku, 2% papryki. Wszystkie wymienione mieszanki dodaje si w kocowym etapie przygotowywania potrawy. Suszone skadniki mona przygotowa wczeniej, gdy odmierzanie i mieszanie zi przed kadym uyciem zajmowaoby zbyt wiele czasu.
81

Godne polecenia s przyprawy Bouquet garni ze wiey!; lub suszonych caych gazek zi (nie mielonych ani nie citych). ktre wrzuca si do zupy zwizane nitk lub w woreczku z gazy n: 5 min przed zakoczeniem gotowania i wyjmuje tu przed podaniem. Drobno posiekany czosnek lepiej jest dodawa ju po zakoczeniu gotowania lub duszenia, pozostawi na 3-4 min, gdy wtedy da cay aromat, a zawarte w nim witaminy i olejki nie zostan zniszczone. Francuski Bouquet garni: pietruszka (l korze, kilka lici), li laurowy (4 licie), trybula (2 ga zki), czber (2 gazki), koper (3 gazki), czosnek (4 zbki), pieprz czarny (5 ziaren). Mieszanka na l litr zupy lub 4 porcje innej potrawy. Niemiecki (suszony) Bouquet garni: koper (2 yeczki), kolendra (1/2 yeczki), pietruszka (2 yeczki drobno pocitych korzeni i lici), majeranek (l yeczka), czber (l yeczka). Angielski (suszony) Bouquet garni: pietruszka (2 yeczki), majeranek (2 yeczki), tymianek (2 yeczki), bazylia (l yeczka). starta skrka z cytryny (l yeczka), koper woski (1/2 yeczki). Amerykaski Bouquet garni (ze wieych zi): cebula (2 uski), pietruszka (gazki), majeranek (l gazka), tymianek (l gazka), rozmaryn (l gazka), papryka (2 strki), kwiat muszkatoowca (l patek, mona zastpi szczypt zmielonej gaki muszkatoowej), pieprz czarny (4 ziarna), godziki (3 pczki).

Przepisy dla smakoszw Zupy Zupa jarzynowa z bazyli

3 ziemniaki, 20 dag zielonej fasolki szparagowej, 3 pomidory, 10 dag biaej fasoli w ziarnach, 10 dag ryu, 2 yki drobno posiekanej bazylii, zbek czosnku, 2 yki oliwy, oleju sojowego lub sonecznikowego, 10 dag tartego tego sera, sl, pieprz.

Poprzedniego wieczoru ziarna fasoli zala wod. Obrane ziemniaki pokraja w kostk, fasolk szparagow pokraja na centymetrowe 82

Rys. 15. Zupa z soczewicy z zioami

kawaki, pomidory sparzy, obra ze skrki i podzieli na wiartki. Wszystkie te skadniki zala 2 l gorcej wody i gotowa przez 30 min. Wsypa ry i gotowa zup, a ry bdzie mikki. Doda sl i pieprz. Posiekane listki bazylii i czosnek utrze w modzierzu z oliw i tym serem, przeoy do wazy i zala gorc zup.

Zupa jarzynowa z trybul

25 dag marchwi, l l wywaru misnego, 25 dag woszczyzny (por, seler, pietruszka), 35 dag cukini, sl, pieprz, 4 yki mietany, 2 yki posiekanej trybuli.

Oskroban i opukan marchew pokroi na talarki i wrzuci do wrzcego wywaru, gotowa przez 5 min. Doda obrane, opukane i pokrojone na grubsze kawaki pory, seler i pietruszk, gotowa przez 10 min. Obran, opukan cukini pokroi na grube plastry, wrzuci do zupy i gotowa jeszcze 10-15 min, a wszystkie warzywa bd mikkie. Przetrze zup przez sito o duych oczkach, podgrza, lecz ju nie gotowa, przyprawi sol i pieprzem, doda mietan i trybul (trybul mona zastpi pietruszk).

Zupa jarzynowa z bukietem zi

25 dag kapusty biaej lub woskiej, 25 dag woszczyzny (marchew, por, seler, pietruszka), 10 dag fasolki szparagowej, 10 dag zielonego groszku, 3 ziemniaki, 1,5 l wywaru misnego, sl, pieprz, bukiet zi: lebiodka, tymianek, majeranek, szawia, czber, lubczyk, pietruszka po jednej maej gazce wieej lub suszonej, 2 yki posiekanych rnych wieych zi.

Wszystkie skadniki drobno pokroi i wrzuci do wrzcego wywaru, gotowa okoo 30 min, a warzywa bd mikkie. Przyprawi zup sol i pieprzem, woy zwizany nitk bukiet zi i na bardzo wolnym ogniu gotowa jeszcze przez 5 min. Przed podaniem wyj bukiet i wsypa posiekane zielone zioa.

Zupa jarzynowa minestra

6 yek oliwy, l zbek czosnku, l cebula, 1/2 selera, 2-5 marchewek, 1,5 l rosou lub wywaru misnego, 2 listki laurowe, l yka koncentratu pomido-

84

rowego, sl, pieprz, 1/2 szklanki zielonego groszku, 1/2 szklanki pocitej na centymetrowe kawaki fasolki szparagowej, 6 yek ryu, 4 yki tartego tego sera, 2 yki roztartych suszonych zi: bazylii, tymianku, majeranku.

Posiekan cebul i czosnek podsmay na oliwie, doda drobno pokrojony seler oraz marchew i poddusi. Przeoy do wrzcego rosou, doda licie laurowe, groszek, fasolk, ry. Gotowa na wolnym ogniu 20-30 min. Pod koniec gotowania doda przecier pomidorowy. Przyprawi sol i pieprzem, doda ser, suszone zioa i gotowa jeszcze 5 min. Przed podaniem wrzuci wiee zioa.

Zupa ziemniaczana - mietanowa

75 dag ziemniakw, 11 rosou, 1 li laurowy, l yka roztartego majeranku, 5 dag boczku, l yka mki, szklanka kwanej mietany, sl, pieprz, yka posiekanych wieych listkw hyzopu lub pietruszki.

Ziemniaki obra, pokroi w centymetrowe kostki, wrzuci do wrzcego rosou, doda li laurowy, majeranek. Gotowa 20 min na wolnym ogniu. Boczek pokroi w drobn kostk i stopi, wsypa mk i mieszajc sporzdzi zasmak, ktr nastpnie doda do zupy. Po zdjciu z ognia wla mietan, przyprawi sol i pieprzem, wsypa wiee zioa.

Zupa ziemniaczana z lubczykiem

20 dag boczku, 1 dua cebula, l kg ziemniakw, 20 dag woszczyzny (marchew, pietruszka, seler), sl, pieprz, szklanka mietanki, yka suszonego roztartego lubczyku, yka posiekanych wieych listkw lubczyku.

Boczek drobno pokroi i stopi, drobno posiekan cebul podsmay razem z boczkiem. Ziemniaki pokroi w kostk, a pozostae warzywa bardzo drobno pokroi i dusi przez 5 min z cebul i boczkiem. Cao przeoy do garnka i uzupeni do l l wod, gotowa 20 min. Suszony lubczyk doda na 5 min przed zakoczeniem gotowania. Zup przetrze przez sito o duych oczkach, wla mietan i wsypa wiey lubczyk, przyprawi sol oraz pieprzem. Przed podaniem jeszcze podgrza, ale nie zagotowa.
85

Barszcz ukraiski
35 dag biaej kapusty. 40 dag ziemniakw, 1 li laurowy, 1,5 l rosou, 25 dag buraczkw, 2 yki koncentratu pomidorowego, 1-2 marchewki, 1 pietruszka, 1 cebula, wiartka selera, 1 yka mki, szczypta kwasku cytrynowego albo yka soku cytrynowego, 1 yka cukru, l yka sproszkowanej sodkiej papryki, sl, pieprz, 10 dag soniny, 2 zbki czosnku, 3 yki posiekanego koperku, 2 yki posiekanej pietruszki, 4 yki kwanej mietany.

Kapust drobno poszatkowa, ziemniaki obra i pokroi w kostk, wrzuci do wrzcego rosou, doda li laurowy. Sonin drobno pokroi, stopi i podsmay w niej drobno posiekan cebul. Buraczki, tak jak i pozostae warzywa, pokroi w drobn kostk, podsmay z cebul przez 10 min i przeoy do zupy. Mk rozmiesza z cukrem oraz papryk w maej iloci wody i wla do zupy. Zup zakwasi, przyprawi sol i pieprzem, gotowa na wolnym ogniu przez 20 min. Po zakoczeniu gotowania doda rozgnieciony czosnek i wiee zioa, wla mietan.

Zupa z porw
25 dag ziemniakw, 25 dag porw, l l rosou, l szklanka sodkiej mietanki, 4 yki posiekanej trybuli, sl, biay pieprz (moe by te czarny).

Ziemniaki obra, pokroi na kawaki, pory pokroi na pcentymetrowe kawaki. Obydwa skadniki wrzuci do wrzcego rosou i gotowa na wolnym ogniu przez 30 min. Przetrze przez grube sito. Podgrza, doda mietan, sl, pieprz i trybul lub czber (nie zagotowa zupy).

Zupa cebulowa zioowa

35 dag cebuli, 3 yki masa, l yka mki, l szklanka biaego wytrawnego wina, l l rosou, sl, biay pieprz (mona go zastpi czarnym), 2 tka, 2 yki sodkiej mietany, 1 yka koperku, yka szczypiorku, l yka melisy (drobno posiekanych wieych zi lub roztartych suszonych).

Cebul pokroi w grub kostk i przysmay na male na zoty kolor. Wsypa mk, stale miesza, doda troch wody i poddusi.
86

Przeoy do garnka z rosoem, wla wino, zagotowa. mietan rozmiesza z tkami i zioami, wla do zupy (po zdjciu z ognia). Przyprawi sol i pieprzem. Podawa z grzankami z biaego pieczywa.

Zupa selerowa z rzeuch lub lubczykiem

1 duy seler, 1 l wywaru misnego, l yka soku cytrynowego, 2 yki masa, 2 yki mki, I tko, p szklanki sodkiej mietanki, 4 yki rzeuchy lub 2 yki wiey cii drobno posiekanych lub suszonych roztartych listkw lubczyku, sl, pieprz.

Seler obra, pokroi w kostk, licie posieka, wrzuci do wrzcego wywaru. Gotowa 20 min i przetrze przez sito. W innym garnku rozpuci maso, rozmiesza z mk, wlewa powoli zup i, stale mieszajc, zagotowa. Po zdjciu garnka z ognia wla mietan rozmieszan z tkiem, doda sl, pieprz i sok cytrynowy. Wsypa wiee zioa. Jeeli dodajemy lubczyk suszony - wsypuje si go na 10 min przed zakoczeniem pierwszego etapu gotowania.

Zupa kalafiorowa
l redni kalafior, l l rosou, l yka mki, 2 yki mleka, 4 yki mietany, yeczka suszonego czbru, 3 yki wieej trybuli lub koperku, sl, pieprz.

Kalafior podzieli na mae ryczki i wrzuci do wrzcego rosou, gotowa 20 min. Doda suszony czber, pieprz i sl, gotowa na wolnym ogniu 10 min. Jajko rozbi z mlekiem i mk na jednolit gstaw mas, wla cienkim strumieniem do gotujcej si zupy. Gdy kluseczki wypyn na powierzchni zupy, zestawi garnek z ognia, wrzuci wiee zioa i wla mietan.

Pikantna zupa fasolowa

30 dag fasoli (biaa lub kolorowa), 10 dag boczku, l dua cebula, 2 licie laurowe, 4 godziki, 4 jagody jaowca, ziaren czarnego pieprzu, 25 dag woszczyzny (marchew, seler, pietruszka), l yeczka suszonego tymianku, l yeczka suszonego majeranku, sl, pieprz, 2 yki koncentratu pomidorowego, 2 yki zielonej pietruszki.

87

Ziarna fasoli namoczy poprzedniego wieczoru. Boczek drobno pokroi i stopi, podsmay w nim drobno posiekan cebule. Woszczyzn drobno pokroi i doda do garnka z namoczon fasol, wrzuci ziarna pieprzu, licie laurowe, godziki, jagody jaowca, doda boczek i cebule, dopeni wod do 1,5 1. Gotowa okoo 40 min, doda suszone zioa, koncentrat pomidorowy, sl, pieprz i gotowa na wolnym ogniu jeszcze 10 min. Przed podaniem wsypa posiekan zielon pietruszk.

Zupa z zielonego groszku z mit

40 dag wieego uskanego groszku, l marchewka, l l rosou, p szklanki mietany, sl, pieprz, 2 yki drobno posiekanej mity (wieej).

Marchewk drobno pokroi, wrzuci do wrzcego rosou i gotowa 10 min. Wrzuci groszek i gotowa jeszcze 10 min. Zup przyprawi sol i pieprzem, wla mietan i wsypa posiekan mit. Przed podaniem podgrza zup (nie zagotowywa).

Grochwka zielona
25 dag zielonego groszku uskanego, l marchewka, plasterek selera, 10 dag boczku, l cebula, l yka mki, sl, pieprz, l yeczka suszonego czbru, l yeczka suszonego majeranku.

Suchy groszek namoczy na noc poprzedniego wieczoru. Gotowa w tej samej wodzie przez 20 min. Marchewk i seler drobno pokroi, wrzuci do gotujcego si groszku, dopeni zup wod do objtoci l l, gotowa 20 min. Boczek drobno pokroi i stopi, podsmay na nim drobno posiekan cebul, wsypa mk i wymiesza, przygotowa jasnozot zasmak, doda do zupy. Wsypa suszone zioa, sl i pieprz i gotowa na wolnym ogniu jeszcze 10 min. Podawa z grzankami z biaego pieczywa.

Zupa z dyni z bazyli

50 dag dyni, 25 dag marchwi, l l rosou, l cebula, 2 yki masa, 2 yki .Koncentratu pomidorowego, sl, pieprz, szczypta cukru, 3 yki mietany, 2 yki drobno posiekanej bazylii.

88

Dyni pokroi w drobn kostk, marchew w plasterki i wrzuci razem do wrzcego rosou, gotowa 20 min. Drobno pokrojon cebule podsmay na male, doda koncentrat pomidorowy i przez chwile dusi. Marchew i dynie przetrze przez sito, doda cebule z pomidorami, zagotowa. Przyprawi cukrem, sol i pieprzem, doda mietan i posiekan bazylie, podgrza przed podaniem.

Zupa szczawiowa z saat i pietruszk

10 dag szczawiu, 10 dag saaty, 5 dag pietruszki, 5 dag masa, 10 dag ziemniakw, l I rosou, sl, pieprz, 4 jajka na twardo.

Umyty szczaw, saat i pietruszk osaczy na ciereczce, posieka do grubo, poddusi na male. Nastpnie przeoy do rosou, doda pokrojone w grub kostk ziemniaki i gotowa 20 min. Przetrze przez sito o drobnych oczkach, doda sl i pieprz, podgrza. Podawa z pokrojonym lub posiekanym jajkiem na twardo i grzankami z biaego pieczywa.

Zupa pomidorowa z bazyli lub rozmarynem

l cebula, 5 dag masa, 50 dag pomidorw lub 4 yki koncentratu pomidorowego, 0,5 l rosou przy uyciu wieych pomidorw i l l rosou, jeeli stosujemy koncentrat pomidorowy, sl, pieprz, szczypta cukru, 2 yki suszonej bazylii lub 4 yki posiekanych wieych listkw albo yka suchego bd wieego rozmarynu.

Cebul drobno posieka, podsmay na male. wiee pomidory sparzy, obra ze skrki, pokroi na wiartki i dusi przez kilka minut z cebul, a nastpnie przetrze przez sito. Jeeli uywamy koncentratu pomidorowego, naley go doda do smacej si cebuli i przez chwil dusi, a potem rwnie przetrze przez sito. Przetart mas pomidorowo-cebulow wla do wrzcego rosou i gotowa przez 5 min. Przyprawi sol, cukrem i pieprzem, wrzuci suszone zioa i gotowa jeszcze 10 min na wolnym ogniu. Po zakoczeniu gotowania doda wiee zioa i przed podaniem zup lekko podgrza.
89

Ros a la flaki z pulpetami

1 l rosou woowego, S jajko, 20 dag oju woowego lub cielcego (np. od nerki, mona doda troch misa), 3-4 yki mki, l cebula, sl, pieprz, Majeranek, papryka, trybula lub pietruszka.

j i cebul pokroi na mniejsze kawaki i przepuci przez maszynk do misa. Doda 2 yki posiekanej pietruszki lub trybuli, jajko, przyprawi sol i pieprzem i doda tyle mki, eby powstaa gsta masa. Naley wstawi j na 1/2 godz. do lodwki. Z masy formowa mae pulpety wielkoci wini i obtacza je w mace. Gotuje si je w osolonej wodzie przez 5 min. Ros woowy, gotujcy si na wolnym ogniu, przyprawi do ostro pieprzem, sol, papryka sodk i ostr, majerankiem i gotowa przez 10 min. Przed podaniem wrzuci pulpety i wiee zioa. Mona podawa z nalenikami pokrojonymi w paseczki.

Zupa pokrzywowa
50 dag ziemniakw, 25 dag pokrzyw (szczyty pdw cinane wiosn), 5 dag masa, 1 l rosou, sl, pieprz, 4 yki mietany.

Obrane ziemniaki pokroi w kostk i podgotowa przez 10 min w osolonej wodzie. Pokrzywy poddusi na male przez 10 min, przeoy do gotujcego si rosou, wrzuci ziemniaki i gotowa wszystko razem. Gdy ziemniaki s mikkie, przetrze zup przez sito. Przyprawi sol i pieprzem, wla mietan.

Zupa zioowa
50 dag wieych zi (mode pdy zbierane wiosn): pokrzywy, trybuli, pietruszki, szczawiu, mniszka, stokrotki, rzeuchy, krwawnika i innych dziko rosncych zi, 10 dag masa, l l rosou, sl, pieprz, 2 yki mietany, l tko, 2 yki posiekanej pietruszki.

Umyte zioa osaczy na ciereczce, pokroi i dusi w male przez kilka minut. Doda do wrzcego rosou i zagotowa, a potem przetrze przez sito. Zup podgrza, przyprawi sol i pieprzem, wla tko rozmieszane ze mietan, wsypa pietruszk.
90

Zupa rybia
20 dag woszczyzny (marchew, pietruszka, seler, cebuli;, por), 7 ziaren pieprzu, 5 ziaren ziela angielskiego, l li laurowy, sl, 50 dag filetw rybnych, 1 yka masa, l yka mki, 4 yki biaego wytrawnego wina, l yka soku cytrynowego, szczypta cukru, 1/2 yeczki suszonej lub wieej szawii, 2 yki posiekanej zielonej pietruszki.

Woszczyzn drobno pokroi i gotowa w osolonej wodzie (l 1) przez 10 min. Woy filety i gotowa na wolnym ogniu okoo 20 min. Stopi maso, wsypa mk i stale mieszajc, sporzdzi zasmak i ni zaprawi zup. Doda wino, sok cytrynowy, szawi, pieprz, cukier i sl. Tu przed podaniem wsypa drobno posiekan pietruszk.

Woska zupa rybna

2 due cebule, 50 dag pomidorw lub 2 yki koncentratu pomidorowego, 2 yki oliwy, p szklanki biaego wytrawnego wina, 30 dag filetw rybnych, zbek czosnku, po 1/2 yeczki lebiodki i bazylii, szczypta tymianku, szczypta gaki muszkatoowej, pieprz, 3 yki zielonej pietruszki.

Cebul pokroi w kostk lub plasterki i podsmay na oliwie. Pomidory sparzy, obra ze skrki, pokroi na wiartki i dusi razem z cebul. Filety wrzuci do wrzcej wody (l 1), doda pomidory z cebul, wla wino i gotowa 15 min. Przyprawi suszonymi zioami, sol i pieprzem, gak muszkatoow. Rozgnieciony zbek czosnku i drobno posiekan pietruszk doda tu przed podaniem.

Misa Wtrbka w folii aluminiowej

4 kawaki wtrbki, 4 yeczki masa, papryka sodka, zbek czosnku, l yka drobno posiekanej zielonej pietruszki, szczypta szawii i szczypta majeranku, l yka estragonu, 4 yeczki soku cytrynowego, l yeczka chrzanu, sl, pieprz.

91

Kady kawaek wtrbki pooy na kawaku folii aluminiowej, w ktry bdzie mona go potem szczelnie zawin. Na wierzchu kadej porcji ka yeczk masa, po czym posypa pieprzem, papryk, zioami, da odrobin chrzanu i skropi sokiem cytrynowym. Dokadnie zawin kad porcj w foli. Tak przygotowane porcje uoy na patelni i zala poow szklanki wody. Gotowa pod przykryciem na wolnym ogniu przez 15 min. Foli rozwin na krtko przed podaniem i wtedy wtrbk posoli.

Wtrbka po prowansalsku
l cebula, zbek czosnku, 2 yki trybuli, l yka bazylii, l yeczka tymianku, 1/2 yeczki szawii, 4 porcje wtrbki, 2 yki mki, 1/2 yeczki sodkiej papryki, I yeczka masa, l yka oliwy, sl.

Cebul i czosnek bardzo drobno pokroi. Posieka drobno wiee zioa, suszone zioa rozetrze i wymiesza z cebul i czosnkiem. Wtrbk obtoczy w mce z dodatkiem papryki i przysmay przez kilka minut z kadej strony na mocno rozgrzanej oliwie z masem. Przeoy na podgrzany talerz i posoli. Do tuszczu na patelni szybko wrzuci mieszank zi, cebuli oraz czosnku i dusi przez l min, a potem naoy na wtrbk.

Klopsiki szwedzkie
50 dag misa woowego lub cielcego, l cebula, l ugotowany ziemniak, 1/2 maej suchej bueczki, 4 yki mietany, l jajko, l yka mki, sl, biay lub czarny pieprz, 3 yki bazylii albo rozmarynu, smalec, maso.

Miso, namoczon buk, ziemniak i cebul przepuci przez maszynk do misa. Do masy doda sl, pieprz, mietan, zioa, jajko i dobrze wymiesza. Postawi na 1/2 godz. w chodnym miejscu, a nastpnie mokrymi rkami formowa klopsiki o rednicy 3 cm. Smay je ze wszystkich stron na smalcu przez okoo 10 min. Przy kocu smaenia doda troch masa. Mona podaw z sosem koperkowym.
92

Piecze cielca lub woowa z estragonem

50 dag misa bez koci (cielcina lub woowina), 2-3 yki oliwy, l cebula, l yka soku cytrynowego, 1/2 szklanki biaego wytrawnego wina, l yka estragonu, 25 dag ziemniakw, l yka zielonej pietruszki, szczypta tymianku, sl, pieprz.

Miso obsmay ze wszystkich stron na mocno rozgrzanej oliwie, doda drobno pokrojon cebul, a potem ziemniaki pokrojone w kostk. Chwil smay, a nastpnie zala winem, doda sok cytrynowy, poow estragonu i dusi 50 min pod przykryciem na maym ogniu. Przed podaniem posypa reszt estragonu, tymiankiem, pietruszk, sol i pieprzem.

Kotlety mielone zioowe

60 dag mielonego misa, sl, pieprz, sodka papryka, l yka majeranku, l yka pietruszki, l jajko, l maa bueczka, gazka wieej bazylii i gazka wieego tymianku lub po yeczce suszonych zi, 4 plastry ostrego tego sera (kaszkawa, tylycki itp.), oliwa do smaenia.

Miso wymiesza z rozmoczon buk, sol, pieprzem, papryk, majerankiem, pietruszk i jajkiem. Mas pozostawi na 1/2 godz. w chodnym miejscu. Mokrymi rkami formowa paskie kotlety. Usmay na zotobrzowy kolor. Posypa drobno posiekan bazyli oraz tymiankiem i przykry plastrami sera. Patelni przykry i smay na bardzo maym ogniu jeszcze kilka minut, a ser roztopi si.

Spaghetti z mielonym misem i zioami

5 dag boczku, 30 dag mielonego misa, l dua cebula, 3 yki oliwy, 25 dag pomidorw lub 2 yki koncentratu pomidorowego, l li laurowy, sl, pieprz, papryka sodka i ostra, l yeczka majeranku, l yeczka lebiodki, l yeczka tymianku, l zbek czosnku, l yeczka wieych zi (bazylia, tymianek, pietruszka), 5 dag suchego ostrego tego sera startego na drobnej tarce, 15-20 dag spaghetti.

Boczek z cebul pokroi w kostk i zrumieni na gorcej oliwie. Nastpnie doda mielone miso i na ostrym ogniu szybko je podsmay, mieszajc drewnian yk. Pomidory sparzy, obra
93

ze skrki, wymiesza z misem lub koncentrat pomidorowy rozmiesza z 1/3 szklanki wody i doda do misa. Teraz woy przyprawy, wsypa sl i pieprz. Patelni przykry i na maym ogniu dusi miso przez okoo 15 min. Ugotowane, gorce spaghetti woy do salaterki, a do rodka wla sos i przeoy miso. Osobno poda tarty ser do posypywania potrawy na talerzach.

Cielcina z rozmarynem
l cebula, 3 yki oliwy, 2 zbki czosnku, 75 dag cielciny bez koci (chudej), sl, pieprz, 25 dag wieych (mroonych lub ze soika) pomidorw, 3 gazki rozmarynu.

Cebul drobno posieka i podsmay na oliwie, doda rozgnieciony czosnek. Miso obra z bonek, pokroi w kostk i obsmay ze wszystkich stron na jasnobrzowy kolor. Doda sl i pieprz, a nastpnie obrane ze skrki i pokrojone na kawaki pomidory, woy gazki rozmarynu, patelni przykry. Potraw naley dusi na wolnym ogniu okoo l godziny.

Klopsiki baranie mitowe

50 dag mielonego misa baraniego, sl, pieprz, l jajko, l yka oliwy, l dua cebula, 3 yki posiekanej pietruszki, 3 yki posiekanej mity.

Drobno posiekan cebul lekko podsmay na oliwie. Mielone miso wymiesza z cebul i zioami, przyprawi sol i pieprzem. Formowa mae klopsiki, ukadajc je na posmarowanej tuszczem blasze i wstawi do piekarnika. Klopsiki piecze si w temperaturze 180C przez 25 min, kilkakrotnie przewracajc. Mona je te smay na patelni. Podawa z sosem mietanowym z mit.

Piecze barania z mitow skrk

Caa opatka barania, 3 yki tartej buki, 3 yki sosu mitowego, l yka posiekanej pietruszki, l zbek czosnku, sl i pieprz.

opatk upiec na ruszcie lub w rondlu w piekarniku w temperaturze ok. 200C. Tart buk wymiesza z sosem mitowym na past, doda czosnek, pietruszk, sl i pieprz. Na 1/2 godz. przed ko94

Rys. 16. Piecze barania z mitow skrk

cem pieczenia wyj piecze i jej tust stron wysmarowa past, wygadzajc noem, a potem pola sosem z pieczeni. Wstawi do piekarnika, skrka powinna przypiec si na zotobrzowy kolor.

Krlik w sosie pietruszkowym

l kg misa krliczego (obranego z bonek i podzielonego na porcje), 6 yek oliwy, sl, pieprz, 5 cebul, 1/2 szklanki rosou, maa puszka koncentratu pomidorowego, 2 zbki czosnku, 5 yek posiekanej pietruszki.

Kawaki misa natrze sol oraz pieprzem i pozostawi na kilka minut, potem obsmay je ze wszystkich stron na mocno rozgrzanej oliwie. Patelni przykry i trzyma na bardzo maym ogniu przez 30 min. Miso przeoy na talerz, a na patelni wrzuci drobno posiekan cebul i gdy tylko zmiknie, zala rosoem wymieszanym z przecierem pomidorowym, sol i pieprzem. Do sosu woy kawaki misa z roztartym czosnkiem, przykry patelni i podgrzewa jeszcze przez 15 min. Po zdjciu z ognia potraw posypa pietruszk.

Pasztet zioowy
50 dag wieprzowiny, 25 dag soniny, 15 dag wtrbki, l dua cebula, 2-3 zbki czosnku, sl, pieprz, 6 jagd jaowca, 25 dag szpinaku, 15 dag szczawiu, 6 yek posiekanej pietruszki, 6 yek posiekanych rnych zi (trybula, koper, estragon, lubczyk, majeranek, szawia), l jajko, l yka soku cytrynowego.

Zmieli miso, sonin, wtrbk i dokadnie wymiesza z drobno posiekan cebul, rozgniecionym czosnkiem, sol, pieprzem oraz rozgniecionymi jagodami jaowca. Szpinak i szczaw wrzuci na 1-2 min do wrzcej osolonej wody, odcedzi i przela zimn wod. Po dokadnym osaczeniu na sicie pokroi bardzo drobno i doda do masy misnej wraz z posiekan pietruszk i pozostaymi zioami. Na kocu doda jajko i sok cytrynowy. Mas przeoy do formy i przykry foli aluminiow. Piec w piekarniku o temperaturze 180C przez okoo 90 min. Po ostygniciu pasztetu przykry go talerzem lub deseczk i obciy na godzin kilogramowym ciarkiem (np. torb cukru).
96

Pasztet drobiowy z estragonem

l kura (okoo 1,5 kg), 35 dag wieprzowiny, 35 dag boczku, l cebula, 25 dag soniny, l yeczka soli, l yeczka pieprzu, 1,5 yki ziaren pieprzu (najlepiej zielonego), l zbek czosnku, 3 yki koniaku, wytrawnego wermutu lub biaego wina, 3 yki posiekanego wieego lub roztartego suszonego estragonu, l jajko.

Kur pokroi. Oddzieli miso od koci (koci z reszt misa mona zuy na ros). Miso drobno pokroi. Wieprzowin, boczek i cebule przepuci przez maszynk do misa. Cze soniny pokroi w drobn kostk, a cz w wskie dugie paski. Miso kurze, sonin pokrojon w kostk wymiesza ze zmielon mas, doda rozgnieciony czosnek, sl, pieprz, przyprawi koniakiem, wsypa estragon i wbi jajko, dokadnie wymiesza. Na dnie formy uoy paski soniny, form napeni mas i przykry foli aluminiow. Piec przez okoo 2 godz. w piekarniku o temperaturze 160C. Ostudzi, a nastpnie obciy. Pasztet smakuje najlepiej po 2 dniach, a w lodwce mona go przechowywa przez 8-9 dni.

Drb Kurczak w sosie estragonowym po francusku

4 porcje kurczaka (2 piersi i 2 nogi), l szklanka wytrawnego wina, 2 gazki estragonu, 2 yki masa, l yeczka soli, 1/2 szklanki sodkiej mietanki, 2 yki mki, l yeczka soku cytrynowego, pieprz, l yka posiekanego wieego lub roztartego suszonego estragonu.

Kawaki kurczaka uoy w misce, woy gazki estragonu i zala winem na 2 godz. Po wyjciu z zalewy kawaki kurczaka obsmay na male na bladoty kolor, po czym wla wino, posoli i dusi przez 10 min, a nastpnie wyj na talerz. Mk rozmiesza ze mietan i wla na patelni, dokadnie wymiesza z sosem, w ktrym dusi si kurczak. Przyprawi sokiem cytrynowym, pieprzem, doda estragon i chwil jeszcze trzyma na sabym ogniu, a potem pola nim porcje kurczaka.
97

Kurczak nadziewany
l kurczak, sl, oliwa, l maa bueczka, 2 yki soku cytrynowego, 2 jajka, l yka rozmarynu, l yeczka estragonu, 4 yki posiekanej pietruszki, sl, pieprz.

Kurczaka natrze oliw i sol na zewntrz i od wewntrz. Namoczon buk rozgnie z pozostaymi skadnikami i tak przygotowanym nadzieniem wypeni wntrze kurczaka, ktrego trzeba potem zaszy lub spi wykaaczkami. Kurczaka szczelnie zawin w foli aluminiow i piec w piekarniku w temperaturze 200C przez 55 min. Przez ostatnie 10 min foli rozwin, aby kurczak mg si zrumieni.

Indyk nadziewany po peruwiaska

1 indyk, 3 zbki czosnku, l yeczka soli, l yeczka papryki sodkiej, oliwa, 2 mae bueczki, wtrbka z indyka, 2-3 jaja, sl, pieprz, gaka muszkatoowa, 15 dag uskanych orzechw woskich, l yeczka tymianku, l yeczka rozmarynu.

Przygotowa indyka do pieczenia (powyciga cigna, pier pobi przez mokr ciereczk). Na 2 godz. przed pieczeniem natrze past z rozgniecionego czosnku, soli, papryki i oliwy od rodka i na zewntrz. Zemle poow orzechw, a drug poow grubo posieka. Nastpnie zemle wtrbk i namoczon buk, wymiesza ze zmielonymi i siekanymi orzechami, jajami, poow zi, sol, pieprzem i gak muszkatoow. Nadzieniem tym napeni wntrze indyka, otwr zaszy lub spi wykaaczkami. Uoy indyka w brytfannie, podla poow szklanki wody, posypa drug poow zi, brytfann przykry i piec w temperaturze ok. 200C przez okoo 2 godz., kilkakrotnie polewajc sosem.

Kurczak w zielonym sosie

l cebula, l marchewka, l por, 4 gazki pietruszki, l li laurowy, l yeczka soli, 10 ziaren pieprzu, 4 porcje kurczaka, 25 dag makaronu, 2 yki masa.

98

Sos zielony: 10 dag szczawiu albo szpinaku, 2-3 yki rzeuchy, 3 yki masa, 2 yki mki, 1/4 szklanki mietany, 1,5 yki posiekanego estragonu, 1,5 yki posiekanej pietruszki, sl, pieprz.

Warzywa oczyci, pokroi, woy do garnka, zala wod i zagotowa. Do wrzcej wody woy porcje kurczaka i gotowa przez 35 min. Nastpnie kurczaka wyj na talerz i obra ze skrki. Ugotowa makaron. Szczaw lub szpinak wrzuci na 2 min do wrzcej wody, odcedzi, przela zimn wod, osaczy, a po ostudzeniu bardzo drobno posieka . W rondlu stopi maso, wsypa mk i zrobi zasmak. Wla do niej przecedzony ros, w ktrym gotowa si kurczak, a potem mietan. Powstay sos gotowa przez 3 min, a potem ostudzi i zmiksowa z posiekanym szczawiem lub szpinakiem, estragonem i pietruszk. Sos podgrza przed podaniem, przyprawi sol i pieprzem. Na duym talerzu uoy ugotowany, gorcy makaron, na nim porcje kurczaka, cao pola zielonym sosem.

Zimny kurczak w sosie zioowym

l kurczak, l cebula, l marchew, l por, l li laurowy, 3 gazki pietruszki, 3 gazki lubczyku, 2 gazki tymianku, sl. Sos zioowy: l tko, szczypta soli, 1/4 szklanki oliwy, l yeczka octu, l yeczka soku cytrynowego, l yka musztardy, 4 yki jogurtu, 2 yki posiekanego kopru, 2 yki posiekanej trybuli.

Kurczaka woy do dopasowanego garnka i zala wod tak, eby go cakowicie przykrywaa. Kurczaka wyj i woy pokrojone warzywa, li laurowy, pietruszk, tymianek, lubczyk. Posoli i zagotowa, ponownie woy kurczaka. Gotowa na wolnym ogniu okoo l godz., po czym kurczaka wyj i ostudzi. Ros gotowa jeszcze troch, aby cz wody wyparowaa, nastpnie przecedzi, ostudzi i wstawi do lodwki. Nastpnego dnia ze stonego rosou zebra tuszcz. Musztard wymiesza z jogurtem, doda 4 yki staego rosou oraz pozostae skadniki sosu i uciera jak majonez, potem doda wiee posiekane zioa. Porcje ugotowanego kurczaka uoy na talerzu i pola sosem.
99

Kurczak pieczony z zioami

l kurczak, 3 yki musztardy, l zbek czosnku, sl, pieprz, 3 gazki trybuli, 3 gazki estragonu, 3 gazki kopru, 3 gazki pietruszki, 2 gazki tymianku, l gazka majeranku, 2 yki oliwy.

Brytfann lub ogniotrwae naczynie szklane do pieczenia drobiu natrze rozgniecionym czosnkiem. Kurczaka posmarowa musztard, posypa sol i pieprzem, uoy w brytfannie i oboy gazkami zi, .obla oliw. Brytfann przykry i wstawi do zimnego piekarnika, powoli ogrzewa do 250C. Pieczenie trwa okoo 1,5 godz. Gotowego kurczaka podzieli na porcje i pola sosem z brytfanny.

Kaczka pieczona z miodem i zioami

l kaczka (2-2,5 kg), 4 yki miodu, l yka oliwy, l yka posiekanego wieego lub roztartego suszonego rozmarynu, l yka majeranku, l yka tymianku, 1/2 yki czbru, 1/2 yki hyzopu, pieprz, 4 yki soku pomaraczowego lub cytrynowego.

Kaczk przedzieli na p i posmarowa z obydwu stron miodem (jeli jest twardy, trzeba go podgrza). Powki kaczki uoy skrk do gry w nasmarowanej oliw brytfannie, posypa zioami, sol i pieprzem. Naku miso w kilku miejscach i pola sokiem pomaraczowym lub cytrynowym. Pozostawi tak na 1-2 godz., eby kaczka przesza aromatem zi. Wstawi do nagrzanego piekarnika i piec w temperaturze 200C przez l godz. W czasie pieczenia przewrci powki kaczki na drug stron i przyrumieni. Po upieczeniu podzieli na porcje, nie polewa sosem powstaym przy pieczeniu, poniewa jest bardzo tusty.

G w sosie jabkowym
l g, l szklanka biaego wytrawnego wina, l li laurowy, l yka ziaren biaego pieprzu (moe by czarny), l pczek woszczyzny, l yeczka soli, 2 yki mki, 3-4 jabka, 3-4 gazki suszonego majeranku zwizanego w pczek.

100

G podzieli na porcje i uoy w garnku, zala winem i doda tyle wody, eby cakowicie przykrya g. Woy l li laurowy, pieprz, woszczyzn, wsypa sl i gotowa na wolnym ogniu przez 90 min od chwili zagotowania. Wyj porcje gsi na talerz, zebra moliwie cay tuszcz. Ros gotowa dalej, eby odparowaa cz wody. Mk rozmiesza z 2 ykami wczeniej zebranego tuszczu, wla do gotujcego si rosou, wrzuci obrane i pokrojone na plasterki jabka, woy pczek majeranku i gotowa jeszcze 10 min na wolnym ogniu. Miso gsi oddzieli od koci i pokroi na mniejsze kawaki. Pola sosem, z ktrego wczeniej wyj majeranek.

Ryby Filet rybny duszony

8 plasterkw filetw, 2 yki soku cytrynowego, 2 yki masa, l yeczka soli, 1/4 yki biaego lub czarnego pieprzu, po l yce koperku, estragonu, pietruszki i melisy, 1/4 szklanki biaego wytrawnego wina, 1/4 szklanki mietany, 2 yki mki.

Plasterki filetw skropi sokiem cytrynowym i zostawi na 15 min. Maso stopi na patelni, filety wkada pojedynczo, posypujc je sol, pieprzem i posiekanymi zioami. Wla wino, przykry patelni i na bardzo wolnym ogniu dusi 10 min. Wyj ryb na talerze, sos szybko zagotowa i wla do niego mietan rozmieszan z mk, stale mieszajc zagotowa, przyprawi sol oraz pieprzem i pola nim ryb.

Filet rybny zapiekany

l cebula, 4 yki oliwy, 2 zbki czosnku, 50 dag pomidorw lub l maa puszka koncentratu pomidorowego rozrobiona w 3000 ml wody, 1/2 yeczki soli, 1/4 yeczki pieprzu, 1/4 yeczki bazylii, 1/4 yeczki lebiodki, l li laurowy, 8 plasterkw filetw, 2-3 yki soku cytrynowego, l yeczka soli, 3 yki masa, 10 dag pieczarek.

Cebul bardzo drobno posieka i podsmay na oliwie, doda rozgnieciony czosnek (nie rumieni), a nastpnie pomidory obrane ze
101

skrki lub rozrobiony z wod koncentrat pomidorowy i zioa. Sos gotowa na bardzo wolnym ogniu, a stanie si gstawy. Filety na 15 min przed smaeniem skropi sokiem z cytryny i posoli. Smay je szybko na rozgrzanym male lub oleju i przekada do brytfanny lub naczynia do zapiekania. Na pozostaym ze smaenia ryb male podsmay pokrojone na cieniutkie plasterki pieczarki. Ryby zala sosem pomidorowym, na wierzchu uoy pieczarki i wszystko zapiec krtko w piekarniku o temperaturze 180-200C. Podawa posypane posiekan pietruszk.

Filet rybny z estragonem

8 plasterkw filetw, 4 yki soku cytrynowego, 2 yki estragonu, 1/2 yeczki biaego pieprzu (moe by czarny), 2 yki masa lub olej, 2 yki patkw kukurydzianych, 2 yki tartego tego sera (parntezan, ementaler lub inny agodny ser), sl.

Filety skropi sokiem cytrynowym, posypa estragonem oraz pieprzem i pozostawi na 15-30 min. Maso stopi na patelni, porcje filetw panierowa w mce i wkada na patelni. Usmay na zotobrzowy kolor z obu stron, a nastpnie kady kawaek posoli, posypa patkami kukurydzianymi i tym serem, smay jeszcze l min, ju nie odwracajc. Przed podaniem posypa wieym posiekanym estragonem lub pietruszk.

Makrela, dorsz (lub inna ryba morska) smaona z sosem remuladowym

4 mae ryby, l jajko, l maa cebula, l tarta buka, sl, pieprz, 4 yki oliwy. Sos remuladowy: 2 yki majonezu, l szklanka jogurtu, 3-4 yki pietruszki, koperku i szczypiorku, sok cytrynowy, 2 yki oliwy.

Ryby oczyci, podzieli na kawaki. Cebul bardzo drobno posieka, zmiesza z jajkiem. Kawaki ryby macza w jajku z cebul, a nastpnie obtacza w tartej buce, posypa sol oraz pieprzem i ka na patelni z rozgrzan oliw. Zmiesza wszystkie skadniki sosu, mona doda jeszcze szczypt cukru. Usmaon ryb wyj na talerz i pola sosem.
102

Rys. 17. Pstrg pieczony w folii aluminiowej

Halibut z rozmarynem (rwnie pstrg lub inna ryba)

4 porcje halibuta, l yka oliwy, sl, pieprz, 4 mae cebulki dymki z zielonym szczypiorem lub l dua cebula, 4 pomidory, 2 yki posiekanego rozmarynu.

Przygotowa 4 kawaki folii aluminiowej i posmarowa je oliw. Na folii uoy porcje ryby posypane z obydwu stron sol i pieprzem, na nie ka drobno pokrojon cebul i pomidory (obrane ze skrki i te drobno pokrojone). Na kocu kad porcj posypa rozmarynem i dokadnie zamkn foli. Woy do piekarnika nagrzanego do temperatury 180C i piec okoo 25 min.

Saatka z halibuta lub dorsza

50 dag halibuta lub dorsza, 3 yki oliwy, l yka soku cytrynowego, sl, pieprz, l pczek modej cebuli dymki ze szczypiorem, 3 yki posiekanych wieych zi (estragon, trybula, szczypiorek, koperek).

Ryby oczyci i podzieli na porcje, uoy na kawakach folii aluminiowej, posmarowa oliw. Kady kawaek skropi sokiem cytrynowym, posypa sol i pieprzem. Foli szczelnie zamkn i wstawi do piekarnika nagrzanego do 180C na 35 min. Po wyjciu z piekarnika poczeka, a folia troch ostygnie, wyj ryb i przeoy do salaterki. Pola reszt oliwy i soku cytrynowego, posypa pokrojon na cienkie krki cebulk. Wsypa zioa, przyprawi sol i pieprzem. Mona je na ciepo z ryem lub na zimno jako przystawk.

ledzie zioowe
4 wiee ledzie, 4 yki octu, 2 yki oliwy, 2 yki cukru, 2 drobno pokrojone ogrki konserwowe, l li laurowy, l yka estragonu, l yeczka koperku, l yka ogrecznika, l yka melisy, l yeczka lubczyku, l yeczka wieo utartego chrzanu.

Oczyszczone ledzie pokroi na cienkie paski i uoy na dnie miski. Pozostae skadniki zmiesza ze sob i naoy na ledzie.
104

Misk przykry i przenie w chodne miejsce lub do lodwki na 2428 godz.

ledzie w mietanie
8 ledzi marynowanych, l cebula, 1-2 jabka, sl, pieprz, l szklanka mietany, l yka posiekanego szczypiorku i l yka posiekanego koperku (moe by trybula, pietruszka i mita).

ledzie wyj z marynaty, opuka, wyj oci, zdj skrk i pokroi na paski. Cebul bardzo drobno posieka, jabka zetrze na grubej tarce i przeoy do salaterki. Wla mietan, wsypa zioa, przyprawi sos sol i pieprzem, woy ledzie. Podawa po kilku godzinach, gdy sos nabierze waciwego smaku.

Zapiekanki, potrawy z ryu i potrawy mczne Zapiekanka z ziemniakw z rozmarynem

80 dag ziemniakw, l yka masa, 25 dag cebuli, 1,5 yeczki soli, l yka rozmarynu, 15 dag boczku.

Ziemniaki obra, opuka, pokroi na 3-4-centymetrowe kawaki i uoy w wysmarowanej masem formie. Cebul pokroi w plastry, pooy na ziemniakach. Ca o posypa rozmarynem i sol, przykry cieniutkim^ plastrami boczku i wstawi do nagrzanego piekarnika. Przez pierwsze 15 min temperatura powinna wynosi 250C, a potem obnia si do 180C i piecze jeszcze 50 min. Rozmaryn mona zastpi tymiankiem lub majerankiem.

Zapiekanka zioowa
2 yki masa, l drobno posiekana cebula, 20 dag szynki, kiebasy, parwek, resztek pieczeni lub pieczonego drobiu, 25 dag ugotowanego makaronu (lub 50 dag ugotowanych ziemniakw lub 2 szklanki ryu), l jajko, 2 yki mietany, 3 yki tartego sera, 3 yki roztartych suszonych zi (bazylia, tymianek, majeranek, czber, lubczyk), 2 yki posiekanych wieych zi (pietruszka, koperek, szczypiorek, trybula), sl, pieprz, 2-4 pomidory.

105

Maso stopi na duej patelni, cebul posieka i podsmay na male, a nastpnie woy makaron (ziemniaki lub ry), potem szynk (kiebas, parwki lub miso) i cao wymiesza. Jajko rozmiesza ze mietan, odrobin soli, pieprzu oraz suszonymi zioami i rwuie wla na patelni, potem uoy wiartki pomidorw, posypa tym serem i przykry. Smay na wolnym ogniu przez 5 min. Podawa posypane wieymi zioami.

Pizza neapolitaska
3 dag drody, l yeczka cukru, 40 dag mki, sl, 14 yeczek oliwy, 2 cebule, 2 zbki czosnku, l kg pomidorw, 1/2 yeczki pieprzu, l yka lebiodki, l yka bazylii, l maa puszka sardynek, 25 dag tartego tego sera.

Drode rozmiesza z cukrem na jednolit mas. Mk rozbi w duej misce z ciep wod, drodami, szczypt soli, na kocu doda 4 yeczki oliwy. Ciasto dobrze wygnie, misk przykry i zostawi na 2 godz. w ciepym miejscu, eby wyroso. Du blach nasmarowa oliw, rozwakowa ciasto i uoy na blasze, nastpnie przestawi znw w ciepe miejsce na 30 min. Cebul i czosnek posieka, podsmay na oliwie, doda pomidory obrane ze skrki i pokrojone na wiartki, wsypa pieprz i lebiodk. Gotowa sos na wolnym ogniu przez 30 min. Przyprawi sol i pieprzem, ostudzi. Ciasto posmarowa sosem, uoy sardynki, posypa bazyli, pieprzem, tym serem, skropi oliw i wstawi do lekko nagrzanego piekarnika. Piec przez 20-30 min. w temperaturze 200C. Na wierzch pizzy mona pooy jeszcze podsmaone pieczarki, oliwki, wiartki jaj na twardo, plasterki szynki lub kiebasy, plasterki wieych pomidorw.

Pierogi z serem i mit

50 dag m ki, ciepa woda, 75 dag biaego sera, l jajko, sl, 5 yek posiekanych wieych listkw mity, tuszcz do polania.

Mk rozmiesza z ciep wod i zagnie ciasto pierogowe, rozwakowa na cienkie placki i szklank wyci krki. Ser zmieli w maszynce do misa, doda jajko i mit, przyprawi na sono i
106

dokadnie wymiesza. Nadzienie rozoy na krki i zlepia pierogi. Ugotowa je w duej iloci osolonej wody i podawa polan roztopionym tuszczem.

Risotto zioowe
l cebula, 4 dag masa, 25 dag ryu, 3/4 l rosou, l li laurowy, l yeczka sproszkowanej sodkiej papryki, 10 listkw szawii, 10 maych gazek tymianku, 10 listkw estragonu, 10 listkw majeranku, sl, pieprz (mona doda 25 dag startych na grubej tarce lub drono posiekanych warzyw: marchwi, pietruszki, selera, pora, pomidorw, papryki).

Cebul drobno posieka i podsmay na male, doda umyty i dobrze osaczony ry, zala poow rosou. Patelni przykry i trzyma na bardzo maym ogniu tak dugo, a ry wchonie cay ros. Nastpnie doda zioa i ewentualnie warzywa, jeszcze filiank rosou i dalej dusi. W razie potrzeby dola jeszcze rosou. Sl i pieprz doda przed podaniem.

Licie winoroli z nadzieniem ryowo-zioowym

20 dag cebuli, 1/4 szklanki oliwy, 10 dag ryu, 1/2 l wody, 2 yki posiekanych orzechw laskowych lub woskich (w oryginalnym przepisie tureckim -orzeszkw piniowych), 2 yki rodzynkw, sl, pieprz, 3 yki soku cytrynowego, 3 yki posiekanych wieych lub roztartych suszonych zi: koperku, estragonu, pietruszki, 24 licie winoroli (mog by suszone).

Drobno posiekan cebul" podsmay na oliwie, doda umyty i dobrze osaczony ry, wla l szklank wody, wsypa orzechy, rodzynki, sl, pieprz. Patelni przykry i trzyma na wolnym ogniu przez 8-10 min, a ry wchonie wod, wtedy przeoy go do miski, aby ostyg. Przyprawi sokiem cytrynowym i wsypa zioa. W czasie duszenia ryu przygotowa licie winoroli. Suszone licie moczy przez kilka minut w zimnej wodzie, a potem osuszy, wiee licie wrzuci na 2-3 min do wrzcej wody, potem ostudzi i osaczy. Na kady li naoy yk nadzienia i zawija tak, jak gobki z kapusty. Dno duej patelni wyoy limi wino107

roli, a na nich uoy licie z nadzieniem. Zala reszt oliwy, wody i soku cytrynowego, obciy talerzem i gotowa na wolnym ogniu jeszcze 45 min.

Dania z jaj Jajecznica zioowa

5 jajek, sl, pieprz, 4 yk masa, 2 yki mietany, 2 yki posiekanych wieych zi (dodawa raczej pojedynczo albo w wyprbowanych mieszankach nastpujce wiee zioa: szczypiorek, rzeucha, estragon, tymianek, bazylia, trybula).

Jajka rozmiesza z sol i pieprzem, a nastpnie wla na patelnie z roztopionym masem, stale mieszajc. Gdy jajecznica zacznie krzepn, doda mietan i wiksz cz zi, potrzyma jeszcze chwil na sabym ogniu. Podawa posypan reszt posiekanych wieych zi.

Jajecznica z serem i zioami

6 jajek, 3 yki masa, 3 yki sodkiej mietanki, 10 dag ementalera albo innego agodnego tego sera, 3 yki wieych posiekanych zi: trybuli, pietruszki, szczypiorku, sl, pieprz.

Ser zetrze na grubej tarce, wymiesza z jajami, mietank, sol i pieprzem. Na patelni roztopi maso i wla rozrobione jajka, stale mieszajc. Gdy tylko jajka si zetn, wsypa wiksz cz zi i jeszcze kilka sekund potrzym na ogniu. Przed podaniem posypa reszt posiekanych zi.

Omlet zioowy I (porcja dla jednej osoby)

2 jajka, l yeczka masa, l yka posiekanych wieych zi (mieszanka: pietruszka, trybula, szczypiorek, estragon lub pojedynczo: trybula, szczypiorek, estragon, bazylia, tymianek), sl, pieprz.

108

Rys. 18. Omlet zioowy

Jajka niezbyt dokadnie wymiesza z sol, pieprzem i zioami, wyla na patelni z roztopionym masem i smay na sabym ogniu, nie mieszajc. Brzegi omletu podway, eby pynne jeszcze jajka spyny pod spd i ciy si.

Omlety zioowe II
4 jajka, 2 cebulki dymki ze szczypiorkiem, 8 yek posiekanej pietruszki, 4 yki posiekanego koperku, l yeczka soli, pieprz, 3 yki masa, 2 yki oliwy, ser biay.

Jajka wymiesza z drobno posiekan cebulk, pietruszk, koprem, sol i pieprzem. Patelni smarowa odrobin masa i oliwy, smay mae naleniki i ukada je na podgrzanym talerzu. Smarowa biaym serem, przyprawionym sol i pieprzem, i zwija w rurki.

Jajka w sosie zioowym

6-8 jajek ugotowanych na twardo, l maa gwka saaty, sos zioowy: l tko, l yka oliwy, 1,5 yeczki octu winnego, 1,5 yeczki soku cytrynowego, 1/2 szklanki mietany, 1/2 szklanki posiekanych wieych zi (pietruszka, szczypiorek, trybula, koper, estragon, majeranek).

Salaterk lub pmisek wyoy limi saaty, na nie ka powki jaj, przecit stron do gry. Wszystkie skadniki sosu zmiesza ze sob dokadnie, a powstanie majonez, i zala nim jajka.

Jajka z orzechami i zioami

4-6 jajek ugotowanych na twardo, kilka listkw saaty, 2 yki posiekanych orzechw laskowych, l szklanka mietany, 2 yki soku cytrynowego, sl, pieprz, posiekane zioa.

Listki saaty pokroi na dugie paski i uoy na pmisku, a na nich pooy powki jajek. Drobno posiekane orzechy, z )a, sl i pieprz wsypa do mietany, dobrze wymiesza i tym sof :m zala jajka.
110

Jajka wiosenne
6-8 jajek, sos: l szklanka mietany, 2 yki twaroku homogenizowanego lub roztartego biaego sera, po l yce wieych posiekanych zi: ogrecznika, trybuli, pietruszki, szczypiorku, melisy, po l yeczce: bazylii, kopru, troch czbru, lubczyku, mity, rozmarynu, szczawiu, sl.

Zioa bardzo drobno posieka albo zmiksowa z ma iloci mietany, wwczas sos nabierze zielonej barwy. Dokadnie wymiesza wszystkie skadniki sosu, posoli do smaku i wla do pytkiej salaterki. W niej uoy powki jajek przekrojon stron do gry.

Naleniki z jagodami i melis

25 dag jagd, 5 yek posiekanej wieej melisy, l jajko, 15 dag mki, 1/2 szklanki mleka, szczypta soli, cukier do posypania, tuszcz do smaenia (olej, smalec).

Z mki, mleka, soli i jajka przygotowa ciasto nalenikowe. Na posmarowanej cienko tuszczem patelni smay naleniki i ukada je na podgrzanym talerzu. Na kady nalenik naoy troch jagd, posypa je melis i nalenik zwin w rurk. Podawa posypane cukrem, mona udekorowa bit mietan.

Jajka faszerowane
4 jajka na twardo, 2 yki oliwy, l yeczka soku cytrynowego, 1/2 yeczki soli, 2 yki posiekanej pietruszki, 2 yki posiekanego kopru, szczypta estragonu, tymianku i bazylii (suszonych lub wieych), 2 yki buki tartej, l yka tartego sera ostrego (tylycki, salami), 2 yki masa.

Jajka ugotowane na twardo przeci ostrym noem tak, eby nie uszkodzi skorupki. Wyj biako i tko, drobno posieka i zmiesza z oliw, sokiem cytrynowym, zioami i sol. Mas napeni powki skorupek. Buk tart zmiesza z tartym serem i posypa tym kad powk jajka, na to pooy jeszcze kilka wirkw masa. Uoy jajka na blasze i wstawi na 10-15 min do gorcego piekarnika (180-200C).
111

Kwiatostany czarnego bzu w ciecie

15 dag mki, 3 jajka, szczypta soli, 2 yki stopionego masa, l yka piwa, 2-3 yki mleka, 20 kwiatostanw czarnego bzu (w peni rozkwitnitych), tuszcz do smaenia (smalec), cukier do posypania.

Mk rozrobi z jajkami, mlekiem i piwem, doda maso oraz sl, wyrobi gadkie gste ciasto. Kwiatostany macza w ciecie i smay na mocno rozgrzanym tuszczu, najpierw kwiatami do dou, a potem obci wystajcy ogonek i odwrci na drug stron. Podawa posypane cukrem.

Potrawy z warzyw Kapusta biaa po hiszpasku

70 dag biaej kapusty, 30 dag marchwi, 2 cebule, 2 zbki czosnku, 2 yki masa, 2 yki posiekanej pietruszki, l yka posiekanego wieego lub roztartego suszonego tymianku, l li laurowy, l szklanka rosou, 1/2 yeczki soli, 1/4 yeczki pieprzu.

Kapust drobno poszatkowa, marchew pokroi w cienkie paseczki, cebul i czosnek drobno posieka. Maso stopi na duej patelni, wrzuci kapust i marchew i chwil podsmay, stale mieszajc. Doda cebul, czosnek, li laurowy, pietruszk i zala rosoem. Gotowa na maym ogniu ok. 15 min, na kocu przyprawi sol i pieprzem.

Groszek zielony z mit

1,5 kg zielonego groszku w strkach, 10 gazek mity, l yeczka soli, 2 yki masa, 2 yki posiekanej wieej mity.

Groszek wyuska, wrzuci do wrzcej osolonej wody i woy gazki mity zwizane w pczek. Gotowa 15 min, po czym odcedzi i wyj mit. Przeoy groszek do salaterki, doda maso i posiekan mit, wymiesza i od razu podawa.
112

Rys. 19. Zioa i warzywa w koszykach

Marchewka z mit
75 dag marchwi, sl, 2 yki masa, l yka cukru, 2 yki posiekanej wieej mity.

Marchew pokroi w kostk, wrzuci do wrzcej osolonej wody i ugotowa do mikkoci, odcedzi. Maso roztopi na patelni, doda cukier i stale mieszajc, trzyma na ogniu przez 3-4 min, a cukier lekko zbrunatnieje. Wtedy wrzuci marchewk, patelni przykry i dusi jeszcze 2 min. Wsypa mit i zestawi patelni z ognia, ale nie odkrywa jeszcze przez jaki czas. Cukinia w pomidorach
50 dag cebuli, 3 yki masa lub oliwy, 25 dag pomidorw lub 3 yki koncentratu pomidorowego, l dua cebula, sl, pieprz, l zbek czosnku, 2 yki wieej posiekanej lub roztartej suszonej bazylii, szczypta cukru, cukinia.

Cebul pokroi w cienkie plasterki i podsmay na male lub oliwie. Cukini pokroi w plastry gruboci l cm (star cukini trzeba obra ze skrki), wrzuci na patelni i smay 10 min. Pomidory sparzy, obra ze skrki, pokroi na plasterki, doda do cukinii i dusi pod przykryciem 10 min. Suszon bazyli wsypa na 3 min przed zakoczeniem duszenia. wiee listki bazylii i rozgnieciony czosnek doda po zakoczeniu duszenia i przykry patelni jeszcze na kilka minut. Przyprawi sol i pieprzem. Warzywa duszone
l dua cebula, 30 dag woszczyzny z kapust, 30 dag innych warzyw: fasolki szparagowej, fasoli w ziarnach, cukinii, oberyny, papryki sodkiej (osobno lub mieszanki), 3 yki koncentratu pomidorowego, l szklanka wody, 3 yki oliwy, l zbek czosnku, sl, pieprz, l yeczka bazylii, l yeczka tymianku, 1/2 yeczki lubczyku, 1/2 yeczki lebiodki (zioa wiee lub suszone). Mona te przyprawi inaczej - l yeczka curry i l yeczka przyprawy chiskiej.

Wszystkie warzywa pokroi do drobno, fasol w ziarnach namoczy na noc poprzedniego dnia i podgotowa przez 1/2 godz. Na
114

patelni rozgrza oliw i najpierw podsmay cebul, a potem dodawa kolejno pozostae warzywa, na kocu cukini, poniewa gotuje si najszybciej. Zala koncentratem pomidorowym rozmieszanym z wod, posoli i dusi pod przykryciem na wolnym ogniu 40 min, a warzywa bd mikkie. Suszone zioa doda na kilka minut przed zakoczeniem duszenia. Rozgnieciony czosnek, wiee zioa i pieprz wsypa po zdjciu z ognia. Potraw mona podawa z dodatkiem ryu lub ziemniakw, jako samodzielne danie, jako dodatek do pieczeni czy pieczonego kurczaka.

Selery zapiekane z tymiankiem

2 due selery, sl, 2 yki masa, 2 yki tartej buki, l yka tymianku, 10 dag tartego ostrego tego sera (myliwski, salami).

Selery gotowa w skrce w duej iloci osolonej wody okoo 30 min. Ostudzi, obra ze skrki i pokroi w plastry gruboci l cm. Ogniotrwae naczynie do zapiekania wysmarowa masem i wysypa tart buk, uoy w nim plastry selerw. Kady plasterek posypa sol i tymiankiem. Wierzch zapiekanki posypa tartym tym serem i wstawi do piekarnika o temperaturze 180C na 15 min.

Dynia z koperkiem
80 dag dyni, 2 yki oliwy, l maa cebula, l pczek koperku, l yeczka sodkiej papryki, l yka koncentratu pomidorowego, 1/2 szklanki mietany, cukier, sl.

Obran, opukan dyni pokroi w kostk, posoli i pozostawi na kilka minut, eby wypucia sok. Na patelni rozgrza oliw i podsmay drobno pokrojon cebul. Dyni osuszy z soku, wrzuci na patelni i zala koncentratem pomidorowym rozrobionym z wod. Dola tyle wody, aby przykrya dyni. Gotowa na wolnym ogniu 30 min pod przykryciem, a potem odkry patelni i przez kilka minut odparowa cz wody, jeli jest jej za duo. Posiekany koper i papryk rozmiesza ze mietan, wla na patel115

nie i jeszcze chwil trzyma na ogniu, ale nie gotowa. Wsypa cukier i sl do smaku.

Saatki i surwki Saatka bretoska z fasoli

50 dag biaej fasoli, 2 cebule, 3 due pomidory, 4 yki oleju sojowego lub sonecznikowego, 2 yki octu zioowego, 1/4 yeczki soli, 1/4 yeczki pieprzu, l yka posiekanej pietruszki, l yka posiekanego koperku, l yka posiekanej mity, l yeczka posiekanego czbru, l yeczka posiekanej melisy.

Poprzedniego dnia fasol namoczy w zimnej wodzie, potem ugotowa j do mikkoci i odcedzi. Cebul bardzo drobno posieka, pomidory pokroi w kostk i wymiesza z fasol i zioami. Przyprawi sol, pieprzem, olejem i octem. Podawa po 10 min.

Saatka z fasolki szparagowej z bryndz

75 dag fasolki szparagowej, sl, 3 yki oleju sojowego lub sonecznikowego, 3 yki octu zioowego, l cebula, pieprz, 10 dag bryndzy, 2 gazki bazylii.

Fasolk szparagow poci na mniejsze kawaki i gotowa 20 min w osolonej wodzie, odcedzi. Z oleju, octu, drobno posiekanej cebuli, soli, pieprzu i 1-2 yek wody sporzdzi sos i zala nim fasolk w salaterce. Posypa pokruszon bryndz i grubo posiekanymi listkami bazylii.

Saatka z ziemniakw I
l kg ziemniakw, sl, l yeczka kminku, 4 pomidory, l pczek rzodkiewek, 1/2 szklanki majonezu, l szklanka jogurtu, 2 yki octu zioowego, pieprz, sodka papryka sproszkowana, l pczek pietruszki, l pczek koperku, l pczek szczypiorku, 2 yki rzeuchy, 2-3 gazki lubczyku, 3 listki szawii.

Ziemniaki w upinach ugotowa w osolonej wodzie z kminkiem do mikkoci, odcedzi, ostudzi, obra i pokroi w plasterki.
116

Pomidory i rzodkiewki pokroi w plasterki i wymiesza z ziemniakami. Pozostae skadniki wymiesza z drobno posiekanymi zioami i tym sosem zala ziemniaki. Dokadnie wymiesza i od razu podawa.

Saatka z ziemniakw II
l gwka saaty, 25 dag ziemniakw, 4 yki oleju sojowego lub sonecznikowego, 4 jajka na twardo, 4 yki posiekanego wieego szczawiu, sl, pieprz, szczypta cukru, 1/2 yeczki mietany, l yka octu zioowego.

Ziemniaki w upinach ugotowa w osolonej wodzie, odcedzi, obra i pokroi w plasterki. Salaterk wyoy listkami saaty, na nich pooy jeszcze ciepe ziemniaki i skropi je yk oleju. Jajka pokroi w plasterki, uoy na ziemniakach i posypa szczawiem. Musztard? zmiesza z octem, olejem, mietan, sol, pieprzem, cukrem i tym sosem pola saatk.

Saatka warzywna z sosem zioowym

25 dag ziemniakw, 2 yki oleju sojowego lub sonecznikowego, 15 dag marchwi, 15 dag zielonej fasolki szparagowej, l pczek cebuli dymki ze szczypiorem lub 2 cebule, l gwka saaty, sos zioowy: 2 jajka na twardo, 2 yki mietany, 2 yki oleju sojowego lub s onecznikowego, 2 yki octu zioowego, sl, pieprz, l yka posiekanego szczypiorku, l yka posiekanego kopru, l yka posiekanego estragonu.

Cae ziemniaki ugotowa, odcedzi, obra, pokroi na grube plasterki. Salaterk wyoy listkami saaty, na nich uoy ziemniaki i pola je yk oleju. Marchewk pokroi w kostk, ugotowa do mikkoci, odcedzi, doda do ziemniakw. Fasolk ugotowa do mikkoci, odcedzi, pokroi na 1-centrymetrowe kawaki i doda do saatki. Marchew i fasolk pola l yk oleju. Cebul drobno pokroi, wsypa na wierzch. Biaka jaj ugotowanych na twardo oddzieli od tek, posieka i wsypa do salaterki. tka uciera z ma iloci mietany, dodawa stopniowo olej, ocet, sl, pieprz i zioa. Zala sosem saatk i ostronie wymiesza.
117

Saatka serowa
10 dag agodnego tego sera, 10 dag ostrego tego sera, 20 dag pomidorw, 20 dag ogrkw wieych lub kiszonych, l pczek koperku, 10 dag cebuli, sl, pieprz, sok cytrynowy, olej sojowy lub sonecznikowy.

Ser i pomidory pokroi w kostk, ogrki w cienkie plasterki, cebul i koper drobno posieka. Wszystkie skadniki wymiesza, przyprawi sol, pieprzem, olejem i sokiem cytrynowym.

Saatka rybna z selerem i zioami

l puszka ryb w oleju (20 dag), 1/4 selera, 2 yki soku cytrynowego, 1/2 yeczki musztardy, pieprz, sl, pczek pietruszki, 3 yki posiekanego szczypiorku, 3 yki posiekanych zi: estragonu, trybuli, melisy, kilka lici saaty.

Przeoy ryb z puszki do miski, pokroi na mniejsze kawaki, przyprawi sokiem cytrynowym, musztard, pieprzem, sol i wieymi lub suszonymi zioami. Seler zetrze na drobnej tarce i od razu wymiesza z ryb i zioami. Salaterk wyoy limi zielonej saaty, naoy na nie saatk; przybra listkami saaty i zi. Saatk przygotowa tu przed podaniem, gdy seler szybko brzowieje.

Surwka wiosenna
l biaa rzodkiew, 2 pczki rzodkiewki, 1/2 szklanki posiekanej rzeuchy, 3 yki mietany, l yka oleju sojowego lub s onecznikowego, l yka serka homogenizowanego, 2 yki soku cytrynowego, sl, pieprz.

Rzodkiew obra i zetrze na tarce jarzynowej, rzodkiewki pokroi w plasterki i wymiesza w salaterce z rzeuch. Pozostae skadniki rozmiesza dokadnie w kubku na jednolity sos i zala nim surwk.

Surwka z lici mniszka (mleczu)

10 dag bardzo modych, jasnozielonych lici mniszka, l cebula dymka ze szczypiorem, 1/4 szklanki posiekanej rzeuchy, 4 yki oleju sojowego lub sonecznikowego, 2 yki soku cytrynowego, sl, cukier.

118

Licie mniszka zala na godzin zimn wod, potem osaczy. Cebule pokroi w krki i wymiesza w salaterce z limi mniszka i rzeuch. Olej rozmiesza w kubeczku z sokiem cytrynowym, sol i cukrem, pola surwk i wymiesza. Podawa po 10 minutach. Pomidory z bazyli
l kg pomidorw, l yeczka soli, 1/2 yeczki pieprzu, 6 yek mietanki, 4 yki posiekanych wieych listkw bazylii (mona sprbowa te z tymiankiem i rozmarynem).

Pomidory pokroi w kostk, przyprawi sol i pieprzem. Sodk mietank rozmiesza z posiekanymi zioami (kwan mietan mona ubi), doda do pomidorw i ostronie rozmiesza. Surwka z roszponki
15 dag roszponki, 2 mode cebulki ze szczypiorkiem, 4 yki oleju sojowego lub s onecznikowego, 2 yki soku cytrynowego, 1/2 yeczki soli, 1/4 yeczki pieprzu, 1/2 yeczki cukru, 2 yki trybuli lub pietruszki, l yka mity (posiekanych wieych listkw).

Listki roszponki porozrywa na mniejsze kawaki, cebule pokroi w krki, zmiesza razem w salaterce. Do oleju doda sok cytrynowy, sl, pieprz, cukier oraz zioa i wla do miski. Dokadnie wymiesza, podawa po kilku minutach. Wedug tego samego przepisu mona sporzdzi surwk z modych lici babki zwyczajnej. Mizeria z zioami
50 dag wieych ogrkw, l szklanka mietany, 3 yki koperku, 2 yki ogrecznika, sl.

Ogrki pokroi na cienkie plasterki, posoli i zala mietan wymieszan z drobno posiekanymi zioami. Od razu podawa.
119

Sosy Sos twarogowy z zioami

5 dag sera twarogowego, 2 yki soku cytrynowego, 2 yki oleju sojowego lub sonecznikowego, 4 yki mleka, po l yce wieych posiekanych zi: ogrecznika, pietruszki, melisy, szczypta soli, szczypta cukru, 1/2 yeczki sodkiej papryki.

Ser utrze na jednolit mas z sokiem cytrynowym, olejem i mlekiem, doda drobno posiekane zioa, przyprawi sol, cukrem i papryk. Doskonay sos do zielonej saaty, kapusty chiskiej, a take pieczonych ziemniakw.

Sos mietanowy z zioami

l szklanka mietany, l yka soku cytrynowego, szczypta soli, l yeczka cukru, 1/4 yeczki biaego pieprzu (mona go zastpi czarnym), 4 yki posiekanych wieych zi: szczypiorku, pietruszki, trybuli, rzeuchy.

mietan rozmiesza z sokiem cytrynowym, przyprawi sol, pieprzem, cukrem, wsypa zioa i wymiesza. Tym sosem mona przyprawia zielon saat i wszystkie surwki z warzyw.

Zielony sos frankfurcki

Po 2 yki wieych zi: ogrecznika, rzeuchy, pietruszki, szczypiorku, szczawiu lub szpinaku, po l yeczce koperku, estragonu, lubczyku, licia selera, melisy, l cebulka dymka ze szczypiorkiem lub l maa cebula, l jajko na twardo, l szklanka mietany albo jogurtu, 10 dag majonezu, l yeczka musztardy, 1/2 yeczki cukru, 1/4 yeczki pieprzu, 2 yki soku cytrynowego.

Zioa posieka i zmiksowa przystawk z noykami na zielon mas. Mona te bardzo drobno posieka na desce i rozgnie. Wymiesza z pozostaymi skadnikami sosu. W skad sosu musi wchodzi co najmniej 7 gatunkw zi. Podaje si go do gotowanego misa, jaj na twardo, befsztykw, gotowanej lub smaonej ryby.
120

Rys. 20. Sosy zioowe

Hiszpaski sos czosnkowy Ailloli

3 zbki czosnku, l tko, 1/4 yeczki soli, 1/4 yeczki pieprzu (w oryginalnym przepisie - biaego pieprzu), 1/2 szklanki oleju sojowego lub sonecznikowego.

Czosnek obra i utrze w modzierzu, przeoy do miseczki. Do czosnku doda tko, sl, pieprz i stale mieszajc, wlewa olej. Na koniec wla 2 yki gorcej wody. Podawa do gotowanej ryby na gorco i na zimno, do pieczeni baraniej i woowej.

Angielski sos mitowy 1/2 szklanki winnego octu, l yka cukru, 4 yki mity wieej lub suszonej, sl.
Do garnka wla ocet, 1/2 szklanki wody, wsypa cukier i zagotowa. Doda 3 yki mity, garnek przykry, zestawi z ognia i ostudzi. Sos przecedzi, wsypa reszt mity i przyprawi sol. W Anglii sos ten podaje si do pieczeni baraniej, gotowanej woowiny, gotowanej i smaonej ryby.

Sos serowy z bazyli 1/2 szklanki posiekanej wieej bazylii, 1/2 yeczki soli, 1/4 yeczki pieprzu, 1-2 zbki czosnku, 2 yki orzechw woskich, 1/2 szklanki oleju sojowego lub sonecznikowego, 2-3 yki tartego tego sera o agodnym smaku (ementaler, gouda).
Posiekan bazyli zmiksowa przystawk z noykami, dodawa kolejno czosnek, orzechy i dolewa olej. Przyprawi sol i pieprzem, wymiesza z serem. Sos ten wietnie pasuje do makaronu.

Majonez zioowy
2 tka, szczypta soli, 1/2 yeczki musztardy, 0,3 l oliwy lub oleju sojowego, 1,5 yki octu winnego, 1/2 yki soku cytrynowego, 4 yki rnych posiekanych wieych zi: trybuli, koperku, szczypiorku, estragonu, rzeuchy, pietruszki.

122

Wszystkie skadniki musz mie temperatur pokojow. Najpierw tka ubija si w misce drewnian yk, dodajc odrobin soli, a nastpnie musztard. Cigle ubijajc, po kropelce dolewa si oliw i wkrtce powstaje krem, do ktrego mona ju dolewa oliw cienkim strumieniem. Teraz dodaje si ocet i sok cytrynowy, a gdy majonez jest ju gotowy, mona wsypa zioa. Majonez podaje si do ryb na zimno i innych zimnych przystawek, jaj na twardo, a take do mis i ryb w galarecie. Sos remouladowy z zioami
2 ugotowane tka, 2 surowe tka, sl, pieprz, l yka musztardy, 0,3 l oliwy lub oleju sojowego, 2 yki octu winnego, l yka octu estragonowego, l yka octu koperkowego, 6 yek mietany albo jogurtu, 4-6 yek wieych posiekanych zi: trybuli, koperku, szczypiorku, rzeuchy, pietruszki, mona te doda yk drobno posiekanego ogrka konserwowanego.

Ugotowane tka rozgnie i wymiesza z surowymi tkami na jednolit past, doda sl, pieprz, musztard i ubi na krem. Dolewa po kropli oliw i ubija tak dugo, a caa oliwa zostanie wymieszana. Nastpnie dodaje si ocet, potem jogurt lub mietan, a na kocu zioa. Ten sos podaje si do rnych saatek, surwek i jaj na twardo. Sos vinaigrette z zioami
Szczypta soli, szczypta pieprzu, 1/2 yeczki musztardy, 1/2 yeczki cukru, 1,5 yki octu winnego, 6 yek oliwy lub oleju sojowego, 1/2 yki soku cytrynowego, 1/2 yki posiekanego estragonu, 1/2 yki posiekanego ogrecznika, 1/2 yki posiekanej melisy, l yeczka posiekanej trybuli, l yeczka posiekanego koperku, 2 yki posiekanego szczypiorku, l zbek czosnku.

W maej misce wymiesza ocet, musztard, oliw, sok cytrynowy, sl i pieprz z zioami i woy do niej obrany ze skrki zbek czosnku. Po godzinie czosnek wyj. Sosem przyprawia saatki i surwki.
123

Sos biay zioowy (gorcy)

2 yki masa, 2 yki mki, 1/2 l rosou, sl, 3-4 yki roztartych suszonych lub posiekanych wieych zi: bazylii, estragonu, czosnku, lubczyku, majeranku, melisy, mity, ogrecznika, pietruszki, rozmarynu, szczypiorku, koperku, trybuli, tymianku. Zioa mona stosowa pojedynczo lub w mieszankach.

Na patelni stopi maso, wsypa do niego mk i stale mieszajc, sporzdzi jasn zasmak. Dolewa powoli ros, a nastpnie sos gotowa na maym ogniu przez kilka minut. Jeeli uywa si wieych zi, naley je doda do sosu po zdjciu z ognia i patelni na kilka minut przykry, aby sos nabra aromatu. Suszone zioa naley przez 3-5 min gotowa w sosie. Sos mona przyprawi rwnie papryk, sol, pieprzem, a take doda jajko rozmieszane z sokiem cytrynowym lub ze mietan.

Sos ciemny zioowy (gorcy)

2 yki tuszczu (oliwy, oleju lub smalcu), 2 yki mki, 1/2 l rosou, sl, pieprz, 3-4 yki suszonych roztartych zi lub 2 yki suszonych i l yk wieych posiekanych zi pojedynczo lub w mieszance: bazylii, estragonu, czbru, czosnku, hyzopu, jaowca, kminku, lebiodki, lubczyku, majeranku, melisy, mity, rozmarynu, szawi, tymianku.

Na patelni stopi tuszcz, wsypa do niego mk, mieszajc przyrumieni na ciemnobrzowy kolor. Mieszajc wlewa ros, a nastpnie sos gotowa na maym ogniu kilka minut. Jeeli uywa si wieych zi, naley je doda do sosu po zdjciu z ognia i patelni przykry na kilka minut. Suszone zioa naley przez 3-5 min gotowa w sosie. Do sosu mona doda papryk, pieprz lub na tuszczu podsmay ma posiekan drobno cebulk, a dopiero potem doda mk.

Sos do pieczeni
l szklanka biaego wytrawnego wina, po l yeczce bazyl , majeranku, tymianku, szawii i grubo zmielonego pieprzu, l szklanka sosu >pod pieczeni, l yka trybuli lub pietruszki.

124

Wino z zioami i pieprzem gotowa 10 min, ostudzi pod przykryciem i wla przez sito do sosu spod pieczeni. Na kocu wsypa posiekan trybule lub pietruszk. Podawa do pieczeni, gotowanej woowiny, ryb, befsztykw, ziemniakw i kopytek.

Sos Chateaubriand
l szklanka biaego wytrawnego wina, l cebula, 10 dag pieczarek, l yeczka tymianku, l li laurowy, 1/2 szklanki sosu spod pieczeni, 10 dag masa, l yeczka posiekanej pietruszki, l yeczka posiekanego estragonu.

Wino zagotowa z posiekan cebul, pieczarkami, tymiankiem i liciem laurowym. Gdy pieczarki i cebula bd mikkie, zdj ognia, wyj zioa, przecedzi przez sito, a cebul i pieczarki przetrze. Doda sos spod pieczeni, pokrojone na mae kawaeczki maso i ciepy sos ubija trzepaczk, a uzyska konsystencje rzadkiego kremu. Wsypa wiee posiekane zioa. Sos ten nadaje si do befsztykw, krokietw ziemniaczanych i warzyw z wody.

Sos pomidorowy
l cebula, l zbek czosnku, 2 yki oliwy, 1/2 kg pomidorw lub l maa puszka koncentratu pomidorowego, 3 yki ketchupu, l yka bazylii, sl, pieprz.

Cebul oraz czosnek obra i drobno posieka. Na patelni podgrza oliw i chwil smay w niej czosnek i cebul, doda pomidory lub koncentrat pomidorowy z 0,3 l wody. Jeeli sos przygotowuje si ze wieych pomidorw, trzeba go przez 20 min gotowa na bardzo maym ogniu, eby wyparowaa cz wody. Potem doda ketchup i bazyli, patelni zdj z ognia, przyprawi sos sol i pieprzem. Podawa do makaronu i innych potraw mcznych oraz ryu.

Sos szczawiowy
4 yki masa, 2 yki mki, 1/2 szklanki rosou, l yka soku cytrynowego, 1/2 yeczki soli, 1/2 szklanki sodkiej mietanki, l tko, 3 yki szczawiu.

125

2 yki masa stopi, rozmiesza z mk i powoli dolewa ros. Doda sl, sok cytrynowy i gotowa sos przez 5 min. mietan rozmiesza z tkiem i wla do sosu. Patelni zdj z ognia, doda reszt masa i sos ubi trzepaczk. Szczaw pokroi w cienkie paseczki i doda do sosu. Podawa do ryb smaonych i gotowanych.

Sos jabkowy z szawi

2 kwane jabka (antonwki, jabka zimowe), 1/2 yki cukru, pieprz, l yeczka szawii.

Jabka obra, wykroi gniazda nasienne i pokroi w plasterki. Na dno garnka nala troch wody, woy jabka i rozgotowa je. Doda cukier, szczypt pieprzu i szawi, pozostawi pod przykryciem na 5 min. Sos ten nadaje si do pieczonej kaczki, pieczeni wieprzowej i kotletw schabowych.

Masa zioowe
Wszystkie masa zioowe przygotowuje si wedug tego samego przepisu, dodajc jedynie rne gatunki zi lub przyprawiajc je sokiem cytrynowym, papryk, pieprzem, musztard. Najlepsz por do sporzdzania mase zioowych, ktre bdziemy duej przechowywa w zamraalniku, jest lato. Mamy wtedy duo rozmaitych wieych zi, a maso zawiera najwicej witamin. Mona wic przygotowa masa o rnych smakach, podzieli je na mniejsze porcje i kad kosteczk zawin w foli aluminiow. Naley przymocowa do niej karteczk z nazw masa i w wikszym opakowaniu uoy w zamraalniku. W ten sposb mona przechowywa maso przez kilka miesicy, natomiast w lodwce, w szczelnie zamknitym soiku, przez 2-3 tygodnie. Maso, przeznaczone do ucierania z zioami, musi mie temperatur pokojow, zioa powinny by umyte, osuszone i grubo posiekane. Najpierw uciera si maso z sol, a potem dodaje zioa, na kocu sok cytrynowy i inne przyprawy. Maso mona uciera w modzierzu, w makutrze lub w mikserze.
126

Rys. 21. Maso zioowe

Maso czosnkowe: 2 zbki czosnku, sl, pieprz, 10 dag masa. Do befsztykw, kotletw cielcych, baranich i smaonej ryby. Maso szczypiorkowe: 4 yki posiekanego szczypiorku, sl, pieprz, l yka soku cytrynowego, 10 dag masa. Do kotletw smaonych i gotowanych ryb, zimnych przystawek. Maso zioowe: 3 yki posiekanych zi: estragon, trybula, koperek, szczypiorek, mita w rwnych czciach* l yka soku cytrynowego, sl, pieprz, 10 dag masa. Do pieczeni, smaonych ryb, makaronu, zimnych przystawek. Maso mitowe: 2 yki posiekanej mity, 1/2 yki soku cytrynowego, sl, pieprz, 10 dag masa. Do pieczeni baraniej, szaszykw, marchewki i fasolki szparagowej. Maso pietruszkowe: l zbek czosnku, 3 yki posiekanej pietruszki, l yka soku cytrynowego, sl, pieprz, 10 dag masa. Do pieczeni i zimnych przystawek. Maso szawiowe: l yka szawii, sl, pieprz, l yeczka soku ze startej na drobnej tarce cebuli, 2 yeczki soku cytrynowego, 10 dag masa. Do kotletw baranich i cielcych, ryb gotowanych i smaonych. Maso estragonowe: 4 yki estragonu, sl, pieprz, yeczka soku cytrynowego, 10 dag masa. Do ryb, pieczeni i drobiu.

Twaroki zioowe Twaroek wiosenny

l opakowanie twaroku homogenizowanego, 3-4 yki mleka, sl, 5 yek posiekanych zi: szczypiorku, koperku, trybuli, pietruszki, bazylii, melisy, rzeuchy (mona doda mieszank zi lub kady gatunek osobno).

Twaroek z ogrkiem i rzodkiewk

l opakowanie twaroku homogenizowanego, sl, 3-4 yki mleka, 10 dag ogrka, 5 rzodkiewek, 3 yki zi: koperku, ogrecznika, mity.

Ogrek pokroi w drobn kostk, rzodkiewki pokroi w plasterki, wymiesza z twarokiem, mlekiem, sol i zioami.
128

Twaroek z pomidorami i kminkiem

I opakowanie twaroku homogenizowanego, sl, 3-4 yki mleka, l yeczka mielonego lub rozgniecionego w modzierzu kminku, l maa cebulka, 2 yki pietruszki, 1-2 pomidory.

Twaroek wymiesza z mlekiem, sol i kminkiem, doda drobno posiekan cebule, pietruszk i pomidory pokrojone w kostk. . Zamiast twaroku homogenizowanego mona uy 25 dag sera twarogowego roztartego z 3-4 ykami mietany.

Ser zioowy
25 dag sera twarogowego, 10 dag masa, 5 yek posiekanych zi, sl, pieprz (mona doda l yeczk sodkiej papryki i uy mieszanki zi lub kadego gatunku osobno: koperku, pietruszki, bazylii, czosnku, mity, rzeuchy, trybuli, szczypiorku).

Maso i ser o temperaturze pokojowej utrze mikserem lub w makutrze na jednolit mas, przyprawi sol, pieprzem i zioami, cao dokadnie wymiesza. Mona od razu smarowa nim chleb lub uformowa kostk, wstawi na kilka godzin do lodwki, a potem pokroi na plasterki.

Octy zioowe
Do sporzdzenia octu zioowego najlepiej uywa octu winnego i owocowego, ocet spirytusowy stosowa naley w ostatecznoci. Zioa nadaj octom specyficzny aromat, dziki ktremu staj si one wartociowym dodatkiem do saatek, zielonej saaty, sosw i majonezw

Ocet estragonowy
1 l octu, 10 dag estragonu.

Estragon woy do naczynia, zala octem, przykry i pozostawi na 14 dni. Nastpnie ocet przecedzi przela do szczelnie zamykanej butelki.
129

Rys. 22. Octy zioowe

Wedug tego przepisu mona sporzdza nastpujce octy: - ocet laurowy: 1 l octu, 5 duych lici laurowych; - ocet zioowy I: 1 l octu, 10 dag rnych zi: estragonu, melisy, kwiatu lipy, lici wini, lici laurowych; - ocet zioowy II: 1 l octu, l pd estragonu, l papryka ostra, l maa cebula pokrojona w plasterki, l pczek trybuli lub pietruszki, 1 kwiatostan czarnego bzu, 6 ziaren pieprzu; - ocet zioowy III: 1 l octu, 10 dag zi i owocw: bazylii, porzeczki, tymianku, melisy, estragonu; - ocet melisowy: 1 l octu, 10 dag wieych lici melisy; - ocet koprowy: 1 l octu, 4 yki nasion kopru; - ocet z kwiatostanw czarnego bzu: 1 l octu, 2-3 kwiatostany czarnego bzu;

Ocet bazyliowo-czosnkowy
2 zbki czosnku, 20 yek posiekanych wieych lici bazylii, l l octu.

Czosnek obra, posieka i utrze w modzierzu, doda licie bazylii, dalej uciera, a powstanie jednolita masa. Szklank octu zagotowa i zala mas w modzierzu, po 1-2 min ostudzi i przela do butelki. Uzupeni reszt octu i szczelnie zamkn. Butelk odstawi na 2 tygodnie, co kilka dni ni potrzsn. Potem ocet przecedzi i zla do innej butelki. W ten sam sposb mona przygotowywa kolejne octy: - ocet czosnkowy: 1 l octu, 6 zbkw czosnku; - ocet melisowy: 1 l octu, 20 yek posiekanych wieych lici melisy; - ocet estragonowy: 1 l octu, 20 yek posiekanych wieych lici estragonu.

131

Wypieki Chleb anyowy

50 dag mki, szczypta soli, kawaek drody wielkoci orzecha woskiego, l yka cukru, 0,3 l mleka, l jajo, 2 yeczki nasion anyu.

Mk, sl wsypa do miski i pozostawi w ciepym miejscu. W filiance rozmiesza drode z cukrem, podgrza mleko. Do mki doda jajo, any, drode, dodawa po trochu mleka i drewnian yk miesza ciasto, a nastpnie wyrabia rk, a bdzie gadkie i elastyczne. Blaszk do pieczenia wysmarowa tuszczem, przeoy na ni ciasto, nakry ciereczk i pozostawi w ciepym miejscu na godzin, eby uroso. Gdy podwoi swoj objto, woy do podgrzanego piekarnika i piec okoo 40 min w temperaturze 180200C. Zamiast anyu mona doda kminku lub mieszanki kminku, kolendry, anyu i imbiru.

Bueczki z przyprawami
50 dag mki, kawaek drody wielkoci orzecha woskiego, l yka cukru, szczypta soli, l szklanka mleka, 5 dag masa, l jajo, szczypta pieprzu, szczypta gaki muszkatoowej, l tko i l yka mleka do smarowania bueczek, l yka kminku, l yka czarnuszki.

Mk wsypa do miski i postawi w ciepym miejscu, mleko podgrza, drode rozrobi z cukrem, maso stopi. Do mki doda drode, sl, pieprz, gak muszkatoow, jajko i dolewa mleko, mieszajc ciasto drewnian yk. Nastpnie wyrobi ciasto rk i wla roztopione maso. Wyrabia dalej tak dugo, a przestanie byszcze, bdzie gadkie i elastyczne. Wtedy przykry misk ciereczk i pozostawi w ciepym miejscu na 15 min. Nastpnie formowa mae bueczki, pamitajc o tym, e po upieczeniu bd dwa razy wiksze. Ukada je na posmarowanej tuszczem paskiej blaszce, zachowujc do due odstpy. Blach postawi w ciepym miejscu na okoo 20 min, a bueczki wyrosn. tko rozmiesza z mlekiem i smarowa nim bueczki, a nastpnie posypa poow kminkiem, a drug poow czarnuszk. Przed posypaniem mona
132

Rys. 23. Chleby zioowe

kad przekroi ostrym noem na p lub na krzy. Wstawi do podgrzanego piekarnika i piec w temperaturze 200 C przez okoo 1/2 godz.
Pikantny chleb
l kg mki, 5 dag drody, 0,3-0,4 I mleka, 7 dag masa, l yeczka cukru, 2 jaja, 2 yeczki soli, l pczek pietruszki, l pczek szczypiorku, 7 dag kiebasy szynkowej, 7 dag tego sera, szczypta papryki sodkiej i papryki ostrej, 1/2 yeczki mielonej kolendry, 1/2 yeczki kminku, 1/2 yeczki gaki muszkatoowej.

Mk wsypa do miski i postawi w ciepym miejscu, drode rozrobi z cukrem, doda do mki i dolewa powoli mleko, mieszajc ciasto drewnian yk. Doda jajo, sl, przyprawy, a na kocu stopione maso. Ciasto dokadnie wyrobi rk. Postawi pod przykryciem na 20 min w ciepym miejscu, a gdy troch wyronie, podzieli na dwie czci. Do jednej czci doda posiekan pietruszk i szczypiorek, a do drugiej ser i kiebas, pokrojone w drobn kostk. Uformowa dwa okrge bochenki, uoy na paskich blachach i zostawi jeszcze na 20 min do wyronicia. Woy do podgrzanego piekarnika i piec okoo 50 min w temperaturze 180200C.

Chleb z czosnkiem lub zioami

l chleb (najlepiej pszenny), 2 zbki czosnku lub 2 yki suszonych zi (tymianek, bazylia lub rozmaryn), 1/2 yeczki soli, 7 dag masa.

Chleb pokroi na kromki, nie przecinajc dolnej skrki do koca. Czosnek posieka, rozetrze z sol i masem, smarowa cienko kad kromk z obydwu stron i z powrotem zoy cay bochenek. Reszt masy posmarowa wierzchni skrk. Gdy przyrzdza si chleb z zioami, kad kromk smaruje si cienko masem z obydwu stron, przesypujc sol i roztartymi zioami. Po zoeniu chleba zawija si go w foli aluminiow i wkada na 15 min do piekarnika o temperaturze 200C. Jest to dobry sposb odwieania starego pieczywa.
134

Ciastka serowe
20 dag tego sera (ementaler, morski, gouda), 25 dag masa, 40 dag mki, 2 jaja , sl, mak, kminek lub tarty ser do posypania.

Z sera, masa, mki, tek i soli zagnie ciasto. Zostawi na godzin, a nastpnie rozwakowa wprost na blasze wysmarowanej tuszczem. Mona te rozwakowa na stolnicy i wykrawa foremk ciasteczka, ktre przekada si na wysmarowan tuszczem blach. Ciasto lub ciastka posmarowa biakiem i piec okoo 1/2 godz. w piekarniku o temperaturze 170-200 C. Nastpnie wyj blach na chwil, posypa ciasto makiem, kminkiem lub tartym serem i wstawi na 10-15 min, a przypiecze si na zotobrzowy kolor. Zaraz po upieczeniu pokroi ciasto na paski.

Ciasto z gruszkami i tatarakiem

2 jaja, 6 dag cukru pudru, 6 dag masa, 1/2 yeczki do kawy proszku do pieczenia, l cukier waniliowy, 1/2 yeczki do kawy mielonego suszonego korzenia tataraku, 12 dag mki, l yeczka do kawy margaryny, 3 obrane, przekrojone na powki (bez gniazd nasiennych) gruszki.

Maso utrze z cukrem (zostawi l yk do posypania) i jajami, wsypa mk, proszek do pieczenia, cukier waniliowy, poow tataraku i cao dokadnie wymiesza. Margaryn wysmarowa form, przeoy do niej ciasto, a na wierzchu uoy powki gruszek. yk cukru pudru zmiesza z drug poow tataraku i posypa ciasto. Woy do podgrzanego piekarnika i piec okoo l godz. w temperaturze nie przekraczajcej 180C.

135

Desery Galaretka z kwiatami podbiau

40 dag kwiatw podbiau z szypukami, 1/2 I biaego wina deserowego, 6 yek cukru, 8 listkw elatyny.

Kwiaty umy, osaczy, oddzieli od szypuek, ktre naley drobno pokroi i wszystko przeoy do miski. Nastpnie zasypa kwiaty oraz szypuki cukrem i zala winem, przykry i pozostawi na noc w chodnym miejscu. elatyn moczy 4 min w zimnej wodzie, a potem przeoy do garnka, wla wino z podbiaem i stale mieszajc podgrzewa, a elatyna si rozpuci. Galaretk napeni salaterk i zostawi na kilka godzin, a steje.

Deser jagodowy
30 dag jagd, l kwane jabko, 1/2 l wody, 1/2 paczki budyniu waniliowego, 2 yki cukru, 1/2 szklanki biaego wina deserowego.

Jabko obra, wykroi gniazda nasienne i pokroi na cienkie plasterki. Jagody umy, osaczy i ugotowa razem z jabkiem, a nastpnie wszystko przetrze przez sito. Proszek budyniowy rozmiesza z winem i wla do jagd cigle mieszajc. Wsypa cukier, zagotowa i przela do salaterki. Podawa zimny.

Budy z kwiatostanw czarnego bzu

2 kwiatostany czarnego bzu, l l mleka, 4 yki mki ziemniaczanej, 3 yki cukru, szczypta soli, 2 jaja.

Zagotowa 3/4 l mleka, woy kwiatostany bzu i gotowa jeszcze przez kilka minut, nastpnie kwiatostany wyj. Mk ziemniaczan rozrobi z l szklank zimnego mleka, 2 tkami, cukrem i sol, wla do mleka i bez przerwy mieszajc, zagotowa. Biaka ubi na pian i przeoy do gorcego jeszcze budyniu, dokadnie wymiesza. Budy przela do salaterki i ostudzi.
136

Kisiel z berberysu
3/4 l wody lub czerwonego wina, 1/2 kg soku z berberysu (z sokowirwki), 1/2 kg cukru, starta skrka z cytryny, kawaek kory cynamonowej, 20 dag mki ziemniaczanej, 1/2 l wody.

Sok zagotowa z wod lub winem z dodatkiem cukru, cynamonu i skrki cytrynowej. Nastpnie przecedzi przez sito. Mk ziemniaczan rozrobi z 1/2 l zimnej wody i wla do soku, stale mieszajc, zagotowa. Przela do salaterki i ostudzi.

Budy z owocw dzikiej ry

1/2 kg wieych, oczyszczonych owocw dzikiej ry, 3/4 l wody, 12 dag cukru, 3/4 l mleka, 20 dag masa, 30 dag tartej buki, 20 dag cukru pudru, 10 jaj, l yeczka cynamonu, szczypta soli, szczypta gaki muszkatoowej.

Suszone owoce namoczy na noc. Owoce ry ugotowa w 3/4 l wody do mikkoci z dodatkiem cukru i przetrze przez sito. Mleko zagotowa z masem, wsypa tart buk i mieszajc gotowa, a powstanie gsta masa. Doda przetarte owoce ry, jeszcze raz zagotowa, przeoy do miski i ostudzi. Cukier puder ubi z 8 tkami i 2 caymi jajami, doda cynamon, sl, gak muszkatoow i porcjami dodawa mas z ry oraz tartej buki. Pozostae biaka ubi i na kocu ostronie wymiesza z reszt masy. Form budyniow wysmarowa tuszczem, przeoy do niej mas i gotowa przez 1,5 godz. w duym garnku z wod. Po wyjciu formy z kpieli wodnej ostudzi j, budy wyj na salaterk i ostudzi.

Napoje Sok jabkowy z mit

8 soczystych jabek, 4 yki soku cytrynowego, 2 yki posiekanej wieej mity.

Jabka pokroi i wrzuci do sokowirwki. Sok jabkowy zmiesza z sokiem cytrynowym i mit. Natychmiast podawa.
137

Rys. 24. Napj orzewiajcy z syropu mitowego

Sok z marchwi i szczawiu

l kg marchwi, 25 dag szczawiu albo p na p szczawiu ze szpinakiem, l yka soku cytrynowego.

Marchew oczyci, pokroi i przepuci przez sokowirwk. Nastpnie wrzuci do sokowirwki szczaw (lub szczaw ze szpinakiem). Ca o wymiesza z sokiem cytrynowym i od razu podawa.

Sok z marchwi i pomidorw

50 dag marchwi, 50 dag pomidorw, l szklanka jogurtu, 2 yki soku cytrynowego, l yka posiekanej trybuli lub pietruszki.

Marchew oczyci, pokroi, pomidory pokroi i wszystko przepuci przez sokowirwk. Uzyskany sok wymiesza z jogurtem, sokiem cytrynowym i zioami. Natychmiast podawa.

Sok z ogrkw ze szczypiorkiem i ogrecznikiem

30 dag ogrkw, l szklanka jogurtu, l yka posiekanego szczypiorku, l yka posiekanego ogrecznika.

Ogrki pokroi na kawaki (nie obiera ze skrki), wycisn sok w sokowirwce, zmiesza go z jogurtem i zioami. Mona posoli do smaku. Od razu podawa.

Sok pomidorowy z bazyli lub mit

l kg pomidorw (lub puszka soku pomidorowego), 2 yki posiekanej wieej mity lub bazylii, 2 yki soku cytrynowego.

Wycisn sok z pomidorw w sokowirwce, do otrzymanego soku wsypa zioa i wla sok cytrynowy. Pozostawi w chodnym miejscu na 2 godz.
139

Kefir lub jogurt z zioami

1/2 l kefiru lub jogurtu, 4-5 yek posiekanych wieych zi: szczypiorku, mity, bazylii, melisy, rzeuchy, szczawiu, pietruszki, koperku, trybuli (kady gatunek osobno lub w mieszance po 3-4 zioa).

Kefir lub jogurt zmiksowa z zioami i od razu podawa.

Mleko o smaku zioowym

4 yki posiekanych wieych zi (koperku, ogrecznika, trybuli, selera, pietruszki, melisy, bazylii), sl, gaka muszkatoowa, 11 zimnego mleka.

Zioa (co najmniej 4 rne) zmiksowa z 1/4 szklanki mleka tak, aby zioa byy cakowicie rozdrobnione, a mleko zabarwio si na lekko zielony kolor. Wla do pozostaego mleka, doda sl do smaku i szczypt gaki muszkatoowej, wymiesza. Przecedzi przed podaniem albo podawa nie przecedzone.

Napj z mity lub melisy na upalne dni

11 wody, 4-5 gazek mity lub melisy, 4 yki cukru, 4 yki soku cytrynowego, 8 kostek lodu.

Mit lub melis zala wrztkiem i parzy pod przykryciem 10 min, nastpnie zioa wyj, do naparu wsypa cukier, wymiesza, wla sok cytrynowy i napj ostudzi. Rozla do szklanek, do kadej wrzucajc po dwie kostki lodu.

Herbata z lipy na zimowe wieczory

l l wody, 4 yeczki suszonych kwiatostanw lipy, 4 yeczki miodu lub soku malinowego wysokosodzonego, 4 yeczki soku cytrynowego.

Ziele lipy zala wrztkiem i parzy pod przykryciem 5 min. Herbat przecedzi, doda mid lub sok malinowy, sok cytrynowy i podawa od razu, eby nie wystyga. Herbata ta dziaa rozgrzewajce.
140

Kompot z owocw dzikiej ry

12 dag owocw dzikiej ry (oczyszczonych), skrka z 2 duych jabek, 1 l wody, cukier lub mid do smaku.

Owoce ry i skrki z jabka zala wod i powoli zagotowa, a nastpnie zostawi pod przykryciem na 30 min. Kompot przecedzi i osodzi cukrem lub miodem. Uwaga: do kompotw owocowych mona dodawa po kilka gazek mity lub melisy dla nadania im przyjemnego zapachu.

Kompot z borwki czarnej

l kg oczyszczonych owocw, 20-25 dag cukru, 2 szklanki wody.

wiee owoce przebra, usun resztki kielichw, szypuki i inne zanieczyszczenia, opuka. Przygotowa syrop z cukru i wody. Owoce wrzuci na gorcy syrop, zagotowa. Napeni kompotem soiki, zamkn je i pasteryzowa przez 20-25 min.

Przetwory Galaretka jabkowa z mit

l kg zielonych jabek, l pczek mity (ok. 15 g), 1/2 kg cukru, 2 yki soku cytrynowego, 3 yki octu winnego, 4 yki posiekanej mity.

Jabka pokroi, usun gniazda nasienne (nie obiera) i ugotowa z pczkiem mity w niewielkiej iloci wody, a bd mikkie. Na duym garnku umocowa lnian ciereczk i wyla na ni rozgotowane jabka, ktre odscza si tak przez noc. Nastpnego dnia naley zmierzy ilo soku i na kade 1/2 l doda ok. 40 dag cukru. Pyn gotowa 20-30 min, a gdy zacznie gstnie, doda sok cytrynowy, ocet i posiekan mit. Napeni galaretk wyparzone soiki, zakrca i pasteryzowa 10 min. W ten sam sposb przygotowuje si galaretk z jabek o zapachu czarnego bzu, wkadajc na czas gotowania galaretki kilka kwiato141

stanw czarnego bzu. Wedug tego przepisu mona sporzdzi galaretk z owocw berberysu (zebranych po pierwszym mrozie), czarnego bzu, jabek (w stosunku 1:1) i owocw dzikiej ry oczyszczonych.

Galaretka z berberysu
l kg owocw berberysu, 2 szklanki wody, l kg cukru na 1 l uzyskanego soku.

Oczyszczone i umyte owoce zala wod tak, eby byy tylko przykryte i gotowa okoo 1/2 godz. Odcedzi. Uzyskany sok odmierzy, doda odpowiedni ilo cukru, szybko zagotowa mieszajc, eby cukier dobrze si rozpuci, krtko gotowa. Gorc galaretk zla do maych wyparzonych soikw. Po ostygniciu soiki zamkn.

Marmolada z czarnego bzu

l kg dojrzaych owocw czarnego bzu, 3/4 kg cukru.

Dojrzae owoce oddzieli od szypuek, opuka, zala w rondlu bardzo ma iloci wody, rozgotowa, przetrze. Do przecieru doda cukier i smay stale mieszajc, a masa zgstnieje. Gorc marmolad wla do wyparzonych soikw. Po ostygniciu soiki zamkn.

Konfitura z owocw dzikiej ry

l kg oczyszczonych owocw, 1,5 kg cukru, 3 szklanki wody, sok z cytryny (lub sok cytrynowy).

adne, dojrzae i twarde owoce umy, rozkroi z jednego boku, usun pestki i woski. Owoce wrzuci do wrzcej wody i pozostawi je w niej do momentu, kiedy zmikn, odcedzi. Do odcedzonej z owocw wody doda poow cukru, zagotowa syrop. Do syropu wrzuci owoce, krtko pogotowa, cao przela do kamiennego lub szklanego czy porcelanowego naczynia i pozostawi do nastpnego dnia, potem zla syrop, doda reszt cukru,
142

zagotowa, doda sok cytrynowy, wrzuci owoce i cao powoli smay. Usmaon konfitur naoy do maych wyparzonych soikw. Po ostygniciu soiki zamkn. Konfitura z owocw dzikiej ry ma zastosowanie gwnie do dekoracji ciast, legumin.

Konfitura z owocw liwy tarniny

l kg oczyszczonych owocw, l kg cukru, 2 szklanki wody, kawaek cynamonu, kilka godzikw.

Lekko przemarznite owoce oczyci z ogonkw i listkw (na konfitur przeznaczy owoce najwiksze), opuka, osaczy i woy do kamiennego lub emaliowanego naczynia. Cukier i wod zagotowa, powstaym ciepym syropem zala owoce. Pozostawi je w zimnym miejscu na 2 dni. Zla syrop, zagotowa, woy do niego owoce, krtko zagotowa. Wyjmowa owoce yk durszlakow, nakada do wyparzonych soikw, doda troch cynamonu i godzikw. Syrop jeszcze pogotowa i zala nim owoce w soikach. Soiki zamkn.

Sok z czarnego bzu

l kg dojrzaych owocw czarnego bzu, 25 dag cukru, szczypta cynamonu.

Jagody czarnego bzu oddzieli od szypuek, umy, osaczy, przepuci przez sokowirwk. Sok zagotowa z cukrem oraz cynamonem i od razu przela do wyparzonych butelek, nastpnie pasteryzowa 10 min. Sok mona pi rozcieczony lub nierozcieczony przy przezibieniach.

Syrop z berberysu
Owoce berberysu, cukier.

Owoce berberysu (zebrane po pierwszym mrozie) odszypukowa, umy, osaczy, troch rozgnie, ugotowa do mikkoci i przecedzi. Na 1/2 kg soku doda l kg cukru i cao zagotowa, zdej143

mujc tworzc si pian. Gorcy sok przela do wyparzonych butelek i szczelnie je zamkn.

Syrop fiokowy
Kwiaty fiokw, cukier, sok cytrynowy.

wieo zerwane kwiaty fiokw umy, osaczy i oberwa patki, uwaajc, eby nie zostaa przy nich adna zielona cze. Zala patki fiokw w porcelanowej misce niewielk iloci wrztku, przykry i zostawi na noc, nastpnego dnia przecedzi. Zmierzy ilo soku i na kade 1/2 l doda 50 dag cukru i 3 yki soku cytrynowego. Syrop podgrzewa powoli na maym ogniu, ale nie gotowa. Przela do wyparzonych buteleczek. Jest to dobry rodek przeciw kaszlowi dla dzieci.

Syrop mitowy
wiea mita, cukier.

Mit przepuci przez sokowirwk i zmierzy ilo soku. Na 1/2 l soku potrzeba 1/2 kg cukru. Cukier gotowa ze szklank wody tak dugo, a krople syropu bdzie mona midzy palcami wycign w nitk. Wtedy wlewa si sok z mity i trzyma na wolnym ogniu jeszcze 10 min od chwili zagotowania. Syrop przela do wyparzonych butelek i uywa do napojw orzewiajcych.

Indeks rzeczowy potraw

Zupy
jarzynowa z bazyli ....................................................... 82 jarzynowa z trybul ....................................................... 84 jarzynowa z bukietem zi ............................................. 84 jarzynowa minestra ....................................................... 84 ziemniaczana mietankowa ........................................... 85 ziemniaczana z lubczykiem........................................... 85 barszcz ukraiski .......................................................... 86 z porw......................................................................... 86 cebulowa zioowa .......................................................... 86 selerowa z rzeuch lub lubczykiem .............................. 87 kalafiorowa ................................................................... 87 pikantna fasolowa ......................................................... 87 z zielonego groszku z mit .......................................... 88 grochwka zielona ........................................................ 88 dyniowa z bazyli.......................................................... 88 szczawiowa z saat i pietruszk ................................... 89 pomidorowa z bazyli lub rozmarynem ......................... 89 ros a la flaki z pulpetami............................................ 90 pokrzywowa.................................................................. 90 zioowa ......................................................................... 90 rybna ............................................................................ 91 woska rybna................................................................. 91

Potrawy misne
wtrbka w folii aluminiowej ........................................ 91 wtrbka po prowansalsku ............................................ 92 klopsiki szwedzkie ........................................................ 92 piecze cielca lub woowa z estragonem ...................... 93 kotlety mielone zioowe................................................. 93 spaghetti z mielonym misem i zioami......................... 93 cielcina z rozmarynem ................................................ 94 145

klopsiki baranie mitowe............................................... 94 piecze barania z mitow skrk .............................. 94 krlik w sosie pietruszkowym........................................ 96 pasztet zioowy.............................................................. 96 pasztet drobiowy z estragonem ...................................... 97

Potrawy z drobiu
kurczak w sosie estragonowym po francusku................. 97 kurczak nadziewany...................................................... 98 indyk nadziewany po peruwiasku ................................ 98 kurczak w zielonym sosie.............................................. 98 kurczak zimny w sosie zioowym .................................. 99 kurczak pieczony z zioami ........................................... 100 kaczka pieczona z miodem i zioami ............................. 100 g w sosie jabkowym .................................................. 100

Dania rybne
filet rybny duszony........................................................ 101 filet rybny zapiekany..................................................... 101 filet rybny z estragonem ................................................ 102 makrela, dorsz z sosem remouladowym......................... 102 halibut, pstrg lub inna ryba z rozmarynem................... 104 saatka z halibuta lub dorsza ......................................... 104 ledzie zioowe.............................................................. 104 ledzie w mietanie ....................................................... 105

Zapiekanki, potrawy z ryu i potrawy mczne

zapiekanka z ziemniakw z rozmarynem ...................... 105 zapiekanka zioowa....................................................... 105 pizza neapolitaska....................................................... 106 pierogi z serem i mit .................................................. 106 risotto zioowe............................................................... 107 licie winoroli z nadzieniem ryowo-zioowym ............ 107 146

Dania z jaj
jajecznica zioowa ......................................................... 108 jajecznica z tym serem i zioami ............................... 108 omlet zioowy I ............................................................. 108 omlet zioowy II ............................................................ 110 jaja w sosie zioowym.................................................... 110 jaja z orzechami i zioami ............................................. 110 jaja wiosenne ................................................................ 111 naleniki z jagodami i melis ........................................ 111 jaja faszerowane............................................................ 111 kwiatostany bzu czarnego w ciecie............................... 112

Potrawy z warzyw
kapusta biaa po hiszpasku .......................................... 112 groszek zielony z mit ................................................. 112 marchewka z mit ....................................................... 114 cukinia w pomidorach................................................... 114 warzywa duszone .......................................................... 114 selery zapiekane z tymiankiem...................................... 115 dynia z koperkiem......................................................... 115

Saatki i surwki
saatka bretoska z fasoli .............................................. 116 saatka z fasolki szparagowej z bryndz ........................ 116 saatka z ziemniakw I.................................................. 116 saatka z ziemniakw II ................................................ 117 saatka warzywna z sosem zioowe................................ 117 saatka z tego sera .................................................... 118 saatka rybna z selerem i zioami................................... 118 surwka wiosenna ......................................................... 118 surwka z lici mniszka ................................................ 118 pomidory z bazyli ........................................................ 119 surwka z roszponki ..................................................... 119 mnizeria z zioami ........................................................ 119 147

Sosy
twarogowy z zioami ..................................................... 120 mietankowy z zioami.................................................. 120 zielony frankfurcki........................................................ 120 hiszpaski czosnkowy Ailloli ........................................ 122 angielski mitowy ......................................................... 122 serowy z bazyli ............................................................ 122 majonez zioowy ........................................................... 122 remouladowy z zioami ................................................. 123 vinaigrette z zioami ..................................................... 123 biay zioowy (gorcy) ................................................... 124 ciemny zioowy (gorcy) ............................................... 124 do pieczeni.................................................................... 124 Chateaubriand...............................................................125 pomidorowy.................................................................. 125 szczawiowy................................................................... 125 jabkowy z szawi ........................................................ 126

Masa zioowe.................................................. 126 Twaroki zioowe ............................................ 128 Octy zioowe.................................................... 129 Wypieki
chleb anyowy............................................................... 132 bueczki z przyprawami ................................................ 132 pikantny chleb .............................................................. 134 chleb z czosnkiem lub zioami....................................... 134 ciastka serowe............................................................... 135 ciasto z gruszkami i tatarakiem ..................................... 135

Desery
galaretka z kwiatami podbiau....................................... 136 deser jagodowy.............................................................. 136 148

budy z kwiatostanw bzu czarnego.............................. 136 kisiel z berberysu .......................................................... 137 budy z owocw dzikiej ry ........................................ 137

Napoje
sok jabkowy z mit ..................................................... 137 sok z marchwi i szczawiu.............................................. 139 sok z marchwi i pomidorw .......................................... 139 sok z ogrkw ze szczypiorkiem i ogreczkiem............. 139 sok pomidorowy z bazyli lub mit .............................. 139 kefir lub jogurt z zioami............................................... 140 mleko o smaku zioowym.............................................. 140 napj z mity lub melisy na upalne dni ......................... 140 herbata z lipy na zimowe wieczory................................ 140 kompot z owocw dzikiej ry ...................................... 141 kompot z borwki czarnej ............................................. 141

Przetwory
galaretka jabkowa z mit ............................................ 141 galaretka z berberysu .................................................... 142 marmolada z czarnego bzu............................................ 142 konfitura z owocw dzikiej ry.................................... 142 konfitura z owocw liwy tarniny.................................. 143 sok z czarnego bzu........................................................ 143 syrop z berberysu .......................................................... 143 syrop fiokowy............................................................... 144 syrop mitowy............................................................... 144

V. Zioa dla urody

Podstawowym warunkiem dbaoci o urod jest zachowanie czystoci. W staroytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, a jeszcze wczeniej w Azji i Ameryce, doceniano znaczenie czystoci ciaa dla zdrowia i urody, znano rwnie wiele zi, ktre od wielu tysicleci towarzysz czowiekowi, uywanych w celach kosmetycznych. (Sowo kosmetyk jest pochodzenia greckiego i oznacza to wszystko, co suy do zachowania lub podniesienia urody ciaa). Na przykad w rejonie Morza rdziemnego od dawna uywano krwawnika, rumianku, podbiau, olejku ranego, tymianku i macierzanki. W pierwszych epokach poziom higieny osobistej by rny. Grecy i Rzymianie byli prawdziwymi mionikami czystoci i piknych zapachw - regularnie si myli i umiejtnie stosowali zioa oraz otrzymane z nich substancje zapachowe. W pniejszym okresie wicej uwagi powicano ubiorom i wyposaeniu mieszka, a mniej higienie osobistej. W epoce baroku i rokoka noszono peruki b dce siedliskami wszy, a zapach potu usiowano usun, skrapiajc si obficie perfumami. Ten ostatni zwyczaj przetrwa w pewnym sensie do naszych czasw, dzi uywa si dezodorantw, cho wiadomo, e najlepszym dezodorantem jest woda i mydo. Od czasw Rewolucji Francuskiej stopniowo wzrasta poziom higieny spoeczestw, zwizany midzy innymi z prostszym i bardziej praktycznym ubiorem, ale upodobanie do przyjemnych zapachw pozosta o do dzi. O ile dawniej kosmetyka opieraa si przede wszystkim na substancjach naturalnych, o tyle obecnie wiele skadnikw otrzymuje si syntetycznie. Ostatnio, po dugim okresie fascynacji syntetykami lub substancjami o wysokim stopniu przetworzenia, cz owiek zaczai coraz czciej powraca do tradycyjnej kosmetyki zielarskiej, ktrej tajniki staramy si przybliy.
153

Aby utrzyma higien osobist na wysokim poziomie, naley codziennie rano i wieczorem my ciao. Najpierw namydla si do ostr gbk lub szczotk ciao, a nastpnie spukuje ciep, a pniej zimn wod. Ciepa woda otwiera pory skry - zimna zamyka je.

Zioowa pielgnacja skry Preparaty oczyszczajce skr Kremy

Oryginalne kremy oczyszczajce zawieraj trudno dostpne skadniki, takie jak lanolina, maso kakaowe czy olej migdaowy, w zwizku z tym ich przygotowanie w warunkach domowych jest praktycznie niemoliwe. Proponujemy natomiast receptur zastpcz, ktra zawiera oglnie dostpne skadniki: 4 yki margaryny lub masa rolinnego podgrza na bardzo sabym ogniu, nastpnie do roztopionego tuszczu doda 3 yeczki suszonych zi, mog to by: kwiaty bzu czarnego, kwiaty lipy, licie rozmarynu, licie szawii lub licie krwicigu lekarskiego. Skadniki dokadnie przecedzi przez sitko, wymiesza i pozostawi je do ostygnicia. Nastpnie przeoy krem do soiczka, doda kilka kropel wody lawendowej lub ranej i szczelnie zamkn.

Oliwki
Naturalne oleje rolinne (migdaowy, sonecznikowy, kokosowy, z kiekw pszenicy) w poczeniu z surowcami zielarskimi s znakomitymi rodkami oczyszczajcymi, zwaszcza przeznaczone dla cery suchej. Spord wymienionych najdostpniejszy jest olej sonecznikowy. Do maej szklaneczki oleju sonecznikowego doda troch rozdrobnionego jednego gatunku zioa, np. kwiaty rumianku, kwiaty bzu czarnego, kwiaty lipy, licie pokrzywy, licie ywokostu, licie mity, kwiaty i licie rozmarynu, kwiaty i licie fiokw. Pozosta154

wi t mieszanin oleju i zi na kilka tygodni, by rozpuciy si substancje zawarte w zioach.

Lotiony
S to pyny oczyszczajce skr, oparte na mleku sodkim, kwanym, mietance, jogurcie lub serwatce z dodatkiem surowcw zielarskich. Lotiony zioowe s odpowiednie dla wszystkich rodzajw cery, a szczeglnie polecane dla cery tustej. Lotiony naley zuy w cigu tygodnia od ich przygotowania i przechowywa w lodwce. Stosujemy je po uprzednim umyciu twarzy wod z mydem za pomoc wacikw.

Prosty lotion zioowy

Do 75 ml gorcego mleka, mietanki, zsiadego mleka lub serwatki doda gar wieych kwiatw jednego z nastpujcych zi: rumianku, wizwki botnej lub bzu czarnego. Pozostawi w naczyniu pod przykryciem przez 3 godz., nastpnie przecedzi przez sitko, podgrza, rozpuszczajc jednoczenie troch miodu pszczelego. Do lotionu mona doda mki owsianej, otrbw pszennych lub kiekw pszenicy.

Lotion fiokowy
Do 300 ml wieego mleka doda 3 yki wieo zebranych kwiatw fioka. Podgrzewa mieszanin na bardzo sabym ogniu do momentu, w ktrym poczujemy intensywny zapach fiokw. Lotion przela do butelki, odstawi do ostygnicia, przechowywa szczelnie zamknity w lodwce. W podobny sposb mona przygotowa lotiony z lici pokrzyw, lici podbiau lub kwiatw rumianku.

Lotion z lici kopru woskiego i jogurtu

Najpierw przygotowa skoncentrowany wywar z lici kopru woskiego: 2 yki lici kopru woskiego wrzuci do 150 ml wody i
155

gotowa w naczyniu na bardzo sabym ogniu przez 15 min, po czym przecedzi przez sitko i pozostawi do ostygnicia. Skoncentrowany wywar z lici kopru woskiego zmiesza dokadnie ze 150 g jogurtu butelkowego. Gotowany lotion naley przechowywa w lodwce.

Lotion z lici krwawnika

Przygotowa skoncentrowany napar z lici krwawnika: 4 yeczki krwawnika (rwnie kwiatostanw) wrzuci do 150 ml wrztku i pozostawi do ostygnicia, nastpnie przecedzi przez sitko. Lotion jest przeznaczony dla cery tustej. Dla innych rodzajw cery mona przygotowa w analogiczny sposb lotiony z kwiatw krwawnika pospolitego, melisy i lipy.

Zioowe wody do twarzy

Su do zmywania ze skry twarzy resztek myda oraz resztek poprzednio opisanych preparatw oczyszczajcych skr. Tampony z waty zanurzy w naczyniu z wod do twarzy, a nastpnie kolistymi ruchami zmywa skr. Poza dziaaniem czyszczcym wody zioowe odwieaj i nadaj skrze przyjemny zapach. Wody zioowe to napary z rnych surowcw zielarskich.
Kwiat lipy - wybiela skr, reguluje kr enie krwi w drobnych naczyniach podskrnych, usuwa zmarszczki skry; Li melisy - usuwa zmarszczki skry; Kwiat bzu czarnego - czyni skr delikatn i bia, usuwa zmarszczki skry; Ziele przywrotnika - uywane przy zbyt duych porach skry, przyczynia si do rozjanienia piegw; Ziele krwicigu - czyni cer delikatn i czyst; Ziele i owoc kopru woskiego - usuwa zmarszczki skry; Kwiat fioka - przyczynia si do rozjanienia plam na skrze: Kwiat nagietka - zmniejsza pory skry, odywia i oczyszcza skr twarzy. Usuwa zmarszczki skry i wypryski; Li szawi - zmniejsza pory skry i natuszczenie skry szcze156

glnie przy cerze tustej, dziaa silnie cigajce - silniej ni inne surowce zielarskie; Li podbiau - poprawia wygld skry zbyt widocznie unaczynionej. Przygotowanie wody zioowej jest proste: l yeczk wysuszonego i rozdrobnionego surowca wrzuci do filianki wrztku i pozostawi na 1/2 godz. do nacignicia. Nastpnie przecedzi przez sitko do innego naczynia. Woda zioowa zachowuje swe waciwoci przez okoo 12 godz.

Parwki wodne twarzy

Parwki wodne twarzy stanowi doskonay sposb oczyszczania (gbokiego) i odwieania skry twarzy. Stosowa je mona dla cery tustej i normalnej. Nie zaleca si parwek dla cery suchej i starczej, wraliwej, o rozszerzonych naczyniach wosowatych. Do zwykej parwki wodnej mona doda naparw zioowych kwiatu lipy, kwiatu rumianku lub ziela bratka (zwaszcza przy cerze trdzikowej). Parwk stosuje si przez 10 min, trzymajc gow pod rcznikiem, nad miednic z gorc wod lub naparem z zi, co pewien czas uzupeniajc wrztkiem. Ciepa woda otwiera pory skry, powoduje wydzielenie z nich niepotrzebnych substancji, olejki eteryczne zawarte w surowcach zielarskich dezynfekuj ponadto otwarte pory skry. Parwki uzupeniaj stosowanie maseczek odywczych.

Zioowe maseczki kosmetyczne

Maseczki kosmetyczne to rodzaj mniej lub bardziej jednorodnej papki, nakadanej na skr twarzy i szyi, ktra ma na celu oczyszczenie, odywienie i upikszenie skry. W zalenoci od potrzeb dobiera si maseczk o odpowiednim skadzie i oddziaywaniu. Omwienie poszczeglnych maseczek zioowych rozpoczynamy od gotowych produkowanych przez Herbapol.
157

Kwiat lipy
Maseczka na bazie wycigu z lici podbiau, kwiatw nagietka, kwiatw lipy i korzeni mydlnicy. Dzia a udelikatniajco, antyseptycznie, cigajce, wspomaga funkcje wydzielnicze skry. Nadaje si dla wszystkich rodzajw cery.

Kwiat nagietka
Maseczka na bazie wycigu z nasion kozieradki, kwiatw nagietka, ziela przywrotnika i korzenia ywokostu. Dziaa regenerujco, cigajco, przeciwzapalnie, przeciwwysiekowo, osaniajce, zmikczajco, wzmaga funkcje wydzielnicze skry. Polecana w takich schorzeniach skry, jak ojotok i trdzik. Nadaje si dla wszystkich rodzajw cery.

Kwiat bzu
Maseczka na bazie wycigu z lici szawii, kwiatw bzu czarnego, kory wierzby i szyszek chmielu. Dziaa cigajco, przeciwzapalnie, przeciwwysiekowo, zapobiega kruchoci i pkaniu wosowatych naczy krwiononych, olejki eteryczne drani skr, powodujc lepsze jej ukrwienie. Przeznaczona dla cery tustej i normalnej. Maseczki nakada si na oczyszczon twarz i szyje. Twarz i szyj naley umy delikatnymi ruchami okrnymi, uywajc do tego mikkiej szczoteczki i myda. Szczeglnie dokadnie powinno si umy partie twarzy wok nosa i brod. Twarz naley spuka letni wod i osuszy mikkim rcznikiem. Przy nanoszeniu maseczki zioowej na twarz naley pozostawi wolne partie wok ust i oczu. Oczy chroni si tamponami waty zwilonymi naparem z kopru woskiego lub czyst wod. Mask najlepiej nakada w pozycji lecej lub po jej naoeniu pooy si i odpocz przez pewien czas. Maseczk zmywa si na og gorc wod, a nastpnie spukuje zimn. Po zdjciu maseczki na skr twarzy i szyi nanosi si nawilacz.
158

Maseczki dla cery normalnej Maseczka szawiowo-jabkowa

l jabko obra ze skry, pokraja na drobne kawaki i rozdrobni w mikserze na puree razem z 2 ykami miodu i 15 g drobno pokrojonych lici szawii. Zamiast szawii mona uy 2 yki wody ranej (sposb przygotowania opisany po przepisach na maseczki zioowe). Maseczka powinna pozostawa na twarzy 15 min.
Maseczka z przywrotnika pospolitego

Dokadnie wymiesza 3 yki kiekw pszenicy z l yk miodu. Przygotowa napar z l yki posiekanego ziela przywrotnika i 150 ml wrztku. Napar pozostawi do ostygnicia, nastpnie l yk naparu doda do pozostaych skadnikw. Maseczka powinna pozostawa na twarzy 20 min.

Maseczka z owocw kopru woskiego

Zaparzy 3 yeczki owocw kopru woskiego w 150 ml wrztku, pozostawi do ostygnicia, 3 yki skoncentrowanego naparu zmiesza z 50 g jogurtu, 3 ykami miodu i 2 ykami patkw owsianych. Maseczka powinna pozostawa na twarzy 10-15 min.

Maseczka mitowo-drodowa - pobudzajca

Zaparzy 2 yki drobno posiekanego ziela mity w 150 ml wrztku, l yeczk suszonych drody piekarniczych rozpuci w yce skoncentrowanego jeszcze ciepego naparu. Po ostygniciu naoy na twarz i szyj. Pozostawi 10-15 min.

159

Maseczki dla cery suchej Maseczka ywokostowa

4 yki wrztku i gar wieych drobno posiekanych lici ywokostu rozdrobni w mikserze na jednolit mas, wycisn przez gaz tak mocno, aby uzyska jak najwicej soku. Naoy na twarz i pozostawi na 10 min.

Maseczka brzoskwiniowo-nagietkowa
l brzoskwini obra ze skrki, usun pestk, rozgnie owoc, doda 2 yki jogurtu oraz l yk skoncentrowanego naparu z kwiatw i lici nagietka (2 yki rozdrobnionych kwiatw i lici nagietka na l filiank wrztku). Skadniki dokadnie wymiesza mikserem. Maseczk naoy na twarz i pozostawi na 10-15 min.

Maseczki dla cery tustej

Maseczki tej grupy oparte s na surowcach zawierajcych wiele garbnikw, a wic o dziaaniu cigajcym. Nale do nich kwiaty rumianku, kwiaty i licie krwawnika, licie pokrzywy, szawii i pietruszki.

Maseczka rumiankowo-krwawnikowa z marchwi

redniej wielkoci marchew zetrze na drobnej tarce, doda do ubitej piany z l biaka i 1-2 yki skoncentrowanego naparu z kwiatw rumianku i kwiatw oraz lici krwawnika (3 yeczki tych surowcw na l filiank wrztku). Skadniki dokadnie wymiesza mikserem. Maseczk naoy na twarz i pozostawi na 10-15 min.

Maseczka pietruszkowa
Pczek pietruszki drobno posieka i doda tyle wrztku, aby za pomoc miksera wymiesza na gsty sok. Przy braku miksera mona uy skoncentrowanego naparu z 3 yek pietruszki i l fili160

anki wrztku. Sok lub napar z ziela pietruszki wymiesza z tak sam objtoci biaka kurzego lub jogurtu. Maseczk naoy na twarz i pozostawi na 15-20 min. Maseczk t mona zmywa wycznie zimn wod.

Maseczka z pokrzywy
Wymiesza 2 yki patkw owsianych z tak objtoci mleka, aby utrzyma gst papk, do ktrej naley doda tyle wieego soku z pokrzywy, eby pasta daa si atwo rozsmarowa na twarzy. Sok z pokrzywy najlepiej zrobi w mikserze lub sokowirwce. Zamiast soku mona uy skoncentrowanego naparu z lici i pdw pokrzywy (2 yki pokrzywy na l filiank wrztku). Maseczk naoy na twarz i pozostawi na 15 min. Mona j zmywa wycznie zimn wod.

Maseczka mietowo-ogrkowa
1/2 ogrka obranego ze skrki pokroi w redniej wielkoci kostk, doda jedno jabko, l yeczk soku cytrynowego i zmiesza w mikserze z niepen garci wieo zerwanych lici mity. Maseczk naoy na twarz i pozostawi na 10-15 min, zmywa ciep wod. Jak ju wspomnielimy, po zdjciu maseczki i zmyciu twarzy wod naley dodatkowo zmywa twarz za pomoc nawilacza.

Podstawowa recepta na nawilacz zioowy

Zmiesza 2 yki gliceryny, 2 yki wody ranej oraz 2 yki wody nagietkowej i przela do butelki. Przed kadym uyciem wstrzsn. Nakada nawilacz naley na twarzlak, aby tworzy on cienk warstw.

Woda rana
18 dag patkw silnie pachncego gatunku ry (na przykad dzikiej) zala w garnku emaliowanym tak iloci wody, aby je
161

przykrya. Pod przykryciem gotowa na bardzo sabym ogniu przez 30 min. Przecedzi, a nastpnie przela do wygotowanej butelki. Mona uywa po 3 dniach od przygotowania.

Woda nagietkowa
25 g patkw nagietkw gotowa w 2 filiankach wody przez 30 min. Przecedzi i doda jeszcze 25 g patkw nagietkw. W efekcie otrzymuje si nieco ponad filiank wody nagietkowej.

Zioowa pielgnacja oczu

Do pielgnacji oczu mona uywa kompresw lub okadw zioowych. Kompresy zioowe to waciki kosmetyczne zamoczone w letnim naparze z okrelonego surowca zielarskiego. Napary przygotowuje si zazwyczaj z l yeczki wieego surowca i 150 ml wody. wietlik kowy - stosowany przy wielu dolegliwociach oczu, zwaszcza o charakterze uczuleniowo-zapalnym; Kwiat bzu czarnego - nadaje oczom waciwy blask (poysk); Kwiat rumianku - agodzi wszelkie stany zapalne; Ziele skrzypu - likwiduje opuchlin powiek i zaczerwienienie oczu. Ziele kopru woskiego - agodzi zawienie oczu; Ziele werbeny - czyci oczy i agodzi zmczenie powiek; Ziele piounu - likwiduje zaczerwienienie oczu i zapalenie powiek. W przypadku gdy oczy s podkrone, opuchnite, bolce, zmczone lub podranione, mona stosowa ciepe okady za wieych, drobno pokrojonych, a nastpnie dokadnie rozgniecionych zi, do ktrych dodaje si nieco wrztku. Do okadw uywane s kwiaty rumianku, owoce dzikiej ry, ziele kopru woskiego lub licie podbiau. Papk z zi umieszcza si pomidzy dwoma kawakami gazy. Okad powinien dociera do wszystkich zafadowa skry, natomiast naley unika bezporedniego kontaktu z gak oczn. W zalenoci od uytego surowca okad trzyma si na oczach od 10 do 20 min.
162

Zioa dla wosw

Aby zachowa czysto wosw, naley je my rednio raz w tygodniu ciep wod i szamponem. Przy niedomaganiach wosw dobrze jest stosowa jedno lub kilka podanych zi. Korze opianu - pomaga zwalcza upie; Licie kocimitki - pobudza wzrost wosw i agodzi podranienia owosionej skry; Kwiat rumianku - doskonale zmikcza wosy, rozjaniajc je rwnie; Czosnek i cebula - stymuluj wzrost wosw i pomagaj zwalcza upie, cho silny zapach odstrasza od ich stosowania; Ziele przytulii czepnej - dziaa tonizujco, oczyszczajce, pomaga zwalcza upie; Mode pdy skrzypu - wzmacniaj wosy; Kwiaty nagietka - rozjaniaj wosy; Li nasturcji - pobudza wzrost wosw; Li pietruszki - wzmacnia kolor wosw i nadaje im poysk; Licie i kwitnce wierzchoki rozmarynu - najlepszy uniwersalny surowiec o dziaaniu tonizujcym wzmacniajcym, nadaje wosom poysk, wzmacnia je i lekko przyciemnia wosy; Korze rzewienia - daje doskonay ty barwnik do wosw; Licie szawii - dziaaj tonizujco i wzmacniajco, przyciemniaj wosy; Licie i korzenie mydlnicy - oczyszczaj wosy; Licie bylicy boego drzewka - pobudzaj wzrost wosw i zapobiegaj upieowi; Licie pokrzywy - zapobiegaj upieowi, dziaaj tonizujco oraz wzmacniajco.

Szampon zioowy agodny

2 yki szamponu dziecinnego zmiesza z 2 ykami mocnego naparu zioowego. Napar przygotowa z garci wieych lub yki suszonych zi i 150 ml wrztku. Dla wosw ciemnych przygotowuje si napar z lici szawii, dla tustych - z ziela krwawnika, dla
163

jasnych - z kwiatw nagietka, dla wosw z upieem - z mieszaniny ziela pokrzywy i korzenia opianu. Po wbiciu tka jajka kurzego i l yki elatyny w proszku, rozmieszaniu i podgrzaniu uzyskuje si doskonay preparat wzmacniajcy wosy.

Pukanki zioowe i zioowe pyny wzmacniajce

Prcz systematycznego mycia wosw ciep wod i szamponem (bez lub z dodatkiem zi) du rol w pielgnacji wosw spenia stosowanie pukanek z zi suszonych: z korzenia opianu, mydlnicy, kory dbu, klacz tataraku, ziela skrzypu lub z pokrzywy, tymianku, rumianku, licia orzecha (ktry przyciemnia wosy). Wymienione zioa naley przyrzdza w postaci skoncentrowanej, to znaczy w proporcji: 2 yki na l szklank wody. Korzenie i kory gotowa krtko, a ziele skrzypu duej ni 1/2 godz.

Pachnca pukanka dla wosw jasnych

Skadniki: 4 czci kwiatw rumianku, 4 cz ci kwiatw nagietka, 3 czci cienko citej skrki pomaraczowej (cz zewntrzna), 2 czci kwiatw bzu czarnego

Pachnca pukanka dla wosw ciemnych

Skadniki: 3 czci lici szawii, 3 czci lici oczaru wirginijskiego, 3 czci lici rozmarynu, 2 czci lici melisy.

Pukanka dla silnie osabionych wosw

Skadniki: 3 czci ziela tymianku, 3 cz ci ziela pokrzywy, 2 czci startego korzenia opianu, 2 czci lici nasturcji, l cz bylicy boego drzewka. W przypadku wszystkich trzech recept naley przygotowa mocne napary lub odwary zioowe, ktre dodane do ciepej wody tworz pukank.
164

Tonik do wosw z ziela bylicy boego drzewka

Bylica boe drzewko znajdowaa od wielu stuleci zastosowanie jako ziele powodujce wzrost wosw. 75 ml mocnego naparu z bylicy boego drzewka zmiesza z 75 ml wdki i przechowywa w butelce. Mona rwnie przyrzdzi nalewk z ziela bylicy boego drzewka na spirytusie lub wdce. Wciera we wosy po uprzednim rozcieczeniu ciep wod (l yka toniku w l yce wody).

Okad z korzenia rzodkwi czarnej lub chrzanu

Kilkuminutowy okad ze wieo startego korzenia rzodkwi lub chrzanu jest znacznie bardziej radykalnym rodkiem ni pukanka zioowa. Korze chrzanu przeciwdziaa wypadaniu wosw poprzez popraw krenia krwi w skrze gowy, korze rzodkwi dziaa podobnie, cho znacznie bardziej skutecznie, powodujc midzy innymi regeneracj cebulek wosowych. Na bazie wycigu z korzenia rzodkwi czarnej produkuje si rozmaite rodki na porost wosw. Okad zdejmuje si, gow za pucze dopty, dopki nie zniknie charakterystyczny zapach, a nastpnie mona zastosowa jedn z pukanek zioowych.

Nalewka z pokrzywy i nasturcji Z l czci wieego ziela pokrzywy, l czci wieych kwiatw i lici nasturcji i 2 czci spirytusu przygotowa nalewk. Wszystkie zmiksowane skadniki wla do butelki lub soika, zamkn szczelnie i postawi w ciemnym miejscu. Po 2 tygodniach nalewka jest gotowa do uycia. Kadorazowo bierze si jej tyle, ile potrzeba do dokadnego wtarcia we wosy i skr gowy. Wosy rozczesa. Nalewk wciera si mniej wicej raz na tydzie w dzie poprzedzajcy mycie gowy. Oliwki odywcze do wosw Niekiedy uywa si rwnie oliwek do wosw. Mona je przygotowa na bazie oliwy z oliwek lub oleju sonecznikowego.
165

Do butelki o pojemnoci 0,25 l wrzuci 2 yki dokadnie zmiksowanych zi (gatunku lub gatunkw zawierajcych olejki eteryczne) i zala to 100 ml oleju. Zakorkowan butelk postawi w miejscu silnie nasonecznionym, aby szybciej zachodzia ekstrakcja olejkw eterycznych z surowca do oleju. Trwa to co najmniej 3 tygodnie. Przez ten czas naley codziennie ostronie wstrzsa zawartoci butelki. Po 3 tygodniach usun zioa, a do przefiltrowanego oleju ponownie doda 2 yki zmiksowanych zi. Czynnoci te powtarza tak dugo, a olej nabierze intensywnego zapachu zi. Oliwkami odywczymi do wosw naley naciera wosy i skr gowy przed ich myciem i tak pozostawi na okoo 30 min pod przykryciem z wilgotnego rcznika. Nastpnie natrze wosy szamponem i odrobin gorcej wody, a po kilku minutach spuka ciep wod. Ponownie umy wosy wod oraz szamponem i znw spuka ciep wod.

rodki koloryzujce i farby do wosw Do zioowych substancji koloryzujcych mona zaliczy pukanki z surowcw zielarskich o dziaaniu przyciemniajcym lub rozjaniajcym. Pukanki te stosuje si po uprzednim umyciu wosw. Dla otrzymania bardziej intensywnego koloru wosw naley uy skoncentrowanych odwarw (ta sama ilo zi, lecz mniej wody, bo tylko z 75 ml - por. przepisy na pukanki), ktre miesza si z proszkiem kaolinowym, niestety, u nas trudno dostpnym. Pukanka dla wosw jasnych
2 yki wieych lub l yk suszonych kwiatw rumianku oraz 2 yki wieych lub l yeczk suszonych kwiatw nagietka gotowa na bardzo sabym ogniu pod przykryciem w 600 ml wody przez 30 min. Przed uyciem doda 2 yki soku cytrynowego i puka wosy.
Pukanka dla wosw ciemnych

2 yki wieych lub l yeczk suszonych lici szawii oraz 2 yki wieych lub l yeczk suszonych lici rozmarynu oraz 4
166

Rys. 25. Pukanka zioowa

yeczki herbaty gotowa na bardzo sabym ogniu pod przykryciem w 600 ml wody przez 30 min.

Farby do wosw S do trudne do przygotowania w warunkach domowych, natomiast mona je naby w postaci sproszkowanej. Henna. Proszek z torebki rozmiesza z tak iloci gorcej wody, aby uzyska past, pozostawi na 30 min dla dojrzenia. W sprzeday znajduj si 3 rodzaje henny: czerwona, brzowa, z ktrych mona uzyska kolory wosw od rudego do brzowego, i czarna oraz neutral - nie zmieniajca barwy wosw, a tylko majca dziaanie wzmacniajce. Przed waciwym naoeniem farby naley zrobi prb na kilku pasemkach wosw. Jeeli kolor jest odpowiedni, to nakada sukcesywnie na ca powierzchnie wosw. Gow naley przykry na godzin czepkiem kpielowym z folii polietylenowej, po czym sprawdzi, jak zmienia si kolor. Jeeli chcemy uzyska bardzo mocny i trway kolor, mona pozostawi farb na ca noc. Po naoeniu farby naley umy wosy agodnym szamponem, po czym natuci skr odrobin oliwki. Farba moe pozosta 5-6 miesicy.

VI. Domowa apteczka zioowa

Jakie zioa i na jakie dolegliwoci?

(wykaz surowcw zielarskich stosowanych na najbardziej znane dolegliwoci) Schorzenia ukadu nerwowego - zioa pobudzajce: kolendra (owoc), lawenda (kwiat), tatarak (kcze); - zioa uspokajajce: arcydzigiel (olejek), chmiel (szyszka), dziurawiec (ziele), kozek (kcze), lawenda (kwiat), melisa (li), mita (li), nagietek (kwiat), ogrecznik (ziele), sza wia (li); - zioa wzmacniajce: lawenda (kwiat), lebiodka (ziele), melisa (li), tymianek (ziele); Zazibienie, kaszel, gorczka
- zioa przeciwgorczkowe i napotne: bez czarny (kwiaty i owoce), lipa (kwiat), malina (licie i owoce), ogrecznik (ziele), ra (owoc), rumianek (kwiat), sosna (pczki); - zioa agodzce nieyt grnych drg oddechowych: bez czarny (kwiaty i owoce), czosnek (zbki), fioek (ziele i kwiat), hyzop (ziele), koper woski (owoc), rzodkiew (korze), sosna (igliwie), tymianek (ziele); - zioa wykrztune: babka (li), biedrzeniec any (owoc), macierzanka (ziele), sosna (pczki i igliwie), tymianek (ziele), ywokost (korze); - zioa przeciwkaszlowe: babka (li), fioek (ziele i kwiat), koper woski (owoc), podbia (li). 169

Schorzenia ukadu pokarmowego

- zioa osaniajce: babka (li), gorczyca (nasiona), len (nasiona), ogrecznik (ziele); - zioa przeciwskurczowe: kolendra (owoc), lebiodka (ziele), macierzanka (ziele), rumianek (kwiat), sosna (igliwie), szawia (li); - zioa gorzkie i aromatyczne pobudzajce apetyt i dziki zwikszonemu wydzielaniu sokw odkowych uatwiajce trawienie: arcydzigiel (korze), babka (li), bazylia (ziele), biedrzeniec any (owoc), bylica estragon (ziele), chmiel (szyszka), czarnuszka (nasiona), czber (ziele), czosnek (zbki), dziurawiec (ziele), gorczyca (nasiona), hyzop (ziele), jaowiec (owoc), kminek (owoc), kolendra (owoc), koper woski (owoc), krwawnik (ziele), lebiodka (ziele), lipa (kwiat), majeranek (ziele), melisa (li), mita (li), nagietek (kwiat), papryka (owoc), rozmaryn (li), rzodkiew (korze), szawia (li), tatarak (kcze); - zioa ciopdne: bylica estragon (ziele), czarnuszka (nasiona), czosnek (zbki), dziurawiec (ziele), hyzop (ziele), jaowiec (owoc), kolendra (owoc), krwawnik (ziele), lipa (kwiat), mita (li), rozmaryn (li), rzodkiew (korze); - zioa stosowane przeciwko nieytowi przewodu pokarmowego: borwka czernica (owoc), gorczyca (nasiona), hyzop (ziele), krwawnik (ziele), szawia (li); - zioa przeczyszczajce o agodnym dziaaniu: bez czarny (kwiat), len (nasiona), ogrecznik (ziele), liwa tarnina (kwiat); - zioa przeciwbiegunkowe: bez czarny (owoc), borwka czernica (owoc), czber (ziele), dziurawiec (ziele), kolendra (owoc), majeranek (ziele), mita (li), orzech woski (li), pokrzywa (li), ra (owoc), rumianek (kwiatostan), szawia (li), liwa tarnina (owoc); - zioa przeciwdziaajce nadmiernej fermentacji jelitowej (wiatropdne): arcydzigiel (korze), bazylia (ziele), biedrzeniec any (owoc), czarnuszka (nasiona), kminek (owoc), kolendra (owoc), koper woski (owoc), krwawnik (ziele), lawenda (kwiat), macierzanka (ziele), majeranek (ziele), melisa (li), mita (li), rumianek (kwiat), szawia (li), tatarak (kcze), tymianek (ziele); - zioa przeciwrobacze: czosnek (zbki). 170

Zaburzenia przemiany materii

- zioa pobudzajce przemian materii: bez czarny (owoc), dziurawiec (ziele), krwawnik (ziele), lubczyk (korze), orzech woski (li), liwa tarnina (kwiat); - zioa przeciwcukrzycowe: borwka czarna (li), pokrzywa (li), szawia (li); - zioa przeciwpotne: hyzop (ziele), orzech woski (li), szawia (li).

Choroby krwi
- zioa krwiotwrcze: pokrzywa (li), rzeucha (li), krwawnik (ziele); - zioa przeciwkrwotoczne: berberys (kora), krwawnik (ziele), pokrzywa (li).

Stany zapalne organizmu spowodowane infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi

- zioa o dziaaniu przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym: babka (li), chmiel (szyszka), czber (ziele), czosnek (zbki), dziurawiec (ziele), fioek (ziele i kwiat), kolendra (owoc), krwawnik (ziele), lawenda (kwiat), len (nasiona), macierzanka (ziele), majeranek (ziele), melisa (li), mita (li), nagietek (kwiat), orzech woski (li), podbia (ziele i kwiat), rumianek (kwiat), sosna (igliwie), szawia (li), liwa tarnina (kwiat), tatarak (kcze), tymianek (ziele), ywokost (korze).

Schorzenia ukadu moczowego

- zioa moczopdne: arcydzigiel (korze), berberys (owoc), bylica estragon (ziele), chmiel (szyszka), czarnuszka (nasiona), czber (ziele), dziurawiec (ziele), hyzop (ziele), jaowiec (igliwie), koper woski (owoc), lebiodka (ziele), lubczyk (korze), macie171

rzanka (ziele), ogrecznik (ziele), pietruszka (korze), pokrzywa (li), rozmaryn (li); - zioa dezynfekujce drogi moczowe: babka (li), dziurawiec (ziele), jaowiec (owoc), lubczyk (korze), pietruszka (korze), skrzyp (ziele).

Zaburzenia miesiczkowania
- zioa pobudzajce miesiczkowanie: lubczyk (korze), nagietek (kwiat), pietruszka (owoc); - zioa stosowane przy bolesnym miesiczkowaniu; chmiel (szyszka), dziurawiec (ziele), krwawnik (ziele), nagietek (kwiat), rumianek (kwiat).

Niedostateczna laktacja
- zioa pobudzajce laktacj (wydzielanie gruczow mlecznych): biedrzeniec any (owoc), czarnuszka (nasiona), kminek (owoc), melisa (li).

Ble gocowe i nerwoble - zioa agodzce ble gocowe: arcydzigiel (olejek), gorczyca (nasiona), papryka (owoc), rzeucha (ziele), rzodkiew (korze), sosna (igliwie); - zioa agodzce nerwoble: arcydzigiel (olejek), melisa (li), papryka (owoc).
Choroby skry

- zioa stosowane w leczeniu chorb skry: babka (li), cebula (pieczona lub gotowana), krwawnik (ziele), rumianek (kwiat), ywokost (korze).
172

Stany zapalne oczu - zioa dla oczu": koper woski (owoc), nagietek (kwiat), rumianek (kwiat), wietlik (ziele).
Stany zapalne jamy ustnej

- zioa dla ust": biedrzeniec any (owoc), lawenda (kwiat), majeranek (ziele), mita (li), nagietek (kwiat), rozmaryn (li), szawia (li), tymianek (ziele).

Zioa pierwszej pomocy" - zioa dezynfekujce i przyspieszajce gojenie si skalecze i ran: bez czarny (li wiey), czber (ziele), czosnek (zbki), dziurawiec (ziele), hyzop (ziele), lawenda (kwiat), majeranek (ziele), nagietek (kwiat), rozmaryn (li), rumianek (kwiat), szawia (li), tymianek (ziele), ywokost (korze); - zioa na czyraki: len (nasiona) i rumianek (kwiat); - zioa przeciw blom w postaci olejkw do masau i maci, sporzdzonych ze wieych czci rolin: jaowiec (owoc), lawenda (kwiat), majeranek (ziele), rozmaryn (li), szawia (li), tymianek (ziele); - zioa agodzce zwichnicia i stuczenia: dziurawiec (ziele), ywokost (korze); - zioa agodzce ugryzienia i ukszenia owadw w postaci okadw sporzdzonych ze wieych czci rolin: bazylia (li), melisa (li), mita (li), nagietek (kwiat), ogrecznik (li), pietruszka (li), ywokost (korze) oraz tymianek (olejek); - zioa na brodawki: glistnik (sok ze wieych lici), nagietek (sok ze wieych lici); - zioa na odciski: czosnek (okad z rozgniecionych zbkw); - zioa na odmroenia: nagietek (ma), cebula (okad z gotowanej cebuli).
173

Zaburzenia aktywnoci seksualnej - zioa zwikszajce potencj (afrodyzjaki): bazylia (ziele), czosnek (zbki), macierzanka (ziele), rzeucha (nasiona), tatarak (kcze), ywokost (korze, li); - zioa obniajce potencj (anafrodyzjaki): chmiel (szyszki), szawia (li). Gotowe mieszanki zioowe Na caym wiecie powszechnie stosowane s gotowe mieszanki zioowe, skadajce si z kilku zmieszanych w odpowiednich proporcjach surowcw rolinnych, wzajemnie si uzupeniajcych i wzmacniajcych swoje dziaanie lecznicze. Polski przemys zielarski produkuje od lat kilkanacie mieszanek zioowych, ktrych charakterystyk podajemy niej. Mieszanki Herbapolu maj numeracje uatwiajc ich identyfikacj oraz nazwy firmowe. Nr 1: Nervosan": kozek lekarski (kcza), rumianek (kwiat), krwawnik (ziele), mita (ziele), melisa (ziele). Skada si z zi o dziaaniu uspokajajcym, przeciwskurczowym i nasennym. Stosowany jest w stanach nadmiernej pobudliwoci nerwowej i nadmiernego podniecenia psychicznego, nerwicach ukadu wegetatywnego, bezsennoci, histerii oraz zaburzeniach okresu przekwitania i pokwitania. Sposb uycia: l yka zi na l szklank wody (250 ml), zagotowa i pi rano (na czczo) i wieczorem, po 2/3 szklanki. Nr 2: Sklerosan gg (kwiat z liciem oraz owoc), jarzbina (owoc), morszczyn (ziele), krwawnik (ziele), kruszyna (kora), jemioa (ziele), rdest ptasi (ziele). Mieszanka ta ma zastosowanie w schorzeniach wieku starczego. Zalecana przy miadycy (sklerozie), chorobie nadcinieniowej, zaburzeniach krenia obwodowego, a take przy wadliwej przemianie materii, u osb starszych. Sposb uycia: l yka zi na 1/4 szklanki wody, gotowa 3-5 min, pi 2-4 razy dziennie po jedzeniu, po 1/2 szklanki.
174

Nr 3: Degrosan: morszczyn (ziele), mniszek (korze), perz (kcze), krwawnik (ziele), bratek polny (ziele), kruszyna (kora), lipa (kwiat). Ten zestaw zi dziaa rozwalniajco, poprawia trawienie i przemian materii. Mieszanka stosowana w zaburzeniach przemiany materii charakteryzujcych si niedoczynnoci gruczow wydzielania wewntrznego, przy zewntrznych objawach skrnych (trdzik modzieczy, przetuszczona cera i wosy). Sposb uycia: l yk zi na l 1/4 szklanki gorcej wody, gotowa 3-5 min i pi 2 razy dziennie po l szklance odwaru po posikach. Nr 4: Reumosan: brzoza (li), wierzba (kora), rdest ptasi (ziele), pokrzywa (li), wizwka botna (kwiat), skrzyp (ziele). Stosuje si przy ostrych i przewlekych chorobach gocowych (reumatyzmie, artretyzmie i ischiaszu). Mieszanka ma dziaanie rozgrzewajce i moczopdne, dziki temu krca krew uruchamia zogi, ktre stopniowo dostaj si do ukadu moczowego, skd s wydalane na zewntrz organizmu. Sposb uycia: 1-11/4 yki zi na 1-1 1/2 szklanki gorcej wody, gotowa 3-5 min i pi 2-3 razy dziennie midzy posikami, po 2/3 szklanki. Nr 5: Tannosan: piciornik (kcze), borwka czernica (owoc), mita (li), rumianek rzymski (kwiat), szawia (li). Skada si z zi dziaajcych przeciwbiegunkowe. Stosuje si w przewlekych biegunkach, ostrych i przewlekych nieytach jelit, blach przewodu pokarmowego, wzdciach, nadmiernej iloci luzu w stolcu oraz wwczas, gdy objawy wskazuj na nerwic odka. Sposb uycia: l yka zi na l szklank gorcej wody, gotowa 2 min. Pi 2-5 razy dziennie po 1-3 yki (dzieci) lub po 1/4-1/2 szklanki (doroli), na l godz. przed posikiem. Nr 6: Pyrosan: rumianek (kwiat), malina (owoc), topola (pczki), brzoza (li), lipa (kwiat), bez czarny (kwiat), wierzba (kora). Jest to zestaw zi rozgrzewajcych (przeciwgorczkowych),
175

dziaa napotnie, rozgrzewajce i kojco, a przy tym lekko moczopdnie. Stosowany we wszystkich stanach przezibieniowych, przy grypie, nieycie grnych drg oddechowych i reumatycznych blach miniowych, towarzyszcych wszystkim przezibieniom. Sposb uycia: 1-1 1/4 yki zi na 1-1 1/2 szklanki gorcej wody, gotowa 2 min i pi moliwie gorcy napar 2-3 razy dziennie po l szklance. Dobrze jest wypi wieczorem w ku do 2 szklanek naparu z dodatkiem 2-3 yek syropu malinowego. Nr 7: Rektosan: krwawnik (kwiat), kminek (owoc), jarzbina (owoc), ywokost (korze), kruszyna (kora), kasztanowiec (kwiat), kozieradka (nasiona), bratek polny (ziele). Jest to specyficzna mieszanka zioowa, majca zastosowanie w zwalczaniu hemoroidw i ylakw odbytu lub guzw krwawnicowych. Sposb uycia: odwar z 3/4 yki zi na 1-1 1/4 szklanki gorcej wody, gotowa 2 min i pi 1/2-2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu. Taki sam odwar mona stosowa do obmywania odbytu i do okadw. Nr 8: Septosan: mita (li), szawia (li), tymianek (ziele). Mieszanka o dziaaniu przeciwzapalnym i dezynfekujcym. Stosowana w ostrych i przewlekych stanach zapalnych jamy ustnej i garda, zapaleniu dzise, migdaw oraz anginie. Sposb uycia: l yka zi na l szklank gorcej wody, pozostawi przykryte nad par 15-20 min. Gardo i jam ustn naley puka 2-4 razy dziennie. Nr 9: Cardiosan": konwalia (ziele), arnowiec (ziele), jemioa (ziele), skrzyp (ziele), serdecznik (ziele), gg (kwiat z limi), lubczyk (korze), kozek (kcze), ra dzika (owoc). Zioa wzmacniajce misie sercowy dziaaj uspokajajco i obniaj cinienie krwi. Mieszank stosuje si przy osabieniu minia sercowego, niewydolnoci ukadu krenia, zaburzeniach krenia na tle miadycy oraz przy migotaniu i trzepotaniu przedsionkw. Sposb uycia: l yka zi do 1/2 lub l szklanki gorcej wody, pozostawi nad par na 15-20 min. Naley 1/2-2/3 szklanki naparu pi 1-3 razy dziennie.
176

Nr 10: Cholagoga I: jaowiec (owoc), dziurawiec (ziele), rdest ptasi (ziele). Cholagoga II: kocanki piaskowe (kwiat) mniszek (korze), mita (li), krwawnik (ziele), kruszyna (kora), glistnik (ziele). Cholagoga III: jaowiec (owoc), dziurawiec (ziele), rdest ptasi (ziele), kruszyna (kora), kminek (owoc), mita (li) Mieszanki dziaaj ciopdnie, rozwalniajco, poprawiaj trawienie, likwiduj nadmiern fermentacj w przewodzie pokarmowym i wzdcia, umierzaj bl pochodzenia trawiennego. Stosuje si je w schorzeniach wtroby, drg ciowych, odka i jelit. Cholagoga I stosowana jest przy stolcu mikkim (rozwolnienie), II - przy stolcu normajnym, III - przy stolcu twardym (zatwardzenie). Sposb uycia: l yka zi na l szklank gorcej wody, gotowa 2-3 min i pi 1/2-2/3 szklanki odwaru 2-4 razy dziennie w cigu dnia midzy posikami. Nr 11: Urosan: skrzyp polny (ziele), brzoza (li), borwka brusznica (li), podrnik (korze). Zioa dziaaj moczopdnie i dezynfekujce na przewd moczowy, likwidujc jego stany zapalne. Stosuje si je przy zapaleniu nerek i pcherza moczowego: przy skpomoczu i obrzkach, kamicy moczowej, nieytach przewodu pokarmowego. Sposb uycia: l yka zi na l szklank gorcej wody, gotowa 3-5 min i pi 3-4 razy dziennie po 2/3 szklanki odwaru midzy posikami. Nr 12: Digestosan: drapacz (ziele), bobrek trjlistkowy (li), ywokost (korze), mita (li), kminek (owoc), krwawnik (ziele). Zioa pobudzaj niektre czynnoci wydalnicze odka, jelita cienkiego, trzustki, wtroby i nerek. Mieszanka zawiera wiele gorzkich zi o dziaaniu odkowym. Jest stosowana przy braku apetytu, niestrawnoci, nudnociach, wzdciach, atonii odka, zaburzeniach w wydzielaniu sokw trawiennych. Sposb uycia: 1-1 1/4 yki zi na 1-1 1/2 szklanki gorcej wody, gotowa 2-3 min pod przykryciem i pi 1/2-2/3 szklanki odwaru 3 razy dziennie na 30 min przed posikami.
177

Nr 13; Pektosan: oman (korze), szawia (li), prawolaz (li), podbia (li), koper woski (owoc). Zioa zawarte w tej mieszance maj dziaanie powlekajce, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Pektosan stosuje si w stanach nieytowych jamy ustnej, garda i oskrzeli, przy niezbyt zaawansowanej infekcji i zapaleniu bon luzowych, przy kaszlu i utrudnionym odkrztuszaniu. Szczeglnie polecany dla dzieci, modziey i osb starszych. Sposb uycia: l yka ziela na l szklank wrztku, gotowa 2 min i pi po 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie midzy posikami. Nr 14: Normosan: kruszyna (kora), senes (li), perz (kcze), kminek (owoc), mita (li), bez czarny (owoc), mniszek (korze). Mieszank stosuje si przy zaparciach, niestrawnoci, otyoci, wzdciach, zaburzeniach przemiany materii. Zioa dziaaj przeczyszczajce, przeciwskurczowo, wzmagaj ruchy perystaltyczne jelit, przyspieszaj przyswajanie pokarmw, maj take dziaanie przeciwbakteryjne (mita, kminek). Sposb uycia: l yka mieszanki na l szklank wrztku, pozostawi nad par pod przykryciem na 15-20 min i pi 3 razy dziennie po 1/4-1/3 szklanki (w lekkich stanach nieytowych jelit) lub raz dziennie wieczorem jako rodek rozwalniajcy. Nr 15: Diabetosan: rutwica (ziele), fasola (naowocnia), borwka czernica (li), pokrzywa (li), szawia (li), mniszek (korze). Zioa te obniaj poziom cukru we krwi i s stosowane pomocniczo w lejszych przypadkach cukrzycy, wadliwej przemianie materii i w nieytach przewodu pokarmowego. Sposb uycia: 1-1 1/2 yki zi na 1-1 1/2 szklanki wrztku, gotowa 2 min i pi po 2/3 szklanki odwaru 2-3 razy dziennie midzy posikami. Nr 16: Yagosan: rdest ptasi (ziele), szawia (li), pokrzywa (li), db (kora), rumianek (kwiat), nagietek (kwiat). Zioa zawarte w tej mieszance maj dziaanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwrzsistkowe, przeciwkrwotoczne, przeciwprzesikowe i przeciwskurczowe. Mieszanka stosowana jest do
178

irygacji i przemywa przy upawach oraz stanach zapalnych pochwy o charakterze bakteryjnym. Sposb uycia: 3 yki zi na 5-6 szklanek wrztku, gotowa 3 min, a po ostudzeniu stosowa do irygacji, przemywa, tamponw i okadw. Nr 17: Pulmosan: rdest ptasi (ziele), skrzyp (ziele), mniszek (korze), krwawnik (kwiat), sonecznik (kwiat). Zioa zawarte w powyszej mieszance przyczyniaj si do szybszej regeneracji uszkodzonych tkanek w pucach, maj ponadto dziaanie przeciwskurczowe, przeciwalergiczne i przeciwgorczkowe. Stosowana jest przy schorzeniach puc, w ktrych nastpio uszkodzenie tkanki pucnej, np. w grulicy, zatruciu lotnymi substancjami toksycznymi, pylicy. Sposb uycia: 2 yki zi na l 1/2 szklanki gorcej wody i podda maceracji pod przykryciem (przez noc), nastpnie gotowa 57 min i pi po szklance rano przed niadaniem i wieczorem po kolacji. Nr 18: Neopektosan: szawia (li), prawolaz (korze), podbia (li), koper woski (owoc), tymianek (ziele), ywokost (korze), prawolaz (li). Zioa te maj waciwoci powlekajce, wykrztune i zmikczajce. Mieszank stosuje si w nieytach grnych drg oddechowych i oskrzeli, rozedmie puc, dychawicy oskrzelowej i stanach astmatycznych. Sposb uycia: l yka zi na l szklank gorcej wody, gotowa 3 min i pi 2-4 razy dziennie po 1/2-2/3 szklanki odwaru midzy posikami. Nr 19: Neonormosan": rzewie (kcze), perz (kcze), kminek (owoc), mita (li), bez czarny (owoc), mniszek (korze). Mieszank stosuje si przy zaparciach, niestrawnoci, otyoci, wzdciach, zaburzeniach przemiany materii, a przede wszystkim przy zatruciach przewodu pokarmowego. Dziaanie zi jest analogiczne jak w przypadku mieszanki Normosan. Neonormosan polecany jest przede wszystkim dla tych osb, ktrych organizmy nie toleruj kory kruszyny. 179

Sposb uycia: l yka zi na l szklank wrztku, pozostawi nad par na 15-20 min. Napar pi wieczorem jako rodek przeczyszczajcy w iloci 2/3 do l szklanki. W czasie przygotowywania naparu lub odwaru tracimy w znacznym stopniu wiele cennych substancji leczniczych (gwnie olejkw), przez co oddziaywanie mieszanki zioowej jest znacznie sabsze. Dlatego polecamy proszkowanie wikszoci mieszanek w elektrycznym mynku do kawy i stosowanie tego zamiast picia odwaru lub naparu. (Sposb uycia: 1/4 paskiej yeczki do herbaty proszku popi chodn wod lub innym pynem, na przykad rozcieczonym sokiem owocowym lub warzywnym). Pniej popijamy gorcym pynem: herbat, mlekiem lub kaw. Proszkowa nie naley Pyrosanu (nr 6), Septosanu (nr 8), Pektosanu (nr 13), Yagosanu (nr 16), Pulmosanu (nr 17), Neopektosanu (nr 18), czyli mieszanek, dla ktrych najlepsz form stosowania jest odwar i pijanie tego odwaru na gorco lub stosowanie zewntrzne (Septosan i Yagosan).

Rne postaci leku rolinnego, czyli jak przyrzdza zioa

Jednorazowe surowce zielarskie lub mieszanki rnych zi naley przygotowa do uycia w takiej postaci, ktra zapewni jak najlepsze wchoniecie skadnikw leczniczych przez organizm. Leki rolinne, stosowane w lecznictwie domowym, mog by uywane w kilku postaciach:

Napar
Odpowiedni ilo surowca lub mieszanki zioowej zala przepisan iloci wrzcej wody w naczyniu, ktre umieszcza si na parze i po przykryciu ogrzewa co najmniej 15 min. Nastpnie pozostawia si pod przykryciem jeszcze na 15 min, co kilka minut mieszajc. Otrzymany napar naley przecedzi przez sitko, a pozostay na sitku surowiec przemy wrzc wod, uzupeniajc otrzymany napar do przepisanej objtoci.
180

Herbatki zioowe
Napary s przygotowywane z jednorodnych surowcw zielarskich lub mieszanek. W przypadku wielu surowcw olejkowych (ziela i lici) przygotowuje si je w sposb uproszczony, zalewajc dany surowiec w szklance lub filiance wrztkiem i pozostawiajc do zaparzenia na 5 do 15 min pod przykryciem.

Odwar
Odpowiedni ilo surowca lub mieszanki zioowej zalewa si przepisan iloci wody o temperaturze pokojowej, starannie miesza, przykrywa i umieszcza na parze (stawiamy garnek w garnku napenionym wod okoo 2 cm poniej garnka wewntrznego). Temperatura powinna wynosi okoo 90C przez okres okoo 30 min, co osiga si pozostawiajc garnek zewntrzny na maym ogniu przez 45 min. Otrzymany odwar naley przecedzi, a surowiec pozostay na sitku przela wrztkiem, uzupeniajc odwar do przepisanej objtoci. Odwary przygotowywane s z surowcw, z ktrych trudno jest wyodrbni skadniki czynne, na przykad-korzeni, kory, nasion, przy czym naley podkreli, e jest to posta leku rolinnego, w czasie przygotowywania ktrego traci si najwicej skadnikw leczniczych, gwnie olejkw eterycznych.

Maceracja
Maceracja jest najrzadziej stosowan postaci leku rolinnego, przy jej przygotowaniu jako rozpuszczalnika uywa si wody. Jednorodny surowiec lub mieszank zioow zalewa si przepisan iloci wody o temperaturze pokojowej i pozostawia na odpowiedni ilo czasu (od 1/2 godz. do kilku godzin), po czym mace-rat cedzi si przez sitko, a pozostay na sitku surowiec przelewa wod, uzupeniajc macerat do przepisanej objtoci. Maceracje przyrzdza si na przykad w przypadku korzenia prawolazu i nasienia lnu. 181

Nalewka
Niekiedy przy sporzdzaniu wycigw zioowych lepszym ni woda rozpuszczalnikiem jest alkohol etylowy. Na skal przemysow do sporzdzania wycigw alkoholowych uywa si spirytusu etylowego, natomiast w warunkach domowych najlepszy wydaje si by winiak lub brandy. Do 2 filianek winiaku dodaje si 30 g suszonych zi w caoci lub sproszkowanych, przelewa je do butelki i szczelnie zamyka. Butelk naley postawi w ciepym miejscu i co kilka dni wstrzsn dla lepszej ekstrakcji skadnikw. Po dwch tygodniach zawarto butelki filtruje si przez bibuk, dodaje znw surowca i regularnie wstrzsa co kilka dni. Po 4-5 tygodniach nalewka jest gotowa do uycia.

Syrop zioowy
Rzadko stosowan form leku rolinnego jest syrop zioowy (60 g suszonych zi zala l filiank wrztku i odstawi do ostygnicia, po czym otrzymany napar odcedzi, filtrujc przez bibu). Przefiltrowany napar podgrza i rozpuci w nim l filiank cukru, nastpnie doprowadzi do wrzenia i gotowa na wolnym ogniu a do momentu, w ktrym syrop osignie konsystencj pynnego miodu. Tak przygotowany syrop studzi si i przelewa do soiczka typu twist.

Ma
Substancj podstawow do przygotowania maci zioowej domowym sposobem jest na og smalec wieprzowy (250 g smalcu wieprzowego rozpuci na wolnym ogniu, po czym doda do pynnego tuszczu 30 g suszonych zi i dalej podgrzewa a do zagotowania, nastpnie pozostawi na wolnym ogniu na okoo 1/2 godz., pniej przecedzi przez sitko do soiczka, ostudzi i wstawi do lodwki).

182

Rys. 26. Przygotowanie gorcego okadu chmielowo-tymiankowego

Proszki (zioa sproszkowane)

Ta posta leku rolinnego bya niegdy powszechnie stosowana, jednak we wspczesnej medycynie jest mniej popularna. Wysuszone surowce zielarskie miele si w mynku na proszek i w tej postaci zaywa, popijajc odpowiedni iloci wody przegotowanej, sokiem owocowym lub warzywnym - rozcieczonym wod. Naley pamita, e proszki to bardzo skoncentrowana posta leku rolinnego. Jednej szklance odwaru lub naparu odpowiada ilo proszku mieszczca si na kocu noa. Nigdy nie naley zaywa sproszkowanego dziurawca, wietlika i arcydzigla ze wzgldu na niebezpieczestwo wystpienia uczulenia po spoyciu ich w tej postaci. Zaywajc proszek, dostarczamy organizmowi wszystkie substancje zawarte w zielu. Na bazie sproszkowanych surowcw zielarskich przemysowo produkuje si mieszanki zioowe w postaci granulatw.

Kataplazmy
S to gorce okady z rozdrobnionych zi. Oryginalna posta leku rolinnego, szczeglnie polecana przez medycyn ludow. Rozdrobnione wiee zioa zawijane s w gaz, a nastpnie umieszcza si je w naczyniu ceramicznym i zalewa na kilka minut wrzc wod. Okad wyjmuje si z wrztku, studzi do podanej temperatury i przykada na chore miejsca.

Zimne kompresy
Rwnie ta posta leku rolinnego jest dobrze znana medycynie ludowej. Polega na przykadaniu do chorych miejsc okadw ze wieych, rozdrobnionych zi, a klasycznym przykadem jest okad z lici babki na stuczone i obtarte miejsca koczyn.
Kpiele zioowe

Ta posta leku rolinnego stoi na pograniczu dziaania leczniczego i kosmetycznego. Kpiele zioowe przyrzdza si z jednego
184

lub z kilku surowcw zielarskich, biorc 1/2 kg wieych lub 10 dag suszonych zi na kilka litrw wrztku, sporzdza napar lub odwar (w zalenoci od surowca) i dodaje do wody kpielowej Ze wzgldu na bardzo korzystne oddziaywanie leczniczych kpieli zioowych na nasz organizm podajemy wykaz rolin zielarskich, mogcych mie zastosowanie przy sporzdzaniu takich kpieli. W nawiasach podano schorzenia, przy ktrych mona stosowa dany surowiec bd waciwoci lecznicze kpieli: Arcydzigiel - korzenie, nasiona (ble gocowe, nerwoble); Arnika grska - kwiat (ble reumatyczne; pobudza funkcje skry); Db szypukowy - kora (schorzenia skry; stymuluje gojenie si chorej skry); Fioek trjbarwny - ziele (schorzenia skry; egzemy, trdzik, wypryski alergiczne, stany zapalne); Kasztanowiec - kora, kwiaty, niedojrzae owoce (kpiele saponinowe stosowane przy otyoci, zastojach ylnych i innych niedomaganiach naczyniowych); Kozek - kcze (nadmierna pobudliwo nerwowa); Krwawnik - ziele (pobudza krenie krwi, uspokaja podskrn cz systemu nerwowego, dziaa kojco na such i popkan skr); Lawenda - ziele (wyczerpania nerwowe, nerwoble, ble gocowe, wid skry, egzemy); Mita - licie (drani skr, poprawiajc jej ukrwienie, olejek parujc podczas kpieli, agodzi stany zapalne bony luzowej nosa); Melisa - licie (wyczerpanie nerwowe, dziaa kojco na wraliw skr); Nagietek - kwiat (stany zapalne skry, trudno gojce si rany i oparzenia); Orzech woski - licie i owocnia (schorzenia skry); Perz - kcze (obrzki i stany zapalne chorej skry); Rozmaryn - ziele (zaburzenia krenia, zmczenie psychiczne, ble reumatyczne, stany zapalne skry); Rumianek - kwiat (dziaa kojco na skr, agodzi stany kataralne);
185

Skrzyp - ziele (le gojce si rany); Sosna - igliwie (ze samopoczucie, schorzenia puc); Szawia - ziele (stany zapalne skry, zapalenie bony luzowej nosa); Tatarak - kcze (stany osabienia mini).

VII. Inne zastosowanie zi i przypraw zioowych w gospodarstwie domowym

Stosowanie surowcw zielarskich w kuchni, w kosmetyce oraz w leczeniu nie wyczerpuje ich moliwoci wykorzystania w gospodarstwie domowym. Niektre zioa lub ich mieszanki mog suy do odstraszania owadw, poprawia zapach naszych pomieszcze, mona z nich wyrabia kadzida lub wiece o zapachu zi, wreszcie mog by rdem bardzo trwaych barwnikw rolinnych.

Zioa przeciw owadom

Symbolem zioa odstraszajcego owady jest bagno zwyczajne, powszechnie stosowane przeciwko molom, do czasu wynalezienia innych syntetycznych rodkw. Jako rodki przeciwko owadom mog by stosowane nastpujce zioa: bazylia, bylica boe drzewko, nazywana niekiedy w jeyku francuskim gard robe (co znaczy: chronica ubranie), czber ogrodowy, hyzop, lawenda, lebiodka, mita, pioun, rozmaryn, ruta, tatarak, wrotycz. Bazylia, lebiodka i mita mog by umieszczane w bieliniarce i w spiarni ze wzgldu na swj przyjemny i do delikatny zapach, a lawenda w bieliniarce. Podajemy kilka przepisw na mieszanki zi odstraszajce owady:

Silnie pachnce woreczki odstraszajce owady

Do woreczka z gstego ptna lnianego wsypa 4 czci pokruszonych lici mity, 4 czci pokruszonego ziela ruty, 2 cz ci pok187

ruszonego ziela bylicy boego drzewka, 2 czci pokruszonych lici rozmarynu i l cz pokruszonych godzikw. Nastpnie woreczek zaszy i powiesi w szafie ubraniowej.

Mieszanka odstraszajca owady

W woreczku lnianym lub w otwartym naczyniu umieci pokruszone ziele wrotycza i piounu w rwnych ilociach.
Aromatyczny proszek

Pomiesza 4 czci pokruszonego ziela majeranku, 2 cz ci pokruszonego ziela tymianku, 2 cz ci pokruszonego ziela bazylii, l cze owocw kminku, l cze pokruszonej skrki cytrynowej i l cze startej gaki muszkatoowej. Tak przygotowan mieszank zemle w mynku elektrycznym, a otrzymanym proszkiem napeni woreczki zapachowe.

Mieszanki zapachowe zi i przypraw zwane pot-pourri

Nasze mieszkania bd inaczej pachniay, jeeli w kilku miejscach umiecimy naczynia napenione pachncymi zioami i przyprawami. Do mieszanek takich mona uywa: przypraw egzotycznych (kardamon, cynamon, godzik, imbir, gaka muszkatoowa, pieprz, wanilia), zi o pachncych kwiatach (rumianek, godzik, hyzop, lawenda, ra, rozmaryn, majeranek, bez lilak, fioek), zi o pachncych liciach (arcydzigiel, bazylia, hyzop, melisa, tymianek cytrynowy, lubczyk, nostrzyk, mita, rozmaryn, szawia, majeranek, estragon, tymianek, fioek), zi o innych czciach pachncych (korze arcydzigla, jagody jaowca, skrka pomaraczowa lub cytrynowa), olejki eteryczne (w wielu krajach mona kupi je w drogeriach) otrzymuje si je poprzez destylacj z par wodn surowcw olejkowych. Pot-pourri mona zestawi wedug wasnych upodoba, pamitajc, eby w jednej mieszance 188

nie znalazy si dwa surowce o silnym zapachu. Mieszanki zapachowe zi bywaj wkadane do wntrza poduszek, mog one w ten sposb oddziaywa leczniczo. Poduszka przeciw blom gowy: 2 czci kwiatw lawendy,! cze kwitncego ziela majeranku zmiesza z niewielk iloci pogniecionych godzikw i umieci w poszewce poduszki. Poduszka wzmacniajca nerwy i sprawno umysow: 2 czci lici mity, 2 czci kwiatw rumianku i l cz ziela marzanki wonnej zmiesza ze sob i umieci pod podszewk poduszki.

Kadzida i wiece zioowe

Zawarto substancji zapachowych w surowcach zielarskich, gwnie olejkw eterycznych, moe by wykorzystana do sporzdzania kadzide lub wiec zioowych. Przygotowanie kadzide jest trudne, gdy wymaga wielu niedostpnych w naszym kraju skadnikw, natomiast wiece zioowe moe zrobi kady. Najprostszym sposobem bdzie stopienie zwykych wiec (odzyskujemy wwczas knoty). Do pynnej parafiny dodaje si drobno pocite zioa, a dla lepszego efektu plastycznego do formy mona woy wiee lub suszone wiksze fragmenty rolin: licie, kwiaty itp. Wczeniej naley przygotowa form szklan, w niej bdziemy odlewali wiece o podanym ksztacie, i knoty, ktre zalejemy parafin zmieszan z zioami.

Barwniki rolinne
Wiele rolin zielarskich jest rdem cennych barwnikw rolinnych, znanych ze swej trwa oci. Poza tym barwienie za pomoc surowcw zielarskich nadaje tkaninom zapach zi. Sam proces barwienia jest do trudny, dlatego wymieniamy tylko gatunki rolin bdce rdem barwnikw, ich czci uytkowe oraz barwy, jakie moemy z nich uzyska za pomoc rnych zapraw utrwalajcych. ywokost (wiee licie, pdy i kwiaty): w chlorku cynowym daje kolor ty, w dwuchromianie potasu - zielonkawo-poma-ra czowy.
189

Mniszek (caa rolina, korze, li): w aunie z kwasem winnym - powy, w siarczanie elazowym z kwasem winnym - szary, chlorek cynowy - tawo-powy. Skrzyp (wiee wycznie pon roliny): dwuchromian potasu - ochra jasnota, aun z kwasem winnym - bladoty. Jaowiec (suszone rozdrobnione jagody): aun z kwasem winnym - bladokremowy, dwuchromian potasu - blady khaki. Marzanna barwierska (suszony sproszkowany korze): aun z kwasem winnym - marchewkowo-czerwony, dwuchromian potasu - czerwono-brzowy, chlorek cynowy - rowo-pomaraczowy. Nagietek (suche patki lub wiee koszyczki kwiatowe): a un z kwasem winnym - blady kremowoty, dwuchromian potasu topowy. Cebula (zewntrzne suche uski): aun z kwasem winnym intensywnie ty, dwuchromian potasu - brzowy ciepy", siarczan elazowy z kwasem winnym - ciemnobrzowy, chlorek cynowy intensywny pomaraczowy. Pietruszka (wiee pdy i licie): dwuchromian pota zielonkawoty, aun z kwasem winnym - blady kremowoty. Dziurawiec (wiee kwiatostany): dwuchromian potasu -mocno tobrzowy, aun z kwasem winnym - blady brzowy, Szczaw (wiee pdy, licie, kwiaty): dwuchromian potasu tawopowy, chlorek cynowy - blady tawozielony. Pokrzywa (wiee wierzchoki pdw): aun z kwasem winnym - matowo topowy, dwuchromian potasu - mocno pomaraczowobrzowy, siarczan elazowy z kwasem winnym zadymiony" szary, chlorek cynowy - ochra ciemnota. Wrotycz (wiee licie): chlorek cynowy - ostry cytrynowo-ty, dwuchromian potasu - matowo musztardowoty.

W roku 1990 nakadem Instytutu Wydawniczego Zwizkw Zawodowych uka si nastpujce ksiki o podobnej tematyce: Aleksander Oarowski Wacaw Jaroniewski Roliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie wyd. II Anna Mazerant-Leszkowska Maa ksiga zi wyd. I Krystyna Obidziska Zioa w gospodarstwie domowym wyd. II Franciszek Sroka Poradnik zioowy wyd. IV Wacaw Jaroniewski Danuta Jaroniewska Z dziejw przypraw, zi i uywek wyd. I

INSTYTUT WYDAWNICZY ZWIZKW ZAWODOWYCH WARSZAWA 1990 Wydanie I. Nakad 29780+220 egz. Ark. wyd. 10,2. Ark. druk. 12. Papier offsetowy kl. III, 70 g, Al Oddano do skadania 17.03.1989 r. Podpisano do druku w marcu 1990 r. Druk zakoczono w kwietniu 1990 r. Nr prod. Ww/1246/KO/87. Zam. 159/89. A-89 DRUKARNIA INSTYTUTU WYDAWNICZEGO ZWIZKW ZAWODOWYCH